PALAESTRALATINA

ANN. XXXVIII (Fase. II) - N. 202

M. JUNIO A. MCMLXVÏII

P A L A E S T R A L A T I N ATrimestres litterarum latinarum commentarii Caesaraugustae edendi

Pretium mittatur oportet ad administratorem:San Antonio M.a Claret, 9 — ZARAGOZA (España)

Scripta ad moderatorem: M. Molinam, C.M.F., ALAGON (Zaragoza - España)

Constat in Hispania et America Hispanica: 80 pesetis; in Gallia: io francis; in Italia: 1.200 libellis; in Germania: 8 marcis; in Anglia: 15 solidis; in reliquis civitatibus, 2 doliaribus

Depósito legal Z. 191. - 1966 Editur Ordinarii et Superiorum permissu

I N D E X

ANN. XXXVIII (Fase. II) - N. 202 M. JUNIO — A. MCMLXVIII

M. Mòlina, C. M. F., "Fuit homo missus a Deo cui nomen eratJoannes” .......................................................................................................... 49

T. CiREsoLA, Joannis XXII I somnium ................... ............................. 52

C. E ighenseer, O. S. B., De Iohanne Papa, cui cognomen Boni. 58

N. Mangeot, S. J., Joannes Papa XXIII fuitne tam simplex ut dicitur ........................................................................................................ 64

B. S. Povsic, Quomodo latinarum litterarum rudimenta tradenda s i n t .......................................................................................................... 67

J. T usiani, Tempus amandi - Preces supremae ................................ 78

G. W allner, Subsiciva - Consanguinea regis .................................... 79

M. Molina, C. M. F., Per O rb e m .......................................................... 83

B ibliogra phie , J. 'M. Jiménez Delgado, D. Mosaka, J. L. Latorre. 87

IN lOANNIS XXIII MEMORIAM QUINTO AB EJUS OBITU ANNO RECURRENTE

IOANNES X X IIISAPIENTISSIMO DEI CONSILIO PONTIFEX ELECTVS

GVBERNANDAM SVSCEPIT ECCLESIAM QVAM PRVDENTIBVS INSTRVXIT DOCVMENTIS

VIRTVTVM ORNAVIT EXEMPLIS EAQVE VT ACRIVS VERIVS SANCTIVS

GENVINVM CHRISTI VVLTVM EXPRIMERET VNIVERSALE CONCILIVM APVD VATICANVM II

INDIXIT AC PARTIM CELEBRAVIT QVOTQVOT IN TERRIS FVERVNT HOMINES

EVM DIXERVNTPATREM SVVM AMARVNT PASTOREM

J. M. Mir , C. M. F.

“FUIT HOMO MISSUS A DHO GUI NOMENERAT JOANNES”

Abhinc quinque annos incolae totius gentium ac nationum orbis m irabili sinceroque dolore sunt affecti, obitum lugentes viri optimi qui vehementer omnes homines dilexerat: Joannes PP. XXIII. Cui Athenagoras Patriarches, quodam quasi prophetico instinctu, evangelica illa verba tribuerat: «Fuit homo missus a Deo cui nomen erat Joannes» (Jn. 1,6).

Primo ab ejus obitu quinquennio exacto, quamvis tantum id perficere liceat memoriae ope atque auxilio, tamen nobis perplacet Joannis PP. X X III petere sepulcrum, sem per floribus coopertum fre- quentissim isque christifidelibus totius orbis circundatum , u t tam praeclarum Pontificem palam revocemus ejusque virtutum cum hum anarum tum divinarum odore perfundam ur.

Meminerimus igitur humanissimi viri, qui et homines et res ve- hementissimo erat amore prosecutus; cujus vita pro tuendis juribus humanis quasi hymnus visa est atque vindicatio. Virum oportet recordem ur, in quo animi humilitas aeque ac simplicitas et immo candor librabatur, adeo ut minime sanam illam indolem et speciem ruricolarum Bergomatium, accurata tamen hum anística institutione gravique commercio hominum et comitate tem peratam unquam amiserit. Quem namque si ruricolarum consuetudo et vita sim plicitate donaverat, innata quoque sapientia eum locupletavit, qua et hom ines et res haud obiter perstringeret atque calleret. Quidni Joannem PP. X X III recordem ur tanquam hominem m irabili sensu communi praeditum , qui et sale et lepore ct politissimis in dicendo facetiis colloquentes benigne hum aniterque pelliciebat quique plane ad am icitiam com parandam natus erat intentissim osque oculos praebebat ad ea bona quae in unoquoque homine sibi observanda viderentur?

Meminerimus viri Dei, qui summa bonitate, augusta animi simplicitate, modestia pietateque angelica em inebat quique ¿e Parochum totius orbis appellabat, cum Ecclesia sibi videretur velut magna familia parochialis cujus ipse sem per curavit bonum esse pastorem, parochum ingenuum atque paternum . Vir Dei, cui propositum in omnibus rebus erat: «Oboedientia et pax», et altissim us in orando spiritus constantissim um que se cum Deo conjungendi consilium, se ipse tanquam m isericordiarum divinarum vas sem per praebuit.

50 Ai. Molina, C.M.F.

Egregium recordem ur Pontificem , cujus m orte fiorentissim a in h istoria Ecclesiae clausa est aetas; quocum Ecclesia bracchia aperu it am plissim a ut genus hom inum et corde et spatio propius Christum appropinquaret; qui omnes christifideles ad unitatem revocandos vehem enti anim o curavit; quique Concilium Vaticanum II indixit, ubi sub lite m axim ae praecipuaeque Ecclesiae hodiernae quaestiones d isputandae proponeren tu r et unde viae et itinera nova novis tem poribus expostulata ad hom inum salutem inirentur. Joannes PP. X X III fuit sua ipse na tu ra rerum instau ra to r atque innovator, cui christianae vitae et ecclesiaticorum institu to rum ad hodiernas necessitates accom m odatio sum m um ei sem per in vita et praesertim in pontificatu fuit studium sine ulla rerum sim ulatione anim ique tim iditate.

Pontificis m em inisse juvat qui totius terra rum orbem sapien- tissim is prudentissim isque docum entis illustrans encyclicas conscripsit luculentissim as, u t illam cui index «Mater et magistra», maxim i m om enti in re sociali et oeconom ica ad im plicatas quaestiones luce doctrinae christianae solvendas, et «Pacem in terris» ...«epistulam universo orbi apertam », qua «colloquium cum om nibus hom inibus bonae voluntatis» in itu r... «suprem um testam entum a S. Pontifice hum ano generi m issum »... «symphoniam seu concentum pacis», u t verbis u ta r Cardinalis Suenens hanc encyclicam legatis Consilii In ternationalis, quod vulgo dicitur ONU, die 13 m aji anni 1963 perferentis. H um anarum litterarum fautorem recordem ur qui «Veterum sapientiam» exaravit; quod docum entum pontificium nobis linguarum et an tiqu ita tum classicarum cultoribus optim a exstat latini serm onis laus vehem entissim um que ad ejus studium incitam entum .

M em inerim us tandem hom inis cujus m ors intim a anim i in d iurno codice ab ipso conscripta de uberrim a vita et experientia spiritali nobis revelavit: sensa et cogitata quibus in praesentia jucunde hum aneque delectam ur velut flosculis qui ejus virtutes egregiumque ejus anim um redolent. Nonnulla excerpere licet latine conversa ex iis quae, exempli et brevitatis causa, tantum m odo annis 1938-1940 respondent:

«Amare opus est u t ordo, pax, progressusque religiosus instituatu r (26-7-1938). Mea maxime interest contendere ut et in hominibus et in rebus speciem bonam inveniam (17-10-1938). Debemus, in animis pertractandis, ad eas accedere spiritu Christi imbuti. Nam sine dubio sp iritus Christi benignior liberaliorquc quam noster illis videbitu r (23-10-1938). N ostrum est orare, sperare, sanctificare (14-11-1938). Occupationibus distineri neque unquam anxietatem celeritatem que pati paradisi in terris est quasi inchoatio. Praeter Dei voluntatem nihil est quod me pelliciat (25-1-1939). Necesse est quemque res dulcificare, m itigare, m eliorem esse (26-1-1939). Omnes dies u t menses

Fuit homo missus a Deo 5 i

Domini, sunt: ideo aeque pulcri sunt omnes ( 1-2-1939). Decorum est dolore m orteque con ieri ut postea in vitam restituam ur (22-2-1939). Ubi am or Dei deest, parum sperandum ( 14-5-1940). Bellum gravissima omnibus admonitio (25-5-1940). Bellum immane est periculum; homini tamen ehristiano que in Christum ejusque Evangelium credit, est quid iniquum et abhorrens. Ex hoc tempore auctoritatem meam meaque m oderationis caritatisque officia cogito fieri graviora. Omnibus episcopus esse debeo, scilicet, «Consul Dei», pater, lux, omnibus solacium ( 10-6-1940). Optima mihi regula: omnia dare gratuito, minime quasi mutuo» (5-9-1940).

Quisnam, quinque jam annis ab ejus obitu exactis, illius imaginis atque figurae paternae, ingenuae, liberalis, summa praeditae hum anitate, oblivisci potest? Sepulcrum ejus igitur tanquam potentis- simus magnes animos voluntatesque sibi trahit et undique terra rum illud petunt homines qui m arm ora floribus exornent in tanti Pontificis memoriam.

Palaestra quoque Latina anniversarium m ortis Joannis PP. XXIII diem celebrare eique hos intendit dicare com m entarios qui maximis laudibus sermonem latinum extulit nosque omnes ad eum colendum provehendumque tanto ardore atque studio inflammavit.

M arianus M olina , C. M. F.

Palaestrae Latinae M oderator.

) O A N NIS X X111 SOMNIUM

Carmenin Certamine poetico Hoenf f t iano

praemio aureo ornatum

Nox tibi quae saevos cruciatus a ttu lit aegro cedet,. Joannes, rosea mox luce fugata.A ttritis circum taciti prope viribus adstant, solliciti a tten to sc ru tan tu r et ore m inistri teque tuosque leves m inim o vel m omine nutus. H aud procul im m oti m aerentes pectore fratres; labra quibus villosa, albi incom ptique capilli, callosaeque m anus, vultus et solibus usti.

Decidit in terdum defessis languida furtim ex oculis scabrasque genas vaga lacrim a tinguit, liqu itu r u t fissis gu tta tim e rupibus um or.Alta quies, tan tum lenes cautique susurri, verbaque ra ra citas quae vix afflan tur ad aures, a tque prem unt molles vestigia lenta tapetas.

Tum Pater ad fratres oblitus paene dolorum se vertit, blando m aestos so latur et ore:«Nonne patris mecum memores et m atris adestis? Quos ego m ente pia recolo, mihi forsitan illos mox da tu r u t videam, jucunda et voce beatos compellem. Ne nos illis nunc fausta precari paeniteat». Sacraque m anu cruce dividit auras, atque simul precibus resonat plorantibus aula.

Ad clausam volvit sum m us Pater aegra fenestram lumina, si veniat strepitus de fontibus infra

T. Ciresola 53

exsilientis aquae, dulces populique susurri, prosequitur Patrem precibus qui ardentibus aegrum. Jam que sacri turris lentis sonat ictibus aeris undique Christicolas templi ad pia justa vocantis, ipse sed ingrato defixus corpore lecto, heu, ne membra quidem valet ulla ex parte movere.

Ingemit, at lacrimas ne quis modo cernere obortas forte queat, tenet usque amplae conversa fenestrae lumina, qua exiguis lux jam sibi candida rimis m unit iter, brevibus niteat tam quam ignibus omnis lignea valva, vclut piceum fulgentibus ardet sub noctem caelum stellis. Per aperta fenestrae limina si posset teneris, ut semper, am atum alloquiis populum patris instar sancta docere!Q uod vero aegrotat sibi nil pu tat esse dolendum. Nam Deus ipse sua prospexit m ente benignus quae tristes quoque per casus sint optim a cuique.

Ille gregis pastor bonus est ac providus, ex quo omnibus uno opus est certam sperare salutem. Palliatimi ore preces effundit lentius, alto lumina clauduntur sommo, jam m em bra quiescunt quae modo erant morbo penitus cruciata maligno.

Ast ubinam est? Aegre sero loca vespere cernit, conspicit at molli montes consurgere clivo, quos subter raro lustra tu r lumine pagus.O patrium ex animo quem sem per amavit agellum! Vesperis obscuris tacitus circumspicit um bris lampyridum um entem fervere examine vallem assidue, ut lychnis trem ulis si exarserit omnis. Lampyris exigua quae nuper luce nitebat mox cessat, tenuique eadem post fulgure fulget. Alternis vibrat flammis splendentibus aer, scintillisque scatet, vclut ex incude favillae innumerae ferro percusso protinus ardent.

54 Joannis XXIII somnium

Ut puer ipse anim oque oculisque urgebat anhelus lam pyridas dubia n ictantes undique luce!Infin ita m icant immenso sidera caelo, exculti gratis halant et odoribus agri.Quam libet in tan ta solus nunc pace m orari! Nam que dom um fratres rediere laboribus actis ut tenera tandem cum prole quiete fruantur, ipse sed im m otus, ruris quasi gaudia libans, atque vago per p rata fere circum datus igne, praeteritos m em orans annos hic corde m oratur. Proxim a cum tu rris tinnitibus aera lentis commovet, atque preces ad sacras lenis adurget aeterna u t caeli praegressi pace quiescant.

Dum m adidis oculis loca contem platur am ata figidus ossa trem or vehem enter concutit ima. Suaves ex anim o species dolor eicit acer, om nia vanescunt! nebula circum data densa. Paulatim vero am otis caliginis um bris tunc procul hinc alio se cernit abisse repente.

M iratur se am plae patefactae adstare fenestrae, unde potest oculos cupidos advertere circum. Haud ignota videt. T ranquillis Bosporus infra litoribusque urbique fluens im m urm urat undis. Num rediit summi, qui hac nuper cessit ab urbe, Pontificis ru rsus legatus, ad alta rem issus m oenia Byzanti? Mediam inter sidera m etam praeteriit jam nox, expletis om nibus ipse officiis vigilat, neque som nus lumina tem ptat. Suave m aris placidi blandos audire susurros, et plenae radiis prope flustra m icantia lunae desuper adspicere, et sublim ibus ardua tectis aedibus in mediis urbis dignoscere templa!Cum procul aud itu r laetusque silentia noctis egelidae vocum dirum pit clamor. In unum convenere rates accensis lam pade proris

T. Ci resola 55

innumerae, vario micat omnis Bosporus igne. Retibus in gyrum positis, es ordine cuncti in Ponto natas liquidasque per aequoris undas lapsas turm atim sinuoso corpore leves pelamydcs una aggressi piscantur in orbem.At quamvis duro segnis mora nulla labori.

«Quale mihi — secum commota haec mente volutat— exemplum! Vel qui monitus! Piscator et ipse jure vocor, Christi jussu qui piscor in alto errantes fratres pelago. Hic vestigia Christi parva manent, modo relliquiae vastaeque ruinae, semina, quae compressa gravi sub pondere languent, atque novum exspectant zephyri ver flamine laetum, vomere cum segnem terram proscindet arator».

Quae dum sollicito m aestus sub pectore versat, adspicil: in turba sese trepidanter euntem.Ignoti vultus, varioque colore decori, discreti formis circum stant atque figuris.Gestat quisque sua recinens funalia dextra ac palmas laeva frondentes jactat ad auras. Obstringunt sed paene senem, densaque caterva cingunt, quem cuncti pariter com itantur aventes. Conferta misere turba circum undique presso nescio qui lateri aegroto dolor exstat acutus, horribili veluti doleant si viscera morsu.«Filioli...», exclamat supplex, neque plura precari voce valet, tarda ast immoto torpet in ore lingua. Sed interea subita dulcedine tactus turbam alacri sequitur passu, quae noctis in um bris extollit palmas vigil, et funalia profert sacra canens. Mentem at quamvis advertere certet percipit ille nihil, m ir tantum iterare canentes saepe alios audit, shalom sed carm inis usque alterius nota praecipua est, aliique precantur vocibus drenen mire concordibus, atque

Joannis XXIII somnium

cantibus in terdum verbum superem inet hoc: pax. P rocedunt sic unanim i pia verba serentes.

Ille dolens simul et gaudens prope fertu r ab omni divinae pacis quae concinit om nia turba, nec tamen in tan to gradientum vertice quonam tendat iter novit, qui sit sibi finis eundi, cum videt albenti lunae sub lumine molem im m ensam , binis u trinque et tu rribus auctam , com m inus in vasta solam nigrare platea.Nonne aedes divae est Sophiae sacra, gentibus olim Christicolis exculta? At cur venere canentes addictam sacris alienis prorsus ad aedem qui m unus poscunt diversis vocibus unum ?Janua sed tem plo confestim panditu r alta.In troeun t omnes. M iratus lum ina lente excelsum, super ille tholum tunc vertere coepit.Lunula nulla subest, ru tila sed luce lucernae haec inscrip ta auro splendent in m argine summi verba tholi, quae corde pio veneratur adorans:E I2 GEO. Ac deinceps alia haec depicta renident, laetitia quibus exsultat m ira: MIA IIOIMHN.Dulcibus ast oculi lacrim is dum im plentur obortis haec legit extrem a rad ian tia verba corona:E IS IIOIMHN. Manibus nequiquam pectus anhelum conatur cohibere. Seni cor paene videtur subsiliens frangi. Palmis ad sidera passis:«Cur, Deus, hoc m ihi?... Cur?...» iterat nihil amplius addens.

Laetitia oppressus, nimio simul atque dolore qui saevo male dente tum entia viscera vexat, extemplo e somnis mox expergiscitur. Illum et dubio, m aesto scru tan tu r et ore m inistri,«Ut, Paler, est — queruiaque rogant — tibi? — voce».

Sed arctem ira tenent etiam, vigilem quae somnia dulci erexere pium spe somno m em bra gravatum.

T. Circsola 57

Nil ita respondet, tacitus circumspicit, atque adstantes suavi paulisper lumine lustrat.Ex oculis lacrimas guttatim effundere cernit assidue atque preces trepidanti e pectore fratres. Deinde loqui coepit submissa voce: «Benigne obveniunt mihi quae patior, si cuncta juvabunt fratres in toto qui erroribus orbe laborant.Unius ast ut oves repetant pastoris ovile discrimen laetus sum m ortis obire paratus.Nam pastor bonus ipse suam dat pro grege vitam».

Prof. T heodorus C iresola Viale Brianza, n. 22 MEDIOLANI (Milano) in Italia

DE IOHANNE PAPA, CUI COGNOMEN BONI

Iohannes * Vicesimus Tertius, Sum m us Pontifex Romanus, cui die suo natali in baptism o nom ina Angeli et Josephi sunt indita, postquam papatus m unus anno MDCCCCLVIII suscepit, ob pietatem paternam clem entiam que com m uniter celebratam , dum est in vivis, cognomine Bonus appellari jam coeptus est *. Idem m ultis m uneribus so llerter confectis et officiis diligenter im pletis et rationibus scienter com iterque contractis tam Italis et B u lgaris* I. 2 et T u re is3 quam Graecis Gallisque pernotus atque perquam am abilis Germaniam quoque A ustriam que superioribus annis et obiit et luculenter peragravit. Quam rem ipse com m em orat in eis litteris, quibus die vicesimo tertio mensis Decembris anno 1958 datis episcopis Germaniae cum alia respondit tum haec: «Quod autem ad Nos spectat, in Germanorum gente magni aestim anda ab exemplo a Decessore Nostro dato non deflectim us et, quem adm odum de ejus pietate, quae filios optimos addecet, gaudem us, ita. paternae carita tis affectu tum Antistites, quibus istic singularum Ecclesiarum adm inistratio concredita est, tum u triusque m ilitiae clerum , religiosos sodales, eos qui in catholicas Consociationes asciti sunt, christifideles uniuscuiusque ordinis, universam inclitam Germ anorum gentem am plectim ur.

Apud vos Berolini, Monachii, Coloniae Agrippinae, Aquisgranis in itineribus nostris constitim us et, cum Operi Propagandae Fidei navitatem N ostram dicabam us, cum vestratibus necessitudines habuim us. Experiundo ergo novimus et plurim i ducim us ingenitas generi vestro laudes: pervigilem in officio servando conscientiam , prom ptum oboedientiae obsequium , com m unitatis disciplinam et sensum, cum or-

* De nom ine «Iohanne» scribendo haec aucto ris ad M oderatorem Palaestrae Latinae verba velim perpendas:

«Id au tem Te m ultum rogo, u t, si fieri potest, nom en T ohannis' per h litte ram ea ra tione scribere velis, qua Tibi tex tum com positum proposui. Hac in re velim scias Iosephum M irum quoque P atrem tum M oderatorem m ihi obsecu tum esse. Quid dicam «mihi»? Non mei, sed m onum entorum ipsorum an tiquorum rationem habu it. Conferas ig itur, si libet, PAL. LAT. n. 174: 31 (1961) 65 - 76: De adventu legati Pontificii. Ibi videsis pag. 65 et ibidem adnotationem prim am asterisco signatam ».

I. Cf. Brosch, Joseph, Johannes der Guie', T rier ( = T reveris) 1967, pp. 132.Z Cf. ThLL II 2240, 34-55: Bulgares, -um et Bulgari, -orum.3. Cf. LAT IN IT. 15 (1967) 133 sq.: TVRCVS [P. L. M IR].

FAchenseer, O. S. R. 59

dine actuose agendi obfirm atam voluntatem, cum studio pulchritudinis liberalitatem , strenuitatem et fortitudinem arcto 4 foedere conjunctas.

Ex nobilissima ista natione mentis obtutu circumspicimus ingentem hominum m ultitudinem , in Christo regeneratos Ecclesiae filios, aui avitam fidem indemnem et incontam inatam tutati sunt, qui illustrem. generosamque subolem ad Christi Regnum constabiliendum et provehendum ediderunt, qui in exaedificanda civitate Dei speciosos spiritales lapides validasque structuras suppeditaverunt. Vestrates enim religionis observantia, disciplinis et artibus, apta agendarum rerum m oderatione, oeconomici et socialis generis multigena industria ad cristianum civilemque cultum plurim a contulerunt, quae publico sunt usui et incitam ento ac meritissimo sunt honestanda laudis praeconio.

At intercipitur adm irantis animi significatio m oestitudine 5 6. Misericors provolat cogitatio Nostra ad eos qui per Germ anorum fines dura patiuntur, qui Nobis eo sunt dilectiores, quo graviore sarcina et asperioribus aerum nis laborant. Cumprimis anim um N ostrum atten dimus ad. dilectos filios orientalis Germaniae regionis, ubi erga Ecclesiam fidelitas et Christianorum virtutum exercitatio in difficilibus rerum adjunctis versantur, quin etiam interdum tecte aut aperte moralis legis conscientia opprim itur. Hos omnes, quos im m erentes vexat afflictio, peram anter salutam us, dum enixe eos hortam ur u t in catholica fide contra quidquid est nefas illabefacti et firmissimi bonam spem alant, et num quam languescenti caritate inardescant etiam erga eos, qui falsis errorum opinionibus vel am ittendorum terrestrium bonorum metu — horum plus Nos m iseret — Ecclesiae adversantur...

Misericordi animo aspicimus etiam domo profugos quos belli casus, vel vis et metus, vel necessitas, vel libertatis studium et voluntas Christianam fidem publice profitendi patriam , oppida, lares, necessarios, rem familiarem, quidquid est hom inibus carius relinquere coacti sunt. Quantum Nos commovet aspera im m erita sors tantae civium m ultitudinis, quos vita miseriis plena fatigat vagos et palantes veluti oves ductu carentes pastoris! Enixe adhortam ur Antistites, ut pergant ad eos curas et cogitationes conferre atque sum m opere eniti u t religionis ope et solacio ne careant, domum et operam quam prim um assequantur» c.

His verbis magnificentissimis prorsus apparet, quanta caritate Germanos Iohannes X X III dilexerit, quanto respexerit eosdem affectu,

4. i.e. a r to ; cf. ThLL II 720,34 sqq.: a rtu s, -a, -um. a rc tu s vitiosa scriptura raro traditur.

5. i.e. m aestitud ine; cf. ThLL V III 45,40 sqq.: m aestitudo , -inis /.6. AAS 51 (1959) 12 - 15: loh. X X III: com m unibus officiosis litte ris , ad

suum decessorem Pium X II m issis, respondet.

61 De ïoliatine Papa

quanto denique nisu condiciones iniquas Germaniae infeliciter in duas partes divulsae et discerptae studuerit in melius m utare profugorum que d irita tem acerbilatem quc sortis m iserabilis m itigare.

ídem exeunte anno 1944 Francogalliae nuntius apostolicus factus Germ anos captivatos curavit contentisque viribus non paucos Hitlerianos crim inosos capitali judicio dam natos studuit servare. Die autem duodevicesim o m ensis Septem bris anno 1945 prim um castra Carnuti- na, quibus c irc iter quadragin ta milia captivorum continebantur, com iter diligenterque invisit. In iisdem castris prope ab Autrico 7 sitis Franciscus Stock, curio Paderbornensis et Parisiensis (~\- 24. Febr. 1948), qui plus duobus m ilibus Francogallorum ad supplicium ductis fo rtite r suaviteroue solacia fidei Christianae praeb itu rus adstitit, sem inarium quoddam theologicum institu it. Hos theologiae studiosos Angelus Josephus Roncalli die sexto decimo mensis Maii anno 1946 iterum visitavit eodem que anno exeunte tertium , qua occasione data brevi fu turum reditum in patriam praedixit. Denique quartum et ultimum. illuc deversus sabbato sancto anni 1947 ibidem p raeter sacramentum. confirm ationis adm in istratum 8 aliasque ordinationes factas Josephum Rehm Alfredum que Müller diaconos sacerdotio a u x it9 10 11.

Singularibus autem v irtu tibus donoque Spiritus' sancti, quem plurimum. c o le b a tlrt, cum m irab iliter em ineret, ecclesiae catholicae Pontifex. Rom anus electus est et sa lu ta rite r constitu tus. Idem jam initio pontificatus sui sensus anim i trepidi et aequi et solliciti et paterni ad auscultantes totius orbis te rra rum radiophonice contionans verbis expressit la t in is 11. Eodem serm one plurim is occasionibus oblatis identidem usus non solum novas stationes radiophonicas inau g u rav it12, sed etiam illum conventum Ciceronianum anno 1959 Romae factum allocutus e s t 13 et patres pu rpu ratos episcoposque totius orbis ad alte-

7. Chartres.8. Cf. TERT. adv. M are. 4,38,2 (CChL 1,648) ... cu jus sacram en tum Iohannes

ad m in is trab a t.9. Cf. BROSCH, op. mem.. pp. 82 - 84. BÜCKER. H anns, Abbé Stock. Ein

W egbereiter d er V ersöhnung zw ischen D eutschland und F rankreich , F re ib u rg / Br. (F riburg i B risigavorum ) 1964, pp. 134 - 152.

10. Cf. AAS 52 (1960) 480 sq.: ... ad term inandam radiophonicam propagationem hym ni «Veni C reator», in septem aedibus ca thed ra libus E uropae die dom in ica Pentecostes decan tand i. Cf. AAS 51 (1959) 430.

11. Cf. AAS 50 (1958) 838-841: H ac trep ida ho ra ... p. 878: Audiens verba tua « trem ens factus sum ego, e t timeo». ... Ibidem: V ocabor Ioannes. Nomen Nobis dulce, qu ia nom en p a tr is N ostri: nom en Nobis suave, quia titu la re est hum ilis paroeciae in qua bap tism um accepim us, eqs. p. 884-888: V enerabiles F ra tres ... pa te rno am an tissim oque vos sa lu tam us anim o, p. 910-913: Perpulchra et egregia sa lu ta tion is tuae verba...

T2. Cf. AAS 51 (1959) 204-205: Os nostrum pa te t ad vos ... 55 (1963) 50 sq.: S uav ite r com m oto anim i affectu a lloqu im ur vos...

13. Cf. AAS 51 (1959) 301-302: allocutio dic 7° m. Aprilis habita.

C. Eichenseer, O. S. B. 61

rum concilium Vaticanum convocatos cohortatus. Quae cum ita essent, constitutionem illam gravem mirabilemque proposuit, cui est initium VETERVM SAPIENTIA 14, qua singulariter usum linguae Iatinae commendavit commodeque imperavit. Quae verba decretis constitutionibusque concilii Vaticani nequaquam irrita ta tem poribus nostris utinam ne neglegantur! Ceterum ille aliquando dixit haec: «Studia non am antur. Minus enim molestum est in sententias diversas distrahi. Desidera tu r tinis linguae Iatinae statuendus studiisque litterarum antiquarum. Liturgia sacra quaeritur ad arbitrium cujuslibet conform anda. Quibus in rebus longanim itate et m agnanim itate opus est. Sed sunt certi denique fines» 15 16.

Porro cunctos curis pastoralibus votisque paternis prosecutus populosque plagarum orientalium bene recordatus auxilum dispersis pro parte virili laturus decrevit haec: «Cum ob immane bellum, quod novissimum per totam fere Europam pervasit, frequentissimi populi agmen Byzantini ritus, relicta patria, e Gallaecia atque Carpathia profugissent, neque iis, bello composito, datum esset in suam terram redire domumque petere, Apostolica haec Sedes non modo hos filios, quos semper carissimos habuit, omnimodis juvit, sed etiam Apostolicum Visitatorem misit, Petrum videlicet W erhun, eos suo nomine cura tu rum. Qui ob integram atque incontam inatam fidem erga Romanam Ecclesiam, est exsilio m ultatus in Siberiaeque 1(5 regione, fractus laboribus, obiit. In Natione Germanica Exarchiam constituim us pro fidelibus Ruthenis Byzantini ritus ibidem com m orantibus, cujus sedes in urbe Monachio erit, ubi plures ejus modi ritus cives degunt 17.

Item M onachii18 19 20, quam urbem principem Bavariae Angelus Jose- phus Roncalli anno 1921 Lugduno profectus et per Parisios et Bru- xellas et Aquisgranum et Coloniam Agrippinensem 1S) itineratus obiit per Florentiam Romam reversurus, ineunte mense Augusto anni 1960 conventus Eucharisticus universalis celebratus est, quem Pontifex Summus salutavit his verbis: «Monachium, Bavariae caput, Germaniae urbs fiorentissima, ingeniis, fastis, artibus conspicua, atque erga adorandum altaris Sacram entum pietate nobilissima, proximo mense Augusto, Eucharistici ex universis gentibus Conventus sedes erit, quem et insignem et perpetuo m em orandum futurum esse facile confidimus»

14. Cf. LATINIT. 10 (1962) 151 sq., 222-224.15. Ci. BROSCH, op. mem., p. 79.16. Cf. LATINIT. 15 (1967) 268: Siberia, Sibérie, Sibirien = Sibiria, -ae f.

[C. E gger].17. AAS 51 (1959) 789 sq.18. M onachium = Monäcum: München, Munich.19. Cf. AAS 54 (1962) 395.20. AAS 52 (1960) 763 (— 765), 36-39, 774-776, 813 sq.; cf. PAL. LAT. n. 174:

31 (1961) 65-76: De adventu legati pontificii [C. Eichenseer'1.

De lohanne Papa6 2

Idem anno 1912 Vindobonae, in urbe principe Austriae, fuit, ubi tum E ucharisticus conventus m undanus habitus e s t 21. Praeterea anno 1959 L aurentium B rundisinum , virum sanctum , universalis ecclesiae doctorem declaravit. Cujus actus cum aliis verbis adum brat tum his: «Tanto etiam praeditus rerum usu tam que plenus fuit consilii (Laurentius), u t nonnullas ordinis provincias in Italia rexerit, sodalibus in Austria, Bohemia, Bavaria, Tiroli m andato praefuerit m unere, ipsum- que sum m um egerit m oderatorem ; quae gerens officia austerioris institu ti Franciscalis rationem inducendam servandam que curavit» 22.

Q uadriennio post, cum centenarius» annorum circulus volutus e s s e t23, anno 1963 ad m onachos Benedictinos Beuronenses 24 Iohannes papa litteras dedit, quarum sententia initialis est haec: «Hoc anno feliciter contingit, u t revolutum im pleatur saeculum, ex quo benedicti- num Beuronense Archicoenobium constitu tum est» 2r>.

Idem Pontifex Rom anus septentrionalia quoque loca Germaniae celebravit et curavit. Itaque Essendiensibus M ariam, Virginem Dei Genetricem , com m endat pa tronam cunctis condicionibus vitae confidenter invocandam . Ait autem haec: «E ssendiae2li, in urbe frequenti, ubi quaestus causa artes trac tan tu r m ultiplices opusque fervet quam m axime, Alma D eipara veterem habet nobilem que sedem constitutam , quasi u t filios suos e negotiorum m agnitudine ad religionis vocet officia et suavitates eorum que anim os erigat ad im m ortalia et sem- piterna» _ . . , , ,

Denique serm onem ultim um die tertio mensis Junii anno 1963 ad Germ anos fecit. Quae verba paucis diebus ante in taeniam sonigeram dicta illo die radiophonice em issa sunt. Singulos autem universos benignissim e et instantissim e com m onuit, u t precibus sum m is Spiritus sancti auxilium peteren t in opere Concilii Vaticani perficiendo atque in Ecclesiae discrim ine sa lu ta rite r evicendo 2S.

Porro eodem die tertio mensis Junii tem pore vespertino post ago- niam m agnam et d iu turnam pacifice lum ina clausit. Transiit autem ad pa trem caelestem cum salute hom inum rebu» recentissim is interdum

21. Cf. AAS 54 (1962) 435.22. AAS 51 (1959) 457; cf. ibidem pp. 456 - 461.23. Cf. H IE R , epist. 10,2,2 (CSEL 54,36,11 sq.) ecce jam cen tenarius ae ta tum

circu lus volvitur.24. Beuróna, -ae í., B euronensis, -e = Beuron.25. AAS 55 (1963) 770 (sq.).26. Essendia, -ae f., E ssendiensis, -e = Essen.27. AAS 51 (1959) 899 sq.28. Cf. volum en V: Discorsi Messaci Colloqui del Santo Padre GIOVANNI

X X III, T ipografia P olig lo tta V aticana 1964, pp. 273 - 275. BROSCH, op. meni., p. 130 sq.

C. Eichenseer, O. S. B. 63

plurim um vexatorum cuncta m unera oli iciaque singulariter exsecutus. E jus verba etiam nunc in auribus nostris resonant, quibus in homilia die coronationis habita animos audientium commovit, cum diceret: «Ego sum Joseph, frater vester» -0.

Denique desiderium ingens sui reliquit, qui m ortuus est hum anitate Christiana conspicuus et multiplici bonitate.

F. Caelestis E ic h e n s e e r , O. S.B* in. Archiabbatia Ottiliensi Professor (Si. Ottilien) in Germania

29. VVLG. gen. 45,4: ASS 50 (1958) 885.

¡OANNES PAPA XXIII EUITNE TAM SIMPLEXUT DICITUR?

Joannem , cum die tertia mensis Juni anno 1963 vitae cursum post d iu tinum agonern clausisset, omnes singularem fuisse consensere. Quem non m ulto post Paulus Papa VI «benignitatis summae, granditatis et luminis» virum nom inavit. In terim autem non desunt, quorum alteri dicant eum vere sanctum fuisse, alteri eum Ecclesiae viam faciliorem tan tum stravisse, caruisse autem vera granditate. Fuitne Joannes hom o ingenii singularis, ut, ad sum m um pontificatus apicem evectus, instrum entum flexibile Spiritus Sancti fieri posset? Dicitur enim hodie in terdum «m ediocritas peperisse virum ingeniosum». Dixerat nam que ipse Joannes se nil aliud nisi «saccum vacuum fuisse im plendum Spiritu i Sancto». Sed diligenti inquisitione facta constat «saccum istum » non solum om nis generis v irtu tibus et Spiritus Sancti donis, sed etiam praeclaris scientiae et experientiae divitiis jam ante repletum fuisse, quas ipse Papa sedulitate sum m a et patientia sibi acquisisse t.

Quodsi viros vere eruditos considerem us, facile tres classes distinguere licet. Alii hum anum cultum veluti pariunt, alii eum propagant et com m unicant, alii vero peculiari modo recipiunt. In ter sese differun t et accidit u t prim i ceteris ineruditi videantur. Nec quisquam autem hum anum cultum parere potest, nisi insp ira tu r et totum traditum sibi acquirere studuerit. Quodsi divisionem antea dictam ad viros Ecclesiae doctos adaptem us, a liter dicere licet. Sunt, qui usu longo ex sum m i ponderis fontibus christianis: Scrip tura Sacra, Patribus ecclesiasticis et O rdinum fundatoribus eruditionem sibi acquirant. Alii libris scholaribus sese inform ant. Alii denique nec libris m onographicis nec solis fontibus sunt contenti. Prim i et ad tem pora transacta eorum- que fontes redire et fu tu ra praevenire solent. Secundo aetati proxime peractae et haerere et retinere nec pauca aut om ittere aut distorquere consuerunt. Tertii denique aetatem praesentem spectantes quaestiones vident, rebus quae gerun tur fecundantur, hodierna u tu n tu r lingua, sed, cum in trad itionis arcanum non penetrarin t, non sunt apti ad difficiliora et tem pus fu turum prospicientia decernenda.

Joannes, si eruditionem spectes, ad prim am pertinet classem et, antequam ad sum m um Pontificatum erat evectus, sese Sacra Scriptura, trad itione christiana, liturgia, Patribus ecclesiasticis et ita porro infor-

N. Mangeai, S. J. 65

m arat. Quae cotidiana Patrum potissimum lectione per tot annos et m editatione perpenderat sibique acquisierat, ea bene conjuncta erant cum innato realismo, optim ismo, animo omnis perturbationis libero et rerum variabilium statusque historici sensu vivido- Ita sibi non solum magnam scientiarum copiam acquisiva, sed etiam mentem ad recte sentiendum et cogitandum bene formavit. Cuncta haec ingenio morali et religioso haud male adjuvabantur et in iis litterae encyclicae et allocutiones postea habitae tanquam in nucleo inclusae asservabantur. Quae, quanti ponderis fuerint, muniis Summi Pontificatus cotidianis tegebantur. Praeterea Joannes ab omni vana gloria prorsus alienus cooperatores operari sinebat iisque obtem perare solebat, vel cum aliter ac illi sentiebat ac judicabat.

Qui res videndi judicandique modus in Joanne praeparatus inerat, licet non omnibus cooperatoribus cognitus. Ipse autem, Papa demum electus, jam non discipulus, sed m agister omnium et dux summus esse volebat. Persuasum enim penitus habebat se scientia et virtute Sancti Spiritus duci et regi, quae carism ata sibi muneri tam gravi rite explendo essent promissa. Koc res loco stabat, cum clavum Ecclesiae tenendum suscepit. Unde patet ipsum a multis perperam esse intellectum, eo quod usitatas ex saeculis formulas et praxim curialem sperneret ac probatos hactenus modos. Aliis satis simplex et admodum mediocris videbatur, quippe qui rerum saecularim usu careret et animo critico. Utrisque autem paulum levis et plus solito benignus ac mansuetus.

Jam Joannes, quae diu diligentes absconderat: flagrantem Dei hominumque amorem ac lumen novum, quo in ipsa electione erat perfusus, palam m anifestare coepit et, quae in Ecclesia essent forniaiida, clare perspexit. Ideoque intellexit oportere se esse om nium hom inum et m agistrum et ducem summum. Deum, qui ipsum Petri successorem voluerit, ipsi, qui hactenus oboedierit, abhinc im perare, ut imperet et omnes regat et gubernet. Quod nec Pius Papa X nec Pius Papa XI nec Pius Papa X II ausi fuerant, ipse est ausus: convocavit Concilium Lateranense alterum . Quae deinceps fieri vellet, his verbis definiebat: «Parare Domino plebem sanctam et vias asperas reddere planas, ut omnes» viderent salutem Domini». (Prim a allocutio 28.10.1958). Ita binas litteras encyclicas: «Mater et Magistra» et «Pacem in terris» considerare oportet.

Joannes, nisi sibi penitus persuasisset se omnium m agistrum et ducem esse, vix tribus post electionem mensibus expletis concilium tanti ponderis ac momenti nostra praesertim aetate pertu rbata convocasset? Quisnam alius Papa, quamvis rem esse optim am censuerit, non sibi exspectandum, m ultum deliberandum , consilia cum aliis conferenda putasset, donec Ecclesiae statum et gravissimi et inauditi negotii consequentias bene perspectas habuisset? Inde duplex et valde sollicitans o ritu r dilemma: Joannes aut fuit vir admodum tem erarius et eru

6 í Joannes Papa XXIII

ditionis experientiaque tam expers, aut negotio conficiendo licet impar, tam en Ecclesiae sta tum historicum et, quae sibi essent agenda, praesensisse aliquo modo sit dicendus. Sed dilemma facile solvitur. Joannes concilium convocavit, quia sanctus erat et doctor Ecclesiae universalis, non m odo nomine, sed m erito, et lumine Spiritus Sancti illustra tu s eodem que lum ine sibi conscius rem prosperum habituram eventum. Ergo aut est sanctus aut non. Quodsi prius est verum, fieri potest ut omnes hom ines videant «salutem Dei», unice necessariam.

N. Mangeot, S. J.Thorpe Bay 99 Tyrone Rd England (in B ritannia)

QUOMODO LATINARUM LITTERARUM RUDIMENTA TRADENDA SINT

P A R S P R I M A

Multum recentius de tradendis litteris disputatum est et quidem non solum dc eis, quibus hodie homines utuntur, sed etiam de latinis atque graecis. Quamvis plura bona, nonnulla vel optim a de hac re novissime dicta ac lacta sint, tamen nulla, meo quidem judicio, omnia puncta terunt. Nec mirum. Nam linguam, quae tam simplex tam que naturalis est, ut vel ii, qui fere nullo ingenio pollent, discere possint, idem ipsum et tam involuti aliquid, ut viri summo ingenio praediti penitus intellegere omniaque amplecti vix possint. Quae vero optim am tradendi linguas discendique rationem ac viam conficiunt tot tam que varia sunt, ut vix sperare audeamus unquam id quem quam omni ex parte consecuturum esse. Ad quamcumque enim linguam perfecte discendam omnium rerum usu ac vita opus est, quarum litterarius ludus una tantum pars est.

Causae ergo atque rationes, cur peregrinae linguae in patria minus bene discantur plures sunt: quarum liceat mihi hic unam, quae quidem mihi praecipua esse videtur, adducere; nempe methodum recentius inductam, qua eas nativo sermone docemus nec unquam vel rarissime in litterarum ludis latine loquimur. Quod linguae litterisque latinis atque graecis quam maxime nocuisse arb itror. Illos vero, qui hoc nullo vel parvo litteris classicis, quas vocant, detrim ento fuisse judicant, m ultum errare censeo. Cum enim discipuli doctores suos latine loqui nescire com periunt nec se ipsos unquam latine locuturos, tum. studium in linguam litterasque incumbendi eos magna ex parte deficit. Quin immo multi, ubi disciplinas seligendi facultas datur, ut fere semper apud nos, ibi saepe ne ut operam quidem eis navare incipiant curant.

Nec mirum. Cur enim disciplinae operam dent, quam non sperant

68 B. S. Povsió

lo re u t unquam discant, cum praeterea tot aliae dentur, quae hom inum societati utiles, ipsis vero, qui in eis periti sunt, lucrosae, nemo p ro rsus m ehercle sui compos intellegere potest. Quae quidem vera sunt de om nibus linguis, tam en in nostrae aetatis linguis recentius de hac re cautum est, in latinis vero usque nunc tem poris vix quicquam. Problem a praecipuum in litteris latinis tradendis discendisque, ni fallor, hoc est: quom odo sex annis possum us ita discere latinam linguam ut legere possim us quem cum que librum latine conscriptum eumque tam bene intellegere u t om nino certi simus, quod dicat, et tam facile u t lectione oblectem ur. Nam nisi hoc consequim ur reor citius tardius de latinis litteris actum esse.

Praecipuum vitium , m ea quidem sententia, in hoc est, quod latinam linguam nostra explicam us unde tantum tem poris in vanis inu- tilibusque terim us. Nos vero, ea quae falsa sunt, neglegentes, viam rationem que, quae nobis optim a esse videtur, sequem ur. Exemplum breve sane quom odo latina lingua atque litterae eis qui ipsis prim um incum bant, facillime nec non aptissim e tradi possint nunc mihi in anim o est proponere.

En praecipua, quae in docendis eis, qui prim a litterarum rudim enta obeunt, prae oculis, mea quidem sententia, habenda sunt:

1 ) Verba sint cottid iana atque sim plicissima. Procedamus a facillim is ad difficiliora et quidem prudentissim e. Festinem us non lente, sed lentissim e. Hoc modo m ulta verba discipuli discent nec nimiis difficultatibus im pediti animo deficient.

2) Agamus initio tantum de rebus notissim is atque eis quas sensibus percipere possumus. Ea, quae videre, quae, ut ita dicam, digito ostendere possumus, facillime intelleguntur. Variis syllabarum positionibus adhibitis constructionibusque sententiarum parum m utatis, linguae form a ac usus intuitu a discipulis facile percipitur. Cum vero ipsi se latine dicta intellegere com periunt, tunc discendi studium in dies crescit et progressus magnos faciunt. Incipiam us ergo a rebus, quas m anibus contrectare, oculis videre, auribus audire, naso olere, palatu gustare possumus. Haec enim exempla ex vita usuque cottidiano sum ere possum us eaque facillime vel a pue

De latinis litteris tradendis 69

rulis intellegi possunt; nam et videri possunt et omnibus nota sunt. Nihil vero facilius intellegi potest quam ea quae sensibus percipiuntur quaeque in manibus atque in usu cotti- diano sunt.

Ut procedamus ordine, singula quae pro singulis sensibus explicentur et quomodo, breviter describamus L

VISUS

(Magister in m anu habeat res, de quibus loquitur, ac discipuli repetant alta voce sententias, quae a magistro alta ac distincta voce proferantur.)

Sententiae sint initio brevissimae, prim um singulariter deinde pluraliter pronuntiatae; p roferantur vero a discipulis una et quidem alta voce ac distincta (in hoc diligentissime m agristrum im itantes) deinde vero singuli discipuli eas proferant. Caveat m agister ne nimis serverus timorem loquendi discipulis incutiat. In his enim rebus discipulo animo opus est, magistro autem m ulta patientia.

Sententiae vero hujus modi sint:

Liber parvus est Liber magnus est Librum parvum lego Creta alba est Nix alba est Herba viridis est Tabula nigra est Penna rubra est Mare rubrum est Argilla flava est 1

Libri parvi sunt Libri magni sunt Libros parvos lego Cretae albae sunt Nives albae sunt Herbae virides sunt Tabulae nigrae sunt Petinae rubrae sunt Maria rubra sunt Argillae flavae sunt

1. Opus, quod optim e senten tiam hanc illu stra t, Lingua Latina Secundum N atu iae Rationem Explicata inscrib itu r, 3 voll., H ans H. Oerberg, H. Veenm an N. V. W ageningen, Holland.

70 B. S. Povsic

AUDITUS

Hic m agister, quo discipulos atten tio res faciat, anim alia sibi imitanda proponere potest, praesertim que ea, quae notoria sunt. Ubi fieri potest, operae pretium erit, ut discipuli zoologicum hortum vel villam, quae anim alibus abundet, visitent. En nonnulla anim alia eorum que voces.

E quus hinnit Equi h inniunt (hinnire)Leo rugit Leones rugiunt (rugire)Porcus grunnit Porci grunniunt (grunnire)Grus gruit Grues gruunt (gruere)Bos m ugit Boves m ugiunt (m ugire)Ovis halat Oves balant (balare vet belare)Canis parvus gannit Canes parvi ganniunt (gannire)Canis magnus latrat Canes magni latrant (latrare)Elephantus barrit E lephanti barriunt (barrire)Rana coaxat Ranae coaxant (coaxare)Serpens sibilat Serpentes sibilant (sibilare)Asinus rudit Asm i rudunt (rudere)Gallus cucurrit Galli cucurriunt (cucurrire)Gallina gracillat Gallinae gracillant (gracidare)Passer pipiat Passeres pipiant (pipiare)Pullus pipat Pulli pipant (p ip a re )2Infans vagit Infantes vagiunt (vagire)H om o loquitur Homines loquuntur (loqui)

Cum enim discipuli de vocibus, quas anim alia em ittunt, agi com- periunt ac ipsa anim alia agnoscunt, tunc nativa voce opus non est, nam ipsi eas in tu itu sciunt: nam anim al ejusque vox natura conjunguntur.

2. Caveat p raecep to r ne nim ia d iscipulis p roponat. Tem poris decursu cum u s ita ta s form as om ninö suas fecerint, tunc rario res vel gem inae in troducan tu r. E.g. d a n tu r quoque form ae pipiare, pipire. Idem dicas de p luribus aliis: e.g. elephas, elephans, e lephan tus

De latinis litteris tradendis 71

GUSTUS. — Dc gustu pauca sufficiant:

TACTUS. — De actu plura adduci possunt, cum plura tanguntur quam gustan tu í.

Glacies frigida est Nix frigida est Ignis calidus est Ver tepidum est Autum nus tepidus est Hiems frigida est Aestas calida est

Praeterea plura facilius per contraria intelleguntur. Haec melius memoria tenentur per breves clausulas adversativas. En nonnulla exempla:

Nix frigida, ignis vero calidus est Hiems frigida, aestas vero calida est Nix alba, fuligo vero nigra Hoc vinum vetus, illud vero novum

Quae supra memoravimus profecto alia ex aliis melius intelleguntur.

Idem dicas de multis orationis vocibus:

Ficum dulce est Mei dulcissim um est Mare amarum est Acetum amarum est

Fica dulcia sunt Melia dulcissima suntMaria amara sunt Aceta amara sunt

Via lata est Intro dom um Gallia Cisalpina Sum m us mons Saepe hoc accidit Vir felix Pensum facile Discipulus adest

Sem ita arcta est Exeo domoGallia Transalpina Im a vallis

Pensum difficile Discipulus abest

Raro hoc accidit Vir infelix

72 B. S. Povsic

Velociter venit Panca dicam Nox frigida est Clam venit

Lente venit Vinita dicam Dies calidus est Palant abit

Alir. in 1res vel in plurcs partes dividi possunt. Verbi gratia:

ManeMane jento N uper m isi Dies brevis Ver

MeridieMeridie prandeo N unc m itto Dies m edius

Aestas A utum nus

Vespere Vespere ceno Mox m ittam Dies longus

Hienis

Fere om nia adjectiva qua ttuo r gradus praebent, scilicet positivum. com parativum , superlativum relativum et superlativum absolutum . Hic tan tum unum exemplum liceat adducere.

Puella diligens est (gradus positivus)-Puella diligentior quam puer est (gradus com parativus).Puella om nium diligentissim a est (gradus superlativus relativus). Puella, diligentissim a est (gradus superlativus absolutus).

Cavendum tam en est ne voces uno, sed potius simili modo, accipiantur. Nam. significatus ex contextu pendet. Hic plurim um prodest ante oculos habere verborum vim «analogicam», non «univocam», ut philosophi docent, saepissime esse, hoc est partim eodem partim alio modo sum endam esse.

E.g. Pira legere et librum legere aliud alio modo accipitur; idem dicas de his sententiis: homines arva colunt; homines deos colunt. H arum sententiarum infinitus est num erus nec est necesse u t haec nos hic am plius detineant nisi res summi esset momenti.

Liceat ergo nobis unum tantum exemplum afferre, quod unius saltem vocis vim amplissim e declaret, ut videatis quot quam que varios significatus una cademquc vox interdum sumere possit variis sane ex contextibus.

De latíais litteris tradendis 73

Sumamus v. g. verbum «gerere» quod usitatissim um est.

Tunicam gererePersonam gerereTibi honorem gerereClipeum gerereSe honeste gerereBellum gerereSqualentem barbam gerereCoronam gerereAmicitias gerereSaxa gerereRes gerereOdium gerereFruges gerereOnera gerereFortem animum gerere

— to wear a tunic— to play a part— to obey or to hum or you— to carry a shield— to behave honorably— to wage war— to hâve a messy beard— to xvear a crown —■ to be friendly— to carry stones— to rule— to hâte— to produce crops— to bear burdens— to be brave :i

PARS ALTERA

Cum vero quae singularia, quae pluralia, quae nominativa, quae autem accusativa sint discipuli perdidicerint, tunc ad alia transeundum. est. Tamen caveamus, non me taedet hoc repetere, ne nimia neve nimis difficilia una ac repente doceamus.

Incipiamus ab eis quidem quae utilissim a atque usitatissim a sunt, ex quibus mihi vox activa et vox passiva prim ae occurrunt.

VOX ACTIVA

Mater filiam amat Mater filias amat Pater filium amat Pater filios amat Amicus amicum amabat

Vox PASSIVA

Filia a matre am atur Filiae a matre amantur Filius a patre amatur Filii a patre amantur Amicus ab amico amabatur 3

3. Elementary Latin: The Basic Structures, Part I, page 11, by Grâce A. Craw ford, et alii; Ann Arbor, The University of Michigan Press, 1963.

74 B. S. Povsic

Discipulus litteras amat Agricola cam pum arat Agricola campos arat

Litterae a discipulo am antur Campus ab agricola aratur Campi ab agricola arantur

Hic, si m agistro videtur, constructionem gerundivam , quae usitatissim a est, inducere potest. Tamen caveat ne nimis constructionem explicet, quod parum sane ad rem affert, sed potius plurim a exempla eaque sim plicissim a adducat, ut discipulus vim ac form am dicendi intuitu. a rrip ia t. Hoc enim unum vere summi m om enti est, cetera supervacanea, cum hoc m issum sit.

Quam plurim a exempla adducantur, quo facilius atque perfectius discipuli om nia perspiciant suaque faciant. Cum vero haec et similia discipuli om nino sua fecerint tum ad constructiones, quae difficiliores sunt, gradatim transeundum est. Constructiones difficiliores eae profecto habendae sunt, quae quodam m odo om nino suae sunt, hoc est quae in nostra lingua non inveniuntur nec ullo modo in nostram converti possunt. Ei tantum , qui duas vel plures linguas optim e callent, sciunt quam m ulta non solum in rebus reconditis ac subtilibus, verum etiam in cottid ianis ac usitatis saepe inveniuntur, quae ex alia in aliam linguam converti non possunt. In his casibus in tu itu et intellectu acri opus est. T ranslatio non tan tum nihil prodest, sed potius obest; quin imm o explicationes interpretationesque rem potius obscuriorem reddunt quam lucidiorem .

Latine dicimus: Amphora vini plena vel amphora vino plena. Pater filii sim ilis vel pater filio similis. Pomponius A tticus om nibus amicus erat vel Pomponius A tticus om nium amicus erat. Puero nomen est Paulus vel Puero nomen est Paulo. Hoc m ihi sum m o gaudio est. Mea interest ut bonus sis.

In his et sim ilibus ne explicet m agister, praesertim ubi nihil explicandum sit, sed tantum describat ea quae observari oculis, ut ita dicam, possunt. Nam nisi discipulus in tu itu ac perspicacia sua vim ac varietatem constructionis percipiat ex multis exemplis allatis, timeo ne explicationes supervacaneae sint. Hoc enim summi momenti est

S ingulariter P luraliter

Pater liberis amandus est. Patria civibus amanda est.

Patres liberis amandi sunt. Patriae civibus amandae sunt.

De latinis litteris tradendis 75

discipulum intuitu quodam sibi innato, quid hoc quid illud valeat, intellegere. Quod nisi discipulus vel primo vel secundo vel tertio assecutus sit, magister ad alia transeat, et alio die de eadem re agat, donec tandem aliquando discipulus ipse percipiat, quid sit inter «amicus Caesari» et «amicus Caesaris». Sumamus nonnulla alia exempla: Mea magni interest ut latinis litteris studeatis. Patris interest ut liberi valeam. Discipulus facile intelleget nos latine dicere «mea interest», et ex analogia «tua interest» et ita porro, sed «patris interest», «consulis interest», etc. Idem dicendum est de reliquis constructionibus hujus generis. Quibus notatis, discipulus ipse facile ex exemplis norm an sibi inveniet, qua similia intellegat et, ubi necessarium sit, explicet. Nota e. g. quomodo verba piget, pudet, taedet, poenitet, construantur. Latine enim dicimus:

Amicum desidiae poenitetHoc amicum paenitet

His ergo exemplis adductis, breviter constructiones com m entatus, magister ne nimis in eis explicandis m oretur, sed potius exemplis sexcentis adductis videat ut form arum vim discipuli ipsi arripiant. Nam alia partim per analogiam ipsi condent, alia, quae anomala sunt, multa legendo, plura audiendo paulatim discent.

Cum discipuli multum in latinis litteris progressi fuerint, tum ad difficiliora transeundum est et quidem novas form as atque constructiones variis modis adhibendo. Unumquodque enim verbum suo modo construitur, quod plura legendo, plura latine audiendo, plura et scribendo discipuli melius faciliusque discunt quam patrio sermone ea describendo vel explicando. Ne vos taedeat quod haec iterum iterum- que repeto. Sed in hoc magnum vitium, quod omnia explicare atque ad artis gram m aticae leges reducere volentes, vel ea, dico, quae nullo modo possunt, m ajores nostri inciderunt, unde non raro falsa docuerunt saepissimeque confusi evaserunt. Quem in errorem hodie quoque non pauci incidere solent.

Nobis omnino persuadendum est nullam linguam, nec latinam quidem, esse m athem aticam disciplinam 4 in qua omnia ad rationem et

4. Ex hac falsa opinione nonnulli credun t disciplinam m athem aticam et linguam latinam iere idem esse, unde saepe idem m agister u tram que disciplinam non raro nunc quoque temporii; trad it. Quid vero latinae litte rae m athem aticae disciplinae afferant, p ro rsus non intellego.

76 fí. S. Povsic

clarita tem reducenda sunt; in linguis p lura in tu itu atque sensu, quae rationis legibus repugnant, inveniri, ubi ratio nihil prodest, arcana vero quaedam vis plurim um .

In latina lingua p lura sane eodem modo atque in nostra lingua construun tu r, tam en et haec caute sum enda s u n t r>.

Latine enim dicimus:

Dono tibi librum Dono te libroJubeo discipulos libros legere,Im pero discipulis ut libros legant.Pedibus u tim ur ad am bulandum atPedes adhibem us ad am bulandum , vel melius et

simplicius: pedibus ambulamus.

D antur quoque verba quae m utando constructionem m utant et significatum .

Verbi gratia:

Filius patri consuluit, hoc est filius curam habuit de patre, ne pater ulla re egeret; a ltera vero sententia:

Filius patrem consuluit, significat, filius patrem sententiam rogavit.

Brevi: nulla lex om nia regit, sed praecipua artis gram m aticae principia discenda sunt, cetera vero ex scriptorum usu. Nimis enim artis, plus nocet quam, prodest. Tantum artis velim discipuli discant, quantum om nino necessarium est ad form as verborum praecipuas atque constructiones intellegendas 5 6

5. P lu ra sane ex la tina lingua in nostras tran sie ru n t. Hoc profecto accidit non solum , quia m ajo res nostri op tim orum scrip to rum litte ris studuerun t, sed etiam C hristianorum . Unde non ra ro eadem constructio in latina et in nostra lingua invenitur, quod ad com probandum verbi «donare» constructionem hoc loco adduxi.

6. Sed ne qu isquam se linguam latinam ex a rte gram m atica didicisse creda t: p raecep ta ex ea sane discere possum us, facilitatem vero et copiam scribendi et loquendi intellegendique ex d iu tu rn a scrip tione et locutione et auditione tan tum acqu irere possum us.

De latinis litteris tradendis 11

Plura quidem, utilissima ac necessaria dicere possumus, quomodo latine et tempus et locum et sescenta alia exprimamus, sed si omnia hic vel tangere velimus, timeo ne longius a proposito aberrem us. Longum enim est omnia vel breviter adum brare. De his alias. Quae supra dixi, instar exempli tantum proposui, ut vobis formam darem, quomodo, mea quidem sententia, latinae litterae latine in rudim entorum ludis tradendae sint. Rationes quidem atque viae m ultae dantur: tamen aliam alia meliorem esse arb itror. Quae vero sit optim a, alii disputent. Hoc mihi com pertum atque persuasum jam dudum est, nempe hanc methodum, quam supra adumbravi, meliorem illa esse, quam fere omnes magistri nunc tem poris sequuntur. Peregrinam vero linguam nativo sermone docere labor sane Herculeus nec non Sisy- pheius est. Nos sane litteras latinas didicimus, m ultis ac paene innumeris superatis difficultatibus. Alios eadem via ne cogamus, si facilior, si expeditior, si brevior datur. Speram us nos tandem aliquando sapientiores factos naturam secuturos esse, quae optim a est dux, et quae difficiliora sane sunt faciliore aliquo modo fore ut doceamus.

Boleslaus S. Povsic, Latinarum Litterarum Professor Bowling Green, Ohio 43402 in Universitate Boulingriensi in Foederatis Americae Septentrionalis Civitatibus (U.S.A.)

T E M P U S A M A N D I

Nunc Zephyro valles et litora limpida rident,Nunc memorabile Amor incipit eloquium.

Nunc mulier mea me apertis cupidisque lacertis Ad gremium rogitat voce canente suum.

Ecce adsum, dea. Te volui semperque tenebo:Quid Zephyrus, quid est musica? Nil sine te.

Nil sine te mundus, sine te lacrimabile funus Vita est. Verba volant, sed remanebit amor.

Res omnes pereunt mortis in gurgite fusco,Oscula nostra manent. Dum loquor, heu volitat

Tempus amandi et heu valles et litora et omnes Montes splendoris dimidium accipiunt.

Oscula et oscula et oscula fervida fortia dona, Accipe et oscula, amor, et sine verba cadant.

PRECES SUPREMAE

Da mihi perpetuam^ Musa, rosam

cujus in imperio inveniam

mortua vera; rosam non oculis

neque meis manibus sed animo

da, mea Musa, sacram.Candida da

astra mihi rutila.astra hodie

exsilium quibus hoc nubivagum

protinus in rapidum lumen eat.

Parva peto : teneram harmoniam

quae ingenium tacite vincat et hoc

cor faciat placidum vi placida

carminis; et peto aquam nunc super haec

volnera amara mea, dulcis aquam

laetitiae ex labiis dulcibus et

dulcibus. Alta canant dona alii;

dona ego parva volo: in gremio

virgineo caput hoc ponere; te,

te, mulier mea, te intendere, te,

Terra mea intima, nunc noscere, te

saecula per placida scire domum.

Josephus T usianî

S U B S I C I V A

C O N S A N G U I N E A R E G I S

Leonem regem esse quadrupedum omnium, dom inatorem in regno mammalium animalium pervetusta omnibus fere populis communis opinio est. Nos quoque leonem juba magnifica circundatum , oculis torvis praeditum , cauda in cujus extremis aculeus latet flocculo obtectus exornatum, leonem gressu quasi regali incedentem, voce tremenda rugientem dum contem plam ur eandem opinionem, u t amplectamur facile adducimur.

Si quis autem in ordine ac ratione animalium, quam Carolus Lin- naeus saeculo xvm summo digessit ingenio de leone sciscitatus erit, eum in familia una cum fele inveniet collocatum. Attamen felis, licet sit cum leone propinqua cognatione conjuncta et propterea, si dicere fas est, regio genere orta, saepe saepius ab hom inibus contem ptui habetur et despicitur. Quod tam en non sem per sic erat.

Apud Aegyptios veteres felis erat sanctissim um om nium anim alium: quicumque felem interfecit, capitis poenam subiit. Dea Aegyptiaca, nomine Bast, felino capite praedita effingebatur. Quam deam, Osiridis et Isidis filiam, Graeci Artemidi et Romani Dianae aequipara- banc. Germani felem animal Freiae deae sacrum esse credebant: teles carpento deae junctae erant.

Procedente tempore, quam quam paganae religionis com m enta ex animis hominum Christiana veritate collustratis sensim avulsa sunt, imaginationes superstitiosae non paucae diu m anserunt et adhuc m anent. Ex num erosis sententiis superstitiosis, quae de fele n a rran tu r quaeque, quod admodum est deplorandum , et creduntur, pauca p ro ponam exempla.

Felis magicae artis est perita; felis m orbos absorbet, ejus cadaver sub limine habitaculi defossum habitantibus m ala adfert. Felis tricolor domum ab igne servat et homines a febri. Caro felina m edicam entum est ad phthisim ; qui autem pilum felinum déglutit, eadem phthisi afficitur. Si feria sexta feles rixantur noctu, homines ipsi mox jurgio contendent. Nonne et nostris quoqud diebus non anus tantum debiles

8ü G. Wallner

et decrepitas, verum et viros aetate firm atos cernim us, qui ite r suum pergere form idant, si felem a tram id transgredi paulo ante anim adverterun t?

Sed de superstitione hactenus.Hom ines non pauci anim o sunt aversissim o a fele, eam que falla

cem, dolosam , fraudulentam esse a rb itran tu r, in qua fiducia non est collocanda. Conferunt eam cum inim ico ejus cane: eum diligunt et laudibus extollunt, illam neglegunt et despiciunt; immo fidem ab ea pro rsus ab judicant. Sed anim advertendum est canem jam ab ultim a an tiqu ita te dom atum et condocefactum esse, eum cum homine vago adhuc et inculto de ten torio ad dom um solidam transm easse. Felis autem vere dom esticum est anim al, quod longe serius hom inem ad hum anum cultum civilemque deductum , tectum ac dom um firm an jam inhabitantem , secutum est. Felis hom ini, qui m ulto eam a ttin git, firm iter adhaeret; quod ni ita est, domui et loco potius est addicta quam hero. Sem per autem aliquantulum liberae voluntatis sibi servavit, nonnulla ad suum arb itrium refert: non est, sicut canis, hom inis dicioni prorsus obnoxia.

Rerum naturalium investigatores, viri zoologiae et psychologiae veterinariae peritissim i inveteratam illam vulgarem opinionem falsissim am oppugnare et refellere desierunt num quam . Sed studium fru stra erat: «Occidit m iseros cram be repetita magistros», ut apud Juvenalem legimus.

E st ig itur felis ocreata dom estica Briss., u t secundum M aturinum Jacobum Brisson a doctis appellatur, anim al adm odum tersum , m undum , decorum , jucundum sem per adspectu, sive m ollibus plantis tenerrim o g rad itu r incessu, sive saltu ingenti m urum transilit altum , sive arborem m agna cum pernicitate et celeritate ascendit, sive post fornacem convoluta cubat, to tam pellem jug iter tergens et lingens usque ad caudam extrem am . Omnia in ea plena sunt harm oniae et elegantiae.

Felis bene et p ruden ter trac ta ta m agno am ore amplexum tenet herum et sua in eum studia proprio confitetur modo: mane lectum insilit, haud procul ab eo considit, pueriliter ei blanditur. Tenet fama feles fuisse, quae a fere tro domini vita functi vix recesserint.

Vix ulla est bestia quae ea, quae sentit et cogitat quaeque facere in tendit tam clare, tam aperte, tam intellegibiliter et oculorum candore nictuque, et aurium erectione vel depositione, et labiorum distractione, et narium contractione, et pellis horrore, et caudae agitatione, et spinae dorsi incurvatione denuntiet et praem onstret. Aliter se gerit si dom nulo, a liter si inimico, quem vere tim et, m inatur, aliter

Consanguinea regis 81

si ab impugnatione se vult defendere, aliter si hostem cupit impetere. Contemplare, sodés, felem quae bestiae robustiori et fortiori minitatur: horricomis spinam dorsi in gibbum curvat, verisimile u t in- gentior appareat, aures reclinatae sunt, anguli oris retracti, nares corrugatae. M urmur ex imo pectoris ascendens auditur. Interdum hians sibilatus edit. Homini autem felis non raro m inatur quam vehentissime, arm um ad feriendum jam prom ptum tenet, ringitur, stridet veluti monens: si me tetigeris, te percutiam et mordebo. Verum tamen ab impetu demum se abstinet. Num haec est fraudulentia? num deceptio?

Ei quanta cura, quanta diligentia, quanta teneritate proli plerum que numerosae consulit. Simul ac pulios enixa est, eos lam bit et mulcet, labiis potius quam dentibus eos adprehendit et rum ae supponit. Mox cum parvulis colloqui incipit, voce m ultimodis flexa maurnans eos allicit. Et parvulorum catervula vocatum m aternum audit et intelligit: inepte adhuc et tardiuscule ad genetricem alentem, foventem, custodientem repit. Sensim parvuli agilitatem dexte- ritatem que adipiscuntur et corporis animique vires ludendo exercent, m atre sem per docente et opitulante. In prole defendenda aelurus ingentem virtutem praestat.

De utilitate felis nimia verborum prolixitate disserere desino, quia res est satis omnibus nota. Aelurus cellam penariam longe melius a m uribus purgat quam muscipula aut offae veneno infectae. Summa agilitate sorices indagat, persequitur, capit, occidit, edit.

Felis adulta cottidie ad viginti mures devorat. Non est m irum , si felis nimia venandi cupiditate instincta interdum et aviculas aucupatur implumes, pullos gallinaceos rapit, immo et lepores et perdices aggredi audet.

Stultum ergo est et injustum , ut dem onstrare conatus sum, animal tam gracile, tam molle, tam jucundum , tam utile p ropter quaedam falsa praejudicia, sescenties a doctissimis viris jam reprobata, despicere et contem ptui habere, immane vero et abominabile crudeliter illud vexare aut torquere.

At contra ii minime sunt probandi, qui, sive fraudibus hum anis decepti, sive alia causa ducti, nimiam dilectionem aut in canes aut in feles conferunt. Macteis bestias saginant lectissimis, in lectis eas ad dorm iendum collocant, earum cadavera in coemeteriis sepeliunt. Quicumque quadrupedem plus diligit quam proximum suum, procul dubio graviter peccat: sodomiam com m ittit socialem, ut commode dicit Conradus Lorenz, vir zoologiae peritissim us contem poraneus, sodomia sexuali haud minus foediorem et detestabiliorem .

82 G. Wallner

Ego vero non dubito, quin felis sit digna, u t eadem dilectione eam am plectam ur, qua om nia anim alia debem us am plecti, u t creaturam Dei, eam que praestantem , licet longe inferiorem homine, quem, u ti Psaltes p ro fite tu r, paulo m inorem fecit Angelis, cuique potestatem dedit super opera m anuum ejus.

Di. Gustavus W allner Vindebonae in Austria Hansi Niese-Gasse 3 A-1190 Wien

PER O R B E MVIGET ADHUC LATINITAS

XI CERTAMEN VATICANUM

D ie VI Kal. M aj. P au lu s PP. VI adm issione et a llo q u io P on tific is d ig natos recep it in a e d ib u s V atican is eos q u i ex X I C e rta m in e V aticano v ic to res excesserun t. A d e ran t e tia m qu i com m en ta riis , cui index est L A T IN ITAS, p rae su n t v iri: A. T o n d in i, J. D el T on , G. Z annarli, P rof. P a ra to re , E gger, B rignoli, M arsig lio , M ir; q u i ad ju tr ic e m o p e ra m co m m en ta riis n a v a n t: Prof. P arise lla , A. A lb e rtan i qu i p rim o p rae m io est in so lu ta o ra tione d o n a tu s , O. P a sq u a le tti q u i se cu n d u m p ra e m iu m in re p o e tic a a d e p tus est; scho lastic i q u o q u e A. A lia ti e t J. C. G a tti, q u i m en tio n is h o n o rificae d ip lo m a te su n t insign iti.

D nnus. A m letus T o n d in i, L A T IN IT A T IS P raeses, nom ine o m n iu m ad sran tiu m , h an c sa lu ta to ria m co ram S. P o n tifice h a b u it o ra tio n em :

Beatissime Pater,Qui Commentariis edendis praesunt, qui

bus L a t i n i t a s index; qui vel consiliis vel scriptis eorum opitulantur moderatoribus; quique e Certamine Vaticano XI nobilem palmam hesterno die tulerunt, hic, ante oculos Tuos, adsunt.

Quanto autem iidem afficiantur animi gaudio, quantasque Tibi habere gratias cupiant, quod uni, prae ceteris beati, Te coram sina admissi, minime ipse dicam ne- cesse ; ora enim oculique eorum satis significant.

Nam cum omnes, quamvis alii aliter, L a t i n i t a t i s , ut ita dicam, signa sequantur viresque suas in bonam causam, qua etiam illa nititur fiditque, haud parce impendant, cum hac Apostolica Sede, quae Latinitatis vexillum proponit et defendit, quam artissimis vinculis cohaerent atque congruunt. Ceterum, compertum iis maxime est, Te, Beatissime Pater, anno MCMLIII, cum alterum

a Cardinali publicis Ecclesiae negotiis praefecto ageres, ut, Sancta Sede auspice, antea hi commentarii ederentur, mox autem Certamen Vaticanum ediceretur, a Pio X II consecutum esse; neque eos fugit, et Commentarios et Certamen postea Te quacumque ratione adjuvisse.

Quibus ex rebus sequitur, ut nos omnes, ad Te benevolentissime deducti in primis pro Tuis hujuscemodi officiis gratias tibi persolvamus, dein vero, cum pro certo habeamus propositum nostrum longe optimum esse illam scilicet alendi humanarum litterarum quasi flammam, aperte profiteamur, ab illo numquam nos esse declinaturos.

Quibus autem verbis Tu, Beatissime Pater, nos es allocuturus, iis in muneribus nostris perficiendis semper regemur atque incitabimur; quam vero Benedictionem nobis impertiturus es, illa a Summo Deo impetrabimus, ut ejus gloriae ejusque Ecclesiae, quidquid agamus, semper inserviamus.

H is verb is a D rino. A. T o n d in i p ro la tis , P au lu s PP . V I h a n c lu cu le n tissim am om n ib u s, qu i a d s ta b a n t, se rm on is la tin i c u lto r ib u s o ra tio n em d icav it. S. P on tific is v e rb a non d u b ita m u s q u in m ax im o fu tu ra s in t a d ju m en to , iis ve ro p rae se rtim q u i d isp u ta re a u d e n t q u e m lo cu m n u n c sive in litu rg ia sive ex tra litu rg iam h a b e a t lin g u a la tina .

84 M. Mulina, C. M. F.

Spectatissimi qui adestis Viri.ïn y ostrum quasi honorem cede

re putamus hodie in ipso domo S ostra admittere coram praeclarum cultorum doct orumque linguae Latinae coetum, qui e Certamine Vaticano undecimum proposito victores abierunt. Quin etiam fatemur liijenter, Nosmetipsos hunc vestrum ad Nos aditum optavisse, cum Nobis jamdiu consilium esset, ut iis qui alii aliter de intellegentia, de studio deque Romani sermonis disseminatione bene meriti essent, cum magnam Nostram de ipsis testaremur opinionem■, tum stimulos congruenter adderemus.

F ersuasissimum enim habemus, Latine doctis, in Summi Pontificis domo, animis commode esse oportere, nipote in qua, velati in domo sua, periti, ingeniosi sollertesque et antehac versati sint et etiamnum versentur graviorum Apostolicae Sedis actorum scriptores. Qua de re, nisi id temporis angustiae vetarent, magnam illud haberet utilitatem, verbis illustrare quamtum Decessores Nodri Latinitatis studia foverint; sive linguae Latinae fortunam splendoremque amplificantes, sive ejus peritissimos firmantes et erigentes, sive illarum explicandarum artium et litterarum fundamenta jacientes, quarum historia aeque fastigia enarrat. Ad quod evincendum satis sit animadvertere, hinc quem locum Sanctus Ilieromj- mtis apud Domasum Summum Pontificem obtinuerit, hinc quot quales- que praeclarissimi viri e sacro ordine eo tempore exstiterint, cum humanitatis renata renovataque sunt studia.

Sed nolumus hoc loco, ne st rietini quidem, eas laudes exponere, quas catholica Ecclesia volventibus sacculis in optimarum litterarum provincia sibi pepererii; cum vos

admittentes coram id unum placeat confirmare, nos hic apud Apostoli- cam Sedem neque loco hospitum neque loco advenarum putari, sed optimo ccrtoque tamquam jure civitatis fruì. Jamvero Romae nomen singularem sanctae Ecclesiae utilitatis fructum et praebuit et praebet: quod primum eidem ordinationem illius imperii suppeditavit, quae providenti Dei comilio per- apta visa est qua in omnes terrarum orbis vias, sub Romanorum dicionem subjuncti, Christi nuntium, demissum sed vindex, humile sed victor, abditum sed pretiosissimum, longe lateque dimitteretur; (fucd deinde Ecclesiae ipsi, cruentimi eluctate discrimen, conjunctiores tamquam instrumentum, linguam Latinam commodavit, quam in sacris ritibus perpetrandis, in ecclesiastico jure definiendo, in populis stirpe et cultu disparibus inter se conciliandis usurparet: ita nempe ut illa communis omnium Mater, sermonis indicio et velamento usa, universas ubique gentes ea vera, intima, arcanaque unitate inter se consociaret.

Ad quam miram animorum populorumque conjunctionem efficiendam, quoniam nonnihil haec lingua, pro poitione, contulit, eam esse, ad historiae fidem, linguam catholicae Ecclesiae Latini Ritus appellandam nemo, opinamur, jure non asse titietur; etenim Ecclesia, de Decessoris Nostri f. r. Pii XI sententia, u t q u ae e t n a tio n es om nes com plexu suo c o n tin e a t, e t u sq u e ad co n su m m a tio n em sa ec u lo ru m sit p e rm an su ra ..., se rm o n em su a p te n a tu ra req u ir it u n iv e rsa le m , im m u ta b ile m , non vu lg a re m (Pius XI, Epist. Ap. O ffic io rum o m n iu m : A.A.S. 14, 1922,p. 452). Quae extrema significantia verba proxitnus Decessor Noster veti, meni. Joannes XXIII, sermonis

Per Orbem 85

Latini commoda ct utilitates paucis commémorants, ea maximi momenti edita Constitutione Apostolica V eterum sap ien tia (cfr. A.A.S. 54, 1962. pp. 129-135) copiose explicavit.

Quod vero ad Xostnclipsos attinet, non modo gravia Decessorum Nostrorum acta aperte probavimus, ned etiam Litteris Apostolicis Motu proprio datis (cfr. A.A.S. 56, 1964, vp. 225-231), qtiihus Stig lia L a tin itatis initium, Pontificium Institutum Altioris Latinitatis condidimus, eo pertinens ut diligentissime lingua Latina erudirentur, quibus munus esset obeundum eandem linguam cum in sacris Seminariis tum in religiosis Sodalitatibus docendi. Alia praeterea in lucem emissa Epistula Apostolica, Sum m i D ei V erb u m inscripta (cfr. A.A.S. 55, 1963, pp. 979- 995), quarto exacto saeculo a Seminariis per Concilium Tridentinum constitutis, omnino oportere asseveravimus: in s tu d io ru m ... su p e lle c tile ... sane p o n en d am esse non ex iguam v a ria ru m lin g u aru m sc ien tiam , in p rim isq u e L atinae , si m a xim e de sa ce rd o tib u s a g e re tu r L atini ritu s (cfr. ib id ., p. 993).

Quamobrem, hisce freti rationibus, hodie, vestro coram prudent issi mor um vivorum coetu, haec iterare percupimus: scilicet linguam La- tinam nostro etiam tempore colendam esse, praesertim in sacris Seminariis domibusque juventuti ad religiosam vitam instituendae. Nam hunc praeterire sermonem haud- quaquam licet, si vere contendatur adulescentium ingenia exacuere, eademque ad litterarum studia et ad Sanctorum Patrum perscrutanda ac pervolutanda opera formare, et praesertim ad vetustos sacrae Liturgica delibandos thesauros parare. Cujus linguae si desit notitia, aliquid prorsus detrahatur altieri illi atque absolutae mentis educationi

-nominativi ad theologiam et litur- giam quod attinet - quam nostri temporis homines a sacerdotibus requirunt, quamque Oecumenici Concilii Vaticani II Patres saepius ciquc impensissime suaserunt, sive decreto a verbis incipiente O p ta tam to tius de disciplina sacerdotali, sive Constitutione de sacra Liturgia (n. 16), sive aliis quoque editis normis.

Quare ob hanc linguae Latinae vim atque efficacitatem ad ingenia colenda caque ad graviora studia componenda, valde cupimus ut ipsa debitas partes obtinere pergat. Neminem tamen latet. Noi, volenti li- bentique animo obsecundantes perspicuis ab Oecumenico Concilio Vaticano II traditis normis, ubique curavisse, ut in sacram Liturgiam singularum hujus temporis linguarum usus induceretur. Ad quod faciendi ym adducti profecto sumus, non quadam quasi Latinitatis neglegentia, sed acri pastoralis Nostri muneris ejusque necessitatis conscientia, quae ab animorum ductoribus exposcit, ut divini verbi pabulum, sacra liturgia comprehensum, ubertim praebeatur, simplici tamen forma atque ad intellegendum apta, quae Christi fideles ad religiosorum rituum percipiendam suavitatem ad cosque alacriter se- duloque participandos conducat.

Proferto patet - idque .pctlam iis dicere cupimus qui, improvida quadam animi levitate vel novarum rerum inconsiderata cupiditate moti, putant, ab Ecclesia Latinum sermonem jam prorsus neglegi debere - profecto patet, inquimus, oportere hujusmodi linguam praecipuo in honore habeatur, egregias nimirum gr avesque ob cati sas, quas commemoravimus: attamen plane oblivis- cendum non est - idque iis dicimus, qui, cum sint nimii vetustatis servandae cultores oh inane quoddam

M. Molina, C. M. F.

pulchritudinis studium, vel quibuslibet rebus novis praejudicata opinione adversi, recens invectas mutationes acribus notavere verbis - non est plane obliviscendum, inqui- mus, linguam Latinam pastorali animorum curationi inservire debere, non autem sibimetipsi. Cum igitur ea defenduntur jura, quae haec lingua in Flcclcsia adepta est, maxi- mopere vitandum est, ne pastoralium munerum renovationi, ab Oe- cumenici Concilii Patribus mandatae, inferantur impedimenta aut freni adhibeantur; quandoquidem , hac etiam in rerum provincia, suprema lex animorum salus sit oportet.

Haec, dilecti Filii, vobiscum communicare optavimus, in nobili hoc conventu, quem vestra comitas ve- straque doctrina gratiorem Nobis fecerunt. Gratulamur igitur vobis constantiam, studium, ardorem, quibus in Latinitatis cultum et disciplinam incumbitis, vobisque animum addimus, ut inceptum persequamini iter, quamvis interdum sit levaminis parcissimum. At vobis

8«

summo sit solacio penes vos esse, primum hominum atque in primum hominum atque in primis adulescentium mentes ad antiquitatis studium atque ad humanitatem fingere, sine qua ipse dbetrinarum processus algore rigescit, et in humani generis detrimentum vertitur; deinde homines sui ipsius suaeque praestentiae notitia ditare, sive ad praeteritum sive ad praesens tempus quod spectat, ipsisque aeternas sui animi dotes illustrando explicare; postremo litterarum, artium disciplinarumque hereditatem illaesam et indemnem posteris tradere, qua noster etiam civilis cultus hodie alitur, quamque Ecclesia sancta adhibuit adhibetque validum quasi instrumentum ad hominum animos inter se consociandos atque ad pacis necessitudines inter populos fovendas.

Extremum ad haec omnia vos adhortantes, Apostolicam Benedictionem vobis, vestris propinquis, studiisque in quibus collocatis operam, perlibenter impertimus.

XIX CERTAMEN CAPITOLINUM

Lectoribus amicisque exilum nuntiamus XIX Ceitaminìs Capitolini ab Instituto Studiis Romanis Provehendis supeiiore anno indicti.

In hoc» Certamine Capitolino, quod adire jure potuerunt ex omnibus gentibus ac nationibus scriptores solutae orationis latinae, hoc anno nobilem victoriae palman tulerunt:

Prof. Theobaldus Fabbri e loco Foro Livii (Forlì) in Italia, qui primum assecutus est praemium propter disputationem cui index: “Ut turbo bellum”.

Rdus. Pater Felix Sánchez Vallejo, S. J., hispanus, secundum obtinuit in certamine locum cum scripto: “Caelum ipsum petimus stultitia”.

Prof. Orestes Allavena, Nilus Casini, Theodorus Ciresola, Humbertus De Franco, Theobaldus Fabbri, Josephus Morabito, J. K. Newman (an- glicus) mentione honorifica honestati sunt.

Praemia victoribus sunt in Capitolio die XI Kal. Maj. distributa.

M. M.

B I B L I O G R A P H I A

O gilvie, H. M. - R ichmond , ï . — Cornelii Taciti De Vita Agricolae. Oxford University Press, Ely House, 37 Dover Street, London W l, 1967, pp. 340.

Hoc opus De Vita Agricolae, uxoris Taciti fratris et Proconsulis in Britannia ab anno LXXYTI ad annum LXXXIV, magni momenti est ad historiam romanorum in Britannia illustrandam; unde nihil mirum, si apud Anglos praesertim hoc opus semel iterumque edatur et variis commentis ornetur. Haec nova editio a Richmondo, nonnullis abhinc annis incepta, post ipsius mortem, a clarissimo oxoniensi professori Ogilvie revisa et ditata, amplissima est omni laude digna. Continet introductionem de rebus praecipuis ad hoc opus Taciti maxime spectantibus (pp. 1-90), textum criticum pp. (91-124), commentarios seu explanationes de re historica, archaelogica, grammatica, rhetorica cet. (pp. 125-335); demum octo imagines luce pictas, quae res in opere tractatas clare illustrant. Auctorum commentarii ad cognitionem hujus operis Tacitiani in Liceis seu Universitatibus praesertim valde juvabunt, ut ipsius Ogilvie opus A Commcntary of Livy (Oxford University Press, 1965) valde juvat.

B ie i.er , L. — History of Roman Lite rature, Condensed and adapted from German, with the collaboration of thè author, b y Jo h n W ilson. Macmillan, London W. C. 2, 4 Little Essex Street, 1966, pp. 210.

Hoc opus de litteris latinis parvae

quidem molis est, sed magni ponderis, eia rei que inter tot opera quae de hac re ubique terrarum maxime abundant. Opus enim est perspicuum,, breve, criticum cum recto judicio de unoquoque scriptore ejusque operibus. Unde nihil mirum si, locis nonnullis parce detortis atque aptatis, ex lingua germanica versione anglica exierit, opera ipsius auctoris allata, cura et diligentia Joannis Wilson. Quod quidem in laudem operis et germani auctoris vertit.

Sc h l e g e l . A. W. — Vorlesungen über dramatische Kunst und Literatur, W. Kohlhamer Verlag, Stuttgart, 1966, pp. 264.

Habes in hoc volumine sexdecim praelectiones de arte et litteris dra- maticis, olim quidem ab auctore Vindobonae traditas, quae tamen usui esse possunt recentioribus, ideoque Edgardus Lohner nuper edandas curavit. Auctor illud maxime intendit, scilicet, ea omnia, quae ab aliis variis diversisque rationibus enuntiata sunt, ordinare et ad unum referre, principia statuendo. quibus res dramática universa semper et ubique regitur. Distinctionem instituit inter rem poeticam et dramaticam; attente considerat quae tum Graeci tum Romani hac in re statuerunt; demum de arte dramática disserit apud recentiores scriptores sive Gallos, sive Anglos, sive Italos, sive Hispanos, in iis praesertim rebus, quas a Graecis et Romanis scriptoribus receperunt sancteque asservarunt. Opus est ad argumentum de quo agitur valde utile.

88 Bibliogr apiña

H erzog, H. — Die allegorische Dichtkunst des Prudentius. C. 11. ßeck'sche Verlagsbuchhandlung. München, 1966, pp. X-144.Haec disquisitio argumentum

praebet ad Lauream in Facultate Philosophica Universitatis Kielensis obtinendam, quae digna fuit ut reciperetur in collectione cui titulus est “Zeteinala". Momentum hujus dissertationis in eo est quod argumentum speciale in operibus Prudentii, praeclari poetae christiani, clara ratione et testimoniorum copia evolvit. Auctor in introductione inquirit primum allegoriae notionem e jusque usuin et formas, praesertim apud christianos poetas; deinde de statu studiorum, quae ad Prudentium attinent, 'disserit. Opera quae recensore atate apud germanos, gallos, Ítalos, anglos, edita sunt, optime novit; nonnulla quae apud hispanos, nequaquam quidem spernenda, prodierunt, ignorat vel praeterit. Postea in duobus capitibus agit de allegoria in Prudentia- nis operibus quibus index est Pe- ristephanon atque Cathemerinon. Demum allegoriam in Psychoma- chia attente et diligenter investigat totumque claudit opus inter se conferendo Praefationem allegoricam Prudentii et Claudiani in Giganto- machia. Opus quidem est accurate conscriptum quod argumentum propositum optima ratione pondereque auctor evolvit.

Morris, S. — Viae Novae: New Techniques in Latin Teaching. Hulton Educational Publications, London, 1966, pp. 94.In hoc volumine proponuntur no

vae viae ad linguam latinam docendam variis exemplis et opinionibus confirmatae. Auctor accurate colligit quae recentiore aetate de hac re disputata sunt usuque exer

citata; quae, postquam ad trutinam ¡impendii, ordinat atque lectoribus consideranda proferì. Nonnulla praeterea breviter libris aucto- ribusque illustrat, qui de hoc argumento apud Anglos praesertim scripserunt.

'Fraina, A. - Bertotti, T. — Sintassi normativa della Lingua Latina. Voi. I : Le concordanze. Il nome, pp. 374; Vol. II: Il verbo, pp. 248; Voi. Ili: Il periodo, pp. 332. Capelli editore, Bologna, 1965-1966.Auctores hujus laudandae Gram

maticae Latinae res ad syntaxim pertinentes non raptim et perfunctorie agunt, sed pe.detentim, ut regulae et principio altius in alumnorum animos inhaereant. Praeterea praecepta singula congruis exercitiis illustrantur, quia auctorum scopus est non tantum latinae linguae cognitionem tradere, sed etiam in ipsius usum alumnos inducere, quae via est aptior ad linguam latinam apprime callendam, quia ut veteres praedicabant “longum est iter per praecepta, breve et efficax per exempla". Magistris linguae latinae haec tria volumina magnopere commendamus, quae doctrinam synta- seos continent uberrimam, quaeque amplissime atque perspicue enodatam, exemplorum copia ornatam, praebent.

Wit.inski, A.—Das Römische Recht. B. G. Teubner Verlagsgesels- chaft, Leipzig, 1966, pp. 117. in hoc volumine breviter prin

cipia juris privati exponuntur in usum adulescentium, qui hanc disciplinam ediscunt, immo et philologorum virorum, qui summatim de nae institui volunt. Continet brevem introductionem historicam, no- iiones el principia quibus jus roma- mmi vigebat, demum appendicem

Bibliographia 89

qiiandam de jure poenali. Opus clauditur (pp. 95-108) nolulis seu additamentis biblographicis et denique (pp. 109-117) indice seu registro rerum et nominum. Opus haud magnae molis est, sed maxime commendandum.

[. J iménez D elgado, C. M. F.

S i if:r\\tn-\V h it e , A. N .— Fifty lel-ters of PUny, Edit. Ely Ilouse,London, 1967, pp. 185.

Opus “Fifty letters of Pliny’’, exaratum a Professore Sherwin- Wliite, est compendium de re pu- }>lica socialique Romae imperialis.

Id est quod professor vult lectoribus in opere monstrare. Qua de causa auctor optimum scriptorem Plinium elegit ut litteras ejus penitus investigaret. Professor Sherwin- VVhite, classicarum linguarum peritus, librum offert scholasticis qui cognoscere optant mores consue ti- dinerque publicas et sociales apud Romanos. Auctor ostetndit (scilicet instituta Romanorum sequentibus Plinii litteris: A case of equity; On the Punishment of Christians; On fire brigades; On Treatment of convicts; The consular Orders his tomb; Advice to provincial gover- nor; A politicai daventure; A striet judge; On thè Emperor’s Cabinet; On buying an state; The life of a public officiai; Trial of a corrupt governor; The legacy hunter; A polity party; A Roman suicide.

Deinde Professor Sherwin-White his aliis litteris nobis monstrat necessitudines inter cives: Pliny goes a hunting; The daily round at Rome; A philosopher; The state of litera tu re; Death of a former hero; A vulgar dinner-party; Promotion of a friend; Murder of a master; Portrait of a heroine; A poet retires; Hiring a schoolmaster; Snaps-

hot of a wife; Writting history; lllness ol a servan l; Vesuvius erupts; The technique of an orator; On literary recitation; A charitable gifl; A gay old lady; Ghosts; The fountaine: Household slaves;Pliny Publishes his poems; At the race; Pliny aivl "Jacitus; "Plie African dolphin; Life in thè country; Fueds among the gentry.

Credimus in hoc opere scholasticos Romanorum aetatis imperialis vitam rescpie colligere posse.

S hackleton B ailey, D r . — C ic ero s le t te r s to A t t ic u s , Edit. Bentley IFouse, London, 1967, pp. 33Í, 50s.

Opus doctoris Shackleton Bailey est compendium litterarum Ciceronis ad Atticum. Doctor Shackleton largitur scholasticis librum quo ii adjuventur ad litteras latinas intellegendas. Nam unumquoque libri caput altero capite in Britannorum lingua scripto exornatur. Professor opus divisit in tres partes. Primum: Text and Translation,Commentary. Deinde: appendices(letter 372, the date of letter. 386, letter 426, manuscripts), Addenda tot the Commentary, Concordance. Denique: index nominum, indexverborum, index rerum. In hoc doctoris Shackleton libro scitissimum opus ad litteras optimi oratoris romani spectans professoribus alumnisque offertur.

D . M osaka, C. M. F.

Sm it h , R-E.— C icero th e S ta te s m a n , 269 pp. Edit. Cambridge University Press, 1966, 45 s. net.Volumine clarissimus in rebus his

toricis investigandis professor Smith nobis quaedam vult ostendere et patefacere de primis Cicer