Perspektywy badań nad historią polskiej filozofii przyrody

Paweł Polak (CKBI, WF UPJPII)

Plan referatu

1. Wstęp: aktualne kierunki badań2. Wybrane przykłady problemów badań historycznych

i perspektywy badawczea) Recepcja STW i OTWb) Debata wokół darwinizmu

3. Nowe narzędzia badań historycznycha) Federacja Bibliotek Cyfrowychb) Archiwum HiNT (Historia-Nauka-Technika)c) Archiwum Cyfrowe Połączonych Bibliotek WFiS UW, IFiS

PAN i PTF

4. Zakończenie: misja CC dla nauki i filozofii polskiej

1. Aktualne kierunki badań

• Badania nad wpływem rewolucyjnych teorii naukowych

• recepcja teorii ewolucji

• recepcja teorii względności

• problem przypadku i przyczynowości (M. Smoluchowski, J. Metallmann)

• relacje nauka-wiara w czasie rewolucji naukowej

2. Wybrane przykłady problemów badań historycznych

i perspektywy badawcze

a) Recepcja STW i OTW na ziemiach polskich

b) Debata wokół darwinizmu

2.a. Recepcja STW i OTW

• Stan badań: monografie Bronisława Średniawy (lata 80.) i przyczynki innych autorów

• Problem: prace ściśle historyczne, celowo nie podejmują analizy filozoficznej

• Monografie są dobrym przewodnikiem do pogłębionych studiów

• Nowsze badania nad recepcją teorii względności na świecie – nowe wątki badań i przewartościowania w historiografii (dot. zwłaszcza STW)

2.a. Recepcja STW i OTW

Co pokazały badania?

• uzupełnienie spisu źródeł (np. prace Alfreda Denizota)

• uzupełnienia bibliografii literatury filozoficznej

• informacje o nieznanych odczytach związanych z teorią względności

• interesujące wczesne reakcje polskich neotomistów na teorię Einsteina (ks. Feliks Hortyński SJ)

2.a. Recepcja STW i OTW

Co pokazały badania? (cd.)• słabo zbadane wzmianki w czasopismach

(zadanie do realizacji w najbliższej przyszłości)• pomijany wpływ Poincarégo – zob. Mieczysław

Wolfke, „O dynamice elektronu”, Wiadomości Matematyczne, XII (1908), s. 35-37 (temat w opracowaniu)

• konieczność zbadania lwowskiej polemiki wokół teorii względności (aktualnie w opracowaniu)

2.a. Recepcja STW i OTW

Wnioski i perspektywy badawcze

• lwowskie środowisko filozoficzne nie ograniczało się ani do tzw. szkoły Lwowsko-Warszawskiej – konieczność przebadania poglądów zapomnianych myślicieli (rozpoczęte)

• filozofia mechaniki (do podjęcia w przyszłości)

• filozoficzne rozważania nad relacjami między techniką a wiedzą teoretyczną (jw.)

2.b. Debata wokół darwinizmu

Problemy

• rozbieżności odnośnie wczesnej fazy recepcji (lata 60. i 70. XIX w.)

• konieczna kwerenda czasopism kościelnych (np. zbiór biblioteki UPJPII)

• konieczna kwerenda prasy (nieco lepiej znana niż w przypadku teorii względności, ale tylko szczątkowe opracowania historii w I poł. XX w.)

2.b. Debata wokół darwinizmuprzykłady                    

Ks. [dr] Wartenberg – autor pierwszego polskiego artykułu przeciw teorii Darwina

• odczyt w Poznaniu w 1866 r.• „O teoryi Darwina”, Tygodnik Katolicki

(Grodzisk Wielkopolski), (1866)• „Darwin”, Przegląd Tygodniowy, (1867)• teoria jest bezzasadna, aspołeczna i

kacerskaNB.1. Imię autora występuje pod monogramami:

„T.”, „F.”, „M.” (!) 2. W Historii Nauki Polskiej występuje pod

błędnym nazwiskiem Wattenberg (!).3. Prawdopodobnie był to ks. Feliks

Wartenberg (1838-1913) — kanonista

2.b. Debata wokół darwinizmuprzykłady

Józef Szujski (1835-1883) — historyk, współtwórca krakowskiej szkoły historyków, stańczyk, publicysta, współzałożyciel Przegl. Polskiego.

• rozważania antropologiczne w związku rozwojem badań archeologicznych — Przegl. Polski, r. II (1867) z. III, s. 452-464.

• Szujski wyraźnie mówi o tym, że chodzi mu o „zastosowanie słynnej teorii Darwina do badań nad pierwostanem człowieka”

• odrzucenie ewolucjonizmu w antropologii• źródło informacji o ewolucjonizmie: prace

biologa Carla Ernsta von Baera (1792-1876)

2.b. Debata wokół darwinizmuPerspektywy

• badania nad filozoficznymi poglądami lwowskich biologów:– Benedykt Dybowski– Józef Nusbaum i jego szkoła– Marian Raciborski (ewolucjonizm

akceptowany przez abpa J. Bilczewskiego)

• ośrodek krakowski• początki ekologii w Polsce (T.

Garbowski — prekursor ekologii zwierząt)

• filozoficzne podłoże ochrony przyrody

• przyczynowość i przypadek w biologii

Laboratorium prof. Nasbauma - Lwów 1904-1906 Od prawej: Iwanicki, Weigl, prof. Nusbaum, Czarski, Łuszewski (?), Hirschler, Bojarski

3. Nowe narzędzia badań historycznych

a) Federacja Bibliotek Cyfrowych

b) Archiwum HiNT (Historia-Nauka-Technika)

c) Archiwum Cyfrowe Połączonych Bibliotek WFiS UW, IFiS PAN i PTF

3.a. Federacja Bibliotek Cyfrowychhttp://fbc.pionier.net.pl/owoc

• Zbiory tworzone przez różne biblioteki (projekt rozproszony, obecnie 47 bibliotek)

• W projekcie uczestniczą katedry (np. Biblioteka Cyfrowa Katedry Lingwistyki Formalnej UW) lub archiwa (np. Publiczne Archiwum Cyfrowe A. Osieckiej)

• Duża dynamika przyrostu zasobów: obecnie 326 tys. publikacji (w kwietniu 2009 przekroczono 200 tys.)

• Wiele prac rzadkich i trudno dostępnych• Wyszukiwarka zasobów (indeksuje wszystkie zbiory)

3.b. Archiwum HiNT (Historia-Nauka-Technika)

Katalog zdigitalizowanych zbiorów, który stanowi dobry przewodnik po literaturze przedmiotu. Niestety nie obejmuje wszystkich prac, mimo to jest interesującym narzędziem.

http://www.epublica.com.pl/cgi-bin/sas.cgi?b=hint

• dokumenty źródłowe (zwłaszcza polska klasyka naukowo-techniczna),

• ważniejsze publikacje referencyjne (bibliografie, słowniki i encyklopedie) ułatwiające odczytanie źródeł,

• opracowania historyczne,• adresy godnych uwagi serwisów w sieci, które dotyczą

polskiego piśmiennictwa naukowo-technicznego. (informacje ze strony WWW)

3.c. Archiwum Cyfrowe Połączonych Bibliotek WFiS UW, IFiS PAN i PTF

• Otwarte w 27 kwietnia 2009 r. (30GB danych).• Dostępne tylko dla zarejestrowanych użytkowników• Zasoby

– Szkoła Lwowsko-Warszawska• Kazimierz Twardowski• Janina i Tadeusz Kotarbińscy• Stanisław Ossowski

– Marginalia S.I. Witkiewicza– Archiwalia Mieczysława Wallisa– Nagrania audio (np. Władysław Tatarkiewicz, Tadeusz

Kotarbiński, Maria Ossowska)

4. Zakończenie - misja CC dla nauki i filozofii polskiej

• Fundamentalny problem badań XX w. — nadmiar informacji — zawodzą klasyczne metody)

• Konieczność tworzenia archiwów cyfrowych

• Misja CC dla środowiska krakowskiego (i innych)

4. Zakończenie - misja CC dla nauki i filozofii polskiej

1. Komputerowe bazy bibliograficzne2. Archiwum krakowskich naukowców i

filozofów.3. Archiwa tematyczne (np. historyczne prace

dotyczące recepcji teorii ewolucji).4. Archiwum skanów książek z marginaliami

znanych uczonych (np. książki Mariana Smoluchowskiego).

5. Archiwum OBI (pierwszy krok został już uczyniony).