Autor: Aleksandar Nikolić, Savetnik za LER i analizu podataka, Program podsticaja ekonomskom razvoju opština

OOppššttiinnaa PPaarraaććiinn

PPrrooff ii ll zzaajjeeddnniiccee

Kancelarija za lokalni ekonomski razvoj i dijasporu Paraćin, mart 2010.

2

Sadržaj Lista tabela....................................... ........................................................................................................ 4 1 Uvod ............................................... .................................................................................................. 8 2 Osnovne karakteristike ............................. ..................................................................................... 8

2.1 Geografski položaj (lokacija)......................................................................................................... 8 2.2 Opšti podaci ................................................................................................................................ 11 2.3 Klima ........................................................................................................................................... 15 2.4 Lokalna samouprava (administracija) ......................................................................................... 16 2.5 Istorija, tradicija i kulturno nasleñe.............................................................................................. 16

3 Prirodni resursi ................................... .......................................................................................... 18 4 Ljudski resursi .................................... .......................................................................................... 20

4.1 Stanovništvo (broj stanovnika i stopa rasta) ............................................................................... 20 4.2 Stanovništvo prema tipu naselja................................................................................................. 21 4.3 Vitalni dogañaji............................................................................................................................ 21 4.4 Stanovništvo prema bračnom stanju .......................................................................................... 22 4.5 Starosna struktura stanovništva ................................................................................................. 24 4.6 Polna struktura stanovništva....................................................................................................... 26 4.7 Etnička struktura stanovništva .................................................................................................... 27 4.8 Struktura stanovništva prema veroispovesti ............................................................................... 28 4.9 Struktura stanovništva prema maternjem jeziku......................................................................... 28 4.10 Stanovništvo prema aktivnosti .................................................................................................... 29

4.10.1 Struktura stanovništva prema aktivnosti i polu .................................................................. 29 4.10.2 Struktura aktivnog stanovništva prema vrsti zanimanja i oblasti delatnosti ..................... 29

4.11 Obrazovna struktura stanovništva .............................................................................................. 31 4.12 Porodice i domaćinstva............................................................................................................... 32

4.12.1 Porodice............................................................................................................................. 32 4.12.2 Domaćinstva ...................................................................................................................... 32

4.13 Migracije stanovništva ................................................................................................................ 33 4.13.1 Doseljenici.......................................................................................................................... 33 4.13.2 Dnevne migracije ............................................................................................................... 34

5 Stambeni resursi................................... ........................................................................................ 35 5.1 Stambena statistika..................................................................................................................... 35 5.2 Stambena izgradnja .................................................................................................................... 39 5.3 Cene na tržištu............................................................................................................................ 39

6 Privreda........................................... ............................................................................................... 40 Privredna struktura............................................................................................................................... 40 6.1 Privredna struktura po delatnostima........................................................................................... 40 6.2 Industrija ..................................................................................................................................... 44 6.3 Poljoprivreda ............................................................................................................................... 45 6.4 Šumarstvo................................................................................................................................... 50 6.5 Ukupan obim proizvodnje ........................................................................................................... 51 6.6 Preduzeća prema broju zaposlenih ............................................................................................ 51 6.7 Makroekonomski pokazatelji....................................................................................................... 51 6.8 Struktura izvoza .......................................................................................................................... 53 6.9 Struktura izvoza prema destinaciji .............................................................................................. 54 Javne finansije ..................................................................................................................................... 55 6.10 Prihodi opštinskog budžeta......................................................................................................... 55 6.11 Rashodi opštinskog budžeta....................................................................................................... 55 Ustanove .............................................................................................................................................. 56 6.12 Javna komunalna preduzeća...................................................................................................... 56 6.13 Javna preduzeća......................................................................................................................... 56 6.14 Finansijke institucije .................................................................................................................... 57 Investicije ............................................................................................................................................. 57 6.15 Struktura investicija..................................................................................................................... 58 6.16 Industrijske zone i industrijski parkovi......................................................................................... 58

6.16.1 Lokacija industrijskih zona/parkova ................................................................................... 60 6.16.2 Topografske karakteristike lokacija.................................................................................... 60

3

6.16.3 Saobraćajni pristupi ........................................................................................................... 60 6.16.4 Zoniranje ............................................................................................................................ 60 6.16.5 Sastav tla ........................................................................................................................... 60 6.16.6 Raspoloživa komunalna infrastruktura .............................................................................. 61

6.17 Ostale lokacije za investiranje .................................................................................................... 61 6.20 Olakšice koje nudi lokalna zajednica .......................................................................................... 63

6.20.2 Programi za obuku radne snage........................................................................................ 63 6.20.5 Poreske olakšice................................................................................................................ 63

6.21 Porezi - lokalni, regionalni, nacionalni ........................................................................................ 64 6.22 Proces izdavanja dozvola ........................................................................................................... 64

7 Radna snaga ........................................ ......................................................................................... 65 7.1 Broj i struktura zaposlenih .......................................................................................................... 65 7.2 Zaposlenost po delatnostima...................................................................................................... 65 7.3 Prosečne zarade......................................................................................................................... 66 7.4 Zarade po delatnostima .............................................................................................................. 67 7.5 Zapošljavanje.............................................................................................................................. 68 7.6 Nezaposlenost ............................................................................................................................ 68 7.7 Stopa nezaposlenosti ................................................................................................................. 69 7.8 Nezaposlenost prema stepenu obrazovanja .............................................................................. 69 7.9 Nezaposlenost prema dužini čekanja ......................................................................................... 69 7.10 Nezaposlenost prema starosnoj strukturi ................................................................................... 70

8 Javni resursi...................................... ............................................................................................ 70 8.1 Saobraćajna infrastruktura.......................................................................................................... 70

8.1.1 Drumski saobraćaj ............................................................................................................. 70 8.1.2 Železnički saobraćaj i infrastruktura .................................................................................. 71 8.1.3 Vazdušni saobraćaj ........................................................................................................... 72

8.2 Komunalna infrastruktura............................................................................................................ 72 8.2.1 Vodovod i kanalizacija ....................................................................................................... 72 8.2.2 Sistem daljinskog grejanja ................................................................................................. 72 8.2.3 Elektro infrastruktura.......................................................................................................... 72 8.2.4 Telekomunikacioni sistem.................................................................................................. 70

8.3 Energetika................................................................................................................................... 70 8.4 Zdravstvena i socijalna zaštita.................................................................................................... 70 8.5 Obrazovni kapaciteti ................................................................................................................... 75

9 Resursi životne sredine ............................ ................................................................................... 77 9.1 Kvalitet vazduha.......................................................................................................................... 77 9.2 Kvalitet zemljišta ......................................................................................................................... 77 9.3 Kvalitet voda ............................................................................................................................... 77 9.4 Upravljanje čvrstim komunalnim otpadom.................................................................................. 77

10 Turisti čki resursi ......................................... .................................................................................. 78 10.1 Broj posetilaca ............................................................................................................................ 79 10.2 Smeštajni kapaciteti .................................................................................................................... 79

11 Kvalitet života.................................... ............................................................................................ 80 11.1 Javni sadržaji i rekreativni programi ........................................................................................... 80

11.1.1 Sportski sadržaji (tereni, sportske dvorane, centri za rekreaciju, stadioni) ..................... 80 11.1.2 Rekreativni programi, sportske i predškolske aktivnosti.................................................... 80

11.2 Crkve i hramovi ........................................................................................................................... 81 11.3 Lokalni centri za okupljanje......................................................................................................... 81

11.3.1 Biblioteke ........................................................................................................................... 81 11.3.2 Parkovi ............................................................................................................................... 81 11.3.3 Lokalni društveni centri ...................................................................................................... 82 11.3.4 Kulturni centri ..................................................................................................................... 82 11.3.5 Pozorišta ............................................................................................................................ 82 11.3.6 Muzeji................................................................................................................................. 82

11.4 Aktivnosti u kulturi (kulturne manifestacije, proslave, festivali, parade, svečanosti, koncerti) .. 83 11.5 Zabava i usluge........................................................................................................................... 83

11.5.1 Restorani............................................................................................................................ 83 11.5.2 Bioskopi ............................................................................................................................. 83

4

11.5.3 Šoping zone i maloprodajni centri...................................................................................... 84 12 Lokalni razvoj u relaciji sa regionalnim i državnim strateškim dokumentima ....................... 84

Lista tabela Tabela 1. Osnovni podaci o opštini/gradu i okrugu (površina i stanovništvo), 2006. ................................ 8 Tabela 2. Opšti podaci o naseljima i katastarskim opštinama, 2006. ..................................................... 11 Tabela 3. Podaci o naseljima (tip naselja, broj stanovnika i površina), 2002.......................................... 11 Tabela 4. Spisak naselja i pripadajućih katastarskih opština. ................................................................. 12 Tabela 5. Spisak mesnih zajednica. ........................................................................................................ 13 Tabela 6. Klimatski pokazatelji. ............................................................................................................... 15 Tabela 7. Struktura odbornika u skupštini opštine, 2008. ....................................................................... 16 Tabela 8. Struktura zemljišnih površina, 2006. ....................................................................................... 19 Tabela 9. Uporedni pregled broja stanovnika, podaci iz popisa.............................................................. 20 Tabela 10. Procenjeni broj stanovnika u periodu 2000-2006.................................................................. 21 Tabela 11. Struktura stanovništva prema tipu naselja, 2002. ................................................................. 21 Tabela 12. Vitalni dogañaji, 2006. ........................................................................................................... 21 Tabela 13. Struktura ženskog stanovništva starog 15 godina i više prema broju živoroñene dece, 2002.................................................................................................................................................................. 22 Tabela 14. Struktura stanovništva starog 15 i više godina prema bračnom stanju i polu, 2002............. 22 Tabela 15. Struktura stanovništva prema starosti i polu, 2002. .............................................................. 23 Tabela 16. Struktura stanovništva po osnovnim kontigentima, 2002...................................................... 24 Tabela 17. Starosni indikatori stanovništva, 2006................................................................................... 26 Tabela 18. Polna struktura stanovništva, 2002. ...................................................................................... 26 Tabela 19. Struktura stanovništva prema etničkoj ili nacionalnoj pripadnosti, 2002............................... 27 Tabela 20. Struktura stanovništva prema veroispovesti, 2002. .............................................................. 28 Tabela 21. Struktura stanovništva prema maternjem jeziku, 2002. ........................................................ 28 Tabela 22. Struktura stanovništva prema aktivnosti i polu, 2002............................................................ 29 Tabela 23. Struktura aktivnog stanovništva koje obavlja zanimanje prema zanimanju i polu, 2002. ..... 29 Tabela 24. Struktura stanovništva starog 15 i više godina prema školskoj spremi i pismenosti, 2002. . 31 Tabela 25. Struktura porodica prema broju dece, 2002.......................................................................... 32 Tabela 26. Struktura porodica prema tipu, 2002. .................................................................................... 32 Tabela 27. Struktura domaćinstava prema broju članova, 2002............................................................. 32 Tabela 28. Broj doseljenika po vremenskim periodima........................................................................... 33 Tabela 29. Struktura doseljenika prema području sa kojeg su doseljeni, 1940-2002............................. 34 Tabela 30. Dnevne migracije prema tipu migranata, 2002. .................................................................... 34 Tabela 31. Dnevne migracije stanovništva koje obavlja zanimanje prema tipu delatnosti, 2002. .......... 35 Tabela 32. Struktura stambenih jedinica, 2007. ...................................................................................... 35 Tabela 33. Uporedni pregled broja stanova po popisima........................................................................ 36 Tabela 34. Broj i površina stanova, drugih nastanjenih prostorija, kolektivnih stanova i nastanjena lica, 2002......................................................................................................................................................... 36 Tabela 35. Struktura kolektivnih stanova, 2002. ..................................................................................... 36 Tabela 36. Struktura stanova prema vrsti i opremljenosti, 2002. ............................................................ 37 Tabela 37. Struktura stanova prema godini izgradnje, 2002................................................................... 37 Tabela 38. Struktura nastanjenih stanova prema broju domaćinstava i lica, 2002................................. 38 Tabela 39. Stambena izgradnja, 2006. ................................................................................................... 39 Tabela 40. Vrednost izvedenih grañevinskih radova, 2006. ................................................................... 39 Tabela 41. Cene stanova na tržištu, 2008............................................................................................... 39 Tabela 42. Cene stanova novogradnje, I polugodište 2008.................................................................... 39 Tabela 43. Broj preduzeća po delatnostima i veličini, 2008. ................................................................... 40 Tabela 44. Broj radnika u preduzećima po delatnosti i veličini preduzeća, 2008. .................................. 41 Tabela 45. Struktura preduzeća, ustanova i drugih pravnih lica prema oblasti delatnosti, stanje 31.12.2007............................................................................................................................................... 43 Tabela 46. Struktura preduzetničkih radnji prema oblicima organizovanja, stanje 12.04.2006.............. 43 Tabela 47. Struktura aktivnog stanovništva koje obavlja zanimanje po delatnostima, 2002. ................. 44 Tabela 48. Struktura poljoprivrednog stanovništva prema posedovanju poljoprivrednog gazdinstva, polu i aktivnosti, 2002. ..................................................................................................................................... 45 Tabela 49. Struktura poljoprivrednih gazdinstava prema veličini, 2002.................................................. 46

5

Tabela 50. Struktura ukupne poljoprivredne površine u opštini prema načinu korišćenja, 2006............ 46 Tabela 51. Struktura poljoprivredne površine privatnih gazdinstava u opštini prema načinu korišćenja, 2006......................................................................................................................................................... 47 Tabela 52. Proizvodnja pojedinih ratarskih kultura, industrijskog, povrtnog i krmnog bilja, 2006........... 48 Tabela 53. Proizvodnja voća i grožña, 2006. .......................................................................................... 48 Tabela 54. Broj stoke, stanje 01.12.2006................................................................................................ 49 Tabela 55. Prosečan broj stoke, stanje 01.12.2006. ............................................................................... 49 Tabela 56. Prodaja i otkup poljoprivrednih proizvoda, 2006. .................................................................. 50 Tabela 57. Pošumljene površine i posečena drvna masa, 2006............................................................. 50 Tabela 58. Veličina preduzeća prema broju zaposlenih, 2007. .............................................................. 51 Tabela 59. Struktura narodnog dohotka po delatnostima, 2005. ............................................................ 51 Tabela 60. Struktura narodnog dohotka po oblicima svojine, 2005. ....................................................... 52 Tabela 61. Društveni proizvod preduzeća, 2005..................................................................................... 53 Tabela 62. Osnovni podaci o preduzećima, 2005. .................................................................................. 53 Tabela 63. Struktura izvoza prema vrsti proizvoda i usluga.................................................................... 53 Tabela 64. Struktura izvoza prema destinaciji......................................................................................... 54 Tabela 65. Struktura prihoda opštinskog budžeta, 2006......................................................................... 55 Tabela 66. Struktura rashoda opštinskog budžeta, 2006........................................................................ 55 Tabela 67. Spisak javno-komunalnih preduzeća. ................................................................................... 56 Tabela 68. Spisak javnih preduzeća. ...................................................................................................... 56 Tabela 69. Spisak poslovnih banaka....................................................................................................... 57 Tabela 70. Spisak osiguravajućih društava............................................................................................. 57 Tabela 71. Ostvarene investicije u poslednjih 5 godina, 2008. ............................................................... 57 Tabela 72. Struktura ostvarenih investicija prema karakteru izgradnje i tehničkoj strukturi, 2006. ........ 58 Tabela 73. Spisak industrijskih zona i parkova. ...................................................................................... 58 Tabela 74. Ostale raspoložive lokacije za investiciona ulaganja. ........................................................... 61 Tabela 75. Broj i struktura zaposlenih, 2006. .......................................................................................... 65 Tabela 76. Struktura zaposlenih po sektorima delatnosti, 2007. ............................................................ 65 Tabela 77. Prosečne zarade po zaposlenom, 2008................................................................................ 66 Tabela 78. Uporedni pregled prosečnih zarada po zaposlenom po godinama....................................... 66 Tabela 79. Prosečne zarade po zaposlenom bez poreza i doprinosa, po sektorima delatnosti, 2006... 67 Tabela 80. Slobodna radna mesta, 2007. ............................................................................................... 68 Tabela 81. Struktura zapošljavanja, 2007. .............................................................................................. 68 Tabela 82. Struktura nezaposlenih i tražilaca zaposlenja prema polu, decembar 2007......................... 68 Tabela 83. Broj i polna struktura nezaposlenih, pregled po godinama. .................................................. 68 Tabela 84. Stopa nezaposlenosti, 2007. ................................................................................................. 69 Tabela 85. Nezaposleni prema stepenu obrazovanja, 2007................................................................... 69 Tabela 86. Nezaposleni prema dužini čekanja, 2007. ............................................................................ 69 Tabela 87. Nezaposleni prema starosnoj strukturi, 2007........................................................................ 70 Tabela 88. Dužina puteva, 2006. ............................................................................................................ 70 Tabela 89. Promet robe i putnika u železničkom saobraćaju, 2005. ...................................................... 72 Tabela 90. PTT saobraćaj, 2006. ............................................................................................................ 73 Tabela 91. Iskorišćenje energije, 2007.................................................................................................... 73 Tabela 92. Bolnički kapaciteti, 2007........................................................................................................ 73 Tabela 93. Ulaganja u zdravstvo i socijalni rad, 2006............................................................................. 74 Tabela 94. Lekari, stomatolozi i diplomirani farmaceuti u zdravstvenim službama, 2006. ..................... 74 Tabela 95. Korisnici socijalne zaštite – maloletna lica, 2006. ................................................................. 74 Tabela 96. Korisnici socijalne zaštite – punoletna lica, 2006. ................................................................. 74 Tabela 97. Kapaciteti obrazovnih institucija, 2007. ................................................................................. 75 Tabela 98. Ulaganja u obrazovanje, 2006............................................................................................... 75 Tabela 99. Broj i struktura obrazovnih ustanova, 2006........................................................................... 75 Tabela 100. Ukupan broj učenika, studenata i korisnika obrazovnih ustanova, 2006. ........................... 75 Tabela 101. Prosečan broj učenika, studenata i korisnika smeštaja u obrazovnim ustanovama, 2006. 76 Tabela 102. Ukupan broj učenika u osnovnim školama, 2008................................................................ 76 Tabela 103. Broj i struktura turista i ostvarenih turističkih noćenja, 2006. .............................................. 79 Tabela 104. Smeštajni kapaciteti, 2007. ................................................................................................. 79 Tabela 105. Broj bioskopa, bioskopskih sedišta, projekcija i posetilaca, 2006....................................... 83

6

PANORAMA PARA ĆINA

7

1. Uvod Profil zajednice sadrži podatke i þinjenice koji su merljivi, jasni i objektivno identifikovani.Izvori podataka korišüeni u Profilu preuzeti su iz Zavoda za statistiku i postojećih baza podataka lokalnih i regionalnih institucija. Informacije su predstavljene kroz tabele, grafikone i kraće tekstove. Tabela 1. Osnovni podaci o opštini/gradu i okrugu ( površina i stanovništvo), 2002.

Udeo u ukupnoj površini (%)

Udeo u ukupnom broju stanovnika (%)

Površina

(km2) Opštine Okruga Srbije

Broj stanovnika*

Opštine Okruga Srbije

Gustina nase-

ljenosti (br.

stanov./ km2)

Urbana zona 227 41,3 8,68 0,26 25292 43,38 11,32 0,34 111,42 Ruralna zona 315 58,7 12,05 0,36 33009 56,62 14,78 0,44 104,79 Opština 542 100 20,73 0,61 58.301 100 25,63 0,78 107,57 Okrug 2.614 / 100 2,96 227.435 / 100 3,08 87,00 Srbija 88.361 / / 100 7.411.569 / / 100 83,88

2. Osnovne karakteristike

2.1 Geografski položaj (lokacija) Opština Paraćin se nalazi u Jugoistočnoj Evropi, u središnjem delu Centralne Srbiji, u dolini reke Velike Morave, na 156 km južno od Beograda. Paraćin je oduvek ležao na važnim saobraćajnicama: - u rimskom periodu Vojnički put –’’Via militaris’‘ - u srednjem veku ‘’Carigradski drum’’ - danas ‘’Koridor 10’’ važna saobraćajnica Jugoistočne Evrope Kroz grad prolazi i važna meñunarodna pruga pravac (Budimpešta - Solun, Sofija), što zbirno Paraćin ističe kao grad sa izuzetnom geostrateškom lokacijom.

8

SRBIJA I PARA ĆIN U EVROPI

9

POLOŽAJ PARA ĆINA NA KORIDORU 10

10

2.2 Opšti podaci Tabela 2. Opšti podaci o naseljima i katastarskim o pštinama, 2006.

Opština Okrug Broj naselja 35 191 Broj gradskih naselja 15,5 13,7 Broj ostalih naselja 1 Broj katastarskih opština 34 Prosečna veličina katastarske opštine (km2) 36 190

Tabela 3. Podaci o naseljima (tip naselja, broj sta novnika i površina), 2002.

Redni broj Naseljeno mesto

Tip naselja (gradsko/

ostalo)

Broj stanovnika

Udeo u ukupnom broju stanovnika

u opštini (%)

Površina (km2)

1 Bošnjane Ostalo 1012 1,74 11,38 2 Buljane Ostalo 1545 2,65 45,34 3 Busilovac Ostalo 1041 1,79 10,21 4 Glavica Ostalo 1134 1,95 4,78 5 Golubovac Ostalo 267 0,46 7,21 6 Gornja Mutnica Ostalo 740 1,27 74,51 7 Gornje Vidovo Ostalo 855 1,47 6,04 8 Davidovac Ostalo 461 0,79 4,69 9 Donja Mutnica Ostalo 1051 1,80 14,80

10 Donje Vidovo Ostalo 1932 3,31 11,98 11 Drenovac Ostalo 2009 3,45 15,99 12 Zabrega Ostalo 1211 2,08 18,22 13 Izvor Ostalo 929 1,59 29,58 14 Klačevica Ostalo 600 1,03 27,58 15 Krežbinac Ostalo 547 0,94 8,63 16 Lebina Ostalo 715 1,23 13,10 17 Lesje Ostalo 422 0,73 4,83 18 Mirilovac Ostalo 835 1,43 14,16 19 Paraćin Gradsko 25292 43,38 80,76 20 Plana Ostalo 1244 2,13 22,11 21 Popovac Ostalo 805 1,38 6,95 22 Potočac Ostalo 1309 2,25 13,71 23 Ratare Ostalo 610 1,05 5,83 24 Raševica Ostalo 1215 2,08 15,18 25 Svojnovo Ostalo 1386 2,37 12,80 26 Sikirica Ostalo 1038 1,78 8,10 27 Sinji Vir Ostalo 251 0,43 5,66 28 Sisevac Ostalo 18 0,03 29 Striža Ostalo 1937 3,32 9,50 30 Stubica Ostalo 1784 3,05 43,54 31 Tekija Ostalo 1251 2,14 3,27 32 Trešnjevica Ostalo 1137 1,95 12,58 33 Čepure Ostalo 825 1,41 6,05 34 Savac Ostalo 533 0,91 6,93 35 Saludovac Ostalo 360 0,61 11,33

11

Tabela 4. Spisak naselja i pripadaju ćih katastarskih opština. Redni broj Naseljeno mesto Katastarska opština

1 Bošnjane Bošnjane 2 Buljane Buljane 3 Busilovac Busilovac 4 Glavica Glavica 5 Golubovac Golubovac 6 Gornja Mutnica Gornja Mutnica 7 Gornje Vidovo Gornje Vidovo 1, Gornje Vidovo 2 8 Davidovac Davidovac 9 Donja Mutnica Donja Mutnica

10 Donje Vidovo Donje Vidovo 11 Drenovac Drenovac 12 Zabrega Zabrega 13 Izvor Izvor 14 Klačevica Klačevica 15 Krežbinac Krežbinac 16 Lebina Lebina 17 Lesje Lesje 18 Mirilovac Mirilovac 19 Paraćin Paraćin 20 Plana Plana 21 Popovac Popovac 22 Potočac Potočac 23 Ratare Ratare 24 Raševica Raševica 25 Svojnovo Svojnovo 26 Sikirica Sikirica 27 Sinji Vir Sinji Vir 28 Sisevac Buljane 29 Striža Striža 30 Stubica Stubica 31 Tekija Tekija 32 Trešnjevica Trešnjevica 33 Čepure Čepure 34 Savac Savac 35 Saludovac Saludovac

12

Tabela 5. Spisak mesnih zajednica.

Redni broj Mesna zajednica Naselje kojem pripada MZ

Broj stanovnika

Udeo u ukupnom broju stanovnika

u opštini (%) 1 Vrapčane Vrapčane 2 Branko Krsmanović Branko Krsmanović 3 ‘’7 juli’’ ‘’7 juli’’ 4 ‘’4 juli’’ ‘’4 juli’’ 5 Centar Centar 6 Gloždak Gloždak 7 XI kongres XI kongres 8 Dankovo Dankovo 9 Bošnjane Bošnjane 1012 1,74

10 Buljane Buljane 1545 2,65 11 Busilovac Busilovac 1041 1,79 12 Glavica Glavica 1134 1,95 13 Golubovac Golubovac 267 0,46 14 Gornja Mutnica Gornja Mutnica 740 1,27 15 Gornje Vidovo Gornje Vidovo 855 1,47 16 Davidovac Davidovac 461 0,79 17 Donja Mutnica Donja Mutnica 1051 1,80 18 Donje Vidovo Donje Vidovo 1932 3,31 19 Drenovac Drenovac 2009 3,45 20 Zabrega Zabrega 1211 2,08 21 Izvor Izvor 929 1,59 22 Klačevica Klačevica 600 1,03 23 Krežbinac Krežbinac 547 0,94 24 Lebina Lebina 715 1,23 25 Lesje Lesje 422 0,73 26 Mirilovac Mirilovac 835 1,43 27 Paraćin Paraćin 25292 43,38 28 Plana Plana 1244 2,13 29 Popovac Popovac 805 1,38 30 Potočac Potočac 1309 2,25 31 Ratare Ratare 610 1,05 32 Raševica Raševica 1215 2,08 33 Svojnovo Svojnovo 1386 2,37 34 Sikirica Sikirica 1038 1,78 35 Sinji Vir Sinji Vir 251 0,43 36 Sisevac Sisevac 18 0,03 37 Striža Striža 1937 3,32 38 Stubica Stubica 1784 3,05 39 Tekija Tekija 1251 2,14 40 Trešnjevica Trešnjevica 1137 1,95 41 Čepure Čepure 825 1,41 42 Savac Savac 533 0,91 43 Saludovac Saludovac 360 0,61

13

KARTA OPŠTINE PARA ĆIN SA SELIMA Paraćinska sela, kojih ima 33 dele se na donja u dolini reke Velike Morave i gornja na obroncima planine Južnog Kučaja.

14

2.3. Klima Paraćin se nalazi u zoni umereno kontinentalne klime sa izvesnim specifičnostima. Mraznih dana, prosečno godišnje ima oko 80, a ledenih skoro 19O, snovna karakteristika ovog područja je česta pojave košave. Učestalost toplih dana sa maksimalnom temperaturom iznad 250C najviše u julu i avgustu, a veoma toplih dana sa maksimalnom temperaturom iznad 300C najviše ima u avgustu. Na padavinski režim ovog područja uticaj imaju ciklonske aktivnosti, koje se manifestuju u prodorima vlažnih i hladnih vazdušnih masa sa Atlanskog okeana sa zapada i jugozapada, kao i toplih iz oblasti sredozemlja kao i zimskih prodora hladnih vazdušnih masa sa severa i severoistoka. Raspodela po godišnjim dobima pokazuje da je najviše padavina rasporeñeno na letnji period sa prosečnom visinom od 176,8 mm. Najkišovitije je proleće sa 170,5 mm, jesen 148,8 mm a najmanje padavina zimi 135,8 mm. Snežne padavine se javljaju od novembra do aprila. Tabela 6. Klimatski pokazatelji.

Opština TEMPERATURA Prosečna temperatura vazduha – januar (ºC) - 0,8 Prosečna temperatura vazduha – jul (ºC) 22 Prosečna temperatura vazduha – godišnja (ºC) 11,1 Srednji broj mraznih dana – godišnje 80 Srednji broj tropskih dana – godišnje 30 VLAŽNOST VAZDUHA Prosečna vlažnost vazduha – godišnja (%) 72 TRAJANJE SIJANJA SUNCA

Prosečan broj vedrih dana – godišnje 71

118,1 Prosečan broj oblačnih dana – godišnje 118 PADAVINE Prosečna količina padavina – godišnje (mm) 631,9 POJAVE Prosečan broj dana sa snegom – godišnje 37,8 Prosečan broj dana sa snežnim pokrivačem – godišnje 46,8 Prosečan broj dana sa maglom – godišnje 32 Prosečan broj dana sa gradom – godišnje 1,3

15

2.4. Lokalna samouprava (administracija)

Tabela 7. Struktura odbornika u skupštini opštine, 2008.

Broj odbornika u skupštini opštine Udeo u ukupnom broju odbornika u skupštini opštine (%)

UKUPNO 55 100 DS 21 38.18

SRS 10 18.18 DSS 6 10.90 NS / / LDP / / SPS 3 5.45 G17+ 5 9.09 SNS / / SPO 10 18.18

Grupe gradjana / / Stranke manjina / /

Ostali / / U opštini Paraćin je pobedila demokratska opcija, što se vidi iz broja odbornika koji su članovi stranaka koje naginju demokratiji. Vladajuću koaliciju sačinjavaju: DS, SPO, G17 i SPS. Mali je broj odbornika iz onih stranaka koje nisu u koaliciji sa vladajućom partijom, odnosno DS- om.

2.5. Istorija, tradicija i kulturno nasleñe Oblast opštine Paracin smeštena u plodnoj dolini Velike Morave, pružala je od praistorije do danas veoma povoljne uslove za nastanjivanje. Mnogobrojne kulture koje su trajale na ovom području ostavile su tragove svog prisustva. Dosadašnja arheološka istraživanja na praistorijskim lokalitetima Drenovac, Glavica, Glozdak, Striža kao i na mnogim drugim, potvrñuju prisustvo čoveka na ovom području od VI milenijuma pre naše ere do dolaska Rimljana. Posebnu ulogu u intenzivnom kulturnom razvoju imao je moravsko-vardarski put, kao jedna od osnovnih saobraćajnica starog Balkana. U osvajačkom pohodu na Balkansko poluostrvo na prelazu iz stare u novu eru, Rimljani, verovatno u I veku zauzimaju i Pomoravlje. Naselje Sarmates, stanica na Vojničkom putu, korišcena je za menjanje konja i odmor, zahvaljujući geografskim pogodnostima, jer se ovde, sem što se ukrštaju važne prirodne saobraćajnice, nalazi i reka Crnica kao jedan od najvažnijih preduslova za kasniji nastanak većeg naselja. Kao veće trgovačko mesto, Sarmates poslednji put pominje vizantijski istoričar Prokopije u VI veku. Prvi put naselje Paraćin pominje se u povelji kneza Lazara pisanoj u XIV veku, najverovatnije 1375 godine. »Trg Paraćinov brod« pretpostavlja se da je dobio ime po brodu-prelazu preko vode, najverovatnije Crnice. Najpotpunije podatke o Paraćinu tog vremena ostavio nam je Evlija Čelebija koji je 1661. godine proputovao kroz Srbiju. On opisuje Paraćin kao »jaku tvrñavicu na reci Crnici«. Paracin je u vreme austrougarske vladavine u Srbiji 1717. godine bio sedište resavskog dištriga-sreza. U okolini Paraćina smrtno je ranjen i komandant turske carske vojske Hafiz-paša. U periodu izmedju dva rata Paraćin je, kao i ranije, važan zanatsko-trgovački centar u Srbiji.

16

Posle završetka narodnooslobodilačkog rata u socijalističkoj Jugoslaviji, Paraćin po prvi put u svojoj dugoj i burnoj istoriji u potpunosti koristi svoj povoljan geografski položaj i prirodne pogodnosti za svestrani privredni razvoj. Privreda opštine bazira se na industriji čiji su najznačajniji predstavnici Srpska fabrika stakla, Fabrika cementa u Novom Popovcu i IVTKT Branko Krsmanović. Manastir Sv. Sisoja u Sisevcu Manastir SV. Nikole u Svojnovu

Manastir Sv. Petke u Izvoru Manastir pokrova Presvete bogorodice u Lešju

17

3. Prirodni resursi

Prema nadmorskoj visini, konfiguraciji terena i uslovima za poljoprivrednu proizvodnju prostor opštine Paraćin deli se u tri reona:

� centralni ravničarski, u dolini Morave i njenih pritoka; � talasasto – brežuljasti na istoku i zapadu; � brdski reon koji obuhvata planinsko područje na istoku i zapadnim granicama

opštine. Vodotokovi koji imaju vodoprivredni zbačaj (vodosnabdevanje, mali zalivni sistemi i slično) u opštini Paraćin su reke : Velika Morava, Crnica i Grza. Mineralne sirovine, eksploatacija Na teritoriji opštine Paraćin vrši se eksploatacija laporca za potrebe fabrike cementa "Novi Popovac", eksploatacije šljunka sa lokaliteta reke Velika Morava i kamena krečnjaka za potrebe fabrike stakla i putne privre Šume Površine pod šumama na teritoriji opštine Paraćin su 17.000ha. Prosečna godišnja posečena masa, u m3, u društvenom sektoru je 18.000m3, a u privatnom 6.000m3. U ukupnoj strukturi šumskih površina 88% su lišćari i 12% četinari.

Jezero na zletištu Grza Jezero Buljanka kod Paraćina

18

55%42%

3%

Poljoprivredna površina

Obradiva površina

Šumska površina

Tabela 8. Struktura zemljišnih površina, 2006.

Opština (km2)

Udeo u ukupnoj površini

opštine (%)

Udeo opštine u površini

istog tipa u okrugu (%)

Okrug (km2)

Udeo okruga u površini

istog tipa u Srbiji (%)

Srbija (km2)

Ukupna površina

542 100 20,73 2614 2,96 88361

Poljoprivredna površina 315 58,47 19,57 1610 2,76 58230

Obradive površine 240 44,28 18,39 1305 3,61 36182

Obrasla šumska površina

17 3,13 22,37 76 0,38 19845

Najveći deo zemljišnih površina otpada na poljoprivredno zemljište, od čega su najvećim delom obradive površine. Jedna petina svih zemljišnih površina okruga, koji sačinjavaju 6 opština, otpada na Opštinu Paraćin, s tim što je u našoj opštini nešto veći procenat površina obraslih šumom.

19

0

10000

20000

30000

40000

50000

60000

70000

Godine

1948

1951

1961

1971

1981

1991

2002

4. Ljudski resursi

4.1. Stanovništvo (broj stanovnika i stopa rasta) Tabela 9. Uporedni pregled broja stanovnika, podaci iz popisa.

1948 1953 1961 1971 1981 1991 2002

Broj stanovnika u opštini* 50853 54420 59957 63097 64718 64119 58316

Promena broja stanovnika u opštini / 3567 5537 3140 1621 -599 - 5803 Stopa rasta broja stanovnika u opštini (%) / 7,014 10,175 5,237 2,569 -0,926 -9,050

Broj stanovnika u okrugu* / 6,708 5,825 2,960 3,213 -2,354 -1,768 Stope rasta broja stanovnika u okrugu (%) / 6,342 8,372 7,856 7,307 1,210 0,899

Stopa rasta broja stanovnika u Srbiji (%) 50853 54420 59957 63097 64718 64119 5831

6

20

Tabela 10. Procenjeni broj stanovnika u periodu 200 0-2006. 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 Broj stanovnika u opštini 58535 58429 58316 58140 57926 57633 57306 Ukupna promena broja stanovnika u opštini

-726 -6 -113 -176 -214 -293 -327

Stopa rasta broja stanovnika u opštini (%) -1,225

-0,181

-0,193

-0,302

-0,368

-0,508 -570

Stope rasta broja stanovnika u okrugu (%) -0,521 -

0,429 -

0,442 -

0,549 -

0,536 -

0,660 -

0,761

Stopa rasta broja stanovnika u Srbiji (%) -0,319 -0,172

-0,045

-0,259

-0,233

-0,230

-0,394

Broj stanovnika u opštini je stalno rastao od 1948.godine do 1991.god., a onda je od 1999.god. počeo da opada.To se objašnjava prilivom izbeglih lica u jednom periodu kada su na prostorima bivše Jugoslavije izbili ratni sukobi, pa je veliki broj izbeglica prebegao u Srbiju. Sa smirivanjem situacije, ponovo je došlo do smanjenja stanovnika, jer se jedan broj izbeglih lica vratio na svoja ognjišta, a manji broj izbeglih je otišao u inostranstvo. Trend smanjenja stanovništva se nastavlja i dalje.

4.2. Stanovništvo prema tipu naselja Tabela 11. Struktura stanovništva prema tipu naselj a, 2002.

Opština Okrug Srbija Broj Učešće (%) Broj Učešće (%) Broj Učešće (%)

Gradsko stanovništvo 25292 43,88 97589 42,91 4.225.856 56,36 Ostalo stanovništvo 32341 56.12 129846 57,09 3.272.105 43,64 Ukupno stanovništvo 57633 100 227435 100 7.497.961 100 Najveći deo stanovništva opštine Paraćin sačinjava stanovništvo u seoskim naseljima. Isti je slučaj i sa strukturom stanovništva u okrugu, dok se na nivou Srbije zapaža veći broj stanovnika u urbanim sredinama, od čega najveći procenat otpada na najveće gradove Srbije: Beograd, Novi Sad, Niš.

4.3. Vitalni dogañaji

Tabela 12. Vitalni doga ñaji, 2006. Opština Okrug Srbija

Živoroñeni 554 1982 70997 Živoroñeni na 1000 stanovnika 9,7 8,9 9,6 Umrli 854 3608 102884 Umrli na 1000 stanovnika 14,9 16,3 13,9 Prirodni priraštaj -300 -1626 -31887 Prirodni priraštaj na 1000 stanovnika -5,2 -7,3 -4,3 Prirodni priraštaj u opštini Paraćin je negativan, jer je broj roñenih 1,5 put manji od broja umrlih. Tu se naša opština ne razlikuje od okruga i republike, gde je prirodni priraštaj takoñe negativan i već nekoliko decenija unazad u Srbiji vlada '' bela kuga ''.

21

Tabela 13. Struktura ženskog stanovništva starog 15 godina i više prema broju živoro ñene dece, 2002.

Opština Udeo u ukupnom broju žena starih 15 i više god. u opštini (%)

Ukupno 25509 100 Nije rañala 5459 21.40

1 dete 5474 21.45 2 11674 45.76 3 2188 8.58 4 471 1.85

Rodila

5 i više dece 229 0.89 Od ukupnog broja ženskog stanovništva starijeg od 15 godina, najviše je žena koje su rodile 2 deteta; skoro polovina ženskog stanovništva. Duplo manje žena je rodilo samo jedno dete, a zabrinjavajući podatak je što isto toliko žena uopšte nije rañalo. Zato ne čudi što je prirodni priraštaj negativan, kako u opštini Paraćin, tako i u okrugu i na nivou republike.

4.4. Stanovništvo prema bračnom stanju Tabela 14. Struktura stanovništva starog 15 i više godina prema bra čnom stanju i polu, 2002.

Opština Udeo u ukupnom broju stanovnika u opštini (%)

Ukupno 49162 100 Neoženjeni/neudati 10228 20,8 Oženjeni/udati 31036 63,13 Razvedeni 1801 3,66 Udovci/udovice 5886 11,97 Nepoznato 221 0,45 Prirodni priraštaj je negativan, zato što je od ukupnog broja stanovnika starijih od 15 godina, veliki broj neoženjenih i neudatih. Nije zanemarljiv ni broj onih koji su već razvedeni, ili udovice, a nisu rañale.

22

4.5. Starosna struktura stanovništva Tabela 15. Struktura stanovništva prema starosti i polu, 2002.

Opština Udeo u ukupnom broju stanovnika u opštini (%)

Ukupno 58301 100 muško 28375 48,66

Ukupno stanovništvo

žensko 29926 51,34 Ukupno 2688 4,61 muško 1350 2,31 0-4 žensko 1338 2,30 Ukupno 3050 5,23 muško 1592 2,73 5-9 žensko 1458 2,50 Ukupno 3401 5,83 muško 1780 3,05 10-14 žensko 1621 2,78 Ukupno 3745 6,42 muško 1878 3,22 15-19 žensko 1867 3,21 Ukupno 3612 6,19 muško 1814 3,11 20-24 žensko 1798 3,08 Ukupno 3654 6,26 muško 1863 3,19 25-29 žensko 1791 3,07 Ukupno 3380 5,80 muško 1601 2,74 30-34 žensko 1779 2,06 Ukupno 3551 6,07 muško 1713 2,92 35-39 žensko 1838 3,15 Ukupno 4170 7,15 muško 2101 3,60 40-44 žensko 2069 3,55 Ukupno 4926 8,45 muško 2542 4,36 45-49 žensko 2384 4,09 Ukupno 4319 7,41 muško 2210 3,79 50-54 žensko 2109 3,62 Ukupno 2982 5,11 muško 1502 2,58 55-59 žensko 1480 2,53 Ukupno 3562 6,11 muško 1654 2,84 60-64 žensko 1908 3,27 Ukupno 3858 6,62 muško 1779 3,05 65-69 žensko 2079 3,57 Ukupno 3328 5,71 70-74 muško 1391 2,39

23

0

5000

10000

15000

20000

25000

30000

35000

40000

1

Ispod 15 godina

Od 15-64 godina

Preko 64 godine

žensko 1937 3,32 Ukupno 2260 3,86 muško 884 1,51 75-79 žensko 1376 2,35 Ukupno 952 1,63 muško 369 0,63 80-84 žensko 583 1,00 Ukupno 271 0,45 muško 90 0,15 85-89 žensko 181 0,30 Ukupno 105 0,18 muško 41 0,07 90-94 žensko 64 0,11 Ukupno 23 0,04 muško 7 0,01 95 i više žensko 16 0,03 Ukupno 464 0,80 muško 214 0,37 nepoznato žensko 250 0,43

24

0

5000

10000

15000

20000

25000

30000

35000

40000

od 0 - 6

od 7 - 14

od 15 - 64

od 65 I više

Tabela 16. Struktura stanovništva po osnovnim konti gentima, 2002. Opština, 2002 Opština, 2006

Broj stanovnika

Udeo u ukupnom stanovništvu (%)

Broj stanovnika*

Udeo u ukupnom stanovništvu (%)

Predškolski uzrast 0-6 3298 5,66 4084 7,09 Školski uzrast 7-14 3401 5,83 4963 8,61 Radni kontigent 15-64 38052 65,27 7335 12,73 Stanovništvo od 65 godina i više 11261 19,32 10648 18,48 Punoletni 18 i više 46323 80,68 46232 80,22 Žene u fertilnom periodu 15-49 27038 46,84 26942 46,75 Ukupno 58301 100 57633 100 Najveći procenat stanovništva naše opštine je punoletno stanovništvo. Veliki deo stanovnika spada u radno sposobne, u okviru od 15 – 64 godina, dok je najbrojniji sloj ljudi u rasponu od 40 – 55 god. Broj dece se konstantno smanjuje i ako se takav trend nastavi, naša opština će bivati sve starija i starija.

25

49%51%

Muško

Žensko

Tabela 17. Starosni indikatori stanovništva, 2006. Opština Okrug Srbija

Prosečna starost (godine) 41,07 43,32 40,74 Očekivano trajanje života - muškarci (godine) 69,50 69,83 69,73 Očekivano trajanje života - žene (godine) 75,66 75,82 75,05 Indeks starenja* 101,39 120,42 109,55

4.6. Polna struktura stanovništva Tabela 18. Polna struktura stanovništva, 2002.

Broj stanovnika u

opštini

Struktura stanovništva u

opštini (%)

Struktura stanovništva u

okrugu (%)

Struktura stanovništva u Srbiji

(%) Muško 28375 48,67 48,45 48,63 Žensko 29926 51,33 51,55 51,37 Ukupno 58301 100 100 100 Polna struktura stanovništva je prilično izjednačena, pa je razlika izmeñu muškaraca i žena svega 2 – 3 %, u korist žena, kako na nivou opštine, tako i na nivou okruga i republike.

26

4.7. Etnička struktura stanovništva Tabela 19. Struktura stanovništva prema etni čkoj ili nacionalnoj pripadnosti, 2002.

Opština Okrug Srbija

Broj

Udeo u ukupnom

stanovništvu (%)

Broj

Udeo u ukupnom

stanovništvu (%)

Broj

Udeo u ukupnom

stanovništvu (%)

Srbi 56558 97,010 218454 96,051 56558 97,010 Crnogorci 107 0,183 543 2,387 107 0,183 Jugosloveni 81 0,139 400 1,758 81 0,139 Albanci 26 0,046 52 0,023 26 0,046 Bošnjaci 4 0,007 12 0,005 4 0,007 Bugari 21 0,036 83 0,036 21 0,036 Bunjevci 0 0 1 0,00043 0 0 Vlasi 1 0,002 2049 0,900 1 0,002 Goranci 21 0,036 53 0,023 21 0,036 Mañari 11 0,019 48 0,021 11 0,019 Makedonci 81 0,139 293 0,128 81 0,139 Muslimani 11 0,019 80 0,035 11 0,019 Nemci 5 0,008 14 0,006 5 0,008 Romi 483 0,828 1591 0,699 483 0,828 Rumuni 102 0,175 484 0,213 102 0,175 Rusi 13 0,022 28 0,012 13 0,022 Rusini 1 0,002 3 0,00013 1 0,002 Slovaci 5 0,008 12 0,005 5 0,008 Slovenci 15 0,025 82 0,036 15 0,025 Ukrajinci 13 0,022 31 0,014 13 0,022 Hrvati 64 0,109 248 0,109 64 0,109 Česi 4 0,006 13 0,0057 4 0,006 Ostali 30 0,051 102 0,045 30 0,051 Neopredeljeni 203 0,348 838 0,368 203 0,348 Regionalna pripadnost 6 0,010 16 0,007 6 0,010

Nepoznato 435 0,746 1905 0,837 435 0,746 Ukupno 58301 100 227435 100 58301 100 Najveći broj stanovnika pripada srpskoj nacionalnosti, dok su manjine veoma malo zastupljene. Najviše ima manjina Romske nacionalnosti, a zatim Crnogoraca, Rumuna, Makedonaca i Hrvata, što se objašnjava blizinom granica sa tim državama i migracijom stanovnika iz bivših jugoslovenskih republika.

27

4.8. Struktura stanovništva prema veroispovesti Tabela 20. Struktura stanovništva prema veroispoves ti, 2002.

Opština Okrug Srbija Broj (%) Broj (%) Broj (%)

Islamska 56734 97,312 220500 96,95 56734 97,312 Judaistička 122 0,209 447 0,20 122 0,209 Katolička 36 0,062 121 0,05 36 0,062 Pravoslavna 33 0,057 177 0,08 33 0,057 Protestantska - - 1 0,0004 - - Proorijentalnih kultova 2 0,003 5 0,002 2 0,003 Pripada veroispovesti koja nije navedena 364 0,62 1399 0,62 364 0,62

Vernik je, ali ne pripada nijednoj veroispovesti

- - 4 0,002 - -

Neizjašenjen 44 0,075 200 0,09 44 0,075 Nije vernik 354 0,624 1577 0,69 354 0,624 Nepoznato 612 1,05 304 0,13 612 1,05 Ukupno 58301 100 227435 100 58301 100 Ogromna većina stanovništva je pravoslavne vere, dok su sve ostale vere zastupljene u veoma malom procentu. Za centralnu Srbiju i pomoravski okrug nisu karakteristične manjine, pa samim tim ni veliki procenat različitih vera.

4.9. Struktura stanovništva prema maternjem jeziku Tabela 21. Struktura stanovništva prema maternjem j eziku, 2002.

Opština Okrug Srbija Broj (%) Broj (%) Broj (%)

Srpski 57308 98,297 221371 97,334 57308 98,297 Albanski 24 0,041 51 0,022 24 0,041 Bosanski 7 0,012 12 0,005 7 0,012 Bugarski 12 0,020 55 0,024 12 0,020 Vlaški 4 0,007 2586 1,137 4 0,007 Mañarski 6 0,010 31 0,014 6 0,010 Makedonski 64 0,110 255 0,112 64 0,110 Romski 209 0,359 735 0,092 209 0,359 Rumunski 159 0,273 673 0,296 159 0,273 Slovački 6 0,010 11 0,005 6 0,010 Hrvatski 31 0,053 161 0,071 31 0,053 Ostali jezici 61 0,105 197 0,087 61 0,105 Nepoznato 410 0,703 1297 0,570 410 0,703 Ukupno 58301 100 227435 100 58301 100 U samoj opštini je veoma malo stanovnika koji govore drugim jezikom, a ne srpskim, a i oni su više zastupljeni u okolnim selima oko grada, ili su to došljaci iz susednih zemalja, koji nisu stalno nastanjeni u Paraćinu.

28

4.10. Stanovništvo prema aktivnosti

4.10.1. Struktura stanovništva prema aktivnosti i p olu Tabela 22. Struktura stanovništva prema aktivnosti i polu, 2002.

Opština Udeo u ukupnom

stanovništvu opštine (%)

Udeo u ukupnom aktivnom

stanovništvu opštine (%)

Ukupno stanovništvo 58301 100 / ukupno 25661 44,01 100 muško 14886 25,53 58,01

Aktivno stanovništvo

žensko 10775 18,48 41,98 ukupno 19956 34,23 77,77 muško 12115 20,78 47,21

Aktivno stanovništvo koje obavlja zanimanje žensko 7841 13,45 30,55

ukupno 11973 20,53 / muško 5953 10,21 /

Lica sa ličnim prihodom

žensko 6020 10,32 / ukupno 20520 35,20 / muško 7455 12,78 /

Izdržavano stanovništvo

žensko 13065 22,41 / ukupno 20520 35,20 / na radu 7455 12,78 /

Lica u inostranstvu do 1 god.

članovi porodice 13065 22,41 /

4.10.2. Struktura aktivnog stanovništva prema vrsti zanimanja i oblasti delatnosti

Tabela 23. Struktura aktivnog stanovništva koje oba vlja zanimanje prema zanimanju i polu, 2002.

Zako-nodavci, funkcio-

neri, ruko-

vodioci

Stru-čnjaci

Stru-čni

sara-dnici i teh-ničari

Slu-žbe-nici

Uslu-žni

radnici i

trgovci

Radnici u

poljopri-vredi,

ribarstvu i šuma-

rsvtu

Zana-tlije i

srodni radnici

Ruko-vaoci maši-

nama i ure-

ñajima i

monteri

Osno-vna

jedno-stavna zani-manja

Voj-na lica

Nepo-znato

U 782 1061 2813 1193 2215 3966 2310 3505 1854 51 399 M 585 530 1131 617 963 2193 2075 2761 1037 51 253 Ukupno* Ž 197 531 1682 576 1152 1773 235 744 817 0 146 U 2 8 23 10 11 3937 2 13 50 0 2 M 1 6 16 6 8 2170 2 13 36 0 2

Poljoprivreda, lov i šumarstvo

Ž 1 2 7 4 3 1767 0 0 14 0 0 U 0 0 0 0 0 1 0 0 0 0 0 M 0 0 0 0 0 1 0 0 0 0 0 Ribarstvo Ž 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

Vañenje ruda i U 0 0 2 3 0 0 3 5 1 0 0

29

M 0 0 1 3 0 0 3 5 0 0 0 kamena Ž 0 0 1 0 0 0 0 0 1 0 0 U 149 230 1094 512 306 19 1533 2836 1032 0 47 M 119 145 505 276 172 15 1335 2104 556 0 31

Prerañivačka industrija

Ž 30 85 589 236 134 4 198 732 476 0 16 U 3 13 40 22 8 0 77 22 9 0 2 M 1 10 22 11 8 0 77 22 6 0 0 Energetika Ž 2 3 18 11 0 0 0 0 3 0 2 U 20 15 72 31 1 0 247 66 188 0 2 M 19 6 35 19 1 0 245 65 179 0 0 Grañevinarstvo Ž 1 9 37 12 0 0 2 1 9 0 2 U 366 52 269 155 1345 4 229 137 117 0 19 M 263 24 116 79 525 3 214 135 66 0 13 Trgovina Ž 103 28 153 76 820 1 15 2 51 0 6 U 59 1 18 12 187 0 9 7 28 0 1 M 46 0 3 5 99 0 8 6 3 0 1 Hoteli i restorani Ž 3 1 15 7 89 0 1 1 25 0 0 U 72 20 106 146 37 1 59 312 79 0 4 M 66 13 58 95 30 1 58 312 58 0 3

Saobraćaj, skladištenje i veze Ž 6 7 48 51 7 0 1 0 21 0 1

U 6 8 55 25 5 0 4 2 6 0 3 M 4 2 18 11 3 0 4 2 1 0 0

Finansijsko posredovanje

Ž 2 6 37 14 2 0 0 0 5 0 3 U 21 43 58 13 31 0 35 8 26 0 1 M 15 34 23 5 15 0 32 8 9 0 0

Nekretnine i poslovne aktivnosti Ž 6 9 35 8 16 0 3 0 17 0 1

U 5 115 139 126 79 0 12 15 23 51 2 M 4 56 70 48 77 0 11 14 5 51 0

Državna uprava i odbrana

Ž 1 59 69 78 2 0 1 1 18 0 2 U 10 274 287 24 11 0 11 19 90 0 5 M 5 100 103 9 0 0 11 19 20 0 1 Obrazovanje Ž 5 174 184 15 11 0 0 0 70 0 4 U 5 200 457 34 30 0 11 15 82 0 4 M 2 80 61 13 3 0 11 14 4 0 1

Zdravstveni i socijalni rad

Ž 3 120 396 21 27 0 0 1 78 0 3 U 43 66 119 37 54 3 20 17 52 0 6 M 22 43 63 17 16 2 18 14 37 0 2

Komunalne, društvene i lične delatnosti Ž 21 23 56 20 38 1 2 3 15 0 4

U 0 0 0 0 1 0 0 0 2 0 0 M 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

Privatna domaćinstva sa radnicima Ž 0 0 0 0 1 0 0 0 2 0 0

U 0 0 0 0 0 1 0 0 0 0 0 M 0 0 0 0 0 1 0 0 0 0 0

Eksteritorijalne organizacije i tela

Ž 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 U 21 16 74 43 9 0 58 31 69 0 301 M 18 11 37 20 7 0 46 28 57 0 199 Nepoznato Ž 3 5 37 23 2 0 12 3 12 0 102

Najveći procenat stanovništva je aktivno i radno sposobno i ima svoj lični prihod. Skoro jednu trećinu stanovnika predstavlja izdržavano stanovništvo. Od radno sposobnog stanovništva, najveći broj se bavi poljoprivredom, lovom i šumarstvom, zatim prerañivačkom industrijom. Najbrojniji su rukovaoci mašinama i monteri, a za njima slede radnici u trgovini, grañevinarstvu, saobraćaju i energetičari.

30

29%

4%

3%

35%

28%

1%Neobrazovanostanovništvo

Visoko obrazovanje

Više obrazovanje

Srednje obrazovanje

Osnovno obrazovanje

Nepoznato

4.11. Obrazovna struktura stanovništva Tabela 24. Struktura stanovništva starog 15 i više godina prema školskoj spremi i pismenosti, 2002.

Opština (broj) Opština (%) Srbija (%) uku-

pno muš-karci žene uku-

pno muš-karci žene uku-

pno Muš-karci žene

Ukupno stanovništvo (>15) 49162 23653 25509 100 100 100 100 100 100 ukupno 598 2756 6,82 1,22 5,60 0,93 0,77 0,98 0,78 Bez školske

spreme nepismeni 252 1937 4,45 0,51 3,94 0,96 0,76 0,99 0,85 ukupno 359 956 2,67 0,73 1,94 1,04 0,96 1,08 0,70 1-3 razreda

osnovne škole nepismeni 9 27 0,07 0,01 0,05 1,26 1,16 1,29 0,72

4-7 razreda osnovne škole 9345 4272 5070 19,0 8,69 10,31 1,04 1,14 0,97

Osnovno obrazovanje 13646 6646 7000 27,8 13,5 14,2 0,90 0,95 0,86

Srednje obrazovanje 17435 9505 7930 35,4 19,3 16,13 0,67 0,68 0,66

Više obrazovanje 1596 836 760 3,25 1,72 1,53 0,56 0,56 0,56 Visoko obrazovanje 1860 1067 793 3,78 2,17 1,61 0,45 0,47 0,40 Nepoznato 614 370 244 1,24 0,75 0,49 0,45 0,46 0,42 Nepismeni ukupno 2225 513 1964 4,42 1,04 3,99 0,96 1,51 1,00 Mnogo je više nepismenih žena u Paraćinu, nego muškaraca i to skoro 5 puta više. Sa pohañanjem osnovne škole taj odnos se menja, pa raste broj pismenih žena, tako da osnovnu školu završava približno isti broj muškaraca i žena. U opštini Paraćin ima najviše stanovnika sa srednjim obrazovanjem, a zatim sa osnovnim, od čega najveći procenat otpada na one koji ne završe celu osnovnu školu. Mali procenat pismenih stanovnika ( oko 3,5 % ) završava više i visoke škole.

31

4.12. Porodice i domaćinstva

4.12.1. Porodice Tabela 25. Struktura porodica prema broju dece, 200 2.

Opština Udeo u ukupnom broju porodica u

opštini (%) Broj porodica – ukupno 17679 100 Broj porodica bez dece 6337 35,84 Broj porodica sa decom 11342 64,15 Broj porodica sa 1 detetom 5390 30,49 Broj porodica sa 2 deteta 5238 29,62 Broj porodica sa 3 deteta 611 3,46 Broj porodica sa 4 deteta 74 0,42 Broj porodica sa 5 i više dece 29 0,16 Broj porodica sa decom mlañom od 25 godina 8968 50,72 Broj dece mlañe od 25 godina 14976 / Prosečan broj dece mlañe od 25 godina po porodici 1,67 / Tabela 26. Struktura porodica prema tipu, 2002.

Opština Udeo u ukupnom broju porodica

u opštini (%) Broj porodica - ukupno 17679 100 Bračni par bez dece 6337 35,84 Bračni par sa decom 9134 51,67 Majka sa decom 1643 9,29 Otac sa decom 565 3,19 Od ukupnog broja porodica, više od jedne trećine su porodice bez dece, trećina ima samo jedno dete, a isto toliko dva deteta. Vrlo je malo porodica sa troje i više dece.

4.12.2. Domaćinstva Tabela 27. Struktura doma ćinstava prema broju članova, 2002.

Broj Udeo u ukupnom broju domaćinstava u opštini

(%) Ukupno 17733 100

sa 1 članom 3104 17,5 2 4056 22,87 3 2978 16,79 4 3398 19,16 5 1947 10,98

Domaćinstva u opštini

6 1465 8,26

32

0

1000

2000

3000

4000

5000

6000

1940 i ranije

1941-1945

1946-1960

1961-1970

1971-1980

1981-1990

1991-2002

7 500 2,82 8 196 1,10 9 55 0,31

10 i više 34 0,19 Opština 3,28 / Okrug 3,06 /

Prosečan broj članova domaćinstva

Srbija 2,97 / Najveći broj domaćinstava ima samo 2 člana, što potvrñuje činjenicu da je vrlo mnogo porodica bez dece. Zatim slede domaćinstva sa 4, sa jednim, pa sa 3 člana. Postoje i domaćinstva sa većim brojem članova, ali su to uglavnom staračka domaćinstva u kojima je zastupljeno više generacija.

4.13. Migracije stanovništva

4.13.1. Doseljenici

Tabela 28. Broj doseljenika po vremenskim periodima .

Broj Udeo u ukupnom broju doseljenika u opštini

(%)

Udeo u ukupnom broju stanovnika u opštini (%)

Ukupan broj stanovnika 58301 / 100 Od roñenja stanuje u istom mestu 35765 / 61,34

Ukupno 21279 100 36,49 1940 i ranije 415 1,84 1945 1941-1945 437 1,94 1671 1946-1960 4422 19,61 17638 1961-1970 3842 17,04 16277 1971-1980 3329 14,77 15777 1981-1990 3468 15,38 14185 1991-2002 4951 21,96 19958

Doseljenici

Nepoznato 415 1,84 1945

33

Tabela 29. Struktura doseljenika prema podru čju sa kojeg su doseljeni, 1940-2002.

Opština Udeo u ukupnom broju doseljenika u opštinu (%)

Doseljenici – ukupno 22536 100 Srbije – ukupno 20108 89,22

drugog mesta iste opštine 9946 44,13 Centralne Srbije 9197 40,81

Vojvodine 400 1,77 Kosova i Metohije 565 2,51

Crne Gore 167 0,74 Bosne i Hercegovine 584 2,59

Hrvatske 957 1,24 Makedonije 279 1,24 Slovenije 70 0,31

ostalih država 207 0,92

Doseljenici iz

Nepoznato 164 0,73

4.13.2. Dnevne migracije Tabela 30. Dnevne migracije prema tipu migranata, 2 002.

Opština Udeo u ukupnom broju dnevnih migranata (%)

Dnevni migranti – ukupno 8681 100 Ukupno 6566 75,66

u drugom naselju iste opštine 5876 67,68 u drugoj opštini 877 10,10 u drugoj državi 0 -

Dnevni migranti koji obavljaju zanimanje

Nepoznato 58 0,66 Ukupno 2115 24,34 Učenici 1868 21,52 Studenti 247 2,84

u drugom naselju iste opštine 1655 19,06 u drugoj opštini 449 5,74 u drugoj državi - -

Dnevni migranti koji se školuju

Nepoznato 11 0,12 Dnevne migracije u našoj opštini se obavljaju najčešće izmeñu različitih naselja iste opštine. To su uglavnom radnici koji rade u velikim fabrikama i učenici koji pohañaju srednje obrazovanje. Skoro 1000 stanovnika radi, ili se školuje u drugoj opštini.

34

Tabela 31. Dnevne migracije stanovništva koje obavl ja zanimanje prema tipu delatnosti, 2002.

Opština Udeo u ukupnom broju dnevnih migranata (%)

Ukupno - dnevni migranti 6566 75,66 Poljoprivreda, lov i šumarstvo 103 1,18 Ribarstvo - - Vañenje ruda i kamena 54 0,62 Prerañivačka industrija 3871 44,59 Energetika (el.energija, gas, voda) 54 0,62 Grañevinarstvo 239 2,75 Trgovina i opravka motornih vozila 821 9,45 Hoteli i restorani 106 1,22 Saobraćaj, skladištenje i veze 324 3,73 Finansijsko posredovanje 24 0,27 Nekretnine i ostale poslovne aktivnosti 67 0,77 Državna uprava i odbrana i socijalno osiguranje 149 1,71 Obrazovanje 235 2,70 Zdravstveni i socijalni rad 276 3,17 Komunalne, društvene i lične delatnosti 95 1,09 Privatna domaćinstva sa zaposlenim licima - - Eksteritorijalne organizacije i tela - - Nepoznato 148 1,70 Najviše je dnevnih migracija u prerañivačkoj industriji, što se objašnjava velikim brojem radnika u fabrici cementa, fabrici stakla i fabrikama za proizvodnju čokolada, bombona i žvakaćih guma. Za njima sledi trgovina, jer je Paraćin po tradiciji trgovački grad, a tek zatim saobraćaj, zdravstvo, grañevinarstvo, i obrazovanje.

5. Stambeni resursi

5.1. Stambena statistika Tabela 32. Struktura stambenih jedinica, 2007.

Opština Udeo u ukupnom broju

(%) Ukupno 100

porodične kuće Broj stambenih jedinica Stanovi 21189 Ukupno 100

porodične kuće Broj stanovnika u stambenim jedinicama

Stanovi 58755

35

Tabela 33. Uporedni pregled broja stanova po popisi ma. 1971 1981 1991 2002 Broj stanova u opštini 15865 18382 18975 20110

broj stanova na 100 stanovnika 25,14 28,4 29,59 34,49 Opština porast broja stanova (%) / 115,9 103,2 106,0

broj stanova na 100 stanovnika Okrug porast broja stanova (%) / 121,0 101,7 106,3

broj stanova na 100 stanovnika Srbija porast broja stanova (%) / 122,8 108,7 107,4

Tabela 34. Broj i površina stanova, drugih nastanje nih prostorija, kolektivnih stanova i nastanjena lica, 2002.

Opština Ukupan

broj/površina Prosek po

stanu

Okrug prosek

Srbija prosek

Broj stanova 21189 / / / Površina stanova (m2) 1461209 68,96 69,38 64,78 Broj lica u stanovima 58755 2,77 2,43 2,56 Broj drugih nastanjenih prostorija 157 / / / Površina drugih nastanjenih prostorija (m2) 5981 38,10 35,21 33,63 Broj lica u drugim nastanjenim prostorijama 528 3,36 2,87 3,02 Broj kolektivnih stanova 2 / / / Površina kolektivnih stanova 250 125 201,81 351,94 Broj lica u kolektivnim stanovima 33 16,5 5,38 30,08

Tabela 35. Struktura kolektivnih stanova, 2002.

Opština Okrug Ukupan broj kolektivnih stanova 2 31 Baraka za smeštaj radnika - 1 Dom ili hotel za samce - 5 Studentski, ñački dom i internat - 5 Dom za decu i omladinu ometenu u razvoju - 1 Dom za socijalno ugroženu decu - 1 Dom za penzionere, stare i iznemogle - 1 Dom za odrasle invalide - - Manastirski, samostanski konak 1 8 Ostali kolektivni stanovi 1 9

36

Tabela 36. Struktura stanova prema vrsti i opremlje nosti, 2002.

Prosečna površina stanova (m2) Opština

Udeo u ukupnom

broju stanova u opštini (%) Opština Okrug Srbija

Stanovi - ukupno 20110 100 70,32 70,91 66,04 Stanovi u vlasništvu fizičkih lica 19681 97,87 70,81 71,31 66,31

posebne sobe 320 1,59 19,10 18,86 18,16 garsonjere i 1-sobni 2935 14,60 33,41 33,96 33,77

2-sobni 6068 30,17 56,43 55,85 56,01 3-sobni 6029 29,98 72,05 73,61 73,69 4-sobni 2691 13,38 92,06 96,07 94,34

Vrsta stana

5 i više sobni 2067 10,28 138,16 143,17 135,95 vodovodom 17372 86,39 73,87 75,10 68,16 el. strujom 19915 99,03 70,55 71,21 66,24 kupatilom 16024 79,68 86 82,56 83,85

Broj stanova opremljenih

nužnikom 14811 73,64 79,83 77,37 79,45 Najveći broj stanova je u vlasništvu fizičkih lica, 97,87%, od čega je najviše dvosobnih i trosobnih stanova. Posle II svetskog rata krenulo se u izgradnju, tako da se zapaža da je u periodu od rata, pa do 1980.god. stalno rastao broj novoizgrañenih stanova. Od 1981. izgradnja opada, tako da se posle 2000. god. značajno smanjuje, na svega stotinak novoizgrañenih stanova. Tabela 37. Struktura stanova prema godini izgradnje , 2002.

Prosečna površina stana (m2) Opština

Udeo u ukupnom

broju stanova u opštini (%) Opština Okrug Srbija

Stanovi - ukupno 20110 100 70,32 70,91 66,04 do 1918. godine 517 2,57 50,88 47,72 60,12

1919-1945 1130 5,62 50,53 50,64 57,31 1946-1960 3254 16,18 56,54 55,69 55,49 1961-1970 5100 25,36 65,37 64,69 60,04 1971-1975 2087 10,37 72,27 75,25 68,13 1976-1980 2127 10,57 76,46 78,20 71,98 1981-1985 1756 8,73 81,35 81,68 75,78 1986-1990 1653 8,21 90,68 87,15 75,50 1991-1995 836 4,15 93,60 90,15 78,07 1996-2000 752 3,73 87,66 90,99 76,09

2001 133 0,66 92,68 91,36 70,40

Stanovi izgrañeni

1. kvartal 2002. 12 0,06 114,58 109,61 73,63

37

0

1000

2000

3000

4000

5000

6000

7000

8000

1

1 domaćinstvo

2 domaćinstva

3 domaćinstva

Tabela 38. Struktura nastanjenih stanova prema broj u doma ćinstava i lica, 2002.

Opština Udeo u ukupnom broju stanova u opštini (%)

Nastanjeni stanovi -ukupno 8164 100 1 domaćinstvo 7985 97,81 2 domaćinstva 160 1,96

3 i više domaćinstava 19 0,23 1 lice 2803 34,33

2 3782 46,33 3 2822 34,57 4 3249 39,80 5 2082 25,50 6 1602 19,62

Stanovi u kojima stanuje

7 i više lica 903 11,06 Najviše stanova naseljava jedno domaćinstvo i to obično sa dva člana. Postoje i stanovi koje naseljavaju 3 domaćinstva, ali se predpostavlja da su to uglavnom kolektivni stanovi u kojima su smeštena izbegla lica.

38

5.2. Stambena izgradnja Tabela 39. Stambena izgradnja, 2006.

Opština Okrug Srbija Broj stanova – ukupno 68 / / Broj završenih stanova 3 / / Broj nezavršenih stanova 65 / / Prosečna površina završenih stanova (m2) 70,67 76,22 72,05 Broj izgrañenih stanova na 1000 stanovnika 0,2 3,8 2,5 U odnosu na okrug i republiku, nameće se zaključak da se u opštini Paraćin manje gradi, a i to najviše u privatnom sektoru. Tabela 40. Vrednost izvedenih gra ñevinskih radova, 2006.

Opština

(€)* Udeo u vrednosti svih

grañevinskih radova (%) Vrednost izvedenih grañevinskih radova - ukupno 6936362,57 100 Stambena izgradnja - ukupno 2280304,09 32,87 Stambena izgradnja u privatnoj svojini 2201298,24 31,74 Stambena izgradnja u ostalim oblicima svojine 79005,85 1,14

5.3. Cene na tržištu Tabela 41. Cene stanova na tržištu, 2008. Veličina stambene jedinice Lokacija Cena (€/m2)

centar 550 Garsonjera periferija 500 centar 570 Jednosobni

periferija 500 centar 570 Dvosobni

periferija 530 centar 520

Trosobni periferija 470 centar 500

Preko tri sobe periferija 450 centar Kuće

periferija

Tabela 42. Cene stanova novogradnje, I polugodište 2008.

Opština Beograd Srbija (prosek) Prosečna površina stanova (m2) 71 57 Cena stana (€/m2) 1735,37 1288,58 Cena grañevinskog zemljišta (€/m2) 467,85 312,80 Cena grañenja (€/m2) 1012,83 776,83 Ostali troškovi (€/m2) 255,14 198,95

39

6. Privreda

Privredna struktura

6.1. Privredna struktura po delatnostima Tabela 43. Broj preduze ća po delatnostima i veli čini, 2009.

Broj preduzeća Udeo u ukupnom broju

preduzeća istog sektora (%)

velika srednja mala ukupno velika srednja mala

Udeo u ukupnom

broju preduzeća

(%) UKUPNO 7 15 820 841 0,67 1,72 97,60 100 Poljoprivreda i lov / / 22 19 / / 2,20 2,20 Šumarstvo / / 5 4 / / 0,48 0,48 Vodoprivreda / / / / / / / Ribarstvo / / / / / / / Vañenje ruda i kamena / / 2 2 / / 0,19 0,19 Proizvodnja prehrambenih proizvoda pića i duvana 3 3 46 52 0,29 0,38 5,48 6,15

Proizvodnja tekstila i tekstilnih proizvoda / 1 8 8 / 0,09 0,87 0,96

Prerada kože i proizvodnja predmeta od kože / / / / / / / /

Prerada drveta i proizvodi od drveta / / 13 13 / / 1,54 1,54

Proizvodnja celuloze, papira i izdavačka delatnost i štampanje

/ 1 15 16 / 0,09 1,82 1,92

Proizvodnja koksa i derivata nafte

/ / / / / / / /

Proizvodnja hemijskih proizvoda i veštačkih i sintetičkih vlakana

/ / 5 5 / / 0,58 0,58

Proizvodnja proizvoda od gume i od plastičnih masa

/ / 6 6 / / 0,77 0,77

Proizvodnja proizvoda od ostalih nemetalnih minerala 4 / 12 16 0,38 / 1,54 1,92

Proizvodnja metala i metalnih proizvoda / / 12 12 / / 1,44 1,44

Proizvodnja mašina i ureñaja / 1 2 2 / 0,09 0,09 0,19 Proizvodnja električnih i optičkih ureñaja

/ 1 6 7 / 0,09 0,77 0,87

Proizvodnja saobraćajnih sredstava / / 2 2 / / 0,29 0,29

Ostala prerañivačka industrija / / 19 19 / / 2,20 2,20

Prerañivačka industrija - ukupno

/ / / / / / / /

40

Proizvodnja i snabdevanje el. energijom, gasom i vodom

/ 1 / 1 / 0,09 / 0,09

Grañevinarstvo / 2 23 25 / 0,19 2,79 2,98 Trgovina na veliko i malo i opravka motornih vozila i predmeta za ličnu upotrebu

/ 3 447 450 / 0,38 53,12 53,51

Hoteli i restorani / / 38 38 / / 4,51 4,51 Saobraćaj, skladištenje i veze / 1 77 78 / 0,19 9,22 9,41

Finansijsko posredovanje / / / / / / / / Aktivnosti u vezi sa nekretninama, iznajmljivanje i poslovne aktivnosti

/ / 42 42 / / 5,00 5,00

Državna uprava i odbrana i obavezno socijalno osiguranje

/ / / / / / / /

Obrazovanje / / 6 6 / / 0,67 0,67 Zdravstveni i socijalni rad / / 5 5 / / 0,58 0,58 Ostale komunalne, društvene i lične uslužne aktivnosti

/ 1 12 13 / 0,09 1,44 1,54

Eksteritorijalne organizacije i tela

/ / / / / / / /

Tabela 44. Broj radnika u preduze ćima po delatnosti i veli čini preduze ća, 2008.

Broj radnika u preduzećima Udeo u ukupnom broju radnika istog sektora

(%)

velika srednja mala ukupno velika srednja mala

Udeo u ukupnom

broju radnika

(%) UKUPNO 2680 1426 2580 6686 40,08 21,33 38,59 100 Poljoprivreda i lov / / 61 61 / / 0,91 0,91 Šumarstvo / / 8 8 / / 0,12 0,12 Vodoprivreda / / / / / / / / Ribarstvo / / / / / / / / Vañenje ruda i kamena / / / / / / / / Proizvodnja prehrambenih proizvoda pića i duvana 433 356 200 989 6,48 5,35 2,99 14,79

Proizvodnja tekstila i tekstilnih proizvoda / 147 73 216 / 2,20 1,09 3,23

Prerada kože i proizvodnja predmeta od kože / / / / / / / /

Prerada drveta i proizvodi od drveta / / 73 73 / / 1,09 1,09

Proizvodnja celuloze, papira i izdavačka delatnost i štampanje

/ 39 57 96 / 0,58 0,85 1,43

Proizvodnja koksa i derivata nafte

/ / / / / / / /

Proizvodnja hemijskih proizvoda i veštačkih i sintetičkih vlakana

/ / 11 11 / / 0,16 0,16

Proizvodnja proizvoda od / / 15 15 / / 0,22 0,22

41

69

2323

589

989

216 19444 101

608

0

500

1000

1500

2000

2500

1

Poljoprivreda

Industrija hemija InemetalaTrgovina

Prehrambena industrija

Tekstilna industrija

Grañevinarstvo

Metalo-prerañivačkaindustrijaTurizam

Usluge

gume i od plastičnih masa Proizvodnja proizvoda od ostalih nemetalnih minerala 2247 / 65 2312 33,61 / 0,97 34,58

Proizvodnja metala i metalnih proizvoda / / 44 44 / / 0,66 0,66

Proizvodnja mašina i ureñaja / 169 1 170 / 2,53 0,01 2,54 Proizvodnja električnih i optičkih ureñaja / 22 50 72 / 0,33 0,75 1,08

Proizvodnja saobraćajnih sredstava / / 10 10 / / 0,15 0,15

Ostala prerañivačka industrija / / 62 62 / / 0,93 0,93 Prerañivačka industrija - ukupno / / / / / / / /

Proizvodnja i snabdevanje el. energijom, gasom i vodom / 73 / 73 / 1,09 / 1,09

Grañevinarstvo / 49 145 194 / 0,73 2,17 2,90 Trgovina na veliko i malo i opravka motornih vozila i predmeta za ličnu upotrebu

/ 219 1197 1416 / 3,28 17,90 21,18

Hoteli i restorani / / 101 101 / / 1,51 1,51 Saobraćaj, skladištenje i veze / 208 173 381 / 3,11 2,59 5,70 Finansijsko posredovanje / / / / / / / / Aktivnosti u vezi sa nekretninama, iznajmljivanje i poslovne aktivnosti

/ / 157 157 / / 2,35 2,35

Državna uprava i odbrana i obavezno socijalno osiguranje / / / / / / / /

Obrazovanje / / 24 24 / / 0,36 0,36 Zdravstveni i socijalni rad / / 4 4 / / 0,06 0,06 Ostale komunalne, društvene i lične uslužne aktivnosti / 144 49 193 / 2,15 0,73 2,89

Eksteritorijalne organizacije i tela / / / / / / / /

Bez obzira što u Paraćinu ima najviše malih preduzeća, najviše radnika ipak zapošljavaju velika preduzeća. Mala preduzeća uglavnom imaju do 5 zaposlenih, a zapošljavaju najviše radnika u trgovini.

42

Tabela 45. Struktura preduze ća, ustanova i drugih pravnih lica prema oblasti del atnosti, stanje 31.12.2007.

Opština Udeo u ukupnom broju preduzeća (%)

UKUPNO 708 100 Industrija i rudarstvo 57 8,05 Poljoprivreda i ribarstvo 18 2,54 Šumarstvo 3 0,42 Vodoprivreda - - Grañevinarstvo 10 1,41 Saobraćaj i veze 26 3,67 Trgovina 171 24,15 Ugostiteljstvo i turizam 7 0,9 Zanatsvo i lične usluge 15 2,12 Stambeno-komunalne delatnosti 4 0,57 Finansijske i druge usluge 45 6,36 Obrazovanje i kultura 152 21,47 Zdravstvo i socijalna zaštita 9 1,27 Društveno-političke zajednice i organizacije 191 26,98

U opštini Paraćin najviše je registrovano društveno-političkih organizacija, skoro jedna trećina od ukupnog broja registrovanih preduzeće i pravnih lica. Skoro približno toliko je i registrovanih pravnih lica iz oblasti trgovine, zatim obrazovanja i kulture. U šumarstvu i vodoprivredi ima najmanje registrovanih preduzeća. Tabela 46. Struktura preduzetni čkih radnji prema oblicima organizovanja, stanje 12.04.2006.

Opština Udeo u ukupnom broju preduzetničkih radnji

(%) UKUPNO 2297 100 Samostalne radnje 1743 75,88 Ortačke radnje 16 0,69 Radnje čiji je osnivač u radnom odnosu ili penzioner 538 23,43

Veliki broj radnji su samostalne radnje i to dve trećine od ukupnog broja registrovanih preduzetničkoh radnji. Interesantno je da su ostali deo radnji registrovali penzioneri,ili oni koji nisu u radnom odnosu. Predpostavka je da su to radnici koji su posle privatizovanja velikih firmi dobili socijalni program koji su uložili u otvaranje privatne firme.

43

Tabela 47. Struktura aktivnog stanovništva koje oba vlja zanimanje po delatnostima, 2002.

Opština Udeo u ukupnom broju aktivnog stanovništva (%)

Aktivno stanovništvo – ukupno 8700 100 Poljoprivreda, lov i šumarstvo 169 1,94 Ribarstvo - - Vañenje ruda i kamena 8 0,09 Prerañivačka industrija 3643 41,87 Energetika (el.energija, gas, voda) 138 1,59 Grañevinarstvo 291 3,35 Trgovina i opravka motornih vozila 1547 17,78 Hoteli i restorani 180 2,07 Saobraćaj, skladištenje i veze 370 4,25 Finansijsko posredovanje 83 0,95 Nekretnine i ostale poslovne aktivnosti 176 2,02 Državna uprava i odbrana i socijalno osiguranje 436 5,01 Obrazovanje 475 5,46 Zdravstveni i socijalni rad 582 6,69 Komunalne, društvene i lične delatnosti 273 3,14 Privatna domaćinstva sa zaposlenim licima 2 0,02 Eksteritorijalne organizacije i tela 1 0,01 Nepoznato 326 3,75

6.2. Industrija Paraćin mesto sa 126 godina dugom tradicijom stranih direktnih investicija.Prva fabrika u Paraćinu, fabrika štofova, odpočela sa radom 1882.godine, investitori češki fabrikanti braća Minh.Paraćin postaje poznati indusrtrijski centar, grad štofova, cementa, stakala i konditorskih proizvoda. Početkom devedesetih godina došlo je do snažnog opadanja privrednih aktivnosti u industrijskim gigantima Opštine Paraćin koja su u nekim slučajevima dovela do stečaja a u nekim do dobrog ili relativno dobro obavljenog procesa privatizacije. Delatnost privatnog preduzetništva obuhvata proizvodnju prehrambenih proizvoda, grañevinskog materijala, papirne ambalaže, grañevinskih, telekomunikacionih usluga, turističko-ugostiteljskih usluga i trgovine. Politika kvaliteta zastupljena je u samo nekoliko privatizovanih ptreduzeća. Organizovanje tradicionalnog sajma male privrede je način uspešne promocije paraćinske privrede. Privatni kapital zauzima značajno mesto u ukupnom kapitalu opštine. Njega opslužuje veći broj novootvorenih banaka. U opštini Paraćin postoje registrovana dva udruženja privatnih preduzetnika u cilju zastupanja zajedničkih interesa, jedinstvene promocije i zajedničkog nastupa na tržištu, kao i Zona unapreñenog poslovanja BID zona ''KORZO'' Paraćin.

44

6.3. Poljoprivreda Tabela 48. Struktura poljoprivrednog stanovništva p rema posedovanju poljoprivrednog gazdinstva, polu i aktivnosti, 2002.

Opština

Udeo u ukupnom

stanovništvu opštine (%)

Udeo u polj. stanovništvu opštine (%)

Stanovništvo – ukupno 58301 100 / Ukupno 6103 10,47 100 Muško 3048 5,23 49,94 Poljoprivredno stanovništvo Žensko 3055 5,24 50,06 Ukupno 5706 9,78 93,50 Muško 2847 4,88 46,64 Polj. stanovništvo sa gazdinstvom Žensko 2859 4,90 46,84 Ukupno 4058 6,96 66,49 Muško 2260 3,88 37,03

Aktivno poljoprivredno stanovništvo koje obavlja zanimanje

Žensko 1798 3,08 29,46 Ukupno 3915 6,72 64,15 Muško 2151 3,69 35,25 Individulani poljoprivrednici Žensko 1764 3,03 28,90 Ukupno 2045 3,51 33,51 Muško 788 1,35 12,91

Izdržavano poljoprivredno stanovništvo

Žensko 1257 2,16 20,60 Od ukupnog broja stanovnika, približno isti broj muškaraca i žena se bavi poljoprivredom, ali je skoro duplo više muškog stanovništva koje se aktivno bavi poljoprivredom. Najviše je aktivnog poljoprivrednog stanovništva, ali ima i dosta izdržavanog; skoro jedna polovina od ukupno aktivnog.

45

Tabela 49. Struktura poljoprivrednih gazdinstava pr ema veli čini, 2002.

Opština Udeo u ukupnom broju gazdinstava

(%)

Udeo u ukupnom broju polj.

gazdinstava (%) Gazdinstva – ukupno 8204 100 / Nepoljoprivredna gazdinstva 5664 69,04 / Mešovita gazdinstva 1394 16,99 / Gazdinstva bez prihoda - - /

ukupno 289 3,52 100 bez zemljišta 1 0,01 0,35

do 0,1 ha 1 0,01 0,35 0,1 – 1 ha 79 0,96 27,34 1 – 5 ha 178 2,17 61,59

5 – 10 ha 28 0,34 9,69 10 – 20 ha 2 0,02 0,69

Poljoprivredna gazdinstva

Preko 20 ha - - - Obzirom da je u opštini Paraćin komasacija izvršena samo u dva sela, jasno je da nema mnogo poljoprivrednih gazdinstava koja poseduju velike površine. Najviše je onih koji poseduju od 1- 5 ha zemlje, a najmanje onih koji imaju od 10- 20 ha. U našoj opštini nema gazdinstva koja imaju više od 20 ha obradivih površina. Tabela 390. Struktura ukupne poljoprivredne površin e u opštini prema na činu koriš ćenja, 2006.

Opština (ha) Udeo u ukupnoj polj. površini (%)

Površina – ukupno 54200 / Poljoprivredna površina – ukupno 31795 100

ukupno 21824 68,64 žito 15519 48,81

ind. bilje 22 0,07 povrtno bilje 1999 6,29

Oranice i bašte

krmno bilje 3005 9,45 Voćnjaci 1224 3,85 Vinogradi 965 3,04 Livade 4872 15,32 Pašnjaci 2733 8,60 Ribnjaci, trstici i bare 177 0,56 Najviše poljoprivrednog zemljišta otpada na oranice, zatim na livade, pašnjake i površine posejane krmnim biljem, a zatim slede površine pod povrćem i voćnjaci. Veliki broj poljoprivrednika se bavi stočarstvom, pa se zato i javljaju velike površine pod žitom i krmnim biljem. Predeo pored V. Morave je poznat po povrtarskim kulturama, posebno po paprici i šargarepi.

46

Tabela 401. Struktura poljoprivredne površine priva tnih gazdinstava u opštini prema načinu koriš ćenja, 2006.

Opština

(ha)

Udeo u ukupnoj polj. površini privatnih gazdinstava (%)

Površina – ukupno 54200 / Poljopriv. površina privatnih gazdinstava – ukupno 30774 100

ukupno 21395 69,52 žito 15519 50,43

ind. bilje 22 0,07 povrtno bilje 1999 6,50

Oranice i bašte

krmno bilje 3005 9,77 Voćnjaci 1224 3,98 Vinogradi 965 3,14 Livade 4865 15,81 Pašnjaci 2148 6,98 Ribnjaci, trstici i bare 177 0,58 Od ukupno obrañenog zemljišta, najviše je obrañenih oranica i to su uglavnom površine pod žitom. Ostale veće površine su pod livadama i krmnim biljem, što ukazuje na činjenicu da se dobar deo poljoprivrednog stanovništva bavi stočarstvom.

47

Tabela 412. Proizvodnja pojedinih ratarskih kultura , industrijskog, povrtnog i krmnog bilja, 2006.

Ukupan prinos

u opštini (t)

Udeo u uku-pnom prinosu

Srbije (%)

Prosečan prinos u

opštini (kg/ha)

Prosečan prinos u

okrugu (kg/ha)

Prosečan prinos u Srbiji

(kg/ha) Pšenica 5133 0,27 2920 6222 7526 Kukuruz 55639 2,97 4245 8556 11647 Šećerna repa 281 8,81 35125 11419 44550 Suncokret 4 1,04 2000 1485 2065 Pasulj 480 0,88 1267 1019 1224 Krompir 7325 0,79 13666 11665 11018 Detelina 2132 0,39 3975 4358 4380 Lucerka 9479 0,86 4922 5386 5808 Livade (seno) 3950 0,32 808 1498 1896 Pašnjaci (seno) 1913 0,39 700 926 592 Tabela 423. Proizvodnja vo ća i grož ña, 2006.

Broj rodnih stabala/rodnih

čokota u opštini

Ukupan prinos u opštini (t)

Udeo opštine u ukupnom

prinosu Srbije (%)

Prosečan prinos u opštini

(kg/stablo ili kg/čokot)

Prosečan prinos u okrugu

(kg/stablo ili kg/čokot)

Prosečan prinos u

Srbiji (kg/stablo ili

kg/čokot) Jabuka 60350 938 0,41 15,5 11,0 16,4 Šljiva 167570 1718 0,40 10,3 9,2 13,3 Grožñe 6372 5057 1,98 0,8 0,9 1,1

48

Tabela 434. Broj stoke, stanje 01.12.2006.

Opština Udeo u ukupnom broju u okrugu (%)

Udeo u ukupnom broju u Srbiji (%)

Ukupno 6746 20,18 0,61 Goveda krave i steone junice 4213 20,48 0,63

Ukupno 39413 24,49 0,99 Svinje

krmače i suprasne nazimice 6795 27,33 1,09 Ukupno 9073 14,12 0,58

Ovce ovce za priplod 6542 15,17 0,56

Živina Ukupno 276639 22,24 1,67 Tabela 445. Prose čan broj stoke, stanje 01.12.2006. Opština Okrug Srbija Broj goveda na 100 ha obradive površine 23 23 26 Broj svinja na 100 ha oranične površine 181 139 121 Broj ovaca na 100 ha poljoprivredne površine 29 40 30

49

Tabela 456. Prodaja i otkup poljoprivrednih proizvo da, 2006.

Opština Udeo u ukupnom prometu u okrugu (%)

Udeo u ukupnom prometu u Srbiji (%)

Pšenica (t) 14 3,37 1,80 Kukuruz (t) - - - Pasulj (t) - - - Krompir (t) - - - Jabuke (t) - - - Šljive (t) - - - Grožñe (t) - - - Goveda (t) - - - Svinje (t) - - - Jaja (komada) - - - Mleko (l) 3057 28,07 0,46 Najveći problem u poljoprivredi opštine Paraćin je otkup poljoprivrednih proizvoda, koji je neorganizovan, pa poljoprivrednici lakše proizvedu svoje proizvode, nego što ih plasiraju na tržištu. Najbolje se prodaje pšenica i kukuruz, jer za te kulture uvek ima zainteresovanih kupaca, a mleko se organizovano otkupljuje. Za sve ostale kulture cena se formira u zavisnosti od vremenskih uslova koji su vladali u periodu proizvodnje.

6.4. Šumarstvo Tabela 57. Pošumljene površine i pose čena drvna masa, 2006.

Opština Udeo u Srbiji (%) Ukupna površina opštine (ha) 54200 0,61 Obrasla šumska površina (ha) 17910 0,90

lišćarima - - Pošumljeno u šumi (ha) četinarima - - lišćarima 0,72 0,04 Pošumljeno van šume (ha) četinarima 3,59 0,50

lišćara 22541 0,94 Posečena drvna masa – ukupno (m3) četinara 601 0,28

lišćara 15 46,88 Posečan drvna masa – tehničko drvo (%) četinara 90 105,88

Šumama u državnom vlasništvu gazduje javno preduzeće ''Srbijašume''. Površine pod šumama na teritoriji opštine Paraćin su 17.000ha. Prosečna godišnja posečena masa, u m3, u državnom sektoru je 18.000m3, a u privatnom 6.000m3. U ukupnoj strukturi šumskih površina 88% su lišćari i 12% četinari. Postoji ogroman prostor valorizacije pojedinih resursa kroz razvoj eko-turizma,eksploataciju šumskih plodova,flaširanje vode.

50

6.5. Ukupan obim proizvodnje

6.6. Preduzeća prema broju zaposlenih Tabela 58. Veli čina preduze ća prema broju zaposlenih, 2007.

Broj preduzeća Opština Udeo u ukupnom broju preduzeća u opštini (%)

0 (samozaposleni) 370 35,54 1-10 581 55,81 11-50 70 6,72 51-100 9 0,86 101-250 6 0,57 251-500 2 0,19 501-1000 3 0,28 1001-5000 zaposlenih - - preko 5000 zaposlenih - - nerazvrstani* UKUPNO Najveći broj preduzeća zapošljava od 1- 10 zaposlenih, a veliki je broj i onih preduzeća koja imaju samo jednog zaposlenog. Posle privatizacije preduzeća, nema više fabrika ( cementara, staklara, štofara ) koje su zapošljavale preko 1000 radnika.

6.7. Makroekonomski pokazatelji Tabela 59. Struktura narodnog dohotka po delatnosti ma, 2005.

Opština (€)*

Struktura nar.

dohotka u opštini

(%)

Okrug (€)

Struktura nar.

dohotka u okrugu

(%)

Srbija (€)

Struktura nar.

dohotka u Srbiji

(%) Ukupno 71762397,66 100 245755017,5 100 10745414877,19 100 Po stanovniku 1230,90 / 1108,48 / 1449,81 / Nivo u odnosu na Srbiju - ukupno (%)

86,2 / / 100 /

Poljoprivreda, lov, šumarstvo i vodoprivreda

13562444,44 18,90 58860853,80 23,95 1825110280,70 16,99

Ribarstvo - - 15766,08 0,002 4572374,27 0,043 Vañenje ruda i kamena 6175,44 0,009 16568783,62 6,75 532031988,30 4,95

Prerañivačka industrija

34089684,21 47,50 66933684,21 27,24 2916976058,48 27,15

51

Proizv. i snabdev. energijom, gasom i vodom

3447602,33 4,80 13539040,93 5,51 207143730,99 1,93

Grañevinarstvo 2005988,30 2,80 23346807,02 9,50 787407637,40 7,33 Trgovina na veliko i malo i opravka motornih vozila

14038046,78 19,56 41980304,09 17,08 2654025660,82 24,70

Hoteli i restorani 549111,11 0,77 352200,00 0,14 194186187,10 1,81 Saobraćaj, skladištenje i veze

3611099,42 5,03 17557602,33 7,14 1119485730,99 10,42

Aktivnosti u vezi sa nekretninama i iznajmljiv.

365415,20 0,51 2578994,15 1,05 455164619,80 4,24

Zdravtsveni i socijalni rad 84795,32 0,12 819824,56 0,33 25351543,85 0,24

Ostale komunalne, društvene i lične usluge

2035,09 0,003 31356,73 0,01 23959064,32 0,22

Narodni dohodak u opštini Paraćin je veći nego u okrugu, ali manji nego u republici. Najveći dohodak je ostvaren u prerañivačkoj industriji, mnogo veći nego u okrugu i republici, a zatim u trgovini, poljoprivredi, lovu i šumarstvu. Najmanji dohodak se ostvaruje u komunalnim, društvenim i ličnim uslugama, vañenju ruda i kamena, dok u ribarstvu nije ostvaren dohodak. Tabela 60. Struktura narodnog dohotka po oblicima s vojine, 2005.

Opština (€)* Struktura nar.

dohotka u opštini (%)

Struktura nar. dohotka u okrugu (%)

Struktura nar. dohotka u Srbiji (%)

Ukupno 71762397,66 100 100 100 ukupno 61830573,09 86,16 78,11 75,66

preduzeća 43106479,53 60,07 40,75 52,58 Privatna svojina

gazdinstva i radnje 18724093,56 26,09 37,39 23,07 Društvena svojina 2342456,14 3,26 2,69 3,26 Zadružna svojina -25812,86 - 0,036 0,097 67,52 Mešovita svojina 2824877,19 3,94 3,84 6,56 Državna svojina 4790292,39 6,68 15,30 13,88 Najveći narodni dohodak ostvaruju privatna preduzeća, veći nego što je to u okrugu i republici. Negativan trend beleže zadruge, koje su uglavnom u stečaju. U odnosu na druge oblike svojine, solidan dohodak ostvaruje se u državnim preduzećima, ali duplo manji u opštini nego u okrugu i republici

52

Tabela 61. Društveni proizvod preduze ća, 2005. Opština (€)* Okrug (€) Srbija (€)

Društveni proizvod 61384187,13 181143263,10 9826079286,00 Društveni proizvod po stanovniku 1052,88 796,46 1325,77 Tabela 62. Osnovni podaci o preduze ćima, 2005.

Opština – ukupno za sva preduzeća u opštini Udeo u okrugu (%) Udeo u Srbiji (%)

Amortizacija (€)* 8345,883,04 30,66 0,54 Narodni dohodak (€) 53038304,09 34,45 0,64 Materijalni troškovi (€) 88287684,21 36,28 0,62 Društveni proizvod (€) 61384187,13 33,88 0,62 Broj zaposlenih 7702 28,46 0,74

6.8. Struktura izvoza Tabela 63. Struktura izvoza prema vrsti proizvoda i usluga. 2005 (€)* 2006 (€)** 2007 (€)*** Stočarstvo i proizvodi od mesa - - 250785 Ratarstvo i proizvodi od žitarica 66179 41662 154391 Proizvodi od ulja i masti organskog porekla - - - Proizvodnja gotove hrane 884551 936057 1074561 Mineralna proizvodnja 16 - - Hemijski proizvodi 48719 866619 1123873 Plastika, guma i polimerni materijali 12252 13593 28093 Proizvodi od sirove i obrañene kože - - - Drvoprerañivačka industrija 108925 121449 120425 Proizvodnja celuloznih i fibroznih vlakana 94976 78885 53892 Tekstilna proizvodnja 854918 2097833 2268913 Proizvodnja obuće i galanterije - - - Proizvodi od kamena, gipsa, staklo i cement 6732776 8781159 8871873 Proizvodi od metala 1070337 1066919 3933026 Mehanička oprema, mašine i mehanizmi 115156 128122 388738 Elektro-oprema i material - - - Vozila i oprema 6379 12086 86959 Optički, fotografski i kinematografski ureñaji, medicinski/hirurški instrumenti, muzički instrumenti 24519 356629 269184

Ostala dobra i proizvodi - - - Umetnička dela - - - Ostalo 294736 157783 293168 UKUPNO 10314439 14658796 18917881 Opština Paraćin izvozi najviše proizvode od stakla i cementa, zatim proizvode od metala, gotovu hranu i tekstil. Izvoz ovih proizvoda raste iz godine u godinu. Pad izvoza je zabeležen u grupi proizvoda od celuloznih i fibroznih vlakana, stečajem i privatizacijom dela fabrike štofova drastično je smanjena proizvodnja, a time i izvoz tekstila pomenutog sirovinskog sasatava.

53

6.9. Struktura izvoza prema destinaciji Tabela 464. Struktura izvoza prema destinaciji. 2005 (€)* 2006 (€)** 2007 (€)***

Zemlje centralne i istočne Evrope

994907

2609642 87823

Evropska Unija

6053438

8356885 12357286

SAD i Kanada 0 12469 729120

Bivše jugoslovenske republike 2839455 3368340

5401142 CEFTA

Ostalo 426639 311272 342511 UKUPNO 10314438 14658608 18917882 Zona slobodne trgovine ( CEFTA i Rusija) Najviše se izvozi u zemlje Evropske Unije i bivše jugoslovenske republike. Sa SAD i Kanadom ostvaren je izvoz tek zadnje dve godine. Veoma se malo izvozi i u zemlje Centralne Evrope.

54

Javne finansije

6.10. Prihodi opštinskog budžeta Tabela 475. Struktura prihoda opštinskog budžeta, 2 006.

Opština (€)* Struktura prihoda u opštini (%)

Struktura prihoda (u proseku) u

Srbiji (%) Ukupni prihodi 6781455,70 100 100 Ukupni prihodi po stanovniku 118,34 / / Tekući prihodi 6780607,60 99,90 0,95 Primanja od prodaje nefinansijske imovine 531,64 - 0,03 Primanja od zaduženja i prodaje finansijske imovine 316,45 - 0,04 Najveći prihod opštinski budžet ostvaruje kroz poreze.

6.11. Rashodi opštinskog budžeta Tabela 486. Struktura rashoda opštinskog budžeta, 2 006.

Opština (€)* Struktura rashoda u opštini (%)

Struktura rashoda (u

proseku) u Srbiji (%)

Ukupni rashodi 7077,83 100 100 Ukupni rashodi po stanovniku 123,50 / / Tekući rashodi 5747,77 81,20 0,76 Izdaci za nabavku nefinansijske imovine 1330,06 18,80 0,21 Izdaci za otplatu kredita i nabavku finansijske imovine - - 0,01

Ostvareni suficit ili deficit -296,37 -4,1 0,04 Najveće rashode opštinski budžet ima za razvoj infrastrukture: izgradnju ulica u gradu i uselima, lokalnih puteva, vodosnabdevanja (izgradnju bunara kao sekunadrnih izvora vodosnabdevanja grada i izgradnju seoskih vodovoda), izgradnju kanalizacije, gasifikaciju, obrazovanje (renoviranje škola, izgradnju dečijih igrališta i sportskih terena) i društveni razvoj (unapreñenje sadržaja sportsko-rekreacionog centra, manifestacije iz oblasti kulture). Najmanji rashodi su u poljoprivredi i zdravstvu.

55

Ustanove

6.12. Javna komunalna preduzeća Tabela 67. Spisak javno-komunalnih preduze ća. Br. Naziv preduzeća Delatnost

1 JKP Paraćin Iznošenje smeća, javna higijena ulica, parkova i trgova, pijačne i grobljanske usluge

2 3 4 5 6 7 8 9 10

6.13. Javna preduzeća Tabela 68. Spisak javnih preduze ća. Br. Naziv preduzeća Delatnost

1 JP Direkcija za izgradnju Paraćin Prostorno planiranje i projektovanje, izrada urbanističkih

planova i projekata visokogradnje i niskigradnje, održavanje infrastrukture, puteva, elektro mreže i dr

2 JP vodovod,kanalizacija i gasifikacija Proizvodnja, prečišćavanje i distribucija vode

3

JP EPS Beograd, Privredno društvo Elektro-distribucija Srbije

DOO Kraljevo Ogranak Elektrodistribucije Jagodina-

Pogon Paraćin

Snabdevanje električnom energijom

4 JP Srbija gas, Radna jedinica Jagodina Snabdevanje gasom

5 Telekom Srbija a.d. Radni centar Paraćin Telekomunikacije

6 JP PTT Srbija RJ poštanskog

saobraćaja Jagodina JPM Paraćin

Promet poštanskog saobraćaja

7 8 9 10

56

6.14. Finansijke institucije Tabela 69. Spisak poslovnih banaka. Br. Naziv institucije Broj filijala u opštini 1 Banca Intesa 1 2 AIK banka 1 3 Komercijalna banka 1 4 Meridian banka 1 5 Societe Generale 1 6 Findomestik banka 1 7 EFG Bank 1 8 KBC banka 1 9 Vojvoñanska banka 1 10 Metals banka 1 11 Hipo Alpe Adria banka 1 12 Marfin banka 1 13 ALPHA BANCA 1 14 ProCredit banka 1 15 OTP Banc 1 16 Agrobanka 1 17 UniCredit banka Tabela 490. Spisak osiguravaju ćih društava. Br. Naziv institucije Broj filijala u opštini 1 Dunav osiguranje 1 2 Wiener stedischer 1 3 Delta generale 1 4 Serdika 1 5 6 7 8 9 10

Investicije Tabela 501. Ostvarene investicije u poslednjih 5 go dina, 2008.

Br. Naziv kompanije Zemlja porekla Tip investicije

Vrednost investicije (€)

Broj novih radnih mesta

Godina investicije

1 HOLCIM Srbija doo Švajcarska Privatizacija 90000000 2002

2 MONDI Austrija Kupovina 2000000 2003

3 Srpska fabrika stakla

Bugarska-većinski vlasnik Srbijagas 63%

Zajedničko ulaganje 7500000 2007

4 Rofix Austrija greenfield 1360000 2004 UKUPNO / / 118860000 /

57

6.15. Struktura investicija

Tabela 512. Struktura ostvarenih investicija prema karakteru izgradnje i tehni čkoj strukturi, 2006.

Opština (€)* Udeo u ukupnim investicijama u opštini (%)

Ukupne investicije 19695331 100 Novi kapaciteti 7831084,45 39,76 Rekonstrukcija, dogradnja i proširenje 11180282,69 56,77

Karekter izgradnje

Održavanje 683964,84 3,47 Grañevinski radovi 11342962,34 57,59 Domaća oprema 3415904,50 17,34 Uvozna oprema 4893395,90 24,85

Tehnička struktura

Ostalo 43069,24 0,22

6.16. Industrijske zone i industrijski parkovi Tabela 523. Spisak industrijskih zona i parkova.

Površina (m2) Vlasništvo (%) Br. Naziv lokacije uku-

pno raspo- loživo

priva- tno

drža- vno

Raspoloživa komunalna infrastruktura

Prosečna cena

(€/m2)

1 Idustrijska zona ‘’Zmič’' 386290 386290 100

Sva komunalna infrastruktura dovedena je

do tačke ulaza u industrijsku zonu;

izgrañena TS 2x630kva

2 Zona ‘’Petlja’’ 205700 205700 100 Postoji sva komunalna

infrastruktura koja prolazi pored zone Petlja

10

58

Industrijska zona ‘’Petlja’’ Industrijska zona ‘’Zmič’’

59

6.16.1. Lokacija industrijskih zona/parkova Industrijska zona ‘’Zmič’’ nalazi se u potesu Zmič, na 2 km od centra grada u pravcu Ćuprije uz regionalni put R-214 i Koridora X, a sa južne strane naslanja se na nekadašnju trasu železničkog industrijskog koloseka prema Senju. Površina zone je 38ha62ara90m2. Zona ‘’Petlja’’, izuzetna lokacija parcele pored Koridora 10 i sa izlazom na magistralni put M5 za Zaječar i Bugarsku. Lokacija je u granicama GUP-a, udaljena 200m od petlje auto-puta a 2km od centra grada. Površina zone je 20ha57ara.

6.16.2. Topografske karakteristike lokacija Zona Petlja Inžinjersko-geološke, hidrološke i pedološke karakteristike terena Paraćin leži u prostranoj Paraćinsko - Jagodinskoj kotlini. Većim delom svoje teritorije razvio se na terenu nagnutom od severoistoka ka jugoistoku čija se nadmorska visina kreće 1225 -130m. Po geološkom sastavu, najveći deo Paraćina nalazi se na naslagama male zbijenosti i smanjene nosivosti, sa plitkim podzemnim vodama 2.00-3.00 m. Industrijska zona ‘’Zmi č’’ Paraćin leži u prostranoj Paraćinsko-Jagodinskoj kotlini. Veći deo teritorije je nagnut od severoistoka prema jugoistoku, čija se nadmorska visina kreće od 1225-130m. Po geološkom sastavu najveći deo Paraćina nalazi se na naslagama male zbijenosti i smanjene nosivosti, sa plitkim podzemnim vodama 2.0-3.0 m.

6.16.3. Saobra ćajni pristupi Što se tiče Industrijske zone ‘’Zmič’’, urañena je pristupna saobraćajnica sa regionalnog puta R-214 Paraćin-Ćuprija-Jagodina koja se prostire dužinom cele zone. Zona Petlja izlazi na Magistralni put M-5 sa jedne strane i sa bočne strane na lokalni put ka naselju Glavica.

6.16.4. Zoniranje U Paraćinu su GUP-om definisane 4 radne zone privre ñivanja i 2 zone usluga:

- I privredna radna zona, površine 32 hektara - II privredna radna zona, površine 80 hektara - III privredna radna zona, površine 25 hektara

- IV privredna radna zona , površine 3 hektara

- Zona usluga - komercijalnog poslovanja - Zona usluga – mešovitog poslovanja

6.16.5. Sastav tla Zona Petlja Pedološke osobine zemljišta u planskom području Aluvijalni nanosi su zemljište koje zauzima širok pojas duž rečnog toka Crnice.

60

Po sastavu i osobinama aluvijum je dosta heterogen ali na ovom području preovlañuje dubok nanos ilovastog sastava i dobrih proizvodnih osobina. Aluvijalno zemljište se prostire područjem plana prateći od istoka tok reke Crnice i široko se otvara ka zapadnom delu prema V. Moravi. Dubina fiziološki korisnog sloja je preko 150cm. Nanosi mogu biti sa karbonatima celom dubinom ili beskarbonatni sa udaljavanjem od korita V. Morave. Količina humusa u zemljištu raste sa udaljavanjem od rečnog korita. Hemijske karakteristike zemljišta su od slabo alkalnog preko neutralnog do slabo kiselog. Mikrobiološki je aktivno zemljište.

6.16.6. Raspoloživa komunalna infrastruktura Urañena je kompletna komunalna infrastruktura do tačke ulaza u Industrijsku zonu ‘’Zmič’’: trafo-stanica jačine 2x630 kva, voda min 1,5 max 3,5 bar-a,priključak na gas jačine 3,5 bar-a, kanalizacija. Pored industrijske zone Petlja prolazi sva komunalna infrastruktura samo se treba priključiti: voda, kanalizacija, gas, električna energija, telefon.

6.17. Ostale lokacije za investiranje Tabela 74. Ostale raspoložive lokacije za investici ona ulaganja.

Br. Naziv lokacije Vlasništvo Površina

(m2) Namena površine Ostale informacije

1 Kamgarn Privatno

Površina zemljišta je 20900

m2 a površina

svih objekata 11298,83

m2

Objekat je industrijskog

karaktera

Objekat bivšeg ''Kamgarna'' u krugu fabrike štofova, ima 3

sprata I podrum

2 Nikrooprema Državno

Površina zemljišta je 9379 m2 a

površina svih

objekata 4866 m2

Namena objekta je proizvodnog

karaktera garaktera

Na lokaciji postoji 8 objekata koji su

uglavnom proizvodnog

karaktera, zatim skladištenje i kancelarijski

prostor

61

Nikrooprema Kamgarn

62

6.18. Olakšice koje nudi lokalna zajednica Odlukom o ureñenj gradskog grañevinskog zemljišta predviñeno je da Investitori koji grade individualan stambeni objekat, privredno proizvodni objekat,poslovni i uslužni objekat ukoliko naknadu uplaćuju odjednom u punom iznosu, naknada se umanjuje za 30% osim u extra zoni. Investitori fizička lica, preduzetnici i pravna lica koji grade objekte prema nameni Iznos naknade za ureñivanje grañevinskog zemljišta može platiti u 24 jednake mesečne rate, osim u ekstra zoni

6.18.1. Programi za obuku radne snage Na HOLCIM-ovom konkursu ‘’Partnerstvo za budućnost’’ 2008.godine Regionalnoj agenciji za ekonomski razvoj Šumadije i Pomoravlja odobren je projekat ‘’Osnivanje Trening centra’’ čiji je osnovni cilj razvoj radne snage. Sa ciljem da unapredimo znanja i veštine nezaposlenih radi lakšeg zapošljavanja, kao i stručno usavršavanje zaposlenih u lokalnoj zajednici, uspostavili smo partnerski, funkcionalan instrument lokalnog ekonomskog razvoja - 28. septembra 2009.god sve čano je otvoren Trening centar , jedan od prvih u Srbiji! Trening centar je jedna od aktivnosti inicirana posle studijske posete Auburn-u, Alabama, USA. Projekat ''Partnerstvo za budućnost '' realizovan je u saradnji Kancelarije za LER, Regionalne agencije za ekonomski razvoj Šumadije i Pomoravlja i kompanije Holcim (Srbija) d.o.o. Opština Paraćin obezbedila je prostor za rad Trenig centra, Kancelarija za LER anketira potencijale polaznike obuka, obezbeñuje tehničku pomoć i koordinira radom Trening centra na lokalnom nivou (sarañuje sa poslodavcima, Nacionalnom službom za zapošljavanje i medijima) dok je kompanija Holcim (Srbija) d.o.o. u okviru programa društveno odgovornog poslovanja obezbedila finasijsku podršku projektu. Regionalna agencija za ekonomski razvoj Šumadije i Pomoravlja - Kragujevac, kao nosilac projekta i ekspertska ustanova obezbeñuje predavače obuka, finansijski podržava i upravlja projektom, organizuje i prati realizaciju aktivnosti Rezultati

- Realizovano 6 besplatnih obuka za rad na računaru - 4 obuke za preduzetnike - 70% polaznika obuka za rad na PS položilo certifikacioni test, - 40 polaznika je uspešno završilo obuku za preduzetnike, - U Trening centru obučeno je 103 nezaposlena lica

6.18.2. Poreske olakšice Opština Paraćin kao olakšicu za novoosnovana privredna društva i preduzetnike koja se registruju na teritoriji opštine Paraćin, oslobaña od plaćanja lokalne komunalne takse za isticanje firme u prvih godinu dana poslovanja, osim u ekstra zoni.

63

6.19. Porezi - lokalni, regionalni, nacionalni

1.Porez na imovinu - Porez na zarade 60% - Porez na prihode od poljoprivrede i šumarstva - Porez na prihode od samostalne delatnosti; - Porez na prihode od autorskih prava, prava srodnih autorskom pravu i prava industrijske svojine; - Porez na prihode od kapitala; - Porez na prihode od nepokretnosti; - Porez na kapitalne dobitke; - Porez na ostale prihode od: - davanja u zakup pokretnih stvari, - dobitke od igara na sreću, - prihode od osiguranja lica,

- prihode sportista i sportskih stručnjaka i - druge prihode (po osnovu ugovora o delu, po osnovu ugovora obavljanju privremenih i povremenih poslova zaključenih preko omladinske ili studentske zadruge, po osnovu dopunskog rada, volonterskog rada i dr.)

- Godišnji porez na dohodak grañana

2.Porez na imovinu - Porez na prenos apsolutnih prava; - Porez na nasleñe i poklon.

3.Porez na potrošnju - dodatu vrednost (PDV). - akcize - carine 4. Porez na dobit preduze ća

6.20. Proces izdavanja dozvola Izdavanje dozvola je u nadležnosti Odeljenja za urbanizam i imovinsko pravne odnose, a detaljna obaveštenja o procedurama kako za pravna tako i za fizička lica, kao i potrebni i obrazci mogu se naći na sajtu opštine Paraćin www.paracin.rs

64

7. Radna snaga

7.1. Broj i struktura zaposlenih Tabela 75. Broj i struktura zaposlenih, 2006.

Opština Struktura

zaposlenih u opštini (%)

Struktura zaposlenih u okrugu (%)

Struktura zaposlenih u

Srbiji (%) Zaposleni – ukupno 12119 100 100 100 Žene 3196 26,37 44,4 43,1 Muškarci 8923 73,62 55,6 56,9 U preduzećima, ustanovama, zadrugama i organizacijama 7998 66 57,33 72,66

Privatni preduzetnici, samostalni delatnici i zaposleni kod njih 4121 34 42,67 27,34

Broj zaposlenih na 1000 stanovnika 213 / / / Broj zaposlenih u preduzećima, ustanovama, zadrugama i organizacijama na 1000 stanovnika

141 / / /

U odnosu na okrug i republiku, opština ima manje zaposlenih žena, a više zaposlenih muškarca i to su uglavnom privatni preduzetnici. Najveći broj zaposlenih je u preduzećima, ustanovama i organizacijama

7.2. Zaposlenost po delatnostima Tabela 76. Struktura zaposlenih u preduze ćima, ustanovama, zadrugama i organizacijama, po sektorima delatnosti, 2007.

Opština Struktura

zaposlenih u opštini (%)

Struktura zaposlenih u okrugu (%)

Struktura zaposlenih u

Srbiji (%) Zaposleni - ukupno 12119 100 100 100 Žene 4757 39,25 41,67 Muškarci 7362 60,75 58,33 Poljoprivreda, lov, šumarstvo i vodoprivreda

81 0,67 2,87 2,70

Ribarstvo 0 - 0,03 0,05 Vañenje ruda i kamena 0 - 3,32 1,17 Prerañivačka industrija 3533 29,15 3,54 19,49 Proizv. i snabdev. energijom, gasom i vodom

174 1,44 3,98 2,25

Grañevinarstvo 138 1,14 2,46 4,13 Trgovina na veliko i malo i 1258 10,38 11,30 9,80

65

opravka motornih vozila Hoteli i restorani 50 0,41 1,07 1,21 Saobraćaj, skladištenje i veze

397 3,28 5,40 5,45

Finansijsko posredovanje 44 0,36 0,71 1,53 Poslovi sa nekretninama i iznajmljivljivanjem

133 1,10 1,99 3,33

Državna uprava i socijalno osiguranje

314 2,59 5,01 3,43

Obrazovanje 832 6,87 10,12 6,46 Zdravtsveni i socijalni rad 815 6,73 13,58 7,85 Ostale komunalne, društvene i lične usluge

231 1,91 2,69 2,62

Najveći broj zaposlenog stanovništva radi u prerañivačkoj industriji, a daleko manje u trgovini, obrazovanju i zdravstvu. Najmanje zaposlenih radi u hotelima i rastoranima, poljoprivredi i poslovima sa nekretninama i iznajmljivanjem. Struktura zaposlenih po sektorima delatnosti ukazuje na preduzeća koja su u našoj opštini zastupljena, kao što su velike fabrike: cementara, staklara, fabrike konditorskih proizvoda i td. Obzirom da u našoj opštini ne postoji nijedno poljoprivredno dobro, kao ni jedna poljoprivredna zadruga, evidentno je zašto je mali broj zaposlenih u poljoprivredi.

7.3. Prosečne zarade Tabela 77. Prose čne zarade po zaposlenom, decembar 2009.

Opština (€)* Okrug (€) Srbija (€) Prosečna bruto zarada (sa porezom i doprinosima) 429,81 432,87 531,50 Prosečna neto zarada (bez poreza i doprinosa) 331,67 316,28 382,54 Tabela 78. Uporedni pregled prose čnih zarada po zaposlenom po godinama.

2002 (€)*

2003 (€)**

2004 (€)***

2005 (€)****

2006 (€)*****

2007 (€)******

2009 (€)*******

Prosečna bruto zarada u opštini 206,71

202,86

213,12

247,94 388 432,76 429,81

Prosečna bruto zarada u okrugu 190,5

3 210,8

3 221,3

4 247,1

9 335,87 395,80 432,87

Prosečna bruto zarada u Srbiji 215,57

243,18

260,58

298,40 401,83 464,38 531,50

Prosečna neto zarada u opštini 132,90

140,25

146,04

169,11 265,69 312,24 331,67

Prosečna neto zarada u okrugu 132,9

0 145,8

9 151,7

7 168,5

2 229,26 284,07 316,28

Prosečna neto zarada u Srbiji 149,69

168,35

178,85

204,01 274,77 332,72 382,54

66

7.4. Zarade po delatnostima Tabela 79. Prose čne zarade po zaposlenom bez poreza i doprinosa, po sektorima delatnosti, 2006. Opština (€)* Okrug (€) Srbija (€) Prosečna neto zarada – ukupno 325,72 296,14 351,47 Poljoprivreda, lov, šumarstvo i vodoprivreda 351,38 249,1 265,62 Ribarstvo - - 194,95 Vañenje ruda i kamena - 364,05 435,33 Prerañivačka industrija 318,24 247,45 275,89 Proizv. i snabdev. energijom, gasom i vodom 372,73 365,47 473,46 Grañevinarstvo 64,28 164,50 310,94 Trgovina na veliko i malo i opravka motornih vozila 117,83 131,88 311,75 Hoteli i restorani 152,85 232,73 Saobraćaj, skladištenje i veze 269,47 283,45 372,86 Finansijsko posredovanje 559,03 566,57 737,07 Poslovi sa nekretninama i iznajmljivljivanjem 286,87 316,00 423,71 Državna uprava i socijalno osiguranje 329,63 331,24 425,79 Obrazovanje 305,99 323,47 359,85 Zdravstveni i socijalni rad 431,87 386,55 383,27 Ostale komunalne, društvene i lične usluge 187,23 208,19 345,69 Gledajući poslednje 4 godine, prosečna zarada u opštini Paraćin je veća nego u okrugu. Meñutim, iako je izvršena privatizacija največih giganata meñu preduzećima, prosečna zarada nije najveća u tim firmama, već neprotifabilnim delatnostima kao što su: bankarstvo i zdravstvo. Daleko najmanji dohodak ostvarauje se u grañevinarstvu i trgovini, ispod 100 €.

265

234

278

49

98

237

538

253

225

351

132

0 200 400 600

1

Ostale komunalne,društvene i lične uslugeZdravstveni i socijalni rad

Obrazovanje

Državna uprava i socijalnoosiguranje

Finansijsko posredovanje

Saobraćaj skladištenje iveze

Trgovina na veliko i malo ipopravkamotornih vozilaGrañevinaretvo

Proizvodnja i snabdevanje energijom gasom i vodom

Prerañivačka industrija

Poljoprivreda

67

7.5. Zapošljavanje Tabela 530. Slobodna radna mesta, 2008.

Opština Udeo u okrugu (%) Udeo u Srbiji (%) Slobodna radna mesta - ukupno 3772 20,39 0,47

broj 1807 23,37 0,59 Na neodreñeno vreme % 47,90 / /

broj 1965 18,25 0,40 Na odreñeno vreme % 52,09 / / Tabela 541. Struktura zapošljavanja, 2008.

Opština Udeo u okrugu (%) Udeo u Srbiji (%) Zapošljavanje - ukupno 3709 20,47 0,50

broj 1623 19,76 0,47 Zapošljavanje - žene % 40,05 / /

broj 2086 21,06 0,53 Zapošljavanje - muškarci % 59,97 / /

broj 1772 23,53 0,63 Na neodreñeno vreme % 42,02 / /

broj 2245 18,29 0,49 Na odreñeno vreme % 57,98 / /

7.6. Nezaposlenost Tabela 552. Struktura nezaposlenih i tražilaca zapo slenja prema polu, decembar 2008.

Opština Udeo u okrugu

(%) Udeo u Srbiji (%)

Nezaposleni – ukupno 8216 30,07 1,12 broj 4457 29,96 1,13 Nezaposleni – žene % 54,24 / /

broj 3759 30,20 1,12 Nezaposleni - muškarci

% 45,75 / / Tražioci zaposlenja – ukupno 8999 30,65 1,13

broj 4861 30,24 1,11 Tražioci zaposlenja - žene % 54,01 / /

broj 4138 31,12 1,15 Tražioci zaposlenja – muškarci % 45,98 / /

svega 91,29 / / žene 91,68 / /

Učešće nezaposlenih u broju tražilaca zaposlenja (%) muškarci 90,84 / / Tabela 563. Broj i polna struktura nezaposlenih, pr egled po godinama. 2003 2004 2005 2006 2007 2008 Nezaposleni - ukupno 8731 7520 8216 Nezaposleni – žene 4731 4057 4457 Nezaposleni - muškarci 4000 3463 3759

68

7.7. Stopa nezaposlenosti Tabela 84. Stopa nezaposlenosti, 2008.

Opština Okrug Srbija Stopa nezaposlenosti - ukupno 38,29 26,65 Stopa nezaposlenosti - žene 53,95 Stopa nezaposlenosti - muškarci 46,05 Neznatno više žena nego muškaraca traži posao.

7.8. Nezaposlenost prema stepenu obrazovanja Tabela 85. Nezaposleni prema stepenu obrazovanja, 2 007.

Opština Udeo u ukupnom broju nezaposlenih (%)

UKUPNO 7520 100 Bez osnovne škole - - Osnovno obrazovanje 3170 42,15 Srednje obrazovanje 3960 52,66 Viša škola 234 3,11 Fakultetsko obrazovanje 154 2,05 Postdiplomske studije 2 0,03 Na posao najviše čekaju nezaposleni sa srednjim I osnovnim obrazovanjem. Najmanje je onih sa VII2 stepenom obrazovanja,dok sa VIII stepenom nema ni jednog zaposlenog.

7.9. Nezaposlenost prema dužini čekanja Tabela 86. Nezaposleni prema dužini čekanja, 2007.

Opština Udeo u ukupnom broju

nezaposlenih (%) UKUPNO 7520 100 Prvo zaposlenje 3263 43,39 Do 1 godine 2001 26,61 1 - 2 godine 1329 17,67 2 - 3 godine 1005 13,36 3 - 5 godina 1078 14,34 5 - 8 godina 951 12,65 8 - 10 godina 333 4,43 Preko 10 godina 823 10,94 Najduže čekaju na zaposlenje nekvalifikovana i kvalifikovna lica ženskog pola s nekim od tzv. »proizvodnih zanimanja« u okviru rudarske, mašinske i metalurške struke. Nestručna lica duže čekaju na zaposlenje u odnosu na stručna lica, a žene duže čekaju na zaposlenje od muškaraca.

69

7.10. Nezaposlenost prema starosnoj strukturi Tabela 87. Nezaposleni prema starosnoj strukturi, 2 007.

Broj godina Opština Udeo u ukupnom broju nezaposlenih (%)

UKUPNO 7520 100 Do 18 godina 33 0,44 19 – 25 1350 17,95 25 – 30 980 13,03 30 – 40 1648 21,92 40 – 50 1658 22,05 Preko 50 1851 24,61

8. Javni resursi

8.1. Saobraćajna infrastruktura Paraćin leži na raskrsnici vrlo važnih meñunarodnih saobraćajnica: na 156 km meñunarodnog puta E-75 (Koridor 10) od Beograda ka Nišu i Bliskom Istoku, na početku meñunarodnog puta E-761 za Zaječar I Bugarsku – magistralni put M-5. Na raskrsnici Pojate je priključak na saobraćajnicu E-760 ka Kruševcu, za Crnu Goru I Hrvatsku. Kroz Paraćin prolazi I glavni železnički pravac za jug Evrope.

8.1.1. Drumski saobra ćaj Tabela 88. Dužina puteva, 2006.

Opština (km)

Udeo u dužini puteva iste

kategorije u okrugu (%)

Okrug (km)

Dužina puteva – ukupno 231 18,81 1228 Savremeni kolovoz 182 19,74 922

Ukupno 35 89,74 39 Magistralni savremeni kolovoz 35 89,74 39

Ukupno 57 12,10 471 Regionalni savremeni kolovoz 51 11,92 428

Ukupno 139 19,36 718 Lokalni savremeni kolovoz 96 21,10 455

Lokalna samouprava značajna sredsdtva ulaže u infrastrukturu, tako da se svake godine asfaltira veliki broj km lokalnih puteva, kao i gradskih i seoskih ulica. Zajedno sa Republikom Srbijom, opština ulaže i u asfaltiranje regionalnih puteva, kako bi unapredila postojeću infrastrukturu, u cilju obezbeñenje što boljih uslova za život i komunikaciju u seoskim sredinama.

70

8.1.2. Železnički saobra ćaj i infrastruktura

71

Tabela 89. Promet robe i putnika u železni čkom saobra ćaju, 2005.

Opština Udeo opštine u

ukupnom prometu u okrugu (%)

Okrug

Broj železničkih stanica 2 16,67 12 Broj prevezenih putnika 19007 13,30 142904 Broj prevezenih pošiljki 32668 2,50 1307159

8.1.3. Vazdušni saobra ćaj U mestu Davidovac kod Paraćina postoji sportski aerodrom sa dugom tradicijom na kome se održavaju sportske manifestacije kao što je takmičenje u skoku sa padobranom u organizaciji kluba Naša krila, koji često na meñunarodnim takmičenjima osvaja veliki broj medalja. Najbliži putnički aerodrom nalazi se u Nišu koji je udaljen od Paraćina 80 km i u Beogradu koji je udaljen 156 km.

8.2. Komunalna infrastruktura

8.2.1. Vodovod i kanalizacija Rezerve podzemne vode predstavljaju značajan potencijal opštine. Organizovano snabdevanje vodom za piće grada Paraćina i manjeg broja naselja opštine vrši se zahvatanjem voda karstnog vrela ″Sveta Petka″ i eksploatacijom podzemnih akvifera u široj zoni samoga grada u dolini reke Velike Morave. Ostala naselja raspolažu ili sistemima lokalnih, seoskih vodovoda ili se stanovništvo snabdeva individualno iz sopstvenih bunara. Vodovodnom mrežom pokriveno je 65% stanovništva na teritoriji opštine, kanalizacijom je pokriveno 95 % gradskog područja.

8.2.2. Sistem daljinskog grejanja Sistem daljinskog grejanja ne postoji u opštini Paraćin. Danas su osnovni način grejanja grañanja u zimskim mesecima: čvrsto gorivo, gas i električna energija.

8.2.3. Elektro infrastruktura Mreža ED Paraćin napaja se iz dva pravca, iz pravca Kruševca i Jagodine. Postoje 3 TS kapaciteta 110/10 kV; 5 TS 35/10 kV; preko 300 TS 10/0,4 K. Pouzdanost snabdevanja električnom energijom paraćinskog konzuma biće nedovoljna do izgradnje trafostanice 400/110 kV u Majuru, koja je od regionalnog značaja . Nakon toga je potrebno paraćinski konzum napojiti električnom energijom sa najmanje još jednim 110 kV vodom. U slučaju izgradnje većih industrijskih zona potrebno je planirati i izgradnju većih kapaciteta-TS 110/10(20)kV sa pratećim TS 10/0,4 kV. Ostali stambeno-poslovni kompleksi se mogu namiriti dopunom ili povećanjem postojećih kapaciteta u TS 110/10 ili 35/10; izgradnjom novih 10 kV izvoda ; potrebnog broja TS 10/0,4 kV i niskonaponskog napajanja.

72

8.2.4. Telekomunikacioni sistem Opština je pokrivena mrežom fiksne i mobilne telefonije.Kablovski distributivni sistem, operater «Kopernikus.Povezivanje sa Internetom ostvaruje se putem ADSL-a i provajderi bežičnog interneta. Tabela 90. PTT saobra ćaj, 2006.

Opština Udeo u okrugu (%) Broj pošta 12 20,34 Broj telefonskih pretplatnika 18 014 23,37

pismonosne pošiljke 680 24,89 PTT promet (otpremljeno) paketi 2 15,39

8.3. Energetika Tabela 91. Iskoriš ćenje energije, 2007. Opština Elektri čna energija (MWh) 329143 - domaćinstva 108457 - pravna lica 220686 Stopa iskorišćenosti 90,60 Cena 3,63 Gas (1.000 m3) - Stopa iskorišćenosti - Cena - Voda (1.000 m3) 3000000 Stopa iskorišćenosti 38 Cena 0,20

8.4. Zdravstvena i socijalna zaštita Tabela 92. Bolni čki kapaciteti, 2007.

Broj kreveta Udeo u ukupnom broju kreveta (%)

Broj kreveta na 1000 stanovnika

Akutni 95 55,56 6,14 Hronični 76 44,44 7,67 Psihijatrijski 0 0 0 Socijalni 0 0 0 UKUPNO 171 100 3,41

73

Broj bolničkih kreveta je mali, u odnosu na ukupan broj stanovnika. Lokalna samouprava ulaže sredstva u izgradnju i opremanje seoskih ambulanti radi poboljšanja uslova lečenja pacijenata u selima. Tabela 93. Ulaganja u zdravstvo i socijalni rad, 20 07.

Opština (€)* Rashodi (ulaganja) u zdravstvo i socijalni rad 8024331,08

Tabela 94. Lekari, stomatolozi i diplomirani farmac euti u zdravstvenim službama, 2006.

Opština Udeo u ukupnom broju lekara (%)

Lekari – ukupno 129 100 Lekari opšte medicine 10 7.75 Lekari na specijalizaciji 20 15.50 Lekari specijalisti 99 76.75 Stomatolozi 18 / Farmaceuti 6 / Broj stanovnika na jednog lekara u opštini 441 / Broj stanovnika na jednog lekara u okrugu 376 / Broj stanovnika na jednog lekara u Srbiji 368 /

Tabela 95. Korisnici socijalne zaštite – maloletna lica, 2006.

Opština Udeo u ukupnom broju korisnika (%)

Ukupno 131 100 Ugroženi porodičnom situacijom 96 73,28 Lica sa poremećaijma u ponašanju 11 8,40 Mentalno zaostali 16 12,21 Ometeni u fizičkom razvoju 2 1,53 Lica sa kombinovanim smetnjama 6 4,58 Ostali maloletni korisnici socijalne zaštite - -

Tabela 96. Korisnici socijalne zaštite – punoletna lica, 2006.

Opština Udeo u ukupnom broju korisnika (%)

Ukupno 2488 100 Lica sa poremećaijma u ponašanju 40 1,61 Psihički i fizički ometena lica 321 12,90 Materijalno neobezbeñena lica 481 19,33 Nezbrinuta lica 4 0,16 Ostarela lica 446 17,93 Ostali punoletni korisnici socijalne zaštite 1198 48,15 Veliki broj korisnika socijalne zaštite na lokalnom nivou preslikava nepovoljnu materijalnu situaciju stanovništva na nivou cele Republike. U poslednjoj deceniji prošlog veka, ratni sukobi na prostorima bivših judoslovenskih republika ( veliki broj izbeglih i raseljenih lica), stečaj i likvidacija mnogih društvenih preduzeća, doprineli su povećanju nezaposlenosti i osiromašenju širokog sloja stanovništva. Privatizacija je takoñe proizvela otpuštanje velikog

74

broja radnika, od kojih je posle izvesnog vremana, značajan broj prešlo u kategoriju korisnika socijalne zaštite (pojava istovremenog ostalanja bez posla oba bračna druga).

8.5. Obrazovni kapaciteti Tabela 97. Kapaciteti obrazovnih institucija, 2007. Broj ustanova Broj obrazovnih profila Broj učenika/studenata Predškolske ustanove 5 / Osnovne škole 8 / 4593 Srednje škole 4 2400 Više škole 1 1 80 Fakulteti / / /

Tabela 98. Ulaganja u obrazovanje, 2007.

Opština (€)* Okrug (€) Srbija (€) Rashodi (ulaganja) u obrazovanje - ukupno 5613991 25758052,01 1065781920,50 Rashodi (ulaganja) u osnovno obrazovanje 3873093,27 15824806,20 512480982,74 Rashodi (ulaganja) u osnovno obrazovanje po učeniku 780,40 831,83 817,61

Tabela 99. Broj i struktura obrazovnih ustanova, 20 06.

Opština Udeo u ukupnom broju ustanova u okrugu (%)

ukupno 34 4,76 Osnovne škole

odeljenja 240 24,87 ukupno 4 25 Srednje škole

odeljenja 85 27,42 ukupno 1 16,67 Specijalne škole

odeljenja 5 15,63 ukupno - - Škole za odrasle

odeljenja - - Više škole - - Fakulteti - - Ustanove za decu predškolskog uzrasta 5 11,11 Studentski domovi - - Domovi učenika - - UKUPNO – sve ustanove

Tabela 100. Ukupan broj u čenika, studenata i korisnika obrazovnih ustanova, 2 006.

Opština Udeo u ukupnom broju

učenika/studenata/korisnika u okrugu (%)

ukupno 5056 26,09 Osnovne škole - učenici završili školu 687 27,29

ukupno 2208 27,52 Srednje škole - učenici završili školu 600 30,47

ukupno 32 16,08 Specijalne škole - učenici završili školu 4 12,5

75

ukupno - - Škole za odrasle - ukupno završili školu - -

ukupno - - na budžetu - - Više škole - studenti

završili školu - - ukupno - -

na budžetu - - Fakulteti - studenti završili školu - -

UKUPNO – svi učenici Predškolske ustanove deca korisnici 968 23,60 Studentski domovi korisnici smeštaja - - Domovi učenika korisnici smeštaja - -

Tabela 101. Prose čan broj u čenika, studenata i korisnika smeštaja u obrazovnim ustanovama, 2006. Opština Okrug Srbija Broj učenika po osnovnoj školi 148,71 115,38 178,97 Broj učenika po odeljenju osnovne škole 21,07 20,09 20,98 Broj učenika po srednjoj školi 552 501,38 603,90 Broj učenika po odeljenju srednje škole 25,98 25,88 26,20 Broj učenika po specijalnoj školi 32 33,17 32,18 Broj učenika po odeljenju specijalne škole 6,4 6,22 6,47 Broj učenika po školi za odrasle - - - Broj učenika po odeljenju škole za odrasle - - - Broj studenata po višoj školi - - - Broj diplomiranih studenata po višoj školi - - - Broj studenata po fakultetu - - - Broj diplomiranih studenata po fakultetu - - - Broj dece korisnika po predškolskoj ustanovi 193,6 91,13 87,92 Broj korisnika smeštaja po studentskom domu - - - Broj korisnika smeštaja po domu za učenike - - -

Tabela 102. Ukupan broj u čenika u osnovnim školama, 2008.

Opština Udeo u ukupnom broju učenika osnovnih škola u okrugu (%)

ukupno 4801 25,87 učenice 2484 26,57

Učenici osnovnih škola

učenici 2317 25,16

76

9. Resursi životne sredine

9.1. Kvalitet vazduha Godišnji tok kretanja relativne vlažnosti vazduha na ovom području kreće se 67,9%, u avgustu do 84,1% u decembru. Za naše krajeve je karakteristična pojava porasta relativne vlažnosti u maju i junu i dovodi se u vezu sa pojačanom ciklonskom aktivnošću u proleće i leto. Od godišnjih doba, zima pokazuje najveću prosečnu vrednost relativne vlažnosti vazduha sa 83,1%, jesen 75,8% i proleće 72,55 %

9.2. Kvalitet zemljišta Postoje tri osnovna tipa zemljišta koja su zastupljena na pedološkoj karti opštine Paraćin. U dolini reke Velike Morave zastupljeno je najkvalitetnije zemljište (aluvijum i aluvijalno-deluvijalno zemljište), reon oko auto puta (smonica i smonica u ograničavanju). Treći tip zemljišta je zastupljen u brdskim selima opštine Paraćin (plitki sirozem, skeletno zemljište i pseudoglej).

9.3. Kvalitet voda Hidrografsku mrežu čini reka Crnica i potoci koji se ili direktno ulivaju u Crnicu ili se razlivaju ka aluvijalnoj ravni Velike Morave i Crnice. Deo aluvijalne ravni izmeñu Paraćina i toka Velike Morave obiluje mrtvajama koje predstavljaju ostatke nekadašnjih meandara ove reke. Od povremenih tokova teritorijom protiču Bačijski potok, Lozički potok i Kneselački potok.

9.4. Upravljanje čvrstim komunalnim otpadom Organizaciju upravljanja komunalnim otpadom sprovodi JKP Paraćin. U toku je pripremanje odluke o ustuoanju komunalne delatnosti prikupljanja čvrstog komunalnog otpada u opštini Paraćin sa namerom da se ova delatnost ustupi privatnom sektoru oblikom privatno-javnog partnerstva.

77

10. Turisti čki resursi

U samom centru grada na levoj obali Crnice nalazi se hotel Petrus bez kategorije sa 115 ležajeva. Naziv hotela asocira na staro naselje još iz rimskog perioda. Visoka grañevina je jedan od simbola Paraćina. Na 17 km. od Paraćina ka Zaječaru je izletište Grza. Vrelo reke Grze je vizuelno atraktivno sa dva veštačka jezera. Tu je i hotel "Koliba", sa 110 ležajeva i delom smeštajnih kapaciteta koji je u izgradnji, sportskim terenima i privlačnim pejzažima. Na izvorištu reke Crnice locirano je turističko naselje Sisevac. Prelepa borova šuma okružuje i hotel "Borje. U neposrednoj blizini je i srednjevekovni manstir Sv. Sisoje ( prvi put se pominje 1389. god.). U Sisevcu se održava i likovn a kolonija. Manastiri kao turističke destinacije u opštini Paraćin, su: Manastir Sv.Petka u Izvoru, Manastir Sv.Nikola u Svojnovu, Manastir Pokrova Presvete Bogorodice u Lešju. Petruška oblast je posebna kulturno istorijska celina kojoj treba dati poseban značaj. Motel "Dorotej" nalazi se na putu Paraćin - Zaječar kod sela Donja Mutnica, sa 65 ležajeva i dečijim bazenom, A tu su i Motel ''Profesional'' , Motel ''Polet'' i Vila ''Modex''. Turisti čka mapa opštine Para ćin

78

10.1. Broj posetilaca Tabela 103. Broj i struktura turista i ostvarenih t uristi čkih no ćenja, 2006.

Opština Okrug Srbija Ukupno 2859 11837 2006448 Domaći 2441 9951 1537646 Broj turista Strani 418 1886 468842

Ukupno 11986 26376 6592622 Domaći 10460 23052 5577310 Broj noćenja Strani 1526 3324 1015312

Ukupno 8,0 4,1 5,8 Domaći 4,3 2,3 3,6

Prosečan broj noćenja

Strani 3,7 1,8 2,2 Najveći broj turista koji posećuju Paraćin su domaći turisti, koji dolaze iz raznih krajeva Srbije, da bi se uživali na prijatnim izletištima Paraćina i upoznali se sa bogatom istorijom i tradicijom ovog kraja. Dosta je sportista koji dolaze na pripreme u odmaralište ‘’ Grza ‘’ i takoñe veliki broj je dece školskog i predškolskog uzrasta, za koje se na Grzi organizuje rekreativna nastava. Za sada su strani turisti samo u tranzitu (Česi, Poljaci) i vrlo kratko se zadržavaju u Paraćinu ( noćenje u Hotelu ‘’Petrus’’).

10.2. Smeštajni kapaciteti Tabela 104. Smeštajni kapaciteti, 2007.

Destinacija Broj smeštajnih objekata Broj kreveta Iskorišćenost

kapaciteta (%) Paraćin 4 150 Grza 1 110 Donja Mutnica 1 65 UKUPNO 6 325

79

11. Kvalitet života

11.1. Javni sadržaji i rekreativni programi

11.1.1. Sportski sadržaji (tereni, sportske dvoran e, centri za rekreaciju, stadioni)

Paraćin raspolaže svim standarnim sadržajima za održavanje svih vrsta takmičenja ( fudbal, košarka, odbojka, rukomet, plivanje, vaterpolo...), od najnižeg do najvišeg ranga nacionalnog takmičenja. Posebno treba istaći objekte Ustanove sportsko rekreacionog centra „7 Juli“ koji imaju uslova i kapaciteta za organizaciju sportskih takmičenja meñunarodnog karaktera. Sportsko rekreaciono centar ''7. juli'' Paraćin objedinjava halu sportova, pomoćnu novoizgrañenu salu, dva zatvorena bazena, fitness club, fudbalski stadion sa pomoćnim terenima i sportske terene na izletištu ''7. Juli''. Pored Ustanove SRC „7 Juli“ u Parćinu postoji stadion Sportskog društva SFS- „Borac“ i ugostiteljsko-sportski objekat sa otvorenim 50metarskm bazenom „Prestiž“. Sportski tereni u MZ

11.1.2. Rekreativni programi, sportske i predškols ke aktivnosti Razvoj sporta lokalna samouprava opštine ostvaruje preko Sportskog saveza i Ustanove Sportsko Rekreacionog Centra „7 Juli“. Sportski centar u toku 2009. godine pružio usluge za preko 190.000 korisnika u u dva zatvorena bazena, glavnoj i pomoćnoj sali i fudbalskom stadionu. Zastupljene su sve vrste spotova, u okviru sportskih škola i klubova, koji okupljaju sve uzraste dece, omladine. Rekreacija se odvija kroz organizovane grupe korisnika preko

80

poslodavaca, a posebna pažnja se poklanja rekreaciji udruženja dece i osoba sa invaliditetom. Tradicionalne masovne sportske manifestacije koje okupljju veliki broj takmičara svih uzrasta školske dece i omladine ''Sportska zima'' i ''Sportsko leto'' održavaju se leti u centru grada, a zimi u SRC''7.juli'' u Paraćinu.

11.2. Crkve i hramovi Na teritoriji opštine Paraćin postoje brojni kulturno-istoriski spomenici koji zbog svoje istoriske, arhitektonske i likovne vrednosti, predstavljaju značajnu dopunu prirodnim lepotama ovog kraja:

-Crkva Sv.Troice u Paraćinu -Manastir Sv.Sisoja u Sisevcu -Manastir Pokrov Presvete Bogorodice u Lešju -Manastir Sv. Petke u Izvoru -Manastir Sv. Nikola u Svojnovu -''Mala Sveta gora''-manastiri: Sv.Jovan Glavosek, Namasija u Zabrezi, Petruša, crkva Sv. Arhanñel, crkva Krasa -Srednjevekovni grad Petrus (ostaci grada) kod Zabrege

11.3. Lokalni centri za okupljanje

11.3.1. Biblioteke Gradska narodna biblioteka dr Vićentije Rakić čiji su koreni u čitalaštvu skraja 19. veka i čitaonice s početka 20. veka, po bibliotečkim pravilima radi skoro čitav vek. Danas je to savremena ustanova opremljena računarskom tehnikom I modernism inventarom. Zgrada biblioteke pod zaštitom je zavoda za Zaštitu spomenika kulture.

11.3.2. Parkovi Gradski park ‘’Centar’’ nalazi se u centralnom delu Paraćina i zahvata površinu od 2,50 ha, ostali parkovski sadržaji su u okviru gradskog sportskog centra ‘’7.juli’’ Paraćin, i gradskog keja pored reke Crnice. Izletište Grza Na 17 - om kilometru puta Paraćin - Zaječar locirana je Grza - Izletničko rekreativni lokalitet koji leži na obalama reke Grze. Vrelo reke Grze je po mnogo čemu karakteristično i veoma atraktivno. Dva veštačka jezera, nikoga ne ostavljaju ravnodušnim, pogotovu ne ribolovce. Izletište Sisevac Na izvorištu reke Crnice locirano je turističko naselje Sisevac sa prelepom borovom šumom. U neposrednoj blizini je srednjevekovni manastir Sv. Sisoje iz 1389. god.

81

11.3.3. Lokalni društveni centri U Parćinu aktivno funkcioniše Klub penzionera u adekvatno ureñenom prostoru o kome se stara lokalna samouprava preko Centra za socijalni rad. Klub organizuje kulturne programe za stare, rad u sekcijama, razmenu poseta i druženja sa drugim klubovima u Srbiji, česte izlete i ekskurzije. Od 2008. god. u funkciji je Dnevni centar za decu sa posebnim potrebama, koji postiže značajne rezultate u uključivanje dece sa posebnim potrebama u život lokalne zajednice.

11.3.4. Kulturni centri Nova institucija kulture, Kulturni centar-“Paraćin” utemeljen je na aktivnostima K.P.Z.- Kulturno prosvetne zajednice. U formalno pravnom smislu nasledjuje njena prava i obaveze. Kulturni centar Paraćin pokreće, organizuje i realizuje brojna kulturna dešavanja:

- Tradicionalnu Sisevačku likovnu koloniju- održava se od 1975. godine afirmiše Paraćin i obogaćuje galerijski fond slika. - Manifestacije republickog ranga, ”Susreti sela” neguje izvornost, običaje i poetiku našeg, pomoravskog kraja. - Brojne izložbe, koncerti, promocije, književne večeri, predavanja, predstavile su paraćinskoj publici imena koja su iskoračila iz lokalnih i srpskih okvira.

- Deo navedenih aktivnosti olicinih u pomenutim imenima, dovoljna su baština za delovanje Kulturnog centra “Paraćin”, kao matične ustanove kulture.

- Iinicijator je mnogih kulturnih programa u opštini iz oblasti: književnosti, likovne i muzičke umetnosti, Centar za kulturu redovno je domaćin renomiranih stvaraoca iz pomenutih oblasti. Tokom leta Centar organizuje koncerte na otvorenom koji su uglavnom primereni ukusu mlañe publike.

11.3.5. Pozorišta Pozorišta Paraćin ima dugu tradiciju, od 1. oktobar 1926. godine, kada je osnovano prvo diletantsko pozorište grada Paraćina. Odlukom SO Paraćin od 30. decembra 2002. godine, pozorište menja svoj status i sam naziv tako da postaje ''POZORIŠTE PARAĆIN'' i to kao ustanova u kulturi od značaja za opštinu Paraćin. Za svoj rad Pozorište ''Paraćin'' je nagrañivano mnogim odlikovanjima i priznanjima, a svakako je najveća Vukova nagrada iz oblasti kulture. Ogromno bogatstvo pozorišta ''Paraćin'' jeste to što ima svoju zgradu, funkcionalnu sa 382 sedišta što omogućuje repertoarski rad.

11.3.6. Muzeji Od 1975. godine odlukom SO Paraćin osnivanju muzeja započinje rad ''Zavičajnog muzeja'' u opštini Paraćin. Krajem 1977. godine skromna ali vredna zbirka prikupljenih muzealija smeštena je u jednu od prvih spratnih zgrada u Paraćinu sagrañenu sredinom XIX veka u ulici Maksima Gorkog br. 17 poznatoj kao „Ružićeva kuća“.

Danas Zavičajni muzej u Paraćinu poseduje brojne eksponate i studijski materijal sa pratećom muzejskom dokumentacijom rasporeñen u okviru odeljenja za arheologiju, istoriju i etnologiju

82

sa brojniom zbirkama. U okviru muzeja postoje sledeća odeljenja: Odeljenje za arheologiju, Odeljenje za istoriju, Odeljenje za etnologiju. Pored ovih odeljenja u Zavičajnom muzeju u Paraćinu stalno radi konzervatorska radionica i muzejska biblioteka koju čini preko 3000 stručnih naslova i časopisa.

11.4. Aktivnosti u kulturi (kulturne manifestacije, proslave, festivali, parade, svečanosti, koncerti)

Tradicionalne manifestacije u opštini Para ćin su: -Sajam privrede -''Dani vina'' u Trešnjevici -''Džigeranijada'' – u organizaciji BID Zone ''Korzo''- Paraćin -Tradicionalna ''Sisevačka likovna kolonija'' -''Đačka likovna kolonija'' na Grzi -Kulturno i sportsko leto i sportska zima -''Meñunarodni eko-kamp'' na Grzi -''Moto šou'' – skup ''bajkera'' iz cele Srbije

U okviru manifestacije Kulturno leto koje organizuje Kulturni centar opštine Paraćin, održavajhu se koncerti na otvorenom u centru grada, gde nastupaju poznati izvoñači i grupe, koje okupljaju masovan broj posetilaca kako iz opštine Paraćin tako i iz gradova iz regiona. U vreme ove manifestacije u okviru pozorišta ‘’Paraćin’’ odvijaju se pozorišne predstave ‘’Pod vedrim nebom’’, gde nastupaju kako glumci paraćinskog pozorišta tako i gostujuća pozorišta iz cele Srbije. U Paraćinu se već duži niz godina organizuje manifestacija ‘’Dani vina’’ u Trešnjevici, koja okuplja proizvoñače domaćeg vina kako iz okoline Paraćina tako i iz regiona, koja je iz godine u godinu masovnija i dobija sve značajniji karakter. U okviru Bid zone u Paraćinu već 3 godine za redom organizuje se ‘’Džigeranijada’’, manifestacija gde se uz dobru muziku jede džigerica sa roštilja i pije pivo.

11.5. Zabava i usluge

11.5.1. Restorani U opštini Paraćin postoje kako restorani domaće kuhinje tako, restorani sa internacionalnim menijem picerije i kafei. Od restorana domaće kuhinje tu su Restoran ‘’Mihajlović’’, restoran ‘’Aqua’’ u etno stilu koji je smešten na ulazu u Paraćin sa auto-puta. Postoje i picerije : ‘’Apis’’, ‘’Pizza hitt’’ u centru grada. Bioskopi Tabela 105. Broj bioskopa, bioskopskih sedišta, pro jekcija i posetilaca, 2006. Opština Okrug Srbija Broj bioskopa - 2 120 Broj sedišta u bioskopskim salama - 798 48398 Broj projekcija - 1020 59173 Broj posetilaca - 17572 1720223 Iskorišćenost bioskopskih sala (%) - 4 7,1 Broj posetilaca na 1000 stanovnika - 80 250

83

11.5.2. Šoping zone i maloprodajni centri Šoping zona u opštini Paraćin je u centru grada odnosno u BID Zoni, gde je najveći broj butika i lokala kao i supermarketi kao i ekspoziture većine banaka. Takoñe u BID Zoni postoje dva tržna centra ‘’Kocka 1’’ i ‘’Kocka 2’’ kao i tržni centar ‘’Fontana’’ u neposrednoj blizini BID Zone.

12. Lokalni razvoj u relaciji sa regionalnim i državnim strateškim dokumentima

Strategija održivog razvoja opštine Paraćin od 2008-2017. godine usaglašena je sa sledečim strateškim dokumentima na nacionalnom nivou: - Strategija za smanjenje siromaštva u Srbiji - Nacionalna strategija zapošljavanja - Strategija razvoja privrede - Strategija razvoja poljoprivrede Srbije - Strategija malih i srednjih preduzeće i preduzetništva u RS - Strategija razvoja socijalne zaštite - Nacionalna strategija upravljanja otpadom Osim ovih dokumenata, usaglašena je i sa sledećim meñunarodnim dokumentima: - Povelja evropskih gradova i opština o održivosti, usvojena od strane učesnika Evropske konferencije o održivim gradovima i opštinama – Olborška povelja - Povelja planete Zemlje - ‘’ Poziv iz Hanovera ‘’ - ‘’ Poziv iz Johanesburga ‘’ - ‘’ FANO principi ‘’ Ključni problem lokalnog ekonomskog razvoja opštine Paraćin je isti kao i na regionalnom i državnom nivou, a to je visoka stopa nezaposlenosti i nepovoljna privatizacija društvenih preduzeća. Paraćin je grad sa razvijenom industrijom i dugom tradicijom proizvodnje štofova, stakla, cementa, prehrambenih proizvoda i grañevinskog materijala. Procesom privatizacije ovih industrijskih giganata, došlo je do otpuštanja velikog broja radnika, tako da je u Paraćinu nezaposlenost gorući problem (stopa nezaposlenosti za 2007. god. je 35,55%).

Problem nezaposlenih lica koja su ostala bez posla u preduzećima koja su otišla u

stečaj, je problem siromaštva koji pogaña opštinu Paraćin, kao i ostale opštine okruga i Srbije. Zato se opština Paraćin svojom Strategijom socijalne zaštite lokalne samouprave, nadovezala na Strategiju socijalne politike RS. Potencirajući i prepoznavajući ovaj problem, opština pokušava da stvori pogodnu klimu za život u zajednici, počev od omogućavanja minimuma životnog standarda ( hrana, odeća, stan i sl. ), pa do zadovoljavanja mnogih kreativnih potreba grañana ( udruživanje, stvaralaštvo, pripadanje ). Jedan od bitnih problema u privredi je i neadekvatna kadrovska osposobljenost stručnjaka sa srednjom i visokom stručnom spremom, koji ne raspolažu znanjima i veštinama savremenog načina poslovanja. Ovaj problem je istaknut u Strategiji održivog razvoja opštine

84

Paraćin, a njegovo rešavanje je u pristupanju realizaciji Nacionalne strategije za smanjenje siromaštva u našim uslovima, sa kojom je naša Strategija održivog razvoja usaglašena i nalazi se na istoj relaciji. Privatni sektor malih i srednjih preduzeća je fleksibilniji i lakše prilagodiv uslovima tržišta i privreñivanja. Na svim nivoima organizovanja, otežavajući faktori su nepovoljni i skupi krediti, neophodnost primene savremenih znanja i veština u organizaciji i načinu poslovanja, kao i osluškivanje svih relevantnih faktora u okruženju koji mogu da utiču na poslovanje. Zbog opredeljenja da sektor privatnog preduzetništva treba da u narednom periodu preuzme višak radne snage, neophodno je na nivou opštine uvesti opštinske takse koje bi išle u fond za nova zapošljavanja. Zbog toga se ovaj segment lokalnog razvoja oslanja na Strategiju malih i srednjih preduzeća i preduzetništva u RS. Privatni sektor je u Paraćinu relativno dobro razvijen u odnosu na druge opštine, ali to ne znači da ga ne treba dodatno razvijati. Poljoprivredna proizvodnja u opštini Paraćin je po svojim karakteristikama odraz stanja u poljoprivredi, na nivou države. Velika usitnjenost katastarskih parcela, zastarela oprema i mašine, starenje seoskog stanovništva zbog migracije mladih ka gradskom jezgru, nedovoljna edukacija stanovništva i šarenilo u poljoprivrednoj proizvodnji, doveli su do nekonkurentne proizvodnje, kako zbog cena, prinosa, tako i kvaliteta koji se traži na tržištu EU. Strategija razvoja poljoprivrede Srbije, isto kao i Strategija održivog razvoja opštine Paraćin, navodi mogućnosti rešavanja ovog problema, koji se ogledaju u: inteziviranju poljoprivredne proizvodnje, ukrupnjavanju parcela- komasaciji, podsticaj gajenju novih biljnih i životinjskih vrsta, proizvodnji zdrave hrane i td. Svi ovi problemi ne mogu da se rešavaju samo na lokalnom nivou, već je neophodna podrška na državnom nivou, kroz usklañivanje zakonske regulative. Stvaranje pozitivne poslovne klime, stimulativne za domaće i strane investitore, jedan od prioritetnih zadataka lokalne samouprave, u funkciji ekomomskog razvoja.