129
1 PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret Scripture) by Frank M. Hasel and Michael G. Hasel April, May, June 2020 THUPUITE 1 Bible Hi Lehkhabu Danglam Bîk A Ni ......................…….... 2 Bible Tobul leh A Nihphung ......................…….......... 3 Isua leh Tirhkohten Bible An Thlîr Dân ......................……. 4 Bible—Kan Thurin Chher Chhuahna Hnâr Rintlâk Chu ….. 5 Pathian Lehkha Thu Hmang Chauhin ......................……….. 6 Eng Vângin Nge Bible Hi Hrilh Fiah A Tûl? ....................... 7. Tawng, A Thu leh A Chhehvêl Thu ......................…………. 8. Thil Siam: Genesis hi A Innghahna A Ni-Then 1 .................. 9 Thil Siam: Genesis hi A Innghahna A Ni-Then 2 .................. 10 Bible Hi Khawvêl Chanchin Ziahna Bu A Ni ...................... 11 Bible leh Hrilhlâwkna ..........................…………. 12 Bible-a Thu Harsate Hmachhawnin …………………... 13 Pathian Thu Chu Nunpuiin ……………….............. …….. 5 14 23 32 41 51 61 70 80 90 99 109 119

PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret ...€¦ · 1 PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret Scripture) by Frank M. Hasel and Michael G. Hasel April,

  • Upload
    others

  • View
    19

  • Download
    1

Embed Size (px)

Citation preview

Page 1: PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret ...€¦ · 1 PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret Scripture) by Frank M. Hasel and Michael G. Hasel April,

1

PATHIANLEHKHATHUHRILHFIAHDANTUR

(How to Interpret Scripture)

by

Frank M. Hasel and Michael G. Hasel

April, May, June 2020

THUPUITE

1 Bible Hi Lehkhabu Danglam Bîk A Ni ......................……....

2 Bible Tobul leh A Nihphung ......................……..........

3 Isua leh Tirhkohten Bible An Thlîr Dân ......................…….

4 Bible—Kan Thurin Chher Chhuahna Hnâr Rintlâk Chu …..

5 Pathian Lehkha Thu Hmang Chauhin ......................………..

6 Eng Vângin Nge Bible Hi Hrilh Fiah A Tûl? .......................

7. Tawng, A Thu leh A Chhehvêl Thu ......................………….

8. Thil Siam: Genesis hi A Innghahna A Ni-Then 1 ..................

9 Thil Siam: Genesis hi A Innghahna A Ni-Then 2 ..................

10 Bible Hi Khawvêl Chanchin Ziahna Bu A Ni ......................

11 Bible leh Hrilhlâwkna ..........................………….

12 Bible-a Thu Harsate Hmachhawnin …………………...

13 Pathian Thu Chu Nunpuiin ……………….............. ……..

5

14

23

32

41

51

61

70

80

90

99

109

119

Page 2: PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret ...€¦ · 1 PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret Scripture) by Frank M. Hasel and Michael G. Hasel April,

2

Thuhmahruai

Pathian Lehkha Thu Hrilh Fiah Dân Tûr

Keini Seventh-day Adventist-te hi Protestant an tihte zînga mi kan ni a, kan rinna leh thurin nghahchhan atâna thuneitu awm chhun atân Bible chauh (Latin tawngin, sola Scriptura) hi kan pawm. Rinna leh zirtîrna nghahchhan atâna Bible chauh pawm chu ni hnuhnûnga chêngte tân phei chuan a pawimawh leh zual hle a, a chhan pawh hêng ni hnuhnûngahte hian Pathian chuan “zirtîrna tehna atân leh siamthat-na tinrêng behchhan atâna Bible chauh hmangtu tûr” a neih dâwn vâng a ni—Ellen G. White, Indona Ropui, p. 595.

Protestant kohhrante zîngah hian rinna nghahchhan atâna “Bible chauh” pawmtu awm chhun kan ni lo va. Chutianga ring ve tho kohhran dangte chuan Thuthlung Thar lehkhabuahte hian ni sarih nî Sabbath chu Sunday-a thlâk ni tawh niin ngâi a; mihringte hian thlarau thi thei lo kan nei niin an ring a; boralte chu meidîlah chatuana kâng chawrh chawrh mai tûr niin an ring a; a rûka mi thianghlimte lâwrna awm dâwn nia ngâiin, Isua chu a rûk a râlin leiah h‘ian a rawn kal ang a, mite hmuh loh leh hriat lohin chhandamte chu vânramah a hruai chho daih mai dâwn niin an ring.

Tawngkam danga sawi chuan, Bible neih a, Bible-in a sawite ring nia insawi chu pawimawh viau tho mah se, a tâwk lo tlat. Zirtîrna dik lo (chûngte chu Pathian Lehkha Thu atanga chher chhuah niin an chhâl ve tho a) lo pung zêlte hian Bible hi dik taka hrilh fiah dân kan hriat a pawimawhzia an tilang a. Chutiang chu a nih avângin tûn kuartar-a Puitling Sabbath Sikul Zirlâi thupui atân pawh “Pathian Lehkha Thu Hrilh fiah dân Tûr” tih kan thlang a ni.

Pathian Lehkha Thu (Bible) hi Pathian Thu a nih tlat avângin “Pathian duh dân puan chhuahna dik lo thei lo” a nih bâkah, “nungchang tehna tûr te, kan thil tawn dik leh dik loh fiahna tûr te, zirtîrna puang chhuaktu pawm tlâk te leh mihringte chanchina Pathianin thil a lo tih tawhte ziahna rin tlâk a ni”—Seventh-day Ad-ventist Kohhran Thurin(Nampa, Idaho: Pacific Press® Publishing As-sociation, 2005) p. 11, tih ngaihdân nei chungin kan zir dâwn a. A tâwi zâwnga sawi chuan, Pathian Lehkha Thu hi kan rin leh khawvêl hnêna kan puan thutakte innghahchhan a ni kan ti thei ang. Amah Bible ngei

Page 3: PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret ...€¦ · 1 PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret Scripture) by Frank M. Hasel and Michael G. Hasel April,

3

pawhin, “Pathian Lehkha Thu zawng zawng hi Pathian thâwk khuma pêk a ni a, inzirtîrna atân te, inzilhna atân te, insiamthatna atân te, felna kawnga inkaihhruaina atân te a hman tlâk a ni” tih a lo sawi a (2 Tim. 3:16). Hetah hian “Pathian Lehkha Thu zawng zawng” tih a nih tlat avângin kan châng ngainat vak loh lâi te, kan kezungtang rawn rap deuh salhtu nia kan hriat lâi châng te, tûn lâi tawng kau chheh han han hawh ve ila, “politic taka dik lo” nia kan hriat te pawh hi Pathian thâwk khum a ni vek tho tihna a ni.

Chumi êng atang chuan amah Bible ngeiin Bible thu hrilh fiah dân tûr nia a sawite chu kan zir ho ang a. A awmzia chu, Bible ni lo thil dang, entîr nân science thiamna te, philosophy te leh history lam ziahna lehkhabu te râwn hmasaka neih lovin (hêngte hi dik taka hman a nih chuan thil tangkâi tak chu a ni tho hlawm a), Bible thute atang ngei hian Bible chhûnga thutak awmte chu hmuh chhuah kan tum zâwk dâwn a ni. “Pathian mi thianghlimte chuan Thlarau Thianghlim tirh ang zêlin Pathian hnên ata thu an sawi thîn” (2 Pet. 1:21, NKJV) tih hrilh kan ni a. Chûng Pathian mi thianghlimten thu an sawi zîngah chuan Pathian Thu hrilh fiahna kawnga kan tangkâipui tûr thil pawimawh tak tak a awm tel ve a ni.

Entîr nân, eng tin nge Paula emaw, Chanchin Tha ziaktute hian Thuthlung Hlui thute hi an lo hrilh fiahthin? Chûng miten an sawi chu Pathian thâwk khum a nih si chuan, Pathian Lehkha Thu an chhiar dân leh an hrilh fiah dân pawh a tih anga kan tih ve theihna tûra min puitu tangkâi tak a ni thei dâwn a. Tin, amah Isua ngei pawh khân eng tin nge Pathian Lehkha Thu hi a lo hman thin a, eng tin nge a lo hrilh fiah-ve thin rêng rêng le? Isua tluka Bible chhiar dân tûr tha leh dik zâwk min kawhhmuh thei mi dang kan hmu zo lo vang.

Chutih rual chuan, Bible ziahna tawng, a ziaktute hnam zia leh hnam chanchin leh a chheh vêl thil dangte chungchânga keimahni ngaihtuahna leh ngaih dân te bâkah, chûngtena Pathian Thu kan chhiar dân leh hriat thiam dâna nghawng a neih theihte pawh kan sawi chhuah ve tûl châng a awm tho bawk dâwn a. Bible-ah hian thâwk khum thuziak chi hrang hrang—tehkhin thu te, hrilhlâwkna thu te, Pathian mite chanchin kal tawh sawina te, zilhhauna thu te, fakna hla te, inlârna leh mumang te kan hmu a. Hêngte hi eng tianga hrilh fiahtûr nge ni le?

Page 4: PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret ...€¦ · 1 PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret Scripture) by Frank M. Hasel and Michael G. Hasel April,

4

Hêng zawhnate leh thil dang dang pawh tûn kuartar-ah hian kan luh chilh dâwn a, a chhan pawh chhandam lohte chu meidîlah cha-tuanin an kâng chawrh chawrh mai dâwn a ni tih rinna te, Sunday hi Pathian chibai bûkna ni thianghlim ni tlata rinna te hian Bible rin rin-gawt hi chu amah ngau ngau chuan a tâwk lohzia an tihlan vâng a ni. Chuvângin, a hrilh fiah dân dik pawh kan zir tel ngei a tûl

a. A tâwi zâwnga sawi chuan, Pathian Lehkha Thu hi kan rin leh khawvêl hnêna kan puan thutak zawng zawngte innghahna bul ber a ni.

Tûn kuartar zirâi buatsaihtute hi Frank M. Hasel-a, PhD leh Michael G. Hasel-a, PhD an ni a. Frank M. Hasel-a hi General Con-ference-a Biblical Research Institute-ah associate director ni a; Mi-chael G. Hasel-a hi Southern Adventist University-a Pathian thu zirtîrtu niin, Institute of Archaeology-ah leh Lynn H. Wood Archaeo-logical Museum-ah director a ni bawk.

8

Page 5: PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret ...€¦ · 1 PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret Scripture) by Frank M. Hasel and Michael G. Hasel April,

5

Zirlâi 1 *March 28–April 3

BIBLE HI LEHKHABU DANGLAM BÎK A NI

SABBATH CHAWHNU MARCH 28

Chhiar Tûrte: Deuteronomi 32:45–47; Genesis 49:8–12; Isaia 53:3–7; 1 Korin 15:3–5, 51–55; Rome 12:2.

CHÂNGVAWN: “I thu hi ka ke atân khâwnvâr a ni a, ka kawng atân êng a ni bawk” (Sâm 119:105, NKJV).

BIBLE hi lehkhabu dangte lakah chuan a danglam bîk hle a. A nihna takah chuan lehkhabu pakhat ni lovin, lehkhabu hrang hrang 66 chilh khâwm a ni zâwk. Khawmualpui hrang hrang pathumah (Asia, Africa leh Europe) kum 1,500 âia tam mah chhûnga ziah a ni a. Sakhaw dang lehkhabute nên pawh an inang lo hle. Hetianga lehkhabu danglam bîk tak a nih chhan chu Pathian Thu a nih tlat vâng a ni.

Thuthlung Thar kutziakbu hlui an hmuh chhuah zât chu 24,600 chuang zet a a ni a, chûng zînga thenkhat phei chu Isua Krista thih hnu kum zabi pali-na vêla mi te a ni hlawm nghe nghe. Grik mi fing Plato-a kutziak bu hlui ve thung chu copy pasarih chauh hmuh tûr a awm a, Herodotus-a kutziak bu hlui pawh copy riat chauh awmin, Homer-a ziah Iliad tih erawh a copy a tam ve deuh hlek a; mahse, chu pawh chu copy 263 emaw chauh hmuh tûr a awm tawh. Chutiang chu a nih avângin tûna Thuthlung Thar lehhkhabu thute hi a rintlâkin a tîra ziak-tute kutchhuak nên khân a danglamna a awm mang lo tih kan hre thei a ni.

Bible hi tawng danga lehlin lehkhabu-ah chuan a hmasa ber a ni a, khawthlang ramah (Sap ramah) chuan lehkhabu chhutna khâwla lehkhabu chhut hmasak ber a ni bawk. Chu mai chu ni lovin, tawng hrang hrang tam taka lehlin hmasak ber a ni bawk a, tûnah hian khawvêla mihring chêng hmun zaa thena hmun sawmkua leh paruk (96%) hian an chhiar thei tawh a ni.

Bible thuten an sawi tum ber chu khawvêl chanchina Pathianin chhandamna hna a thawh dân a ni a, chu tak chu lehkhabu dangte laka Bible danglam bîkna dang leh a ni bawk. Chu chanchin chu hrilhlâw-kna nêna kal dûn tlat niin, hrilhlâwkna chuan Pathian ruahmannate leh a chatuan lalram lo thleng tûr chu a lo puang lâwk a. Pathian Lehkha

Page 6: PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret ...€¦ · 1 PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret Scripture) by Frank M. Hasel and Michael G. Hasel April,

6

Thu thâwk khumtu Pathian Thlarau (2 Tim. 3:16, 17) vêk kha vawiina ringtute hnênah hian thu tak zawng zawnga min hruai lût tûra rawn tirh leh a nih tûr thu hrilh kan nih tlat avângin Bible hi Pathian Thu nung a ni (Joh 14:16, 17; Joh 15:26; Joh 16:13).

SUNDAY March 29

PATHIAN THU NUNG CHU

Dân tlângpuiin, kan thih dâwn hnaiha kan thil sawite hi chu kan inngaih pawimawhsak thîn. Bible-a lehkhabu hmasa ber leh bul-thut pangate ziaktu Mosia pawh khân a thih hma deuhin Israel mite hnênah hla pakhat a sa a (Deut. 31:30– 32:43).

Deuteronomi 32:45–47 chhiar la. Eng tin nge Mosia khân Pathian Thu leh Ram Tiama lût têp tawh Hebrai mite nuna Pathi-an Thu-in thil tihtheihna a neih dân chu a sawi le?

Mosia thu sawi hnuhnûngte zîngah hian Israel mite zilhhauna thu khawng tak tak pawh a tel ve a. Amah kal tlanga Pathianin an hnêna thu a sawite chu hrilhin Pathian chu ngaihsak a, an tâna ruahmanna a siamte chu bengkhawn berah neih chhunzawm reng se a duh hle. Chûng thute chu an fate hnênah an zirtîr theuh a nih chuan chhuan tinah Pathian chhandamna ruahman chu an inhlân chhhâwng zêl thei dâwn a. An duh lâi tê chauh thlang chhuaka zâwm tûr an ni lo tih hi lo chhinchhiah ila, “hêng dân thu zawng zawngte” hi fîmkhur taka zâwm vek tûr an ni (Deut. 32:46).

Khawvêl chanchinin tâwp lam a hnaih hunah Pathian chuan Pathian Lehkha Thu zawng zawng laka rinawm, Pathian thupêkte zâwm a, Isua rinna neih tlat mi eng emaw zât a nei dâwn a (Thup. 14:12). Chûng mite chuan Bible-in a sawite chu rinawm takin an zâwm ang a, an thu zawm chuan he leia an dam lâi lâ la pawh hian nun nuam zâwk a neihtîr dâwn bâkah, an tâna Isuan hmun a siam chu (Johana 14:1–3) a chantîr ngei bâwk dâwn a ni.

Johana 1:1–5, 14 leh Johana 14:6 chhiar la. Hêng thute hi-an eng tin nge Isua leh chatuana nunna chungchâng min hrilh? Eng tiangin nge Thu tisaa lo chang chu Pathian Lehkha Thu puan chhuah a nih dân leh thâwk khum a nih dân nên a inzawm le?

Pathian Lehkha Thu zawng zawngten an tinzâwn leh sawi an

Page 7: PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret ...€¦ · 1 PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret Scripture) by Frank M. Hasel and Michael G. Hasel April,

7

tum ber chu Isua Krista a ni a. Messia nia mihring tisa pûa a rawn kal-na kha Thuthlung Hluia thutiam kan hmuhte thlen famkimna a ni. He khawvêlah a lo piang a, a thi a, a lo thawh leh tâk avâng khân Pathian Lehkha Thu-in a lo sawite chu a dik a ni tih kan hre thei ta a. Chu mai pawh chu ni lovin, chatuan nunna chantîr kan la ni dâwn a ni tih thu-tiam ropui tak pawh hi rinhlelh rual loh khawpa chiang a ni tih kan hre thei ta bawk a ni.

Deuteronomi 32:47 chhiar nawn leh la. Pathian Thu zawm that hi i tân chuan “thil lo thlâwn” mai mai a nih lohzia i lo dâi hriat ve tawh em? Enga ti nge Pathian rin leh a Thu zawm hi thil lo thlâwn a nih ngâi loh le?

THAWHTANNI March 30

BIBLE HI TUTE ZIAH NGE NI A,

KHAWI HMUNA AN ZIAH NGE NI?

Bible hi mi hrang hrang, dinhmun pawh inang lo tak takten hmun hrang hranga an ziah a ni a. Chutianga mi chi hrang hrangte kutchhuak a nihna chuan hnam zia inang lo tak takte hnênah Pathianin chhandamna chanchin leh a thuchahte a hriattîr thin a ni tih chiang tak-in a tilang.

Hêng thute hian eng tiangin nge Bible ziaktute leh an dinhmun an sawi le? (Exod. 2:10, Amosa 7:14, Jer. 1:1–6, Dan. 6:1–5, Mat. 9:9, Filipi 3:3–6, Thup. 1:9).

Bible hi mi hrang hrang, an dinhmun pawh inang lo tak takten an ziah a ni a, an ziah chhan pawh a inang hlawm lo bawk. Lehkhabu thenkhat hi chu lal in chhûnga ziahte a ni a, thenkhat hi tân ina ziah te a ni a, thenkhat hi sal tânna hmuna ziah te a ni a, thenkhat hi chanchin tha hrila an zin chhuah paha an ziah te a ni thung. Hêng mite hi thiam-na inthlau tak takte an ni a, chutiangin an eizawnna leh hnathawh pawh a inang lo hlawm hle. Mi thenkhat, entîr nân, Mosia te ang kha chu lal ni tûra buatsaih an ni a, chutiangin, Daniela te ang pawh kha dinhmun sâng tak luah tûra piang ve rêng an ni bawk. Mi thenkhat chu berâmpu tlâwm ve tê mai chauh an ni a. Mi thenkhat chu kum lama la naupang takte an nih lâiin, thenkhat erawh upa deuh tawh tak an ni thung. Chutianga dinhmun inang lo tak tak chu ni hlawm mah se, thil

Page 8: PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret ...€¦ · 1 PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret Scripture) by Frank M. Hasel and Michael G. Hasel April,

8

pakhat intâwm tlân an nei a: an zavâi hian Pathianin an kohte vek an ni a, khawi hmuna chêng pawh niin, eng huna mi pawh ni se, a mite tâna thuchah ziak tûra Thlarau Thianghlimin a thâwk khumte an ni theuh a ni.

Bible ziaktu thenkhat hi chuan an anmahni ngeiina hmuh thil thleng chanchin an ziak a. Thenkhat dang chuan thil thlen dân inziahna lehkha lo awm tawhte chu ngun taka zir chiangin, a hran an ziak thar ve leh bawk (Josua 10:13, Luka 1:1–3). Mahse, Bible thu zawng zawng hi thâwk khum a ni vek tho a. Chutiang chu a nih avângin Paula paw’n hmân lâia ziak apiangte chu chhelna leh thlamuanna hmua beiseina kan lo neih theihna tûrin keimahni min zirtîrna tûra ziak a nih thu a sawi rêng a nih kha (Rome 15:4, NASB). Mihringte tawng chher chhuaktu Pathian chuan a mi thlan bîkte chu mihringte tawnga thâwk khum thute rin tlâk leh rin ngama an sawi chhuah theih nân a thuam thîn a ni.

“Pathian chuan mihringte hmanga a thutak khawvêl hnêna hri-attîr hi nuam a ti êm êm a. Amah ngei hian, a Thlarau Thianghlilm hmangin mihringte chu [a thu tak puang chhuak tûrin] a titling a, ama hna thawk tûrin theihna a pe thîn. Sawi chhuah tûr leh ziah tûr chin an hriat theih nân an rilru a kâihruai a. Vân rohlu chu lei mite hnênah rawn dah a ni a; amaherawhchu, Pathian atanga chhuak a nihna a bo chuang lo thung.”—Ellen G. White, Selected Messages, book 1, p. 26.

Bible ziaktute hi mi hrang hrang an ni a, an ziah chhan pawh a inang lo hlawm hle bawk; chutiang chu ni mah se, an zavâi hian Pathian thuhmun chanchin an sawi theuh tho bawk si. He thu mak tak mai hian eng tin nge Pathian Thu dikzia min hrilh le?

THAWHLEHNI March 31

BIBLE HI HRILHLÂWKNA BU A NI

Sakhaw lehkhabu dangte laka Bible danglamna bîk êm êmna pakhat chu a bu chhûng thu hmun zaa thena hmun 30 vêl hi hrilhlâw-kna a nih vâng a ni. Hêng hrilhlâwkna thute leh a hun taka a lo thleng famkim thin te hi Bible thu rintlâkzia tilangtu pawimawh tak a ni nghe nghe a, a chhan pawh khawvêl chanchina rawn inrawlh thîn Pathian chuan thil lo la thleng tûrte a hriat lâwk vek bâkah, chûngte chu a

Page 9: PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret ...€¦ · 1 PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret Scripture) by Frank M. Hasel and Michael G. Hasel April,

9

zâwlneite hnêna a puan chhuah thin vâng a ni (Amosa 3:7). Bible hi Thu nung a ni satliah mai lo va, chanchin kal tawh ziahna Thu pâ-ngngâi lah a ni hek lo—hrilhlâwkna Thu inziahna bu a ni.

Eng tiangin nge hêng thute hian Messia lo kal dân tûr chungchâng an lo puan le?

Genesis 49:8–12 ……………………………………………………...

Sâm 22:12–18 ………………………………………………………..

Isaia 53:3–7 …………………………………………………………..

Daniela 9:24–27 ……………………………………………………….

Mika 5:2 ……………………………………………………………….

Malakia 3:1 …………………………………………………………….

Zakaria 9:9 ……………………………………………………………..

Thuthlung Hlui lamah hian chiang taka Messia chungchâng sawina châng 65 vêl a awm a, a thâwithama sawina kan chhiar tel ve phei chuan hei âi hian a la tam fê ang. Hêng hrilhlâwknate hi hrilhlâw-kna chipchiar zâwk, entîr nân, “lal tiang chu Juda lakah a bo lo vang” (Gen. 49:1) tih te, “[Messia chu] Judai ram Bethlehem khuaah a lo piang dâwn” tih te (Mika 5:2) tih te, “ani chu mihringte hmuhsit leh duh lohin a awm a” (Isaia 53:3) tih te, vuak thitlinin a awm a, dik lo puh ni mah se, ama sahimna ûmin a kâ a âng duh chuang lo (Isaia 53:4–7) tih te; a kut leh a ke-te an chhun pawpa tih te leh; a silhfênte an insem a (Sâm 22:12– 18) tihte nên hian a inzawm vek a ni.

Hêng Thuthlung Hlui Hrilhlâwkna thute hi Isua nun, thihna leh thawhlehnaah khân hai rual lohin a rawn thleng dik vek mai a, chu chuan Pathian thâwk khum a nihzia a nemnghet chiang hle. Chu bâkah chuan, Isua kha ama insawi ang leh mi dang pawhin nia an lo sawi thin ang chiah kha a nih tih a rawn tilang bawk. Isua khân hmâsâng zâwlneite ang bawkin a thih tûr thu te, chumi hnua a thawh leh tûr thu te (Luka 9:21, 22; Mat. 17:22, 23), Jerusalem khawpui chhiat tûr thu te (Mat. 24:1, 2), leh a lo kal leh tûr thu te (Joh. 14:1–3) a lo sawi lâwk ve a. Chutiang chuan, Isua mihringa a lo channa, a thihna leh a thawhhlehna te kha Bible-in a lo hrilhlâwk ang taka thleng vek a ni a, chu chuan Bible hi a rintlâk a ni tih a tilang chiang hle.

Isua leh kan tâna Isua thihna i rin chhan hrang hrang chu

Page 10: PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret ...€¦ · 1 PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret Scripture) by Frank M. Hasel and Michael G. Hasel April,

10

engte nge ni? Chûng in rin chhante chu eng vângin nge hnial rual loha chiang a nih hlawm le?

NILÂINI April 1

BIBLE HI CHANCHIN ZIAHNA BU A NI

Bible hi lehkhabu “thianghlim” dangte laka a danglam bîk êm êmna chhan chu mihringte chanchin ziahna bu a nih vâng a ni. Bible hi chu mifing tu emaw (entîr nân, Confusius-a te, Buddha te) kamchhuak thu ziah chhuahna lehkhabu satliah ang a ni ve lo va, khawvêl chanchi-na Pathian hnathawh leh chûng a hnathawhtena an tum an hlen dânte chu min hrilh a ni. Chûng hlen chhuah an tumte chu: (1) Messia lo lan tûr thu leh (2) Isua lo kal lehna te a ni a. Hêng thil pahnihte a indawta lo thleng tûr a nihna hi Juda sakhua leh Kristian sakhua chauhin an zirtîr bîk a ni a, hmâsâng Aigupta hun lâi atanga tûn lâi khawchhak lam sakhuate pawh hian chutiang chuan an sawi ve ngâi lo rêng rêng.

1 Korin 15:3–5, 51–55; Rome 8:11; leh 1 Thes-salonika 4:14 chhiar la. Hêng chângte hian Krista thawhlehna kha a taka thleng ngei a ni tih leh keimahni tâna a tangkâina eng tin nge an sawi le?

Chanchin Tha bu ziaktute leh Paula pawh hian Isua kha a thi a, phûm a ni a, thlân atangin a lo tho leh a, mi hrang hrang hnênah a inlâr tih an sawi a. An thil sawi hi thlâna amah zalhtute leh a hnûa thlân ruak hmutute pawh khân a dik a ni tih an rawn nem nghet bawk. Thil thlen dân hmutute khân Isua chu an kutin an khawih a, châw hlui an kîlpui a. Mary Magdalin-i te, Mary (Isua nu) te leh hmeichhe dangte pawhin tholeh Krista a nihna angin an hmu a nih kha. Kleopa te thian dûn pawhin Emmau kawngah an titipui a. Zirtîrte hnênah Thupêk Ropui pe tûrin a inlan bawk. Paula chuan Pathian Lehkha Thu-in a sawite hi kan âwih lo a nih chuan kan thu hril leh rin te hi “eng mah lo” mai a nih tûr thu a lo ziak a (1 Kor. 15:14). Heti lâia “eng mah lo” tih tawngkam hi lehlin thenkhatah chuan “tling lo leh eng mah pâi lo” (REB) tih te, “tangkâina nei lo” (NIV) tih te-a dah a ni. Zirtîrte chuan, “LALPA chu a tholeh tak zet a ni” (Luka 24:34) tiin an puang a. Heta Grik thumal an hman, ontos tih hian a taka thil eng emaw thleng ngei a kâwk. “Ngei,” “chiang,” “tak zet” ti te-a lehlin a ni tlângpui a. A awmzia chu, zirtîrte khân “LALPA chu a tho leh ngei a

Page 11: PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret ...€¦ · 1 PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret Scripture) by Frank M. Hasel and Michael G. Hasel April,

11

ni” tih an nemnghet tihna a ni.

Krista chu thi tawh zawng zawngte âiawhtu “rah hmasa ber” (1 Kor. 15:20) nia sawi a ni bawk a. A taksa ngei a thawhlehna leh vawi-ina a nunna hi amah anga an la 16

thawh ve leh tûrzia nemnghettu a ni. “Kristaah chuan” mi fel zawng zawng hi “tihnunin an awm vek dâwn a” (1 Kor. 15:22). Heti lâia “tihnun” tih tawngkam hian nakina lo la thleng tûr siam thar lehna a kâwk. “A lo kal hunah,” “tâwtawrâwt hnuhnûng ber” a lo rîk hunah (1 Kor. 15:52) chuan “a tâ” (1 Kor. 15:23), ama laka rinawm tlatte chu an lo tholeh vek dâwn a ni.

Eng vângin nge thawhlehna thutiam hi kan rinna, a bîkin mitthite chu muhîl nia kan ngaihnaah hian a pawimawh êm êm? Chumi tel lo chuan eng vângin ngge kan rinna hi “eng mah lo” mai a nih ang le?

NINGANI April 2

PATHIAN THU CHUAN MI A SIAM THA THÎN

2 Lalte 22:3–20 chhiar la. Eng vângin nge Lal Josia khân a pu-an a pawh thlêr tâk mai? Eng tiangin nge a thil hmuh chhuah khân amah chauh pawh ni lovin, Juda hnam pum pui nun a thlâk danglam tâk vek le?

B.C 621, Josia kum 25 vêla upa a nih kum khân puithiam lal ber Hilkian “dân lehkhabu” a hmu chhuak a. Hei hi Mosia lehkhabu pangate a ni mai thei a, a nih loh pawhin Deuteronomi lehkhabu chauh hi a ni zâwk mai thei bawk. A pa rorêl chhûng leh, a pu Manasea, lal sual tak rorêl chhûng khân Baala biakna te, Aseri biakna te leh “vâna awm zawng zawng” biakna te a hluar hle mai a (2 Lalte 21:3–9), he lehkhabu zial pawh hi a awmna chin hriat lohin a bobil ta daih nghe nghe a ni. Thuthlungin a phût thilte Josian a han hriat chuan amah leh a miten Pathian dik tak chibai bûkna an lo pênsan thui tawhzia a hre chhuak a, hrehawm a tih êm avângin a puan sin lâi chu a pawt thlêr hial rêng a ni. Judai ram pum puiah siam thatna hna a thawk tan ta nghâl a, hmun sângte tichimin hnam dang pathiante lim zawng zawng pawh a tichhe vek bawk. Chûng zawng zawng a tih zawh hnu chuan Judai ramah chibai bûkna tûr hmun pakhat chauh a awm ta a: chu chu

Page 12: PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret ...€¦ · 1 PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret Scripture) by Frank M. Hasel and Michael G. Hasel April,

12

Jerusalema Pathian tempul a ni. Pathian Thu an hmuh chhuah chuan mahni thil tih sual inhriatna, sual simna leh nun thlâk danglam theihna a thlen a. Chutianga nun inthlâk danglamna chu Josia-ah tan phawt niin, Judai ram pum puiah a darh chhuak ta a ni.

Eng tin nge Bible hian kan nun min thlâk danglamsak thei a nih tih min hrilh a, eng tin nge chhandamna kawng min kawhhmuh bawk le? Johana 16:13, Johana 17:17 Hebrai 4:12 leh Rome 12:2 chhiar ang che.

Bible-in thil a tih theihzia a lanna chiang ber mai chu a chhiartu nun a tihdanglamsak hlauh thîn hi a ni. He Pathian Thu hian mihringte sualna leh khawlohna hâi langin mihringte nihphung dik tak a pho lang a, Chhan-damtu kan mamawhzia min hrilh bawk.

Chutiang taka lehkhabu danglam bîk—khawvêl chanchin kal tawh inziahna, hrilhlâwkna thu tam tak pâi leh nun siam tha theitu ni bawk a nih avângin a hrilh fiah dân pawh lehkhabu dangte nên chuan a inang lo hle ngei ang. Pathian Thu nung chu mi nung Krista, “thutak zawng zawnga” (Joh. 16:13) min hruai lûttu tûr Thlarau Thianghlim rawn tirh tiamtu êngah hrilh fiahtûr a ni. Bible hi Pathian thutak pu-anchhuahna lehkhabu a nih tlat avângin amah hian a chhûng thute kan hrilh fiahna kawnga min kâihruaitu tûr thu pawimawh tak tak a keng tel nghâl bawk a. Chûng kaihhruaihna thute chu Pathian Lehkha Thu ziaktuten Pathian Lehkha Thu ziaka lo awm tawh sate an hman dân zirna atangin leh, Pathian Lehkha Thu hi amah leh amah inhrilh fiahtîr an phal avânga Pathian Lehkha Thu-in a kaihruai dân kan hmuh atangin kan hre thei ang.

ZIRTAWPNI April 3

ZIR BELHNA: Ellen G. White-i lehkhabu, Indona Ropui phêk 593–602-a “Pathian Lehkha Thu Kan Himna” tih leh Chatuan Nghahfâk phêk 747–769-a “In Thinlung Mangang Suh se” tih te kha chhiar ni se.

Mi tam tak chuan Pathian Thu a châwisân avâng leh Pathian Thu laka an rinawm tlat avângin an nun an lo chân tawh a. Chutianga nun chân tate zînga pakhat chu Dr. Rowland Taylor-a kha niin, Bloody Mary hun lâi khân puithiam hna a thawhna bial, Hadley, England-ah Catholic mass a dodâl avângin tihhlum a ni. Pathian Lehkha Thu

Page 13: PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret ...€¦ · 1 PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret Scripture) by Frank M. Hasel and Michael G. Hasel April,

13

zirtîrnaa a ngheh tlat avângin kohhran atanga hnawhchhuah a ni a. Chutianga hnawhchhuah a nih hnu chuan Winchester khaw bishop, Lord Chancellor ni bawk hnênah ngaihdam a dîl a; mahse, lung inah khung a ni ta tho a, chu mai ni lovin, hâl hlum a ni ta nghe nghe bawk. Chumi kum chu 1555 kha niin, a thih hma deuhin he thu hi a sawi a: “Mi fel tak takte u. Pathian Thu Thianghlim ni lo leh, Pathian malsâwm lehkhabu, Bible thianghlim atanga zirlâi ka lâk chhuah ni lo chu thil dang eng mah ka zirtîr lo a che u. Vawiinah hian chumi chu ka thisena nemnghet tûrin ka lo kal a ni.”—Joh., Foxe, The New Foxe’s Book of Martyrs, rewritten and updated by Harold J. Chadwick (North Brunswick, N.J.: Bridge-Logos Publishers, 1997), p. 193. Amah hâ-lhlumna atâna thing an chheh vûm chu an deh kâi hma deuh chiahin Sâm 51 hi a chham chhuak a, tichuan, a nunna chu a thlah ta a ni.

Tûna keini’n kan inzawh ve tûr ni ta chu: Pathian Thu-a thutak kan hmuhte hi a châwisân kawngah kan la rinawm chhunzawm zêl ang em? tih hi a ni. Nakin lawkah, buaina hun hnuhnûng ber a lo thlen hu-nah chu fiahna chu kan hmachhawn a tûl dâwn a. Chumi atâna lo in-buatsaih lâwk hun chu tûn hi a ni.

SAWI HO TÛRTE:

1. Eng tiangin nge hrilhlâwknate hian Bible hi Pathian atanga chhuak lehkhabu a nihzia a nemngheh? Eng tin nge hêng hrilhlâwkna lo thleng dik tawhte hian kan rinna min tihnghehsak le?

2. Thawhlehni zirlâi tâwpa zawhna kha en leh la, eng vângin nge Isua kha Messia a ni ngei a ni tih hi rinhlelh rual loh khaw-pa chiang a nih?

3. Isua leh tirhkohte khân Pathian Lehkha Thu Thianghlim rintlâkzia leh Pathian atanga chhuak thu nei lehkhabu a nihzia hi an rinhlelh ngâi lohzia an lantîr thîn a. Vawi eng zât nge Isua ngei pawh khân Pathian Lehkha Thute hi sawi chhâwngin, vawi eng zât nge Pathian Lehkha Thuten an sawi hi “lo thleng famkim” ngei tûr a nihzia a sawi le? (Entîr nân, Mat. 26:54, 56; Marka 14:49; Luka 4:21; Joh. 13:18; Joh. 17:12 te hi chhiar la.) Isua ngei pawhin Pathian Lehkha Thu (ani chhiar leh sawi chhâwn thin hi chu Thuthlung Hlui lehkhabute a ni tih hria ila), a bîkin, hrilhlâwkna thu lo thleng famkim chho mêkte hi a la thu tak hle a nih chuan, keini hian Bible chungchân-gah eng ang rilru nge pu ve tûr kan nih le?

Page 14: PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret ...€¦ · 1 PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret Scripture) by Frank M. Hasel and Michael G. Hasel April,

14

Zirlâi 2 *April 4–10

BIBLE TOBUL LEH A NIHPHUNG

SABBATH CHAWHNU APRIL 4

CHHIAR TÛRTE: 2 Petera 1:19–21; 2 Timothea 3:16, 17; Deuter-onomi 18:18; Exodus 17:14; Johana 1:14; Hebrai 11:3, 6.

CHANGVAWN: “Hemi avâng hian bâng lovin Pathian hnênah lâwmthu ka sawi thîn, kan hnên atanga in hriat Pathian thu in pawm lâi khân mihringte thu ang ni lovin, Pathian thu, thu-tak a nih ang zâwkin in lo lâwm a, chu chuan nangni a ringtute chhungah khân sâwt takin hna a thawk bawk thîn a ni” (1 Thessa-lonika 2:13, NKJV).

BIBLE tobul leh nihphung kan hmuh dân leh hriat thiam dân hian kan nunah leh kohhrana Bible-in hna a thâwh dân tûrah korî a tu hle dâwn a. Tin, Bible kan hrilh fiah dân pawh hi Pathian inpuanna leh Bible thâwk khum a nih dân kan hriat thiam dânin nasa takin min kâih-ruai lo thei lo bawk. Pathian Lehkha Thu hi a nihna ang taka hriat thi-am kan duh a nih chuan a hmasa berin a hrilh fiah dân tûrah amah Bi-ble-in tehfung a zam kan phalsak phawt a tûl dâwn a. Biology zirna emaw, sociology zirna emawa an hman ang thil bul chhûtna ang chi-te hi mathematics zirnaah chuan hman ve chi a ni lo va. Tin, history zirnaa an hman ang chite pawh physics zirnaah chuan hman ve theih a ni hek lo. Chutiang deuh bawk chuan, Bible-a thlarau lam thutak awmte hi Pathian a awm a ni tih pawh ring mang lotute ngaih dân anga kan zir a nih chuan kan hre thiam thei ngâi lo vang. Pathian Lehkha Thu kan hrilh fiah dâwn chuan Pathian Thu hi Pathian leh mihring tang kawp kutchhuak a nihna kan hriat chian hle a pawimawh bawk a. Chuvângin, dik taka Pathian Lehkha Thu hrilh fiahkan duh a nih chuan ringhlel deuh chung leh a kherkhiap zâwng ni lovin, rinna nêna kan zir a tûl hle a ni.

Tûn kârah hian Bible kan hrilh fiahna leh hriat thiamna kawnga min kâihruaitu tûr, Bible tobul leh nihna chungchânga thu pawimawh tak takte kan thlîr ho dâwn a ni.

Page 15: PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret ...€¦ · 1 PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret Scripture) by Frank M. Hasel and Michael G. Hasel April,

15

SUNDAY April 5

BIBLE HI PATHIAN INPUANNA BU A NI

2 Petera 1:19–21 chhiar la. Eng tin nge Petera hian Bible-a kan hmuh hrilhlâwkna thute hi Pathian atanga chhuak ngei a nih tih a sawi?

Bible hi lehkhabu dang ang a ni ve lo va. Tirhkoh Petera sawi dân chuan zâwlneite kha Thlarau Thianghimin a hruai ang zêla thil sawi thîn an nih avângin a thuchahte pawh hi Pathian laka chhuak a ni a. An thu sawite hi anmahni irâwm chhuak mai a ni lo. Bible-a kan hmuh hrilhlâwkna thute hi “thawnthu, fing taka ngaihtuah chhuahte” ni lovin, Pathian atanga lo chhuak a ni zâwk a; chuvâng chuan a dik a, a rin tlâk êm êm bawk. “Pathian mi thianghlimten Thlarau Thianghli-min a tirh ang zêlin thu an sawi thîn a” (2 Pet. 1:21, NKJV). Chutiang chuan Pathianin hna thawkin a mi thlan bîkte hnênah a thiltum a rawn puang chhuak thîn a ni.

Pathian Lehkha Thu hi kan chhiar chuan Pathian leh mi tu tute emaw chu tawngka-in an lo inbe tawn thîn ngei a ni tih kan hmu ngei ang. Chu chu Bible-in Pathian atanga chhuak thuneihna danglam bîk a nei chhan pawh a ni rêng a, chuvângin, Pathian Lehkha Thu kan hrilh fiahna kawngah pawh Pathian kuthnute chu ngun taka kan ngaihtuah a tûl a. Kan Pathian thianghlim chu a bultumtu ber a ni a nih avângin Bible lehkhabute hi “Pathian Lehkha Thu thianghlimte” (Rome 1:2; 2 Tim. 3:15) tiin kan sawi thîn rêng a ni.

Pathian Lehkha Thute hi a taka hman tangkâi atâna ziah a ni bawk a. “Inzirtîrna atân te, inzilhhauna atân te, insiamthatna atân te leh felna inzirtîrna atân te a tangkâi hlawm êm êm a, chutiang chuan Pathian mite chu hna tha tinrêng thawk thei tûrin thuamin an awm thei dawn a ni” (2 Tim. 3:16, 17, TNIV).

Pathianin a Thu-a a puan chhuah tawhte chu kan nuna kan bel theih nân Thlarau Thianghlim tanpuina kan mamawh bawk. Tirhkoh Paula sawi dân chuan, Pathian Thu puan chhuaha awmte hrilh fiahna chu keimahni ngaihdâna kalpui mai chi a ni lo va. A awmzia dik taka kan hriat thiam theih nân Pathian Thu leh Thlarau Thianghlim kan mamawh a ni.

Pathian Lehkha Thu chuan LALPA Pathianin a rawngbâwltu

Page 16: PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret ...€¦ · 1 PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret Scripture) by Frank M. Hasel and Michael G. Hasel April,

16

zâwlneite hnêna a thurûk hrilh lo chuan eng mah a tih loh tûr thu a sawi bawk (Amosa 3:7, NKJV). “Inpuan chhuahna” tih sawina atâna Bible-in thumal a hmante hian tûn hma zawnga thuhrûka awm thîn, hâi lan emaw, puan zâr emaw-a lo awm tâk avânga hriat leh hmuh theih lo ni ta tih a kâwk a. Mihring mai kan nih avângin chutianga [Pathian thurûk] hâi lan emaw, puan chhuah emaw chu kan mamawh a, a chhan pawh mi sual, kan sualna avânga Pathian laka tihhran tawh kan nih vang a ni a, a thiltumte hre tûr chuan amah kan innghah a tûl atin a ni.

Bible thute hi Pathian laka chhuak a ni tih ring tho mah ila zawm a harsa khawp hlawm mai. Pathian laka chhuak a ni tih ring lo emaw, ringhlel deuh ta ila, kan zâwm tha lo leh zual sawt lo’ng maw?

THAWHTANNI April 6

THÂWK KHUM A NIH DÂN

Pathian chuan mihringte hnêna a thiltumte puan chhuahna atân mihring tawng a hman thin avângin Pathian inpuan chhuahna kan tih pawh hi ziaka dah theih a ni. Mahse, a hma pawha kan sawi tawh ang khân, Bible hi Thlarau Thianghlim hnathawh kal tlanga Pathian thutak puan chhuaha awm a ni a, Thlarau Thianghlim chuan Pathian thuchah chu mihringte kal tlangin mihringte hnênah a hlân chhâwng a, a vênghim thîn bawk. Chutiang chu a nih avângin Pathian Lehkha Thu hi—Genesis atanga Thupuan thleng hian—a inpumkhat tha êm êm rêng a (entîr nân, Gen. 3:14, 15 leh Thup. 12:17 hi kan khâikhin teh).

2 Petera 1:21;2Timothea 3:16, 17; leh Deuteronomi 18:18 chhiar la. Hêng thute hian Pathian Lehkha Thu thâwk khum a nih dân chungchâng eng tin nge an sawi hlawm?

Pathian Lehkha Thu zawng zawng hi a zavâi hian thlarau nun châwm tak tak chu ni vek lovin, tûn lâi huna hman ve vek theih pawh ni lêm lo mah sela (entîr nân, Hebrai mite kût chi hrang hrang leh a hman dân inziahna lâite hi thâwk khum chu ni ve tho mah se, tûn lâi hunah pawimawhna a awm hran tawh lo), Pathian thâwk khum a ni tho tih kan hriat a ngâi a. Pathian Lehkha Thu hi a zavâia kan zir vek a ngâi a, a awmzia kan hriat thiam mai theih loh lâite leh tûn lâi hun atâna pawimawhna nei tawh lote pawh hi kan thlauh thla bîk tûr a ni

Page 17: PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret ...€¦ · 1 PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret Scripture) by Frank M. Hasel and Michael G. Hasel April,

17

chuang lo.

Tin, Bible-a thu chuangte hi mak tak maia puan chhuah a ni vek kher lo bawk. A châng chuan Pathian hian mite hnêna a thuchah hrilhna atân ngun taka thil chhui thîn mite leh ziaka lo awm tawh sate pawh a hmang tangkâi ve tho thîn (Josua 10:13, Luka 1:1–3).

Chutiang chu ni mah se, Pathian Lehkha Thu zawng zawng hi Pathian thâwk khum a ni vek tho a (2 Tim. 3:16). Hei vâng hian Paula pawhin Pathian Lehkha Thu-a chhelna leh thlamuanna awm chu kan hmuha kan beisei theih nân hmân lâia ziak “apiangte” chu keimahni min zirtîrna tûra ziak a nih thu a lo sawi ve chiah rêng a ni (Rome 15:4).

“Bible hian Pathian chu Bible-a lehkhabu awmte ziaktu a ni tih a sawi a; chutiang chu ni tho mah se, mihringte kuta ziah chhuah a ni thung. Hêng lehkhabu hrang hrangte hi a ziah a nih dân leh an taw-ngkam hmante pawh a inang lo hlawm hle a, chu chuan a ziak chhuak-tute mizia leh thiamna a pho lang. Thutak puan chhuaha awmte hi a zavâiin ‘Pathian thâwk khuma pêk’ a ni vek a (2 Tim. 3:16); mahse, mihringte tawngkama ziah chhuah a ni thung.”—Ellen G. White, The Great Controversy (Indona Ropui), p. vii.

Tûn lâi hian Bible zirna lama mi thiamte zîngah Bible-a thu thenkhat hi Pathian thâwk khuma ziah a nih ring lo eng emaw zât an awm a. Thurin pawimawh tak tak, entîr nân, khawvêl leh a chhunga thil awmte siam a nih thu te, Aigupta ram atanga Israel fate an chhuah thu te leh Isua thawhleh thu te hi a tak taka thleng ni lovah zuk ngâi a! Chutiang zirtîrna hlauhawm tak chu kan kohhrana a lo luh ve loh nân eng vângin nge kan invên that a pawimawh? A thu hrimin, Pathian Thu chunga rorêltu tûr kan ni rêng em ni?

THAWHLEHNI April 7

ZIAKA AWM PATHIAN THU CHU

“LALPA chuan Mosia hnênah, ‘Hêng thute hi ziak rawh, hêng thute ang hian a nia nangmah leh Israel mite nên thuthlung ka siam ni’ a ti a” (Exod. 34:27, NKJV). Enga ti nge Pathianin Mosia kha hêng thute hi Israel mite hnêna sawi chhâwntîr mai lova, ziak chhuak tûra a hrilh kher le? Pathian Thu ziak chhuaha a awm hi eng nge a tangkâina awm?

Page 18: PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret ...€¦ · 1 PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret Scripture) by Frank M. Hasel and Michael G. Hasel April,

18

Thu sawi thîn leh mihringte tawng pawh siamtu Pathian chuan thutak puan chhuaha awm leh a thâwk khum tawh sa ngaihtuahnate chu mihringte hnênah rin tlâk leh innghahna ngama sawi chhâwng leh tûrin a mi thlante chu a thuam a. Chuvâng chuan, Pathian pawhin Bi-ble ziaktute chu a zirtîrna leh a inpuanna ngâi pawimawh tûrin a hrilh lâwk sa rêng a ni.

Hêng thute hian ziaka awm Pathian inpuan chhuahna chungchâng eng tin nge an sawi? Exodus 17:14, Exodus 24:4 Josua 24:26 Jeremia 30:2 Thupuan 1:11, 19; Thupuan 21:5; Thupuan 22:18, 19

Enga ti nge Pathian hian a inpuan chhuahna leh thâwk khum thuchahte chu ziak chhuak tûra thu a pêk kher le? A chhan chiang tak chu kan theihnghilh leh mai loh nân a ni. Ziaka awm Pathian thute hi Pathian leh a thiltum min kawhhmuhtu rin tlâk a ni a. A tlângpui thu-in tawngka sawi mai âi chuan ziaka dah hian thil a vawn that theihin a rintlâk zâwk bawk. Ziaka awm Pathian Thu hi chu copy chhâwn zêl theih a nih a nih avângin tawngka thu inhlan chhâwn ngawt âi chuan mite hnênah theh darh a awlsam zâwk a ni. A tâwp berah chuan, a sawia sawi chuan tum khatah leh hmun khatah mi tlêm tê hnênah chauh thu kan sawi thei a, chutih lâiin ziaka awm thu erawh chu hmun hrang hrangah mi chhiar sên lohten an lo chhiar thei a, chhuan lo la awm leh zêl tûrte tân pawh malsâwmna a la ni chhunzâwm thei bawk. Dik tak phei chuan, ziak leh chhiar thiam lo leh mitdelte pawh mi dangin an chhiarsak thei tho a ni.

NILAINI April 8

KRISTA LEH PATHIAN LEHKHA THU INANNA

Johana 1:14; Johana 2:22; Johana 8:31, 32; leh Johana 17:17 chhiar la. Pathian Thu tisaa lo chang Isua leh Pathian Lehkha Thu ten inanna an neihte chu eng nge ni?

Tisaa lo chang Pathian Thu (Isua Krista) leh ziaka awm Pathian Thu (Pathian Lehkha Thu, Bible) hian inanna a nei a. Isua kha mak tak maia Thlarau Thianghlimin a pâi, mahse hmeichhe laka piang ni si a ni ang chiahin Pathian Lehkha Thu thianghlim pawh hi Pathian laka chhuak, mihringte hmanga ziah chhuah ni si a ni.

Isua Krista kha eng tik emaw lâiin, hmun pakhatah mihring

Page 19: PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret ...€¦ · 1 PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret Scripture) by Frank M. Hasel and Michael G. Hasel April,

19

angin a lo piang a. Hun eng emaw chen chhûng chu khawi hmun hmu-nah emaw a lo khawsa tawh thîn bawk. Mahse, chu chuan a Pathianna a tibo chuang lo va, Isua kha eng tik hun lâi emaw tân chauha pawimawhna nei ni-ah a siam chuang lo bawk. Ani chu mi zawng zawng tân, khawvêl pum pui tân leh eng tik hun lâi pawha mite tân Tlantu awm chhun a ni reng (Tirh. 4:12 chhiar ang che). Chutiang chi-ah chuan, ziaka awm Pathian Thu, Bible pawh hi eng tik hun lâi ema-wa ziah leh eng hnam emaw hnêna pêk a ni a. Mahse, Isua Krista ang bawk khân Bible pawh hi hunin a thunun hnuaia awm lo ve tho a ni (a awmzia chu, eng tik hun lâi emaw leh khawi lâi hmun emaw tân chauh -a pawimawh a ni bîk lo tihna a nih chu). Mi zawng zawng tân, khawvêl puma mite tâna pawimawh a la ni reng a ni.

Pathian a rawn inpuan chhuah khân mihringte hriat thiam phâk tâwk vêlin a rawn inphah hniam a. Isua mihring nihphung khân mih-ringte chak lohna chhinchhiahna leh kum 4,000 vêl chhûnga an lo tlâk hniam tawhna nghawng zawng zawngte kha hmuh theihin a lantîr a. Mahse, sual kâi miah lo a ni thung. Chutiang deuh chuan, Pathian Lehkha Thu ziahna tawng pawh hi mihring mi tu mahin an hman ve loh leh hriat thiam loh “tawng chungnung bîk” leh sawisêl bova tha ni lovin, mihringte tawng hman pângngâi tho a ni a. Tawng eng pawh hian famkim tâwk lohna eng eng emaw chu nei tho mah se, mihringte siamtu, mihringte tawng pawh siamtu Pathian chuan mihringte hnênah hian min hruai sual lo tûr leh rin tlâk takin a thiltum chu a hlân chhâwng thei êm êm ang tih a chiang.

Thil inang nia kan sawite rêng rêng hi danglamna pakhatna nei lo khawpa inang tluan chu a awm kher âwm lo ve. Chutiangin, Isua Krista leh Pathian Lehkha Thu Thianghlim pawh hi “zâwng fian phel” kan tih ang êma inang chu a ni bîk chiah chuang lo. Entîr nân, Bible hi mihringa Pathian lo channa a ni lo va. Chutiang bawkin, Pathian chu lehkhabu a ni bîk lo bawk. Pathian chu Isua Kristaah mihring a rawn ni a. Bible-in a puan Chhandamtu chu chibai kan bûk avângin Bible hi kan ngaina a ni.

Bible hi mak danglam tak leh then hran theih miah loha Pathi-an leh mihring kutchhuak infin khâwm a. Chutiang a nihzia chu Ellen G. White-i khân a loh hmuh chian êm avângin heti hian a lo ziak rêng a ni: “Bible hi Pathianin a pêk thutak, mihring tawnga sawi chhuah

Page 20: PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret ...€¦ · 1 PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret Scripture) by Frank M. Hasel and Michael G. Hasel April,

20

niin, Pathian leh mihring kutchhuak inkawp a ni. Chutianga Pathian nihphung leh mihring nihphung inkawpna chu Krista nunah pawh khân a awm ve a, ani chu Pathian Fapa a ni a, mihring Fapa pawh a ni tho bawk. Chutiang chuan, ‘Thu chu tisaah a lo chang a, kan zîngah a lo awm ta’ Joh. 1:14 tih thu hi Kristaa a dik ang bawkin Bible-ah pawh a dik ve a ni.”—Ellen G. White, Indona Ropui, p. viii.

Eng vângin nge Pathian Lehkha Thu hi kan thurin in-nghahna a nih ngei a tûl le? Pathian Lehkha Thu hi innghahna berah hmang ta lo ila, eng tin chiah nge kan awm ang?

NINGANI April 9

RINNAA BIBLE HRETHIAMIN

Hebrai 11:3, 6 chhiar la. Eng vângin nge Pathian leh a Thu kan hriat thiam theih nân rinna neih kan mamawh êm êm le? Eng vângin nge rinna tel lo chuan Pathian tihlâwm rual a nih loh?

Zirna dik rêng rêng chu rinna huangah zêl a thleng thîn. Nau-pangte pawh hian an nu leh pate-a rinna an nghah nasat êm avângin an hnên ata thil thar an zir theih phah a. Mihring nun bulthûm leh thil pawimawh dang tam takte pawh an zir thiam theih nân a kâihruai bawk. Chutiang chuan, hriatna leh hriat thiamna te hi inhmangaih taw-nna leh inrin tawnnna atangin a lo piang chhuak thîn a ni.

Chutiang zêlin, rimâwi tum thiam takte pawh hian an rimâwi tum tûr chu an thiam nâl mai bâkah, rimâwi hrim hrim ngaina mi an nih a, a phuahtu an ngaihsân a, an rimâwi tum tûr chu an tui zâwng a nih bawk chuan thiam leh nalh takin an tum thei thîn. Chutiang deuh chuan, Bible pawh hi rinhlelhna rilru nên leh a kherkhiap zâwnga kan zir chuan a awmzia dik tak kan hre fuh thei dâwn lo va, chuvângin, ngainatna leh rinna rilru nên kan chhiar a tûl khawp mai. Tirhkoh Pau-la chuan rinna tel lovin Pathian lâwm zâwng mi nih theih rual a nih loh thu a sawi a (Heb. 11:6). Chuvâng chuan, Bible hi rinna nên kan zir a pawimawh a, mihring kutchhuak lehkhabu pakhat ve mai ni lovin, Pathian atanga lo chhuak a ni tih kan pawm a tûl tak zet a ni.

Seventh-day Adventist-te chuan Pathian Lehkha Thu hi Pathian atanga chhuak a nih tih hi kan pawm chiang hle a. Hetiang hian kan thurin bulpui hmasa berah pawh kan lo puang chhuak nghe nghe:

Page 21: PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret ...€¦ · 1 PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret Scripture) by Frank M. Hasel and Michael G. Hasel April,

21

“Pathian Lehkhabu Thianghlim, Thuthlung Hlui leh Thuthlung Thar te hi Thlarau Thianghlimin a pawl ang zela thu sawia ziak thîn Pathian mi thianghlimte kaltlanga Pathian thawk khuma pek Pathian Thute a ni a. Hêng thu-ahte hian Pathian chuan chhandamna atana hriat tur tulte chu mihringte hnenah a hriattîr a ni. Pathian Lehkhabu Thianghlim hi Pathian duh dan puan chhuahna dik lo thei lo a ni a. Hengte hi nungchang leh thiltihte kan tehna tur a ni a, thurin puang chhuak tura thuneihna nei leh hun kal tawha Pathian hnathawh dante chhinchhiahna rintlak a ni bawk” (Sâm 119:105; Thuf. 30:5, 6; Isaia 8:20; Joh. 17:17; 1 Thes. 2:13; 2 Tim. 3:16, 17; Heb. 4:12; 2 Petera 1:20, 21.)”

Miin Pathian Lehkha Thu hi rinna rilru nêna a chhiar loh a nih chuan Bible a hriat thiamna kawngah eng nge chân a neih ang? Eng vângin chutiang rinna chu rinna mitdel a nih ve loh? Chumi awmzia chu, hetiang rinna kan neih chhan tha tak takte chu eng nge ni a, eng vângin nge Bible-a thutak awmte kan zir dâwnin rinna neih hmasa phawt a tûl le?

ZIRTAWPNI April 10

ZIR BELHNA: Biblical Research Institute-in document a tih chhuah, “Methods of Bible Study” tih a, “Presuppositions Arising From the Claims of Scripture” part a., “Origin” tih leh part b., “Authority” tih te chhiar ni se. (“Methods of Bible Study” tih hi www.adventistbibli-calresearch.org/matterials/bible-interpretation-hermeneutics/ methods-bible-study ah hmuh theih a ni.)

Bible chu kan rinnaah thil pawimawh tak ni tho mah se, amah ngau ngau hi chuan thlarau lama hlâwkna tak tak min thlen thei hran lo va. Bible kan chhiar hian Thlarau Thianghlimin kan thinlung leh rilru-a hna a rawn thawh erawh chuan hlâwkna ropui tak kan chang thei dâwn thung a ni.

“Pathian chuan a thu-ah hian chhandamna atâna hriat tûr tûl chin chu mihringte a hrilh vek a. Pathian Lehkha Thu Thianghlim hi a thiltum puan chhuahna dik lo thei lo, thu neihna nei anga pawm hmiah tûr a ni. Hêngte hi nungchang tehna, thurinte puang chhuaktu leh kan thil tihte fiahna tûr a ni. . . . Pathianin mihringte hnênah a Thu hmanga

Page 22: PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret ...€¦ · 1 PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret Scripture) by Frank M. Hasel and Michael G. Hasel April,

22

a thiltum a puan chhuah avâng mai hian Thlarau Thianghlim awmpui-na leh kaihhruaina kan mamawh tawh lo tihna a ni lo. Chuti ahnehin, kan Chhandamtu khân a chhiahhlawhte thu sawi kan chhiar a, an zirtîrnate kan lo hriat thiama a taka kan hman tangkâi theih nân Thlarau Thianghlim min lo tiam zâwk a ni. Tin, Bible thâwk khumtu chu Pathian Thlarau a nih avângin Thlarau Thianghlim zirtîrna leh Thu-in a zirtîr chu a inkalh theih ngâi rêng rêng lo bawk ang.”—Ellen G. White, The Great Controversy (Indona Ropui), p. ix.

SAWI HO TÛRTE:

1. Eng vângin nge Pathian hi kan hnênah a rawn inpuan chhuah a, a thiltumte pawh min hrilh le? Eng vângin nge chutianga a inpuan chhuahna chu kan mamawh?

2. Eng tin nge Pathian chu a rawn inpuah chhuah? Pathian chuan inpuan chhuahna hmanrua atân hmanraw hrang hrang a hmang thîn a. Leilung leh thil siamte hmanga zau taka a inpuan bâkah mumang (Dan. 7:1) te, inlârna (Gen. 15:1) te leh chhinchhiahna (1 Lalte 18:24, 38) hmangte pawhin a inpuang bawk a; tin, a Fapa Isua Krista hman-gin a inpuang chhuak bawk (Heb. 1:1, 2). Pathian chu nangma mi mal hnênah a rawn inpuang ve tawh em? A inpuang tawh a nih chuan a inpuan dân han sawi teh.

3. Bible zirna lama mithiam thenkhat chuan Bible-in a sawi tam tak hi an pawm lo va, thawnthu phuahchawp mai niin an ngâi a ni ber. Khawvêl leh a chhûnga thil awmte siam thu te, Evi leh Adama chanchin te, Aigupta ram atanga Israel fate chhuah thu te leh Daniela thawnthu te hi a tak taka thleng ni lovin, thlarau lam thutak sawi fiah-na atâna phuah chawp niin zuk sawi a! Hetiang hi mihringten Pathian Thu kan kal kân a nih chuan a thleng thîn rêng a. Hei hian chutiang ngaih dân neih chu a hlauhawmzia eng tin nge min hrilh le?

4. Pathian chuan ropui takin Bible-ah hian a thiltum a lo puang chhuak tawh a. Mahse, chu a thiltum leh Isua Krista kal tlang chauha chhandamna a rawn thlen tih thu lâwmawm tak chu mi dangte hnêna hrilh ve tûrin a mamawh che a ni. Miten an en che khân nangmahah leh i nungchangah eng ang Pathian nge an hmuh le?

Page 23: PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret ...€¦ · 1 PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret Scripture) by Frank M. Hasel and Michael G. Hasel April,

23

Zirlâi 3 *April 11–17

ISUA LEH TIRHKOHTEN BIBLE AN THLÎR DÂN

SABBATH CHAWHNU APRIL 11

CHHIAR TÛRTE: Matthaia 4:1–11; Matthaia 22:37–40; Luka 24:13–35, 44, 45; Luka 4:25–27; Tirhkokhte 4:24–26.

CHÂNGVAWN: “Mihring hi chhang ring chauhin a nung lo vang a, Pathian kâ atanga lo chhuak thu tinrêng hmangin a nung zâwk ang” (Matthaia 4:4, NKJV).

VANDUAITHLAK takin, tûn lâi hunah hi chuan Bible hi thâwk khum a nihna leh thu nei a nihna rinhlelhna rilru nên hrilh fiah a ni nasa tawh êm êm mai a. Dik tak phei chuan, Bible hi mihringte kan la mâwl lâi, tûn lâi huna khawvêl kan hriat thiam dân ang kan la neih hmâa kan thil thlîr dân ziah chhuahna lehkhabu ve mai niin an ngâi hial a ni. Bible-a kan hmuh Pathian thiltih hrang hrangte hi a taka thleng pawh ni lovin phuahchawp mai mai ni-ah an ngâi bawk a, thu tak hla taka ngaih tlâk ni lêm lovah an dah a ni ber. Bible hi Pathianin mihringte a rawn thlîr dân ni lovin, mihringten Pathian an thlîr dân inziahna bu ang lekah an chhuah ta thîn a. Chuvângin, mi tam tak tân chuan Bible hi Darwin-a ngaih dânin a kaihhruai huna chêngte tân tangkâina nei tawh lo a lo ni ta rêng a ni.

Keini erawhin chutiang ngaih dân chu kan hnâwl fithla thak thung a. A chhan pawh Thuthlung Thar lehkhabu-ahte hian Isua leh tirhkohten khatih lâi huna Bible an neih chhun Thuthlung Hlui an hriat thiam dân kan zirna atangin Pathian Lehkha Thu pum pui thlîr dân tûr dik kan hriat theih vâng a ni. Isua leh tirhkohte khân eng tiangin nge Bible-in a sawi mihring te, hmun te, thil thleng te hi an ngaih ve le? Pathian Lehkha Thu hrilh fiahna atâna hmanrua an hmante leh ngaih dân nghet sa an neihte chu eng nge ni? An hnung zuiin an hriat thiam dân hi tâwmpui ve ila, Pathian Thu min rinhlelhtîrtu mihringte ngaih dân leh hmanraw dik lo tak takte hi chu i hnâwl ngam ang u.

Page 24: PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret ...€¦ · 1 PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret Scripture) by Frank M. Hasel and Michael G. Hasel April,

24

SUNDAY April 12

TIH ZIAK A NI

Baptistu Johanan Isua baptisma a chantîr kha Chhandamtu rawngbâwlna intanna a ni a. Hemi hma hian Isua chu Thlarau Thi-anghlim hruaiin Judai ram thlalêrah a han thang vang vang phawt a, chutah chuan mihring a nihna anga a chak loh lâi tak chu remchângah la-in Setanan a rawn thlêm a nih kha.

Matthaia 4:1–11 chhiar la. Eng tin nge thlalêrah khân Isuan Setana thlêmna a lo hmachhawn? Hemi tuma Setana a lo chhân dân atang hian Bible chungchâng zir chhuah tûr eng nge kan neih le?

Chaw châkna hmanga thlêm a nih khân, “‘Mihring hi chhang ring chauhin a nung lo vang a, Pathian kâ atanga lo chhuak thu tinrêng hmangin a nung zâwk ang’ tih ziak a ni” (Mat. 4:4, NKJV) tiin a lo chhâng a. Thu nung chu tanchhanah hmangin chu thu chu Pathian atanga lo chhuak a ni tih pawh a tilang bawk. Chutiang chuan, Pathian Lehkha Thu hi thu nei a nihzia a rawn nemnghet a ni. Khawvêl ropui-na leh lalramte nêna thlêm a nih khân “‘LALPA i Pathian chu chibai bûk la, ama rawng chauh bâwl ang che’ tih ziak a ni” tiin a chhâng a (Mat. 4:10, Luka 4:8, NKJV). Chutiang chuan Krista khân chibai bûkna dik tak chuan a laipui berah Pathian a dah a, a Thu-a intûk luh chu chibai bûkna dik tak a tih min hrilh bawk. A tâwp berah, a Fapa a nihzia tilang tûra Pathian kar chhuahtîr a tumna chu “‘LALPA i Pathi-an chu fiah suh’ tih ziak a ni” (Mat. 4:7, NKJV; Luka 4:12) tiin a chhâng leh bawk.

Isua chuan hêng thlêmna pathumte hi “Tih ziak a ni” tih thu hmangin a lo chhâng thla zêl a. Chumi awzia chu, Pathian Thu pan ding nghâlin Setana beihnate leh thlêmnate lo hmachhawn nân hman-raw dang chelek a tum lo hrim hrim tihna a ni. Hei hi keini tân pawh zirlâi ropui tak a ni ve tûr a ni ang: Bible, Bible chauh hi kan thurin tehna leh innghah chhan bulpui chu a ni si a.

Bible, Bible chauh hi thlêmtu beihnate laka Isua lo invênna hmanraw awm chhun a ni tih hi a chhinchhiah tlâk ngawt mai. Isua chu Pathian a ni a; mahse, Setana laka invênna atân chuan Pathian Thu-a a intûk luh thlâwp a ngâi ve tho a ni.

A chhânna thu hi ama irâwm chhuak pawh a ni lo va; a chip-

Page 25: PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret ...€¦ · 1 PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret Scripture) by Frank M. Hasel and Michael G. Hasel April,

25

chiar lêm lo bawk a; hnialkhân fing tak pawh a ni hran lo va; Setana a huatna thu lah a ni hek lo; Pathian Lehkha Thu mâwl tê anga lang, ril êm êm bawk si a ni zâwk. Krista ngaihah chuan Pathian Lehkha Thu hian thuneina ropui ber leh thil tihtheihna ropui ber a nei a. Chutiang chuan a rawngbâwlna pawh kha Bible-a innghat niin, Bible hi a rin tlâk hle a ni tihah hian a inphun chhunzawm ta zêl bawk a ni.

Eng tin nge Pathian Thu hi rinchhanah kan neih ang a, eng tin nge Pathian Thu-ah hian kan intûk luh theih ang?

THAWHTANNI April 13

ISUA LEH DÂN THU

Matthaia 5:17–20; Matthaia 22:29; leh Matthaia 23:2, 3 chhiar la. Hêngahte hian eng chungchâng nge Isuan a sawi?

Isua khân zirtîrte chu Pathian Thu leh dân thute zâwm tûrin a hrilh a. Pathian Lehkha Thu-in thu a nei tih leh a pawimawh a ni tih hi a ringhlel ni âwma a lanna hmuh tûr pakhat mah a awm lo. Chuti ahne-hin, Pathian atanga chhuak thuneihna nei a ni tih thu vawi eng emaw a sawi zâwk a. Sadukaiho hnênah pawh, “Pathian Lehkha Thu leh Pathi-an thil tihtheihna in hriat miau loh avângin in ngâi sual thîn a ni” (Mat. 22:29) tiin a sawi a nih kha. Isua khân mihringte thiamnaa Bible leh a thu zirtîrte hriatna mai chu thutak hriatna atân a tâwk zawh loh thu sawiin, chu thutak LALPA chu hriatna atân phei chuan a tâwk lo leh zual a ni.

Matthaia 22:37–40 40 hian Isua Mosia dân a thlîr dân eng tin nge min hrilh le?

He thu dân hre mi pakhat hnêna a sawiah hian Isua khân a hma kum 1,500 vêla Mosia hnêna Pathianin a pêk Thu Sâwm Pêkte kha a khâikhâwm a. Isuan Thuthlung Hlui dân a ngaih pawimawhzia leh a dah sânzia hi kan hriat a pawimawh khawp mai. Kristiante zînga tam tak hi chuan hemi tum hian thupêk thâr a pe niin an ngâi a, Thuthlung Hlui dân kha Thuthlung Thar chanchan tha-in a thlâk tawh niin an sawi ngawt thîn bawk. Mahse, Isua thu zirtîr hi Thuthlung Hlui dâna innghat a ni a. Dân chu kimchang zâwka rawn puang chhuakin “chûng thupêk pahnihah chuan (Thu Sâwm Pêkte chu a khâikhâwm a, a hmasa pali-te hian mihring leh Pathian inlaichînna chungchâng a sawi a, a

Page 26: PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret ...€¦ · 1 PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret Scripture) by Frank M. Hasel and Michael G. Hasel April,

26

hnuhnûng parukte hian mihringte inlaichînna chungchâng a sawi ve thung) dân thu leh zâwlneite thu zawng zawng hi a innghat a ni” (Mat. 22:40, RSV) a ti. “Dân thu leh zâwlneite thu” tih tawngkam a hmang hian Thuthlung Hlui pum pui a châwisânzia a tilang a, a chhan pawh “dân thu leh zâwlneite thu” tih tawngkam hi Thuthlung Hlui lehkhabute hlâwm hrang hrang pathuma an then—dân bu, zâwlneite lehkhabu leh thuziakte sawina a nih vâng a ni.

“Krista khân Pathian Lehkha Thu hi tu mah sawi buai phâk loh thuneihna nei niin a ngâi a, a ngaih dân hi keini pawhin kan tâwmpui ve tûr a ni. Bible hi chin tâwk nei lo Pathian thu ni angin kan sawi thîn tûr a ni a, inhnialna zawng zawng tâwpna leh thurin zawng zawng in-nghahna pawh a ni bawk.”—Ellen G. White, Krista Tehkhin Thute, p. 19.

Pathian Thu-a i intûk luh thlawpna tûr dâl thei thuneitu dang eng engte nge awm (chhungkua, hnam zia, finna thu ril leh a dangte)?

THAWHLEHNI April 14

ISUA LEH PATHIAN LEHKHA THU ZAWNG ZAWNG

Luka 24:13–35, 44, 45 chhiar la. Eng tin nge Isua khân zirtîrte hnêna chanchin tha thuchah zirtîr nân Pathian Lehkha Thu a hman thin?

Krista thih hnu khân a zirtîrte chu an rilru a buaiin an beidawng hle a. Eng tin nge hetiang hi a thlen theih? Hei hi eng nge ni a awmzia? Luka bung 24-ah hian Isua chu an hnênah tum hnih a rawn lâr thu kan hmu a—a hmasa zâwk chu Emmau khaw panna kawng zawh mêk thian dûn pahnih hnênah a ni a, chumi hnu chuan mi dangte hnênah a inlâr leh bawk. Hêng a inlârna pahnihah hian Isua chuan Thuthlung Hluia hrilhlâwknate a lo thlen kim tâk dân zawng zawng a sawi fiah a: “Chutichuan, Mosia leh zâwlneiten an lo ziah dân atanga sawi tanin Pathian Lehkha Thu hrang hranga ama chungchâng thu sawina apiang chu an hnênah a hrilh fiah ta vek a ni” (Luka 24:27, RSV).

Luka 24:44-ah pawh, “Hêngte hi ka thu kha a ni, Mosia dânah

Page 27: PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret ...€¦ · 1 PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret Scripture) by Frank M. Hasel and Michael G. Hasel April,

27

leh zâwlneite lehkhabu-ah leh fakna hla bu-ah te ka chanchin ziak apiang chu a lo thleng famkim ngei tûr a ni si a” (RSV) tiin a sawi a. Chutichuan, Pathian Lehkha Thu an hriat thiam theih nân an rilru a hawnsak zui ta nghâl bawk a nih kha (châng 45).

Luka 24:27-ah hian “Pathian Lehkha Thu zawng zawng” tih tawngkam a hmang tih hi lo chhinchhiah ila. Chumi tho chu a hnu-ah pawh rawn sawi nawn lehin, “Mosia dânah te, zâwlneite lehkhabu-ah te leh fakna hla bu-ah te” (Luka 24:44, RSV) a ti a. Hei hian Thu tisaa lo chAng Isua (Joh. 1:1–3, 14) khân hêng thilte hi a thlen hma kum za tam tak ral tawha lo hrilhlâwk a nih dân sawi fiah nân Pathian Lehkha Thu thuneihna a pawm a ni tih a tilang chiang hle. Pathian Lehkha Thu chu a zavâia sawi kim vekin a zirtîrte kha chhawk then awm lova pawm vek tûrin a zirtîr a. Chanchin tha hrila an vah chhuah hunah pawh khawvêl hmun hrang hranga ring tharte hnêna hriat thiamna leh thil tihtheihna an thlensak theih nân Pathian Lehkha Thu hi a zavâiin an hril vek a pawimawh a ni.

Matthaia 28:18–20-ah pawh Isua khân a zirtîrte hnênah (leh tûn lâi huna chêng keimahni hnênah pawh a ni tel tho bawk a) lei leh vâna thuneihna zawng zawng a hnêna pêk a nih tawh thu a sawi bawk a. Mahse, chu thuneihna chu a pa leh Pathiana minung pathum awmtea zung kaih a la ni reng tho a ni, heti hian a sawi a: “Chutichuan, kal ula, hnam tina mi zirtîrahte siam ula, Pa leh Fapa leh Thlarau Thianghlim hmingah chuan baptis ang che u” tiin. Hemi zawh hian thu pawimawh tak dang “Thu ka pêk zawng zawng che u pawm tûrin zirtîr rawh u” tih a sawi zui leh nghâl a. Isuan a zirtîr leh thu a pêk chu eng nge ni? A thu zirtîrte hi Pathian Lehkha Thu-a innghat vek a ni a. Pathian Thu-in a lo hrilhlâwk ang ngeia lo kal a ni a, Pathian Lehkha Thu-a hrilhlâw-knate kan hmuh ang ngeiin a Pa hnênah a inpumpêk tawp bawk a ni.

Isua khân Pathian Lehkha Thu zawng zawng hi a bo a bâng awm lovin a pawm vek a nih chuan keini hian chhawk then bîk kan lo nei tûr a ni dâwn em ni? Pathian Lehkha Thu-a mi zawng zawng hi tûn lâi huna chêng keini tân hian a taka zawm theih vek chu ni tawh lo mah se, eng tin nge Pathian Lehkha Thu zawng zawng thuneihna hi pawm dân kan thiam theih ang? I chhânna chu in class-ah i sawi chhuak dâwn nia.

Page 28: PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret ...€¦ · 1 PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret Scripture) by Frank M. Hasel and Michael G. Hasel April,

28

NILÂINI April 15

ISUA LEH BIBLE TOBUL LEH BIBLE CHANCHIN

Isua khân Bible hi Pathian Thu niin a zirtîr thîn a, a awmzia chu Bible-in a sawi chu Pathianin a sawi ni-ah a pawm tihna a ni. Bi-ble thu tobul chu Pathian a ni a, chuvâng chuan mihring nun pêng ti-nah hian thuneihna tâwp a nei tih kan pawm a ngâi. Pathian chuan khawvêl chanchina thil thleng hrang hrang hmangin mihringte hnênah a thiltum a puang chhuak thîn a ni tih Bible-ah hian kan hmu.

Entîr nân Matthaia 19:4, 5-ah chuan Isuan Mosia thusawi a sawi chhâwn kan hmu a. “‘A tîr ata anmahni siamtu khân . . . Hemi avâng hian mipa-in a nu leh a pa a kalsan’ a ti” tiin a sawi a. “Pathian Lehkha Thu-in a ti” ti lovin, “A tîr ata anmahni siamtu khân . . . a ti” a ti kher hian Genesis ziaktu thusawi hi Siamtu Thu a ni tih lantîr a tum tih a tilang. Ni e, he thu hi Mosia ziah chu ni tho mah se, a thu phua-hchhuaktu tak chu Pathian ngei a ni tlat.

Hêng Bible chângte hi chhiar la. Eng tiangin nge Isua khân Bible-a kan hmuh hmân lâi mite leh hmân lâia thil thlengte kha a ngaih ve le?

Matthaia 12:3, 4 ……………………………………………………...

Marka 10:6–8 ………………………………………………………...

Luka 4:25–27 ………………………………………………………...

Luka 11:51 …………………………………………………………...

Matthaia 24:38 ……………………………………………………….

Isua khân Thuthlung Hlui lehkhabuten an sawi mihring te, hmunhma te leh thil thlengte kha a tak taka awm leh thleng ngei niin a ngâi a. Genesis 1 leh Genesis 2 te, Genesis 4-a Abela te, Davidan dâwidim telh loh chhang a ei te leh Elisa te kha a tak taka awm leh thleng nia a ngaih avângin a sawi chhâwng hmiah hmiah mai a ni. Hmâsâng zâwlneite khân hrehawm leh tihduhdah an tawrh thin thu pawh a sawi fo bawk (Mat. 5:12, Mat. 13:57, Mat. 23:34–36, Marka 6:4). Vaukhânna thu a sawi pakhatah pawh Nova hun lâia thil awm dân kha a sawi chhuak nghe nghe: “Chûng ni tuilet hmate chuan, Nova lawnga a luh ni thlengin an eiin an bâr a, nupui pasal an innei thîn bawk; tui a lo lêt a, an zaa a lâk bo vek hma loh chuan eng mah an hre lo va; Mihring Fapa lo kal lehna pawh chutiang bawk chu a ni

Page 29: PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret ...€¦ · 1 PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret Scripture) by Frank M. Hasel and Michael G. Hasel April,

29

ang” (Mat. 24:38, 39) tiin. Heta tang pawh hian Isua khân he Pathian rorêlna thil tih ropui tak hi a tak taka thleng ngeiah a ngâi a ni tih a chiang hle.

Isua ngei khân hêng hmân lâi mite hi a tak taka awm ngei nia a ngaih si chuan, tûn lâi mi tam takin—a then phei chu Kristian nia inchhâl ve tho si-te an ni nghe nghe a—a awm nia an ngaih loh Setana thil tihtheihna leh a bumnate hi eng tiangin nge kan ngaih dâwn le? Chutiang thang hlauhawm tak lakah chuan eng tin nge kan him theih ang?

NINGANI April 16

TIRHKOHTE LEH BIBLE

Thuthlung Thar lehkhabu ziaktute pawh khân Isuan Bible a ngaih ang chiahin an ngâi ve a. Thurin chungchângah a ni emaw, nun dân dik tehna chungchângah a ni emaw, a nih loh leh hrilhlâwkna thlen famkimna pawh ni se, Thuthlung Hlui lehkhabute hi thuneihna nei Pathian Thu niin an pawm thlap a ni. Hêng mite hian khawi hmu-nah mah Bible thute hi a cho zâwngin eng mah a sawi emaw, tih emaw thu kan hmu miah lo.

Hêng a hnuaia Bible chângte hian tirhkohten Pathian Thu-in thuneihna a nei tih an hriat thiam dân eng tin nge min hrilh le?

Tirhkohte 4:24–26 ……………………………………………………..

Tirhkohte 13:32–36 …………………………………………………….

Rome 9:17 ……………………………………………………………...

Galatia 3:8 ……………………………………………………………...

Hêngahte hian Pathian Lehkha Thu leh amah Pathian âw chu a inzawm hnâi hle a ni tih i lo hmu thiam em? Tirh. 4-ah chuan, khatia Thlarau Thianghlima an khah hma deuh hlek khân, zirtîrte chuan Petera leh Johana te chhanchhuah an nih avângin Pathian a fak a. Fakna thu an chham chhuahah hian Pathian chu Siamtu a ni tih leh a chhiahhlawh Davida hmanga thu a sawi thu pawh an chham tel a nih kha. A awmzia chu, Davida thil sawite hi Pathian thu a ni tihna a ni. Tirh. 13:32–36-ah chuan Paula pawhin Davida thusawi bawk a sawi chhâwng ve leh a, ani pawhin Davida thusawi chu Pathian thu ni-ah a ngâi ve tho: “Pathianin thlahtutute hnêna a sawi kha” tiin a sawi (châng 32).

Page 30: PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret ...€¦ · 1 PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret Scripture) by Frank M. Hasel and Michael G. Hasel April,

30

Rome 9:17-ah pawh hian a sawitu chu Pathian ni-ah a ngâi ni nge-iin a lang a, “Pathian Lehkha Thu” tawngkam hmangin, “Pathian Lehkha Thu-in Pharaoa hnênah . . .” (NKJV) tiin a sawi a, he thu hi “Pathianin Pharoa hnênah a sawi a” ti pawhin a dah theih. Galatia 3:8-ah chuan “Pathian” tih âiah “Pathian Lehkha Thu” tih tawngkam hman zâwk a ni ve thung a, hei hian Pathian Thu chu amah Pathian nên a inzawm hnâi hle a ni tih a tilang.

Dik takin, Thuthlung Thar lehkhabu ziaktute hian Thuthlung Hlui lehkhabute hi Pathian Thu niin an pawm tlâng vek a. Thuthlung Thar hmun hrang hrangah hian Thuthlung Hlui thu za tam tak tak sawi chhâwn a ni nghe nghe. Mi thiam pakhat chuan Thuthlung Thar lehkhabu ziak-tuten Thuthlung Hlui thu an sawi chhâwn zât hi a chhiar a, a zavâi chuan 2,688 lâi niin a sawi: Isaia lehkhabu atangin 400 lâk chhâwn a ni a, Sâm atangin 370 leh Exodus atangin 220 lâk chhâwn a ni bawk, chutiang zêlin. Hetah hian a thâwitham deuha sawi chhâwnna te, a thupui chauh sawi chhâwnna te leh an thil sawi tlângpui sawi chhâwn lehna te chhiar tel phei ila chuan hei âi hian a la tam leh zual ang. Lehkhabu thenkhat phei hi chu Thuthlung Hlui hrilhlâwkna thu-in a khat emaw tih hial tûr khawp a ni a, “tih ziak a ni” tiin thu hma an sawi tê tê fo mai (Mat. 2:5, Marka 1:2, Marka 7:6, Luka 2:23, Luka 3:4, Rome 3:4, Rome 8:36, Rome 9:33, 1 Kor. 1:19, Gal. 4:27, 1 Pet. 1:16). Hêngte hian Thuthlung Hluia Pathian Thute hi Isua zirtîrna leh tirhkohte thuhril innghahna a ni tih a nemnghet a ni.

Hêng thute hian Pathian Lehkha Thu thuneihna kan rin ngamna tûr tiderthâwng thei thil rêng rêng chu a hlawmawmzia eng tin nge min hrilh le?

ZIRTÂWPNI April 17

ZIR BELHNA: Ellen G. White-i lehkhabu, Chatuan Nghahfâk phêk 60–66-a “A Naupan Lâi” tih leh phêk 110–123-a “Thlêmna A Tawh Thu” tih te chhiar ni se.

“Mihringte hian Pathian thu âia fing zâwkah an inngâi a, amah Pathian ngei âia fing zâwk ni pawhin zuk inhria a maw le! Chuvâng chuan, innghah chhân nghîng thei lo chunga an ke-te chhep a, thil eng kim Pathian thu-a fiah tûra rawn thlen ta lovin, chu thu chu anmahni sci-ence ngaih dân leh khawvêl nihphung hmangin an teh zâwk hlauh a. Pathian thu chu anmahni ngaih dân nên a inrem lo a nih chuan rintlâk ni

Page 31: PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret ...€¦ · 1 PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret Scripture) by Frank M. Hasel and Michael G. Hasel April,

31

lovah an chhuah ta mai thîn a ni.” —Ellen G. White, Signs of the Times, March 27, 1884, p. 1.

“A thu-a puan chhuah Pathian finna leh thiltum hrethiamtute chu rilru lamah pawh an lo chak ang a, Zirtîrtu ropui Isua Krista hnathawh-puitu tha takte an lo ni bawk ang. . . . Krista chuan a mite hnênah thutak thute a pe tawh a, chûng thutakte chu khawvêl hnêna hriattîr tûra koh an ni vek bawk. . . . Thutak, thu pâwnah chuan tihthianghlimna a awm lo va. Chuti a nih chuan, mi tinin kan hriat thiam ngei a va tûl êm!”— Ellen G. White, Fundamentals of Christian Education, p. 432.

SAWI HO TÛRTE:

1. Isua, Chanchin Tha bu ziaktute leh Paula te khân Thuthlung Hlui thute hi Pathian Thu angin an ngâi vek a nih si chuan, tûn lâia mi tam tak-in Pathian Lehkha Thu an thlîr dân hi a dik lo a ni tih kan hre thiam thei mai em? Pathian Lehkha Thu thlîr dân dik lo chu, a sawitu chu tu pawh lo ni se, eng vângin nge nge kan pawm loh ang?

2. Tun lâi Bible zirna lama mi thiam tam tak hi chuan rinhlelhna rilru nên Bible hi an zir thîn a, chuvâng chuan Bible-in a sawi tam tak hi chu an pawm lo ta rêng a ni. Entîr nân, ni ruk chhûnga thil siam a nih thu hi pawm lovin kum tlûklehdingâwn tam tak chhunga lo insiam danglam chho zêl zâwk a nih an ring a. Suala tlûk hma khawvelah khân sualna nei lo Adama a lo chêng tawh thîn a ni tih hi an pawm lo va. Khawvêl pum tuam chhuak vektu tui lêt a thleng tawh a ni tih hi an ring lo va. Abrahama kha a tak taka awm niin an ring thei lo va. Aigupta ram atanga Israel fate hruai chhuah an nih thu pawh hi an âwih lo bawk. Mi thenkhat chuan Isua thilmak tihte hi an hnâwl a, thlân atanga a thawh leh thu pawh hi thil thleng tak tak niin an ngâi lo. Mi thenkhat chuan hrilhlâwkna thu hi pawm lovin, zâwlneiten kum za tam tak kal taa thil thleng tûr an lo sawi lâwk thin ang chi te hi an ring lo hle. Hetiang ngaih dân an nei ta mai hian Pathian Lehkha Thu rintlâk a nihna leh thuneihna kan ringhlel a niha thil lo thleng tûr chungchâng eng nge min hrilh le? Tin, chutiang ngaih dân neitute chu thutak hriat thiamna chiang tak nei thei tuûrin eng tin nge kan puih theih ang?

3. Thawhlehni zirlâi tâwpa zawhna kha en leh la, Pathian Lehkha Thu zawng zawng hi thâwk khum a nih vek thu hi eng tin nge kan hriat thiam theih ang? A then lah hi tun lâi huna hman hleih theih tawh loh leh hman pawh tûl tawh lo a ni bawk si a.

Page 32: PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret ...€¦ · 1 PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret Scripture) by Frank M. Hasel and Michael G. Hasel April,

32

Zirlâi 4 *April 18–24

BIBLE–KAN THURIN CHHER CHHUAHNA

HNÂR RINTLÂK CHU

SABBATH CHAWHNU APRIL 18

CHHIAR TÛRTE: Marka 7:1–13; Rome 2:4; 1 Johana 2:15– 17; 2 Korin 10:5, 6; Johana 5:46, 47; Johana 7:38.

CHANGVAWN: “Dân Thu leh Hriattirna Thu chu râwn zâwk tûr a ni. Chumi thu ang zêla an sawi loh chuan anmahni-ah êng a awm lo tihna a ni ang”(Isaia 8:20, NKJV).

KRISTIAN kohhran hrang hrangte zîngah hian an thurinte sawh ngheh nâna Pathian Lehkha Thu hmang lo chu tu mah an awm kher âwm lo ve. Mahse, kohhran zawng zawngah hian Pathian Lehkha Thu-in thurin chher chhuah kawnga pawimawhna leh thuneihna a neih dân chu a inang vek lo thung a. Dik tak phei chuan, Pathian Lehkha Thu-in pawimawhna a neih dân hi kohhran hrang hrangah hian a in-chen lo hle nghe nghe. Hei hi thil pawimawh tak ni mah se, thil hriat thiam mai harsa angreng tak a nihna lâi pawh a awm a. Chuvâng chuan, Pathian Lehkha Thu kan hrilh fiahna kawnga min tanpui thei tûr thil pawimawh tak tak panga kan luh chilh dâwn a, chûngte chu: pipute/kohhran thurochhuah te, kan thil tawn te, kan hnam nun/zia te, ngaihtuahna fîm te leh Bible te a ni.

Hêng thil pangate hian thurin tinah leh kohhran tinah pawimawhna lian tak an nei theuh a. Kan zavâi hian thurochhiah leh hnam zia chi hrang hrang hnuaia awm vek kan ni a. Kan ngaihtuahna siamtu leh kan thil hriat thiam dân nghawngtu thil eng emaw tawn kan nei theuh bawk. Ngaihtuahna neia thilte chhût thei tûrin rilru kan nei theuh a. Tin, Bible kan chhiarin Bible thute chu Pathian leh a thiltum kan hriat thiam theihna tûrin kan hmang theuh thîn bawk a ni.

Hêng thil pangate zînga eng ber hian nge Bible kan hrilh fiahna kawngah thu tâwp nei ang a, eng tiangin nge a inlaichîn tawn vek bawk le? A khawi emaw ber pawh hi a dangte âia pawimawh bîk riau

Page 33: PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret ...€¦ · 1 PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret Scripture) by Frank M. Hasel and Michael G. Hasel April,

33

nia kan ngâi a nih chuan thurin hrang hrang awmah pawh uar duh bîk lâi kan neih phah ngei ngei dâwn a, chu chuan kan Pathian thu kalpui dân hrim hrim pawh a kâihruai hle bawk ang.

SUNDAY April 19

THUROCHHIAH

Thurochhiah hi amah ngâwng ngâwng chuan thil tha lo a ni hran lo. Kan ni tin nun hman dânah min puiin, a hun tak leh mumal taka thil kan tih theih phahna a ni a. Kan thlahtute nêna inzawmna kan neih theih nân min tanpui bawk. Chuvâng chu a ni ang, sakhaw thilah pawh dinhmun pawimawh tak a luah a. Mahse, thurochhiah chungchâ-ngah hian thil hlauhawm eng eng emaw a awm thei a ni tih hria ila.

Marka 7:1–13 hian Isuan a hun lâia mihringte thurochhiah thenkhat a hmachhawn dân eng tin nge min hrilh le?

Isuan a hmachhawn thurochhiah kha Juda hnamte hnam dân niin, chhuan tam tak kal tawh atanga zirtîrtuten an zirlâi naupangte hnêna an lo hrilh chhâwn zêl thin a ni. Isua hun lâi phei kha chuan Pathian Lehkha Thu tluk thâw thânga ngaih pawimawh a ni hman tawh a. Hun a lo kal zêl a, thurochhiah chu a lo thang chho ve zêl a, a tîra Pathian Thu leh Pathian ruahman pawh ni ve miah lote pawh kha sêng luh a lo ni ta a ni. Chûng mihringte thurochhiahte chu—”hruaitu” zahawm tak tak (Marka 7:3, 5), entîr nân, Juda sakhaw hruaituten an châwisân êm êm ni tho mah se—Pathian thupêkte nêna intluk a ni lo va (Marka 7:8, 9). Mihringte thurochhiah, tih thana an lo neih ve mai niin, Pathian thu-in a sawi tum tak miten an hriat theih lohna tûra hruai botu-ah a lo chang ta hial zâwk a ni (Marka 7:13, NKJV).

1 Korin 11:2 leh 2 Thessalonika 3:6 chhiar la. Eng tin nge Pathian Thu leh mihringte thurochhiah chu kan hriat hran theih ang? Chutianga hriat hran thiam chu eng vângin nge a pawimawh viau le?

Pathian Thu nung keimahnia awm chuan Pathian Thu zah tûr leh a laka rinawm tlat tûrin min siam a. Chu rinawmna chuan tih thana kan neih tûr thil eng eng emaw a rawn hring chhuak thîn. Kan rinawm-na chu Pathian nung, Pathian Thu ziaka awma a thiltum lo puang chhuak tawhtu laka rinawm tlat a nih erawh a ngâi thung a. Chutiang chuan, Bible hian mihringte thurochhiah leh tih than zawng zawngte

Page 34: PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret ...€¦ · 1 PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret Scripture) by Frank M. Hasel and Michael G. Hasel April,

34

luahlân vektu dinhmun pawimawh tak a chelh tih kan hre reng tûr a ni. Bible chu thurochhiah zawng zawng—tha tak takte pawh a ni hlawm ang—chung daihah a awm a. Pathian nêna kan intawnna leh a Thu kan hriatna atanga thurochhiah kan lo neihte ngei pawh hi Pathian Lehkha Thu Thianghlim hmanga fiah fo a ngâi ve tho a ni.

A kohhran anga thil kan tih thin engte hi nge “thurochhiah” tih huanga khung ve theih ni ang? Eng vângin nge chûngte chu Bible-in min zirtîrte nên thliar hran thiam a pawimawh fo? I chhânna chu Sab-bath ni-ah in class-ah sawi ang che.

THAWHTANNI April 20

KAN THIL TAWN

Rome 2:4 leh Tita 3:4, 5 chhiar la. Eng tin nge Pathian thatna, dawhtheihna, ngaihdamna, ngilneihna leh hmangaihna te chu kan lo chan thin? Eng vângin nge kan rinna chu hmuh theih loh leh khawih theih loh, rilru-a hriatna mai ni lovin, a tak taka kan tawn ngei thil eng emaw a nih a pawimawh? Chutih rual chuan, eng tiang kawngtein nge kan thil tawnte/chante chu Bible nên a inkalh theih a, kan rinna kawnga min hruai botu pawh a nih hlauh theih bawk le?

Mihring kan nih angin kan nunah thil eng eng emaw a lo thleng thîn a. Chûng kan thil tawnte chuan nasa takin kan thil ngaihtuah dân leh hriat dân pawh a nghawng thîn. Pathian chuan a thil siam dangte leh amah Pathian ngei nên pawha kan inlaichînna chu kan thil tawn nêna inzawm ni tûr leh kan thil tawnin a chher ni tûrin min lo ruahmansak sa vek a ni.

Pathian chuan inlâichînna tha tak nei tûr te, rimâwi leh thil nalh ngaina tûr te, thil siam hrang hrang mâwizia hre thiam tûr te leh, a chhandam hlimna leh a thutiam thil tihtheihna te chu chang tûrin min duh êm êm a. Kan sakhua leh rinna te hi thurin leh thutlûkna dik a ni satliah ngawt lo. Kan thil tawnte hian Pathian kan hmuh dân mai bâkah, a Thu kan hriat thiam dân thlengin a kâihruai thui hle a. Mahse, Pathian thiltum hriatna tûr atân erawh kan thil tawnte chu a tâwk zo lovin a kimchang lo hle thung a ni tih kan hriat chian a pawimawh hle bawk.

2 Korin 11:1–3-ah hian eng ang vaukhânna thu nge kan

Page 35: PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret ...€¦ · 1 PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret Scripture) by Frank M. Hasel and Michael G. Hasel April,

35

hmuh le? Hei hian kan thil tawnte chunga rinna nghah chin tâwk kan hriat a tûlzia eng tin nge min hrilh?

Kan thil tawnte hian min bum nasa thei ve khawp mai. Bible-in a lo sawi ang takin, kan thil tawnte chuan a huang chin a hriat a ngâi a. Pathian Lehkha Thu-in a tihvâr leh a chher a pawimawh a, Pathian Lehkha Thu hmanga hrilh fiah a tûl bawk. A châng chuan, Pathian Thu leh Pathian thiltum nêna inrem lo thil eng emaw tawn kan châk ti tih tlat mai thîn a. Chutih hunah chuan kan thil tawnte leh châk zâwng-te chungah ni lovin, Pathian Thu-ah zâwk rinna nghah thiam kan zir a pawimawh ang. Kan thil tawnte ngei pawh chu Pathian Thu nêna inrem a nih theih nân leh Bible-in chiang taka a lo sawi nêna inkalh lo a nih theih nân kan fîmkhur hle reng tûr a ni.

Pathian kan hmangaihna leh mi dangte kan hmangaihna (Marka 12:28– 31) awmna rinna chu thupêk ropui berte niin, chûng thupêkte chuan kan nuna thil lo thlengte hi a pawimawh hle a ni tih tilang a. Chutih rual chuan, eng vângin nge kan thil tawn chu Pathian Thu hmanga kan finfiah fo a pawimawh tho si?

THAWHLEHNI April 21

HNAM ZIA

Kan zavâi hian eng hnam emaw ber chu kan ni theuh a. Tin, kan zavâi hian keimahni hnam zia-in min siam kan ni a, chumi hnam zia chuan min phuarna chen pawh a awm theuh bâwk. Hnam zia eng emaw berin a phuar ve phâk loh tu mah kan awm lo. Thuthlung Hlui lehkhabute pawh hi an chheh vêla chêng hnam dangte hnam zia-in hmân lâi Israel-te a tihkhawhloh dân chanchin ziahna a nihna chin thui tak a awm a. Keini tûn lâi huna chêngte pawh hi kan danglam chuang bîk em ni? Anni âia kan that zâwkna lâi a awm em?

Pathian Thu ngei pawh hi hnam pakhat huang chhûnga khûr khung vek theih chu ni lo mah se, tute hnam emaw huang chhûnga ziah ve tho a ni a. Kan hnam zia leh tih dân phung eng eng emaw hian Bible thu kan hriat thiamna kawngah min kaihhruaina chen awm lo thei lo tho mah se, Bible hian hnam, lalram leh khawtlânga dinhmun chi hrang hrangte hi a thlawh khûm vek a ni tih erawh kan theihnghilh ngâi tûr a ni lo. Chuvâng chuan a nia Bible hian eng hnam tih dân

Page 36: PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret ...€¦ · 1 PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret Scripture) by Frank M. Hasel and Michael G. Hasel April,

36

pawh a chung tlâk vek a, eng hnama mi pawh ni se, thil sual chi hrang hrangte chu siam thain a tidik thei vek a ni.

1 Johana 2:15–17 chhiar la. Johanan khawvêl thilte hi kan hmangaih tûr a ni lo tih thu a sawi hian eng nge a sawi tum tak ni ang? Eng tin nge khawvêla chêng reng chung siin khawvêl mite rilru put hmang ang chu kan put ve loh theih ang?

Hnam zia pawh hi, Pathian thil siam dangte ang bawka sualin a tihhmêlhem tawh ve tho a ni a. Chumi avâng chuan, Pathian rorêlna hnuaia awm a lo ni ta a ni. Kan hnam zia eng eng emaw hi chu kan rinna nên pawh inrem takin an kal dûn thei mai thei a; chutiang chu ni tho mah se, a inan loh dân erawh kan thliar hrang thiam ngei ngei tûr a ni thung. A tha berah chuan, Bible Thu hian—a tûl a nih chuan—kan hnam tih dân dik lo lâite chu a sawisêl ngam tûr a ni a, Pathian Thu nêna inrem hnam ze thar a siam chhuah kan phal a tûl bawk.

Keimahnia âia chungnung zâwk lak atanga lo chhuak min thlung nghet tlattu thil eng emaw kan nei a nih loh chuan min hual vêl-tu hnam ze tha lo tak takte lakah kan tlâwm thuai mai dâwn a ni.

Ellen G. White-i chuan heti hian a lo sawi a: “Krista hnung zui-tute chu an nihphungah leh an tui zâwngah pawh khawvêl lak atangin an hrang hlauh tûr a ni a; chutih rual chuan, khawvêl lak ata inthiar fihlîm daih tûr erawh an ni lo. Chhandamtu pawh kha mite nên an inkâwmin an khawsa ho reng a, khatianga an zînga a khawsak thin chhan chu Pathian duh dân nêna inrem lo thilte chu ti tûra fuih tûr ni lovin, anmahni châwi kânga tizahawm tûr zâwkin a ni.”—Ellen G. White, Counsels to Parents, Teachers, and Students, p. 323.

In hnam zia engte kha nge Bible thu nêna inkalh chiang bâng ni le? Chu âia pawimawh zâwk chu, kan rinna tichhiat tum thilte lakah chuan eng tin nge nghet takin kan din theih ang?

NILÂINI April 22

NGAIHTUAHNA FÎM

2 Korin 10:5, 6; Thufingte 1:7; leh Thufingte 9:10 chhiar la. Kan ngaihtuahnatea Krista thu zawm hi eng vângin nge a pawimawh êm êm? Eng vângin nge LALPA tih chu finna ful a nih le?

Page 37: PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret ...€¦ · 1 PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret Scripture) by Frank M. Hasel and Michael G. Hasel April,

37

Pathian hian thil ngaihtuah theihna leh chhût theihna min pe a. Mihring thil tih eng kim leh Pathian thu kan hrilh fiah vêl dân hrang hrangte hian ngaihtuah theihna nei kan nihzia leh thutlûkna siam thei kan nihzia a tilang chiang hle. Ngaihtuahna fîm pawh hmang hran lo va pâwng rin ve ngawt ang chi hi chu kan sawi mâwi ve lo a ni. Ama-herawhchu, kum zabi sâwm leh pariatna lâi vêla finna leh thiamna kawnga harh tharna hun a lo thlen tâkah khân, a bîk takin khawthlang rama chêngte (Sapho) zîngah mihring ngaihtuahna leh chhût thiamna hian ngaihsân rawn hlawh tharin, thil eng kima leklam berah hman a lo ni ta a, keimahni tlin tâwk leh phâk bâk thleng thlenga thil ti theia nia ngaih a ni ta hial a ni.

Kan thil hriatna zawng zawng hi kan taksa pêng hrang hrang-te’n thil a tawn dâna innghat a ni tih ngaih dân kalH zâwng chiahin ngaih dân dang a lo piang a, chutiang ngaih dân pawmtute chuan mih-ringin thil a ngaihtuah dân leh chhût dân hi thil hriatna hnâr pui ber niin an ngâi a ni. Chutiang chu ‘rationalism’ (ra-saw-na-li-zim) tiin an sawi a, thutak chu taksa pêng hrang hrangte hmanga hriat theih chi ni lovin, rilru lam thil zâwk a ni a, thutak chu rilru fîm taka thil kan ngaihtuahna atangin a lo piang thîn niin an sawi. Tawngkam danga sawi chuan, thutak thenkhat hi chu keimahni ngaihtuahna fîm hmang chauha hriat thiam theih a ni an tihna a ni ber a. Mihringte thil chhût thiamna hi thutak tehfung leh fiahna rintlâk ni-ah an ngâi tihna a ni. Ngaihtuahna fîm chu thuneitu thar lo niin, a hmâah chuan thil dang zawng zawng an inphah hniam a ngâi a, kohhran thuneihna leh Pathian Thu a nihna anga Bible thuneihna ngei pawh a hnuaia kûn ve tho tûr a ni an ti. Mihringte ngaihtuah dâna thil ni thei lo rêng rêng chu hnâwl tawp a nih loh pawhin, rinhlelh kâi a ni ta vek mai a ni. Hetiang ngaih dân hian Pathian Lehkha Thu-a thu chuang tam tak pawh hi rawn nghawng ve-in, thilmakte leh Pathian thil tih danglam tak tak, entîr nân, Isua thawhlehna te, nula thianghlim hrin a nihna te, leh ni ruk chhûnga khawvêl leh a chhûnga thil awmte siam a nih thu te pawh hi thu dik leh rintlâk ni-a ngaih a ni ta lo a ni.

Thu dik erawh chu, mihring rilru ngaihtuahna ngei pawh hi sualin a khawih chingpen tawh, Krista rorêlna hnuaia thlenpui ngâi ve tho a ni tih kan hre reng tûr a ni. Mihringte thil hriat thiam dân hi thim hnuaia lêng niin, anmahni pawh Pathian laka hrang tawh an ni bawk a

Page 38: PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret ...€¦ · 1 PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret Scripture) by Frank M. Hasel and Michael G. Hasel April,

38

(Efesi. 4:18). Pathian Thu-in a tihên kan nih a ngâi. Tin, Pathian chu min Siamtu a nih avângin kan ngaihtuahna leh thil chhût thiamna ngei pawh hi Pathian tel lo chuan hna thawk thei a ni lo hrim hrim bawk a. Chuvâng chuan a nia, Bible pawhin “LALPA tih chu finna bul a ni” (Thuf. 9:10; Thuf. 1:7 pawh en ang che) a lo tih rêng ni. Pathian inpuanna chu kan pawm a, Pathian Thu ziaka awm hi kan nuna thunei-tu sâng ber nia kan ngaih a, Bible thute zui duhna thinlung kan put hu-nah chauh thil dik takin kan chhût thei dâwn a ni.

Kum za eng emaw ti kal tawhah khân America ram president hmingthang tak pakhat, Thomas Jefferson-a chuan ama ngaih dâna mihringte ngaihtuah dân kalh nia a hriat chin zawng chhawk thenin Thuthlang Thar bu hran a siam a. Chu lehkhabu-ah chuan Isua thilmak tih zawng zawng deuh thaw hi paih niin, thlân atanga a thawhleh thu pawh chhawk zîngah a tel nghe nghe. Hei chauh pawh hian thutak hre-thiam tûra mihringte ngaihtuahna tawngchhamzia eng tin nge min hrilh le?

NINGANI April 23

BIBLE

Mihringte hnêna Bible thu puang chhuaktu leh thâwk khâwmtu Thlarau Thianghlim chuan Pathian thu kalh zâwngin leh Pathian Thu lak atanga pêng bo tûrin min hruai ngâi dâwn lo rêng rêng a. Seventh-day Adventist-te tân chuan Bible hian mihringte thurochhiah leh thil lo tih thin tawh dân âi te, thil tawn âi te, ngaihtuahna âi te leh hnam zia âi te pawhin thuneihna a nei sâng zâwk daih a. Bible chauh hi thil dang zawng zawng fiahna tûr tehfung chu a ni.

Johana 5:46, 47 leh Johana 7:38 chhiar la. Isua chuan Bible hi thlarau lam thilte hriat thiamna hnâr bulpui ber niin a ngâi a. Eng tin nge Bible hian Isua chu Messia dik tak a nih tih a rawn nemngheh?

Mi thenkhat chuan Thlarau Thianghlim hnên atanga “thupuante” leh zirtîrna thu eng eng emaw dawng niin an insawi thîn a; mahse, chûng-te chu Bible thuchahte nêna inkalh tlatte a ni lawi bawk si. Anni ngaih dânah chuan Pathian Thu âiin Thlarau Thianghlimin thuneihna sâng zâwk a kawl a ni âwm e. Mi tu pawh ni se, Pathian Thu ziaka awm leh thâwk khum eng mah lova ngâitu leh a thuchah chiang takte kal khûmtu rêng rêng chuan kawng hlauhawm a zawh tihna a ni a, Pathian Thlarau hruai a

Page 39: PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret ...€¦ · 1 PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret Scripture) by Frank M. Hasel and Michael G. Hasel April,

39

ni lo tih kan hre tûr a ni. Bible hi thlarau nun kawnga min vênghimtu awm chhun a ni a. Rinna leh thil tih chungchânga tehfung rintlâk awm chhun a ni.

“Thlarau Thianghlim chuan Pathian Lehkha Thu hmangin mih-ringte rilru-ah thu sawiin, an thinlungah thutak a nem kâisak bawk thîn a. Chutiang chuan, dik lohna hâi langin an nun ata a paih chhuahsak thîn. Thutak thlarau, Pathian Thu kal tlanga hna thawk hmangin Krista chuan a mi thlante chu amahah an tlûk luhtîr thîn a ni.”— Ellen G. White, Cha-tuan Nghahfâk, p. 753.

Thlarau Thianghlim chu Pathian Thu luahlântu ni tûr angah kan ngâi tûr a ni lo. Chuti ahnehin, Thlarau Thianghlim chuan Bible nêna inremin hna a thawk thîn zâwk a, Bible hmang hian Krista hnênah min hruaiin, Bible hi thlarau dik leh dik lo fiahna tehfung awm chhunah a si-am bawk. Bible hian thurin dik leh rin tlâk min kawhhmuh a (1 Tim. 4:6 en la), Pathian Thu chu rintlâk a nih miau avângin ngaihngam taka pawm thlap tlâk a ni. Pathian Lehkha Thu chungchângah hian keimahni’n ngaih dân kan lo siam ve ngawt a rem lo va. Amah Pathian Thu zâwk hian kei-mahni leh kan ngaihtuahna te hi ngaihtuah tûrin dikna leh thuneihna a nei a ni tih kan hriat a ngâi. A thuhrimin, Bible hi amah Pathian ngeiin a ziah Thu chu a ni si a.

Eng vângin nge Bible hi keimahni ngaihtuahna leh thil hriat thiam dân âi chuan thlarau lam thila zawhnate min chhânsaktu atân a rintlâk zâwk le? Bible hi zirtîrna zawng zawng leh keimahni’n thlarau lam thila kan tawnte ngei pawh tehna atân hmang ta lo ila, eng thil hlauhawm nge lo thleng ang? Thlarau lam zawhnaahte hian mi mal thil tawn hi thu tâwp neitu lo ni ta ang se, eng tiangin nge buaina leh thurin dik lo tak tak a lo thlen ang?

ZIRTÂWPNI April 24

ZIR BELHNA: Ellen G. White-i lehkhabu, Indona Ropui phêk 593–602-a “Pathian Lehkha Thu Kan Himna” tih kha chhiar ni se.

Thurochhiah, mi mal thil tawn, hnam zia, ngaihtuahna fîm leh Bible te hian Pathian Thu kan hrilh fiahna kawngah min kaihhruaina chin an nei theuh a. Mahse, zawhna pawimawh tak chu: Hêngte zînga eng hi nge kan Pathian thu kalpui dânah thu tâwp nei? tih hi a ni. Bible hi lehkhabu hlu tak a ni tih chu pawm mai a harsa hran lo; mahse, Thlarau

Page 40: PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret ...€¦ · 1 PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret Scripture) by Frank M. Hasel and Michael G. Hasel April,

40

Thianghlim hnathawh kal tlanga Bible-in kan nun a thlâk danglam lo phal erawh chu thil dang daih a ni.

Kawng khata ngaihtuah chuan, hnam zia te, mi mal thil tawn te, ngaihtuahna fîm hman te leh thurochhiah ngei te pawh hian anmahni ngau ngau chuan that lohna a nei hran chuang kher lo mai thei. Mahse, Pathian Lehkha Thu-in min hrilh nêna a inkalh chiah hian thil a lo buaithlâk ta thîn a ni. Chutiang chu thil nih dân tûr ve rêngah lo ngâi ila, Pathian Thu âia hêngte hi kan dah chungnung zâwk a nih erawh chuan a tha lo êm êm a ni. Thuthlung Hlui leh Thuthlung Thar hun lâia kal sualna tam takte pawh kha Bible ni lo thil dangin Pathian inpuanna a luahlan vânga thleng a ni hlawm.

SAWI HO TÛRTE:

1. Eng vângin nge Pathian dânin sawi: LALPA kan Pathian chu kan thin-lung zawng zawng leh kan thlarau zawng zawng leh rilru zawng zawnga hmangaih a, keimahni kan inhmangaih ang bawka kan vêngte pawh hmangaih ve tûr kan ni (Mat. 22:37–40) tih te hi nunpui âi chuan mihring-te thurochhiah thenkhat hi châwi sân zâwk a awl êm êm le?

2. In class-ah Sunday zirlâi zawhna hnuhnûng ber kha sawi ho ang che u. Thurochhiah hian kan kohhranah eng hna nge a thawh ve ang? Sakhaw thila tih thana kan neihte hi malsâwmna leh mutân a nihna lâi a awm thei ve ve em? Han sawi ho teh u.

3. Thurochhiah hian, tha tak pawh ni tho mah se, rinna leh thil tih tehna kawngah Pathian Thu ziaka awm a luahlan loh nân eng tin nge kan tih ang?

4. Mi tu emaw chuan a mumangah LALPAN rawn biain Sunday hi chawlhni dik a ni a, Thuthlung Thar huna chêngte tân chuan Pathian chi-bai bûkna ni tûr a ni tih thu a rawn hrilh niin sawi ta se la, eng tin nge i chhân ang? Hetiang thil thlengte hian kan thil tawn chu Pathian Thu hmanga fiah zêl a pawimawhzia eng tin nge min zirtîr le?

5. In class-ah in kohhran awmna hnam zia leh khawtlâng tih dân chungchâng sawi ho ula. Chu hnam zia leh tih dân phung chuan eng tiangin nge in rinnaah nghawng a neih le? Hun kal tawh thlîr kîr ula, kan hnam zia leh tih dânin kohhran member-te thil tih nasa taka a nghawng dân in hmu em? Chûng zînga thenkhat phei chu tûn lâi mite thlîrna atang phei chuan thil dik lo tak takte pawh a ni hlawm tawh nghe nghe mai thei a ni. Heta tang mai pawh hian tûn hmâa mite thil lo tihsual palh tawh ang kha kan tihsual ve lohna tûrin eng tin nge kan invên theih ang?

Page 41: PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret ...€¦ · 1 PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret Scripture) by Frank M. Hasel and Michael G. Hasel April,

41

Zirlâi 5 *April 25–May 1

PATHIAN LEHKHA THU HMANG CHAUHIN

(Sola Scriptura)

SABBATH CHAWHNU APRIL 25

CHHIAR TÛRTE: 1 Korin 4:1–6; Tita 1:9; 2 Timothea 1:13; Marka 12:10, 26; Luka 24:27, 44, 45; Isaia 8:20.

CHANGVAWN: “Pathian thu hi a nungin thil a ti thei a, khandaih hriam tawn eng ang âi pawhin a hriam zâwk a, nunna leh thlarau, ruhchuktuah leh thlîngte pawh phel hrang vek thei, thinlunga ngaihtuahte leh tumte pawh hre tlang vektu a ni” (Hebrai 4:12, NKJV).

PROTESTANTTE tawngkam lâr tak, “Pathian Lehkha Thu chauh” tih hian Bible hi kan thurin chherna tûra a hnâr pawimawh ber leh tehna awm chhun a nihzia a puang a. Roman Catholic-te pawm dân ang lo takin—anni chuan Pathian Lehkha Thu leh kohhran thurochhiah an kal kawptîr a—Protestant-te thurin chuan “chauh” tih thumal hi an sawi uar hle thung; a awmzia chu, rinna leh thurin chungchânga sawi fel ngâi thil a awm a nih chuan Pathian Lehkha Thu chauh hhihhi hi thuneitu tâwp a ni ang tihna a ni.

Bible hian Protestant-ten kohhran siam that hna an thawhnaah khân chakna pe-in, Rome Kohhranin kum za tam tak chhûng thil dik lo tak tak an lo zirtîr tawhte an beih lêtna kawngah pawh thuneihna a pe a. Mi tam tak chuan Bible-a thu tam tak hi chu a taka thleng pawh ni lo, tehkhin thu anga ngaih tûr a ni tiin an zirtîr a, chutianga zirtîrtutena Bible thu awmzia nia an sawi pawh chu a inang lo hlawm hle bawk si. Chutih lâiin, Protestant kohhran siam thatute kha chuan grammatical-historical ngaih dân hmanga Bible thute hi hrilh fiah a pawimawhzia uar takin an sawi thîn thung a, Bible thute hi a a ziakna tawng kalhmang (grammar) leh a awmze ngialngan hriat tumin theihtâwp an chhuah thîn a ni.

Tûn kârah hian sola Scriptura (saw-la Skrip-tu-ra) tih chu eng

Page 42: PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret ...€¦ · 1 PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret Scripture) by Frank M. Hasel and Michael G. Hasel April,

42

nge ni a awmzia kan zir ho dâwn a. Sola Scriptura tih chuan Pathian Thu awmzia dik tak kan hriat thiam theihna tûra a hrilh fiah dân phung pawimawh tak tak min kawhhmuh bawk tih pawh kan hre bawk ang. Keini pawh hi Protestant kohhran kan nih ve tho avângin Bible hi thu-rin chungchânga thuneitu tâwpah kan pawm ngei a tûl a ni.

SUNDAY April 26

BIBLE HI TEHFUNG A NI

Kei Seventh-day Adventist-te hi chu kan lo din tirh atang rêng khân Pathian Lehkha Thu ngainatute niin kan inngâi hrim hrim a, a awmzia chu Bible ring tlattu Kristiante kan ni tihna a ni. Sola Scriptura (Pathian Lehkha Thu hmang chauhin) tih ngaih dân hi a dik kan tihzia nemngheh nân Bible-in thuneihna chungchung bîk tak a nei tih kan pawm a. Pathian Lehkha Thu chauh hi kan rinna tehna atân kan hman bâkah, kan nun leh thurin chunga thuneitu tâwp ni-ah kan ngâi bawk. Thil dang, entîr nân, sakhaw lama kan thil tawn te, mihringte ngaihtuahna leh finna te, kohhran thurochhiah te hi chu Bible hnuaia awm vek an ni. Dik taka sawi chuan, sola Scriptura tih ngaih dân hi kohhran leh kohhranin Bible thu a hrilh fiah dâna innghat lo tûra Bible thuneihna vênhimna atân duan chhuah a ni nghe nghe a. Bible ni lo thil dang lak atanga Bible thu hrilh fiahna lo chhuah thei rêng rêng chu a lo dang tlat a ni.

1 Korin 4:1–6 chhiar la, “thu ziakte chu in khûm lohna tûrin” tih lâi hi ngaihtuah ngun leh zual ang che. Eng vângin nge he thu hi kan rinna thu-ah a pawimawh viau?

Thu ziakte chu khûm loh tûr thu a sawi avâng mai hian zirna pêng dang, entîr nân, Bible thu sawite nemnghettu thil hlui laih chhuahte leh chanchin kal tawh ziahna lehkhabute hi hnualsuat tûr a ni chuang lo tih lo hre phawt ila. Hêngte hian Bible-a thu chuang then-khat hi a awmzia an tihfiah sawt bâkah, a chheh vêl thilte pawh min hriattîr bawk a, chutiang chuan Bible thu awmzia fiah zâwka hre thiam thei tûrin min tanpui thîn. Tin, Bible thu hrilh fiahhna kan thawhna kawngah pawh lehkhabu dang, entîr nân, Bible thumal awmzia hrilh fiahna bu leh hming chuang hrang hrangte sawifiahna bu te, Bible châng zawn awlna bu (concordance) te, Bible châng hrilh fiahna bu

Page 43: PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret ...€¦ · 1 PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret Scripture) by Frank M. Hasel and Michael G. Hasel April,

43

(commentary) te leh lehkhabu tha tak tak dangte atang pawhin pûr kan chaw miah tûr a ni lo tihna a ni lo bawk. Amaherawhchu, dik taka Bi-ble hrilh fiahkan tum a nih chuan, a Bible thute hi thil dang zawng zawng âia dah chungnung thiam a ngâi thung a. Thlîr dân dang rêng rêngte hi chu Pathian Lehkha Thu-in a sawi dân atanga fîmkhur taka teh vek tûr an ni.

Sola Scriptura ngaih dân kan hmana kan pawm tel nghâl thil tha tak chu kan thurin chungchângah hian inhnialna eng emaw a lo chhuak a nih pawhin Pathian Lehkha Thu chauh hi thuneitu a ni ang a, Bible hian thil dang zawng zawng chu, kohhran thurochhiah leh thil lo tih thin dân chenin a kal khûm vek dâwn tihna a ni. Bible-a inziakte hi kan khûm emaw, kalh emaw thiang lo va. Kristian dik tak ni tûr leh chanchin tha hril hna hlawhtling taka thawk thei tûr chuan Pathian Lehkha Thu thuneihnaa innghah hmiah ngam a pawimawh.

“Pathian Lehkha Thu chauh hi lei chunga thuziak awm zawng zawng leh thurinte lalpa leh hotu dik tak chu a ni.”—Martin Luther, Luther’s Works, vol. 32: Career of the Reformer II, eds. Hilton C. Os-wald and Helmut T. Lehmann (Philadelphia: Fortress Press, 1999), pp. 11, 12.

Tirhkohte 17:10, 11 chhiar la. Eng tin nge hêng châng pahnihte hian kan thil sawi mêk, Pathian Lehkha Thu pawimawhna chungchâng hi min hrilh le?

THAWHTANNI April 27

PATHIAN LEHKHA THU INPUMKHATNA

Amah Bible ngei hian Pathian Lehkha Thu zawng zawng hi Pathian thâwk khuma pêk vek a nih thu (2 Tim. 3:16) a sawi bâkah, “Pathian Lehkhaa hrilhlâwkna thu eng mah hi a sawitu zâwlneite hrilh fiahna a ni ngawt lo va, miten Thlarau Thianghlimin a tirh ang zêla Pathian hnên ata an sawi a ni zâwk” tih pawh a sawi tel bawk (2 Pet. 1:20, 21, NIV). A ziaktu bulpui ber chu Pathian a nih miau avângin Bible-a lehkhabu hrang hrangte hi thu pawimawh tak tak an sawiah chuan an inpumkhat tha-in an inthurual tlâng hle rêng a ni.

Tita 1:9 leh 2 Timothea 1:13 chhiar a. Eng vângin nge Bible inpumkhatna hi kan thurin atân a pawimawh?

Page 44: PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret ...€¦ · 1 PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret Scripture) by Frank M. Hasel and Michael G. Hasel April,

44

Bible hi a chhûng thute a inpumkhat (chu inpumkhatna chu Pathian thâwk khum a nih avânga lo awm thei chauh a ni bawk a) that avâng chauha amah leh amah inhrilh fiah thei a ni a. A zirtîrnate khâikhâwmtu eng emaw nei ta lo se, thurin leh zirtîr kawngah inlu-angrual tlânna kan nei thei lo vang. Tin, Bible hi inpumkhat tlat ni ta lo se chuan kohhran pawhin thil dik leh dik lo thliar hranna hmanrua a neih dâwn loh bâkah, zirtîrna dik lo hnâwlna tûra tanchhan pawh kan nei bawk dawn lo va ni. Pathian thutak kal pênsantute chungah thununna lek tûr emaw, anmahni siam tha tûr emaw pawhin beh chhan a awm thei lo hrim hrim dâwn bawk a. Mite hneh thei a nihna leh tizalên theih a nihna pawh hi a hloh daih ang.

Isua leh Bible ziaktute hian Pathian Lehkha Thu hi inpumkhat tha tak niin a ngâi vek a, chu an inpumkhatna chu Pathian atanga lo chhuak a ni nghe nghe. Chutiang a nihzia chu Thuthlung Hlui thu an sawi chhâwnte intluk leh inlungrual tlâng tak anga an ngaih dânah pawh hian kan hmu thei a. (Entîr nân Rome 3:10– 18 hi lo en ila; hetah hian Paul chuan Thuhriltute [7:20], Sâm [14:2, 3; 5:9; 10:7] te leh Isaia [59:7, 8] thute a sawi chhâwng a ni.)

Bible ziaktute hian Pathian Lehkha Thute hi thupui lian leh pawimawh zâwk lo inrem chhoh zêlna a nih avângin a hran a hrâia lâk chhuah theih loh, inzawm kual leh tang tlâng vek niin an ngâi a. Thuthlung Hlui leh Thuthlang Thar pawh hi inrem thlap niin, Thuth-lung Thar hian chanchin tha dang emaw, sakhaw thar emaw a zirtîr bîk chuang lo bawk. Thuthlung Hlui lehkhabuten an sawi chu Thuthlung Thar lehkhabuahte hian a lo thleng famkim tâkna kan hmu a, chutiang chuan Thuthlung Thar hi Thuthlung Hluia tanhmun rem a ni. Chu-vângin, Thuthlung pahnihte hian inlaichîn tawnna thûk tak neiin, an inchhun êng tawn ve ve tihna a nih chu.

Pathian Lehkha Thu inpumkhatna chuan Bible thu eng emaw kan zir dâwnin, châng eng eng emaw kah pah deuh deuhte chuk lâwr ngawt lovin, Pathian Lehkha Thu zawng zawng (Latin tawng chuan, tota Scriptura tiin an sawi a) hi a zavâiin kan thlîr kual vek thîn tûr a ni tih a kâwk bawk.

Bible-ah hian thu inkalh emaw, thlîr dân inrem lo emaw ni anga lang a awm ve nual tho mai a. Chutiang kan hmuh châng chuan eng tin nge kan tih ang? Eng tiangin nge a sawi rem hna kan thawh dâwn le?

Page 45: PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret ...€¦ · 1 PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret Scripture) by Frank M. Hasel and Michael G. Hasel April,

45

THAWHLEHNI April 28

BIBLE-IN A SAWITE CHU A CHIANG TÂWK HLE

Bible chângin a sawi chu a awmzia a chiang nghâl mai a nih loh chuan Pathian Lehkha Thu chauh râwn tûr tih ngaih dân hian awmzia a nei thui vak thei dâwn lo va.

Matthaia 21:42; Matthaia 12:3, 5; Matthaia 19:4; Matthaia 22:31; Marka 12:10, 26; Luka 6:3; Matthaia 24:15; leh Marka 13:14 chhiar la. Isuan Pathian Lehkha Thu a sawi chhâwng fo mai hian Bible thuchah hi a chiang tâwk hle a ni tih eng tin nge a tihlan?

Bible hi a thil sawiah a chiang thîn khawp mai a: hriat thiam loh luih hrâm kan tum te a nih chuan thu hran ni se. Chutianga a thil sawite a chian thin êm avâng chuan naupangte leh puitlingte pawhin a thu zirtîr bulpuite hi chu an hre thiam tlâng vêk thei a. Chutih rual chuan, kan hriatna leh ngaihtuahnate thûk zâwk leh zau leh zuala a than zêl theihna tûrin remchânna tâwp-in-tâi awm lo erawh a awm tho bawk. Bible-in a sawi awmziate hi rawn sawi fiah tûrin kohhran hotu lû-te kan mamawh kher lo va. A thu zirtîr bulpuite hi chu ringtu zawng zawngin an hriat thiam nghâl mai theih a ni hlawm. A thu hrilh fiah hna pawh mi tlêm tê, entîr nân pastor-te leh mi thiamte thawh atân chauh dah bîk lovin, ringtu tinte hian keimahni tân theuh kan hrethiam thei a ni tih hria ila. Chuvâng chuan, keimahni theuh tâna Bible zir ngun hle tûra fuih kan ni rêng a, a chhan pawh kan hnêna Pathian thu-chah hi kan hriat thiam theih thil a nih vâng a ni.

“Bible ziaktute an thil sawia an inrem êm êm mai hian Pathian Lehkha Thute hi a ngial a ngan hian lâk mai tûr a nihzia an tilang a, thil dang sawi an tumna a ni tih chiang takin kan hria a nih chuan thu hran ni se. . . . A lang changa ziak a thu ‘hâwng’ hi pawh hiha thlarau lam thil ‘chhûngmu’ thurûk emaw, entîrna emaw kheuh chhuah tûr eng mah a awm tawh hran chuang lo.”— Handbook of Seventh-day Adventist Theology (Hagerstown, Md.: Review and Herald Publishing Association, 2000), p. 65. Bible-in tawngkam a hman te, thumal a hman te hi a han chhiar mai pawh hian a eng nge awmzia tih a chiang nghâl ruak hlawm a, a chhan pawh Bible ziaktute hian eng tik lâi maha danglam ngâi lo leh awmze phîr nei lo thutak chiang êm êm chu min hrilh an tum theuh vâng a ni.

Page 46: PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret ...€¦ · 1 PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret Scripture) by Frank M. Hasel and Michael G. Hasel April,

46

Hetia kan sawi avâng hian thu harsa leh ngaih dân eng eng emaw kan hriat thiam kîlh kêlh theih loh eng mah kan nei lo vang ti-hna chu a ni lo. A thu hrimin, Bible hi Pathian Thu a ni miau va, keini lah suala tlu tawh mihring ve mai kan ni bawk si. Eng pawh ni se, Pathian Thu hi kan hriat leh hriat thiam ngei ngâi chin thilah chuan a chiang tâwk êm êm tho va, chhandamna chungchângah phei chuan kan hriat thiam loh tûr thil pakhat mah a awm lo va ni.

Bible châng thenkhat hriat thiam har i tih êm êm, mahse, a hnu-a i hriat thiam leh tâk si i chhiar tum kha ngaihtuah la. Chuta tang chuan i buaina ang tâwk ve mi dang tu emaw i tanpui theihna tûr eng thil nge i zir chhuah le?

NILÂINI April 29

BIBLE THUTE HIAN BIBLE THU DANGTE A HRILH FIAH

Pathian Lehkha Thute hi an inpumkhat that êm avâng chauhin amah leh amah inhrilh fiah thei a ni a. Chutianga inpumkhatna tha tak chu awm ta lo se, Pathian Lehkha Thute hi an sawi awmzia hâi lang tûrin êng an ni thei lo vang. Amaherawhchu, sawi tawh angin an in-pumkhat êm mai a, chuvâng chuan châng khawi emawa mi hian châng dang khawi emawa mi kha a hrilh fiahzêl a, tichuan, thu inzûl deuhte chu a awmzia kan lo hriat thiam theih phah ta thîn a ni.

Luka 24:27, 44, 45 chhiar la. Isua khân tu nge a nih tih sawi fiah nâna Pathian Lehkha Thu a chhiartîr dân kha eng tin nge kha? Kha khân eng tin nge Pathian Lehkha Thu kan hman theih dân tûr min hrilh le?

Pathian Lehkha Thute hi Pathian Lehkha Thu vêk hrilh fiahtîr a thatna êm êm chhan chu a awmzia chiang leh zuala hre thiam tûra min puih vâng a ni a. Chutianga kan tih chuan, châng hrang hrangte hi kei-mahni ngaih dân dikzia nemnghehna atâna pâwng fawm khâwm ngawt lovin, chûng châng mal tinte chu a hmâ chiah leh hnung chiah chângte pawh ngun taka en telin kan zir thîn. Tin, chumi châng awmna lehkha-bu chu eng tik huna ziah nge ni a, eng vânga ziah nge a nih tih pawh kan ngaihtuah a ngâi bawk a. Chu bâkah chuan, Paulan “Hmân lâia an ziak piangte chu keimahni min zirtîrna tûrin ziak a ni” (Rome 15:4) a lo tih ang khân, zir tûra kan thlan chhuah thu inziahna Bible châng

Page 47: PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret ...€¦ · 1 PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret Scripture) by Frank M. Hasel and Michael G. Hasel April,

47

zawng zawng chu a zavâiin kan zir vek tûr a ni bawk.

“Bible hi ama thute hrilh fiahtu a ni a. Pathian Lehkha Thu hi Pathian Lehkha Thu vêk nêna khâikhin thin tûr a ni. Bible zirtu chuan Bible hi a bu puma thlîr dân a zir tûr a ni a, châng hrang hrangte in-laichîn kual dân pawh hmuh thiam a tum ang. Bible thuchah bul pui ber— khawvêl tâna a tîra Pathian thiltum te, indona ropui lo chhuah dân te leh tlanna hna thawh a nih dân te hi a hre thiam tûr a ni.”—Ellen G. White, Education, p. 190.

Bible thute hi Bible thu vêk nêna kan khâikhin dâwn chuan Bi-ble hi ngun taka kan zir phawt a pawimawh

a. A theih phei chuan, a tîra ziak a nihna tawng (Hebrai leh Grik) ngei hmanga zir ni se, a ni loh pawhin, Hebrai leh Grik tawnga a inziak dâna a awmzia phawk chhuak chiang bera lehlinte tal hman tum tûr a ni. Bible thu awmzia hriat thiam nân a tawng bul lam hriat chu thil tûl ber ni hran lo tho mah se, mi a tanpui thei hle tih erawh phat rual a ni lo va. Hebrai leh Grik tawng thiam ni lo mah ila, rinna leh tawngtâina nên kan zir a, inngaihtlâwmna leh mahni inphahhniamna nêna kan zir a nih phawt chuan rah ropui tak kan seng ngei dâwn tho a ni.

Kristian thurin thenkhat, entîr nân, thih hnu chungchâng tih angte hi chu kan duh lâi châng eng eng emaw la lâwra, châng dangin eng tin nge a sawi tih kan ngaihthah luih tlat bawk sia thu tlûkna kan siam ngawt a nih chuan ngaih dân dik lo kan nei thei tih hria ila. Hei hian kan thu zir tûr chu a chungchâng inziahna zawng zawng kan chhiar kim vek a pawimawhzia eng tin nge min hrilh le?

NINGANI April 30

SOLA SCRIPTURA LEH ELLEN G. WHITE-I

Isaia 8:20 chhiar la. Eng vângin nge “dân thu leh hriattîrna thute” hi kan thurin leh zirtîrna tehfung atân kan hman a pawimawh fo le? Heta tang hian Bible-a an thuziak telh ni ve ta lo zâwlnei thenkhat-te rawngbâwlna pawh kha an tangkâi ve tho a ni tih kan hre thei em?

Sola Scriptura (a awmzia chu, Pathian Lehkha Thu hmang chauhin tihna a ni) chungchâng kan sawi nî khua hian, keini Seventh-day Adventist-te chuan Pathianin a thâwk khum ve tho leh a mi la

Page 48: PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret ...€¦ · 1 PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret Scripture) by Frank M. Hasel and Michael G. Hasel April,

48

bângte hnêna Pathian thuchah puan hna thawktu Ellen G. White-i thu-ziakte hi eng tia ngaih tûr nge tih zawhna kan hmachhawn ngei ngei thîn a. A thuziakte leh Bible inlaichîn dân hi eng chiah nge maw ni rêng le?

A thuziakte han chhiar thuak thuak pawh hian, Ellen G. White-i khân Bible hi a Pathian thu pawm dân nghahchhanah leh a ngaihtuahna zawng zawng laipui berah a hmang tih chiang takin a lang nghâl mai a. Dik takin, Bible hi thuneitu sâng ber, zirtîrna, rinna leh thil tih zawng zawng tehna tâwpkhâwk a nihzia a sawi fo nghe nghe (Indona Ropui, p. 595 en la). Chu bâkah chuan, Protestant-te thuvawn ropui tak, sola Scriptura tih hi a tanin a châwisâng êm êm bawk a ni (Indona Ropui, p. ix en la).

Amah Ellen G. White-i thlîr dânah chuan, a thuziakte hi Pathi-an Lehkha Thu nêna khâikhin râlah chuan “êng ropui zâwk (Bible) lama mite hruaitu tûr êng tê zâwk” a ni a (Advent Review and Sabbath Herald, January 20, 1903). A thuziakte hi ngun taka Bible ka zirna tûr luahlântu emaw, tinêptu emaw a ni ngâi lo hrim hrim. Heti hian a lo sawi nghe nghe a: “Pathian Lehkha Thu in hre bel lo va. Pathian thu hi Bible-in nun dân tûr a sawi leh Kristian that famkimna chu han thlen châkna nêna in zir a nih chuan, Testimomies te hi in mamawh lo vang. Pathian thâwk khum Lehkhabu hi in ngaihthah tlat avângin hêng testi-monies mâwl tê tê leh hriat thiam awl tak takte hmanga thu hrilh che u hi a thlang ta a ni.”—Ellen G. White, Testimonies for the Church, vol. 2, p. 605.

Chutiang chu a nih avângin a thuziakte hi ngaih hlut hle tûr a ni hlawm a. Bible ziaktute thâwk khum an ni ang chiah khân ani pawh hi thâwk khum ve tho a ni a; mahse, a hnathawh leh Bible hnathawh chu a inang lo thung. A thuziakte hi Pathian Lehkha Thu belhchhahna ni lovin, Pathian Lehkha Thu Thianghlim thuhnuaia awm a ni zâwk a. A thuziakte hi Pathian Lehkha Thu luahlantîr a tum ngâi lo rêng rêng; chuti ahnehin Bible hi rinna leh thil tih tehfung awm chhun a ni tih sawiin a châwisâng êm êm thîn zâwk a ni.

Ellen G. White-i rawngbâwlna kal tlanga thilthlâwnpêk hlu tak kan dawn hi ngaihtuah la. Eng tin nge Pathian Lehkha Thu chungnun-na hi châwisâng pah chung siin amah atanga êng ropui tak lo chhuak hi ngaih hlut leh zual dân kan thiam theih ang?

Page 49: PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret ...€¦ · 1 PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret Scripture) by Frank M. Hasel and Michael G. Hasel April,

49

ZIRTÂWPNI May 1

ZIR BELHNA: Handbook of Seventh-day Adventist Theology tih lehkhabua “Biblical Interpretion” tih bunga The Analogy of Scripture: “Scripture Is Its Own Interpreter,” The Consistency of Scripture, and The Clarity of Scripture [pp. 64–66] kha chhiar ni se. Tin, Ellen G. White-i lehkhabu Education bung 20-na [phêk 185–192], “Bible Teaching and Study” tih leh Selected Messag-es, book 3-a phêk 29–33, “The Primacy of the Word” tih kha chhiar bawk ang che.

“Bible zirtu chu thil thar zir duhna rilru pû-a Bible zir tûra hrilh an ngâi. Bible hi keimahni ngaih dân neih sa nemnghehna tûr zawng lovin, Pathianin eng nge a sawi tih hre tûr zâwkin kan keu thîn tûr a ni. Bible hriatna dik tak chu thu pêk a nihna hman-rua Thlarau Thianghlim tanpuina azârah chauh chan theih a ni a. Chu hriatna chu chang thei tûr chuan kan nunpui ngei pawh a ngâi bawk. Pathian thu-in min hrilh zawng zawng chu kan zawm vek a tûl a. . . . Bible zirna chuan rim taka kan thawhna leh ngaihtuahna fîm a phût tlat a. Rangkachak lâi chhuaktuin rangkachak inphûmna lei a lâi ngat ngat thîn ang deuh hian tih tak zetin, rim takin Pathian thu hlu tak chu kan zawng ve ngei ngei tûr a ni.”—Ellen G. White, Education, p. 189.

“Bible hi i chaw, i chawhmeh leh i chhâwl hâl chânga i in atâna i hman hunah, a thute hi i nungchang kâihruaitua i hman hunah chuan Pathian hnên atanga lo chhuak thurâwn chu dawnsawn dân tha zâwk i lo hre tawh ang. He thu hlu tak hi in hmâah ka châwisâng a. Ka sawi tâkte kha, ‘Unaunu White-in chu chu a sawi,’ ‘Unaunu White-in chutiang chuan a ti’ tiin lo sawi chhâwng rêng rêng suh u. Israel-te Pathianin a sawi chu eng nge tih nangmahni’n zawng chhuak ula, tichuan a thupêkte chu ti mai ang che u.”—Ellen G. White, Selected Messages, book 3, p. 33.

Page 50: PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret ...€¦ · 1 PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret Scripture) by Frank M. Hasel and Michael G. Hasel April,

50

SAWI HO TÛRTE:

1. Mi thenkhatin Bible châng hrang hrangten eng tin nge an sawi en lova, an duh lâi lâi châng la chhuaka thutlûkna an siam ngawt avânga thurin dik lo an vawn tâkte chu eng nge ni?

2. Matthaia 11:11-ah chuan he thu Isuan Baptistu Johana hnêna a sawi hi kan hmu a: “Tih tak meuhin ka hrilh a che u, hmeichhe hrin zîngah Baptistu Johana âia ropui zâwk tu mah an la chhuak lo; nimahsela, vân rama mi tê deuh pawh ani âi chuan an ropui zâwk si a.” Hetah hian Isuan Bible-a a thuziak pakhat mah awm ve lo zâwlnei chungchâng thu a sawi a; mahse, a sawi ropui hle thung si. Hei hian zâwlnei dik tak ni tûr chuan Bible-a an thuziak telh ve a nih kher a ngâi hran lêm lo a ni tih eng tin nge min hrilh? He thu atang hian keini Seventh-day Adventist-te hian eng thu-chah nge kan lâk chhuah theih le?

3. Keini Adventist-te hi kan chunga thuneitu tâwp atâna Bible hmang inti awm chhun kan ni lo va. Kohhran dangte pawhin chutiang chuan an insawi ve tho mai. Chuti a nih si chuan, eng tin nge Kristian dangten kan thurin nêna inkalh tak tak Bible-a an hmuh an sawite hi kan hrilh fiah ang?

Page 51: PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret ...€¦ · 1 PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret Scripture) by Frank M. Hasel and Michael G. Hasel April,

51

Zirlâi 6-na *May 2–8

ENG VÂNGIN NGE BIBLE HI HRILH FIAH A TÛL?

SABBATH CHAWHNU MAY 2

CHHIAR TÛRTE: Luka 24:36–45; 1 Korin 12:10; 1 Korin 14:26; Tirhkohte 17:16–32; Johana 12:42, 43.

CHANGVAWN: “Nimahsela, rinna tel lo chuan amah chu tihlâwm rual a ni lo, Pathian hnêna lo kal chuan ani chu a awm tih leh, ti-htakzeta amah zawngtute hnêna lâwmman petu a ni tih a rin a ngei a ngâi a ni” (Hebrai 11:6, NKJV).

BIBLE kan chhiar hian kan hrilh fiah pah nghâl zêl a nihna chin a awm a. Mahse, eng tin nge kan hrilh fiah thin le? Eng dânte nge kan hman? Entîr nân, Bible-ah thuziak dân phung hrang hrang, inang lo tak takte hi eng tin nge kan hrilh fiah thin? Entîr nân, tehkhin thu kan chhiar lâi chu entîr nei hrilhlâwkna mumang a ni em? Nge ni a, thil thleng tak tak chanchin zâwk? Hetiang zawhna chhân tuma kan beih hian Bible thu hrilh fiah hna chu kan thawk tawh reng a ni.

Mi thenkhat chuan Bible hi anmahni hnêna Pathian thu rawn puan niin an ngâi a: Bible hi an han pâwng keu pawp a, chuta an keu fuh lâi chu Pathianin ti tûra a rawn hrilh niin an ngâi hmiah zêl mai a ni. Nimahsela, chutianga Bible thu kah pah deuh deuha lâk ngawtna chuan thutlûkna mak leh dik lo tak tak mi a siamtîr thei tih hriat a tha.

Entîr nân, mi pakhat chuan nupui dang a duh avângin a pawm lâi chu a then a, a then tâk a nupui chuan, “Tichuan, nang leh hmeich-hia hi ka indotîr ang che u” (Gen. 3:15, NKJV) tih thu hi a han chhiar a, thlamuanna ropui tak a chang ta a. Hemi châng hi tanchhana hman-gin a pasal chuan a ngaihzâwng chu a then leh thuai dâwn niin a ring nghet ve hmiah mai a nih chu.

Eng châng mai pawh hi a chheh vêl thute en tel lova amah lâwng lâk ngawt chuan mahni duh dân leh tanhmun sawh ngheh nân hman a awl êm êm vek a. Chuvâng tak chuan, Bible hi chhiar liam sat-liah ngawt lova dik taka kan hrilh fiah a tûl rêng a ni.

Page 52: PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret ...€¦ · 1 PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret Scripture) by Frank M. Hasel and Michael G. Hasel April,

52

SUNDAY May 3

NGAIHRUATNATE

Luka 24:36–45 chhiar la. Pathian Lehkha Thu hre bel êm êm zirtîrte kha Pathian Thu awmze dik tak an hmuh theihna tûr kawng eng in nge dâlsak le? Isuan a lo hrilh tawhte kha a takin a lo thleng dik chho zêl tih an hmu ve reng tho bawk si a.

Tu mahin Bible hi rilru-a eng mah pâi nei lovin an keu ngawt ngâi lo. Bible chhiartu, Pathian Lehkha Thu zirtu zawng zawng hi mi mal chanchin leh thil eng emaw tak tawn nei tawh vek an ni a, chu chuan Bible thu an hrilh fiah kawngah pawh nghawng a nei lo thei lo bawk. Zirtîrte ngei pawh khân an hun lâia chêng ve mi dangte ang tho-in Messia chu tu nge ni ang a, eng nge a rawn tih dâwn tih thu-ah ngaih dân nghet sa an lo nei tlat mai a. Chutianga ngaih dân nghet sa an neih tlat avâng chuan Bible thute hi chiang zâwkin an hriat thiam theih loh phah a, Isua thil tihte bâkah, a nun, a thihna leh a thawhlehna nêna inkungkaih thil thlengte pawh an hriat thelh ta duai rêng a nih kha.

He khawvêl chungchângah te, mihring nun chunga thuneitu chungchângah te, Pathian chungchângah te leh a dang dangah te pawh rin dân eng eng emaw, a ni ngei a ni tih finfiahna awm chuang miah lova kan ngaihruat emaw, pawm ve tawp mai emaw eng emaw zât a awm a. Chûngte chuan Bible kan hrilh fiahna kawngah mi a hruai bo thei hle nghe nghe. Entîr nân, mi pakhat chuan khawvêla thil thleng engah mah hian Pathian a rawn inrawlh ring ta miah lo mai se, chu pa/nu chuan Bible hi Pathian thil tih ziahna dik leh rintlâk ni-ah a ngâi dâwn miah lo tihna a ni a. Mihringte chunga thuneitu Pathian a awm a ni tih pawmtute ngaih dân nêna inpersan takin Bible thute hi a hrilh fiah mai dâwn a ni.

Bible hrilh fiahtute hian anmahni thil lo tawn tawh, mi mal ngaih dân leh ngaihtuahna te an thlauh thla fi thla thak thei tak tak hlawm lo va. Thu lâi la tak, âwn sa lam bîk eng mah nei lovin an awm thei tak tak bîk chuang lo bawk. Bible zirna leh Pathian thu ruhkawl kan han khel nî khua châng hian khawvêla mihring nun leh Pathian nihphung chungchânga ngaihruatna eng emaw kan lo neih sate hi zeh tel a awl êm êm mai a ni.

Page 53: PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret ...€¦ · 1 PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret Scripture) by Frank M. Hasel and Michael G. Hasel April,

53

Nimahsela, chanchin lâwmawm deuh mai a awm a, rilru in-hawng leh thinlung dik tak nêna Pathian Lehkha Thute kan chhiar a nih chuan Thlarau Thianghlimin kan thil thlîr dân tawngchham zet mai hi a rawn hawng ang a, ngaihruatna eng eng emaw kan lo neih sa ve-te pawh chu a rawn tidik dâwn bawk a ni. Bible hian mi chi hrang hrang, dinhmun pawh inang lo tak takte hian Pathian Thu hi an hre thiam thei a, Thlarau Thianghlimin “thutak zawng zawngah” (Joh. 16:13) a hruai lût thei vek bawk a ni tih hi a sawi ngun hle a ni.

He khawvêl leh mihring nun chungchânga ngaihruatna eng eng emaw i lo neih sate chu eng nge ni? I ngaih dânte chu Bible-in mihring nun a zirtîr dân nêna inrem zâwk tûra her rem a nih theih nân eng tin nge Pathian Thu-ah zavâiin a tlâwmtîr vek theih ang? `

THAWHTANNI May 4

LEHLIN LEH HRILH FIAH

Bible hi hmâsâng tawng hmanga ziah a ni a: Thuthlung Hlui lehkhabute hi (Aramik tawnga ziah tlêm azâwng a awm ve tih loh chu) Hebrai tawnga ziah niin, Thuthlung Thar lehkhabute erawh Grik tawng tuallêng (Koine Grik) hmanga ziah a ni ve thung. Hêng tawng hlui tak tak pahnihte hi tûn lâi huna mihring chêng tam zâwk daihte hi chuan kan hmang tawh lo va, a chhiar pawh kan chhiar thiam hlawm hek lo. Chuvâng chuan, Bible hi tûn lâia kan tawng hman hrang hranga lehlin a tûl ta a ni.

Nimahsela, Bible letlingtu thiam tak takten an lo sawi angin Bible lehlin hna kan thawh hian a hrilh fiahhna pawh eng emaw chen kan thawk pah nghâl zêl a. Thumal thenkhat hi chu tawng dangah a tlukpui thumal a awm ve tlat thîn lo va. Fîmkhur tak leh uluk taka Bi-ble lehlina hrilh fiah pah nghâl zêl hna hi Saptawng chuan “hermeneutics” (har-me-nu-tiks) tiin an sawi thîn.

1 Korin 12:10, 1 Korin 14:26, Johana 1:41, Joh. 9:7, Tirhkohte 9:36, leh Luka 24:27 chhiar la. Hêng châng hrang hrangahte hian Bible thu hrilh fiah leh lehlin chungchâng kan hmu a. Luka 24:27-ah chuan Isua ngei pawhin a zirtîrte hnênah Pathian Lehkha Thu awmzia a hrilh fiah a ngâi ve tho mai. Hei hian Pathian Thu hrilh fiah pawimawhzia eng tin nge min hrilh le?

Page 54: PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret ...€¦ · 1 PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret Scripture) by Frank M. Hasel and Michael G. Hasel April,

54

Saptawnga Bible hrilh fiahna tih sawina thumal “hermeneutics” hi Grik thumal, hermeneuo tih atanga lo kal a ni a, chu thumal chu Grik pathian Hermes-a hming atanga chher chhuah a ni âwm e. Hermes-a chu pathiante palâi leh thuchah kengtu nia ngaih a ni a, chuvângin, a hna tam tak zîngah mihringte tâna pathian thuchahte lehlin chhuah pawh a tel ve a ni an ti.

Bible hrilh fiahna hna (hermeneutics) chungchânga thil pawimawh tak pakhat chu, Bible thute hi a tîra an ziahna tawng kan chhiar thiam lo a nih chuan, kan hmanraw neih chhun chu a tawng bul lam atanga an lehlin chhuah tawh sa-te hi a ni mai lo thei lo. Vânnei-hthlâk takin, Bible lehlin hrang hrang zînga a tam zâwk hian a tawng bul lamin a sawi tum tak kha an letling chhuak tha tlângpui a. Chu-vâng chuan, Pathian Lehkha Thu-a thutak puan chhuah pawimawh tak takte hi a awmzia hre thiam tûrin Grik tawng emaw, Hebrai tawng emaw kan thiam kher a tûl hran ta lo va, chûng tawngte thiam chu a tangkâi hle tho tih erawh phat rual a ni lo thung. Chutih rual chuan, Bible lehlin tha tak nei mah ila, a chhûng thute dik taka hrilh fiah chu thil pawimawh tak a la ni tho tih chu Luka 24:27-ah pawh hian chiang takin kan hmu a. Bible hrilh fiah hna-in a tum tak chu Bible thu awmze dik tak min hrilh a, chumi thu-in a sawi chu tûn kan nuna a ta-ka hmang thei tûra mi tanpui a ni. A chunga kan sawi Luka 24:27-ah pawh hian chutiang chuan Isuan amah zuitute tân a ti ve chiah rêng a. Bible thute hi amah Isua ngeiin min rawn hrilh fiahsak thîn ta sela, a ngaihthatthlâk ngawtin a rinawm.

Mi thenkhat chuan Bible lehlin chi hrang hrang eng emaw zât an kawl a; mahse, mi tam tak chuan chutiangin an ti ve thei lo thung. Bible thu hrilh fiah nâna i hman Bible chu eng tawng pawh lo ni se, eng vângin nge tawngtâina nên i beih a, a thu zirtîrte chu zawm ngei i tum a pawimawh le?

THAWHLEHNI May 5

BIBLE LEH HNAM ZIA

Tirhkohte 17:16–32 chhiar la. Tirhkohte 17-ah hian Paulan chanchin tha thuchah chu hnam dang, thil thlîr dan hran nei Grik mite zînga a puan thu kan hmu a. Eng tiangin nge kan hnam zia leh tih dân

Page 55: PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret ...€¦ · 1 PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret Scripture) by Frank M. Hasel and Michael G. Hasel April,

55

a hran ang zêl hian ngaih dân hrang hrangte pawh hi a pawimawh kan tih dân a inan loh viau theih le?

Hmân lâi Bible ram vêla (Near Eastern) chêngte nunphung leh thil thlîr dân hriat hi Bible thuchahte hriat nân a tangkâi thei khawp mai a. “Entîr nân, Hebrai mite chuan thil tha lo a lo thlen kan phal a nih chuan, keimahni’n eng mah ti hran lo mah ila, chu thil tha lo lo thlengah chuan mawh kan phur tho niin an ngâi. Chuvâng chuan, Pathian Lehkha Thu ziaktute hian Pathian chu thil titu ber ni angin an chhuah thîn rêng a. Mahse, Pathian tih nia an sawi tam tak hi hnam dangte ngaihah chuan Pathian tih ni hran lovin, Pathianin a thlen a phalte emaw, a thleng tûr a lo dan lêm lohte emaw an ni hlawm zâwk a, entîr nân Pharaoa thinlung tihsak-sak ang chi te kha.”— ”Methods of Bible Study,” section 4.P. kha www.adventist-biblicalresearch.org/matterials/bible-interpretation-hermeneutics/methods-bible-study.

Hnam zia a hran ang zêlin Bible thu kan hriat thiam dân pawh a inang lo thei hle a, chu chuan zawhna pawimawh tak tak a hring chhuak bawk. Bible thute hi a ziaktute hnam tân leh ziah a nih hun lâi atân chauha awmzia leh tangtâina nei a ni em? Nge ni a, tute hnam emaw hnêna pêk Pathian thuchahte hi chu mite hnam tân chauh ni bîk lovin, mihring zawng zawngte hnêna sawi a ni zâwk? Keimahni hnam zia leh thil thlîr dân atang chauh hian Bible thute hi hrilh fiah tum ta ila eng nge lo thleng ang?

Tirhkohte 17:26-ah hian Tihrkoh Paula chuan hemi châng kan chhiara kan lo ngaihtuah lêm loh thil dik tak ni si pakhat a sawi a. Chu chu thisen thuhmun atanga siam vek kan nih thu a ni. Kan hnam ziate chu hrangin inang lo tak tak ni hlawm mah ila, Bible chuan mi zawng zawng min phuar khâwm vektu pakhat a awm niin a sawi a, chu Pathi-an niin, ani chu mihring zawng zawng Siamtu a ni. Mi sual kan nihna leh chhandamna mamawh kan nihna hi tute emaw hnamah chauh a inkhûr khung lo va. Kan zavâiin Isua Krista thihna leh thawhlehna hmanga chhandamna lo thleng hi kan mamawh theuh a ni.

Pathian chuan chhuan liam tawha tu tute emaw hnênah khân thu chu a sawi ngei alâwm, chutih rual chuan Pathian Thu hi chhuan lo la awm leh zêl tûrte pawhin an la chhiar ve dâwn a ni tih a lo hre lâwk sa vek a. Chûng thute chu Bible ziah a nih hun chhûng leh ziaktute hnam zia tân chauha pawimawh ni bîk lovin, eng tik huna mi leh

Page 56: PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret ...€¦ · 1 PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret Scripture) by Frank M. Hasel and Michael G. Hasel April,

56

khawi hmuna mite tân pawha pawimawh vek a ni.

Entîr nân, kum zabi pakuana lâi vêla Iraq khawpui Baghdad-aan hmuh chhuah algebra (chhiarkawp chi khat) hi ngaihtuah ila. He thil pawimawh tak mai hi khatih hun lâia Baghdad leh a chheh vêla chêngte tân chauha tangkâi a ni bîk em le? Ni bîk lo ve a.

Hetiang tho hi Pathian Thu-in a sawi thutakah pawh a ni ve a. Bible hi kum tam tak liam tawha mi tute emaw, an hnam zia pawh tûn lâi huna chêngte tih dân leh thil thlîr dân nêna inang lo tak takte ziah chu ni tho mah se, a thutak pâite hi chu chhiar tûra an tinzâwn ber hnamte tâna a pawimawh ang tho khân keini tân pawh a la pawimwh reng tho a ni.

NILÂINI May 6

MI SUAL LEH TLU TAWH KAN NIHNA

Johana 9:39–41 leh Johana 12:42, 43 chhiar la. Hêng miten Bi-ble thuchah an pawmna tûr daltu thilte chu eng nge ni? Hemi tuma thil thlengte atang hian kan tân vaukhânna thu eng engte nge kan hmuh le?

Pathian Fapa a ni tih nemnghehna tha tak tak an hmu reng chunga Isua hnâwl lui thotu sakhaw hruaitute kha dem leh chêksawlh mai a awl hle a. Mahse, Pathian Thu pawm chungchângah hian an rilru ang tho ka kan pu ve thei a ni tih hriain kan fîmkhur hle a tûl khawp mai.

Sual hian Pathian nêna kan inzawmna hi nasa taka tidanglamin a tichhe tawh bawk tih hi chu sawi buai theih loh khawpa chiang sa a ni. Sual chuan kan nun pêng tin maiah hian nghawng a nei a. Pathian Lehkha Thu kan hrilh fiahna tûr kawngah pawh harsatna min siamsak thîn bawk. Kan mihring ngaihtuahna hi thil tha lo leh sual lam tih nân hman a awl a ni mai lo va, kan rilru leh ngaihtuahna ngei pawh hi sual-in a tihkhaw loh tawh a ni, chuvâng chuan, Pathian thutak chu hmu thei lo tûra khâr hnan tlat kan ni tawh a ni. Chutianga khaw lo tawh tak kan nihzia chu kan thil ngaihtuah dân hmang hrim hrimah pawh hian a hriat theih a: kan chopa a, mahni kan inbum fo va, rinhlelhna kan nei a, Pathian lakah kan hla hle a, tin, a thu kan âwih lo tlâng hle bawk.

Mi chapote chuan Pathian leh a Thu chungah indah phêt an

Page 57: PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret ...€¦ · 1 PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret Scripture) by Frank M. Hasel and Michael G. Hasel April,

57

tum thîn a. Chutianga an tih chhan chu thutak zawng zawng—Bible-a kan hmuhte pawh telin—tehna sâng ber atâna mihringte ngaihtuahna fîm hmang tûra chaponain a hruai vâng a ni. Hetiang ngaihtuahna hian Bible thuneihna tihniam hle a ni tih kan hriat a pawimawh.

Mi thenkhat chuan anmahni hriat châk zâwng chauh ngaihthlâk an tum thîn a, Pathian duh dân puan chhuaha awm tawhte kalh a nih pawhin an pawisa miah chuang lo. Pathian chuan hetiang mahni in-bumna hlauhawm tak lakah hian inthiar fihlîm hlauh tûrin min hrilh a ni (Thup. 3:17). Sual chuan rilhlelhna a vulh lian a, Pathian Thu hi kan ringhlel tawh a nih chuan a âwih loh lamah kan ram tang tawh mai thîn. Rinhlelhna rilru pu chunga kan zir a nih ngat chuan Bible thu eng mah hi chiang a awm lo ni anga ngaihna kan lo nei ang a. Chutah, kei-mahni chu eng lâi hi nge pawm theih nia ni lo tih thu-ah thutlûk siamtu ber kan ni emaw kan inti tawh mai dâwn a, chu chu thil hlauhawm tak a ni.

Bible hi sawisêlna tûr zawng rilru chung leh rinhlelhna nên ni lovin, rinna leh Pathian Thu-a intûk luh duhna thinlung nên kan chhiar thîn tûr a ni a. Chapona, mahni inbumna leh rinhlelhna te hian Pathian leh Bible hlata awm duhna rilru min puttîr thîn a, chu chuan thuâwih lohnaah min hruai lût leh chhâwngin Pathian duh zâwng puan chhuaha awm hi zui duh lohna thinlung min neihtîr dâwn a ni.

Bible thute hi a dik ngei a ni tih hre chunga zawm erawh harsa tih châng i nei ve tawh ngâi em? A awmzia chu, thil eng emaw ti tûrin a hrilh che a, mahse nang lah chuan thil dang zâwk tih i duh si a. Chutiangah chuan eng thil nge lo thleng a, eng thil nge i zir chhuah le?

NINGANI May 7

ENG VÂNGIN NGE HRILH FIAHA TÛL?

Nehemia 8:1–3, 8 chhiar la. Eng vângin nge a mi mal ang chauh pawh ni lovin, a kohhran pum pui ang paw’n Pathian Lehkha Thu awmzia chiang taka kan hriat thiam hi thil pawimawh tak a nih?

Bible-a zawhna pawimawh ber mai chu chhandamna chungchâng leh eng tianga chhandam nge kan nih tih thu hi a ni. A thuhrimin, he zawhna âia pawimawh zâwk hi thil dang a awm rêng rêng em ni? Amah Isua pawhin min lo zawh ang khân, khawvêlin min

Page 58: PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret ...€¦ · 1 PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret Scripture) by Frank M. Hasel and Michael G. Hasel April,

58

pêk theih thil zawng zawngte hi a zavâiin lo nei vek thei ta pawh ni ila, keimahni nun ngei kan chân leh si chuan eng nge a tangkâina awm ang (Mat. 16:26)?

Nimahsela, Bible-in chhandamna chungchâng a sawi kan hriat thiam dân chu Bible thute kan hrilh fiah dânah a innghat thui hle thung a. Rilru dik lo pu chunga Bible kan chhiar a, dik lo taka kan hrilh fiah chuan chhandamna chungchângah chauh pawh ni lovin, Bible-in a sawi thil dang dangahte pawh thutlûkna dik lo kan siam mai dâwn a ni. Dik takin, tirhkohte hun lâi ngei pawh khân Pathian thu lâk dân dik lo hian kohhranah kua a lo hreuh ve tawh tho mai a, khângte kha eng dang vâng ni lovin, Pathian Lehkha Thu hrilh fiah dân dik lovin a hrin chhuah a ni.

2 Petera 3:15, 16 chhiar la. Hei hian Pathian Lehkha Thu hi chhiar dân dik taka chhiar a pawimawhzia eng tin nge min hrilh le?

Bible ngainatu, Bible-in a sawite chauh nunpui duhtu—Bible thu awmzia min hrilh fiahsak tûr hian thuneitu dang, entîr nân, koh-hran thurochhiah tih te, thuvawn tih te leh zirtîr kawnga kohhran thu neihna tih ang reng te hi kan nei ve lo a nih tak zet chuan, Bible hrilh fiah dân dik chungchâng hi thil pawimawh tak a ni tihna a ni a. A chhan pawh eng nge kan rin ang a, eng tiangin nge kan nun ang tih chungchâng min hrilh theitu kan neih awm chhun chu Bible chiah a nih vâng a ni.

Pathian Lehkha Thu hrilh fiahchungchâng hi kohhranin Pathian thu pawm dân hrisêl a neih theih nân leh chanchin tha hril darh hna hlawhtling taka kan thawh theih nân thil pawimawh tak a ni a. Bible thute hi dik taka hrilh fiah a nih loh chuan thurin leh zirtîr kawngah thu a rual thei thîn lo va, chuvâng chuan kohhranah leh rawngbâwlna kawngah inpumkhatna awm thei ngâi lo vang. Pathian thu kalpui dân tha lo leh dik lo chuan rawngbâwlna khingbâi leh hrisêl lo tak a hring chhuak nge nge thîn. A thuhrimin, khawvêl hnêna thuchah puan tûr nei mah ila, kan thuchah ken chu a awmzia kan chiang si lo a nih chuan eng tin nge a mamawhtute hnênah tha takin kan sawi chhuah theih ang?

Thupuan 14:6–12-a vântirhkohte pathumte thuchah hi chhiar la. Hetah hian eng chungchâng nge an sawi ber ni a, eng vângin nge

Page 59: PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret ...€¦ · 1 PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret Scripture) by Frank M. Hasel and Michael G. Hasel April,

59

hêng an thuchah puante awmzia dik tak hriat thiam hi kan rawngbâwlna kawngah a pawimawh êm êm le?

ZIRTÂWPNI May 8

ZIR BELHNA: Ellen G. White-i lehkhabu, Krista Panna Kâilâwn phêk 82–88-a, “Rinhlelhna Hi Engtia Tih Tûr Nge?” tih kha chhiar ni se. Tin, a theih chuan, “Methods of Bible Study,” section 1 (Preamble), section 2 (Presuppositions Arising From the Claims of Scripture), and section 3 (Principles for Approaching the Interpretation of Scripture) chhiar ni bawk se. “Methods of Bible Study” tih hi www.adventistbiblicalresearch.org/matterials/bible-interpretation-hermeneutics/methods-bible-study ah dah a ni.

“Pathian Thu i zirin nangma’n ngaih dân i lo neih sa te, i pian-pui finna leh ngaih dân thar i neih chawp te pawh kha lo dah tha phawt rih la. Pathian Lehkha Thu hi nangma ngaih dân neih sa nemnghettu tûr zawng zâwnga i zir a nih chuan thutak i pawh tak tak thei ngâi lo vang. Hêng zawng zawng hi kalsan vek phawt tûr a ni a, tichuan, thin-lung inchhîrna nên Pathianin i hnêna sawi tûr a neihte chu ngâithla ang che. Thutak zawngtu inngâitlâwm tak niin Krista ke bulah thû la, chutianga ama chanchin i zir a nih ngat chuan Pathian Thu hian hriat thiamna thûk tak a pe ngei dawn che a ni. Bible zirna kawnga mahni ngaih dâna fing takte hnênah chuan, ‘Chhandamna hmu khawp hiala fing lo nih i duh a nih chuan inngâitlâwm la, i thinglungin inphah hniam hle bawk ang che’ tiin a sawi. “Pathian Thu hi ngaih dân i lo neih tawh sate êng atangin chhiar lo la; ngaih dân nghet neih sa eng mah neimiah lovin ngun tak leh tawngtâina nên chhiar zâwk rawh. I thu chhiar chu eng nge ni a awmzia tih hriatna i lo nei ta a, i ngaih dân lo vawn ngheh ve tlatte chu Pathian Thu nêna inrem lo a ni tih i lo hre chhuak ta bawk a, chutah chiah chuan i ngaih dânte rem tûr zâwngin Pathian Thu hi pawh fân tum suh la. Nangma ngaih dânte chu Pathian Thu nêna inmil tûrin siam rem zâwk ang che. Tûn hmâa i lo rin thin dân leh lo tih tawh thin dân te chu i hriat thiamna thununtîr lo la. I rilru mitte pawh kha dân thu atanga thil ropui tak tak lo chhuakte chu hmu thei tûrin mentîr ang che. Eng nge inziak tih zawng chhuak la, tichuan Chatuan Lungpui chungah ngei chuan i ke i chhep dâwn nia.” — Ellen G. White, Thalâite Hnêna Thuchah, pp. 206, 207.

Page 60: PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret ...€¦ · 1 PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret Scripture) by Frank M. Hasel and Michael G. Hasel April,

60

SAWI HO TÛRTE:

1. Eng tiangin nge kan thil thlîr dân, kan lehkha thiam leh thiam loh leh kan hnam zia te hian Pathian Lehkha Thu kan hrilh fiahna kawngah nghawng a neih thin? Eng vângin nge Bible kan hrilh fiahnakanwgah hian Bible ni lo thil dangte a lo tla zep ve thei a ni tih kan hriat a pawimawh viau le?

2. Mi sual leh sualna in a tihkhawhloh tawhte kan ni tih hi chu kan pawm tlâng vek a. Eng tiang kawngtein nge sual hian Bible kan chhiar dânah pawh nghawng a neih ve? Chumi awmzia chu, Pathian Thu kan hrilh fiah dik lohna tûra sualin keimahnia nghawng a neih chu eng nge ni? Entîr nân, Bible-in tih loh tûra a sawi tih châk tlatna hian eng tiangin nge Bible hi a khawlhkham zâwnga chhiar tum tâlhna rilru min puttîr theih? Eng tiang kawng dangtein nge sual chuan Bible kan hrilh fiahna kawngah mi a hruai sual le? 3. Eng tiangin nge Bible hun lâi leh Bible ziaktute hnam zia hriat thiamna hian Bible thu thenkhatte hi a awmzia hre thiam thei tûrin min tanpui le? Entîrna then-khat han pe teh.

Page 61: PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret ...€¦ · 1 PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret Scripture) by Frank M. Hasel and Michael G. Hasel April,

61

Zirlâi 7 *May 9–15

TAWNG, A THU LEH A CHHEHVÊL THU

SABBATH CHAWHNU MAY 9

CHHIAR TÛRTE: Deuteronomi 32:46, 47; 1 Lalte 3:6; Numbers

6:24–26; Genesis 1:26, 27; Genesis 2:15– 23; Genesis 15:1–5.

CHANGVAWN: “He Dân Bu hi la ula, in chungchâng thua thu hretu atân LALPA in Pathian thuthlung bâwm kiangah dah ang che u” (Deuteronomi 31:26, NKJV).

KHAWVELA chêng mihring tlûklehdingâwnte zîngah hian tawng chi hrang hrang 6,000 chuang zet hman a ni a. Bible bu kim hi tawng 600 chuanga lehlin tawh niin, Thuthlung Thar emaw, bu then-khatte chauh emaw hi tawng dang 2,500 chuanga lehlin a ni tawh bawk. Mahni tawnga Bible chhiar thei pawh an tam ve tawh hle mai a. Chutih rual chuan, hêng hi chu khawvêla tawng awm zawng zawng zînga a zahve pawh a la tling ta chuang lo va ni.

Khawvêl mihring tlûklehdingâwn 1.5 vêl hian anmahni taw-ngin Bible an la nei ve lo nia chhût a ni a. Hmabâk a lo ko hle na chungin, Bible society hrang hrangte hnathawh zârah mi tlûklehdingâwn ruk vêl tal chuan Pathian Lehkha Thu hi anmahni taw-ngin an chhiar thei tawh a ni.

Mahni tawng ngeia Bible chhiar thei nih chu a va han vânnei-hthlâk tehrêng êm! Mi tam tak chuan anmahni tawnga chhiar tûr Bible an nei lo hi chu thu hran ni se, kum za tam tak chhûng chu Europe ramah ngei pawh khuan Bible hi mipui nâwlpui chhiar theih loh tûra khâr khip tlat zuk nia maw le! Hêngte ngaihtuah hian, kan vânneihzia hi kan hre thiam lo niin a lang. Mahse, lehkhabu chhûtna khâwlte an lo siam chhuak a, kohhran siamthatna a lo thleng bawk nên, chutiang chu a ni reng ta bîk lo va, a lâwmawm hle mai. Keini mahni tawng ngeia chhiar tûr Bible neitute hian Thlarau Thianghlima chhûn khah kan nih a, Pathian Thu-in a sawi LALPAchu kan lo hriat chian leh zual theih dân kawng kan zawn chhunzawm zêl a ngâi tak zet a ni.

Page 62: PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret ...€¦ · 1 PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret Scripture) by Frank M. Hasel and Michael G. Hasel April,

62

SUNDAY May 10

PATHIAN LEHKHA THUTE HRE THIAMIN

2 Timothea 3:16, 17 chhiar la. Eng atân nge Bible hi pêk kan nih le?

Bible hi khawvêl chanchin kal tawha Pathian hnathawh leh su-ala tlu tawh mihringte tlan chhuah an nihna tûra ruahmanna a neih te târ lanna a nih bâkah, felna kawng tinrênga min zirtîrna tûra ziah a ni bawk a. Chu chu mihringte tawng ngeia tih thlangin a ngaihtuahna leh ngaih dânte chu mihring chhiar theih ngei tûra ziah chhuah a lo ni ta a ni. Aigupta ram ata Israel fate a tlan chhuah khân Pathian chuan mi zawng zawng hnêna a thuchah pu darhtu atân a thlang nghâl a. Israel hnamte chu anmahni tawng Hebrai hmanga a Thu an ziah chhuah a phalsak bawk (Thuthlung Hlui thu thenkhat, Hebrai tawnga ziah ni lote pawh hi Hebrai tawng nêna inhnâi tak Aramik tawnga ziah a ni)

Grik hnam zia leh tih dân lo lâr chho ta hluai khân remchânna thar rawn siamin, Thuthlung Thar lehkhabute pawh hi chutih lâi huna mite tawng hman tlânglâwn êm êm Grik tawnga ziah theih a lo ni ve leh ta chiah bawk a. (Dik takin, Thuthlung Hlui lehkhabute ngei pawh hi Grik tawnga lehlin a ni ve nghe nghe, chu chu Septuagint tiin an sawi). He tawng “tuallêng” tak mai hian Krista thih hnu khân tirhkohte leh Kristian hmasate chu ram hrang hrangah chanchin tha a theh darh theihtîr ta a ni. A hnu deuhah, Tirhkoh Johana pawhin, “Pathian thu leh Isua Krista hriattîrna thu bâkah, a thil hmuh zawng zawngte thu chu a hriattîr” ve leh bawk a (Thup. 1:2, NKJV). Chutiang chuan, Bi-ble hian he “thu hretu nih hna” leh “hriattîrna hna” hi Pathian Lehkha Thu ziaktu hmasa ber atanga a hnuhnûng ber thleng hian chhum lo chat lova thawh zawm zêl a ni tih a tilang.

Deuteronomi 32:46, 47 chhiar la. Eng vângin nge Israel fate tân khân “dân thu (Torah, Mosia lehkhabu pangate) zawng zawng-te” (Deut. 32:46) hi zawm vek a pawimawh êm êm le? Eng tiangin nge Pathian Thu hian kan dam hun chhûng a tihrei? Chu thu chu keini tûn lâi huna chêngte tân hian eng nge a awmzia ni thei ang?

Mi thenkhat chuan Bible hi anmahni tawngin an letling tawh pawh ni mai lovin, chumi tawnga lehlin chu chi (version) dang dang an nei nghe nghe a. Mi thenkhat erawh chuan lehlin chi khat emaw

Page 63: PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret ...€¦ · 1 PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret Scripture) by Frank M. Hasel and Michael G. Hasel April,

63

chauh an nei thei thung. I neih zât chu eng pawh ni se, Pathian Thu anga i pawm ngheh tlat kha thil pawimawh tak a ni a, a pawimawh ber phei chu a thil sawite zawm a ni.

Eng vângin nge Pathian Thu zawm leh kan fate hnêna Pathian Thu zirtîr thin hi hi “thil eng mah lo mai mai” (Deut. 32:47) a nih ngâi loh le?

THAWHTANNI May 11

PATHIAN THUTE LEH A AWMZIA

Tawng tinah hian thumal pakhat lek hmanga lehlin chhuah zawh loh khawpa harsa thumal hausa leh awmze nei ril tak tak a awm vek a. Chutiang thumalte chu a awmzia dik tak hre thiam tûrin Bible-a hman a nih dân zau taka kan zir hmasa phawt a tûl thîn.

1 Lalte 3:6, Sâm 57:3, Sâm 66:20, Sâm 143:8, leh Mika 7:20 chhiar la. Eng tiangin nge Pathian khawngaih-na leh zahngaihna chu a thil siamte chungah a lo lan thin?

Hebrai thumal, chesed (zahngaihna) tih hi Thuthlung Hluia thumal hausa ber leh thûk berte zînga mi a ni a. He thumal hian Pathianin a mite laka hmangaihna, khawngaihna, zahngaihna leh thuthlung rilru a put thu a sawi. A chunga Bible châng kan han thur chhuahahte khian Pathian chuan a chhiahhlawh Davida chunga “khawngaihna [chesed] nasa tak” a lantîr a, chu khawngaihna [chesed] nasa tak chu a tân vohsak chhunzawm zêl thu te (1 Lalte 3:6), a ngilneihna [chesed] leh a thutak chu a rawn tirh chhuah tûr thu te (Sâm 57:3), Jakoba hnêna thutak a pêk tûr thu leh Abrahama hnêna khawngaihna [chesed] a lantîr tûr thu te (Mika 7:20) kan hmu a ni.

Numbers 6:24–26, Joba 3:26, Sâm 29:11, Isaia 9:6, leh Isaia 32:17 chhiar la. Hêng chângtena “remna” (shalom) an sawi chu eng nge ni?

Hebrai thumal, shalom tih hi “remna” tia lehlin a ni tlângpui a. Mahse, chu âi chuan a awmzia a rilin a zau daih zâwk bawk. “Famkim,” “pumhlûm,” “kawng tinrênga tha vek” tia lehlin theih a ni. Pathian malsâwmna leh khawngaihna chuan shalom takin min awmtîr reng a, chu chu Pathian laka lo chhuak thilthlâwnpêk a ni (Num. 6:24– 26). A lehlam zâwngin han ngaihtuah ve chhin ila, Joban harsatna leh

Page 64: PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret ...€¦ · 1 PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret Scripture) by Frank M. Hasel and Michael G. Hasel April,

64

natna a han tâwk tak tak mai kha chu “a hahdam lo va, a awm hle hle thei lo va, a châwl thei hek lo” a nih kha, a chhan pawh shalom nei miau hek lo. He khawvêl buai leh hmanhmawh takah hian Sabbath shalom tia tawngkam nêna Sabbath ni lo thleng lo lawm hi malsâwm-na thûk tak a ni a, a chhan pawh Pathian nêna kan inpâwlna chuan kan nunin neih a châk êm êm remna leh pumhlûmna dik tak chu min pe dâwn si a.

Kan Bible chhiar chu eng tawnga ziah pawh lo ni se-hêng thu-malte hi a tawng bul lamin a sawi tum tak chu hre ve lêm lo mah ila-eng tin nge hêng thumalte hi keimahnina a awmzia kan lo hriat thiam dân ang tal pawhin a takin kan lo chan ve theih ang?

THAWHLEHNI May 12

SAWI NAWN, THUMAL INREM DÂN LEH A AWMZIA

Hebrai tawngah chuan, a awmzia thuam belhchhah leh a pawimawhna tilang zâwnga ngaih dân sawi chhuah dân hrang hrang a awm a. Sap tawng leh Mizo tawng te angin Hebrai tawngah hi chuan punctuation mark pakhat mah a awm ve lo va, chuvâng chuan, punctu-ation mark-te âia hman tûr thil dang an chher chhuak ta a ni.

Genesis 1:26, 27 leh Isaia 6:1–3 chhiar la. Hêng chângahte hian eng thumalte nge sawi nawn awm? Eng tiangin nge hêng thumal an sawi nawnte hi sawi a nihna atanga lo lang ngaih dân hrang hrangten a awmzia an rawn sawi fiah leh zual sawt le?

Hebrai mitena Pathian zia eng emaw sawi uar duh an neiha an tih dân pakhat chu vawi thum sawi nawn a ni. Thil siam chanchinah pawh hian chutiang chu kan hmu a, mihringte siam a nihna kha thil siamin a vâwrtâwp a thlenna leh a pawimawh lâi ber a nih thu a sawi uar hle a ni. Hebrai thumala siam tih sawina thumal, bara’ tih hian a siamtu/titu chu Pathian zêl a ni tih a kâwk nghâl a. Chumi awmzia chu, Pathian chauhin thil awm tawh sa atang ni lovin thil a siam chhuak thei tihna a ni. Hetah hian mihring siam a nih thu a sawi a: “Tichuan, Pathianin ama anpuiin mihring a siam a, Pathian anpui ngeiin a ni a siam ni; mipaah leh hmeichhiahah a siam a” (Gen. 1:27, hawrawp âwna kan dah hi kan sawi uar duh lâi a ni). Hetah hian “siam” tih thu-mal vawi thum sawi nawn a ni a. Chutiang chuan, Mosia khân mih-

Page 65: PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret ...€¦ · 1 PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret Scripture) by Frank M. Hasel and Michael G. Hasel April,

65

ringte hi Pathian siam an ni a, tin, ama anpuia siam an ni bawk tih uar takin a sawi. He thu hi a sawi uar duh lâi tak chu a ni.

Isaian inlârna a hmuh khân, seraf-te chu, “Sipaihote LALPA chu a thianghlim e, a thianghlim e, a thianghlim e” (Isa. 6:3) tiin an âu a. Heta Isaia sawi uar duh lâi chu biak in luah khat vektu Pathian hlau-hawm tak thianghlimzia a ni. Pathian thianghlimzia chu amah Isaia tawngkâ ngeiah pawh kan hmu ve leh bawk a, khatia Engkimtitheia awmnaa a han din chiah khân, “Ka chung a va pik êm! Ka boral ta a nih hi!” (Isa. 6:5) a ti chûl mai a ni. Zâwlnei Isaia meuh pawh khân Pathian thianghlimzia leh nungchang an han hmuh chiah chuan ama tlin lohna an hre chhuak a, tê chem chem niin a inhre ta a ni ber mai. Chutiang chuan, Paulan mihringte sualzia leh Chhandamtu mamawh kan nih thu (Rome 1–3) a lo sawi hma daih tawh pawh khân Bible chuan suala tlu tawh mihringte nihna dik tak chu a lo puang daih tawh a, “mi fel” tak Isaia te meuh pawh an tling zo chuang lo a ni.

Daniela 3-ah pawh “Lal Nebukadnezzara milim din” tih taw-ngkam chu [a tawngkam ngâi ang chiah chiah ni lo deuha] sawi nawn thin niin, bung 3-ah ringawt hian vawi 10 lâi a sawi a. Hetianga a sawi nawn tlut tlut chhan chu Pathianin milim a hmuhtîr chhan pawisa lo va Nebukadnezzara a che kha (Dan. 2:31–45) a ngaimawh hle a ni ngei ang. Pathian dik awm chhun, chibai bûk phû awm chhun ni bawk ni lo keimahni zâwk chibai bûk atâna insiam tum hi Pathian huat zâwng tak a ni rêng a ni.

NILÂINI May 13

BIBLE CHÂNGTE LEH A CHHEH VÊL THUTE

Bible châng leh thumal tinte hi a hma lam leh hnung lama thu emaw châng emaw dang awm vek a ni a. Anmahni chauha lo mal din ve ngâwng mai pakhat mah a awm lo. A awmzia chu, thuchâng kim (sentence) pakhata thumal awmte rêng rêngte hi chumi thuchângah vêk chuan a awmzia tilangtu tûr thumal dang eng emaw a awm zêl a, chumi thuchângin a sawi tum awmzia chu kan hriat hmasak phawt a ngâi thîn. Chumi zawh chuan, thuchâng kim eng emaw zât awmna kha thu hlâwm khat kha kan thlîr ve leh thung tawh ang a. Chutiang thu hlâwm khat chu châng emaw zât awh emaw, bung pum pui awh

Page 66: PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret ...€¦ · 1 PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret Scripture) by Frank M. Hasel and Michael G. Hasel April,

66

emaw, a nih loh paw’n bung eng emaw zât awh pawh a ni thei. Thutlûkna dik lo pui kan siam loh nân kan thumal zir tûr emaw, châng zir tûr emaw chu a hma chiah leh hnung chiaha thu awmte pawh kan en tel thin a pawimawh tak zet a ni.

Genesis 1:27 hi Genesis 2:7 nên khâikhin la, tichuan Genesis 2:15–23 chhiar leh ang che. Hêng châng hrang hrangte hian Hebrai tawnga mihring sawina thumal, adam tih an hman dân leh hman chhan a inang lo theuh a. Chutianga an hman dân inang lote atang chuan eng tin nge adam tih thumal awmzia chu kan lo hriat thiam theih ang?

Genesis 1:27-a bara’ tih thumal vawi thum sawi nawn a ni khân mihringte siam a nih thu kha Mosia sawi uar duh lâi a ni tih a tilang tih kan lo hre tawh a. Tin, hemi châng vêk atang hian mihring chu “mipa leh hmeichhia” an nih thu pawh kan hre ta bawk. A awmzia chu, Hebrai thumal, adam tih hi hemi châng bîkah hi chuan mihring zawng zawng sawina atân hman a ni tih kan hrethiam tûr a ni.

Amaherawhchu, Genesis 2:7-ah hian adam tih thumal tho kha “lei” (Hebrai tawng chuan, adamah tiin an sawi—A inan loh hlekna lâi hi i lo hmu thiam em?) vaivut atanga Adama siam chhuah a nih thu sawina atân hman a ni ve thung a. Hetah hi chuan mipa, Adama chauh kha a kâwk a, a chhan pawh Evi kha siam a la ni ve rih si lo va, a siam dân lah a danglam daih bawk. Chutiang chuan, hêng châng pahnihahte hian, bung indawta mi pawh ni tho mah se, adam tih thumal hrilh fiah-na inang lo kan hmu a: pakhatah chuan “mihring zawng zawng” (Gen. 1:27) sawina atân hman a nih lâiin pakhat dangah erawh mihring Ada-ma (Gen. 2:7) sawina atân hman a ni ve thung. Adama hi mihring a ni tih chu thlahtute chhuinaah pawh hian a lang chiang hle (Gen. 5:1-5, 1 Chron. 1:1, Luka 3:38) a, tin, Isua chungchâng sawina atân pawh hman niin, “Adama pahnihna” tia sawi a ni (Rome 5:12-14).

Adam tih thumal hi a lo lanna châng azira a awmzia/ kawh a danglam thei ang deuh chiah hian Evi leh Adama te siam a nih dân chanchin pawh Genesis 1-a kan hmuh leh Genesis 2-a kan hmuh dân a inang lo va. Hêng bûng pahnihte hian thupui dang, ngaih dân dang leh thil thar eng eng emaw min hmuhtîr a ni. Genesis 2:4-25 hi a châng chuan thil siam chanchin sawina hnuhnûng zâwk tia sawi a ni thîn a; mahse, a nihna taka chuan a hmasa zâwk sawi dân nên a inang lo ni hran lovin, an sawi uar tum lâi a inang lo mai zâwk a ni (hemi

Page 67: PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret ...€¦ · 1 PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret Scripture) by Frank M. Hasel and Michael G. Hasel April,

67

chungchâng hi kâr lehah chipchiar zâwkin kan zir ang). Hêng mihring siam an nih thu inziahna pahnihahte hian mihringte chu Pathianin a siam an ni thu kan hmu ve ve a ni.

Kan hmuh tâk ang khân, hmeichhia leh mipa-mihringte-hi Pathian ngeiin a siamte an ni a. Hei hian tihpalh thil thu-a lo awm ve nawlh mai kan ni tih thu min fahtu “khawvêl finna” âtthlâkzia (1 Kor. 1:20)eng tin nge min hrilh le?

NINGANI May 14

BIBLE-A LEHKHABUTE LEH AN THUCHAHTE

Bible-a thuhlâwm hrang hrangte then a nih dâna a lian ber chu lehkhabute hi a ni a. Bible-a lehkhabute hi chhan hrang hrang vânga ziah niin, ziah a nihna hmun pawh a inang lo hlawm hle. Lehkhabu thenkhat hi chu hrilhlâwkna lam hawi an ni a; a dangte hi chu, entîr nân, Sâm tih ang te hi chu thu hrang hrang dah khâwm an ni ber thung. Lehkhabu thenkhat, entîr nân, 1 Lalte leh 2 Lalte tih angte hi chu chanchin kal tawh ziahna bu a ni a, tin, Paula leh mi dangten kohhran hrang hrang hnêna lehkha an thawnte pawh a awm bawk.

Lehkhabu hrang hrangte nihphung leh thuchah awmzia hriat thiam tuma kan beihna kawngah hian a ziaktu chanchin leh a ziahna hmun kan hriat hmasa phawt a pawimawh thîn. Bible-a lehkhabu tam tak hi chu a ziaktu hming târ lan a ni hlawm a. Thuthlung Hlui lama a bu hmasa palî-te hi Mosia ziah nia sawi a ni a (Josua 8:31, 32; 1 Lalte 2:3; 2 Lalte 14:6; 2 Lalte 21:8; Ezra 6:18; Neh. 13:1; Dan. 9:11–13; Mal. 4:4). Chu ngaih dân chu Isua (Marka 12:26; Joh. 5:46, 47; Joh. 7:19) leh tirhkohte pawh khân an rawn nemnghet ve leh chiah a ni (Tirh. 3:22, Rome 10:5). Bible lehkhabu dangte ziaktute hi chu a ziak-tu sawi lan a ni lêm lo hlawm a. (Entîr nân, Estheri lehkhabu leh Ruthi lehkhabu bâkah, chanchin kal tawh ziahna lehkhabu, entîr nân, Sam-uela leh Chronicles te pawh hi tu ziah nge tih kan hre thei tawh lo.)

Genesis 15:1–5 leh Genesis 22:17, 18 chhiar la. Genesis lehkhabu hi Mosia ziah a nih pawm a pawimawhna chhan eng nge awm?

Exodus atanga Deuteronomi te hi Israel faten Aigupta ram an chhuahsan hnu-a a ziah a ni a. Mahse, Genesis bu hi Mosia lehkhabu

Page 68: PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret ...€¦ · 1 PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret Scripture) by Frank M. Hasel and Michael G. Hasel April,

68

dangte innghahna, thil siam atanga thlahtu bulte hun thlenga Pathian thil tih chanchin inziahna bu a nih avângin he lehkhabu bîk hi chu Isra-el faten Aigupta ram an chhuahsan hmaa a ziah a nih a rinawm.

“Kum a lo ral zêl a, Mosia chu a berâm rualte nên hmun khawhar tak takah an vâk kual thîn a. Chumi pah chuan a mite rah beha an awm dân te ngaihtuahin Pathianin an thlahtute a lo tanpui tawh dânte leh a hnam thlante chanpual tûra a lo ruatte chu a hre chhuak uai uai a, chûng thutiamte chu Israel faten a taka an chan ngei theih nân a chhûn a zânin a tawngtâi thîn bawk. Vântirhkohte chuan a vêl an rawn chhun êng thîn a. Hêng lâi vêla a awm lâi hian Thlarau Thianghlim uapna hnuaiah Genesis bu hi a ziak ta a ni.”—Ellen G. White, Thlahtubulte leh Zâwlneite, p. 244.

Genesis bu-ah hian kan tobul hrilh kan nih bâkah, chhandamna ruahman chungchâng, suala tlu tawh mihringte Pathianin a tlan chhuah leh dân tûr hmanruate pawh kan hmu bawk a. Chu ruahmanna chu Pathianin Abrahama thu a thlunpuiah khân chiang leh zualin a lo lang a, khatah khân Abrahama kal tlanga hnam ropui tak din a, vâna arsi zât leh tuifinriat kama tiau vaivut zâta a thlahte a la tihpun tûr thutiam pawh a tel a nih kha (Gen. 22:17).

Genesis atang hian khawi dang atang maha kan hriat ngâi rêng rêng loh tûr thutak ropui dang engte nge hrilh kan nih le? Chu chuan rinna kawnga Pathian Thu pawimawhzia eng tin nge min hrilh?

ZIRTÂWPNI May 15

ZIR BELHNA: Ellen G. White-i lehkhabu Indona Ropui, phêk 79–96-a “John Wycliffe-a” tih leh phêk 145–170-a “Luthera Rorêlna Hmâah” tih te kha chhiar ni se. Tin, a theih chuan, “Method of Bible Study” tiha section 4.a.–j chhiar bawk ang che, hemi link: www.adventistbiblicalresearch.org/matterials/bible-interpretation-hermeneutics/methods-bible-study ah hian hmuh theih a ni ang.

“A thu-ah hian Pathian chuan chhandamna atâna hriat tûr tûlte chu mihringte hnênah a lo dah vek a. Pathian Lehkha Thu Thi-anghlimte hi thu nei, a duh dân puan chhuahna dik lo thei lo anga pawm hmiah tûr a ni. Hêng thute hi nungchang tehfung, thurinte puang chhuaktu, kan thil tawnte [dik leh dik loh] fiahna tûr a ni bawk. . . .

Page 69: PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret ...€¦ · 1 PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret Scripture) by Frank M. Hasel and Michael G. Hasel April,

69

Hetih rual hian, Pathian chuan mihringte hnênah a thu hmangin a duh dân chu puang chhuah tawh tho mah se, chu chuan Thlarau Thi-anghlim chênchilhna leh kaihhruaina mamawh zui tawh lovah mi a siam chuang lo va. Chuti ahnehin, kan Chhandamtu khân a chhiahhlawhte hnêna athu rawn kêu hawng tûr te, a awmzia hriat thi-amna rawn pe-a a hmanna tûr dik te an lo hriat theih nân Thlarau Thi-anghlim pêk a lo tiam zâwk a ni. Tin, Bible thâwk khumtu chu Pathian Thlarau a nih avângin Thlarau Thianghlim zirtîrna chuan thu-in a zirtîr chu a kalh thei ngâi lo rêng rêng bawk ang”—Ellen G. White, Indona Ropui, p. ix.

SAWI HO TÛRTE:

1. In tawng khân Bible lehlin chi hrang hrang in nei tawh a ni mai thei e, chûngte chu eng tin nge a tangkâi thei ang ber zâwngin i hman theih ang? Eng tin nge Bible hi Pathian Thu a ni tih hriain i ngaihhlut theih ang a, eng tin nge a thu zirtîrte chu i zawna rinnain i zawm theih ang?

2. Pathian Thu-in mihringte tobul a sawi dân (Pathianin thil siam chawlhkâra a ni ruknaa a siamte kan nih thu a sawi hi) leh mihringten, “science” hming hawha an zirtîr, kum tlûklehdingâwn tam tak chhûnga lo insiam chho zêl kan ni tih thu hi a danglam dân ngaihtuah la. Hêng an thil sawi dân inkâwlkalh lutuk mai hian Bible-in a sawite vawn ngheh tlat a pawimawhzia leh, mihringten Pathian Thu a hawisan avânga a zirtîrna hriat thiam awlsam takte hi an kal pênsan thui theihzia eng tin nge min hriattîr le?

3. Bible chângten an sawi awmzia i lo hriat thiam that zâwk theihna tûra hmanrua i hman theihte chu eng nge ni? Chutiang hmanruate chu i nei hran lo a nih pawhin, tûn kâra Bible hrilh fiah dân kan zir tâkte kha eng tin nge a takin i lo hman tangkâi theih ang?

4. Hmân lâi Israel mite kha anmahni fate theuh hnêna an hnêna Pathianin a pêk thu ropui tak takte kha zirtîr chhâwng ve zêl tûr leh, Pathianin an nun a kaihhruai dân chanchinte pawh inhrilh chhâwng zêl tûra thu pêk an ni a (Deut. 4:9). Rinna inhlan chhâwn chhoh zêl tangkâi-zia chu sawi loha lêng ni ta se, eng tiangin nge keimahni rinna tichak zêl-tu tûr Pathianin kan nun a hruai dân chanchin inhrilh chhâwn zêl pawh hi a tangkâi êm êm? A awmzia chu, eng vângin nge Bible thu mi dangte hnêna hrilh chhâwn hi keimahni tân ngei pawh thil tha tak a nih le?

Page 70: PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret ...€¦ · 1 PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret Scripture) by Frank M. Hasel and Michael G. Hasel April,

70

Zirlâi 8 *May 16–22

THIL SIAM: GENESIS HI A INNGHAHNA A NI-Then 1

SABBATH CHAWHNU MAY 16

CHHIAR TÛRTE: Johana 1:1–3, Genesis 1:3–5, Exodus 20:8–11, Thupuan 14:7, Matthaia 19:3–6, Rome 5:12.

CHÂNGVAWN: “A tîrin Thu a awm a, Thu chu Pathian nêna awm dûn niin, Thu chu Pathian a ni a. Ani chu a tîrin Pathian nêna awm dûn an ni a. Thil zawng zawng hi amah hmanga siam niin, ama tel lo chuan thil eng mah hi siam a ni lo. Amahah chuan nunna a awm a, chu nunna chu mihringte êng a ni” (Johana 1:1– 4).

GENESIS bung hmasa lamte hi Bible bu dang zawngte in-nghahna lungphûm a ni a. Bible-a zirtîrna leh thurin langsâr zualte hi hêng bungte atanga chher chhuah hi a ni hlawm. Hêngahte hian khawvêl leh a chhûnga thil awmte (Gen. 1:26–28) siam a nih theihna tûra Pathiana mi nung pathum awm—Pa, Fapa (Joh. 1:1–3; Heb. 1:1, 2), leh Thlarau (Gen. 1:2) te chu lungrual taka an thawh ho dân kan hmu a. Tin, Genesis vêk hian Sabbath chanchin (Gen. 2:1–3) te, sual lo awm tan dân (Genesis 3) te, Messia leh tlanna ruahman chungchâng (Gen. 3:15) te, khawvêl pum tuam chhuak vektu tui lêt a thlen thu (Genesis 6–9) te, thuthlung chungchâng (Gen. 1:28; Gen. 2:2, 3, 15–17; Gen. 9:9–17; Genesis 15) te, tawng chi hrang hrang a lo awm tan dânleh hmun hrang hranga mihringte an awm darh tan dân (Genesis 10, Genesis 11) te bâkah, khawvêl leh a chhûnga thil awmte siam a nih atanga Abrahama hun thlenga kum indawt chho dân chhût chhuah theihna tûr inthlah chhâwng chanchin pawh kan hmu bawk (Genesis 10, Genesis 11). A tâwp berah chuan, Pathian kâ atanga chhuak Thu thil tihtheihna (Gen. 1:3, 2 Tim. 3:16, Johana 17:17) te, mihringte nihphung (Gen. 1:26–28) te, Pathian nungchang (Mat. 10:29, 30) te, hmeichhia leh mipa inneihna (Gen. 1:27, 28; Gen. 2:18, 21–25) te, khawvêl leh a chhunga thil awmte enkawltu kan nih thu (Gen. 1:26; Gen. 2:15, 19) te leh, thil siam thar leh beiseina thutiam (Isa. 65:17, Isa. 66:22, Thup. 21:1) te hian an zavâiin tûn kâr leh kâr leh lama kan zir tûr hêng Genesis bung hmasa lamahte hian zung an kaih vek a ni.

Page 71: PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret ...€¦ · 1 PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret Scripture) by Frank M. Hasel and Michael G. Hasel April,

71

SUNDAY May 17

“A TÎRIN . . .”

Genesis 1:1 chhiar la. Hetah hian eng thutak pawimawh êm êmte nge puan chhuahin awm le?

Bible hi thu mâwi leh thûk tak tak bawk si hmanga intan a ni a, chûng thute chu mâwl ang reng tak, mahse han zir nguna a thûkzia teh sên rual loh khawp ni si a ni hlawm. Dik takin, khawvêla zawhna ropui ber ber, entîr nân, tute nge kan nih a, eng vângin nge khawvêlah hian kan lo awm a, eng tia lo awm ngawt nge kan nih tih ang chi zawhnate chhânna chu Bible-a thu hmasa berah hian kan hmu a ni.

Kum tam tak kal taa eng tik kum emaw berah khân Pathianin min siam avânga lo awm kan ni. Thil eng mah lo atanga lo insiam chho kan ni lo va; tih palh thil thu-a lo awm ve nawlh lah kan ni hek lo. Tûn lâi science zirmi mi tam takin an sawi anga chhan mumal awm hran lo leh kal leh zêlna tûr lam pawh nei chuang lova lo âr khaw chhuah ve ngawt pawh kan ni bawk lo va. Darwin-a zirtîrna beh chhana an duan chhuah evolution theory (e-vaw-liu-sawn thiu-ri) hi kawng tinrêngin Pathian Lehkha Thu nên a inkalh a, tu tuten emaw Bible nêna hmeh rem phêt an han tum te pawh hian Kristiante tithang-tlâwm mai mai zâwk a ni.

Keimahni mihringte ngei pawh hi eng tik lâi emawa Pathianin a siamte kan ni a: chutianga min siam hun chu “a tîrin” tih a ni. Heta tang pawh hian Pathian chu he “a tîr” hma hian a lo awm daih tawh tih a lang nghâl a. A awmzia chu, hun siam a nih hma, nî leh thla che vêl leh khawvêlin inlaichînna a nei a ni tih lantîrtu “tlâi leh zîng” tia ni fang lo inher chhuak thîn te, thla leh kum lo vei thîn te a awm hma daih pawhin Pathian chu a lo awm tawh reng tihna a ni. Heta a tîr a tih hi Pathian Lehkha Thu-a châng dangte pawhin tâwmpui ve-in an sawi chhâwng ve fo nghe nghe a, chûngte chuan Pathianin khawvêl leh a chhûnga thil awmte a siam thu Genesis-in a sawi hi a dikzia an nemn-ghet a ni (Joh. 1:1–3).

Johana 1:1–3 leh Hebrai 1:1, 2 chhiar la. Khawvêl leh a chhûnga thil awmte siam hna thawktu tak chu tu nge nge ni? Chu mi chu krawsah khân a thi bawk a nih tih hi eng nge ni a pawimawhna awm?

Page 72: PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret ...€¦ · 1 PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret Scripture) by Frank M. Hasel and Michael G. Hasel April,

72

Bible hian Isua kha khawvêl leh a chhûnga thil awmte siamtu tak chu a ni tih min hrilh a. “Thil zawng zawng hi amah hmanga siam niin, ama tel lo chuan thil eng mah hi siam a ni lo” tiin a sawi (Johana 1:3, NKJV). Pathian chuan Isua hmangin “khawvêlte hi a siam” a (Heb. 1:1, 2, NKJV). Thil eng kim hian a tîrah khân Isuaah bultanna an neih vek avângin a tâwpah pawh a bul a lo tan tawh chu a hlen chhuak ngei ang tih beiseina kan nei thei, a chhan pawh “Apha leh Omega,” “A Hmasaber leh a Hnuhnûng ber,” “a Bul leh a Tâwp” chu a nih vâng a ni (Thup. 1:8, Thup. 22:13).

Pathian siam i ni tih i inhriatna kha eng nge a tangkâina awm le? Chutiang i nih chu ring lo ta la eng tin nge ni ang? Eng tin nge nangmah leh mi dangte i thlîr dân kha a lo danglam daih ang a, eng vângin nge a danglam ang?

THAWHTANNI May 18

THIL SIAM LÂIA CHAWLHKÂR NÎ-TE KHA

Tûn hnâi kum eng emaw ti atang khân thil siam chawlhkâr kha chawlhkâr tak tak ni lovin, entîrna nei tehkhin thu emaw, a nih loh leh thawnthu phuahchawp emaw anga ngaihna a rawn lian chho hle mai a. Chutiang ngaih dân rawn tilâr deuh hluaitu chu evolution theory kha niin, chu theory chuan he leia nunna a lo awm theihna tûr chuan kum tam tak a vei a ngaih thu a sawi vâng a ni.

Hemi chungchâng hi eng tin nge Bible-in a lo sawi ve le? Eng vângin nge Genesis 1-a thil siam chawlhkâr nî-te hi entîrna nei tehkhin thu ang ni lovin, ni tak tak anga ngaih tûr a nih?

Genesis 1:3–5 leh Exodus 20:8–11 chhiar la. Hêng chân-gahte hian eng tiangin nge “nî” tih tawngkam hi hman a nih le?

Hebrai tawnga “ni” sawina thumal, yôm tih hi thil siam chanchin sawinaah hian ni fang tak tak sawina atân zêl hman a ni a. Genesis-a thil siam chanchin ziahna hi chuan ni fang tak tak ni lo thil dang sawina atâna hman a ni tih a kâwk lo hrim hrim a ni. Dik taka sawi phei chuan, thil siam chawlhkâr nî-te kha ni fang tak tak a nih ring lotu mi thiam thenkhat ngei pawhin Genesis lehkhabu ziaktu’n a tum chu ni fang tak tak târ lan a ni tih an pawm ve tho.

Page 73: PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret ...€¦ · 1 PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret Scripture) by Frank M. Hasel and Michael G. Hasel April,

73

Thil ngaihnawm deuh mai chu, amah Pathian ngei khân he hming hi hun bi sawina atâna a hmasa ber ni tûrin a lo ruat sa diam hi a ni (Gen. 1:5). Yôm emaw, nî emaw chu “tlâi lam a awm a, zîng lam a awm a” (Gen. 1:5, 8) tih tawngkam hmangin a hrilh fiah a. He taw-ngkam hi thil pakhat âia tam sawina atân ni lovin thil pakhat chauh sawina atân zâwk hman a ni a, a awmzia chu ni fang khat sawina tihna a ni.

Chuti a nih chuan, thil siam chawlhkâra ni sarihte hi chawlhkâr khata ni sarih awmte an ni tih hriat tûr a ni a, chûng nî-te chu nambar bulthut ’echad (“pakhat”) hmanga intanin chu chu nambar dangten (ni hnihna, ni thumna, ni lina, ni ngana, ni sarihna) a indawtin an rawn zui ve leh a. Hetianga namber indawt dân pângngai a rawn hmang ve hian thil siam chawlhkâr nî-te kha a indawta lo inher chhuak a ni tih tilangin a ni sarih nî-ah a zo ta a ni. A tawngkam hmanahte leh thil si-am chanchin hrim hrimah pawh hian hêng ni sarihte inkârah hian âwl lâi leh chatlak lâi a awm ni âwma ngaih dân neih phah theihna tûr eng mah a awm lo hrim hrim a. Chuvâng chuan, thil siam chawlhkâra ni sarihte kha tûn lâi huna kan hriat ni sarihte ang tho hi a ni ve a ni tih a chiang hle.

Tin, hêng nî sarihte hi ni fang tak tak a ni tih chu Pathianin ama kutzungtang ngei hmanga thupêk pali-na a ziah pawh khân a rawn nemnghet ve leh chiah bawk a. Ni sarih nî Sabbath kan serhna tûr chhan chu sawiin, ni tak tak ruk chhûngin Pathianin khawvêl leh a chhûnga thil awmte a siam a, a ni sarih nî chuan a lo chawlh tâk vâng a ni.

Genesis-a kan hmuh thil siamte hi Bible-a thil siam kan hmuh awm chhun a ni lo. Isua Krista lo kal leh hunah pawh thil siam thar lehna a la thleng dâwn a, chutih hunah chuan “tâwtawrâwt hnuhnûng ber a lo ri ang a, rei lo tê-ah, mit khap kâr lohah tihdanglamin kan awm vek tawh dâwn a” (1 Kor. 15:52, NKJV), thi thei mihringte hi thi thei tawh lo tûrin Pathinin min siam danglam ang. Pathian chuan heti-ang hian chawp leh chilhin thil a siam thar nghâl vek thei a nih si chuan eng vângin nge theistic evolution ringtuten an sawi angin khawvêl leh a chhûnga thil awmte siam nân khân kûm tlûklehdingâwn tam tak a mamawh ang ni?

Page 74: PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret ...€¦ · 1 PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret Scripture) by Frank M. Hasel and Michael G. Hasel April,

74

THAWHLEHNI May 19

SABBATH LEH THIL SIAM A NIH LÂI

Tûn lâi hunah hian sakhaw ngaihsak lo mite leh sakhaw mite ngei pawhin ni sarih ni Sabbath hi an bei nasa hlawm malh malh hle mai a. Sabbath hian ngaihmawh a hlawh hle a ni tih a lanna kawng hrang hrang a awm— khawvêla sumdâwng lian chin rêng rêng hian Sabbath chu hnathawh ni-ah an ruat deuh vek a; Europe ram tam tak chuan an calendar siam danglamin Thawhtanni hi ni khatnaa dahin Sunday chu ni sarih nî-ah an dah ta hlawm a; tin, tûn hnâi deuh khân khawvêl sik leh sa lo danglam zêl chungchângah pope chuan thuch-huah siamin ni sarih ni Sabbath chu “Judate Chawlhni” a ni a ti a, tin, khawvêl mipuite chu khawvêl lo lum chho zêl tihziaawm nâna chawlhkâr tin ni khat zêl châwl thîn tûrin a fuih bawk a ni (Pope Fran-cis, Laudato Si’ [Vatican City: Vatican Press, 2015], pp. 172, 173).

Genesis 2:1–3, Exodus 20:8–11, Marka 2:27, leh Thupuan 14:7 chhiar la. Eng tin nge thil siam chawlhkâr kan hriat thiam dân leh thupêk palî-na hi a inzawm tlat le? Tin, hêng thil pahnihte hi eng tin nge vântirhkoh pathum thuchahte nên pawh a inzawm bawk?

Bible chuan, “Tin, Pathianin ni sarih nî-ah chuan a thil siam chu a tizo va: a ni sarih ni-ah chuan a thil siam zawng zawng chu a chawlhsan ta a” (Gen. 2:2) tiin a sawi a. “Khatia ni sarih ni-a a chawlh hnu khân Pathian chuan [ni sarih ni chu] a tithianghlim a, mihringte chawlhna ni atân a serh hrang ta a ni”—Ellen G. White, Thlahtubulte leh Zâwlneite, p. 25. Hetiang hi a nih vângin, “Mihring hi Sabbath tâna siam a ni lo va, Sabbath hi mihring tâna siam a ni zâwk” (Marka 2:27, NKJV) tiin a lo sawi rêng a. Hetianga thu nei taka a sawi theih chhan chu Sabbath hi chatuan atâna Pathian leh a mite inremna thuth-lung chhinchiahna ni tûra a lo siam tawh a nih vâng a ni. Chuvâng chuan, Sabbath hi Hebrai mite tân chauh ni bîk lovin, mihring zawng zawngte tâna siam a ni tih kan hriat a tûl hle.

Genesis bu hian Isuan Sabbath nî a siam zawh hnua thil dang pathum a tih lehte chu min hrilh a. A hmasa berin hemi ni hian a “châwl” phawt a (Gen. 2:2), chumi hmang chuan keimahni nêna chawlh ho a châkzia a tilang. A pahnihna chu, he ni sarih ni hi “mal a sâwm” a (Gen. 2:3). Thil siam chanchinah khân ransate chu malsâwm

Page 75: PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret ...€¦ · 1 PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret Scripture) by Frank M. Hasel and Michael G. Hasel April,

75

an nih thu kan hmu a (Gen. 1:22), tin, Evi leh Adama te pawh malsâwm an ni bawk (Gen. 1:28). Mahse, a bîk taka malsâwm nî ni bîk awm chhun chu ni sarih ni hi a ni a. A pathumna chu, Pathianin ni sarih ni hi a “tithianghlim” a (Gen. 2:3), a “serh hrang” thlap mai a ni.

Bible-a ni dang eng mah hian hêng nihna pathumte hi an dawng ve lo va. Hêng Pathian thil tih pathumte hi thupêk pali-naah hian rawn sawi nawn leh vek niin, hemi tumah erawh hi chuan Pathianin ama kutzungtang ngei hmangin a ziak tawh a, thil siam kha Sabbath innghahna a ni tih min hrilh bawk a ni (Exod. 20:11).

Thupuan 14:7 leh Exodus 20:11 han khâikhin hian Sabbath serh tûr a ni tih thupêk hi Siamtu chu chibai bûk tûr a nih chhan a ni tih a hriat theih a. Eng tin nge Sabbath leh Siamtu chibai bûkna in-zawmna hi ni hnuhnûnga thil thlengte nên a inzawm le?

NILÂINI May 20

THIL SIAM LEH INNEIHNA

Tûn hnâi kum sâwm vêl chhûng hian khawtlâng leh sawrkâr pawhin inneihna a hrilh fiah dân a tidanglam nasa khawp mai a. Khawvêla ram tam tak chuan neih inang inneihna hi a pawmpui tawh a, tûn hmâa hmeichhia leh mipa inneihna hmanga din chhûngkua vênghimtu dânte kha an thlauh thla deuh vek tawh hlawm bawk. Heti-ang hi tûn hmâa la thleng ngâi lo niin, inneihna chungchângah te, koh-hran leh sawrkâr inlaichîn dânah te leh, Pathian Lehkha Thu-in innei-hna leh chhûngkua thianghlim thu a sawi dânah te hian zawhna eng eng emaw a rawn siam ta a ni.

Genesis 1:26–28 leh Genesis 2:18, 21–24. Hêng chângte hian inneihna chungchânga Pathianin ruahmanna a neih chu eng tin nge an sawi?

Ni ruk ni-ah khân Pathian chuan mihringte siamin, chu chu a thil siam zînga a chungnung ber, a vâwrtâwp a ni. Genesis 1:26-ah hi-an Pathian tih sawina atân mi pakhat âia tam sawina hman a ni hi a ngaihnawm khawp mai: “Keimahni ang takin mihring siam ila” tih ani a. Pathiana minung pathum awmte chu inhmangaih tawn tlâng vek ni-in, anmahni ngeiin an din mihringte inneihna chu he leiah hian an lo siam ta a ni.

Page 76: PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret ...€¦ · 1 PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret Scripture) by Frank M. Hasel and Michael G. Hasel April,

76

“Pathian anpui ngeiin a ni a siam ni; mipaah leh hmeichhiaah a siam a” tih a ni a (Gen. 1:27, NKJV). Adama pawhin, “Hei zet chu ka ruh ang ruh nei ve, ka tisa ang tisa nei ngei chu a ni” (Gen. 2:23, NKJV) tiin a puang a, a hmingah pawh, “Hmeichhia” tih a phuah ta nghe nghe a nih kha. Inneihna chuan “mipain a nu leh pa a kalsan ang a, a nupui a vuan ang: tichuan, tisa pumkhat an lo ni tawh dâwn a ni” (Gen. 2:24, NKJV) tih thu hi a hlenchhuah ngei a ngâi a.

Bible chuan he inlaichînna hi hmeichhia leh mipa inkâra thleng tûr a nih tih chiang takin a sawi a, anni pawh chu an nu leh an pa, hmeichhia leh mipa ni ve thote lak atanga lo piang an ni. Hemi chungchâng hi leia nu leh pa hmasa berte hnêna thu a hrilhah pawh chiang leh zualin a rawn sawi nawn leh nghe nghe: “Tichuan, Pathianin anmahni mal a sâwm a, Pathian vêkin an hnênah, ‘Chi tam tak thlaha lo pungin, leilung hi luah khat ula, in thu thu-in awmtîr rawh u’” (Gen. 1:28) tiin. Thu Sâwm Pêka a panganaah pawh hian naupang (fate) chu an nu leh pate thu zâwm tûra hrilh an ni bawk a (Exod. 20:12). Hetiang inlaichîn tawn vekna ang chi hi chu hmeichhia leh mi-pa inneihna kârah ni lo inlaichînna dangah a thleng famkim ve thei miah lo va ni.

Matthaia 19:3–6-a Isua thil sawi hi chhiar la. Hei hian inneihna chungchâng leh a thianghlimzia eng tin nge min hrilh? Isua thu sawi êngah leh, Pathian chuan mi zawng zawng min hmangaih vek a, tin, kan za hian mi sual vek kan nih tih pawh hre tho chungin eng tin nge Bible-in inneih theihna dân a sawiah hian nghet tak leh rinawm takin kan din reng theih ang?

NINGANI May 21

THIL SIAM, TLÛKNA LEH KRAWS

Bible hian thil siam tha famkim, suala tlûkna, tiam tawh Mes-sia leh mihringte tlanna te hi chhumbung lâi awm miah lova an in-zawm vek an nih thu min hrilh a. Hêng thil thleng lian leh pawimawh tak takte hi mihringte tâna chhandamna chanchin thupui innghahna a ni nghe nghe bawk.

Genesis 1:31, Genesis 2:15–17, leh Genesis 3:1–7 chhiar la. Pathian thil siam tha famkimah khân eng nge lo thleng le?

Page 77: PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret ...€¦ · 1 PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret Scripture) by Frank M. Hasel and Michael G. Hasel April,

77

Pathian chuan a thil siamte kha “tha êm êm” vek niin a puang a (Gen. 1:31). “Tûnah chuan thil siam hna a thawk zo ta a . . . . Eden huan chu leiah hian a vul hle mai. Evi leh Adama te khân a duh phawt chuan nunna thing rahte kha a thlâwnin an ei thei a. He thil siam thar diai mai hi sualna leh thihna hlimthlâ ten an la tihmêlhem rih lo va ni.”—Ellen G. White, Thlahtubulte leh Zâwlneite, p. 24. Pathian chuan Evi leh Adama te kha a chhia leh a tha hriatna thing rah chu a ei a nih chuan an thi ngei ngei dâwn a ni tih a hrilh a (Gen. 2:15–17). Rûl khân zawhna hmanga bul tanin Evi a rawn titipui a, Pathianin a lo sawi tawh kalh zâwng chiahin, “In thi hauh lo vang” (Gen. 3:4, NKJV) tih thu a hrilh ta a ni. Setana chuan Evi hnênah khân hriatna ropui tak a nei thei dâwn ni âwma hrilhin, Pathian ang a lo ni dâwn tih a sawi bawk a. Evi lah chuan a âwih ve mai bawk si.

Eng tiangin nge Paula hian Genesis 2:15–17-a Pathian thu-sawi hi a rawn nemngheh ve leh? Rome 5:12 leh Rome 6:23 chhiar la. Hêng thute hian theistic evolution hi pawm chi a nih loh dân eng tin nge an lo sawi le?

Pathian Lehkha Thu-ah hian Bible ziaktu hnuhnûng lamten a ziaktu hmasa lamte thu lo sawi tawh an rawn nemngheh leh, chiang leh zual deuha an rawn sawi fiahna kan hmu tam mai a. Rome 5–8-ah pawh hian Paula chuan sual chungchâng leh chhandamna mâwizia a sawi a: “Mi pakhat avângin khawvêlah sual a lût a, sualna avângin thihna a lo lût bawk a, chutiang bawkin thihna chu mi zawng zawng chungah a lo thleng ta a ni” (Rome 5:12, NIV). Hetih lâi hian evolution theory chuan mihring-te lo awm hma kum maktaduai tam takah khân thihna chu lo awm tawh ni âwmin a sawi ve thung a. He ngaih dân hian Bible-in sual lo awm tan dân a sawi te, mi sualte thih âia Krista thihna te leh, chhandamna ruahman te pawh a rawn sâwi nghîng tlat mai a ni. Thihna leh sual chu inzawmna nei lo a ni si chuan, sual man pawh thihna a ni lo tihna a ni ang a (Rome 6:23), tin, kan sualte tlan nân Krista thih a tûlna chhan pawh a awm hek lo vang. Khawvêl leh a chhûnga thil awmte siam an nih thu te, mihringte suala an tlûk thu te leh Kraws te hi thil inzawm kual nghet tlat an ni a. Adama hmasa zâwk kha Adama hnuhnûng zâwk nên suih zawm a ni bawk (1 Kor. 15:45, 47). Evolution theory-in a sawi dân ang rinna hi chuan, Pathian rawn inrawlhna chen awm ve angin han sawi mâwi sa teh thîn mah se, Kristian innghahna lungphûm hi a sâwi chhe dâwn tlat a ni.

Page 78: PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret ...€¦ · 1 PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret Scripture) by Frank M. Hasel and Michael G. Hasel April,

78

ZIRTÂWPNI May 22

ZIR BELHNA:Ellen G. White-i lehkhabu, Thlahtubulte leh Zâwlneite phêk 21–29-a “Lei leh Vân Siamna” tih leh, phêk 93–98-a, “Thil Siam Chawlhkâr Khat Chhûng” tih te chhiar ni se.

“Hebrai tawng kalhmang leh thil dang dangte han khâikhina han zir kual hnu hian thil pakhat chiang deuh lo lo lang ta chu, Genesis 1-a ni fang sawina, yôm tih hian hnial rual lohin dârkâr 24 awh ni khat a kâwk tih hi a ni. “Genesis bu ziaktu hian ‘ni’ fang sawina atân hian yôm tih loh chu thumal dang huam zâwk leh fûn kim zâwk pawh thlan tûr a nei lo hrim hrim a ni.”—Gerhard F. Hasel, “The ‘Days’ of Crea-tion in Genesis 1: Literal ‘Days’ or Figurative ‘Periods/Epochs’ of Time?” Origins 21/1 (1994), pp. 30, 31.

“Rilru chak ber berte pawh hi Pathian Thu-in a kâihruai a nih loh chuan science leh Pathian inpuanna inlaichîn tawn dân an zirna lamah an bangbo ve thei khawp mai a. Siamtu leh a thil siamte hi an ngaihtuahnain a hriat thiam phâk bâk a ni a; hêngte hi leilung dânten a

hrilh fiah theih loh an nih miau avângin Bible-in khawvêl chanchin a sawi hi rintlâk loh ni âwmin an sawi hnâwm ta mai thîn a ni.”—Ellen G. White, Testimonies for the Church, vol. 8, p. 258.

SAWI HO TÛRTE:

1. A chunga Ellen G. White-i thusawi khi chhiar leh la. Tûn lâi hunah ngei pawh hian a sawi ang chiah hi kan hmu fo mai. Kristian nia inchhâlte ve thote zîngah pawh Bible-in a sawi dân âi chuan science mite sawi âwih zâwk nghâl rin-gawt tam tak an awm a. Chûng mite chuan a sawi ang chi-ah hian, Bible-in khawvêl chanchin a sawi hi “rintlâk loh” niin an ngâi tlat a ni lo’m ni?

2. Enga ti nge theistic evolution ring chung chuan Bible hi tih tak zeta chhiar a theih loh hrim hrim le? Theistic evolution ringtu, mahse Kristian nia inchhâl ve tho si tu emaw hriat i nei a nih chuan, Paulan Adama tlûkna leh Isua thihna leh kraws inzawm dân a sawi êngah hian Kraws pawimawhna sawi fiah tûrin ngên chhin teh. Eng tin nge a sawi fiah ve rêng rêng le?

Page 79: PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret ...€¦ · 1 PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret Scripture) by Frank M. Hasel and Michael G. Hasel April,

79

3. Bible hi Pathian inpuanna a nih chuan, ringtute rinna leh mitte hi Pathian Lehkha Thu-a puan chhuah thutak ropui zâwkte chu hmu thei tûrin tihhawn a ni lo vang em ni? Chuti a nih chuan, eng tin nge Kristiante hi “rilru inhawng lo” tia sawi tûr an nih ang, an rilrute chu tâwp chin nei lo Pathianin a puan chhuah Bible-a thutakte hre thei tûrin an hawng reng si a? Dik takin, Pathian awm pawh ring lo, khawvêl leh a chhûnga thil awmte ringawt mai thlîrtute khawvêl thlîr dân hi Kristiante khawvêl thlîr dân âi chuan a zîm daih zâwk a ni.

4. Ringtu, Pathian Thu laka rinawm reng kan nih ang ngeiin eng tin nge mahni anpui ît tlatna avânga buai mêkte hi kan puih theih ang? Eng vângin nge a uirê lâi ngei an man hmeichhia ang bawka thil sual titute ngei pawh hi lûnga dentu kan nih loh a tûl le?

Page 80: PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret ...€¦ · 1 PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret Scripture) by Frank M. Hasel and Michael G. Hasel April,

80

Zirlâi 9 *May 23–29

THIL SIAM: GENESIS HI A INNGHAHNA A NI-Then 2

SABBATH CHAWHNU MAY 23

CHHIAR TÛRTE: Joba 26:7–10; Genesis 1; Genesis 2; Genesis 5; Genesis 11; 1 Chronicles 1:18–27; Matthaia 19:4, 5; Johana 1:1–3.

CHÂNGVAWN: “Vânte khian Pathian ropuina chu an puang a, boruak zau tak khian a kutchhuak chu an lantîr bawk a ni” (Sâm 19:1, NKJV).

HMANLAI mi fingte zînga tam takte kha Pathian siam khawvêl chanchin hre chiang leh zual tûrin Pathian Lehkha Thu hian a lo fuih tawh thîn a; chumi azârah chuan tûn lâi science pawh hi a lo piang ta rêng a ni. Johannes Kepler-a te, Isaac Newton-a te, Johana Ray-a te, Robert Boyle-a te leh scientist ropui dangte pawh khân an thil zir chhuahte khân Pathian kutchhuak chanchin chiang leh zualin an puang chhuak niin an ring vek a ni.

Amaherawhchu, French Revolution a thlen hnu, kum zabi sâwm leh pakuana lâi vêl atang khân science chu Pathian a awm tih rinna atangin thlîr dân dang, khawvêl leh a chhûnga thil awm kan hmuh theihte leh khawih theihte bâk hi chu thil dang eng mah a awm lo tih rinna lamah thle lût ta tlat mai a, Pathian lo chêtna tûr hmun pawh zuah a ni ta lo bawk. He ngaih dân danglam tak mai hi Charles Darwin-a lehkhabu ziah, On the Origin of Species (1859) khân a rawn vawrh lâr ta hluai a. Khata tang khân science hian Bible thu innghahna a hmante chu a hlat ta tial tial a, a tâwpah phei chuan Genesis bu-in a sawi thawnthute hi hrilh fiah dân dang daihin a hrilh fiah ta nghe nghe a ni.

Bible-in lei leh vâna thil awmte chanchin a sawi hi thil âwihawm lo leh science nên pawha inkalh tlat a ni em? Mihringte siam an nih dân a sawi te hi Israel ram chheh vêla chêng ve hnam dangte thawnthu a lâk chhâwn mai mai a ni em? Bible thute hi ziah a nih lâi hun leh ziah a nihna hmun vêla chêngte tân chauha dik a ni em? Nge ni a, thâwk khum a nihna hian khawvêla thil awmte lo awm tan dân

Page 81: PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret ...€¦ · 1 PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret Scripture) by Frank M. Hasel and Michael G. Hasel April,

81

sawina, Pathian ruahman ang taka lo thleng famkim ta hi min hriat thi-amtîr zâwk le?

*Hêngte hi tûn kâr zirlâia kan khawih tûr thenkhat chu a ni.

SUNDAY May 24

LEI PHÊK DUAI MAW?

Hmâsâng mite khân lei hi a phêk duai niin an ring ni-ah kan ngâi deuh tlângpui hlawm a. Amaherawhchu, mi tam zâwk daihte khan a chhan hrang hrang avângin lei hi a mûm a ni tih an lo hre thiam ve tlat zâwk. Mahse, tûn lâi hunah ngei pawh mi thenkhat chuan Bible hian lei hi a phêk duai niin a sawi emaw an ti tlat hlawm nia!

Thupuan 7:1 leh Thupuan 20:7, 8 chhiar la. Hêng thute hian eng chungchâng nge an sawi a, lei hi a phêk duai niin an sawi rêng em le?

Hêng thute ziaktu Johana hian tâwpna huna thil thleng tûr chungchâng sawiin, vâna vântirhkoh palî-te chu “lei kil lî-a ding a, thli palî chelh tâng tâng” (Thup. 7:1, NASB) niin a sawi a. Vântirhkohte leh lei kil lî-te (chhim leh hmâr, chhak leh thlang) inzawm thu sawi nân “palî” tih thumal hi vawi thum a hmang nawn a ni.

A tâwi zâwnga sawi chuan, a thil sawi tum tichiangtu atân entîrna a hmang ve mai a ni kan ti thei ang. Tûn lâi huna chêng keini pawh hian, entîr nân, “ni tla” ti te, “khaw chhak lam atangin thlî a rawn thawk” ti te pawhin kan sawi ve thin tho hi. “Thli pali” tih taw-ngkam hi chhim leh hmâr leh chhak leh thlang tih sawina atâna hman a ni tih a lang reng chunga a ngial a ngana lo lâk luih tlat tum chu a sawi tum ni lova keuh thlûksakna a ni a, a sawi tum loh pui sawitîrna a ni bawk. Isua pawh khân, “Thinlungah hian ngaihtuahna sual te, tual-thahna te, uirêna te, inngaihna te, rûkrûkna te, hêkna te, sawichhiatna te a lo chhuak si thîn” (Mat. 15:19; hawrawp âwna kan dah bîk lâi hi kan sawi uar duh lâi tak a ni)a ti a. Mahse, hetah hian mihring taksa pêng, kan lung chungchâng a sawi lo. Thu pawimawh tak sawi chhuah nân tehkhin thu a hmang mai zâwk a ni.

Joba 26:7–10 leh Isaia 40:21, 22 chhiar la. Hêng chângte hian eng tin nge lei awm dân chungchâng an sawi?

Page 82: PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret ...€¦ · 1 PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret Scripture) by Frank M. Hasel and Michael G. Hasel April,

82

Joba 26:7-ah hian lei chu vân boruaka inkhâi ni angin a sawi a: “Hmun ruakah chuan hmâr lam a tipharh a, lei chu engmah lo vah a khâi kâng a ni” tiin. Lei hi a “bial” emaw, a mûm emaw niin a sawi bawk a (Joba 26:10, NASB). Isaia 40:22 pawhin, “Ani chu leilung kualkhungna chunga thûa chu a ni, a mithmuhah chuan lei chunga awmho chu khâute ang lek an ni a, ani chu vân khi puan in chung anga kâi pharhtu a ni” tiin a lo ziah ve chiah bawk.

Kum sâng tam tak kal taa chêng mi tu emaw angah khân han inchan chhin la. Lei hi a chê a ni tih rin theihna tûr eng nge hriat i neih ang? Nge ni a, che lovin a awm ngâia a awm reng a ni tih finfiahna tha tak i nei zâwk ang? Tin, lei hi a phêk duai tih emaw, a bial tih emaw finfiahna tûr i nei ang em?

THAWHTANNI May 25

HMASÂNG THUZIAKTEN THIL SIAM THU AN SAWI DÂN

Thil hlui lâi chhuaka zir mite (archaeologists) chuan hmâsâng Aigupta mite leh an thenawm ram dangten thil siam thu leh tui lêt chanchin an lo ziahna an hmu chhuak a. Hei hian Genesis bu-a thil si-am thu leh tui lêt chanchin te hi hêng hnamten an lo ziah atanga lâk chhâwn emaw, hêngte behchhana ziah emaw a nih rinna a hring chhuak a. Mahse, chutiang chu a ni chiah ang em?

Genesis 1:1–2:4 chhiar la, tichuan thawnthu pakhat, Atra-*asis tih atanga thu thenkhat lâk chhuah hi chhiar leh ang che: “Mihring ni lovin, pathian zâwkin / Hna an thawha rit an phur lâi khân, / pathiante phûr chu a rit êm êm a, / An hna thawh pawh a hahthlâkin, an buaih phah êm êm bawk / . . . . ‘Chhûl pathiannu-in fa siam se la, / Tichuan, mihringin pathiante rit phurh hi chhâwk rawh se!’ . . . Pathian fing tak mai, Geshtu-e chu an kal khâwmnaah chuan an that ta a. / Nintu chuan a thisen leh tisa te chu hlum nên a chawhpawlh ta a . . . .”—Stephanie Dalley, Myths From Mesopotamia: Creation, the Flood, Gilgamesh, and Others (New York: Oxford University Press, 1989), pp. 9, 14, 15. Genesis bu-in min hrilh dân nên eng engte nge a danglamna awm?

Genesis bu lehAtra-*asis thawnthu-in thil siam chanchin an sawi dânah hian inang eng eng emaw awm tho mah se (entîr nân,

Page 83: PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret ...€¦ · 1 PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret Scripture) by Frank M. Hasel and Michael G. Hasel April,

83

mihring hmasa berte kha hlum hmanga siam an nih thu an sawi ve ve), an inan lohna hi a tam fê zâwk a ni. Hetiangin:

1. Atra-*asis thawnthu-ah chuan pathiante an chawlh hahdam theih nân mihringin hna a thawk a. Genesis bu-ah erawh chuan thil siam zînga chungnung ber mihringte tân Pathianin lei leh thil dang zawng zawngte hi a siam ve thung a, tichuan, mih-ringte nên an châwl tlâng ta a. Genesis bu-ah hian mihringte chu huanah dah an ni a, Pathian nêna lêng dûn tûr leh a thil si-amte enkawl tûra sâwm an ni—chutiang thu chu Atra-*asis-ah erawh hmuh a ni ve lo.

2. Atra-*asis-ah chuan pathian tênau deuh pakhat chu thah niin a thisen chu hmeichhia pasarih leh mipa pasarih siam chhuah nân hlum nên chawhpawlh a ni a. Genesis bu-ah erawh chuan, Ada-ma kha a hnâra nunna thâw thaw lûttu Pathianin ama duh thu ngeiin a “siam” a, a hnu-ah amah “tanpuitu” ni tûrin hmeichhia a “siam” leh bawk. Evi leh Adama te kha thah tawh hnu pathi-an thisen atanga siam an ni lo hrim hrim a ni.

3. Genesis-in mihring siam chanchin a sawiah hian Atra-*asis thawnthu-a kan hmuh angintihbuaina emaw, tharum thawhna lam hawi thil emaw pakhat mah mah a lang ve lo.

Bible sawi dân hi chu a ropuiin, Pathian chu engkimtithei, a tum rêng vânga mihringte khawvêl tha famkim siamsaktu nia târ lan a ni. Hetiang taka danglamna a tam avâng hian mi thiamte chuan thil siam chanchin inziahna inang lo tak niin an ngâi ta deuh ber a ni.

Mi thenkhat chuan thil siam leh tui lêt chanchinte hi thil thleng tak tak beh chhana phuah chhuah thawnthu, kum tam tak chhûnga inhlan chhâwn zêl, mahse tlêma her danglam hret hret niin an sawi thîn a (a chhan chu inna lâi lâi a awm ve miau avângin). Mahse, chutiang chu ni lovin, Mosia khân Thlarau Thi-anghlim uapna hnuaiah thil thleng tak tak a ziak chhuak a ni zâwk. Eng vângin nge chutiang chu Mosian milem be mite thawn-thu atanga a lâk chhâwn nia sawi âi chuan tlêm azâwng a lo inan chhan sawi fiahna tha zâwk a nih le?

Page 84: PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret ...€¦ · 1 PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret Scripture) by Frank M. Hasel and Michael G. Hasel April,

84

THAWHLEHNI May 26

GENESIS NGE MILEM BIAKNA

Hmâsâng milem be miten thil siam chanchin an lo sawi thin dâna innghat nih te chu hnâi lo mai, Genesis bu hi chûng thawnthu phuahchawpte chu hnial thla zâwnga ziah a ni zâwk a, tin, Pathian chu Siamtu niin, anmahni lak atanga hrang daih niin a sawi bawk a ni.

Genesis 1:14–19 chhiar la. Eng tin nge ni lî nî-a thil a si-amte chu koh an ni a, engte nge an hnathawh tûr ni hlawm?

“Nî” tih thumal leh “thlà” tih thumal te chu tum rêng vânga hman loh luih a ni a, a chhan pawh hêng hming pahnihte hi Hebrai tawngah chuan hmasâng Aigupta leh milem mite ram danga an ni pathian leh thla pathiante hming a nih vâng a ni. “Êntu ropui zâwk” tih leh “êntu ropui lo zâwk” tih tawngkamte a hmang hian thil eng emaw bîk atâna siam an nihzia a tilang nghâl a, “êntu ropui zâwk” chu “chhinchhiahna te, hun bi te, nî te leh kum te hriattîrna tûr” a ni a, tin, “êngtu ropui lo zâwk”’ erawh chu “lei chung êntu tûr” a ni ve thung (Gen. 1:14, 15). A awmzia chu, hêng chângte hian nî leh thlà te hi pathian an ni lo va, tûn lâia miten an nihna dik tak kan hriat ang hian hna bîk eng emaw thawk tûra siam thil an ni zâwk tih chiang takin a sawi tihna a ni.

Genesis 2:7, 18–24 chhiar la. Eng tiangin nge Pathian hi Evi leh Adama te siam a nih khân amah ngei a rawn inrawlh le?

Hmâsâng Bible ram vêla chêngte thawnthu hrang hrang chuan mihringte hi pathianten hna hahthlâk tak an thawh thin chhâwk zângkhâisaktu atâna an siam leh hnuhnawh mai mai niin an sawi tlângpui a. Hêng thawnthuten an sawi dân hi chu mihring hi Pathian âiawha khawvêl chunga rorêltu tûr anni tih Bible-in a sawi nên hi chuan a inkalh tlat a ni. Mihringte siam a nih thu-ah hian eng mah hnawhsaruma thil tih a awm lo hrim hrim a. Mihring siam a nih thu inziahna châng hian mihring siam a nih kha thil siam chanchinin a vâwrtâwp a thlenna niin a sawi zâwk a, chu ringawt pawh chuan milem be mite thawnthu leh Bible-in a sawi dân inan lohzia a tilang chiang hle a ni.

Chutiang chuan, Genesis bu hian hmâsâng mite thawnthu sawi

Page 85: PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret ...€¦ · 1 PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret Scripture) by Frank M. Hasel and Michael G. Hasel April,

85

dik lo lâite kha a rawn hnialin a dik zâwk a rawn sawi tihna a nih chu. A hrim hrimin, Mosia hian milem be mite rin dân nêna inkalh taw-ngkam leh ngaih dân eng eng emaw a hmang nual a. Bible-in mihring-te lo awm tan dân a sawi te, thil siam a niha Pathian hnathawh leh thil-tum te chu a tîmna nei hauh lovin a târ lang hmiah hmiah mai a ni.

Kum sâng eng emaw ti kal ta kha chuan Bible-in thil siam chanchin a sawi dân hi mite rin dân tlânglâwn laka danglam bîk tak a ni thîn a. Tûn lâi hunah pawh hian, mi tam zâwkte pawm theih loh a la tho mai. Eng vâng nge hei hi thil mak vak a nih hran loh le?

NILÂINI May 27

THIL SIAM LEH HUN

Genesis 5 leh Genesis 11 chhiar la. Eng tiangin nge Bi-ble hian mihringte chanchin hi Adama atanga Nova thleng leh Nova atanga Abrahama thlengin a chhui chhoh?

Bible-a kan hmuh thlahtu bul hming ziah chhuahnate hian danglamna bîk tak pakhat a nei a, chu chu kum chhûtna atâna hman nghâl theih a nihna hi a ni. Chuvângin, mithiam thenkhat chuan hêng thlahthu hming ziah chhuahnate hi “chronogenealogies” (khraw-naw-ze-nia-law-zis) tiin an sawi thîn rêng a, a awmzia chu hêng thlahtu hming ziah chhuahna hian mihring hming mai bâkah eng tik kuma piang nge a ni tih pawh min hrilh nghâl tihna a ni. Entîrna pakhat lo sawi ila: “Mi pakhat chuan kum eng emaw tia upa a nih hnu-ah fa a nei a, tichuan pa a lo ni ta a. Chu pa chuan fa pakhat a neih atanga kum eng emaw ti hnu-ah chuan fapa dangte leh fanu dangte a nei leh ta a.” Genesis 5 hian tawngkam dang belh leh a nei a, chu chu, “Chu pa dam chhûng zawng zawng chu kum eng emaw zât a ni a, tichuan a lo thi ta a” tih ang chi hi. Hetianga mihring hming leh an kum zât a sawi kawp thinna lamah hian chhuan eng emaw zât chu hmaih then emaw, belh emaw a awm ngei ang tih kan lo ringhlel a ni mai thei e. Mahse, Genesis 5-ah leh Genesis 11-ah te hian Ada-ma thlahte leh Sema leh Tera thlahte hming ziah tlarna kan hmu

Page 86: PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret ...€¦ · 1 PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret Scripture) by Frank M. Hasel and Michael G. Hasel April,

86

a, chûngtea a inziah dân chu 1 Chronicles 1:18–27 hian a dik tih rawn nemnghetin tute hming mah ziah hmaih a awm lo va, tute hming mah belh chhah a ni hek lo tih kan hre ta. Chutiang chuan Bible hi amah leh amah a rawn inhrihfiah nghâl zêl mai a ni.

Kum 2,000 chhûng dâwn lâi chu Juda mi thiamte leh Kris-tian mi thiamte pawhin Genesis 5 leh 11 hi khawvêl leh mihring-te chanchin ziahna rintlâk niin an lo ngâi tawh thîn a. Tin, hêng bung pahnihte hi tuilêt thlen kum leh lei upat lam (Genesis 1 leh 2-a târ lan anga ni sarih chhûnga siam zawh a nih atanga chhiar tanin) chhûtna atân an lo hmang ngar ngar tawh thîn bawk a ni.

Mahse, tûn hnâi kum sawm eng emaw ti vêl atang khân Genesis 5 leh 11 te hi thil hlui eng eng emaw an laih chhuah an zirna atang leh khawvêl chanchin kal tawh an zirna atanga tehin hrilh fiah dân thar vawrh chhuah tum an awm deuh reng a. Chûng an thil sawite avâng chuan Bible-in a lo sawite hi a rintlâk chiah em tih zawhna a lo pian phah ta bawk.

Mahse, Pathianin hun a sawi dân leh a inlûmleh chhoh dân, a kal chhoh zêl dân hi hre thiam tûr chuan Genesis 5 leh 11 hi “thil thleng tak tak leh Pathian thutak puan chhuahna niin, Adama leh mihring dang zawng zawngte thlun zawmtu, eng tik lâi hun emawa khawi lâi hmunah emaw Pathian leh mihring thlun zawmtu a ni tih kan pawm ngei a ngâi a. Genesis 5 leh 11:10–26 hian Pathian mite chu Pathianin ni ruk chhûnga a thil siam ropui ber mihring nên a thlun zawm a ni.”—Gerhard F. Ha-sel, “The Meaning of the Chronogenealogies of Genesis 5 and 11,” Origins 7/2 (1980), p. 69.

Genesis 5 leh 11 thute hi chhan tha leh pawimawh tak a awm avânga ziah chu ni tho mah se, Paula khân 1 Tim-othea 1:4-ah leh 3:9-ahte hian hêng thute kan sawi nîkhuaa kan hriat reng tûr thil pawimawh tak pakhat a sawi a, chu chu eng nge ni?

Page 87: PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret ...€¦ · 1 PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret Scripture) by Frank M. Hasel and Michael G. Hasel April,

87

NINGANI May 28

BIBLE-IN THIL SIAM THU A SAWI DÂN

Hêng Bible chângte hi chhiar la, a ziaktuten Genesis 1–11 thu a an sawi chhâwn dân ziak chhuak ang che:

Matthaia 19:4, 5 ……………………………………………………….

Marka 10:6–9 ………………………………………………………….

Luka 11:50, 51 ……………………………………………………….

Johana 1:1–3 ………………………………………………………...

Tirhkohte 14:15 ……………………………………………………...

Rome 1:20 ………………………………………………………..

2 Korin 4:6 ………………………………………………………….

Efesi 3:9 ………………………………………………………….

1 Timothea 2:12–15 …………………………………………………...

Jakoba 3:9 ………………………………………………………….

1 Petera 3:20 ………………………………………………………….

Juda 11, 14 ………………………………………………………….

Thupuan 2:7; Thupuan 3:14; Thupuan 22:2, 3 ……………………...

Isua leh Thuthlung Thar lehkhabu ziaktu zawng zawng hian Genesis 1–11 hi a tak taka thil thleng chanchin inziahna rintlâk niin an ngâi vek tih hi lo hre phawt ila. Isua khân Mosia thuziakte hi a sawi chhâwn thin bâkah, mihring chu hmeichhiaah leh mipaa siam an nih thu pawh a sawi bawk (Mat. 19:4). Paula pawh khân a lehkhathawn hrang hranga a thil sawi dikzia nemngheh nân thil siam chanchin Gen-esis-a kan hmuh hi a hmang fo va. Atheni khawpuia mi fing rualte hnênah pawh khân, “Pathian, khawvêl leh a chhûnga thil awm zawng zawngte siamtu chu lei leh vân LALPA a nih avângin kuta sak tempul-ahte hian a chêng lo ve” tiin a sawi a nih kha (Tirh. 17:24, NASB). Chutiang chuan, Thuthlung Thar lehkhabu ziaktute khân he thil thleng tak tak pawimawhna hi tûn lâi huna Bible chhiartuten kan hriat theih

Page 88: PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret ...€¦ · 1 PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret Scripture) by Frank M. Hasel and Michael G. Hasel April,

88

nân Genesis hi a thil sawi innghahna ber pakhatah an hmang a ni.

Rome 5 hi han chhiar ila, a ziaktu Paula hian vawi sâwm leh pahnih chuang mah Adama leh Isua a sawi zawm tih kan hmu ang (Rome 5:12, 14–19 hi en mah teh). A awmzia chu, Adama kha a tak taka khawvêla lo awm tawh thîn niin a ngâi tihna a ni a. A ngaih dân ang hi a ngial a ngana Genesis thu kan la a nih loh chuan evolution theory-in mihring tobul a sawi dân hian kan luahlantîr lawp mai dâwn a ni.

Thuthlung Thar lehkhabu ziaktute hian Thlarau Thianghlim uapna hnuaiah leh amah Isua kaihhruainain thil siam thawnthu hi khawvêl chanchin ziahna rintlâkah an ngâi a nih chuan, suala tlu tawh, thil ti sual pheng phung thîn mihringte sawi dân rinchhan zâwka an ngaih dân lo tâwmpui loh ve ngawt chu a âtthlâk viau lo’ng maw?

ZIRTÂWPNI May 29

ZIR BELHNA: Gerald A. Klingbeil-a edit lehkhabu, The Genesis Creation Account and Its Reverberations in the Old Testament (Berrien Springs, Mich.: Andrews University Press, 2015) tih kha i neih chuan chhiar ang che.

“Bible hi mihringten chanchin ziahna lehkhabu an neih zîngah chuan a kimchang berin a bengvârthlâk ber bawk. Chatuan thutak tuikhur atanga lo luang chhuak niin Pathian kut chuan kum tam tak kal ta atang khân a thianghlimna a la vawnghim zêl a. . . . He lehkhabu-ah chauh hian mihringte ngaih dân nghet neih sa leh chapona ten a ti-hbawlhhlawh ve loh mihring chanchin ziahna rintlâk chu kan hmu a ni.”—Ellen G. White, Testimonies for the Church, vol. 5, p. 25.

“Bible-in khawvêl chanchin a ziah dân hi kan râwn lo a nih chuan leilung chanchin zirna hian kawngro a su thei thei lo tih hmuhtîr ka ni a. Lei hnuai atanga an laih chhuah ruhro upa tak takte hian tûn lâi huna awm tawh lo thil eng eng emaw hmân lâi khân a lo awm thîn ngei a ni tih chu a tichiang a. Mahse, chûngte awm lâi hun leh, eng tianga rei nge leiah hian an lo awm hlawm tih chu Bible-in khawvêl chanchin a sawina êng atang chauha hriat thiam theih a ni thung. Bible-in khawvêl chanchin a sawi dân bâk han suangtuah vêl hi Pathian Lehkha Thu thianghlima kan hmuh thu dikte nêna inkalh a nih lêm lo

Page 89: PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret ...€¦ · 1 PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret Scripture) by Frank M. Hasel and Michael G. Hasel April,

89

chuan thil sual a ni hran lo thei a. Mahse, mihringte hian Pathian Thu-in khawvêl leh a chhûnga thil awmte siam a nih dân a sawi hi a thlau-hthlâ a, leilung awm dân nia an hriatte hmanga Pathian thil siamte hi sawi fiah an tum a nih chuan tuifinriat zau taka kalna tûr lam pawh hre lo lawnglêng kawng bo ang an ni ang. Eng tiang chiahin nge Pathian hian ni ruk chhûng lekin a thil siam hna chu a thawh zawh mai theih le tih chungchâng hi tu hnênah mah a puang chhuak lo va. Eng tianga lo awm nge a nih tih hi hriat chhuah zawh rual loh a ni ang chiahin a thil siam dân dik tak pawh hi keini tân hriat phâk a ni lo.”—Ellen G. White, Spiritual Gifts, book 3, p. 93.

SAWI HO TÛRTE:

1. Science mite thil sawi fiah dân—kuta khawih theih, benga a rî hriat theih, mita hmuh theih leh fiaha fiah nawn leh theih—hi inhnialna tichhuak thei tak takte a ni hlawm a, chuti si, enga ti nge mi tam tak hian science zirnain kum maktaduai emaw, tlûklehdingâwn emaw tam tak kal taa thil thleng nia a sawite îhê lova an pawm nghâl ngawt zêl mai le?

2. Tûn science zirna hi chuan leilunga thil thlengte hi Pathian emaw, thlarau khawvêla eng emaw rawn inrawlhna hmanga sawi fiah theih a ni lo niin a ngâi bur mai a (han ngaih mai chuan ni âwm tak rêng pawh a ni a). A awmzia chu, entîr nân, tam lo tla te hi dâwithiam tu-in emaw ram ânchhia a lawh avânga ngaih chi a ni lo tihna a ni. Amaherawhchu, Genesis bu-a thil siam chanchin hi chu chutiang huanga khung ve ngawt theih a nih lohna lâi a awm a. Tawngkam danga sawi chuan, Genesis bu-in a sawi hi chu leilung dâna thil thleng pângngâi ang hi a ni ve lo tihna a ni. Khawvêl leh a chhûnga thil awmte siam a nihna kawnga Pathian rawn inrawlhna awma i ring lo a nih chuan eng vângin nge hrilh fiahna dangte chu dik lo a nih theih tawh ang?

Page 90: PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret ...€¦ · 1 PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret Scripture) by Frank M. Hasel and Michael G. Hasel April,

90

Zirlâi 10 *May 30–June 5

BIBLE HI KHAWVÊL CHANCHIN ZIAHNA BU A NI

SABBATH CHAWHNU MAY 30

CHHIAR TÛRTE:1 Samuela 17, Isaia 36:1–3, Isaia 37:14– 38, Dan-iela 1, Daniela 5, Matthaia 26:57– 67, Hebrai 11:1–40.

CHANGVAWN: “Kei hi LALPA i Pathian, Aigupta ram atanga hruai chhuaktu che ka ni.” (Exodsus 20:2 [Deuteronomi 5:6 ).

BIBLE hi khawvêl chanchina lo piang a ni a. Bible-in a sawi khawvêl leh mihringte chanchin hi ngîl taka kal chhovin, a bul rêt Pathianin khawvêla thil awm zawng zawngte a siam atang khân a intan a, tichuan, a sawi tum bulpui ber, Isua lo kal leh huna lei thar a siam hunah khâr a ni ang.

Chutianga khawvêl chanchin ziahna lehkhabu a nih avâng chuan Pathian Lehkha Thu hi sakhaw dang lehkhabu thianghlimte âi chuan a danglam bîk hle rêng a. Bible chuan Pathian chu a taka awm, khawvêl chanchina amah ngei rawn che thîn niin a sawi a; mahse, chutianga Pathian a awm ngeizia erawh chu finfiah a tum hran chuang lo thung. A tîrah khân Pathian chuan thu a sawi a, he leia nunna hi si-am a lo ni ta mai a ni (Gen. 1:1–31). Abrahama chu Kaldai mite zîng ata a ko chhuak a. A mite chu Aigupta bâwih nihna ata a chhanchhuak bawk. Thu Sâwm Pêkte hi ama kutzungtang ngei hmangin lungphêk pahnihah a ziak a (Exod. 31:18). A mite hnêna tlângâu tûrin zâwlneite a tîr a. Rorêlna a thlentîr fo bawk. A mite chu nung a, a dân leh chhandamna ruahman te chu hnam dangte hnênah pawh hril chhâwng ve tûrin a hrilh a. A tâwpah phei chuan khawvêlah hian a Fapa rawn tîrin, mihringte chanchin hi kumkhua atân a her danglam ta bâwih mai a nih hi.

Tûn kârah hian Bible-a târ lan khawvêl chanchina thil thleng pawimawh tak tak thenkhat kan thlîr ho dâwn a. Tin, Bible-a chanchin kan hmuhte hi a dik a ni tih nemnghattu thil hlui an laih/hmuh chhuah thenkhat pawh kan en tel bawk ang.

Page 91: PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret ...€¦ · 1 PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret Scripture) by Frank M. Hasel and Michael G. Hasel April,

91

SUNDAY May 31

DAVIDA, SOLOMONA LEH LAL RORÊLNA

Davida leh Solomona te lal lâi kha Israel hnam chanchinah chuan “hun rangkachak” tia sawi thin a ni. Mahse, anni kha mi then-khatin an sawi anga a tak taka awm pawh ni lo lo ni ta se, eng tin nge ni ang? Tin, Jerusalem pawh mi thenkhat an sawi ang hian Bible-in a sawi ang êm êma khawpui lian leh ropui ni lo lo ni ta bawk se, eng tin nge ni ang? Davida kha a tak taka awm lo ni ta ang se, Israel hnam khawpui Jerusalem pawh a taka awm lo a ni tihna a ni ang a (2 Sam. 5:6–10). Davida kha a taka awm lo ni ta ang se, a fapa Solomonan a sak tempul pawh kha a taka awm lo a ni tihna a ni ang (1 Lalte 8:17–20). Chutiang zêlin, Davida kha a taka awm lo ni ta ang se, Messia lo la lang tûr pawh a awm dâwn lo tihna a ni bawk ang, a chhan pawh Messia chu Davida thlah atanga lo piang tûr a ni tlat si a (Jer. 23:5, 6; Thup. 22:16). Israel hnam chanchin hi a zavâia ziah that leh vek a ngâi dâwn tihna a nih chu. Mahse, chu chanchin chu, Pathian Lehkha Thu-a kan hmuh ang ngei hian Israel leh kohhran hnêna hna leh tih tûr danglam bîk tak petu a ni tih kan hria a ni.

1 Samuela 17 chhiar la. Eng tin nge Israel-te kha Pathianin hnehna pawimawh tak a chantîr? Hemi tuma hnehna an chan theih nân hian tu nge hmanrua-ah a hman? He hnehna hi khawi hmuna thleng nge ni?

1 Samuela 17:1–3-ah hian indona a thlenna hmun tak chu chiang taka sawi lan a ni tih i hria em? Tûna Khirbet Qeiyafa an tih tâk khu mual pâwng chunga awm niin 1 Samuela 17-a kan hmuh Israel sipaite tanhmun khuarna ngei kha a ni a. Tûn hnâi deuha (kum 2007) he lâi vêl an han lai khân Saula leh Davida te hun lâia an sak kulh nghet tak nei khawpui pakhat an hmu chhuak a. Hmân lâi Israel khaw-pui tam ber kha chuan kulh kawngka pakhat chauh an neih thin avângin he lâi hmuna an laih chhuah khawpui hi chu Saaraim kha a ni ang tih a chiang a (1 Sam. 17:52), Saaraim tih awmzia chu “kawngka pahnih” tihna a ni.

Chutiang a nih chuan, Bible-in a sawi hmân lâi khawpui pakhat chu kan hmu chhuak ta tihna a ni a. Kum 2008 leh kum 2013 khân He-brai tawnga thuziak upa ber ni hial âwma mi tam takin an rin thuziak

Page 92: PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret ...€¦ · 1 PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret Scripture) by Frank M. Hasel and Michael G. Hasel April,

92

pahnih hmuh chhuah a ni a. Kum 2013-a an hmuh chhuah zâwkah phei hi chuan Saula fapa pakhat, Esbaala (1 Chron. 9:39) hming ang pawh a chuang ve nghe nghe.

Kum 1993 khân Tel Dan khawpui hmâr lam an laihna lamah Damaska khaw lal Hazaela thuziak pawimawh tak mai an hmu chhuak a, chutah chuan “Israel lal” leh “Davida chhûngkaw” zînga mi lal chu a hneh thu a inziak a. Chutiang chu Bible-in Davida lalna a sawi dân pawh a ni a, hei hian Davida kha Bible-in a sawi anga taka lo awm tawh ngei a ni tih a rawn nemghet chiang ve leh hle bawk âwm e.

Mi tuten emaw an sawi anga Davida kha a tak taka awm pawh ni lo lo ni ta ang se, chu chuan kan rinnaah hian eng nghawngte nge a neih ang?

THAWHTANNI June 1

ISAIA, HEZEKIA LEH SENAKERIBA

Isaia 36:1–3 leh Isaia 37:14–38 chhiar la. Hêngahte hian Assuria sipaiten Juda ram a beih thu kan hmu a. Chutiang kârah chuan eng tin nge Pathianin a mite a chhanchhuah le?

B.C. 701-ah Assuria ram lal Senakeriba chuan Juda ram a rûn a, chumi chanchin chu Pathian Lehkha Thu-ah hian kan hmu a. Amah Senakeriba ngei pawhin kawng tam takin a lo ziak ve bawk. Ninevi khawpui hluia an hmuh chhuaha thuziak pakhatah chuan, “[Hezekia] khawpui, kulh pawh nghet tak tak nei sawmli leh paruk bâkah khaw tê deuh chhiar sên loh chu ka hual bet a, kan la ta vek a ni” tiin chhuang takin a sawi nghe nghe. Ninevi khawpuia a lal inah pawh Judai ram khawpui pakhat Lakis a hneh lawmna a buatsaih a, lal in pindan pui ber bangah te chuan Lakis khawpui a hual lâi leh a beih lâi lem ziak a târ chêi chuai mai a ni an ti.

Tûn hnâia Lakis khaw hmun hlui an han laih khân Senakeriban a hâl vak tuma thil kâng chhe bâng tam tak an hmu chhuak a. Jerusa-lem erawh mak tak maia zuah a ni hlauh thung. Chuvâng chuan, Senakeriba pawhin, “Juda ram lal Hezekia chu ama khawpui ngeiah bâwm chhûnga khung sava angin a kâ ka chîptîr” ti chauhin a sawi thei rêng a ni. Jerusalem a tihchhiat thu eng mah a sawi lo va, sal atâna mi a hruai thlâk thu pawh a sawi miah lo bawk.

Page 93: PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret ...€¦ · 1 PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret Scripture) by Frank M. Hasel and Michael G. Hasel April,

93

Jerusalem khawpui chu a hual ngei mai tak a; mahse, Bible chuan Lalpa Vântirkoh a rawn inrawlh avângin ni khat chhûng chauh a hual hman niin a sawi. Hetiang hian Isaia khân Jerusalem khawpui chu humhim a nih tûr thu a lo sawi lâwk rêng a: “Chuvângin LALPA chuan Assuria lal chungchâng thu-ah heti hian a ti, ‘Ani chuan he khawpui hi a lo thleng lo vang a, hetah hian thal a kâp hek lo vang, phâw nên a kiangah a lo kal hek lo vang a, a beihna tûrin lei kulh a siam hek lo vang. A lo kalna kawngah, chumiah ngei chuan a kîr leh ang a, he khawpui hi a lo thleng lo vang, LALPANa ti. Keimah avâng leh ka chhiah-hlawh Davida avângin he khawpui hi chhanhim tûrin ka hum dâwn a ni’ tiin” (Isaia 37:33–35).

Thil ngaihnawm angreng tak mai chu, Assuria ram khawpui Ninevi-ah khân Lakis khawpui lem chauh târ chhuah a ni kha a ni a. Jeruslem khawpui lem erawh lal in bangah hmuh tûr a awm ve lo. A awmzia chu, Senakeriban a uanpui theih awm chhun chu Lakis khaw-pui a lâk chiah kha a ni tihna a ni. Vân Pathian chuan Assuria mite pathiante âia a chungnun zâwkzia tilangin a mite a rawn chhanhim a. Chutiang chuan Pathian chu mihringte chanchinah hian a rawn inrawlh fo rêng a ni.

Mak tak maia Israel mite chhanchhuaktu Pathian tho tuna i tawngtâina, i rin chhan leh i innghahna a ni tih hi eng tin nge i hriat reng theih ang?

THAWHLEHNI June 2

DANIELA, NEBUKADNEZZARA LEH BABULON

Kum 2007, July thla khân University of Vienna-a thawk mith-iam pakhat chuan British Museum-a hna (project) pakhat a thawh lâiin Babulon lal Nebukadnezzara hun lâia mi lungphêka thu inziak pakhat a hmu chhuak a.

Chu lungphêkah chuan “Nebusarsekima” tih hming a chuang a, chu chu Jeremia 39:3-a kan hmuh Babulon sawrkâr mi pawimawh tak pakhat hming a ni. Nebusarekima chu thil hlui zir miten Daniela leh Nebukadnezzara te hun lâia chêng lalte leh sawrkâr mi pawimawh tam takte hming an hriat chhuah tâk zînga pakhat a ni bawk.

Daniela 1 leh Daniela 5 chhiar la. Pathianin a chhiahhlawh

Page 94: PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret ...€¦ · 1 PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret Scripture) by Frank M. Hasel and Michael G. Hasel April,

94

leh a zâwlnei nia mi tam takte nun thlâk danglamtu ni tûra a koh-na kha tihlawhtling tûrin eng tin nge Danielan thutlûkna a siam?

Daniela khân ei-in thu-ah leh tawngtâi kawngah a rilru-in Pathian lakah rinawm a tum ruh hle mai a (Dan. 1:8). Hêng a thil chîn than tha tak takte hi a naupan têt atanga a lo chher tawh niin, a lo puit-ling hnu-ah pawh chakna petu tha tak a lo ni ta a ni. Chutianga chîn than tha a neih avâng chuan rilru fîm te, finna te leh thil awmzia hriat thiamna ril tak a nei a. A finzia leh thil awmzia a man chakzia chu Nebukadnezzar leh Belshazzara te pawh khân an hria a, chuvâng chuan dinhmun sâng tak tak chelh tûrin an ruat a. Amah avâng hian Lal Nebukadnezzara phei kha chu a piangthar ta hial rêng a nih kha (Dan. 4:34– 37).

Nebukadnezzara kha Nabopolassara fapa a ni a. Anni pafa hian khawpui ropui tak dinin, chu khawpui chu hmân lâi khawvêlah kha chuan han têr phâk tûr khawpui dang rêng an awm lo (Dan. 4:30). Babulon khawpui kha a lian hle mai a, tempul pawh 300 chuang zet awmin, lal in mâwi êm êm mai a ding luah bawk a, kulh thuah hnih, fit 12-a chhah leh fit 22-a chhahin an hung chhuak vek a ni. Khawpui kulh chuan kawngka lian tak tak pariat a nei a, chûng kawlhkate hming chu Babulon mite pathian hrang hrang hming châwia phuah a ni hlawm nghe nghe. A hmingthang ber chu Ishtar kawngka an ti a, he kawngka hi tlâi khaw hnu-ah German miten lâi chhuakin Berlin khaw-puia awm Pergamom Museum-ah an dah ta a ni.

Daniela 7:4-ah chuan Babulon lalram hi mupui thla nei sakeibaknei ang nia sawi a ni a. Ishtar kawngka rawn pawhtu kawngpui sîr tawn tawnah chuan sakeibaknei lem 120 chuang zet an târ a ni âwm e. Babulon awm thinna mual an laihna lamah pawh sakeibaknei lian takin mi pakhat a thâm lâi lim an hmu chhuak a, chu chu tûn thleng hian khawpui pâwnah a la ding nghe nghe. Hêngte hian Babulon Ropui chhinchhiahna chu sakeibaknei a ni tih an tilang a. Bi-ble-in mihringte chanchin a sawi leh thuchah a puante hi a dikzia a nemnghet bawk.

Daniela 1:8 hian Daniela chu “a rilru-in . . . intihbawlhhlawh loh a tum tlat” thu a sawi a. Chu chu eng nge ni a awmzia? Eng thilte nge i rilru-a tih ngei emaw, tih miah loh emaw i tum tlat ngâi le?

Page 95: PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret ...€¦ · 1 PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret Scripture) by Frank M. Hasel and Michael G. Hasel April,

95

NILÂINI June 3

ISUA KHA A TAK TAKA AWM A NI

Matthaia 26:57–67, Johana 11:45–53, leh Johana 18:29–31 chhiar la. Kaiapha hi tu nge ni a, ani hian Krista thihnaah khân eng nge mawhphurhna a neih? Pontia Pilata hi tu nge ni a, eng tiangin nge a thutlûkna siam kha Sanhedrin member-ten an thiltumte an tihhlawht-ling theihna atân a pawimawh êm êm le?

Kaiapha kha puithiam lalber niin, Isua tihhlum a nih theih nân hma a la nasa hle a. Amah kha a taka awm ngei a nih tih Juda-te chanchin ziaktu hmingthang tak, Rome sawrkâr tâna thil chhinchhiah thîn Josephus-a paw’n a lo sawi a: “Kaiapha kha Josepha ti pawha koh thin a ni a. A t$rah chuan puithiam lal ber a nih phalsak a ni lo va. A chhan awp a hmaa puithiam lalber hna lo chelhtu Anania fapa Jona-thana kha a pa aiawha puithiam lal ber ni tura lo ruat tawh sa a nih vang a ni.”—Josephus Complete Works (Grand Rapids, Mich.: Kregel Publications, 1969), book 18, chapter 4, p. 381.

Kum 1990 khân Jerusalem khawpui chhim lamah chhûngkaw thlân pakhat hmuh chhuah niin, chutah chuan thingrem 12 lâi a awm a. He thlâna lo awm thîr pawisa nâwite leh hlum bêlte hi A.D. zabi khat-na laihâwl vêla mi kha an nih rin a ni. Thingrem an hmuh chhuahte zînga an chei mâwi ber, ruhro pawh eng emaw zât awmnaah chuan “Josepha, Kaiapha fapa” tih a inziak a. Mi thiamte zînga tam tak chuan he thlân hi Isua thihnaa inhnamhnawih nasa tak puithiam lalber, Kaia-pha thlân ngei niin an ring a, kuang chhûnga ruhte pawh hi ama ruh a nih an ring bawk.

Kum 1961 khân Emperor Tiberia hnuaia Judai ram awptu Pon-tia Pilata hming chuanna lung pakhat chu Caesarea Maritima-a en-nawm chhuahna hmun hluiah an hmu chhuak bawk a.

Hêng an thil hmuh chhuah pahnihte hian Krista thihnaa mawhphurtu langsâr tak tak thenkhatte kha a taka awm ngei an nihzia a rawn nemnghet a ni.

Bible ni lo, kum zabi khatna leh hnihna lâi vêla khawvêl chanchin ziaktute pawh khân Nazareth khaw chhuak Isua chanchin hi an lo sawi ve tho mai. Rome mi, chanchin ziaktu Tacitus-a chuan Tiberia rorêl lâia Pontia Pilatan Krista a tihhlum thu leh, Rome khawpuiah pawh Kristian

Page 96: PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret ...€¦ · 1 PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret Scripture) by Frank M. Hasel and Michael G. Hasel April,

96

hmasate chu tihhlum thin an nih thu a lo ziak a. Rome governor pakhat, Pliny naupang zâwka pawh khân A.D. 112–113 khân Emperor Trajana hnênah lehkha thawnin, Kritiante chunga chêt dân tûr a lo zâwt bawk a. Eng nî emaw berah ni chhuah hmâa kal khâwmin, pathian fakna hlate an sak thin thu a sawi a ni.

Hêng thil hlui tak tak leh thuziak hlui eng eng emaw an hâi chhuah lehte hian Isua kha a taka awm ngei leh a thih hnu kum 50 chhûng vêl kha chu chibai bûk thin a nihzia an rawn nemnghet a. Tin, Chanchin Tha bu palî-te phei hi chu Isua chanchin kan hriatna hnâr bulpui ber a nih avângin Isua chanchin leh a nun kan hriat belh zêl theih nân ngun takin kan zir thîn tûr a ni.

Thil hlui eng eng emaw an hmuh chhuahtena kan rinna dikzia a rawn nemnghet thîn hi lâwmawm viau tho mah se, eng vângin nge hêng thilte chungah hian kan thurin chu a innghat hran lo a ni tih kan hriat a pawimawh le?

NINGANI June 4

RINNA LEH MIHRINGTE CHANCHIN

Hmun ruak, tu mah an awm ve lohna hmuna chêng kan ni lo va. Chuvâng chuan, kan duhthlanna siamte hian keimahni chauh ni bîk lovin, mi dangte pawh a nghawng tel ve tho thîn. Chutiang chiah chuan, hmân lâi Pathian mi tam takte nun pawh khân anmahni mai bâkah mi dang lo la piang ve leh tûrte nunah nghawng lian tak a nei a. Hebrai bung 11, “rinna” chungchâng ziahna bung lâr takah hian hmân lâi mi, rinna kawnga mi entawn tlâk tak takten mi dangte nun an hnehzia kan hmu a ni.

Hebrai 11:1–40 chhiar la. Hêng hmân lâi mi entawn tlâk tak takte nun atang hian eng zirlâi pawimawhte nge chhar chhuah theih kan neih sawi ang che.

Enoka ………………………………………………………………….

Nova ………………………………………………………………... Abrahama ……………………………………………………………... Sari ……………………………………………………………………. Josepha ………………………………………………………………… Mosia …………………………………………………………………. Rahabi ………………………………………………………………….

Page 97: PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret ...€¦ · 1 PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret Scripture) by Frank M. Hasel and Michael G. Hasel April,

97

Samsona ……………………………………………………………….. Rinna chu thil eng emaw leh mi tu emaw laka rinna kan nghah ang ngawt hi a ni lo va; chumi kan rinna chu thil tih hmanga kan lantîr ngei a tûl thîn. Chutiang rinna chuan hna a thawk a; chutiang rinna chu felnaa chhiar a ni bawk. Chutiang thil tih tel rinna chuan mihringte chanchin hi a tidanglam a. Hêng thil tih tinte hi Pathian Thu rin tlatnaa innght vek an ni bawk.

Nova khân rinnaa che chhuakin lawng a tuk a, a thil tawn leh ngaihtuahna te âi chuan Pathian Thu kha a ring zâwk. Tûn hma zawngin ruah a la sûr ngâi lo rêng rêng a, a thil tawn leh ngaihtuahnna kha innghah nân hmang ta se chuan tui lêt tih te chu thil âtthlâk tak a ni ang chu. Mah-se, Pathian thu a zâwm a, amah leh a chhûngte chu humhimin a awm ta a nih kha. Abrahamah pawh khân, Abrama tia koh a la nih lâiin Mesopota-mia chhim lama awm, khatih hun lâia khawvêla khawpui changkâng ber Ur khua chu a chhuahsan a, Pathianin a hruaina lam tûr pawh hre sa lovin a chhuak tawp mai a ni. Mahse, Pathian Thu ang zêla thil tih a thlang a. Mosia khân a hun lâia lalram ropui ber Aigupta lal la nih âi chuan Ram Tiam lam pan tûra Pathian mite hruai chhuah a thlang zâwk a. Engkim-titheia âw, thing buk kâng atanga lo chhuak chu a ring ngam a nih kha. Rahabi pawh khân Pathian chhanchhuahna lo thlen tûr thu a hriat chu a ring hmiah mai a, enthlatu pahnihte chu lo humin amah pawh Isua thlah-tute zînga mi a lo ni ve ta nghe nghe a ni. Kan thutlûkna siamte hian eng tiang chiahin nge tûn chhuanah leh chhuan dang lo la awm leh zêl tûra mi chhiar sên lohte nunah nghawng a neih dâwn tih hi kan hre tlêm âwm e.

I hmâah khân eng thutlûkna pawimawh tak nge siam ngei ngâi awm le? Eng tiangin nge chu thutlûkna chu i siam ang a, eng vângin nge chutiang chuan i siam ang?

ZIRTÂWPNI June 5

ZIR BELHNA: Ellen G. White-i lehkhabu, Thlahtubulte leh Zâwlneite phêk 681–687-a “David leh Goliatha” tih te; Zâwlneite leh Lalte phêk 287–294-a “Hezekia” tih te phêk 303–316-a “Assuria Mite Lak Atanga Chhanchhuahna” tih te chhiar ni se. Tin, “Methods of Bible Study” tiha section 4.k. chhiar bawk ang che (http://www.adventistbiblical-research.org/materials/bible-interpretation-hermeneutics/methods-bible-study.)

Page 98: PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret ...€¦ · 1 PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret Scripture) by Frank M. Hasel and Michael G. Hasel April,

98

“Bible hi mihringten chanchin ziahna bu kan neihte zînga upa ber leh huam zau ber a ni a. Chatuan thutak tui khur atanga thar diaia lo luang chhuak niin, chhuan tinah khân Pathian kut chuan a thianghlimna a lo vawng him chho zêl a ni. Hmâsânga thil thleng tawh, mihringten nasa taka an beih pawha an hriat hleih theih tawh lohte chanchin chu min hriat-tîr a. Pathian thu-ah chauh hian lei innghahchhante phûmtu leh vânte kâi pharhtu thiltihtheihna chu kan hmu thei a ni. Hetah chauh hian hnamte lo indin tan dân chanchin rintlâk pawh kan hmu thei a. Hetah chauh hian mihringte chapona leh ngaihdân dik loten a tihbawlhhlawh hmâa mihring-te awm dân kha kan hre thei bawk.”—Ellen G. White, Education, p. 173.

“Pathian leh a Thu hriatna nei chuan Pathian Lehkha Thu hi Pathian thâwk khuma pêk a ni tih rinna nghet tak a nei a. Bible hi mih-ringte science hmanga fiah phêt a tum ve ngâi lo bawk. Science-in a sawite chu tehna dik thei lo hmang hian a fiah zâwk thîn Pathian thu hi thutak a ni tih leh, chu thutak chu a inkalh thei ngâi lo a ni tih a hre chiang a; science-in a sawi pawh ni se, Pathian inpuanna thutak nêna inkalh rêng rêng chu mihringte rin thil thu mai mai vek a ni.

“Mi fing tak takte tân chuan science zirna hi ngaihtuahna leh thil hriat thar tûr tam tak zawn hmuhna tûr hmun zau tak a ni.”—Ellen G. White, Testimonies for the Church, vol. 8, p. 325.

SAWI HO TÛRTE:

1. Nilâini zirlâi zawhna kha chhiar nawn leh la. Ni e, thil hlui laih chhuahten Bible-in chanchin a lo sawite a rawn nemnghet a nih tih hriat hi a lâwmawm khawp mai a. Mahse, thil hlui an laih chhuahte chu Bible thawnthu nêna inkalhin hrilh fiah ni ta si se eng thil nge lo thleng ang? Hei hian Pathian Thu-ah hian Pathian Thu a nih ang ngeiin kan innghat tûr a ni a, thil hlui laih chhuah leh mihringte thiamna chuan eng thil pawh lo sawi ve mah se, Pathian Thu-ah rinna kan nghat tlat tho tûr a ni tih eng tin nge min zirtîr le?

2. Hun kal tawha Bible hrilhlâwkna lo thleng dik ta zawng zawngte kha ngaihtuah la. Entîr nân, keini tûn lâi huna chêngte hi chuan Daniela 3 leh Daniela 7-a lalram a sawite hi a taka a lo thleng tawh dân pawh kan hmu vek nghe nghe. Hêng hrilhlâwkna lo thleng dik tawhte atang hian eng tin nge nakina lo la thleng dik tûr hrilhlâwknate chungchângah hian LALPA chu rin dân kan hriat theih ang?

Page 99: PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret ...€¦ · 1 PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret Scripture) by Frank M. Hasel and Michael G. Hasel April,

99

Zirlâi 11 *June 6- 12

BIBLE LEH HRILHLÂWKNA

SABBATH CHAWHNU JUNE 6

CHHIAR TÛRTE: Daniela 2:27–45, Johana 14:29, Numbers 14:34, Daniela 7:1–25, Daniela 8:14, 1 Korin 10:1–13.

CHANGVAWN: “Tichuan, ka hnenah heti hian a sawi ta a, “Ti sang hnih leh za thum a ni ang ; tichuan biak buk chu tlen fâi a ni ang”ti-in. (Daniela 8:14, KJV).

BIBLE hrilhlâwkna hi Seventh-day Adventist-te kan nihna leh kan rawngbâwlna kawnga thil pawimawh tak mai a ni a. A chhân pawh hrilhlâwkna hian Pathian Thu dikzia a rawn nemngheh thin vâng a ni. Isua chuan, “Tûnah a lo thlen hma hian ka lo hrilh lâwk vek tawh che u hi, a lo thlen huna in rin theih nân” (John 14:29, NKJV; John 13:19 pawh en bawk la) tiin a sawi a. Hei hian zawhna pawimawh tak a rawn hring chhuak a: Hrilhlâwkna chu a lo thlen huna kan lo hriat theih nân eng tin nge dik takin kan hrilh fiah theih ang?

Kohhran siam thatna hun lâi vêl khân siam thatute chuan his-torist method (his-taw-ris me-thâwt) an tih mai, Bible-a hrilhlâwkna kan hmuhte hi thleng dik tawh a awm a, thleng dik mêk a awm a, tin, la thleng dik leh tûr pawh a awm tih ngaih dân hi an zui thîn a. Chutiang chu Daniela leh Johana te ngei pawh khân hrilhlâwkna an zira an hman ve tho a ni nghe nghe. Historist method chuan hrilhlâw-kna hi khawvêl chanchin lo kal chho zêlah hian a tahtawla rawn 138

thleng dik chho ve zêl niin a ngâi a, hun kal tawha intan kha niin, Pathian chatuan lalram a lo thlen hunah a tâwp ang.

Tûn kârah hian historist-te hrilhlâwkna hrilh fiah dâna thil pawimawh tak tak awmte chu kan zir ho dâwn a. “Khawvêl chanchin kal tawhah khân hrilhlâwkna a lo thlen famkim tawh dân kan thlîr ang a, tin, kohhran siam thatna ropui tak hmanga Pathianin hna a thawh dân kan zir bâkah, hun kal tawha thil thleng hrang hrangte khân indona ropuiin a vâwrtâwp a thlen chhoh dân pawh hriat thiam kan tum bawk dâwn a ni.”—Ellen G. White, Testimonies for the Church, vol. 8, p. 307.

Page 100: PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret ...€¦ · 1 PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret Scripture) by Frank M. Hasel and Michael G. Hasel April,

100

SUNDAY June 7

HISTORICISM LEH HRILHLÂWKNA

Seventh-day Adventist-te’n Bible hrilhlâwknate zirna atâna innghahna an hman chu “historism” (his-tâw-ri-si-zim) tiin an sawi mai thîn a. A awmzia chu Bible-a hrilhlâwkna pawimawh tak takte hian khawvêl chanchin chu chat lak leh chum bung lâi awm miah loh-in a rawn zui a, hun kal tawh atanga hâwl tanin tûn hun bâkah, hun lo la awm leh zêl tûr thlengin a hmer tel vek tihna a ni. School leh col-lege vêla history subject kan zir dân nên te pawh hian a inang deuh âwm e. Historism kan pawm chhan chu amah Bible ngei pawhin hêng hrilhlâwknate hi min hrilh fiahsak dân a nih miau vâng a ni.

Daniela 2:27–45 chhiar la. Nebukadnezzara mumanga a eng lâite hian nge khawvêl chanchina lalram lo awm tawh leh awm mêk leh lo la awm tûrte chu chat lak lâi awm miah lovin a inthlâk chho zêl dâwn a ni tih tilang? Eng tiang kawngin nge Bible ngei pawh hian tâwpna hun hrilhlâwkna hrilh fiah dân tûr chu min hmuhtîr le?

Nebukadnezzara lalram kha rangkachaka siam milim lû-in a entîr chu a ni tih hi lo chhinchhiah ila. Chutiang chuan, Daniela hian Babulon kha lalram hmasa ber a ni tih min hrilh a (Dan. 2:38). Heti hian a sawi: “Mahse, nangma hnu-ah hian lalram dang . . . a lo ding ang a, tichuan, a dang, lalram pathumna chu a lo ding leh bawk ang” (Dan. 2:39, NKJV) tiin, chumi hnu-ah chuan lalram palî-na a lo ding chhuak dâwn a ni (Dan. 2:40). Hêng lalram hrang hrangte hi chatlak lâi awm miah lovin anmahni hun tûr theuhah an rawn ding chhuak zêl dâwn a ni tih chu milim ngei pawh hian a lantîr nghâl vek a, a chhan pawh hêng lalram hrang hrangte hi taksa bung hrang hrang, lû atanga ke lêr thlengin a entîrte an nih vâng a ni. Hun leh mihringte chanchin hi thil inzawm tlat a ni ang chiahin an zavâi hian an inthlun zawm vek a ni.

Chutiang chuan Daniela 2-a milim leh bung 7 leh bung 8-a Daniela inlârna hmuhte hi Protestant-te zînga “historist” an tihte tanchhan bulpui ber pakhat a ni a. He an tanchhan hi keini Seventh-day Adventist-te pawhin vawiin thleng hian kan la hmang chhunzawm ta zêl a ni.

Johana 14:29 chhiar la. Heta Isua thil sawi eng hian nge

Page 101: PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret ...€¦ · 1 PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret Scripture) by Frank M. Hasel and Michael G. Hasel April,

101

hrilhlâwknain hna a thawh dân hre thiam thei tûrin min puih le?

Keini tûn lâi huna miten khawvêl chanchina thil thleng tam takte thlen hnu, Babulon hun lâia chêngte hmuh ve phâk lohte hmutu kan nih avânga hamthatna ropui tak kan chan bîk chu eng nge ni?

THAWHTANNI June 8

NI KHATIN KUM KHAT A TLUK

Historist-ten hrilhlâwkna an hrilh fiah kawnga anmahni kâih-ruaitu pawimawh tak pakhat chu “ni khatin kum khat a tluk” tih ngaih dân hi a ni. Hmân ata tawh mi thiam tam takin he ngaih dân hi Daniela leh Thupuan lehkhabua hun hrilhlâwknate hrilh fiahna atân an lo hmang tawh thîn a. He ngâih dân hi anmahni phuahchawp mai ni lov-in, Bible châng pawimawh tak tak atang leh hrilhlâwknate pêk a nihna hmun leh hun atanga an chher chhuah a ni zâwk.

Numbers 14:34 leh Ezekiela 4:6 chhiar la. Hêng châng pahnihahte hian eng tin nge ni khatin kum khat a tluk zêl tih ngaih dân chu Pathian pawhin a lo sawi ve le?

Hêng châng pahnihahte hian ni khatin kum khat a tluk a ni tih ngaih dân chu chiang takin kan hmu thei a. Chutih rual chuan, eng tin nge he ngaih dân hi hun hrilhlâwkna thenkhat, entîr nân, Daniela 7:25 leh Daniela 8:14 bâkah, Thupuan 11:2, 3 te; Thupuan 12:6, 14 te; leh Thupuan 13:5-ahte hian kan hman theih ang?

Daniela leh Thupuan bu-a hrilhlâwknate hi ni khatin kum khat a tluk tih ngaih dân hmanga hrilh fiaha dik a ni tih nemnghettu thil dang pathum a la awm a, chûngte chu: chhinchhiahnate hman an ni te, hun rei tak awh hrilhlâwkna an ni te leh tawngkam danglam tak tak hmanga sawi chhuah an ni te hi a ni.

A hmasa berin, lalram hrang hrangte entîrna atâna ramsate leh kî-te hman an ni hian hun an sawina tawngkamte pawh hi entîrna anga lâk tûr a ni tih a tilang.

Ramsate leh kî-te hi a ngial a ngana lo lâk chi a ni lo va. Thil dang eng emaw entîrna mai an ni. Chuti a nih chuan, hrilhlâwka thil dangte hi a ngial a ngana lâk chi loh thil eng emaw entîrna mai a nih avângin hun hrilhlâwk pawh a ngial a ngana lâk tûr a ni bîk dâwn em

Page 102: PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret ...€¦ · 1 PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret Scripture) by Frank M. Hasel and Michael G. Hasel April,

102

ni? A chhânna chu, kan la bîk tûr a ni lo vang tih a ni.

Pahnihnaah chuan, hêng hrilhlâwknatea kan hmuh thil thleng leh lalram tam takte hi chu kum za tam tak chhûng awh a ni hlawm a. Chutiang kan hmuhna hun hrilhlâwknate chu a ngial a ngâna kan la a nih chuan thil ni thei a ni lo hrim hrim dawn a ni. Ni khatin kum khat a tluk tih ngaih dân kan hmang a nih erawh chuan, thil thlengte nên hian a inrem dik thlap thung si a. Mahse, hun hrilhlâwknate hi a ngial a ngana kan lâk erawh chuan a inrem thei dâwn miah lo a ni.

A tâwp berah chuan, hêng hun bitukte sawina atâna tawngkam danglam tak tak an hmante hian hrilh fiah ngâi entîrna an nihzia a tilang bawk. Tawngkam danga sawi chuan, hêng hrilhlâwknatea hun sawi a nih dânte (entîr nân, Daniela 8:14-a “zîng leh tlâi 2,300” tih te) hi hun sawina dân phung pângngâi a ni lo hrim hrim a, hun bituk eng eng emaw a târ lante hi a ngial a ngana lâk tûr ni lovin entîr eng emaw nei vek an ni tih a tilang.

Daniela 9:24–27-a hapta 70 hrilhlâwkna hi lo en ila. “Jerusalem tung ding leh sa tha tûra thupêk chhuah a nih atanga Mes-sia Lal chu a lo lan thlengin” (Dan. 9:25, NKJV) hapta 69 a nih tûr thu kan hmu a, chu chu kum khat leh thla li leh hapta khata rei tihna a ni. He hun hrilhlâwkna hi a ngial a nganin lo la dâwn ta ang ila, awmzia a awm miah lo vang ti r’u? Chutih lâiin, Bible ngei pawhin a lo sawi dân angin ni khatin kum khat a tluk tih ngaih dân kan hmang a nih erawh chuan hapta 70 chu kum 490 a lo ni chiah dâwn thung a ni.

THAWHLEHNI June 9

KI TÊ TAK TÊ HI TU NGE NI?

Kum za tam tak chhûng chu kohhran siamthatu Protestant-te khân Daniela 7 leh Daniela 8-a ki tê tak tê hi Roman Catholic Kohhran niin an lo sawi thîn. Eng vâng maw?

Daniela 7:1–25 leh Daniela 8:1–13 chhiar la. Hêng bung pahnihten ki tê tak tê mizia leh nihphung an sawi dâna inang awmte chu eng nge ni? Eng tin nge ki tê tak tê chu kan hriat theih ang?

Daniela 7 leh Daniela 8-a ki tê tak tê-te hian inanna pasarih ngawt an nei a, chûngte chu: (1) an pahnih hian “kî” tia sawi an ni ve ve; (2) an pahnih hian mi tute emaw tihduhdahtu an ni ve ve (Dan.

Page 103: PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret ...€¦ · 1 PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret Scripture) by Frank M. Hasel and Michael G. Hasel April,

103

7:21, 25; Dan. 8:10, 24); (3) an pahnih hian mahni inchâwisâng chi leh Pathian sawichhetu an ni ve ve (Dan. 7:8, 20, 25; Dan. 8:10, 11, 25); (4) an pahnih hian Pathian mite an bitum ve ve (Dan. 7:25, Dan. 8:24); (5) an pahnih hian hun hrilhlâwknain a sawi chhûngah an tih tûr an ti ve ve (Dan. 7:25; Dan. 8:13, 14); (6) an pahnih hian tâwpna hun thlengin an awm ve ve (Dan. 7:25, 26; Dan. 8:17, 19); (7) an pahnih hian Pathian kut hmanga tihhlum an ni ve ve (Dan. 7:11, 26; Dan. 8:25).

Khawvêl chanchin kal tawh kan chhui kîr chuan lalram hmasa ber chu Babulon kha a ni a (Dan. 2:38), a pahnihna chu Medo-Persia niin (Daniela 8:20), a pathumna chu Grik a ni (Daniela 8:21) tih kan hre thei a. Hêng lalram ropui tak tak pathumte hnua lalram dang lo ding leh chu Rome a ni tih pawh hnial rual loha chiang a ni bawk.

Daniela 2-ah hian Rome entîrtu thîr chu thîr leh bellei chawlhpawlha siam kê-ah pawh a rawn awm chhunzawm ta zêl a, a awmzia chu tâwpna hun thlengin a awm dâwn tihna a ni. Daniela 7-a ki tê tak tê hi ramsa palî-na atanga lo chhuak chu ni tho mah se, he ramsa palî-na pêng pakhat hi a ni chhunzawm zêl tho ang.

Rome lalram atanga lo chhuak eng hian nge sawrkâr lam leh sakhaw thila a thuneihna kha kum 1,260 chhûng zet la nei chhunzawm zêl le (Dan. 7:25 en la)? Khawvêl chanchin kal tawh han chhui kîr leh a, hrilhlâwknate han zir chian hian thuneitu pakhatah chiah chutiang chu hmeh bel theih niin, chu chu eng dang ni lovin pope ngei hi a ni. Pope chu Europe rama hnam kawlhsen tak tak 10 zîng atanga lo chhuak niin, an zînga pathumte chu a rawn tâwn phawng a (Dan. 7:24). Pope hi chu a hmâa mite lakah chuan a danglam bîk hle nghe nghe (Dan. 7:24), hei hian hnam dangte laka a danglam bîkzia a tilang. Pope chuan “Chungnungbera kalhin thute a sawi” a (Dan. 7:25, NKJV), tin, Isua rawngbâwlna chu luahlânin chûng awmho lal tluk thâw thângin a inchâwisâng vêl bawk (Dan. 8:11). “Chungnungbera mi thianghlimte” (Dan. 7:25) a tihduhdah tûr thu hrilhlâwkna leh vâna awm mi thenkhatte (Dan 8:10) pawh leia a paih thlâk tûr thu hrilhlâw-kna te chu rawn tithleng dikin Kohhran Siamthatna do lêtna an kalpui vêl lâi khân Protestant mi tam tak chu thah an ni a. Tin, Thu Sâwm Pêka a pahnihna hi tibovin leh Sabbath chu Sunday-a thlâkin “hunte leh dân” thlâk danglam a lo tum tawh bawk a ni (Dan. 7:25).

Page 104: PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret ...€¦ · 1 PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret Scripture) by Frank M. Hasel and Michael G. Hasel April,

104

Daniela 2, Daniela 7 leh Daniela 8-ahte hian Grik lalram a tlûk hnu-ah lalram dang pakhat a lo din chhuah tûr thu kan hmu a, chu lalram chu tâwpna hun thlengin a ding dâwn nghe nghe a ni. Chu lalram chu Rome, tûna pope neia an lo awm tâk hnu hi ni lo thil dang bel tûr a awm thei dâwn em ni? Politic tak chuan lo dik thei lo pawh ni se, eng vângin nge hei hi vântirhkoh pathumte thuchah pawimawh tak a nih a, tûn lâi thudika a pêng pawimawh tak a nih bawk si le?

NILÂINI June 10

RORÊL LÂWKNA CHU

Tûn kâra hrilhlâwkna hrilh fiah dân phung kan zir hian Koh-hran Siamthatna hun lâi vêl atang tawh khân Protestant historist-te zîn-gah chuan pawm a hlawh hle thîn a. Mahse, kum 1800 chho vêla Mil-ler-a leh a hnungzuitute an lo chhuah hma kha chuan ni 2,300 hrilhlâwkna tih leh rorêl lâwkna tih vêlte hian bengkhawn leh zir chian a la hlawh tak tak ngâi lo va ni. A hnuaia chart hi lo en la:

Daniela 7 Daniela 8

Daniela 7:9–14 leh Daniela 8:14, 26 chhiar la. Hêng chângtena an sawi vâna thil thleng chu eng nge ni?

Hun laihâwl (medieval period) vêla tihduhdahna, kum 1798-a Napolean-a sipai hotu General Berthier-an pope a man avânga a lo tâwp tâk hnu khân Daniela 7 leh 8 ten an sawi rorêlna chu a lo thleng ta a. He rorêlna hi “rorêlna lo awm tâkna” hmun vâna thleng niin (Dan. 7:10, NKJV), “mi pakhat, Mihring Fapa ang tak chu vân

Babulon (sakeibaknei) ————————

Medo-Persia (savawm) Medo-Persia (berâm pa)

Grik(keite) Grik (kêl pa)

Pagan Rome (ramsa pali-na) Pagan Rome (lei hrût zâwnga thang kî)

Papal Rome (ki tê tak tê) Papal Rome (vân lam hawi zâwnga thang chho kî)

Page 105: PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret ...€¦ · 1 PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret Scripture) by Frank M. Hasel and Michael G. Hasel April,

105

chhûmte nêna Hmâkhawsânga hnênah a lo kal a” (Dan. 7:13, NKJV). He rorêlna a sawi hi kum 1798 hnu, Isua lo kal leh hma si-a thleng a ni a. Daniela 7-a rorêlna a sawi leh Daniela 8:14-a biak bûk tlen fâina a sawi hi thil inzawm niin, thil thuhmun an sawi tih lo hria ila. Daniela 8:14-a kan hmuh dânin he “biak bûk tlen fâina” hun, Tlanna Ni tia sawi ni bawk hi zîng leh tlâi 2,300 hnua intan tûr a ni a. Ni khatin kum khat a tluk tih ngaih dân kha kan hman chuan he ni 2,300 hi kum 2,300 tihna a lo ni ang.

Kum 2,300 chhiar tanna tûr chu Daniela 9:24-ah kan hmu a, ni 2,300 atang hian hapta 70 (kum 490) hrilhlâwkna chu “ruat” emaw, “tan chhum” emaw (Hebrai tawngin, chetak an ti a) a ni ang (Dan. 9:24). Dik tak chuan, mi thiam tam tak pawhin Daniela 8:14-a ni (kum) 2,300 hrilhlâwkna leh Daniela 9:24–27-a hapta 70 (kum 490) hrilhlâwkna te hi hrilhlâwkna pakhata mi ve ve a nihzia an hre chiang a. Hapta 70 hrilhlâwkna chungchâng a sawi zo chiah tihah ni (kum) 2,300 hrilhlâwkna intanna sawi leh nghâlin chu chu, “Jerusalem tung ding leh sa tha tûr thupêk chhuah a nih atangin” a ni ang (Dan. 9:25, NKJV). He thupêk hi Lal Artazerzia kum sarih a lal kum B.C. 457-a chhuah a ni a (Ezra 7:7). Chuta tanga kum 2,300 kan rawn chhiar chho a nih chuan kum 1844-ah a lo tâwp ta chiah a, chu chu kum 1798 atang leh Isua lo kal lehna atang pawha hla lutuk lo a ni ve ve a ni. Hemi kum hian Isua chu Hmun Thianghlim Berah lûtin min sawipuina hna a thawk tan a, vân biak bûk tlen fâi hna chu thawh tan a lo ni ta a ni. Zirtâwpni zirlâia chart hi en ang che.

NINGANI June 11

ENTÎRNA HI HRILHLÂWKNA A NIH CHÂNG A AWM

Tâwpna hun hrilhlâwkna chhinchhiahna thenkhat, entîr nân, Daniela leh Thupuana kan hmuh angte hi chu thil pakhatah a thleng famkim tlângpui hlawm a. Entîr nân, kêlpa tih pawh hi lalram pakhat, Grikah khân a lo thleng famkim nghâl vek a ni (Dan. 8:21). Chutianga thleng famkim nghâl vek tawh a nihzia chu Bible thu ngei pawhin min hrilh nghe nghe a. A âia chiang a awm thei tawh dâwn chuang em ni?

Entîrna (typology, ti-paw-law-zi) erawh chuan Thuthlung Hlui

Page 106: PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret ...€¦ · 1 PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret Scripture) by Frank M. Hasel and Michael G. Hasel April,

106

lehkhatuten an sawi, a taka awm ngei mihringte leh thil thleng, mahse nakîna thil lian leh pui tham zâwk lo la thleng tûr leh awm tûrte entîrtu chungchâng a chhui ve thung a. Hetianga thil lo thleng tawhte hi naki-na thil lian leh pui tham zâwk la thleng tûrte lo entîr lâwkna a ni tih ngaih dân hmanga Thuthlung Hlui thute hrilh fiah hi Isua leh Thuth-lung Thar lehkhabu ziaktute pawh khân an lo chîng daih tawh a, tin, Thuthlung Hlui ziaktu thenkhat pawh khân an lo ti ve thîn tho nghe nghe bawk. Engte hi nge entîrna chu ni a, engte hi nge entîrna-in a entîr chu ni ang tih hriat theih dân kawng awm chhun chu Thlarau Thi-anghlimin a awmpui Pathian Lehkha Thu ziaktuten an sawi chauhin a ni.

1 Korin 10:1–13 chhiar la. Paulan Korin khuaa kohhranho a zilh tuma a sawi chhuah thil thil thlengte chu eng nge ni? He a thil sawi hi keini tûn lâi huna chêngte tân eng nge a pawimawhna awm ve?

Paula hian Aigupta ram atanga Israel fate an chhuahna (Exodus) kha a taka thleng ngei a ni tih pawmin a sawi chhâwng a, khatih lâi vêla Hebrai miten thlalêra thil an tawnte hmang khân entîrna (typology) pakhat a chhawp chhuak ta a ni. Hêng thil thlengte ziak thei tûra Mosia thâwk khumtu Pathian chuan “hêng thil thlengte hi kan tân entîrna” (1 Kor. 10:6) ni tûrin a lo buatsaih a, chutiang chuan keini thlarau lam Israel, ni hnuhnûnga chêngte hian thlêmna kan do zawh theih nân min lo fuih sauh sauh a lo ni.

A hnuaia châng târ lante hi chhiar la, tichuan, entîrna leh entîr-nain a sawi lo thlen famkimna nia Isua leh Thuthlung Thar lehkhabu ziaktuten a sawi chu ziak chhuak ang che.

Matthaia 12:40 ……………………………………….……………..

Johana 19:36 ………………………………………………………..

Johana 3:14,15 ………………………………………………………..

Rome 5:14 ………………………………………………………….

Johana 1:29 …………………………………………………………… Hêngahte hian Isua leh Thuthlung Thar lehkhabu ziaktute khân hrilhlâwknain a sawite tilangtu entîrna leh entîrnain a kawhte chu an hmang a. Chutiang chuan, entîrnate hian a tak taka thil lo thleng liam tham zâwk chu min kawhhmuh a ni.

Page 107: PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret ...€¦ · 1 PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret Scripture) by Frank M. Hasel and Michael G. Hasel April,

107

Lei biak bûka rawngbâwlna, chhandamna ruahman pum pui entîrtu anga hman kha ngaihtuah la. Chu chuan keini tûn lâi huna mite tân hian biak bûk thuchah hi a pawimawhzia eng tin nge min hrilh le?

ZIRTÂWPNI June 12

ZIR BELHNA: Ni 2,300 hrilhlâwkna chungchâng chipchiar zâwka i hriat theih nân Clifford Goldstein-a lehkhabu, 1844 Made Simple (Boise, Idaho: Pacific Press, 1988) tih hi chhiar la. Tin, 1844madesimple.org pawh en tel bawk ang che.

He chart hi han zir chiang teh:

Daniel 7 Daniel 8

Heta thil pawimawh tak hriat ngei ngei ngâi awm chu Daniela 7-a rorêlna, kum 1,260 chhûng tihduhdahna a awm hnu-a lo thleng hi Daniela 8:14-a biak bûk tlen fâina nên hian thil thuhmun a ni tih hi a ni. He rorêlna vâna lo thleng hi suala tlu tawh khawvêl chanchin lungchhiatthlâk tak a tâwp huna Pathian chatuan lalram lo thlentîrtu tûr a ni a. Chutiang chuan, Pathian Lehkha Thu-in Daniela 8:14 thu leh hemi chângin thil thleng a sawi te a dah pawimawh êm êmna chhan chu kan lo hre thei ta a ni.

Babulon (sakeibaknei) ————————

Medo-Persia (savawm) Medo-Persia (berâm pa)

Grik(keite) Grik (kêl pa)

Pagan Rome (ramsa pali-na) Pagan Rome (lei hrût zâwnga thang kî)

Papal Rome (ki tê tak tê) Papal Rome (vân lam hawi zâwnga thang chho kî)

Vâna rorêlna Vân biak bûk tlen fâina

Page 108: PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret ...€¦ · 1 PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret Scripture) by Frank M. Hasel and Michael G. Hasel April,

108

SAWI HO TÛRTE:

1. Daniela 2 chhiar nawn leh la. Chemi bungah hian khawvêl lalram ropui tak takte chatlak lailâwk awm miah lova historist-te sawi dân anga a indawta an lo din chho zêl dân, hmâsâng hun atanga intana Pathian chatuan lalram din a nih hun thlenga lalram hrang hrangte a indin chhâwk dân puan chhuah a ni tih i lo hmu thiam em? Pathian chuan hêng hrilhlâwknate hi a hrilh fiah theihna tûr chabi min pe a. Mahse, tûn lâi chhanah hi chuan Kris-tiante zîngah pawh tlêm tê chauhin historist method hi hrilhlâw-kna hrilh fiah nân an hmang tawh a. Hei hi eng nge a chhan ni ang? Eng vângin nge chu chuan tûn hunah hian Adventist thuchah hi a pawimawh leh zual sauh a ni tih min hrilh le?

2.

Eng tiang taka fiahin nge Daniela 8:14-a ni 2,300 hrilhlâwkna hi i lo hriat thiam ve tawh? I la hre thiam tak tak lo a nih chuan, i zir tha leh ang a, i hriat ang chu in class-ah i sawi chhâwng leh dâwn lo’m ni? He hrilhlâwkna kan hrilh fiah dân hi tanhmun nghet taka innghat a ni tih i hriat chuan mak i ti angreng zâwk ngawt ang.

3.

Daniela 7:18, 21, 22, 25, 27 chhiar la. Hêng chângtena an sawi ber chu mi thianghlimte chunga thil thleng a ni tih i lo hria em? Ki tê tak tê-in an chunga thil a tih chu eng nge ni? Chutih rual chuan, an tâna Lalpan thil a tih chu eng nge ni ve thung? Rorêlna chungchânga mi thianghlimte tâna chanchin lâwmawm tak chu eng nge ni? An hnêna rorêlna pêk ni ta nge nge chu eng nge ni?

Page 109: PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret ...€¦ · 1 PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret Scripture) by Frank M. Hasel and Michael G. Hasel April,

109

Zirlâi 12 *June 13–19

BIBLE-A THU HARSATE HMACHHAWNIN

SABBATH CHAWHNU JUNE 13

CHHIAR TÛRTE: 2 Timothea 2:10–15, 1 Chroncles 29:17, Jakoba 4:6–10, Galatia 6:9, Tirhkohte 17:11.

CHÂNGVAWN: “Kan LALPA dawhtheihna chu chhandam-naah ruat rawh u—kan unaupa duh tak Paula pawhin, a hnêna finna pêk a nih ang zia zêla in hnêna a ziak ang khân a lehkhathawn zawng zawngahte chuan hêng thute hi a sawi a, chûng zînga chuan thu hriat thiam har tak takte pawh awmin, chûngte chu zirna mumal nei lo leh mi nghet loten Pathian Lehkha Thu dangte pawh an ngâi kâwi thîn angin an ngâi kâwi a, anmahni intihboral phah nân an hmang thîn a ni” (2 Peter 3:15, 16).

TIRHKOH Paula lehkhathawnte chungchâng sawiin, Petera chuan hêng lehkhathawnahte leh Bible lehkhabu dangahte pawh thil hriat thiam har tak tak thenkhat a awm thu a sawi a (2 Pet. 3:16). Chûng thute chu “thil chinchâng hre lo leh mi nghet loten” an anmahni chhiatna tûrin an lo la kâwi thîn a ni. Petera hian Bible thu zawng zawngte hi hriat thiam harsa tak vek an ni e a ti lo va—thenkhat chauh a ni harsa a tih chu.

Chutiang chu a ni tih pawh kan hre theuh a ni lo’m ni? Rilru ngîl taka kan han chhiar pawh hian thu thenkhat hi chu a makin hriat thiam harsa takte a ni hlawm a. Chutiang thu harsa deuhte chu kan chhiar hlawm tawh vêk âwm e.

Chuvâng chuan, tûn kârah pawh hian Bible thu harsate luh chilh ngawr ngawr loin, chûng thute chu eng vânga hriat thiam harsa nge a nih tih lam zâwk kan en ho ang a. Tin, Pathian Thu atanga thutak zawngtu rinawm takte kan nih ang ngeiin eng tin nge chûng thu harsa deuhte chu chin fel theih a nih tih pawh kan sawi ho bawk dâwn a ni. Nimahsela, hêng thu harsa thenkhat hi chu he khawvêla kan awm chhûng hian kan sawi fel thei tak tak ngâi dâwn lo tih chu lo hre phawt ila. Chutih rual chuan, Bible-a thu tam zâwk fê-te hi hriat thiam harsa lo tê tê an ni hlawm bawk a, chuvângin, hêng thu harsa tlêm tham tê-ina Pathian Thu hi rintlâk a ni tih leh thuneihna nei a ni tih kan rinna min tihchhiatsak kan phal tûr a ni lo vang.

Page 110: PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret ...€¦ · 1 PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret Scripture) by Frank M. Hasel and Michael G. Hasel April,

110

SUNDAY June 14

THU INKALH NIA A LAN CHHAN NI THEITE

2 Timothea 2:10–15 chhiar la. Paula khân Timothea chu thahnem ngâi tak leh “dik taka thutak thute hmang” (NASB)thin tûrin a fuih a. Hetah hian keini tân pawh eng thuchah pawimawh tak nge a sawi le?

Ngun tak leh rinawm taka Pathian Lehkha Thu zir thinte chuan Bible-ah hian thil hriat thiam harsa tak tak a awm ni tih an pha lo vang. Mahse, hei hian min tibuai tûr a ni chuang lo thung a. Dik takin, chutiang thu harsate chu awm ve âwm rêng a nihna chin pawh a awm zâwk a ni. A thuhrimin, mi famkim lo leh tlin tâwk chin nei mihringte kan ni miau va, mi tu mah hian zirna pêng tinte hi a kip a kâwi chuan an hre kim sêng vek lo hrim hrim a, vân lam thilte phei chu sawi loh a lêng ni se. Chuvâng chuan, zirna leh thiamna mumal nei lo, hriatna tawngchham angreng bawk si mihringin tâwp chin nei lo Pathian Lehkha Thua finna awmte hriat thiam tuma a beihna kawngah hian harsatna eng eng emaw a tâwk ngei dâwn tih a chiang reng mai a. Amaherawhchu, chutianga Bible thu sawi hriat thiam kawnga harsatna awmte avâng chuan Bible-in a sawite hi thu dik lo a ni tihna a ni chuang lo tih kan hre reng tûr a ni.

Bible thute hi Pathian inpuanna leh thâwk khum a ni tih pawm lotute chuan hêng thu hriat thiam harsa deuh lâite hi inkalh leh dik lo niin an han sawi ngawt zêl a. A chhan pawh anni ngaih chuan Bible hi mihringte kutchhuak lehkhabu pakhat ve mai a ni a, chuvâng chuan thu dik lo leh belh chian dâwl tâwk lo eng eng emaw awm ve tûr rêng niin an hria a ni ber. Chutiang rilru puthmang chu an neih tlat avângin Pathian Lehkha Thute hi Pathian thâwk khum a nih avânga inpumkhat leh rintlâk a nihzia hriat chhuah tumin an bei tak tak ngâi lo a. Pathian Lehkha Thute hi a tîr lam, entîr nân, thil siam thu te hi ringhlel nghâl ngawttute chuan thu dangte pawh hi rinhlelhna rilru nên an chhiar zêl tawh mai dâwn a ni.

Bible-a thu inmil lo leh hriat thiam harsa thenkhat hi chu an copy chhâwnna lamah emaw, lehlinna lamah emaw tihsual tlêm azâwng a awm vâng pawh a ni ve mai thei bawk. Ellen G. White-i pawhin heti hian a lo sawi a: “Mi thenkhat chuan, ‘Copy chhâwnna

Page 111: PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret ...€¦ · 1 PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret Scripture) by Frank M. Hasel and Michael G. Hasel April,

111

lamah emaw, lehlinna lamah emaw tihsual eng eng emaw awm in ring ve lo em ni?’ tiin min zâwt thîn a. Chutiang chu thil thleng thei a ni na meuh mai; mi rilru zîm takte chuan hetiang hi thil ni thei a nih tih an hriatin Bible hi rin an tîm phah a, chûng mite bawk chu thâwk khum Thua thil mak awmte ringhleltu a ni thîn tlângpui bawk, a chhan pawh an rilru chak lo tak chuan Pathan thiltumte hi a hmuh phâk tlat loh vâng a ni. Mi rilru tluang pângngâiten an pawm mai theih tûr thu dik pângngâite hi anni chuan an tlûkpui leh mai thîn a. Pathian thu sawi fiah leh mâwi tak tak, thlîng leh thauva khat tlatte chu an hre thiam thei rêng rêng lo bawk ang. Hêng tih sual tê tham tak takte hian tu rilru mah a tibuai dâwn lo va, tu mah a tlûk phahtîr hek lo vang. Chiang ta-ka puan chhuah tawh thutakte atang hian harsatna eng mah a siam chhuak dâwn lo va ni.”—Selected Messages, book 1, p. 16.

Eng vângin nge Bible hi rilru inngaihtlâwm leh inphahhniamna nên kan chhiar thin a pawimawh viau le?

THAWHTANNI June 15

THU HARSATE CHU RINAWM TAK LEH

FÎMKHUR TAKIN HMACHHAWN ANG CHE

Bible i chhiarin a awmzia i hriat thiam miah loh thu harsa emaw, a nih loh pawhin, châng dângte nên inrem lo nia i hriat thu danglam deuhte i hmu ve tawh thîn em? Chutiang chu tum khat emaw tal chu i lo tawng ve tawh ngei ang. Zawhna ni ta chu: Eng tin nge i hmachhawn? tih hi a ni a. Chu âia pawimawh zâwk chu: Eng tianga hmachhawn tûr nge kan nih? tih hi a ni.

1 Chronicles 29:17, Thufingte 2:7, 1 Timothea 4:16 chhiar la. Hêng thuten Bible-a thu harsa deuhte kan hmachhawn nâna kan hman tangkâi theih tûr an sawi chu engte nge ni?

Rilru ngîl leh dik kan pû a ni chauhin Bible-a thu harsa deuhte hi tha takin kan hmachhawn thei dâwn tih hria ila. Rilru dik chuan thu harsa deuhte kan kal kân ngawt tûr leh kan namnûl mai tûr min vêng a. Rilru dik chuan chîk taka en dik dâwl zo lo tûr chhânna dahlau tak pêk mai duhna lakah mi a khuahkhirh tlat bâwk dâwn a ni. Pathian chuan rilru dik leh tlang tak a lâwm a. Chuvângin, kan thil tih eng kimah, Bi-

Page 112: PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret ...€¦ · 1 PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret Scripture) by Frank M. Hasel and Michael G. Hasel April,

112

ble kan zirna kawngah pawh a nungchang chu kan entawn tûr a ni.

Mi rilru dikte chuan Bible-a thu harsate hi a chheh vêl thute ngaihtuah hmasa miah lova an sawi fiah ngawt loh nân fîmkhur takin an hmachhawn a, thutak chu an tawngkam thiamna hmanga her kâwi mai emaw, a finfiahna tichingpena mi dangte hruai sual emaw an hlau hle bawk thîn. Thu harsa lâi kan khelin kan hmin zânna tûr ni lo chhânna emaw, a sawi pialna tûr thu emaw chhâk chhuah ngawt âi chuan chhânna rintlâk kan hmuh hun nghah rih phawt mai pawh a tha fê zâwk a. Bible kan zira rilru dik put thatna pakhat chu Pathian leh mi dangte rin ngamna a siam thîn hi niin, chutianga inrawn tawn ngamna chuan inlaichînna hrisêl a siam thîn. Mite chu chhânna fahrah tê tê-ten mi an hneh dân âiin a hneh nasa daih zâwk dawn a. Bible thu harsa i khel mêk chuan a sawi ni miah lo, mahse nangma’n sawi se i tih ang chu sawitîr mai lovin, a chhânna i hre lo tak zet a ni tih pawm mai zâwk ang che.

Mi fîmkhurte chuan Pathian Thu-a thutak awmte chu hriat an duh tak zêt a, chuvâng chuan an hriatna tawngchham tak leh finfiahna chaurau tak takte hmanga thutlûkna fahrah tê tê siam ngawt ang chi hi an ti ve ngâi lo. Thil pawimawh ni thei rêng rêng chu eng mah hmuh kân a nih loh nân an fîmkhur êm êm bawk a. An ngaihtuahna pawh a hmanhmawh ve thut thut ngâi lo bawk, Pathian Thu leh a kaihhnawih thil an zirnaah chuan an ti takin an taima êm êm mai zêl a ni.

Bible-a thu harsa, a awmzia i hriat thiam tak tak loh emaw, thutak i lo hriat thiam dân nêna inrem lo emaw-te chu eng tin nge i tih ang?

THAWHLEHNI June 16

INNGÂITLÂWM TAKIN HMACHHAWN ANG CHE

Jakoba 4:6–10, 2 Chronicles 7:14 leh Zephania 3:12 chhiar la. Eng vângin nge Bible-a thu harsa deuhte kan chai dâwn hian inngaihtlâwmna kan neih phawt a pawimawh thin le?

Mi tam tak chuan inngâitlâwm takin thil dang eng emaw leh mi dang tu emaw-a an innghah ve a ngaihna chin a awm tih hriat chhuahna ropui tak an nei a. Thil zawng zawng chhânna hre vek an nih

Page 113: PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret ...€¦ · 1 PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret Scripture) by Frank M. Hasel and Michael G. Hasel April,

113

lohzia pawh an hre bawk. Hêng mite hian mahni dik ber nia inhriatna neih âi chuan thu dik an ngâi hlu zâwk a, thu dik chu anmahni thil sawi ni lovin, an thil hmachhawn zâwk chu a ni tih an hre bawk. Thu-tak an hriat tlêmzia an hre thiam tlat chu an thu dik hriat zînga a ropui ber a ni hial mai thei nghe nghe a. Paulan a lo sawi angin “dârthlalang chhanah fiah lo takin an hmu ruai ruai chauh a ni” (1 Kor. 13:12) tih an hria.

Hetiang rilru inngâitlâwm tak neih hian tangkâina tam tak a nei a: inngâitlâwm taka thil zîr hrim hrim hi hriatna hrang hrang than theihna bulpui ber a ni, a chhan pawh zirtîr theih rilru hring chuaktu zalênna min neihtîr thin avângin. Mahse, hetianga kan sawi hian mi inngâitlâwmte chu an dik lo tlângpui tihna a ni kher lo va, a nih loh pawhin, an rilru an thlâk fo va, ngaih dân nghet an nei ve tak tak ngâi lo tihna pawh a ni chuang hek lo. Bible-in a sawi thutak chu pawm mai tûrin an intulût tihna a ni zâwk. Anmahni hriatna beithamzia an hre chiang a, chuvâng chuan, an hriatna an tizau zual zêl thei a, Pathian Thu hriat thiamna pawh an nei thûk telh telh thei bawk. Chutiang chu mi fing te, mi chapo te leh mahni induh tâwk takte chuan an ti ve thei ngâi hauh lo thung.

“Inngaihtlâwmna leh thil hriat belh duhna rilru nêna Pathian Thu zir tumtute zawng zawng chuan chhandamna atâna thil tûl chinte chu hriat tumin an rilru an hawng ang a, Pathian Lehkha Thu-in a sawite chu hriat thiam ngei an tum bawk ang. Nimahsela, Bible-in a pawm loh rilru nêna Pathian Thu zirtute chuan Bible-in a sawi tum ni miah lo ngaih dân dang an paw chhuak thung ang a. Thutak ngaihsak miah lotu rilru-ah chuan Lalpan thu a sawi dâwn lo hrim hrim. A zirtîrna thu chu amah zah lohtute leh rilru thianghlim lote hnênah a khawhral mai mai ngâi si lo va. Hetih lâi hian, thlêmtu chuan a raw-tnate lo ngaihsak a, Pathian dân thianghlim awmze nei miah lova siam tum tlattute chu a rawn zirtîr ve thîn thung a ni.

“Kan thinlungte hi kan tihtlâwm a ngâi a, nunna Thu hi tih tak zet leh zahna nên kan zir a tûl; a chhan pawh chutiang rilru in-ngâitlâwm leh inchhîr chauh chuan êng a hmuh theih vâng a ni.”—Advent Review and Sabbath Herald, August 22, 1907.

Inngaihtlâwmna leh rinhlelh lohna tih hi eng tin nge inbûk

Page 114: PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret ...€¦ · 1 PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret Scripture) by Frank M. Hasel and Michael G. Hasel April,

114

tâwk takin i kalpui theih ang? Entîr nân, Enga ti nge Seventh-day Adventist-te hian Sabbath chungchâng hi in chian viau theih a, mi dang zawng deuh thawte hi dik lovah in puh mai theih le? tih ang chi zawhnate hi eng tin nge i chhân ang?

NILÂINI June 17

TUMRUHNA LEH DAWHTHEIHNA

Galatia 6:9 chhiar la. Heta Paula sawi hi chu mi dangte chunga thil tha tih kan uar sauh sauh a pawimawh thu a nih tho rualin, Bible thu harsate kan hmachhawn kawngah pawh tih hrâm hrâm tumna rilru kan put a ngâi ve khawp mai tho. Eng vângin nge harsatnate su kiang tûr chuan tumruhna leh dawhtheihna neih a pawimawh le?

Hlawhtlinna dik tak chang tûr chuan râl bânsan mai lova beih chhunzawm luih ve hrâm hrâm a ngâi thîn a. Dik takin, awlsam taka thil kan neih hi chu kan ngâi hlu lo deuh tlângpui a ni lo’m ni? Bible-a thu harsa tak takte pawh hian kan thluakten hna an thawh theihna tûrin remchâng a siamsak a, tih tak zet leh dawhthei taka a chin felna kan han zawng te hian kan thu chai lâi chu kan tân a pawimawh hle a ni tih tilang bawk. A awmzia leh thuchah hriat chian leh zual tuma Bible kan zir rêng rêng hian hun tha tak kan hmang tihna a ni zêl a. A chhânna zawnga Pathian Lehkha Thu hi taima taka kan zir a nih chuan, hun rei tak chhûng pawh ni se, chumi atanga kan thil tawn chu malsâwmna ropui tak a lo ni dâwn a, a chhânna kan hmuh tâk âi pawhin a ropui zâwk hial nghe nghe ang. Kan rilru hah bat batna tûr khawp harsatna han hmachhawn te hi a tha ve khawp mai a, a chhan pawh a chin felna kan hmuh chhuah chu a hlut zual bîk thin êm vâng a ni.

Harsatna i hmachhawn chu chawp leh chilha i chin fel nghâl mai theih loh avângn chin fel theih loh a ni tihna a ni chuang lo tih hria la. He thu dik hi kan hriat thelh fo thîn. Mi tam tak chuan, Bible-a thu harsa deuhte an han hmuh hian a chhânna tûr an han ngaihtuah chhin a, mahse, an tum angin an hmu mai si lo va, chu veleh, chumi châng chu hrilh fiah theih loh thu harsa niin an ngâi zui ta mai thîn a ni. A thente chuan Bible bu pum pui hi an ringhlel ta rum rum thîn nghe nghe a. Amaherawhchu, kan mihring finna beitham tak—thil hriat loh

Page 115: PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret ...€¦ · 1 PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret Scripture) by Frank M. Hasel and Michael G. Hasel April,

115

lutukna pawh ti ila a ni thei tho ang chu—hmuh theih loh hian a chin felna âwlâi tê a lo awm thei reng a ni tih hi kan theihnghilh ngâi tûr a ni lo. Chhiarkawp (algebra) zir ve tan tîr chauh naupang pakhat chuan dârkâr chanve emaw vêl chhûng an han chawk ve malh malh a; mahse, a chhânna a chawh chhuah mai theih loh avâng chuan a chhânna awm thei lo niin sawi ta ngawt mai se eng tin nge kan ngaih ang? Chutiang chiah chu Bible kan zirnaah pawh hian a ni ve thei tlat.

Bible thu harsa thenkhate hi chu theihtâwp chhuahin han zir ngial mah ila, a chin felna tûr kan hmu chhuak mai thei chuang lo thîn. Chutiang kan tawn châng chuan rei vak lo chhûng han chawlhsan rih ila, chutih chhûng chuan Pathianin chiang taka min rawn hmuhtîr tawh chin chu lo nunpui phawt mai thin tûr a ni. Thlarau lam thil chhânna thenkhat hi chu Pathianin ti tûra min lo hrilh tawhte zawm tumna rilru kan put hnu chauha chan theihte a ni hlawm a. Chuvâng chuan, Bible i zirnaah khân i tawrh tichhelin dawhthei bawk ang che. Eng pawh ni se, dawhtheihna hi tâwpna huna chêng ringtuten an neih ngei tûr thil hlu tak chu a ni si a (Thup. 14:12).

Bible-a thu harsate taima tak leh dawhthei taka zir ngat ngat thîn mi dangte hnên atang hian eng nge zir chhuah theih kan neih le? Mi dangte hi thutak an zawnna kawngah râlbânsan mai lo tûrin eng tin nge kan fuih phûr theih ang? Pathian Lehkha Thu-ah hian thu harsa tak takte awmte kan hmuh hian enga ti nge hlau chuang lo tûr kan nih?

NINGANI June 18

THU HARSATE CHU BIBLE NÊNA INREM LEH

TAWNGTÂINA NÊN HMACHHAWN ANG CHE

Tirhkohte 17:11; Tirhkohte 8:35; leh Tirhkohte 15:15, 16 chhiar la. Tirhkohte leh Kristian hmasate khân zawhna harsa tak tak an hmachhawn châng khân eng thil nge an tih thin? Eng vângin nge Pathian Lehkha Thu hi amah hrilh fiahna hmanraw tha ber a la nih reng tho le?

Bible-a thu harsate chin felna tûr tha ber amah Bible-ah vêk hian a awm a. Bible-a thu harsa lâite hi a hrang a hrâia châng mal tê tê-

Page 116: PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret ...€¦ · 1 PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret Scripture) by Frank M. Hasel and Michael G. Hasel April,

116

te zir âi chuan Bible-a chumi lam hawi sawina châng zawng zawng chu zir kim vekin a chin felna zawn hmuh a awlsam zâwk thîn. Chu-vâng chuan, Bible thu hre thiam tûr chuan Bible bawk hi pûr châwk nân kan hman a ngâi a. Pathian Lehkha Thu-a thutak inphûmte hâi chhuah dân zir chu kan thil tih theih zînga pawimawh ber pakhat a ni.

Bible thu i chhiar lâi chu i hre thiam lo a nih chuan, chumi thu sawina châng dangten eng tin nge an lo sawi ve tih hriat tum thîn la. Thu chiang lo deuh lâite chu chiang taka sawi a nihna châng dangte atangin hriat fiah tum thîn ang che. Chutih rual chuan, a sawi awmzia chiang sa tawh rengte chu thu hriat thiam harsa lâi eng eng emaw nêna sawi zawma tihchingchivêt emaw, tihfiah loh emaw tâlh tum loh pawh a pawimawh bawk a. Tin, Bible thu awmzia sawi fiah nâna Bible ni lo lehkhabu dang emaw, mi fingte thu sawi emaw, science emaw hmang lovin, Bible thute ngei hi kan hmang thîn tûr a ni.

Thingthî ngeia kan han tawngtâi hi chuan kan Bible châng hriat thiam harsa tak takte chu thlîr dân tharin kan thlîr thîn a ni an lo ti a. A chhan pawh, kan tawngtâi hian Pathian Lehkha Thu hrilh fiah leh hre thiam tûr chuan Pathian tanpuina kan mamawh a ni tih kan lantîr vâng a ni. Tin, kan tawngtâi hian Bible ziaktuten an thu ziahte hi an ziah theihna tûra thâwk khumtu Thlarau Thianghlim hmang vêk hian kan rilrute chu tihvâr a lo nih ve kan beisei ve bawk a ni.

Kan tawngtâi hian kan rilru chu pho lanin a awm a, tichuan, Pathian hnênah kan thu chhiar lâi chu eng vânga hre thiam duh nge kan nih tih kan hrilh thei ta thîn a ni. Kan tawngtâi hian a Thu kan hmuh theihna tûrin Pathian chu kan mit timeng tûrin kan âu a, a thutak chu zuia kan nunpui theih nân thuâwihna rilru min pe tûrin kan ngên bawk (Hei hi thil pawimawh tak a ni nghe nghe!). Kan tawngtâinate chhânga Pathianin a Thlarau Thianghlim hmanga mi a hruaiin Bible-a a lo puan chhuah tawh sa thute nên inkalhin eng mah a ti ngâi lo tih hria ila. Pathian chu Bible nêna inrem zêlin a rawn che thîn a, kei-mahni hnêna sawi a duhte ziak chhuak thei tûra a thâwk khum Bible ziaktuten an lo ziah tawhte hi a nemnghet zêl bawk ang.

Eng tiangin nge tawngtâina hian Pathian Thu hre thiam thei tûr leh zâwm thei tûr rilru dik chu i neih theih nân a tanpui che?

Page 117: PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret ...€¦ · 1 PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret Scripture) by Frank M. Hasel and Michael G. Hasel April,

117

ZIRTÂWPNI June 19

ZIR BELHNA: Ellen G. White-i lehkhabu, Krista Panna Kâilâwn phêk 82–88-a, “Rinhlelhna Hi Engtia Tih Tûr Nge?” tih kha chhiar ni se. Tin, a theih chuan, “Methods of Bible Study” tiha d section 8 kha chhiar ni bawk se. He document hi. http://www.adventistbiblicalresearch.org/materials/bible-interpretation-hermeneutics/methods-bible-study ah hmuh theih a ni ang.

Bible-ah hian hriatna tâwp chin nei mihringte tâna hriat thiam harsa leh a awmzia kan sawi fiah tak tak theih loh tûr khawpa thûk thu ril pui pui a awm nual a. Hei vâng tâk hian rilru inngâitlâwm kan neih a ngâiin, Pathian Lehkha Thu atanga thil thar zir duhna thinlung kan put pawh a tûl rêng a ni. Pathian Lehkha Thu laka rinawmna chuan Bible thute hi—kan chek mil lo zâwng deuh pawh lo ni se—a sawi tum tak chu a sawitîr a phalsak dâwn a.

Pathian Lehkha Thu laka rinawmna chuan a sawi tum tak mak ti vak chuang tûr kan nih loh le? A thuhrimin, ni lo sawitîr tum lovin, a sawi tum tak chu a zahsak êm êm khawvêlah pawh hian a nihphung leh awmzia kan hria bawk ang. thiam loh thil tam tak a awm ve tho a ni lo’m ni?

“Pathian Thu hi zahna nên ni lo leh tâwngtâina tel Entîr nân, tui ringawt pawh hi thil mak hlîrin a khat lova kan chhiar a, ngaihtuahna leh rilrute chuan Pathian emaw tih tûr a nih hi maw le! lam a hawi loh emaw, a duhzâwng nêna inrem a nih loh emaw bawk chuan kan ngaihtuahna chu rinhlelhnain a 3. Keini Adventist-te hian eng tin nge Luka 23:43 thu rawn bâwm ang a, Bible kan zirna kawn-gah pawh rinhlelhna hi kan hrilh fiah ang? Hetah hian (Bible lehlin hrang kan nei nasa sauh bawk ang. Hmêlmapa chuan hrang zînga a tam zâwk daihten an lehlin dân angin) ngaihtuahnate a thunun a, hrilhfiahna dik lo pui puite a Isuan mi sualpa kha he thu a sawi nî lâ lâ-a ama ruala rawt chhuak thîn bawk. Mite hian thu-ah leh thil tiha vânrama chho ve nghâl tûr ni awm takin a hrilh a. He Pathian nena inrem an zawn loh apiangin eng anga zir sâng thu hi rilru dik tak pu chunga chhân dân kawng engte leh lehkha thiam pawh ni se, Pathian Lehkha Thu an hriat nge awm? Entîr nân, Johana 20:17 te, Thuhriltu 9:5 te leh thiamna kawngah tih sual an nei phei phung ang a, chûng 1

Page 118: PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret ...€¦ · 1 PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret Scripture) by Frank M. Hasel and Michael G. Hasel April,

118

Korin 15:–16:20 te hian eng tin nge he zawhna hi dik taka chhâng mite thil sawi chu pawm atân a him dâwn lo bawk a ni. A thei tûrin min puih le?dik lo lâi hmuh tum ta rêng rênga Pathian Lehkha Thu chhiar thînte chuan thlarau lama thil hriat thiamna an nei ngâi lo hrim hrim a. An khawhmuh fiah lo tak nên chuan thil dik tluang pângngâi leh mawl tê tê-ah pawh rinhlelh tûr leh rin lohna tûr chhan tam tak an hmu ang.”— Ellen G. White, Krista Panna Kâilâwn, p. 86.

SAWI HO TÛRTE:

1. Eng vângin nge tûn kâra kan sawi ho Bible laka kan rilru puthmang tûr tihte kha Pathian Lehkha Thu hriat thiamna dik tak kan neih theihna tûra thil pawimawh tak a nih hlawm? Bible thu awmzia hriat thiam theihna tûra rilru puthmang dik neih ngâi dang nia i hriatte chu eng nge ni?

2. Eng vângin nge Bible-ah hian thu harsa, hrilh fiah leh hriat thiam pawh khirh tak tak kan hmuhte hi

Page 119: PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret ...€¦ · 1 PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret Scripture) by Frank M. Hasel and Michael G. Hasel April,

119

Zirlâi 13 *June 20–26

PATHIAN THU CHU NUNPUIIN

SABBATH CHAWHNU JUNE 20

CHHIAR TÛRTE: Filipi 2:12–16; Luka 4:4, 8, 10–12; Sâm 37:7; Sâm 46:10; Sâm 62:1, 2, 5; Kolosa 3:16.

CHÂNGVAWN: “Nimahsela, thu hretute mai ni lovin, zâwmtute lo ni zâwk rawh u, chuti lo chu mahni inbum in lo ni dah ang e” (Jakoba 1:22, NKJV).

PATHIAN Lehkha Thu atanga kan zir chhuah thutakte chu nunpui tumna kan neih chuan si lo chuan Bible zir dân phung tha ber berte pawh hian tangkâina a nei thei dâwn lo va. Lehkha zirna pâ-ngngâi pawha thu dik ni chu Bible zirnaah phei chuan a dik leh zual: chhiar emaw, hria emaw ringawt lo va, i thil hriat chu a taka i tih nghâl zêl khân i thiam thei dâwn a ni. Bible-in min hrilhte thuâwih taka kan zawmna chuan Pathian malsâwmna buhzêm chu min hawnsak ang a, tichuan, kan hriat thiamna a lo thûk a, kan hriatna a lo zauh leh zual zêl theih nân nun thar nuam leh hlimawm tak chu min chantîr ang. Pathian Thu chu nunpui duhna rilru kan put lo va, kan thu zir chhuahte chu a taka tih kan tum miah lo a nih erawh chuan rinna kawngah kan thang lian thei ngâi dâwn lo thung a. Kan nun chu kan thu sawite nêna inrem miah lo a nih tlat dâwn avângin thu hretu nih hna kan thawhna kawngah pawh eng ruai kan ang thei dawn lo va ni.

Pathian Thu nunpui tih chu eng nge ni a awmzia tih anmahni nun hmanga min kawhhmuhtu mi entawn tlâk tak takte zârah khawngaihna leh finnain kan lo thang lian thîn a. Chumi kawnga entâwn tûr tha ber leh min chawk phûr thei ber ni bawk chu Isua Kris-ta kha a ni. Ani khân kan zawh tûr kawng chu a lo sial sa vek tawh a. Pathian duh dân nêna inrem thlapin a nun a hmang zo tlingtla thak a nih kha.

Tûn kârah hian Pathian Thu nunpui tih awmzia chu eng nge tih kan zir ho dâwn a. Bible thuneihna hnuaia intulût tih hi eng nge ni awmzia tih pawh kan thlîr tel bawk ang.

Page 120: PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret ...€¦ · 1 PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret Scripture) by Frank M. Hasel and Michael G. Hasel April,

120

SUNDAY June 21

PATHIAN THU NUNG LEH THLARAU THIANGHLIM

Pathian Thu hi ngun tak leh zir dân phung dik taka zir a pawimawh khawp mai a. Mahse, chu âi pawha la pawimawh zâwk mah chu kan zir chhuah chu a taka nunpui a ni. Bible kan zir chhan ber bul pui ber chu hriatna zau zâwk kan lo neih theih nân ngawr ngawr a ni lo tih hria ila (chu chu thil tha tak ni tho mah se). Kan tum tak chu Pathian Thu hriat belh ni lovin, Pathian Thu inkaihhruaitîr a ni zâwk a, kan nun leh ngaihtuah dân zawng zawng min thlâk danglamsaktîr kan tum tûr a ni. Thutak kan zir chhuahte nunpui duhna rilru put tih awmzia chu Bible-in a sawi thutakte laka intûk luh duhna rilru nei ti-hna a ni. Hetiang duhthlanna siam tûr hian nasa taka beih ve pawh a ngaih châng a awm thîn a, a chhan pawh kan ngaihtuahna leh kan nunah hian tu-in nge thuneihna chang dâwn tih thu-a indona hmachhawn reng kan nih miau vâng a ni. A tâwpah chuan duhthlan tûr pahnih chiah kan nei thei a: Pathian lamah nge Setana lamah zâwk kan tan dâwn le?

Filipi 2:12–16 chhiar la. Hêng chângte hian kan nun dân tûr chungchâng eng tin nge an sawi?

Ni e, Pathian chuan keimahni-ah hna a thawk ngei a, a thawh dân erawh Pathian Lehkha Thianghlimte kan hriat thiam theihna tûra finna min petu awm chhun Thlarau Thianghlim kal tlangin a ni thung. Chu bâkah chuan, suala tlu tawh kan nih miau avângin mihringte hian Pathian thutak chu kan dodâl fo va, keimahni duh dân anga awm tûra hnutchhiah ni ta ila chuan Pathian Thu zawm loh kan thlang ngat thîn ngei ang (Rome 1:25; Eph. 4:17, 18). Thlarau Thianghlim tel lo chuan Pathian thuchah hi kan ngaina tak tak thei ngâi lo vang a. Kan thin-lungah beiseina, rinna leh hmangaihna pawh a awm thei hek lo vang. Thlarau Thianghlim zârah Pathian chuan “ama lâwm zâwng atâna tih tum tûr leh bei tûrin” keimahniah hian hna a thawk thîn a ni (Filipi 2:13, NKJV).

Thlarau Thianghlim chu Zirtîrtu, Pathian Lehkha Thu hriat thi-amna thûk zâwk nei thei tûr leh Pathian Thu lâwm thei tûra min kaihhruai châk êm êm a ni a. Pathian Thu-a thutak awmte chu min ngaihsaktîrin chûng thutakte chu hriat thiamna thar min neih thîn a,

Page 121: PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret ...€¦ · 1 PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret Scripture) by Frank M. Hasel and Michael G. Hasel April,

121

tichuan, kan nun hi rinawmna leh Pathian duh dân zawm duhnain a lo kâihruai ta thîn a ni. “Thlarau Thianghlim puihna tel lo chuan mi tu mahin Pathian Lehkha Thu hi an hrilh fiah thei lo. Pathian Thu hi rilru inngâitlâwm leh zirtîr theih thinlung nêna i chhiar a nih erawh chuan Pathian vântirhkohte i kiangah an rawn kal ang a, thutak chu pawm theih tûrin pui dâwn che a ni”—Ellen G. White, Selected Messages, book 1, p. 411. Chutiang chuan, thlarau lam thilte chu thlarau thil taka hrilh fiah a ni thîn rêng a (1 Kor. 2:13, 14), Pathian Thu chu zîng tin hlim takin kan zui theih phah thîn bawk a ni (Isa. 50:4, 5).

Filipi 2:16 hian nunna thu chu nghet taka vuan tlat tûrin min chah a (NKJV).Chumi chu eng nge ni awmzia? Tin, chutiang chuan eng tin nge kan tih theih ang? Hetiang thu tho sawina châng dang, Deuteronomi 4:4 hi chhiar bawk la. Hêngahte hian keimahni tih ve tûr awm chu eng nge ni?

THAWHTANNI June 22

ISUA HNÊN ATANGA ZIRIN

Isua Krista bâka entawn tûr tha leh entawn châkawm mi dang tu mah an awm lo. Ani kha chuan Pathian Lehkha Thu hi a hre bel hneh êm êm mai a, Pathian Thu-a inziak ang chu zawm duhna rilru a put mai bâkah, a nunpui tha êm êm bawk bawk a ni.

Luka 4:4, 8, 10–12 chhiar la. Eng tin nge Isua khân Setana thlêmnate hmachhawn nân Pathian Lehkha Thu hi a hman? Chu chuan eng tiangin nge Pathian Lehkha Thu hi kan rinna kawngah, a bîkin thlêmna kan tawh chângte hian a pawimawh hle a ni tih min hrilh le?

Sawi tawh angin Isua khân Pathian Lehkha Thu hi a hre bel hneh hle a. A hriat belzia chu a ziak en miah lo paw’n a sawi nghâl par par thei a ni. Chutianga Pathian Thu ziaka awm a hriat bel êm êm chhan chu Pathian Lehkha Thu chhiara Pathian nên hun hlu tak kan hman thin vâng a ni.

Bible thute hi vawng (by-heart) lovin leh, a châng lâk chhuahte chu eng chungchâng sawina nge a nih hlawm tih lo hre lo ta ang se chuan Setana khân awlsam tê-in a thlêm thlu thei ngei ang. Setana pawh khân Pathian Lehkha Thute chu sawi chhâwngin, ama bumna

Page 122: PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret ...€¦ · 1 PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret Scripture) by Frank M. Hasel and Michael G. Hasel April,

122

thu nemngheh nân a hmang ve tho mai a. Hei hian Bible thu sawi chhâwn theih ringawt hi chu a tâwk lohzia a tilang chiang hle. Kan châng thur chhuah chuan thil dang eng nge a sawi tih leh eng nge ni a sawi tum tak ni ang tih kan hriat a tûl bawk a. Chutianga Pathian Thu kan hre bel a nih chauh chuan Isua ang khân Pathian hmêlmapa hian min bum thei lo vang a, Setana beihnate pawh kan lo do hneh thei dawn bawk a ni. Bible chângte sawi chhâwnga Pathian Lehkha Thu-in a sawite an lo hriat thiam theihna tûra Isuan a zirtîrte rilru a hawnsak thu hi kan chhiar fo va (Luka 24:45, 46; Mat. 11:10; Johana 6:45). Pathian Lehkha Thu chhiartute chuan a awmzia hriat thiamna dik tak an neih theih thu sawiin, “Dân lehkhabu-ah eng nge inziak? Chûngte chu eng nge in hriat thiam dân ni rêng rêng?” (Luka 10:26, NKJV) tiin a zâwt a nih kha. Isua ngaih dân chuan, Bible-a inziakte hi a taka kan nunpui tûr thutak a ni.

Johana 7:38-ah hian Pathian Thu tisaa lo chang Isuan Pathian Lehkha Thu-in a sawi chu a zirtîrte hnêna a sawi chhâwn leh thu kan hmu a. Bible kal tlang chauh hian Isua chu tiam tawh Messia kha a ni tih kan hre thei. Pathian Lehkha Thu hian a chanchin a sawi a (Johana 5:39). Amah Isua ngei pawhin khân Pathian Lehkha Thu, Pathian Thu ziaka dah ni ta hi nunpui a tum tlat thîn. Ani pawhin chutianga a tih chuan, keini phei chuan ti ngei ngei tûr kan ni dâwn lo’m ni?

Thlêmna i tawh chânga Pathian Lehkha Thu i lo hman tangkâi ve tawh dân chanchin han sawi teh. Thlêmna i tawhin Bible i keu chawp thîn nge nia i rilru-a i vawn sa i sawi chhuak mai thîn zâwk? Chu chuan eng nge rah chhuah a neih a, chu i thil tawn atang chuan eng nge i zir chhuah le?

THAWHLEHNI June 23

ISUA NGE PATHIAN LEHKHA THU ZÂWK?

Johana 5:45–47 chhiar la. Hetah hian Isuan Bible nêna an in-zawm tlatzia eng tin nge a sawi?

Mi thenkhat chuan Isuan thu a sawi rêng rêngin Pathian Lehkha Thu (Thuthlung Hlui) kalh deuh salh zâwngin a ti thîn niin an hria a. Isua thusawite chu Pathian Lehkha Thu-in a sawi âia

Page 123: PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret ...€¦ · 1 PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret Scripture) by Frank M. Hasel and Michael G. Hasel April,

123

chungnung zâwk ni-ah an ngâi bawk.

Thuthlung Tharah hian Isuan, “An tih in hre tawh. Kei erawh chuan ka hrilh a che u . . .” (Mat. 5:43, 44) tih ang chi thu a sawi chhiar tûr a awm nual a (Mat. 5:21, 22, 27, 28, 33, 34, 38, 39 chhiar la). Mahse, hêng thu lâr leh hmingthang tak takte hi mi thenkhatin an ngaih anga Thuthlung Hlui lehkhabuten an lo sawite hnâwl leh thlauh thlâk tuma sawi a ni lo. Chutiang ni lovin, khatih hun lâia Pathian Lehkha Thu hrilh fiah dân dik tâwk lo leh mi dangte laka rilru tha lo an put inthiam chawp nâna pipute thurochhiah eng eng emaw an hman thin chu a chhâng lêt a ni zâwk a. A nihna taka chuan Pathian hian mi dangte ngâidam lo tûr leh hmêlmate haw tûrin thu min pe lo hrim hrim zâwk a ni (Mat. 5:43 en la).

Isua khân Thuthlung Hlui lehkhabute hi a tibâng emaw, a thu-neihna a tihniam emaw rêng rêng lo va. Tihbân ahnehin chumi letling chiah chuan a ti a ni zâwk. Dik takin, Thuthlung Hlui lehkhabute ngei hian tu nge a ni tih an finfiah a. Pathian thiltum tak chu min kawhmu-hin Thuthlung Hlui lehkhabuten an sawi chu a awmzia a rawn sawi fiah thîn zâwk a ni.

Isua thuneihna hmanga Pathian Lehkha Thianghlim thuneihna lo hnâwl tum emaw, thâwk khum ve loh ni anga Bible thu thenkhat lo sawi hnâwm tum emaw ve ngawt ang chi hi chu Pathian Lehkha Thu sawi chhiatna hlauhawm ber, fing vervêk tak ni bawk si a ni hial mai thei, a chhan pawh Isua hming ngeia tih a nih thin vâng a ni. Isua kha chuan Pathian Lehkha Thute hi thuneihna nei niin a ngâi tih chiang takin kan hria a, chu chuan a hun lâia Thuthlung Hlui lehkhabute chauh hi a la huam a ni. Hemi ni lo hi thil dang, Thuthlung Hlui lehkhabute kan thlîr dân tûr min hrilhtu kan mamawh tawh chuang em ni?

Isua khân Pathian Lehkha Thuin thuneihna a neih hi a tihnêp-sak lo pawh ni mai lovin, mihring nun kâihruaitu rin tlâk leh rin ngam a nihzia a sawi fo zâwk a. Dik tak phei chuan, tlâng chungah thu a sawiah ngei pawh khân ngaih kawih luih theih miah lo tûr khawpa chiangin, “Dân thu emaw, zâwlneite thu emaw tibâng tûra lo kal ka nih ring suh u; tibâng tûr ni lovin, tifamkim tûr zâwkin a ni ka lo kal” (Mat. 5:17, NASB) tih thu a sawi a nih kha. He thu a sawi zawh

Page 124: PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret ...€¦ · 1 PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret Scripture) by Frank M. Hasel and Michael G. Hasel April,

124

hian, “Tu pawh hêng thupêk tê tham berte zînga pakhat lek pawh nuai bo va, a tih ang ti ve tûra mi dangte pawh zirtîrtu chu vân ramah chuan mi tê ber tia sawi an ni ang” (Mat. 5:19, NASB) a ti zui leh bawk.

Tûn lâi huna Kristian thurin pawimawh eng engte hi nge Thuthlung Hlui thu-a innghat ni le? Entîr nân, khawvêl leh a chhûnga thil awmte siam a nih thu (Genesis 1, Genesis 2) leh suala mihringte an tlûk thu (Genesis 3) te kha ngaihtuah la. Kristian thurin pawimawh dang engte hi nge Thuthlung Hlui lehkhabuten an lo sawi, Thuthung Thar lehkhabuten an awmzia an rawn sawi fiah tâk ni le?

NILÂINI June 24

FIANRIALAH ZIR THÎN RAWH

Kan tûn lâi nun hi chu a hmanhmawhin buaipui tûr thil chi hrang hrang a tam êm êm mai a. A châng phei chuan dam khaw chhuah nân leh kan dawhkâna ei tûr a awm theih nân rim taka kan thawh tâng tâng a tûl thîn. Mihring nunin a mamawh bulpuite chu kan neih ve hnu-ah pawh a âia tam leh a âia tha zâwk kan duh leh thin avângin kan la phîlî buai thei êm êm tho mai a. Mi tihlim tûr leh lungâwina min pe thei tûr nia kan hriat thilte chu neih ngei kan duh thîn bawk. Mahse, Solomonan Thuhriltute bu-a a lo sawi ang khân, chutiang chu a thleng tak tak ngâi si lo va ni.

Chhan eng eng emaw avâng hian kan nun hi buai rêng rêngin kan hmang thei a, chutianga kan buai thin êm avâng chuan Pathian lam ngaihtuah hman lêk lova kan ni tin hun hman ral mai a awl thîn hle. Chutianga kan awm thin chhan chu Pathian kan rin loh vâng pawh ni chuang lovin, Bible chhiar nân te, tawngtâi nân te leh a kuta kan nunna kawltu LALPA (Dan. 5:23) lam ngaihtuah nân te-a hun tha kan hman thin loh vâng a ni. Thil dang eng eng emaw hian Pathian nêna hun duhawm tak kan hman theihna tûr a dâl thei tlat a. Min chhandamtu Isua chu kan tawh theihna tûrin hun thâwl tha insiam kan mamawh theuh a ni. A ngaihthlâkna tûr hun kan insiam lo a nih chuan eng tin nge Thlarau Thianghlimin min rawn biak theih ang? Pathian nêna hun bîk hlu tak kan hman dun te, a Thu chhiar nân leh amah biak nân te-a hun hman thinte hi kan thlarau nunna hnâr pawimawh tak a ni.

Page 125: PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret ...€¦ · 1 PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret Scripture) by Frank M. Hasel and Michael G. Hasel April,

125

Sâm 37:7; Sâm 46:10; leh Sâm 62:1, 2, 5 chhiar la. Hêng châ-ngte hian Pathian nên chauh hun hman dun chungchâng eng tin nge an sawi? Eng vângin nge Pathian nên chauh hun hman dun chu a pawimawh viau le?

Mi tu emaw i hmangaih a nih chuan, amah nên chauha hun hman dun thin i thlahlel khawp ang. Chutiang deuh chuan, mi dang leh thil dang tihbuai loha Pathian Thu i chhiar leh i ngaihtuah theihna tûr hmun thlang thîn ang che. Mahse, kan tun lâi nun buai tak angah hi chuan keimahni’n hun kan insiam luih ve hrâm hrâm te a nih ngawt loh chuan thil tihhlawhtlin harsa tak mai a ni a. Pathian nêna hun hman dunna atân leh a thu ngaihtuahna hun atâna tha ber chu zîngkâr hi a ni. Chutianga i ni tin hna i thawh tan hmaa Pathian pâwlna hun i hmang thîn a nih chuan nilêngin hun nuam leh hlimawm, hlâwk thlâk bawk si i hmang thei ang, a chhan pawh ngaihtuahna hlu tak i chhar chhuah tâk khân dârkâr tam tak chhûng a chên chilh zui dâwn che vâng a ni. Mah-se, tu mah leh eng mahin a tihbuai loha Pathian nêna hun hmang dûn tûr chuan hun tha leh chhenfâkawm insiam thiam a ngâi ve viau a nia.

Bible-in a sawi Pathian nung nêna tawngtâina hmanga inzawm-na chuan thil dangin a theih ve miah loh tûr danglamna i nunah a rawn thlen ang a. Isua ang deuh deuh tûrin a pui bawk dâwn che a ni.

LALPA nên chauha hun hman theih dân tûr kawng hi i lo zawng ve tawh thîn em? Chutiang hun chu engte nge ni a, eng tin nge Pathian mizia leh a hmangaihna hre chiang leh zual tûrin a puih che?

NINGANI June 25

BIBLE CHÂNG VAWN LEH HLA SAK

“I chunga thil ka tihsual loh nân i thu chu ka thinlungah ka khâwl khâwm a” (Sâm 119:11).

Bible châng vawn hian malsâwmna tam tak a thlen thei a. Kan rilru-a Pathian thu hlu tak takte kan khâwl khâwm hian kan hriat reng-na bâwmah kan vawng tihna a ni a, chûng kan Bible châng vawnte chu a tûl hunah leh a tûl dân ang zêlin kan hmang tangkâi thei dâwn a ni. Chutianga kan tih chuan Bible hian kan thil ngaihtuah dânah te, kan thutlûkna siamah te nghawng a nei ang a, kan ngaihhlut zâwng leh

Page 126: PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret ...€¦ · 1 PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret Scripture) by Frank M. Hasel and Michael G. Hasel April,

126

nungchang chenin a siam tha ang. Pathian Lehkha Thu kan vawnte chuan kan ni tin nun hmanna kawngah Bible sawi angin min awmtîr thei dâwn a. Chu bâkah chuan, Pathian chibai bûk thei tûr leh Pathian Lehkha Thuten an sawi dân remin rinawm takin kan nun phah thei dâwn bawk a ni.

Bible chângte hi a thumal tina vawn vek a thatna dang pakhat leh chu bumna leh hrilh fiahna dik lo laka min vêngtu tha tak a ni thei hi a ni. Pathian Lehkha Thute hi kan vawng a nih chuan Bible chhiar mai tûr awm lohna hmunah pawh en lovin kan sawi par par thei dawn tihna a ni a. Chutianga kan ti thei a nih ngat chuan thlêmnate kan tawh hunah emaw, hnial kalhtu kan hmachhawn hunah emaw pawh kan tangkâipui hle ang. Pathian thutiamte chu hre chhuak a, kan harsatnate ni lova Pathian Thu zâwk chu kan rilrua kan ngaihtuah tlat a nih chuan tanpuitu dang an awm loh hun pawha mi tanpui dân kawng sâng tam tak neitu Pathian lakah kan ngaihtuahnate châwisânin a awm dâwn a ni.

Efesi 5:19 leh Kolosa 3:16 chhiar la. Eng tiangin nge Pathi-an Hla sak hian kan rilru-ah Pathian Thu a tuha a tihngheh sauh thin bawk le?

Bible thu hmanga hla phuahte han sak hi Pathian Lehkha Thu châng vawnna kawng tha tak a ni thei a. Bible chângte a thlûk siam a, chumi chu han sak chhin vêl hian a hnu-ah pawh hriat zui reng a awl bîk hle a ni. Pathian Lehkha Thu chângte hi a thlûk mâwi tak tak si-amin sa thîn ila, tichuan, kan thinlungah nghet takin a lo bei ang a, kan rilru hahna hnawh kianna tha tak pawh a ni thei bawk. A thlûk mâwl tê, mahse inchawih êm êm sia siam Bible chângte chu naupang tê tê-te pawhin an sa theiin vawn an awlsam phah êm êm bawk. Bible thute hmang hian khawvêl pum hriat hlawh ni phâk hla leh rinmâwi chi hrang hrang phuah chhuah a lo ni tawh a, chûng an hla phuahte chu kum za tam tak kal ta atang khân Kristiante ngaihtuahna leh tih dân kâihruaitu tha a lo ni tawh thîn nghe nghe. Kan rilru châwisângtu leh Pathian leh a Thu lama kan ngaihtuahnate kaltîrtu hlate hi kan nuna malsâwmna thlentu ropui tak leh a tha zâwnga min khalhtu tangkâi tak a ni thei a ni.

“Rimâwi hian vân hmuna Pathian chibai an bûknaah pawh

Page 127: PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret ...€¦ · 1 PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret Scripture) by Frank M. Hasel and Michael G. Hasel April,

127

dinhmun pawimawh tak a chang a. Chuvâng chuan, Pathian fakna hla kan sak te hian vân zâipâwlte tih dân nêna inrem thei ang ber tûrin kan ti ve thîn tûr a ni.”—Ellen G. White, Thlahtubulte leh Zâwlneite, p. 629.

ZIRTÂWPNI June 26

ZIR BELHNA: Ellen G. White-i lehkhabu, Krista Panna Kâilâwn phêk 73–82-a “Tawngtâina Hun Remchâng” tih kha chhiar ni se.

“Mihringte mit hian amah ngâwng ngâwng chuan Krista duhawmna leh mâwina chu a hmu thei ngâi lo vang. Thlarau Thi-anghlimin chhûng lama mi a rawn tihên a, kan sualte phurtu—eng kim tâna tâwk zo êm êm Krista— khawngaihna leh ngaihdamna tel lo chuan beisei tûr leh tanpuitu nei lo kan nihzia min rawn hrilh chauhin a khawngaihna tâwp chin nei lo, a hmangaihna teh sên rual loh leh ropuina chu kan lo hre thiam thei dâwn a ni.”— Ellen G. White, The Upward Look, p. 155.

“Pathian Lehkha Thu châng thenkhat hi chu—a bung pum pui pawh a ni ang—kan vawng thei a, chûngte chu a thlêmna nêna Setana a rawn kal hunah kan lo sawi chhuak dâwn a ni. . . . Khawvêl thilte leh tisa thilte ringawt ngaihtuah tûra Setana min rawn thlêm a tum hunah chuan ‘Tih ziak a ni’ tih thu hmangin hneh takin kan lo chhâng thla thei ang.”—Advent Review and Sabbath Herald, April 8, 1884.

SAWI HO TÛRTE:

1. Eng tiangin nge duhthlâna zalên kan neih hian rin-na leh thunâwihna chungchânga duhthlanna kan siamah korî a tuk le? Kan nuna thil tam tak hi chu keimahni thunun phâk lohte a ni hlawm a, thil pawimawh tak tak, entîr nân, chatuan nunna nêna inkaihhnawih thilah phei chuan tih theih kan nei lo hle. Chutiang chu ni mah se, duhthlanna zalên erawh kan nei tho a. Pathianin a pêk che duhthlanna zalên kha eng tin nge i hman thin? Thlarau lam thilah hian eng ang duhthlannate nge i siam thin le?

2. Sabbath-in Pathian nêna hun tha tak kan hman dun

Page 128: PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret ...€¦ · 1 PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret Scripture) by Frank M. Hasel and Michael G. Hasel April,

128

theihna tûr remchâng min siamsak theih dân leh min siamsak tûr a nih dân chungchâng hi ngaihtuah la. Eng tin nge Sabbath serh hian i mamawh tak Pathian nêna hun in hman dunna tûr dâl thei thilte i tihna tûr lakah a vên che? Eng tin nge Sabbath hi a nih dân tûr ang taka thlarau lam malsâwmna dawnna nî-ah i siam nasat leh zual theih ang?

3. Pathian nên chauha hun hmanga a thute i lo zir ta-whna atanga i thil tawnte chu eng nge ni? Chu i thil tih thin chuan eng tiangin nge i rinna kawngah nghawng a neih a, eng tianga nei tûr nge a nih hrim hrim le? In class-ah khân a theih chuan Pathi-an Thu chhiar leh tawngtâia nangmah chauha hun i hman thin dân leh, chuta tanga hlâwkna i chhar chhuahte chu sawi la. I thil zir chhuah atang chuan eng tin nge mi dangten hlâwkna an lo chan ve theih ang?

4. Bible-a eng lâite hi i ngaihnata i lo vawn ve tawh sawi la. Chûng thute chu eng vânga duh êm êm nge i nih sawi bawk rawh. Eng tiangin nge chûng chângte vawn chu i tân malsâwmna a nih le?

Page 129: PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret ...€¦ · 1 PATHIAN LEHKHATHU HRILH FIAH DAN TUR (How to Interpret Scripture) by Frank M. Hasel and Michael G. Hasel April,

129

April , 2020

1. Matt. 6:14

2. Sam 32:8

3. Matt. 21:22

4. 1 Peter 3:15

5. Thufingte 16:28

6. Matt. 19:26

7. Mika 7:19

8. Matt. 19:21

9. Isaiah 49:25

10. Rom 12:14

11. Thufingte 15:13

12. Hebrai 11:6

13. Rom 12:10

14. Rom 2:11

15. Sam 46:10

16. Galatia 5:13

17. Thufingte 18:24

18. Efesi 4:29

19. Isaiah 65:24

20. Isaia 43:25

21. Deut. 33:27

22. 2Timothea 2:24

23. Matt. 5:41-42

24. 2 Timothea 3:10-12

25. 1 Korin 15:52,54

26. Hebrai 10:24-25

27. Tirhkohte 1:8

28. Efesi 4:21-22

29. Sam 139:1-4

30. Thufingte 19:21

May 2020

1. Matthai 22:37-39

2. Sam 5:2,3

3. 1 Korinth 15:10

4. Sam 27:14

5. Sam 62:8

6. Hebrai 11:6

7. Filippi 4:4

8. Thupuan 22:20

9. Filipi 1:21

10. Ephesi 6:10

11. Mathai 7:17

12. Daniela 6:10

13. Isaia 43:1

14. Marka 8:38

15. Thupuan 2:10

16. Ezekiel 11:20

17. John 15:10

18. 1 Timothy 2:19

19. Matthai 5:10

20. Sam 100:4,5

21. Sawltak 28:31

22. Hebrai 11:1

23. Thufingte 16:18,19

24. Tirhlohte 3:19

25. Zephania 2:3

26. 1 Petera 3:12

27. 1 Korinth 13:4

28. Johana 14:9

29. Sam 34:14

30. Rom 14:8

31. Luka 11:13

June 2020

1. Luke 8:16

2. Exodus 24:12

3. Johana 14:15

4. Johana 15:10

5. Thuhriltu 7:9

6. Sam 119:37

7. Matt. 26:39

8. Genesis 5:2

9. Johana 8:44

10. Hebrai 13:6

11. Rom 5:8

12. 1 Korinth 13:2

13. Thupuan 14:12

14. Mathaia 6:9,10

15. Jude 20

16. Isaia 61;10

17. Sam 62;10

18. Sam 71:5

19. Ephesi 4:4-6

20. Rom 12:2

21. Thupuan 21:1-4

22. 1 Peter 1:21

23. Sam 107:1

24. Sam 69:30

25. 1 Samuel 15:22

26. Tirkohte 17:11

27. Ephesi 1:7

28. Sam 27:9

29. Sam 50:15

30. Sam 7:9

MORNINGWATCH