PALAESTRALATINA

ANN. XXXIX (Fase. IIT) - N. 207

M. SEPTEMBRI — A. MCMLXIX

P A L A E S T R A L A T I N ATrim estres litte rarum latinarum com m entarii Caesaraugustae edendi

Praeses: J. M. Ciller, C. M. F. Administrator: H enricus Arenas, C. M. F. Moderator: M arianus Molina, C. M. F. Curator technicus: Jesus Aspa, C. M. F. Praecipui scriptores: Josephus M. Mir, C. M. F.; Josephus M. Jiménez, C. M. F.

Pretium m itta tu r oportet ad adm inistratorem :San Antonio M.“ Claret, 9 — ZARAGOZA (España)

Scripta ad m oderatorem : Colegio Menor, CALATAYUD (Z aragoza-E spaña)

Constat in Hispania et America Hispanica: 8 0 pesetis; in Gallia: io f rancis; in Italia: 1.200

libellis; in Germania: 8 marcis; in Anglia: 15 solidis; in reliquis civitatibus, 2 doliaribus

Depòsito legal Z. 191. - 1966 E ditur Ordinarii et Superiorum licentia

I N D E X

ANN. XXXIX (Fase. III) - N. 207

M. SEPTEMBRI — A. MCMLXIX

J. J im é n e z D elgado, C. M. F., De Sebastiano Brani nobili scrip­tore Argent or at ensi (1457 - 1 5 2 1 )............................................... 97

R. S a r m ie n t o , C. M. F., Cous et C a u s .............................................. 109P. F uen tes V albuena , C. D., H ym ni instaurandi Breviarii Ro­

mani ...................................................................................................................... 115

J . M a r in e l l i, De re co sm o n a u tica ............................................................ 123

M. M olina - A, P agano, X X Certamen C a p ito lin u m ..................... 129G. W a l l n e r , Pabulum m e n t i s ....................................................................... 131

B ibuographia, M. Molina, C. M. F., Petrus Herranz, C. M. F. 135

P A L A E ST RA L A T I N AL I T T E R A R U M L A T I N A R U M C O M M E N T A R I I

A S O C I I S C L A R E T I A N I S E D I T I

ANN. XXXIX (Fasc. III) — N. 207 M. Septembri A. MCMLXIX

DE SEBASTIANO BRANT NOBILI SCRIPTORE ARGENTORATENSI

( 1457- 1521)

Paucis abhinc annis com m entationem de Sebastiano B rant scripsi A rgentoratensi om nium gentium conventui de lingua latina restituen­da propositam , quae postea in Actis recepta est h Postea de eodem scrip tore diu m ultum que investigavi, prim um Oxonii Londiniique, deinde Parisiis, Basileae atque Argentorati. Earum tam en rerum , quae a me investigata et scrip ta sunt, nonnulla jam p ro d ie ru n t1 2, pars vero praecipua, jux ta horatianum illud, m em branis intus positis, nonum in annum p re m itu r3. Nunc autem Palaestrae Latinae lectoribus quid de hoc scrip tore sentiam breviter sed aperte offerre visum est, ita u t hujus argentoratensis scrip toris gloriam quasi e tenebris in lucem proferam , ipsiusque clarum nomen ac decus magis in dies splendeat.

Quaecum que dicam duplici partitione com plectar. Agam igitur

1. Troisième Congrès International pour le Latin Vivant. S trasbourg, du 2 au 4 Septem bre 1963. Aubanel, Avignon, 1963, pags. 83-90.

2. Sebastián Brandt y el «Liber Faceti», «Revista de Archivos, Bibliotecas y Museos» 72, 1964-1965, 301-353; El «De Origine» o Historia de Jerusalén de Sebastián Brant, «Salmanticensis» 15, 1968, 435-463.

3. Cf. Hör., Ars Poet. 388-389.

98 J. Jiménez Delgado, C. M. F.

prim um de ipsius Sebastiani B rani vita et operibus; deinde de «Stul- tifera Navi», opere praecipuo ab eo typis m andato, cui index est ger- m anicus «Das Narrenschiff», vi cujus auctor ubique terra rum claruit.

DE SEBASTIANI BRANT VITA ET MORIBUS

Ad latinam linguam nunc tem poris instaurandam et ad eam com­m unem in ter doctos hom ines efficiendam, maximi m om enti est scrip­torum renascentium litterarum exemplum et cultum maxime fovere eosque in te r adulescentes prom overe, una cum classicis scriptoribus, quippe quibus in deliciis fuerit de omni re latine scribere, ideoque in eis verborum copia inest ad latinam linguam in hodiernos usus facile aptandam .

Eorum scrip torum sunt m ulti, qui sua ipsorum aetate m agnam consecuti sun t laudem, quippe nunc etiam non m ediocri fru un tu r laude gloriaque. Ita, exempli causa, Petrarcha (1304-1374), Laurentius Valla (1407-1457), Pontanus (1426-1503), Massilius Ficinus (1433-1503), Antonius Nebrissensis (1444-1503), Erasm us (1466-1536), Budaeus (1468-1558), Thomas M orus (1478-1535), Scaliger (1484-1558), Beatus Rhenanus (1485-1547), Joannes Ludovicus Vives (1493-1540), Petrus Ram m us gram m aticus (1515-1573), quorum opera de vario argum ento et genere notissim a sunt.

Sed illius aetatis nonnulli sunt etiam scriptores qui, supra memo­ratis aetate aequales, labore, m eritis, operibus, non tam en eadem gloria gaudent; quia eorum libri et vitae virtutes, quamvis clarissima quidem , oblivione obscurata, a m em oria hom inum longe diuque affue­run t. In ter quos vero Sebastianus B rant (1457-1521), argentoratensis scriptor, recensendus est. E jus nomen, hac data occasione, restituen­dum atque nobilitandum suscepi.

Deest opus, quod nobis praebeat veram egregiamque Sebastiani B rant imaginem. Ex notulis tam en quas hinc illinc colleg i4 et ex cognitione quam ipse ex pluribus illius operum lectione accepi 5, satis

4. Ampliorem notitiam de vita deque operibus Sebastiani Brant trad it Ca­rolus Schmidt, Histoire littéraire de l’Alsace à la fin du X V e et au commen­cement du X V I siècle. Paris, G. Fischbacher, 1879, pp. 189-333, 340-373; Fride- ricus Zarncke, Sebastian Brants Narrenschiff, Leipzig, 1854, m ulta quoque affert in praefatione (pp. IX-CXLII) de Sebastiani B rant vita et scriptis.

5. Opus paravi, nondum editum , cui index est Obra dispersa de Sebastián Brant, in quo collegi CLIV opera ab ipso Sebastiano Brant composita vel ab eo edita.

De Sebastiano Brani 99

aperte com perire potui hunc argentoratensem scriptorem clariore m em oria dignum esse cultuque fervidiore quam illo quo reapse gaudet. Q u o d tamen aperte patebit, ubi sum m atim de ipsius v ita et scriptis nonnulla re ttu lero (i.

Vitam Sebastiani B rant paucis absolvam.N atus A rgentorati seu Argentinae anno 1457 6 7, a prim a pueritia ita

penitus litteris liberalibus se abdidit, u t cito earum m agister evaserit et scrip tor om nibus adm irandus. Philosophicis deinde disciplinis e t jurid icis Basileae enixe vacavit, optim orum m agistrorum d u c tu 8. De­nique in u troque ju re doctor renuntiatus, professor et m agister in Basiliensem U niversitatem cooptatus est, ubi principia ju ris civilis e t canonici explanavit et in discipulorum usum latine e d id it9.

Carmina et profana et sacra, cum vernacula lingua tum praeser­tim latina, p lurim a finxit, quorum duo volum ina, om ni adm iratione digna, exstant typis m andata 10 11.

Clarissim a quoque m anent alia nonnulla Sebastiani B rant opera, in ter quae Stultifera Navis maxime em inet extollitque caput «quan­tum lenta solent in ter viburna cupressi» n ; quod opus, quam vis non

6. Ampliorem notitiam cf. apud C. Schmidt, in opere de quo mentionem feci in notula quarta.

7. Nonnulli eum natum pu tan t anno 1458; ita, ex. gr., C. Schmidt, Alsa­ciens illustres. Strasbourg, 1865; ipse vero C. Schmidt, Hist. Litt, de VAlsace (Paris, 1879) postea sententiam m utat eum que natum au tum at anno 1457.

8. Jacobus Wencker, Miscellanea ex litteris ad Seb. Brant (S trasbourg), col­legit quasdam epistulas in Sebastianum B rant vel ab eo scriptas, in ter quas notatu digna est illa cujusdam invidi aem ulatoris, qui eum incussat de jac­tan tia deque inscientia: «Ubi poetas, inquit, ubi oratores quos te novisse jac­titas, dedicistis... ex rudibus particularibus scholis in hoc basiliense gymna­sium peragrasti...». Sebastianus hac ratione responsum ei dat: «...Geramigi- tu r tibi morem, atque litteris tuis, utcum que potero, respondere com pellor non tibi, qui te non tan ti facis ut nomen tuum sed inim icitiam detegas... Ce­terum quod carm ina nostra, quae cruda sem per fatebar, in m etri ratione pec­care rudiaque dicis, id aliorum relinquo judicio, non tuo, qui nihil sane horum intelligis, qui litteras usque adeo barbaras, plurium verborum , eloquentiae parvae scriptitasti, u t balbutientes ineptire videantur, qui denique in ceteris sfs inelengantior in tantum u t me tui m iseret, stilo agresti, non Semigraeco, sed toto barbaro, fatu itatem tuam litteris his diffundis...».

9. De scholis a Sebastiano B rant Basileae frequentatis, cf. Wilmelm Vischer, Geschichte der Universität Basel von der Gründung 1460 bis zur Reformation 1529. Basel, 1860.

10. In laudem gloriosae virginis Mariae multorumque sanctorum varii generis carmina Sebastiani Brant. Basileae, J. Bergm ann de Olpe, 1494, in 4.°; cf. Hain, 3733; Varia Sebastiani Brant Carmina opera et im pensis Johannis Bergmann de Olpe, Basileae, Kal. Majis, 1498, in 4.°.

11. Verg., E cl 1, 25.

3 (K) J. Jiménez Delgado, C. M. F.

ab eo latine conscriptum sit, sed germ anice anno 1494, tanta fama claru it, u t cito in alias linguas (gallicam, anglicam, danicam, lati- nam ) v e r te re tu r12 et m ultifariam ederetur; immo in ecclesiis ejus sententiis praecones u teren tu r ad m ores castigandos et vitam Chri­stianam renovandam atque fovendam 13.

Sebastianus B rant scripsit etiam vel e lingua latina in germani- cam vertit in adulescentium usum , praesertim Onophrii filii, opuscula quaedam ad inform andos bonos m ores 14 15 16.

Edidit etiam m agna sollertia et cura classicos scriptores latinos: Terentium ir>, Vergilium ir>, Aesopum 17. Editio vergiliana digna est om ni laude tum cura typographica, tum ornam ento quinque comm en­tario rum , tum argum entis brantian is quibus partes singulae o rnan­tu r, tum maxime im aginibus quibus m irum in m odum d ita tu r; est enim prim a editio vergiliana figuris atque imaginibus illustra ta 18.

Scripsit p raeterea Sebastianus B rant vel ipse edidit opera m ulta

12. De variis «Narrenschiff» editionibus et translationibus apprim e disse- ru ii F. Zarncke, Sebastian Brants Narrenschiff. Leipzig, 1854 pp. XXXVI-CXLII; etiam A. Pompen, The English Versions of the Ship of Fools. London, 1925, pp. 14-19.

13. Des hoch / wirdigen doctor i Keisespergs na- / rrenschiff so er gepre- dicht hat zu Straszburg, in den hohen stiff da / selbt Predicarli der zeit 1498... Getruckt zu Straszburg / von Iohanne Greiniger... / In der iar der gebürt Christi / Tucent CCCCC.XX.

14. De his opusculis a Sebastiano Brant ex lingua latina in germanicam translatis, cf. F. Zarncke, o. m.; Cato (pp. 131-137), Facetus (pp. 137-142), Liber Moreti (pp. 142-147), De moribus et facetiis mensae (pp. 147-153).

15. Terentius cum directorio, glosa intermineari, vocabulorum, sententia­rum artis comicae commentariis: Donato, Guidone, Assensio... Impressum in imperiali ac libera Argentina per magistrum Johanne Griininger... anno 1496. Altera editio brantiana imaginibus illustrata, anno 1503.

16. Publii Virgilii Maronis Opera. Strasbourg, 1502; cf. T heodore K. Rabb, Sebastian Brant and the First Illustrat ed Edition of Ver gil, «The Princenton University Library Chronicle» 21, 1960, 187-199.

17. Aesopi fabulae. 1501. In Bibliotheca Nationali Parisina inveni duo exem­plaria: BNP, Rés. Yb 403 et 404. P raeter haec classicorum volumina, Sebas­tianus B rant quoque edidit Petrarcham (1499)) et Boethium, De Philosophico consulatu (1501).

18. Haec editio est mirifica, cum arte im pressoria tum maxime imaginibus quibus ornatur, tum com m entariis atque m etris brantianis in quibus argu­m enta singula continentur.

De Sebastiano Brani 101

ad rem juridicam sp e c ta n tia 19 et ad rem quoque asce ticam 20 et h is to ricam 21; sed longius est singillatim de om nibus bran tian is operibus aut editionibus disserere.

Sub fine saec. XV, pro patria sua fovenda, disciplinam juris, quam Basileae in Universitate om nium plausu professus erat, recusavit. Ar­gentoratum deinde venit, ubi, ab anno 1503, m unere a secretis fide­liter functus est. D esiderantur acta officialia latine scripta, quae lu­culentum sane forent testim onium ejus peritiae in lingua latina adhi­benda 22. In illo m unere fungendo, pristinas am icitias confirm avit novasque iniit et cum litteratissim is quibusdam viris suae aetatis et nationis, et cum praeclaris finitim arum nationum hom inibus 23. Im-

19. Nam praeter Expositiones seu declarationes omnium titulorum iuris, Sebastianüs Brant scripsit etiam sive edidit haec quae sequuntur: Decretum Gratiani (1493), Decretalium Gregorii Noni (1494), Decreta Concilii Basiliensis (1499), Liber decretorum sive Panormia Ivonis (1499), Margaritae decretalium (1499), Sextus decretalium (1500), Layen Spiegel (1508), Der Rechterlich Clag- spiegel (1516); cf. Dr. Stiegler, Ein kanonn. Werk von Sebastian Brant, «Archiv für kathol. Kirchen recht», 78, 1898, 188; R. Stintzing, Geschichte des populä­ren Literatur der römisehen-kanonischen Rechts in Deutschland, Leipzig, 1867.

20. Opera ascetica a Sebastiano Brant conscripta vel saltem ab eo ed ita sunt quoque multa: Rosarium in laudem Virginis Mariae (1490), In divi Ono- phrii laudem (1494), Augustini sermonum opera (1495), Passio Sancti Meinardi (1496), Concordantiae majores (1496), De sancto Ivone hymnus (1497), Con­cordandae majores (1498), De revelatione beato Methodio (1498), Hortulus ani­mae (1498), Hortulus rosarum (1499), De patientia libri aurei tres (1499), Som ­nia domini Sebastiani Brant (1500), Der heiligen leben (1502), Traum Seb. Brant(1502) , In memorabiles ev angelist arum figuras (1502), De laude sanctae Crucis(1503) , Rationarium evangelistarum (1505), Legenda aurea (1511), In honorem trium magorum (1513), Carmen saphicum de laude ordinis cartusiani (1515). Summa angelica (1520), Opera Sancti Ambrosii (1492), Reformatorium clerico­rum (1494), Quadragesimale (1495), In psalmum XXXI I I (1507), In psalmum «Domine, quis habitabit» (1508), In symbolum apostolorum (?).

21. Opera quoque historica Sebastianus Brant scripsit, ut ex. gr., De Ori­gine et Conversatione bonorum Regimi el laude Civitatis Hierosolymae, cum exhortatione ejusdem recuperandae, opera et im pensa Johannis Bergm ann de Olpe, Basileae, 1495; Zu eren romscher Kuniglicher Maiestat (1502); Bischoff Wilhems von Moensteins waal und einrit. Anno 1505-1506. Authore D. Doctore Branden seligen, wie ich annders nich befind, cf. Georg Wolfram, Ein bisher unbekantes Werck Sebastian Brant, in «Jahrbuch für Geschichte, Sprache und L iteratur Elsass-Lothringen», 1, 1885, 106-107.

22. Fragments des Andenes Chroniques d’Alsace: III. Les Chroniques Strasbourgeoises... Les Annales de Sébastien Brant. Fragments recuillis par l’Abbé L. Dacheux. Strasbourg, 1892.

23. In opere, cui index est: Illustrium virorum epistolae... ad J ohanReuchlin. Tubingae, 1514, tres inveni Sebastiani Brant epistulas; C. Schmidt, Hist. Littéraire de l'Alsace. Paris, 1879, pp. 232-233, loquitur de com mercio épis-

102 J. Jiménez Delgado, C. M. F.

pera to ris M aximiliani consiliarius renuntiatus et comes palatinus c rea tus eum m agnis laudibus prosecutus est in suis carm inibus et ii? operibus ei dicatis. Prim am senectutem attingens, ad Carolum V m issus est, u t partes cum eo com poneret in quibusdam quaestioni­bus litibusque A rgentorati obortis 24.

H um anas litteras sem per fovit et cum politioribus hom inibus fa­m iliariter egit, quorum plurim i ad Evangelicam Ecclesiam postea proclives vel lapsi sunt, ipse tam en accerrim e unitatem Ecclesiae ad ultim um spiritum propugnavit; quare forte ejus m em oria non om ni­bus g rata f u i t25. Virginem M atrem filiali am ore dilexit. Eam saepe arden terque cecinit. Im m aculatam ejus conceptionem acerrim e de­fendendam su scep it26. Ecclesiae mala, pericula, detrim enta sive in doctrina sive in m oribus am are flevit, sed fuit sem per ipsius custos fidelissim us et studiosissim us filius.

Sebastianus B rant, m agna gloria cum ulatus et m eritis, Argento­ra ti in pa tria , obiit anno 1521.

DE SEBASTIANI BRANT OPERIBUS

Basileae, ubi, tunc adulescens, ju ris civilis et canonici professor exstitit, opus edidit cui titu lus est: Expositiones sive declarationes om nium titu lorum iuris tam civilis quam canonici per Sebastianum B rant collectae et revisae. E t de modo studendi in utroque iure cum nom inibus om nium scribentium in iure... Venundatus Parisiis in vico

tu lari Sebastiani B rant praesertim cum im pressoribus et scriptoribus suae aeta tis, ita ex. gr. Bergm ann de Olpe, Amerbach, Zasio, Jerónim o Vehus, Tri- them io, Wimphelingio, Geiler, Erasm o; sed harum epistularum maxima pars desiderantur.

24. Ipse Sebastianus Brant, anno 1520, testim onium publicum reliquit in chronica civitatis argentoratensis, u ti constat in fragm entis a L. Dacheux col­lectis (cf. n. 22): «Ab isto tem pore usque ad Simphoriani absens fui, missus G andam ad Caesarem Majest. Redii sanus et incolumis, gratiam Caesaris adep­tu s ex congratulatione, quae in Chronica nostra habetur. Laus Deo optimo maximo. Quinta post Johannis, Vig. Petri et Pauli, 1520».

25. Mary Alvarita Rajewski, Sebastian Brant. Studies in Religions Aspects o f His Life and Works with Special Reference to thè Varia Carmina. Washing­ton, Catholic University of America Press, 1944.

26. C. Schmidt, La controverse allemand de VInmaculée Conception et l ’intervention et procès de Wigand Wirt, in «Archivum Franciscanum H istori­cum » 45, 1952, 397-450; Varia Sebastiani Brant Carmina. Basileae 1498: fol. Aii(v)-Aiiii(v): ...pro Virginis Conceptionis defensione contraque maculistarum Virginis Mariae furorem invectio Sebastiani Brant.

De Sebastiano Brani 103

divi Johannis Lat erar e regione collegii Cameracen. 27 28 H ujus operis sunt innum erae editiones in praecipuis bibliothecis, quarum p lu ri­mas vidi M atriti in Bibliotheca Nationali.

In praefatione, praestantissim o viro doctori Andreae Helmont, praeceptori suo, dicata, haec Sebastianus B rant grato anim o scribit:

«Foret adm iratione dignum, ornatissim e vir totiusque eloquentiae et facundiae columen longe princeps, cur ego adulescens nullius peritiae aut artis bonae gnarus, hanc mihi usurpem provinciam (ut ausim ) non modo-de ju ris principiis, sed et maxime ad te virum omnium acutissim um scribere cujus domi ju ra nascuntur. Noctuas profecto Athenas fero. Et, u t apertius loquar, balbutiens ego, judicari potius abs te, quam videri volui. Quamobrem cum te novissem virum hum anum ac perdoctum , mihique faventissim um sumpsi anim um liberiusque meas ad te lusi pue­riles ineptias».

Postea in eadem praefatione auctor de ratione operis paucis agit et disserit:

«In qua in terpretatione m ultis quidem om nia et pluribus cognita, g rata tam en et utilia juvenibus reperies; nonnulla tam en quae vel altius repetenda, vel copiosius disserenda fuerunt stric tim enarravim us, ne m agnitudo principii plus quam p ar est excrescat. E t ne epistolae mo­dum excedam, jam finem loquendi facturus paululum quippiam de le­galium titu lorum laudibus annectam , quae quidem sunt prim a cuna­bula et civilis prudentiae praeexercitam enta, a sacratissim is legumla­toribus derivata, ac im periali splendore illuminata.»

Praefatio fin itu r hoc disticho in laudem Andreae Helm ont, elo­quentia et ju ris doctrina clarissimi:

«Vive, vale et superes longaevi Nestoris annos,Eloquii princeps, Scaevola docte, vale.»

Sensus christiani et auctoris recta rei ratio pa ten t jam in p rin ­cipio operis. In prooem io enim haec notissim a verba invenimus:

«Cum difficile, immo impossibile sit, u t bono peragantur exitu, quae malo sunt inchoata principio... et unius eu jusque rei potissim a pars sit principium ..., magnum igitur Deum et Salvatorem nostrum Jesum Chris­tum et ejus auxilium invocantes... oportet juri operam daturos prius eru­dire anim am quam corpus... et istud sibi ponere principini, sine quo totum corruet aedificium... ac dicere cum Marone Virg.: Ab Jove prin­cipium... (28), deficiente hum ano subsidio convocare ad auxilium divi­num.»

27. Prim a editio hujus operis prodiit anno 1490, postea aliae editiones hic illic prodierunt (1500, i503, 1504, 1505, 1508, 1514, cet.).

28. Verg., Ecl. 3, 60.

104 J. Jiménez Delgado, C. M. F.

Postea de recta rei ratione ita scribit:

«Quia igitur ardua prim a via est... ideo a faciloribus et levioribus studium quoque, praecipue tam en Juris, inchoandum est, ne in despe* rationem , quae plerum que juvenes avertit, Juris studiosos inducat.»

Sicut in praefatione et in prooemio, sic et in omni tractatione auctor apparet linguae latinae peritissim us. Jam a prim is editionibus hoc opus Sebastiani B rant absolvitur trac ta tu quodam De m odo studendi in utroque iure, a Johanne B aptista de Gazalupis de Sancto Severino conscripto. Prim o conspectu patet quam dispar sit hic ab illo in linguae latinae usus; clare em inet in hoc trac ta tu peritia qua u titu r argentoratensis scriptor.

Omni laude digna sunt Vatia Sebastiani Brant Carmina, ab edi­tore Joanne Bergman Olpe, Basileae anno 1498, vulgata. In hoc opere scrip tor etiam sensus christianos exprim it, et in carm inibus Domino nostro, Virgini Matri, Sanctis dicatis, et praesertim in his distichis quae, sub imagine Magorum Regum, qui dona sua offerunt divino Infanti, ita se habent:

«Quae tibi diva —m iser— Christipara, carm ina lusi Caelicolisque aliis, suscipe g rata velim.

Et mihi pro reliquis erroribus, optim a Virgo,Exores veniam crim inibusque precor.

Nam laude tui Nati superisque tonantis.Cuncta haec concini quae liber iste tenet.» (29)

1) Prim um carm en d icatur «ad magnificum et nobilem virum dom inum Adelberum de Rotperg, insignem ecclesiae Basilien. deca­num , pro virginalis conceptionis defensione, contra m aculitarum Vir­ginis Mariae furorem ». Hoc carm en versibus constat 134, distichis dactylicis conscriptum . Sequuntur alia carm ina sacra, quorum indi­ces ex. gr. sunt:

2) Gloriosae Virginis Mariae in tra se adm iratio, ingrediente angelo.

3) Verba Angeli ad Mariam, quod carmen hoc disticho finitur:

«Virginis effigiem qui transis forte viator,Non dedigneris dicere: Mater, Ave!». (30)

4) Contra judaeos et haereticos, conceptionem originalem fuisse possibilem argum entatur. 29 30

29. Varia Sebastiani Brant Carmina. Basileae, 1498, fol. Ai.30. Varia S. B. Carmina. Basileae, 1498, fol. fAvi 1.

De Sebastiano Brani 105

5) Quaerim onia Virginis in passionem Christi.6) Consolatio Christi ad m atrem .7) Rosarium ex floribus vitae passionisque Dni. N tri. Jesu Christi

consertum ... cum singulis angelicis salutationibus continuandum . Carmen dicolo-tetrastrophon, ex saphico endecasyllabo et adonio di­m etro com positum . Quinquaginta constat strophis saphicis, in qui­bus vita Jesu et Mariae ita narra tu r, ut ante singula «Ave Maria», unaquaeque stropha proferatur.

Hac ratione sequuntur alia plura carm ina sacra in honorem Vir­ginis M atris et sanctorum . Liceat tantum afferre hoc breve carm en, cui index est, «Salve Regina»'.

«O regina Dei Mater carissim a, salve!Vitae dulcedo, spes quoque nostra, vale!

Tenditur ecce ad te per nos vel ad aethera clamor;Nos, quos prim a parens misit in exilium,

Ex hac nos ad te lacrim arum flemus abysso,E t gem itus imo pectore proveniunt.

Eja, age, nostra tuos Mediatrix verte benignos Ad nos prospectus; respice filiolos,

Et Jesum ventrisque tui fructum venerandum Ostendas nobis post precor exilium hoc.

O clemens dulcisque Dei Genitrix, pia M ater;Pro m iseris Natum, Virgo Maria, roga. Amen.» (31)

Praeter carm ina religiosa sunt etiam plura alia profana carm ina in hoc volumine collecta, argum ento et m etro diversa, uti ex. gr.:

1) De corrup to ordine vivendi pereuntibus.2) In baeticum trium phum congratulatio 31 32 33.3) De vita et conversatione Regum Israel et J u d a 3S.4) De captivitate Regis Rom anorum contra Flamingos.5) De m orte im peratoris Friderici.6) Jactatio m artialis hom inis contra m ortem .7) De Francisci Petrarchae laudibus et praestantia.8) Execratio contra fortunam .9) Ad dom inum Johannem Bergman de Olpe, Archidiaconum

31. Varia S. B. Carmina. Basileae, 1498, fol fEiv(v)l.32. Varia S. B. Carmina. Basileae, 1498, fol. bc4; Hieronimus Gebwiler,

lipitome regii ac vetustissimi ortus Sacrae Caesareae Catholicae Maiestatis... Dni. Ferdinandi etc. Hagonoae, 1530; Caroli Verarm, Hist. Baetica. (1494).

33. Carmina, 1498, fol. di(v)-ei(v); etiam prius editum erat hoc carm an in opere De origine (Basileae, 1495, fol. Tiij (pro Tiv) et ss.).

G randisuallensem , de praestantia a rtis im pressoriae a Germanis in­ventae.

Sunt et alia carm ina sacra et profana, quae Sebastianum Brant virum facilitate m ira praeditum in m etris latinis pangendis et usu r­pandis p rae d ica n t34 35.

Neque m inore usus est facilitate et peritia in serm one soluto adhi­bendo. Ex iis quae antea de libro Titulorum iuris attuli, constat Se­bastianum nostrum peritissim um fuisse in lingua latina adhibenda. Praeterea in libro carm inum fabulam inveni De anticipatione horolo­gii basiliensium «ad nobilem et splendidissim um virum dom inum H einricum de Bimo, equitem auratum om nium que divinarum atque hum anarum rerum in terpretem ornatissim um , illustrissim i ducis F o ­derici principis electoris Saxoniae cet. oratorem praestantissim um ». Cum vero haec fabula longior sit, nolo lectoribus taedium m olestiam ­que inferre, ideoque praeteribo. Ultimam tantum rationem a Sebas­tiano B rant propositam afferam , quae ita se habet:

«Ego vero, posthabitis omnibus antea recitatis persuassionibus, uni­cam et veram hujus com entationis causam arb itro r fuisse singularitatem , cui cum omnes omnium regionum nationes passim studere innitique vi­deamus, tum vel maxime alpicolae altiorisque Germaniae populi, plu­rim a inerrabilique rerum novitate exquisita quoque singularitate gaudent. Unde et Basilienses nostri, p rop ter locorum forte vicinitatem et finito­rum com m ercium aerisque communionem inducti, eam horologii antici­pationem singulari quadam novitate instituere, quatenus quibuscum que orbis in oris exsistentes, si horologii alieni tinnitum audierint, inquirentes quaenam pulsa sit hora, si responsum receperint, pulsatam , puta, secun­dam, mox inquiunt: 'Apud nos tertia hora nunc exsistit’; quibus solis verbis absque etiam alterius Basileorum mentione, Basiliensis, hoc est, singularis horologii homo, indicari potest. Oua quidem singularitate mo­ti, u t reor, Basilien. gladium centum prope librarum , bicipitem, sive bis acutum m irae m agnitudinis, ad usum bellicum fabricavere. Eum vide­licet quem insignis tua m agnificentia hodierno vesperi, bijugis rotis, tu r­binis in star decurrentem , integrasque arbores frustillatim duplici volu- bilique sua lam ina detruncantem suis profecto oculis coram aspexit. Atque itaque prope illum tua dignatio in tu ita adm irataque fuit, u t ferme gladii ipsius superexagitati partem , impetu prosilientem, corporis etiam objectu suscepisset. Magnum ensiferi tui principis illustrissim i omen, truculentissim us ille violentissim usque caedere et caput inclinare non erubuit ensis exinanitus, in partes quoque duas prom ptus» (35).

106 J. Jiménez Delgado, C. M. F.

34. Varia alia carm ina tum sacra tum profana edidit Sebastianus Brant us­que ad extrem um suae vitae spiritum , ita ex. gr.: In nuptias Maximilian i (1494), Carmen ad Philomusum (1496), Verbum bonum (1496?), Somnia domini Sebas­tiani Brant (1500), cet., quae non continentur in opere cui titulus est Varia Sebastiani Brant Carmina (1498).

35. Integram narrationem habes in opere: Varia S. B. Carmina (1498), fol. m.miv, et in Troisième Congrès International pour le Latin Vivant. Avignon, 1963, pp. 85-87.

De Sebastiano Brani 107

Aliud opus soluta oratione latina a Sebastiano B rant conscriptum est, cui titulus est De origine regum sive Historia Hierosolymae. De illo nonnulla alibi scripsi (36). Nunc vero placet ex eo haec pauca proferre ut percip ia tu r quam m agna peritia et num ero scrip­tor noster argentoratensis lingua latina usus sit.

Atque prim um de Hierosolymae constitutione et finibus:

«Urbem Hierosolymam, uti sacrae nobis tradun t litterae, tam etsi post diluvium, diebus Noe factum, Chanaan filium Cham (qui et eam quam Judaeam dicimus regionem, a se Chananaeam dixit) condidisse a rb itra ri licet. E ratque is annus mundi, secundum Josephum, circiter bismillesi- mum septingentesim um . Nullus tam en ante Melchisedech eam habitasse invenitur, cum quidam et is Anarchos, hoc est, sine principio et patre com peritur. Prim us igitur om nium m ortalium Melchisedech, Rex Salem fuisse legitur, circa annum m undi te r m illesimum centesimum , et ante nativitatem Christi bis millesimum XV, secundum Orosium. Abraham enim reverso cum trium pho ab Assyriis, Sodom itarum praedonibus de­victis, obvium habuit in loco qui vocatur vallis regia, in via Solymae civitatis, Regem Melchisedech, quod iustum significat; et e ra t utique et sine dubio talis, ita u t p rop ter hanc causam etiam sacerdos Dei esset Solymarum, quam civitatem postea Hierosolym am vocaverunt» (37).

De origine nom inis H ierusalem , haec scribit:

«Porro ipsa civitas David, postea vocata est Mello. David autem ci­vitatem, quae prim o Jebus, deinde Salem dicta fuit, Hiebusalem, appel­lavit. Sed postea per antistichon m utata b in r, Hierusalem, hoc est, mu­nita Salem dicta est. Et, u t trad it Josephus, hanc litterae m utationem quidam ab Homero factam fuisse putant. Postea a Salomone dicta est Hierusalemonia et tandem , per syncopam, Hierosolyma. David autem omni tem pore in ea sui im perii habitavit» (38).

Demum ex eodem libro, Davidis regis descriptionem tibi trado:

«Hic era t David, ille v ir optim us et omni v irtu te plenus, quas esse oportet in regibus, quibus tan tarum gentium com m ittitu r salus. Fortis qualis non fuit alius. Nam in certam inibus, quae p rop ter subjectos ha­buit, prim us ad pericula properabat, laborare et pugnare milites m ulta rem uneratione invitabat ipse operando potius, non sicut dom inus im ­perando. Ad intelligendum autem et considerandum de futuris et ad dispositionem de praesentibus nimis idoneus, castus, m ansuetus, be­nignus, circa cos qui in calam itatibus erant, iustus et nimis hum anus. In his autem quae regibus praecipue conveniunt, in nullo penitus (nisi circa 36 37 38

36. EI De Origine..., in com m entariis quibus index «Salmanticensis», 15, 1968, 435463.

37. De Origine (1495), fol. Aiv-[Avl.38. De Origine (1495), fol. (iAvi(v)].

108 J. Jiménez Delgado, C. M. F.

uxorem Uriae) m agnitudine potestatis deliquit. Post quem filius Salomon, omni sapientia am plissim a praeditus, in Hierosolymis habitabit, eamque cum sapientia tum templi illius toto orbe celeberrim i magnitudine et ornatu , fossarum que et moenium fortitudine decoravit» (39).

Nunc in anim o era t de Stultifera Navi, praecipuum sarte opus a Sebastiano B rant conscriptum , disserere; sed ne longius hanc dis­quisitionem protraham us, opportunum visum est hoc argum entum in proxim um fasciculum Palaestrae Latinae proferre.

J o seph u s J im é n ez Delgado, C.M.F.In Universitate Salm anticensi litterarum latinarum Professor 39

39. De Origine (1495), fol. [Avii].

C O U S ET C A U S

Est locus aerium qua torquet America caelum Torrida, saepta jugis nexuque implexa com arum Queis etiam variarum nodatur gratia florum Ut magis esse putes hom inum viridaria curis Picti quam veris profusum floribus hortum .Hic rapido gyro m ontanus flectitur amnis Spum eus et to rto magnos agit agmine fluctus; Pluribus hic saliens saxis illid itur atque M urm ure con tu rbat volucres silvamque profundam . Incani laevam fluvii labentis ad oram Rupes sum m a petens vacuas se tollit ad auras Quam nullae lustran t acies et culm ina cernunt.Hic sua cincta jugis celsas superem inet aedes Ruricolum que casas senioris regia Coi Pensilis in scopulo dudum solidata vetusto;Edita vicinum moles discrim inat agrum Innum eros molli positum dicione per annos;Vitrea saxosa consistit cuspide sedes Ebore qua textum passim conspergitur aurum Et simul argento m ulto constracta relucet.Mellea verba cadunt eri narran tis ab ore Mollibus et m anibus docti de m arm ore vultus Ducere et a tton itas caelesti num ine form as.Sic m eritis functus decimum traduxerat aevum Dilectus sociis patria dum regnat in aula Quamvis corda senex m ira dulcedine complet Cuncta tamen jugi m aerent penetralia luctu.Ipse oculis captus caeli non lumine gaudet Sed neque naturae potis est haurire colores.Olli regalem stipant tria pignora sedem Quae ludis sem per reboat joculisque resultat.

no R. Sarmiento, C. M. F.

Vipereo fru stra conm ixtus sanguine succus Lumina m atu ri refovet tenebrosa parentis;Noxia nil p rosunt jejunae verba novercae Quodque solet m ixtum cum lacte venenum Nec cantata m inus vitioso carm ine luna.—Utile, doctus ait, folii m edicina virentis Ater u t om nino pellatur corpore m orbus:Orbis in ignota quadam regione latescit,Quod si perquiras solis occurret in agris E t blande tactum digitis et sponte revulsum Inventum facili poteris divellere nisu.Reddita vix avidas natorum venit ad aures Demulcens anim os duri sententia casus,Ingenti caeci perculsis pa tris am ore Natis diversum mens est percurrere campos Atque locos notasque feris tem ptare latebras Si m odo praesentem valeant reperire medelam. Corripuere viam diversa per invia fratres, Bellatoris equi tergis sibi rite paratis Qui m icat aure magis stabuloque hinnitat avito, Jam sibi quisque parans herbae deducere ram um . Protinus aurorae partes pe tit ille rubentis;Occidui solis tendit citus a lter ad oras;Tertius interea campis perrexit apertir Qua sua congem inat nim bosus sibila ventus Et cogit nubes patulave resolvit in aethra.Quae loca cum que petit ventosi flaminis instar Vectus equo jussum felici semine ram um Atque omnes acri perlustra t lumine frondes. Viribus infractus quotiens radice sub ima Montis inaccesi visi per somnia flores His sibi distincta compellere voce loquelis:En age frondosa tandem latet arbore ram us Quem septem servant nanni totidem que minaces Ructantes furias serpentes ore bisulco.Corripit e lecto Caus data m em bra quieti:

Cous et Caus 111

H erbam jam teneo patri m edicam inis aegro, Parvus ait, rerum ut possit discernere formas, Inde aberat vitrea genitor seclusus in aede Ipse procul natique sonos audire nequibat.Tertia quaerendo jam tunc processerat aetas Quin tu lerit donum certae sors fausta salutis. Sedulus in tacti vestigans devia saltus,Quam toto nusquam reboatur carpere m undo Forte salutiferam reperit sibi parvulus herbam ; Praesens lenim en caeci genitoris ad aedes Omnibus op tata festinus luce reportat.Livoris sacri facinus! Perferre recusat Lumine praeclari juvenis bene gesta benigno.Pace bona nobis regalem credito ram um ,Sic duo m ajores rixosae m ore juventae Aspera verba m ovent puero m ortem que m inantur; Visque m inas subit et dudum convicia surgunt; Ecce m inor cam pis fra tru m m ucrone perem ptus Occidit. Ante novi ro ran tu r sanguine flores Quam nudo caesi tum ulen tur m em bra sepulcro. Tunc ite r in stau ran t comm isso crim ine bini Quod patriam tendit directo tram ite in urbem Ablatum que ferun t peracerba m orte levamen Ensem dum tergunt instinctum sanguine Cai.Post ubi contigerant verecundi m oenia regis Jam celeri certan t penetrare palatia gressu: Actutum que senis conspergunt unguine visus Et caeci tingunt oculos collyria patris.Vix ubi persentit Cous m edicam en inunctum Illicet ille valet caelestem cernere lucem Sublatoque acies oculorum est redd ita myro.Quas ego persolvam vestro pro m unere grates Condignas operi, m eritis quae praem ia ponam , Cous ait natum que amplexu fovit u trum que. Credita sint vobis regalis sceptra decoris,Jure datum patrio concordes sum ite regnum:

112 R. Sarmiento, C. Ai. F.

Vobis partus honos, rerum que ego lum ina cerno! Hinc a tro capitis fratern i funere sontes Im perii dono laeti regnoque potiti E t saevire viro et cives vexare superbe.In terea nubi fuscantur tem pora Coi Et sua plorato nigrescunt caerula Cao.Quam vellem notos iterum dignoscere vultusEt nati rursus voces haurire loquentisQui num quam est fato lucis red iturus ad oras.Sic fatu r lacrim isque oculos implevit amaris. Excussus regno, sedis quoque tecta paternae Diffugiens solis vitam peragebat in agris Heu! quondam m ulto laudandus nomine Cous. Sollers ecce novi referens m iracula facti Pastor adest crebra qua frondet harundine cam pus Densi dum silvam canneti falce recido Conatus m odulos secta deducere canna,Has dedit extemplo m aestas mihi fistula voces: Parce meos inflare tubos, at perge cicutis Ludere rite meis; letum sum ferre coactus Inventum quoniam traxi de germine ram um Laeta qui patris propulset sorte tenebras.Protinus u t calamo rex aures mulcet agresti Atque leves agitat suavi m odulam ine ventos Dulcius arte nova quam vivi corpora tangat,Ecce iterum querulae lapsae sunt aethere voces: Jam que meos, genitor, calamos inflare caveto, Ludere sed potius nativis perge cicutis.—Quo reliquum , pastor, cannetum sidere floret, Quove virent calami, Cous singultibus orat,Qui dem pti liquido creverunt sanguine nati?—Hinc tibi porrig itu r nem oris per frondea callis Plurim a quo perstat nubes divertere quercus Proceras in ter sublimis vertice fagos;Ut ventum ad vallem, redim itam flore, reductam Bracchia ram orum nutans heic explicat ulmus

Cous et Caus 113

Cannarum que seges medio pubescit in arvo.—Adsit confestim mecum jam bina propago, Adsint qui comites degunt, rex inquit, in aula Qui valeant oculis canneti discere signum Nec caecis m onstris detectum solvere verum.Illicet ex silva decerptam pasto r avenam Sufficit evictis fraternae crim ine caedis;Edere dum m odulos perten ta t harundine nequam Flebilis est cunctis puras vox lapsa per auras: Parce meos, fra ter, calam os inflare, nec u ltra Ossa gravi m andata solo tem erare m em ento Ausus purpuream ferro dirum pere vitam,Caeco quem tenui ram um spoliare parenti. D editur extem plo populi per com pita m urm ur, Talibus acceptis, ira ta voce reposcens Supplicium sceleris m eritasque absum ere poenas Justitiaeque m inas et laesi fulm ina ju ris Dum rogat indignis Cous ploratibus omnes:Jam prius assiduo terram properate ligone Vertere quam rigido concrescant frigore nati Condita m em bra mei, te rra tum ulove reposti Exanimes artus vacuum tenuentur in aer.Dixerat haec Cous lacrim is m iserandus obortis Cum deplorati niveum, m irabile visu,Paulatim coepit pueri coalescere corpus:Fusi tunc subito crescunt in harundine crines Et nova consuitur rugoso cortice pellis;Crura pedesque simul longa in radice virescunt, In sua conversas m iran tu r bracchia frondes,Cor veluti rubrum trepidare in pectore m alum. Lumina tunc lacrim is m anant vultum que rigabat Rex fletu flentem dum natum am plexibus am bit, Questibus et populi resonat nemus omne m iserti. Vindicis imperio, m anibus post terga revinctis, Justas jam sontes pendent cum sanguine poenas Prom eritam que anim am crudeli fine piabunt.

114 R. Sarmiento, C. M. F.

Hoc prohibent, quae tu tari ardet, foedera pacis Et dolet ultrices princeps im ponere leges.Dat veniam ipse reis, regnique exordia jacta t, Laude coronatus, seros valitura per annos, H ostibus am otis; Cai nova nascitur aetas Aurea non iterum similis ventura sub axem Casibus usque gravem. Mediis halare ruinis Visa peregrinis ignoti seminis herba Verna diu terris, m ulto nunc pulvere languet.

Raymundus Sarmiento, C.M.F. Constitución 1.077 Bonis Auris in Argentina

HYMNI INSTAURANDI BREVIARII ROMANI”*

(ANNOTATIONES)

Sacrosancti Oecumenici Vaticani II jussis 1 necnon et prim ae Episcoporum Synodi nutibus - obsecundans, Consilium ad exsequen­dam C onstitutionem de S. Liturg. pulchrum et egregium sacrorum hym norum volumen in lucem edendum curavit. Cujus operis quasi conspectus apud «Ephem erides Carmeliticae» 0 prodiit. Impraesen­tiarum autem , praeclaris auctoribus morem gerens, qui studiosos ad annotationes m anifestandas alliciunt \ opus ausus sum altius perscru tari et sub M etricae et Hymnologiae Sacrae specie tru tinae subjicere, meam sententiam —magis quidem diutina scholae expe­rientia innixus, quam exigua scientia fretus— in medium proferen­do, prae oculis quae auctores de hym norum natura, historia, deque pristinae form ae restitutione, cet., habens; praesertim nn.os 22, 29 et 30: de correctoribus Urbanianis Strada, Galluzzi, Pétrucci, Sar- bieswski, pariterque quae hym norum apparatum atque eorundem edi­tionem resp ic iu n t* 1 2 3 4 5 6.

Quod ad hym norum auctores spectat, e rro r satis superque vul­gatus irrepsit. Etenim , in libris Act. sessionum Sacrae Rituum Con­gregationis apparet officium Seti. Joseph, a P. Joanne a S. Joseph (B la n c h M u r : 1624-1718), de m andato Rvdssmi. Praepositi Genera­lis Carm elitarum , Fr. Joannis ab Im m aculata ( E sca lla r : et hinc confusio!) (1626-1700) exaratum , fere ex integro approbatum , prae­ter solos hymnos, quos Cardinalis Hieronym us Casanate, Neapoli­tanus (1620-1700), illius S. Congregationis a secretis, rejecit, novos- que substitu it, si illum excipias («Plaudant aetherei sidera verticis», nunc tantum in Breviario Carm elitano 7.

Aliquos hymnos expunctos et abactos deploram us, vgr.: a) s tro ­pham archilochiam (tertiam ) «Domari cordis im petus E lisabeth», quae est unica toto anni et Breviarii decursu, et vel tribus versibus (senario iambico, parvo archilochio et dim etro iambico acatalecti-

* Pp. XXII-328; 24x17 . Ann. 1968. Typ. Polyglott. Vatie.1. Const. de S. Liturg., 93.2. sess. dd. 21-23 oct. 1967.3. n.“ 2 ann. 1968, p. 427.4. n." 87 Introductionis.5. Ibid. nn. 72 ss.6. sess. d. 27 januarii ann. 1680.7. Cfr. ephem erid. «Estudios Josefinas». Valladolid, 11,1957, pp. 92-115.

116 P. Fuentes Vdibuena, C. D.

co) coalescit; vel —si m alum us— , duobus postrem is vv. in unum coeuntibus, fit elegiam bus (âovvàQxrpoç) 8.

b) «Regali solio fortis H iberiae», unicam item stropham tertiam parvorum asclepiadeorum ;

c) Sanctorum Joannis Cantii, Venantii, M artinae, cet.;d) p raesertim vero pretiosissim i Sanguinis;e) et, m irum ! Sacratissim i Cordis Jesu, «qui [versus] fere om­

nibus invisi erant» 9: quod, si verum esset —non equidem credo— , terque quaterque m iliesque plorandum , nec versus illos rejiciendos.

At magno applausu alcaicos n. 131 recipere satagim us. Optandum autem ut stropha tricolon (duobus prioribus alcaicis hendecasylla­bis, 3.° ale. enneasyllabo constans), ideoque Alcaica nuncupata, sive H oratiana —quia ea potissim um H oratius est usus— in ter sacros hym nos a d s i t10 11.

In aliorum Sanctorum —saltem in eorum regione, coetu vel Or­dine religioso— festivitatem , alios hymnos invehere oportet, vgr.B. M ariae V. de Monte Carmelo —cui, demum!, officium est resti­tu tu m — ; S. Joannis a Cruce, u t Doctoris Ecclesiae; Stae. Teresulae (petite Thérèse), u t M issionum Patronae; Sti. Patricii, in H ibernia; SS. Ignatii de Loyola, Francisci Xaverii, Joseph a Calasanctio, An­tonii M ariae Claret, cet. E t pro nobis, Carmelitis, non pauci hymni desiderantur, vgr. omnes (tres saltem ) in honorem B. Mariae V. de M onte Carmelo; S. Joseph (e. g. «Plaudant aetherei sidera verticis», ad Vesperas, repetitionem «Te, Joseph, celebrent» vitantes); S. Al­be rti Drepanensis, in Sicilia, cujus auctor est B. B aptista Mantua­nus (Spagnolus: M odóvar Maggi: 1447-1516), «optim us 'H um anista ' C hristianus praetridentinus» n . Juxta Aloisium Vives, duntaxat, pro­pe Prudentium , u t poeta Christianus apponi deberet unus B. Baptista Mantuanus, quem u t «facilem et copiosum» com m endat12.

Sequentiae-hym ni «Dies irae» optim a mihi videtur solutio (p. 292). M ultoties tam en ex illo tam praeclaro Prudentii carm ine (X.° Cathe- m erinon: «circa exsequias defuncti»), quod Cardinalis Holstenius, jam jam anim am acturus, sibi legendum curavit, per singulas diei 2 novem bris horas, to t hymnos decantare desiderabam . Quinimmo hoc Prudentii carm en spem erigit et laetificat, nec anim um corda­que ad terram , u t «Dies irae» —nimis forsan lugubre— prosternit.

In ipso Breviarii capite vel ad calcem, non abs re, si aliqua ades-

8. Cfr. H oratius. Epodon lib.f 11.9. p. 120.10. Perpulchrum exemplum Christianum hujus strophae videsis in epheme­

ride «Palaestra Latina», quod ann. 1947, n.° 105, pp. 325-326: «In B. Mariae Goretti Ode». P. Avenarius vulgavit.

11. Cfr. ephemer. «Revista de Espiritualidad», 1947, pp. 51 ss., et «Palaes­tra Latina», 1947 pp. 366.

12. Cfr. «De tradendis Disciplinis», lib. IIT, t. 6, p. 329, ed. Valentiae Ede- tanorum , 1785.

Hymni instaurandi Breviarii Romani 117

sent m etrica schem ata, saltem versuum in Breviario usurpatorum , ut postea citationes hinc inde f ie re n t13. Vgr.: Schem a a): D im eter iambicus acatalectius:

o//

K/ — (p U T U s )

vu — w — x / — K J —

— o o o — —

— i/o — t j u

U«U — K J K J —

OOv/ O o u

(rni%ti/s)

Schema b): Sapphicus Minor:

l(ljj £ 1 1 OKJ/

— XJ/s

— \ J

Etiam nom ina auctorum in Breviario, etsi breviter, apponenda, vgr. ad calcem, ubi eorum nota biobibliographica inveniatur, u t olim in Breviario Carm elitarum . Itaque, jux ta rubricam «hymnus» addi posset, vgr. Mant. b) vel Ambros, a). Hoc est, Hymnus B. Baptis­tae M antuani, schema b), nempe, sapphicus m inor; vel, Hym nus S. Ambrosii, schema a) id est, dim eter iam bicus acatalecticus.

Ut anonym a in hym norum auctoribus in posterum radicitus vi­ten tur, illa ratio et illa verba «unus e nostris» (vgr. p. 286), lon­gissime rejicienda, nom inaque, cognomina et nativ itatis —m ortis, si res ferat— tem pora diligentissim e exscribenda. Aliquid —meo judicio— de arsi et thesi, de rhythm o ascendente et descendente, de­que relatione in ter rhythm um musicalem et poeticum , in praedictis prodrom is praelibandum .

In notando hym norum sive m etro sive rhythm o, nimis severe adversus m etrum , et nimis indulgenter et copiose —ni fallor— erga rhythm um actum est. Nam quan tita tis seu tem poris sensus ad aures vulgi —quod hodie fere omnes sum us— am issus est, jux ta D. Au-

(13) Cfr. «Los himnos del Breviario» aa. J. Zahonero Vivó et L. Casanoves Arnandis, 2.a ed. 1962. Alcoy.

118 P. Fuentes Valbuena, C. D.

gustini effatum : «De correptione vocalium et de productione, non jud icat [p o p u lu s]» 14.

Equidem correctores Urbaniani —immo et saepissime corrup to­res— aliquos adeo hymnos castigarunt, ut aliquando penitus refec­tos (u t «Urbs Jerusalem beata = Caelestis urbs Jerusalem» et «An­gularis fund a m en tu m » = Alto ex Olympi vertice», quos ex descen­dentibus ( u_L ) in ascendentes ( u ' ) transtu lerun t, et hinc, sex vv. in stropha, contra dim etrorum iam bicorum m orem ) denuo in incudem induxisse com pertum sit. Correctae enim, in sacris hym­nis, plures quam 90 syllabae falsae, et m utata initia eorundem plu­ra quam 30, ut graviter Gavantus querebatur. Attamen, anaclasi m ediante, cum substitu ti pedes in substitu to rum rhythm um succe­dan t —rhythm us enim rhythm um vocat, id est, versûs vi et motu, pedes in versûs rhythm um a ttrah u n tu r—, fere nullus versus rhythm i­cus tantum m odo considerandus, sed m etricus cum qualicum que li­centia. Ita ergo tam copiosus hym norum rhythm icorum acervus ni­m is decresceret, poësisque —praesertim Medii Aevi— in suo se te­nore nobis offerret.

In hymnis sacris m etrice perpendendis, tres sunt syrtes to to cor­de et vigili oculo cavendae: a) et illorum scilicet sententia, qui eos «complexive» ut m ere m etricos considerant —nulla aetatis aucto- rum ve condicionis habita ratione— ; b) et istorum opinio, qui eos p u tan t accentu praeditos in definitas syllabas jux ta regulas constan­ter cadenti, potius quam syllabarum quantitate, seu brevium et lon­garum ad norm as Prosodiae com m ixtione15 16; c) et horum denique m ens, qui hymnos sacros tantum m odo isosyllabicos et rhythm icos au tum ant, cum re vera, m ultoties, simul et antiquorum classicorum graecorum et latinorum —cum aliqua utique licentia— m etricas ra­tiones, et certum syllabarum num erum , et super definitas reciden­tem syllabas accentum , necnon et aliquoties earundem vel similium littera rum in versuum fine sonum («rima» perfect, et imperf.) in se feliciter arcto et ingenioso vinculo com plectantur. Unde fit, ut et priscorum leges (quantitas, pedes, rhythm us ascendens et descen­dens, arsis, thesis...) et recentiorum 'rom anicarum ' elem enta lingua­rum (m ensura, accentus, et «rima») saepe saepius arcte in unum

14. De Musica. Difficile ergo, u t Professor G. Bonfante conatur, vocales breves (màlum, mal) a longis {malum, manzana, hispanice) secernere: «utopia» quae non modo incondicionali ejusdem positioni erga «classicam» sermonis latini prolationem non favet, verum et ipsi quam plurim um obest, eam —ob idque saltem — impossibilem reddens. Numquam, medius Fidius!, tantam ac talem tyrannidem , ne in somniis quidem, suspicati sumus. Quem ad scopum, si poetas exceperis, vix ad aevi classici eruditis —numquam abs dubio a «po­pulo» Sti. Agustini— perventum . Cfr. Eph. «Maia», 18,1966, pp. 254-257.

15. Cfr. «Mélodies grégoriennes» et Ravegnani: «Metodo di canto grego­riano».

16. n.° 30 Introd.

Hymni instaurandi Breviarii Romani 119

sibi cohaereant: imm ensae et inaestim abiles harm oniae, aestheticae artis et pulchritudinis scaturigines...! Et... hinc difficultas! Hic sco­pulus in quem Urbaniani correctores saepissime in c u rre ru n t16.

Versus itaque dim eter iam bicus —quo potius auctores prae ce­teris u tu n tu r—, exempli causa, p raeter Prosodiae leges —substitu ­tione et anaclasi frequenti m ediante— ita, cum Ravegnani, accentus sibi cooptaret: prim arium super sextam, secundarium autem super secundam syllabam. Vgr.: «Quicitmque Christum qnáeritis». Si ergo accentum rhythm icum -m etricum com m ate ('); accentum rhythmi- cum-musicalem, puncto (.); accentum demum prosodicum , virgula obliqua (') significamus, sequens schema patesceret:

ln secundo autem versu «oculos», cum super antepaenultim am («esdrújula» hispanice) accentum sortia tu r, vocalis «u» debilis ac postonica, labilis, in cantu decidit a tque om ittitu r: difficultas ergo illa in canendis hym nis persolvitur. Sponte sua hoc, in serm one lati­no et derivatis, auris efficit nostra. Videlicet: Oculus > ocius > oeil (gallice); occhio (italice); olho (lusitane); ull (valentiane-cathalauni- ce); ojo (hispanice); et fortasse eye (anglice) et Auge (germ anice). Sperant, vero okúlo m erum ac purum latinum , p rae ter accentum , sonat.

Sequentes, in Breviarii hymnis, loci sunt, in quibus Prudentius anapaestum pro iam bo in l.° im pari pede, substitu it: 1/ oculive17 18 19 20; 2 / speculator 1H; 3 / mediator ls>; 4 / ödülös 20; 5/ hominemque 21; 6 /m iserere22 23 24; 7 / tënëâtque23; 8 / Stëphànûs per... 2*. Quibus in locis non «superabundat una syllaba» 25; sed, u t v. 4 hymni 225, «est me­trice legitium, sed addit v. unam syllabam: quod cantui n o c e t26 27. Servandi ergo tales versus, vgr. «Teneatque David regiam »21; pro

17. hymn. 33,v.l5.18. hymn. 33,v.l7.19. hymn. 72,v.4.20. hymn. 81,v.2.21. hymn. 130,v.l6.22. hymn. 158,v.l0.23. hymn. 225,v.4.24. hymn. 283,v.l5.25. pp. 127, notis 2.“ et 3.a p. 77, nota 1/; p. 89. nota 6.a, cet.26. p. 227, nota. Solutio de cantu supra allata est.27. 225,v.4.

120 P. Fuentes Vaîbuena, C. D.

ab auctoribus proposito «Thronum que David occupet». E t sic de ceteris judicandum . Attam en, qua fieri possit sollertia, cavendum ne rem edium infirm itate pejus afferatur. Vgr.: loco substitutionis ord inariae (anapaestus pro iambo, e. c.), ne trochaeus pro iambo (anaclasis inaudita! et nullis poetarum classicorum versibus robo­ra ta ) in feratur, u t pro «Digitus paternae dextrae» (correctorum Ur- banian.) —qui versus non «prava correctio» evaderet— 2S, dicatur: «Destrae Dei tu digitus», ubi tü di—, trochaeus, pro iam bo substi­tu itu r. Ig itur, non est «levis licen tia»29 nuncupanda illa inusitata substitu tio cum discrepanti anaclasi. Sim iliter et hymni 54 v. 1, Ur- baniani correctores «Hominis superne Conditor» (anapaestus pro iam bo). Originalis vero «Plasmator hom inis Deus» (choraeus pro iam bo et in 2.° —pari— pede!) ab auctoribus adm ittitu r proba- turque.

Perperam ergo etiam alibi correctum ; sed brevitatis ergo, unum alterum ve locum m em orabo: 1) Hymni 81, nota 2.a, pro gra­datione a nonnullis proposita («celsum, nitens, in term inum ») ecthlip- sin refugientibus synaloepham tolerando, synonimiae figura efflo­resceret: «sublim e, celsum, interm inum ». 2) Hymn. 96, nota 6.a, in ord inaria substitu tione (anapaestus pro iambo, in l.° pede) corri­gitur, et «— ti» brevem «poeta longam com putavit» (nota 2.a). Qua de causa? Quia —Prudentius saltem — syllabas breves in arsi pro­ducit; longas vero in thesi, m etro expostulante, corripere festinat.3) Sensus m u ta tu r v. 7 hymni Prudentii 227: non enim idem «aram sub ipsam» (correctores Urban.) ac «aram ante ipsam» (originalis): hiatum , ecthlipsin et cacophoniam perhorrescentes.

Laudandum vero quod hymni 81 versus 12 «Regnavit a ligno Deus», ob rationes appositas, im m utatus rem anserit. Pariter hymni 82 v. 20 «Adire regnum et cernere», cum ecthlipsi, potius quam illud Breviariorum «Audire nos et credere». («Ipsum audire et credere»: Breviar. C arm elitarum )30. Ceteroquin, optim e «Magi videntes par­vulum », hymni 82, v. 1, «quod necessario m utatur» 31, p rop ter ra tio ­nes allatas et referentiam hymni «Jesus refulsit». Urbaniani vero cor­rectores «Videre postquam illum Magi» proponendo, in magnam syrtem , violentam ecthlipsin, incurrerunt.

Quando vero duplex hym nus p roponitu r in laudato libro, potius quam alter seligendus a lter respuendus, uterque proponitu r libere officium recitantibus sibi u terlibet assum endus, ut divitiarum sacrae poeseos nobis copia su ffic ia t32. 28 29 30 31 32 33

28. p. 109, nota 3.a29. Ib.30. Cfr. «Ipsum audite», Mt. 17,5.31. Ib. nota 1/.32. Cfr. n. 77 Introduci.33. Cfr. BAC. voi. 58,p.l48,n.53.

Hymni instaurandi Breviarii Romani 121

De Cathemerin. Prudentii XI hymno («VIII kalendas ianuarii»), qui est prim us Natalis cantus (el prim er villancico navideño) occi­dentalium Cam enarum , erui facile potest, pro B. Maria Virgine hym­nus (vv. 55-60), Sedulio an tiqu ior poësis m ariana la tin a 33. Pariter de X II («hymnus Epiphaniae»), qui est prim us Ecclesiae latinae hu­jus m ysterii 34, pluribus vv., in diversis festivitatibus perfrui liceret.

Nihil denique de sequentiis (u tpote quae de Missali?), cum Sy­nodus 35 «serventur —inquit— insuper nonnulli hymni latini [in Mis­sa] recitandi».

Nimis forsan auctoribus cordi illud est Vaticani II «iis dem ptis quae m ythologiam sapiunt, aut christianae pietati m inus con­gruunt 36. E tenim verba «Olympus, avem us, styx» et sexcenta alia, adeo om nibus sunt pervia —saltem latinitatem colentibus, ut sum us omnes Ecclesiae latinae clerici—, u t m inim e rem otione vel substi­tutione indigeant. Aliud autem , si hymni sacri (sicut dicit Ferrerus, -(- 1524, qui Pisano conciliábulo, 1511, in terfu it) nobis de Jove To­nanti et dextra laevaque fulm ina ejaculanti et scintillas coruscanti («lanzando rayos y centellas», hispanice), pro Jesu Christo Judice, loquerentur. Vel ut sequens stropha sapphica:

Bacchus discedat, Venus ingemiscat.Nec jocis locus est, nec escisNec m aritali thalam o, nec ulli

E brietati.

Pro hymno dom inicae ad Vesperas, tem pore quadragesim ae: «Audi, benigne Conditor». Superari igitur deberet hic scrupulus (?), ideoque et littera tu rae et item stilisticae necnon et critices regulis consulere auctores videbuntur. Neque enim solum m odo m etricae rationes, sed et —inquam — et litterariae, stilisticae et criticae pe­riodi, in qua hymni conscripti inveniantur, prospiciendae.

Qua omnia perspicuo linguae hispanicae (quippe quae mihi magis nota) exemplo luce clariora apparebunt. Sancti Joannis a Cruce (Ye- pes Alvarez. 1542-1591) est hic versus hendecasyllabus: Vestidos los dejó de hermosura. Qui suae aetatis tono lectus, ita sonat et scan-,. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 , KT . , ....ditur: T/ . j , , . , , , (N otandum litteramVes-ti-dos los de-jo de her-mo-su-ra.

«h» aspero spiritu graecorum (') affectam: «hermosura — ' xermo-sura-fermosura»). Qui versus hodie ita sonaret —illo aspero spiritudeportilo—, decasyllabum, ideoque catalecticum , constituens versum:

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10Ves-ti-dos los de-jó der-mo-su-ra. Nempe: «d(eh ierm osura»

34. Cir. ibid. p. 156, nota 1.*.35. die 23 oct. 1967.36. De Sacra Liturgia, n. 93.

122 P. Fuentes V alb nena, C. D.

(per elisionem vel synaloepham). Cumque versus ita lectus, catalecti­cus et deficiens in una syllaba exstet, non nulli possessivum hispan. «su» (pro dolor!) in terjic iunt, catalexin vitantes:

Vestidos los dejó de(«su»)herm osura. Correctio quidem, usibus hodiernis apprim e consona, at hesternis saeculi XVI, absona. Et nulli dubium quin et in textus et in stilisticae criticesque corruptio­nem pro correctione verteretur. Quem in scopulum saepissime Ur- baniani correctores —Scyllam in ter et Charybdin, xot êv ßofo« aLffi¿i* —fluctuantes—, im pegerunt.

Pauca m enda seu erra ta , facile typographo im putanda:1 ) dollucis pro colluces, cum verbum secundae conjugationis

sit 37 38 ;2) vv. 5-8 pro 85-92 88;3) dissice pro disjice, melius quam disice 39;4) 2-12 pro 1-12 40;5) Forsan m endosa sit illa O pro Q (om ega)41.

Haec sunt, quae mihi in his et tem poris et loci angustiis notanda occurrunt. Quibus, iis, quae fuerin t ab aliis peritioribus viris propo­sita, conjunctis, u tinam om nibus num eris absolutissim um Brevia­rium adipisci gaudeamus!

Deux faxit!

P. Patricius Fuentes Valbuena, Carm elita Sanctae Teresiae H um anarum litterarumin Sem inario Dioecesano Nivariensi (Tenerife, Islas Canar.) Professor

37. hymn. 31, v. 10.38. pág. 78, hymn. 82.39. p. 30, hymn. 31,v.l7.40. hymn. 32, p. 31.41. hymn. 77, v.3, p.73.

DE RE COSMONAUTICA

(eam, quae in n. 206 est edita, pars sexta sequitur)

(XLIX) Quinto nonas m art. MCMLXIX, undecim a ante m eridiem hora, quae par convenit cum quin ta post m eridiem apud Italos (di­versus enim horarum index in eo est, quod in ter Foederatas Arne- ricae Civitates et Italiam sex fusi quos dicunt in tersunt, singulis solis horis et quinis denis terrestris orbis gradibus convenientes, seu longitudinis nonaginta graduum intervallo in ter se d istant), ex illa Cape Kennedy vehiculis aetheriis propellendis Sede ejusdem no­minis Apollo capsa, num ero vero 9 distincta, in quandam terrestrem orbitam conlineata est, centum duo de septuaginta milia passuum sublime jacta. Eidem capsae cosm onautae Jam es Me Divitt, David Scott, Russell Schw eickart im positi vehuntur.

Illius itineris sim ulandi initium ducitur, quo fore sta tu tum est ut aeronavis quam prim um ad Lunam appellatur: idem ite r decem fere diebus peragendum censuerunt qui hujusm odi rebus gerendis praestanti a rte ingenioque praesunt. Prim um , non sine quodam gra­vi negotio, naviculae lunaris exem plar, quod Lem dicunt, experiri oportebit: araneam cosm onautae p rae ter cetera cognom enta appel­lant ex form a praecipue huic bestiolae prope simili. Nemo est quin censeat quanti m om enti hujusm odi experim entum sit, cum ad lunare solum ipsa navicula Lem appelli oporteat. E tribus enim cosmonau- tis, Mc Divitt et Schweickart per interiorem cuniculum ex astronave Apollo 9 in naviculam Lem transferentur, quae jam antea —quadam e partibus, quibus jaculum Saturno constat, propellente— longius sublime jacta, mox cum eadem astronave rursus fuerit conjuncta. Instrum entis dein inspectis, quibus lunaris naviculae exem plar est instructum , intus ibidem aliquantum tem poris m orati cosm onautae se rursum in capsam Apollo recipient. Haud m ulto post autem , de- nuo egredientur transitu ri in naviculam Lem, e cujus ostiolo foras in immensum se proiciet Schweickart, per inane spatium duobus horis deam bulaturus atque ad posticam astronavis partem perventu-

124 J. Marinelli

rus; unde re tro versus, in eandem naviculam Lem per idem ostio­lum redibit.

Difficillimum hinc cosm onautas m anebit negotium: nam, Mc Di- vitt et Schw eickart sum m am dabunt operam u t naviculam Lem a capsa Apollo sejungant eam que in orbitam conlineent ad ite r cir­cum terrestre separatim per se aggrediendum ; sejuncta, igitur, ambo vehicula, m ajus scilicet, Apollo 9, et minus, exem plar Lem, cursum per se ipsa pergent, cum in ter se centum octoginta fere chilom. dis­tent: alterum sic alterum plus quam sem ihoram persequentur, dum illud rendez-vous seu congressum secum invicem expleverint. Quam anxii ac trepidi quicum que —nam sescenties centena milia toto orbe enum erari po terun t— hujusm odi imagines visum convenient, quae in albo televisifico volventur!

Aeronavis Apollo in aliam orbitam , a Terra quingenta chilom. distantem , sublim ius est interim translata.

Quaequae jam proposita fuerunt, om nia en prospere succedunt: cosm onautae Russell, Schweickart et Jam es Mc Divitt in naviculae lunaris evem plar, seu Lern quod com pendiariis litteris dicunt, in­gressi sunt, quodpiam negotiolum passi in cuniculi portu la aperien­da: deinde m otorium m achinam entum experti sunt, quo tard io r des­census fiat dum propius lunarem superficiem adsint, mox ut om nino fere idem exem plar consistat in attingendo lunari solo, passim quodam m odo pertuso, quod contra leni lapsu legat antequam se posuerit. Cum optim e id successerit, iidem cosm onautae in capsam Apollo, qua tertius socius, Scott, adhuc vehitur, per eundem atque antea cuniculum se receperunt. Id unum tam en excipiendum: in­comm odum , quod ad corporis naturam attinet; nam Schweickart nausea ac vom itu se laborasse com m onuit; qui tam en a proposito deam bulandi per inane non declinavit, sed aliquando tardius ac tri­bus tenus horae partibus id perfecit.

Nonis autem m artiis, quinta ac sem ihora (undecim a ac sem ihora in Italia) ante m eridiem, Mc Divitt et Schweickart in naviculae lu­naris exem plar (Lem) se receperunt ad extrem am rem gerendam, seu prim um ad lunarem volatum, mox ad lapsum lenem super sa­tellitis solum sim ulandum . Nam, David Scott, in capsa Apollo usque m oratus, quoddam m achinam entum aptissim e tractans, effecit ut exem plar Lem ab eadem capsa sejungeretur ac sublimius se attolle­ret; ipsum deinceps, sexta fere ac sem ihora exacta, eandem atque capsae Apollo orbitam denuo arripuit. Hic, Scott ipsius capsae cur-

De re cosmonautica 125

sum ad naviculam Lem versus direxit, cujus harpagones, m axillarum more, prim um statim patefacti, deinde, clausi, illam adeo com pres­serunt, u t cosm onautae Mc Divitt et Schweickart, re tandem con­fecta, in capsam Apollo dem um ingredi sinerentur. Illius exem plaris Lem interim m em oria tan tum supererit, cum idem, e capsa se­junctum , fato fiet u t in quadam solis o rb ita finem aliquando ha­beat.

Tres simul cosm onautae postrem o, im m ortali aucti decore, post quinque alios dies, ex praestitu to consilio, in Terram redibunt.

Die enim statu to , tertio idus m artias, hora sexta et uno super m inuto post m eridiem (italico com putata m ore), aeronavis Apollo, victa terrestris gravitatis vi, adapertilis um bellae ope adhuc subli­mius captata, in Oceani Atlantici aequora est leviter deposita, in ter septem triones et orientem solem, apud insulam Gran Turco quam ap­pellant, potius quam apud insulas Bermudas, u t erat antea s ta tu ­tum, prae m alefido Oceani statu . Hinc, in cymbam gummeam, per ejusdem Apollo 9 capsae ostilium , translatos tres cosm onautas auto- gyrus helicis instructus ad perpendiculum descendens, cujusdam ca- veunculae ope, ex in to rto chalybeio funiculo pendentis, singulos sus­tulit et in superno navis Guadalcanal tabulato deposuit, quae a tr i­bus m ilibus passuum jam eos exspectabat.

Itaque, quinquagesim a prim a o rb ita super centesim am circum Terram exacta, illius rei gerendae experim entum , lenis super lunare solum nempe delapsus, est quam optim e expletum.

(L) Postridie idus m ajas, MCMLXIX, russica pervulgandis rebus Sedes (quae vulgo com pendiariis notis Tass nuncupatur) hoc a ttu ­lit nuntium (quod quidem aliquot ante horas e b ritannica specula­toria tu rri, loco, quem Jodrell Banz dicunt, exstructa, jam era t em is­sum): speculatricem m achinulam , cui Venus 5 nomen, per inane jactam , cum quinquagies et ter millies centum milia chilom. spatia corripuerit, in caeleste stellae Veneris tem plum pervenisse: m ulti­plicium struem , qua fuerit eadem m achinula instructa, instrum en­torum , quibus opus fu tu rum sit ad caeli condiciones pervestigandas de venusino orbe, sejunctam , descensum confecisse per quinquagin­ta tria prim a tem poris m om enta (m '), adapertilis um bellae ope; quo eodem tem pore aliquantulum de re cognita in Terram studio­sis transm isisse viris. Nihil aliud russica vulgatrix sedes superaddidit, ne quidquam de instrum entorum quidem usu, quae verisimile lique-

126 J. Marinelli

facta esse videtur p rop ter m axim um caloris indicem (octoginta nem­pe ac ducentos gradus), adeo ut nihil om nino am plius transm itti potuerit. Penitus postrem o tacuit cum m achinula se leni lapsu, ex praeviso, in venusina superficie posuerit. Quod silentium profecto com probet infecta rei gestae m andata, vel potius mediocri cessisse exitu inceptum . Meminisse peropportune juvat ne m achinulam qui­dem Venus 4, decim oquarto kal. nov. MCMLXVII jactam , satis cer­tiores nos fecisse de soli venusini statu . N untiatum id tem poris fuit m achinulam se rectius gessisse modo superficie Veneris stellae tacta tenus. (V. Palaestra Latina n. 201, m. m artio, MCMLXVIII).

Alia hujusm odi speculatrix m achinula, cui nomen Venus 6, eodem mense octobri jacta, in venusini aeris tem plum , una in ter­jecta die a praecedenti m achicnula Venus 5, est deinceps et ipsa, etsi per aliquod incom m odum , ingressa, paululum et ipsa m andato­rum explevit.

(LI) Decimoquinto kal. jun. MCMLXIX, hora fere sexta post m eridiem (ex italico m eridiano com putata), decima astronavis Apollo extrem um ex illa Cape Kennedy jam vulgo nuncupata Sede volatum experitur, quod descensus leni lapsu in lunarem superficiem sim u­lari placet, post duos hinc menses probabilius perficiendus. Itaque, hora praestitu ta , capsa Apollo 10 e declivi aeriis sustollendis ma­chinis est in sublime jacta, quam circum ingens fumi ac pulveris latius crassa fund itu r nubes, dum foedissimae tem pestatis instar erum punt tonitrua.

Post duo m inuta prim a ac duas tertii m inuti partes, sectio quae­dam illius jaculi vectoris, quod Saturno 5 appellant, expleto roboris propellentis m unere, sponte sejungit, in Atlanticum Oceanum, apud insulas Bahamas, projecta; subit illico altera sectio, quae capsam in orb itam terrestrem versus propellit, sedecim ac centum milia pas­suum ab ipsius Terrae superficie. Tempus est cum cosm onautae Tho­mas Stafford, Eugene Cernan, John Young, de re cosm onautica jam non equidem tirones, inspectant num varia capsae instrum enta et apparatus sua quaque m unera recte opportuneque perfciant. Cum interim , in ipso caeli apice, qui orientalis Australiae orae imminet, per autom atam fibulam, tertia jaculi vectoris sectio, roseo glauco- que colore flammescens, haud dubium dat indicium iter ad Lunam versus iniisse, cum eadem capsa terrestris gravitatis vim ei fugerit.

Tertio volatus die acto, cum nullius momenti negotia nostri cos-

De re cosmonautica 127

m onautae habuerint, iter ad metam ultim an persequendam expedito patet, cujus rei indicium ipsa lunaris um bra videtur, quae capsae Apollo imm inere jam coepit. En interim eadem capsa, celerius iter properans p ropter lunaris gravitatis vim, post alteram Lunae faciem sem ihorae circiter spatio abdita latet; in conspectum deinceps redit, in orbitam se im m issura, cursum ex industria refrenans, u t com plu­ribus milibus pro singulis horis contrahat. In ter subsiciva autem opera sum m ae est curae imagines splendidis variisque coloribus im­pressas in Terram per aetherias undas transm itti: « ...nostra globosa errans stella, tam longinquo interjecto spatio —ait Young— o quam similis conspicitur illi lusoriae pilae, quae m anubriato reticulo trac­tatur!» (1).

Paulo jam ab inito volatu quarto peracto die, naviculae lunaris exemplar, quod —ut jam supra diximus— com pendiariis litteris Lem dicunt, postquam duos cosm onautas, S tafford et Cernan, ex as­tronavi m ajore (Apollo) translatos in se recepit, ab illa, non sine aliquo incommodo, sejungit, cum tertius, Young, in eadem exspec­tans m oretur, et in orbitam superiorem se confert, quinto ac deci­mo chilom etro a satellite nostro vix distans. Postquam lunaris su­perficies est diligentius perspecta et com plures pelliculae lucis ope variiis sunt im pressae coloribus, quarum imagines in Terra, super cinem atographei albo, conspiciantur, idem lunaris naviculae exem plar appropinquant, se cum astronavi principe rursus conjuncturum . Quo perfecto negotio, necesse expellitur, ut, quadam solari o rb ita exple­ta, per immensum pereat inane, cum princeps aeronavis (Apollo 10), tribus una receptis viris, postquam per integrum alium diem Lu­nam circum ierit, praesto demum videatur ad terrestrem oram re­ditui.

(Quoad res vel minimas, quae quidem ad m achinam enta manu tractanda pertineant, v. narrationem XLIX in Palaestra Latina; non enim aliae sunt ac nunc tem poris).

Itaque, prioris volatus, eundi seu itineris causa, septuaginta sex horis exactis, aeronavis Apollo 10, postquam semel et tricies est cir­cumvoluta Lunam, unam et sexaginta horas consumens, alterum aggreditur volatus, redeundi seu causa. En, igitur, non secus quam quod est jam pridem praestitu tum , pauca desunt m inuta sextae post meridiem horae, a. d. VII kal. jun., cum ingens navis, aerovehicula 1

1. ita lice : s im ile a q u e lla palla , che si u sa nel g ioco del « tennis» .

128 J. Marinelli

gerendo instructa, cui nomen Princeton, in Oceani Pacifici aequore praesto cosm onautis excipiendis consistit, non longe ab insula Pago- Pago quam dicunt, apud illud pelagi spatium insulis Samoa refer­tum. In superno dem um ejusdem navis tabulato per cymbam gum- meam positi, tres hi viri quam qui maxime feliciter tantam perfe­cerunt rem. (Quorum reditus si vel m inim as res nosse velis, legas, sis, quae jam Palaestra edidit in narra tione XLIX: nam, eadem ra­tione atque illae sunt et ista com paratae).

Prof. Januarius Marinelli Via Salvator Rosa, 241 Neapoli in Ita lia

XX C E R T A M E N C A P I T O L I N U M

ad solutam orationem latinam fovendam felicem habuit finen aus­piciis Institu ti Studiis Romanis provehendis. Cujus M oderatoris hum anissim i Dnni. P. Romanelli libentissime obsequim ur placitis scriptoresque latinos renuntiam us, qui ex XX Certamine Capitolino excesserunt victores.

Primo praem io est insignitus Prof. Aedilius Marelli, Ticinensis, ob opusculum quod «Ad filiam epistulae» inscribitur. Secundum in certam ine obtinuit locum disputatione cui index «Ales capti» Prof. Theodorus Ciresola, Mediolanensis, qui totiens Palaestrae Latinae paginas scriptis suis honestare solet, cuique sinceram immo corde m ittim us gratulationem .

Publica quoque laude sunt ornati Prof. Nilus Casini, H um bertus de Franco, Josephus M orabito. Quibus om nibus victoribus renuntia­tis praem iisque ac diplom atis exornatis, die 21 m. aprii. Romae XXI Certamen Capitolinum indictum est. — M. M o l in a , C.M.F.

«AD HUMBERTUM DE FRANCO IN CAPITOLINO CERTAMINE PUBLICA LAUDE NUPER ORNATUM»

Optatissim e Sodalis,laeta quam nuper in Capitolino Certam ine rettu listi victoria gaudio amicos tuos implet: pulcherrim ae enarrationis paginae, quas de pue­rorum ludo, qui italicis verbis «gioco dell’aquilone» nuncupatur, tanta venustate texuisti atque animi suavitate quae nostra praeser­tim aetate, tam segni et in colendis studiis hum anisque v irtu tibus persequendis enervata, haud facile reperire queant, clarissim is ab illis delectis viris ad optim a latine exarata seligenda publicam obti­nuerunt laudem.

Plus quam semel dignus evasisti qui, in victorum ju re m erito­que habitus num ero, in Urbe, totius orbis clarissim a Capitolinaeque in Aedis fastigiis laurum acciperes: «... Id autem quod hic conven­tus non alibi sed hic Romae, non alibi sed hic in Capitolio, Urbis hujusce et antiquissim a et celsissima et sacratissim a sede hodie so- lem niter inauguratur», ita enim Casimirus Kumaniecki, in Varsovien- si Studiorum Universitate Professor, inauspicali aditialique sessione om nium gentium ac nationum conventus latin itatis tuendae roma- norum que litteris et linguae fovendis a die XIV ad diem XV III mensis aprilis MDCCCCLXVI Romae habiti, «omnium nostrum qui longis itineribus confectis huc convenimus anim os m irum in m o­dum quantum excitat quantum movet!!».

Repetita victoria firm at quae com pluries tradenda duximus: te non solum callere latini serm onis usu verum etiam et venustum et

13G A. Pagano

lepidum et hum anitate praeditum esse scriptorem . Quis praecipua­rum hujusm odi dotum expers tam vivide enarret? H aud m ulti enim inveniuntur qui, cum in rom anorum serm onis studium incum bant, eruditione redundent ac doctrina em ineant, calam um autem per­trac ta re ad enarrandum sciant. Dulcis et fusus, venustus et lepidus, hum anitate im butus fluit calam us tuus: in m entem nunc venit bes­tiolae, cui Zizzi nom en, tristissim ae m ortis quae dom inum funere m ersit acerbo, vel clarissim i illius Josephi Dusmet, Catinensium de­sideratissim i Pastoris, vitae pie excultae, vel tuorum per orbem iti­nerum honorum que contentionis enarrationum .

Cum H erodoto Thurio in referendis itineribus te com parare au­simi nam quae vidisti, u t logographus et periegeta, m iro gaudio re­fers («... Quid senserim ipse in iis pererrandis veterrim ae excul- taeque gentis finibus —quorum aliquid mihi prius fuerat scientiae, perlectis H erodoti ceterorum que auctorum libris—, supervacaneum prorsus profiteri videtur: qui legunt, ii sequentibus ex meis chartis propediem accipient quatenus om nia illius invidendi cultus vestigia anim adverterim m iratus, nihil dissim ulatis iis quae minime proban­da mihi ipsi saltem visa sin t...»); Catulli Veronensis venustate per­fund itu r fabula bestiolae, «... quae segnis saepe et somniculosa eadem que agilis celerisque in terdum apparet eundi, docilis autem ac ludibunda neque illepida, sed repente infida ac proterva neque im m itis, continuo esuriens et famelica, at subito, nulla causa, fas­tidiens om nia...»; to tum te ipsum nec non ingenium tuum exprom p­tum invenimus in libello, qui inscrib itur «Quo mea honorum eva­serit contentio», ubi aperte ostendis quid de politicis agonibus sen­tias quantoque fastidio affectus sis cum «... am bitioni im parem ... dem um esse professus, u tpote qui, um bratili dum taxat ac dom esti­ca quadam dicendi usus consuetudine, cum ipse ne animi quidem causa prius declam assem, sesquipedalia verba tam que insignita ede­re nescirem verba, quorum oratores essent studiosi...» , flagitantibus amicis —probis iisdem que gravissimis— ut ad rem publicam acce­deres, haud restiteris ac facere non potueris quin cuidam candida­to rum agmini nom en tuum fru stra renutans addideris. L ibertatem , cujus studio sem per flagrasti, am iseras, nisi p raeteritus Camenis tandem esses restitu tus.

Dum ephem erides publicam in Capitolio coram claris viris ovan­tibus plaudentibusque tibi tributam esse laudem nuntiant, sodales, collegae, docti viri, discipuli cuncti g ratu lan tu r recens ob decus quod Catana, ignivoma Urbs Agathae et Heuplio sanguine decorata, hum anorum studiorum sedes civiliumque virtutum indagatrix, per te, L atinitatis strenuum vindicem, nuper acceperit.

Prof. Antonius PaganoVia Leonardo da Vinci, 8CATINAE (Catania) in Sicilia (Italia)

P A B U L U M MENTI S

Quem in sudore vultus comedere debem us panis m ultoties jam a viris cum eloquentia p raestantibus tum ingenio insignibus praed i­catus est u t cibus hum ano generi in excultiore quodam vivendi m o­do versanti proprium , aptum , necessarium .

Antiquissimis aevis, quae palaeolithicum et m esolithicum docti vocant, quibus hom ines nec agros colebant nec tecta exstruebant, carne adipeque praecipue vescebantur quas venatio cottid iana ad- portabat. E tiam nostra aetate gentes sunt aliquot in quibusdam aviis Americae M eridionali regionibus, quae vitae consuetudine haud absimili u tun tu r: caput avium pennis o rnant, ceterum nudi ince­dunt, sagittis venenatis arm ati cum finitim is generibus cottid ianis fere proeliis contendunt. Nec cophinos habent nec apothecas: quid­quid dies a ttu lit praedae vesperi absum itur, seponitur nihil.

Octo milia circiter abhinc annos, cum hom ines coepti sint agros conserere et subire magalia, victus quoque non m ediocriter est im ­m utatus: homo qui haud secus ac cetera anim alia ad corporis vires sustinendas indiget cibo, eum non jam crudum sum psit, u t n a tu ra praebet, sed eum coquitatione et m aceratione nec non et condim en­torum additione saporatiorem et salubriorem reddere studuit. Ve­natio veru infixa ignis ope m olliebatur. Fruges exquisitius p raepa­ratae.

Cum autem angustiis spatii et im prim is ingenii facultate proh i­bear, quom inus de historia panis fusius disseram , quaedam tam en proponere velim, quibus ea, quae infra dem onstraturus sum, m agis illustrantur.

Principio frum enti grana lapidibus conquassata seu pinsata sunt —«tunsa Ceres silicum rapido decurrit ab ictu», ut in lepidissim o poem atio Vergiliano legimus— et farina aqua perm ixta in ju ris au t pultis form a gustata. Tum veteres massam spissaverunt et fru sta

132 G. Wallner

exilia vel super laterem vel in cinere et favilla arefecerunt. Gentes quae Orientis plagas incolant prim um panem in furnis coxerunt. Is- raelitae tem pore Patriarcharum panem sine ferm ento tantum nove­run t, sed post septingentos circiter annos Paschatis dum taxat tem po­re azymos, sym bolum purita tis et sinceritatis Moyse praecipiente m anducavere.

N ostra tem pestate modus panis conficiendi ad volventis tem poris necessitates, u t liquet, accom odatus est: in officinis m achinariis ma­ximi plerum que ordinis granum m olitur, farina subagitur, panis co­qu itu r. Agrorum labor varias fruges gignit e quibus panis conficitur, u t pu ta ador, vetustissim a Rom anae gentis esca, triticum et secale, quibus hodie maxime u titu r, sed et hordeum et zea mays, quam vo­cant. In nonnullis Indiae regionibus oryzam sativam m olitam ad sim ilitudinem panis efficiunt. De pane autem nigro et albo, de pane autopyro et bis cocto, deque aliis panis generibus singillatim disse­rere supersedeo, vel hoc argum entum aliis tractandum libenter re­linquam .

Homo in m undo hoc positus, super omnes creaturas rector et dom inator constitu tus anim alia cetera, terrestia , aquatica et volati­lia, nequaquam corporis viribus sed solo rationis usu antecellit. Cum vitae rationem homo nobili statu i suo magis congruum adeptus esset, victus quoque peculiariter com m utatus in consuetudinem ve­nit: alim enta, u t jam supra dem onstratum est, coquendo salubriora fecit et m uneribus cerealibus copiosius in dies vescebatur.

H ujus rei causam ex parte saltem viri chimiae physiologicae pe­ritissim i enucleavisse videntur. Cuncta nutrim enta quibus hominum alitu r genus ex adipe, album ino et carbonei hydratis composita sunt. Quae tria in pane quoque offendim us, sic tamen, ut carbonei hy­d ra ta ceteras m aterias longe superent copia.

Sedes intellectus et rationis cerebrum , vel ut accuratius dicam, m ateria grisea corticis cerebri ganglionaribus cellulis insignis, vim caloris, qua ad m etabolism um peragendum indiget, nonnisi ex glu­cosi demere potest. Vim caloris autem , qua artuum musculis opus est, adipes abundanter et commodissime dilargiuntur, utpote qui in ipsis m usculorum texturis com burantur. Pabula adipem imprimis

Pabulum mentis 133

continentia iis propterea m agnopere sunt utilia, qui continuis labo­ribus corporis se exercent, sicut homo ille prim igenius, qui assiduis venationibus fatigatus extis adipalibus bestiarum captarum se refe­cit. At contra nostra hac aetate homines, qui m entis praesertim la­bores patrantes cerebro magis u tun tu r quam artubus ex adipe abun­dantius allato facere possunt nihil, quippe qui in glucosim transfo r­mari non queat.

Debet ergo homo in his rerum adjunctis carbonei hydrata ex ali­m entis desumere, ne cerebrum quos istis substantiis indigeat, a lbu­mina aut per nutrim enta allata aut in corporis fabrica deposita in glucosim vertere com pellatur, maximo cum totius corporis frugi dis­pensationis detrim ento. Accedit quod carbonei hydrata facile in adi­pem transfo rm antu r et in corpore deponuntur, ut inde m usculis, quotiescum que iis opus fuerit, praesto sint.

Sum m opere ergo ingratum est erga Deum, «a quo om nia exspec­tant ut det eis escam tem pore suo» (Ps. 103,27), si coaevi non pauci tam praestans et salubre alim entum adeo parvi aestim ant, u t non solum micas aut frustu la dura, verum etiam integros panes sim ila­gineos, quin immo et pastilla et placentas neglegenter abjiciant. In nationibus valde progressis oeconomice coloni non raro praem iis alliciuntur, ut partem agrorum cultu vacare sinant, ne messis nim is ubera annonam laxet. E t iidem sunt viri, qui ob augescentem in dies natorum num erum anxii verentur, ne m ultitudines hom inum celerius crescant, quam vitae opes, quae praesto sint, adm ittan t et ad hoc periculum vitandum vias suadent et rationes norm is ethicis vehem enter repugnantes. Ii potissim um , quos penes facultas est et auctoritas curare debent, ut panis in mensis hom inum satis suppe­tat et nationibus quae ad progressionem n itu n tu r eas, quibus indi­geant, congruas opes porrigant, u t unusquisque pro sua dignitate vitam ducere queat. Mon im m erito ira m ovetur populorum fame la­borantium , si nationes edulibus bonis redundantes fruges a tte ru n t aut profundunt, ne quibusdam civium ordinibus enascantur de tri­menta.

Panis praestantia et usu, non dixerim explicatis, sum m atim ta­men perstrictis, novo eodemque nobiliori sensu et verbali fere sig-

134 G. Wallner

nificatione eae apparen t preces, quae christicolae toto orbe terra­rum , ipso divino Redem ptore docente ad aeternum rerum Condito­rem et Conservatorem fundunt, dicentes: «Panen nostrum quotidia­num da nobis hodie.»

Dr. Gusta vus Wallner V indebonae in Austria H ansi Nase - Gasse 3 A - 1190 Wien

B I B L I O G R A P H I A

H armand , J. — L’armée et le soldat à Rome avant de 107 à 5 0 avant notre ère. P ag . I - X X I I I ; 1-538. 74 F .Une campagne Césarienne, Alesia. P a g . 386 . 5 6 F . E d itio n s A . P i ­c a rd e t C ie. P a r is , 1967.

Jaco b u s H a rm a n d , U n iv e rs ita tis P ro fe sso r M iiseo ru m q u e N a tio n a liu m C u ra to r , duo o p e ra de re m ilita ri ro - m an o ru m , c u ju s p e ritis s im u m a e s ti­m am us, in aed ib u s A . e t J . P ic a rd vu lgav it.

P r im o v o lu m in e , q u e “ L ’a rm é e et le so ld a t a R o m e ” (d e 107 à 5 0 a v a n t n o tre è re ) in sc r ib itu r , h ae c o n tin e n tu r : R e fo rm e m arien n e d u R e c ru te m e n t. L ’A R M É E ( E f f e c t i f s , a rm e s , ta c t i­ques ; a rm a m e n t ; c a s t r a m é ta tio n ; s tru c tu re s lo g is tiq u e s ; la q u e s tio n de la m arin e). — L E S O L D A T (la p e r ­so n a lità des lég ions p o s t-m a rie n n e s ; l’hom m e de t ro u p e ; les c a d re s ; réa lité p sycho log ique et v a le u r m ilita ire ; so l­d a ts e t g é n é ra u x ) . — C o n c lusion . — Indices. — T ab les .

J . H a rm a n d , fo n tib u s l it te ra r i is fo n tib u sq u e te s tim o n io ru m a rch ae lo - g ico ru m n ix u s , op in io n em to tis v i r i ­bus o p p u g n a re c o n te n d it, q u a h is to ­ria m ilita ris e x tre m a e rei p u b l r cae a p u d h is to rico s p le ru m q u e labo ­ra v it : m eritu m v im q u e e x e rc itu s C ae ­sa ris f ru c tu m fu isse ren o v a tio n is illius m arian ae in m ilitib u s d e lig en ­dis.

R a tio n ib u s a rg u m e n tisq u e J . H a r ­m and illu s tra m u r quo p ac to C aesa r ex suo in gen io a tq u e facu lta te c re a n ­di in d isc ip lin a m ilita ri e f f ic e re p o tu e - r it fo rte m v a lid u m q u e e x e rc itu m in re pub lica paene p ro lap sa ro m a n o ru m .

A lte ro vo lum ine, cui in d ex “ U ne

cam p ag n e c é sa r ie n n e : A le s ia ” (L ep ay sag e et l’o p p id u m . — L e s a rm ées . L es t ra v a u x de C ésa r. — P o ss ib ilité s de re s titu tio n de la cam p ag n e d ’A le - sia. — C o n c lu sio n . — C in q In d ices . T a b le s ) , lab o res o p e ra sq u e C a e sa ris a d A lesiam e x p u g n a n d am p r im u m h is to r ice in q u iru n tu r luce d o c u m e n ­to ru m q u ae in a rc h iv is S ecu n d i Im ­p erii s e rv a b a n tu r q u aeq u e a b a n n o inde 1949 v u lg a ri co ep e ru n t, e t d o c u ­m en to ru m C o m m issio n is A rch aeo lo - g icae G a lb a ru m (a. 1861-1862) q u ae a u c to r ite ru m in v en it. E x lo co ru m n a tu ra seu to p o g ra p h ia J . H a rm a n d e ru e re ju re a u d e t co n c lu sio n es in re m ilita ri q u ae a d h u c n eg lec tae e ra n t.

F remy , P . — Exercices latins sur lagrammaire. C lases de 6®, 5 e ou4.° S o c ié té d ’E d itio n d ’en se ig n a -m en t S u p é r ie u r (S . E . D . E . S .) , P a r is , 1967.

P e tru s F ré m y , P ro fe s s o r ac p a e ­d ag o g u s in l it te r r is la tin is tra d e n d is p e ritis s im u s , su is o p e rib u s m ax im e ja m d iu a g n o sc itu r a tq u e c o m m en d a ­tu r . A u c to r d u o ru m lib ro ru m co llec­tio n is cui in d ex “ A id ez v o tre e n fa n t à b ien t r a v a i l le r ” , s im u l a tq u e c u ju s - dam G ra m m a tic ae la tin ae , in p ra e ­sens o p u s m u n u sq u e m ag is tr i p e rf ic it hoc v o lu m in e q u o d “ E x e rc ic e s la tin s su r la g ra m m a ire l . er C y c le ” in ­sc rib itu r .

Q u o q u isq u e p ro fe s s o r p ro scho lis la tin is sibi a lu m n isq u e o p e ram c o m ' m o d io rem fac ilio rem q u e re d d e re po~ tes t, u t ip siu s a u c to r is v e rb is u ta r quae in p ro o em io p r o f e r u n tu r : “ N o u s e sp éro n s q ue ce liv re d'Excrcices p o u r ra ê tre com m e un p o n t e n tre la g ra m m a ire et le De viris, d o n t la lec-

136 Bibliographiei

tu re es t, a -t-o n d it, “ ir re m p la ç a b le ” , et au q u e l n o u s av o n s fa it, du res te , b eau co u p d ’e m p ru n ts ” .

Vroom, Dr. H . — Ccntam Carmina q u ae co m p o su it G u id o G ezelle la- tin is v e rs ib u s D r. I I . V ro o m re d ­d id it. E . J . B rill, L e id en , 1967. P àg . 280. 16 g u ild e rs .

O p tim is sane au sp ic iis o p tim o q u e m aecen a te D r . M . V ro o m “ C E N T U M C A R M I N A ” q u ae co m p o su it G u ido G ezelle la tin is v e rs ib u s re d d ita in lu ­cem v u lg av it, nam in e x o rd io lib ri ad calcem le g im u s : “ H isc e c a rm in ib u s ed en d is su m p tu s su b m in is tra v it S u ­p rem u m C o n siliu m N e d e r la n d ia e d ic ­tu m “ M in is te r ie v an C u ltu u r , R e ­c rea rte en M a a tsc h a p p e lijk W e r k ” .

B ene ad nos p e rv e n ia t v a te s f lan - d r ic u s G u id o G ezelle (1830-1899) a e ta tis su ae p o e ta p rin cep s o m n iu m p e rito ru m ju d ic io a g n itu s v e n u s tis ­sim a v este la tin a in d u tu s a cim o. j>oe- ta D c tre . H . V ro o m , qu i p le raq u e ex h is cen tu m c a rm in ib u s a n teh ac p assim in c o m m e n ta r iis d ic tis “ H e rm e n e u s ” , “ N o v a et V e te r a ” , “ G e z e lle k ro n ie k ” et in libello cui titu lu s “ C a rm in a G e- z e ll ia n a ” (ed. P a u l B ra n d , B ussim i, 1955) ed id it.

D o c to r H . V ro o m d u o b u s co lu m ­nis te x tu m f la n d ric u m et la tin u m m ira a r te ty p o g ra p h ica in o f f ic in a E . J . B rill (L e id en , 1967) p a ra tu m p ra e ­bet. A d in te rp re ta tio n e m la tin am quod a tt in e t , nob is o m n in o a rr id e t ju re q u e p ro b a tu r , nam in te rp re s ca s­tig a to la tin e d icend i g e n e re in c a r ­m in ib u s rh y th m ice red d e n d is v e n u s ta ­tem , su av ita tem , g rac ilita te m ca n d o ­rem q u e te x tu s f la n d ric i p rim ig en ii o b serv a t re lig io siss im e . A d m o n ito s v o lu m u s lec to res D ctrem . H . V ro o m docte p e riteq u e m e tra q u o q u e classica u su rp a re , u t ex novem u ltim is c a rm i­n ib u s p a te t.

G rimal , P. — La formazione dell' Impero Romano. S to ria U n iv e rsa le F e ltr in e lli. F e ltr in e lli E d ito re , M i­lano , 1967. P ág . 387 . I.. 1000.

Q u o d v o lu m en leg en tib u s nunc p raeb em u s sep tim u m est p e r am plae co llection is cui in d ex S T O R I A U N I ­V E R S A L E F E L T R I N E L L I . Q u ae h is to r ia n ecess ita tib u s recen tiss im ae h is to r io g ra p h ia e , u t tem p u s p o s tu la t, a p ta tu r . N am hac nova ra tio n e e x ­ponend i res g estas non ta n tu m ev en ­tu s po litic i, bella g en tiu m q u e oc­cu p a tio n es t ra c ta n tu r , v e ru m etiam h is to r ia in u n iv e rsu m su m itu r a tq u e in v e s tig a tu r tam q u am f ru c tu s laboris a tip ie in d u s tr ia e h u m an a e in iis quae ad lit te ra s , p h ilo so p h iam , a r te s , sc ien­tias , ju ra , leges, res oeconom icas so- c ia lesque p e r tin e n t, i ta u t sex et t r i ­g in ta v o lu m in ib u s to ta h o m in u m h is ­to ria c o n tin e a tu r a tq u e ev o lv a tu r.

S ep tim u m hoc vo lum en cim us, h is ­to ric u s D r. P e tru s G rim a l in lucem ed en d u m c u ra v it p ra e s ta n tis s im is in re v iris o p e ram cum eo so c ian tibus. Q u i o m n es q u o p ac to im p e riu m ro- m an o ru m p a r tu m sit in v es tig a n t : p r i ­m um qu o m odo ro m an i fin es suos am p liss im e (202-129 a. C h r.) p ro tu ­le rin t (p. 7-90) ; d e in d e in q u o d d is ­c rim en v itae u ltim u m (133-49 a. C h r.) in c id e rit res pub lica (p. 9 1 -1 8 4 ); d e­n ique inde a d ic ta tu ra u sq u e ad p r in ­c ip a tu m (49 a. C h r. 14 p. C h r. : p. 185- 329). O p u s in f in e i llu s tra tu r no tu lis (p. 33 1 -3 5 4 ), b ib lio g rap h ia (p. 355- 3 6 4 ), ind ice an a litico ,(p. 365 -3 ^2 ), ind ice u n iv e rso (p. 384-386).

G arcía y B ellido , A . — Las reli­gions orientales dans l'Us pagne Romaine. E d . E . J . B rill, 1967. L e iden . P ag . 166. P la n ch e s : I -X X . P r ic e : 44 g u ild ers.

E x o ff ic in a lib ra ria E. J . Brill

tìibliographia 137

(L e id en , 1967) o p tim o om ine ad nos perv en it q u in tu s to m u s co rp o ris quod " K tudes p ré lim in a ire s a u x re lig io n s o rien ta le s d an s l’em p ire ro m a in ” in sc r ib itu r a M . J . V e rm ase ren in lu ­cem ed en d u m , ut ju d ic io c ritico a e s ti­m em us.

Q u o d e x a ra v it vo lum en " L e s re li­g ions o rien ta le s d an s l’E sp a g n e ro m a i­n e ” D cto r. A . G arc ía y Bellido, c im us, h isto ricu s h isp an u s a n tiq u ita tisq u e g raecae ac jrom anae in d e fe n su s in ­v es tig a to r, qui fu se sc iteq u e ag it de re lig io n ib u s seu cu ltib u s illis o r ie n ­ta lib u s qui p ra e te r g raecu m ac ro m a- num in H isp a n ia f lo ru e ru n t, ju x ta in d icem : I. D iv in ités p h én ic ien n es(1-17) IL D iv in ité s g réc o -o rie n ta le s (18-20) 111. M itra (21-41) IV . C ybè- le -M ag n a M a te r (42-55) V . A ttis (56- 63) V I. M â-B ello n a (64 -70) V IL A p h ro d ite d ’A p h ro d is ia s (71 -72) V i l i . S ab azios (73*81) IX . M ém ésis (82- 95) X . C u ltes sy rien s (9 6 “ 105) X I . Is is (106-124) X I I . S é rap is (125-139) X I I I . D ea C ae lestis (140-151) X IV . H e rcu le s G a d ita n u s (152-166).

F ir p o , e . — Erasmo da Rotterdam,Il lamento della Pace. U T L T , T o ­rino , 1968. P àg . 208.

E cce in m an ib u s, lec to res, h ab em u s v e ru m u t ita d icam m iracu lu m typo- g rap h icu m . N eq u e e x tra m odum e q u i­dem laud ibus ex to llo lib ru m . Q u ae n o v ita tis h u ju s c a u sa ? D om us E d i- t r ix U .T .E .T . A u g u s ta e T a u r in o ru m , u t in m ore est, e x tre m o a n n o 1967 diem n ata lem C h ris ti agens, p re tio s is ­sim am a c cu ra tiss im am q u e ed itio n em (piasi s tre n a m am icis, au c to r ib u s , lec­to rib u s o b tu lit, q uae in sc r ib i tu r : “ Q u e re la p ac is u n d iq u e g en tiu m e je c ­tae p ro flig a tae q u e au c to re E rasm o R o te ro d a m o ” .

P e r o p p o r tu n u s qu idem liber hac n o s tra ae ta te (pia om nes o rb is te r r a ­

ru m g en tes a rd e n tis s im e e x o p ta n t pacem p acem que in to t c iv ita tib u s de* s id e ra n t. E ra sm i R o te ro d a m i o ra tio — tam lu cu len ta , tam p ressa , tam im ­p lacab ilis— h o d ie rn o s q u o q u e h o m i­nes ad m o n e t bellum in p rae sen s , u t in eu n te saecu lo X V I, im m anem e r ro ­rem h u m an u m esse a tq u e ab n o rm em adeo u t m in im e cum ra tio n e m u lto ­que m in u s cum co n sc ien tia c h ris tia n a concilia ri possit.

In hac ed itio n e p rim u m sc itiss im u m p rae it p ro o em iu m a L . F irp o c o n ­sc rip tu m de E ra sm o R o te ro d a m o d e ­q ue e ju s v ita , o ra tio n e seu “ q u e re la p ro p a c e ” a tq u e p ro pace su a a e ta te in d u s tr ia s tu d io q u e (p. 7 -24). D e inde in te rp re ta t io p ro s ta t ita lica , q u ae o m ­n ibus c e rto p ro b a b itu r (p. 27-8 3 ) ; q u am in te rp re ta tio n e m in seq u i­tu r te x tu s la tin u s q u i eam dem ed i­tionem ex em p larem B asileae in a e d i­bus J . P ro b e n a. 1517 v u lg a tam p h o ­to g ra p h iée re s t itu it (p. 84 -138). D e­n iq u e lib e r ex p lic it d isp u ta tio n e de p rae c ip u is e isque q u a m p lu rim is E r a s ­mi im ag in ib u s seu p ic tu r is , n u m ism a ­tis aeneis , sca lp tu ris in ligno , lin ea ­m en tis c a rb o n e d ep ic tis , s ign is , fu n e - re isq u e p e rso n is quae sive ab ex im iis sive a s ine n om ine a r tif ic ib u s su n t e x p re ssae (p. 141-206). Q u o d o p u s in deliciis e rit e x q u is itis s im o cu iq u e se- v e riss im o q u e lib ro ru m a m a to ri.

S iim i.ia » G. — Sintassi della lingua la­tina positiva filosofica. L ib re r iaE d itr ic e S. S co lastica , S u b iaco (R o m a), 1967. P àg . 516. I d re 5000.

X em in em , qui in lib ris de re g ra m ­m atica m ed io c rite r sit v e rsa tu s , p ra e ­te r i t q u am d iff ic ile v id e a tu r sy n ta x im la tin am nova ra tio n e ac via r e t r a c ta ­re. Q u o d tam en , q u am v is a rd u u m , fieri posse p a te t ex recen ti o p ere cui in d ex “ S in ta ss i della lin g u a la tin a p o ­sitiva f ilo s o f ic a ” a P r o f . C a je ta n o

138 Biblìographia

S ib ilia e x a ra to . In eo en im est nova ra tio ac v ia u t a u c to r in te n d a t non so lum e x p o s itio n e m q u a n d a m scho l­a s ticam to tiu s c o rp o r is re g u la ru m sy n - ta c tic a ru m v e ru m e tiam ra tio n ab ilem seu log icam e a ru n d e m aestim a tio n em . X am hoc a n te oculos h ab e t P r o f . Si" b ilia q u o d sy n ta x is la tin a n o n est q u asi a c e rv u s seu co n c re tio fo r tu ita re g u la ru m q u a e s tio n u m q u e n eq u e m a ­g is m in u sv e su b tile g ra m m a tic o ru m a r t i f ic iu m sed c o rp u s q u o d d a m u n u m ex se a tq u e co h a e re n s ra tio n iq u e h u ­m an ae co n sen tan eu m . Q u a e u n ita s a tq u e co h a e re n tia in tim am eam q u e r a ­tio n ab ilem n a tu ra m re g u la ru m sy n - ta c tic a ru m e x p o s tu la t.

A u c to r in e x p o n e n d a s y n ta x i la tin a h anc du p licem s e rv a t v iam : p r im u m reg u la s g ram m atic a s p ro p o n it e x e m ­p lis , u t co n su e tu d o est, i llu s tra n d a s (“sintassi positiva”) ; p o s te a co m m en ­ta r iu m p h ilo so p h icu m seu log icum eu ju sq u e p le ru m q u e reg u lae sy n ta c ti- cae fac it (“sintassi filosofica”). C e te ­ru m P ro f . S ib ilia in t ra c ta n d a s y n ­ta x i la tin a o rd in e m o b se rv a t u su a p u d g ram m atic o s rec e p tu m : in p r im a p a r ­te de v e rb o ru m co n sen sio n e seu c o n ­v e n ie n tia a g it (p. 30*57), de casib u s (p. 58 -1 8 4 ), de s in g u la rib u s q u ib u s ­dam reb u s sy n tac tic is a tq u e s tilis tic is (p. 185-208), de p ro n o m in ib u s (p. 209- 228), de a d v e rb iis (p. 229-236). In a lte ra p a r te de sy n ta x i tem p o ru m (p. 2 4 5-277), de tem p o ru m co n secu ­tio n e (p. 278-299), de in f in itiv o(p. 3 0 0 -3 2 6 ), de sy n ta x i m o d o ru m (p. 32 7 -3 7 2 ), de p e rio d o (p. 3 73-381), de m od is in p ro p o sitio n ib u s d e p e n d en ­tib u s (p. 382-489).

A d n ovam tra c ta n d a e sv n tax eo s la- tin a e ra tio n em qu o d sp ec ta t, la u d a n ­d u s sane P ro f . S ib ilia , p ra e se r tim cum in te m p tu m n eg o tiu m sit ag g re ssu s . Q u o d m in im e dubii est nob is q u in va lido lin g u ae la tin ae co g n oscendae fu tu ru m sit a d ju m e n to . F o rs ita n

a u te m non nu lla co m m en ta r ia q ua- ru n d a m re g u la ru m ph ilo so p h ica , cum n im is fo r te su b jec tiv e p ro p o n a n tu r , o m n ib u s non a d rid e a n t. A u c to rem au d ia m u s ip su m qui sese ita p u rg a t : “Le nostre valutazioni ed interpreta­zioni sulla razionalità del costrutto la­tino non pretendono di essere infali- bili, né di imporsi come cose obietti­vamente acquisite, o da acquisire, con il crisma della indiscutibilità; molte di esse, anzi, sono senz'altro opinabili. Crediamo tuttavia che sarebbe ingius­to giudicarle carenti di solidità nei presupposti filosofici da cui se muo­vono o di prudente discrezione e, quanto meno, di una certa probabilità nelle applicazioni che ne faciamo” (p . 14).

U tilis s im u m fo re o p u s p u tam u s p ra e se r tim m ag is tr is , im nio e t non n u llis au d ac ib u s a lu m n is , q u i v eh e ­m en tiu s a ltiu sq u e s tu d iu m p h ilo so p h i­ce ca llen d ae sy n ta x e o s la tin ae c o n ­fe r re au s i fu e r in t.

D i Gregorio, L . — La scene d'an­nunzio nella tragedia greca. E d i­tr ic e V I T A E P E N S I È R O . M ila ­no, 1967. P á g .: V I I M 0 9 . L . 3000.

D c to r. L a m b e r to s d i G re g o rio a l­tiu s in v e s tig a re co n te n d it m o m en ta illa seu scaen as in d ra m a tis g raec is , in q u ib u s n u n tii f lieb an t, a c cu ra te p e r ­q u ire n s quo tem p o re m o d o q u e ex f o r ­m is A eschyli e t S op h o c lis non co n ­s ta n tib u s n eq u e rie te d e fin itis t r a n s i­tu m sit ad ‘‘ fo rm a m c e r ta m ” E u r i ­p id is.

E n libelli to tiu s in d e x : I. C a ra tte ­ris tich e g en e ra li della scena d ’a n n u n ­zio e della f ig u ra del m essag ero (p. 3- 24) II. M otiv i delle scene d ’an n u n z io (p. 25-32) TU. E v o lu z io n e s t r u t tu r a ­le delle scene d ’a n n u n z io : A )-A g li a l­bori della tra g e d ia (p. 33-53) P ) E s- cliilo (p. 54*68) C ) S o foc le ed E u r i ­p ide (p. 69 -97 ). C onclusione (p. 98-

Bibliographia 139

102). B ib lio g ra f ia (p. 103-104). In d i­ce dei lough i c ita ti (p . 105-109).

O p u s D e tris . L . di G re g o rio sese m erito co m m en d a t p ro p te r a rg u m e n ­to ru m p o n d u s a tq u e a u c to rita te m , q u ib u s u su s est a u c to r ad am p liu s en o d an d am p rim ig en iam trag o ed iae g raecae s tru c tu ra m .

Zintzen, C. — Damaseli vitae Isido-ri reliquiae. G eo rg O lm s V e rla g , H ild eh e im , 1967. P ág . 376. D M 79’80.

N o n n u lla ex p ra e fa tio n e o p o rte t e x ce rp e re a d a liq u am co g n itio n em o p eris q u o d in sc r ib itu r “ D am ase li v i­tae Is id o r i re liq u ia e ” . D am asc iu s d isc ip u lu s I s id o r i m a g is tr i v ita m p o s ­te r is e n a rra ta m c irca a n n u m q u in g e n ­tes im u m p o s t C h r is tu m n a tu m t r a d i ­dit. Q u ae tam e n v ita , q u am v is te m ­p o ru m in iq u ita te p e rd ita , n o n o m n in o ev an u it, sed a P h o tio p a tr ia rc h a q u o ­dam m odo est co n se rv a ta . Is id o r i v i­tae re liq u iae m ax im i v id e n tu r m o m en ­ti ad illius a e ta tis indo lem , fac ta , in ­s ti tu ta co g n o scen d a nec n o n ad p la ­c ita p h ilo so p h o ru m in te lleg en d a , n am D am asc iu s n o n ta n tu m Is id o r i m a ­g is tr i v itam n a rra v is se t ra d i tu r , v e ­ru m e tiam Is id o ri q u a m p lu rim o s aequales in d u x it a tq u e d e p in x it p h i­losophos G raecan ico s qu i tu m tem p o ­ris e t A le x a n d ria e e t A th e n is p h ilo ­so p h a b an tu r . P ra e te re a ex D am aseli te s tim o n iis co n tro v e rs iae p a te n t q u ae in te r ph ilo so p h o s g raeco s e t C hristia ­nos olim e x o rta e fu e ra n t.

P r im u m p ra e fa tio lu cu len tiss im a (p. 1 -X 1I1) de D am asc ii v ita e Is id o r i re liq u iis an teced it, ub i C lem en tis Z in tzen , qu i h an c ed itio n em p a ra v it doctissim e, v e rb a leg ere lic e t: “Cum eam consuetudinem atque illius saeculi ingenium praecipue e Damascii libro intellegere possimus, omnibus qui illam aetatem perscrutantur spero

gratum me fecisse quod illius libri textum ad artis criticae normas consti­tuere, ordinem fragmentorum recen­sere, sententias reliquiarum adnotatio- nibus illustrare studui” (p. V I ) .

D e in d e te x tu s g rae c u s in v e n itu r , ubi E p ito m a e P h o tia n a e F ra g m e n ta r e s t i tu u n tu r (p. 1 '3 0 9 ), cum f ra g m e n ­tis dub iis et in ce r tae sed is (p. 310- 3 16), et A p p en d ice seu P h o tii de D a ­m ascii v ita Is id o ri ju d ic io (p. 317- 319).

D en iq u e in fine o p e ris ind ices p ro ­s ta n t p e r u tile s : I . S ed es f ra g m e n to ­ru m (p. 3 2 3-330) I I . In d e x n o m in u m p ro p r io ru m (p. 331-341) I I I . I n d e x loco rum (p. 342-3 4 4 ) IV . In d e x v e r ­b o ru m (p. 34 5 -3 7 6 ). in a p p a ra tu c r i ­tico lec tiones n a tiv ae a lio ru m co d i­cu m , co rrec tio n es , a d n o ta tio n e s m e­m o ra n tu r , q u o a p tiu s fac iliu sq u e te x ­tu s p r im ig e n iu s re s titu a tu r .

Meyer, E . — Pausanias, Beschrei­bung Griechenlands. A r te m is V e r ­lag, Z ü r ic h u n d S tu t tg a r t , 1967. P a g . 776. L n . 48.

U n a m ta n tu m p len am ac p e rfe c ta m a p u d an tiq u o s G raec iae c lassicae d e ­sc rip tio n em h ab em u s q u am P a u sa n ia s , c irca a n n u m 150 p o st C h r is tu m n a tu m in lucem ed itu s , co n scrip sit. U n iv e rs a G raec ia in ea a s su rg it v e n e ra n d a cum u rb ib u s , a ed ific iis , tem p lis , m o n u m e n ­tis. P a u sa n ia s , in d e fe ssu s v ia to r , to ­tam G raec iam d iu tiss im e p e ra g ra v it , ita u t decem lib ris o m n ia q u ae ipse v id isse t d e sc r ip se r it.

P a u s a n ia d em p to , p au ca eaq u e n o n ab so lu te illiu s a n tiq u ita tis c lassicae co g n o sce rem u s, q u a le s v e rb i cau sa fu e r in t A th e n a e , S p a r ta , O ly m p ia , D e lph i vel o b scu riss im u s q u ilib e t lo ­co ru m q u o s lu s tra v it P a u sa n ia s . P a u ­san ia au tem co m ite in itin e re , o m n ia in G raec ia re n a s c u n tu r c ita tiss im o q u e g re ssu nobis obv iam v en iu n t. I taq u e

140 Bibliographiei

p e r P a u sa n ia m sc im us q u am v itam in p r isc a H e lla d e g raec i d e g e rin t tam c la re d is tin c te q u e u t fac ile h u m an u s g ra e c o ru m c u ltu s r i te q u as i re v e le tu r a tq u e s ig n if ic e tu r .

G ra tis s im o an im o su sc ip ien d a g e r- m an icae lin g u ae c u lto r ib u s haec p u l­c h e rr im a P a u sa n ia e ed itio a tq u e in ­te rp re ta t io v e rn a c u la a cim o. P ro f . E rn e s to M e y e r e x a ra ta o m n iq u e fid e d ig n a (p . 5 5 -5 3 9 ). N o ta n d a m p ra e t­e re a d u c im u s in tro d u c tio n e m q u ae in s c r ib i tu r “Pausanias und sein Werk” , u b i am p liss im am P a u sa n ia e n o titia m h a b e m u s c e te ra ru m q u e r e ­ru m q u a e cu m eo q u o q u o m odo c o n ­v e n iu n t (p . 10-12), nec n o n e t u t il is ­s im as a d n o ta tio n e s q u ib u s decem P a u ­san iae lib ri i l lu s tr a n tu r (p. 5 43-723) e t q u a m p lu r im o s in d ices c h a rta sq u e g e o g ra p h ica s u rb iu m q u e d esc rip tio n es (p. 7 24-774), p ra e te r p u lc h e rr im a sim ag in es luce im p re ssa s p assim scite- q u é p e r v o lu m en d is tr ib u ta s q u ib u s v iv id a , p e re n n is , h o d ie rn a , G raecia c lassica re s u rg it .

Grevisse, M . — Le bon usage, Gram- madre française az'ec des remar­ques sur la langue française d’au­jourd’hui. H u itiè m e éd itio n rev u e . E d i t . J . D u cu lo t, S. A ., G em b lo u x (B e lg iq u e ), 1964. 30 0 F B .

N u lla a f f ic im u r a d m ira tio n e quod ta n ta e m olis v o lu m en ex 1194 pag . c o n s ta n s o c tav am ja m ed itio n em a tti" g e r it , cum P ro f . M a u ric ii G rev isse G ra m m a tic a F ra n co -g a llic a q u asi p e r ­ra ru m sid u s in d ic ione lin g u is tica e x ­cellat.

H o c p raec ip u u m M . G rev isse est m e r itu m q u o d an im u m ocu losque in h o d ie rn o s sc r ip to re s fran co -g a llico s in te n to s h ab e t ne q u id eo ru m f ru s tra p ra e te re a t, nam n u llu s g ram m atic u s n eg a re au d eb it om nem lin g u am m odo u s ita ta m adeo in m o tu esse u t c o n ti­

n e n te r fie ri non in te rm itta tu r . D um non nu lli g ram m atic i in te rd u m hanc in stab ilem se rm o n is indo lem n eg leg en ­tes n im is eum in a n g u s tis c o n s ti tu ­tisq u e f in ib u s d e f ig u n t, P ro f . M. G rev isse ra ra m v ir tu te m m ed ia ac tu ta via in ced en d i h ab e t. C im i, h u ju s g ram m atic i e ru d itio am p liss im a o p ti­m o ju d ic io re iq u e lin g u is ticae a e s ti­m a tio n e l ib ra tu r , n am si lec tione p lu ­r im a o p u s est ad co llig en d a e lem en ta B ib lio g rap h iae a b u n d a n tis s im a e qua ad recen tiss im a sc r ip to ru m o p e ra re ­v o cam u r, p ru d e n tiu s s in ce riu sq u e ju ­d ic ium re q u ir i tu r ad ex em p la l i t te ra ­ria a p te se lig en d a q u ae , u t v u lg o di" c itu r , “ b o n u m d icen d i u s u m ” co n sti­tu u n t.

E cce m a te r ia ru m tab u la seu in d ex to tiu s o p e ris : P ré fa c e (5) B ib lio g ra ­p h ie (9) In tro d u c tio n : L a science du L a n g a g e (23). Première partie: Ele­ments de la langue, I . N o tio n s de P h o n é tiq u e (26) I I . L es S ig n es de la lan g u e é c r ite (46) I I I . L es S y lla ­bes (51) IV . L ’A ccen t d ’in te n s ité (53)V . L a L ia iso n de m o ts (56) V I . L ’E li­sion (61) V I I . L es M o ts (66). Seconde partie: I a proposition (120). Troi­sième partie: Les parties du dis­cours, I. L e N o m (166) I I L ’A rtic le (240) I I I . L ’A d je c tif (277) IV . Le P ro n o m (402) V . L e V e rb e (521)V I . L ’A d v e rb e (782) V I I . L a P ré p o ­sitio n (867) V I I I . L a C o n jo n c tio n (965) IX . L ’In te r je c tio n (1002). Qua­trième partie: Les propositions su­bordonnées, / . P ro p o s it ia n s su b s ta n ­tiv es (1008) I I . P ro p o s itio n s a d je c ti- ves ou re la tiv es (1039) I I I . P ro p o s i­tio n s ad v e rb ia le s ou circonstanciale;» (1047) IV . C o rresp o n d en ce des tem ps 1 1095) V . L e D isco u rs in d irec t (1106). E m plo i des s ignes de p o n c tu a tio n et

des signes ty p o g ra p h iq u es (1110). A p p en d ice (1122). In d ex (1135).

P au c is v e rb is , M . G rev isse opus, quod “ Bon u s a g e ” in sc r ib itu r quod"

Bibliographia 141

(¡ne quasi “ specu lum lin g u ae íra n c o - g a llic ae” v id e tu r , m ax im is ub ique lau d ibus a c ritic is e x to lli tu r ( “ L a m eilleu re g ra m m a ire f ra n ç a is e ” , u t A n d ré ( îid e a s se r it) , tam q u am in s t r i r m en tum p rae s tan tis s im u m q u o d p ra e ­te rm itti non po test ad se rm o n is q u a e ­stiones co n su len d as a tq u e en o n d an d as com m endam us.

Enciclopedia lingüística hispánica, to ­m o 11 : E lem en to s co n s titu tiv o s .F u en tes . C o n se jo S up . In v est. C ien t., M a d rid 1967. P ág . 467.

C aru m o m n ib u s e x sp ec ta tu m q u e v e ­nit a lte ru m v o lum en o p eris cui est in ­dex : “ E N C I C O F E D I A L I N G U I S ­T IC A H I S P A N I C A ” ab ex im iis et H ispanis et e x te r is ph ilo log is p e ritis s i- m is co n scrip tu m .

In du as p a r te s d iv id itu r vo lum en . P rim a p a rte de e lem en tis quae lin ­g u am h isp an icam c o n s ti tu u n t a g itu r hoc o rd in e : Latinismos (M . A l v a r -S. M a rin e r) , Helenismos (M . F e rn á n ­dez G alian o ), Germanismos (E . G a- m illscheg), Arabismos (A . S te ig e r) , Galicismos (B . P o ttie r ) , Occitanismos (G . C olón D o m én ech ), Catalanismos (G . C olón D o m én ech ), Lusismos (G . S a lv ad o r) , Italianismos ( J . T e r lin g e n ) , FHalectismos (A . G a lm és de F u e n te s ) , Americanismos (T . B u esa ), Argot (C . C lav e ría ) , Préstamos de lenguas mo­dernas (M.. F . V a lk h o ff ) .

Q u a e p rim ae p a rtis cap ita re s p o ir d en t e lem en tis ex q u ib u s c o n f la tu r lin g u a h isp án ica a n te a m em o ra tis . E t in u n o q u o q u e cap ite sic p ro c e d itu r : P r im u m b rev is f it in tro d u c tio , d e in d e h is to r ia fit lin g u is tica e lem en ti q u o d in v es tig a tu r, d en iq u e ad rem p h o n e ti- eam , m o rp h o lo g icam , lex ico g rap h i- cam e lem en ta d e d u c u n tu r sive g ra m ­m aticae sive lexici cau sa d is tr ib u ta .

A lte ra p a r te q uae lin g u ae h isp an i- cae fo n tib u s d ica tu r, haec c o n tin e n ­

t u r : Fuentes literarias (F . L ó p ez E s ­tra d a ) , Fuentes históricas (E . S áez ), Fuentes Jurídicas (G . T i la n d e r) ; q u ae o m n ia su p e rio ris p raec ip u aeq u e p a rtis o p tim u m su n t co m p lem en tu m .

H oc secu n d u m v o lu m en m ax im i p o n d eris a u c to r ita tisq u e e r it a d ju ­m en to iis in p r im is qui lin g u is ro m a ­nen sibus v acan t ad se rm o n em h isp a - n icum m elius cogn o scen d u m in iis q u ae ad e ju s e lem en ta lin g u is tica sp ec tan t.

K oestermann , E . — Cornelius Taci­tus, Annalen. Band III: Buch 11- 13. C a rl W in te r , H e id e lb e rg , 1967. P ág . 349.

K o e st e r m a n n , E . — Cornelius Taci­tus, Annalen. Band IV: Buch 14- 16. C a rl W in te r , H e id e lb e rg , 1968. P ág . 410.

Q u i C o rn e liu m T a c itu m , m ax im u m fo rte h is to r ic o ru m ro m a n o ru m , a lte cog n o scere v e lin t, sc itiss im u m E . K o e s te rm an n c o m m en ta r iu m d e in ' ceps a d ire d eb en t, tam eg reg ie tam - q ue a f f a b re e x a ra tu m , q u o d in lucem jam inde ab a n n o 1963 v u lg a ri in ­cep tu m est.

V o lu m en te r t iu m ( B and 111 : B uch 11-13) lib ros C. T a c iti A n n a liu m X I ­X I 1 E. K o e s te rm an n in aestim ab ili illu s trav it co m m en ta rio . U t a liq u o m odo lacu n ae lib ro ru m V I I -N te m ­p o ru m in iq u ita te d e p e rd ito ru m et p r im ae p a r tis libri N I c o m p le re n tu r, in in tro d u c tio n e a u c to r re ttu li t q u id ­q u id C. T a c itu s ipse de im p erio C a li­gu lae d eq u e C laud ii im p e iio in eu n te e n a rra v is se t, cum h is to r ic u s ro m a n u s an n o 5 6 p. C h r. n a tu s esse t e v e n tu s ­q ue o m n es fam a h o m in u m a tq u e m e­m o ria co g noscere p o tu isse t. L ib ri N I ­N I I v e rg en ti jam im p erio C laud ii d i ­c a n tu r ; lib ro N i l i ab in eu n te N e ro ' nis reg n o res g es tae n a r ra n tu r . E .

142 Bibliographia

K o e s te rm a n n ten e t C lau d io d o tes illas o p tim i p r in c ip is d e fu is se m ax im am - q u e p a rte m e ju s in ce p to ru m ir r i ta m a d v e rsa m q u e ex s titis se . Q u o d ad N e ­ro n is im p e riu m (lib . X I I I ) a tt in e t , q u a n tu m a p u d ju v en e m im p e ra to re m S en eca , B u r ru s , A g r ip p in a a liiq u e v a lu e r in t a u c to r s u b til ite r o b se rv a t ; e t, si e ju s o p in io n i o b seq u im u r, li­b e r X I Ì I v id e tu r ta m q u a m p r im u s e u ju sd a m tra g o e d ia e ac tu s , lib e r X I V A g r ip p in a O c ta v io q u e e m o rtu is ac tu s secu n d u s ; a c tio to to lib ro X V ev o l­v itu r cum P iso n is c o n ju ra tio n e n o ­v u m q u e su p e ra t cu lm en in lib ro X V I cum o b itu T h ra se a e P a e ti B a re ae q u e S o lan i ; q u in tu s tan d e m a c tu s , c u ju s n a r ra tio p e rd ita e s t, m o rte N e ro n is v o lu n ta r ia c o n s ti tu e re tu r .

V o lu m in e q u a r to (B a n d IV : B uch 14-16) in se q u e n tes C . T a c it i X I V - X V I lib ri p r e s ta n t i s s im o q u o q u e co m ­m e n ta r io ab a u c to re d i ta n tu r , ubi in ­cen sa a N e ro n e U rb s a p p a re t p r im i­q ue C h r is ti se c ta to re s im m an i p e rs e ­cu tio n e v e x a n tu r . A m p liss im u m E . K o e s te rm a n n c o m m e n ta r iu m , q u o d to t q u a e s tio n ib u s h is to r ic is , p h ilo lo g i- cis, l i t te ra r i is , a e s th e tic is , ph ilo so p h icis , re lig io s isq u e a b u n d a t, h a u d p a rv o no- h is e r i t a d ju m e n to ad ex p lican d u m illud “odium generis humani” quod C h ris ti f id e lib u s R o m ae tr ib u e b a tu r et N e ro n is fu ro re m q u o in scele ra p lu ' r im a e t in in san iam “ D o m u m A u r e a m ” e x s tru e n d i p ra e c ip ita b a tu r .

C o m m en ta riu m , q u o d o p e ris p a r ­tem m ax im a m c o n s titu it, o m n in o m i­ra n d u m o m n ib u s a r r id e b it ; n u lla a li­d i ju s m o m en ti q u a e s tio g ra m m a tic a ­lis, h is to r ic a , s tilis tica sine e x p lica ­tio n e te m p ta n d a v e lu t in u m b ra re ­lin q u itu r , ita u t a e g re c re d im u s qu o p ac to u n u s id em q u e in v es tig a to r v a s ­tiss im o s C. T a c iti A n n a le s tam fuse , a lte a tq u e ab so lu te co m m en tan d o s su sc ip e re a u su s sit.

Badosa, E . — La libertad del escri­tor. E d it. P la z a J a n é s , B arcelona , 1968. P á g . 238.

H e n r ic u s B ad o sa — p o eta , in te r ­p re s re ru m q u e l i t te ra r ia ru m p ra e g u s ­ta to r— n o v u m e x a ra v it libe llum quo sc rip ta su a in ac tis d iu rn is ep h em eri­d ib u sq u e a n n is 1957 -1 9 6 5 v u lg a ta co lleg it.

Q u a co llectione, cui a u c to r indicem “ L a libertad del escritor” in d id it, ab in c e r tis te m p o ris co n d ic io n ib u s s e r­v a n tu r te x tu s q u id am q u i te s tim o n ia v id e n tu r non ta n tu m ipsiu s sc rip to ­ris v e ru m e tiam l it te ra ru m h isp an i- c a ru m e x te ra ru m q u e p e r a e ta te m no­bis ad m o d u m p ro p in q u a m .

H eltjfns, F. — Le fantastique réel.S o ciété G én é ra le d ’E d itio n s “ S O ­D E ’, B ru x e lle s , 1968. P ág . 128. 125 F B .

F r a n c is a is H e llen s ju cu n d iss im o hoc libello , qui “ Le fa n ta s tiq u e ré e l” in sc r ib itu r , q u o d d am q u asi te s ta m e n ­tu m nob is o f f e r t e x tre m o ja m a tq u e lo n g in q u o itin e re l i t te ra r io perac to .

V iv id o d icen d i g en e re eoque p u l­c h e rr im is im ag in ib u s o rn a to au c to r s im p lic ite r, benevo le , h u m a n ite r de a r te l i t te ra r ia leg en ti quasi ad au rem sen sa et co g ita ta c o m m ittit non nullis s c rip to r ib u s f re tu s et f ran co g a llic is et e x te r is , qu i p rin c ip em d e d e ru n t in o p e rib u s po e tic is locum so m m niis , s i ' m u lac ris , f ig m e n tis a liisq u e an im i co m m en tis co g ita tio n e res d ep in g en ­tes a tq u e p rae s tig ian te s .

N ih il est dubii (juin nobis F . H e ­llens libello a d ju t is in com m entic ium eu m q u e m ir if ic u m et q u o d am m odo q u o q u e v e ru m p o e ta ru m m u n d u m (“ je veux d ire q ue le p o è te avance d an s ce tte espèce de g ro tte ou de la b y r in th e ” u t a u c to r is in p rooem io v e rb a m em o rem u s) fac iliu s ingred i licebit.

Bìbliographia 143

Dl Tomaso, V . — / / pensiero e Pope­ra di Miguel de Unamuno. C apelliE d ito re , B o logna, 1967. P àg . 342.

L ire 2300.

O m n iu m c iv ita tu m s tu d io so s sae ­p issim e ad se co n v e rtit D n n u s . M i­chael de U n a m u n o , c lm us. in lit te r is H ispanicis sc r ip to r ; tam en om nes de e ju s v ita o p e rib u sq u e q u aestio n es h u ­cusque non su n t o m n in o p e rso lu tae . Q u ae causa fu it c u r V . de T o m aso , qui lit te r is h isp an ic is in p r im is n av a t a tq u e am o rem , v e riss im am te n ta re t e ffig iem seu im ag in em nobis e x p r i ­m ere sc rip to r is M . de U n a m u n o , c u ­ju s o p e ra adeo in h u m an o ac l it te ­ra r io h isp a n o ru m cu ltu v a lu e ru n t, cu- ju sq u e v o x ac fam a p e r om nes E u r o ­pae g en tes p e rv a g a tu r .

V . de T o m aso , tr ig e s im o ja m an n o ab e ju s o b itu , c im um , sc rip to re m h is- p an u m p ro fe s so re m q u e sa lm an tieen - sem re v o c a t: I. B io g ra f ia sch em atica (13"23). I I . L a p e rso n a lità (2 4 - 86). I I I . A n sia d ’im m o rta lità (87-136). IV . Il p ro b lem a re lig ioso (137-184). V . I ro m an z i e i d ram m i (185-228). V I . L a poesia (229-260). V I I . U n a m u n o e la c u ltu ra del suo tem p o (261-300). V i l i . L a S p ag n a di U n a m u n o (301- 320). In e x tre m o o p e re ap p en d ice s in v e n iu n tu r : O p e re di U n a m u n o ;T ra d u z io n i i ta lia n i; B ib lio g ra f ia c r i ­tica i ta lia n a ; In d ice dei n o m i; Ind ice g en era le (321-342).

H i s p a n i q u o q u e lec to res, qui D n n u m . M . de U n am u n o a m a n t et co lu n t, g ra tis s im o e ru n t an im o e rg a V . de T o m aso , cum n ovam lucem im m itte re c o n s titu e r it — q u o d eum p u tam u s ju re a sse c u tu m — in o p era a tq u e co g ita ta p r in c ip is recen tiu m l i t ­te ra ru m h isp an ica ru m .

Marianus Molina, C. M . E.

Bondegger, H . W . — Intenta curar tus nervios en dos horas. E d it. S tu d iu m , M a d rid , 1967, pag . 83.

N e rv o ru m co n ten tio a tq u e in f i r ­m itas hac n o s tra ae ta te c re b e rr im u s e x s ta t m o rb u s , qu i quasi v en en u m v i­res h om in is im m o h u m an i g en e ris c o rru m p it ac lab e fac ta t. H u ju s m o r­bi causa in p r im is v id e tu r et s tre p itu s h o d ie rn ae v ivend i ra tio n is et ce le ritas , e t im pensi lab o ris rh y th m u s .

Q u o tam e n m odo hoc m alum s u ­p e ra n d u m ? Q u ae H . \Y . B o n d eg g e r de hac n e rv o ru m co n ten tio n e h ab e t, n o s tr is tem p o rib u s m ax im i m om en ti su n t h ab en d a ; ra tio ac v ia co rp u s a n i­m u m q u e re la x an d i (“ m éto d o de re- la ja c c ió n ” ), q u am to tis a u c to r co m ­m en d a t v irib u s , q u a m p lu rim is h o m i­n ibus, qu i ea su n t e x e rc ita ti , re m e ­d iu m a ttu li t v a lid iss im u m .

S ese “ r e la x a r e ” n ih il a liu d est q u am d is te n d e re , v in cu la q u as i so lve­re, re d ire ad s ta tu m q u em d am n a tu ­ra lem sa lu tife ru m q u e ; q u o d rec te v e ­tu s tis s im a q u ad am n i ti tu r sap ien tia , cui a u c to r recen tio rem fo rm a m in d i­d it hac nova v ia ac ra tio n e q u a in p ra e se n tia ipsi fac illim e com m o d eq u e p o ssu m u s ex e rce ri.

Marianus Molina, C. M . F .

Fernádez Soto, J. — Celebraciones bíblicas. E d it. S tu d iu m , M a d rid , 1967, pag . 258.

H o c o p u s — n. X I I I c o rp o ris seu co llection is cu i in d ex est L itu rg ia — ap tiss im u m d u c im u s ad v o ta C oncilii V a tican i II p e rf ic ie n d a , id est, p r i ­v a tae s im u lq u e co m m u n is o ra tio n is s tu d io sa tis face re .

S p ir i tu s h a ru m ce leb ra tio n u m bi- b lica ru m e a ru m q u e s tru c tu ra ita cum cu ltu litu rg ico co n v en iu n t u t a u c to r , quod sibi p ro p o su e rit , id sit a sse c u tu s : con :ilium illud co n c ilia re ad e ffe c tu m ad d u ce re , quo v eh em en te r co m m en d a-

144 Bibliographia

tu r u t p ia f id e liu m e x e rc itia p a ra l i tu r ­g ica ex ip sa litu rg ic a p ro m a n e rà ad eam q u e p e rd u c a n t.

A u c to r p r im u m lin eam en ta ac f o r ­m as ce leb ra tio n is a d u m b ra t eaq u e f u ­s iu s pag . 11-18 e x p lic a t ; p o s tea ce ­leb ra tio n e s in u n iv e rsu m a n n u m li- tu rg ic u m nob is p ro p o n it, q u a ru m in u n a q u a q u e q u a m p lu rim ae lec tione ad m a jo re m v a rie ta te m c o n s ig n a n tu r s i­m u l a tq u e e lem en ta ad h o m iliam p e ­rag e n d a m a rg u m e n to ce leb ra tio n is c o n sen ta n ea m o f f e ru n tu r .

I ta q u e h a ru m ce leb ra tio n u m b ib li- c a ru m ope e a ru m q u e sp ir itu quo im ­b u tae v id e n tu r , n ih il dubii est q u in ad o ra tio n is co m m u n is p u b licaeq u e in tim a m n a tu ra m p u lc h r itu d in e m q u e c h ris tif id e le s s im u s p e rv e n tu ri.

Marianus Molina, C. M. F.

X andrò , M . — De cara al porvenir. E dic . S tu d iu m , M a d rid , 1967, pag . 238.

L ib ru m ta lem tan tu m m o d o o f f e r r e nob is p o te s t ille qu i u t F ro fe s s o r M . X a n d ro longos d u x e r i t a n n o s in re p aed ag o g ica e x p e rie n d a . A u c to r j u ­venes — in tr iv iis v ita e q uasi c o n s ti­tu to s— a d ju v a re c o n te n d it ad se lig en ­d u m in g re d ia n d u m q u e ite r a n te eo ­ru m ocu los o s te n d e n s q u as re s fa c e re p o ss in t, q u as d if f ic u l ta te s s in t in v e n ­tu r i , q u id q u e e x sp o s tu le t c u ju sq u e h o m in is vocatio . M . X a n d ro en im id su m m u m est p ro p o situ m u t o m nis h o m o se ipse fe lic ite r in v en ien s lo ­cum su u m fe lic ite r e tiam occupet a t ­q u e re tin ea t.

Q u a p ro p tte r ju v en e m v eh em en te r ad m o n e t : q u ae ipse p ru d e n te r hodie fac ia t, ea in p o s te ra m ae ta tem spe­ciem s ig n a tu ra esse a tq u e c o n fo rm a ­tu ra .

N o n n u llae im ag in es p assim p e r li­b ru m d is tr ib u ta s , q u ae a u c to r e x p li­ca t, i l lu s tra n t ju c u n d io re m q u e re d ­d u n t lec tio n em to tiu s o p e ris , c u ju s in te r p rae c ip u a cap ita c ap u t em inet illud q u o d indoli in g en io q u e h o m in is d ic a tu r (p. 71-120), in quo a p p a re t s c r ip to r illius o p e ris ab o m n ib u s aesti- m atiss im i qu o d “ P a s io n e s y c a rá c te r” in sc r ib itu r .

Marianus Molina, C. M. F.

P izarro J iménez, E . — Los jóvenes y la responsabilidad. E d it. S tu d iu m , 1967, pag . 135.

O p e r is reg u la ac n o rm a m ih i v i­d e tu r ea a u c to r ia s bene a p p rim eq u e c o g ita ta ra tio seu se n te n tia : ju v en e s sese in a d u lta m a e ta te m d u ce re ipsos d eb e re id q u e fac e re ju v e n u m esse im ­p rim is , e tsi e o ru m qu i ad p le n itu d i­nem ja m v itae p e rv e n e ru n t, au x ilio c a re re n eq u aq u am deb ean t.

Q u a p ro p te r ju v e n u m in te re s t o f f i ­cio suo sa tis face re , m u n e ris sui co n s­c ien tiam h a b e re , res m agn i p o n d eris su m m aeq u e g ra v ita t is su sc ip e re . Q u i­b u s o m n ib u s iu v en es e ru d iu n tu r boc lib ro c u ju s lec tionem n ih il o b scu ram sed lu cu len tam in v en im u s , s im u l a tq u e eam p u ta m u s ad u le scen tib u s qui sese p e rfe c to s ab so lu to s q ue hom ines in s ti­tu e re e x o p ta n t, m ag n u m au x iliu m a lla tu ra m .

Petrus H erranz, C. M. F.

B I B L I O G R A P H I AZikuler, K . - Sontheimer, W . ■—

Der Kleine Paitly, Lexicon der Antike: B an d II. L ie fe ru n g 12(1966, D M 30). L ie fe ru n g 13 (1967, 1)M 20). B and 111, L ie fe ru n g 14 (1967, D M 20). L ie fe ru n g 15 (1968, D M 20). L ie fe ru n g 16 (1968, D M 10). A lf re d D ru c k e n m ü lle r V e rla g , S tu ttg a r t .Q u iq u e a lio s lec to rib u s P a le s tra

L a tin a e fasc icu los o f fe r im u s o p eris m ax im i m o m en ti a u c to r ita tisq u e in iis q u ae q u acu m q u e ra tio n e ad a n tiq u i­ta tis c lassicae sc ien tiam p e rtin e n t. U t su p e rio re s fasc icu li, q u o s legendos suo tem p o re p rae b u im u s , hi om nes a c cu ra te su n t com positi a p e ritiss im is re ru m s in g u la ru m in v es tig a to rib u s K . Z ieg le r et W . S o n th e im er m o d e ra n ­tib u s. N on nu lla de u n o q u o q u e f a s ­ciculo d icem us.

Fasciculus 1 2 : a v e rb o Gnosis. Gnostiker u sq u e ad Hypocaustum. In q u ib u s em in en t q u ae t ra c ta n tu r sub vocibus v e rb i c a u sa : Gratianus (c. 870- 871), Gymmnastik (c. 8 8 7 '8 9 2 ), Hades (c. 9 0 3 -905), Hadrianus (c. 9 07 -911), Hafenanlagen (c. 912-916), Hannibal (c. 934 -937), Haus (c. 9 57 -961), Hc- kataios (c. 976 - 982), Herakles(c. 1049-1052), Hercules (c. 1054- 1057), Hermes (c. 1069-1076), Hero­des (c. 1090 - 1098), Herodotos(c. 1099-1105). Hippocrates (c. 1164- 1172), Hispania (c. 1185-1189), Ho­rneros (c. 1201 - 1208), Horatius (c. 1217-1225). H u ic fasc icu lo c o n ­fic ien d o q u a d ra g in ta d u o v iri in re p e riti o p e ram n a v a ru n t.

Fasciculus 13 : a v erb o Hypokri- trs ad v e rb u m luno (col. 1281-1584). M a jo r is m o m en ti d u c im u s q u ae n o ta ­m u s : lesus (c. 1344-1354), Impera­tor (c. 1377-1381), India (c. 1388- 1393), Isokrates (c. 1467-1472), Italia

(c. 1479-1484), Julianus (c. 1514- 1520), Julius (c. 1521-1553), Iunius (c. 1555-1563), / uno (c. 1563-15688). T r ig in ta q u in q u e au c to res h u n c fa s ­c icu lum c o n sc rip se ru n t.

Fasciculus 14 : a v e rb o Iuppiter usq u e ad v e rb u m Kotys (coi. 1-320). U t in recen sen d is su p e rio rib u s fa sc i­cu lis n u n c p rae c ip u a s ig n if ic a ri o p o r­t e t : Iuppiter (c .1 -7 ), luris Prudentia (c. 9 -1 8 ), Kalender (c. 5 8 -6 3 ), Kalli- machos (c. 73-79), Kleopatra (c. 246- £51), Komödie (c. 281-291), Korin- thos (c. 3 0 1 -305) a liaque. S e p tu a g in ­ta q u in q u e sc rip to re s o p e ram n a v a ­ru n t in fasc icu lo co n scrib en d o .

Fasciculus 1 5 : a v e rb o Kotys ad Licinius (coi. 32 1 -6 4 0 ). A d q u am d am lec to ru m n o titiam haec fu s iu s t ra c ta ta n o ta n tu r su b vocibus : Kronos (c. 355- 3 64), Kybele (c. 3 8 3 -3 8 9 ), Kyrios (c. 4 13 -417), Kyros (c. 4 17 -421), Lares (c. 4 9 4 -4 9 6 ), Latmi, Latium (c. 5 0 6 -5 0 9 ), Legio (c. 53 8 -5 4 6 ), Lex, leges (c. 6 03 -609), Lybie (c. 628-632), Licinius (c. 634-640) a liaq u e m em o ­ra tu d ig n a . In quo fasc icu lo e x a ra n d o se p tu a g in ta v iri p e riti o p e ram c o n tu ­le ru n t.

Fasciculus 1 6 : a v e rb o Licinius ad v e rb u m Lyseis (coi. 641-832). H a e c tan d em in te r p lu ra sub v o c ib u s : Li­mes (c. 6 52 -665), Livius (c. 689 -698), Logos (c. 710-715), Lokris, Lokroi (c. 717 -725), Lucilius (c. 751 -755), Lucretius (c. 7 57 -764), Lukianos(c. 7 7 2 -777), Lykurgos (c. 822-826) a liaq u e . Q u in q u a g in ta novem s c r ip to ­res fasc icu lu m e x a ra ru n t.

J u x ta v e rb a su b vocibus fu s iu s tra c ta ta m em o ran d a , a lia q u a m p lu r i- m a in v e n iu n tu r q u ae m o res , in s ti tu ta , locos, re lig io n em ce te ra q u e g raeco - ru n i e t ro m a n o ru m illu s tran t.

Marianus Molina, C. M . F.

Ex officina tvpographica “EL NOTICIERO” — Caesaraujiustae in Hispania

L IB R I Q U I IN S C R IB U N T U R “T E X T O S P A L A E S T R A ” v e n a le s p r o s ta n t a p u d o f f ic in a m l ib r a r ia m E D IT O R IA L C L A R E T

L A U R IA , 5 B A R C E L O N A (10)

J iménez, Grammatica L a tin a ...........................................” R epetitorium .......................................................” De Orthographia latina (altera editio) .........” Index Orthographicus .......................................

Planque-Planas, Gramática Griega (altera editio) ...“Textus” annotationibus praediti

J iménez, H is to r ia e S a cra e c o m p e n d iu m (5 edit.) ........” E p i to m e H is to r ia e G ra e c a e (6 e d it .) ..............

* Ramos, C o r n e li N e p o t i s V i t a e .....................................° Mir, C ic e r o n is e p is tu la e s e le c ta e (2 edit.) ...............* J iménez, C ic e r o n is p r o A r c h ia p o e ta (2 edit.) .........

” C ic e r o n is in C a ti l in a m (2 edit.) ...............” C a e sa r is , D e b e l lo c i v i l i ................................

Ramos, C ic e ro n is p ro Q . L ig a r io o r a t i o .........................Martija, V e r g i l i A e n e id o s (lib. II, 2 e d it .) ...................Martija, P r u d e n t i C a r m in a s e le c ta (2 edit.) ...............Sarmiento, M a r tia lis E p i g r a m m a ta ..................................* Zuloaca, H o ra ti C a r m in a S e le c ta ............................Ruiz, H o m e r i O d y s s e a (lib. I) .......................................Ramos, X e n o p h o n t is A n a b a s is ........................................

p tis . 6099 6099 2099 599 90

p lis . 1099 129 1099 1299 1099 10*9 1099 1099 1299 1099 899 1299 1499 12

S te l lu la d is t in c t i , e t ia m s in e a n n o ta t io n ib u s p r o s ta n t v e n a le s , p tis . 6

Fundado Bernat MetgeS C R IP T O R U M C L A S S IC O R U M B IB L IO T H E C A C A T A L A U N IC A

V e te ru m G ra e c o ru m e t R o m a n o ru m te x tu u m e d it io n e s b re v i a p p a ra tu c r i t ic o in s t ru c ta e , n e c n o n p r a e f a t io n ib u s n o t is q u e tra n s la t io n e m c a ta - la u n ic a m ex a d v e rs o a d je c ta m i l lu s tr a n t ib u s . V o lu m in a n u p e r e m is sa :

165 Suetoni - Vides deis dotze césars (vol. II)166 Tàcit - Annals (vol. III). Llibres V - VI, XI167 Polibi - H istoria (vol. II). Llibres X I-X II .168 Xenofont - Lexpedició deis deu mil (vol. I).

Llibres I - III.

S u b n o ta t io n e s m i t ta n tu r a d :

E D I T O R I A L A L P H A , S. A.V ia L a y e ta n a , 30 - B A R C E L O N A