Upload
obruk
View
250
Download
2
Embed Size (px)
DESCRIPTION
o'mag yayını Obruk Dergisi Sayı 5
Citation preview
X1
flores bahecik subatan ke da ddeni mut takale-gdet kprl kanyon
maa
ra ar
atr
malar
der
gisi
say
5 / 20
12
X2
omag
OBRUK Maara
Aratrma Grubu
1mtiyaz Sahibi Murat Erikavuk
Sorumlu Yaz leri Md. Ali Yama
Ynetim Yeri eme Sokak 6/1, Arnavutky
Bask Zer Matbaas, Seyrantepe
Grafik Tasarm Ludmilla Bym aan ankrl Murat Erikavuk
Katkda Bulunanlar Nuray Ada Emine Azak zlem Bar Ludmilla Bym Murat Erikavuk Meneke Ermi Blent Erdem zgn Sarsoy Garry K. Smith Magdalena Stamenova Mesut en Ali Yama Havva Yldrm oltu Alexey Zhalov
Basm tarihi ubat 2012 n Kapak Fotoraf Johnny Tawk (Speleo Club du Liban) Jeita Maaras, Lbnan
Arka Kapak Fotoraf aan ankrl Buzluk ni, Kastamonu
Tm haklar sakldr. Yayn ierii kaynak belirtmek kouluyla ticari olmayan amalarla kullanlabilir.
NDEKLERomag gncel ..........................................................................................2
Kahramanmara 2011 ...........................................................................4 Murat Erikavuk
Bahecik Subatan .............................................................................. 15 Havva Yldrm oltu
Maara Bakterileri ve Oligotrofi ...................................................... 18 zlem Bar, Medine Gllce, Ahmet Adgzel, Mehmet Karaday, Fikrettin ahin
Gdetden Takaleye ......................................................................... 22 Ali Yama
Eskiehir Blgesinde Yeni Maaralar .............................................. 25 Mesut en (Kuzgun Maara Keif Grubu)
Flores Adasnn Maaralar .............................................................. 29 Garry K. Smith
Obruk Nedir? ..................................................................................... 35 Ali Yama
Mut Aratrmas .................................................................................. 38 Nuray Ada
Kprl Kanyonun Maaralar ....................................................... 44 Ali Yama
Leyla Esfandiyari ................................................................................ 50 Emine Azak
Bulgaristann Maara Tapnaklar .................................................... 52 Alexey Zhalov
imizden Biri : zgn Sarsoy ........................................................ 58
Ksa Haberler ...................................................................................... 60
ngilizce zetler (Abstracts) ............................................................. 62
omag
OBRUK Maara
Aratrma Grubu
2omag gncel
Gaziantep Yeralt Yaplar Gaziantep Bykehir Belediyesi ve EKL Vakf ile imzalanan bir protokol dorultusunda ehir merkezindeki yeralt yaplarnn
aratrlmas amal proje 13 Ocakta balad. almalar en az 12 ay srecek proje; ehir merkezindeki yeralt yaplar ile, bu yaplar
birbirlerine balayan tnel ve dehlizlerin llp haritalanmas ve kent planna detayl bir ekilde ilenmesini ieriyor.
Gaziantepte incelenmesi gereken iki nemli tip yeralt yaps bulunuyor. Birou henz tespit bile edilmemi yzlerce insan yapm
dehliz ve boluklar zaman iinde depo, ilik vb amalarla gnmze kadar kullanlm. Bunlarn bir ksm inanlmaz byklkte ve
ehir iin nemli bir kltrel varlk oluturuyor. Bir yandan da hzl ehirlemenin getirdii yaplamada bir tehlike de oluturuyor; sk
sk maara kmesi nedeniyle st yaplarda
oluan hasarlar hatta bina kmesi haberleri
basnda yer alyor.
Dier nemli bir yeralt yaps ise gemite
ehire temiz su datmn salayan geni ve
kapsaml yeralt galerileri ebekesi. Bunun tam
olarak kapsam ve ina tarihi bilinmiyorsa da
nemli bir mhendislik eseri olduu kesin.
Bu galerilerin salad binalar aras gizli gei
imknlarnn Kurtulu Savanda Gaziantepin
Franszlara igal kuvvetlerine kar mcadele-sinde oynam olduu nemli rol, aratrmaya
bambaka bir kltrel nem katyor.
Bu almann sonular eitli yayn organla-rnda ve OBRUK Dergisinin gelecek saylarn-da yer alacak.
MESS 3 3. Ortadou Speleoloji Sempozyumu2011 Eyll aynda Lbnan Maara Aratrma Kulb (SCL - Speleo Club du Liban) tarafndan be ylda bir dzenlenen Ortadou
Speleoloji Sempoyumunun ncsne (MESS 3) katldk.
Bu yl, ayn zamanda Speleo Club du Libann kuruluunun 60. yl idi ve derne-in kurucu yelerinin bazlar bu sempozyuma da katldlar. Yani, 60 yllk maa-raclarla tanp sohbet etmenin keyfini srdk. Kulp, geen bu 60 yl boyunca
Lbnanda 400den fazla maara kefetmi ve aratrm. Bunlarn iinde Jeita
gibi dnya apnda neme sahip bir maarann yansra, tm 4 kmden uzun
be maara daha var. Yurtdnda ise; Suriye, ran, Lbnan, Suudi Arabistan ve
birok farkl lkede almaktalar. te yandan kulp, 1964te kurulan UISin
drt kurucu yesinden birisi ve iki Genel Sekreter kartm (Albert Anavy ve
Fadi Nader).
Sempozyum, ilk gece Speleo Club du Libann kendi mekannda dzenlenen ok keyifli bir tanma partisiyle balad. Bu parti srasnda
Speleo Club du Libann yeni oluturduu, kurucu yesi Sami Karkabinin ismini tayan ktphanesine gtrdmz hediyelerimizi
verdik.
ki gn iinde toplam 25 sunum yapld; biz, OBRUK Maara Aratrma Grubu olarak sunum ve posterle yer aldk. Bu; tm
sempozyum iinde imdiye dek Trkiyenin gerekletirdii en kalabalk katlm idi. Yine iki gn sresince toplam 12 dia ve film
gsterisi yapld.
Son gn saha gezisinden bir kare
3http://twitter.com/obrukmag
omag gncel
Her Ylba PnarbaArtk geleneklemi programmzla bir yeni yla daha Kas-tamonu li Pnarba lesinde, maaraclk yaparak girdik.
Pnarba, Trkiyenin en enteresan karstik blgelerinden
biri olan Kre Milli Parkna nemli giri noktalarndan birini
oluturuyor. Burada konaklama imkn salayan Paa Kona
ise kk bir otele dntrlm 200 yllk etkileyici bir
ahap yap.
Klasik ylba programmzda gnler yakn evre maaralar
ziyaretle geerken akamlar ise maaraclk ya da doa sporla-r ile ilgili eitli konularda sunumlar ya da eitimler yaplyor.
Bir yandan da eski dostlarla grp, hasret gideriyoruz.
Bu ylbann srprizi yeni kefedilen bir maara oldu. Sene-lerdir bu ileye defalarca geldik, artk yakn evrede bilmedi-imiz, duymadmz bir maara kalm olabileceine ihtimal
vermezken, yine bir ihbar aldk ve kk de olsa bir maara
daha tespit edilip haritalanm oldu.
Ke Da DdeniTemmuz 2012de yaplacak olan Kahramanmara Ke Da
Ddeni aratrmasnn hazrlklar sryor.
Ke Da Ddeni, u ana kadar belirlenmi -650 m derinlii
ile Trkiyenin en derin 5. maaras. Bu derinlie ulalan
ekspedisyon ile ilgili bir yaz ATLAS Dergisi Ekim 2011
saysnda yer ald. Dier bir yaz bu derginin sayfalar arasnda
da yer alyor.
Bu sene yaplacak almalarla bu sistemin kapsamnn nihayet
belirleneceini umuyoruz. Senenin en zorlu projesinde Or-man ve Su leri Bakanlnn kymetli destei, ok nemli bir
katk salayacak.
nsuyu MaarasHaritalama almas
lk kefinin zerinden 50 yl gemi olan Burdur nsuyu
Maaras, hl yeni srprizler barndryor. ok sayda grup
tarafndan defalarca lm yaplm olmasna karn, farkl
haritalar bir araya getirmek mmkn deildi. Dahas haritalar
arasnda uyumsuzluklar vard. Trkiyenin en ok ziyaret edi-len turizme ak maaralarndan biri olan nsuyu Maarasnn
zel bir abay hakettiini dnerek bir giriimde bulunduk.
nsuyu Maaras almas bir ok adan nemli. Hereyden
nce Trkiyenin belki de bilinen en uzun maaras olabilecek
potansiyeli nedeniyle daha fazla ilgiyi hakediyor. Bunun dn-da Burdur havzasnda hesapszca artm artezyen kuyular ile
alalan yeralt su tablasna ait net verilere ulamak iin paha
biilmez bir imkn salyor bu maara sistemi.
Boazii niversitesi ile stanbul Teknik niversitesi Maara
Aratrma Kulpleri (BMAK ve TMAK) ile Anadolu
Speleoloji Grubu Dernei (ASPEG), alma iinde yer alma-y kabul ettiler. Orman ve Su leri Bakanl, Doa Koruma
ve Milli Parklar Genel Mdrl, Hassas Alanlar Daire Ba-kanl bnyesinde grev yapan Maara Koruma ubesinin
hidrojeolojik etd stlenmesi ile alma, ok boyutlu bir
projeye dnt.
Bu projenin sonular OBRUK Dergisinin nmzdeki
saylarnda yer alacak.
4KAHRAMANMARA 2011
Murat Erikavuk
2009 ylnda Ke Da Ddeni ihbar iin ilk kez gitti-imiz Kahramanmara Tekir ilesini, aradan geen 3
yl boyunca 7 defa ziyaret ettik. Bu gezilerimizin
Ke Da Ddeni, geri kalan drd civardaki dier
maaralarn aratrlmas iindi. Bu almalara onlar-ca kii katld, u ana kadar 27 maara aratrld.
Bu yazda daha nceki yaynlarda yer almam ve
byk ounluu 2011
ylnda yaplan alma-larn n sonularna yer
veriyoruz.
2012 programnda ise
temmuz ayndaki kapsaml
Ke Da Ddeni alma-sna ek olarak, Stova
Ddeni var. Bir de yapa-bilirsek Yukar Dngel
Maarasndaki trman
gerektiren kollar.
Jeolojik haritalara baktmzda, neredeyse 5.000
kmden daha geni ve byk bir ksm 2.000 mden
yksek masif kireta bloklarna sahip bu blge-nin inanlmaz sayda maaray barndrd tahmin
edilebiliyor.
Kahramanmaran kuzeyindeki bu dalar gelecek
yllarda yeni maaralar kefetmek isteyen maarac-lar iin ok byk bir
potansiyele sahip.
Umarz 30 yl nce
BMAKla balayan,
ardndan MTA ve
OBRUK Maara Ara-trma Grubuyla devam
eden bu almalar,
blgede ok daha uzun
ve derin maaralarn
kefedilmesine nayak
olur.
Maara Uzunluk Derinlik
Ke Da Ddeni 1.120 m -650 m
Yukar Dngel Ma. 489 m
Aa Dngel Ma. 319 m
Stova Travers Ma. 272 m
Ardsuyu 2 Ma. 177 m
Maaragz 167 m
Karlk Obruu 92 m -88 m
Gda Maaras 86 m
Kefenli Maara
Cincin Ddeni 70 m -51 m
Pren Az Ddeni 63 m -22 m
Kale Tepesi Ddeni 50 m -32 m
Ardsuyu 3 Maaras 46 m
Yalak Maaras 41 m
Maara Uzunluk Derinlik
Delikkaya Tepesi Ddeni -37 m
Kurtini Maaras 24 m
Yaini Maaras 22 m
rl Maara 22 m
Toprak nlii 22 m
Hevren Maaras 17 m
Aasuyu Maaras 15 m
Pren Delii Maaras 15 m
Ke Ddeni Delii -12 m
Topaklar nlii -12 m
simsiz Maara 11 m
Aydelii 11 m
Yol Kenar Maara 10 m
Ke Da Yaylas
OBRUK Maara Aratrma Grubunun yl iinde Kahramanmara kuzeyinde tespit ettii ve aratrd tm maaralar
5KE
DA
I
YA
YLA
SI (
KA
RA
DA
) D
D
EN
Ke
Da
Yay
las
, Dn
gel K
y,
Kah
ram
anm
ara
l
m
: 20
09 (
0.
..-17
5 m
) :
Barb
aros
Aca
rtr
k, E
min
e Az
ak, M
urat
Er
ikav
uk, E
ngin
Sel
ams
z,M
urat
ah
in, N
uray
ah
in
2010
(-1
75 m
...-3
00 m
) :
Mur
at E
rik
avuk
, Can
su Y
lmaz
20
11 (
-300
m...
-565
m)
: M
ehm
et
zgn
Dem
ir, M
urat
Er
ikav
uk, S
eda
Erdu
ral,
Hak
an
rgp
izi
m
: Em
ine
Azak
, Mur
at E
rik
avuk
Uzu
nluk
:
1098
m
Der
inlik
:
-565
m
BCRA
3C
o'm
ag
6Ekspedisyondan karelerle tm 2011 Ke oyuncular : Blent Erdem, aan ankrl, Cansu Ylmaz, Osman Tunal, Ezgi Tok, Erkin Ozan Yldz, Ali Ethem Keskin, Glfer Duran, Fatih en ile Meneke Ermi, Mehmet zgn Demir ile Hakan rgp, Aye Karada ile Rmeyza Karada, Ali Yama ile Eyp Karada, Heyecan Koyuncuolu, Aydn Akar, Emine Azak, Murat Erikavuk, Sebahat Bahadr, Sencer oltu, Zekeriya Karada, Cennet Karada, Ahmet Gk ile Ahmet Karada, Havva Yldrm oltu, Seda Erdural ile zgn Sarsoy, Emine Karada ile Bra Karada
KE DAI YAYLASI DDEN
Blgedeki nc senemizde bu nemli ddende
-650 metreye ulald ve bu derinlikle Ke Da
Ddeni, imdiden Trkiyenin en derin 5 maaras
arasna girdi. Maaradaki almalarmzn sonlanma-snn ardndan kapsaml bir yayn planladmz iin
burada yalnzca 2011 almalar zeti ile haritann
gncel haline yer veriyoruz.
Temmuz aynda gerekleen ve 15 gne yaylan al-mada 5 ayr gruptan toplam 22 maarac grev ald.
Daha nceki senelerde olduu gibi yzlerce kiloyu
bulan malzeme katr srtnda yaylaya tand. Ama bu
sene nemli bir miktar malzeme (byk lde ipler)
geri getirilmeyerek bir sonraki almay kolaylatr-mak amacyla maarann iinde brakld. Braklan
malzeme arasnda hazr yemek ve yakt gibi tketim
maddeleri de bulunuyor.
Geen seneki alma azdan yaklak -250 m derin-likte, uzun bir iniin ortasndaki kk bir balkonda
sonlanmt. lmler sonrasnda tek para
155 m olduu ortaya kan bu iniin sona erdii
salon, almalarn devam iin s grevi grecek olan
yeni yeralt kamp iin de ideal bir yerdi.
Burada oluturulan maara kampnn hemen ardnda
karlalan 80 m initen sonra galeriler yatay uzanm
fazla, kk inilerle ilerleyen bir karaktere brnd.
600 metrelere ulatmzda artk sona ulatmz
dnrken bir daraln ardndan maara (zgnn
deyimi ile) resetledi ve tekrar yukarlarda olduu
gibi ihtiaml boyutlara ulat.
72011 almalar -620 m derinlikte en az 30 m olduu
tahmin edilen bir iniin banda sonlandrld,
-565 mye kadar lm alnarak toplamaya geildi.
2012de devam edecek almalarda maarann daha
derinlere doru ilerleyeceini dnyoruz/umuyo-ruz.
Enteresan sonulardan biri bu ddende batan sularn
kt sylendii Yeilgz Obruu ile olan yaklak
950 m irtifa farknn byk ksmn tkettiimiz
halde, maarann dnerek ilerleyen yaps neticesinde
yatayda aza gre sadece 200 m mesafe katedilmi
olmas. Yeilgz Obruundan yaz k kan yksek
debiye karlk ddende, -650 m derinlikte, hl
clz bir su ak var. Bu bilgiler deerlendirildiinde
Yeilgz Obruuna dorudan bir balant ihtimali
azalm gibi grnyor (10 km uzunluunda bir
yeralt nehrine alma gibi fantazi ihtimaller speklas-yona ak olmaya devam ediyor).
2011 almasnda iki yenilik vard. Birincisi maara
kamp iin duvar adr (port-a-ledge) kullanlm
olmas. Yerden sadece 50 cm yukarda kalacak ekilde
kurmamza karn port-a-ledge, hem ani sel riskine
kar bir gvence salad, hem de zor koullarda
alan ekiplerin dinlenme periyodlarndaki konfor
seviyesini ciddi ekilde artrd.
kinci bir yenilik ise telefon hatt ekilmesi sayesinde
-330 mdeki maara kamp ile yzey kamp arasn-daki iletiimin salanabilmesi idi. Fransa Kurtarma
Federasyonundan temin edilen iki-telli sistemle
alan telefonlar kullanld. Maara azndan kampa
olan mesafede telsiz aktarm ngrlmt, fakat
bata gzel alan sistemin arzalanmas sonrasnda
yzeyde de kampa kadar kablo ekildi. Bu kabloyu
keilerin ulaamayaca havai hat eklinde ekmek
epeyce uratrd ama sistem drt drtlk hizmet ver-di. Bu tr bir iletiim imkn olmadan, derin maara
almas srdrmek gerekten ok zor olurdu.
Bu almaya destek veren sponsor firmalarn katkla-r, geen senelerde olduu gibi, kritik nem tayordu.
Bosch firmas desteinin ikinci senesinde hem son
model Uneo Maxxlar hem de bol miktar yedek ba-taryay kullanmmza verdi. Nestlenin baz rnleri,
gnlerce yzeye kmadan maara iinde grev alan
ekipler iin vazgeilmez nemdeydi. Global Star
ise yaylada geirdiimiz 15 gn boyunca uydu hatt
ile iletiimimizi salayarak en byk dertlerimizden
birine are oldu.
Yeilgz Obruu ve uzakta Ke Da zirvesi
Telefon hatt -330 mdeki kampa kadar ulatrld
Duvar adr (port-a-ledge) hem emniyet hem konfor salad
8KE DDEN DEL
Ke Da Ddeni giriinin yaklak 100 m kuzeyinde
bulunan kayalk srtn yamacnda yer alan bu dden
ilk kefettiimizde bizi heyecanlandrmt. Dnemsel
olarak aktif olduu belli olan bu ddenin ufak da
olsa- Ke Da Ddenine balanma olasl vard.
Ne yazk ki duvarlar traverten ve oluumlarla kapl
olan dden 12 mlik bir iniin ardndan geilemeye-cek kadar ufak bir delikle sonland.
KE DDEN DELKe Da Yaylas, Dngel Ky, Kahramanmara
lm : Fatih en Temmuz (Temmuz 2011) izim : Fatih en
Derinlik : -12 m
BCRA 3C
KURTN MAARASI
Ke Da Yaylas bat srtnn gerisinde yer alan bu
kk fosil maarada herhangi bir oluum gzlen-memiti. Zeminde rastlanan izlerden, kn yabani
hayvanlar tarafndan barnak olarak kullanld
dnlmekte.
KURTN MAARASIKe Da Yaylas, Dngel Ky, Kahramanmara
lm : Osman Tunal, Ali Yama (Temmuz 2011) izim : Ali Yama
Uzunluk : 24 m Derinlik : +5 m
BCRA 3C
o'mag
o'mag
9DELKKAYA TEPES DDEN
Yine Ke Da Yaylas bat srtnn gerisindeki Delik-kaya Tepesi yamacnda yer alan bu dden, 37 mlik
bir kuyu eklinde. Olduka geni azdan iki doal
balantyla inilen ddenin ortalama ap 3 m civarn-da. Dibinde ise derinlii belirlenemeyen durgun bir
su birikintisi mevcut.
DELKKAYA TEPES DDENDelikkaya Tepesi, Ke Da Yaylas, Dngel Ky, Kahramanmara
lm : Fatih en (Temmuz 2011) izim : Fatih en
Derinlik : -37 m
BCRA 3C
GDA MAARASI
Yeilgzden Ke Da Yaylasna ulaan patikann
kenarnda yer alan azl bu fosil maara uzun bir
sre al olarak kullanlm. Farkl kollarla paralan-m olmasna karn fazla bir oluuma sahip deil. Ze-min tmyle toprak kapl, kuzey girii ok dar olduu
iin kapatlmasna gerek duyulmam, buna karlk
gney aznn nne aldaki hayvanlarn kamasn
nlemek iin ta bir duvar rlm.
GDA (BURHANIN) MAARASIKe Da Yaylas, Dngel Ky, Kahramanmara
lm : Hakan rgp, Ali Yama(Temmuz 2011) izim : Ali Yama
Uzunluk : 86 m Derinlik : -5 m
BCRA 3C
o'mag
o'mag
10
SMSZ MAARA
Tandmz tm yaylaclara sormamza ramen kimse
tarafndan ad bilinmedii iin simsiz olarak adlan-drdmz bu yar aktif maara, Ke Da Yaylas bat
srtnn gerisinde yer almakta. Maara -ya da dden-
ksa olmasna karn olduka ilgin bir formasyona
sahip. 3 m apnda ak bir ukurla balayp ortalama
50 cm geniliinde bir krkla toplam 5,5 m derinlie
inmekte. lgin olan yn ise bu darack kra karn,
ddenin orta hattnda yrmek zorunda kalmanz.
stnzde, 2-3 m yukarda bir tavan varken, altnzda
zaman zaman 4-5 mlere varan bir derinlik mevcut.
Duvarlar ise tmyle oluumlarla kapl.
SMSZ MAARAKe Da Yaylas, Dngel Ky, Kahramanmara
lm : Meneke Ermi, Heyecan Koyuncuolu, Ali Yama (Temmuz 2011) izim : Ali Yama
Uzunluk : 11 m Derinlik : -5 m
BCRA 3C
TOPRAK NL
Ke Da yaknlarnda, Karlk Mevkiinde yer alan
bu ufak dden aktif dnemde kk bir havzann
suyunu toplamakta. Birka farkl tr maara bcei
dnda herhangi bir yaam veya oluum mevcut
deil. Blgede zaman zaman iinde kar biriken bu tr
ufak ddenlere inlik ismi verilmekte.
TOPAKLAR NL
Ke Da yaknlarnda, Karlk Mevkiinde yer alan
12 mlik bu obruk, lapyalar arasnda olumu bir
knt dolini.
TOPAKLAR NLKarlk Mevkii, Ke Da Yaylas, Dngel Ky, Kahramanmara
lm : Seda Erdural, zgn Sarsoy, Ali Yama (Temmuz 2011) izim : Ali Yama
Derinlik : -12 m
BCRA 3C
TOPRAK NLKarlk Mevkii, Ke Da Yaylas, Dngel Ky, Kahramanmara
lm : Seda Erdural, zgn Sarsoy, Ali Yama (Temmuz 2011) izim : Ali Yama
Uzunluk : 22 m Derinlik : -9 m
BCRA 3C
o'mag
o'mag o'mag
11
KARLIK OBRUU
Ke Da yaknlarnda, Karlk Mevkiine ismini veren
bu obruk, Ke Da Ddeninden sonra blgenin
imdiye dek bulunan en derin maaras.
Karlk Obruu, lapyalar arasnda anma ile olumu
ve 88 m derinlie sahip, aktif zamanlarda su ektii
tahmin edilen bir dden.
KARLIK OBRUUKarlk Mevkii, Dngel Ky, Kahramanmara
lm : Seda Erdural, zgn Sarsoy (Temmuz 2011) izim : zgn Sarsoy
Uzunluk : 92 m Derinlik : -88 m
BCRA 3C
AYI DEL
Kurucaova Ky kuzeyinde, Kefenli Maara yakn-larnda yer alan bu 11 mlik kk, fosil maara yatay
bir galeriden ibaret.
AYI DELKurucaova Ky, Tekir, Kahramanmara
izim : Ali Yama (Nisan 2011)
Uzunluk : ~11 m
BCRA 3C
Karlk Obruunda ok alan (sada) ve kampa mutlu dnen (aada) Seda
o'mago'mag
12
KEFENL MAARASI
Kurucaova Kynn kuzey dousunda, Kaman
Dana doru ykselen arazide kefedilen bu maara
dar bir alann suyunu toplamakta. Giriten itibaren
dikey karakterde olan maaraya ilk ulatmz nisan
aynda teknik malzemesiz olarak -31 m derinlie
kadar ulaabilmi ve yaklak 60 m ieride sa taraftan
clz bir su katlmndan hemen sonra karmza kan
iniin bandan dnmek zorunda kalmtk.
Ekim aynda malzemeli olrak yaplan girite maara
-59 m derinlie kadar lmlendi. Kk inilerle,
yar dikey karakterde, ufak menderesler izerek aktif
bir su yolu eklinde ilerleyen maara bu derinlikte
cetvelle izilmi gibi net bir teknonik atlaa ulat.
Bu atlakta ksa bir mesafe ilerleyebildiysek de ksa
sre ierisinde daralarak geilemez hale geldi.
Artk yurdumuzdaki tm teknik malzeme gerek-tirmeden girilebilen maaralar gibi, bu ddenin de
ilk ksmnda ar insan tahribat var. Define ukuru
grmediysek de krlm sarkt ve dikitlerin okluu
dikkat ekiyor.
KEFENL MAARASIKurucaova Ky, Tekir, Kahramanmara
lm : Sebahat Bahadr, Murat Erikavuk (Nisan 2011) Emine Azak, Semih Bayr, Murat Erikavuk, Meneke Ermi (Ekim2011) izim : Murat Erikavuk
Uzunluk : 186 m Derinlik : -59 m
BCRA 3C
o'mag
13
Bir Arada G Paketleri!Ha f hizmet kullanclarnn tm ileri iin her eyi yapabilen aletler:
Krma, delme ve vidalama iin Uneo Maxx ve Uneo.
Kendi banza yapacanz iler iin byk bir bulu.Bosch Uneo aletler, beton yzeylerde bile krma, delme ve vidalama ilerine olanak tanr.
Uneo Maxx: Ksa srede arj edilebilme zellii. En zorlu koullar iin maksimum g ve uygunluk.
Uneo: Pratik, gl ve etkili tek bir alet ile snrsz yaratclk.
Daha fazla bilgi iin www.bosch-do-it.com. aracaksnz.
14
15
BAHECK SUBATANI
Havva Yldrm oltu
Aratrma Gemii
Bilecike bal Bahecik Ky yaknlarnda yer
alan Bahecik Subatan, MTA Maara Aratrma
Biriminin bu blgede 1997 ylnda yapt aratr-ma srasnda bulundu. Ayn yl yaymlanan raporda
Maarann bu sifondan sonra da devam ettii tespit
edilmitir. Bu yeni blmde 70-80 m ilerlenmi,
ancak yalarn balamas ile sonuna kadar gidile-memitir deniliyordu1. Bu bilgi zerine 2011 Mays
aynda maaraya yaptmz n aratrma gezisinde
hem MTA raporunda bahsedilen sifon geilerek ilk
ini denmi, hem de batan suyun ktnn sylen-dii, ku uuu 2,5 km uzaklkta, iekz (Lmbe)
Kynde bulunan kaynak tespit edilmiti.
Ayn yln austos aynda yaplan ikinci gezide ise su
seviyesinin ilk geziye oranla dt grld.
1 Dr. Ltfi Nazik, Koray Trk, Emrullah zel, Hamdi Mengi, Bekir Aksoy: Gney Marmara Blgesinin Doal Maaralar, sy. 210-212, MTA Jeoloji Etdleri Dairesi Ba-kanl Rapor, Ankara, 1997
Maarann zellikleri
Giriten ilk inie kadar olan ksmda insan boyunu
geen suda, ounlukla yzerek ilerlendi. Fakat
sularla birlikte srklenerek gelen byk ktkler
maarann giri ksmn bir hayli tkamt ve yzmeyi
zorlatryordu. Bu yatay ksm dnda maarann
hemen her yerinde srklenerek gelen araba lastik-leri, saat, plastik top, eldiven,
deterjan kutular, ayakkab vb.
maddeler grld. Maarada
yzerek alan yatay pasajdan
sonra birbirini takip eden iki
ksa ini tespit edildi. ki ini de
derinlii 2 myi aan glcklere
ulayordu. kinci ksa initen
sonra ulalan noktada ok
sayda yenge gzlemlendi.
Maarada pek ok farkl alanda rmceklerin varl
da dikkat ekiciydi. ki ksa initen sonra karlalan
nc ini de uzunluu ancak 6-7 myi bulan ksa
bir initi. Bu initen sonra ise maara tamamen yap
deitiriyor ve salon yksekliinin 35, geniliin ise 50
myi bulduu devasa bir galeriye alyordu.
Mays aynda sifonu amak iin tamamen dalmak gerekiyordu. Austosda ise sifon alm, ama su derinlii artmt; ayn noktay yzerek getik!
EM
NE
AZ
AK
16
Austos aynda bile aktif bir yeralt deresinin iinde
ilerlenen Baheik Subatan geni bir blgenin
sularn topluyor. Bu bol sulu maarada deme ve
lm olmak zere iki ekip halinde alld. De-me ekibi bahsedilen ksa inilerden sonra genileyen
galeriyi takip edip maarann yine inilerle devam
ettii baka bir noktaya ulat. Bu drdnc ksa
initen sonra maara 30 m civarndaki beinci bir
inile devam ediyordu. Bu initen sonra yatay olarak
ilerlenen maarada ulalan toplam derinlik -135 m,
llen uzunluk ise 1.037 m oldu. imdilik bir sifonla
sonlanan maaraya uygun mevsimde tekrar bir gezi
dzenlenmesi ve bu sifona dalnmas planlanyor.
Su sesinin bir hayli yksek olduu maarada lm
alrken iletiim kurabilmek epey g. Oluumlar a-sndan olduka zengin olan Bahecik Subatannnda
ok sayda maara incisi, kristal oluum ve traverten
grmek mmkn.
Kazaya ramak kalma
Girie yakn ilk initen sonra genileyerek ama
teknik malzeme gerektirmeyecek bir eimde devam
eden maarada karlalan 32 mlik inite deme
ekibi ufak bir kaza atlatt.
10-12 mlik kaygan ve amurlu bir zeminde balayan
inite, ilk istasyondan sonra ikinci istasyonun emni-yeti perlonla bir dikitten alnd. Dikit eki+titreim
metoduyla kontrol edildi. Deme yaparken amur
zerindeki dikit oluumlar tehlikesi de dikkate alnd.
Dikit salam grnyordu. Perlonun 60 derece aa-ya g uygulayaca, dikitin ana amacnn perlonu
yerinde tutmak olaca dnld. Yine de tedbir
amacyla stteki ipe desandr kilidi atlamayacak
sklkta boluksuz balant yapld, ipe ayakta girilebi-liyordu. Dikite yaklama annda yandan yk binince
dikitin olduu istasyon patlad. Neyse ki bu kaza ucuz
atlatld.
Soldan balayarak saat ynnde: (1) Maarann girii gkyzne ak bir knt dolini eklinde, (2) kamp alan, (3) maara iindekli sifonda kaybolan suyun, iekz (Lmbe) Kynde bu kaynaktan kt
dnlyor, (4) maarann sportif adan zorlayc ynleri var, (5) havzann kamp alanndan grnm
SEN
CE
R
OL
TU
MU
RA
T E
R
KA
VU
K
-97 metrede aratrlmas tamamlanmam koldaki oluumlar Kazaya ramak kalmann sonras...
17
BA
H
ECK
SU
BA
TAN
IBa
hec
ik K
y,
Bile
cik
l
m
: Em
ine
Azak
, Sen
cer
oltu
, Mur
at E
rik
avuk
, zg
n S
ars
oy (
Aus
tos
2011
)
Uzu
nluk
:
1.03
6 m
D
erin
lik
: -1
46 m
BCRA
3C
o'm
ag
18
MAARA BAKTERLER VE OLGOTROF
zlem Bar*, Medine Gllce, Ahmet Adgzel, Mehmet Karaday, Fikrettin ahin
Ekosistem Olarak Maaralar
Bir ekosistem olarak maaralar havalandrma, k,
organik madde girii, su/nem miktarlar bakmndan
biyosferin olduka farkl bir parasn oluturmalar
sebebiyle dikkat ekmektedirler. Maaralar
snrlandrlm ve srad ekosistemler oluturduu
iin, farkl biyolojik eitlilie sahiptirler (Sarbu et
al. 1996; Yama, 2008; Bar, 2009). Maaralarn
biyoeitlilii ile ilgili almalar olduka az sayda
olup zellikle mikroeitlilik ile ilgili almalar yeterli
deildir (Northup and Lavoie 2001).
eitli nedenlerle (turizm, depo vb.) insan
kullanmna alm maaralar canl eitlilii
asndan normal floradan ok farkllk gstermekle
beraber, maaralar genellikle mikroflora asndan
snrl ve korunmu blgelerdir (Northup et al. 2003;
Engel et al. 2007).
Maaralarda enerji ihtiyacnn karlanmas iin
fotosentez dnda iki temel mekanizma kullanlabilir.
Bu mekanizmalar inorganik ve/veya organik
maddelerin indirgenmesi reaksiyonlarn gerektirir
(Prescott et al. 2002). Besin ve enerji zincirinin
inorganik maddelerin indirgenmesiyle oluturulduu
maaralara rnek olarak Lower Kane ve Lechuguilla
maaralar verilebilir. Canlln olduu maaralarda
ounlukla temel enerji kayna olarak organik
maddeler kullanlmaktadr. Bunun nedeni ise
indirgenebilecek inorganik maddelerin snrl olmas
veya her maarann uygun inorganik yapya sahip
olmamasdr. Maaralara organik madde girii birka
yolla salanmaktadr ve birok maara iin olduka
snrldr (Simon et al. 2003).
Bunlar; maaralara insan girii ve insanlar tarafndan
braklan organik materyal, eitli hayvanlarn
trogloksenler; rnein yarasalar) dklar ve dardan
getirdikleri organik materyal, baz bitki kkleri,
zellikle turizme alm maaralardaki yapay kla
ortaya kan yapay flora, inorganik materyallerin
indirgenmesi ile enerjisini salayan bakteriler ve
kalntlar, son olarak da maaraya farkl yollarla szan
su aracl ile giren organik yk olarak sralanabilir.
Bu yaz, 5. Ulusal Speleoloji Sempozyumunda (stanbul
Teknik niversitesi 18-20 Mart 2011) sunulan
tebliden yazarlar tarafndan yaplan deiikliklerle
yayna hazrlanmtr.
19
Organik maddelerin giri yollar kendi aralarnda
karlatrldnda ise insan ve bitkilerin ulaabildii
maara says olduka az olduundan, bu yollarla
organik madde girii snrldr. ou maaralara
organik madde giriini salayan en temel etkenler su
ve trogloksenlerdir (zbek 1990; Ozansoy ve Mengi
2006).
Maaralarda yerleik olarak bulunan bakterilerin ise
maarann sunduu yaam snrlar dahilinde kendi
metabolik faaliyetlerini devam ettirebilecek ve reye-bilecek mekanizmalara sahip olmalar gerekmektedir.
Bu nedenle maaralarda yer alan bakteriler ekstremo-fil olarak deerlendirilebilmektedir (Barton and Jura-do 2007). Ekstremofil ise srad koullarda yaamsal
faaliyetlerini ve neslini srdrebilen canllar iin
kullanlan bir tanmdr (Satyanarayana et al. 2005).
Baz canllar ktlkla hayat mcadelesi verirken (st
resim) dierleri ziyafet ekiyor olabilirler (alt resim).
Snrl besin maddesiyle hayatn idame ettirebilen
Oligotrof bakteriler ekstremofiller ierisinde az
bilinen ve az allan bir gruptur. Yaamn kimyasal
alt snrnda yaayan bu bakterilerin nemli ksm
normal kltr teknikleri ile izole edilemezler ve
birok almada gzard edilirler (Pemberton et al.
2005).
rneklerin Alnmas
rnekler maara yapsna zarar vermemeye allarak
alnmtr. Aseptik olarak alnmaya allan rnekler
steril rnek kaplarnda laboratuara getirilmitir.
rneklerin Hazrlanmas ve
Mikroorganizmalarn Gelitirilmesi% 0,9luk tuzlu su ierisinde nazike homojenize
edilerek, bir seri dilsyonu (10-3e kadar)
hazrlanmtr.
Oligotrof izolatlar iin gliserol katkl NA, 1/2 NA,
1/4 NA ve 1/8 NA besiyerlerine ekimler yaplm
16, 25 ve 32Cde iki hafta sresince etvde inkbe edilmitir.
20
nkbasyonun; 1., 2., 3., 5., 7. ve 14. gnlerinde petri
plaklarnda gzlemlenen farkl kolonilerden yeni
besiyerlerine alnarak saflatrma yaplmtr.
Elde edilen saf koloniler, koloni morfolojileri ve k
mikroskobunda basit ve eitli diferansiyel boyamalar
yaplarak mikromorfolojileri karlatrlarak, farkl
olduu dnlen izolatlar seilmitir ve dier
karakterizasyon ilemlerine kadar % 18lik gliserol
ieren NB ierisinde -86Cde saklanmaktadr (Bar, 2009).
Tans yaplacak bakteriler, MIDI sistemi iin standart
kltr ortam olan TSAda geliemeyen izolatlar farkl
oranlarda dile ve gliserol ilaveli TSB besiyerlerinde
24-144 saat sreyle inkbe edilerek retilir. Geliimini
tamamlayan bakterilerin hcrelerinden ya asitleri
(FAMEs) saflatrlarak, gaz kromatografisi esasna
gre alan MIS cihaznda okutularak ya asit
profilleri belirlenir (Bar, 2009). Tr seviyesinde
tanlarnn yaplabilmesi iin 16S rRNA dizi analizleri
yaplmaktadr.
Bulgular
lk aamada normal besiyerinde izole edilen
bakterilerin bazlarnn dile ve zellikle gliserol
katkl (% 4e kadar) besiyerlerinde iyi gelitiinin
grlmesi nedeniyle izolasyon teknii yeniden
ele alnmtr. rnekler dile besiyerlerine
ekilerek 14. gne kadar gzlem yaplmtr. Elde
edilen izolatlardan farkl olduu dnlenler
saflatrlmtr. zellikle dile besiyerlerinden
elde edilip normal ortamda gelimeyen veya ok
yava gelien izolatlardan, koloni morfolojileri ve
mikromorfolojilerinde farkllk olduu dnlen
rnekler FAMEs analizi ile Sherlock Version 6.0 veri
tabanna tanlanamamtr.
Tanlama ileminin tamamlanmas iin dizi
analizleri yaptrlmtr. Tm bu ilemlerin sonunda
Streptomyces spp. olarak isimlendirilmitir.
Oligotrofik bakteriler ile ilgili az sayda alma
bulunmaktadr. Sonular kyaslayabileceimiz
alma says ise ekosistem dikkate alndnda daha
da azdr. Maara ekosistemlerinde kltr teknikleri
zerinde duran en nemli alma Pemberton et al.e
(2005) ait bir bildiridir. Bu almada dile besiyeri
kullanmak yerine toprak ekstrakt ve farkl besiyerleri
tasarlanmtr. Pemberton et al.e (2005) gre zellikle
Actinomycetes izolasyonu iin farkl ve daha fakir
besiyerlerin kullanlmas faydal olmaktadr ve bu
deerlendirme bizim sonularmz aklamak iin
yeterlidir.
21
Sonu ve neriler
Elde edilen bulgular alma ortam olan maaralarda
izolasyon yaplrken oligotrofinin gzard edilmemesi
gerektiini ortaya koymaktadr.
Teekkr
Maaradan rneklerin alnmasnda ve almann
eitli aamalarndaki katklarndan dolay
Hakan zkan, Furkan Orhan ve tm alma
arkadalarmza teekkrler.
*Atatrk niversitesi, Fen Fakltesi, Biyoloji Blm, 25240/Erzurum, TRKYE
Kaynaka
Bar, . 2009. Erzurum ilindeki maaralarda damlata oluumunda etkili bakterilerin izolasyonu, karakterizasyonu ve tans. Atatrk niversitesi, Fen Bilimleri Enstits, Doktora Tezi, Erzurum pp. 135.
Barton, HA. and Jurado, V. 2007. Whats Up Down There? Microbial Diversity in Caves. Microbe, 2(3), 132-138.
Engel, AS., Lichtenberg, H., Prange, A. and Hormes, J. 2007. Speciation of sulfur from filamentous microbial mats from sulfidic cave springs using X-ray absorption near-edge spectroscopy. FEMS Microbiological Letter, 269, 5462.
Northup, DE. and Lavoie, KH. 2001. Geomicrobiology of Caves: A Review. Geomicrobiology Journal, 18,Northup, DE., Barns, SM., Yu, LE., Spilde, MN., Schelble, RT., Dano, KE., Crossey, LJ., Connolly, CA., Boston, PJ., Natvig, DO. and Dahm, CN. 2003. Diverse microbial communities inhabiting ferromanganese deposits in Lechuguilla and Spider Caves. Environmental Microbiology, 5(11), 1071-1086.
Ozansoy, C. ve Mengi, H. 2006. Maara bilimi ve maaraclk, TBTAK yaynlar.
zbek, O. 1990. Kuru Maaraclk Eitimi. ODT-SAT MADAG Maara Dal Eitimi Program. S1-28.
Pemberton, A., Millette, J. and Barton HA. 2005. Comparative study of oligotrophic bacterial species cultivated from Jack Bradley Cave, Kentucky. 14th International Congress of Speleology, 21-28 August 2005, Kalamos, Hellas.
Prescott, LM., Harley, JP. and Klein, D. 2002. Microbiology. fifth Edition, The McGrawHill Companies, p1147, Boston, U.S.A.
Sarbu, SM., Kane, TC. and Kinkle, BK. 1996. A Chemoautotrophically Based Cave Ecosystem. Science, 272, 1953-1955.
Satyanarayana, T., Raghukumar, C. and Shivaji, S. 2005. Extremophilic microbes: Diversity and perspectives. Current Science, 89(1), 78-90.
Simon, KS., Benfield, EF. and Macko, SA. 2003. Food web structure and the role of epilithic biofilms in cave streams. Ecology, 84(9), 23952406.
Yama, M. 2008. Bir mikrobiyoloun gz ile karstik maaralar. 4. Ulusal Speleoloji Sempozyumu, 21-24 ubat 2008, Ankara, s. 135-154.s
22
GDETTEN TAKALEYEAli Yama
Karamandan gneydouya doru yol alyoruz. Ufak
tefek engebeler dnda her yne doru dmdz
bir bozkr uzanyor. Arazi jeolojik olarak da doa
gzellii olarak da ok etkileyici deil. Bitki rts
zayf, sadece ara sra tarlalarn snrna dikilmi aalar
grlyor, o kadar.
Glkaya Kyn getikten sonra yzey ekli dei-meye balyor. Bu noktaya dek yzeyde ve kk kaya
paralar halinde grebildiimiz kiretalar, Gdet
aynn araziyi yrtmasyla alttan aa kmaya
balyorlar. Artk rtl kalker in rts kalkt.
Karamandan buraya kadar grdmz tm o orak
topraklar altta yatan kiretann stnde yer alan
incecik bir rtym.
Eski ismiyle Gdet, ya da 1965te verilen yeni ismiyle
Gldere Kyne gidiyoruz. Bu kye gelmeyi ilk ola-rak Tchihatcheff in Asie Mineure adl o mehur eserin-de Gdet Ky hakknda yazdklarn okuduum
zaman kafaya koymutum. Tchihatcheff in kitabn-daki Gdetin, bugnk Gldere olduunu bulmak
iin uzun bir zaman uratm. Bu abam srasnda
aklma gelen tm kfrleri ise; uzun yllar boyunca
Ankarada, bir masann banda oturup Aha, bu isim
Trke deil diyerek yzlerce, binlerce yerleim is-mini kendi akllarnca Trkeletiren tm memurlara
ithaf ediyorum.
stanbulda bykelilik yapan Pierre De Tchihatc-
heff yllar boyu tm Anadoluyu kar kar dolatk-tan sonra bu topraklarn jeolojisinden arkeolojisine,
etnik yapsndan botaniine dek her eyi kapsayan
dev bir eser yazd. Tam ismi Asie Mineure: Description
physique, statistique et archeologique de cette contree olan ve
1853-69 arasnda drt cilt olarak baslan bu olaans-t eser hala Trkeye evrilmemitir.
Tchihatcheff, eserinin ikinci cildinde Muttan kuzeye,
Karamana giderken urad Gdet Ky ile ilgili
olarak Derin bir kanyonun duvarlarnda yer alan bu
yerleim ok etkileyici. Civarda, imdiye dek hibir
yerde rastlamadm lde zengin fosiller mevcut
diye yazmakta. Ardndan, kanyonu ve jeolojik yapsn
detayl bir ekilde aklamakta.
Az sonra Gdet Kyne giriyoruz. Ky, kanyonun
balad ksmda yer alyor. Yoku aaya indike
duvarlar daralyor. Artk bozkrn yzeyinden 80-100
m derinlikte ve tmyle kireta iinde yer alan bir
kydeyiz. Bu sar ve bej renkli, killi kiretalar genel
olarak Miyosene tarihleniyor. Paralanm ve kolay
ilenen nilitik yaplar dolaysyla kanyonun tmnde
kyllere mesken olmu. Her iki duvarda kayalara
oyulmu, saylamayacak kadar ok maara, kovuk, ev
mevcut. Hangisi hala kullanlyor, hangisi tarih nce-sinden kalma, anlayabilmek mmkn deil.
Kanyonun iinde bir saat kadar yryp fotoraf
ektikten ve maara yerleimlerinin bazlarn grdk-
23
ten sonra GPSe bakyor ve 11 km uzunluundaki
bu olaanst kanyonun drtte birini bile geemedi-imizi fark ediyoruz. imi anszn bir hzn kaplyor.
Yllarca gezdikten sonra bile bu lkede hala kefedile-cek ne kadar ok gzellik var ve biz, kendi yurdumu-zu doru drst tanyabilmekten o kadar aciziz ki.
Gdet ile Takale arasndaki uzaklk 20 km ve ikisi
de ok benzer bir jeolojiye sahip: Her iki blgede
de yzeyde rtl olan karst, akarsular tarafndan
yrtlarak dikey kireta duvarlar aa km. Gdet
Kynde dar bir kanyon halinde gzlenen bu olgu,
Takalede nispeten daha geni bir vadi eklinde.
te yandan, her iki kyde de aa kan bu kireta
duvarlar yzyllar boyu insanlar tarafndan deerlen-dirilmi. Takalede duvara tahl ambarlar oyulmu,
kyn yaknlarnda yer alan Manazan Maaralarnda
ise insanlar yzyllar nce yaamlar ve maara-
kiliselerde tapnmlar. Gdet Kynn sakinleriyse
zaten bugn dahi bu maara-evlerde yayor.
Takalenin, 20 m yksekliinde bir kireta duvara
oyulmu tahl ambarlar olduka mehur. Serin ve
kuru olduklar iin buday saklamakta kullanlan bu
kk ambar-odalara, yine duvara oyulmu basamak-larla trmanlyor. Gdet Kynn ardndan ura-dmz Takalede ambarlarn fotorafn ekerken
yanmza gelen yal bir kylye ambarlara trmanma-nn kolay olup olmadn sorduk.
Bize yle dedi: Artk genler ilgilenmiyorlar. Sadece biz yallar kyoruz
Ardndan ekledi:
sterseniz benim depoya trmanp oradan resim ekebilirsiniz.
Manzaras gzeldir.
Gerekten de manzaras gzel olmalyd nk, bu
yal kylnn deposu duvarn en st ksmnda ve
zeminden yaklak 20 m yukardayd. Teekkr edip
yanndan hzla uzaklatk.
Takalenin, tahl ambarlarndan daha etkileyici ama
onlar kadar iyi tannmayan dier bir zellii ise kyn
4 km dnda yer alan Manazan Maaralar.
Gldere Kanyonu bat duvarnda yzlerce maara-yerleim mevcut
NU
RA
Y A
DA
24
Kiretana oyulmu bu yerleim, bacalardan trman-larak ulalan drt kata yaylyor. Hem de ne yaylmak!
lk ve ikinci kattaki odalar bir yana braksak bile,
nc katta yer alan ana galerinin her iki yannda
onar oda bulunmakta. Bu maara-apartmann yan
tarafnda bir Bizans kilisesi ve farkl yerleimler bulu-nuyor. Kilisenin bykl ve yapda sral odalarn
says gznne alndnda bu maara-yerleim
Bizans Dneminde manastr olarak kullanlm
olmal. Manastr ve yerleimin uzun bir srete farkl
amalarla kullanlm olmasnn yansra yapda yaa-nan youn defineci tahribat da gzden kamyor.
JEOLOJ
Genel olarak Orta ve st Miyosene tarihlenen bu
blge, gneye doru Kretase kiretalar ile geni bir
alanda kontaklanmaktadr. Blgenin olduka saf ve
genellikle yataya yakn tabakalanm sar bej renkli
resifal kiretalar ortalama % 85 - % 90 CaC03 ier-mekte ve 150-200 m kalnla ulamaktalar. zellikle
Gldere Kanyonunda zengin fosilli nilitik kireta
resifleri gze arpmaktadr.
Sahada, anm yzeyleri ve bu yzeylerde gelimi
paleokarstik oluumlar dikkat eker. Dou-bat ynl
gen akarsularca paralanan bu yzey, ortalama 1000
m ykseklie sahiptir. Blgede ska rastlanan paleo
vadiler, yer yer Kuvaterner akarsularnca paralana-rak askda kalmalar sonucu polye, uvala ve dolinlere
dnmlerdir.
Karaman gneyinde geni alanlar kaplayan bu
kiretalar, Toroslarn eteinde 1750 m yksekliklere
karlar. Kiretann yatay veya yataya yakn taba-kalanmasna uygun olarak bu evrede dz platolar
gelimi ve bu platolar da, vadiler derince keserek
paralanmlardr. Karstlamaya uygun bu kireta-lannn altnda, yaklak 150 m kalnlnda, geirimsiz
ve killi kumtalar bulunur.
Saat ynnde: Takale'nin mehur tahl ambarlar, Gldere Kanyonu'nun balangc, Manazan Maaralar'nn 3. katndaki avlu ve odalar
Manazan Maaralar
MU
RA
T
AH
N
MU
RA
T
AH
N
MU
RA
T
AH
NM
UR
AT
A
HN
25
ESKEHR BLGESNDE YEN MAARALAR
Mesut en (Kuzgun Maara Keif Grubu)
CND MAARASI
Eskiehir-Seyitgazi li Bardak Ky yaknndaki
Cindi Vadisinin dousunda kalan tepenin yamacnda
bulunan Cindi Maarasna kme ile olumu bir
delikten girilmektedir. Maarann esas girii toprak
ile tkanmtr. Rehbersiz maarann giriini bulmak
olduka zordur. Maarann kaya yaps olduka
zayf olup, orta blgesinde 20 cm geniliinde fay
bulunmaktadr. Tavandan den bir kaya ile sonlanan
maarann zellikle son ksmlarnda kme tehlikesi
vardr. Maarann orta ksmlarnda, tavanda, kaln bir
kil tabakas gzlenmitir. Maaray iki ksma ayran
dar geitten sonra soldaki ilk odann duvarlarnda
salyangoz fosilleri bulunmakta olup giriindeki birka
fare haricinde ierisinde canl yoktur.
CND MAARASIBardak Ky, Seyitgazi, Eskiehir
lm : Deniz akr, Cumhur Tadelen, Ersen en, Mustafa Kemal Babayiit, Yusuf etin, Mesut en
Uzunluk : 553 m Derinlik : -27 m
BCRA 3CM
ESU
T
EN
26
KP MAARASI
Doanayr Beldesinin
gneydousunda bulunan
Krkkz Dann kuzeybat
yamacnda yer almakta-dr. Maaraya eriim iin
tepenin yukarsndaki yola
araba ile kp ordan aaya
yrmek kesinlikle aadan
yrmekten ok daha kolay-dr. Kuzey-gney dorultu-sunda -35 derece eimli bir
fay zerinde gelimi fosil
bir maara olup nem oran
olduka yksektir. Maara
ufak bir oda ve byk bir
knt galeriden meydana gelmektedir. Alt ksmla-rnda az miktarda kristal oluumlar gzlenmitir. Ma-arada ok fazla sayda kp paras bulunmaktadr.
KP MAARASIDoanayr Beldesi, Seyitgazi, Eskiehir
lm : Deniz akr, Yusuf etin, Mesut en
Uzunluk : 127 m Derinlik : -30 m
BCRA 3C
Kp Maarasnda kristal oluumlarna rnekler
ME
SUT
E
N
27
BALNA MAARASIDoanayr Beldesi, Seyitgazi, Eskiehirlm : Yusuf etin, Mesut en Uzunluk : 32 m Derinlik : -10 mBCRA 4C
BALNA MAARASI
Doanayr Beldesinin gneydousunda bulu-nan Krkkz Dann kuzeybat yamacnda, Kp
Maarasnn gneyinde bulunan bir dere yatann
tabannda yer almaktadr. Maarann zemini kaln bir
toprak tabakas ile kapldr. Dere yatann tabannda
bulunmas sebebi ile kn dadan inen suyu drene
etmektedir. Dere yata ve maarann ierisi yaz
aylarnda kurudur.
KIRIKCEVZ MAARASI
Eskiehir-alkara Ky
ile Bilecik-nhisar lesi
arasnda kalan vadinin dou
ynnde yer alan tepenin
yamacnda bulunmaktadr.
Maaraya ulam olduka
zordur. Fosil yap gsteren
maarada az sayda sarkt-
dikit ve traverten oluum-lar vardr. Maarann ana
galerisinin gney duvarnda
sedimentasyon gzlenmek-tedir.
KIRIKCEVZ MAARASInhisar, Bilecik
lm : Ersen en, Tolga Dural, Deniz akr
Uzunluk : 70 m Derinlik : -4, +12 m
BCRA 4C
ME
SUT
E
N
ME
SUT
E
N
28
BRARTIBR MAARASI
Eskiehir-alkara Ky
ile Bilecik-nhisar lesi
arasnda kalan vadinin dou
ynnde yer alan tepenin
yamacnda bulunmaktadr.
Kuzeye bakan bir giri
ve bacaya sahip maara
fosil durumdadr. erisinde
oluum gzlenmemitir.
Maarada az sayda yarasa
bulunmaktadr.
BRARTIBR MAARASInhisar, Bilecik
lm : Cumhur Tadelen, Ersen en, Deniz akr
Uzunluk : 62 m Derinlik : -5, +3 m
BCRA 4C
KUZGUN MAARA
KEF GRUBU (KMG)
HAKKINDA
Kuzgun Maara Keif
Grubunu 2011in Haziran
aynda 8 kiiyle kurduk.
Zamanla yeni arkadalarn
da katlmasyla saymz 20ye ykseldi. Eskiehir ve
evresinde ihbarlar dorultusunda daha nce maara-clar tarafndan girilmemi ya da kayt altna alnma-m maaralara etkinlikler dzenleyerek haritalarn
karp kayt altna alyoruz.
Byk bir ksm rencilerden oluan ok gen bir
ekibiz. TMBnin oluturduu standartlarda eitim
veriyoruz; her dzeyde yemiz mevcut. Daha uzun
bir sre Eskiehirden kmayacaz gibi grnyor,
nk haritalamas yaplacak olduka fazla maara
var. lerleyen zamanlarda iimizdeki amatr ruhu
kaybetmeden daha byk faaliyetlere katlmak hatta
dzenlemek niyetindeyiz.
ME
SUT
E
N
29
Temmuz-Austos 2006da be Avustralyal ve bir
Endonezyaldan oluan bir ekiple, be haftalk bir
aratrma iin Endonezyann Flores Adasna gittik.
Ekibimizde biliminsan (Dr. Mike Gagan, Dr.
Russell Drysdale, Dr. Linda Ayliffe), bir uzman
teknisyen (Bambang Suwargadi) ve iki maarac (Neil
Anderson, Garry Smith) vard. Bambang, Endonezya
Bilimler Enstitsnde grevliydi. Nic Severino ise
ekibe birka gn sonra katld.
Flores Adasnda, Liang Bua Maarasnda kaz
yapan Prof. Mike Morewood bakanlndaki
Avustralya- Endonezya ekibinin 6 m derinliinde bir
amada 18.000 yl ncesine tarihlenen ve sadece 1 m
boyundaki insan iskeleti Homo floresiensisi kefi son
yllarn en nemli paleantropolojik olay olarak kabul
edilmektedir.
Bu kefin tetikledii tartmalarn younluu Avust-ralya Milli niversitesi Yerbilimleri Blmnden
Dr. Mike Gagan tarafndan yrtlen bu aratrmaya
ilham verdi. alma, muson yamurlarnn younlu-u, iklim dalgalanmalar ve yanarda patlamalarnn
etkisi zerine younlayordu ve tm bu paleoiklim
aratrmalar maara kellerinden alnacak rnek-lerle yaplacakt. Gerekli dikit rnekleri sadece doal
olarak krlm olanlardan alnd.
FLORES ADASININ MAARALARI
Garry K. Smith
Bu yaz Newcastle & Hunter Valley Speleological
Society ve Avustralya Maaraclk Federasyonu yesi
Garry K. Smithin Large Caves Discovered on Flores
(Indonesia) balyla, Avustralya Maaraclk
Federasyonunun yayn olanCaves Australia blteni-
nin 172. saysnda yaymlanan makalesinden, yazarn
izniyle Trkeletirilmitir.Liang Luar Maarasnda Cadi Prambanan
oluumu nnde Gary K. Smith
30
Liang Galang
Endonezya dilinde ismi Banyo Kveti Maaras
anlamna gelen bu maarann girii 548 m irtifada,
pirin tarlalarna bakan kalker bir yamata yer alyor.
Eimli ve geni, zemini ise oluumlu iki ayr girile
balayan maara, bu girilerin birletii 20 m uzun-luunda ve 20 m yksekliinde bir salona alyor.
Girilerin arkasnda, ok geni ve etkileyici traverten
havuzlar mevcut. Byk olaslkla maarann isminin
kayna olan bu havuzlarn ardndan maara eimli
bir zeminle geilemeyecek kadar daralarak bitmekte.
te yandan, yksek tavanda yer alan oluumlu bir
galeri, trmanma malzemesine gerek olduu iin
aratrlamad.
Liang Neki
smi, Endonezya dilinde Kt Maara anlamna
gelen bu maara, Rutengden 13.5 km uzaklkta
olmasna karn yolun ktl yznden arala
iki saat sryor. Liang Neki Maarasnn giriinde
yer alan bambu platform bir ailenin dinlenme yeri.
Giriten itibaren eimli ve geni bir galeri devam
etmekte. Ufak bir daralmadan sonra tekrar genile-yen maarann bu ikinci ksm ilkine oranla ok daha
nemli. Maarann bu ksmnda ekolokasyon yapabilen
bir ku tr olan Collocalialar var. Bu tr, maara
iinde uarken olduka garip bir klik sesi kara-rak yn bulmakta. Zemindeki birka kk ve dar
kuyunun en by olan, yaklak 3 m apnda ksa
bir kuyudan altta yer alan dier bir salona ulalmakta.
Sonunda farkl yne doru genileyerek devam
eden bu galerinin birisi ana su yoluna ulamakta. Sa
tarafa doru devam eden kolda oluumlarla ssl bir
pasaj bulunmasna karn havadaki yksek karbondi-oksit oran yznden nefes almada glk ekildii
iin maarann bu ksm aratrlamad.
Liang Galangn etkileyici traverten havuzlar
Liang Neki giriindeki bambu platform
31
Liang Bua
smi, Endonezya dilinde Meyve Maaras anlamna
gelmesine karn, maarada yaplan kazlar sonunda
bulunan 1 m yksekliindeki Homo floresiensis
iskeleti dolaysyla Hobbit Maaras da denmekte.
Maarann giri az kalker bir duvarda ve 562 m
kotunda yer almakta. Maara, Liang Galangn 170 m
kuzey batsnda yer alyor. Liang Buann giri salonu
51 m uzunluunda ve giriten arka duvara kadar
27 m ykseklii ise ortalama 13 m. Bu salon, tavan-dan sarkan ve bazlar 7 m uzunlua erien sarktlary-la ok etkileyici. Sarktlar, sanki gn na ulamak
istercesine eilip bklmler. Sarktlarn tam altnda
2 m yksekliinde ve 2 m apnda bir dikit mevcut.
Giri salonunun arkasnda, sola doru ykselen
galeride, balkonun ardnda ok etkileyici bir dikit
mevcut. Arkasnda da kk bir odaya alan ksa bir
pasaj var. 5,4 m yksekliindeki balkonun tabanndan
ukurun dibi 19,6 m. Ana giri salonunun solunda,
kayalarn arasndaki birka delik 60lik bir eimle
23x24x5,4 m yksekliinde, olduka etkileyici dier
bir salona ulamakta.
amurlu bir zemini olan bu salona ulaan su KD du-varnda bir delikten drene edilmekte. Tavanda birok
sarkt, KB ksmnda ise eimli travertenlerin stnde
dikitler mevcut. Bu eimli travertenler, maaraya ula-an beton giri yolunun 12,4 m altnda yer alan kk
bir odaya ulamakta. Bu odada az sayda nalburunlu
yarasa ve Collocalia gzlendi.
Kazlar srasnda Homo Floresiensis iskeletinin kefe-dildii ama, plan iziminde gzkmekte. Ekibimizin
aratrmalar srasnda bu amaya yakn noktalara
ulaan derin bir oda kefedildi ve odada, byk bir
amur tepesinin zerinde bulunan kk bir hayvana
ait kemikler 90.000 yl ncesine tarihlendi. Bu da, bu
amur ynn daha birok eski kemik ierebileceini
gstermekte.
Liang Bua bakonundan girie doru bak
Liang Bua devasa boyutlu giri salonu
Liang Bua giriinde Linda, Neil, Garry, Mike, Russell ve Bambang
32
Liang Luar
Endonezya dilinde Sis Maaras anlamna gelen
bu maarann 55 m kotta ve 20 mlik bir yamacn
dibinde yer alan giri az yaklak 1x1,5 m llerin-de. Tipik bir boaltm maaras grnmne sahip ve
yal dnemlerde azndan bir miktar su ktna
dair belirtiler mevcut. Maarann ilk 100 msi, zemini
olduka yapkan bir amurla dolu mendereslerden
oluuyor. Pasaj tkayan ve 5.5 m trmandktan sonra
geilebilen bir kayann ardndan galerideki amur ve
stndeki birka santimlik su diz boyuna ulayor. Bu
ksmda tavan ykseklii ise 70 cm civarnda. Byk
bir amur havuzunun ardndan bu ekilde yz metre
kadar devam eden maara, ok gzel oluumlarla
bezeli byk salonlara ulayor. 7 m yksekliinde
dikitler ve turuncudan saf beyaza dek deien renk-lerdeki olaanst oluumlar son derece etkileyici.
Giriten 500 m ieride yer alan dier bir salon ise
90x50 m genilie ve 30 m ykseklie sahip. Bu salondaki devasa kaya bloklar navigasyonu bir lde
zorlatrmakta. Bloklarn arasndan inilerek ulalan
dier bir galeride de ok gzel oluumlar var. Bu k-smdan sonra galerideki akarsuyun her iki yannda 2-3
mlik amur ynlar mevcut. 1400 mde arka arkaya
iki ufak gl bulunuyor. Bu noktadan sonra maara iki
ayr koldan devam ediyor. Liang Luarn aratrmas
1.600 m civarnda zaman yetersizliinden dolay bir
sonraki yla ertelendi.
Liang Luarn stndeki arazide en az 10 byk
obruk mevcut ve bu obruklardan yeraltna inen
su, maarann birok noktasnda gzlenebilmekte.
te yandan, bu obruklarn yeralt balantlar da
henz aratrlmad. Maara iindeki hava akmnda
herhangi bir deiim grlmemesi dolaysyla bu
obruklardan Liang Luara inen sularn tmnn
sifonlarla ulat sylenebilir. Benzer ekilde, maara
iinde de en az yedi farkl yerde su bat tespit edildi.
Maaraya, obruklar vastasyla ulaan sularn maara
iinde tekrar daha aaya kamas dolaysyla maara
azndan su k olmamakta. Sonuta, gelecekte
bu sistemin bir btn olarak ele alnp aratrlmas
gerekiyor.
33
Liang Padut
Liang Luarn 200 m batsnda ve ondan 50 m daha
yksekte yer alan bu maarann Liang Luar ile ayn
sistemin bir paras olduu sylense de bunu destek-leyen hibir ipucu bulunamad. Giri, 35 m uzunlu-unda ve 37 eimli ok byk bir knt dolini
eklinde. Hemen girite ise 37x21 m llerinde ve
12 m yksekliinde byk bir salon bulunmakta.
Etkileyici oluumlarla bezeli bu salonun yan duva-rndan yukarya doru uzanan dik ve dar bir aft ise
maarann ikinci giriini oluturuyor.
lmler
Liang Bua ve Liang Luar maaralarnn lmnde
Leica (Disto Classic) lazermetre, Suunto klinometre
ve manyetik pusula kullanld. stasyon iareti olarak
yanp snen krmz kl LED fenerlerden faydala-nld. Bu yntem, n hemen hemen 80 m uzak-lktan bile grlebilmesi ve istasyonlarda bir insann
beklemesine gerek kalmamas asndan ok yararl
oldu. Problemli duvar istasyonlarnda ise fenerler bir
amur parasyla duvara tutturuldular. 60 mden uzun
istasyon lmlerinde parlak renkli maara antalar
lazer hedefi olarak kullanld. Lazermetre milimetre
seviyesinde hassas olmasna karn lmler santi-metre hassasiyetinde alnd.
Liang Luar lmleri, zellikle baz ksmlarda bulu-nan yapkan amur yznden olduka zorlaycyd
ve not defterini temiz tutabilmek neredeyse mmkn
olmad.
34
Bilimsel Buluntular
Liang Buann alt odasnda bulunan en eski hayvan
kemii yaklak 90.000 yl ncesine tarihlenmekte. Bu,
kemiin bulunduu byk amur Tepesi nin daha
birok eski kemik barndrdn gstermesi asndan
ok nemli. Blgeye yaplmas planlanan yeni pale-ontolojik aratrmalarn tarih ncesi dneme ait yeni
bilgiler sunacan dnyoruz.
Liang Luardan alnan bir dikit zemininde 25.000 yl
ncesine tarihlendi. Ayn yerde, tabana yakn nokta-larnda kk delikler alan iki dier dikitten alnan
kalsit tozlarnn ise 40.000 yllk olduu tespit edildi.
Bu ise, dikitlerin son buzul andan nce olumaya
baladn gsteriyor. Endonezyada imdiye dek bu
dneme ait herhangi bir iklim bilgisi bulunmad iin
bu bulu ok nemli.
Bilimsel adan en nemli keiflerden birisi ise krl-m bir akmatan 50 cm derinliinden alnan rnek-lerin 200.000 yla tarihlenmesi oldu. Akmatan tm
1,5 m kalnlnda ve eer tan geri kalan ksm iin
de ayn tarih oran geerli olursa bu ta bize tropik
blgeler iin imdiye dek sahip olamadmz lde
eski; 600.000 yllk bir iklim gemii sunacak.
Gelecek Keifler
Blgede bulunan Miyosen kiretann cra konumu
gz nne alndnda yeni keiflerin mmkn oldu-u sylenebilir. Yereller maaralarn yerlerini bilmek-teler ancak bu tr aratrmalar iin gerekli ekipman
ve maaraclk bilgisine sahip deiller. Ayrca, tarmla
geinen bu insanlarn zorlu yaam koullar, birou
iin maara aratrmak iin ne niyet, ne de zamanlar
olmamasna yol amakta. Az saydaki Endonezyal ise
sadece turizme ama amacyla maaralarla ilgilen-mekteler. Yerel kyllerin ve maara sahiplerinin ok
fakir olduklar gznne alnnca, koruma alt yaplar
hazrlanmadan ticariletirilecek bu maaralar bir
felaketin bekledii ise kesindir.
35
OBRUK NEDR?
Ali Yama
Bu, OBRUK Dergisinin 5. Says ve bu sayda artk
ne olduumuzu, ya da ne olmadmz tartabiliriz.
Yani, dier bir deyile: Obruk nedir? Obruk ile; su-batan, kuylu, kokurdan, dden, ya da dolin arasnda
nasl bir fark vardr? Veya ngilizcedeki Doline ile
Sinkhole arasndaki fark nedir?
ngilizcedeki Doline kelimesi Srpa ayn kelime-den tremi ve bu dilde vadi demek. Bu kelime
bugn jeolojide; karstik blgelerde anma, gme,
hatta yeraltna su kamas gibi birok farkl sebepten
dolay olumu tm doal kntler iin kulla-nlmakta. Ayn ekilde, yine ngilizcede kullanlan
Sinkhole kelimesi de birok yerde Doline e
alternatif oluturmakta, yer yer birisi dierinin yerine
kullanlmaktayken yllar iinde ngilizce akademik
terminolojide Doline kelimesi arlk kazanm,
hatta lkemizde de tercih edilir hale gelmi. rnein;
Uur Doan, her iki makalesinde de kme Dolini
nden bahsetmekte1,2.
Halbuki, rnek verdii bu kme dolinlerine hem
blgede yaayan halk, hem de birok farkl bilimsel
kaynak Obruk demekte3 ve bu kelime; Alagz4 gibi
eski kaynaklar bir yana braksak dahi gnmzde
yaygn olarak kullanlmakta. Kald ki, yurdumuzda
Uur Doann kme Dolini olarak tarif ettii
oluumlarla dolu olan bir blge Obruk Platosu
olarak isimlendirilmi.
1 Doan, U; Dolin Snflamasnda Yeni Yaklamlar, Gazi niversitesi, Gazi Eitim Fakltesi Dergisi, Cilt 24, Say 1, sy. 249-269, Ankara, 2004
2 Doan, U; Dipsiz Gl Kapal Havzasndaki kme ve Sbsidans Dolinleri, Frat niversitesi Sosyal Bilimler Dergisi Cilt: 13, Say: 2, Sayfa: 1-21, Elaz, 2003
3 Trk, K, et. al; Konya Havzasndaki Karstik knt Alanlarnn Belirlenmesi ve Tehlike Deerlendirmesi, MTA Proje No: 2009.30.14.03.2, Ankara, 2010
4 Alagz, C.A; Trkiye Karst Olaylar, Ankara, 1944
te yandan, Prof. Emrullah Gneyin Jeomorfoloji
isimli eserinde hem obruk, hem de dolin iin farkl
tanmlar var. Gney; obruk iin Kuyu biiminde-dirler karst ukurlarnn tavanlarnn kmesiyle
de ortaya ktklar olur eklinde bir tanm yapm.
Dolin iin ise Kiretal veya altal alanlarda olu-an huni ya da anak benzeri knt demekte5. Bu
tanmlardan hareketle neyin ne olduunun anlalmas
pek mmkn deil.
Trkenin ngilizceye oranla byk bir karabasan
daha var: Bizde;
dolin ve obruka
ilave olarak dden-ler, kuylular, ko-kurdanlar ve suba-tanlar da mevcut.
Trk Dil Kurumu,
sanki konuyu daha
da karmak hale
getirmek ister-micesine 1980
ylnda yaynla-d Corafya
Terimleri Szl nde Dden e karlk olarak
Dolin yazm, Obruk iin ise Karst yrelerinde
grlen yanlar dik, uurum nitelii tayan, az dar
ya da geni, derin doal kuyu demi6. Sanki bu tanm
ddenden veya dolinden farklym gibi.
Bir an iin Trk Dil Kurumunu unutalm ve Suba-tan ve Ddeni, ayn anlamda kullanlmalar ve bu
her iki oluumu, iine su batyor olmas dolaysyla bir
kenara ayralm. Geriye Kastamonunun kuylularyla,
Orta Anadolunun kokurdanlar kalyor. Bunlar da bir
5 Gney, E.; Jeomorfoloji, Ankara, 2004, sy. 197-198
6 ngr, S.; Corafya Terimleri Szl, Ankara, 1980
Obruk Gl, Konya
36
ekilde dolin veya obruun yerel leheleri, deil mi?
Yani, Kastamonunun bir kynde yaayan insanlara
dolin, obruk, kokurdan filan soramazsnz. Yznze
bn bn bakarlar. Oralarda Kuylu sormak zorun-dasnz. Ve ister kme olsun, ister iine su batsn,
Kastamonuda bu; knt deliklerin tmnn ismi
Kuylutur.
Sonuta acaba yle bir tanm listesi yapabilir miyiz?
Obruk Karstik blgelerde grlen, kme veya
yeralt suyu andrmas gibi birok farkl
ekilde oluabilen, derin doal kuyu.
Dolin Obrukun, yabanc dillerden Trkeye
geen ve yaygn bir ekilde kullanlmaya
balanan karl.
Dden Karstik blgelerde yer st sularnn
andrma ve znme sonucu kendisine
bir yatak aarak yeraltna indii jeolojik
oluum.
Subatan Ddenlere, Anadolunun birok yresin-de verilen yerel isim.
Kuylu Subatan ya da ddenlere Anadolunun
belirli baz yerlerinde verilen yerel isim.
Kokurdan Kuylu gibi: obruk, dolin, subatan ya
da ddenlere Anadolunun farkl birok
yerinde verilen bir dier yerel isim.
imdi; isterseniz, iinden bir trl kamadmz bu
etimoloji tartmasn burada brakp daha beter bir
konuya geelim:
Maara; hemen hemen tm kaynaklarda son dere-ce andromorfik bir tanmla ine bir insann sabi-lecei doal bir oyuntu eklinde tanmlanmakta. Her
yerde kullanlmasna karn hi de bilimsel olmayan
bu tanm; obruklar, dolinler sz konusu olunca iyice
iinden klmaz bir hale gelmekte. Bu durumda
ine bir insann sabilecei doal bir oyuntu olan
obruk veya dolinler de birer maara mdr? Ya da
nereye kadar bir maaradrlar?
Yukardaki kesitlere bir gz atn. Aksekideki Dnek-dibi Obruu ya da Kastamonudaki Dal Kuylucu
maara m? Eer bu soruya evet cevab veriyorsak
Akseki kuzeyindeki Kayaal ukurunu da bir
maara olarak kabul edebilir miyiz? Hayr m? Peki
aralarndaki fark ne? Duvar akl m? O zaman
kriter ne? Derinliinin eninden fazla olmas m?
Minye TiankengiMinye Tiankengi
37
Bu durumun en ar rnei ise Msrda, Kahirenin
dousunda yeralan Kattara knts. Buras 80 km
uzunluu ve 120 km eniyle dnyann en byk dolini
olarak kabul ediliyor. Bu kntnn derinlii ise
sadece 133 m.
Son yllarda inde srdrlen maara aratrmalar
srasnda, daha nce baka lkelerde grlmemi
llerde byk obruklara rastland. Bunlar o denli
byktler ki ngilizcede kullanlan Doline keli-mesinin bu formasyonlara uygun olmadna karar
verildi ve bunlara ince ismiyle Tiankeng denildi.
Artk bilimsel yazmda tm devasa obruklar iin bu
kelime kullanlyor7 8.
imdi, sizce yukarda bahsedilen Kattara knts
veya bu sayfada resmi ile kesitini grdnz Dashi-wei Tiankengi birer maara m?
7 Xuewen, Z., Weihai, C.; Tiankengs in the Karst of China, Speleogenesis and Evolution of Karst Aquifers, The Online Scientific Journal, www.speleogenesis.info
8 Xuewen, Z., Weihai, C.; Tiankengs in the Karst of China, Speleogenesis and Evolution of Karst Aquifers, The Online Scientific Journal, www.speleogenesis.info
Dashiwei Tiankengi
Dashiwei Tiankengi
38
MU
RA
T
AH
N
Merdivenli Maara
39
MERDVENL MAARA
Muta bal Dereky yaknlarnda, Sason
Kanyonunun giriinde ve bat duvarnda yer
alan ve doudan batya 41 m uzunlua sahip bu
maara devasa bir kovuk. Tarihsel dnemlerde
iine sarnlar kazlm, su yollar ve merdiven-ler yaplm. Nereye devam ettii belli olmayan
merdivenler gibi, maarann arka duvarnda
yer alan, birbirinin ayns 5 adet niin de yapl
amac belli deil.
MERDVENL MAARASason Kanyonu, Dereky, Mut, Karaman
lm : Nuray Ada, Ali Yama izim : Nuray Ada
Uzunluk : 41 m
BCRA 3C
19-22 Mays 2011 tarihleri arasnda Mut civarndaki
kanyonlarda yaptmz ksa aratrma srasnda 5 yeni
maara bulduk. Aslnda, blgedeki mevcut kireta
ve derin kanyonlar grldnde, burada yzlerce,
hatta binlerce maara bulunmas gerek. te yandan,
gzlemlediimiz iki olgu dikkat ekiciydi:
lki; Mutun, bugnlerde yurdumuzun hemen her
yerinde gndemde olan HESten yeterince nasibini
alm olmas. Aynen Kastamonuda, ya da Marata
olduu gibi, burada da aratrmak zere geldiimiz
her iki kanyonda da yeni balam HES inaatlaryla
karlatk. Kanmzca bu durum, gelecek yllarda
Trkiyenin doasnn para karl birilerine peke
ekilmesi eklinde tarih kitaplarna geecek.
Ne yazk ki ikinci olgu da ekonomik: Mut civarnda
hayvanclk yok olma seviyesinde azalm. Bunun
doal bir sonucu olarak uradmz hibir kyde
oban yok. oban olmaynca doal olarak dalarda-ki maara girileri de yok oluyor. Kylerde yaayan
insanlar artk sadece kylerinin civarndaki maaralar
biliyorlar.
Derekyden kuzeye, Gdene dek 11 km uzanan
Sason Kanyonunda ve Kozlar Yaylas'nda birok
maara az grlmesine karn, uzun veya derin
hibir maara ihbar olmad. Bylece bize sylenen
maaralarla yetinmek zorunda kaldk.
MUT ARATIRMASI
Nuray Ada
o'mag
40
KARANYeilyurt Ky (Sinobi), Mut, Karaman
lm : Murat ahin, Ali Yama (Mays 2011) izim : Ali Yama
Uzunluk : 165 m Derinlik : +13 m
BCRA 3C
KARAN
Sinobi Ky kuzeyindeki Karain bu civardaki kyl-lerin bildii yegne maara. Kyn stnde bulunan
kayalk duvarn nnde yer alan bu maara yatay ve
fosil. Zemini tmyle tavandan kopmu byk kaya
paralaryla kapl ve 165 m uzunluundaki bu maa-rann son ksmlarnda olduka kalabalk bir yarasa
poplasyonuna rastlaynca, maarada bu kadar ok
sinein nasl yaadn epey dndk.
MU
RA
T
AH
N
MU
RA
T
AH
N
o'mag
41
SULUCN MAARASI
Alaam Kynn dousundaki yksek bir tepenin
yamacnda, bir kaya duvarn nnde yer alan
26 m uzunluundaki Sulucin Maaras aslnda byk
bir kovuk. Buras hayvan al olarak kullanlm ve
duvardan szan sular tutmak iin 2 kk havuz ina
edilmi.
ILISU MAARASI
Derinay Kynden gneye, Alaam
Kyne ulaan stabilize yol zerinde yer
alan Ilsu Maaras olduka dar bir girile
balayan, fay krnda olumu, yatay ve
fosil bir maara.
ILISU MAARASIDerinay Ky, Mut, Karaman
lm : Nuray Ada, Ali Yama (5/2011) izim : Ali Yama
Uzunluk : 27 m Derinlik : +2, -7 m
BCRA 3C
SULUCN MAARASIAlaam Ky, Mut, Karaman
lm : Murat ahin, Ali Yama (Mays 2011) izim : Ali Yama
Uzunluk : 26 m Derinlik : +2 m
BCRA 3C
MU
RA
T
AH
N
MU
RA
T
AH
N
o'mag
o'mag
42
PEYNRN OBRUU
Muta bal Hacahmetli
Kynn Zeyker Yaylasn-da, kyden ku uuu 400 m
kuzeydoudaki bir kayaln
stnde yer alan bu maara
bir sre peynir deposu ola-rak kullanlm. Bu nedenle,
giriinde kk, demir bir
kaps var ve ayn sebepten
dolay olduka pis. Ana
galerisinin tavan yamatan
den kayalarla olumu
olan Peynirini Obruu tipik
bir talus maara.
PEYNRN OBRUUZeyker Yaylas, Hacahmetli Ky, Mut, Karaman
lm : Murat ahin, Ali Yama (Mays 2011) izim : Ali Yama
Uzunluk : 34 m Derinlik : -7 m
BCRA 3C
MU
RA
T
AH
N
Saat ynnde: Sason Kanyonu giriinde Merdivenli Maara, kanyon kuzeyi genel grnm, Merdivenli Maaradan kanyon dou duvar, mercan fosili
MU
RA
T
AH
N
MU
RA
T
AH
NM
UR
AT
A
HN
o'mag
43
44
KPRL KANYONUN MAARALARI
Ali Yama
1973 ylnda milli park olarak ilan edilen Kprl
Kanyon, toplam 360.614 dnmlk bir alana sahiptir.
Antalya-Manavgat ve Isparta-Stler ileleri snrlar
iinde kalan milli parkn temel unsurunu oluturan
Kprl Kanyon ise yaklak 14 km uzunluktadr
ve bu uzunluuyla Trkiyenin en nemli kanyonlar
arasnda yer alr. Kanyonu oluturan Kpr ay ise
milli parkn ana dokusudur.
Blgenin kil, kumta, konglomera ve kalker kayala-rndan meydana gelen kark jeolojik yaps farkl yer
ekillerinin olumasna imkan salamaktadr. Vadi ta-banlarndan dalarn doruklarna doru uzanan am,
selvi, sedir, sandal ve ok sayda farkl aa trlerin-den oluan bitki rts zengin bir maki topluluuyla
desteklenmektedir. Yaklak 4.000 dnm bykl-ndeki Akdeniz Selvisi orman ise, milli parkin en
nemli floral zelligidir. Gneyden kuzeye doru
400 metreden 2.500 mye ykselen milli park snrlar
iinde olduka eitli bir yaban hayat da mevcuttur.
Son yaplan saymlarda vaak, kurt, da keisi, geyik
ve karaca dahil 45 farkl hayvan tr tespit edilmitir.
Kprl Kanyon Milli Park doal gzelliklerinin
yansra, zengin kltrel kaynaklara da sahiptir.
M.. 5. yzylda kurulmu antik Selge ehrinin tiyat-rosu, agoras, tapnaklar, sarnlar ve su kemerlerinin
yansra Kpr ay zerindeki Oluk Kprs ve
Koca ay zerindeki Brm Kprs, Selgeyi
dier ehirlere balayan antik yol; bu kalntlarn en
arpc rnekleridir.
Kprl Kanyon Milli Parknn iinde ve yakn
civarnda bulunan maaralar ise bu doa zenginliinin
dier bir unsurudur.
Bir ksm konglomera iinde oluan bu maaralarn
bazlar bu kaya tr iin istisnai uzunluklara, dier-leri ise etkileyici oluumlara sahiptir.
KPRL KANYON MLL PARKI VE CVARININ JEOMORFOLOJS
Kprl Kanyon Milli Parknda en nemli doal
ekicilik alanlarndan biri ilgin rlyef elemanla-rdr. Bunlar iinde en nemlisi Kprl Kanyon
Vadisidir. Kpr ay ve kollar yer yer dar ve derin
vadiler oluturmutur. zellikle altepe Kynn
gneyinden Olukkpr Mevkiine kadar uzanan yak-lak 14 km uzunluundaki Kprl Kanyon ile, kan-yon boyunca akarsuya katlan yksek debili karstik
kaynaklar nemli ekicilik alanlarndandr. Kprl
Kanyon Vadisi, Miyosen yal konglomeralar iinde
gelimitir. Hem konglomeralar oluturan akllarn,
hem de imentonun byk oranda kalsiyum karbonat
iermesi dolaysyla vadi boyunca bu konglomeralar
zerinde youn bir karstlama grlr.
MTA 1/100.000 lekli jeoloji haritasndan sadeletirilmitir.
45
AL
Y
AM
A
46
Konglomerann geirimi dk olduu halde; tabaka
dzlemleri, krk ve atlak sistemleri boyunca gelien
karstlama sonucu nispeten geirimli bir nitelik ka-zanmlardr. Bu sebepten dolay yzey sular hemen
her noktada yeraltna inerler ve geirimsiz birimlerin
dokunanda byk kaynaklar halinde yeniden yery-zne karlar. Olukkprde mevcut onlarca kaynan
bazlar 40-50 m/sn gibi byk boaltm miktarna
sahiptir.
Kprl Kanyon Milli
Parknn gneyinde iki
nemli dar ve derin boaz
olumutur. Bunlardan ilki
Bucakkyn yaklak 1 km
kuzeyinde yer alr. Burada
akarsu ok dar bir yataa
gmlerek kanyon nitelii
kazanmtr. Olduka saf
ve beyaz renkli kalker
bloklar iinde alm olan
bu kanyon, doal kpr oluumlar gibi karst topog-rafyasna ait ilgin rnekler iermektedir. kincisi ise,
havzann gneyindeki Karabucak Kynn kuzeyin-de iersinde Cerle Deresinin akt kanyondur.
Kpr ay Havzasnn jeolojik temeli, Paleozoik ve
Mesozoike ait farkl stratigrafik ve tektonik zellikler
gsteren birimler oluturmaktadr. Bunlarn zerinde
de Tersiyer ve Kuvaternere ait rt formasyonlar
bulunmaktadr. Havza, Bat Toroslarda, oluan
skma rejiminden geni lde etkilenmitir. Ayrca
Pleistosende meydana gelen neotektonik hareketlere
bal olarak fayl bir yap kazanmtr. Bunun sonu-cunda meydana gelen epirojenik hareketlere bal
olarak Kpr ay yatana gmlerek bugnk g-rnm almtr. Nitekim, Olukkpr Kaynaklarnn
bulunduu kesimde, kanyonun daha st ykseltilerin-de terk edilmi eski kaynak boalm azlarnn varl
bu gmlmeyi aka ortaya koymaktadr ve Miyosen
kellerinin Bozburun Danda, deniz seviyesinden
yaklak 2.500 m yksekte bulunmalar epirojenik ha-reketlerin nemini byk lde ortaya koymaktadr.
KPRL KANYON MLL PARKI VE CVARININ MAARALARI
Mustafa Deirmenci ve Serdar Bayar tarafndan
daha nce yaplan aratrmalar esnasnda Kprl
Kanyon Milli Park iinde sekiz maara bulunmu ve
aratrlmtr. Biz, bahsi geen bu maaralara ilave
olarak ayn blgede yeni maara daha kefettik.
Daha nce aratrlan maaralar bir liste halinde
verirsek:
HONAZ DEL
altepe, Manavgat
Derinlik: +24 m, Uzunluk: 670 m
KURUKPR MAARASI
Bekonak, Manavgat
Derinlik: -30 m, Uzunluk: 530 m
ONBAI DEN MAARASI
ukurca Ky, Eridir, Isparta
Derinlik: -16 m, Uzunluk: 50 m
BARIDN
ukurca Ky, Eridir, Isparta
Uzunluk: 35 m
YEMLOLU MAARASI
ukurca Ky, Eridir, Isparta
Uzunluk: 75 m
DERMENZ MAARASI
Deirmenz Ky, Manavgat
Derinlik: -6, + 7 m, Uzunluk: 60 m
KARAN
Deirmenz Ky, Manavgat
Uzunluk: 60 m
NKUAI MAARASI
Deirmenz Ky, Manavgat
Uzunluk: 10 m
Bu yazdaki dier maaralar ise 2011 yl iinde omag
tarafndan aratrlmtr.
AL
Y
AM
A
47
KETERZ UKURU (Zerk Ky, Manavgat)
Koordinat: 3714'7.24"K 31 9'48.04"D
Derinlik: -41 m
Uzunluk: 82 m
Yeri: Selge harabelerinin de bulunduu Zerk (resm
ismiyle Altnyaka) Kynden 4 km kadar douda bu-lunan Keteriz ukuruna en rahat bu kyden douya
doru devam eden ve Ekinci Mahallesine ulaan yol
takip edilerek gidilebilir. Yolun maaraya en yakn
noktasndan sonra 700 mlik bir yry vardr ve
kyden rehber alnmas yerinde olur.
Yapsal zellikleri ve Oluumu: Konglomera iinde
olumu bir knt dolini olan Keteriz ukurunun
dibinde yer alan ve mevsimsel olarak aktif hale gelen
kk maara BMAK tarafndan 1995 ylnda
bulunmu, ancak haritalanmamtr.
Bulgular: Tm amur kapl ve herhagi bir oluumu
olmayan bu maarada yaam mevcut deildir.
YELSUYU MAARASI (Olukkpr, Manavgat)
Koordinat: 3711'39.74"K 3110'51.64"D
Derinlik: -17 m
Uzunluk: 48 m
Yeri: Olukkprde bulunan antik kpry geer ge-mez kanyon iine uzanan ufak bir patika 150 m kadar
sonra Yelsuyu Maarasnn nne ulamaktadr.
Yapsal zellikleri ve Oluumu: Yelsuyu Maaras,
konglomera iinde olumu, fosil bir maaradr. Giri
ksmlarnda sarktlar mevcutsa da aaya indike
herhangi bir oluuma rastlanmamaktadr. Maarann
dibinde 3-4 m derinliinde berrak bir su mevcuttur.
ifal olduuna inanlan bu su dolaysyla Yelsuyu
Maaras, civarda yaayan kyller tarafndan gayet iyi
bilinmektedir. Maarann dibi Olukkprnn en b-yk kaynandan sadece 1 m yksektedir ve maara-nn dibinde bulunan su byk olaslkla bu kaynan
sifonlad su olmaldr.
KETERZ UKURUZerk Ky, Manavgat, Antalya
lm : Ali Yama (Haziran 2011) izim : Ali Yama
Uzunluk : 82 m Derinlik : -41 m
BCRA 2B
AL
Y
AM
A
o'mag
48
YELSUYU 2 MAARASI Koordinat: 3711'39.74"K 3110'51.64"D Derinlik: -6 m
Uzunluk: 8 m
Yukarda bahsedilen Yelsuyu Maarasndan 20 m
kadar nce, ayn patikann kenarnda yer almaktadr.
Yapsal zellikleri ve Oluumu: Konglomera iinde
olumu, dike yakn bir geliim gsteren bu tmyle
fosil kk maara birka kademe ini sonras darala-rak tkanmaktadr
SONU
Trkiyede imdiye dek yaplm olan tm dier blge
aratrmalar gibi, bu almalarn da yeterli olduu
sylenemez. Yars konglomera, dier yars ise kire-ta iinde yer alan ve birka farkl diri fay tarafndan
paralanan 360.614 dnmlk Kprl Kanyon Milli
Parknda bilinenlerden ok daha fazla maara olduu
kesindir. rnein, Milli Parkn kuzeyinde bulunan
altepe ve Ballbucak kylerinin kuzeyinde kilo-metrelerce uzanan kalker blok maara asndan hi
aratrlmamtr. Sadece bir rnek vermek gerekirse;
Bozburun Da yaknlarnda 2400 m irtifada bulunan
Karain ve nsu maaralar hem 1:25000 paftada
grlmekte, hem de Zerkte yaayan kyller tarafn-dan bilinmektedir. Bu kyller, Karain Maarasnn
byk bir az olduunu, maarann ieriye doru
devam ettiini, nsu Maarasndan ise ok kuvvetli
bir su k olduunu sylemilerdir. Bahsedilen
bu iki maaraya ancak Ballbucaka bal Kayaal
Yaylasndan ve tahminen 6 saatlik bir yryle
ulalabilmektedir. Milli Parkta speleolojik adan en
byk sorun; yolu olan ve ulam kolay tm blgele-rin maara asndan nispeten verimsiz konglomera
iinde olmas, arazinin kiretana dnd kuzeybat
ksmlarna ise ulam imkannn ya hi olmamas veya
ok kstl olmasdr.
Kprl Kanyon Milli Parknn tm doal ve antik
gzellikleriyle gelecekte bu blgede alacak maara-clara yepyeni srprizler sunacana inanyoruz.
KAYNAKLAR
Akay, Ergun; Uysal, kr: Orta Toroslarn Post Eosen Tektonii, MTA Dergisi say 108, Ankara, 1988
Altnl, brahim Enver: Homa-Kpray Bent Alanla-rndaki Jeoloji ncelemeleri Hakknda Rapor (Elektrik leri Ett daresi Genel Mdrl), Ankara, 1967
Ceylan, Salih: Zeytinta Maaras (Serik-Antalya), Dou Corafya Dergisi yl 12, say 17, Konya 2007
Deirmenci, Mustafa: Kpray havzas ve dolaynn (Antalya) karst hidrojeolojisi incelemesi, Hacettepe niversitesi, Fen Bilimleri Enstits, Yaymlanmam Doktora Tezi, Ankara 1989
Deirmenci, Mustafa; Bayar, C. Serdar; Denizman, Can: Cave in Conglomerate: Kpray Basin, Western Taurids-Turkey, International Symposium and Field Se-minar on Hydrogeological Processes in Karst Terranes, Antalya, Turkey, 7-17 October 1990
Deirmenci, Mustafa; Bayar, C. Serdar; Denizman, Can, Kurtta,Trker: Caves in Conglomerate, Kpray Basin (Western Taurids, Turkey), The National Spele-ological Society Bulletin, Journal of Caves and Karst Studies. vol.56 nr.1, syf. 14-22, June 1994
Deirmenci, Mustafa; Gnay, Gltekin: Caves of Kpray Basin, Technical Documents in Karst Water Resources No.2, H-UNDP Project, TUR/88/007, Technical Report, No.89-01, Ankara, February 1989
Esengil, A.: Ekoturizm lkeleri ve Kprl Kanyonda Uygulanmas, Gazi niversitesi, Fen Bilimleri Enstits, Yksek Lisans Tezi, Ankara. 2003
Sad, Mustafa; Bozyiit, Recep: Kpr ay Havza-snda Alternatif Turizm Olanaklar, Uak niversitesi Sosyal Bilimler Dergisi Say 1-2, syf. 19-41, 2008
YELSUYU MAARASIOlukkpr, Manavgat, Antalya
lm : Ali Yama (Haziran 2011) izim : Ali Yama
Uzunluk : 48 m Derinlik : -17 m
BCRA 3C
o'mag
49
50
Gasherbrum II trmannda 8.035 mdeki zirveyi
hedefledii 22 Temmuz 2011 sabah Leyla Esfandi-yari, 3. kampta adrndan kan ilk dacyd. 7.500 m
irtifay getiinde 30 kiilik grubun ou trmantan
vazgeerek geri dnmt. Leyla ise devam etti. Saat
14:15te zirveye ulamt. ok yorgundu ama bu
onun en mutlu anlarndan biriydi.
Leyla, sadece 10 yl nce balad ksa doa sporlar
yaamna, ok iddial daclk ve maaraclk etkinlik-leri sdrmt. 2001 ylnda Alan Kooh blgesindeki
400 mlik duvar trman ile daha nce hibir ranl
kadn dacnn yapamadn yapm, bir ilke imza
atmt. Ayn sene iinde Alborz blgesindeki 4.000
metre irtifal birden fazla daa trmanm ve maara-cla da ilgi duymaya balamt.
rann en derin maaras olan Ghar Parauda -751 m
derinlie ulaan ilk ranl kadn maarac oldu. Bu
maaraya ikinci girii ise 2004 ylnda, ama bu kez
bir nceki faaliyette len 2 arkadann cenazeleri-ni karmak iindi. (Ghar Paraunun ibretlik keif
hikyesi, maaraclarn arasnda efsane bir olaydr.
1971 ylnda ngiliz maaraclar tarafndan kefedil-mesinden ksa bir sre sonra -750 mye ulalmt. O
senelerde dnyann bilinen en derin maaras
-1174 m ile Pierre St. Martin idi ve doal olarak bu
keif byk mit ve beklentiler yaratmt. Ertesi yl,
16 kiilik donanml bir ekip, kapsaml bir ekspe-disyonda tekrar -750 mye ulatysa da ok ksa bir
mesafede maara sifonla sona erdi. Yaanan hayal
krkl o kadar bykt ki akabinde ngiliz maa-raclk camiasnda Ghar Paraulanmak eklinde bir
terim kullanma girdi.)
Leyla Esfandiyari, Ghar Parau dnda Lbnan ve
Hindistan gibi lkelerde de nemli maaraclk ekspe-disyonlarna katld. 2007de sava nedeniyle ekspe-disyon iptal edilmese Abhazyada dnyann en derin
maaras Kruberann lmnde grev alacakt.
2009 ylnda ran maaracln yeniden canlandr-mak amac ile dzenlenen, UISin nayak olduu, ok
sayda Lbnanl ve Hrvat maaracnn destek verdii
eitim ve kurtarma etkinliklerinde Leyla da aktif rol
almt.
Himalayalarda dnyann en tehlikeli zirvelerinden
biri kabul edilen 8.125 m irtifal Nanga Parbat tr-manndan sonra dnya kadn trmanclar arasnda
kendine nemli bir yer edinen Leyla; Arakta Lajvar
duvar, Kermanshahda Bisson ve Mashhadda
Akhlamede trmanlar yapt. 2006 ylnda buzul
LEYLA ESFANDYAR
Emine Azak
51
trman ve kanyon geii ile ilgilenmeye balad ve
Alam Kooh duvarna trmanan ilk bamsz kadn
dac nvann ald. Demavand Dandaki Yakha
Buzullarna yapt trman ile de rann buzul
trman yapan ilk kadn dacs oldu.
Bu baarlardan sonra artk hedefinde, 8.000 m zeri
Himalaya zirveleri vard. 2010 ylnda, Evereste
trmananlardan ok daha az sayda insann zirvesi-ne ulamay baard K2yi denedi ama kt hava
artlar yznden geri dnmek zorunda kald. Bu
arada, dacla daha fazla zaman ayrabilmek iin
mikrobiyolog olarak alt Aban Hastanesindeki
grevinden istifa etmek zorunda kalm, sponsor
bulamad iin ise Tahrandaki evini satp aile evine
geri dnmt.
2011 Temmuzunda ise Kuzeybat Pakistanda Kara-kurum Dalarnda K4 olarak da bilinen Gasherbrum
zirvesine ynelmiti.
Leyla, eyll aynda Lbnanda katldmz 3. Orta-dou Speleoloji Sempozyumuna kayt yaptrmt ve
ran maaracl ile ilgili bir sunum yapacakt.
Ne var ki 22 Temmuz gn zirveye ulap inie ge-tikten ok ksa bir sre sonra buz bir yamatan 300
metre kayarak dt ve hayatn kaybetti. Leylann
arzusu zerine cansz bedeni Gasherbrum zirvesinde
brakld.
Sempozyumda Leyla
Esfandiyari iin zel
bir blm ayrlm, giri
holne ansna byk bir
poster aslmt. ranl ma-araclarn Leyla ile ilgili
sunduklar ksa belgesel
sonrasnda, onu tanyan
tanmayan hemen herke-sin gzlerinde ya vard.
OBRUK Dergisinin
bu saysnn kapan
Leylann Lbnandaki
Jeita Maarasnda
ekilmi bir fotoraf
sslyor
52
BULGARSTANIN MAARA TAPINAKLARIGeorge Antonov Ansna
Alexey Zhalov, Magdalena Stamenova (Speleo Club Helictite, Bulgaristan)
Giri
Maaralar dini trenler iin zel bir yer olarak
kullanma gelenei (speleoatria), genel olarak dini
inanlarla sk skya balantldr ve Paleolitik a ile
balar.
Maaralarn bu ekilde, dini adan kullanlmasnn
incelenmesi imdiye dek aratrmaclar tarafndan hak
etmedii lde gz ard edilmi, nemli bir disiplin-ler aras sorundur. Eldeki mevcut bilgi sadece kk
paracklar halindedir ve speleoatriann dnya apn-daki farkl karakteristiini, ya da insanlk tarihindeki
geliimini aklayabilmemiz asndan son derece
yetersizdir.
Bu makaleyle, speleoatriann Bulgaristan snrlar
iindeki tm farkl uygulamalar hakknda genel bir
zet sunulmas ngrlmektedir.
Maara Tapnaklar Belirgin zellikler
nsanlar tarafndan klt trenleri iin seilen belirli
maaralar, birok kark doal bileenin yans-ra insann o dneme ait doa gryle saptanr
(Antonov 1981). Tm durumlarda, mutlak karanlk
veya bilinmezlik bu seimin en nemli faktrleri
arasndadr. Arkeolojik buluntular, dini ritellerin ilk
balarda maaralarn i ve zor ulalan ksmlarnda
(rn. Magura, Vidin blgesi - Kuzeybat Bulgaristan),
daha sonraki dnemlerde ise aza yakn ksmlarda
gerekletirildiini gstermektedir.
Maara aratrmaclar, maara tapnaklarn yerle-imlerden ayrabilmek iin zor giriler (dar ve alak
pasajlar), pimi toprak buluntular, adak paralar,
szan veya akan su, sunak eklinde maara oluumlar
gibi baz buluntular kriter olarak nermektedirler.
Klt resimler ve duvar kazmalaryla, kurban edilen
hayvanlara ait ve ounluu kafatas olan kemik
buluntular da ayn kapsamda deerlendirilmelidir. Bu
tr buluntular, maara tapnaklarn yansra maara ii
l gmme ve/veya uzun sreli kal ritellerine de
iaret edebilmektedir.
Burada belirtilmesi gereken bir dier nokta da; baz
maaralarn kendi balarna bir klt merkezi ol-maktan ok, daha byk bir tapnak kompleksinin
merkezi olabileceidir.
Bulgaristanda ve genel olarak farkl birok yerde rast-lanan daha ge dneme ait bir dier dini uygulama
ise apel, kilise veya manastr gibi yaplarn tmyle
yeraltnda ina edilmeleridir. Kayalarn kesilmesi ya da
oyulmas yoluyla ina edilen bu dini yaplara yer yer
doal maara tapnaklarla birlikte rastlanmaktadr.
Magura Maarasnda tek renkli resimler
53
Bu tr yaplarn inas srasnda ustalarn doal maa-ralar geniletmek ve yeniden ekillendirmek iin im-kan deerlendirdikleri gzlenmektedir. Bulgaristann
zellikle kuzeydousunda bu ekilde ina edilmi
binden fazla yap mevcuttur.
Yeralt tapnaklarnn menei ve zellikleriyle ilgili bu
ksa aklamann ardndan, bir maara-tapnan
insanlarn gemite veya hl dini trenler iin kullan-d doal bir yeralt boluu olduunu syleyebiliriz.
En Eskiler
Bulgaristann en eski maara tapnaklar ounluk-la lkenin kuzeybatsnda ve gneydousunda yer
almaktadrlar. Fakat, Rodop Dalarnn dousunda
konsantrasyonlar ok daha yksektir. Burada bu tap-naklar kronolojik srayla ele alacaz.
Erken Neolitike tarihlenen en eski tapnaklar Baylo-vo ve Lipnitza kylerinde bulunmutur. Uzmanlara
gre bu tapnaklar ilk yapldklarnda Ay klt ile
balantlyd. Daha sonralar Ayn hareketlerinin ve
deiikliklerinin izlendii birer gzlemevine dnt-ler. Bu tapnaklar kullanan rahipler byk olaslkla
sahip olduklar bilginin farkl amalarla kullanla-bileceini fark ettiklerinde bir takvim veya zaman
belirleyen bir yntemle arivlenmesi gereklilii ortaya
kt. Bylece maara duvarlarna farkl yntemlerle
deiiklikleri belirten iaretler ve semboller izilmeye
baland. Bugn birok farkl maarada Ayn dnem-lerini betimleyen izim veya oyulmu kabartmalar
mevcuttur.
Birok kaya oyma resminin incelenmesi ve kazlarda
ele geen buluntulardan hareketle Dobrostan Ky
yaknlarnda yer alan Topchika Maaras, Neolitik
Dneme tarihlenmektedir.
Ayn ekilde, Tzarevetz Ky yaknlarndaki Srednia
Kamak ve Govedarnika blgelerinde yer alan maara
komplekslerinde duvarlara kaznm yzlerce resim
tespit edilmitir. Bazlarnn astral iaretler olduu
tahmin edilen bu resimler de Neolitik Dneme ta-rihlenmektedir. Stoychev (1998) bu resimlerin bir tr
takvim olduunu ve Ayla Gnein dnemlerini ia-ret ettiini belirtmektedir. Maara duvarlarna gne,
ay, yldzlar gibi birok astral sembol kazma gelenei
bu maaralarda orta alara dek devam etmitir. Bu
da evrende var olan nesnelerle ilgili kltn ve bunla-rn neminin sregeldiinin bir ispatdr.
zel bir neme sahip dier bir maara-tapnak ise Ili-n
