УНИВЕРЗИТЕТ „СВ. КЛИМЕНТ ОХРИДСКИ“ - БИТОЛА

ЕКОНОМСКИ ФАКУЛТЕТ – ПРИЛЕП

МАГИСТЕРСКИ ТРУД

Модели на електронска трговија со

фокус на моделите на приход од

дигитални содржини

Ментор: Кандидат:

Доц. д-р Марјан Ангелески Ана Крстевска

Прилеп, 2014

КОМИСИЈА ЗА ОЦЕНКА И ОДБРАНА:

Ментор : _______________________________

____________________________________________

Член: _______________________________

____________________________________________

Член: _______________________________

____________________________________________

Дата на одбрана:

_________________________

ИЗЈАВА

Јас, Ана Крстевска, изјавувам дека поднесениот магистерски труд под наслов

„Модели на електронска трговија со фокус на моделите на приход од дигитални

содржини“ е мој самостоен труд кој е резултат на самостојна научна работа.

Во согласност со претходното изјавувам дека ги прифаќам сите права, обврски и

одговорности кои произлегуваат од актите кои ги регулираат правата на авторските и

сродните права.

ИЗЈАВУВА

___________________________

Содржина

ВОВЕД ..................................................................................................................................................... 5

Дел I: ЕЛЕКТРОНСКАТА ТРГОВИЈА И ДИГИТАЛНИТЕ СОДРЖИНИ КАКО МОЖНОСТ ЗА

ОСТВАРУВАЊЕ НА ПРИХОД .................................................................................................................. 8

1. Електронската трговија и придобивките од нејзиното користење .......................................... 8

1.1. Развој на електронската трговија.......................................................................................... 8

1.2. Kонцептуализација и класификацијана електронската трговија .................................... 11

1.3. Предности и ограничувања на електронската трговија ................................................... 16

2. Дигиталните содржини како тренд во новата економија ....................................................... 20

2.1 Создавање дигитални содржини ......................................................................................... 20

2.2. Дигиталните медиуми и глобалните комуникации .......................................................... 22

2.3. Иднината на дигиталните содржини .................................................................................. 25

Дел II: ВЛИЈАНИЕТО НА БИЗНИС МОДЕЛИТЕ ВРЗ ЕЛЕКТРОНСКАТА ТРГОВИЈА .............................. 32

1. Бизнис модели и нивните карактеристики ............................................................................... 32

1.1. Структура на бизнис моделите ........................................................................................... 32

1.2. Елементи на бизнис моделите ............................................................................................ 33

1.3. Функција на бизнис моделите ............................................................................................ 35

2. Типологија на моделите и формите на електронската трговија ............................................. 37

2.1. Модели и форми на интеракција меѓу партиципиентите во електронската трговија ... 37

2.2. Модели и форми според природата на производите и услугите .................................... 43

2.3. Иновативни модели и форми на е-трговија ...................................................................... 57

Дел III: МОДЕЛИ НА ПРИХОД ОД ДИГИТАЛНИ СОДРЖИНИ ............................................................ 63

1. Продажба преку интернет – приходи од електронски медиуми ........................................... 63

2. Видови модели на приход на интернет содржини .................................................................. 69

3. Истражување на нови дигитални модели на приход .............................................................. 77

Дел IV: МОДЕЛИ НА ЕЛЕКТРОНСКА ТРГОВИЈА И МОДЕЛИТЕ НА ПРИХОД ОД ДИГИТАЛНИ

СОДРЖИНИ СОДРЖАНИ ВО РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА .................................................................. 82

1.Анализа на електронската трговија во Република Македонија ............................................... 82

2. Анализа на дигиталните содржини во Република Македонијa .............................................. 85

3. Анализа на моделите на приход од дигиталните содржини во Република Македонија ..... 89

Заклучок ............................................................................................................................................. 103

Користена литература ....................................................................................................................... 107

ВОВЕД

Проблем на истражување

Проблематиката со која се занимавам во моето истражување е

револуционерниот удар на интернетот, кој претставува меѓународна мрежа која

доведува до длабинско менување на економијата, потрошувачката сегментација,

однесувањето на пазарите и индустриската структура во целост.

Особен акцент во истражувањето ставам на тоа како електронската трговија и

дигиталните содржини придонесуваат за електронско олеснување во однос на

комерцијалните трансакции, функционирањето на бизнисите и пристапот на

потрошувачите чии потреби треба да се задоволат.

Дефинирање на предметот на истражување

Како предмет на ова истражување се јавуваат моделите на приход од

дигиталните содржини, нивната застапеност, придобивките од нив и од користењето на

е-трговијата и нивната улога во привлекување на потрошувачите, со крајна цел

зголемување на профитабилноста во било кој домен. Исто така, овој труд содржи и

информации за степенот на дигитализација во Р.Македонија и за тоа како дигиталните

содржини како тренд се практикуваат на локално ниво.

Резултати од досегашни истражувања

Процесот на дигитализација има огромно значење за електронската трговија,

бидејќи обезбедува информации од секаков вид во сите формати со цел поефикасно да

се задоволат побарувањата од потрошувачите.

Дигиталното презентирање на содржини се доста популарни на интернет и истите се

мошне погодни за привлекување на потенцијалните потрошувачи, а со цел

остварување на приход од истите.

Цели и хипотези на истражувањето

Како основна цел на истражувањето е да се даде подетална слика и опис на

користењето на моделите на приход од дигиталните содржини и нивното значење во е-

трговијата , како во економијата, така и во општествениот живот. Како дополнителни

цели се анализирање на состојбата на интернетот и влијанието врз потенцијалното

окружување преку користење на платени или неплатени дигитални содржини. Во

контекст на истото, се испитуваат и дигиталните содржини кои делуваат на подрачјето

на Република Македонија, но и на пазарите надвор од нашата територија, односно на

глобално ниво.

Методи, техники и инструменти на истражување

За истражувањето, најголем дел од податоците се темелат на анализа од

текстови и информации достапни на интернет, како и користење на стручна литература

и веќе постоечки истражувања кои се направени од компании и стручњаци кои се

занимаваат со ова поле на проблематика. Користам исто така и податоци од

истражувања кои се направени на домашниот пазар во Р.Македонија.

Една од методите кои ќе се користат за добивање на податоци од интернет

корисниците , нивното мислење и потреби, на светскиот пазар и во Република

Македонија, ќе биде ИНТЕРНЕТ ИСТРАЖУВАЊЕ. Неговата намена како техника е да

биде искористена за добивање база на податоци за тезите кои ќе бидат разработени. Со

истражувањето, може да се анализира соодветна таргет група и да се извелчат

потребните информации од неа. Таа , како метода, е поедноставн а и за истата не се

потребни големи финансиски средства.. On – line истражувањата често не даваат точни

информации и како главен недостаток на истите е што даваат непредвиливи повратни

одговори , бидејќи не се има можност за контрола врз испитаниците. Меѓутоа оваа

техника овозможува да се соберат голем број на статистички податоци кои ке дадат

слика за застапеноста и користењето на дигиталните содржини и придобивките од нив

на интернет.

Друг инструмент кој го користам при истражувањето е набљудувањето. Овој

метод се однесува на опсервација на потрошувачите и нивните навики за користење на

дигитални содржини, следење на самата појава, односно дигитилизација и

присуството на дигиталните содржини на интернет.

Очекувани резултати од истражувањето

Со овај труд очекувам да биде потврдена застапеноста на е-трговијата како главен

канал на дистрибуција на информации, добра и услуги. Преку моделите на е-трговија

се овозможува еден систем на продавање , купување, пренос или размена на производи

или информации преку компјутерските мрежи. Бидејќи, фокусот е ставен на моделите

на приход од дигитални содржини, очекувам да се истакнат позитивните придобивки и

процентот на профит со самиот начин на нивното функционирање.

8

Дел I: ЕЛЕКТРОНСКАТА ТРГОВИЈА И

ДИГИТАЛНИТЕ СОДРЖИНИ КАКО МОЖНОСТ ЗА

ОСТВАРУВАЊЕ НА ПРИХОД

1. Електронската трговија и придобивките од

нејзиното користење

1.1. Развој на електронската трговија

Интернет технологијата ја отвори вратата на концептот на целосна електронска

економија со овозможување на создавање на иновативни деловни пристапи во областа

на продажбата, купувањето и дизајнирањето на внатрешните процеси. Фокусот на

модерните бизнис организации на глобалните пазари вклучува интеграција на

информатичката и комуникациската технологија, која обезбедува проток на податоци,

без просторни ограничувања. Со менување на концептот на работење, се интегрираат

нови технологии и сет на промени во однос на животната средина а во исто време и во

рамките на организацијата. Од структурата на пазарот како место на информации

добиени се неизбежни елементи, во прилог на производи, услуги и пари. Доменот на

промена и интервенции како пристап за управување значително го менува развојот на

глобалната компјутерска мрежа и служи како поддршка во реализацијата на

вообичаените дневни задачи, но, исто така, помага и во донесување на стратешки

одлуки на организацијата, како одраз на успехот во економската средина. Потрагата по

повеќе потрошувачи и зголемената конкуренција влијаат на развојот на нови

карактеристики и промени во областа на деловните процеси. Додека пак, со

стекнувањето на пазарни предности, имплементација и користење на електронски

средства, како виртуелни канали, докажано е дека бизнисот ќе биде ефективен и

ефикасен начин на размена на стоки и услуги. Успехот на организацијата се заснова на

способноста да се дефинира стратегија и цели, кои ќе обезбедат прилагодување кон

барањата на пазарот и имплементација на нови технологии и софтверски решенија, со

користење на соодветни алатки за да се измерат постигнатите резултати во сите фази

9

на индивидуалните активности. Електронската револуција е призната и опфаќа

поширок економски контекст, вклучувајќи ги и внатрешните процеси и бизнис

организации, како и сите видови на електронска трговија, потрошувачите, но треба да

се земе во предвид и тоа што го вклучува и пазарот на животната средина која влијае

на целокупните состојби на активностите на организацијата. Почнувајќи од оваа

популација, може да се прифати ставот дека електронската економија, која веќе работи

во нашата средина, е претставник на три главни компоненти:

1. инфраструктура за поддршка на е-бизнис,

2. електронски бизнис процеси (како да се имплементира бизнис)

3. e-commerce трансакции (продажба и купување).1

Eлектронската трговија е експлозивно појавување на Интернетот како главен

канал на дистрибуција на добра, услуги, дури и на менаџерски и професионални

работи. Сето ова доведува до длабинско менување на економијата, пазарите и

индустриската структура, производите и услугите и нивниот тек, потрошувачката

сегментација и однесување, работните пазари. Ударот е голем и врз општеството и

политиката, дури се чувствува и влијание на начинот на кој го гледаме светот.

Електронската трговија по дефиниција е процес на купување, продавање, пренос или

размена на производи, услуги или информации преку компјутерски мрежи,

вклучувајќи го и Интернетот.

Значењето на електронската трговија е менувано во текот на изминатите 30

години. На почетокот под електронската трговија се подразбирало електронско

олеснување на комерцијалните трансакции, користејќи технологија како EDI и EFT.

Оваа технологија е измислена во доцните 1970-те год. и им дозволува на бизнисите да

праќаат трговски документи, како што се нарачки преку електронски пат. Примена на

компјутерската електроника во продавниците во втората половина на 70-тите години

се случува во две насоки, имено: новата технологија ја најде својата примена во

традиционалните трговски институции, развојот на компјутерите и комуникациите,

како и поддршка за формирање на нова институција - електронската трговија.

Електронските маркетинг канали и е-трговија во текот на 80-тите години се споменати

1Elektronsko poslovanje-skripta za pripremu prijamog za master studije,str 29

10

првенствено во визиите за развој на големи бизнис системи. Големите компании имаат

сознание за можноста за проширување на своите бизниси, а тоа е многу важен

инструмент. Зголеменото прифаќање на кредитните картички и телефонското

банкарство во 1980-те год. се исто така форми на електронска трговија. Како друга

форма на електронска трговија може да се спомене авионската резервација, која во тој

период била карактеристична за Sabre во САД и Travicom во Англија.Од 1990-те год.

па навака, електронската трговија вклучува и планирање на ресурсите во

претпријатијата, пребарување и складирање на податоци. До 1991 год. трговското

користење на Интернетот беше стриктно забрането. Иако Интернетот стана доста

познат околу 1994 год. потребни биле 5 год. за изградба на сигурносни протоколи. До

крајот на 2000 год. многу Европски и бизнис компании од Америка почнале да ги

нудат нивните услуги преку WWW.

Иако електронската трговија е нов феномен од крајот на 1990-тите, веќе има

кратка, бурна историја. Историјата на електронската трговија може да се подели во три

периоди: Почетните години не електронската трговија беа период на експлозивен раст

и извонредни иновации, започнувајќи во 1995 со првата широко распространета

употреба на веб-мрежата за рекламирање на производите. Овој период на експлозивен

раст беше прекинат во март 2000 кога берзанските проценки за .com компаниите го

достигнаа својот врв и потоа започнаа да се рушат.Настапи период на

преиспитување,следен со цврсти двоцифрени стапки на раст во тој тековен период. Во

2006, електронската трговија влезе во период на редифинирање, со појавата на

мрежите за социјално поврзување и содржини генерирани од корисниците,

споделувајќи веб-страници кои што привлекуваат огромна публика.2

Многу различни компании се движат во развојот на нови пазарни стратегии,

една од оригиналните беше врзано конкретно за примена на иновации во областа на

електрониката и комуникација,како и барањето можност да се зголеми удобноста на

шопингот и да се обезбедат услови за услуги и купување од дома. Во средината на 90-

тите години на дваесеттиот век, концептот на е-трговија почнува да се поврзува

исклучиво на продажбата на трансакции кои се одвиваат на интернет. Од моментот на

преминување од трансакцијата-за-вистински сајбер (Интернет) простор, развојот на е-

трговија напредува со неверојатна брзина.Човек не мора сепак, го изгубиме од вид дека

2Лаудон, Кенет К, Електронска трговија- бизнис, технологија, општество, Скопје 2010, стр. 30

11

во прилог на високо софистицирани и мрежата ориентирана информатичката

технологија треба да се исполнат некои предуслови за развој на е-трговија ќе биде

оптимално. Овие предуслови се: социо - економска средина и култура, и навики на

деловното опкружување (пазарната инфраструктура).

Социо - економската средина е позитивна потпора на развојот на електронската

трговија на интернет и најважното нешто е тоа што таа е стабилна, особено во поглед

на стабилноста на цените инивоата на инфлација.Ако овој услов не е исполнет

електронската трговија ќе се соочи со бројни проблеми, може да има одредени загуби

ако дојде до пораст на цените во периодот на трансферот на пари.Во прилог на

стабилноста на цените, потребно се и стабилни прописи во водењето на деловните

книги.Во земјите со развиена култура, компјутер и телефон се основни средства за

комуникација и шопинг. Исто така, во последната деценија, телефонот се повеќе се

заменува со интернет. Урбаните жители имаат тенденција да купуваат без остварување

на личен контакт: телефонски нарачување на вечера, купување книги на интернет,

собирање пари преку слот и така натаму. Навиките на населението да купуваат за

задоволување на основните потреби без директен контакт, е во корист на брзиот развој

на електронската трговија.

Електронската трговија треба континуирано да се развива и да биде следена од

страна на пазарната инфраструктура во однос на нејзиниот развој. Пазарната

инфраструктура вклучува електронска берза, како штосе инфраструктура на банка за

развој (постоење на кредитни картички) прифаќање на платежни картички, да се

промовира ширење на интернетот од страна на државата (давање бесплатни часови на

ИТ, Интернет писменост на населението, итн.) и развивање на компјутерски мрежи на

големи комуникациски компании.

1.2. Kонцептуализација и класификацијана електронската трговија

Популаризацијата на е-трговијата отвори дискусија во економијата за

соочувањето со тој нов предизвик , а во исто време и подигање на свеста за важноста

на одлуката за довербата и желбата на клиентот да верува дека ќе се задоволат

неговите барања. Веб-сајтовите може да го убедат купувачот да му верува на

продавачот. Репутацијата на базираните системи на доверба, ја подобруваат оценката

12

на продавачот со тоа што дозволува да го фати на колективна перцепција на доверба и

генерирање на голем интерес во различни модели на угледот.

Концептуализацијата на производот ја воведе идејата за интегрирање на

најдоброто решение и обезбедување на најефективниот канал на комуникација со цел

иднината на производот да биде најоптимална понуда за купувачот и да биде основа

зарастечка платформа на е-трговијата.

На прв поглед, активностите на електронската трговија се слични со

активностите кои што се одвиваат при он-лајн продажба на сопствените добра и

услуги, но тоа е само привид кој го стекнува он-лајн купувачот. Всушност,

продавачите на добра и услуги преку веб-страници по своите елементи и

функционалност, а можеби и по дизјан се слични, но фикциите на он-лајн трговците,

па оттука и на трговските веб места далеку се побројни. Сепак, продавачот на добра и

услуги претежно се концентрира на производство на добра и давање на услуги, каде

што веб му е само пат до потрошувачот. Електронскиот трговец (исто како и оној

традиционалниот) во главно не произведува ништо, туку на потрошувачите им го нуди

она што други го произвеле или го даваат како услуга. Затоа неговото место на веб,

обично ќе биде насочено на потрошувачите и посебно на конкуренцијата –

поддржувајќи и остварувајќи суптилни маркетинг активности.

Трговијата може да се остварува со нешто што некој претходно го произведил

или има намера да го произведе. Електронските трговци, по правило, нудат на

продажба добра и услуги од поголем број на извори, неретко неконкурентни, па

нивниот однос со добавувачите ќе биде различен од односот на продавачот, на добра

или услуги кои сам ги произведил, со неговите добавувачи. Тоа, секако, нема да може

да се види на веб страната на електронскиот трговец, но ќе има големо влијание на

функцијата на неговото веб место.

Затоа трговското веб место мора да поддржува различни облици на

комуникација, а функционалноста мора да му биде таква да може брзо да реагира не

само на промените на пазарот на продажба, туку и на пазарот на набавка.Така, он-лајн

трговецот е посредник помеѓу изворниот произведувач и крајниот купувач, па

неговото место е негде на средина на синџирот на вредности кој најчесто сам и го

формира. Исто така, електронскиот трговец создава електронски пазар, па неговата

грижа во голема мера е насочена кон одржување и поддршка на таквиот пазар ( или

13

пак повеќето од нив), што што никако не е случај со продавачот на сопствени

производи или услуги.3

Карактеристиките на електронската трговија првенствено се однесуваат на:4

Сеприсутност - На традиционалните трговски пазари, пазарот е местото каде

што трансакциите се изведуваат. Сеприсутност значи електронската трговија

своето присуство да го остварува без какви било физички или временски

ограничувања. Трговија може да се направи од компјутер од дома, од работа,

автомобил и така натаму. Од гледна точка на клиентите , сеприсутноста значи

намалување на цените при трансакција, или во поопшта смисла разгледување на

т.н. намалување на когнитивната и ментална енергија кои се потребни за

вршење на трансакцијата.

Глобален домет - Технологија заедно со Е-трговијатаовозможува да се

надминат географските, временските, националните и културните бариери

ширум светот. Овозможена е непречена трговија, каде “продажниот простор“

вклучува милијарди потрошувачи и милиони бизниси.

Универзални стандарди - Технички стандарди на Интернет на кои претежно се

базира e-Commerce се универзални стандарди, заеднички за сите народи и сите

граѓански заедници на планетата. Универзалните стандарди и трошоците го

намалуваат пребарувањето на пазарот, односно напорот кој треба да се направи

за да се најде соодветна понуда,која ќе биде единствена, сеопфатна на

глобалните пазари, во која описот и цената на производот може лесно и

евтинода бидатпрезентирани на сите учесници во трговијата, каде притоа

станува лесно за наоѓање на најдобратацена на еден производ. Технологијата на

електронско тргување за прв пат во историјата обезбедува лесен начин за

наоѓање на сите добавувачи, цени и услови на испорака на даден производ

насекаде во светот.

Богатство –Богатството со информации зависи од содржината и комплексноста

на пораката. Со него се овозможени аудио, видео и текстуални пораки

интегрирани во единствена маркетинг порака и потрошувачко искуство.

3Panian , Zeljko, Izazovi elektronicog poslivanja, Zagreb – Narodni novine, 2002, str. 79 - 80

4Лаудон, Кенет К, Електронска трговија- бизнис, технологија, општество, Скопје 2010, стр. 14 - 17

14

Богатството на традиционалните пазари ги прави да изгледаат како моќно,

продажно или комерцијално опкружување.

Интерактивност –технологија која функционира преку интеракција со

корисникот. Интерактивноста овозможува двонасочна комуникација помеѓу

купувачот и продавачот, каде продавачот преку интранет го ангажира купувачот

на начини кои се слични со директното искуство, но на многу поглобално ниво.

Густина на иформации – Технологијата драстично ги намалува трошоците за

обработка, складирање и пренесување на информациите и го зголемува нивниот

квалитет, со што информациите стануваат поевтини, пообилни и поточни. Исто

така, валутата, прецизноста и актуаленоста на информациите значајно се

зголемиле и се достапни за сите учесници на пазарот.

Персонализирање / корисничко приспособување –Технологијата овозможува

персонализирани маркетинг пораки да бидат испратени на специфични

индивидуи со прилагодување на пораката и на производите и услугите според

индивидуалните карактеристики – интересите, името и претходно остварените

купувања на личноста. Кај корисничкото приспособување испорачаниот

производ или услуга се засновани на приоритетите на корисникот или

претходното однесување.

Социјална технологија - социјално поврзување преку интернет и содржини

генерирани од корисникот. Новите интернет и социјални бизнис модели им

даваат можност на корисниците за креирање и дистрибуција на содржини, како

и поддршка на мрежите за социјално поврзување.

Електронската трговија има три форми, зависно од степенот да дигиталност׃

продуктот, процесот и добавувачкиот застапник. Сите три форми можат да бидат

физички или дигитални. Зависно од тоа имаме ״чиста״, односно акснорткеле ״анмулед״

трговија. Физичките организации го изведуваат нивниот бизнис off-line, продаваат

физички производи преку физички застапници (brick-and-mortar). Организациите кои

ги извршуваат нивните активности исклучително online уште се познати и како

виртуелни организации (pure-play). Исто така има организации кои извршуваат некои

активности од електронската трговија, но нивните примарни активности ги извршуваат

во физичкиот свет (click-and-brick). Најголем дел од електронската трговија се

извршува преку Интернет, но таа исто така може да се спроведе и преку приватни

мрежи, како што се VAN’s (value-added networks) и LAN’s (local area networks).

15

Скелетот на електронската трговија го сочинуваат׃

1. на самиот врв се апликациите на електронската трговија (директен маркетинг),

барање работа, online банки, Е-влада, аукции, сервиси на потрошувачите… ;

2. сервиси за поддршка (луѓе, јавна политика, маркетинг и рекламирање, бизнис

партнерство);

3. инфраструктура.

Во однос на природата на трансакциите или интеракциите ја имаме следната

класификација на електронската трговија5 ׃

1. бизнис-бизнис (business-to-business, B2B). Модел на електронска трговија каде

сите учесници се од бизнис секторот или други организации.

2. бизнис-корисник (business-to-consumer, B2C). Модел на електронска трговија

каде бизнисите продаваат на индивидуални купувачи.

3. бизнис-бизнис-корисник (business-to-business-to-consumer, B2B2C). Модел на

електронска трговија каде бизнисот снабдува со некој производ или услуга свој

клиент-бизнис, кој пак држи свои сопствени клиенти.

4. корисник-бизнис (consumer-to-business, C2B). Модел на електронска трговија

каде индивидуалци го користат Интернетот со цел да продадат одредени

производи или услуги на организации или бизниси.

5. корисник-корисник (consumer-to-consumer, C2C). Модел на електронска

трговија каде купувачите директно им продаваат на други купувачи.

6. мобилна трговија (mobile commerce, m-commerce). Активности и трансакции на

електронска трговија спроведени во безжично опкружување.

7. размена-размена (exchange-to-exchange, E2E). Формален систем кој поврзува две

или повеќе размени.

8. бизнис-вработени (business-to-employees, B2E). Модел на електронска трговија

каде организацијата испорачува производи, услуги, или информации до

нејзинитеиндивидуални вработени.

9. бизнис-влада (business-to-government, B2G). Модел на електронска трговија каде

имаме јавни набавки на владата, плаќање царини и даноци од страна на

компаниите по електронски пат.

5Efraim Turban, Electronic commerce: A Managerial Perspective 4/E, Prentice Hall, 2006

16

10. влада-корисник (government-to-consumer, G2C). Модел на електронска трговија

каде имаме јавни услуги насочени кон индивидуалните корисници по

електронски пат.

1.3. Предности и ограничувања на електронската трговија

Најзначајнaтa карактеристика на електронската трговија е брзо и радикално

менување на начинот на кој се врши трговија или размена. Е-трговијата носи големи и

неочекувани промени во начинот на традиционалната трговија, значително стеснување

во однос на достапноста на информации меѓу учесниците на пазарот, од потрошувачи

до трговци, до разни посредници. Преку моќен сет на интерактивни, богати содржини

и персоналните пораки сега може да бидат претставени на избраната целна публика,

клиентелата во одреден сегмент на пазарот, и на тој начин, да се зголеми можноста за

купување и продавање. Од друга страна, поседувањето на информации им овозможува

на трговците да се создадат нови информации и сегментирање на пазарот на

неограничен број на мали групи кои ќе добијат различни цени во основа за ист

производ, кој е диференциран во согласност со барањата на одредени групи, бренд или

поддршка на висок квалитет на услугата. Сепак, не смееме да го запоставиме фактот

дека разгледувањето на влијанието на електронска трговија пошироко ги опфаќа и сите

аспекти на целокупниот економски амбиент, организацијата на компаниите, преку

однесувањето и работата. Најнепосредните влијанија на електронска трговија се лесно

забележливи. Прво, позитивните влијанија се изразени во индустриите во кои се

произведуваат компјутери, мрежна опрема и софтвер, како и елементите кои се од

суштинско значење во имплементацијата на електронската трговија.

Второ, негативните влијанија се рефлектираат во малопродажниот сектор,

дистрибутерите и општите трговски агенти, односно секторите во кои новите

електронски комуникациски мрежи беа директни заменици. Електронската трговија

нуди нови можности за постојните бизниси и предвидува основање на нови компании.

Всушност, многу компании по електронски пат иницираат побрзо и поефикасно

работење, редефинирање на постоечките и создавање на сосема нови пазари. Е-

трговијата им овозможува на компаниите да бидат поефикасни и пофлексибилни во

внатрешниот промет, да соработуваат поблиску со нивните снабдувачи и да реагираат

17

побрзо на потребите и очекувањата на своите клиенти. Електронска трговија значи

можност дека компанијата избира снабдувач, без оглед на нејзината географска

локација, и ги продава своите производи и услуги на глобалниот пазар.

Електронската трговија овозможува многу нови начини за бизнисите и

потрошувачите да комуницираат меѓу нив и да соработуваат. Има доста предности и

недостатоци кајваквиот начин на воспоставување бизнис6 ׃

Предности за организациите׃ глобално богатство;намалување на

трошоците;подобрувања кај веригата на набавка;проширување на работното време

(24/7/365);костумизација;нови бизнис модели;специјализацијана потрошувашите;други

користи (подобар имиџ, подобри услуги за купувачите, полесно наоѓање на бизнис

партнери, полесен пристап до корисна информација, пониски транспортни трошоци,

помалку работа со документи, и.т.н).

Предности за купувачите׃ побогат избор на производи и услуги;можност за купување

24 часа на ден, од било која локација;костумизирани производи и услуги;поефтини

производи и услуги;инстант добавување;располагање со многу информации;

Предности за општеството: помалку сообраќајна гужва, а со тоа и помалку загаден

воздух;повисок стандард на живеење;домашна сигурност;надеж за

посиромашните;лесен пристап до јавните услуги.

Лимитации и бариери на електронската трговија: топ 10-те бариери на

електронската трговија се: сигурност, доверба и ризик, недостаток на квалификуван

персонал, недостаток на бизнис модели, култура, недостаток на јавна клучна

инфраструктура, организација, измама, старата навигација на Интернетот, и легални

проблеми.

6Arnold Picot, Ralf Reichwald, Rolf Wigand: Information, Organization and Management; Springer-Verlag

Berlin Heidelberg, 2008

18

Најважни предности за воведување е-трговија во фирми се: (Turban, McLean,

Wetherbe, 2003)7:

-е-трговијата дозволува продавачите да сретнат голем број на купувачи од сите

краеви на светот со многу ниски капитални издатоци и оперативни трошоци,

-фирмите можат брзо да користат материјали и сервиси на други фирми и на тој

начин да ги намалат трошоците за 5 до 20% во однос на другите видови трговија,

-маркетинг дистрибутивните канали обично можат да бидат драстично намалени

или дури и елиминирани, истовремено правејќи ги производите поефтини и со

нивното продавање да остваруваат поголем профит. Некои посредници се

елиминирани благодарение на директен маркетинг и продажба еден на еден,

-Е- трговијата ги намалува стварањата на трошоци, обработката, дистрибуцијата,

складирањето и прегледувањето на информациите на хартија дури за 90%,

-е-трговијата овозможува намлување на залихите и го олеснува синџирот на понуда

во системот кој се нарекува ,,систем на влечење,, , процесот почнува со наредба и

се користи систем на испорака ,,точно на време,, , тоа овозможува производствп по

желба на купувачот и ги намалува трошењето на залихи.

-сервисите и врските со купувачите се олеснети со интеракција и комуникација

еден на еден, со ниски трошоци , е-трговијата може да го намали времето помеѓу

плаќањето и спрема производте и услугите.

-е-трговијата ги намалува телекомуникациските трошоци, бидејќи Интернетот е

многу поефтин од специјалните мрежи со додатни вредности ( ВАН) ,

-е-трговијата овозможува нови трговски модели кои ја зголемуваат конкурентноста

и профитабилноста,

-огласувањето може да биде збогатено со слики, звук и видео записи и често може

да се менува, може да достигне голем аудиториум и да биде прилагодувано.

7Dr Novakovic, Jasmina, Elektronsko poslovanje – Megatrend Univerzitet primenjenih nauka Beograd, 2005,

str.52

19

Главни предности кои ги имаат купувачите од воведувањето на е-трговија во

фирмите се (Turban, McLean, Wetherbe, 2003)8:

-е-трговијата често обезбедува поефтини производи и услуги за купувачите

допуштувајќи им да купуваат на многу места и да спроведуваат брза споредба

на цените он-лајн,

-е-трговијата обезбедува поголем избор за купувачите, тие може да изберат

многу производи поради големиот број на различни продавачи,

-е-трговијата му овозможува на купувачите да купуваат или да извршуваат

други трансакции без престан во текот на целата година, речиси од секое место

каде што се наоѓаат,

-купувачите може да примаат значајни и детални информации и други

известувања во моментот,а не, како некогаш, после неколку дена или недели,

-е-трговијата му овозможува на купувачите да ги прилагодат производите и

услугите, почнувајќи од лични сметки до автомобили по конкурентни цени

-е-трговијата му овозможува на луѓето да учествуваат во виртуелни аукции,

така што купувачите можат да добијат уникатни производи и антиквитети за

кои на друг начин би морале долго да патуваат до одредено аукциско место во

одредно време,

-е-трговијата му овозможува на купувачите да комуницираат со други купувачи

и продавачи во електонската заедница и да разменуваат идеи и да споделуваат

искуства.

8Dr Novakovic, Jasmina, Elektronsko poslovanje – Megatrend Univerzitet primenjenih nauka Beograd, 2005,

str.53

20

2. Дигиталните содржини како тренд

во новата економија

2.1 Создавање дигитални содржини

Дигиталната револуција доведе до радикална промена во начинот на

производство, продажба и маркетинг. Концепти како што се "just in time" и "costumer

relations", нудат исклучителни можности, преку прилагодување на производство на

современи компјутерски и комуникациски технологии. Доминацијата на компјутерска

и комуникациска технологија го сменаа стилот на живот и работа, како и навиките на

луѓето. Купувањето во време само кога продавниците се отворени се заменува со

можноста за купување во секое време и од било кое место. Годишниот глобален

промет на тргување на интернет се проценува на повеќе од 10 милијарди долари со

тенденција да се зголемува. Дигиталната ера ќе влијае на промена во образованието и

начините на учење. Многу развиени земји презедоја иницијативи кои означија

револуција во употребата на нови технологии во училиштата. Новите технологии, како

што се мултимедија и интернет, бараат нови алатки за учење и методи во наставниот

процес. Училиштата и факултетите мора да бидат подготвени за нов концепт на учење

и студија на поддршка на интернетот и модерната информатичка технологија. Иако

благодарение на интернетот има многу позитивни промени во многу сфери на

живеењето, сепак постојат критики за тоа дека на интернет има опасност дека многу

деловни податоци, меѓукои има и такви кои претставуваат трговски тајн, можат да

станат јавни и достапни за секого. Недоволната сигурност на трансакциите, исто така

претставува опасност за загрозување на приватноста.

Со развојот на интернет се очекуваат пониски цени за неговата употреба, и се

очекува дека интернетот ќе се интегрира во сите вести и медиуми: печатени медиуми,

ТВ, радио, филмска продукција, телефонски интернет сообраќај итн. Интернетот ќе

стане поддршка за инфраструктурата и клучна претпоставка на концептот на

економската глобализација на светот. Проширување на интернет се очекува во сите

области на животот и работата на луѓето од целиот свет, што ќе овозможи градење на

21

интернет 2.0 со кој ќе се решат некои од проблемите на сегашниот интернет и ќе се

направи простор за подобри интернет апликации.

Дигиталното создавање на содржина (ДЦЦ) е модерен термин кој означува

креирање и модификација на дигитални содржини, како што се анимација, аудио,

графика, слики и видео, како дел од процесот на производство пред презентацијата во

завршни медиуми. Ова големо поле опфаќа многу сегменти како што се 3D графика,

аудио монтажа, компонирање, пишување, итн. Постојат и други термини кои се

однесуваат на ДЦЦ, како што се креативни медиуми или мултимедија- производство,

но тие, исто така, се однесуваат на процеси кои не се направени дигитално, како што се

цртање слики со рака или производство во смисла на финансирање на проектот. ДЦЦ

најдобро го опишува софтверот кој се користи во врска со излезните содржини

произведени од страна на корисникот и на ДЦЦ индустријата како целина.

За разлика од претходните методи на креирање на дигитални содржини,

современите дигитални содржини се создаваат со користење посветен софтвер и

вклучуваат голем број на софтвер дизајниран за корисниците кои се движат од

почетник да експерт. На пример, достапни од програмата за видео монтажа е Adobe

Premiere Pro, кој им овозможува на корисниците спуштање и уредување на видео и

аудио, и излезни резултати во формат, кој е достапен за публиката на корисникот. Иако

Adobe производите се сметаат дека се на високо ниво, исто така производство на

медиумите може да се направи преку програми кои се нудат од страна на вашиот

оперативен систем како Windows Movie Maker за Windows или iMovie за Apple.9

Управувањето со содржини е множество на процеси и технологии кои

поддржуваат собирање, управување, како и објавување на информациите во било која

форма или медиум. Така складирана и достапна преку компјутер, оваа информација се

нарекува содржина или попрецизно, дигитална содржина. Дигиталната содржина може

да биде во форма на текст (како што се електронските документи), мултимедијални

датотеки (како што се аудио или видео датотеки), или било кој друг тип на датотека кој

ја следи содржината.

Некои дигитални содржини се создадени од страна на еден или повеќе автори.

Со текот на времето таа содржина може да биде изменета. Едно или повеќе лица може

9Мулан, Елен. "M.F.A". Што е дигитална содржина?. Содржинско списание,19 ноември 2012.

22

да обезбедат уредувачки надзор, односно одобрување на содржини за објавување.

Издаваштвото може да преземе многу форми: може да биде чин на "туркање"

содржина до другите, или едноставно доделување дигитални права за пристап до

одредени содржини на едно или повеќе лица. Подоцна таа содржина може да биде

заменета од страна на друга верзија на содржината и на тој начин да биде застарена

или отстранета од употреба .

Друг еднакво важен аспект на дигиталните содржини вклучува создавање,

одржување и примена на прегледот на стандарди. Секој член на создавање на

содржина и процесот на ревизија има единствена улога и сет на одговорности во развој

и / или објавување на содржини. Секој преглед на членовите на тимот бара јасен и

концизен преглед на стандарди кои мора да се одржуваат на континуирана основа за да

се обезбеди долгорочна конзистентност на база на знаење.

За управување со системи на содржини обично е вклучено управување со

дигитални права со цел да се контролира корисничкиот пристап и дигиталните права.

Во овој чекор структурите на управување со дигитални права принудуваат до некои

ограничувања на управувањето со содржини и нивни имплементации, така што не

дозволуваат во заштитените содржини да се промени нивниот животен циклус.

Создавањето дигитални содржини подразбира создавање содржини за

самоизразување, дистрибуција, маркетинг и / или објавување на содржини. Типичните

форми на создавање на содржина вклучуваат одржување и ажурирање на веб-сајтови,

блогирање, фотографија, онлајн коментирање, одржување на социјалните медиуми,

сметки и дистрибуција на дигиталните медиуми. Во светот, околу еден од четири

интернет корисници се значајни креатори на содржини. Дигитална содржина е било

која содржина која е објавена или дистрибуирана во дигитална форма, вклучувајќи и

текст, податоци, звучни снимки, фотографии и слики, филмови и софтвер.

2.2. Дигиталните медиуми и глобалните комуникации

Со интернетот, добиените информации за прв пат вистински достапни се на

глобално ниво без одлагање за нивно добивање. Информациите се однесуваат на

традиционалните сектори и нивните стоки и услуги и новите услуги од страна на

23

Интернет и информации за производите. Дигиталните содржини вклучува аудио-

визуелни информации (Музика, слики, филмови) и текстуални информации.10

Дигиталната револуција, исто така, понекогаш се нарекува трета индустриска

револуција, променета е од аналогна механичка и електронска технологија за

дигитална технологија која почна со донесувањето и зголемувањето на бројот на

дигитални компјутери и дигитална евиденција. Имплицитно терминот се однесува и на

далекусежните промени предизвикани од дигитални компјутери и комуникациска

технологија во текот на втората половина на 20 век. Аналогно на земјоделската

револуција и индустриската револуција, дигиталната револуција го означи почетокот

на ерата на информации.

Централно место во оваа револуција е масовното производство и широката

употреба на дигитална логика, и неговите добиени технологии, вклучувајќи компјутер,

дигитален мобилен телефон и факс машина.11

Подемот на новите медиуми ја зголеми комуникацијата меѓу луѓето во целиот

свет и на интернет. Со тоа им е дозволено на луѓето да комуницираат и да споделуваат

содржини преку блогови, веб сајтови, слики и други кориснички генерирани медиуми.

Глобализацијата се случува како резултат на еволуцијата на новите медиумски

технологии. Глобализацијата генерално, е наведена како ,,повеќе од проширување на

активностите надвор од границите на одредена нација држави“. Глобализацијата го

скратува растојанието меѓу луѓето во целиот свет од страна на електронска

комуникација. Израз за овој голем развој е ,,смртна далечина“. Со новите медиуми

радикално се скрши врската помеѓу физичкотои социјалното место, што ја прави

физичката локација многу помалку значајна за градење на општествени односи. Сепак,

со промените во новите медиуми се создаде теорија на тензиите во концептот на

,,јавната сфера“. ,,Јавна сфера“ се дефинира како процес преку кој се реконструираат

јавните комуникациски и делумно од националните политички и културни институции.

Овој тренд на глобализирање на јавната сфера не е само како форма на географски

проширувања на нациите во светот, туку го менува и односот помеѓу јавноста,

медиумите и државата.

10

http://www.cordis.lu/econtent/studies.htm , Брисел 2000 година 11

IV Европска комисија: Пристап до капитал за индустрии на содржини. Извршнио резиме. Брисел 2000,

стр. 8

24

,,Виртуелните заедници“ се основани онлајн, ги надминуваат географските

граници, и вршат елиминирање на социјалните ограничувања. Овие глобализирани

општества како само-определена мрежа личат на она што го правиме во реланиот

живот. Луѓето во виртуелните заедници ги користат зборовите на екраните за размена

на мислења и тврдења, се вклучуваат во интелектуален дискурс, спроведуваат трговија,

прават планови, имаат бура на идеи и голем број на неактивни разговори. Новите

медиуми имаат способност да поврзат истомисленици дури и во целиот свет. Во

процесот на глобализацијата, постојат аргументи кои вклучуваат технолошки

детерминизам.

Наместо академците да се фокусираат на мноштвото процеси со кои

технологијата е финансирана, истражена и продуцирана формирајќи повратна јамка,

технологијата се користи и често трансформира од страна на нивните корисници, кои

потоа се потребни во процесот на водење на нивниот понатамошен развој.

Технологијата не го утврдува општеството. Ниту пак, општеството го креира

текот на технолошките промени, бидејќи многу фактори, вклучувајќи ги

индивидуалната инвентивност и претприемништво, интервенираат во процесот на

научните откритија, техничките иновации и социјални апликации, така што крајниот

исход зависи од комплексениот модел на интеракција.

Навистина дилемата на технолошки детерминизам, најверојатно, е лажен

проблем, бидејќи технологијата е општеството, а општеството не може да се разбере

без своите технолошки алатки. Општествените промени се инцирани од технолошкиот

развој. Додека медиумите порано ,,одговараа на логиката на индустриски масовно

општество, кое ги вреднува над индивидуалното, новите медиуми ја следат логиката на

постиндустриското или глобализираниото општество при што ,,секој граѓанин може да

се изгради на свој сопствен начин на живот и ја избере нејзината идеологија од голем

број на избори. Наместо туркање на истите предмети на масовната публика,

маркетингот сега се обидува да го истакне секој поединец одделно.

Теоријата на хаосот е широко признаена како реалност во областа на

медиумите и комуникациите, сепак, ако ова е всушност вистина, тогаш теоријата

направена на глобалната мрежа на општества ќе биде направена точно. Постојат многу

критичари кои го тврдат спротивното. Според некои општеството во кое живееме не е

антропоцентрично општество, што значи, не постои рационален човек во контролната

25

соба кој ќе ги влече сите конци. Тие веруваат дека всушност живееме во

полицентрично општество каде што има многу луѓе кои контролираат како нештата

функционираат.

2.3. Иднината на дигиталните содржини

„Иднината на дигитални содржини - бесплатна или платена?“- Д-р Јан Веселс

Дигитални содржини во моментот се понудени пред се бесплатно, поради тоа

што сè уште е неизвесно како тоа може да биде успешно комерцијализирано и

профитабилно во поголеми размери. Затоа, без разлика дали дигиталните содржини ќе

бидат понудени бесплатно во иднина или платени ќе се здобијат со прифаќање барем

во некои области. За разлика од можните случувања во корист на бесплатни или

платени содржина, последиците за отворено информатичко општество, како што е

предложено од страна на Европската Комисија, исто така, се земени во предвид.

Во првите денови на 2000 година, берзите во новите технологии се соочуваат со

вонредна побарувачка, предизвикана од компаниите од новиот медиумски сектор, чии

бизнис модели беа особено врз основа на Интернет. Прекумерните надежи се чини

дека исчезнаа 1 ½ година подоцна, бидејќи дигиталната за разлика од аналогната

содржина, покажува некои важни карактеристики, односно дигиталните содржини

користат други канали за снабдување (Интернет / CD ROM / мобилни мрежи) и тие

може да бидат леснокопирани и може да се поврзат со други содржини и медиумите да

станат "мултимедија".

Дигитални содржини поврзани во оваа форма се скапи во повеќе елаборати, но

сепак, се концентрираат само на процесот на дигитализација, а тие може да бидат

релативно лесно трансформирани и во поевтини од аналогни содржини. Дигитални

содржини пред сѐ се понудени бесплатно, поради тоа што сè уште е неизвесно како

може да бидат успешно комерцијализирани и профитабилни во поголеми размери..12

12

http://www.cordis.lu/econtent/studies.htm

26

Зошто дигиталната содржина ќе биде бесплатна во иднина

Луѓето сакаат да се добие пристап до бесплатни информации и затоа ги користат

слободните дигитални содржини од страна на интернет, дури и ако на давателот и

телекомуникациските трошоци мора да бидат земени во сметка. Овие услови се

причина за високата атрактивноста на интернетот денес. Исто така има и некои

аргументи да се очекува да се користат се повеќе и повеќе платени

содржини. Па, може да се очекуваат две главни сценарија:

1. дигиталните содржини во најголем дел ќе останат бесплатни во иднина

2. ќе мора да се посвети внимание на дигиталните содржини во поголема мера во

иднина

Главните модели на приходи за бесплатна содржина се реклама и финансирање.

Буџетот за реклама е ограничен и на интернет е во координација со останатите силни

пазари, како ТВ, радио и печатените медиуми. "Кликнете стапка", како типичен

индикатор на успехот на реклама на интернет, продолжува да се забававува и со тоа,

влијае на подготвеноста на клиентите да се рекламираат на тој пазар. Па повеќето

елаборати на веб-сајтови на премиум содржини не беа во можност да се финансираат

од рекламирање.13

Вториот модел на приходи има за цел да ги искористи предностите на специфични

корисности на дигитални содржини за промовирање на други стоки и услуги со

поврзување на содржина со е-бизнис.14

Примерите на весници ги покажаa главните механизми и проблеми. Весниците се

обидоа да стигнат до нови клиенти, нудејќи интересни содржини на нивната страница.

Но, на крајот, стратегијата останува како модел на дефицит, каде издавачите сепак не

се подготвени да се отстрани печатената верзија, бидејќи се плашат да не ги изгубат

клиентите.

На долг рок, критичната финансиската состојба на онлајн верзиите ќе доведе до

поголема подготвеност на издавачи да им понудат содржина во платена верзија.

Двата приходи на модели не се доволни за финансирање на високо ниво на содржина

13

http://news.ft.com/home/rw

14

Европска комисија: Пристап до капитал за индустрии на содржини. Извршно

резиме. Брисел 2000, стр. 8

27

на нивните сопственици, но тие можат да помогнат да се прави тоа во комбинација со

други приходи на модели. А доста интересен модел кој е базиран на содржина која

може да се користи во различни контексти од страна на т.н. содржина на

брокери. Повеќекратната употреба на содржини од содржината на брокери може да

биде вистински успешна како модел на приходи со правење содржина која е евтина и

достапна за различни видови на производители,снабдувачи и корисници.

Специфичната атрактивност на дигитални содржини достапни преку Интернет

прво се заснова на поврзаноста со други речиси неограничени содржини. Затоа,

стратегијата на чисто платена содржина ќе конкурира против предностите на

дигиталните содржини. Подготвеноста на други веб-сајтови поставување врски до еден

свој сајт ќе се намали драматично,степенот на озлогласеност и пристапот на

корисниците ќе бидат поретки. Поврзаноста е еднаква на реклама во рамките на таа

логика. На ист начин на глобалната структура на интернет како нето добавувачи е

поволна за слободна содржина. Совпаѓањето е потенцијално неограничено, можноста

за слична и бесплатна содржина која ја нудат е многу висока. Притисокот за

снабдувачи кои нудат бесплатни содржинит е огромен. Последен аргумент во прилог

на бесплатни содржини е резултатот од евтин и лесен начин за трансформирање на

аналогни содржини до дигитални содржини.Давателите на услуги со акции на

аналогни содржини треба само да направат мали инвестиции за да се добијат

дигитални содржини. Еден фактор за правење на содржината поскапа е предизвикана

од повеќејазична очекувања, кои не се релевантни за сите содржини, но многу влијаат

на повеќето добавувачи што се должи на еден силен меѓународен фактор на совпаѓање.

Менување на однесувањето на корисникот е најважниот фактор кој се однесува

на намалување на неподготвеност на корисниците за прифаќање на платена содржина.

Досега, содржината и секој друг производ на интернет во најголем дел се платени од

страна на фактура, сметка во банка, чекови или кредитни картички, предизвикувајќи

високи трошоци за добавувачите и е прифатливо само за повисоки износи.15

Нови системи на микро-плаќање ќе ги направат работите полесни. Главните

системи се: телефон базиран на трансфер системи, системи на кредитни поени како

виртуелна валута и "доверба од трета страна" системи, при што трансферот на плаќање

15

http://www.aimgroup.com

28

се реализира од страна нанадворешен обезбедувач на плаќање.16

Овие последици се

придружени со бавно менување на обрасци на однесување на самите корисници. А

првата причина за таа промена е постојан пад на пристапот кон трошоци платени на

давателите на услуги и телекомуникациските компании. Додека овие основни трошоци

се намалуваат , волјата на корисниците да плаќаат дополнителна сума за услуги и

информации се зголемува. На друго ниво, корисничкото однесување е, исто така, под

влијание на снабдувачите. Главната цел на музичката индустрија беше да не се

навикнат корисниците да плаќаат мали суми за интернет музика но, немаа друг

избор.17

Дури и ако бесплатните содржини преживеат, платената содржина сепак се

наоѓа почесто денес. Дали повеќе комерцијализираното интернет производство на

дигитални содржини за растечката групана потрошувачите кои плаќаат, ќе доведе до

повеќе или помалку квалитет, не е лесно да се каже. Од една страна, квалитетот е еден

од силните аргументи за луѓето да плаќаат за дигитална содржина. Но денешната

ситуација е речиси само со понуда на бесплатна содржина и малку прифаќање на

платена содржина. Тековната комерцијализација на медиумскиот пазар, забележана за

радиото и телевизијата, исто така може да доведе до поголема количина на содржина,

но помал квалитет на истата. И цената не е гаранција за квалитет.Правењето на скапа

содржина, исто така, ќе ги зголеми веќе постоечките бариери за пристап, особено кон

квалитететни содржини.

Земајќи го во предвид веќе постојниот или предвидениот "дигитален јаз",

односно развој, треба да се избегнува.Пристапот често се реализира од канцеларија,

каде главните кориснички групи се добро образовани, богати, млади

корисници.Разликата во пристапот е тоа што полека се затвора опаѓачкиот пристап на

трошоци, зголемувањето на понуда насодржина и расте довербата во нова технологија.

Поскапата понуда на содржинаможе да го забави тој процес, но нема да го спречи. Но

електронски неписмените илималцинство на ОН-богатите ќе останат исклучени од

некоја содржина.

Покрај платената содржина, бесплатната содржина, исто така ќе преживее во

голема мера ако таа и понатаму останува атрактивна во координација со платената.

16

Pastore,Michael, Subscriptions Out for Paid Content, June 1999 17

http://www.sueddeutsche.de

29

Дигиталните содржини се доста скапи доколку се произведува какопремија

содржина, каде само богатите компании можат да си дозволат тој луксуз да го нудат

бесплатно.

Различни пазари на дигитални содржини ќе се спојат во еден единствен пазар со

различни нивоа за успешни стратегии на платена или бесплатна содржина. Пристапот

до информации ќеда биде главен фактор за успех. Ако пристапот до платена содржина

е подобар отколку за бесплатна содржина,платената содржина ќе има дури и добри

шанси да победи.Тоа е можно само за содржината произведена од страна на големите

компании. Истото важи и за бесплатната содржина,само да се финансира со соодветни

ресурси од страна на големите играчи.

Вториот аргумент го следи целта на ЕУ да гарантира за пристап на граѓаните до

дигитална комуникација и да се избегне поделба на општеството на корисници и не-

корисници. Во друг сектор, радио и телевизија, политичката стратегија на основен

пристап на секој граѓанин до високо квалитетни информации се остварува од страна на

јавниот радиодифузен модел со фиксни јавниприходи. Таквиот модел реалноне е за

интернет, нојавнитерадиодифузни компании ТВ и радиодозволуваатдоста интересен

развој на конвергенција и нудат врвна дигитална cодржина.18

Психолошката импликација на поддршката од богата и отворена медиумска

култура може да има дури и повеќе импликации. Но примерот на други медиуми и

политики, како поддршка за Европските филмски индустрии може да доведе до некој

скептицизам. Освен за исклучоци, како за Францускиот филм на пазарот, во голема

мера под влијание на културни параметри, специфичната политичка поддршка не се

промени многу од доминација на пазарот на американските-производители и

однесувањето на потрошувачите. Тоа е причината зошто повеќе шанси за

европскатасодржина за производителите, снабдувачите и потрошувачите ќе произлезат

од пазарот индуцирани од промени. Од една перспектива, САД веќе ја загубија својата

доминација. Помалку од 50% од сите корисници на Интернет сега се од САД. Тоа ја

прави содржината на пазарот дури и повеќе глобална и шансите за понуда на богата, со

висок квалитет содржина, бесплатно или платена, се поголеми.

18

http://www.sueddeutsche.de

30

Дигиталното зачувување може да се разбере како серија на раководни

активности неопходни за да се обезбеди континуиран пристап до дигитални

материјали за онолку колку што е потребно, кои вклучуваат планирање, распределба

на ресурсите, и примена на зачувување на методи и технологии за да се осигура дека

дигитални информации на продолжување на вредност остануваат достапни и

употребливи. Тоа е комбинација на политики, стратегии и активности за да се обезбеди

пристап до преформулирани дигитални содржини без оглед на предизвиците на

медиумите, неуспехот и технолошките промени.

Со континуиран напредок во книгата на ракување и презентација на технологии

како што се оптичко препознавање на знаци и книги, и развој на алтернативни ги

доведува бизнис моделите, дигиталните библиотеки се брзо растечки и доста

популарни.

Сите проблеми поврзани со дигитални библиотеки се завиткани во архивирање.

Иднината на библиотеки- и на информации – е дигитализацијата.

Во изминатите неколку години, процедурите за дигитализирањето на книгите се

одвива со голема брзина и релативно ниски трошоци значително подобрени со

резултат дека сега е можно да се дигитализираат милиони книги годишно. Google

проектот исто така работи со понуди на библиотеките закнигите да се дигитализираат.

Брзиот развој на високо-квалитетни ,,секогаш“ широкопојасни интернет услуги

е трансформирање во висок раст на индустрии кои обезбедуваат или имаатпотенцијал

за да се обезбедат дигитални содржини.

Поточно ова вклучува проверка на студии во следниве области – научно

издаваштво, музика, онлајн компјутерски игри, мобилни содржини, создадени од

корисник содржини, дигитална содржина и еволуцијата на филм и видео индустрии и

информации од јавниот сектор и содржина.

Работата се фокусира на менување на синџирот на вредност на овие индустрии

на содржини, развој на нови бизнис модели за дигитални содржини ( генерирање на

нови извори на приходи), бариери за раст, секторската трансформација и менување на

пазарните структури, и нивното влијание врз растот и вработувањето. Иднината во

областа на дигиталната содржина може да се најде во иднината на дигиталната

економија-дигитално создавање на содржина, дистрибуција и пристап.

31

Повеќе истражувања од многу организации посочуваат дека интернет публиката

претпочита да не плаќа за содржини. Сепак таа е подготвена да толерира поддршка од

оогласувачите за да добие ,,бесплатни“ видеосодржини и е подогтвена да плати за

одбрани, висококвалитетни, соодветни содржини како на пример Ајтјунс и

преземените холивудски филмови. Според една анкета, 63% од интернет корисниците

во САД би се огласиле да гледаат реклами пред и по квалитетни содржини, 28% би

платиле неколку долари месечно за кавалитетни видеа и само 6% би ја платиле цената

на едно ДВД како месечна претплата (е-Маркетер Инк. eMarketer Inc.), 2007c).

Спротивно на ова, повеќето корисници очекуваат вестите да бидат поддржани

од огласувачите. Иако моделот со поддршка од огласувачите е широко прифатен, сепак

и платените дигитални содржини покажуваат извонреден пораст.19

19

Лаудон, Кенет К, Електронска трговија- бизнис, технологија, општество, Скопје 2010, стр. 650

32

Дел II: ВЛИЈАНИЕТО НА БИЗНИС МОДЕЛИТЕ ВРЗ

ЕЛЕКТРОНСКАТА ТРГОВИЈА

1. Бизнис модели и нивните карактеристики

1.1. Структура на бизнис моделите

Бизнис модел е збир од планирани активности ( кои понекогаш се нарекуваат и

бизнис процеси) дизајнирани за да остварат профит на пазарот. Бизнис моделот не

може секогаш да се спореди со бизнис стратегија, иако во некои случаи се многу

блиски во тој поглед што бизнис моделот експлицитно го зема во предвид

конкурентското окружување. Бизнис моделот е во центарот на бизнис планот. Бизнис

план е документ којшто го опишува бизнис моделот на компанијата. Бизнис планот

секогаш го зема во предвид конкурентското опкружување. Бизнис модел за е-трговија

се стреми да ги користи единствените особености на интернетот и на веб-мрежата.20

Ефикасната испорака на клиентите, налага компанијата да ја организира

нејзината структура и функции во зависност од видот на производот или понудата на

истиот. Синџирот на вредноста, од страна на Мајкл Портер, е опишан како еден

линеарен сет од чекори, кои би можеле да бидат и активности или деловни процеси

како што се дизајн, прозводство и продажба, при производството на компанијата за

обезбедување вредност на истата. Овој синџир на вредност при моделот на испорака се

стреми кон севкупна ефикасност и намалување на трошоците преку зголемување на

ефрикасноста и намалување на трошоците на секој бизнис процес. Синџирот на

вредност станува синџир на снабдување кога една компанија користи влезови и

активности на други компании во процесот на производство.

Е-бизнисот како вредност може да ја постави продавницата да работи директно

со клиентите за да се обезбеди потребното, единствено решение. Вредноста на

продавницата е да се насочи кон решавање на специфични проблеми на купувачите, а

20

Лаудон, Кенет К, Електронска трговија- бизнис, технологија, општество, Скопје 2010, стр. 66

33

не да се направи заедничко решение. Некои продавници, како што се големи

консултантски компании ќе се обидат да дуплираат решенија со воведување на

можност да се опише пристапот во повеќе чекори, кои од страна се обидуваат да се

вклопат во проблемот на клиентот, наместо да се фокусираат директно на истиот.

Интернет мрежата како вредност е еден вид на е-бизнис, каде што мрежните

корисници преговараат за трансакции на веб-сајтот. Мрежата како вредност е домаќин

на онлајн аукции, посредување, пазарот на одлуки или други видови на трансакции.

Мрежата како вредност зависи од растот, што е и услов за да се привлечат

повеќе корисници. Кога бројот на корисници се зголемува, мрежата станува повеќе

вредна за секој учесник, бидејќи со тоа станува посакувано место каде што

трансакцијата ќе се одржи. Стратегијата на мрежата доминира во резултатите на

големите компании како што е eBay, бидејќи во теорија ги привлекува сите корисници

да бидат на една мрежа. Сепак, поради различни причини оваа цел не е постигната,

бидејќи се појавуваат конкуренти дури и за една компнија како што е eBay.

1.2. Елементи на бизнис моделите

Осум клучни елементи на бизнис моделот21

:

За развивање на успешен бизнис модел во било која област, моделот мора

ефикасно да ги опфаќа сите осум елементи и тоа: понудена вредност, модел на

приходи, пазарни можности, конкурентска средина, конкурентска предност, стратегија

за маркетинг, развој на организацијата и менаџмент тим.

1.Понудената вредност дефинира како производите или услугите на

компанијата ги задоволуваат потребите на клиентите. За да се развие или анализира

понудената вредноста на компанијата, најпрво треба да се разбере зошто клиентите се

одлучуваат да соработуваат со таа компанија наместо со друга и што е тоа што

компанијата го нуди, а другите компании го немаат или не можат да го понудат.

21

Лаудон, Кенет К, Електронска трговија- бизнис, технологија, општество, Скопје 2010, стр. 66 - 74

34

2.Моделот на приходи на компанијата објаснува како компанијата ќе остварува

приходи, ќе остварува профит и како ќе го врати инвестираниот капитал. Иако постојат

повеќе модели на приходи за е-трговија, повеќето компании се потпираат на само еден

или на комбинација од следниве модели на приходи: модел со огласување, модел со

претплата, модел со надомест за трансакции, модел за продажба и здружен модел

(affiliate model).

- Моделот на приход со огласување – компанијата обезбедува форум за огласи и

добива надоместоци од огласувачите.

- Моделот на приходи со претплата – компанијата им нуди на нејзините

корисници содржини или услуги и наплаќа надоместок за претплата за

пристапување до одредени или сите нејзини понуди.

- Модел на приходи со надоместок на трансакции – компанијата добива

надоместок за овозможување или извршување на трансакции.

- Модел на приход со продажба – компанијата остварува приходи преку

продавање на производи, информации или услуги на клиентите.

- Модел на приход со пренасочување – компаниите го насочуваат бизнисот до

,,соработник / партнер“ и добиваат надоместок за пренасочување или процент

од приодите остварени од секоја продажба како резултат на пренасочувањето.

3.Пазарни можности се однесува на целниот пазар на компанијата и на севкупните

потенцијални можности коишто се и достапни на компанијата на тој пазар.

4.Конкурентското опкружување на една компанија се однесува на другите

компании коишто делуваат на истиот пазар и продаваат слични производи.

5.Конкурентска предност е постигната а компаниите можат да произведат

производ со врвен квалитет и / или кога производот го нудат на пазарот по пониска

цена од повеќето или пак од сите нивни конкуренти.

6.Маркетинг стратегија е планот што го составувате и којшто ги содржи деталите

како точно планирате да влезете на нов пазар и да привлечете нови клиенти.

7.Планот за Организациски развој опишува како компанијата ќе ја организира

работата којашто треба да се заврши.

35

8.Менаџмент тим – вработени во компанијата коишто се одговорни за

функционирањето на бизнис моделот.

Комплексно е прашањето кое се занимава со агрегација и составот на новите услуги

врз основа на оние кои влијаат на бизнис аспектите. Опис на бизнис модели и

елементи:

- опис на понуди и цена

- политика на правила за управување со цени

- опис на промоции на понуди и цена

- бизнис SLA ( повреди и казни)

Техниките за агрегација и составот се занимаваат со порамнување и определување

на бизнис модели и нивните приходи.

Дури и мал домашен бизнис треба да развие јасен бизнис модел. Терминот бизнис

модел се однесува на начинот на кој една организација создава вредност за произвооди

и услуги, ги дистрибуира до потрошувачите и остварува профит. Бизнис моделот е од

суштинско значење пред да се лансираат вложувањата со високи финансиски влогови.

Кога новиот потфат вклучува иновативни производи или услуги, за кои не постои

претходно искуство за перформанси и пласман на производот на пазарот, јасниот

бизнис модел може да го зголеми профитот или барем да се минимизираат трошоците.

1.3. Функција на бизнис моделите

Бизнис модели на интернет- Michael Rappa

Бизнис моделите можеби најмногу се дискутиран, но најмалку разбран аспект

на веб. Има толку многу да се зборува за тоа како веб ги менува традиционалните

бизнис модели. Но има малку јасни докази за тоа што всушност значи. Во најосновна

смисла, бизнис моделот е метод за водење бизнис со кој една компанија може да се

одржи – тоа е генерирањето приходи.

Некои модели се прилично едноставни. Една компанија произведува добра или

услуги и ги продава на клиентите. Ако се оди како што треба, приходите од

продажбата ги надминуваат трошоците во работењето и компанијата остварува

36

профит. Други модели, пак, може да бидат покомплексни. Радиодифузија е добар

пример. Радиото, а потоа и телевизиски програми се емитуваат бесплатно во текот на

звучните бранови за секој што има приемник. Радиодифузерот е дел од комплексна

мрежа на дистрибутери, креатори на содржини, рекламни (и нивните агенции), и

слушателите или гледачите. Кој и колку прави пари не е секогаш јасно од самиот

почеток. Во крајна линија, тоа зависи од многу конкурентски фактори.

Интернет трговијата доведува до нови видови на бизнис модели. Но , на веб

функционираат и веќе постоечките модели. Аукциите се совршен пример. Една од

најстарите форми на посредување, аукциите се широко распространети и се користат

низ целиот свет за поставување цени на такви предмети како што се земјоделски

артикли, финансиски инструменти, уникатни предмети од ликовната уметност и

антиквитети. Интернетот го популаризира моделот на аукција и ја проширува неговата

применливост во широк спектар на стоки и услуги.

Бизнис моделите се дефинирани и категоризирани на многу различни начини.

Ова е еден обид да се претстави сеопфатна и убедлива таксономија на бизнис модели

видливи на интернет. Предложената таксономија не е замислена да биде дефинитивна.

Интернет бизнис моделите продолжуваат да се развиваат. Во иднина може да се

очекуваат нови и интересни варијации.22

Бизнис моделот го опишува образложението како една организација креира,

доставува и доловува вредност (економски, социјални, културни или други форми на

вредност). Процесот на изградба на бизнис моделот е дел од деловната стратегија.

Во теорија и во пракса, терминот бизнис модел се користи за широк спектар на

неформални и формални описи кои ги претставуваат клучните аспекти на бизносот,

вклучувајќи цел, целни клиенти, придонеси, стратегии, инфрастуктура, организациски

структури, трговски практики, како и оперативните процеси и политики. Литературата

има обезбедено многу различни толкувања и дефиниции на бизнис моделот.

Систематскиот преглед и анализа на менаџерот одговори на анкетата за дефинирање на

22

Wang, Peter.Evaluate e-business models,April. 2007,стр. 1

37

бизнис модели за дизајнот на организациските структури да донесе комерцијална

можност. Понатаму додатоците на овој дизајн ќе ја истакнат употребата на

кохерентност во описите на бизнис моделите како механизми со кои претприемачите

ќе создадат извонредно успешен раст на фирмите.

Секогаш кога некој бизнис е формиран, експлицитно или имплицитно се

употребува еден бизнис модел кој ја опишува архитектурата на создавање на вредност,

испорака и механизмот на вработени од страна на делаовниот потфат. Суштината на

бизнис моделот е тоа што го дефинира начинот на кој деловниот потфат обезбедува

вредност за клиенти, привлекува клиентите да платат за таа вредност и ги пренесува

тие плаќања за остварување на профит.-на тој начин се одразува хипотезата на

управата за она што клиентите го сакаат, како го сакаат тоа и како едно претпријатие

може најдобро организира да ги задоволат тие потреби, за тоа се и платени, и да

остварат профит.

Бизнис моделите се користат за да се опише и да се класифицираат бизниси

(особено во претприемачки поставувања), но исто така се користат од страна на

менаџери во внатрешноста на компаниите за да се истражуваат можностите за иден

развој. Исто така, добро познати бизнис модели се користат како рецепти за

креативните луѓе, а во некои случаи наведени се во контекст на сметководството за

целите на јавните известувања.

2. Типологија на моделите и формите на

електронската трговија

2.1. Модели и форми на интеракција меѓу партиципиентите во

електронската трговија

Доказите покажуваат дека корисниците често се двоумат при изборот на

продавачи кои се базираат на веб продажба, бидејќи постои несигурност во

однесувањето на продавачот или ризик од појава на злоупотреба на лични информации

од страна на хакери. Типологијата на довербата ќе овозможи полесно да се комуницира

38

и да се верува во намерите на продавачот. Довербата игра главна улога во

надминувањето на перцепциите на ризикот и несигурноста на потрошувачите при

одлучувањето и прави потрошувачите без страв да ги споделуваат личните

информации, да купуваат и да постапуваат по совети на веб продавачот кои се од

суштинско значење за распостранување и усвојување на е-трговијата. Но, денешните

истражувања се придонес за предлагање и потврдување мерки за мултидисцплинарен,

мултидимензионален модел на доверба во е-трговијата кој вклучува веб искуство,

лична иновативност и квалитет на веб сајт.

Е-mail маркетингот е еден на еден комуникација која праќа понуди, реклами,

потсетник или други предмети за потрошувачите. Може да биде персонализиран и

флексибилен. Исто така се користи за на ефективен начин да се обезбедат линкови,

видео, и голема количина на информации за потрошувачите. Киоск маркетингот е

распространет насекаде и се користи за понуда на вистинските производи кои се бараат

од потрошувачите. Таа им служи на потрошувачите речиси насекаде од хотелот,

аеродром, самопослуга и сл. На пример, корисниците ќе можат да ги користат check-in

услугите наместо да чекаат во редици за да бидат услужени, можат за ДВД

изнајмување да изберат на екран на допир за да ги добијат омилените филмови и сл.

Значи, онлајн бизнис пазарот е најбрзо растечка форма на е-трговија каде широката

употреба на интернетот има влијание ина купувачот и на продавачот.

Постои разновидност од различни видови на електронската трговија и различни

начини да се окарактеризираат овие видови. Во најголем дел се прави разлика помеѓу

различни видови на електронската трговија според природата на самата пазарна врска

– кој на кого продава. Исклучок претставуваат P2P им-трговијата, чии разлики се

засновани на технологијата.

Се користат различни модели или типови на е-трговија. При тоа , остварениот

приход од B2B е-трговија изнесува околу 85% од вкупната е-трговија, додека приходот

од останатите модели изнесува околу 15% (Turban, McLean, Wetherbe, 2003).

Моделите на е-трговијата се:

- Бизнис кон бизнис – во овој модел компаниите се купивачи и продавачи

39

- Бизнис кон потрошувач – во овој модел продавачи се компаниите, а купувачи се

поединци

- потрошувач кон потрошувач – во овој модел поединецот продава производи или

услуги на други поединци

- Трговија во рамаките на компанијата – во овој модел кмпанијата ја користи е-

трговијата интерно за да ја подобри својата работа

- Е-влада – во овој модел владата им обезбедува услуги на своите граѓани

користејќи информациска и комуникациска технологија, владата може да ги

обезбеди овие услуги на компаниите, граѓаните или на други владини

организации.23

B2B модел

B2B моделот, односно моделот бизнис кон бизнис, по дефиниција е трговија

помеѓу компаниите преку интернет, со серија придружни активности. B2B

технологијата се користи за трансакции на стоки и пари, посредување во ланецот на

понуди, распишување на onlineтендери и сл. B2B апликациите им овозможуваат на

организациите да изградат нов начин на бизнис и да создаваат нови врски помеѓу

компаниите.

Остварениот приход од е-трговијата е најголем кајB2B моделот, иако процентот

на компаниите кои перманентно тргуваат преку Интернет е значително помал од

процентот на поединци кои купуваат преку B2C апликациите. Со тек на време,

остварениот приход од B2B трансакциите постојано расте.

Овој модел им овозможува на компаниите да можат во електронската трговија

да извршуватт трансакции со своите дистрибутери, продавачи, снабдувачи,

добавувачи, потрошувачи и други партнери. Сите активности во ланецот на понуда,

вклучувајќи ги и сите интерни операции, ги покриваB2B моделот на трговија.

Најголемиот проблем за експанизјата на B2B моделот е интеграцијата на системот

бидејќи компаниите користат различни системи од различни произведувачи кои

меѓусебно тешко комуницираат.

Три основни B2B модели се: модел од страна на продажба, модел од страна на

купување и модел на размена( на основа на Turban, Rainer, Potter, 2005):

23

Dr Novakovic, Jasmina, Elektronsko poslovanje – Megatrend Univerzitet primenjenih nauka Beograd, 2005,

стр. 55 - 80

40

Моделот на продажни страни подразбира дека една компанија електронски

продава на многумина (еден кон многумина) . Постојат две основни варијанти на

продажба. Во првата варијанта продавачот може да продава директно од каталог. Во

другата, директно преку аукции (вообичаено е унапред преку аукции), каде продавачот

може да биде или произведувач или дистрибутер или продавач на мало.

Моделот на куповни страни подразбира да една компанија купува од многу

продавачи ( многумина кон еден). Кај овој модел постојат неколку методи за купување.

Првата, каде купувачот може да купи преку систем на тендер, оваа метода исто така е

позната како аукција наназад. Втората, кога каталозите на сите добаувачи се средуваат

и организираат на потрошувачката Web страна и купувачот може да купи роба од

добавувачите по однапред договорена цена. Во третата метода, купувачот се

придружува на шемата на групно купување.

Размената се извршува на електронскиот пазар во кој се сретнуваат многу

потрошувачи и продавачи. Во зависност кај кого се извршува размена, ги разликуваме

следните типови на размена. Првиот тип е оној кај кој размената се одвива на место кое

го држи трета неутрална страна. Вториот тип на размена се они кои се случуваат на

место кое е сопствеништво и на кое работи една голема компанија. Третиот тип на

размена се оние кои се случуваат на место кое припаѓа на конзорциум или на големи

купувачи или големи продавачи.

B2C модел

B2C моделот, односно моделот бизнис кон потрошувач, по дефиниција е секоја

трговија преку Интернет измеѓу една компанија и купувачот за неговите лични

потреби. B2C подразбира директна трговија помеѓу компанијата и потрошувачите.

Најкарактеристична е за контакт помеѓу малопродажбата и купувачите. Пример за

ваква трговија е Web страна за малопродажба на производи или услуги.

Претпријатието можже да оствари значителна заштеда ако наместо физички

продавници отвори виртуелни бидејќи не мора да плаќа вработени, да одвојува за

трошоци за изнајмување на простор и др. Секако, тоа може да се направи во

комбинација со достава на роба дома или превземање на роба во просторот за

41

продажба на големо. За компаниите кои имаат посредник во дистрибуција, реклами и

продажба на производи, B2C не ефикасен модел.

Почетниот ,,бум“ на компаниите кои го користеле B2C моделот,.com

компаниите, како што се Amazon.com , eBay и слично, во главно резултатот е нереални

очекувања и скок на акциите на берзата. Овие компании имале потрошувачи без

физички работилници, малку инвентар и неогтраничен акционерски капитал, поради

што претставувале сериозна закана за традиционалната трговија. Меѓутоа, преку 330

.com компании се со милионски почетни влогови исчезнале од пролетта 2000 година

поради недостаток на финансиска поддршка. Сепак, овој модел на трговија преживеал

и многу компании денес бележат пораст на нивната продажба преку Интернет.

B2B моделот е посложен од B2C моделот. Кај B2B моделот, компаниите обично

сакаат да преговараат за цените, роковите на испорака, структурата на производите,

гаранцијата, техничката и материјалната поддршка. За разлика од B2B моделот, B2C

трговијата најчесто се заснова на изборот на производи од каталог со однапред

одредени цени. B2B моделот бара интеграција на инфомационите системи на

компаниите кои меѓусебно соработуваат, додека пак B2C моделот не бара таква

интеграција ( архитектура на системот,, обични кпотрошувачи,, најчесто може да се

игнорира).

Се предвидува дека поради новите можности за примена на е-трговијата ќе

дојде и до пошироко прифаќање на B2C моделот и во наредниот период ќе се генерира

огромен обем на трансакции помеѓу компаниите и поединечните корисници. И покрај

успехот кој веќе со децении го има куќната продажба преку каталог и телевизијата која

привлекла милиони купувачи од 1980 година, овие конвенционални начини на куќни

купувања имаат свои ограничувања. Така, на пример, каталозите печатени на хартија

многу брзо застаруваат, а телвизиската куповина е ограничена само на она што се

прикажува на екранот. Со воведувањето на елктронска малопродажба, овие

ограничувања на конвенционалните куќни купувања можат да бидат надминати.

Во B2C моделот, производите кои најчесто се купуваат се: компјутери со целата

придружна опрема со компјутерите, книги и списанија, облека и обувки, филмови,

музика , играчки и храна. Најчести услуги кои се нудат со овој модел се: електронско

банкарство, продажба на акции и обврзници, услуги за патувања, изнајмување и

продажба на недвижнини и пронаоѓање на работа.

42

Постојат два основни начини за извршување на е-трговија: директна продажба на

потрошувачите и продажба преку посредник. Кај директната продажба на

потрошувачите компанијата може да продава директно од фабрика, при што најчесто

се користи Web страна на компанијата за продажба или аукција. Компанијата може да

користи и услуги на посредник за продажба на своите производи, како што е на пр.

трговски центар. Некои компании користат и директна продажба на потрошувачите и

продажба преку посредник.

C2C модел

Потрошувач кон потрошувач (Consumer to Consumer – C2C) , по дефиниција

претставува директен контакт на потрошувачот со другите потрошувачи. C2C е најнов

облика на е-трговијата. Кај овој модел мора да се најди некој нетрадиционален начин

за наплата на услугите. Цената на услугите обично е мал процент од трансакцијата,

членарина, рекламирање или некоја комбинација.

Разни лични услуги се нудат на Интернет: од настава до астрологија.

Рекламирањето на лични услуги се врши на лични Web страни, огласи табли на

Интернет заедниците и слично. Се поголем број на поедници користат ,, лице кон

лице,, (Peer –to peer- P2P) севиси и електронска размена за размена на производи и

услуги преку Интернет. Треба да се напомене дека потрошувачите при вакви

купувања треба да бидат внимателни бидејќи може да биде во прашање измама или

криминал.

Трговија внатре во компанијата

Трговијата внатре во компанијата, односно интратрговија, подразбира

купување, продажба и соработувачка е –трговија која може да се одвива внатре во една

компанија, обично користејќи интранет и корпорациски портали. Купувањето,

продажбата и другите активности можат да се одвиваат помеѓу различни деловни

единици внатре во компанијата или со вработените и сите овие активности спаѓаат во

категоријата на интратрговија. Специјален случај на оваа трговија е познат како модел

,,претпријатието кон вработените ,, ( Business to its Employess – B2E).

Терминот е-влада

Е-трговијата во јавната управа, односно е-влада, се користење на Интернет и

други информациски и комуникациски технологии за да би се поедноставило и

43

олеснило комуницирањето со државната управа. За е-влада може да се каже дека

претставува: сервис на граѓаните, или реинжинеринг на примената на најновите

технологии, или трговија преку Интернет. Е-влада е давање на online услуги на

државните органи и јавни служби. Подразбира интеграција на различните процеси на

јавната управа и нов технолошки пристап, како и прераспределба на надлежности.

Е-влада е потребна на државниот апарат за да се ослободат од притисокот на

шалтерите, за ди ги поефтинат своите услуги и со тоа да ги направат задоволни

граѓаните.

Во е-влада можат да се јават следните основни односи помеѓу корисниците, кои

истовремено ги дефинираат и типовите на апликации кои се прават: влада кон бизнис (

Government to Business – G2B) , влада кон граѓаните (Government to Citizens – G2C),

влада кон влада (Government to Government –G2G) и влада кон вработените

(Government to Employees - G2E).

2.2. Модели и форми според природата на производите и услугите

Почнувајќи делумно од теоретски, но сепак претежно од емпириски сознавања,

веројатно најсодржинската категоризација на модели на електронски бизнис ја

претстави Michael Rappa24

. Листата која ја објавил опфаќа тридесет различни модели,

класифицирани во девет главни групи, и тоа25

:

Брокерски ( комисиски) модел

Огласувачки модел

Модел на информациски посредници

Комерцијален /Трговски модел

Производствен модел

Модел на соработка

Модел на виртуелни заедници

Претплатнички модел

Модел на помошни услуги

24

Rappa, M. “Business Models on the Web“. http:/www.ecommerce.com/resources/, 6.3 25

Panian , Zeljko, Izazovi elektronicog poslivanja, Zagreb – Narodni novine, 2002, str. 299-325

44

БРОКЕРСКИ (КОМИСИОНЕН) МОДЕЛ

Моделите од категоријата брокерски или комисионимодел се засноваат на брокери

(посредници) кои имаат улога на творци или креатори на пазарот: тие ги поврзуваат

клиентите и продавачите, односно давателите на услуги, односно го олеснуваат

извршувањето на електронските бизнис транскации меѓу нив. Пазарите на кои работат

може да бидат оние на кои компаниите меѓусебно тргуваат (B2B), компании со крајни

потрошувачи (B2C), или пак крајните потрошувачи тргуваат меѓусебно (C2C). Својот

интерес брокерот го наоѓа во наплатување на одредени надоместоци или комисии за

секоја трансакција чиешто извршување го овозможили или помогнал.

Конкретни модели од оваа категорија се:

- а) Модел на посредување при купување / продажба

- б) Модел на берзи на стока

- в) Модел на трговски заедници

- г) Модел на агрегатори на купувачи

- д) Дистрибуциски модел

- ѓ) Модел на вииртуелен трговски центар

- е) Модел на мета посредување

- ж) Аукциски модел

- з) Модел на инверзни аукции

- ѕ) Електронски реклами

- и) Модел на пребарувачки агенти

а) МОДЕЛ НА ПОСРЕДУВАЊЕ ПРИ КУПУВАЊЕ / ПРОДАЖБА -

Најчесто, се работи за модели на онлајн финансиски берзи, при што клиентите им

поднесуваат барања на брокерите за купување или продавање на хартии од

вредност. Добар и доста популарен пример за таков модел кој е реализиран во

пракса е интернетската компанија E*TRADE, една од најголемите електронски

берзи на хартии од вредност.

Но, во оваа категорија може да се вбројат и интересите на патничките

агенции. Некои од најпознатите се Travelocity, Expedia, Internet Travel Network и

Travel.com. Тие купувачи и / или продавачи за дадените услуги заработуваат

надоместок за трансакцијата.

45

Некои модели од оваа група ги користат предностите на големи количини

или ниски трошоци на испорака за да можат да ги понудат најповолните цени на

понудените стоки или услуги. Добри примери за тоа се PCMall и CarsDirect.

б) МОДЕЛ НА БЕРЗИ НА СТОКА - Без двоумење, денес тоа е

најпопуларен модел наB2B тргување. Во основа, тој претпоставува воспоставување

online ,,берза,, или ,,паркет,, по примерот на традиционалната берза, на која

заинтересираните страни (купувачи и продавачи) ,,се сретнуваат” , со помош на

овластени брокери, за да извршат некоја трговска трансакција.

Таквата електронска берза се финансира (односно, поточно речено , заработува) од

таксите на клиентите и / или наплатата на одреден процент од вредноста на

извршените купопродажни трансакции. Се применуваат неколку механизми за

одредување на цената на стоката со која се тргува, анајчесто некои од трите-едноставна

понуда / купување , понуда / договорено купување или аукциска понуда / лицитатиска

ценовна понуда.

Примери за интернет берзи на стока се Paper Exchange, VIPAR, Chemical Exchange I

i2i.com.

в) МОДЕЛ НА ТРГОВСКИ ЗАЕДНИЦИ - Овој модел понекогаш се

нарекува ,,вертиклана веб заедница” , B2B вертикален портал“ или ,, B2B вортал“.

Тој концепт ја претставува организацијата Vertical Net, веб место што делува како

важен и богат извор на информации за одреден вертикален пазар, кој овозможува

дијалог помеѓу заинтересираните корисници, одноосно членови на трговските

(бизнис) зедници. Таквите заедници нудат информации за производите во еден вид

на електронски водич за купувачи, управување со добавувачите и производите,

дневни бизнис новости и извештаи, конкуренцијата за слободни рработни места и

електронски ,, мали оглас“. Покрај тоа, тие овозможуваат и директна размена на

информации меѓу компаниите, претставување на производите и извршување на

некои бизнис активности на далечина кои се од заеднички интерес.

г) МОДЕЛ НА АГРЕГАТОРИ НА КУПУВАЧИ - Моделите претпоставуваат

агрегација на купувачи како процес на поврзување на поединечни нарачки на

купувачите, издадени преку Интернет, кои потоа функционираат како целина.

Како такви, купувачите можат да користат попусти и други бенефиции кои

46

традиционално ги добиваат големите купувачи, односно организатори на големи

нарачки. Продавачите со попусти, обично им нудат на купувачите и помал процент

на попуст на агрегаторите за секоја остварена купопродажна транскација.

Подоцна, после големиот успех од таквиот облик на електронско тргување,

многу компании на далечина го прифаќаат тој модел. Компаниите кои денес најмногу

се истакнуваат со својата агилност како аграгатори на купувачи различни стоки и

услуги се Volumebuy, Mobshop и Etrana.

д) ДИСТРИБУЦИСКИ МОДЕЛ - Моделот претпоставува каталошки тип на

извршување на купопродажни и останати бизнис трансакции, кои поврзуваат

голем број на масовни произведувачи и даватели на услуги со уште поголем број

на купувачи на мало количество на производи, односно волумен на услуги.

Најчесто во круговите на електронско тргување се практикува B2B тргување, но

има и примери од имплементација на тој модел во електронско тргување со

крајните потрошувачи (B2C тргување). Брокерот ги олеснува деловните

трансакции помеѓу дистрибутерите со франшизата и нивните трговски партнери.

Од поглед на дистрибутерите, предноста на ваквиот модел на електронска

трговија се содржи во ниските трошоци за продажба, бидејќи се утврдува квота,

обработка на порачки, пратењето на состојбата на нарачките и нивните промени може

многу брзо да се изврши, со помал човечки труд.

Примери за успешна имплементација на овој модел се компаниите

NECX,трговија со информатичка опрема, иавстралиската компанија Trade Hub, која

развила простран online систем за услуги за меѓународни плаќања, виртуелни

логистички услуги преку кои клиентите можат да стекнат брз и квалитетен преглед во

физичкото вижење на стоки, и деловната интелегенција на база на брзото изготвување

на маркетинг вести, потоа пребарувањето на деловна содржина од базата на податоци и

финансиски информации, и извршувањето на низа ,,примитивни,, услуги, како што се

електронска пошта, факс и телефони.

ѓ) МОДЕЛ НА ВИРТУЕЛНИ ТРГОВСКИ ЦЕНТРИ - Се работи за место

наweb кое собира понуди од десетици, или дури и стотици поединечни , мали и

големи, online трговци. На такво место на web се публицирани хиперлинкови

прикачени на поединечни виртуелни продажни места. Првично произлегло од

47

потребата за физичките трговски центри да се ,, појават,, на интернет, така што

покасно би се развиле во потполно виртуелни трговски центри кои ги поврзуваат

заинтересираните трговци без оглед на нивната физичка (географска) локација.

Сопствениците на такви места на web обично наплаќаат услуги за поставување,

,,усвојување“, (engl. Hosting), одржување и периодично огласување на понуди за своите

клиенти (online трговци) во фиксни (паушални) износи, додека пак надоместокот за

трансакција обично се договара од случај до случај. Праксата покажува како овој

трговски модел дава најдобри резултати тогаш кога се комбинира со моделот на

генрализиран портал.

Софистицираните решенија засновани на овој модел даваат и некои додатни

услуги, како што се: автоматизирана обработка на трансакции, плаќање и наплата,

потоа различни сигурносни опции, заеднички и координиран публицитет на понудата

на различни трговци, и услуги за управување на односите со клиентите и маркетинг

членството.

Денес веќе на Интернет постојат голем број на такви виртуелни трговски

центри, а бројот од ден на ден се зголемува. Богатството на понуди, функционалноста

и атрактивноста за корисниците во тоа мноштво сепак можат да се истакнат следниве:

NetMall, iMall, CyberMall, Women.com Shopping Network, Malls.com, GalaxyMall.com,

Shopping Mall итн.

е) МОДЕЛ НА МЕТАПОСЕРДНИШТВО - Моделот на метапосердништво е

интересен поради тоа што тој ги поврзува online трговците и online купувачите,

давајќи им одредени трансакциски услуги, како што се финансиско порамнување

(неутрализрање) и осигурање на квалитетот. Во суштина, и овде се работи за

своевиден виртуелен трговски центар, но таков кој сам ќе ги обработува сите

трансакции, ќе ги прати нарачките на клиентите, и ќе дава услуги за фактурирање

и наплата.

Метапосредник исто така се ангажира за заштита на потрошувачите и нивните

права, барајќи од трговецот да се придржува до законите, договорите, обичаите и

нивната примена, и контрола на нивното однесување. Метапосредникот наплаќа

услуги за поставување на трговските понуди на свое web место, и одрдени

48

надоместоци по извршената трансакција. Според тоа, повеќето ,,обични,, виртуелни

трговски центри со време ќе го прифатат и поддржат моделот на метапосредништво.

Први усшешни случаеви на инмплементација на моделот на метапосредништво

се HotDispatach и Amazonovaафилијација zShops.

ж) АУКЦИСКИ МОДЕЛ - Овој модел е непобитно најпопуларен облик на

посредување во електронската трговија. Такво web место организира аукции на

кои можат да соработуваат компании и поединци, и како продавачи и како

купувачи. Брокерот продавач наплатува провизија, која може да биде во фиксен

износ или во пропорција со вредноста на извршените купопродажни трансакции.

Продавачот ја прифаќа најповолната ценовна понуда (или понуди) на купувачот,

со однапред утврдени минимуми.

,,Guru,, електронската аукција е веќе неколку пати спомнената eBay, прва и

најголема меѓу нив.Оваа интернет компанија наметнала одредени стндарди и

процедури на функционирање на online аукции кои се општо прифатени.

Аукцијата трае одредено време (во просек седум до десет дена). На некоиonline

аукции продавачот сам произволно ја одредува должината на траењето на аукцијата.

Посебно интересни се таканаречените flash аукции, кои се отворени многу

кратко време (од неколку саати до еден ден) и накои робата се нуди по посебно ниски

почетни цени.

Во сегментот на општи аукции, озбилни конкуренти на eBay пробуваат (но

сеуште не успеваат) да бидат AuctonNet, OnSale, Ricardo, Auction-IT.net иAuction

Universe.

Интересно web место е iTrackкој на своите претплатници им овозможува

истовременоonline следење на настаните на голем број интернет аукции кои се во тек.

Практично сите значајни интернет директориуми и пребарувачи, како што се

Yahoo, AltaVista, Excite, Googleитн., организираат аукции за своите посетители, што

само сведочи за популарноста, но и за профитабилноста на ваквиот модел на

електронска трговија.

49

з) МОДЕЛ НА ИНВЕРЗНА АУКЦИЈА - Овој модел исто така се вика и

модел на ,,збир на побарувачката“ , ,,купување по барање“ или ,,наведете-свој-

производ“. Овде потенцијалниот купувач на одреден производ или услуга ја даваат

својата конечна (последна) понуда, а посредникот, односно брокерот, бара начин

да го задоволи неговото барање.

Во некои делови на тој модел, брокерсиот надоместок претставува разлика

помеѓу цената која купувачот е спремен да ја плати и цената која ја бара продавачот.

Тој модел најчесто се користи во случаите на релативно скапи производи или услуги,

како што се, на пример, автомобили , или, нешто што е многу популарно денес,

авионски билети.

Интересен верзија на инверни аукции е т.н. Холандска аукција (engl. Deutch

Auction). Овде се модифицирани правилата и условите на аукцијата, а се применува

кога се нудат ограничени количини на ист вид на производи. Купувачите со највисока

ценовна понуда ќе добијат стока по цена која одговара на најниската помеѓу толку

многу високи ценовни понуди колку што има производи на продажба.

Добри примери на имплементација на моделот на иневрзна аукција се PriceLine,

eWanted, MyGeek.com и Respond.com.

Холандските аукции организираат и некои од online аукциите, како што се

OnSale и Auction-IT.net, како дел од своите следни активности, додека некои ги

практикуваат како главен модалитет на своето делување.

ѕ) ЕЛЕКТРОНСКО РЕКЛАМИРАЊЕ - Имено, важно е, да се нагласи како

електронското рекламирање, покрај тоа што делува на интернет, виртуелно

опкружување, најверојатно од сите модели користи најмалку можности што ги

пружа глобализацијата, општа достапност на Интернет и виртуелизација. Нив во

главно ги предизвикува и одржува локалните даватели на услуги, чии претензии се

главно од локален карактер.

Понатаму, цена по која се нудат робата и услугите е изборен елемент на понуда,

што знчи и да може, но и не мора да биде наведена во текстот на огласот, баш како што

е и случај во малите традиционални огласи. Тоа исто така е специфичност поради која

електронските реклами може да се сметаат за многу поразлични од поголем број од

останатите модели на електронска трговија.

50

Конечно, сопствениците на елетронските реклами во главно го наплаќаат

нивното извршување, без оглед на тоа дали сака или не тоа подоцна ќе резултира во

некоја купопродажна трансакција.

и) МОДЕЛ НА ПРЕБАРУВАЧКИ АГЕНТИ - Пребарувачките агенти

претставуваат голема, веројатно најзначајна група во круговите на пошироката

група на интелегентни агенти.

Тоа се, значи, интелегентни софтверски призводи, понекогаш наречени и

,,роботи,,, кои се користат за пронаоѓање производи или услуги, специфицирани од

страна на купувачите, понудени по најповолна цена или под најприфатливи услови, и

за лоцирање на информации за кои вообичаено е тешко да се откријат на вообичаен

начин, средства и алати за пребарување на интерент содржини. Тие собираат и

филтрираат информации кои се на располагање негде во интернет просторот.

До денес, развиени се три главни типа на пребарувачки агенти26

:

- т.н влекачи по web

- т.н пајаци

- т.н роботи изведувачи

Првите меѓу наведените – влекачи по web (engl. WebCrawler) – се обидува да му

дадена корисникот интегрален преглед во понудата на информации на Интернет,

,,скитајќи,, по World Wide Web и известувајќи ги корисниците за пронајденото.

Пајаците (engl. Spider) се програми кои со помош на т.н. ,,црви,, (engl. Worm) ,, се

вовлекуваат,, во хипермедиски документи, односно web страници, и пронајдените

информациски содржини ги индексираат и дефинираат сопствените бази на податоци,

кои подоцна корисникот може едноставно локално да ги пребарува и анализира на

својот компјутер.

Роботите изведувачи (engl. Robot Performer) се, пак, програми кои, барем

теоретски, потполно независно од корисникот може да извршуваат комплетни

тансакции, како што се купување на далечина, резервација на авионски карти,

извршување на парични трансакции итн.

26

Lientz, B.P.; K.P. Dynamic E-Business Implementation Management.Academic Press, San Diego (CA), 2001.

51

ОГЛАСУВАЧКИ МОДЕЛ

Моделот на огласување на web или огласувачкиот модел на електронска трговија

проширен е од традиционалниот модел на медиумски огласувачи, односно

дистрибуциски огласувачки пораки. Дистрибутерот на огласувачките пораки, а во

круговите на електронската трговија тоа е одредено web место, им дава на корисниците

содржини и услуги, како електронска пошта, форуми, разговори или анкети, во

комбинација со огласувачки пораки во облик на web огласи – т.н. банери. Таквите

услуги често, но не и секогаш, се бесплатни.

Web огласите, banneri, можат да бидат главни или дури единствен извор на

приходи на сопственикот на огласувачкото web место. Самиот сопственик може да

биде креатор на содржината или само на дистрибутер на содржина која ја креирал

некој друг. Во принцип, моделот може да функционира добро само тогаш кога

неговиот посетителски промет(број на пристапи на web место) висок или содржините

што се нудат се тесно специјализирани.

Затоа моделите на огласување на web се јавуваат во голем број на варијации, и тоа

како:

- Генерализирани портали

- Специјализирани портали

- Персоналзирани портали

- Мотиватори за внимание

- Модели на бесплатна понуда

- Дисконтни модели

МОДЕЛ НА ИНФОРМАЦИСКИ ПОСРЕДНИК

Податоците за потрошувачите, нивните обичаи и преференции се многу вредни,

посебно кога се добро структуирани, обработени и внимателно проанализирани.

Таквите податоци и информации можат да се користат за обликување и насочување на

маркетинг активностите на компанијата. Некои интернет компании се специјализираат

за собирање, обработка и давање на користење, односно продавање податоци за

потрошувачите, што значи дека функционираат како посредници за информации.

52

Информациските посредници, исто така, на корисниците често им пружаат

одредени погодности. Така, на пример, компанијата NetZero на своите корисници им

нуди бесплатен пристап на Интернет, додека eMachines.comна своите локални клиенти

им поклонува компјутерски хардвер во замена за детални информации за нивното

однесување при користење на Интернет и навиките при купување. Некои стручњаци се

склони кон проценка дека ваквите web места имаат поголеми шанси за успех отколку

оние што подржуваат ,,чист“ огласувачки модел27

.

Моделот на посредник на информации може да функционира и на друг начин

нудејќи им на своите клиенти маркетинг информации кои можат да ги користат при

извршувањето на нивните работи. Добар пример е компанијата Gomez Advisers.

Моделот на информациски посредник може да се класифицира во две главни групи:

- Модел на препорака

- Модел на регистрација

ТРГОВСКИ МОДЕЛ

Класичните - ,,Brick – and- Mortar‘’- велетрговци и трговци на мало кои го

прифаќаат Интернетот како нов дистрибуциски канал (често нарекуван и ,,четврти

канал) имаат тенденција за имплементација на вакви модели28

.Продажбата се извршува

на основа на каталог, зделка, или со аукција. Со исклучок, кога одредени производи

или услуги се нудат само по пат на Интернет, односно на web, електронските трговци

на малопонекогаш воопшто немаат традиционални продавници (или ,,дуќани“).

Трговските модели обично се имплементираат во некој од четирите основни

верзии:

o Како модел на виртуелен трговец

o Како модел на каталог

o Како моделна продавачи на дигитални содржини

o Како хибриден модел

27

Plant, R. eCommerce: Formulation of Strategy. Prentice Hall PTR, Upper Saddle River (NJ), 2000. 28

Standing, C.Internet Commerce Development. Boston, London: Artech House, 2000, str. 144

53

o МОДЕЛ НА ВИРТУЕЛЕН ТРГОВЕЦ

Тоа е пример за исклучок меѓу моделите на електронска трговија, бидејќи

виртуелниот трговец делува само на web, но нуди и традиционални производи и услуги

или оние кои се специфични за интернет, односно World Wide Web. Методот на

продажба може да биде преку зделка или во форма на аукција. Оние виртуелни

трговци што нудат само услуги обично се нарекуваат даватели на апликациски улсуги

(engl. Application Service Provider, ASP).Од друга страна, постојат и многу виртуелни

трговци што продаваат традиционални (материјални) добра, а многу од нив се

исклучително успешни.

o МОДЕЛ -КАТАЛОГ

Тоа е некоја врста на транзитен модел, применуван тогаш кога компанијата

одлучила да мигрира од традиционалниот состав на каталог, каде робата се нарачува

преку пошта, преку системот на нарачување преку web. Најголем број на компании не

застануваат во оваа точка, туку својот развој го продолжуваат спрема некои од

софистицираните трговски модели. Но, менаџментот на некои компании, како што е,

на пример, компанијата Levenger, смета дека тоа е сосем задоволувачки модел и го

практикуваат долго време.

Но, далеку позначајна е примената на овој модел во сегментот на електронската

трговија меѓу компаниите (B2B трговија). Во овој контекст, таквиот пристап му

овозможува на компаниите од одредени активности откривање на нивните производи и

услуги на едно место, каде што можат да се обратат заинтересираните купувачи и каде

можат да се ,,собираат,, продавачите. Типично, таквите модели се својствени за мали

количини на извршени трговски трансакции и релативно лесна предвидлива

побарувачка. Моделот на каталог има доста слични карактеристики како

карактеристиките на специјализираните портали, така што во некои случаеви не се

разликуваат лесно еден од друг.

o МОДЕЛ- ПРОДАВАЧИ НА ДИГИТАЛНИ СОДРЖИНИ И УСЛУГИ

Овој модел понекогаш се нарекува и модел на продавачи на битови (engl. Bit

Vendior Model). Погоден е за трговиците кои се занимаваат исклучиво со продажба на

т.н. ,,меки,, добра, односно производи кои можат да се дигитализираат, и дигитални

54

услуги. Тоа е ,,најчист облик на електронска трговија29

,бидејќи и продажбата и

дистрибуцијата се извршуваат единствено преку Интернет.

Има многу примери за добрата имплементација на моделот на продавачи на

дигитални содржини и услуги. Речиси сите произведувачи на компјутерски софтвер, и

многу издавачи и компании од индустријата за забава ги извршуваат своите бизниси на

таков начин.

o ХИБРИДЕН МОДЕЛ

Хибридните модели на електронската трговија во англиските стручен жаргон се

рефернцираат како примамливи, но тешко преводлив израз ,,Surf and Turf,,. Се работи

за модел во кој традиционалната , ,,Brick and Mortar,, компанија која го поставува web

местото во функција на продажно место. Бидејќи тој модел во себе ,,носи,, потенцијал

за конфликт на канали, неговата имплементација бара да се пристапува многу

внимателно и промислено.

Многу е квалитетна имплеметацијата во некоја верзија од хибридниот модел на

електронската трговија, а за илустрација ќе ги спопменеме трите изразито добро - кои

се ,,во режија,, на големите и познати компании Barnes & Noble, Gap I Lands.

ПРОИЗВЕДУВАЧКИ МОДЕЛИ

Овој модел тргнува од оние важни перформанси на сервисот World Wide Web за да

може да осигура директен пристап на произведувачите до клиентите и на тој начин да

ги ,,компресираат,, и ,,убрзаат,, каналите на дистрибуција. Посредниците – велетрговци

и трговците на мало – можат делумно, или уште почесто, во потполност да се

елиминираат од продажниот процес.

Произведувачкиот модел или, како што понекогаш уште се нарекува, модел на

продажба на сопствените производи или услуги, се заснова на делотворни, напредни

услуги дадени на клиентите, и на можностите за подобро разбирање на потребите и

преференциите на клиентите, кои може, но и не мора да се одразат на цената која ја

плаќа купувачот.

29

Deitel, H. M.; Deitel, P. J.; Steinbuler, K. e-Business & e-Commerce for Managers.Prentice Hall, Upper

Saddle River (NJ), 2001.

55

Имплементацијата на произведувачкиот модел, меѓутоа, може исто така да

предизвика сериозни конфликти на канали во случаеви каде компанијата може долго

време да користи услуги на посредникот во продажбата на своите производи. Тие на

,,сопствената кожа“ почуствувале како компанијата Levi Strauss, Intel и Apple, кои

поради недоразбирање со своите дотогашни партнери – дистрибутерите, дилери,

претставници, и.т.н – морале да се откажат примената на овој модел.

СОРАБОТНИЧКИ И МОДЕЛ НА ФИЛИЈАЛА

За разлика од генерализираниот портал , кој го искажува реалниот голем

посетителски промет, соработнички или филијала (engl. Affiliate) модели на

електронската трговија овозможуваат купување на стоки или услуги од компаниите

кои ги имплементираат без оглед на тоа какви биле навиките на клиентите при

користење на Интернет, односно независно од тоа какво web место често посетувале и

од која позииција тргнуваат во ,,сурфање“ на мрежата30

. Моделот тоа успева да го

постигни преку понуда на соодветни финансиски поттици на членовите на заедницата

на соработка во облик на процент од приходот.

Соработниците во заедницата директно ги преусмеруваат (engl. Click-Through)

барањата на клиентите спрема ,,оригиналниот“ трговец. Тоа е тип на модел ,,плаќање

по перформанс“,(engl. Pay-per-Service), бидејќи, доколку соработниците од заедницата

и не остварат никаква продажба, ,,оригиналниот“ купувачнема даима никакви

трошоци, но и соработниците нема да имаат заработка.

Соработничкиот модел по својата природа е потполно прилагоден на примената на

web и тоа е главната причина поради која станал толку популарен. Во интернет

праксата може да се најдат многу верзии на тој модел – на пример, модел на плаќање

по ,,клик“ , моделот на размена на интернет огласи (banner) и моделот на поделба на

приходот.

Пронаоѓачите на моделот на филијала или на моделот на клуб на електронската

трговија е, основачот Amazon.com Jeff Bezos. Денес тој модел се применува насекаде,

во разни гранки и активности на електронската трговија, а компаниите кои со неговата

30

Stolpman, M. Online-Marketingmix,2.Nachdruck. Galileo Press Gmbh, Bonn, 2000.

56

имплементација оствариле посебно голем успех се i-revenue, Affiliate World, и најновата

алијанса Amazon.comToys’’R’’Us.31

МОДЕЛ НА ВИРТУЕЛНИ ЗАЕДНИЦИ

Основата на моделот на виртуелни заедници е корисничката лојалност, а не

големиот посетиттелскиот промет. Корисниците вложуваат време, па дури и емоции во

веб место изградено спрема таков модел. Во некои случаи, корисниците се редовни

провајдери на такви веб места на информациски содржини. Има корисници кои

постојано и често посетуваат веб место, значи имаат можност за рекламирање и

посредување во размената на информации, и функционираат како специјализиран

портал. Моделот на виртуелни заедници често подразбира плаќање на претплата за

посебно вредни информациски услуги.

Има две важни варијации на моделот на виртуелни заедници – модел на

доброволни прилози и модел на мрежи на знаење.

ПРЕТПЛАТНИЧКИ МОДЕЛ

Во случајот на претплатнички модел, корисниците плаќаат за пристап на веб место

засновано на тој концепт. Профитабилноста на таквите веб места произлегува од

понудените информациски содржини со високо додадена вредност. Информациите кои

содржат генерирани новости се покажале како многу привлечни во случајот со

класичните хартии и електронски гласила, но за чудо се, помалку успешни во

претплатничкиот модел.

Таква е, на пример, компанијата Jupiter Media Metrihкоја во 1999 година

спроведила истражување во кое е утврдено дека 46% од интернет корисниците не

сакаат да плаќаат надоместок за било какви информациски содржини на веб.32

Некои

компании го решаваат тој проблем со комбинирање на бесплатни содржини, кој

создава висок посетителски промет и соодветно висок пропаганден потенцијал, со

ексклузивни содржини и услуги кои ги наплаќаат, односно ги даваат само на

претплатниците.

31

Rosen, Ch. “Amazon’s Alliances“. http:/www.informationweek.com/shared 4.6 2001 32

Jupiter Media Metrix.“Willingness to Pay“.http:/www.mediametrix.comwhite_papers, 15.10.1999

57

Добри примери за имплементација на претпалтничкиот модел се веб места

Consumer Reports, Knowledge at Wharton, International Data Corporation (IDC),Gartner

Groupи Wall Streat Journal.

МОДЕЛ НА ПОМОШНИ УСЛУГИ

Овие модели се сеуште релативно нови, па бараат далеку поопширно тестирање,

евалуација и верификација. Се работи за давање на помошни услуги, на пример,

криптографска заштита на податоци во преносот на Интернет, проверка на

корисниците и информациските содржини, сертфикација на услугите , и.т.н, спрема

принципот ,,плати за да напредуваш во работата. Идејата е да се наплаќаат такви

помошни услуги по секој бит на пренесени или обработени податоци, што потоа

претпоставува и примена на системот на микроплаќање кај малите износи како

надоместок за извршената услуга.

Денес овој модел го поддржува, односно, попрецизно речено, со него

експериментираат неколку интернет компании, како што се Softlock, Authentica и

FatBrain.

2.3. Иновативни модели и форми на е-трговија

Во текот на изминатата деценија, брзиот развој во информатичките и

комуникациските технологии, како што се интернет и мобилните компјутери

значително го смени воспоставениот и ги постави темелите на новиот комерцијален

свет. Електронската трговија, како што ја знаеме денес, Интернетот и за трговијата и

мобилната трговија, се базира на развојот на настаните во врска со интернетот, а врз

основа на претходните технолошки иновации кои произлегуваат од комбинација на

телекомуникацискиот и организацискиот развој и компјутерите.

Фирмите кои ги прифатија овие технологии на Е-трговијата се нарекуваат

,,електронски бизниси“ (Е-бизниси). Тие можат да извршуваат трансакции, да

комуницираат и да пронаоѓаат поддршка на трговијата преку интернет просторот. Е-

бизнисите без преседан имаат креирано нови канали за пристап на клиенти, помагаат

во интегрирањето на синџирот на снабдување меѓу партнерите, како и понуда на нови

58

производи или услуги, што овозможува да се прошири бизнисот во повеќе области.

Сепак, овие Е-бизниси најверојатно, ќе бидат почуствителни во однос на можноста за

промена на традиционалните бизниси со помош на информатичката технологија.

Всушност, брзите технолошки промени кои еволуирале од комуникациите и трговијата

се врзани за фиксен Интернет и безжични компјутери кои ќе овозможат сеприсутност

на безжична мрежа на компјутери. Брзото зголемување на достапноста на иноватни

технологии стимулира сериај на иновации во Е-трговијата и создаде нови можности и

предизвици за Е-бизнисите. Бежичната технологија допринела за промена на

постојните капацитети на актуелните Е-бизниси. За се опфатат овие можности,

менаџерите во Е-бизнисте мора постојано да имаат на располагање организациски

ресурси и обнови, за наместо да ги зашитат своите можности, заедно со технолошките

можности и бизнис експертиза да се одржи конкурентската предност во повеќето

обиди за менувањето на животната средина во областа на Е-трговијата. Тоа е потребно

за Е-бизнис менаџерите да ги препознаат и оценат промените во бизнисот и

технологијата и да се занимаваат со степенот до кој компанијата навремено ги

исполнува празнините преку новите способности. Поседувањето на ова знаење е од

клучно значење за менаџерите упсешно да се прилагодуваат од еден тип на иновации

на Е-трговија на друг. Затоа, Е-трговијата користи иновации преку кои се анализираат

разлките во технолошките и бизнис димензии за да се истражуваат основните

динамични способности во двете димензии на иновација во Е-трговијата.

Разбирањето на природата на иновациите е од суштинско значење и тоа како

прв чекор во управувањето со промените поврзано со било која иновација. За да се

разбере можното влијание и природатат на иновациите во E-commerce се користат

модели на иновации со цел да се на прави компаративна анализа која ги анализира

разликите во димензиите на технолошкиот развој и бизнис моделот и ги истражува

нивните основни динамични способности.

Никаде нема толку многу нови бизнис идеи како што се оние кои се раѓаат на

интернет. Идејата за постоење на онлајн продавница речиси е застарена. ,,Приватна

продажба“ или ,,групен шопинг“ се термини кои се користат за оние онлајн

продавници каде само нивните членови може да купуваат. Тоа посебно важи за оваа

област, бидејќи е важно да се развие стратегија и распоредување на решенија кои

можат флексибилно да се прилагодат за да се задоволат потребите на клиентите. Со

,,масовно прилагодување“ - всушност со појава на контрадикција во термините –

59

компаниите сакаат да ја задоволат зголементата побарувачка на корисникот за

индивидуалност, додека во исто време, преостанатите прилагодувања се помалку скапи

од ,,вистинскиот“ обичај на производство. Зголеменото користење на богати

медиумски и специјални 3D ефекти тука е особено важно, така што клиентот може да

го визуелизира изгледот на корисничкиот производ колку што е можно. Идеите кои го

пренесуваат традиционалното во еден нов свет, искористувајќи ги предностите на е-

трговијата за старите бизнис модели, исто така се високо ценети. Напредкот се

реализира благодарение на можноста за комбинација на старите и нови бизнис модели.

Кога ќе помислиме на бизнис, вообичаено помислуваме на бизнис компанија

којашто произведува одреден производ и потоа го продава на клиентите. Но веб-

мрежата не принуди да признаеме нови облици на бизнис, како на пример е-трговија

потрошувач кон потрошувач, е-трговија меѓу директни учесници – П2П и мобилна

трговија.

БИЗНИС МОДЕЛ ПОТРОШУВАЧ –КОН- ПОТРОШУВАЧ (CONSUMER TO

CONSUMER (C2C))

Моделите клиент-кон-клиент C2C обезбедуваат начин потрошувачите да

продаваат меѓу себе со помош на други интернет бизниси. Прв и најдобар пример за

овој вид на бизнис е е-Беј, којшто користи бизнис модел на креирање на пазар.

Пред е-Беј, индивидуалните потрошувачи ги користат продажбите по

дворовите, пазарите за стари работи и продавниците за веќе користени работи за

добротворни цели, и за да понудат и за да купат користени стоки. Со воведувањето на

интернет аукциите, потрошувачите веќе не мораат претпазливо да се извлекуваат од

нивните домови или канцеларии за да наддаваат за предмети што ги интересираат, а

продавачите мочат да ги откажат скапите простори коишто веќе не им се потребни за

да стасаат до купувачите. За возврат за поврзувањето на купувачи и продавачи

истомисленици, е-Беј добива мала провизија. Колку повеќе аукции, толку повеќе е-Беј

заработува. Всушност, таа е една од неколкуте веб- компании коишто се профитабилни

од првиот ден – и остана така веќе неколку години.

Клиентите коишто не сакаат аукции, туку сѐ уште сакаат да пронајдат

користени стоки, можат да ја посетат страната Half.com (којашто исто така е во

60

сопственост на е-Беј, којашто им овозможува на клиентите да продаваат книги,

филмови, музика и игри на други корисници по фиксна цена. За возврат за

олеснувањето на трансакцијата, Half.com добива провизија за продажбата, од 5% до

15%, во зависност од продажната цена и дел од надоместокот за испорака што го

наплаќа.

БИЗНИС МОДЕЛ НА ДИРЕКТЕН КОРИСНИК – КОН - ДИРЕКТЕН КОРИСНИК

(PEER TO PEER (P2P))

Како и C2C моделите, P2P бизнис моделите ги поврзуваат корисниците ,

овозможувајќи им да споделуваат датотеки и компјутерски ресурси без заеднички

сервер. Фокусот на P2P компаниите е да им помогнат на аиндивидуалците да ги

направат информациите достапни за сите поврзувајќи ги корисниците на веб-мрежата.

Од историска гледна точка, софтверската технологија корисник-корисник се користи за

да се овозможи споделување на музички датотеки заштитени со авторски права

прекршувајќи го законот за дигитални авторски права. Предизвикот за P2P компаниите

е да се развијат изводливи, легални бизнис модели коишто ќе им овозможат да

заработат. До денес, постојат само неколку примери за успешни P2P бизнис модели за

е-трговија надвор од страните за музика и страните за делба на содржини.Сепак, една

компанија којашто успешно го користи овој модел надвор од овие две области е

Клаудмарк (Cloudmark), која нуди P2P решение против непосакуваните пораки

наречено Клаудмарк Десктоп (Cloudmark Desktop). Во моментот Клаудмарк заштитува

повеќе од 180 милиони електронски сандачиња во повеќе од 163 земји.

Директната технологија им овозможува на интернет корисниците да

споделуваат меѓу себе датотеки и компјутерски ресурси без да им се приклучат на

централниот веб-сервер. Во најчистата форма на рамноправна електронска трговија не

се потребни никакви посредници, иако всушност, најголемиот број P2P мрежи ги

користат посредничките ,,супер сервери“ за да ги забрзаат операциите. Почнувајќи од

1999, претприемачите и капиталистичките инвеститори настојуваат да ги вметнат

различните аспекти на директната технологија во P2P електронската трговија. До

денеска, најшироко распространети интернет мрежи се Бит Торент (BitTorrent), која се

користи за превземање на големи видеозаписи и на којашто отпаѓаат близу 25% од

вкупниот интернет сообраќај) и е-Донки (eDonkey), којашто најчесто се користи за

61

музички датотеки. На овие две P2P интернет мрежни интернет програми заедно отпаѓа

од 50% - 70% од вкупниот интернет сообраќај ширум светот. Нешто од ова преземање

и споделување е законско, но најголемиот дел не е. Законските комерцијални

апликации на P2P интернет мрежите започнаа да се јавуваат како резултат на тоа што

холивудските филмски студија се придвижија кон дигитална платформа на

дистрибуција. Бизнис моделите кои ја поддржуваат P2P трговијата се невообичаени, во

многу случаи незаконски и под постојан притисок од властите.

Напстер (Napster), кој беше воведен за даим помогне на интернет корисниците

при пронаоѓање и споделување на интернет музички датотеки, беше најпознатитот

пример наP2P електронска трговија, се додека не беше исфрлен од бизнисот во 2001

како последица на серија негативни судски одлуки. Сепак, за многу кратко време се

појавија други интернет мрежи за споделување на датотеки, како што се Казаа (Kazaa)

и (Grokster),за да го заземат местото ма Напстер. И овие интернет мрежи преку

различни судски мислења беа исклучени од бизнисот. Врховниот суд донесе одлука во

случајот против интернет мрежите за споделување дадотеки во јуни 2005.33

МОБИЛНА ТРГОВИЈА (М – ТРГОВИЈА)

М-трговијата, скратено за мобилна трговија, ги зема традиционалните модели за

електронска технологија и ги користи новите безжични технологии за да овозможи

мобилен пристап до веб -мрежата. Безжичната веб-технологија ќе се користи за да

овозможи проширување на постоечките веб-бизнис модели за опслужување на

мобилната работна сила и потрошувачите на иднината. Безжичните мрежи користат

нов достапен опсег и протоколи за комуникација за да ги поврзат мобилните

корисници со интернетот. Овие технологии веќе се употребуваат во Азија и Европа и

значително ќе се прошират во САД неколку години. Главна предност на М-трговијата

е тоа што таа обезбедува интернет пристап за сите, во секое време и секаде, со

користење на бежични уреди. Овде клучни технологии се мобилните телефони 3Г

(трета генерација безжични), Вај Фај (безжични локални мрежи) и Блутут (веб –уреди

со краток опсег).М – трговијата го вклучува користењето на безжичните интернет

врски за да ги повре мобилните телефони, рачните уреди како што се Ајфон (iPhone)

телефони, Андроид Г1 (Android G1) и Блекбери (BlackBerry) телефоните и

33

Лаудон, Кенет К, Електронска трговија- бизнис, технологија, општество, Скопје 2010, стр.21

62

персоналните комјутери со веб – мрежата. Кога еднаш ќе се поврзат, мобилните

потрошувачи можат да вршат трансакции, вклучувајќи тргувања со акции, ценовни

компарации во продавница, банкарски активности, резервации за патувања и многу

повеќе од тоа.34

Поради интересот за мобилна трговија, покрај изгледот дека се зголемува бројот

на корисници и можност за поефтин пристап на Интернет, на неа влијаат и следниве

карактеристики: мобилност, достапност, погодност и локализација на производи и

сервиси. Мобилноста е овозможена од мобилни уреди кои на корисниците им нудат

информации од било која локација. Благодарение на мобилните уреди корисниците

веднаш можат реагираат на секој куповен импулс. Мобилноста е олеснителност која

подеднакво ги привлекува и продавачите и потрошувачите. Достапноста е

карактеристика која ја означува можноста дека луѓето можат да контактираат во секое

време. Секако клиентот може да блокира прием во одредено време или одрдена порака.

Географските и временските бариери во трговијата не постајат балгодарение на

мобилноста и допстапноста. Погодноста се карактеризира со мобилни уреди кои се

секогаш при рака и исклучително лесно се користат. Трговијата заснована на локација

испраќа информации за производите и услугите во зависност од тоа каде се наоѓа

корисникот и неговиот мобилен уред. Клуч за пружање на соодветен сервис е

сознанието каде сѐ физички се наоѓа корисникот во секој момент. Затоа постојат

системи за лоцирање кои на основа на сознаието каде се наоѓа корисникот нуди

соодветна реклама, како што е на пример известувањето за продажба која одговара на

неговиот профил на купување и на желбите, најблиски ресторани и слично.35

34

Ibid, стр.92-93 35

Dr Novakovic, Jasmina, Elektronsko poslovanje – Megatrend Univerzitet primenjenih nauka Beograd,

2005,стр 82-83

63

Дел III: МОДЕЛИ НА ПРИХОД ОД ДИГИТАЛНИ

СОДРЖИНИ

1. Продажба преку интернет – приходи од

електронски медиуми

Потребата од проучување на функцијата на медиумите е поврзана со основните

прашања и концепти на медиумската писменост. Функцијата на медиумите е да

пренесуваат креирани пораки од некој, создадени за да го привлечaт вниманието на

публиката, да пренесат ставови, но и да се обидат да ги наметнат. Сето ова е со намера

да се постигне некаква цел, без разлика дали е социјална, економска, политичка итн.

Публиката треба да знае за функциите на медиумите, за да може полесно да ги

анализира и свати медиумските пораки, да разбере зашто се создадени и да ја разбере

намерата на оној кој ја испратил пораката Улогата на медиумите е да се промовира

различноста на мислење, јавна дебата и граѓанска партиципација во општеството, да ги

промовира демократските вредности, да се залага за слободата на изразување и

слободата на говорот.

Интернет-телевизија, или поинаку позната како Интернет ТВ или Онлајн ТВ, не

треба да се меша со Веб- ТВ или Интернет протокол ТВ (ИПТВ), претставува

телевизиски сервис кој се пренесува преку Интернет. Некои телевизии се познати како

„Телевизија по избор“ или catch-up TV. Таа стана позната со сервисите како што се

BBC iPlayer, 4oD, ITV Player исто STV Player и UTV Player и Demand Five во United

Kingdom; Hulu и Revision3 во САД, Холандија; ABC iview и Australia Live TV во

Австралија SeeSaw; RTÉ Player во Ирска; и многу други. catch-up TVинтернет сајт е

оној кој овозможува да се гледаат телевизиските програми откако веќе се емитувани, а

чие емитување овозможува рекламирање насочено кон точно утврдена група на

гледачи. Интернет телевизијата им овозможува на корисниците да одберат програма

или телевизиско шоу кое сакаат да го видат од архива на програми. Двете форми на

64

гледање на Интернет телевизијата ја насочуваат содржината директно кон медиа

уредот или со едноставно преземање на програмата на компјутерот на корисникот.Со

појава на „ТВ по избор“ пазарот се повеќе расте и се шири и овие веб портали и

апликации, односно програми се нешто што големите телевизии мораат да го имаат.

Повеќето интернет телевизиски сервиси им овозможуваат на корисниците да ја гледаат

содржината без плаќање, но има и содржини за кои треба да се плати. Други Интернет

сервисни провајдери ги вклучуваат Australia Live TV, SeeSaw, ITV player, TVCatchup,

Demand Five, Eurosport player и Sky Player.

Со исклучок на цената на приклучокот на Интернет, повеќето мрежни телевизии се

бесплатни.Овие сајтови успеваат да одржат бесплатни телевизиски сервиси

благодарение на видео рекламирањето, кратките комерцијални и рекламни огласувања

кои се прикажуваат пред почетокот на видео записот. Пример за ова е веб-сајтот на

abc.com catch-up телевизија каде што наместо долгите рекламните прекини на

стандардните телевизии, се објавува платена реклама од не повеќе од триесет секунди.

Кусо време за реклама значи дека гледачот, како корисник на услугата нема да биде

презаситен со вакви рекламни содржини, што самото води кон заштеда на средства за

ваков вид на активности. Воедно тоа ќе му отвори можности на веб дизајнерот да

понуди квалитетна и креативна содржина која во спротивно би чинела повеќе. Ова е

начин на кој интернет телевизиите прават профит.

Откако интернетот и појавата на книги и весници во електронска форма

сериозно ги загрозија пишаните медиуми и издавачките куќи, се чини дека следна на

ред е телевизијата. Хрватската страница „Т-портал“ ја пренесе анализата на

истражувачката компанија „Еј-џи-би Нилсен“, која се занимава со проучување на

медиумскиот пазар, а резултатите покажуваат дека ако телевизиите не променат нешто

во своето работење, им се заканува опасност да ја загубат битката со интернетот.

Имено,компанијата, првпат во своето постоење, почна да прави попис на

домаќинствата што немаат претплата на ниту еден телевизиски канал, без разлика дали

се работи за сателитски или кабелски програми, туку сите содржини ги следат

исклучиво преку интернет. Според податоците, денес во Америка има 5 милиони вакви

домаќинства, а за споредба, пред пет години овој број бил 2 милиона, што укажува на

тренд кој доживува силен раст.

65

За среќа на телевизиските куќи, ваквиот одлив се уште не е голем. Бројот од 5

милиони домаќинства е импресивен, но засега не е критичен. Сепак, останува

непобитен факт дека постои тренд на напуштање на класичните понуди на ТВ-

содржини. Најголемиот дел од програмата што се нуди на класичен начин е достапна и

преку интернет-сервиси како „Нетфликс“ и „Хулу“. Единствени две подрачја што не се

адекватно застапени преку интернет се спортските преноси и локалните вести, но со

тек на време и тоа ќе се промени – вели Дражен Урх од хрватското претставништво на

„Нилсен“.

Со цел да се приспособат на промените, голем број телевизии, освен преку

класичните ТВ-канали, своите содржини почнаа да ги дистрибуираат и онлајн. Не

треба да се занемарат и разните услуги од типот он деманд или „на барање“, кои им

овозможуваат на корисниците да ја следат програмата кога им одговара и кога сакаат.

Всушност, токму таа слобода на одлучување е една од главните причини поради кои

гледачите полека, но сигурно преминуваат на интернет.36

Приходите на „Македонски телеком“ од говорни услуги се намалени како

резултат на опаѓање на бројот на корисници за 8,5 отсто, што резултира со база од

324.000 корисници на крајот од јуни 2011 година, како и поради намалувањето на

појдовниот сообраќај за 3,9 отсто во споредба со истиот период лани. „Македонски

телеком“бележи голем раст и развој и во делот на дигиталната телевизија. Иако со

ИПТВ-услугата влезе како предизвикувач на пазарот на кој доминираа кабелските

оператори, сепак, како резултат на високиот квалитет, интерактивноста и уникатното

ТВ-доживување, успеа да го зголеми бројот на ИПТВ-корисници за 60,4 отсто

споредено со истиот период за минатата година. Па така, на крајот на јуни,

компанијата достигна бројка од вкупно 34.000 корисници на ИПТВ-услугата.37

Британската ТВ куќа BBC е одлучна во намерите на своите гледачи да им

овозможи пристап на интернет од нивните мали екрани.Научниците од оваа

корпорација работат на проект наречен Canvas, кој треба на корисниците да им

овозможи со помош на својот телевизор да сурфаат на интернет, а притоа да гледаат и

телевизија.

36

http://www.dnevnik.com.mk/default.asp?ItemID=AF0D8EA458BCE647B3A0C676CE653AF1

37

http://www.utrinski.com.mk/default.asp?ItemID=3E6F2F0BD8ED1F40B1A93C11886958FA

66

BBC со ова може да ја има главната улога во спојувањето на интернетот со ТВ

технологијата. Сепак, критичарите потенцираат дека не смее британската влада да му

дозволи на медиумскиот гигант да троши државни пари.

За комплет услуги, корисниците ќе мораат да платат 200 фунти (околу 225

евра), а со тоа ќе имаат пристап не само на HD и Freeview каналите, туку и на веб

страниците BBC iPlayer, ITV Player, NHS Direct, YouTube и Amazon. Останатите

интернет сајтови ќе мораат на адекватен начин да се „преведат“ за потребите на

телевизијата, за да можат да се прикажуваат на телевизорот.

Тоа значи дека од сега нема да ви биде потребен компјутер или мобилен

телефон за да сурфате на интернет. Сега интернетот е достапен само со едно

притискање на копче на далечинскиот управувач.38

Германската медиумска индустрија ја чека одлична иднина. Според

истражување на консултантска компанија „PricewaterhouseCoopers“ (PWC), кое го

пренесува германскиот весник Ханделсблат, оваа индустрија ќе расте до 2016 година

со 2,8% годишно.

„За следните пет години ние очекуваме силен раст на германскиот медиумски

пазар, пред се главно од зголемувањето на продажбата на дигиталните медиуми”, вели

Вернер Балхаус, партнер и шеф на одделот за технологија, медиуми и

телекомуникации во PWC. Според него, минатата година приходите во

индустријата се зголемени за 2,6%.

Телевизиски компании како „Pro Sieben Sat“ 1 и РТЛ треба да се прилагодат на

новите времиња. За првпат интернет рекламирањето во Германија го надминува

телевизиското. Според истражувањето на PWC интернет е најсилниот генератор на

приходи на пазарот на забава и медиуми со пазарен удел од 23%.

Телевизиската реклама веќе има удел на пазарот од само 20,8%. Само минатата година

продажбата на онлајн рекламирање се зголемува со 12,3%. 39

38http://www.idividi.com.mk/futurama/tehnologija/570184/index.html

39

http://faktor.mk/archives/5271

67

Иако тиражот во случајов, британските весници во основа паѓа, медиумскиот

консултант, Џим Чишол, вели дека за актуелната состојба не може да се обвини

интернетот.

Ако во септември 1995-та, весникот Дејли стар се продал во 757.080 копии,

минатиот месец излегол со тираж од преку 860.000 а сличен прогрес бележи и Дејли

меил, чија посетеност на сајтот растела за 60 проценти во годината. Наспроти нив,

Мирор, од тираж од 2.559.636 весници пред 15 години, се симнал на нешто околу 1,2

милиони.

Коментирајќи ги резултатите од анализата на Чишол, новинарот на Гардијан,

Питер Престон, вели дека тајната на успешните весници е во постојаното

инвестирање, иновацијата, напорната работа и талентот.40

Париз, 13 октомври – Интернетот го одзеде приматот на другите медиуми во

секојдневниот живот.Според истражувањето „Дигитален живот“, дури 61 отсто од

учесниците изјавиле дека секојдневно се приклучуваат на Интернет. Седум проценти

помалку од ова гледаат телевизија, 36 отсто слушаат радио, а 32 отсто читаат весници,

соопштува францускиот неделник „Нувел обсерватер“.

Блогирањето и вмрежувањето доживуваат бум на пазарите во експанзија,

покажало истражувањето. Околу 88 отсто Кинези и 51 отсто Бразилци, кои користат

интернет, отвориле свој блог или испратиле порака на некој од форумите.

Американците заостануваат со само 32 проценти.

Истражувањето го спровела француската истражувачка компанија „ТНС Софт“

во 46 земји, со 50.000 сопственици на компјутери.41

40http://on.net.mk/vesti/internet/internetot-ne-gi-ubiva-vesnicite

41http://zurnal.mk/content.asp?id=1310109376

68

Европа беше таа првата што ја престори мрежата во масовен медиум, но таа мрежа

е се освен успесна европска приказна. Изненадува тоа што сите аутентични бизнис

идеи што се поврзани со интернет потекнуваат и се развиени во САД. Yahoo, на

пример, е и останува еден од најважните влезни портали на интернет кој нуди безброј

различни и употребливи алатки за милиони корисници. Amazon не само што се

занимава со трговија со книги, но полека и неприметно фундаментално ја менува

литературната јавност. Ebay радикално ја става во прашање постоечката пракса која се

однесува на дистрибуцијата и проценувањето на вредноста на производите во

трговијата на мало, како и односот кон потрошувачите на глобално ниво. Гоогле стана

синоним за интернет и ја комбинира монополската позиција a la Mikrosoft со убавата

слика a la Apple.

Европа ги снабдуваше слободните индустриски стандарди за неверојатниот растеж

на интернетот, но само Американците имаа зачудувачки идеи за нивно користење.

Непопустливите и крутите групи-моќните структури на европската економија кои -

наспроти интернет-и бумот на берзите пред четири години и развојот на аутентичните

интернет идеи го направија невозможен, се главните прицини за ваквата стагнација.

Пропаѓањето на Bertelsmann-group, една од најголемите светски медиумски групи која

се занимава, меѓу другото, и со трговија со книги е типичен пример. Додека Jef Bezos

запоцна со Amazon.com во мала железара во Сиетл, Bertelsmann имаше инвестирано на

почетокот од 150 до 300 милиони евра во напорот да го победи Аmazon и да го

контролира светскиот маркет. Сепак Bertelsmann успеа да добие само 20 проценти од

обртот на Аmazon. Иако се смесни напорите на Tomas Midelhoff како глобален играч,

сепак уште попатетичен е неговиот крај. Bertelsmann ја прекина трговијата преку

интернет и продаде илјада интернет е-маил адреси на германски корисници за

симболичен надомест на конкурентската фирма за онлине трговија со книги Thalia. Во

меѓувреме Amazon.de се појави од никаде за да стане најголем германски продавач на

книги.

Се чини дека европските медиуми се плашат од Интернет, и во него ги гледаат само

потенцијалните ризици, но не и можната корист што интернет ја овозможува.42

42Chervel, Thierry - Kulturnite mediumi i perspektivata na internet:Europe talks to Europe, Roots 12 (2004)

69

2. Видови модели на приход на интернет содржини

Можеби една од најголемите теми на околните дигитални содржини е дебатата-

бесплатна наспроти платена содржина. Оваа дебата е особено релевантна во забавната

и медиумската индустрија, која се најде под оган во последниве години во однос на тоа

како дигиталните содржини како филмови и музика се ракуваат онлајн. Многумина

тврдат дека на забавната индустрија е бавен за да се развие остварлива бизнис модели

за интернет. Но, со закони се стави во место за да се заштитат оригинални содржини,

споделување на датотеки на сајтовите се уште се користи, и многу креатори на

содржини се уште губат пари на оваа незаконска практика.

Прегледот на приходите на медиумите открива, во одреден степен, различни

шеми. Забавата (филмските настани, домашните видеа, видеоигрите, и музиката) собра

27% од приходите на медиумите, иако на ова категорија отпаќаат само 5% од

медиумските часови на потрошувачите. Телевизијата - стандардната, кабелската и

сателитската телевизија - останува најголем произведувач на приходи за медиумите

(42 %), а весниците генерираат 5% од приходите, што претставува намалување од 10%

во споредба со претходните години. Интернетот претставува 12% од вкупните приходи

на медиумите, но овој прецент е значително повисок од 5% приходи што тој ги

генерираше во 2004. Уште еднаш интернетот порасна само за неколку години од нува

во значителен процент во приходите на медиумите денес. Во следниот дел ние ги

опишуваме актуелните и новите интернет за интернет содржини.

70

Повеќето студии откриваат дека времето помината на интернет го намaлува

времето потрошено на другите медиуи. Постои огромно преминување на генералната

на веб мрежата и еднакво масивно преминување од 2003 година кон гледање и

слушање на содржини. Во 2008 година потрошувачите трошат 47% од нивното време

на интернет содржини, во споредба со 34% во 2003 година. Анкета на УСЦ откри дека

една четвртина од веб корисниците изјавуваат дека трошат помалку време на печатени

медиуми, а 35% изјавиле дека помалку време трошат на телевизија. Генерално,

интернет корисниците трошат 15% - 20% помалку време на читање книги, весници,

списанија, гледање телевизија, филмови во кино и помалку време на телефон или

помалку слушање на радио. Од друга страна пак, интернет корисниците консумираат

повеќе медиуми од сите лица коишто не се интернет корисници. Ова ја одразува

демографијата на интернет корисникот како пообразован, побогат, со повеќе вештини

и со поголема свесност за медиумите. Исто така интернет корисниците извршуваат

повеќе работи во исто време кога го користат интернетот, често пати слушајки музика,

гледајки телевизија и испраќајки инстант пораки додека работат на други задачи.

Употребата на повеќе медиуми го намалува уништувачкото влијание на

интернетот за некои визулени и аудиомедиуми, но очигледно тоа не е случајот со

читањето книги и весници. Па дури и за овие печатени медиуми интернетот е

едноставно алтернативен извор, интернет корисниците го зголемуваат времето што тие

го поминуваат на читање весници, списанија , па дури и книги на интернет.

71

Најпопуларен медиум е телевизијата, а по неа следат радиото и интернетот.

Заедно на овие три медиуми отпаѓаат медиуми отпаѓаат повеќе од 80 % од

потрошените часови за консумирање на различни медиуми. Иако во моментот

интернетот е на далечно 3то место, употребата на интернетот брзо расте, а доколку се

комбинира времето потрошено на текстуални медиуми, тоа би го надминало времето

потрошено за музика. Изненадува фактот што забавата која што не се базира на

телевизија (домашни видео снимки, видеоигри и филмови во кино) консумира само

258 медиумски часа на годишно ниво(Биро за попис на САД, 2008).43

Online огласувањето може да ја подигне offline продажбата дури за 12,5%

според истражувањето направено од најголемиот американски портал МSN и четири

водечки consumer packaged goods (CPG) фирми (P&G, Nestle SA, Kraft Foods и J&J).

Истражувањето спроведено од страна на американската компанија за

истражувања Marketing Evolution покажало дека оние кои виделе online реклама за

определен производ купиле од 7% до 12,5% повеќе од огласуваниот производ од оние

кои виделе неповрзан оглас. Истражувачите биле во можност прецизно да ја измерат

offline продажбата бидејќи сите учесници во истражувањето имале картици преку кои

го вршеле купувањето.

Исто така востановено е дека влијанието на online огласувањето на продажбата,

кога тоа изнесува барем 5% од буџетот, ги надминало во просек другите медиуми

вклучени во истражувањето дури за 30%. Заклучокот е изведен на основа на

споредбата на трошоците придобивајќи ги клиентите по пат на огласување на

Интернет и трошоците на придобивање на Клиентите по пат на други огласувања на

Интернет и трошоците на придобивање на Клиентите по пат на други канали по

податоците на CPG компаниите вклучени во истражувањето.Интернетот исто така се

покажал одличен за подигнување на намерата на купување која пораснала од 3 на 7

(скала од 1 до 10) за оние кои го виделе огласот.Забележан е и пораст кај перцепцијата

на атрибутот brand image (на пр. «fun to eat») од 5 на 7.

43http://upotrebanamediumi.blogspot.com/

72

Податоците на една од CPG компаниите (Colgate) која учествувала во

истражувањето покажале дека трошоците за поттикнување на купувањето било за 23%

поголемо отколку кога е користена само телевизијата во споредба со тоа кога е

користено и ТВ и Интернет. Интернетот исто се покажал како одличен медиум за

достигнување на популацијата која ретко гледа телевизија. Резултатите покажеле дека

префрлањето на дел од ТВ буџетот на Интернет се трошковно многу поефикасни во

достигнувањето на публиката која ретко гледа ТВ споредено со потребите за

зголемување на ТВ буџетот како би се стигнало до таа публика само по пат на ТВ.

Од претходно наведените резултати може да се види дека огласувањето на

Интернет функционира многу слично како и огласувањето на телевизија, радио и

печатени медиуми: луѓето се запознаваат со производот, ја гледаат огласната порака и

го купуваат огласуваниот производ. Меѓутоа огласувањето на Интернет има предност

со тоа што на купувачот му се дава по пат на Интернет страната дополнителни

информации за огласуваниот производ, кои не би можеле да се пренесат преку другите

медиуми.44

Модели на приходи на Дигитални содржини:45

Веб служи како многу ефикасен механизам за дистрибуција на содржини.

Затоа, може да се најдат многу е-бизниси кои нудат различни типови на сервиси за

информации, како што се правни информации, корпоративни информации, владини

информации, вести и ресурси за библиотеки и др. Овие услуги може да се изменуваат

од страна на е-бизнис за различни фирма во соодветни големини во зависност од

нивните потреби и шеми за употреба. Нормално, клиентите треба да се претплатат на

овие услуги со плаќање одредена сума, како претплата. Оваа такса станува главен

извор на генерирање на приходи за е-бизнис. Наместо со претплата, плаќањето со

кредитна картичка ретко може да биде достапна како опција за корисниците. Онлајн

списанија, весници, библиотеки спаѓаат во оваа категорија. Треба да се има во предвид

44http://seebiz.net.mk/?ItemID=049B329CBA0A1B4A9995029B97679527

45http://www.zainbooks.com/books/computer-sciences/e-commerce_30_e-business-revenue-models.html

73

дека Е-издаваштвото ги елиминира високите цени на хартија за печатење и испораката

на дигитални содржини е многу побрза.

Модел на приход – Рекламирање

Во овој модел на услуги / информациите се обезбедени бесплатно и се

ослободени од било какво кривично обвинение за одредена публика и приходите од

реклами и неговата цена се доволни за поддршка на функционирањето на бизнисот. На

пример, порталот Јаху обезбедува корисни информации и пребарува бесплатно, но

заработува приходи преку реклами на својот портал за веб-сајтот да се сведе на

оперативните трошоци.

Поддржан преку рекламирање приход модел е оној што се користи од страна на

мрежата на телевизија во САД. Радиодифузерите обезбедуваат бесплатно

програмирање пред публиката, заедно со рекламни пораки. Приходите од реклами се

доволно за поддршка на работењето на мрежата и создавање или купување на

програми. Веб рекламирањето порасна во суштина од нула во 1994 година до $ 2

милијарди долари во 1998 година. Веб рекламирањето е во стагнација или во опаѓање

во годините 2000 до 2002 година. Од тогаш, Веб рекламирањето уште еднаш почна да

расте, но на многу пониски стапки отколку во раните години на веб. По обидот да се

развие профитабилен модел на приходи преку рекламирање, повеќето компании денес

значително помалку се оптимисти во врска со потенцијалот на овие модели на

приходи.

Севкупниот успех на онлајн рекламирање е попречено од два главни проблеми.

Прво, нема консензус како да се измери појавата колку пати е посетен сајтот од

посетителите. Веб им овозможува повеќе мерења- како што е бројот на посетители,

бројот на уникатни посетители, број на клик, и други атрибути на однесување на

посетителот, што е тешко за да се развие стандард за трошоци за рекламирање.

Лепливост на веб сајтот е неговата способност да го задржи посетителите на сајтот и

повторно да привлече посетители. Второ, многу малку веб-сајтови имаат доволен број

на посетителите на интерес на големи реклами. Најуспешнито рекламирање на веб е

насочено кон многу специфични групи. Множество на карактеристики кои пазарот ги

користи за група посетители се нарекува демографски информации, кое вклучува

работи како што се адреса, возраст, пол, ниво на приходи, видот на работата,хоби и

религија.

74

Мешан модел на приход - Рекламирање и претплата

Во овој вид, претплатниците можат да платат надомест и да прифатат некои

ниво на рекламирање. Така е-бизнисот може да ги заработи своите приходи и, преку

претплата и преку реклами. Кај веб-сајтовите кои го користат овој модел, нормално,

претплатниците се подложени на многу помалку рекламирање отколку што се на

сајтовите кои се поддржани само преку рекламирање. На пример, во случај на

одредени онлајн весници, клиентите мора да платат претплата за одредени услуги /

информации додека некои услуги се бесплатни, бидејќи тие се поддржани од страна на

рекламирање.

Во мешаниот модел на приходи кој многу години се користи од страна на

традиционалните весници и списанија за печатење, претплатниците плаќаат надомест и

прифаќаат некое ниво на рекламирање. Веб-сајтовите кои го користат овој модел на

приходи, обично се подложени на многу помалку рекламирање отколку што се сајтови

поддржани само на рекламирање. Двајца од најистакнатите весници во светот, Њујорк

тајмс и The Wall Street Journal, користат мешан модел на рекламирање и претплата.

Модел на приход - Плаќање по Трансакција

Со моделот на приход плаќање по трансакција, бизнисите нудат услуги за кои

тие наплаќаат и моделот се базира на бројот или големината на трансакцијата во тие

процеси. Овие типови на компании работат многу добро на интернет. Некои компании

се обезбедено со помош од човечки агент. Сепак, тоа е помалку скапо и сетроши

помалку време за да им се обезбеди на клиентите во онлајн форма.

Постојат бизниси кои нудат услуги за кои тие наплаќаат врз основа на бројот и

големината на трансакции во тие процеси. Бизнисот обезбедува информации за

корисниците кои се потребни за да се заврши трансакцијата и приходите по таа основа

се чисто заработени. На пример, онлајн туристичките агенции примаат надомест за

олеснување на трансакција која вклучува изработка на туристички аранжман за

нивните клиенти, како и, за советување за сместување, превоз итн. Кај брокерски

фирми на берзата исто така се користи овој модел каде тие им наплаќаат провизија на

своите клиенти за секоја трансакција на акции која се извршува преку нив.

75

Приход на модел - Плаќање-за-сервис

Овој модел не се однесува на услугите обезбедени од страна на агенти или

брокери да се заврши трансакцијата (горниот случај). Наместо тоа, се наплаќа

надоместок врз основа на вредноста кој е изречена на некои даватели. Професионални

услуги обезбедени онлајн со адвокати, лекари, сметководители и други кои се

однесуваат на овој тип на модел на приходи. Е-бизниси кои обезбедуваат онлајн забава

и онлајн игри се исто така примери од овој тип. Во случај на онлајн игри,посетителите

плаќаат на бизнисот или со купување и инсталирање на софтвер за игри на нивните

компјутери или со плаќање на претплата за играње на интернет, за многу кратко време.

Ова овозможува заработка на приход за бизнисот.

Компаниите нудати зголемување наразлични услугизакои тиенаплаќаат

такса.Тие не се нитуброкер за услуги, ниту услуги таму каде штотие наплаќаат врз база

набројот на обработени трансакции.Тиесе модели за плаќањепо услугаинаплаќаатврз

основа на вредностана нивните услуги. Тие се движат одигри за забава до финансиски

совети.

Спонзорства со фиксен надомест

Еден од повеќето профитабилни начини да се генерираат приходи од онлајн

содржина е да се воспостави партнерство или однос со друго поврзано претпријатие

или организација која ќе имаат корист од рекламирање на вашата веб-страница. Колку

е поголем вашиот веб сообраќај, толку подобро, бидејќи тоа значи дека имате

потенцијал за развој на партнерство со една голема компанија, која ќе биде во можност

да понуди повеќе приходи за да се спонзорира постојана реклама или надомест кој е

фиксиран за одреден период на време. Овие фиксни надоместоци за спонзорства во

суштина овозможуваат изнајмување на дел од вашиот веб простор на друга компанија

за фиксен надомест за определен период на време.

Претплати

Друг модел на приход е моделот базиран на претплата кој прави да биде

возможно да се генерираат пари преку вашиот веб-сајт. Моделите на приходи базирани

на претплата,нудат содржина на веб-сајтот за посетителот, кој потоа се согласува да

плаќа претплата за тековните пристапи до овие содржини. Содржината може да биде

во форма на онлајн стриминг видео или дигитални вести или други услуги, или нешто

76

друго од вредност на веб-сајтот на посетителот. Ако вашиот веб-сајт често прави

промени и надоградување со содржина, значи дека се залага да се направи најмногу

пари од овој вид на приходи модел, бидејќи претплатникот ќе плаќа тековна претплата.

Ова исто така може да вклучува и претплати за присутените печатените публикации

генерирани преку својата веб-страница,што е заедничко со весниците.

Цена-per-Click Рекламирање

Најчест модел на приходите кој се користи во Интернет светот е цена-на-клик

или CPC рекламирање. Во овој модел, приходите што вашиот сајт генерира доаѓа од

реклами прикажани на веб-сајтот. Секој клик на реклама од страна на еден посетител

на вашиот сајт генерира приходи. За оваа причина, внимателно треба да се поврзе на

реклами на содржината која што ја имате на вашиот веб-сајт како веб содржина која

сама по себе често е клучот за износот на приходите кој на вашиот сајт ќе генерира

преку реклами.

Филијалата на маркетинг и продажба

Филијалата на маркетинг е уште еден начин на кој можете да ги користите

дигиталните медиуми за да се генерираат приходи. Во Филијалата на маркетинг,

вашиот сајт служи како посредник или трговски претставник за творец на производот.

Во овој модел, ќе се плаќа провизија за секоја продажба што ќе се направи преку

вашиот веб-сајт во име на трговецот. И овој тип на модел на приходи во голема мера

влијае врз појавување на производ со содржината на вашиот веб-сајт. 46

Модел на приход - Веб Каталог

Иако целта на е-бизнис може да биде да се намалат трошоците или подобрување

на услугата на купувачите, сепак, примарна цел на повеќето Е -Commerce сајтови е да

се генерираат приходи и да заработи профит. Ова е најстариот едноставен и заеднички

тип на е-бизнис модел за генерирање приходи. Овој модел користи електронски

каталог и обезбедува пристап до клиентите во целиот свет. Бизниси користење на овој

тип на модел вклучуваат онлајн продавачи на компјутери, електронски елементи,

46 By Jared Lewis, eHow Contributor - Видови на дигитална содржина приходи модели

77

книги, музика, видео, играчки, цвеќиња, подароци, облека итн. Плаќањата добиени од

клиенти се извор на заработка на приход.47

3. Истражување на нови дигитални модели на приход

Интернетот нема да ги уништи традиционалните медиуми како што се радиото,

телевизијата или весниците. Ниту појавата на радиото ги уништи весниците, ниту

појавата на телевизијата го уништи радиото, па ниту новите медиуми ќе ги уништат

претходните. Сепак, ниту весниците, ниту радиото, ниту телевизијата нема да бидат

какви што ги знаеме до сега.

Многу е тешко да разграничиме што се нови, а што стари или традиционални

медиуми, меѓутоа се што е на овој или оној начин врзано со интернет, интерактивност,

мултимедијалност, двонасочна комуникација, конверзација, може да се категоризира

како нов медиум.

Едноставно, медиумската еко-сфера е нова, има нови играчи и нови правила на

игра и не станува збор за кој кого ќе уништи, заради тоа што ни еден медиум до сега не

исчезнал. Она што се случува е дека овие претходните ќе треба да ја адаптираат својата

работа на новонастанатите услови, значи да се прилагодат, да ја најдат својата нова

улога и нова функција во „овој свет“.

Принципот на стекнување веродостојност, односно доверба во еден медиум е,

повеќе или помалку, индивидуална работа и сепак следи една логика на активности.

Тоа што сега еден човек може да биде медиум сам за себе, придонесува малку

негативно и малку позитивно. Од една страна, е прашањето за кредибилитетот на

медиумот, но од друга страна, зголемената транспарентност и отвореност во рамките

на овие нови медиуми придонесува до тоа, многу побрзо, да воспоставите директна

комуникација со изворот на информации и да се открие неговата експертиза.48

Како да го надминат досегашното експериментирање со дигиталните сервиси,

како мобилната телевизија наменета за дигиталните преносни уреди и како да најдат

нови начини со коишто би ја спасиле иднината на традиционалните медиуми во

47

http://www.zainbooks.com/books/computer-sciences/e-commerce_30_e-business-revenue-models.html

48http://www.makdenes.org/content/article/1927059.html

78

интернет-ерата беше главната дебата која ја водеа медиумските магнати на

медиумската конференција во Сан Вели (Sun Valley), Ајдахо.

Во последните пет години тиражите на печатот паднаа за една четвртина!

Различни весници скроија различни стратегии за таргетирање на интернет-публиката.

Лондонски Гардијан целосно ги отвори своите онлајн-изданија, а Волстрит журнал

одлучи да наплаќа за онлајн-информациите 14,6% паднаа тиражите на печатените

медиуми во САД од почетокот на годината 8,6% порасна читаноста на онлајн-

медиумите во САД од почетокот на годината 25% се намалија тиражите на печатените

медиуми на светско ниво во последните пет години.

Во CNN за прв пат по 20 години годинава почна да опаѓа гледаноста на

најпознатата информативна телевизија на светот, Си-ен-ен.Њујорк Тајмс оваа година за

прв пат читаноста на дигиталното издание на Њујорк тајмс го надмина неговиот

печатен тираж.

Напредокот на технологијата, брзиот и дигитален начин на живот, Интернетот и

можноста за достапност на информациите во секое време и на секое место за кратко

време го променија светскиот медиумски пејзаж. Светски познатите медиуми, како

“Волстрит журнал“, “Њујорк тајмс“, “Гардијан“, “Фајненшал тајмс“, Си-ен-ен, Би-би-

си се во фаза на сериозни организациски и концепциски реконструкции со цел да ги

задоволат барањата на потрошувачите, кои се почесто се на “мрежата“, а не на

трафика.

Овој процес е забрзан и од драстичниот пораст на бројот на “паметни“ телефони

во светот (до 2015 година ќе има една милијарда “паметни“ телефони). Информациите

мора да станат максимално брзи и мобилни.

Според последните податоци во САД, тиражите на печатените медиуми од

почетокот на оваа година се намалени за 14,6%, додека читаноста на нивните онлајн-

изданија порасна за 8,6%. На светско ниво пак, тиражите на печатените медиуми во

последните пет години опаднаа за една четвртина.

Ова влијае и на рекламирањето во медиумите, па се проценува дека оваа година

во САД за прв пат буџетите за рекламирање онлајн ќе ги надминат оние наменети за

рекламирање во печатените медиуми.

“Весникот станува повеќе од весник, а новинарите во денешната дигитална ера

мора да најдат начини за подобро и побрзо да ја претстават целата слика. Несомнено,

читателската публика расте, но помалку кај печатените изданија, а енормно повеќе кај

79

дигиталните. На огласувачите им одговара и тоа“, вели главниот уредник на

“Гардијан“, Алан Расбриџер, најголем застапник за отворено онлајн-новинарство.

Анализите покажуваат дека за некои медиуми онлајн наплатата се уште е

ризичен чекор. Експертите велат дека некои медиуми имаат успех со воведувањето на

наплатата и т.н. *paywall доколку истите се воведат внимателно. За некои медиуми тие

се потреба, бидејќи колку-толку ги полнат нивните буџети, кои се оштетени од падот

на тиражите.

Во оваа насока, многу нешта се променија откако лондонски “Тајмс“ го проби

мразот и воведе онлајн-наплата во 2010 година. Сега уредниците и сопствениците на

медиумите знаат дека треба да се воспостави баланс на ова поле, бидејќи наплатата

може да има негативни ефекти, како на пример, да ја намали посетата на онлајн-

медиумот, а со тоа да го скрати и приходот од онлајн-реклами. Засега, моделот кој се

чини дека најсоодветен за медиумите е да се остави лимитирана содржина бесплатно

да се чита на интернет-страницата и да им се даде на претплатниците на печатеното

издание онлајн-пристап. На овој начин се одржува бројот на посети онлајн.

И покрај екстремните анализи дека печатените медиуми умираат, има и

податоци дека се претерува со “смртта на весниците“. Анализата на истражувачката

куќа Дилојт од мај оваа година покажува дека 88% од читателите во Велика Британија

се уште претпочитаат да купуваат печатени медиуми. Но, сепак, интересно е тоа што

повеќе од половина од овие испитаници поседуваат “паметен“ телефон и се

претплатиле на некој онлајн-магазин во последната година. Од друга страна,

рапидниот раст на таблет-уредите наскоро ќе ги промени овие бројки, па се

претпоставува дека како што ќе расте продажбата на таблетите, така ќе расте и

продажбата на дигиталните изданија, кои пак, со тек на време ќе ги подобруваат своите

онлајн-платформи.

Аналитичарите сметаат дека за да може да опстанат и печатените и онлајн-

изданија на еден медиум, потребно е да се дефинираат нивните посебни улоги на

пазарот. Печатените медиуми, без разлика дали станува збор за дневни весници,

магазини или месечници, сите тие на некој начин се производи со додадена вредност.

Кај многу читатели се појавува чувство на луксуз или престиж кога поминуваат време

читајќи одредени печатени изданија, кои се уште држат цена на пазарот. Но,

истовремено, можноста за експресно споделување на мислењето за некоја информација

или анализа прочитана на онлајн-медиум ги прави интернет-медиумите вредни на

уникатен начин.

80

Денес медиумските компании на Интернет бараат употреба на кориснички

имиња и лозинки кои би ги осигурале дека секој ќе плати за гледање некој филм или

телевизиска шоу-програма, додека нивните најнови и најдобри емисии ги резервираат

за клиентите кои плаќаат најмногу. Дури и весниците прават пакети со лимитирана

содржина, која ја наплаќаат онлајн, во зависност од пристапот до информации кој сака

да го има читателот.

“Денес постои голем притисок да се добијат добри видеосодржини зад

апликациите за онлајн-наплата, што претставува многу ризична ситуација за

медиумските корпорации“, вели Крикоријан.

Дизни, на пример, се одлучи да воведе мобилни апликации кои ги сподели со

кабелските претплатници, кои пак, сега може во живо да гледаат содржини од оваа

продукција куќа на уредите на Епл, како Ајфон или Ајпад, нормално, за соодветен

паричен надомест. Апликацијата наречена Watch Disney, беше една од деветте

најпреземани апликации за Ајпад минатата недела според податоците на

истражувачката куќа Еп Ени (AppAnnie).

Успехот на Епл со уредите Ајпод, Ајфон и платформата Ајтјунс ги натера

конкурентите Гугл и Мајкрософт проактивно да размислуваат во оваа насока, па

неодамна двете компании се појавија на пазарот со сопствени таблет-уреди. Од друга

страна, медиумската корпорација на Руперт Мардок и холивудските студија, како Волт

Дизни, се насочуваат кон нови пазари токму преку овие платформи. Намалувањето на

продажбата на ДВД, оддалечувањето на публиката од традиционалните телевизии и

телевизори направи извршните директори на медиумите да гледаат кон “вебот“ како на

можност преку која ќе ја вратат изгубената публика.

Боб Ајгер, претседател на студиото Дизни, истакнува дека дигиталните

платформи нудат нови поголеми можности за медиумите. “Бараме масовна

дистрибуција под најефективни околности, што значи да допреме до луѓето во многу

чувствително поле, каде што можеме да создадеме вредност и да заработиме од тоа”,

вели Ајгер.

И поновите интернет-компании, како социјалната мрежа Фејсбук и компанијата

за производство на социјални игри Зинга, се соочуваат со пад на приходите и акциите

на берза, а исто така и Гугл се соочува со намалување на прометот за 12% од почтокот

на годинава.

“Онлајн-прометот на веќе етаблираните медиумски компании може да биде

ризик за нивните бизниси“, вели Роберт Џонсон, основач на кабелската мрежа БЕТ.

81

Џонсон им објасни на репортерите во Сан Вели дека гледањето телевизиски шоу-

програми онлајн може да доведе до ситуација потрошувачите да се прашуваат колку

многу плаќаат за гледање кабелска телевизија, која во САД, во просек, чини по 80

долари месечно. Резултатот на тоа може да биде создавање притисок да се продаваат

некои канали индивидуално, а гледачите да се откажат од мрежите што едноставно не

ги сакаат.

Фокусот кон можностите за заработка на медиумската индустрија сe повеќе се

насочува кон мобилните и онлајн-платформите. Ниту една медиумска и технолошка

конференција последниве две години не поминува без дискусија за рекламирањето на

мобилните платформи.

Иако наголемо се зборува за рекламирањето на мобилните платформи, ниту

една компанија во целост не го употребува овој начин на рекламирање, најмногу

поради технолошките дупки, кои сe уште не се пополнети во таквите апликации.

Со континуираната популарност на паметни телефони, таблети, и eReaders,

просечниот потрошувач сега има различни опции за да се сврти кон нив и покрај

нивниот компјутер да го добие најновото парче од дигитална содржина. Затоа, за да

бидат успешни во дигитални содржини, креаторите мора да утврдат како на најдобар

начин да ги презентираат своите дигитални содржини на потрошувачите. Можеби тоа е

ebook. Вистинскиот избор, зависи од потребите на публиката.

Како бизнисот избира да ја испорача својата дигитална содржина драстично би

можело да влијае на неговата финансиска состојба. На пример, во февруари 2011

година, Google направи бранови во издаваштвото на дигитални содржини во светот

кога го објави својот план за претплата кој им овозможува на издавачите да продаваат

дигитални содржини на интернет и преку апликациина мобилен со употреба на

постоечките сервиси за плаќање на Google, Google исходот. Google ги зема 10% од

секоја трансакција, додека моделот на претплата на Apple се бара 30% од секоја

трансакција на дигитални содржини, како книги, музика и списанија во рамките на

својата App Store. Со бројки како овие, креаторите на содржини мора внимателно да го

изберат нивниот начин на испорака.49

49http://www.digitalbookworld.com/2013/digital-content-whats-next/

82

Дел IV: МОДЕЛИ НА ЕЛЕКТРОНСКА ТРГОВИЈА И

МОДЕЛИТЕ НА ПРИХОД ОД ДИГИТАЛНИ

СОДРЖИНИ СОДРЖАНИ ВО РЕПУБЛИКА

МАКЕДОНИЈА

1.Анализа на електронската трговија

во Република Македонија

Интернет трговијата во Македонија за жал се уште е слабо развиена. Во Р. М.

веќе постојат модели на електронска трговија кои се применуваат во мал обем без

дефинирани услови за безбедност и сигурност кај корисниците. Пазарувањето преку

Интернет со кредитна картичка стана реалност пред околу година дена, но кај

компаниите речиси и да не се применува. Бројот на фирми кои нудат можност да

продаваат преку Интернет се уште е многу мал. Околу 35 компании по електронски

пат продаваат компјутерска опрема, фармацевтски производи и книги. Бизнисмените

од информатичката комора велат дека банките се најголем виновник за неразвиеноста

на електронската трговија, бидејќи сакаат голем дел од заработувачката и земаат

огромни провизии.

За да се изгради довербата кај потрошувачите, потребно е да постои ефикасно

средство за спроведување на договорите, како во пишан, така и во електронски облик,

односно правната рамка да обезбеди електронските документи да имаат исто значење

како и пишаните документи. Ова ја наметнува потребата од донесување на соодветна

регулатива за електронската трговија со која ќе се дефинираат условите за безбедност

и сигурност при вршењето на веќепостоечките електронски услуги во областа на е-

трговијата.

Проблемот се јавува кај банките, бидејќи потребни се вложувања од нивна

страна за да можат технички, но и лиценцно да се опремат. Принципалиите на

кредитните картички кои тие ги застапуваат во Македонија (пр. Мастеркард, Виза),

бараат доста големи средства за да им дозволат издавање на т. н. POS-ови, односно

83

извршување на трансакции со уплати преку Интернет. Тука е и прашањето на

техничката опременост на банките, воспоставување на можноста нивните

авторизирани опслужувачи да работат и со барања доставени преку Интернет. 50

Во текот на последните неколку години, во Република Македонија постепено

беа формирани услови за развој на електронската трговија и многу бизниси почнаа да

ги нудат своите производи и услуги на интернет. Прво на сите, бројот на корисници на

интернет брзо се зголеми и овозможи формирање на значителен бран на потенцијални

клиенти, и на тој начин,создаде неколку опции за ефикасни онлајн плаќања кои биле

понудени од страна на банките и пост услуги беа либерализирани низ земјата. Еден од

главните предизвици со кои македонски онлајн бизниси се соочуваат, е изградба на

критична маса на корисници, со цел да се постигне профитабилност и да им се

овозможи долгорочен раст. 51

Проблемот е што некои од банките не обезбедуваат електронски трансакции преку

интернет.Ние имавме состанок пред 4 месеци кога го правевме законот за електронска

трговија но не се донесени билокакви понатамошни чекори. Ние ќе се обидеме да

преземеме понатамошни иницијативи "- вели Иво Ивановски, министер за

информатичко општество.52

Денес, меѓународниот бизнис бара модерните бизнис трендови да се следат

и да се имплементираат. Е-бизнис и е-трговијатасе воведени со цел

да се стане конкурентен на светскиот пазар. Тоа е редок случај, една голема компанија

да постои исклучиво во рамките на работата на една земја. Нивниот имунитет е да

соработуваат и тргуваат со потеснатаи пошироката околина. Како такви, компаниите се

обидуваат да се специјализираат самите за стоки со кои може да се постигне

конкурентска предност и чии производи може да изввезуваат во странство. Со оваа

активност, тие им помагаат на земјата за увоз на стоки и подобро да сепостигне

трговскиот биланс. Ако тоа е направено од страна на е-бизнис и е-трговија,тогаш

економските резултати се повисоки. Да се постигне тоа во вистинското време, владата

50

http://cert.economy.gov.mk 51

Безовски, Златко (2012) Услови и перспективите на електронска трговија во Република Македонија.

стр 157 ISSN 1857-8373

52Kanal 5 - „Интернет трговијата во Македонија се уште е слабо развиена“

84

на секоја земја треба да преземе иницијатива и да се вклучи во активности кои имаат за

цел да се добијат интернет образовани граѓани, јавни и државни институции и ИКТ

образована администрација, од една страна и да им овозможи на бизнис климата за

бизнис секторот да се трансформира кон е-бизнис и е-трговија, од друга страна. Таа им

помага да имаат Е-подготвеност во бизнис секторот и земјата, преку

ИКТимплементација за да се постигне поефикасна и поефективна економија со висок

економски раст и конкурентност на меѓународната сцена. 53

Ситуацијата во е-бизнис доменот во Република Македонија е следната:

големите претпријатија имаат учество на странски капитал и се спроведува софтвер со

решенија со шпто се прави напор за дигитализирање на постоечките бизнис процеси во

едно претпријатие на ниво, додека пак средните претпријатија спроведоа парцијални

решенија кои вршатдигитализирање на одредени функции или делови на функции,

главно финансии и сметководство; банките се во почетна фаза на нудење на е-

банкарство и обезбедување на трансакции на плаќање меѓу банките и претпријатијата

и помеѓу претпријатијата, бројот на платежни картичкииздадени од банките е

зголемен, сепак, голем дел од овие картички не може да се користат за плаќање преку

Интернет; иако соодветна инфраструктура за спроведување на јавниот клуч за

инфраструктура е постоечки, и законодавството за нејзината поддршка е во завршна

фаза, неколкуинтернет-базирани продавници се воспоставени (канцелариска опрема,

стоки за широка потрошувачка и така натаму); новиот закон за електронски

комуникации е донесен. Резултатите добиени досега ќе биде коментирани од неколку

гледишта (Метаморфозис, 2004): користење на комуникациски медиуми на работа,

резултатот од истражувањето беше дека фиксниот телефон имаше највисокониво

99,3% и e-mail 75,9%; применувањето на компјутер во работата во областа на

финансиите, 1 / Јупитер Media Metrix е лидер во интернет и нови технологии анализа и

мерење, комбинирајќи податоци и анализа за да се обезбеди бизниси со неспоредливи

ресурси за разбирање и профитирање од Интернет.54

53

Вера Наумовска "Св.Кирил и Методиј" Скопје, Економски факултет, Скопје,

Македонија - Е-подготвеност на е-бизнис сектор во Република, стр.1

54

Вера Наумовска "Св.Кирил и Методиј" Скопје, Економски факултет, Скопје,Македонија

Е-подготвеност на е-бизнис сектор во Република стр.5 - 6

85

2. Анализа на дигиталните содржини во Република

Македонијa

Дигиталната економија изразува сумирани резултати на сите бизнис активности

во целина преку економските показатели кои се однесуваат за целокупната економија.

ИКТ сектор како посебен секторсо сопствен развој ги поддржува сите други сектори,

така што бизнисите сегасе e-бизниси.

Македонското Биро за развој на образованието се фокусира на поголема

употреба на информации и компјутерска технологија (ИКТ) во училиштата во насока

на подобрување на наставниот процес во сите субјекти во земјата. Ова претставува

барање на дел од наставниците да ги користат како многу дигитални содржини што е

можно повеќе, правејќи лекции повеќе интересни и интерактивни за учениците, кои за

возврат ќе резултира со подобар квалитет на наставата. За да се постигне својата цел,

Бирото соработува со нас на Британскиот совет во Македонија да им даде поддршка во

еден одреден сегмент - поддршка за наставници по англиски јазик во нивниот

понатамошен професионален развој во областа на ИКТ и подобрување на нивната

наставниот процес со помош на дигиталните содржини.55

Извештаите на Интернет пенетрацијата во Македонија до 2000 година беа

крајно алармантни:само 5% од населението е со користење на интернет на работа или

дома. Ситуацијата полека се подобрува, но до 2005 година интернет содржините кои

доаѓаа од македонската заедница беа претставени преку веб-сајтови на научни

установи, некои од владините институции и главно за забава.

Културните институции во Македонија беа едвај претставени на дигитални медиуми

или на интернет. Сето тоа се должи на мала количина на веб-сајтови и други

дигитализирани медиуми во Македонијаво врска со националното наследство, кои

македонските граѓани не ги користат за пребарување на таков вид материјал на

интернет. Оттука, културните институции не биле стимулирани да се дигитализираат и

да ги презентираатнивните активности на интернет.

55

Дигитални содржини во РМ-весникот за англиски јазик и меѓунарународно Образование

86

Ситуацијата споменатa погоре беше најважната причина за создавање на

Центарза дигитализација на национално наследство (CDNH) на Институтот за

информатика. CDNH беше официјалноотворena на 1 март, 2005 година.56

Очигледно е дека и во Македонија почнува конкурентска трка на сите нивоа и

во сите сегменти за тоа кој и колку ќе има поголемо влијание во Интернет-

пространството, колку подобра Интернет-страница ќе има, колку таа ќе биде полезна и

лесна за граѓаните, колку ќе биде брза со достава на информациите, итн. Она што дава

јасна слика дека доаѓа време кога ќе се намалува влијанието на класичното

информирање и на класичните медиуми е фактот дека токму тие, класичните медиуми,

меѓу себе се во најголема трка кој и како ќе има свое присуство во Интернет-

пространството.

Весниците одамна се натпреваруваат кој ќе биде прв во објавувањето на целата

содржина на своето печатено издание на Интернет. Радиостаниците, барем оние

посериозните, веќе одамна ја емитуваат целата своја програма и преку Интернет-

сервери. Телевизиските програми се пренесуваат во живо, се чуваат како архивиран

видеозапис што може да го погледнете и многу подоцна (вестите на националните

канали многуминаги гледаат и на Интернет), целосно и јасно можете да се

информирате за телевизиската програма со месеци однапред, да добивате брзи

сервисни и агенциски информации и уште многу други поволности кои Интернет-

страниците на телевизиите во Македонија ги прават медиум сам по себе.

Има уште еден сериозен сегмент каде што брзо се развива ова информативно

значење на Интернетот. Се создаваат стотици нови Интернет-страници наменети за

информирање на широката популација за многу различни области од секојдневното

живеење. Дел од овие страници, со професионална одговорност, веќе може да се

сметаат за медиуми што имаат сериозно влијание на пазарот. Можете да најдете

страници што се специјализирани за политика, економија, за локални политички

прашања, за спорт, фудбал, спортско обложување, за информации од домашната

музичка сцена, за филмови, за глобални прашања.

Доколку на овие информации им го додадете фрапантниот број од 370.000

корисници на „Фејсбук“ страницата од Македонија, сите групи и подгрупи што таму се

56

Невена Ацковска, Миле Јованов,Марија Михова - Институт за информатика,Факултетот за природни

науки и математика,Скопје, Македонија)Дигитализација во РМ, 2008

87

формирани, бројот на корисниците на „Јутјуб“, „Твитер“ и на сличните апликации,

значи дека времето на Интернетот во Македонија веќе е дојдено.57

„Македонски телеком” ги зголеми за 7,4 проценти приходите од интернетот и

од дигиталната телевизија во првиот квартал од годинава во споредба со првиот

квартал лани.

Во првиот квартал од 2012 година оперативните приходи на „Македонски

телеком” и на групацијата „Т-мобиле” изнесуваат 3,4 милијарди денари. Таквите

движења резултирале со нето добивка за првиот квартал од годинава од 761 милион

денари.

Приходите од продажбата на ниво на групацијата, пред се, како резултат на

големата конкуренција на пазарот на мобилната телефонија, во првиот квартал

годинава во однос на истиот период лани се намалени за 12,2 проценти. Опаѓањето на

приходите најмногу се должи на падот на приходите од малопродажните услуги, пред

се, како резултат на намалувањето на базата на претплатници, што резултира со

1.229.000 илјади претплатници на крајот од март годинава, „Македонски телеком” и

натaму го задржува лидерското место во сегментот на фиксна телефонија со удел од 75

проценти на пазарот и во сегментот на широкопојасниот интернет со удел од 56

проценти.58

Од македонските маркетинг-агенции потврдуваат дека една од алатките која се

користи при градењето на брендот е токму медиумот, па со доаѓањето на трендот на

социјални медиуми еден бренд може единствено да изгуби доколку не влезе и во тој

свет. Пристапот во голема мера зависи и од таргетот на производот и брендот кој се

комуницра преку социјалниот медиум, затоа што не секој бред е погоден за ваков тип

комуницирање.

57http://www.utrinski.com.mk/?ItemID=A9EB956436F6F147B146DEF1B7E821FE

58http://www.pressclipping.com.mk/%E2%80%9Etelekom-so-porast-vo-internetot-i-vo-digitalnata-televizija/

88

Корисниците на социјалните медиуми во Македонија се во огромен број,

особено на Фејсбук. Може да се каже дека пренесувањето порака до потрошувачите на

овој начин е најлесно, најбрзо, но со помалку директен ефект врз продажбата.

Но, ако се знае дека брендот е еден вид приказна, колку поуспешна приказна -

толку поуспешен бренд, тогаш социјалните медиуми доста можат да помогнат во

градењето и пренесувањето на приказната. Во агенцијата Елемент ПР велат дека

нивното искуство со социјални медиуми преку клиентите е позитивно, посебно кога ќе

се измери преку фидбекот што го добиваат од страна на потрошувачите. Ги

потенцираат позитивните примери од кампањите на Виталиа, Витаминка и Прилепска

пиварница лансирани на Интернет и на социјалните медиуми.

“Паралелно со новата кампања на “златен даб“, која е модерна, иновативна и

динамична, логично беше и активирањето на нова фан-страница на пивото, вклопена

во тој цел концепт“, објаснуваат оттаму. Ефектите, пак, на Виталиа и Витаминка од

нивните продажни акции, кои главно беа комуницирани преку Фејсбук, се гледаат во

пораст на продажбата за 30%! Улогата и моќта на Фејсбук навистина е неспорна ако

правилно се насочи и искористи. Ако се погледнат официјалните страници н Фејсбук

на дел од македонските компании, ќе се види дека тие се во сериозен пораст, а ако се

прочитаат дел од коментарите на нивните фанови, лесно може да се констатира

нивната голема популарност и посетеност.

Доста активни и живи страници на Фејсбук имаат ИМБ-Битолска млекарница,

Алкалоид со брендот Бекутан, винарниците Стоби и Тиквеш, Порше, Астибо, Горска

вода, Пекабеско и други. Многу од нив лансираат наградни игри, што привлекува уште

поголем број посетители и нивни коментари, со што ваквиот пристап дефинитивно ја

потврдува оправданоста од нивното постоење - посилна и поинтензивна комуникација

со потрошувачите. Доколку постои некаква дилема или воздржаност кај компаниите во

однос на социјалните медиуми, тогаш тоа е стравот од двонасочна комуникација и

можноста да се слушнат или да се пласираат и крајно негативни и злонамерни

коментари. Во Виталиа велат дека нивното искуство од двонасочноста на

комуникацијата преку Интернетот, посебно преку Фејсбук страницата засега е само

позитивна, односно им дава можност да примат и критики и сугестии за подобрување

на производите или за воведување нови. Објаснуваат дека позитивното искуство што

го имаат со социјалните медиуми набрзо ќе го прошират и со стартување на интернет-

89

формуми на тема здрава храна на локалните јазици на сите пазари во регионот каде

што се присутни производите од брендот Виталиа.59

3G - технологијатае вистински убиец на монополот во телефонијата и

интернетот и секако во сателитската телевизија. Владата конечно реши да расчисти со

монополите во интернетот и мобилната телефонија. Со неа се овозможува широк

спектар на интегрирани услуги, како што се говор, податоци, слики и видео, односно

брз пренос на податоци преку мобилен телефон, услуги од типот „видеоповик“, брз

Интернет, како и високо ниво на сигурност при пренос на информациите. Досега

Владата веќе има издадено една лиценца за 3G - технологијата која ја доби Космофон

на почетокот на годината .60

3. Анализа на моделите на приход од дигиталните

содржини во Република Македонија

Платниот систем претставува збир на инструменти, постапки и инфраструктура

за трансфер на пари. Тоа е одголемо значење за сите економски агенти, бидејќи тоа

овозможува брзо и ефикасно плаќањата во националната економијаи на меѓународно

ниво. Функционалноста на системот за електронско плаќање се мери преку анализа на

трансакциите извршени, структура на електронски инструменти на располагање во

рамките на една земја, и плаќање инструменти кои се користат при плаќањето

накупени или нарачаните производи или услуги.Користење на инструментите за

електронско плаќање во Македонија е во постојан раст, што покажува дека

ЕПСсистемот во оваа земја постојано расте, луѓето се пријателски настроени за

ИКТилесно вршат електронски трансакции. Е-банкарски активности во Македонија

започнаа, но остануваат во ниските нивоа;што е факт за активностите нае-трговија во

целина.

59http://www.kapital.com.mk/MK/prilozi_edicii.aspx.aspx/70228/najgolem_predizvik_za_brendovite_se_intern

etot_i_socijalnite_mrezhi.aspx?iId=2249

60http://volanskopje.blog.com.mk/node/178157

90

Балканските земји се класифицираат меѓу овие земји во Европа, со најниска

подготвеност да се спроведе електронска трговија, делумно поради слабата ИКТ

инфраструктура, а делумно и поради слабиотразвој на ИКТ политики на владите.

Последните неколку години, само неколку истражувачки проекти биле

успешно завршени, а многу малку истражувачки публикации, се објавени во врска со

ИКТ и e-commerceпроблеми во рамките на нашиот регион во целина, и Македонија.

Врз основа на оварезонирање, овој труд е фокусиран на ЕЕС на земјите од Југоисточна

Европа, преку крос-кантри анализа меѓу Република Македонија и други.

Со ЕПИ како модерно средство за плаќање е овозможено од државата на уметноста на

информации и комуникациската технологија (ИКТ). Во светот на следниве

електронските платни инструменти најчесто се прифатени како

начин на плаќање: електронски чекови, електронски кредитни картички, купување на

картички, електронски пари, смарт картички, P2P плаќања, електронски фонд трансфер

(ЕФТ), безжични плаќање, е-паричници, итн.

Расположивите домашни картичка брендови во Македонија, всушност, се:

КаСис, MAKKARD, приватни, ПроКредит, СИЛЕКС картичка, STBB картичка, TKK

картичка, и на следниве меѓународни платежни картички: VISA,

Master Card, American Express, НПК, и Diners, издадени и управувани од локалните

banks.1 Картички врз база на електронски кеш не постојат во ЕЕС на Македонија.

Кредитни картички широко се користат за плаќање on-line.

Првично имало релативно малку адаптација на кредитни картички на онлајн плаќања

за разлика од дополнителнибезбедносни кодови. Сепак, по додавање на нови,

посигурни опции за заштита на трансакциите, употребата на кредитната картичка

растеше.

Електронскиот начин на ракување исплати и финансиски трансакции, е

овозможено од страна на државата на уметноста на информатичката и

комуникациската технологија (ИКТ), е нов и новонастанат начин за вршење на

плаќања.Како таква, таа е главниот промотор во развојот на финансиските и

економските процеси во целина.Електронски трансакции преку специфични

електронски платежни средства (ЕПИ) понудија новиможности за бизнисите, а се

главен промотор на новите новите бизнис модели. Со цел да сепроучи влијанието на

таквите инструменти и системи, требаат податоци, врз основа на кои можеме да

91

извлечемезаклучоци да се пресмета влијанието на предходно споменатите

инструменти во економијата. Употреба насистемите наелектронско плаќање и

електронски платните инструменти во принцип се појавува на глобално ниво, иособено

во Југоисточна Европа. Крос-кантрианализата направена во овој труд, е врз основа на

податоците од Народната банка на Словенија. Словенија еизбрана, бидејќи таа е земја

со сличен број на жители, се наоѓа во истиот регион, иединствената земја во близина

на Македонија со добра евиденција на свој систем на плаќање.

Во споредба со другите европски земји, Македонија исистемот на електронско

плаќање (ЕЕС) се многу нови,и главните реформи отворени од y.2000 до y.2002. Во тоа

време, на Народната банка, иВладата инвестираше во ИКТ инфраструктурата, како и

новата држава на системот на електронскиот фонд на трансфер(КИБС и MIPS3),

бешепретставен (додека Свифт функционираше за најмалку 15 години).

Од тоа време па натаму многу странски инвеститори дојдоа и инвестираа во

финансискиот сектор наМакедонија. По приватизацијата на финансискиот сектор,

банките воведоа нови современи начини наисплати за управување, и воведоа различни

електронски платни инструменти, машини за електронско плаќање, како што се:

терминали банкомати, импринтери и POS.61

Во делот за Македонија ќе се задржам повеќе на анализа на македонските

печатени медиуми во оn-line верзија, како и некои интернет портали односно

весниците, начинот на претплата, нивната посетеност, начин на рекламирање,

споредби и сл. Весници кои ќе бидат разгледувани во истражувањето се: „Нова

Македонија“, „Вечер“, „Дневник“, „Утрински весник“, „Вест“, „Слободен печат“,

„Курир“, како и порталите „Инфо“ и „Тime.mk“ и „Журнал“ .

„Нова Македонија“

Весникот „Нова Македонија“ е создаден во 1944 г. и е првиот Македонски

национален дневен весник. Преку веб страната на интернет овозможено е да се следат

најновите вести од Македонија и од ширум светот. Исто така, on-line, весникот нуди

61

Abdullai, Besim. State University of Tetova - The EPS as an e-commerce enabler: The

Macedonian perspective стр.1 -2

92

деловна соработка и објавување на соопштенија и рекламни огласи како и годишна

претплата на весникот со можност за достава.

Весникот бележи постојано зголемување на тиражот, и очекувањата се дека

наскоро може да ја достигне бројката од преку 20.000 продадени примероци.

Весникот има своја страница на facebook, нуди и бесплатно online издание и го

има во мобилна верзија преку андроид мобилна аликација. Весникот нуди претплата на

печатена верзија.62

„Вечер“

На 11 Ноември 1963 година излезе од печат првиот број на првиот весник

„Вечер“ како дневен информативен весник на НИП "Нова Македонија" Весникот нуди

месечна и годишна претплата, преку уплаќање на жиро сметка.

Весникот „Вечер“ нуди по три подароци секој ден. За да се добир подарок треба

да се има лајк на Фејсбук фан страната на „Вечер“, и да се одговори на прашањето на

денот кое го објавуваат на нивната Фејсбук фан страна.

Покрај на facebook, може да се најде и на Twitter, потоа „Вечер“, исто така,

истражува во соработка со вести.мк. Овозможено е интернет и таргетирано огласување

преку Httpool.63

Httpool е меѓународна огласувачка мрежа на повеќе канали која се фокусира на

пазари надвор од Западна Европа и САД.

Httpool е оптимален партнер за маркетинг агенциите кои се во потрага по

интегрирано дигитално огласувачко решение. Всушност, Httpool нуди најширока

палета на интернет огласувачки производи и решенија низ Display, Video, Engagement,

Social и Performance канали, за мобилни и десктоп уреди.

Httpool користи најнапредни сопствени и лиценцирани технологии, има

огромно меѓународно искуство и застапува илјадници избрани глобални и локални

медиуми низ нејзините 18 канцеларии во Централна и Источна Европа и Азија.64

62

http://www.novamakedonija.com.mk/DefaultFrst.asp 63

http://www.vecer.mk/ 64

http://www.httpool.com.mk/

93

„Дневник“

Првиот број на весникот излезе на 20 март 1996 година. Сите меѓународни

мониторинзи извршени во врска со објективното и независно новинарство во

Македонија, досега покажаа дека "Дневник" и во тој дел е убедливо на прво место.

Веб-страницата на весникот, дел од "Медиа принт Македонија" (МПМ), е прва веб -

страница на печатен македонски медиум, додека пак Друштвото со ограничена

одговорност "Круг" е издавач на најтиражниот дневен весник "Дневник".

Весникот има своја веб страна на facebook, а како прилози во рамките на истиот

излегуваат прилозите "Антена" (секој петок), неделникот "Публика" (секоја сабота) и

"Огласи" (секој вторник). Исто така располага и со андроид апликација за преглед на

вести. On-line содржините на весникот се бесплатни, но не постои можност за

претплата на печатениот медиум преку интернет.65

„Утрински весник“

Весникот нуди реклами, online маркетинг, службени огласи, тендери, итн.

Изданието на весникот може да се купи со клик на насловната страна и има можност за

промотивно испробување на услугата е-издание.

Може да се следи преку неговите фан-страни на facebook и Twitter.66

„Вест“

Весникот „Вест“ се карактеризира со:

Повеќе од 5.800.000 отворени страници месечно (page views)

• Повеќе од 280.000 единствени единствени посетители посетители месечно

месечно (unique visitors)

•Повеќе од 1.000.000 посети месечно (visits)

65

http://www.dnevnik.mk/ 66

http://www.utrinski.mk/

94

Структура на читателите

ВОЗРАСТ - Најголемиот дел од читателите на vest.mk се на возраст од 18 до 34

години

Под 18 – 6% , 18-24 – 20%, 25-29 – 21%, 30-34 – 18%, 35-39 – 12%, 40-44 – 9%, 45-49 –

6%, 50-55 – 5% и Над 55 - 5%.

ОБРАЗОВАНИЕ

Повеќе од половина од читателите на vest.mk се со високо образование.

Основно – 6%, средно – 38% и високо – 56%.

ПОЛ

Мажите почесто се информираат на vest.mk

Жени – 40%, мажи – 60%.

ПРОФЕСИЈА

Најголем дел од читателите на vest.mk се сопственици на компанија, менаџери

или квалификувани работници.

Сопственик , менаџер или самовработен – 23%

Квалификуван работник – 21%, Неквалификуван работник – 4%,

Државен службеник – 14%

Студент – 15%, Ученик – 7%, Невработен – 14%, Пензионер – 2%.

Весникот може да се следи и преку facebook.67

Весниците „Вест“, „Утрински весник“ и „Дневник“ се карактеризираат со слични

начини на плаќање, сличен пристап и одлики на елктронските изданија, можност за

пристап кон архивските изданија и сл. што подетално е прикажано во следната анализа

на заедничките карактеристики.

67

AGB Nielsen onlinemarketing@mpm.com.mk

95

Заеднички карактеристики за Вест, Утрински весник и Дневник се следните:

Начинот на плаќање

Може да се плати преку СМС порака и со платежна картичка. Доколку се плаќа со

СМС порака:

Плаќањето може да се направи од мобилните мрежи на T-Mobile, ONE и VIP.

Сумите кои можете да се платат преку СМС се ограничени до 250 денари.

Значи, од тековната понуда со СМС можете да се купи дневно издание, неделна и

месечна претплата.

Поради ограничувања од операторите, плаќањето со СМС не функционира при

престој во странство, во роаминг.

Користењето на купените изданија

Корисничкото име е наменето за еден човек. Секое давање на корисничкото име на

други лица се смета за злоупотреба. Се подготвуваат пакети со попусти за групни

корисници.

Пристап до изданијата и од различни уреди од уредот на кој се платени, на

пример, на работа и дома.

Поради заштита од злоупотреба еден корисник да може да биде приклучен само од

еден уред во исто време.

Читање на електронското издание на весникот на АјПад или на Андроид таблет

Во моментот изданијата можат да се отворат на тие уреди, вклучително и на мобилен

телефон, но ваквата употреба е се` уште во фаза на тестирање и се работи на нејзино

усовршување.

Инсталирање на специјален софтвер на компјутерот за да читање на

електронското издание

За читање на персонален компјутер потребен е кој било современ интернет пребарувач

со инсталиран Flash додаток.

Читливост на електронските изданија

96

Со самиот пристап се има едноставна контрола за зголемување и може значително да

се зголемат буквите. Читливоста во тој поглед е поголема и од класичното печатено

издание на хартија.

Можност за пристап до архивските изданија

Во моментот е можно да се пристапи само до изданијата започнувајќи од 25 Октомври

2011 година. Меѓутоа се Работи на дигитализација на архивите на весниците и наскоро

ќе може да се најдат и постарите броеви.

Достапност до купените списанија

Практично засекогаш. Со корисничкото име, секогаш при најавување на располагање

се веќе купените изданија.

Весниците нудат и Премиум услуга - Електронско издание

на "Дневник" , "Утрински Весник ,"Вест" .

Со регистрација и избирање на некој од моделите на претплата, може да се

чита "Вест" во автентична форма, односно со идентичен изглед како и печатениот

весник.

Изданието во форма на флипинг бук е оптимизирано за прегледување на

компјутер или преносен уред.

Со оваа премиум услуга можете да се пристапи до секој весник веднаш штом ќе

излезе од печат, од било кој дел во светот!

Потребно е само да се биде регистриран, да се избере опцијата што одговара и

според ценовникот, да се изврши трансакцијата преку СМС или картичка и во истиот

момент ќе може да се пристапи до изданието.68

„Слободен Печат“

Весникот го има во електронско издание и истиот може да се следи преку

facebook, Twitter, ги отвора и страните You tube и Google+. Исто така содржи и видеа,

има online TV и online билети.

68

http://www.vest.mk/

97

Главната улога и целта на веб- страната на дневниот весник „Слободен печат“ :

· Да информира за актуелните содржини од секој нов број на печатеното

издание на „Слободен печат“ ;

· Да го направи достапно печатеното издание за читање во електронска форма за

граѓаните, кои не се во можност да го купат печатениот формат, кој се продава на

продажните места низ Република Македонија, како што е случај за граѓаните кои

живеат во дијаспората и соседните држави, каде што весникот не е достапен во

печатено издание;

· Да го направи достапно печатеното издание за читање во електронска форма и за

граѓаните во Република Македонија, кои сакаат да го читаат весникот на овој начин.

Главниот услов за читање на печатеното издание во електронска форма е преку

претплата.

Постапката за претплата започнува со регистрација-

Претплатата може да се направи преку уплата;

· Во банка;

· Преку системот за онлајн плаќање и онлајн банкарство, кој е имплементиран на

веб страната, согласно најновите технологии кои гарнатираат 100% безбедност на

вашите податоци при плаќањето на претплатата;

За уплата се овозможени сите форми на брза и евтина претплата во било која држава во

странство и во Република Македонија.

Промотивен период - До 15 март 2014 година имаше можност да се чита

печатеното издание во електронска форма бесплатно, единствено беше потребно

регистрирање за добивање на корисничка сметка. Додека, пак, од 16 март 2014 година

потребно е да се направи претплата за еден месец, шест месеци или една година-

98

На веб- страната се поставувани и содржини во мултимедијална форма, кои не

можат да бидат содржани во печатеното издание, додека, пак, благодарение на

технологијата истите можат да се публикуваат на веб- страната.69

„Курир“

Курир е информативна новинска агенција која започна со работа во март 2008

година. Веб порталот Курир, го одржува екипа на млади, но искусни и амбициозни

новинари, со изграден новинарски стил и интегритет. Брзината и релевантноста на

информациите се предности со кои за помалку од 1 година се проби меѓу најчитаните

news портали во Македонија и истиот има и своја facebook страна.70

„Инфо“

Информативниот портал Плусинфо.мк им овозможува на своите читатели да

ги следат најважните и најнови политички, економски и урбани вести, како и

новости од светот, културата, сценскиот живот, здравјето, технологијата, модата и

забавните четива.

Порталот е проект на Здружението на граѓани за одбрана на слободата на

говорот и јавното изразување Член 16 од Скопје. Порталот започна со работа во мај

2011 година, а денес е меѓу трите најпосетувани информативни интернет портали во

Македонија и има и мобилна верзија од истиот. Според Google analytics бројот на

месечни посети надминува милион и двесте илјади посети.71

„TIME.mk “

Целта на TIME.mk е да се поврзат корисниците со што повеќе вести кои се од нивен

интерес. Тоа значи, прикажување на најважните вести на насловната страница, така

што корисниците не треба да талкаат за да дојдат до нив.

69 http://slobodenpecat.mk/Home/DetailsSingle/12#sthash.t5Ccg7vy.dpuf

70

http://kurir.mk/ 71

http://info.mk/

99

Со поврзувањето на илјадници луѓе со вести од сите релевантни медиуми во

Македонија, TIME.mk многу им олеснува на своите корисници да ги следат актуелните

случувања од различни перспективи, и да бараат повеќе информации за прашањата кои

се од нивен интерес.

Клуч на овој проект е почитувањето на авторските права. TIME.mk никогаш не

прикажува повеќе од: насловот, еден фрагмент и мала слика од веста. Доколку луѓето

сакаат да ја прочитаат целата вест, тие треба да кликнат на насловот кој ги носи на

оригиналната веб страна и таму можат да ја прочитаат целата вест. TIME.mk е сличен

на Google пребарувачот во кој се собираат сите информации објавени на интернет, се

создава индекс на тие податоци, и се опслужуваат преку едноставен веб интерфејс.

Целта е на корисниците да им се дадат релевантни и објективни резултати, па

затоа топ вестите се селектираат автоматски, со компјутерски алгоритам, без човечка

интервенција.

TIME.mk во моментот вклучува статии од повеќе од 100 извори на вести, и секој

ден добиваат се повеќе барања за вклучување во нивниот индекс. Ваквите агрегатори

на вести се од вистинската корист и за изворите на вести, бидејќи агрегаторите носат

интернет сообраќај на нивните страници. Со собирање на вестите од повеќе извори на

едно место, TIME.mk, го прави читањето на вести попристапно и поинтересно, ги

охрабрува луѓето да читаат повеќе, а корист има и издавачката индустрија во целина.

TIME.mk ги организира вестите, така што вести од различни извори за еден ист

настан се појавуваат во една група. Тоа се нарекува "кластер."

Овој пристап ги групира насловите од различни извори заедно, со што им

обезбедува на корисниците различни перспективи за некој настан. Со кликнување на

линкот "поврзани вести" може да се видат сите објавени вести за дадениот настан.

Насловите на почетната страница на TIME.mk целосно се избираат од страна на

компјутерска формула, врз основа на повеќе фактори, вклучувајќи колку често и на кои

сајтови се појавува приказната. Во суштина, се пресметува бројот на оригинални

статии кои се објавени од уредниците, со цел да се одреди големината на една таква

приказна, чија тежина исто така се пресметува и врз основа на тоа колку таа приказна е

нова.

100

Да речеме, на пример, дека во период од еден час TIME.mk регистрирал кластер

од две вести за еден сумо натпревар во Јапонија, но исто така се појавува и кластер за

преговорите на ЕУ со Косово, кој има 20 вести. Алгоритмот детектира дека тој е

поголем и дава мислење дека вториот кластер има поголем приоритет.

Страниците на TIME.mk се освежуваат 288 пати во текот на денот, или на секои

5 минути, така да тука, на едно место, секогаш можете да ги најдете најпопуларните

вести.

Статиите и сликите кои ги има на TIME.mk се објавени од трети страни. TIME.mk нема

уредници, нема новинари, нема персонал кој пишува или прегледува вести. TIME.mk

не создава наслови или било кој друг дел од една статија.

Целиот процес е автоматизиран, и го извршува компјутер. Од читање на

вестите, нивна анализа, групирање, одредување на ТОП ВЕСТИ до нивното

прикажување, што придонесува за објективност во известувањето.

За испраќање на повратни информации за статија која е посетена на TIME.mk, ќе мора

да се воспостави директно поврзување со изворот на веста. Доколку некој извор на

вести избрише статија од својата интернет страница, или пак изворот на веста воопшто

не работи во одреден период, ќе се добие грешка по кликнувањето на линкот на

TIME.mk.

TIME.mk е составен исклучиво од компјутерски алгоритми. Како резултат на

тоа, повремено може да видите слика која се појавува надвор од контекст. Затоа,

постојано се работи на подобрување на алгоритмите за автоматски избор на слика.

Исто така, сите грешки во текстовите што ќе се појават на TIME.mk, се

одговорност на изворите, дури и ако изворот ја исправи грешката на својата страница.

Статистики

• TIME.mk секој ден анализира околу 15000 вести кои се наоѓаат на веб

страниците на 120 извори (тука не се вклучени нивните архиви).

• Од вкупно 15000 вести, нови (објавени во тековниот ден) се околу 3500 (освен

во недела), а останатите се од претходните денови.

101

• Од 3500 дневни вести, околу 300 се дупликати, т.е. за секоја од тие 350 вести

постои скоро идентична вест во останатите 3150. Тоа значи дека околу 10% од

дневните вести се преземаат од некој извор и се проследуваат непроменети.

• TIME.mk не користи никаков комерцијален или бесплатен софтвер.

За изработка на ваква страница доволна е само една алатка Python и солидно познавање

на Cluster analysis.

• TIME.mk јавно постои од 1 Јули 2008.

Веб страницата TIME.mk на своите корисници им нуди можност да ги следат и

пребаруваат најбитните и најновите вести од повеќето информативни веб страници во

Македонија. (повеќе од 150 веб страници на телевизии, весници, информативни

агениции, портали и сл.)

TIME.mk започна со работа на 1 јули 2008, а од 2010-та година се наоѓа помеѓу

3-те најпосетувани страници во Македонија.

Извештај за месец март, број на посети, посетители и прикажувања

Период Посетители Посети Прикажувања Извештај 2014

1 недела 167.000 1.118.000 2.468.000 01.03-07.03

2 недели 264.000 2.213.000 4.888.000 01.03-14.03

4 недели 434.000 4.392.000 9.759.000 01.03-28.03

1 месец 468.000 4.801.000 10.704.000 01.03-30.0372

Од извештајот за месец март можеме да заклучиме дека бројот на посетители

и посетеноста на содржините од недела на недела расти, а со тоа расти и бројот на

прикажување, односно бројот на вести и новитети кои се прикажуваат.73

„Журнал“ - независен информативен портал.

Новинската агенција Журнал.мк е основана на 19.11.2009 година. Порталот

постојано е ажуриран со политички, економски и културни настани, вести од спортот,

72

Google Analytics Statistics 73

http://www.time.mk/st/vesti

102

видео-вести, интервјуа, случувањата во македонската и светската музичка естрада а

постојано место ќе имат новините од технологијата. Освен овие рубрики, има

интерактивни сервиси – форуми, каде читателите ќе можат да пишуваат за разни теми.

Придобивка од користењето на интернетот за читателите на весникот е

можноста за видео и слајд реклама, следење на JOUNGLE TV- национална и

сателитска телевизија во живо, како и можност за пристап до весникот преку неговата

facebook страна.74

74

http://www.zurnal.mk/

103

Заклучок

Информатичката технологија радикално го промени светот и најмногу

придонесе за интернационализација и глобализација на интернетот. Ниту една

технологија досега, за толку кратко време, не успеа да постигне побрз развој и посилна

употреба на интернетот. За промовирање на информатичката технологија, најмногу

заслужни се следниве факти: Интернетот како носител на нов бран на дигиталната

револуција; Огромниот капитал кој е фокусиран на развојот на интернетот; интернет

инфраструктурата и комуникациите, како предуслов за концептот на светската

економска глобализација, или во поново време познато како е-бизнис.

Шеесеттите години се почеток на една нова ера, и во развојот на компјутерите и

во развојот на телекомуникациите. Развојот на оваа нова ера овозможува интернет

конекција на компјутерските компоненти во телекомуникациската мрежа. Главните

светски производители на компјутери се најзаслужните за постоењето на глобалните

компјутерски мрежи денес. Нивните заслуги произлегуваат од идејата за поврзување

на повеќе компјутери со централната мрежа за размена на податоци.

Експлозијата на Интернетот пак, на глобално ниво, доведе до многу промени

што се гледаат во брзиот проток на информации, надминување на временските и

јазични бариери, отстранување на локалните и регионалните граници, а притоа покрај

традиционалните форми воведување и на нови форми на бизнис и комуникација.

Некои од овие промени се: проширување на границите и насочување на процесите на

работа и комуникацијата; пониски трошоци за комуникација; повисоки нивоа на

ефикасност, продуктивност и креативност на колективна акција; сите форми на

контакти на глобално ниво; способност за пристап до различни бази на податоци;

можноста за електронски пристап до светскиот пазар и пристап до информации за

резултатите од спроведените научни истражувања и анкети. Светските научни средства

стануваат се повеќе достапни и научните истражувања стануваат поинтензивни со

појавата на нови форми на образование - далечинско образование; очите на јавниот

живот и демократијата.

Електронската трговија и дигиталните содржини придонесуваат за електронско

олеснување во однос на комерцијалните трансакции, функционирањето на бизнисите и

104

пристапот на потрошувачите чии потреби треба да се задоволат. Исто така, тука се

јавуваат моделите на приход од дигиталните содржини, нивната застапеност,

придобивките од нив и од користењето на е-трговијата и нивната улога во

привлекување на потрошувачите, со крајна цел зголемување на профитабилноста на е-

бизнисите. Меѓу моделите на електронската трговија спомената е и М-трговијата,

скратено за мобилна трговија, која ги зема традиционалните модели за електронска

технологија и ги користи новите безжични технологии за да овозможи мобилен

пристап до веб -мрежата. Безжичната веб-технологија ќе се користи за да овозможи

проширување на постоечките веб-бизнис модели за опслужување на мобилната

работна сила и потрошувачите на иднината. Безжичните мрежи користат нов достапен

опсег и протоколи за комуникација за да ги поврзат мобилните корисници со

интернетот.

Во овој труд се акцентираат бизнис моделите како форма за обезбедување

средства за да се опишат и класифицираат бизнисите и да дејствуваат како подлога за

креативност на успешните менаџери. Исто така се користат од страна на менаџери во

внатрешноста на компаниите за да се истражуваат можностите за иден развој. За

моделите и формите на интеракција меѓу партиципиентите во електронската трговија,

како и природата на производите и услугите се преземаат мерки за

мултидисциплинарен, мултидимензионален модел на доверба. Брзото зголемување,

пак, на достапноста на иновативни технологии стимулира серија на иновации во е-

трговијата и создаде нови предизвици и промени на постојните капацитети на

актуелните е-бизниси.

Во излагањето на трудот обработени се теми кои се доста влијателни, во

креирање на нов начин за остварување на очекуваното ниво на заработка.

Во воведниот, првиот дел од магистерскиот труд е претставен поимиот е-

трговијата и со своите компоненти, преку нивните предности и недостатоци. Исто

така, преку електронската трговија е претставена и драматичната трансформација во

трговијата која им обезбедува платформа за комуникација на корисниците и

организациите со можност за испорака на различни сложени и софистицирани

апликации во повеќе домени. Како резултат на повеќеслојната функционалност, веб

апликациите со своето комплексно однесување имаат уникатна употребливост,

перформанси, безбедност и способност за усовршување. Дигиталните медиуми и

105

глобалните комуникации, како обид за полесно прифаќање на технологијата и

зголемување на ефектите од перформансите на интернет преку широкиот спектар на

компјутерски и други техники и информации од мултимедијални извори, имаат

влијание на културните и општествените мрежи и технолошките промени.

Втората глава, вториот дел, се состои од основните бизнис модели на

електронската трговија: нивната структура, елементи, функција и нивната

меѓузависност, односно поврзаноста што произлегува од тие корелации. Повикувајќи

се на истражувања кои се преземаат со посебен осврт на обемна литература за

употреба на моделите, се истражува: Дали бизнис моделите се корисни? Како одговор

на прашањето во овој дел ќе се акцентираат бзинис моделите како форма за

обезбедување средства за да се опишат и класифицираат бизнисите; и да дејствуваат

како подлога за креативност на успешните менаџери. За моделите и формите на

интеракција меѓу партиципентите во електронската трговија, како и природата на

производите и услугите се преземаат мерки за мултидисциплинарен,

мултидимензионален модел на доверба. Брзото зголемување, пак, на достапноста на

иновативни технологии стимулира серија на иновации во е-трговијата и создаде нови

предизвици и промена на постојните капацитети на актуелните е-бизниси.

Остварениот приход од B2B е-трговија изнесува околу 85% од вкупната е-трговија,

додека приходот од останатите модели изнесува околу 15% . Најразгледувани модели

на е-трговијата се:

Бизнис кон бизнис – во овој модел компаниите се купивачи и продавачи

Бизнис кон потрошувач – во овој модел продавачи се компаниите, а купувачи се

поединци

Потрошувач кон потрошувач – во овој модел поединецот продава производи

или услуги на други поединци

Трговија во рамаките на компанијата – во овој модел кмпанијата ја користи е-

трговијата интерно за да ја подобри својата работа

Е-влада

Во третиот дел се обработени теми кои се доста влијателни како нов начин за

остварување на очекуваното ниво на заработка. Опфатена е продажбата преку интернет

и градење на веб присутво за подигање на свеста за можностите кои ги нуди интернето.

106

Самиот наслов укажува на приход на интернет содржините во една модерна доба каде

дигиталните медиуми преку нивните модели котираат со висок процент , како еден од

начините за стекнување со парична моќ. Платените дигитални содржини отвораат

нови моќности за остварување на профит.

Четвртата глава се однесува на присутноста на е-трговијата во Р.Македонија

како патоказ во електронското работење и дигиталните содржини. Анализата на

застапеноста на електронската трговија во нашата земја претставува насока за

напредок во оваа ера на електронска трансформација. Опфатен е и процесот на

дигитализација преку анализа на моделите на приход како и електронската

подготвеност на е-бизнис секторот во Р.Македонија. Образложени се и потенцијалните

можности и предизвици кои ќе произлезат од оптималното искористување на нивните

модели. Во тој контекст, споменати се весниците. Тие одамна се натпреваруваат кој ќе

биде прв во објавувањето на целата содржина на своето печатено издание на Интернет.

Се создаваат стотици нови Интернет-страници наменети за информирање на широката

популација за многу различни области од секојдневното живеење. Во овој дел, покрај

анализата на македонските печатени медиуми во оn-line верзија, начинот на претплата,

нивната посетеност, начин на рекламирање, споредби и сл., опфатени се и некои

интернет портали.

Генерално гледано, секоја нова можност што ја создава електронската трговија

ќе влијае на начинот на работа на трговците и олеснување на самиот метод на работа,

што ќе доведе до зголемување на профитот како и издигање на традиционалниот начин

на остварување заработка на едно повисоко ниво.

107

Користена литература

А) Библиографија

1. Безовски, Златко, „Услови и перспективите на електронска трговија во

Република Македонија“, 2012

2. Европска комисија: „Пристап до капитал за индустрии на содржини“. Извршно

резиме.Брисел 2000, стр. 8

3. Kanal 5 - „Интернет трговијата во Македонија се уште е слабо развиена“

4. Kapital - „Зошто нашите компании слабо продаваат преку интернет“ November

13, 2008

5. Лаудон, Кенет К, „Електронска трговија- бизнис, технологија, општество“,

Скопје 2010

6. Невена Ацковска, Миле Јованов, Марија Михова – „Дигитализација во РМ“,

Институт за информатика, Факултетот за природни науки и математика,Скопје,

Македонија, 2008

7. Наумовска, Вера – „Е-подготвеностна е-бизнис сектор во Републиката“,

"Св.Кирил и Методиј" Скопје, Економски факултет, Скопје, Македонија

8. Abdullai, Besim. State University of Tetova - The EPS as an e-commerce enabler:

The Macedonian perspective

9. Barnes, S & Hunt, B 2001, „E-Commerce & V-Business: Business Models for Global

Success“, 2001, Reed Educational and Professional Publishing Ltd, UK.

10. Boiko, Bob (2004-11-26). „Content Management Bible.“ Wiley. p. 1176.

11. T.A. Boerrigter – „Online revenue models in the internet & media sector“,

Master Thesis ‘Business Administration, 2008

12. Chervel, Thierry - „Kulturnite mediumi i perspektivata na internet:Europe talks to

Europe, Roots 12“ (2004)

13. Canzer, Brahm: „eBusiness-Strategic Thinking and Practice 2nd

edition“, Houghton

Mifflin

108

14. Dr Novakovic, Jasmina, Elektronskoposlovanje – Megatrend Univerzitet primenjenih

nauka Beograd, 2005

15. Deitel, H. M.; Deitel, P. J.; Steinbuler, K. „e-Business & e-Commerce for

Managers.Prentice Hall“, Upper Saddle River (NJ), 2001.

16. „Elektronsko poslovanje“-skripta za pripremu prijamog za master studije,str 29

17. Efraim Turban, Electronic commerce: „A Managerial Perspective 4/E“, Prentice Hall,

2006

18. Føleide , Lars R. and Simon R. B. Berdal- Networked business models and strategies

for modern e-commerce: Case study of a generic business concept, , March 2008

19. Glushko, Robert J.; Tim McGrath (2005). Document Engineering: „Analyzing and

Designing Documents for Business Informatics and Web Services.“ MIT Press.

p. 728.

20. Hackos, JoAnn T. (2002-02-14). „Content Management for Dynamic Web Delivery.“

Wiley. p. 432.

21. Jupiter Media Metrix.“Willingness to Pay“ , 15.10.1999

22. Lientz, B.P.; K.P. Dynamic E-Business Implementation Management.Academic

Press, San Diego (CA), 2001.

23. Lewis, Jared, eHow Contributor – „Видови на дигитална содржина модели на

приход“

24. Mullan, Eileen. "M.F.A". What is Digital Content?. EContent Magazine. Retrieved 19

November 2012.

25. Plant, R. eCommerce: Formulation of Strategy. Prentice Hall PTR, Upper Saddle

River (NJ), 2000.

26. Panian ,Zeljko, „Izazovi elektronicog poslivanja“, Zagreb – Narodni novine, 2002

27. Pastore, Michael, Subscriptions Out for Paid Content, June 1999

28. Picot, Arnold, Ralf Reichwald, Rolf Wigand: „Information, Organization and

Management“; Springer-Verlag Berlin Heidelberg, 2008

29. Public Knowledge. "PK’s Testimony on the Content Protection in the Digital Age:

The Broadcast Flag, High-Definition Radio, and the Analog Hole". Retrieved

November 3, 2005.

30. Rappa, M. “Business Models on the Web“, 2008

31. Rosen, Ch. “Amazon’s Alliances“. 04.06.2001

109

32. Rockley, Ann (2002-10-27). „Managing Enterprise Content: A Unified Content

Strategy“. New Riders Press. p. 592.

33. Sørensen, Jens, Master's thesis - Revenue models in the context of online digital audio

companies: Making an optimal choice between advertising and paid subscriptions

Information Systems Science, 2012

34. Sugato, Bagchi and Bill Tulskie, e-business Models: „Integrating Learning from

Strategy Development Experiences and Empirical Research“, 20th Annual

International Conference of the Strategic Management Society,Vancouver, October

15-18, 2000

35. Stolpman, M. Online-Marketingmix, 2.Nachdruck. Galileo Press Gmbh, Bonn, 2000

36. Standing, C.Internet Commerce Development. Boston, London: Artech House

37. Wang, Peter.Evaluate e-business models,April. 2007

Б) Интернет страници

http://www.cordis.lu/econtent/studies.htm

http://news.ft.com/home/rw

http://www.aimgroup.com

http://www.sueddeutsche.de

http://www.novamakedonija.com.mk/DefaultFrst.asp

http://www.vecer.mk/

http://www.httpool.com.mk/

http://www.dnevnik.mk/

http://www.utrinski.mk/

http://www.vest.mk/

110

http://slobodenpecat.mk/Home/DetailsSingle/12#sthash.t5Ccg7vy.dpuf

http://kurir.mk/

http://info.mk/

http://www.time.mk/st/vesti

http://www.zurnal.mk/

http://www.idividi.com.mk/futurama/tehnologija/570184/inex.html

http://faktor.mk/archives/5271

http://www.cioindex.com/topic/tag/digital-content-revenue-model.aspx

http://www.zainbooks.com/books/computer-sciences/e-commerce_30_e-business-

revenue-models.html

http://www.teamworksmedia.com/blog/evolution-media-industry-part-2-exploring-

digital-revenue-models/

http://www.dtint.com/blog/paid-digital-content-opens-new-revenue-opportunities/

http://www.econtentmag.com/Articles/Resources/Defining-EContent/What-is-Digital-

Content-79501.htm

http://www.digitalbookworld.com/2013/digital-content-whats-next/

http://britishlibrary.typepad.co.uk/digital-scholarship/2013/02/wikipedia-and-the-

british-library.html

http://www.intel.com/content/dam/doc/success-story/learning-series-transforming-

education-story.pdf

http://www.metamorphosis.org.mk/en/news/macedonia/1300-2009-06-23-16-02-37

http://cert.economy.gov.mk

http://digitalenterprise.org/models/models.html

111

http://www.makdenes.org/content/article/1927059.html

http://upotrebanamediumi.blogspot.com/

http://seebiz.net.mk/?ItemID=049B329CBA0A1B4A9995029B97679527

http://kanal5.com.mk/

http://www.utrinski.com.mk/?ItemID=A9EB956436F6F147B146DEF1B7E821FE

http://www.pressclipping.com.mk/%E2%80%9Etelekom-so-porast-vo-internetot-i-

vo-digitalnata-televizija/

http://www.kapital.com.mk/MK/prilozi_edicii.aspx.aspx/70228/najgolem_predizvik_

za_brendovite_se_internetot_i_socijalnite_mrezhi.aspx?iId=2249