1Folerpas de Novoneyra

XERAIS

Ttulo: Folerpas de Novo

neyra

Autor: Fran Alonso

Editorial: Xerais

Coleccin: Merln

N pxinas: 136

ISBN: 978-84-9914-122

-0

Idade: De 11 anos en dia

nte

2o autorFran Alonso (Vigo, 1963)Estudou a carreira de filoloxa e, ao acabar, comezou a traballar no xornalismo.Desde hai bastantes anos, desenvolve o seu traballo como editor, no mbito dolibro.A sa vocacin de escritor a que sente desde neno. Ademais destes Folerpas deNovoneyra escribiu A vida secreta de Mara Mario, que tamn unha biografadesa escritora tan amiga de Uxo Novoneyra.Fran Alonso poeta e o seu libro infantil Cidades recibiu varios premios. E tamnescribiu historias como O brillo dos elefantes e Cartas de amor.Para os mis pequenos fixo lbum ilustrado, como A casa da duna e A araa e maiseu. Outro libro moi coecido que sau das sas mans a antoloxa de poesa galegaPoetzate.Ademais, escribiu outros moitos libros, ata un total de vinte.Ten o seu domicilio virtual en www.franalonso.eu.

3o libroRecllese do Eplogo do autor.Folerpas de Novoneyra naceu coa intencin de ser un libro de descuberta, deachega, dirixido a revelarlles aos lectores e lectoras infants os pequenos segredosdo poeta, do mundo que habitou e, sobre todo, da sa poesa; como a conciba eque circunstancias motivaron os seus textos. E , ao tempo, unha biografa quenavega buscando a conciliacin permanente entre avida e a obra do poeta, esesdous aspectos que para el resultaron inseparables.Uxo Novoneyra foi un dos poetas galegos mis rigorosos, visionarios e singularesda literatura galega, e a sa obra queda ligada inevitablemente ao sculo XX paradivulgalo.O libro, indubidablemente, bebe de toda a informacin anterior publicada sobreUxo Novoneyra, sen exclusin.S nos queda por dicir que unha obra que vai mis al dun libro para unha datae que se nalgn momento a sa lectura resultara un pouco difcil a estar a axudado mediador que colaborar co autor para mostrar a vida e a obra dun poeta quenon admite a superficialidade nin a banalizacin.

4temas e valoresAs letras galegasDesde 1963, centenario da publicacin de Cantares Gallegos de Rosalade Castro, a Real Academia Galega celebra o 17 de maio como Das dasLetras Galegas, dedicndolle cada ano a un autor ou autora con obra devala e que leve como mnimo dez anos morto. O 2010 correspondeulle

a Novoneyra, despois de que 2009 se dedicara a Ramn Pieiro, un admirador dasa poesa, co que tia coincidido en Compostela.Novoneyra defnese como poeta e vive como poeta. A sa poesa busca a esencia doque sentimos e o que somos, unha poesa que d continuas voltas arredor de simesmo publicando unha e outra vez os mesmos libros revisados e revisitados. Unhapoesa que busca expresarse de maneira mnima concedndolle moita importancia aosilencio, aos espazos en branco, ata conseguir poemas dun s e curto verso. El mesmoo explica en frases como as que seguen: Acabei servindo palabra poeta ou Apoesa como ese cume que ves al lonxe, cando o sobes e entras nel envlvete e nondeixa de facerche preguntas co seu silencio e as cordas da ta sensibilidade brense eo poema tamn ten o seu primeiro respiro con toda a potencialidade que emana daterra.

O poeta da terraque fala da natureza, dos eidos. El mesmo aclara que escribe poesa daTerra, non da paisaxe, porque paisaxe, os que conviven coa terrachmanlle terra . E dentro desa natureza o lobo, como prncipe do reinoda soidade, unha figura mtica que representa a natureza no seu estado

puro e salvaxe.

Un home e un tempoO libro recolle a vida e a obra de Novoneyra situndoa nun lugar e untempo histrico do que achega as coordenadas necesarias para a sacomprensin. A guerra e a posguerra, os tempos da transicin edemocracia. A influencia artstica das vangardas e dos movementos sociais,

culturais, musicais que neses momentos se producan internacionalmente. Asmesmo, este libro recolle mltiples citas e referencias a outros autores e autoras das queachega unha informacin conveniente para o alumnado.

Vida e obra entretecidaEscritor cun perfil comprometido tico e poltico, que denuncia asinxustizas, que traballa a palabra como un labrego a terra, que conservaa riqueza patrimonial do lxico e que vai esencia. Recllese do texto:A identificacin entre a vida e a obra que faca o propio Uxo

Novoneyra responde a esa concepcin do que se chama un poeta total. De feito,

5temas e valoresafirmaba que Os Eidos s fora posible grazas a unha intensa experiencia, na sa vida,de convivencia coa terra: Cada vez psmome mis de aquel estado de Os Eidos. Nonde Os Eidos como libro. () A experiencia de cmo din coel e me instalei naquelmundo, e consegun que aquel mundo me colmase. Uxo Novoneyra ligaba aautenticidade da poesa a ese entrelazo entre a vida e a obra. Explicaba: unha cousaque non pase pola experiencia, pola emocin, non a deixarei pasar pola palabra.

As caractersticas da poesa de NovoneyraAs caractersticas da poesa de Novoneyra: esencia, minimalismo,fonosimbolismo Unha poesa irrepetible preada de topnimos,reducida esencia, feita mnima, comprometida co tempo e osdesfavorecidos.

O CourelO espazo da serra cheo de silencios; un mundo pleno de biodiversidade quesemella permanecer como no principio dos tempos. Novoneyra vveo,retrtao e observa como se vai perdendo, tal como recolle no libroOs Eidos.El a voz do Courel, o poeta da serra, a mesma que est presente nos seus

contos para nenos. O poeta testemua de cmo a xente foi emigrando e abandonandoo rural, e tal como escribe Fran Alonso el vencellaba isto ao desprezo pola culturatradicional galega, que durante sculos se mantivo viva ligada terra e natureza; naspalabras de Novoneyra, A xente aceptou a agona rural. E o goberno aceptou a agonado rural dicindo que inevitable. Actana cunha tranquilidade pavorosa, sen saber quese vai o sentido fundamental do noso pobo: e estaba a reserva ltima da nosa lengua.E concle contundente Onde s queda algun para aguantar dos nomes. O poetarecolle os topnimos, os nomes do lugares de seu, palabras que foron ditas polosantepasados e han de continuar.

Poeta e decidorEl considerbase un decidor, herdeiro desa tradicin de labregos quedurante as sas faenas ou a carn da lareira dican versos, contos,romances ou lendas. Eran os decidores. A Uxo gustballe moito recitar,ou decir pois era unha arte que dominaba, e saba exercer o control da

palabra, saba imprimir a entoacin precisa, saba buscar a emocin en cadamomento. Os seus recitais eran sempre un espectculo deslumbrante, entraable, unacto de intimidade, de emotividade. Del dixo Ramn Pieiro: a poesa dos nososcancioneiros ningun a recita como Novoneyra. El un marabilloso recitador, e estapoesa, de seu difcil, porque foi escrita para cantar con msica, na sa voz acada agran riqueza rtmica e a matizacin ntima que o lector de versos dos nosos das, tandistintos daqueles, apenas percibe.

6actividadesA proposta de actividades que segue xorde das mltiples posibilidades de xogo arredordo texto. Nunca deben ser tomadas, dunha maneira que non sexa simplemente aapertura dun abano de posibilidades para comprendelo algo mellor, darlle voltas,repensaloCada mediador deber escoller aquelas actividades que lle resulten mis interesantes(tendo en conta os obxectivos que o guan) ou crear as sas propias, en base s que acontinuacin se desean.En calquera caso, o mis importante dunha historia lela e comentala. Realizaralgunha actividade en torno a esta lectura ha de ser, en todo caso, complementario doanterior, pero de ningn modo debe ocultar o obxectivo principal que ler e gozar daobra.

Antes da lectura

Co libro na man anticiparemos o seu contido. Observando as capas imaxinaremos dequ poden tratar os poemas e o que podemos atopar neles.

Atenderemos ao que nos suxira o ttulo e a ilustracin da portada. A lectura da contraportada axudaranos a adiantar o argumento do mesmo. Deixamos

que vaian aflorando os coecementos previos acerca da temtica que se cita e damitoloxa.

Identificamos o autor e comentamos o que saibamos acerca del. Podemos axudarnosbuscando na rede, especialmente na Galipedia, na bvg ou a informacin que achegaa editorial. Buscamos outros libros deste autor na biblioteca.

Podemos falar da coleccin, doutros ttulos que coezamos e da opinin que nosmereceron. Revisamos o apartado final doutros ttulos da coleccin e comentamosaqueles que coezamos.

Informmonos doutros libros que nesta mesma coleccin trataron sobre autores aosque tamn s elles dedicou o da das Letras Galegas.

Falamos das expectativas que temos acerca desta obra. Comentamos a imaxe da capa. Documentmonos acerca do seu autor. Pasando as follas do libro e observando o ndice dmonos conta de que consta de

varias partes moi diferentes.; tratemos de definilas.

Ao longo da lectura

Revisamos o ndice e comentamos as historias que pode haber detrs de cada un doscaptulos.

7actividades Identificamos quen narra a historia. O autor vainos contando a vida de Novoneyra como se lle falara ao ouvido a un rapaz

ou rapaza. Vainos aclarando moitas cousas que nos non coecemos ou podemos noncoecer, nun empeo por mostrarnos o valor do home e do poeta. Podemos anotaraqueles aspectos que nos resultan mis difciles, que non entendemos demasiado benpara posteriormente aclaralos con axuda.

Seleccionamos os fragmentos mis interesantes, segundo o noso criterio, para podercompartilos cos compaeiros.

O ttulo de cada un dos captulos ser unha porta de entrada que nos permitiranticipar o contido. Despois de ler cada un deles, podemos crear un ttulo que oresuma.

Podemos ilustrar, segundo o noso gusto, aquelas pasaxes da obra que nos suxiranunha imaxe.

Imos facendo unha listaxe co nome dos intelectuais que van aparecendo no texto coafinalidade de nos documentar un pouco mis.

Preguntmonos: Como nace o apelido Novoneyra? Quen lle comeza a chamar Uxo ao poeta? Que significa, para ti, o ttulo Os Eidos? E Voces Ceibes? Que sinnimos hai de castaa no Courel? Cal a diferenza entre a repblica e a monarqua? Entre a ditadura e a

democracia? Que un golpe militar? A quen se lle chamaba roxo na guerra e na posguerra? Por que? Que significado

tia ser paseado na guerra e nos primeiros tempos de posguerra? Quen eran os galeguistas? Que supn que Novoneyra se exprese publicamente en galego en 1957 no ciclo

de conferencias Homenaje a la poesa gallega? Quen formaba o grupo Brais Pinto? Que se recoece como maio do 68? Publicou Novoneyra algn libro que non estivera escrito en galego? Que unha elexa? Que aspectos non entendemos desta obra? Que dbidas ou necesidade de

informacin nos crea? A que se chama Action Painting? E beatnik? En que poemas podedes ver o compromiso de Novoneyra cos desfavorecidos, coas

grandes causas? Que se agacha detrs das siglas AELG? En que notamos a identificacin entre a vida e a obra de Novoneyra?

8actividades Quen era Mara Mario? A quen dedica os seus libros? En que traballou Novoneyra na radio e na televisin? Como se chamou o primeiro lbum de banda deseada galega da autora de

Raimundo Patio e Xaqun Marn? Na pxina 20 ctansenos unha serie de poetas estranxeiros. Comentade se coecedes

a algn deles. Podedes distribulos entre vs e que cada grupo busque informacinou un poema de cada un deles.

No texto, ademais de nomes de escritores, aparecen recollidos os nomes de variospintores. Buscmolos e, a continuacin, localizamos algunha das obras destescreadores.

Ata hai pouco tempo o Servizo Militar era obrigatorio e todos os homes o tian querealizar, igual que fixo Novoneyra. Recolle as experiencias de algun que o pasara,podes entrevistar aos teus familiares, e indaga cando deixou de existir.

Localizamos un cadro no que se representa o ambiente artstico do caf Gijn deMadrid.

Dsenos que Novoneyra la moito nas bibliotecas, tanto na do Crculo das Artes deLugo como na Nacional de Madrid ou nas doutros lugares. Nelas puido entrar encontacto cos mellores libros, inaccesibles no mercado. Comentemos a opinin quens temos das bibliotecas que coecemos e o que al encontramos.

Escollamos palabras que teen un eco especial na poesa e na vida de Novoneyra:lume, neve, antepasados, lobo Que significado teen para o poeta do Courel? Cal o que nos lles damos?

Podemos ir situando algn dos lugares da montaa de Lugo citados no librovalndonos dun mapa ou do Google Earth.

Da mesma maneira, situamos as cidades nas que viviu o poeta. Facemos a rbore xenealxica de Uxo Novoneyra. Realizamos unha lia cronolxica na que apuntamos aqueles datos que nos resultan

fundamentais. Falamos do Courel. Aqueles que viaxaran al ou que tean familia pola zona podern

achegar mis informacin; os demais podern tentar coecelo a travs dos mltiplesdatos que atoparn na biblioteca ou na rede.

A cantidade de topnimos que usa Novoneyra na sa poesa pode converterse nunestupendo motivo para coecelos a vista de paxaro se nos valemos de Google Earth.

Recollede vs o nome dos lugares da vosa zona e creade poemas con eles. Documentmonos acerca do colectivo Ronseltz e Letras de Cal. Na pxina 37 flase do coecemento que Novoneyra ten do canto dos paxaros. o

normal en algun que vive no campo e que ten interese polas cousas da natureza.Avaliemos os nosos coecementos ao respecto.

9actividades Animmonos a ilustrar algunha das escenas que se describen no libro de Fran Alonso. Recollemos as caractersticas da poesa de Novoneyra das que fala Fran Alonso e

explicmolas: existencia de topnimos, brevidade, presenza do silencio, o xogo cossons, a lingua dun lugar, revisin continua da obra, a esencia da poesa

A de Novoneyra era unha maneira moi especial de recitar, de dicir os versos, tanto ospropios coma os alleos. Aproveitade para escoitalo e opinade sobre o seu modo dedeclamar.

Escollemos breves poemas de Novoneyra e imos escribndoos a modo de carteis,pancartas, graffitis nos lugares do patio que se nos permitan para dalos a coecer.

Recitamos Letana de Galicia entre varios, cunha voz que adianta o poema e varias vez a modo de coro.

Intentamos ler Vietnam canto dunha maneira actual, cunha msica moi dopresente Lembremos que el se move nos ritmos mis actuais e que a respecto destepoema confesa que est influenciado polo jazz, porque sendo un home do Courelestaba na vangarda do mundo.

Buscamos, na sa obra, poemas de compromiso e denuncia. Novoneyra leva moitos anos sendo un clsico. Convrtese no representante da mellor

poesa galega polos anos cincuenta e non necesita que lle sexa concedido o Da dasLetras para acadar o recoecemento que merece. Mesmo o ttulo do libro de MndezFerrn De Pondal a Novoneyra centrado no estudo da poesa galega da conta do seusignificado dentro da poesa galega. Que outros poetas actuais vos parecenimportantes?

Despois de entrar na sa poesa, animmonos a escribir algn poema caligrfico aoseu estilo.

Novoneyra viaxa do Courel a Compostela, que representa a promesa dunha Galicialiberada, a esperanza futura. Abride un debate e comentade que aspectos son os quecoartan a vosa liberdade.

Indagamos que son os haikus. Este modelo de composicin potica foi practicadatamn por autores galegos: Novoneyra, Helena Villar Janeiro, O Leo Buscamosunha pequena mostra haikus galegos e compartmola cos compaeiros. O que seanime pode escribir algn.

Na pxina 84 refrese unha ancdota na que Novoneyra comenta como un home dia mia casa! de mis de dez maneiras diferentes. Probemos a facelo cun verso quenos guste.

Comentemos as seguintes frases de Novoneyra: Acabei servindo palabra poeta. Unha cousa que non pase pola experiencia, pola emocin, non a deixarei pasar

pola palabra. Entramos en cada unha das pxinas que se recollen no apartado Uxo Novoneyra na

rede e noutras que vaiamos atopando ns.

10

actividades Revisamos a nosa lia cronolxica coa axuda do apartado Cronoloxa. Deleitmonos lendo a poesa de Novoneyra, na Antoloxa potica que nos adxunta

Fran Alonso e nos libros aos que teamos acceso. Escollamos os que nos gusten mis para realizar un recital potico. Xoguemos a

poerlles msica, a dicilos buscando o ritmo propio que o poeta lle quixo dar ou oque ns lle engadimos.

Imos pxina web Son de Poeta e escoitamos os seus versos musicados. Entramos en YouTube e vemos ao poeta mentres fala. Algun (Francisco Umbral) dixo de Novoneyra era o nico poeta que poda estar no

lugar dos pintores nos caf Gijn, cal ser a razn? Un s verso pode exercer a funcin de estrofa e mesmo pode ocupar un poema, un

recurso que emprega Novoneyra e algns poetas contemporneos. CHOVE para queeu soe ou NEVA para atenuar o MUNDO son algns exemplos que aparecen naantoloxa. Imita agora ao escritor e espreme ben os miolos para producir un par depoemas deste tipo.

O apartado de antoloxa recolle unha serie de poemas carentes de ttulo.Poermosllo ns, pero ollo: s empregaremos unha palabra.

Despois da lectura

Antes de perder o mundo no que nos instalamos mentres liamos a obra, facemos unhanube de conceptos con todo o que nos suxeriu a lectura: serra, silencio

Podemos poer en comn que foi o que mis nos chamou a atencin da vida deNovoneyra.

Entramos en http://www.opacmeiga.rbgalicia.org e escribimos agora un comentarioindividual sobre o libro.

Tal como nos conta Fran Alonso, Novoneyra deixou publicados tres contosdestinados a nenos e nenas nos que se reflicte o mundo do Courel e a sa fala. Podenresultar algo difciles pola cantidade de lxico propio que recolle, pero trtase de legarun patrimonio de palabras que necesitan adopcin. Animmonos a ler eses libros eescollemos a voz que mis nos gusta co fin de adoptala. Que motivos che leva a faceresa escolla? Por que esa e non outra?

O Courel unha serra, un lugar fermoso cunha biodiversidade que admira aosbilogos de todo o mundo. Non obstante, est correndo perigo, tal e como se berradesde a plataforma SOS Courel. Indaga que est a pasar al, na actualidade.

Unha vez rematada a lectura realizamos unha posta en comn para comentarmos asnosas opinins e planificar outros encontros arredor daqueles aspectos sobre os quequeremos deternos (ex: a situacin do galego).

11

actividades Podemos escribirlle unha carta ou un correo electrnico ao autor comentndolle a

nosa opinin sobre este libro e suxerndolle outros temas sobre os que nos gustaraque escribira.

Entramos na sa bitcora para saber algo mis acerca del. Visitamos a entrada que lle dedica a Galipedia ao poeta lucense e ampliamos a sa

entrada. Lemos detidamente os primeiros pargrafos do Eplogo do autor, no que se nos

declaran as intencins da obra. Cres que Fran Alonso logra o seu obxectivo? Se che gustou este libro de Fran Alonso, podes buscar na biblioteca A vida secreta deMara Mario e lelo.

Se xa liches A vida secreta de Mara Mario, aprendiches cousas sobre Novoneyra quenon estn neste libro?

Realizamos unha exposicin con todos os libros de Novoneyra que temos nabiblioteca.

Resumimos o argumento desta historia. Pasamos a obra a cmic. Podemos elaborar a nosa banda deseada de forma manual

ou dixital e colgala na rede para que todos as podamos ler. Aqueles que leran a saga de O Brindo de ouro, de Xess Manuel Marcos, podern

achegar a sa percepcin acerca da coincidencia ,ou non, dos lugares e dos nomescompartidos con Novoneyra. Un un mundo tomado da a realidade, outro daficcin.

Agora o momento de afondar na obra do poeta Novoneyra, de gozala unha vezcomprendido o seu mundo. Lemos os seus poemas, escoitmolos na sa voz oumusicados

Se este libro nos gustou podemos ler outros do autor, Fran Alonso. O autor da portada do libro o mesmo que ilustrou Ilda, o lobo, o corzo e o xabarn.

Documentmonos sobre el. Relacionamos a novela con outros libros e con algunha pelcula.Coecer a Novoneyra, lelo, lvanos ao Courel. Esa visita pode ser a actividade finaldesta experiencia. Camiar Devesa da Rogueira na primavera ou no outono, visitaros lugares que sosteen os topnimos, levar as palabras do poeta ao lugar que asinspirou

12

Pilar Sampedro e Maruxa Caamao, 2010 Edicins Xerais de Galicia, S.A., 2010Depsito legal: VG 413-2010

Pedidos a:Comercial Grupo AnayaP o l g o n o P o c o m a c oAvenida 3 Edificio DianaNave 4 Baixo 15190 A CoruaTelf.: 981 171 641 / Fax: 981 171 647

EDICINS XERAIS DE GALICIA

XERAISDoutor Maran, 12. 36211 VigoApartado Postal 1446. 36200 VigoTelfonos (986) 21 48 88 - 21 48 80T e l e f a x : ( 9 8 6 ) 2 0 1 3 6 6Correo electrnico: xerais@xerais.esh t t p : / / w w w . x e r a i s . e s /