Otpad i Recikliranje

UNIVERZITET “UNION“ U BEOGRADU

FAKULTET ZA POSLOVNO – INDUSTRIJSKI MENADŽMENTKRUŠEVAC

PREDMET :EKOLOŠKI MENADŽMENT

OTPAD I RECIKLIRANJE - S E M I N A R S K I R A D -

Studenti: Mentor: Višeslav Jovanović, 09/2009 Ivana Živković

Miša Mojsilović, 01/2010Predrag Minić, 76 /2010

Seminarski rad Ekološki menadžment

Sadržaj

1. Uvod..............................................................................................................................................32. Prikaz problema............................................................................................................................43. Komunalni otpad...........................................................................................................................64. Industrijski otpad...........................................................................................................................8

4.1. Opasan otpad..........................................................................................................................84.2. Industrijske deponije............................................................................................................10

5. Glomazni otpad...........................................................................................................................126. Električni i elektronski otpad......................................................................................................137. Ambalažni otbad.........................................................................................................................148. Građevinski otpad.......................................................................................................................159. Minimiziranje otpada..................................................................................................................1610. Recikliranjee...............................................................................................................................1711. Zaključak....................................................................................................................................19

Literatura.....................................................................................................................................20

1. Uvod

2


Čovek je jedino biće na planeti koji stvara otpad. Zbog sve većih količina i štetnosti po okolinu, otpad se smatra jednim od najznačanijih ekoloških problema savremenog sveta. Čovek je svojim aktivnostima odlučujući činilac u promeni životne sredine. Te su aktvnosti povezane sa zadovoljavanjem životnih potreba. Veliki deo potreba je stvoren veštački i pitanje da li nam je potreban toliki broj različitih proizvoda, koji će nakon upotrebe postati otpad. Naša civilizacija proizvodi sve više otpada i ništa ne ukazuje na skore promene ovog trenda. Ipak, zahvaljujući tehnološkom napretku i razvoju ekološke svesti, borba protiv otpada postaje mnogo uspešnija.

Nastajanje otpada je rezultat ukupne ekonomske aktivnosti svake države, i kao takvo u direktnoj korelaciji je sa nacionalnom ekonomijom.

Razlikujemo sledeće vrste otpada: komunalni otpad; industrijski otpad; glomazni otpad; električki i elektronički otpad; ambalažni otpad; građevinski otpad.Arhuska konvencija odnosi se na dostupnost informacija, učešće javnosti u donošenju odluka i

dostupnost pravosuđa u vezi sa pitanjima koja se tiču životne sredine, i usvojena je 25. juna 1998. godine na četvrtoj ministarskoj konferenciji „Životna sredina za Evropu“, održanoj u gradu Arhusu, pod pokroviteljstvom Ekonomske komisije Ujedinjenih nacija za Evropu (UN / ECE). Konvencija je stupila na snagu 30. oktobra 2001. godine. Većina zemalja u regionu je potpisala ili ratifikovala Arhusku konvenciju.

3


2. Prikaz problema

Američki ekolozi su izneli podatak da samo grad Njujork dnevno izbacuje 24.000 tona različitog smeća. Ta smeša se sastoji od različite starudije, koja sadrži vredne metale, staklene ambalaže, pogodne za dalje korišćenje, starog papira, plastike, ostataka hrane, nezamenljivih za đubrenje zemljišta. Uporedo sa ovim, u toj smeši se javlja i veća količina opasnih materija: živa iz baterija, fosfor-karbonati iz fluorecentnih lampi i toksične hemikalije iz sredstava za čišćenje, organskih rastvarača, boja i lakova za zaštitu drveta. Neprekidni rast gradskih naselja i promena strukture potreba građana sve više pojačava problem komunalnog otpada. Količina smeća raste, jer se povećava potreba za hranom, pićem i robom za dužu upotrebu. Povećava se količina upakovane robe, a ambalaža povećava količinu otpada.

Pre nagle industrijalizacije, za rešenje problema komunalnog otpada brinula se sama priroda. Seljaci su svoje proizvode donosli direktno sa njiva i polja na stolove, bez posebne prerade i pakovanja, reklama i trgovačke mreže. Otpaci od voća i povrća, skloni lakom truljenju, koristili su se kao đubrivo za zemljište.

Industrijski razvijene zemlje, sa niskim procentom seoskog stanovništva, sa velikom produkcijom roba proizvode i veliku količinu otpada, mnogo veću nego nerazvijene zemlje. Tako, Njujorčani proizvode 9 puta veću količinu otpada od svoje mase, a građani Manile – 2,5 puta.

Amerikanci oko jedne desetine od cene robe plaćaju za njenu ambalažu. Podaci iz 1986. godine pokazuju da se na abalažu u SAD trošilo više nego što je iznosila čista dobit farmera. Planirana suma za ambalažu za 1987. godinu u SAD je iznosila 26 milijardi dinara.

Što se više žena upošljava u komercijalnim firmama, to više raste potreba za robom koja se direktno doprema u domaćinstva. Različiti poluproizvodi i gotovi prozvodi sve više istiskuju domaću kuhinju. A takva ishrana, bez obzira što smanjuje organske otpatke u domaćinstvu, značajno povećava otpatke u vidu upotrebljene ambalaže. Količina smeća se povećava zbog velike količine ambalaže i materijala koji se koriste u reklamne svrhe.

U industrijski razvijenim zemljama masa ambalaže čini oko 30%, a njena zapremina čitavih 50% celokupnog komunalnog otpada. Papir predstavlja 50% ambalaže, zatim slede staklo, metal i plastika. Prosečni Amerikanac odbacuje oko 300 kg ambalaže godišnje. Za poslednjih 30 godina udvostručila se upotreba ambalaže. U SAD više od polovine svog proizvedenog papira i stakla i oko jedne trećine plastičnih masa koristi se proizvode, čiji je rok trajanja kraći od godinu dana. Proizvodnja ovih ambalažnih materijala troši oko 3% ukupnog nacionalnog energetskog budžeta.

Udeo plastike u proizvodnji ambalaže je počev od 60-tih godina prošlog veka naglo porastao. Napici, biljna ulja, sredstva za čišćenje, parfimerijski proizvodi danas imaju plastičnu ambalažu. Danas je teško naći ove proizvode u klasičnoj staklenoj ambalaži. Sledeći korak je izrada konzervi u plastičnoj ambalaži. Tako stalno raste i udeo plastike u komunalnom otpadu.

Do 1975. godine staklena ambalaža u industriji osvežavajućih napitaka je preovladavala. Od 1981. godine odnos se promenio u korist plastične i aluminijumske ambalaže za jednokratnu upotrebu. Konzerve gaziranih napitaka čine 5% komunalnog otpada.

Aluminijum je počeo da se primenjuje od 1820. godine, kada su nemački naučnici osvojili njegovu proizvodnju. Tada je njegova cena iznosila 1200$ po kilogramu i bio je skuplji od zlata. Od tog vremena, kad je aluminijum upotrebljen za igračku Napoleonovog sina, njegova primena je neprekidno rasla. Godine 1983. pojavila se prva aluminijumska konzerva od 355 ml, a sada se na ove konzerve troši 22% ukupnog aluminijuma koji uvozi SAD. Godine 1985. proizvedeno je u SAD više od 70 milijardi konzervi za gazirane napitke, od kojih je 66% bilo proizvedeno od aluminijuma.

Uvođenje jeftine petrohemijske proizvodnje i novih tehnologija najavili su vek plastike. Dvolitarske plastične boce, predstavljene prvi put 1978. godine, danas čine 22% ukupne prodaje bezalkoholnih pića u SAD. Ako se poredi po masi, plastična ambalaža se danas proizvodi nekoliko puta više nego aluminijumska i svih neobojenih metala zajedno. Njena prodaja raste po stopi od 5% godišnje. Boce za kečap, pakovanja supa, sladoleda i dr. moraju biti laka i biološki neaktivna, tj. – plastična.

4


Mada neupućeni čovek može pomisliti da postoji samo jedna vrsta plastike, ustvari postoji 46 različitih tipova plastike. Jedan jedina boca za kečap sastoji se od 6 vrsta plastike, koje imaju različite uloge: da daju oblik, gustinu, elastičnost i hermetičnost. Nažalost, malo je procesa koji omogućavaju dobijanje više od jedne vrste plastike istovremeno.

Veliku ekološku opasnost nosi proces koji se primenjuje za dobijanje materijala, koji se koristi za čuvanje “brze” hrane u toplom stanju. Približno polovina tog pakovanja sadrži hlorna jedinjenja. Kada te supstance stignu u gornje slojeva atmosfere, jaki sunčevi zraci ih probijaju, izbacujući atome hlora. Hlor je u stanju da uništi ozonski omotač, koji štiti zemlju od ultraljubičastog zračenja.

U razvijenim zemljama sveta (SAD, Zapadna Evropa, Japan, Australija) živi sedmina stanovnika sveta. Oni proizvode trećinu svetskog komunalnog otpada. Ali, u naprednim tehnologijama upravljanja otpadom (reciklaža i obrada otpada) razvijene države učestvuju sa više od 80% u ukupno recikliranom i obrađenom otpadu, u kontrolisanom odlaganju gotovo sa 49%, a u nekontrolisanom odlaganju svega sa 6%.

Dnevna i godišnja masa komunalnog otpada po stanovniku razlikuje se od države do države. Ona u razvijenim zemljama iznosi 1,4 kg/dan po stanovniku, a u srednje razvijenim i nerazvijenim 0,2 – 0,7 kg/dan po stanovniku. Godišnji prirast nastalog otpada u zemljama EU iznosi 1%. U zemljama zapadne Evrope je 1992. godine po stanovniku nastajalo približno 390 kg komunalnog otpada godišnje /6/. U Njujorku je 1996. godine po stanovniku nastajalo više od 400 kg otpada godišnje.

Sadašnje stanje u Republici Srbiji (kao i u mnogim zemljama u tranziciji) je veoma teko proceniti. Razlog je nedostatak podataka o kvantitativnoj i kvalitativnoj analizi otpada, tačnije vođenja evidencije o količinama, utvrđivanja karakteristika, naročito sastava, sprovođenja kategorizacije otpada. Pouzdani podaci o karakteristikama otpada utvrđuju se na osnovu višegodišnjih ispitivanja po utvrđenoj metodologiji uz primenu važećih standarda. U Srbiji takva ispitivanja nisu vršena.

Ukupna količina otpada u Srbiji se procenjuje na oko 3.500.000 m3/god. i 2.200.000 t/god., a bazirana je na podacima komunalnih preduzeća. Prema podacima potvrđenim za 160 opština Srbije (bez Kosova), sakupljanjem otpada od strane komunalaca je obuhvaćeno oko 70% stanovnika, tj. oko 5 miliona stanovnika, pošto se sakupljanje otpada u seoskim područjima ne vrši. Procenjuje se da je masa generisanog komunalnog otpada po stanovniku od 0,3 – 1,57 kg/dan, što je nešto niže nego u zemljama centralne i istočne Evrope. Prema podacima dobijenim od strukovnog udruženja KOMDEL, procenjuje se da se u Srbiji na zvanične deponije odlaže priblžno 6.000 t otpada dnevno. U ovu količinu je uključen otpad iz domaćinstava, komercijalni otpad i neopasan industrijski otpad, ali i medicinski otpad iz bolnica i zdravstvenih ustanova, kao i građevinski otpad.

U Vojvodini prosečna godišnja produkcija komunalnog otpada iznosi preko 900.000 tona.

5


3. Komunalni otpad

U domaćinstvima se mogu izdvojiti određene kategorije komunalnog otpada: Ostaci hrane. To je otpad životinjskog i biljnog (voće i povrće) porekla nastao u procesu

nabavke, pripreme, spremanja i konzumiranja hrane. Osnovna karakteristika ovog otpada je sposobnost truljenja i brzog raspadanja, posebno pri temperaturama višim od 100C.

Krš (smeće). Krš ili smeće (engl. rubbish) se sastoji od sagorljivih i nesagorljivih čvrstih otpadaka, izuzev otpadaka hrane i drugih materijala sklonih truljenju. Tipične sagorive komponente su: papir, karton, plastika, tekstil, guma, koža, drvo, nameštaj i baštenski otpaci. Nesagorljive komponente su: staklo, porcelan, keramika, aluminijumske i druge metalne konzerve i ambalaža, crni i obojeni metali, prašina.

Pepeo. Ovaj materijal nastaje sagorevanjem drveta, uglja, koksa i drugih sagorljivih materijala. Otpadni pepeo iz termoenergetskih postrojenja (termoelektrane i javne toplane) ne spada u ove otpatke. Sastavljen je od sitnih čestica (u vidu pudera) i malog udela sagorelih i nesagorelih komponenata.

Građevinski otpad i otpad od rušenja. Ovaj otpad potiče sa gradilišta (obično manjih) i od rekonstrukcije pojedinih stambenih i manjih industrijskih objekata. Čine ga prašina, kamen, beton, plastika, cigle, malter, drvena građa, šljunak i delovi električnih, vodovodnih i grejnih instalacija.

Specijalni komunalni otpad. U ovaj otpad spada deo otpada od čišćenja ulica i puteva, uginule životinje, stara vozila, istrošene baterije i akumulatori, otpad od bojenja i slični materijali za koje su potrebni posebni postupci uklanjanja.

U Srbiji se ne vrši evidentiranje sastava komunalnog otpada niti procentnog učešća njegovih komponeti prema važećim standardima EU.

Aluminijum i plastika, stari papir i drugi sastojci čvrstog komunalnog otpada imaju svoju vrednost kao sekundarne sirovine. Prema relevantnim podacima, samo u Beogradu i okolini godišnje nastaje više od 1.300.000 t sekundarnih sirovina, koje se deponuju zajedno sa ostalim otpadom. Ovu količinu čini oko 300.000 t staklenog krša, 1.100.000 t svih vrsta papirnog otpada, 200.000 t otpadnih guma, 15.000 t otpadnog metala. Pored toga, tu je 1.250.000 t raznih otpadaka organskog porekla (otpaci hrane, lišće i sl.).

Vlada Republike Srbije je donela Uredbu o naknadi za PVC (polivinilhlorid), PP (polipropilen) i PE (polietilen) ambalažu. Cena po kilogramu upotrebljene ambalaže se kreće od 10 do 50 dinara, zavisno od procenta sakupljenosti.

Inače, svaka bačena limenka vredi od 0,004 do 0,007 evra, a od trenutka kada se baci do trenutka kada se napravi nova može proći svega dva meseca, ukoliko se i u Srbiji unapredi proces sakupljanja, recikliranja i dalje prerade aluminijumske i plastične ambalaže.

Komunalni otpad se može koristiti i kao alternativno gorivo. Dosadašnja istraživanja pokazuju da je toplotna moć čvrstog komunalnog otpada često veća od toplotne moći niskokaloričnih goriva koja se danas koriste u termoenergetskim postrojenjima. Iz tog i mnogih drugih razloga, otpad se može koristiti kao gorivo. Prema podacima dobijenim u Subotici vrednost donje toplotne moći komunalnog otpada iznosi za taj region 8400 kJ/kg.

Uticaj čvrstog komunalnog otpada na životnu sredinu je višestruko negativan, a primarni razlozi za to u Srbiji su: nedovoljna pokrivenost opštine uslugama JKP-a, što uslovljava formiranje divljih deponija, neuređenost glavnih deponija, kao i niska svest građana o očuvanju životne sredine. Samim tim, na teritoriji opština se stvaraju divlje deponije koje se nekontrolisano šire, javlja se prenatrpanost glavne deponije otpadom, u selima i manjim gradskim naseljima obično nema izgrađenih deponija ni stočnih groblja, a sve je to izvor potencijalnih zaraznih bolesti stanovništva i zagađenosti životne

6


sredine. Otpad utiče na sve sektore životne sredine, vazduh, zemljište i vodu.

U aerobnim i anaerobnim uslovima životne sredine prilikom raspada organske materije, iz otpada se najčešće oslobađaju gasovi: metan, koji je eksplozivan, i ugljendioksid. Životinjski leševi i ostaci hrane životinjskog porekla pri raspadanju oslobađaju amonijak, sumporvodonik, merkaptan, masne i aromatske kiseline i druge materije, koje vazduh čine krajnje neprijatnim za rad i boravak, a pri većim koncentracijama mogu da budu i otrovne i da izazovu otežano disanje, poremećaj krvotoka, malaksalost i pospanost. Deponije koje se slabo održavaju i retko nasipaju zemljom sklone su samozapaljenju.

Gasovi, nastali truljenjem ili sagorevanjem deponija odlaze u atmosferu i zagađuju je. Osim gasova, vazduh se zagađuje prašinom i neprijatnim mirisom. U ravničarskim predelima, koji su široko otvoreni prema svim stranama sveta i u kojima je procenat prirodne zelene barijere manji od 1%, prilikom naleta čestih vetrova otpad se raznosi, ali ne dolazi do nakupljanja zagađujućih materija na jednom prostoru. Međutim u urbanim zonama i na neravnim terenima, koji su prirodni zaklon, zagađujuće materije se gomilaju u atmosferskom prostoru i u zavisnosti od količine i vrste otpada mogu negativno da deluju na zdravlje ljudi u okviru i u okolini odlagališta otpada.

Na mestima gde se razgrađuju organske materije redovno se okupljaju rojevi muva, razni drugi insekti i ptice grabljivice, pacovi i drugi glodari. Muve i glodari mogu postati nosioci širenja infektivnog materijala.

Otpad utiče na zemljište i predstavlja njegov površinski zagađivač. Nakupljanjem otpada na neku površinu, nagomilavaju se organske i neorganske materije koje zagađuju to zemljište. Najopasniji otpad je onaj koji se ne raspada ili kome treba duži niz godina poluraspada. Kada se gleda estetska strana mnogih opština, može se zaključiti da je odlaganje otpada nepropisno i nepravilno, a to je opet u vezi sa svešću građana.

7


4. Industrijski otpad

Industrijski otpad je onaj koji nastaje u procesu proizvodnje i nije više pogodan za vraćanje u proizvodni proces. Sastoji se od raznovrsnih stabilnih i nestabilnih elemenata organskog i neorganskog porekla. Korisnici usluge odvoza industrijskog otpada mogu putem nove aplikacije Kom.Net naručiti odvoz kontejnera.

Ovaj otpad može biti: inertan i opasan. Inertan industrijski otpad se u celini ili posle izdvajanja odredjenih komponenti može odlagati na komunalne deponije. Odredjene industrije imaju razno učešće u stvaranju industrijskog otpada. Industrijski otpad može biti: čvrst, tečan, mulj i neidentifikovan. Čvrst otpad je zastupljen sa 15,62 %, tečni sa 48,76 %, muljevi 26,74 % i neidentifikovan otpad sa 8,88%.

Učešće industrije u stvaranju otpada

INDUSTRIJA OTPADNE MATERIJE (%)HEMIJSKA 37,6

PAPIRNA METALURGIJA 29,1METALOPRERAĐIVAČKA 7,7

MAŠINSKA 6,5INDUSTRIJA PAPIRA 4,6

TRANSPORTNA 4,0PREHRAMBENA 2,7

Tečni industrijski otpad se sastoji od: kiselina, baza, ulja i drugih organskih i neorganskih

materija.

4.1. Opasan otpad

Pod opasnim otpadom podrazumevaju se svi otpaci u tečnom, čvrstom i gasovitom stanju, koji nastaju obavljanjem delatnosti i sadrže materije, odnosno hemijske elemente i njihova jedinjenja, koja svojim osobinama i hemijskim reakcijama ugrožavaju životnu sredinu, život i zdravlje ljudi.

Prema standardima EPA (američka agencija), opasan otpad se definiše kao odredjeni čvrsti otpad ili kombinacija čvrstih otpadaka, koji u odnosu na količinu, koncentraciju, ili fizička, hemijska i infektivna svojstva, može izazvati ili u velikoj meri povećati smrtnost kao i porast hroničnih i akutnih oboljenja, ili ukoliko se tretira na neodgovarajući način, ili se transportuje i deponuje na neadekvatan način, može u znatnoj meri izazvati negativne efekte na zdravlje ljudi i kvalitet životne sredine. Ova se definicija primenjuje i na tečne i gasovite materije.

U industrijskoj proizvodnji, energetici, poljoprivredi, komunalnoj delatnosti, preradi sirovina prirodnog i sintetičkog porekla i pri raznim drugim aktivnostima javljaju se otpadne materije koje mogu biti: visoko toksične, kancerogene, korozivne, eksplozivne i iritantne, pa kao takve predstavljaju opasan otpad (81).

Prema svetskim standardima, otpad se svrstava u kategoriju opasnog, ako: pokazuje osobine zapaljivosti, korozivnosti, reaktivnosti ili toksičnosti, potiče iz nespecifičnog izvora (generisani otpad iz industrijskog procesa), potiče iz specifičnog izvora (iz specijalnih industrija), specifičan je komercijalni hemijski proizvod ili poluproizvod, predstavlja smešu definisanih opasnih otpada i

8


predstavlja materiju koja nije isključena sa liste opasnog otpada koja je sastavni deo zakonske regulative.

Prema EPA klasifikaciji utvrdjena su četiri kriterijuma za odredjivanje opasnog otpada: zapaljivost, eksplozivnost, reaktivnost i toksičnost.

Zbog nepravilnog tretmana opasan otpad može oslobadjati gasovite produkte u atmosferu (zbog isparavanja, sagorevanja, odvijanja odredjenih reakcija) i tako zagaditi vazduh. Ovi gasovi mogu spiranjem sa kišom zagaditi vode i zemljište na koje padavine dospevaju. Površinske i podzemne vode mogu biti zagadjene tečnim produktima raspadanja i filtratom koji preko zemljišta, kojeg takodje zagadjuje, dospeva do podzemnih i površinskih voda. Zagadjenje tla, opasnim otpadom, vrši se preko ispiranja zagadjujućih materija iz vazduha, ili prodiranjem opasnih materija iz zagadjenih voda u okolno tlo. Otpad može biti raznešen po okolnom zemljištu, a i prostor na kojem je bio otpad biva zagadjen njime. Preko vazduha, vode i zemljišta i putem lanca ishrane ugrožene su biljke, životinje i čovek (70).

Prema podacima sekretarijata Bazelske konvencije u svetskim razmerama godišnje se produkuje oko 400 miliona tona opasnog otpada. Posebno je opasan otpad hemijske industrije, koja koristi razne sirovine, kao i industrije čiji proizvodi imaju opasna svojstva, kao što je to slučaj sa industrijom pesticida. Do produkcije opasnog otpada može doći i pri raznim akcidentnim situacijama pri transportu, skladištenju, havarijama, prirodnim katastrofama i ratnim uslovima.

Opasan otpad je odredjen po poreklu i sastavu. Tako po poreklu postoji: klinički otpad, otpad u proizvodnji farmaceutika, otpadne plastike, otpad iz drvne industrije i papira, otpad iz proizvodnje boja i lakova, otpad iz rafinacije i destilacije. Po sastavu može se navesti otpad koji sadrži jedinjenja hroma, cinka, kadmijuma, olova, cijanida, kiseo čvrst otpad, bazni čvrst otpad, otpad sa fenolom, organohlorna i mnoga druga jedinjenja. Ovaj se otpad zbog atmosferskog uticaja razlaže stvarajući filtrat koji predstavlja veliku opasnost, a pre svega za podzemne i površinske vode. Nagomilavanje opasnog otpada je veliki problem civilizacije. On može da nanese velike štete čoveku i njegovoj okolini, kao i velike ekološke katastrofe.

Rešenje za opasan otpad svodi se u četiri faze : minimiziranje opasnih otpadaka, reciklaža i ponovna upotreba opasnih otpadaka, tretman i spaljivanje i deponovanje preostalog opasnog otpada.Minimiziranje opasnog otpada realizuje se modifikacijom ili zabranom procesa koji za nus-

produkte imaju velike količine opasnog otpada, pa se tako znatno smanjuje količina opasnog i drugog otpada.

Reciklaža opasnog otpada obavlja se zbog: iskorišćavanja korisnih materijala i energije, smanjenja mase i zapremine koja bi se odlagala na deponije, smanjenja troškova u daljem procesu tretiranja i pripreme otpadaka za trajno skladištenje.Način na koji će se izvršiti reciklaža opasnog otpada zavisi od korisnih komponenata koje otpad

sadrži, mogućnosti njihove ponovne upotrebe, ekonomskih parametara i sličnih uslova.Procesi tretiranja opasnog otpada mogu biti svrstani u: fizičke, hemijske, biološke i termičke

procese obrade.Fizički procesi tretiranja, koriste različite separacione tehnike kojima se može izvršiti

razdvajanje čvrstih, tečnih i gasovitih komponenata, kao i izdvajanje korisnih sastojaka. U ove procese spadaju: klasifikacija, flotacija, centrifugiranje, sorpcija, osmoza, isparavanje i destilacija.

Hemijskim procesima tretiranja, odnosno raznim hemijskim reakcijama vrši se transformacija opasnog otpada, ili njegovih sastojaka, u manje opasne produkte. U ove procese spadaju: rastvaranje, neutralizacija, koagulacija i flokulacija, oksidacija i redukcija, jonska izmena i slični procesi, dok se biološko tretiranje otpada vrši u cilju njegove transformacije upotrebom mikroorganizama.

9


Za razliku od minimiziranja i reciklaže spaljivanje zahteva: visoka investiciona ulaganja, klasifikaciju otpada pre paljenja peći, obezbedjenje visokokvalifikovanih i usko specijalizovanih stručnjaka, prečišćavanje dimnih gasova, koji su toksični i zagadjuju vazduh i stabilizaciju pepela koji sadrži koncentrisane teške metale.Pepeo se može topiti uz dodatak odgovarajućih aditiva, pa masa brzo očvrsne, čime se

stabilizuju teški metali. Najčešće korišćen metod za konačno rešenje opasnog otpada je odlaganje na deponijama.

4.2. Industrijske deponije

Sastav industrijskih deponija zavisi od samih industrija. Iz industrijskih deponija mogu se pojaviti štetni i opasni elementi po životnu sredinu: As, Cr, Hg, Mn, Pb, Ni, Zn i mnogi drugi. Pored neorganskih sastojaka na deponijama se mogu naći i organske materije koje mogu biti u tragovima, pa do makrokoncentracija. Mnoga organska jedinjenja su kancerogena pa predstavljaju veliku opasnost za čoveka. Mnoge industrijske deponije su divlje i nisu registrovane, pa posle njihovog napuštanja na njihovom mestu može nastati naselje, voćnjak ili nešto drugo. Tako je na primer bila formirana deponija jedne američke hemijske fabrike još u devetnaestom veku, koja je po prestanku rada, deponiju zatrpala zemljom. Mnogo godina kasnije tu je niklo naselje sa 700 kuća. Sedamdasetih godina u ovom naselju počela su da oboljevaju deca a potom i odrasli. Takodje su se radjala deca sa telesnim i mentalnim oštećenjima. Potom se iz poda javila smesa. Kada su otkriveni uzroci, naselje (Kanal Lav) je raseljeno.

U Japanu se koriste tri vrste deponija za industrijski otpad. Materije koje su štetne po zdravlje i opasne po život i štetne za životnu sredinu deponuju se u posebne deponije.

Za nestabilni otpadni industrijski materijal koji sadrži i izdvaja materije koje su štetne po životnu sredinu, ali ne sadrže opasne materije, kao što su teški metali, u Japanu se rade deponije prikazane na narednoj slici. Ova vrsta deponija usvojena je kao standard za sve vrste otpada.

Industrijski otpad koji sadrži stabilne materijale, kao što su: plastika, guma, stakleni i porcelanski krš, šut i slično, odlaže se u deponije koje su najmanje kontrolisane.

Pri odlaganju opasnog otpada na deponijama mora se obratiti pažnja na kompatibilnost materijala. Samo se kompatibilni otpaci mogu odlagati zajedno. Zato se kompatibilni otpaci odlažu u zasebnim prostorijama ili u individualnim ćelijama u okviru deponije.

Deponija opasnog otpada projektuje se tako da aktivna zona odlaganja bude najmanje 305 m od objekta koji su u funkciji deponije (objekat za osoblje, laboratorija, postrojenje za prečišćavanje otpadnih voda-filtrata, mokri čvor), da ne bi došlo do akumulacije deponijskih gasova u objektu.

Visina ćelije za opasni otpad treba da bude od 5 do 6 m. Ako je opasni otpad u obliku komada, ćelija se formira tako što se otpaci slažu u slojevima visine 0,61 do 0,91m. Preko otpadaka se stavlja sloj inertnog materijala koji u kompaktnom stanju ima visinu od 0,3 m. Prekrivanje se vrši na kraju svakog dana. Prema propisima EPA dno deponije mora da bude od gline minimalne debljine 0,91 m, ili veštačkog materijala koji nije propustan. Radi boljeg odvodjenja filtrata dno deponije treba biti nagnuto. Filtrat opasnog otpada mora se prečišćavati. U praksi se često koristi loše rešenje da se filtrat razblaži vodom, ali se time ne umanjuje količina štetne materije.

Filtrat se može prečišćavati: flokulacijom, a potom filtracijom, adsorpcijom na aktivnom uglju, ozoniranjem, jonskom izmenom i drugim metodama.

Prilikom izrade deponija mora se voditi računa o deponijskom filtratu, a pre svega o komunikaciji deponijskog filtrata sa površinskim i podzemnim vodama.

10


Pri organizovanju deponovanja opasnog otpada postoji nekoliko faza: izbor lokacije, izgradnja deponije, upravljanje deponijom, monitoring i osiguravanje objekta po zatvaranju. Ove faze treba da obezbede zaštitu životne sredine i to: podzemne vode, površinske vode, zdravlje stanovništva, biljni i životinjski svet, kvalitet vazduha i sigurnost pri radu na deponiji.

Izrada deponije zavisi, pre svega, od: tipa i količine opasnog otpada koji treba deponovati, vremenske dužine korišćenja deponije, topografije terena i karakteristike zemljišta, klimatske karakteristike područja, prisustva podzemnih i blizine površinskih voda, prisustva i kvaliteta inertnog materijala za prekrivanje otpada. Izrada deponija zavisi i od: tretmana filtrata sa deponije, načina monitoringa podzemnih i površinskih voda tokom rada deponije i po njenom zatvaranju, sistema ventilacije i prikupljanja ili odvodjenja gasovitih produkata deponije, zatvaranja deponije i mogućeg uticaja na okruženje.

Pri sanaciji starih deponija vrši se izgradnja drenažnih bunara oko deponija, pa se iz ovih bunara ispumpavanjem izbacuju podzemne vode koje su zagadjene deponijskim filtratom. Na ovaj način se mogu preseći podzemni tokovi voda od deponija ka bunarima za pijaću vodu i drugim vodenim sistemima.

Zagadjene vode pumpama se crpu i odvode u postrojenja za prečišćavanje. Ova se postrojenja, uglavnom, sastoje od bazena za aeraciju i hemijsko tretiranje voda, bazena za flokulaciju i bazena za taloženje. Ove metode mogu biti dopunjene jonoizmenjivačkim, adsorpcionim i drugim metodama.

11


5. Glomazni otpad

Pod glomaznim otpadom podrazumijevaju se metalni predmeti, delovi automobila, metalni alati, delovi bicikla, šporeti na drva, radijatori, manji delovi mašina, metalna ambalaža, žičana pletiva i metalna rasvetna tela (bez drva i stakla), delovi nameštaja, dušeci, drvena ambalaža, delovi stolarije bez stakla, plastični sanduci za boce (s ili bez boca) i auto-gume do 20″.

U glomazni otpad ne spadaju dijelovi stolarije sa staklom, velike traktorske i kamionske gume, akumulatori, električni i elektronički otpad (frižideri, zamrzivači, mašine za prenje i sušenje veša, mašine za pranje sudova, šporeti, klima uređaji, televizori, kućni aparati, dečje igračke na baterije i sl.), te se ne smeju iznositi za vreme sakupljanja glomaznog otpada.

Takođe, u glomazni otpad zabranjeno je stavljati zauljenu ambalažu od masti i motornih ulja, ambalažu od pesticida, salonit ploče i drugi opasni otpad.

12


6. Električki i elektronski otpad

Stalni napredak društva uslovljava ubrzani razvoj savremenih tehnologija što dovodi do sve veće proizvodnje i upotrebe različitih električkih uzređaja i opreme bez kojih je svakodnevni život prosto nemoguće zamisliti.

Električna i elektronska oprema i uređaji (tzv. EE oprema) predstavlja sve proizvode koji su za svoj pravilan rad u potpunosti zavisni od električne energije ili elektromagetnih polja kao i opremu za proizvodnju, prenos i merenje struje ili za merenje jačine elektromagnetnog polja i namenjena je korišćenju pri naponu koji ne prelazi 1000V za naizmeničnu i 1500V za jednosmernu struju i ne uključuje ambalažu.

Kada iz bilo kog razloga ova E oprema neupotrebljiva, pretvara se u EE otpad o kome se treba pobrinuti.

Električni i elektronski otpad je otpadna električna i elektronska oprema uključujući sklopove i sastavne delove, koji nastaju u privredi, zatim elektronski otpad iz domaćinstva, odnosno otpadna električna i elektronska oprema nastala u domaćinstvima ili u proizvodnim i/ili uslužnim delatnostima kada je po vrsti i količini slična EE otpadu iz domaćinstva.

EE otpad ima karakter opasnog otpada i prema Zakonu o upravljanju otpadom ne može se mešati sa drugim vrstama otpada. Zbog toga je potrebno da se sa EE otpadom veoma pažljivo radii da se njegova reciklaža obavi uz apsolutno poštovanje zakona.

13


7. Ambalažni otpad

Ambalažni otpad je ambalaža koja ostane nakon što se proizvod otpakuje (plastika, metali, papir, staklo).

Ukupni plasirani ambalažni otpad uključuje celokupnu nepovratnu primarnu, sekundarnu i tercijarnu ambalažu plasiranu na tržište Republike Srbije.

Primarna ambalaža – je najmanja ambalažna jedinica u kojoj se proizvod prodaje konačnom kupcu.

Sekundarna ambalaža - kao ambalažna jedinica koja sadrži više proizvoda u primarnoj ambalaži sa namenom da na prodajnom mestu omogući grupisanje određenog broja jedinica za prodaju. Ova ambalaža se može ukloniti sa proizvoda bez uticaja na njegove karakteristike

Tercijarna ambalaža – transportna ambalaža namenjena za bezbedan transport i rukovanje proizvoda u primarnoj ili sekundarnoj ambalaži. Ova ambalaža ne obuhvata kontejnere za drumski, železnički, vodeni ili vazdušni transport.

14


8. Građevinski otpad

Prema poreklu tj. mestu nastanka, građevinski otpad deli se na sledeće kategorije: otpad koji se izdvaja prilikom vršenja novih građevinskih radova, otpad koji nastaje prilikom renoviranja postojećih građevinskih objekata, otpad koji ostaje po rušenju građevinskih objekata.U prvu kategoriju građevinskog otpada svrstavaju se "višak" u količini za gradnju naručenog

materijala, otpaci koji nastaju prilikom obrade i pripreme materijala za ugradnju, kao i materijal oštećen pre ili prilikom njegove isporuke. Tu se ubrajaju i ambalaže u kojima se materijal dostavio, čiji udeo u ukupnoj količini otpada može biti značajan. Sa druge strane, u masi koja ostaje po rušenju može se naći nekoliko podkategorija otpada, što zavisi od toga u kojoj meri je primenjen postupak selektivnog rušenja. Najbitnija podkategorija svakako je tzv. inertni otpad, u kojem se nalaze kamen, cigla, beton, crep itd.

Procenjuje se da se udeo građevinskog otpada koji ostaje nakon rušenja, u ukupnoj količini ove vrste otpada kreće u granicama od 40-50 %. U slučaju otpada koji nastaje u toku poslova renoviranja taj procenat nalazi se u granicama od 30-50 %, dok je deo koji otpada na treću kategoriju građevinskog otpada, onu koja se izdvaja prilikom vršenja novih građevinskih radova najmanji i iznosi 10-20 %. Najbitniju podkategoriju građevinskog otpada predstavlja inertni otpad (kamen, cigla, beton, crep itd.) i on obično čini bar 70 % od celokupne količine "čistog" građevinskog otpada (u mnogim državama članicama taj udeo kreće se i do čitavih 90 %). Sve prethodne procene uzete su iz Symonds Report dokumenta. S obzirom na činjenicu da se u poslednjih 20-30 godina učešće neinertnih materijala, prvenstveno metala, plastike i stakla, u poslovima vezanim za gradnju povećava, za očekivati je povećanje njihovog značaja u budućnosti. No, i pored toga, Radna grupa ostala je fokusirana na mineralni deo građevinskog otpada, koji će i u dogledno vreme biti preovladavajuća podkategorija.

15


9. Minimiziranje otpada

Smanjivanje količine otpada zahteva povećanje ekološke svesti stanovništva. Pri kupovini treba se opredeljivati za proizvode koji nisu štetni po okolinu, odnosno one koji na ambalaži imaju utisnut ekološki znak. Ne treba kupovati proizvode kratkog veka koji brzo postaju otpad. Treba kupovati proizvode u povratnoj ambalaži, kao i proizvode za čiju je ambalažu osigurana reciklaža. Na primer, treba koristiti povratnu staklenu ambalažu za mineralnu vodu, baterije koje se ponovo pune i do 5000 puta, izbegavati napitke u metalnim konzervama, odbiti plastične kese u trgovini i koristiti platnene vrećice itd.

Ekološke oznake u Evropskoj uniji imaju značajan uticaj na tržište. Zbog razvijene kološke svesti stanovništva, kompanije nastoje ispuniti potrebne uslove, kako bi dobile pravo na korišćene neke oznake.

Oznaka eko-cveta (sl. 1) na papirnim proizvodima znači da je papir proizveden od drveta iz sertifikovanih šuma, a znači i da je kompanija koja proizvodi zadovoljila sve uslove u procesu proizvodnje i smanjila štetan uticaj na okolinu kroz otpadne vode ili emisiju u atmosferu. Na ciplama, taj znak označava da je minimalna mogućnost da taj proizvod bude izvor alergije.

Ostale eko-oznake su prikazane na slika 2,3 i 4.

Slika 1. Eko-oznaka za proizvod sa smanjenim štetnim uticajima na okolinu.

Slika 2. Međunarodno standardizovani znak za proizvod napravljen od recikliranog materijala i za onaj koji se može reciklirati.

Slika 3. Знак за производ намењен вишекратној употреби, на пример вшекратним повратним боцама

16


Slika 4. Међународно стандардизовани знак који значи да је производ могуће рециклирати. Скраћенице испод знака се односе на различите врсте пластичних

материјала

10. Recikliranje

Recikliranje je izdvajanje materijala iz otpada i njegovo ponovno korišćenje. Uključuje sakupljanje, izdvajanje, preradu i izradu novih proizvoda iz iskorištenih stvari ili materijala. Veoma je važno najprije odvojiti otpad prema vrstama otpadaka. Mnoge otpadne materije se mogu ponovo iskoristiti ako su odvojeno sakupljene.

U recikliranje spada sve što može ponovo da se iskoristi, a da se ne baci. U Srbiji postoje retki centri Papir servisa gde možete da odnesete stari papir i u zamenu za njega da dobijete sitan novac. Takođe ne postoji centar za recikliranje stakla i godišnje se baci se na stotine hiljade flaša, iako bi staklo moglo ponovo da se koristi.

Ipak, reciklaža se može upražnjavati u svakodnevnom životu, nezavisno od toga da li postoje centri za reciklažu. Npr. poklanjanje stvari koje se ne koriste je oblik reciklaže. To je mnogo bolje i korisnije nego da se sva ta odeća baci. Takođe, pravljenje komposta od organskih ostataka je još jedan dobar primer recikliranja. Bez uvođenja reciklaže u svakodnevni život nemoguće je zamisliti bilo kakav celovit sistem upravljanja otpadom.

Neke materije, poput stiropora, nisu biorazgradive i ne mogu se reciklirati ali se umesto njih mogu pronaći ekološke zamene.

Reciklaža otpada se sastoji od sledećih faza: sakupljanje matrijala, prerada sakupljenog materijala i plasman sekundarnih sirovina. Ove tri faze čine osnov reciklaže materijala.

U zavisnosti od načina sakupljanja otpadnog materijala razlikuje se reciklaža sa primarnim razdvajanjem materijala (odvojeno sakupljanje) i reciklaža sa sekundarnim razdvajanjem materijala. U slučaju reciklaže sa primarnim razdvajanjem materijala, otpadni materijal se klasifikuje na mestu nastanka i odlaže u specijalne posude. Posude (kontejneri) za papir su po pravilu plave boje, za plastiku (PET ambalažu) žute, za staklo zelene, za biorazgradljiv otpad braon, a za metalnu ambalažu sive. Na žalost, na sadašnjem nivou svesti građana u našoj zemlji, sortiranje otpada na mestu nastanka se sporadično sprovodi i uglavnom je moguće u postrojenjima za upravljanje otpadom.

Kod reciklaže sa sekundarnim razdvajanjem sav otpadni materijal se odlaže u iste kontejnere. Po odlaganju on se odvozi transportnim sredstvima do postrojenja za reciklažu. U ovom postrojenju se vrši separacija otpadnih materijala. Ovakav vid recikliranja zahteva dodatna ulaganja u separacionu opremu, a odvojeni otpadni materijal je slabijeg kvaliteta, nego kada se radi odvojeno sakupljanje otpada .

Da bi se omogućilo kvalitetno recikliranje i kružni tok materijala u sistemu organizovanog upravljanja otpadom nužno je odvojeno sakupljati otpad.

Papir se odlaže u plavi kontejner. Time se čuvaju šume, ali i druge prirodne vrednosti, kao što su energija i voda. I količina otpada na deponiji se znatno smanjuje sakupljanjem i korišćenjem papira. Ali, u kontejner za papir ne treba odlagati zauljeni i prljavi papir, plastikom obloženu kartonsku ambalažu, ambalažu od osvežavajućih napitaka (tetrapak). Kartonsku ambalažu pre ulaganja treba rasklopiti.

Novinski papir se može reciklirati najmanje 7 puta. Reciklaža novinskog papira se temelji na takozvanom de-inking (De-incing) postupku, koji ima za cilj uklanjanje boja. Novine i časopisi se najpre potope u kašastu smešu u koju se ubacuju mehurići vazduha. To je postupak flotacije pri kojem štamparske boje ostaju na peni koja se zatim usisava. Tako očišćena kašasta masa se koristi za

17

http://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Stiropor&action=edit&redlink=1

http://sr.wikipedia.org/wiki/Kompost

http://sr.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BA%D0%BB%D0%BE

http://sr.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D1%80%D0%B1%D0%B8%D1%98%D0%B0

http://sr.wikipedia.org/wiki/%D0%9E%D1%82%D0%BF%D0%B0%D0%B4


proizvodnju recikliranog roto papira. Plastika se odlaže u žuti kontejner. Vreme razgradnje plastike je veoma dugo – 100 do 1000

godina, pa je zato potrebno odvojeno sakupljati plastiku, jer se ona vrlo uspešno može reciklirati. To pre svega važi za PET ambalažu (ambalaža za Koka kolu, Pepsi kolu i druge osvežavajuće napitke) i prehrambene proizvode u tečnom stanju (ulje i slično). Pre ulaganja u žute kontejnere sa ovih boca treba skinuti čepove, jer su oni od druge vrste plastike.

Odvojeno sakupljeni plastični otpad, ukoliko je podoban za recikliranje, najpre se usitnjava i i sortira u vrućoj vodi. Potom se topi, presuje i pretvara u sitne granule (kuglice). Od granula se proizvode nove kese, folije, boce itd.

Staklo se odlaže u zeleni kontejner. Odvojeno sakupljeno staklo se usitnjava i sortira i kao stakleni krš odvozi u fabrike staklene ambalaže. Tamo se meša sa svežim sirovinama (kvarcni pesak, voda, kreč) i tokom proizvodnog procesa zagreva do 16000C. Nakon toga se automatski duva u kalupima i dobijaju se nove boce. Korišćenjem otpadnog stakla u fabrikama stakla se smanjuje potrošnja energije i prirodnih sirovina, tako da pojedine zemlje čak uvoze otpadno staklo.

Odvajanjem biootpada količina komunalnog otpada se smanjuje za jednu trećinu. Biootpad je moguće organizovano prikupljati postavljanjem smeđih kontejnera na javnim površinama blizu većih stambenih objekata, restorana, tržnica i dr. U posude za biootpad se odlažu trava, tanko granje, lišće, uvelo cveće, ostaci voća i povrća, ostaci hleba, ljuske od jaja, talog kafe, piljevina, papirne maramice. U kontejnere za biootpad se ne odlažu meso, kosti, pepeo, novine i sl.

Biootpad se biološkom obradom može preraditi u kvalitetan kompost. Metali (gvožđe, aluminujum, bakar) su posebno vredna vrsta otpada, jer spadaju u neobnovljive

prirodne resurse. Odvojenim prikupljanjem metalnog otpada štede se energija i prirodne sirovine. Većinu metalnih proizvoda je moguće preraditi. Na primer, limenke za napitke i konzerve su većinom od aluminijuma. A 1 kg aluminijuma u reciklaži štedi 8 kg boksita (rude aluminjuma), 4 kg hemijskih preparata, 14 kWh energije. Osim toga, štedi se i prostor na deponiji.

Staro gvožđe je kvalitetna sirovina za proizvodnju čelika. Ponovo upotrebljeni gvozdeni otpad zamenjuje potrebu za sirovinama u visokim pećima. Proizvedeni reciklirani čelik se koristi za uzradu autokaroserija, čeličnih nosača, ili delova motora.

Otpadni bakar je veoma tražena sirovina. Za okolinu je štetno spaljivati plastičnu izolaciju sa kablova, pa je prilikom sakupljanja kablova radi reciklaže potrebno prvo mehanički skinuti izolaciju.

18


11. Zaključak

Zbog sve većih količina i štetnosti po okolinu, otpad se smatra jednim od najznajnijih ekoloških problema savremenog sveta. Nastajanje otpada je rezultat ukupne ekonomske aktivnosti svake države, i kao takvo u direktnoj korelaciji je sa nacionalnom ekonomijom.

Neprekidni rast gradskih naselja i promena strukture potreba građana sve više pojačava problem komunalnog čvrstog otpada. Količina smeća raste, jer se povećava potreba za hranom, pićem i robom za dužu upotrebu. Povećava se količina upakovane robe, a ambalaža povećava količinu otpada.

Uticaj čvrstog komunalnog otpada na životnu sredinu je višestruko negativan, a primarni razlozi za to u Srbiji su: nedovoljna pokrivenost opštine uslugama JKP-a, što uslovljava formiranje divljih deponija, neuređenost glavnih deponija, kao i niska svest građana o očuvanju životne sredine. Samim tim, na teritoriji opština se stvaraju divlje deponije koje se nekontrolisano šire, javlja se prenatrpanost glavne deponije otpadom, a sve je to izvor potencijalnih zaraznih bolesti stanovništva i zagađenosti svih sektora životne sredine: vazduha, zemljišta i vode.

Sa problemima komunalnog otpada čovek se sreće još od antičkih vremena. U srednjem veku je sa razvojem gradova nastala prava kriza smeća. Rešenje ove krize je nađeno u određivanju posebnih mesta za bacanje smeća van gradskih zidina. Kada su se zbog velikog broja deponija smanjile slobodne površine oko gradova za njihov dalji rast, a neprijatni mirisi su postali nepodnošljivi, prešlo se na skladiranje smeća u jame, a kasnije na spaljivanje otpada.

Danas je u potpunosti preovladala ideja da otpad ne treba uništavati, već ga treba koristiti. Spaljivanje otpada je ekološki štetno, a ekonomski neisplativo, pošto se radi o sirovini koja sadrži niz korisnih komponenti.

Upravljanje komunalnim čvrstim otpadom se danas, dakle, sastoji u sakupljanju, transportu, reciklaži, ponovnoj upotrebi, tretmanu i trajno odlaganju na sanitarnim deponijama dela komunalnog čvrstog otpada koji se ne može iskoristiti niti dalje tretirati.

19


Literatura

www.ereciklaža.comwww.komunalac-kc.hrwww.ekostarpak.rswww.kompatgazin.rssr.wikipedia.orgEkološki Menadžment, Branislav Đorđević

20

http://www.xn--ereciklaa-2cc.com/

http://www.kompatgazin.rs/

http://www.ekostarpak.rs/

http://www.komunalac-kc.hr/

Documents

Otpad i Recikliranje