Modul 1

Zoltan Geler

zoltang@ff.uns.ac.rs

Osnove korišćenja računara 1

Računari i uređaji - IKT -

� Informacione i komunikacione tehnologije (IKT)

� Omogućavaju proizvodnju, obradu, čuvanje, prenos i prikazivanje informacija.

� Koriste računare i računarske programe za realizaciju ovih zadataka.

� Sastoje se od hardvera (hardware) i softvera (software).

Računari i uređaji - Hardver -

� Označava fizičke komponente računara.(monitor, disk, procesor, tastatura, miš, itd.)

� 5 osnovnih jedinica računara (Fon Nojmanova arhitektura)O

� Memorija

� Upravljačka jedinica

� Aritmetičko-logička jedinica

� Ulazni uređaji

� Izlazni uređaji

ULAZNI UREĐAJI

IZLAZNI UREĐAJI

CENTRALNI PROCESOR

UPRATLJAČKA JEDINICA

ARITMETIČKO -LOGIČKA JEDINICA

MEMORIJA

Računari i uređaji - Trste računara -

� Personalni računariO

� Desktop

� Laptop

� Tablet

� Pametni telefon

� Mainframe računari

� Super-računari

Računari i uređaji - Delovi računara -

� Kućište� Izvor za napajanje� Matična ploča

� Procesor� Radna memorija� Dodatne kartice� Optički uređaj� Čvrsti disk

(interni hard disk)

� Ulazni i izlazni (periferni) uređajiO� Monitor� Tastatura

� Miš� Štampač� Skener� Zvučnici� Web kamera� Fleš disk� Modem

Računari i uređaji - Osnovne komponente -

� Matična (osnovna) ploča: objedinjuje, spaja elemente računara i omogućava komunikaciju između tih elemenata.

� Procesor: “mozak” računara, izvršava instrukcije (naredbe) programa.

� Radna memorija (RAM): memorija u koju se učitavaju programi i podaci pre nego što procesor počne njihovo izvršavanje.

Računari i uređaji - Trste memorije -

RAM ROM

Random Access Memory Read Only Memory

Upis i čitanje Samo čitanje

Isključivanjem računara gubi sadržaj

Ne gubi sadržaj isključivanjemračunara

Koristi se za izvršavanje programa Čuva deo sistemskog softvera -BIOS

� BIOS – Basic Input/Output System

� Učitava operativni sistem u radnu memoriju pri pokretanju računara

� Sadrži osnovne funkcije za upravljanje hardverom

Računari i uređaji - Merne jedinice memorije -

BIT b dve vrednostiO 0,1

BYTE B8 bita, najmanja jedinica informacije

koja se može adresirati

KILOBYTE KB 1024 B

MEGABYTE MB 1024 KB

GIGABYTE GB 1024 MG

TERABYTE TB 1024 GB

128+32+8=168

Računari i uređaji - Priključci -

� USB (Universal Serial Bus)

� tastatura, miš, skener, štampač, fleš memorija, digitalna kamera, mobilni telefon, tablet

� TGA (Video Graphics Array)DTI (Digital Visual Interface)HDMI (High-Definition Multimedia Interface)

� monitor, TV, projektor

Računari i uređaji - Trste softvera 1 -

� Sistemski softver – operativni sistemO

� Upravlja radom računara

� Učitava se pre drugih programa

� Upravlja resursima (hardverom) računaraO memorija, procesor, uređaji, datoteke, itd.

� Omogućava interakciju ostalih programa sa hardverom

� Upravljački programi (drajveri), uslužni (pomoćni) programi

� Primeri operativnih sistemaO

� Windows

� Linux

� Android

Računari i uređaji - Trste softvera 2 -

� Aplikativni softver – korisnički softverO

� Programi namenjeni korisnicima računara

� Koriste se za rešavanje konkretnih problema/zadataka

� PrimeriO

�� Obrada tekstaObrada tekstaO Word, Writer, Wordpad

�� Tabelarne kalkulacijeTabelarne kalkulacijeO Excel, Calc

�� PrezentacijePrezentacijeO PowerPoint, Impress

�� CrtanjeCrtanjeO Illustrator, CorelDRAW, Inkscape

�� Obrada slikaObrada slikaO Photoshop, GIMP

�� Obrada zvuka, multimedija, računarkse igre, itd.Obrada zvuka, multimedija, računarkse igre, itd.

Računari i uređaji - Tirusi -

� Malver (Malware) – zlonamerni softverO � Softver koji na bilo koji način može ugroziti računar

�� VirusVirus – program koji se sam umnožava

�� TrojanciTrojanci (Trojan Horses) – zlonamerni programi maskirani u korisne

�� CrviCrvi (Worms) – umnožavaju se preko računarskih mreža, često ne zaraze druge programe

�� RutkitRutkit (Rootkits) – utiču, menjaju sam operativni sistem

�� Zadnja vrataZadnja vrata (Backdoor) – omogućavaju neovlašćen pristup računaru

�� Špijunski programiŠpijunski programi (Spyware) – sakupljaju podatke o korisniku

�� AdverAdver (Adware) – prikazuju reklame, otvaraju web stranice

� Izvori virusa:

� Mediji za prenos podatakaO CD, DVD, fleš disk, eksterni diskovi

� InternetO web stranice, e-mail prilozi

Računari i uređaji - Odbrana od virusa -

� Redovno ažuriranje operativnog sistema

� Ispravljanje uočenih grešaka i bezbednosnih nedostataka

� Antivirus

� Program za identifikovanje i uklanjanje virusa� Norton, Kaspersky, NOD32

� Avast, AVG, Avira

� Redovno ažuriranje

� Zaštitni zid (Firewall)

� Kontroliše protok podataka preko mreže

� Štiti od neželjenog prenosa podatakaO Comodo, ZoneAlarm

Računari i uređaji - Autorsko pravo -

� Autorsko pravo – daje autorima isključivo pravo da koriste svoja dela ili da drugima odobravaju da ih koriste� Nikom nije dozvoljeno pravljenje kopije softvera bez dozvole

� Licenca daje korisniku zakonsko pravo korišćenja softvera, kupovinom softvera stičemo pravo korišćenja u skladu sa uslovima licencnog ugovora.� Šerver (Shareware) – programi koji se mogu koristiti besplatno

uz neka ograničenja (WinRAR, Total Commander)� Besplatan softver (Freeware) – programi koji se mogu koristiti

besplatno bez ograničenja (Avast, Comodo Firewall)� Softver otvorenog koda (Open source software) – besplatan

softver uz koji je dostupan i izvorni kod. Dozvoljeno je menjanje i prilagođavanje koda (LibreOffice, Linux, Android)

Radna površina i podešavanja - Radna površina -

Radna površina i podešavanja - Korišćenje miša -

� Levo dugmeO

�� Jedan klikJedan klik - izbor ikone, fajla, stavke menija, otvaranje menija, praćenje linka, pokretanje ili izbor programa sa taskbar-a.

�� Dupli klikDupli klik – pokretanje programa, otvaranje dokumenta.

�� Držimo pritisnutoDržimo pritisnuto – markiranje, premeštanje, kopiranje.

� Desno dugme – otvara kontekstni (priručni) meni, tj. pomoćni meni čiji sadržaj zavisi od radnog okruženja (u kom programu se nalazimo).

Radna površina i podešavanja - Isključivanje računara -

Shut down Isključivanje

Switch User Promena korisnika

Log off Odjava sa sistema

LockZaključavanje računara, nećemo se odjaviti, ali ga

trenutno ne koristimo

Restart Restartovanje/ponovno pokretanje

Sleep Stanje pripravnosti, režim spavanja

Hibernate Hibernacija – računar se isključuje, ali se čuvaaktuelno stanje koje se uključivanjem učitava

Radna površina i podešavanja - Start meni -

� Leva strana: Windows, Ctrl + EscWindows, Ctrl + Esc

� Spisak najčešće korišćenih programa

�� All programsAll programs – svi instalirani programi

� Polje za traženje

� Desna strana:

� Prečice ka privatnim folderima

� Kontrolni panel (Control Panel)

� Sistem pomoći (Help and Support)

� Dugme za isključivanje

Radna površina i podešavanja - Sistem pomoći -

Start -> Help and Support (Windows + F1Windows + F1)

Radna površina i podešavanja - Rad sa ikonama 1 -

� Trste ikona:

�� Fajl, programFajl, program

�� Folder (direktorijum)Folder (direktorijum)

�� Prečica (shortcut)Prečica (shortcut)

� BiranjeO

�� Levim tasterom mišaLevim tasterom miša

�� CtrlCtrl – nesusedne ikone

�� ShiftShift – grupa susednih ikona

� Pravljenje prečiceO Send To -> Desktop iz priručnog menija. Brisanjem prečice originalna datoteka se ne briše.

Radna površina i podešavanja - Rad sa ikonama 2 -

� Teličina:�� Large iconsLarge icons – velike ikone�� Medium iconsMedium icons – ikone srednje veličine�� Small iconsSmall icons – male ikone

� Način prikazaO�� Autor arrange iconsAutor arrange icons – automatski raspored

�� Align icons to gridAlign icons to grid – poravnanje uz mrežu

� Show desktop icons –uključivanje/isključivanje prikazivanja ikona na radnoj površini

Radna površina i podešavanja - Delovi prozora 1 -

Traka Traka naslovanaslovaTraka Traka menijamenijaTraka Traka alataalataRadna površinaRadna površinaLinija statusaLinija statusa

Radna površina i podešavanja - Delovi prozora 2 -

Linija Linija naslovanaslova

Traka sa Traka sa komandamakomandama

Radna Radna površinapovršinaLinija Linija statusastatusa

Radna površina i podešavanja - Rad sa prozorima 1 -

� Pomeranje - pomoću naslovne linije (trake)

� Promena veličine:

� Pomoću ivice prozora

� Dugme za minimiziranje i maksimiziranje

� Dupli klik na naslovnu liniju

� Zatvaranje prozora:

� Dugme za zatvaranje

�� Alt + F4Alt + F4

Radna površina i podešavanja - Rad sa prozorima 2 -

� Minimiziranje svih otvorenih prozora

� Ikona Show Desktop na desnoj strani taskbara

� Show the Desktop iz priručnog menija taskbara

�� Windows + DWindows + D

� Uređivanje otvorenih prozora:pomoću priručnog menija taskbara

� Cascade Windows – jedan preko drugog

� Show windows stacked – jedan ispod drugog

� Show windows side by side – jedan pored drugog

Radna površina i podešavanja - Rad sa prozorima 3 -

� Automatsko poravnanje –blizu leve, desne i gornje ivice desktopa

� Prelazak između otvorenih prozora:

�� Alt + TabAlt + Tab

�� Windows + TabWindows + Tab

Radna površina i podešavanja - Osnovne informacije o sistemu -

Start -> Computer -> Properties

� Windows edition –verzija operativnog sistema

� System - osnovne informacije o računaruO

�� ProcessorProcessor – procesor

�� Installed memoryInstalled memory – količina radne memorije

�� System typeSystem type – tip operativnog sistema

Radna površina i podešavanja - Izgled radne površine -

� Personalize – iz priručnog menija desktopa

�� ThemeTheme – unapred pripremljene teme

�� Desktop BackgroundDesktop Background - pozadina

�� Window ColorWindow Color – boja prozora

�� SoundsSounds – zvukovi

�� Screen SaverScreen Saver – čuvar ekrana

Radna površina i podešavanja - Rezolucija ekrana -

� Screen rezolution – iz priručnog menija desktopa

�� DisplayDisplay – uređaj

�� ResolutionResolution - rezolucija

�� OrientationOrientation – orijentacija

Radna površina i podešavanja - Datum i vreme -

� Datum i vreme menjamo na sledeći načinO

� Kliknemo na datum i vreme na taskbaru

� Klinemo na stavku “Change date and time settingsChange date and time settings”

� Klinemo na dugme “Change date and timeChange date and time”

Radna površina i podešavanja - Jezik unosa -

� MenjanjeO

�� Language barLanguage bar (traka jezika)

�� levi Alt + Shiftlevi Alt + Shift

� Dodavanje i brisanjeO

�� Settings...Settings... Iz priručnog menijatrake jezika

Radna površina i podešavanja - Upravljač zadacima -

�� Ctrl + Shift + EscCtrl + Shift + Esc ili Start Task Manager iz priručnog menija taskbara

�� ApplicationApplication – programi

�� ProcessesProcesses – procesi

�� ServicesServices – servisi

�� PerformancePerformance – performanse

�� NetworkingNetworking – status mreže

�� UsersUsers – prijavljeni korisnici

� Zatvaranje aplikacije koja ne reaguje (Not Responding):End Task

Radna površina i podešavanja - Kontrolni panel -

Start -> Control Panel

Menjanje podešavanja operativnog sistema.

Radna površina i podešavanja - Deinstaliranje programa -

Start -> Control Panel -> Uninstall a program

�� UninstallUninstall – deinstaliranje

�� ChangeChange – promena

�� RepairRepair – popravka