NOVI NALAZI IZ SARKOFAGÂ NA MARUSINCU

EMA VIŠIĆ-LJUBIĆ UDK: 904(497.5 Solin):726.54Arheološki muzej u Splitu 904:726.829HR - Split, Zrinsko-Frankopanska 25 Izvorni znanstveni članak

Primljeno: 30. III. 2011.

U članku su obrađeni nalazi otkriveni prilikom istraživanja unutrašnjosti sarkofaga pronađenih u sjevernom dijelu transepta tzv. basilicae discoper-tae (Raum I). U sarkofazima, koji su još u antici bili razbijeni i opljačkani, pronađeni su posmrtni ostatci pokojnika i manji kameni ulomci, koji su pri-padali interijeru bazilike. Među njima su ulomci natpisne ploče i mramorne menze, plitkoreljefno dekorirani ostatci crkvenoga namještaja te fragmenti stakla i keramike.*

Marusinac je jedan od poznatih cemeterija starokršćanske Salone, smješten sjeverno od grada. Na tome lokalitetu gdje se štovao kult muče-nika Anastazija, ali i pseudorelikvije sv. Menasa, otkriven je arhitekton-ski sklop dvojnih bazilika i mauzolej u kojemu je jedna bogata Saloni-tanka položila Anastazijevo tijelo, koje je kasnije preneseno u konfesiju južne bazilike.

Interpretacija oblika sjeverne bazilike, koju je Ejnar Dyggve smatrao „otkrivenom bazilikom“, izazvala je oprečna mišljenja među stručnjacima

615615

*Tijekom dugogodišnjeg rada u splitskom Arheološkom muzeju prof. dr. sc. Emi-lio Marin se na osobit način posvetio starokršćanskom razdoblju u Saloni, nastavljajući pritom i tradiciju međunarodne arheološke suradnje, koja je rezultirala kapitalnim znan-stvenim publikacijama. Svoj doprinos starokršćanskoj arheologiji dao je i pokretanjem novih sustavnih istraživanja bazilikalno-cemeterijalng kompleksa na Marusincu. Stoga mi je osobita čast, što se ovaj rad o nalazima s Marusinca objavljuje kao prilog u Zborniku posvećenom profesoru Emiliju Marinu, koji je svojim istraživanjima upotpunio naše spo-znaje o tom značajnom starokršćanskom lokalitetu.

Ivanka Vukšić (restauratorica AMS-a) je izradila i obradila fotografi je, a Borko Vješ-nica (restaurator AMS-a) je očistio i zalijepio ulomke natpisa.

Kačić, Split, 2009.-2011., 41-43

616

s područja starokršćanske arheologije.1 Zahvaljujući istraživanjima sjever-nog dijela tzv. basilicae discopertae, pod vodstvom Emilija Marina, otkri-ven je u cijelosti taj dio bazilike,2 koji je ranije bio prezentiran i tumačen na temelju ograničeno provedenih sondažnih istraživanja E. Dyggvea3. Rezul-tati revizijskih istraživanja, koja je proveo E. Marin, omogućili su potpuni-je sagledavanje izgleda sjevernoga dijela bazilike, koji se nije u potpunosti podudarao s Dyggveovim prijedlogom tlocrta toga dijela građevine.4

Tijekom arheoloških radova 1993. godine, koji su se odvijali u sjever-nom dijelu transepta (Raum I), otkriveni su ispod razine poda sarkofazi položeni na zdravicu (tupinu). Njihovi poklopci su razbijeni, što očito uka-zuje na to da su nakon pada Salone bili opljačkani. Tri anepigrafska sar-kofaga su položena u smjeru istok-zapad, a s njihove zapadne strane je ispod kamenoga popločanja smješten još jedan sarkofag položen u smjeru sjever-jug. Na njegovoj prednjoj strani je uklesan natpis na grčkom jeziku, a epitaf otkriva da je u sarkofagu sahranjen bogati trgovac Anatolij iz Kla-udiopolisa u Bitiniji. Natpis je datiran u kraj 4. st.5 Tijekom te kampanje je otkriven i djelomice sačuvan pod, koji se nalazio nad sarkofazima. Bio je prekriven mozaikom od kojega se na pojedinim mjestima sačuvala bijela rubna traka i dio višebojnoga geometrijskog motiva. In situ su pronađeni i ulomci dvaju natpisa uklesanih u mramorne ploče, koje su bile sastavni dio poda. Jedan od tih natpisa je sastavljen od većeg broja ulomaka i datiran u prvo desetljeće 5. st.6

Istraživanja u sjevernom dijelu transepta (Raum I) nastavljena su 2006. pod vodstvom Eme Višić-Ljubić i obuhvatila su otkrivanje unutrašnjo-sti sarkofaga.7 U svim sarkofazima su pronađeni skeleti, kojima su kosti bile ispremiješane, a među kostima pokojnika su pronađeni manji kameni ulomci, koji su najvjerojatnije pripadali interijeru bazilike. To se odnosi na ulomke plitkoreljefno dekoriranih kamenih ploča, dva ulomka menze izra-đena od bijelog mramora i četiri ulomka ploče od fi noga, veoma kvalitet-

1. Za sažeti pregled stručnih mišljenja u svezi Dyggveova tumačenje izgleda tzv. basilicae discopertae vidi: EMILIO MARIN, Nova istraživanja na Marusincu u Saloni, Diadora,15, Zadar 1993, 262, 263; E. MARIN, Marusinac-Salona: Novitates (uz epigraf-ski dodatak Denisa Feissela), Acta CIAC, 510-512.

2. E. MARIN, Nav. djela.3. FS III, Na tlocrtu prikazanom na Taf 1. može se vidjeti u kojim je gabaritima istra-

žen prostor sjevernog dijela građevine tijekom Dyggveovih radova.4. E. MARIN, Nova istraživanja na Marusincu u Saloni, Diadora, 15, Zadar 1993, 268.5. Salona IV, tom II, 1180, 1181, br. 795.6. Salona IV, tom I, 329, 330, br. 109.7. EMA VIŠIĆ-LJUBIĆ, Salona-Marusinac, Hrvatski arheološki godišnjak, 3/2006,

Zagreb 2007, 426-428.

E. Višić-Ljubić, Nalazi iz sarkofagâ na Marusincu

617

nog bijelog vapnenca, na kojima su sačuvani dijelovi natpisa. Sitni nalazi su zastupljeni jednim neklasifi ciranim novčićem, olovnim trakama, jednim čavlom te ulomcima kasnoantičkog stakla i keramike. Pronađeno je i neko-liko manjih ulomaka zidne žbuke s ostatcima oslika oker-žute boje, jedan ulomak ukrašen dvjema prugama svjetlije i tamnije plave boje, dva ulomka mramorne oplate, te oko stotinjak raznobojnih kockica mozaika, koje su pripadale mozaičkom podu prostorije.

Među navedenim nalazima su osobito zanimljiva četiri ulomka nepot-puno sačuvana natpisa, koji su pronađeni u sarkofazima br. 2 i 3. Tri ulom-ka8 se međusobno spajaju i predstavljaju desni donji završetak natpisa. Sa-čuvana širina spojenog dijela ploče iznosi najviše 22 cm, visina 16,5 cm, dok joj se debljina stanjuje od vrha prema dnu (od 1,8 do 1,3 cm ). Poleđina je zaravnjena i na njoj je sačuvan deblji sloj žbuke. Na prednjoj strani je urezan natpis od kojega su djelomice sačuvana dva posljednja retka, iznad kojih se uočavaju tragovi triju slova. Slova su plitko klesana, izdužena i rustična, ali ujednačene visine (5 cm). Posebice se svojim oblikom isti-če slovo A koje se u takvoj formi (s razlomljenom vodoravnom hastom) učestalo pojavljuje na natpisima iz Salone od posljednje četvrtine 4. st.

8. Inventirani su pod inv. oznakom 39619.

Sl. 1. Raum I s otkrivenim sarkofazima (dio tlocrta preuzet iz: E. MARIN,Marusinac-Salona, Novitates, Acta CIAC, Taf. 176, fi g. 1)

Kačić, Split, 2009.-2011., 41-43

618

Takva forma slova A je gotovo u potpunosti prevladala od početka 5. st. Prema oblikovanju se također izdvaja i slovo M, kojemu se središnji dio ne nastavlja do dna, nego završava po sredini njegove visine. U takvom se obliku na salonitanskim natpisima počinje pojavljivati u isto vrijeme kao i opisano slovo A, međutim u češćoj je upotrebi od polovice 5. st.9 Između redaka se primjećuju plitko urezane pomoćne crte razmaka od 6 do 7 mm.

U prvom retku su sačuvani donji dijelovi slova i to dvije vodoravne ha-ste, koje bi mogle predstavljati slova L i E. Iza njih je vidljiv razmak i donji dio početnoga slova nove riječi. Prepoznaje se dio okomite haste na koju se nastavlja prema gore zaobljena crta što sugerira da se radi o slovu D ili B. S obzirom na predloženu restituciju, u obzir dolazi slovo D kao početno slovo riječi D[IE], nakon koje je slijedila oznaka broja dana prije kalenda. Mogla je biti izražena riječju pridie ili brojčanom oznakom. U slijedećem redu je sačuvano pet slova. Prvo sačuvano slovo je L, koje predstavlja za-dnje slovo kratice KAL (od Kalendas), a potom slijedi triangula distingu-ens i dio riječi MARTIAS, od koje se završna slova AS nalaze u posljed-njem retku. S desne strane tih slova je urezan oveći list bršljana rustične izradbe, koji ispunja desni kut ploče. Bršljan je motiv koji se često nalazi na natpisima kao znak razmaka među riječima, tzv. hedera distinguens. Na ovom se natpisu njegov prikaz ističe veličinom i vjerojatno je uz simboliku smrti i vječnoga života (života u Kristu)10 imao i dekorativnu ulogu.

Ovoj natpisnoj ploči najvjerojatnije pripada i ulomak dimenzija 5,3x4,7x1,6 cm, na kojemu je sačuvan desni rub ploče.11 Na njemu su ure-zana slova nepotpuno sačuvane visine. Krajnje je slovo O, do njega naj-vjerojatnije I, a ispred još jedno slovo od kojega je sačuvan samo mali dio okomite haste (H, M ili N). Slova su nešto izduženija (osobito O) i gušće raspoređena nego na ostalom dijelu natpisa. S obzirom na debljinu ploče, koja se stanjuje od vrha prema dnu, ulomak bi se mogao ukomponirati u redak iznad prethodno opisanih ulomaka.

Tijekom istraživanja Raum-a I, 1993., pronađen je u sloju iznad sarkofa-ga, ulomak natpisa12 (10,6x6,1x2,2 cm) koji bi mogao predstavljati početni dio natpisne ploče čiji su ulomci pronađeni u sarkofazima. Izrađen je od iste

9. Tablice u kojima su prikazane inačice slova, koja se pojavljuju na salonitanskim natpisima uz naznaku njihove učestalosti u određenom vremenskom periodu, objavljene su u: Salona IV , tom I, 126-131.

10. Leksikon ikonografi je, liturgike i simbolike zapadnog kršćanstva, ur. Anđelko Ba-durina, Zagreb 1979, s. v. bršljan, 178.

11. Inventiran je pod inv. oznakom 40884.12. Predmet je inventiran pod inv. oznakom 40881. Zahvaljujem prof. dr. E. Marinu

na dopuštenju za objavu ovoga ulomka.

E. Višić-Ljubić, Nalazi iz sarkofagâ na Marusincu

619

vrste kamena, ali je nešto deblji. Na njemu su sačuvani početni dijelovi prvih dvaju redaka natpisa. U prvom je urezan kristogram13, tj. monogramatski križ a u drugom se mogu pročitati slova IV, iako nisu sačuvana u punoj visini. Između ta dva retka su urezane dvije pomoćne crte jednakoga razmaka kao na ulomcima natpisa koji su otkriveni u sarkofazima. Kao na brojnim kršćan-skim natpisima, vjerojatno je i ovaj započinjao jednom od uobičajenih for-mula poput depositio, depositus/a est, in pace (re)quiescit, hic iacet ili bonae memoriae, koja je mogla biti navedena i u obliku kratice. Slijedila bi nakon kristograma, dok je u drugom retku bilo uklesano ime umrle osobe. Monogra-matski križ na početku natpisa sastoji se od otvorenog križa kojemu gornji dio okomite haste završava grčkim slovom P (rho). Takav križ predstavlja jedno-stavniju formu monogramatskog križa, budući da se u Saloni pojavljuje i u složenijoj kompozicijskoj shemi poput prikaza s urezanim eshatološkim slo-vima α i ω ispod vodoravnih hasta križa te unutar kružnice. Natpisi iz Salone s monogramatskim križem uglavnom se datiraju u 4. i 5. st.14 što ne isključuje pojavu ovoga motiva i u kasnijem razdoblju. Takav oblik križa je u Saloni evidentiran na oko 20 natpisa15 i to u većem postotku na grčkim natpisima.16 Osim toga, prikaz jednostavnoga monogramatskog križa u Saloni je učestaliji od prikaza tzv. Konstantinova monograma koji je evidentiran na 9 natpisa.17 Osim na natpisima, prikaz monogramatskog križa je u Saloni dokumentiran na oslici jedne zidane grobnice na Kapljuču koja se datira u kraj 4. i početak 5. st.,18 kao i na starokršćanskim keramičkim svjetiljkama.19

13. O monogramima s Kristovim imenom i njihovim tipovima pogledaj u: PASQUA-LE TESTINI, Archeologia cristiana, Bari 1980, 354 i d.; ORAZIO MARUCCHI, Manu-ale di archeologia cristiana, Roma 1908, 216 i d.

14. Salona IV, tom I, 41, 95. Kao najstariji prikaz monogramatskoga križa se navodi onaj sa sarkofaga koji je pronađen na Manastirinama i datiran u vrijeme nakon 375. godine (usp. Salona IV, 399, 400, br. 158). Međutim, ne može se sigurno utvrditi je li na njemu prikazan tzv. Konstantinov monogram ili jednostavniji monogramatski križ budući da se taj dio natpisa izgubio.

15. Salona IV, 95.16. U Korpusu salonitanskih starokršćanskih natpisa, koji je objavljen u Salona IV,

monogramatski križ se pojavljuje na 15 latinskih natpisa (od 742 objavljena) i na 5 grčkih (od 83 objavljena) natpisa. Dva monogramatska križa (na početku i na kraju natpisa) su uklesana i na sarkofagu trgovca Anatolija u Raum-u I.

17. Salona IV, tom I, 94. tzv. Konstantinov monogram je inače učestaliji od prikaza monogramatskog križa. Vidi: P. TESTINI, Nav. dj., 355. U Saloni se najstariji prikaz tzv. Konstantinova monograma ili krizmona pojavljuje na sarkofagu s uklesanim epitafom, koji je prema konzulima datiran u 360. godinu (Salona IV, tom I, 393-397, br. 155).

18. RS I, 136, 137, sl. 127, 129.19. JAGODA MARDEŠIĆ, Glinene svjetiljke, u: Salona Christiana, ur. E. Marin,

Split 1994, 272, kat br. 1, 6, 7.

Kačić, Split, 2009.-2011., 41-43

620

S obzirom da natpis na ulomcima ploče iz Raum-a I nije potpuno sačuvan, njegova restitucija je samo djelomice mo-guća (sl. 2.). Uz pretpostavku da svi na-vedeni ulomci predstavljaju dijelove iste cjeline, natpis je moguće rekonstruirati u sljedećem obliku:

(monogramatski križ)[...]IV[...][...]N?IO[...]LE D[IE ...][KA]L(endas) • MARTI AS (hedera)

Sl. 2. Predložena restitucija natpisa

Prijevod: [...]Ju....... dan prije martovskih kalenda, ili [...]Ju....... ? dana prije martovskih kalenda.

Prema svemu navedenom, natpis se očito nalazio na starokršćanskoj nadgrobnoj ploči, koja je bila postavljena nad grobom muške ili ženske osobe, čije ime počinje slovima IV. Iz natpisa se sa sigurnošću može išči-tati samo period u godini kada je osoba preminula ili kada je obavljena depozicija. S obzirom da dio natpisa, koji se odnosi na točan dan nedostaje, možemo zaključiti da se to dogodilo u drugoj polovici drugoga mjeseca, odnosno prije 1. marta (1. ožujka po julijanskom kalendaru).

S obzirom na paleografsku analizu, kao i na pojavu monogramatskog križa, natpis se može datirati krajem 4. i u 5. st. Ostatci žbuke na poleđini natpisne ploče indiciraju da je bila ukomponirana u mozaički pod, koji je ukrašavao prostor iznad sarkofaga u Raum-u I.20

U sarkofazima br. 2 i 3 su tijekom istraživanja 2006. pronađena dva ulomka mramorne menze21 sličnog oblika i profi lacije (sl. 3). Ulomci se međusobno ne spajaju, a s obzirom na neke razlike u izvedbi, ne možemo sa sigurnošću tvrditi da pripadaju istoj menzi. Oba ulomka pripadaju četvr-tastim menzama zaravnjena i žlijebom profi lirana ruba. Vanjske površine

20. S obzirom na dataciju in situ pronađenih natpisa, E. Marin smatra da je uređenje Raum-a I uslijedilo nakon 400. godine: E. MARIN, Nav. dj. 513.

21. Ulomci menze su inventirani pod inv. oznakama 39625 a (veći ulomak) i 39625 b (manji ulomak).

E. Višić-Ljubić, Nalazi iz sarkofagâ na Marusincu

621

su udubljene, a na unutarnjoj strani je konkavno zaobljeni prijelaz prema središnjem dijelu menze. Veći ulomak dimenzija 21x10,5x5,8 cm, koji je pronađen u najsjevernije položenom sarkofagu (br. 3), predstavlja dio jed-ne već objavljene anepigrafske menze,22 koja se sastoji od tri ulomka. Ti ulomci se međusobno ne spajaju,23 ali novopronađeni dio menze čini cjeli-nu s jednim od tih triju ulomaka (sl. 4).24

Na prostoru Marusinca je pronađen veći broj mramornih menzi,25 od kojih je 18 četvrtasta oblika. Neke su predstavljene samo jednim ulom-kom, a neke su spojene od većeg broja fragmenata. Na samo četiri menze su sačuvani uklesani natpisi, na temelju kojih doznajemo da su se nalazile na grobovima biskupa.26 Preostale se uglavnom smatraju anepigrafskim.27

22. Salona I,163, VIIg 10.23. Tijekom istraživanja 1993., u sjevernom dijelu bazilike su pronađena dva ulomka

menze, koja su inventirana pod inventarnim oznakama E 1254 i E 1260. Ta dva ulomka su pripojena jednom već ranije pronađenom dijelu menze pod inv. br. E 844 s kojim čine jednu cjelinu.

24. Ulomak pod inv. br. E 1254 izravno se spaja s većim ulomkom pronađenim 2006. u sarkofagu br. 3.

25. O menzama s Marusinca pogledaj u: NOËL DUVAL, Mensae funéraires de Sirmi-um et de Salone, VAHD 77, Split 1984, 218-222; Salona I, 122, 123, 158, 159.

26. Na Marusincu su pronađeni ulomci menze s Justinovim imenom (Salona IV, tom I, 267, 268, br. 75), a također i ulomci menze s imenom Honorija I. ili II. koja se datira u 6. st. Tri ulomka te menze su otkrivena prilikom istraživanja Raum-a I 1991. i 1993. (Salona IV, tom I, 265-267, 74). Na preostalim dvjema menzama imena biskupa nisu sačuvana (Salona IV, tom I, 270, 271, br. 77; 275, 276, br. 80).

27. O starokršćanskim anepigrafskim menzama s Marusinca i njihovoj upotrebi usp. Salona I, 158, 159.

Sl. 3. Ulomci menzi(crtež: I. Vukšić)

Sl. 4. Spojeni ulomci menze

Kačić, Split, 2009.-2011., 41-43

622

Dijelovima interijera bazilike pripadala su i dva kamena ulomka ukra-šena geometrijskim motivima. U sarkofagu br. 2 pronađen je ulomak plu-teja28 (23x19x6,5 cm) od vapnenca ukrašena motivom ljuski, pri čemu je dekorativna shema izvedena plitkoreljefnim jednoprutim vrpcama (sl. 5). Motiv ljuski predstavlja čest dekorativni element interijera starokršćanskih crkava, kojim su ukrašavani razni dijelovi crkvenog namještaja, tranzene29 i mozaički podovi30. U Saloni je pronađeno nekoliko ulomaka pluteja s motivom koji je gotovo identičan primjerku iz Raum-a I.31 Među njima su i dva ulomka s Marusinca,32 a fi noćom obrade u toj skupini se osobito ističe dio pluteja izrađen od bijeloga mramora, kojemu nije poznato toč-no mjesta nalaza.33 Veoma slično ukrašene pluteje nalazimo na području Italije i to osobito u velikim centrima, Ravenni i Rimu. Na ulomku pluteja iz Ravenne, datiranom u 6. st., ljuske su izvedene plitkoreljefnom jedno-prutom vrpcom zaobljene površine34 i u potpunosti su analogne ukrasu našega pluteja. Za razliku od njih, na plutejima s rimskih lokaliteta, dati-ranim u 5. i početak 6. st., motivi ljuske su izvedeni u dubokom reljefu i zaravnjene su površine.35

U sarkofagu br. 3 je pronađen masivni ulomak ažurirane ploče di-menzija 29x20x10 cm, koji bi mogao predstavljati dio pluteja ili tran-zene (sl. 6).36 Poleđina je grubo obrađena, a ukras formiran dvoprutim vrpcama. Sačuvan je dio stepenasto profi lirana ruba kuta i početak polja ukrašena rešetkastim motivom, koji tvori romboidne otvore. S Marusin-ca je poznato još nekoliko ulomaka pluteja ili tranzena s veoma slično koncipiranim motivom.37 Takav je motiv zastupljen i na jednoj strani pluteja iz Omiša.38

28. Predmet je inventiran pod inv. oznakom 39615.29. RS I, sl. 38, 58-60, sl. 77, Kapljuč; Salona I, III.d.2.30. Motiv ljuski je dokumentiran na mozaičnim podovima u bazilikama na Kapljuču

(RS I, 117-119, Pl. IV, V) i Marusincu (FS III, 71, 72, Abb. 90, A/40, Abb. 93, J/22).31. Salona I, X.c.22, X.c.61, X.c.64.32. Salona I, X.c.63, X.c.73.33. Salona I, str. 246. pl. XCII X.b.20; XI.20 (E 869) ažurirana ploča od mramora.34. PATRIZIA ANGIOLINI MARTINELLI, Corpus della scultura paleocristiana bi-

zantina ed altomedioevale di Ravenna, Roma 1968, 59, 60, 84 a.35. LETIZIA PANI ERMINI, Corpus della scultura altomedievale VII, La diocesi di

Roma, II, Spoleto 1974, T. XXXV-XXXIX (ulomci iz Mercati di Traiano), ALESSAN-DRA MELUCCO VACCARO, Corpus della scultura altomedievale VII, La diocesi di Roma, III, Spoleto 1974., T. X, 30 (ulomak iz S. Giovanni a Porta Latina).

36. Ulomak je inventiran pod inv. ozn. 39613.37. FS III, T. 6, 13-17, 24.38. Salona II, Pl.XLIII, 3. Za razliku od ulomka pluteja iz Raum-a I, omiški primjerak

nije perforiran.

E. Višić-Ljubić, Nalazi iz sarkofagâ na Marusincu

623

Sl. 5. Ulomak pluteja Sl. 6. Ulomak pluteja ili tranzene

U sarkofazima su pronađeni i fragmenti staklenih predmeta (sl. 7). Najviše ih je bilo u drugom sarkofagu, dok u četvrtom nije bilo nalaza. Među njima je nekoliko ulomaka oboda i jedna okrugla stopica noge ka-snoantičke staklene čaše – kaleža (sl. 7, 1), koja je u liturgiji mogla biti korištena i kao svjetiljka uljanica (zavjetni lumin). Na starokršćanskim lokalitetima u Dalmaciji, njihovi su ostatci sačuvani u većem broju, a datacija im se može postaviti u široki vremenski raspon od 4. do 7. st.39 Jedan ulomak ručkice maslinasto-zelene boje (sl. 7, 3), zasigurno je pri-padao svjetiljki u obliku šalice s uvučenim dnom ili svjetiljki u obliku lijevka sa šupljim cilindričnim završetkom. Takve svjetiljke su također uobičajeni nalazi na starokršćanskim lokalitetima, a kronološki ih može-mo pratiti već od kraja 4. st.40 U sarkofagu br. 2 je pronađen i jedan mali ulomak ukrašen dvjema tankim spiralnim nitima, koji bi mogao predstav-ljati dio cilindričnoga vrata vrča (sl. 7, 2 ). Takvi vrčevi se pojavljuju od 4. st. na području cijeloga Rimskog Carstva.41

39. ZRINKA BULJEVIĆ, Kasnoantičko staklo, u: Salona Christiana, ur. E. Marin, Split 1994, 258-264, kat br. 14, 15; IVO FADIĆ, Kasnoantičko staklo u Gatima, u: Gata crkva Justinijanova doba, Split 1994, 213-226; MIROSLAVA TOPIĆ, Staklo, u: Ad basi-licas pictas, Split 1999, 95, 97.

40. I. FADIĆ, Nav. dj., 221, 222.41. Z. BULJEVIĆ, Nav. dj., 258-260, kat. br. 2; M. TOPIĆ, Nav. dj., 95, sl. 1; I. FA-

DIĆ, Kolekcija antičkog stakla, u: Pax et bonum FF – AM. Arheološka zbirka Franjevač-kog samostana u Sinju, ur. M. Topić, Sinj 2008, 160-162, sl. 4.

Kačić, Split, 2009.-2011., 41-43

624

Sl. 7. Ulomci stakla

Ulomci amfora istočnomediteranskoga i sjevernoafričkoga podrijetla mogu se datirati u od 5. do 7. st. Veći dio tih nalaza je, s obzirom na ostat-ke morta na stijenkama, očito služio u sekundarnoj uporabi kao građevni materijal.

Predmeti pronađeni u sarkofazima, koji su se nalazili ispod poda Ra-um-a I, pružaju dodatan prilog u otkrivanju izgleda interijera ovoga dije-la bazilike. Ulomci crkvenoga namještaja ukrašeni jednoprutim ljuskama, kao i dvoprutim rešetkastim motivom, pripadaju poznatom dekorativnom repertoaru 5. i 6. st. Analogno oblikovane motive nalazimo i u starokršćan-skim središtima Italije, a osobito u Ravenni. Pronađeni ulomci nadgrobne ploče s natpisom i ulomci menza potvrđuju grobišnu funkcija ovog dijela bazilike, u kojemu su najvjerojatnije bili pokopani bogatiji i ugledniji gra-đani Salone, a možda i predstavnici crkvene vlasti.

KRATICEActa CIAC = Acta Congressus internationalis XIV archaeologiae christianae

(1999), Wien – Città del Vaticano 2006.FS III = EJNAR DYGGVE, RUDOLF EGGER, Forschungen in Salona III,

Wien 1939.RS I = JOHANNES BRØNDSTED, EJNAR DYGGVE, Recherches à Salone

I, Copenhague 1928.Salona I = C. METZGER, PASCALE CHEVALIER, NOËL DUVAL, M.-

P. FLÈCHE-MOURGUES, EMILIO MARIN, Salona I, Katalog starokršćanske arhitektonske skulpture Salone (Catalogue de la sculpture architecturale paléo-chrétienne de Salone), ur. N. Duval, E. Marin i C. Metzger, Rome – Split 1994.

E. Višić-Ljubić, Nalazi iz sarkofagâ na Marusincu

625

Salona II = PASCALE CHEVALIER, Ecclesiae Dalmatiae, Starokršćanska arhitektura u rimskoj provinciji Dalmaciji (4.-7. st.) [izvan glavnog grada Salo-ne] (L’architecture paléochrétienne de la province romaine de Dalmatie (IVe-VIIe

s.) [en dehors de la capitale, Salona]) Rome – Split 1995.Salona IV = JEAN-PIERRE CAILLET, NOËL DUVAL, DENIS FEISSEL,

NANCY GAUTHIER, EMILIO MARIN, FRANÇOISE PREVOT, Salona IV, Natpisi starokršćanske Salone IV.-VII. stoljeće (Inscriptions de Salone chrétienne IVe-VIIe siècles), ur. N. Duval, E. Marin i F. Prévot, Rome – Split 2010.

RÉSUMÉ - SAŽETAK

TROUVAILLES RÉCENTES PROVENANT DES SARCOPHAGESÀ MARUSINAC

Grâce aux fouilles dans le secteur septentrional de la dite basilica discoperta, dirigées par Emilio Marin, fut découverte, dans sa totalité, cette partie de la ba-silique qui avait été précédemment présentée et interprétée se fondant sur des re-cherches de sondage limitées et exécutées par E. Dyggve. Les fouilles dans la par-tie nord du transept (Raum I) furent poursuivies en 2006 sous la direction d’Ema Višić-Ljubić et concernaient la recherche de quelques sarcophages. Dans tous ces sarcophages furent misent au jour des squelettes dont les ossements étaient mélan-gées. Parmi les ossements des défunts furent découvert des fragments de pierres qui vraisemblablement appartenaient à l’intérieur de la basilique. Cela concernait des fragments de dalles en pierre décorées de bas reliefs, deux fragments d’une mensa carrée en marbre et quatre fragments de dalles en calcaire blanc fi n de très grande qualité conservant une partie d’inscription. Les petites trouvailles concer-nent des rubans en plomb, une monnaie, un clou et des fragments de céramique de l’antiquité tardive (fragments d’amphores) et de verreries (fragments de lampes, de cruche et de base d’un verre-calice).

Parmi les trouvailles mentionnées on y distingue quatre fragments d’inscriptions partiellement conservées et découverts dans les sarcophages numéro 2 et 3. Trois fragments peuvent se relier et représentent la partie fi nale inférieure droite de l’inscription fi gurant les deux dernières lignes au-dessus desquelles on distingue les traces de trois lettres. A cette dalle appartenait vraisemblablement le fragment conservant le bord droit de la dalle aux lettres sculptées ainsi qu’un fragment trouvé au cours des recherches sur le Raum I en 1993, qui pourrait représenter le début de la dalle inscrite dont les fragments ont été découverts dans les sar-cophages. En supposant que tous les fragments mentionnés présentent les parties d’un même ensemble, l’inscription peut être reconstituée sous la forme proposée par l’auteur. L’inscription devait se trouver évidemment sur une plaque tombale paléochrétienne d’un homme ou d’une femme dont le nom commence par les

Kačić, Split, 2009.-2011., 41-43

626

lettres IV. Il n’est possible de lire avec certitude que la période de l’année quand cette personne mourut ou quand elle y fut déposée. Etant donné qu’une partie de l’inscription qui concerne la date exacte fait défaut, nous pouvons conclure que cela eu lieu au cours de la seconde moitié du deuxième mois, c’est-à-dire avant le 1 mars. Considérant l’analyse paléographique et l’apparition de la croix monogram-matique, l’inscription peut être datée vers la fi n du IVème ou au Vème siècle. Les restes de crépi au versant de l’inscription indiquent qu’elle faisait partie d’un sol en mosaïque décorant un espace au-dessus des sarcophages. Cette inscription, de même que les autres trouvailles archéologiques découvertes dans les sarcophages au-dessous du niveau du sol de Raum I, offrent une contribution dans la révélation de l’aspect de l’intérieur de cette partie de la basilique.