Ochrona bobra europejskiego - srokowo.olsztyn.lasy.gov.pl · Dyrektywa Siedliskowa (Dyrektywa 92/43/EWG w sprawie ochrony siedlisk naturalnych oraz dzikiej fauny i flory) –Załącznik

Seminarium

„Ochrona bobra europejskiego”

Srokowo, 8 października 2010 r.

Ochrona bobra europejskiego

nietoper

ze

popielica

Ochrona bobra europejskiego- opis gatunku

Bóbr europejski (Castor fiber) –gatunek ziemnowodnego

gryzonia z rodziny bobrowatych

(Castoridae, Gray 1981).

Jest to największy gryzoń

Euroazji.

Długość ciała wynosi 70 -100

cm, długość ogona 30 - 40 cm,

masa ciała ok. 30 kg. Jest to

zwierzę o opływowym kształcie

ciała, grubym, natłuszczonym

futrze i spłaszczonym ogonie.

WystępowanieOchrona bobra europejskiego

- występowanie

źródło: PZŁ w Suwałkach

Występuje na terenie całego kraju z wyjątkiem wysokich gór – Tatry, Karkonosze.

Krajowa populacja bobra szacowana jest na 35 000 osobników.

Na terenie województwa warmińsko-mazurskiego liczebność bobra szacowana jest na 6000 osobników*.

*Dane szacunkowe RDOŚ Olsztyn oraz PZL Suwałki

Historia bobraOchrona bobra europejskiego

- historia gatunku

Po II wojnie światowej pozostały

niewielkie populacje bobrów na

rzekach:

- Pasłęce,

- Czarnej Hańczy,

- Marysze.

Rok 1976

„Program aktywnej ochrony bobra” realizowany przez Zakład Doświadczalny PAN w Popielnie z inicjatywy profesora Wirgiliusza Żurowskiego.

Program ten przewidywał założenie licznych kolonii bobrów składających się z 4-6 introdukowanych par w odległościach pomiędzy takimi grupami około 100 km wzdłuż osi Wisły, począwszy od jej górskich dopływów.

Ogółem od roku 1975 do 2007 przesiedlono w dorzecze Odry i Wisły ponad 1400 bobrów (Goździewski2007).

Ochrona bobra europejskiego- historia gatunku

źródło: PZŁ w Suwałkach

Ochrona bobra europejskiego- wpływ na środowisko i gospodarkę człowieka

Bóbr jest jednym z niewielu gatunków zwierząt na świecie, który wywiera bardzo silny wpływ na środowisko. Wpływ ten może mieć również negatywne odniesienia do gospodarki człowieka. Jednak czasem trudno jest stwierdzić czy dana działalność bobrów jest szkodliwa czy też korzystna dla człowieka.

Pozytywne aspekty aspekty działalności bobrów

Ochrona bobra europejskiego- pozytywne aspekty działalności bobra

1. Zwiększanie

bioróżnorodności

środowiska poprzez

tworzenie małej

retencji wody

i zwiększanie

powierzchni obszarów

podmokłych,

wykorzystywanych

przez szereg roślin,

zwierząt i grzybów


2. Zmniejszanie

zagrożenia

powodziami

w terenach górskich

i podgórskich


3. Podnoszenie poziomu wód

gruntowych na większych

obszarach, co zapobiega

stepowieniu i wpływa

korzystnie na produkcję

rolniczą i leśną


4. Korzystny wpływ na

strukturę i żyzność gleb

poprzez tworzenie

okresowych rozlewisk


5. Renaturalizacja strefy

brzegowej poprzez

odtwarzanie płycizn oraz

wydłużanie strefy ekotonowej

– kontaktu wody z lądem


6. Obecność bobrów w

środowisku przyrodniczym

podnosi walory estetyczne,

wpływa korzystnie na jakość

krajobrazu i uatrakcyjnia

zwiedzanie i poznawanie tych

miejsc przez miłośników

przyrody

Ochrona bobra europejskiego- przepisy prawne

W prawie międzynarodowym bóbr

europejski objęty jest ochroną na

podstawie konwencji berneńskiej

(załącznik III) oraz Dyrektywy Rady

Wspólnoty Europejskiej nr

92/43/EWG z 21 maja 1992 roku

w sprawie ochrony siedlisk

naturalnych oraz dzikiej flory i fauny

zwanej Dyrektywą Siedliskową

(załącznik II, IV).

Konwencja berneńska – konwencja o ochronie gatunków dzikiej europejskiej fauny i flory oraz ich siedlisk sporządzona w Bernie 19 września 1979 r.

Celem konwencji jest ochrona gatunków dzikiej fauny i flory oraz ich siedlisk naturalnych, zwłaszcza tych gatunków i siedlisk, których ochrona wymaga współdziałania kilku państw, oraz wspieranie współdziałania w tym zakresie. Szczególny nacisk położono na ochronę gatunków zagrożonych i ginących, włączając w to gatunki wędrowne zagrożone i ginące.

Bóbr europejski wymieniony jest w załączniku III.

Ochrona bobra europejskiego- Konwencja berneńska


- Konwencja berneńska

Rozdział III - Artykuł 7

pkt 1. Każda z umawiających się stron podejmie właściwe i niezbędne środki ustawodawcze i administracyjne, aby zapewnić ochronę gatunków dzikiej fauny, wymienionych w załączniku III.

pkt 2. Wszelka eksploatacja dzikiej fauny, wymienionej w załączniku III, powinna być regulowana przepisami tak, aby populacja nie była zagrożona, z uwzględnieniem wymogów określonych w art. 2.

pkt 3. Podejmowane przedsięwzięcia powinny obejmować:

a) wyznaczenie okresów ochronnych i/lub inne procedury regulujące eksploatację;

b) wprowadzenie tymczasowego lub lokalnego zakazu eksploatacji populacji, stosownie do potrzeb, w celu przywrócenia jej zadowalającej liczebności;

c) uregulowanie, stosownie do potrzeb, sprzedaży, przetrzymywania w celu sprzedaży, transportu i wystawiania na sprzedaż żywych lub martwych dzikich zwierząt.


- Dyrektywa siedliskowa

Dyrektywa Siedliskowa (Dyrektywa 92/43/EWG w sprawie ochrony siedlisk naturalnych oraz dzikiej fauny i flory) – Załącznik II i IV.

Zgodnie z artykułem 12.

1. Państwa członkowskie podejmą konieczne działania, aby ustanowić system ścisłej ochrony w ich naturalnym zasięgu, gatunków zwierząt wymienionych w załączniku IV pkt (a), zakazując:

(a) jakichkolwiek form celowego chwytania lub zabijania okazów tych gatunków żyjących w stanie dzikim,

(b) celowego płoszenia tych gatunków, w szczególności podczas okresu rozrodu, wychowu młodych, snu zimowego i migracji,

(c) pogarszania stanu lub niszczenia terenów rozrodu lub odpoczynku.

2. W odniesieniu do tych gatunków państwa członkowskie zakażą przetrzymywania, transportu, sprzedaży lub wymiany oraz oferowania do sprzedaży lub wymiany okazów pozyskanych ze stanu dzikiego, z wyjątkiem okazów pozyskanych legalnie przed wprowadzeniem w życie niniejszej dyrektywy.

3. Zakazy o których mowa w ust. 1 pkt. (a) i (b) i w ust. 2 będą się odnosić do wszystkich stadiów życia tych zwierząt, do których stosuje się niniejszy artykuł.

4. Państwa członkowskie ustanowią system kontroli przypadkowego chwytania lub zabijania gatunków zwierząt wyliczonych w załączniku IV ust. (a). W świetle zebranych informacji państwa członkowskie podejmą dalsze badania lub działania ochronne, które są niezbędne aby zapewnić, że przypadkowe chwytanie i zabijanie nie będzie miało negatywnego wpływu na te gatunki.


- Dyrektywa siedliskowa


- Czerwona księga gatunków zagrożonych

Czerwona Księga Gatunków Zagrożonych IUCN

- od 2002 do 2007 r.: gatunek podwyższonego ryzyka (NT),

- od 2008 r. gatunek oznaczony jako LC – gatunek na razie

nie zagrożony wyginięciem.

Ochrona bobra europejskiego- prawo krajowe

W prawie krajowym bóbr jest gatunkiem objętym ochroną

częściową, wymienionym w załączniku 2 rozporządzenia

Ministra Środowiska

z dnia 28 września 2004 r.

w sprawie gatunków dziko

występujących zwierząt

objętych ochroną

(Dz. U. Nr 220, poz. 2237).

1) umyślnego zabijania, okaleczania i chwytania;

1a) transportu, pozyskiwania, przetrzymywania, chowu i hodowli, a także posiadania żywych

zwierząt;

2) zbierania, przetrzymywania i posiadania okazów gatunków;

3) umyślnego niszczenia ich jaj, postaci młodocianych i form rozwojowych;

4) niszczenia ich siedlisk i ostoi;

5) niszczenia ich gniazd, mrowisk, nor, legowisk, żeremi, tam, tarlisk, zimowisk i innych schronień;

6) wybierania, posiadania i przechowywania ich jaj;

7) wyrabiania, posiadania i przechowywania wydmuszek;

8) preparowania okazów gatunków;

9) zbywania, nabywania, oferowania do sprzedaży, wymiany i darowizny okazów gatunków;

10) wwożenia z zagranicy i wywożenia poza granicę państwa okazów gatunków;

11) umyślnego płoszenia i niepokojenia;

12) fotografowania, filmowania i obserwacji, mogących powodować ich płoszenie lub niepokojenie;

13) przemieszczania z miejsc regularnego przebywania na inne miejsca;

14) przemieszczania urodzonych i hodowanych w niewoli do stanowisk naturalnych.

Ochrona bobra europejskiego- prawo krajowe

W stosunku do bobra obowiązują zakazy wymienione w art. 52 ust. 1 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz. U. z 2009 r. Nr. 151, poz. 1220 ze zm.):

Negatywne aspekty aspekty działalności bobrówOchrona bobra europejskiego

- negatywne aspekty działalności bobra dla człowieka

1. Zalewanie terenów

użytkowanych rolniczo

i drzewostanów

Ochrona bobra europejskiego- negatywne aspekty działalności bobra dla człowieka

2. Ścinanie i ogryzanie drzew

w lasach, zadrzewieniach

i sadach owocowych


3. Niszczenie płodów

rolnych w sąsiedztwie

terenów zasiedlonych

przez bobry


4. Niszczenie obwałowań

stawów rybnych,

nasypów drogowych

i kolejowych


5. Spowalnianie

spływu wód

w rowach

melioracyjnych,

strumykach

i ciekach oraz

ich zamulanie.

Dyrektywa Siedliskowa - Artykuł 16

1. Pod warunkiem, że nie ma zadowalającej alternatywy i że derogacja nie jest szkodliwa dla zachowania populacji danych gatunków w stanie sprzyjającym ochronie w ich naturalnym zasięgu, państwa członkowskie mogą dokonać derogacji od postanowień art. 12, 13, 14 i 15 pkt. (a) i (b):

(a) w interesie ochrony dzikiej fauny i flory oraz ochrony siedlisk naturalnych,

(b) aby zapobiec poważnym szkodom, w szczególności w odniesieniu do upraw rolniczych, zwierząt hodowlanych, lasów, połowów ryb, wód oraz innych rodzajów własności,

(c) w interesie zdrowia i bezpieczeństwa publicznego lub z innych imperatywnych powodów wynikających z nadrzędnego interesu publicznego, w tym z powodów o charakterze społecznym lub gospodarczym oraz powodów związanych z pozytywnymi skutkami o pierwszorzędnym znaczeniu dla środowiska,

(d) dla celów związanych z badaniami i edukacją, dla odbudowy populacji zasiedlania i reintrodukcji określonych gatunków oraz dla koniecznych do tych celów działań hodowlanych włączając w to sztuczne rozmnażanie roślin,

(e) aby umożliwić, w ściśle kontrolowanych warunkach, selektywnie i w ograniczonym stopniu, pozyskiwanie lub przetrzymywanie niektórych okazów gatunków wymienionych w załączniku IV, w ograniczonej liczbie określonej przez kompetentne władze krajowe.

Ochrona bobra europejskiego- odstępstwa od zakazów (derogacje)

Zgodnie z art. 52 ust. 2 ustawy o ochronie przyrody w stosunku do gatunków dziko występujących zwierząt objętych ochroną gatunkową mogą być wprowadzone, w przypadku braku rozwiązań alternatywnych i jeżeli nie spowoduje to zagrożenia dla dziko występujących populacji zwierząt objętych ochroną gatunkową, odstępstwa od ww. zakazów, dotyczące m.in.:

5) zapobiegania poważnym szkodom, w szczególności w gospodarstwach rolnych, leśnych lub rybackich;


- odstępstwa od zakazów

W myśl art. 56 ust. 2 ustawy o ochronie przyrody w celu wykonywania czynności zabronionych w stosunku do tego gatunku należy uzyskać stosowne zezwolenie regionalnego dyrektora ochrony środowiska.

Zezwolenia, o których mowa w ust. 1 i 2, z zastrzeżeniem ust. 4a i 5, mogą być wydane w przypadku braku rozwiązań alternatywnych, jeżeli nie spowoduje to zagrożenia dla dziko występujących populacji chronionych gatunków roślin, zwierząt lub grzybów oraz:

1) wynikają z potrzeby ochrony innych dziko występujących gatunków roślin, zwierząt, grzybów oraz ochrony siedlisk przyrodniczych lub

2) wynikają z konieczności ograniczenia poważnych szkód w gospodarce, w szczególności rolnej, leśnej lub rybackiej lub

3) leżą w interesie zdrowia i bezpieczeństwa powszechnego


- odstępstwa od zakazów

Ochrona bobra europejskiego- działania na terenie woj. warmińsko-mazurskiego

Na terenie województwa warmińsko-mazurskiego w ramach ograniczania lub likwidowania szkód wyrządzanych przez bobry systematycznie podejmowane są następujące działania:

- szacowanie szkód i wypłata odszkodowań,

- wydawanie zezwoleń na rozbieranie tam utworzonych przez te zwierzęta poza okresem rozrodu i magazynowania pożywienia w okresie przedzimowym (rozbieranie tam w przypadku niektórych rodzin skutkuje przemieszczaniem się zwierząt w miejsca nie powodujące konfliktów),

- obniżanie poziomu wody w rowach melioracyjnych i rozlewiskach

oraz jej stabilizacja poprzez wbudowywanie rur przepustowych

w tamy utworzone przez bobry,

- prowadzenie zabiegów technicznych ograniczających szkody, takich

jak: współdziałanie z poszkodowanymi w zakresie zabezpieczania

drzew siatką, stosowanie siatek zabezpieczających nasypy i groble,

wbudowywanie rur ochraniających przepusty, budowa ogrodzeń

oddzielających wały przeciwpowodziowe. Sposób rozwiązania

problemu zależy m.in. od charakteru terenu, jego ukształtowania

oraz odległości od cieków wodnych,


- odłów interwencyjny z miejsc najbardziej konfliktowych o wysokiej kulturze rolnej lub leśnej oraz na stawach hodowlanych i ich przesiedlanie w miejsca mniej uciążliwe dla użytkowników terenu, uwzględniając możliwość naturalnego przemieszczania się bobrów(z uwagi na liczną populację bobra na terenie województwa warmińsko-mazurskiego stosowanie tej metody na szeroką skalę z roku na rok staje się coraz mniej efektywne),

- wydawanie zezwoleń na odstrzał redukcyjny w miejscach najbardziej konfliktowych, uwzględniając lokalne populacje zwierząt – zgodnie z uchwałą Nr 01/06 Wojewódzkiej Rady Ochrony Przyrody w Olsztynie w sprawie strategicznych kierunków aktywnej ochrony bobra europejskiego w województwie warmińsko-mazurskim.


Ochrona bobra europejskiego- Szkody wyrządzane przez bobry

Najwięcej szkód zanotowano we wschodniej części województwa

warmińsko-mazurskiego.

Najwięcej

wniosków

o odszkodowania

dotyczy

powiatów:

gołdapskiego,

węgorzewskiego,

piskiego.

Ochrona bobra europejskiego- szkody wyrządzane przez bobry w latach 2000 – 2010

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010

Liczba zgłoszonych szkód 57 76 87 117 245 232 258 328 388 551 (564)

w tym:

użytki zielone 51 66 59 93 184 150 181 255 289 433 (471)

drzewostany (lasy prywatne) 4 9 23 22 52 52 73 120 148 186 (173)

inne 2 1 5 2 9 5 4 3 10 20 (14)

Kwota odszkodowań w tys. zł 55 94 145 118 245 280 296 515 777 1212

Ochrona bobra europejskiego- zezwolenia na odstępstwa od zakazów obowiązujących

w stosunku do bobra

2006 r. - 10 zezwoleń - 47 tam


2008 r. - 54 zezwolenia - 160 tam


2010 r. - 94 zezwolenia – 374 tam

Rozbieranie tam bobrowych:

Odłowy bobrów:

2002 r. - 35 sztuk

2003 r. - 22 sztuki

2004 r. - 25 sztuk

2005 r. - 45 sztuk (z 60 sztuk)

2006 r. - 16 sztuk (z 60 sztuk)

2007 r. - 35 sztuk

2008 r. - 25 sztuk (ze 105 sztuk)

2009 r. - 3 sztuki (z 6 sztuk)

2010 r. - 22 sztuki (z 59 sztuk)


w stosunku do bobra

Odstrzały redukcyjne bobrów:

2004 r. - 25 osobników oraz eutanazja 7 osobników

2005 r. - 30 osobników – odstrzelono 13




2009 r. - eutanazja 2 osobników

2010 r. - 150 osobników


w stosunku do bobra

- urządzenia przelewowe – obniżanie poziomu wód

- zabezpieczanie przepustów pod drogami

- zabezpieczanie drzew

Ochrona bobra europejskiego- zabezpieczanie przed szkodami (rozwiązania techniczne)

W 2007 roku na zlecenie

Wojewódzkiego

Konserwatora Przyrody

wykonano urządzenia

przelewowe Kojdach (gmina Łukta).


W 2009 roku na zlecenie Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Olsztynie wykonano urządzenia przelewowe w Gamerkach Wielkich (gmina Jonkowo), zabezpieczono 1000 drzew w Ostrowite (gmina Biskupiec), zamontowano kraty na rurociągach drenarskich w Łąkorzu (gmina Biskupiec).

W roku 2010 w ramach konkursu Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Olsztynie pn. „Nasza Przyroda 2010” pozyskano środki finansowe na ograniczenie wpływu bobrów na gospodarkę rolną. W ramach tych środków zaplanowane jest zamontowanie 10 urządzeń przelewowych oraz odłów 8 bobrów z miejsc o największym nasileniu szkód.


Ochrona bobra europejskiego- Krajowy plan ochrony gatunku – bóbr europejski

W 2007 roku opracowany został Krajowy plan ochrony gatunku –bóbr europejski w ramach projektu Transition Facility 2004 –„Opracowanie planów renaturalizacji siedlisk przyrodniczych i siedlisk gatunków na obszarach Natura 2000 oraz planów zarządzania dla wybranych gatunków objętych Dyrektywą Ptasią i Siedliskową”, realizowanego przez Ministerstwo Finansów we współpracy bliźniaczej z Królestwem Wielkiej Brytanii oraz Królestwem Niderlandów.


Dokument ten jest wynikiem dyskusji i prac grup zainteresowanych, w skład których wchodzili m.in. przedstawiciele:

- urzędów wojewódzkich,

- Lasów Państwowych,

- Polskiego Związku Łowieckiego,

- zarządów melioracji i urządzeń wodnych,

- regionalnych zarządów gospodarki wodnej,

- parków narodowych,

- parków krajobrazowych.

Mimo zaproszenia do dyskusji przedstawicieli rolników, nie byli oni obecni przy tworzeniu planu ochrony gatunku.

Główne cele sporządzenia planu to m.in.:

- określenie rozmieszczenia, liczebności bobra w Polsce oraz warunków siedliskowych tego gatunku,

- opracowanie zasad i sposobów dotyczących szacowania szkód wyrządzanych przez bobry, ich wyceny, jak również proponowanych działań naprawczych i zapobiegających szkodom,

- ujęcie bobra europejskiego w dopłatach bezpośrednich,

- edukacja.


Dokument zakłada plan działania w odniesieniu do bobra europejskiego na poszczególnych szczeblach wielu instytucji,m.in. Ministerstwa Środowiska, Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi, Generalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska, regionalnych dyrekcji ochrony środowiska, parków narodowych, Lasów Państwowych, Polskiego Związku Łowieckiego, zarządów melioracji i urządzeń wodnych i placówek naukowych.

Obecnie na zlecenie Generalnej Dyrekcji Ochrony

Środowiska przygotowywana jest ekspertyza pt. „Strategia

gospodarowania populacją bobra europejskiego (Castor fiber) w Polsce”.

Ochrona bobra europejskiego- „Strategia gospodarowania populacją

bobra europejskiego w Polsce”

Opracowanie strategii gospodarowania tym gatunkiem ma na celu

wypracowanie mechanizmów pozwalających na ograniczenie szkód

powodowanych przez bobra, przy jednoczesnym zapewnieniu

zachowania jego populacji we właściwym stanie ochrony, zgodnie

z obowiązującym prawem krajowym i międzynarodowym.

Na chwilę obecną brak jest opracowania merytorycznego, które

ustaliłoby, jaka wielkość populacji bobra pozwala na jej zachowanie

we właściwym stanie ochrony. Brak jest także jednolitej metodyki

inwentaryzacji tego gatunku w skali kraju (żeremia, nory).

Wykonanie ww. strategii umożliwi podjęcie działań na większą skalę,

zmierzających do rozwiązania problemów powodowanych przez

bobry.

Ochrona bobra europejskiego- „Strategia gospodarowania populacją

bobra europejskiego w Polsce”

Dziękuję za uwagę

Documents

Ochrona bobra europejskiego - srokowo.olsztyn.lasy.gov.pl · Dyrektywa Siedliskowa (Dyrektywa 92/43/EWG w sprawie ochrony siedlisk naturalnych oraz dzikiej fauny i flory) –Załącznik