1

ODDZIAŁYWANIE AUTOSTRAD I INNYCH DRÓG NA ZDROWIE I ŻYCIE LUDZI

Ocenę zagrożenia zanieczyszczeniami komunikacyjnymi przeprowadza

się w zakresie: 1. Zagrożenia zanieczyszczeniami w szlaku glebowo-roślinnym. 2. Zagrożenia związanego z emisją zanieczyszczeń do atmosfery. 3. Zagrożenia w efekcie oddziaływania hałasu.

Ad. 1. Ocena zagrożenia zanieczyszczeniami w szlaku glebowo-roślinnym Ocena obejmuje:

a) wchłanianie przez ludzi (w tym przez dzieci) kurzu i pyłu glebowego zawierającego m.in. ołów;

b) konsumpcję popularnych warzyw: kapusty, selera, porów a także zbóż poddanych zanieczyszczeniom komunikacyjnym.

Zgodnie z rozpoznanymi w ocenie oddziaływania na środowisko

zasięgami zanieczyszczającego oddziaływania autostrady analizuje się jej wpływ na zdrowie w czterech strefach. W obrębie analizowanego korytarza autostradowego (2 x 500m na osi drogi) wyznacza się:

- strefę I (0–50 m) - najintensywniejszego szkodliwego oddziaływania; - strefę II (51–100 m) - wyraźnego akumulowania zanieczyszczeń komuni-

kacyjnych (w tym ołowiu); - strefę III (101–200 m) - średniej lub niewielkiej akumulacji zanieczysz-

czeń; - strefę IV (201–500 m) - niezanieczyszczoną lub zanieczyszczoną jedynie

w wyjątkowych warunkach i w znikomym stopniu.

Podstawowym zanieczyszczeniem, traktowanym jako wskaźnikowe dla zanieczyszczającego oddziaływania autostrady, do niedawna był ołów. W środowisku ołów jest przemieszczany wraz z pyłami głównie drogą powietrzną na odległość co najmniej kilkudziesięciu metrów, często 100–150 m (ok. 40% jego ogólnej emisji). Część emitowanego z pojazdów ołowiu jest przemieszczana wraz z wodami opadowymi po powierzchni ziemi.

W zagrożeniu zdrowia podstawowe znaczenie ma wchłanianie pyłu glebowego przez płuca oraz drogą pokarmową, ponadto spożywanie zanieczyszczonych roślin konsumpcyjnych.

Skutki oddziaływania ołowiu na ludzi dotyczą przede wszystkim narządów i układów, w tym: krwiotwórczego – wywołując obniżenie poziomu hemoglobiny, centralnego układu nerwowego – wywołując encefalopatię

2

ołowiczą, nerek – wywołując zmiany zespołu Fanconiego, obniżenie zdolności filtrazy, sklerotyczne otępienie oraz otępienie typu Atzheimerowskiego.

Sygnalizowane skutki zdrowotne oddzia ływania ołowiu występują prawie wyłącznie w warunkach największego narażenia, tj. w strefach I, II i III.

Wskazanym jest wykonywanie symulacyjnej analizy z uwzględnieniem innych zanieczyszczeń obecnie bardziej reprezentatywnych dla prognozowania transportu samochodowego, jak: benzen, wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne (WWA) czy tlenki azotu (NOx).

Ad. 2. Ocena zagrożenia związanego z emisją zanieczyszczeń do atmosfery

Ocenę zagrożenia przez zanieczyszczenia emitowane z pojazdów

poruszających się po autostradach (innych drogach) dokonuje się w oparciu o wartości tzw. ilorazów zagrożeń zdrowotnych HQ.

Przykładowo - dla autostrady A1, na odcinkach międzywęzłowych, ilorazy zagrożenia zdrowotnego HQ wynoszą:

Wartości ilorazu zagrożenia zdrowotnego HQ Strefa

(od osi drogi) NOx CO SO2 Węg.-alifat. Pył 0 – 50m 1,2 0,16 0,0015 0,04 0,0013

51 – 100m 1,0 0,11 0,0010 0,003 0,0009 101 – 200m 0,98 0,08 0,0007 0,002 0,0003 201 – 500m 0,90 0,05 0,00005 0,001 0,00002

Ocena zagrożenia zanieczyszczeniami emitowanymi przez pojazdy

poruszające się po autostradach (innych drogach) dokonywana jest g łównie w oparciu o zanieczyszczenie powietrza tlenkami azotu.

Jednak analiza wyników emisji oraz porównanie ich z wartościami stężeń dopuszczalnych dowodzi, że - o stopniu i zasięgu uciążliwości autostrady (innej drogi) dla otoczenia w zakresie zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego - decydujące jest sumaryczne zanieczyszczenie powietrza przez tlenki azotu i pozostałe zanieczyszczenia.

Dla każdego analizowanego odcinka autostrady (innej drogi) iloraz E/Da, tj. stosunek: emisji (E) danego zanieczyszczenia do jego dopuszczalnej wartości stężenia średniorocznego (Da), przyjmuje najwyższe wartości dla tlenków azotu NOx (głównie NO2). Oznacza to, że jeżeli wystąpi ponadnormatywne zanieczyszczenie powietrza w otoczeniu drogi (w sensie przekroczenia sumy stosunków emisji do stężeń dopuszczalnych), to w przypadku NOx (NO2) przekroczenie takie ma największy zasięg. Przykładowo, aktualny stan zanieczyszczenia powietrza w rejonie projektowanej autostrady A-1 (stężenia średnioroczne) z uwzględnieniem zanieczyszczeń wymienionych w załączniku nr 1 do Rozporządzenia MOŚZNiL z dnia 28.04.1998r. (Dz.U. Nr 55 poz.355) określony został przez

3

Wojewódzkiego Inspektora Ochrony Środowiska w Łodzi w piśmie H. 6700-065/01/4597 z dnia 28.09.2001 r. Uzyskane wartości dla Wariantu Wschodniego zestawiono tabelarycznie, uwzględniając jedynie oddziaływanie na ludzi (wg Dz.U. nr 87 z dn.27.06.2002r.).

Lp. Zanieczyszczenie E (w tle wiejskim)

E/Da E (w Andrzejowie przy gł. trasie)

E/Da Da Stężenie dop. średniorocz.

[µg/m3] [%] [µg/m3] [%] [µg/m3] 1 2 3 4 5 6 7 1 CO 320 16 400 20 2000 2 SO2 6 4 10 6,7 150 3 NO2 16 40 20 50 40 4 Benzen 0,15 6 1,0 40 5 5 Pył zawieszony 10 20 20 40 40 6 Ołów 20 4 100 20 0,5

∑ E/Da = 90% ∑ E/Da = 176,7%

Przy czym na ulicy Rokicińskiej w Andrzejowie (Wariant Wschodni) poz. 1 i 3 wynoszą odpowiednio:

1 2 3 4 5 6 7 1 CO 320 16 1200 60 2000 3 NO2 16 40 32 80 40

Co po zsumowaniu z pozostałymi pozycjami daje: ∑ E/Da = 246,7% ≅ 250%, czyli, że: suma stosunków emisji zanieczyszczeń do ich dopuszczalnych wartości stężeń średniorocznych (∑ E/Da) w przypadku tła wiejskiego jest < 1, natomiast w Andrzejowie dla Wariantu Wschodniego przy węźle „Andrespol” > 1,5 a przy ulicy Rokicińskiej wynosi prawie 2,5.

Należy dodać, że rola ołowiu w zanieczyszczeniu środowiska w ostatnich latach wyraźnie zmalała. Rośnie natomiast rola ozonu, który działa szkodliwie na ludzi oraz roślinność. Ozon działa synergicznie z innymi zanieczyszczeniami lecz jest trudny do sumarycznego uwzględnienia ze względu na inny okres uśredniania (występuje głównie wiosną i latem i tylko przy wysokich temperaturach w słoneczne dni).

Wpływ niektórych składników emitowanych z silników pojazdów

na zdrowie ludzkie:

Do szczególnie toksycznych substancji zaliczane są tlenki azotu (NOx). Tlenek azotu (NO) wchłonięty do organizmu ludzkiego szybko reaguje z hemoglobiną. Wewnątrz tkanek organizmu dosyć szybko utlenia się do dwutlenku azotu, zmniejszając nieco swoje właściwości toksyczne. Jednak część

4

tlenku azotu reagując z rodnikiem ponadtlenkowym (O2) powoduje powstania niebezpiecznego nadazotanu (ONOO). Zatrucie tlenkiem azotu objawia się ogólnym osłabieniem, zawrotami głowy i drętwieniem kończyn dolnych. Dwutlenek azotu (NO2) występuje zawsze w mieszaninie innych tlenków azotu – nitrogenów. Jego działanie na organizm ludzki jest zależne od rodzaju i składu chemicznego związków towarzyszących. W małych stężeniach powoduje podrażnienie dróg oddechowych i oczu, w dużych osłabienie tętna, zwyrodnienie mięśnia sercowego i działanie narkotyczne na układ nerwowy. Przy stężeniu 47–140 mg/m3 wywołuje zapalenie oskrzeli lub zapalenie płuc. Za niebezpieczne uważa się przebywanie w atmosferze NO2 o stężeniu 190–320 mg/m3 w ciągu 0,5 do 1 godziny. Ozon (O3) występuje w powietrzu w słoneczne dni gdy temperatura przekracza 20°C. Jego działanie na organizm ludzki potęguje działanie innych zanieczyszczeń powietrza, takich jak związki azotu i siarki. Uszkadza tkanki jamy nosowej i gardzieli oraz wytwarza duże ilości toksycznego wolnego rodnika - ponadtlenku (O2), który dalej uszkadza tkanki układu oddechowego.

Ad. 3. Ocena zagrożenia w efekcie oddziaływania hałasu

Obszary o szczególnej uciążliwości hałasu charakteryzują się występowaniem bardzo wysokich poziomów dźwięku A – przekraczających w porze dziennej zakres 70 – 75 dB.

W trakcie badań uciążliwości hałasu prześledzono zakłócenia aktywności ludzi w domach mieszkalnych poddanych ekspozycji na ha łas zewnętrzny o poziomie równoważnym – równym lub większym – 70 dB. Jest to poziom hałasu specyficzny dla szczególnie hałaśliwych ulic miejskich lub tras tranzytowych o znaczącym udziale pojazdów ciężkich, np. trasy krajowe o znaczeniu międzynarodowym.

Porównano m. in. reakcje i objawy zdrowotne ludzi, którzy zamieszkują w mieszkaniach:

a) z oknami wychodzącymi wyłącznie w kierunku bardzo ruchliwej i hałaśliwej ulicy,

b) z oknami częściowo skierowanymi na podwórze, c) z oknami wyłącznie od strony podwórza.

Stwierdzono wyraźnie i jednoznacznie szkodliwy wpływ warunków

akustycznych zamieszkania na zdrowie i działalność ludzi.