Beogradska Bankarska Akademija

PENZIJSKI PLANOVI

Mr Aleksandra Bradić-Martinović

8. april 2011 2

Osnove penzijskog osiguranja

• Obezbeđivanje ekonomske sigurnosti• Smanjivanje zarađivačke sposobnosti u

poznijim godinama• Ugovor o penzijskom osiguranju (i

invalidskom) (pension insurance) omogućuje korisnicima da na osnovu uplaćenih doprinosa, posle predviđenog broja godina, imaju redovna primanja (penzije ili penzijske nadoknade)

8. april 2011 3

Osnove penzijskog osiguranja

U većini razvijenih zemalja penzijske nadoknade mogu se ostvarivati na tri načina:

1. Socijalnim osiguranje (social insurance) tj. penzijskim osiguranjem u okviru socijalnog osiguranja

2. Penzijskim osiguranjem sponzorisanim od strane poslodavce kroz osnovne i dounske modele u koje se uključuju i zaposleni (emloyer sponsored pensions)

3. Individualnim penzijskim osiguranjem (individualpenision insurance)

8. april 2011 4

Osnove penzijskog osiguranja

• Programi socijalnog osiguranja obezbeđuju elementarni nivo materijalne sigurnosti

• Ovu vrstu osiguranja trebamo posmatrati kao osnovnu finansijsku zaštitu, a ne kao izvor koji sam obezbeđuje značajniji nivo životnog standarda

• U socijalnom osiguranju ogleda se briga države (društvene zajednice) o interesima čitavih slojeva stanovništva

• Poželjno je zaključiti adekvatno osiguranje života

8. april 2011 5

Osnove penzijskog osiguranja

• Pored socijalnog osiguranja dostupni su i planovi finansirani od strane poslodavca ili od strane poslodavca i zaposlenog

• Razlog postojanja ovih planova je sledeći:– Nedovoljnost nadoknada po osnovu socijalnog

osiguranja– Postoje određene poreske olakšice u vezi sa

doprinosima ove vrste osiguranja

8. april 2011 6

SISTEMI FINANSIRANJA PENZIJSKOG OSIGURANJA

• Penzionim doprinosima akumuliraju se visoki iznosi novčanih sredstava

• Upravljanje ovim sredstvima vrši se preko penzijskih fondova (pension funds)

• Penzijske fondove generalno možemo podeliti na:– Javne penzijske fondove i– Privatne penzijske fondove

8. april 2011 7

PENZIJSKI SISTEMI

• Javni penzijski fondovi formiraju se sredstvima uplaćenim od strane države, sa jedne i zaposlenih i poslodavaca, sa druge strane

• Dva sistema:1. Pay as you go sistem2. Fully Funded ili capitalized sistem (sistem

akumulacije kapitala)• Privatni penzioni fondovi su najčešće fully funded

8. april 2011 8

PAY AS YOU GO SISTEM

• Bazira se na finansijskom transferu od populacije tekuće zaposlenih ka penzionisanoj populaciji

• Uplaćena sredstva (po osnovu doprinosa) koriste se za isplatu (penzijskih nadoknada) u toku iste godine

• Za ovaj sistem, u literaturi se koriste izrazi tekući koncept ili sistem tekućeg finansiranja

8. april 2011 9

PAY AS YOU GO SISTEM

8. april 2011 10

PAY AS YOU GO SISTEM

• Uspešan je u zemljama sa većim udelom mlađeg stanovništva i ekonomiju u usponu

• Uglavnom je dobro funkcionisao u početnoj fazi razvoja, jer se procenjuje da na jednog izdržavanog penzionera treba da bude 3-3,5 zaposlenih

• Ukoliko broj zaposlenih padne ispod 2,5 nastupaju teškoće

8. april 2011 11

PAY AS YOU GO SISTEM

• U Jugoslaviji ovaj odnos 1980. godine bio je 3,6:1

• Godine 1997. pao je na 1,5:1• Prema podacima iz 2004. došao je do drastične

granice 1:1, jer tada sistem dolazi do kolapsa• Moguće rešenje problema vidi se u povećanju

stope doprinosa za penzijsko osiguranje• Ta mera dovodi do izbegavanja plaćanja

doprinosa primanjem radnika “na crno”

8. april 2011 12

PAY AS YOU GO SISTEM

• Država, takođe, može vršiti uticaj u navedenoj situaciji deficita sredstava u penzionom fondu, pre svega povećanjem poreskih stopa na proizvode tipa benzin, duvan, alkohol i sl.

• Druga, veoma nepopularna mera je smanjivanje penzijskih nadoknada, jer dovodi do pogoršanja ionako lošeg finansijskog položaja penzionera

8. april 2011 13

FULLY FUNDED SISTEM

• Kod velikog broja zemalja prisutna je tendencija potenciranja dobrovoljnog u odnosu na obavezno penzijsko osiguranje

• Fully funded sistem finansiranja (potpun fondovskisistem) često se naziva i sistem kapitalizovanih fondova, sistem akumulacije kapitala ili sistem kapitalnih fondova

• Ovaj sistem podrazumeva da se uplaćeni doprinosi kapitalizuju i kao štednja za penzionerske dane služe za finansiranje penzijskih nadoknada

8. april 2011 14

FULLY FUNDED SISTEM

• Visina penzijskih nadoknada zavisi od uplaćenih doprinosa i prinosa na uplaćena sredstva doprinosa, tj. od stope kapitalizacije

• Zarada zaposlenih delom se raspoređuje na “štedne račune” koji se akumuliraju i postaju raspoloživi za isplatu penzijskih nadoknada

• Mlade osobe posebno preferiraju ovakav oblik formiranja penzijskih nadoknada zato što postoji jak element sopstvenog interesa

8. april 2011 15

FULLY FUNDED SISTEM

• Osobe koje se opredeljuju za ovaj sistem moraju biti svesni da on nije pogodan za situacije ranog penzionisanja, jer je neophodan duži period oplodnje sredstava da bi nadoknade bile na zadovoljavajućem nivou.

8. april 2011 16

FULLY FUNDED SISTEM

8. april 2011 17

FULLY FUNDED SISTEM

• Ovaj sistem se najčešće primenjuje kod dobrovoljnog penzijskog osiguranja i penzijskog osiguranja sponzorisanog od strane poslodavaca

• Ako se sistem primenjuje u sistemu javnog (obaveznog) osiguranja tada se sredstva investiraju najviše u državne hartije od vrednosti

• Kod ovog sistema veoma je važno pravilno predvideti iznos doprinosa i sigurno i profitabilno ih plasirati

• Ovim sredstvima mogu upravljati menadžeri, banke, osiguravajuće kompanije, investicione kompanije…

8. april 2011 18

FULLY FUNDED SISTEM

• Vrsta ulaganja zavisi, pre svega, od nivoa rizika koji se proceni kao prihvatljiv

• Uslov: mora postojati finansijsko tržište• Elementi penzijske nadoknade

Penzijska nadoknada = doprinosi + prinos na plasirana sredstva doprinosa

• Doprinosi po ovom modelu, kao i investirana sredstva uživaju posebne poreske “privilegije”

• To se najčešće odnosi na odloženo oporezivanje (taxdeferd)

8. april 2011 19

TRANZICIJA

• Tranzicija pay as you go sistema u fully fundedsistem je neminovan za veliki broj zemalja

• Bilo bi pogubno kada bi mlade generacije odmah prešle na fully funded sistem, jer bi tada sadašnji penzioneri ostali bez nadoknada

• Rešenje je formiranje sopstvenih računa, uz delimično izdvajanje sredstava za postojeće penzionere

• Veoma važno ekonomsko i socijalno pitanje

8. april 2011 20

UPRAVLJANJE SREDSTVIMA PENZIJSKOG OSIGURANJA

8. april 2011 21

PENZIJSKI FONDOVI KAO UČESNICI NA FINANSIJSKOM TRŽIŠTU

• Penzijski fondovi se svrstavaju u ugovorne institucije koje uz banke i osiguravajuće kompanije predstavljaju aktivne učesnike na finansijskom tržištu

• Sredstva penzijskih fondova smatraju se izuzetno kvalitetnim (veliki obim i mogućnost dugoročnog ulaganja)

• Imaju snagu da usmeravaju cenovna kretanja na tržištu

8. april 2011 22

PENZIJSKI FONDOVI KAO UČESNICI NA FINANSIJSKOM TRŽIŠTU

8. april 2011 23

PENZIJSKI FONDOVI KAO UČESNICI NA FINANSIJSKOM TRŽIŠTU

• Penzijski fondovi imaju vrlo široku lepezu izbora investicionih ulaganja

• U cilju sprečavanja mogućih nepravilnosti u primeni su zakoni koji sadrže propise prema kojima postoji ograničenje ulaganja i redovno izveštavanje osiguranika

• Zakonskim propisima ograničavaju se eventualni promašaji investicione politike

8. april 2011 24

PENZIJSKI FONDOVI KAO UČESNICI NA FINANSIJSKOM TRŽIŠTU

• Jedan od takvih zakona ima i sledeće odrednice:– Da se najmanje 50% imovine penzijskog fonda mora

ulagati u dugoročne državne obveznice– Da se do 30% ukupne imovine može ulagati i u

obveznice lokalne vlasti– Da se do 15% može ulagati u imovinu van zemlje– Da se do 10% može uložiti u dugoročne obveznice

drugih zemaljaakcije ili investicione fondove– Do 5% se može uložiti u

8. april 2011 25

PENZIJSKI FONDOVI KAO UČESNICI NA FINANSIJSKOM TRŽIŠTU

• Osnovni principi kojih se kod investiranja mora pridržavati su:– Postizanje diversifikacije i disperzije ulaganja– Podešavanje rokova dospeća (uz poštovanje

principa likvidnosti)– Pažljiv odabir valute (zbog rizika deviznog kursa)– http://can-turtles-

fly.blogspot.com/2009/02/canadas-largest-pension-fund-possibly.html

8. april 2011 26

FINANSIJSKA AKTIVA

• Najznačajnije su hartije od vrednosti• Penzijski fondovi spadaju u kategoriju opreznih

ulagača• U ranom periodu razvoja penzijskih fondova najčešće

se ulagalo u državne obveznice i obveznice kompanija sa većom stabilnošću u poslovanju, i u akcije kompanija sa sličnim karakteristikama

• U današnje vreme određeni broj osnivača insistira na dinamičnoj i više rizičnoj investicionoj politici

8. april 2011 27

Ulaganja penzijskih fondova u zemljama EU 2000 godine

8. april 2011 28

FINANSIJSKA AKTIVA

• Za zemlje tranzicije karakteristično je da se najveći deo penzijskog osiguranja mora ulagati u državne obveznice

• Na taj način razvoj penzijskih fondova u najvećem obimu je determinisan investicionom aktivnošću države

8. april 2011 29

REALNA AKTIVA

• Sredstva penzijskih fondova mogu se ulagati pored finansijske aktive i u realnu aktivu koju uglavnom čine: nekretnine, zemljište i kolekcionarska dobra

• Najčešće se ulažu u poslovne zgrade, industrijske i komercijalne nekretnine, a retko u stambene nekretnine

• U kolekcionarska dobra svrstavaju se umetnička dela, antikviteti, plemeniti metali, nakit, plemenita vina, porcelan, nakit. Ulaganje u njih predstavlja nelikvidnu investiciju, a nesigurna je i cena

8. april 2011 30

FINANSIJSKI DERIVATI

• Penzijski fondovi kao značajni institucionalni investitori na tržištima kapitala koriste derivate kao neophodan instrument za realizaciju strategija i politika upravljanja kapitalom

• Cilj je da se u najvećem stepenu ukloni rizik i ostvari predviđeni profit

• Najveća prepreka upotrebi derivata navodi se slabije razumevanje složenog funkcionisanja tržišta i nepoverenje u njihovu efikasnost

Srbija

• Regulisanje i ograničenje ulaganja dobrovoljnih penzijskih fondova u Srbiji regulisano je Zakonom iz 2007.

8. april 2011 31

8. april 2011 32

Osiguranje

• Osiguranje, u najširem smislu, predstavlja zaštitu imovinskih i pravnih lica prilikom realizacije rizika, odnosno nastupanja osiguranih slučajeva, na račun fondova osiguranja formiranih naplatom premija od tih lica

• Sa finansijskog aspekta, osiguranje predstavlja formiranje novčanih rezervi

8. april 2011 33

Vrste osiguranja – prema predmetu osiguranjaOsiguranje imovine

1) Osiguranje stvari (od požara, krađe, oštećenja...)2) Osiguranje od odgovornosti (opšte odgovornosti ili

odgovornosti za štetu iz upotrebe motornih vozila)

Osiguranje lica

1) Osiguranje života2) Osiguranje od posledica nesrećnog slučaja

8. april 2011 34

OSIGURAVAJUĆE KOMPANIJE NA FINANSIJSKOM TRŽIŠTU

• Značaj aktivnosti osiguravajućih kompanija na finansijskom tržištu:– Osiguranje obezbeđuje finansijsku stabilnost i smanjuje

neizvesnost– Osiguranje kao krupan mobilizator štednje podstiče

ekonomski rast– Osiguranje podstiče efikasniju alokaciju kapitala –

prikuplja brojne informacije o firmama i projektima kako bi doneli što adekvatniju odluku o prihvatanju osiguranja…