Od farma do trpeza

Evropa vo dvièwe

Evropska unija

Od farma do trpezaBezbedna hrana za potro{uva~ite vo Evropa

Ovaa bro{ura i drugi kratki, jasni objasnuvawa vo vrska so EU moète da najdete na:europa.eu.int/comm/publications

Evropska komisija Generalna direkcija za pe~at i komunikaciiPublikaciiB1049 Brisel

Rakopisot e zavr{en vo juli 2004 godina

Ilustracija na korica: LWA-Stephen Welstead/Van Parys Media

Katalo{kite podatoci moàt da se najdat na krajot na ovaa publikacija.

Luksemburg: Kancelarija za oficijalnite publikacii na Evropskata zaednica, 2004

ISBN 978-92-79-04818-0

© Evropska zaednica, 2004

Reprodukcijata e dozvolena.

Pe~ateno vo porane{na jugoslovenska Republika Makedonija


�

Strategija: od farma do trpeza �

Da se napravi hranata bezbedna: zbir na standardi 5

Procenuvawe na rizikot: nauka za najnovite politiki 9

Da se za~uva zdravjeto na potro{uva~ite: sproveduvawe i kontrola 1�

Da se odrùva informiranosta na potro{uva~ite: etiketirawe za bezbednost 14

Bezbednosta na hranata zapo~nuva na na{ite farmi 17

Bezbedna hrana od celiot svet 19

Nad bezbednosta: kvalitetot i raznovidnosta 20

Bezbedna osnova za raznovidnost i vrvnost 21

Dopolnitelno ~etivo 22

Sodrìna

�

Strategija: od farma do trpeza

© Lu

uk v

an d

er L

ee/H

olla

ndse

Hoo

gte

Registracijata na ìvotnite ni pomaga da ja sledime na{ata hrana od farmata do trpezata.

Evropskite potro{uva~i sakaat sigurna i zdrava hrana. Zada~a na Evropskata unija e da osiguri deka hranata {to ja jademe ima ednakvo visoki standardi za site gra|ani, nezavisno dali e proizvedena doma ili pak doa|a od nekoja druga zemja, od Evropskata unija ili nadvor od nea.

Aktivnostite naso~eni kon podobruvawe na bezbednosta na hranata ne prekinuvaat, a vo poslednite nekolku godini se slu~i i ogromna promena. Taa be{e odgovor na zastra{uvawata vo vrska so bezbednosta na hranata {to bea objavuvani na naslovnite stranici vo devedesettite, a se odnesuvaa na informacii za: bolesta “kravjo ludilo”, hrana zagadena so dioksin, kako i kontaminirano maslinovo maslo.

Celta ne be{e samo da se osiguri deka zakonite za bezbednost na hranata vo EU se {to e mo`no posovremeni, tuku i da se obezbedat {to e mo`no pove}e informacii za potro{uva~ite vo vrska so potencijalnite rizici i vo vrska so s$ ona {to se prezema za tie da se svedat na minimum.

Ne postoi nulta rizik, no EU dava s$ od sebe i toa go pravi preku edna seopfatna strategija za bezbednost na hranata so cel da gi svede rizicite na minimum, vo {to & pomagaat modernite standardi za hrana i higiena, a se iscrtani taka {to gi odrazuvaat najnovite nau~ni soznanija. Bezbednosta na hranata zapo~nuva na farmata. Pravilata se primenuvaat od “farmata pa s$ do trpezata”, bez razlika dali na{ite

4 5

Od farma do trpeza

5

prehranbeni produkti bile proizvedeni vo EU ili pak bile uvezeni od nekoe drugo mesto vo svetot.

Postojat ~etiri va`ni elementi vo strategijata na EU za bezbednost na hranata:

pravila za bezbednost na hranata i dobito~nata hrana;

nezavisni i za javnosta lesno dostapni nau~ni soveti;

akcija za sproveduvawe na pravilata i kontrola na procesite;

priznavawe na pravata na potro{uva~ite da moàt da pravat izbori {to se temelat na celosna informacija vo vrska so toa od kade se dojdeni proizvodite i {to sodràt tie.

•

•

•

•

Prostor za raznovidnost

Bezbednosta na hranata ne podrazbira ednoli~nost. Sistemot za osiguruvawe na bezbednosta na hranata e ednakov za site zemji na EU, no toj ostava prostor za raznovidnost. Ostaven e prostor za tradicionalnite jadewa i lokalnite specijaliteti. Vsu{nost, EU aktivno promovira raznovidnost i kvalitet. Taa gi za{tituva prepoznatlivite i tradicionalni jadewa povrzani so opredeleni regioni ili so opredeleni metodi na proizvodstvo {to }e onevozmoì da bidat kopirani od strana na treti lica, a promovira i organsko farmerstvo.

Koga }e se priklu~at novite ~lenki

Koga edna dràva se podgotvuva da & se priklu~i na EU, ~esto treba da napravi golemi i napati skapi napori za da gi usoglasi pravilata i da gi unapredi svoite objekti za prerabotka i upotreba. Naj~esto dràvata }e dobie finansiska poddr{ka od EU za navremeno da gi sprovede site neophodni promeni. Vo isklu~itelni slu~ai, EU moè i da dozvoli i period na tranzicija vo koj nadgradbata treba da se sprovede celosno i po priklu~uvaweto na zemjata vo Unijata. Tokmu zatoa isklu~ocite - {to glavno se odnesuvaat na objekti koi prerabotuvaat meso i riba - vo momentot se primenuvaat vo ê{kata Republika, Latvija, Litvanija, Ungarija, Polska i Slova~ka.

Posledniot rok za zavr{uvawe na ovie prisposobuvawa e dekemvri 2007 godina. Vo me|uvreme, hrana-ta {to doa|a od objekti koi s$ u{te treba da go dovr{at svoeto nadgraduvawe moè da bide prodavana samo vo zemjata kade {to se proizveduva. Potro{uva~ite vo taa zemja moàt lesno da gi prepoznaat ovie proizvodi zatoa {to tie zadolìtelno imaat pe~at koj ozna~uva deka tie poteknuvaat od objekti koi s$ u{te ne se usoglaseni so pravilata na EU.

4 55

Da se napravi hranata bezbedna: zbir na standardi

© Sa

bine

Joo

sten

/Hol

land

se H

oogt

e

Nie sakame hranata za na{ite deca da bide hranliva i zdrava.

Prvoto doneseno pravilo za bezbednost na hranata poteknuva u{te od po~etnite denovi od postoeweto na EU. Krizata so bezbednosta na hranata vo devedesettite godini pokaà deka e dojdeno vremeto da se zameni ona {to ve}e stana krpenica od pravila so primena na poednostaven i poseopfaten pristap. Noviot pristap, isto taka, obrnuva pogolemo vnimanie i na rizicite {to proizleguvaat od kontaminiranata dobito~na hrana.

Rezultatot na toa be{e nov paket na “~ador” zakonodavstvo, poznato pod imeto Op{t zakon za hrana, a toj treba celosno da po~ne da se primenuva vo periodot me|u 2002 i 2005 godina. Ovoj zakon ne gi iscrtuva samo principite {to se odnesuvaat na bezbednosta na hranata, tuku isto taka:

go voveduva i konceptot na "sledlivost”. So drugi zborovi, razli~nite dejnosti povrzani so hrana i dobito~na hrana, bez razlika dali toa se proizveduva~i, prerabotuva~i ili uvoznici, tie mora da osiguraat deka site dodatoci vo hranata, dobito~nata hrana i sostojkite na hranata moàt da bidat sledeni dol` celiot sinxir, od farma do trpeza. Sekoja dejnost povrzana so sinxirot mora da bide vo sostojba da go identifikuva svojot dobavuva~, no i koi s$ dejnosti taa gi snabduva. Ovoj pristap e poznat kako "pristap na eden ~ekor nanazad, eden ~ekor nanapred”.

•

gi postavuva Evropskite vlasti za bezbednost na hranata (EVBH), so koj se smestuvaat pod ist pokriv raznite nau~ni komisii od ovaa oblast i go pravi pojaven procesot na nau~na procena na rizikot.

go zajaknuva i sistemot za brza trevoga {to Evropskata komisija i vladite na EU go koristat za da dejstvuvaat brzo vo slu~ai na zakani vrz bezbednosta na hranata i/ili dobito~nata hrana.

•

•

� 7

Od farma do trpeza

7

Proizvoditelite i prerabotuva~ite moraat da se usoglasat i so golem broj pravila {to se odnesuvaat na specifi~ni pra{awa. Celta na sive ovie pravila e da osiguraat deka hranata e bezbedna vo onaa mera vo koja tehnolo{ki toa e mo`no, potro{uva~ite da bidat postojano informirani i da im se ovozmoì {to e mo`no pogolem izbor.

Vo zavisnost od pra{aweto, ova moè da zna~i deka EU prifatila edinstven paket standardi ili deka zemjite~lenki se soglasile da gi prifa}aat standardite na sekoja od niv. Razlikite vo detalite moè da ne bidat va`ni dokolku rezultatot e ist.

Standardi za hrana i dobito~na hrana

Se obrnuva golemo vnimanie {to vleguva vo na{ata hrana koga taa se odgleduva, koga se proizveduva ili koga se prerabotuva. Ova zapo~nuva u{te od dobito~nata hrana, t.e. od ona so {to se hranat ìvotnite od koi poteknuva (ili stanuva) na{a hrana.

Zapla{uvawata vo vrska so hranata vo minatata dekada gi naglasija rizicite od zagaduvawe na odredeni vidovi dobito~na hrana, osobeno onie {to se koristat vo intenzivnoto farmerstvo. Kako rezultat na toa, politikite na EU sega se fokusiraat vrz za{titata na ~ovekovoto zdravje i zdravjeto na ìvotnite. Zabraneto e da se prodavaat materijali za dobito~na hrana {to moàt da pretstavuvaat

kakva bilo opasnost za zdravjeto na ~ovekot ili ìvotnite, no i za okolinata. Etiketite mora jasno da pokaùvaat {to to~no kupuva farmerot.

Imeno, hemiskite aditivi se zabraneti, osven vo slu~aj koga se odobreni za upotreba vo ishranata. Odobrenieto ozna~uva pred s$ deka e napravena detalna procena od strana na Evropskite vlasti za bezbednost na hranata. No, duri i otkoga EVBH procenile deka e bezbedna, toa ne e dovolno za da garantira deka }e se dozvoli za upotreba. EU edinstveno }e dade svoe odobruvawe za upotreba dokolku e ubedena deka dodatokot ima korisna namena i deka so negova upotreba potro{uva~ite nema da bidat izmameni.

Za dodatocite na hranata, kako {to se boite, zasladuva~ite, emulziite, stabilizatorite, zgusnuva~ite i agensite za èlea, se primenuvaat specifi~ni pravila. Drugi pravila upravuvaat so nivoata na minerali i vitamini vo zamenite za hranata, ograni~uvawata na koncentracijata na minerali vo fla{iranata voda, kako i za sostavot na posebnite vidovi hrana. Tie se odnesuvaat na hranata za: bebiwa, za namaluvawe na teìnata, za posebni medicinski nameni i za sportistite. Ovie pravila ne samo {to naveduvaat {to treba da sodrì hranata, tuku i {to treba da sodràt etiketite za sostojkite na hranata.

So cel da se izbegne sekakov rizik vo odnos na ~ovekovoto zdravje, EU e ednakvo stroga i vo vrska so koli~estvoto pesticidi ili osta

� 77

© EK

A

EU se zalaga za podobru-vawe na dobrosostojbata na ìvotnite.

toci od veterinarni lekovi {to ostanuvaat vo hranata i koga taa mu se ponuduva na potro{uva~ot. Upotrebata na hormoni za da se zabrza rastot na ìvotnite e zabraneta.

Ponatamu, postojat i standardi za materijalite {to doa|aat vo kontakt so hranata, osobeno plastikata, so cel da se osiguri deka tie nema da ja zagadat hranata. Pravilata na EU dozvoluvaat ozra~uvawe na bilkite i za~inite za da se osiguri mikrobiolo{ka bezbednost. Nekoi zemji~lenki dozvoluvaat ozra~uvawe na nekoi drugi vidovi proizvodi so cel da im se prodolì rokot na traewe ili za da se namalat opasnostite po zdravjeto. Me|utoa, upotrebata na ovaa tehnika e strogo regulirana, i vo sekoj slu~aj ne e {iroko rasprostraneta.

Zdravjeto na ìvotnite i nivnata dobrosostojba

Dokolku sakame hranata da bide bezbedna, ìvotnite od koi taa se dobiva mora da bidat zdravi. EU mo{ne seriozno ja sfa}a potrebata za sledewe na zdravjeto na ìvotnite preku upotrebata na dobri veterinarni praktiki, kako i za da se spre~at pojavi na zarazni bolesti kaj ìvotnite, kako {to se bolesta na ustata i nozete, svinskata treska ili pak pti~jiot grip. No, dokolku se slu~at vakvi pojavi, tie vnimatelno se sledat i se prezemaat ~ekori za spre~uvawe na nivnoto {irewe.

Za da se spre~i zarazenite ̀ ivotni da vlezat vo sinxirot na ishrana, site ìvotni i ìvotinski prerabotki mora da gi ispolnat strogite zdrav

� 9

Od farma do trpeza

9

stveni barawa pred da bidat uvezeni ili pred da se trguva so niv vo Unijata. Isto taka, pravilata na EU naloùvaat ìvotnite od farmata da bidat idenitifikuvani za da moàt podocna da se sledat. Tie moè, na primer, zadolìtelno da bidat registrirani, obeleàni ili da bidat pridruèni so paso{ vo zavisnost od vidot na ìvotnoto za koe stanuva zbor.

Kompjuteriziranata mreà na veterinarnite vlasti vo EU im ovozmoùva da razmenuvaat informacii vo vrska so dvièweto na ìvite ìvotni, semiwata, embrionite, ìvotinskite proizvodi ili ìvotinskiot otpad vo ramkite na Unijata.

Principot koj e vtemelen vo politikata na EU e deka ìvotnoto ne treba da bide podloèno na bolka ili stradawe. Istraùvawata pokaùvaat deka ìvotnite od farmite se pozdravi i proizveduvaat podobra hrana dokolku se ~uvaat dobro i koga se vo mo`nost prirodno da se odnesuvaat. Fizi~kiot stres (na primer od ~uvawe, transportirawe ili kolewe vo lo{i uslovi) moè zna~itelno da vlijae ne samo vrz zdravjeto na ìvotnoto, tuku i vrz kvalitetot na mesoto.

S$ pogolem broj potro{uva~i od Evropa se zagrièni vo vrska so dobrosostojbata na ìvotnite od koi go koristat mesoto, jajcata ili mle~nite proizvodi. Ova e odrazeno preku jasnite pravila {to se odnesuvaat na uslovite vo koi moàt da bidat odgleduvani koko{kite, prasiwata ili teliwata, kako i pri kakvi uslovi ìvotnite od farmata moàt da bidat transportirani ili ubieni. Ovie pravila redovno se dopolnuvaat so novite nau~ni podatoci.

Higiena na hranata i dobito~nata hrana

Ispolnuvaweto na standardite za hrana i dobito~na hrana nemaat poenta dokolku hranata se proizveduva ili se prigotvuva vo nehigienski uslovi. Niskite standardi na odrùvawe na higienata na hranata se pokana za {ireweto, na primer, na salmonelata ili listerijata, a tie bakterii predizvikuvaat truewe. Salmonelata dobiva pomal publicitet otkolku bolesta “kravjo ludilo (BSE), no vsu{nost, e pove}e od zakana: moè da se najde vo mnogu proizvodi na hrana kako {to se: sveì jajca, ìvina, svinsko ili govedsko, {to sekoja godina ubiva nekolku stotici lu|e, a zarazuva desetici iljadi, pa i pove}e.

EU ima konkretni pravila koi se odnesuvaat na nekoi od ovie zakani, a ima i higienski pravila za sekakov vid hrana i dobito~na hrana, aùrirani vo ramkite na dopolnuvaweto na pravilata na bezbednost na hranata vo poslednite nekolku godini. Dejnostite povrzani so hranata mora da ja identifikuvaat sekoja to~ka vo procesot na proizvodstvo {to e kriti~na za bezbednosta na hranata. Koga edna{ toa }e se napravi, tie }e mora da gi postavat, da gi odrùvaat i postojano da vr{at pregled na nivnite bezbednosni proceduri.

Dozvoleni se nekoi isklu~oci za malite proizveduva~i ili za onie koi se nao|aat vo pooddale~enite oblasti, a koi gi snabduvaat lokalnite pazari, bidej}i tro{ocite od prezemaweto vakvi merki moàt da pretstavuvaat zakana za opstanokot na ovie biznisi. Proizvoditelite koi se oslobodeni od ovie higienski pravila moàt da gi prodavaat svoite proizvodi samo lokalno i so oznaka koja ukaùva deka voobi~aenite pravila ne se primeneti.

� 99

Procenuvawe na rizikot: nauka za najnovite politiki

© EP

A PH

OTO/

Vass

il Do

nev

Testiraweto e klu~en del od proizvodstvoto na bezbedna hrana.

Koga ja iscrtuva politika za bezbednost na hranata i za prifatlivoto nivo na rizik EU nosi odluki {to se vtemeleni na cvrsti nau~ni soveti i na poslednite tehnolo{ki dostignuvawa. Evropskata komisija se konsultira so Upravniot komitet za sinxirot na ishrana i zdravje na ìvotnite, vo koj imaat svoi pretstavnici site zemji na EU.

Bidej}i postojano se razvivaat novi prehranbeni produkti i novi metodi na proizvodstvo, EU postojano gi procenuva rizicite {to se javuvaat so novite dodatoci na hranata. Evropskite vlasti za bezbednost na hranata (EVBH), osnovani vo 2002 godina, igraat klu~na uloga vo ovie procesi.

Ulogata na EVBH

Evropskite vlasti za bezbednost na hranata (EVBH) se odgovorni za sovetuvawe na instituciite na EU, osobeno na Evropskata komisija, vo vrska so site nau~ni aspekti na proizvodstvoto na hrana i dobito~na hrana, nivnata prerabotka i reklamiraweto. Nejzinata rabota pokriva {iroko pole vo koe se vbrojuva hranlivosta, genetski modificiranite organizmi (GMO), zdravjeto na ìvotnite, dobrosostojbata na ìvotnite i zdravjeto na rastenijata. EVBH im stavaat na raspolagawe na donesuva~ite na odluki vo EU nau~ni dokazi na eden mnogu poefikasen i potransparenten na~in od porano.

10 11

Od farma do trpeza

11

Principot na vnimatelnost

Pred da se donese politi~ka odluka vo vrska so toa dali opredelena hrana ili dodatok na hrana e bezbedna za jadewe ili vo vrska so toa dali treba da se dozvoli upotreba na odredena sostojka ili aditiv, EU konsultira nau~ni soveti. Vo upravuvaweto so rizikot EU go primenuva “principot na vni-matelnost”: dokolku ima razumna osnova za somne` deka postoi problem, Komisijata dejstvuva za da go namali rizikot. Taa ne mora da ~eka da dobie dokazi koi }e potvrdat deka navistina postoi rizik.

Sekako, ovoj princip ne treba pogre{no da se upotrebuva kako izgovor za za{titna merka. Onamu kade {to nau~nicite nemaat utvrdeno kakva e prirodata na rizikot, tie moraat barem da gi imaat identifikuvano potencijalnite efekti pred da moè Komisijata opravdano da go upotrebi principot na vnimatelnost i da prezeme konkretni merki povrzani so hranata ili so proizvodot.

Sekoja akcija {to ja prezema Komisijata mora da bide naso~ena samo kon potencijalniot rizik. Taa mora da bide nediskriminatorska - so drugi zborovi, taa mora da ima podednakvo vlijanie vrz site proizvoditeli. Ponatamu, taa mora da bide zasnovana na istraùvawata na tro{ocite i dobivkite od akcijata i od neuspehot da se dejstvuva. Na krajot, taa treba da se sfati kako privremena, no pritoa treba da se prodolì so rabotata za da se obezbedat naodi so pogolema nau~na sigurnost.

[tom EVBH }e obezbedat nau~en sovet, toga{ glavno & ostanuva na Evropskata komisija da odlu~i kako da odgovori. Vladite na EU i Evropskiot parlament na Evropskata komisija & imaat dadeno ovlastuvawe da prezema direktni akcii dokolku rizikot e neposreden. Komisijata moè, na primer, vo ovie okolnosti da nametne uslovi pri reklamiraweto na hranata i dobito~nata hrana. Taa moè da ograni~i ili duri i da zabrani proda`ba na opredelena hrana ili dobito~na hrana. Vakvi i sli~ni operativni odluki se donesuvaat so zemjite~lenki vo Postojaniot komitet za sinxirot na ishrana i zdravjeto na ìvotnite.

Vnimatelno postapuvawe so genetski modificiranite proizvodi

Vnimatelnoto odmeruvawe na rizicite moè da se vidi vo na~inot na koj EU & pristapuva na biotehnologijata. Samo nekolku GMO ili proizvodi {to se dobieni od GMO se ovlasteni od EU i sekoj od niv ima pominato niz vnimatelen proces na individualna procena od strana na nezavisni nau~nici, sega ve}e vklu~uvaj}i gi i onie koi rabotat so EVBH. Ovie nau~nici zaklu~ile deka ovie GMO ili GMproizvodi nemaat zasega poznat lo{ efekt vrz ~ovekovoto zdravje.

10 1111

© EC

Proizvodstvoto na bez-bedna hrana zapo~nuva na farmata.

Pred da moè da se zapo~ne so kakvo i da e istraùvawe na genetski modificirani proizvodi ili sto~ni hrani, i pred GMO da moè da bide pu{ten vo sredinata ili vklu~en vo proizvodot za marketing treba da se dobie odobrenie. Pravilata se isti i za dobito~nata hrana i za hranata za lu|eto i tie imaat desetgodi{no ograni~uvawe na ovlastuvawata. Strogite proceduri vklu~uvaat konsultacii so {irokata javnost.

Hranata, sostojkite na hranata i etiketite na hranata mora da ozna~uvaat dali proizvodot poteknuva ili sodrì genetski modificiran materijal, duri i koga upotrebata na tehnologijata ne moè da bide detektirana vo kraj

niot proizvod, kako {to e slu~ajot so nekoi trpezni masla.

Edinstven isklu~ok na praviloto “zadolìtelna etiketa” e toga{ koga postoi samo traga od genetski modificiran materijal vo sodrìnata na proizvodot, vo koli~ina poniska od minimalnata dozvolena granica. Ovie pragovi ukaùvaat na edna realnost so koja politikata mora da raboti: re~isi e nevozmo`no eden proizvod da bide 100% osloboden od genetski modificiran materijal. Mali tragi od GMO ili GMproizvodi moàt da vlezat vo konvencionalnata hrana i dobito~nata hrana vo tekot na odgleduvaweto, berbata, transportot ili prerabotkata.

12 1�

Od farma do trpeza

1�

© Bi

lder

box.

comHranata za be-

biwa mora da e isklu~itelno zdrava.

Finansirawe na istraùvawata za bezbednosta na hranata

Vo interes na doverlivosta na naukata EU tro{i desetici milioni evra godi{no na iznao|awe novi na~ini za prevencija ili brzo otkrivawe na pojava na ìvotinski zarazi, kako i za poddr{ka na rabotata na novi i podobri prinosi. Buxetot, vo iznos od ��5 milioni evra, e raspredelen isklu~ivo za kvalitetot na hranata i za istraùvawa na bezbednosta na hranata za periodot me|u 2002 i 200� godina.

Parite glavno se raspredeluvaat za istraùvawa na:

koga i kade zarazite i alergiite povrzani so hranata naj~esto se slu~uvaat;

•

odnosot me|u hranata i zdravjeto;

sledewe na sinxirot na ishrana;

metodi na analiza;

otkrivawe i kontrola na zakanite za bezbednosta na hranata;

metodi na proizvodi i tehnologii {to se pobezbedni i ne se {tetni za prirodata;

pozdravi dodatoci na hranata;

na~inot na koj dobito~nata hrana moè da vlijae vrz ~ovekovoto zdravje, i

ulogata na faktorite od ìvotnata sredina vrz zdravjeto.

•

•

•

•

•

•

•

•

12 1�1�

Da se za~uva zdravjeto na potro{uva~ite: sproveduvawe i kontrolaEvropskata unija od 90te, isto taka, go ima obnovuvano i tretiot element od svojata strategija za bezbednost na hranata nejziniot sistem na osiguruvawe usoglasenost so zakonite za bezbednost na hranata. Izmenite se napraveni taka {to razjasnuvaat koj {to pravi, no i na na~in so koj im se obezbeduva na potro{uva~ite isto nivo na za{tita bez razlika kade ìveat tie.

Ima{e promena na fokusot od redovno no slu~ajno izbirawe na primeroci kon obrnuvawe pogolemo vnimanie na izvorite na najgolemiot rizik. Rizikot moè da bide visok zatoa {to opredelen proizvod bil otkupen vo golemi koli~ini, ili pak zatoa {to proizvodot ili oblasta od koja poteknuva e poznata po toa {to e podlo`na na odredeni zarazi na rastenijata ili ìvotnite.

EU, isto taka, po{iroko ja sfa}a bezbednosta na hranata. Vlastite vo EU ne se koncentriraat samo na zagaduvaweto, tuku sega go pro{iruvaat

opsegot na nivnite dejnosti za da moàt posistematski da proveruvaat dali proizvodite se vo soglasnost so barawata za informiranost na gra|anite i so pravilata koi se odnesuvaat za toa {to moè, a {to ne moè da sodrì hranata.

Kancelarijata za hrana i veterinarstvo (KHV), koja e ogranok na Evropskata komisija so sedi{te vo Grenx, Irska, igra va`na uloga pri potvrduvawe dali se sproveduvaat pravilata. Timot na KHV, koj e so~inet od okolu 100 inspektori, patuva ne samo niz Evropa tuku i niz svetot, za da proveri dali se postaveni soodvetnite kontrolni mehanizmi i mehanizmite za sproveduvawe na pravilata. Kako del od ovie “na samoto mesto” proverki, inspektorite moàt da gi posetat i fabrikite na proizvoditelite ili prerabotuva~ite za da utvrdat dali ovie mehanizmi se efikasni vo praktikata. Dokolku e potrebno, KHV moè da isprati inspektori kako odgovor na izbuvnuvawe zaraza vo i von EU.

Brz sistem za trevoga

Brziot sistem za trevoga za hrana i dobito~na hrana (BSTHDH) im obezbeduva na potro{uva~ite navre-meni informacii za novoidentifikuvanite rizici. Koga edna od vladite na zemjite-~lenki na EU }e zabeleì hrana ili dobito~na hrana za koja smeta deka moè da go izloì potro{uva~ot na rizik, taa ja koristi ovaa mreà so cel da gi pro{iri informaciite za potencijalniot rizik, kako i za aktivnos-tite {to treba da se prezemat za da se spre~i vlezot na rizi~niot proizvod vo sinxirot na ishrana. Na ovoj na~in se obezbeduva mo{ne brzo pro{iruvawe na informacijata za odreden rizik niz celata EU, a istovremeno im se ovozmoùva na vlastite vo drugite zemji da prezemat itni merki dokolku smetaat deka i nivnite gra|ani se izloèni na rizikot.

Znak za trevoga moè da se dade od razni pri~ini, od otkrivawe na salmonela vo mesoto do upotreba na opasni boi vo za~inite, od otkrieno koli~estvo ìva vo ribata do uvoz na hrana od neovlasteni fabriki za prerabotka. Evropskata komisija pretstavuva pristani{te na mreàta koja gi vklu~uva nacionalnite vlasti i EVBH. Taa gi publikuva informaciite za trevogite na internet.

14 15

Od farma do trpeza

15

Da se odrùva informiranosta na potro{uva~ite: etiketirawe za bezbednost

© Pe

ter Hi

lz/H

olla

ndse

Hoo

gte

Na potro{uva~ite im e isklu~itelno va`no da

dobivaat jasni informacii.

Lu|eto sakaat da znaat i imaat pravo da znaat {to jadat. Pravilata za etiketirawe na hranata go sodràt ova pravo. Temelniot princip na pravilata na EU za etiketirawe na hranata e deka na potro{uva~ite treba da im bidat dadeni site su{tinski informacii vo vrska so sostavot na proizvodot, proizvoditelot, metodite na skladirawe i podgotovka. Proizvoditelite i kompaniite ja imaat slobodata da obezbeduvaat i dopolnitelni informacii dokolku go sakaat toa, no tie informacii mora da bidat to~ni, da ne gi zbrkuvaat potro{uva~ite i da ne tvrdat deka nekoj vid hrana moè da spre~i ili lekuva bolesti.

Barawata za etiketirawe redovno se aùriraat za da go odrazat napredokot na naukata i o~ekuvawata na potro{uva~ite koi ~esto se menuvaat. Neodamne{nite promeni ja odrazuvaat zagriènosta na javnosta vo vrska so, na primer, BSE (bolesta na kravjo ludilo): potro{uva~ite sakaat da imaat {to e mo`no poiscrpni informacii za govedskoto meso {to go kupuvaat. Na etiketite za govedsko meso sega treba da se poso~i kade ìvotnoto se rodilo, kade e odgleduvano, goeno, zaklano i se~eno.

14 1515

Potro{uva~ite, isto taka, sakaat da znaat dali hranata sodì genetski modificirani proizvodi i da vidat na etiketata dali sostojkite na hranata moàt da predizvikaat alergija drugi pri~ini za neodamne{nite promeni. Dokolku nekoja hrana sodrì GMproizvod, ili pak dokolku proizvod dobien od GMmaterijal e vklu~en vo proizveduvaweto toga{ etiketata mora toa da go sodrì.

Za sostojkite na hranata vaàt specijalni pravila. Na primer, prisustvoto na kinin i kofein vo hranata mora jasno da bide prikaàno.

Predizvikot pri dizajniraweto na modernite pravila za etiketirawe na hranata e da se postigne ramnoteà vo davaweto {to e mo`no pove}e informacii na potro{uva~ite, a pri toa da ne se optovari etiketata so informacii koi }e ja napravat te{ka za ~itawe ili za razbirawe.

Da se razberat izjavite vo vrska so zdravjeto

EU uviduva deka potro{uva~ite ne sakaat samo bezbedna hrana, tuku sakaat da znaat i koi proizvodi se hranlivi. U{te pove}e, golemata hranlivost ima s$ pogolema va`nost za politikata na EU za zdravjeto na lu|eto. Prekumernata debelina se {iri. Zdraviot reìm na ishrana e vaèn element vo prekinuvaweto na ovoj trend. EU nema namera da upravuva so toa {to jadat lu|eto ili da go diktira nivniot stil na ìveewe, tuku nejzinata uloga e da & pomogne na evropskata javnost da donesuva odluki {to se temelat na informiranost, i da osiguri deka informaciite se vistiniti i se temelat na naukata.

Rabotata na Evropskata komisija na ova pole vklu~uva i utvrduvawe na vidot na informacii za hranlivost koi moàt da se koristat od strana na proizvoditelite (kako {to se upotrebata na terminite “so niska masle nost” ili “so golemo prisustvo na celuloza”), kako i postavuvawe na sistem za ovlastuvawe na upotrebata na informacii povrzani so zdravjeto.

Za{tita od alergii predizvikani od hrana i od netolerantnost na opredeleni vidovi hrana

Brojot na naselenieto koe strada od alergii predizvikani od hrana ili koe ima netolerancija na opredeleni vidovi hrana (na kikiritki ili laktoza, na primer) s$ pove}e se zgolemuva. Pribli`no 8% od decata i 3% od vozrasnite stradaat od alergii predizvikani od hrana ili pak od netolerancija na odredeni vidovi hrana. Podobrite etiketi im pomagaat na ovie lu|e da gi izbegnuvaat onie vidovi hrana ili sostojki vo hranata koi kaj niv predizvikuvaat reakcija. Vo minatoto ne be{e zadolìtelno na etiketata da se istaknat sostojkite od kakov i da e me{an sostav, a koi so~inuvaat pomalku od 25% od krajniot proizvod. Od 2005 godina site sostojki mora da bidat istaknati na etiketite. Ima mo{ne ograni~en broj na otstapki od ova pravilo, no vo odnos na sostojkite za koi se znae deka se potencijalen izvor na alergii ili netolerancija moraat da bidat istaknati na etiketite.

1� 17

Od farma do trpeza

17

Reformirawe na pristapot na EU sprema zemjodelstvoto

Zaedni~kata zemjodelska politika (ZZP) otsekoga{ se stremela da ja garantira bezbednosta na hranata {to ja jademe. Me|utoa, vo ranite godini golem akcent be{e stavan na osiguruvaweto deka EU ima dovolno hrana i vo nepovolnite i vo povolnite godini.

Taa, isto taka, cele{e kon obezbeduvawe na stabilen prihod za farmerite preku garantirawe deka sekoga{ }e ima pazar za plasman na nivnite proizvodi, duri i koga toa zna~e{e otkupuvawe i skladirawe na vi{okot. Kako {to odminuvaa godinite, ovoj pristap stana preskap, proizveduva{e “reki” od vi{ok mleko i vino, i “planini” od vi{ok govedsko meso i puter koi bea kupuvani, skladirani i vo odreden stepen i uni{tuvani na tro{ok na EU.

Eden od na~inite na koj EU se osloboduva{e od ovie vi{oci be{e preku niven izvoz po subvencionirani ceni so cel da se prodadat po poniski ceni na svetskite pazari. Golem broj na golemi izvozni kompanii smetaa deka ovaa konkurencija ne e pravi~na i deka ja naru{uva svetskata trgovija.

Zemaj}i gi predvid ovie pritisoci, kako i tro{ocite od pro{iruvaweto, bea vovedeni serija reformi. Bea postaveni principi i granici za dolgoro~no tro{ewe vo dokument poznat kako “Agenda 2000”. Isto taka, vo 2003 godina be{e dogovoren i ogromen paket na reformi. Subvenciite za izvoz bea namaleni.

Sevkupniot efekt be{e da gi natera farmerite vo EU da se potpiraat pove}e na pazarite i da im se dade pogolem pottik za proizvodstvo koe ne e {tetno ili e “prijatelski naso~eno” kon prirodata. Sega farmerite imaat i pogolema sloboda da proizveduvaat {to sakaat, zatoa {to finansiskata pomo{ {to ja dobivaat ne e povrzana so proizvodstvoto tuku so po~ituvaweto na prirodnata sredina, so standardite za zdravjeto i dobrata sostojba na ìvotnite, kako i so nivnite individualni finansiski potrebi.

“Agendata 2000” be{e i presvrtna to~ka vo postavuvaweto na ruralniot razvoj kako del od zemjodelskata politika. Vo idnina, buxetot na ZZP s$ pove}e }e se koristi za da se osiguri deka ruralniot na~in na ìvot e odr`liv na primer, preku sozdavawe novi rabotni mesta vo ruralnite oblasti i preku odrùvaweto na sredinata za lu|eto da moàt vo nea da uìvaat.

1� 1717

I mladite ruralni zaed-nici se zna~ajni.

Bezbedosta na hranata zapo~nuva na na{ite farmi

© Re

port

ers

Postojat pove}e od 10 milioni farmeri vo EU. Toa pretstavuva 5,4% od vkupnata vrabotenost. Farmerstvoto generira pove}e rabotni mesta vo okolnite zaednici i vo prerabotkata na hrana i dobito~na hrana. Golem del od hranata {to ja jademe doa|a od farmite vo EU.

Kako reakcija na nedostigot od hrana za vreme i po Vtorata svetska vojna, Zaedni~kata zemjodelska politika na EU (ZZP) prvi~no ohrabruva{e, pred s$, proizvodstvo na mnogu hrana so cel da se zadovolat potrebite. Vo {iroki ramki kaàno, kolku pove}e proizveduvaa farmerite tolku pogolema finansiska poddr{ka dobivaa.

So tekot na vremeto, ovaa politika sozdade vi{ok na nabavka so visoki tro{oci za dano~nite obvrznici i ponekoga{ go ima{e efektot na kanalizirawe na finansiskite sredstva do farmerite koi realno nemaa potreba od tie sredstva.

Uo~uvaweto na ovoj problem se poklopi so zgolemenata zagriènost za toa dali ZZP ohrabruva intenzivni metodi vo farmerstvo koi gi zgolemuvaat rizicite za zagrozuvawe na bezbednosta na hranata. Ova nametna reforma na ZZP, a koja ozna~uva premin od isplati za proizvodstvoto kon direktni isplati na farmerite za poddr{ka na nivnite prihodi. Dopolnitelnata prednost na

1� 19

Od farma do trpeza

19

© EK

A

Vremiwata se menuvaat i za evropskite farmeri.

ovoj pristap e vo toa {to pla}awata moàt da bidat upotrebeni kako pottik za farmerite da:

proizveduvaat bezbedna hrana vo higienski uslovi;

gi odrùvaat standardite na dobrosostojba na ìvotnite;

koristat metodi koi ne se {tetni za prirodata, i

promoviraat odr`liva ruralna ekonomija.

Ovoj nov pristap se smeta za najdobro sredstvo za kombinirawe na mnogubrojni celi:

razumni prihodi za farmerite;

pravi~ni ceni i bezbedna hrana so visok kvalitet za potro{uva~ite;

•

•

•

•

•

•

prifatliv tro{ok za dano~nite obvrznici;

dozvoluvawe na drugite zemji da imaat pravi~en pristap na nivnite proizvodi i hrana na pazarite na EU;

konkurentna prehranbena industrija.

EU sega pove}e otkolku vo minatoto mu dava prednost na kvalitetot nasproti kvantitetot, kako i na ulogata i prihodite za individualnite farmeri. Na primer, EU obezbeduva poddr{ka za farmerite koi sakaat da u~estvuvaat vo {emite koi se dizajnirani za da go podobrat i da go osiguraat kvalitetot na zemjodelskite proizvodi i procesite na prerabotka.

•

•

•

1� 1919

Bezbedna hrana od celiot svet

Koga }e bidat izvezeni vo EU, ovie rak~iwa }e bidat vnimatelno provereni.

EU pretstavuva najgolemiot uvezuva~ na hrana vo svetot i najgolemiot pazar za uvoz na hrana od zemjite vo razvoj. Taa uvezuva dobito~na hrana, hrana, rastenija i ìvotni od preku 200 zemji. Farmite i proizvoditelite na hrana od neevropskite zemji koi izvezuvaat vo EU moraat da gi po~ituvaat opredelenite principi za bezbednost na hranata, onaka kako {to se primenuvaat vo EU. Na granicite na EU se vr{at proverki za da se spre~i provlekuvawe na nebezbedna hrana.

EU ponekoga{ e obvinuvana za upotreba na dosega najvisoki standardi za hranata kako sredstvo za spre~uvawe na uvozite. Toa ne e vistina: EU napravi politi~ki izbor da ne pravi kompromis so pravilata za bezbednost na hranata. Toa vaì vo ista mera i za zemjite~lenki na EU i za drugite zemji koi sakaat da izvezuvaat vo EU. Bezbednosta na hranata zapo~nuva na farmata, bez razlika od kade i da doa|a taa.

Ponatamu, EU raboti zaedno so drugite zemji vo me|unarodnite organizacii na iscrtuvaweto na soodvetnite me|unarodni pravila za bezbednost na hranata, osobeno zatoa {to najpravi~noto re{enie e postavuvawe standardi od ednakvo visoko nivo niz celiot svet. Toa im olesnuva na zemjite da izvezuvaat vo EU, kako i na prehranbenata industrija na EU da izvezuva svoi proizvodi vo drugite delovi od svetot. Vo ovaa rabota, EU sekoga{ se stremi da gi ostvari najvisokite mo`ni standardi, ne samo za bezbednosta na hranata tuku i za za{tita na ìvotnata sredina, ruralniot razvoj, odr`livoto proizvodstvo i dobrosostojbata na ìvotnite.

EU uviduva deka ispolnuvaweto na ovie standardi moè da bide

te{ko i skapo za zemjite vo razvoj, i zatoa za niv obezbeduva tehni~ka pomo{ koja }e im pomogne da gi ispolnat potrebnite standardi. Ovaa poddr{ka moè posredno da im donese polza na zemjite koi se obiduvaat da gi podobrat nivnite standardi za hranata i zdravjeto, na takov na~in {to }e go namalat brojot na smrtnite slu~i predizvikani od zagadena hrana i voda. Sekoja godina vo zemjite vo razvoj pribli`no dva milioni deca umiraat od tie pri~ini.

EU, isto taka, pridonesuva so kampawi za podigawe na svesta {to gi ohrabruvaat potro{uva~ite na EU da kupuvaat proizvodi na “pravi~na trgovija” so drugi zborovi vidovi hrana koi ne se samo bezbedni tuku i doa|aat od proizvoditeli na koi im e isplatena pravi~na cena i koi bile prigotvuvani i prerabotuvani od strana na rabotnici koi se tretirani pravi~no.

© To

m S

tuar

t/Va

n Pa

rys

Med

ia

20 21

Od farma do trpeza

21

Potro{uva~ite vo EU sakaat bezbedna hrana, no sakaat i kvalitetna hrana. Ponatamu, tie sakaat EU da gi po~ituva razli~nite kulturi i kujni {to postojat vo ramkite na nejzinite granici. EU toa go po~ituva i zatoa utvrdi ~etiri “logotipovi za kvalitet”.

Dvata logotipovi za za{titna oznaka za poteklo (protected designa-tions of origin - PDO) i za{titeni geografski obele`ja (protected geographical indications - PGI) se odnesuvaat na onie zemjodelski ili prehrambeni proizvodi koi se cvrsto povrzani so odreden region ili mesto.

Koga prozivodot go nosi logotipot PGI, toj ima specifi~na karakteristika ili reputacija vrzana za nekoe

odredeno podra~je, a najmalku edna faza od neg

oviot proces na proizvodstvo, prerabotkata i podgotovkata se slu~ile na toa podra~je. Primeri za toa se: ”Clare Island Salmon”, “Arancia Rossa di Sicilia” i ”Dortmunder Bier”. Toa zna~i deka edinstvenite prehranbeni produkti koi moàt da gi koristat tie imiwa se lososot od ostrovot Kler vo Irska, crvenite portokali od Sicilija i pivoto od oblasta Dortmund vo Germanija bidej}i istite zadovoluvaat odredeni specifikacii za kvalitet.

Proizvodot koj go nosi logotipot PDO ima provereni karakteristiki koi moàt

da proizlezat samo od prirodnata sredina i

sposobnosta na proizveduva~ite vo regionot kade se proizveduva i so koj e povrzan. Primeri se: “Huile d’olive de Nyons”, “Quei-jo Serra da Estrella” i “Shetland lamb”. So drugi zborovi, samo maslinovoto maslo od priznaenoto podra~je vo blizinata na Nions vo Francija, sireweto od imenuvanoto podra~je Sera da Estrela vo Portugalija i jagne{koto od ostrovot [etland vo [kotska, koga gi zadovoluvaat to~no opredelenite barawa moàt da se kvalifikuvaat za upotrebata na toj logotip.

Logotipot zagarantirano tradicionalen specijalitet (traditional speciality

guaranteed - TSG) se koristi za proizvodi

so razli~ni obele`ja i za proizvodi koi ili sodràt tradicionalni sostojki ili pak se proizvedeni so koristewe na tradicionalni metodi. Me|u proizvodite vo ovaa grupa se: lebot “Kalakukko”, pivata “Jamón Serrano” i “Kriek”. Tie se registrirani vo Finska, [panija i Belgija.

Logotipot za organsko poteklo (organic farm-ing) zna~i deka prehranbenite produkti se proizvedeni so

koristewe na odobreni organski metodi koi ja po~ituvaat ìvotnata sredina i visokite standardi za ~uvaweto na ìvotnite. Zemjodelcite posebno go odbegnuvaat koristeweto na sinteti~kite pesticidi i hemiskite |ubriva.

Nad bezbednosta: kvalitetot i raznovidnosta

20 2121

Bezbedna osnova za raznovidnost i vrvnost

© EC

Pro{irenata EU zna~i pogolema raznolikost, no so isti standardi.

Bezbednosta na hranata zna~i minimizirawe na rizikot. Unijata mo{ne seriozno ja sfa}a svojata odgovornost za upravuvaweto i kontroliraweto na rizikot na postojano promenliviot globalen pazar na hrana. Taa gi donesuva svoite odluki vtemeleni vrz osnova na naukata koja e transparentna za site, bez razlika dali stanuva zbor za nau~nici, farmeri, proizvoditeli na hrana ili potro{uva~i.

Vo isto vreme, EU veruva deka standardite za bezbednosta na hranata treba da go unapredat, a ne da go ograni~uvaat izborot i kvalitetot. Celta ne e da se popre~i inovaci

jata ili da se homogenizira {irokiot spektar na vidovi hrana koi se nao|aat na evropskite pazari, tuku da gi postavi osnovnite standardi na bezbednost {to }e sluàt kako temel na koj kvalitetot i vrvnosta }e rastat i }e se razvivaat.

Rizikot nikoga{ nema da moè da se iskoreni vo celost. Me|utoa, preku postavuvaweto visoki standardi, preku postojano procenuvawe na rizikot i preku sledeweto na najdobrite raspolo`livi nezavisni nau~ni soveti, EU }e moè da pottiknuva najsovremena politika za bezbednost na hranata.

22 2�

Od farma do trpeza

Dopolnitelno ~etivo

Bela kniga za bezbednost na hranata: europa.eu.int/comm/dgs/health_consumer/library/pub/pub06_en.pdf

Glasot na potro{uva~ot (spisanie za politikata na potro{uva~ite vo EU):europa.eu.int/comm/dgs/health_consumer/library/pub/index_en.html

Veb-stranica na Evropskata komisija za bezbednost na hranata: europa.eu.int/comm/food/index_en.html

Veb-stranica na Evropskata komisija za zemjodelie i hrana:europa.eu.int/comm/agriculture/foodqual/index_en.htm

Veb-stranica na Evropskite vlasti za bezbednost na hranata:efsa.eu.int

Veb-stranicata na brziot sistem za trevoga za hrana i dobito~na hrana:europa.eu.int/comm/food/food/rapidalert/index_en.htm

22 2�

Evropska komisija


Edicija Evropa vo dvièwe

Luksemburg: Kancelarija za oficijalnite publikacii na Evropskata zaednica

ISBN 978-92-79-04818-0

Bezbednosta na hranata e vrven prioritet na Evropa. Strogite pravila na EU bea dopolnitelno zajaknati vo 2000 godina so cel da se osiguri deka hranata {to ja konsumiraat Evropejcite e ekstremno bezbedna. Noviot pristap e pointeraktiven: nabavkite i prehranbenite produkti vnimatelno se sledat od farmata pa s$ do trpezata. Vlastite na EU vnimatelno gi procenuvaat rizicite i sekoga{ se stremat da go iznajdat najdobriot moèn nau~en sovet pred da vovedat zabrani ili pred da dozvolat vlez za opredelen proizvod, opredelena sostojka, aditiv ili GMO. Ova se odnesuva na site nabavki i vidovi na prehranbeni produkti, bez razlika na toa dali doa|aat od EU ili nadvor od nea.

Bezbednosta ne podrazbira ednoli~nost. EU promovira raznovidnost zasnovana na kvalitet. Evropskiot zakon gi {titi tradicionalnite jadewa i proizvodi {to poteknuvaat od specifi~nite regioni taka {to im ovozmoùva na gra|anite da gi razlikuvaat originalnite jadewa od nivnite kopii. Evropskata unija s$ pove}e gi ohrabruva svoite farmeri da se fokusiraat na kvalitetot ne samo na prehranbenite produkti, tuku i na ruralniot razvoj.

EU, isto taka, go po~ituva i pravoto na potro{uva~ot da ima pristap i izbor zasnovan na informiranost. Taa poddrùva javni debati, bara da se koristat informativni etiketi i gi publikuva nau~nite soveti {to gi dobiva, s$ so cel da im obezbedi doverba na gra|anite vo hranata {to ja jadat.

Drugi informacii vo vrska so Evropskata unija

Pojdete na internetInformacii na site oficijalni jazici na Evropskata unija se dostapni na veb stranicata Europa: europa.eu

Dojdete da nè posetiteNiz cela Evropa postojat stotici lokalni informativni centri na EU. Adresata na najbliskiot informativen centar }e ja najdete na veb stranicata: europa.eu.int/comm./relays/index_en.htm

Javete ni se ili obratete ni se pismenoEVROPA DIREKT e slu`ba koja odgovara na va{ite pra{awa za Evropskata unija. Moète da stapite vo kontakt preku besplatniot telefonski broj: 00 �00 � 7 � 9 10 11 (ili nadvor od EU na telefonot {to se pla}a: (�22) 299 9� 9�),ili po pat na elektronska po{ta preku europedirect.europa.eu

Informativen centar na Evropskata unijaMar{al Tito, 121000 SkopjeTel. 02/�24�5�1Faks.02/�24�501Internet: www.delmkd.cec.eu.intE-mail: [email protected]

Informativna to~ka na EU GostivarBra}a Ginovski �112�0 GostivarTel. 042/21�1�7Faks. 042/21�1�7E-mail: [email protected]

Informativna to~ka na EU Ko~aniRade Kratovce 12�00 Ko~aniTel. 0��/274045Faks. 0��/2799�2E-mail: [email protected]

Informativna to~ka na EU Kumanovo11 Oktomvri bb1�00 KumanovoTel. 0�1/4�2�50Faks. 0�1/4�2�50E-mail: [email protected]

Informativna to~ka na EU VelesPanko Bra{nar 11400 VelesTel. 04�/2�240�; lok. 22�Faks. 04�/2�29��E-mail: [email protected]

Informativna to~ka na EU KavadarciMar{al Tito bb14�0 KavadarciTel. 04�/41�107Faks. 04�/41�107E-mail: [email protected]

Informativna to~ka na EU Bitola1 Maj bb7000 BitolaTel. 047/2�2�00Faks. 047/2�2�00E-mail: [email protected]

Informativna to~ka na EU TetovoJNA bb1200 TetovoTel. 044/��910Faks. 044/��910E-mail: [email protected]

Evropski dokumentacionen centarEkonomski Fakultet, Univerzitet “Sv. Kiril i Metodij”Krste Misirkov bb1000 SkopjeTel. 02/�2��5Faks. 02/�11�701Internet: www.eccf.ukim.edu.mkE-mail: [email protected]

Pretstavni{tva na Evropskata komisija i kancelarii na Evropskiot parlament ima vo site zemji na Evropskata unija. Isto taka, Evropskata komisija ima delegacii i vo drugite delovi na svetot.

Informacii i izdanija za Evropskata unija na angliski, makedonski i albanski jazik moète da dobiete na slednive adresi:

Evropska unija

Zemji~lenki na Evropskata unija (2007)

Zemjikandidatki

Bezbednosta na hranata e vrven prioritet na Evropa. Strogite pravila na EU bea dopolnitelno zajaknati vo 2000 godina so cel da se osiguri deka hranata {to ja konsumiraat Evropejcite e ekstremno bezbedna. Noviot pristap e pointeraktiven: nabavkite i prehranbenite produkti vnimatelno se sledat od farmata pa s$ do trpezata. Vlastite na EU vnimatelno gi procenuvaat rizicite i sekoga{ se stremat da go iznajdat najdobriot moèn nau~en sovet pred

da vovedat zabrani ili pred da dozvolat vlez za opredelen proizvod, opredelena sostojka, aditiv ili GMO. Ova se odnesuva na site nabavki i vidovi na prehranbeni produkti, bez razlika na toa dali doa|aat od EU ili nadvor od nea.

Bezbednosta ne podrazbira ednoli~nost. EU promovira raznovidnost zasnovana na kvalitet. Evropskiot zakon gi {titi tradicionalnite jadewa i proizvodi {to poteknuvaat od specifi~nite regioni taka {to im ovozmoùva na gra|anite da gi razlikuvaat originalnite jadewa od nivnite kopii. Evropskata unija s$ pove}e gi ohrabruva svoite farmeri da se fokusiraat na kvalitetot ne samo na prehranbenite produkti, tuku i na ruralniot razvoj.

EU, isto taka, go po~ituva i pravoto na potro{uva~ot da ima pristap i izbor zasnovan na informiranost. Taa poddrùva javni debati, bara da se koristat informativni etiketi i gi publikuva nau~nite soveti {to gi dobiva, s$ so cel da im obezbedi doverba na gra|anite vo hranata {to ja jadat.

� 1�NA-59-04-540-M

K-CISSN 1022-8233

MK

Documents

Od farma do trpeza