70 000 LT doksondokuz

j .' ̂ i -j .'.' : .' .' i ^. .'.ii' .'.'i=1.'-' ,'i-. .' L .'.j:' .'.';:;i=t#

wffiGre{& * & E 3 e c * a e & & & & e & & w & & @ & & w e & & & & & & & & & & & & & & w e & & & &

90 ' lo r rn t l l rk iye 's i :buyuk s todyum $r&

h0y0t rmrzrn 1g n ison temsi t i S$edepsizt ik, onorsi, serEekrik ve h0v0i; tr

@ bir tutunqm.v.n: edg.r.o, oou

@sonotgrl . kenct ini yoK'et! fUXUS kosovo,do sovog durdu mu? $W

nBen im iilken tde cizgtir{iik, siyasal mahkumlar igin bir

hapis ha n en in, dem okras iise geg;itli terdr rejimlertninadrdrn $eugt' sdzciifiii.Fnsanla arabass arasmdakiiligkinin tanrmt sayrlmakta,deurtmden ise mutf,aktaki

yeni bir hulaEnk deter-janrrun etkisi anlagil-maktadm Ertng belli birfirmanrn iyi cins birsabununun safiladrfir

nisyon yrirLimeye devom ediYortbel lek l soy ln z , Kronos o,n, t id j tlbe l lek l kot t i b i r tesodt i f d ,ocoktbet tek l zomon kor t r n ,oynetbellet<l bendeniz ve rnorcopolo n,gelhoqlubr.iyuk stodyun u, abocth0y0trmlz ln LB n ison temsi l i g ,0ks0yso l po r t i l e r ve seg imt fog i zm l s i r i gl fog izml 0vrup0 mi l l ivetq iL lS l u , oboctI f oq i zm l f oq i zm Ug lemes i : i t o IYotfoqizml foqizm tlglemesi : 0lmcnvctfoqizml fogizm tjglemesi r isp0nyol fog izml turk iye 'de fog lzm 't ropor to j l nodi re moterimro l r

565952 '64697577B187B8B990929i+9b

geydir ve sonsuz mutlu-luk duygusu da sosisyertGn ottaya gkanLatin Amertka'nrn hirgok yertnde bang iilk*si, mezarfik sessizlijidemektir ve saflklrinsan diye yazildrfindagiigstiz insan diye okun-maktadrf',Eduardo Galeno,SOz Mezbahasfndan

2 kodrn lor ve sovos5 kosovo'dc sovoq durdu mu? n,gelhoolu4 edepsiz t ik , onorq iz tn ve sereekl ik s ' oks ly6 sokoklcrdo mtztko gol be Eocuk b,l ' t ldtrtn

12 hobi s,birdolae, tuTon15 t f luxus l sonotqt lkendln i yok et t s 'b l rc io l20 If luxusl f luxus horeketi p'frznk23 [e,o,poel tutunomoyon poe o'n,r idt i t24 Ie .o ,poe l oc t l o r rn gocugu ooe25 SonOl 0rtomdon motbu 0rtomc30 n isyon orodoydtj 4 son onc io e l im ize oegen , , ,46 okur mektuplor tU5 thog s0dol new modei ormvrq hof lzo- i be$ersi nir eqioe oturmugum Lnisvon

nisyan3'r;afer vadetnreyen dergi'sohlb i ve yozr is ler l mi jd i i r i i : vosln v l ld l r tmnisyonk0rI0r : uygor obqcl , gokhon b l rdol , t jzs0r ocok, 0hmet m, o0i i t , evr lm g0nsl , mustof0 9evhos1u, vosln v l ld I r lmodres: 9ehl t muht0r moh, kuroblye sok, Qtqek hon, dol re:9 toks lm,/ ls tonbul i r t lbot te lefonu: (0,212) 241 30 18lnternet odresi : h t tp, ry : l , lw l ,v ,s0v0sk0rs l t lor l ,org ln lsyon e lekt ronlk pqsto.0dresi : n1sv3nasov0sK0rs1t10r i ,0rstegekki i rU b i r borg b l ld ik ler lmlz:90(hon 0ksoy, gener y l ld l r lm, emln turon,oduz "bt ly t ik" sonmez, murot cogkunqoy, nevolsiiven, deniz stimon, serdor tekln, oriuz 'k(]qUK" eren, Eod1or sUrbtlz, ebru t1ftik91o01u, meldo keskin, tuno erdem, b0rl9yr ldrr im, defne denizc l , , j rkobohEe ders ls i ve o. ts . /

t t t ln$yan yurUmeye devorn ediyor,,,r; ,,zun bir aradan sonra yeni sayrmrzla

I I karErnrzdayn.YolaErkarkenkendimize

\-, beUrlediEimiz politik ve yazrnsal gtin-deme miidahil olma tavnmrz, 'biz de bir Eeylersoyleyelim' iste$inden ziyade, gelenekselmuhalefet biEimlerinin drgrna grkrp yeni birahlaki ve politik tavrm ingasrm miimkiin krl-mayl, en aandan olanakhhlrnr zorlamayramaghyordu. itt iki sayrmrzdaki.Antimilitarizm ve Ozydnetim baghkldosya konulurmtz bu tavnnsomut meyveleriydi vealdrlrmrz tepkiler, bucolrafyanrn boylesi birmuhalefet etmebigimine olan ihtiyacr-na dair inancrmrzrpekigtirdi.

ilt it i sayrda oldulugibi bu sayrda daderginin ana elsenlerinidosya ve terna olugturdu.18 Nisan seEim sonuElanylaort^ya grkan tablodan sonra,dosyama'faEizm' olarak de$igtirmemizbu saymrn tahminimizden daha geE Erkmasrnasebep oldu. Fagizmin kendine kitle tabanr bula-bilmesinin koqullannr haarlayan ve artrk buco$rafyanrn sosyolojik karakterlerinden birihaline gelen 'toplumsal hafiza'nrn zayfh$r ise,bizi, temamra'bellek' olarak sesmeye yonelt-ti. Haf:':a-i Beger sayfalannda faEistlercekatledilenleri anan nisyan, yine 'unurma'

gianyla arz-r endam ediyor boylece...

Uzun aralarla Erkan bir matbuar oldufumuz-dan gtinceli rskaladr$rmr z y erler var do$alhkla,ancak bu senenin Sarplcl ve uzun d6nemlereyayrlan giindem baglklan hakkrnda da bir ikisoz etrneden geEernedik. 18 Nisan beEimleriiizerine kaleme ahnrruE yazillrn yanr slraNadire Mater'in Metis Yayrnlan'ndan grkanMehmedin Kirabr'mn toplarrlmasr tizerinekendisiyle yaptr$rmrz bir roportajr bula-

bilirsiniz sayfalarimrzda. Yrllarca hig Eekin-meden oliime gdnderdiSi askerlerin konuE-maslna tahammiil edemeyen devlet, bu kitabrda di$er benzerleri gibi sakrncah buldu vetoplatrlmasrnr emretti.

Daha onceki iki sayrda da ele aldrlrmrz fan-tastik edebiyar, bu sayrda <iltimiintin 150. Yrhvesilesiyle Edgar Allan Poe'ya aynlmrg durum-

da. GeEti$imiz aylarda istanbul'dadiizenlenen etkinliklerle'sanarse-

ver'lerin yolun ilgisine mazharolan Fluxus'u da es

geEmedik ve bu konudaufak bir dosva hazrrladrk.

Bunun drgrnda sizleresevindirici haberlerimizvar. Oncelikle aisyan'rnartrk bir btirosu

;;;il-H;:;;$.#l**4-s.6**,-.-s oldu$unu, kiinyedekin . , n - - $ ' - n d r * ' f f i B***-**--*S adres. tel vs kullanrlarak''" "'" '":"- - . '- "'

bize daha rahat ulaEabile-ce$inizi soyleyelim. Yine,

dergimizin eski sayrlannr biiromuz-dan temin edebilirsiniz. Aynca nisyan

www.savaskarsitlari.org/nisyan adresiyle yer-legik sitesinde olacak. Ve tabii ki yeni e-mai l ' im iz : n isvan @ s avas kars i t la r i . o rs

Son olarak, gelecek saylmrzrn dosya konusunu'ulusal sorun', tema konusunu ise 'diiE' olarakbelirledi$imizi soyleyelim. Bundan sonrakisayrlanmrzr okurlanmrzla birlikte Eekil-lendirmeyi diiEiiniiyor, bu EerEevede iirtin-lerinizi bekliyoruz. Ozellikle 'Vjcdani Red veBang Stirecine Etkileri' i.izerine haarlamayrdtigtindtiStimtiz forum sayfalan iginokurlarrmzdan geiecek yazilarn bu,konudakidiigi.insel faaliyet alanrnr geliEtirece$i kanrsrn-daylu,.

Sonl-,ahar sayrmrzda bulugmak i.izere...

n$yan

Soy* Z, I(t orns, Greenwich I ingiltereey zonon Adona'do'fionoz !€!

Seryili 2.,Adrnrn sonundaki noktayr birilkokul cilretmeninin tarifleyiEikadar yarrm yamalak hissediyo-rum kendimi (kalemin bir.dokunuEuyla ka!rt i izerindebrraktrlr iz); bir karadelilinmerkezindeym iEEesine srfir landran. Diin, Eimdi, gelecek yiizyrlhepsi aynr. Yeni bir binyrla girer-ken oluEan nicel aynrlktan bah-setmiyorum 2.. A.nnem hep birdoktor olmamr isterdi; anneministeklerini hep yanrtsz brrakcrm.

Babam, Eok iyi biri saydmazdr. Odcinemler her gocu$un siin-netinde hediye edilen, melodil isaatlerden mahrum brraktr beni.Onun yerine pahal (!) birseikobeE taktr koluma, kadranrn-da rakamlar bile yazmryordu inanki sevgili 2.. Sonra pijamarhrnciniine Eici kutusu ydrleEtirdi. Bende ne yaptrm ettim, yastr[rmrnaltrna yerleEtirilen zarflann enkiillilerinden E<iyle iiE begini agrpiEinden trrtrkladrklanmr siinnethengamesi bitene kadar Eitikutusunun altrnda sakladm.

Oniki yaErnda gok kcitti bir kabusgrirmiiEtiim. Daha sonralan bukabusu arka arkaya her gece okadar srk srk gcirdiim ki tiimaynntrlar belle$ime kazpdr.BaEsrz bir viicut bir odaya giriyor,elinde bir tepsiyle. Ben bciyle tamensesinden amors gciriiyorum

'odayr . Odaya arap mimar is ihakim: alEak tavanlar, sivrikemerli penc-erq,l-er. Tepsinin iisttibir pugiyle <irtiilii, puginin altrn-dan vrcrk vrcrk kiiresel bir kiitle

nisyanS

gonderen: ahmet rn. oltit

oluyor. Benden tamamen balrm-srz geliEiyor riiya; ram pugininaltrnda ne var diye m.erak-landr!rm srrada, bagsrz vi.icutodada bir kadrnla karErhEryor.Kadrnrn Hz. Hatice oldu$unufarkedip irkiliyorum. Ne oldu?diye soruyor Hatice vricuda.Bi'ser viicut cevap

vermeden/veremeden tepsininiisti.indeki pugiyi kaldrnyor,Muhammed'in kesik bagr beliriyortepsinin ortasrnda. Kafa bu oldu,sonunda bu oldu! diye haykrnyorHatice'ye. Sonra Flatice,Muhammed ve korkudan altrnakaErran ben a$laEryoruz. Thnnfikriyatrnrn beynimde endehgetengiz giinlerini hrikiimsiirdii![ oniki yaErrrlda bukuran*yakupkadri sentezi kabusakhmrn iyice kangmasrna nedenolmuqtu. $imdi griziimii Eciyle birkapatayua sevgiliZ,, inan ki i'ineaynr sahne. Bellelim aman ver-miyor bir an olsun. Annem hepbir pop yrldrzr olmamr istedisevgili Z.

Yine o yrllardan kalma birkorkum var sevgili 2.. Geceleyinyatakta yatarken, bir an iEin solukahp verigimdeki istemsizli$imikaybediyordum Saniyeler,

dakikalar geEiyor; viicudumunkendi bagrna yapmasr gereken bueylemi biiyiik bir Eabayla bilingliyapmak zorunda kaldr$rmrfarkediyordum. Sanlar giyinmig,bir gdzii dilerinden giidiikkalmrE, kiklop bir karabasan otu-ruyordu ciSerlerimin iisttine. KaEdakika, kaE saat bilmiyorum;iisti.irnden .kalkana ve yorgunluk-

tan bayrlana kadar vticudumunritmine brrakamryordum solulu-mu. Hatrdadr$rm anda karabasantekrar Ecirekleniyor iizerime.Hafizamrn yansrnr grkarrp armakistiyorum. Annem h.p birkendioSlu olmamr istedi sevgiliZ.

E eEittir m Garpr c'nin karesi birya!am delildi benim kurgu-ladr$rm. Kendili$inden rgrkolmak istiyorum ben sevgili 2..Hatta karadelik olmak istiyorum,dtinyanrn tiim noktalan karade-likleEsin. Anti-ncitron olmak isti-yor atomlalm. Demin varken,

Eimdi yok olmak isciyorum.Plankton yiyip, denizaygrdanylaseviEmek istiyorum periyodikarahklarla. Giindtz ay, gecegiineg olsun istiyorum pencerem-den dolan. Btittin bunlar benimigin kiig0k bir adrm, ya birhamamb<ice$i iEin? dgmek istiyo-rum. Diyemiyorum. YannyataSrmdan kalktr[rmda yineGregor Samsa olmak istemiyo-rum. Ug hafta boyunca arahksrz

Qa[n filmini izleyip, bundanerektal bir haz almak istiyorum.

Belle[imin yarunt Oktar Babuna'yaba*thyorum.

Hayata iki elle badlawnaktansa,ellerimi brakmak isiyorwn

seugili 2.,

.ba[mnak istiyonnnbahgemizin' iiniinden geEerken .

balkonda ottffan annenee l lerirn i b rakab i liyoruru ! diye.

Sen hiEbir Eeyin iiacr degilsin Z.!Higbir geyin ilacr de$ilsin!

{us}

kdtu bir tesadif"yolntzl tklor evinde bi t'svjye, sorst I lp

dlkunu€uyl0 gecenin; siyoh bir sUltinkoynuno stgtnon sevsili gocuk, ,,,',

gesmrErn lglmrze uzantlsr...gocuklu$umuzakapanan o a$r kapr.bir dahahiE agrimadr.

a- ozlerini aEtrSrnda

(r;fii;l'".."JllJ"J1l-lel ve avuE igleri yere bakarvaziyetteydi. Boynu tel bircirgriye de$iyordu sanki. Heniizyerinden krprdamamrEtr. Drinoisaydr bu "eSer diin diye birgey vardrysa hala- yerinden fir-lar ve bu anlam veremedi$i

durumu aErkh$a kavugturmak

iEin Eabalardr. Oysa gimdi hiEkrmrldamryordu bile. Sciz ver-miEti kendine. Ashnda Eokuzun.zaman once de verebilirdi

bu scizii arira ilk defa dtin buscjzii tutabilece$ini hissetmigti.

Her ne olursa olsun, yerinden

iriE krprrdamayacrk ve yalnrzcaaklrnrn bilgisi ve kudreriyle,bedenini hige sayarak, durdu$uyerde yaglanacak 've cilecekti.Ama bu ne yaElanmak ne de

rjlmek olacaktr'onun iEin. Onagcire bu, hayatrn banndrrdr$rtiim saEmalklardan dahasaEma bir gey de$ildi. Bir de endnemlisi, o buna inanmrgrr birkere. Ashnda bu b i r gegi t

cinayetti, bir gegit intihar...Veyahigbir edimin anlaml olamaya-

{diirt}

Iozgur ocaK

calrndan dem vurup kendileri-

ni birer edimle yaEamdan

sryrran insanlann diiEtii[ii

EeliEkiye diigmeden,Beckettvari bir sona do$ru

yava5 ama bilinEli bir gidigti.

Amacr, gtivendili 'zekasr veaklyla, dolum ile cjltim arasrn-daki mesafeyi durarak almak,alabilmek ve bu anda da

oldu$una inandr$r irayatrn bil-gisine ulaEmaktr. Beklemek,

zamanrn beden kazanmasrydr.

Zamana bir beden vererek,

ondan "anlam"r istemekti bu.Kimileri igin bu, kArh birahgveriEtir. Onun iEin de <iyley-

d i .

Dtin kendisine sciz vermigti amabugiin gergekten diiniin yannr

mrydr.,. Bu kugku kesinlikleyersiz saydamazdt, zita gdzleil-

ni aEtrlr bu mekan kendisine

yabancrydr. En son, btiytik bir

yokugun ortalanndaki evininkiiEiik bir ormflna bakan yarak

odasrna girmiq, soyunmus, birdeprem srkrntrsrnr odasrnataslyao bunaitrcr havayla a$rr-

laEmrE bir halde yata$rna uzan-mrE, malum sdzi.i vermig ve

0rhon AIkoyo

uykuya dalmrErr. GerEi uykuyadalma konusunda emin ola-rnazdr ama yatakran kalktr$rnranrmsamryordu. Peki burayanasrl gelmigti oyleyse...

Bunaldr, krprrdamamak iginkendisini tuttu. OrtalSrn zifirikaranhk olmasr ve ne kadarkulak verse de liiEbir ses duya-mamasr igini iyice giigleEtiriyor-

du. Thmam, istediSi de bir tiir

srnavdr ama bu kadar alrnnr da

beklemiyordu igin ash.

Bedeniyle, giindiiz ve gecesiyle,,

odasryla, yata!ryla bu hayatrniEinde olacak ve bilinmeze

srEramasi iEte bu diinyevigerEekliklerin yaratu$r giivenin

eseri olacakrr. O kadar zordurumdaydr ki, kendine yapn$r

bu idraf biraz olsun rahatla-

.rnaslna yol aEu. Acaba bu Eokbiiyiik bir sciz mti olmugru, diye

dtigtindti. Igrlr da, mekanr da ve

belki bedeni de elinden aln-mrgtr. Mesela hig kagrnmamrgtrireniiz. Telin rslak so$uklu$unu

sadece boynuyla l i issediyor,nefesi boglukta yankilaruyordu.

Kavrayamadr$r bu mekan-zaman ve boynundaki soSuk-

nisyanS

lukla oldu$u yerde yarmayadevam etti.

"Ben-olma-durumu"m yerindemi acaba, diye soidu kendine.Eh, e$er o da yittiyse durumiyice Eetrefi l iegecekti. insanbciyle bir Eeyden nasrl gtiphe-lenk ki, diye diigiindii, Kim,acaba benli$imi kaybediyorum

diyebilirdi... Fakat bu saEmaLko kadar btiytiktti ki, evren iEin-deki tiim sagmahkian kapsaya-bilirdi. Yoksa evrenin ttim bil-gisine, saEmahklanndan baEla-yarak ml varacakrr... Cevapverilemez sorular...Eger "kiEilik" bir drgiidenmedurumuysa, ki bir yerde boylebir gey okumug olmahydr, buorgiitiin deEifre edilebilir bazrcjzell ikleri olmahydr" Akhna

"beden" geldi. E$er benim

,bedenim buradaysa, ben deburadayrm dernektir, dedi. Fekibunun tersi de do$ru muydu,yani e$er buradaysam, beden-im de buradadrr denebil irmiydi...Ah bir bedenini. gcire-bilseydi. Bu beden-benlik iki-li$inin baErna bu denli sorunaEaca$rnr nasrl bilebil irdi."Beden"in drErnda bir baqkacizellik ve harta ondan daha darinemlisi olarak "bellek"ti. O ki,bedenini es geEebilmeyi gcizealmrgtr, geriye elinde sadece bukalmamrg mrydr . . .Bel le ! imbenim ben oldu$uma en biiyiikispattrr, dedi. Ama irarrria-mahydr, benli$ini tehdit edenbu saldrnya kargr tei< savun-masr hafizasrlrn bir yederinde

olmalrydr. Zorlaynca akhna

Eocuklu$undan birkaE rutrrnanr, kokulanyla birl ikte, ozamanlardaki ruh halini detagryarak bugtine kadar

nisyanS

geliverdi... Hayal meyal ve yoktur derdin!'. O an kadrnrcincesi sonrasr hiE olmamrg gibi tanrdr. Kadrn demek gok dakopuk, kendini de gdrebildiSi dolru olmazdr hani, belkikiiEiik zama;t\ dilimleri. gocuk kadrn...belki Eocuk...BirOlaylan o yasamrs oisa da, uqlnE gizliydi gocu$unhatrrlayrElannda hep kendisini sagiannda, bir hiElik duygusude gciriiyordu, sanki uzaktan veriyordu insana. Qocu$unkendini izl iyormug gibi...Bu elinden rurru, rekrar ayo yagerEekten ilginEti. Kafamdaki baktr, ama aEr de$iEmigti yegoriintiisel "beni'fikri; aynal,ar- ayna onian onlardan sakladr.dan,_ vitrin camlanndan Yiiriiyi.ip gittiler. Tekrarbelle$ime lcazrnan yriziirn kendine geldi. Kendisini gcir-anrianmda kendilerine yer miiEtii aynada. O srrada karan-etmek igin Eabahyodar ve beni h$rn cirelerinden bir yerde biro anlara yabancrlaErrnyodar, ses duydu, belki bir fren sesi...diye dtigiindii. Ama o biiinmez Bir rErk ince b.ir Eizgiye srkrgmrgmekanda uyandr$rndan beri ne gibi gcizlerinin yukanlanndanbir gdrrintii, ne bir ses, ne de geEri. Hafif loglaEan orramdabir koku belle$inde yer ermigri. merakrnr yenmek iyice zorlagry-Sadece drigiinceler, ipe sapa ordu. Krprrdamamairydl amageimez bu duruma uygun bir yyanmasryla iEine diigtii$ii busiirii sayrklama. Beyni yorul- karanhk, bu bilinmezlik, bumugtu. Ama hanrlamak zorun- algrlmadrk ve gergekli$i zoriardaydr. Birden yabancr bir anr durum onun benli$inde yaraiargeEmiEten a$rr a$rr stiziilerek, aEm$u ve artrk verdi$i soziin oona o anki durumunu ,unur- kadar rjnemi de kaimryordu.turacak EekiciliSiyle karan'h$r Bu saEma durumun sonsuz veyararak geldi ve gozierinin de$igmez oldu$unucjniinde bir dalra yagamaya diiEiiniirken, igte mekanr yaranbagladr. Bir kadrn vardr. San, bu rgrk, onun kendi tarihini dediiz saglanyla yerden bir Eey ikiye ayrrmrgtt. Zrten artrk nealmai< iEin e$ildi. igte buldum kendinden ne de dyle bir scizdiyerek ona baktr. Siyah kaza- verip vermedilinden emindi"

$rnrn iistrine dcjktlen san Kalkrp Erizmeiiydi bu. iqin srr-saElan gtinegte kudrmsr hare- nnr. Ne kadar gerEek drgr gibilerie gcizi.inii aldr, kafasrnr yana oisa da, bu durum onu gerEe$e

Eevirdi. O an bir ^ynaya y^n- ba$lamrqcr" iEr$rn geldi$i yer-sryan gciri.intti dikkarini Eekti. den iki golgenin ona do$ruYolun kenanna sanki ciylece yaklaEtrlrnl farkerti. Halabrrakrlmrg gibi duran bq ayna- srrtristi.i yacr$rndan gelenlerida kendisini gdidii, Hep yap- goremiyordu. Golgeler yak-u$r gibi, biraz geride oldu$unu iaEu. $oyle dedi gdlgelerdendiigiindii$0 genesini ileri biri: "Birazdan burada olurlar.grkardr, gimdi olmuEtu. Tekrar Adamrn durumu r$rr. Ozelliklekadrna baktr. Kadrn do$ruimug de boynuna giren o demirona do$ru bir adrm atmrEtr bu Eubuk...'/aqasa bile bir dahaarada. ."Aynalan sevmezdin krmrldayamazherhalde".sen..." dedi. "onlann bellekleri

{bes}

zarrran, kartlJules Flegnon'un gtincesinden altn-

m$rlr.

- 0 $ubat: Mahallede Yeni krsrt-

f lanralar konusunda akrl almaz

I sciylentiler dolagryor. Sefalete

gare bulmak ve niifusun gahgan

kesiminden daha iyi verim almak

igin, yaghlar, emekliler, hazrr yiyi-

ciler, igsizler ve diler iEe yarama-

zlann, ksaca iiretmeden ttketen-

lerin <ildiiriilrneleri dtigiiniiliiyor-

mug. Aslna bakarsamz aLnacak bu

<jnlemleri oldukEa adil buluyorum.

Az cjncd evimin tiniinde komgum

Roquenton'a, gegin sene 24 YErn'da genE bir kadrnla evlenen gu

azgrn yetmigli$e rastladrm. Ofke-

den bofuluyordu. 'Ya5la ne ilgisi

var' diye s<iyleniyordu 'de$il mi ki

ben giizel bebe$imle mucluYum'.

Uygun bir dille kendisini toPlu-

lulun Erkan iEin gururlu bir sev-

inEle feda etmeyi kabullenmesini

cinerdim ona.

12 $ubat: Ateg olinaYan Yerdenduman grkmaz. Bugi.in, vilaYette

miiEavir olan eski dostum Meleffroi

ile <ille yeme$i yedim. Dilini bir

gige 'Arbois' ile gtizdiikten sonra

mutfa$a girip onun.iEin Yemeklerpigirdim becerikli ellerimle. Tabii ki

liizumsuzlaitn oldtiriilmeleri sciz

konusu de$il. Sadece Yaganrasi.ireleri biraz krrprlacak. Maleffroi,

liizumsuzluk derecesine gijre ayda

gu kadar 'varoluE giinti'ne hak

kazanrlacafrm anlartr bana. Oyle

gdriiniiyor ki zaman kartlan Eimdi-den basrlmrq bile. Geligmeleri huzur

verici oldulu liadar Siirsel de bui-

dum. Konuyla ilgili 5ok hog Eeylersiiyledi$ini hatrr lar gibi

oluyorum. $iiPhesiz birm da

Earabrn heyecanlandrncr etkisiyle

Maleffroi dostlukla bufulanmrq

{altr}

mafcel avmegeviren: yiSit k'iiseo$lu

gtizlerle izliyordu beni.

13 $ubat: AlEakLk bu. Adaletin

diipediiz inkan. Vahgi bir cinayet'

Kararname gazetelerde yayrmlandr

ve igte 'gegirn giderleri higbir somut

geEim aracryla karErlanmaYan

ttiketiciler' arasrnda sanatsr ve

yazarlu da bulunmakia. Bitaz zot-

lanarak katarnamenin ressamlara,

heykeltra;lara, miizisyenlere uygu-

lanabilirli!ini anlayabitiyorum'

Peki ya yarzarla:a? igte burada bir

tutarstzltk, galrmran en korkunE

utancr'olarak kalacak bir sapkrnlk

var. Qiinkii yrLzarll;ingereklili!inin

ve agrk yiireklilikle ekleyeyim cizel-

likle benimkinin, kanrtlanmaYa

ihtiyacr yoktur. Oysa ayda yalntzct'onbeg varoiug gtin[ine' hakkrm ola-

cak.

16 $ubat: Kararnamen*in 1 Mart'ta

yiiriirliile girecek olmast, toplum-

sal durumlan taraftndan krsnri bir

varoluEa mahkum edilen insanlan,

ayncahkl 'hep yagayanlai' grubuna

dahil olmalannr sa[layacak bir ig

bulma derdine diiEiildii' Ama idare

Seytanca bir ringiirtiyle tiim tayin-

leri 25 $ubat'a kadar dur{urdu.

Akhma bana krrksekiz saat

iEerisinde miize bekEili$i Ya da

kaprcrhk gibi bir iq bulmasrm iste-

mek i.izere arkadagrm Meleffroi'ya

telefon ecmek geldi. Ama gok geE

kalmrgtrm. Elindeki son biiro igini

de a <ince vernriEti.-"Peki ama, hangi geytan benden i5

istemek igin sizi bugiine kadar bek-

tett la-"Karartn beni de etkileyeceSini

nereden bi lebi l i rdim ki. Bir l ikte

ci$len yemeli yedilimizde bana

scjy,. ."-"Mtisaade buyurun, uygulamanrn

ti.im liizumsuzian kapsadr$rnr en

agrk biEimde belirttim santnm."

17 $abat: HiE Eiiphesiz kaPrcr beni '

gimdiden bir yan canh, bir hayalet,

cehennemden firlamrg bir gdlge

gibi gcirmeye bagladr. Qiinkii bu

sabah gazetemi brrakmamrg. A,5a$t

inerken uyaldrm onu. Dedim ki:

"Sizin gibi tembeller daha iyi yem-

lenebilsinler diye segkinler yasam-

larrnrn bir btili.imlerinden fengat

ediyorlar." Ve ashnda, bu gok

dolru. Ne kadar diigiiniirsem, o

kadar adaletsiz ve haksrz geliYor

kararname bana.

.{z cince Bay Roquenton ve geng

karrsrna rastladrm. Zavilhctk

ytire$imi srzlattt. Hepi topu ayda

altr giine hakkr var. Ama en fenasr

genglifi gciz tiniine ahnan Bayan

Roquenton'un onbeg giin ya5ayacak

olmast. Aynlk yagh kocayr delice-

sine tasalandtrtyor. KtzcaSrz ise

kaderini daha fi lozofga kabullenmig

gciriiniiyor.

Gtin boyu, uygulamamn kaPsamr

drErnda kalan bir siirii insan

gdrdi.im. Kurbanlara kar5r

anlayrgsrzhk ve nankddiikleri fena

halde asabrmr bozdu. Bu haksrz

karan diinyamn en ola$an geyiymiE

gibi karErlamakla kalnrryodar, bana

iiylg geliyor ki durumdan zevk de

ahyorlar. insan benli$i hiEbir

zaman bciylesine actmastzca leke-

lenmeyecek.18 $ubat: Zrman karttmt edinmek

igin 18. Bdlge BelediYesi 'nin

ontinde 3 saat kuyrtrkta bekledim.

Orada, Eahgan srnrflann iEtahrna

terkedilmiE yakla5rk ikibin baht-

srzdrk ikili srra halinde beklegen' Ve

bu yalnrzca iki 'part iydi f inna

siiriilen. YaElrlann oranr Yarryanyaydr gibi geldi bana.

Hiiziinden sararlP solmuE gtizel

ytizleriyle ldaha dlmek istemiyo-

rum' diye ig gektiklerini

nisvanS

drigiindiiren kadrnlar vardr heryerde. AEk profesyonelleri go$un-luktaydr, YaEam siirelerini aydayedi giine indiren kararname per-iEan etmigti onlan. ' Bir tanesiciniinrdC rimiir- boyu orta malrolm,aya mahkum edilmektenyaklnryordu. "yedi

'giinde" diye

agrklyordu "higbir erkbk baflan-maz", Bu' bana o kadar kesingelmiyor. Kuyrukra beklerkenMonrmartre'lr yaz.Lr ve sanaiEryoldaglanmr heyecanla, hatra gizlibir hoEnutluk duyarak fark ertim.C€Iine, Gen Paul, Daragnes,Fauchois, Soupaulr, Tint in,D'Esparbes ve di$erleri. C6line terstarafindan kalkmrEu. Bunun da birYahudi numarasr oldu$unu iddiaediyordu. Ama sanryorum ki, cizel-likle bu noktada <ifkesi onu gergefigcirmekten ahkoyuyor. Qtinkiikararname,yaE, cinsiyer, meslekaynml yapmaksrzrn rt imYahudilere ancak yanm varolusgiinii rahsis ediyor. Kalabahkrahatslz ve heyecanlydr. Nizamrsa$lamakla g<)revli memurlanndavranrglan, bizi insanhktan skar-taya grkmrElar sdriisii gciziiyle bak-malanndan olacak, son derece horgdriiciiydii. Uzun bekleyiEtenusandrlrmrzdan, sabrrsrzL!rmrzrher firsarra krErmrza yaprgcrrdrklarrtekmelerle yarlgrlrma yoluna gittil- -er. AEalrlan sessiz bir vakada yut-tum ama bir polise gcizlerimi dik-erek igimden zihinsel bir isyangrlllr atum. $imdi yeryiiziiniinIanetlileri bizleriz.Sonunda zaman kartrma kavugtum,Her biri 24'er saarlik varoluElardegerindeki iligik kuponlar uEukmaviydiler, Cezayir menekgesirenginde, dylesine hogtular ki 96z-lerim yaElada doldu.24 $ubat: 8 giin cince idareyekigisel durumumun gciz ciniine ahn-masrnl ralep eden bir dilekge ver-niEtim. Elime ayda 24 varoiugsaatlik bir ekstra gegri. Hepsi bu.5 Mart: On gtinden beri banagiincemi brraktrran ategli birvarolug siiriiyorum. B<iylesine krsa

nisyanS

bir yaEamdan hig birey kaybetmeyigcize alamadr!rmdan, neredeysegece uykulanmr yitirdim. $u son 4giin iEerisinde normal yasamrn 3haftasrnda karaladr$rmdan dahafazla sayfa karaladrm. Bununlaberaber islubum aynr' parlakh$r,diiEiincelerim aym derinli$i koruy-or. Zevke aynr diiEkiinliiklehasrediyorum kendimi. Biitiin hogkadrnlar beninr olsun istiyorum,ama bu imkansrz biliyorum. Hep oaytu gesen zananrn radrm Elkarr-mak, belki de biraz intikam almakarzusuyla her gtin karaborsada ikimiikellef ziyafet gekiyorumkendime. Bugiin <iflen yemc$inde,3 diizine istiridye, iki yumurta,_birgeyrq,k kaz, bir dana bonfile, sebze,salata, EeEitli peynir, Eikolatal tatl,bir greyfurt ve tig mandalinayedim. Kahvemi igerken her nekadar acr kaderimi diiEiinmekrenasla vazgegmig deSildiysem de, birti.ir mutluluk duyuyordum. GerEekbir Stoacr olibilecek miyim?Lokantadan grkarken Roquenton

Eiftiyle burun buruna geldim.Adamca$rz bugtin Mart ayrhln songiintini.i yagryordu. Son kuponunuda kullanmrE olaca$rndan bu geceyoklula grimii lecek ve 25 gi inboyunca orada yagayacak.

7 Mart: Bugtin gece yansrndanberi geEici olarak.dul kalan BayanRoquenton'u ziyaret ercim. Benimelankolinin daha da gekici krldrsrbir misafirpervedikle kargrladr.Havadan sudan ve kocasrndankonugtuk. Onun nasrl higlijekangtrfrnr anlartr. 12'ye bir kalaikisi yatakta yan yana yauyorlar-mrg. Roquenton kansrnrn el initucarak son 6!rirlerini srralyornrug.Saat gece yanslnl vurduSunda,kocasrnrn elinin avucunda erimeyebagladrsrm hissetmiE. Sonra, bog birpijamayla yastr$rn iizerindekitakma diElerden bagka bir geykalmamrE yanr baSrnda diin geceninanrsr bizi giddede heyecanlandrrdr.Lucette birkaE damla grizyagr d<ik-ti.iliinden onu kollannra aldmr.12 Mart: Diin akEam saat altrda bir

kadeh .atmak iEin akademisyenPerruque'ye u$radrm. Oltimstizltikkonusundaki gcihretlerini yalancrgrkartmamak igin idare, bu krnn-tdara 'hep yaEayanlart arasrnda boygdsterme ayncalllrnr bahEetti.Perruque, yeterlili$i tescilli alEak,rezilce bir iEten pazarlhk, ikiyti-zliiliik ve krjtii yiireklilikigersindeydi. Evinde, ayrn sonkuponlanm yalayan 15 kadar kur-bandrk. Bize, sakatlara, gi iErendtiEmiiglere davranrldrlr gibi gefka-tle davraruyordu. G<izlerinde kritiibir $anluyla nrerhamec gcisteriyor,yoklu$umuzda Erkadanmrzr koruy-

' aca$rna sciz veriyordu. Bir boyyukanda olmanrn, bizden fazla bir

$ey olmanln tadrna vanyord*. Onayagh bir kavun, gebermiE bir siitEiibeygiri muamelesi yapmamak iginkendimi gok zor tumum. Ah kegkebir giin onun yerine gegmeumudum olmasaydr hala.13 Mart: Ogte yemefindeDumont'lardaydrm. Her zamankigibi birbirlerine girdiler vehakaretin biri bin para oldu, Bay'Dumont inandrncr bir ses tonuyla'kegke hiE degilse yaEam kupon-lanru ayrn ikinci yansrnda kullan-abilseydim, o zaman seninle aynrzamanda yagamakcirn kurtulmugolurdum' diye haykrrdr. BayanDumonr a$ladr.16 Mart: Lircerte, Roquenton bugece hiEliSe gittiler. Biiyiik birkorkuya kaprldr$rndan sgndakikalannda. onu yalnrz brrak-madrm. Yukanya grktrSrmda saat09.30'du. Daha o zamandan yat-mrEtr. Bo$ucir son dakika korku-lanmn dniine gegmek iEin, gecemasaslnt iistiindeki saati ona bellietmeden lJ dakika geriye aldrm.DaLEran 5'dakika cince gdzyaElan-na bo[uldu. Sonra, hala 20dakikasr oldu[unu dtiEiinerek,bana oldukga erkileyici gelen,'giizelli$i

konusundaki kaygrlannrgiderme ufragrnal gir iEt i . Gegigarunda onu grizden kaErrmamayacizen g<isterdim. Yaptr$lm birespriye giiliiyordu. Birden

{yedi}

giiliicii$ii dondu, aym anda sanki

bir 96zba$crnrn marifetiymiEgesine,

gcizlerimin . ciniinde yok olmaYa

bagladr. Az cince vticudunun

uzandr$r hala srcak yatala dokurl-

dum ve oliimiin sessizlili igime

giiktii. Oldukga kotii etkilenmiE-

t im. Bu sabah, bu sattr lart yazdr$rm

srrada bi le yi ire$im srkrLYor"

Uyandr$rmdan beri' kalan saatleri-

mi saytyorum. Bn akgam saat

12.00'de srra bende.

Aynr giin, saat 12'ye geyrek kala

gi incemi yeniden -ele aidrm.

Uzandrm, bu geEici tiltim beni

el imde kalem meslel inr i icra

ederken alsrn dedim kol ianna.

Oldukga onurlu bir tavrrdr bu. Zarif

ve cilgiilii cesaret gcisterilerini sever-

im. Peki beni bekleyen cjhim sahi-

den geEici mi bakahm? Duru ve

basit bir <iliim oimasrn sakrn soz

konusu olan. Yeniden dolug vaadi

bana hig yerine getirilebilecek bir

gey gibi griztikmiiyor. U!ursuz

gerge!i ustaca gcirntezden gelmekte

oldu$umuzu diigiiniiyorum ben

gimdi. Ya 15 giin iEinde kurbanlk-

lardan higbiri dirilmezse kin.araya-

cak onlartn hakkrnrT Mirasgrlan

de$il herhalde. Onlar ancak mutiu

olurlar durundan. Birden biitiin

kurbanlann gelecek ayrn ilk giinti,

yani 1 Nisan'da toptan dirilmeleri

gerektiSini diigiiniiyorum. $irinnisan bak$rnrn da gerekgesi olabilir-

di bu. Mtthig panile kaPrldrlimr

hissediyorr,rm ve...

tr Nisan: Ve igte yine canlryrm. Bu

bir 1 Nisan gakasr delil. Zaten

gegen zaman duygusuna sahiP

de$ilim. Oliimiimtin hemen

dncesinde beni saran pani$in halen

penEesinde, yata!rmda buldum

ke ndimi. Giinccm Yatalrmrni.isti.inde duruyordu. Di.igiincenrin

saplanrp kaldrlr ciinleyi tanramla-

mak istedim. Ama aruk dol-

makalemimde miirekkeP yoktil'

Masa saatimin dcirdi.i on geEe dur-

mug oldu$ung gciriince olan biceni

kcstirmeye bagladrnr. Kol saatinr de

dtrmuqtu. Tarihi ti!renmek iEin

Maleffroi'yi aradtm. Gecenin 'bir

{sekiz}

yansr yataktan kaldtnlmaktan duy-

du!u hoEnutsuzlu$u gizlemedi,

yeniden dirilnig olmaktan duymak-

ta oldulum seving de pek az

ilgilendirdi onu. Ama benim iEimi

dcikmeye ihtiyacrm vardr.- 'Gordiiniiz mii' dedim,'Uzay

zama,ntyla ya{anan zaman arasrnda-

ki farkLhk bir filozof fantezisi

de$i lmig. 'Ben bunun kanttryrm

ashnda mutlak zaman diye bir geY

yoktur. '- 'Bu pek nrtimkiin ama her Eeyerasmen saat yarlm ve santnm ki'..'- 'Kabul edersiniz ki bu durun\

yiireSime su serpiyor. Yaganm.anug

gu onbeq giin benim igin kaybe-

di lmig zaman de!i l . O gi inleri

iieride teiafi etmeyi planhyorr'rm"'

- 'iyi Eanslar ve iyi geceler' diye

kestirip attr Maleffroi.

Br.r sabah saat dokuz sulartnda

drganya ( rk t rm ve her Eey inde! igmig o ldugu duygusuna

kaprldrm. Mevsim bana gozle

g<iriili.ir bir srErama yapmrq gibi

goriindti. Gergekten alaglar EiEekagmrg, hava daha yumugamrq, yollar

bagka bir gcirtiniime btiriinmiigt$'

Kadrnlar da baharhklarda arzr

endam ediyoriardr. Diinyantn ben-

den balrmsrz varolabilmesi biraz

canrmr srktt. hala da srkmakta. Diin

gece yeniden dirilen bir stirii insan

giirdiim bugiin. izlenim ^i,g u.t-

iqinde br.r lunduk. Bordier Anr,

viicudundan ayfilarak on beg giin

[oyunca.yiice ve cennete ozgti bir

niutluluk aleminde yaEadr$rni

anlattr durdu, yirmi dakika

. siiresince bacalrmr tutarak.

KargriagtrSrn insaniar iginde en

tuhaf durumda oiant, hiE gilPhesiz,

evinden grkarken rastiadr$rm,

Bouchardon'du. GeEici ciliim onp

on b.$ mart gecesi uYkuda

yakalamrE, Bu sabah, kaderinin

pengesinden kurtulmuq oidu[una

iyice ingnmrg oiarak uYanmrg.

Durumdan, bugiin gerEeklegeceSini

zannetti$i ama asltnda on beq gtin

once kutlanmtq olmast gcrcken bir

evl i l ik r i i reninde hazrr br-r l l rnarak

faydalanmayr

Hayallerini yrkmadrm.

2 Nisan: Rtquenton'lara gaya git-

t im. Adamca[rz Eok mutluydu..

Yoklu$u srrasrnda geEen zamanln

duygr.rsuna sahip oln-radrlrndan bu

zaman zarf inda meydana gelen

olaylann onun kafastnda hiEbir

gergekl i$i bulunmuyordu.

Kansrnrn bir bagrna yaEadr$r dokuz

giin igersinde onu aidatmrg olabile-

ceSi diigiincesi ona elbette fizik otesi

gibi geliyordu. Onun adrna baya$r

seviniyorum. Lucette nemli ve agk

yorgunu gozlerini iizerimden aytr-

madr. Ugi.incii Eahtsiarrn arkasrndan

gdnderilen rutku dolu sinyallerden

nefret ediyorum.

3 Nisan: Bu sabahtan beri cifkemi

denetleyenriyorr.rm. Ben <ibtr

taraftayken Perruque, Merimde

Miizesi'nin agrlg tcirenini 18

Nisan'a erteletmig. Yaqh kal leq

agrhg vesi lesiyle yapaca$rm Eokonemli konuEmanrn " bana

Akadenri 'nin kaprlarrnr araltyr

ca$rnr bai gibi de biliyordu. Ama

18 Nisan'da temiz ruhlar alemine

goEmiig-oiaca[rm;

7 Nisan: Roquenton bir kez daha

tjldii. Eu defa altnyazrstnr

hoqgdrt iyie kabullendi. Akqam

yemeline onlara davetliyim. Gece

yansr salonda Sampanya iEiyorduk.

Obiir tarafa geEi! yaptlgl srrada

ayaktaydr. Aniden elbiselerinin

hairya dtiEerek iist iiste yrfrldrk-

iarrnr gordtik. Nereden bakarsantz

bakrn dr,rrum oldukga komikti" Her

geye ralmen, Lucette'in .kaprldrfr

nege ndbeti bana yersiz gciriindii.

12 Nisan: Bu sabah, krrk yaElann-

da, zavall gcirtiniimlii, utangag ve

bedenen oldukEa kcitii durumda bir

adanrca$rzrn ziyarcti beni alt iist

etti. Hasta bir iqgiydi bu, evli ve iiE

Eocuk babasrydr. Ailesini

gegindirmek iEin bana yaSxm

kr.rponlanndan bir krsmrnr satnrak

ist iyordu. Kansr da hastaYdr"

Kendisi ise sefillikten kol eme$ine

dayair bir igi yiirtitemeyecek kadar

giigsiiz diiqmtigtii" Aldr!r sosyal. yardrhrla ailesine ancak cilmeyecek

kadar bakabil iyordu. Yagamdiigiiniiyordr.r"

nisyan3

kuponlannr satna teklifi iEimi

utanE duygusuyla doldurdu.

Kendini bir masal devi, vergilerini

insan eti olarak topldyan bir antik

masal devi canava-rt gibi hissettim.

SaEma sapan protesto scizleri srr'.rl-

adrm ve kuponlart reddederek

kargrlksrz bir miktar para sundum

ziyaretgime. Yaptrlr fedakarhlrn

bilincindeydi" Bundan meEru bir

gurur duyuyordu. VaroluEunun bir

ya da daha Eok giiniiyle karqrl$rm

cidemedi! i takdirde higbir gey

kabul etmeye yanagmryordtt. Onu

ikna etmeyi baqaramayrnca bir

kuponunu ahkoymak zorunda

kaldrm. Adan gittikten sonra ne

olursa ollun kullanmamrya karar

vererek bileti gekmeceme sokug-

turdunr. Bir t i , i rdegimin varolugun-

dan bciyiesine tjnceden grkartrLp

airnan bu ekstra giin bana tiksinE

gelecekti .

tr4 Nisan: Metroda Maleffroi'ya

rasthdlm. Bana 'eksiltme karar-

namesinin' meyvelerini vermeYe

baEladr$rni . anlattt" Zenginier

berbat durumda olduklanndan,

karaborsa en <inemli girdisini yitir-

mig, fiyatlarda gimdiden hissedilir

bir diigiig '

kaydedilmig"

Biiyiikleririiiz ktsa zamanda bu

yaranrn.. kaPanaca$rnt umuyoriar-

rnrg. Genel oiarak yaqam dahtr

kolaylaEmrq. Maleffroi Parislilerin

drrhrr iyi gdri.indiigi.ine dikkatimi

Eekti . Bu saptama bende sdvinEle

kanqrk duygular uyandrrdr.

"Bundan daha r inemlisi" diye

devam etti Maleffroi, "yeni tiir

vesikahlann yoklu!unda tadrna

vardr$rrnrz huzur ortamr hafiflik

duygusudur. Zenginlerin, iqsiz-

lerin, entelekti.iellerin ve orospu-

lann, yagadrklan topfi"rma, prob-

lern, bog krgkrrtnra, kr.rr'alsrzhk ve

oianaksrzrn tizleminden bagka bir

$ey getirmeyerek' ne. derecede

tehlikeli olabildiklerini gciri.iyorr'rz

bciylece."

15 Nisan: Bu geceki 'can gekigrne'

seanslannda liazrr bulunmamr lek-

lif eden Carteret'lerin teklifini geri

Eevirdim. 'Cqn

Eekiqme' geEici

nisvanS

<ji i imleri vesi lesiyle, swinglerin

grkardrklan, dostlarla bir araya

gelme modast. Sciylenenlere

bakrlrsa bu toplantrlar bazen cinsel

alemlere dcinr.igtiyormuE. Hig hoE

deSil.

16 Nisan: Bu gece tr l i iyorum. en

ufak bir korkum yok.

1 Mayts: Bu gece, ya5ama dcin-

erken bir siirprizle kargriaqtrrn.

Gcireli cjliim (bu da moda de$il)

beni ayakta yakaiamrgtr.

Elbiselerim hahnrn t isci ine

yrgrldrlrndan, kendimi grnlgrplak

buldum. Aynr hikaye, hepsi gcireli

riliime 'aday iki cinsten on kadar

kigiyi evine davet eden tessanr

Rondot'larda da yasa'nn.rrg.

KorkunE bir gey oln-rah. Mayrs ayr o

kadara giizel ki, vazgegecek oln-rak

bana aSrr geliyor.'J

Mayts: geEen varolug dilimimde,

hep yagayanlaria di$erleri arastnda

bir kargrth$rn do$makta oldu!r.rnu

hissetmigtim. Oyie gririintiyor ki,

bu kargrtltk giderek irtacak ve var-

irlrna dair hiEbir gtiphe kalmaya-

cak. Bu her qeyden tince kargrlkh

lrjr krskanEirk ve zamaq kartl

sahiplerinde kolayca grizlenebiliy-

or. bnlarda, ayncalrkhlara karqr

duyulan hrncrn etkisiyie iki kez

daira yo$r,rn yaqanmasrna gagmah

bu duygunun. AyncairkLlar ise,

her gegen'gtin bunu daha iyi anly-

orum, bizi oniardan ayrran ve bizce

onlardan daha az ' .r lgr lanan hiEl ik

barikatrna kargr duyarl oldukian

dlEiide, gizem ve bilinmezin kahra.

manlan olarak gizli gizli krskanry-

orlar bizleri. Gcireli ijliim tatil gibi

geliyor onlara ve kendilerini zincire

vdrulmug gibi hissediyodar. Genel

olarak, girkin bir ktitiimserlik ve

hrrErnhk dalgasrnrn etkisine girmek

e!ilimindeler. Buha I<argrirk hig

eksilneyen zamandan kaEma dr'ry-

gr.rsu, daha hrzL bir tenpo ttttttlr-

nra gerekl i l i$i , benim kate-

gor imdek i insen lan iy imser ve

negeli oimaya.itiyor. Maleffroilyla

d!len yen'relimizi atrgtrnrken bun-

lan diiqtiniiyordum. O, bazen

kendinden emin ve aiayct, bazen

saldrrgan bir iislupla moralimi boz-

maya can atlyor, vazgecilmez ken-

dini inandrrma arzusuyla talihini

oviiyordu. DiiEman bir ulusun

iiyesi bir dostla konuqurmusgasrna

konuguyordu benimle.

I Mayts: Bu sabah, tanesi iliyiiz

Frank'tln yagam kuponlart rjnernt-

eye geldi herifin biri. Elli kadar

i<upon vardr elinde. Nazik olma

gere$i hissetmeden kesip attrm.

Aya$rmr krErnda bulmaktan kur-

tulmastnr, . genig omuzianndan

bagka bir geye borElu de$ildi.

10 Malts: Bu akgan'r Roquenton'un

iiEiincii deFa gdreli ciltime giriginin

dordi.incii giinii olacak. Gege sefer-

den beri Lucette'i gdrmedim anra

sanqrn, melankolik, genE bir adan-

crla tutuidu$unu cilrenmiE

bulunuyorum. Hayvanr gtiziimiin

oniine getirebiliyorum: Swing rrkr-

na mensup genE bir dana"

{-Jrnurumda da delil zaten. Eu tatlt

hanrmefendinin azrcrk bir zevki

bile yok ve bunu fnrk etmek iEin

bugiine kadar beklemedim ben.

12 Mayts: Yagam kuponlair

karaborsast genig bir aiana

yayrlarak cirgiitleniyor.

Miitegebbisler yoksullan yokla-

yarak ailelerini gegindirn'rek iEin

bir ek gelir sa$ianrak amacryla

birkag giinlerini satmaya ikna ediy-

or onlnrt. igEi emeklisi ihtiyarlar,

igsiz n'rahkum egieri de kolay yem-

ler. Kuponlartn raici ikiyiiz iia

ikiyi.izelli Frank arasrnda defigiyor

gu gtinlerde. Fiyatlann daha yrikse-

lecelini sanmlyorlrm, Qiinkiizenginlerden ve kolay yaqayanlar-

dan oluqan ailcr topiulu$u, her EeyeraSmen yoksuilarla

karErlaEtrnldrlrnda gok srmrh kahy-

or. {.Jsteiik bir gok kigi insan hay-

atrnrn briyle ucuz bir mal gibi iglem

gtirmesini dolru bulmuyor. Bana

gelince, bilincim vicdanrmrn gos-

terdi$i yolu izleyecektir .

14 Mays: Bayan Dumont zaman

kartrm kaybetti" Bu Eok can stktcl,

gtinkii yerii bir tanesini edinmek

iEin en aztndan iki ay beklemek

gerekiyor. Bayan Dumoirt kocastm

{dokuz}

kendisinden kurtulmak igin karrrmsaklamakla sugluyor. Bu kadarkdri.i ytirekli olabilece!ine aklrkesmiyor. ilkbahar hiEbir zaman buyrlki kadar giizel olmamrEu. Ertesigiin cileceSime iiztliiyorum.L6 Mayu: Diin akgam yemelindeBarones Klim'in davetlisiydim.Konuklar arasrndaki tek 'heo

ya$ayan' MonseigneurDelabonne'du. Birisi yaEam kupon-ian karaborsasrndan sdz acrnca.uranE verici buldu$um bciylesi bir gahEmalanma ayrnyorum. Qiftgi_' diimene Eidderle kargr Erktr$rmr lerin zaman kartlarndan habederibelirttim" olabildilince ciddiydim. yok. yagrrra'n bile ayda yirmibegBelki de Akademi'ye Erkan bir siirti giine haklari var. Bir ayrmr bitire-yolu avuclrnlrn iEi gibi bilen bilnrek iEin fazladan bir giinePiskopos'*n iizerinde olumlu bir ihtiyaE duyd'$umdan, yaEir birizlenim yararmayr arzuluyordum. kciyhiden kuponla'ndan lririniKonuklar arasrnda esen buz gibi bana vermesini istedim. Sorusuhavayr sezinledim. Havarilere cizgii tizerine paris'reki kuponla'n ikiyiizazgrnlklar sonucu eriyip bitmiE Frank ettilini ekledim. 'Eflennrek

genE bir rahibin itiraflannr din- mi istiyorsunuz?' diye haykrrdr.lerken yaprrsr' gibi nudu -bir 'Bizde salhkh bir domuz alrmr btrgiiliimseyiEle baktr ytiziime fiyata'. Tabii vazgegmek zorundaMonseigneur. BaEka geylerden kaldrm. yann rrene biniyorum.konuEuldu. Yemekten sonra salon- akEam paris're olmak, ."i^a.da, Barones cince alEak bir sesie cilmek iEin^yagam kuponlan hakkrnda bir soh- 3 Haziran: Ne mapera! Trenbete koyuldu benimle. Mi.ithig ve cjnemli bir gecikme yaprnca, gegicirakipsiz yazailrk yetene$imi, gririig- ciltim beni paris'e birkag dakika

. lerimin derinlilini yeniden serdi kala yakaladr. yagamd aynr kom_grizlerimin 6niine. oynadr$rm partrmanda dcindiim. Ama trendnen'rli rol boynuma bir borg yi.ik- Nanres yakrnla'ndaydr, iistelikIiiyor, tilkenin kalkrnmasr ve garaja gidiyordu. Duydulum srkrn_diiEiincenin zenginleEmesine har- tryr, Eekdlim eziyeti tahmin eder-canm'sl gereken varolulumun uza- siniz: Hdld hastayrm. Allahtantrlmasr ahlaki bir zorunluluk oluy- anlayrEh biriyle.seyahat ediyordunrordu. Yumugadr$rmr gciriince da bana evden elbiselerimi grinder-tarttsmayr konuklann cintine taErdr. di.Onlar da dolrd yolu yanlE bir duy- 4 Haziran: Oyuncu Melina Badin'egusalhk sisi ardrna gizleyen rasrladrm. Bana akrl almaz birtasalanmr aylplamak konusunda hikaye anlattr. Hayranla'ndanhenrfikir gcirtintiyoriardr. Fikrini banlanona bir parga varoluE hediyebelinmeye can atan Monseigneur etmek iEin yamp turugtuklanndan,durumum tizerine kesin k<inuE- gegen 1I Mayrs elinde yirnribirmaktansa dolayh bir yaklaErmla kuponu birden birikmig, bir ayaniam yiiklti scizler erri: QaLEkan iEerisinde otuzaltr gtin yagamrgbir EiftEinin topragr yokt9, buna olmak gibi bir tuhafllrn agikadrsr_karErlk komgula' kendilerininki-, na ralmen hepsini kuuandrlrnrIeri bakrmsrz brrakryorlardr. Bu iddia ediyordu tistelik. Takrlmakihmalkar komgulanndan bir krsrm gereSini hissertin:toprak sarrn ahyordu Eahgkan giftEi, -'yaimzca. sizin kullanrmrz iEin beEcohumluyor, ekiyor ve herkesin fay- giin uzamaya razr olan gu Mayrs ayi

{on}

dalanacalr bereketli bir iiriin eldeediyordu.Bu parlak topluluk tarafindan iknaedilmeye brrakrrm kendimi. Busabah hdlA.beg kr,qpon satrn alacakkadar etki altrndaydr. Bu ekstravaroluEu hak etmek igin krr yagamr-na Eekilip kitabrm iizerinde arafik-srz EaLgaca$rm.20 Mayts: Dcirt gtinden beriNormandiya'dayrm. Krsayiiri.iyiiEler drErnda tiim zamanrmr

gerEekten gok ince diigiinceli biraprnrg'dedim.

Melina ciddi gekilde ahnmrggririiniiyordu giipheciligimden.Kafayr biraz iiEtittiiliinii sanryo-

1L Haziran: Roquenton'lann ceph-esinde dram. Olup biteni bugiinci$leden sonra ci$rendim. l5 mayrsgecesi, Lucerce san ttiylii gens mer-hemcisini evinde a$rrhyormuE.Gece yansr birlikte cibiir tarafageEmiEler. Dd,niigte cildiikleriyatakta bulmuElar bedenlerini, amayalnrz degillermig aruk. etinkiiRoquenton da ikisinin arasrndadirilivernrig, Lucetre ile san5rn bir-birlerini tanrmazdan gelmiEler amaRoquenton. buna pek ihtimal ver-nTiyor.

12 Haziran: yaganr kuponlanasrronomik fiyadara gidiyor.Tanesini beEyiiz frankran ucuzadiigiirmek miimktin. delil.Yoksullann varoluElan konusundadaha cimrileEriklerine, zenginlerindaha oburlaguklanna inanmakgerekiyor. AybaErnda ranesi ikiyiizfranktan on kupon satrn almrgtrm.Algverigin ertesi giinii Orleans'rakiamcamdan aldrSrm mektuptandokuz tane daha grktr. :{damca$rzromariznraianndan o kadar gekiy-ormuE ki durumunun iyilegtir-ilmesini higlikte beklemeye karar

'vermiE. Elimde ondokuz kupon vargindi. Bu ay oruz gekti$ine gcire,beg tanesi fazla. Havada sudasatanm onlan.

15 Haziran: Dtin akgan Mallefroibana geldi. Keyfi pek yerindeydi.Bazr insanlann onun gibi tam biray boyunca yagamak iEin biiyiikservetler dcikmeleri gerEeli iyim-serl i l ini geri gerirmiE. Hepyagayanlann kaderinin imrenilecekbir Eey odufuna onu inandrrmakigin daha azr yetnriyordu.2 0 Haziran: Kryasrya- Eahgryorum.Dblagan sriylentilere bakrhrsa,Meline Badin'in gciriindiilii kadardeli olmadr$r sonucu grkryor. Birsiiri.i insan gegti[inriz ayr oruzbirgiinden fazl4 yagpmrg olmakla

nisyanS

dviiniiyor. Qok grirdiik bciylelerini.Tabii bu tiir hikay-elere kanacaksaflrkta insanlar da eksik de$iletrafra.22 Haziran: Lucette'e ayru gekilde

kargrhk veren Roquenton, karabor-

sadan tjzel kullaminr igin onbinkiisur frankhk kupon satrn aldr.

Kansr daha Eimdiden on giindtir

, higlikte. Bu kadar katr davrandr$r-

na piEman oldu$unu sanlyorum.

Yalmzhk acrmzrslzaa eziyor sanki

onu. Qok defigti, neredeyse tarun-

maz hale geldi.

27 Haziran:. Mayrs ayrnrn bazrayncahkhlar igin uzamalar yaptrSr

hikayesinin do$ru olma olasrl$rgi.ig kazanryor. Her Eeye ra$men

akL selim sahibi bir adam olan

Laverdon, bir tek Eu Mayrs ayr

iEerisinde otuzi:eE giin yagadrfrnr

kesin bir dille ifade etti. Zamamnvesikaya ballanmasrnrn bir Eokinsanrn akhnr zodadr$rndankaygrlanryorum.

28 Haziran: Di.in sabah

Roquenton btiyiik bir olasrhkla

kederinden cildti.. Bu kez gcireli

ciliim delil sriz konusu olan,

bildiliniiz riliim. Cenazesi yann. 1

Temmuz giinii, yasama

ddndii$iinde Lucette kendini dul

kalmrE bulacak.

32 Haziran: Zamamn hdld bilin-

medik boyutlan oldulunu kabul

etmek gerekiyor. Amma da'Eapragrk ig! Di. in sabah gazete

almak iEin bir diikkana girdim.

Gazete 31 Haziran tarihliydi:-'Allah Allah' dedim,'bu ay otuzbir

mi gekiyor-/' Yrllardan beri

tanrdr!rn gazete satlcrsr bog

gdzlede baktr bana. Baqhklara birgciz atnm:'Bay Churchill 39've 4J H'dziran

tarihleri arasrnda New York'u

ziyarer edecek'.

Yolda kula$rma iki adamrn konug-

masrndan bir bijli.im galndr:- 'Ayrn otuzyedisinde Orleans'ta

oinlalyrm' dedi biri di$erine.

Az i lerde sinir l i sinir l i dolaqan

Bonrivage'a rastladrm. Bana duy-

dulu Eagkrnhktan sriz etti. Teselli

nisvanS

etmeyi gaLgtrn. Olaylan olduklangibi kabullenmek gerek. Ogledertsonra !u saptamayl yapttm: Hepyagayanlann zamanln akrErndakianormallik hakkrnda en kiiEi.ik birfikirleri yoktu. Haziran ayrndaki

bu uzamayr kagak olarak yalayan

benim kategorimdeki insanlar yol-

larrnr gagrnyorlardr yalmzca.

$aEkrnh$rmr aEtrlrm Mallefroi

hiEbir gey anlamadr ve beni Eatlakzannetti. Ama kim takar zamanrn

filizlenmesini? Dtin akgamdan berigrlgrnca agr$rm. OnunlaMallefroi'larda tamum. Birbirimizigdrdiik ve ilk bakrgta agrk olduk.

Taprlacak kadrn Elisa.

34 Haziran: Elisa'yr di.in ve bugtin

yeniden gdrdtim. Sonunda hay-

atrmrn kadrnrnr buldum.

Niganlandrk. . Yann serbest

b<ilgede iig haftalk bir yolculu[a

grkryor. Dciniigi.inde evienmeye

karar verdik. Mutlululumdan

bahsetmek iEin gok mutluyum,

gtincemde bile.

35 Haziran: Elisa'yr ga.a

gciti.irdiinr. Komparcrmanrnagirmeden <ince '60 Haziran'dan

cince drinmek igin olanaksrzr zor-

layacalrm'dedi.

Diigiiniince verdili bu sriz beni

endigelendirdi. Qiinkii brrgiin son

yagam kuponunu kullanryorum.

Yann hangi tarihte olaialrmi'

I Temnzuz: 31 Haziran\ konu

etti!imde insanlar scizlerin.rdenhiEbir Sey anlamryorlar.

Hafizalannda bu beE gi.inden hiE

bir iz yok. $iikiirler olsun ki o giin-

leri kagak olarak yagamrE insanlar-

la karErlaEtrm ve onlaila konuga-

bilirim. Bu sohbetler yeni soruigaretleri getirdi. Bana gcire diin

ayrn otuzbegiydi, b'agkalan otuzik-

isi veya krrkiiEti oldulunu iddia

ediyorlardr. Lokantada altmrgaltr

Haziran'a kadar yaEamrg bir adamgcirdiim. iyi'bir kupon birikimi.

2 Temruaz: Elisa'yr seyahattesandr!rmdan kendimi gcisterme

gereli gcirmi.iyordum. igime bir

kurt diiErti ve telefon ettim. Elisa'beni tanrmadrlrnr, hiE gcirnredi!ini

aErkladr. Dilin ddndiigii kadar bagdrjndi.irticii giinler yaEadrSinr, banainanmamasr iEin hig bir nedenolrnadr$rm anlattrm ona. Hogunagitt i ama kesinl ikle inanmadr.

Pergembe gtinii beni g<irheye razroldu. Olesiye endigel iyim.

4 Temmuz:' Gazeteler 'Kupon

Davasr'ndan geEilmiyor.

Zenginlerin ya5am kuponu istifgil-

ili yiiziinden, grda sektcirii felceufradr. Aynca bazr dzel durumlar

biiyiik heyecan yarattyot. 30Htzhan ile 1 Temmuz araslnl

bindokuzyi.izaltmrgyedi gi.inde, birbaEka deyiqle beg yrl dcirt aydayasayan Bay Vade'nin zenginli$ibunlardan ya.lrl.zca biri. Az once

tinlii filozof Yves Mironneau'yu

grirdiim. Bana, aslnda milyadarca

yrl yagadr$rmtzt ̂ma bilincimizin

bu sonsuz aian iizerinde krsa ve

kesint i l i rgrmalar yaptr$rnr, rgr-

malann yan yana gelmes.inden krsa

varolugumuzun qekillendiSini

anlattr bana. Qok daha ince mese-

lelerden de dem vurdu ama pek birgey anlamadrm. Do$ru, akhm

bagka yerde. Yann Elisa'yrgcirmen lazrm.

5 Temrnuz: Elisa'yr gdrdiim. Qokyazrkl Her gey mahvoldu ve umut-

lanmak igin hiEbir neden yok.

Anlattrklanmrn ciddililinden bile

gi iphelenmedi. Hatrrlatma

gabalanm etkiledi onu belki, ama

hiEbir Eefkat ve sempati duygusu

yaratmadan. Mallefroi'da gcizri

oldr.rlunu stmyorum. BoEuna dil

dcikt i . im. 3l Haziran akgamr

yiireklerimizi tlrtu$turan krvricrm

bir tesadiifren, yasanan anrn bir cil-vesinden bagka bir gey de$ildi.

Bundan sonra kimse bana ruhlann

uygunlu$undan sciz etmesin. Bir

cehennemlik gibi acr Eekiyorr.rm.Bu acrdan iyi satacak bir kitap

grkartnayr umuyorum.

6 Temtnuz: Yeni bir kararname

za.ma.n kartlannr yiiriirliikten

kaldrrdr. Umurumda de$il.

ARG0S, Soyr 5,Ocok 1989'den o l rnmr$tr r ,

{onbir}

mustafa geyhoSlu

bendeniz ve rrrarco polg! .bir tasvirin tasvrrlt -uhakkak ki minnettanm;

f\ /f ancak ninnettarhpm ifad.eLY Ltn t serbutli{imden yararla-

narak iistiinliik u{lanak gibi birderdim yok. Kitaba duydu$umhayranlSr gizlemeye galgmam daboguna. Altr ay once okumayabaqladrlrm ve sonuna yirmi sayfakala siirekli dciniip rekrar baEladrSrmbir kitap bu; en azrndan beni buna

zorladr. Kitabr okudu$um (aslnda

kitabrn bana oyun ve rjliim arasrnda-ki yelpazeye srkrgtrrdrlrm ttimkavramlara yi ikledi! im manalarrtartrEtrrarak, ya da en azrndan kitapokuma alrgkanlklanmr deligtirerekbeni oAzdu$u) bu altr ay boyunca,

miinasebette bulundulum gok kigiyesanki bir misyon edinmiggesine anlat-trm. Belki de sadece hayranllrmranlatrrm. Qinkie, kenarlanna gergeklerue net agtklamalar dizilniS ferah yol-

lann, dolambagh sokaklann ue kaybol-

maya yilz tunnns patikalarzz kesigtiSi

bir iilkede, bazen Eok tanrdrk amago$unlukla igine niifiiz etmekte zor-landrlrm sayfalan kendi "ben"imdendrgan nasrl r tairmam gerekti l ini

bilemiyorum.Marco Polo yirmidrirt yrllk Asyagezisinden sonra Venedik'e dciner.

Karrldr!r sava$ra Cenevizl i ler 'e,"kendiyle bir tuttu$u insanlara" esirdi.igiip, bir mahzene kapatrlrr. Bii

siire sonra mahzene bir baqka kiEidaha diiger. igte kitap burada baE|y-

or. Pisa'lr rom^n yazan Rustichello,

iin0 kendinden <jnce Avrupa'ya

gelmi! Marco Polo'nun ziyaretlerini

kaleme almayr onerir. Bir mum rgr$r,

rnasa, oyun Eomaklarr ve arada birkuru ekmek ve su getiren gardiyanrnyiizii. drgrnda ilgilenilebilecek ba5ka

bir Eey de yoktur zaten mahzende.

Gardiyandan istedikleri kalem

{oniki}

Rustichel lo'nun el inde, MarcoPolo'nun belle$inden Erkan srizciiklerdoki.ilmeye baqlar kairda.

"Bendeniz ve Marco Polo" bir yolcu-lu$un hikayesidir; ancak, Marco

' Polo'nun Asya'nrn oceki ucuna yap-mrq oldulu yolculu$unki de$ildirsadece. Polo'nun aktardrklan i leRustichello'nun ka$rda dokdikleriarasrnda belirgin anlatrm ve tarih

farklan vardrr. Kitap daha begincikrsrmdayken Polo, Rustichello'nunkalemiyle del igen anlatrma ve carihe"yazdrklalnrz benim anlattrklanmde!il ve dolayrsryla kitap da..." diy-erek miidahale eder. Buna kargrnRusrichello "kirap benim de[il, ken-

disinin" diyerek kitabrn daha ileride,

"Abeslik Tiyatrosu" riykiisiinde

. anlatrlaca$r gibi, esere yaSanzan giilge-

i olarak de[er biEnedi{ini, eler neyse onadeler biEti[ini ima eder. Kitap gerek

"kopukluklar", gerek "seyyahrnziyaretleri" Eeklindeki gidip geime-

lerle devam eder. Yolculuk sadece

Avrupa'dan Asya'ya olan yol do[rul-tusunda olmaktan grkmrgtrr.

Rustichello Polo'nun anlattrklalnrfazla "dokr"im" Eeklinde bulmasrndanve kicabln kendisini yazryor olmasrnrengelleyememesinden oisa. gerek,

siislemelerle ve uydurmalarlakavramiar arasrnda da bir yolcuh.r$ubaglatrr. ilk <iykii yeEim oymacrlarriizerine olan oykiidiir. Bu 6ykiidegiizel/ik saplanturnn cezasr anlarl-

makradrr. Sonrasrnda isfalran'ayaprlan ziyaret Rustichello'nun kale-

minden grkar ve Polo Isfah3n'r uzak-tan bi le gormediI ini soyleyerek

"hakikatler" in yansrtr lmamasrnasinirlenir. Rustichello kitabrn kendihikayesini kendiiinin seEtilini ya drik i tabrn zaren var o ldu$unu ve

taraflanndan kegfedildi$ini soyler:

"Kontrol ediiemeyen bir siireg ydEr-yoruz". Yine de de$igik.lile direnmezve oykiiyii Yezd'de geEecek gekilde

de$iEtirir. Yolculuk, kitabrn sonunakadar bu ornekteki gibi Eeki ldeligimlerine u$rayacakrrr, do!rulrr.rde$igt irmeden. Yolcululugundo$rulcusunu Bilgi Gardiyanlan adldykiide BaEansrz Bilge'nin aSzrndan

"I-Iakikat oynaktrr; siirekli peginden

koEulmak ister. Ulagrlacak bir noktade$iidir, yolculuktur" ya daSeyyah'rn Kubilay Han'la beraberTaidu'yu gezdiSi boliimde Han'rna[zrndan "Sadece bulundu[unuznoktayr algrlayrp yolu yok sayarsanlz,maziden koparsrnrz, drinyayabakrErnrz fani u$rafrnrztn pencere-sine hapsolur" ya da yine BaqansrzBilge'nin alzrndan "Hakikar. heryerdedir, avlanmaz, seEilir ve rornangibi kurgulamr. Bilinmesi mtimkiinolam zaten biliyoruz, yolculuSa grka-

caksak da tarn ters yrinde grkmalyrz'ly^ da Taidu'lu ressarn ChaoMengfu'nun alzrndan "resim tasar-lanrrken resimdir,. yaprLnca <iliir"geklinde duyarrz. Seyyah, Pekin'debeg ilging mekana yapmrE oldu$r"r beEziyaretin ikincisinde (be$inde deoldu$u gibi) yine Batransrz Bilge ile

birliktedir. Cehalet Kiiriiphanesi'neyaprlan bu yolculuk yazarak ueyatnilarak aEa zihinsizlik d{anasmageri diinerek beEer hafrzasrnrnba5langrcrna yaprlan bir yolculukrur.Devamrnda yol, portakal tepsileriyle

sarrcr gocukiarrn, Atrupatnn urfticaret kanahyla uza-nabild.i[i hanlannarasrndan iiEiincii ziyarete, AbeslikTiyacrosu'na gtitiirii Seyyah'r.Biiyiik oyun iEinde tasvirin tasvirinimaske takmayr reddederek izlerSeyyah, Bagarrsrz Bi lge i le bir l ikte.Avrupa'nrn ikici anlayrgr ile do$unun

nisyanS

"mutlak"L!r arasrnda gidip gelir.Sabte pkabilecek bir hakikatedayandtnlmzg tiyatroda "makul"uararken, kargrsrndaki sahnede gerEek-te olmadgnt bildi(i, biitiiniiyle snni ueetAil i bir oyun bulmuqtur. Eser,kendi iEinde anlamla varLSrnr gerEekkrlnlaktadrr ve yine Taidu'lu ressamChao Mengfu'nun kitabrn ileridekisayfalarrnda diyece$i gibi, sana tEr n miSine damga ailrntailan halinde,izleficinin ereri yniden yaratabilnes ineimkan vermektedi!. SanatEr biiyiik uezlgiln kabiliyettir,' taklit etnEen,yardtan. Taklit eime ise 6ncak yenibaglayanrn yapmasi gerekendir. Butaklit "sanatrn raklidi"dir. Rollerinoyunlan ol.rgturdu$u de[il, oyun-laln roller bigti$i yolculuklannda

tanrk olduklan bir idam."suglu" srfatriizerine tartrgtrnr bu kez Seyyah ileBaEarrsrz Bilge'yi. Arzu tarafindaniglenen ue kubanla birliku topra[agiimillex cinayet son canrmda bir sug-tar. Meucndiyet liyann'daki birininkatline karyhk -eylemin. tamamlanmayiEin- yine meuetdiyet diyannda yer

ald$t igin sornnlu ,rtulabilecek fertler-den biri idan edihnelid.ir. BaqansrzBilge "suElu"nun mu$lakllr iizerine"Diyelim ki suglunun kimligi heniiztespit edilemedi, yrllar sonra ortaya

Erkacak. Katil bu zaman zarfrndamanastrra kapanabilir, yeni bir dil

tilrenebilir, ciltierce kitap devire-bilir, y azarh$a baglayabilir. Krsacasraynr kalmaz" derken aynr anda. beniniE yolculu!unu da anlatmaktadrr.Her Sey yagannaktadt ue la{anan !e!tekrarlanmamaktafur. UEiinciiziyarerinde, iirerilen diigiinceyi ve

bilgiyi elden geEirip bakikatinoynakh(znzn yarattz$t karars n darum-tann kiliyi dizginlenanez. hakikatkregdtiirmesini, engellemekle gtirevli

"Bi lgi Gardiyanlan" i le tanr$rr

Seyyah. Bu tiykiide BaEansrz .Biige"Bir avuE seEkin galrsiyer igre.Krsmen cecriibeli olmaktan krsmende takdii iEini yLiceltmekten dolanbir tistiinitik drdygusu iEindele-r"derken, Pr,rl Griffiths, giiniimiizdebilgiyi elinde curan, en azrndan onay<in veren elitist kesime g<inderme

yapmaktadrr.

Kitap, Bagansrz Bilge'nin krssalarrn-

nisyanS

dan grkanlan hisseler veRustichello'nun. anrlan kaprclarageEirigi srrasrndaki kopuElann iEin-den Erkan iiyktiler arasrnda gidipgel ir . Marco Polo Rustichel louyurken kalemi eiine almayr dener.Hatrralar onun. hatrralandrr, ancaksayfalan sahiplenemez. Benzerliklericjzel l ik le vurgulamrgtrr, i roni lerkendine aittir. Son kertede kentlerianlatmrgtr i ancak oralara gidipgitmedil ine dair ci imleler sarfetmemigtir. Bu noktada ozgiir olupolmadr[rnr sorgular. Yirmidrirt yrlLk

Asya seyahatinden sonra Avrupa'yadrinmek, yabancr bir iilkedebilmedili bir dili konugmaya zorlan-mak kadar abes gelir ona. Bununlabirlikte Rustichello'nun' y.lzcl(klan

bi. i t i ini iyle Rustichel lo'ya ait

de[ildir, siislemeler ve.soyutlamalar(ki bu soyutiamalann ortasrndaPolo'nun amcasr ve babasrna aitanrlarr kaleme almayr unutmugtur)ona ait olsa da. Kitap akr5r iEinde biryerde, Polo ve Rusrichello masanrn

her iki yanrnda, kar5rlkh olarakoturmakradrr (sayfa 14). Rustichel loburada "...kargrmdaki suratr

"ezber-leyip kendiminkini unutmayabagladr!rmdan, bocaladrm:

Rr.rstichello'yum da Marco Polo'ya

mr bakryorum, Marco Polo'yum da^yn ya mt bakryorum ? Eh, ikisi deihtimal dahilinde delil mi?" diyedtiEiiniirken kendisiyle Polo; kitabrnsonunda ise Paul Griffiths "Buengiorno, Rusrichello" ciimlesiyle sonugetirdiSi boliimde Rustichello ile

kendisi arasrndaki kader birliSi vur-gulam.aktadrr. Rustichello ilePolo'nun birbirlerine grkan yollan,

mu k adderann kendisidir.Marco Polo v€ Rustiche.l lo'nunkendile5tikleri bellek yolcululu, aynranda, Avrupa (yani batr) ve Qin (yani

do$u) arasrndaki bir yolculuktur"

Avrupa'nrn "kendi drgrndaki kiiltiir-ler i sadece inceleyen, benimse-meyen; bu yiizden kaliteyi scimtiren,her Eeyi anatomi masasrna yanrrpkusurlarr ortay koyan ve sahip ola-bileceklerini alan" yararciligL iEinden

Erkrp gelen Polo, do[unun "kendini

samimiyet ve srcaklkla iEine alan,

onunla bir l ikte acr Eeken. insanrn

kendiyle hesaplagmasr iizerine kuru-lu mutlaklfr" igine girmiEtir. Ancakne ondan rince do$uya yolculukedenler gibi "do$ulu birey" haliiregelmig (ki btt bireylerden biri Polo'ya

"biz sadece ardr arkasr kesilmeyendg$u sefederimizin cezasrnr gekmekabusr-rnu mr.r gergei< krldrk" diye-cektir), ne de bu kiiltiirii uzaktang<iriip relet gegenler gibi anaromimasasrna yatrrml$rrr do{lytr.YolculuSunun (belki de asrl yolcu-

lu$un baglangrcr olan) sonundamukedderat, onun kendinden say-dr!r Cenevizl i ler 'e esir dt igmesiolmuEtur.Paul Grif f i ths anlatrmda MarcoPolo'yu s0rekli giin0miize (yirminci '

y i izyrlal) dondiirerek, anrlann eskiyeama deneyimlerin zamanrn, dahadolrusu taril-rin tiimrine aitoldulunu sriylemek istemig sanrrrm.Kitaptaki elegtiriler, karErlagtrrmalarve ig hesaplagmalar zamana ballolmayan, sadece onikinci yi izyrle aitolmayan eylemlerdir. Kendisi deRustichel lo'nun gahsrnda Polo'nunmahzehine, 5ahsen ise Polo'nun veRusrichel lo'nun yagamri oldu!ukentlere ziyaretlerde bulunmugtur,zi lr insel bir l i ! in tamamlanmasr iEin.

'Yazrnrn sonu. Sanrnm ki Griffithsdi l i iy i kulanmrE. Ancali bununotesinde, kitabrn Tiirkge Eevirisi olanBendeniz ve Marco Polo. okurkenbana Eok keyif verdi. Giizin Ozkan"an Ti.irkge" kr,rllanma endilesiylehareket etmeden, Ti irkEe'ninbanhdrrdr$r (ve her zaman bann-rnasrnr umdu$um) Farsga ve Arapga

srizciikleri de kullanarak yerkin biranlatrm elde etmiE. Okudukga,kitabrn Eevirisi za$nda gegen iiE yrl,en iyi okuyabildiSim dilin dantelgibi i5lenmesi, sozciiklerin ve ci.im-lelerin kendi iEinde bir "estet ik" i lekendini okutmasr. ki tabrn Grizin

Ozkan tarafrndan "yeniden yazrlmrg"

olmasr beni gergekten heyecan-landrrdr. Yazrk ki kendisine ulaqa-madrm. Altr ay boyunca kitabr geridciniigler ile okumamrn bir nedeni dekendisidir. Bir okur olarak kendisineminnettanm.Bellek istisnattz berke$e bir kintikdqgun re o kinli[i dik gerinne ihtiyact

{oniig}

. larattr. Aqalrda Polo ve oteki "ben"i.iizerine bir b6liim bulacaksrmz._-

XLI I I , I l on i im nok tns rnodond i i d i im ho l f lmOnca sene sonra niye geri geldiSimisoruyorsunuz. Belki de gelmedik.Ben kendi arularrmrn, daha dolrusu

Qin'de bahriyar bir hayat siirmiigolan 6teki yanmtn anrlannrnyaz^ttytm. Hazin bir durum bu.Affinrza srlrnarak hiiztnlenmektey.im. Gegmig iEin hayrf lanmakbudalalktrr, ama gimdiki zaman iEinhayrflanmak oyle degil.Giinbatrmrna dahi yetipemedilimi,insanlaln benim hakkrmda bilmekistedikleri her geyin, benim kendimhakkrnda bilmek istedilim her 5eyinyeryiiziiniin <ibiir ucunda gerEek-le5tiSini di\iindiikEe yiirefim dar-alyor. Nasrl haset duyrnam ikincikigiliSime? Yine de merak ediyorum,sahiden murlu muydu?Deneyimlerini sayrsrz okuyucuylapaylagtr$rndan, seyahatleriylediinyamn dcirt bucalrnda ve zihin-lerde nice yolculuklara dnciiltkecd[inden habersizdi zavalL. SadeceyaEadr!rnrn farkrndaydr.Krskandrlrm onun qahsr delil, sureri,hatrrasr. Belle$imin yaratafir mahlukruhumu biiriidii. Bana air olanrtanrnmaz! keyif vermez, sevilmezkrldr. $u ana kadar yaptrklalnr ilele-bet yapabilir: Kinsai'nin ada-mabet-leri iie durgun sulara bakan saraylartarasrnda mekik dokuyabilir,refakatgisinin kerametlere,rgrk tutanincelikli agrklamalannr dinleyebilir,iilkesinden sonra aklna da hakimolamadr$rnr hissetmeye baqlamrq birhiikiimdairn maiyetinde yer alabilir,Beihai parkrnda dolaEabil i r , bircariyenin kollannda kendinden geEe-bi l i r . Benim derdim, harrr ladrk-lanmrn ozgiirliiSiine ortak olmak,onun gibi bir bel lek kahramanrhaline gelmek. Belki elinizdeki kitabryazmamrn nedeni de bu, bagka zihin-lere girme, oralarda gezip rozmaarzuiu. Boguna mr u$ragryorum?Gorece$iz. Siz ve ben.Geminin iskelesinde diki l iyorum,daha dogrusu o dikiliyor. HoEEa. kal

Qin topra$r. Batrya drint ig iran

{ onddrt}

i izerinden gerEekleqecek. ikimiz,aynr insan, iEi yiin drgr ipek, kurEunrengi pelerinimizle, bir gtvertedekiprensese, bir nhtrmdaki hanrmageviriyoruz gozlerimizi. Sanki aradaaynayn. Annenin de krzrn da siyahsaElal riizgirda tel tel havalanarakarkadaki manzar^y t bulutlandrnyor,bakrglan manidar krvrlcrmlar saEryor,dudak krvnmlannr tiimiiyle yokeden tebessi imleri bazen ayrrhkhiiznii, ba2en seniven cesareti, bazende kavu5ma azmi ta5ryor. Bir bir inisi.iziiyoruz, bir cibririinii. Sonra bentekneyi keqfe Erkryorum, seyyahkarayla vedalagryor.Onunla tekrar btitiinleEerek bellektiyatrosunda oyuncu olursam, kendi-mi unutur, degiEik bir kiEilik migeli5tiririm acaba? $imdi yakalayrp

az;,ctk kafamda ruraylm kahra-manrmr. i5te, rehberinin pegindensan tulla duvarh bir ktr kulesinedaldr. iEerisi karanlk" Nereyegcitiiriildiilrinii, basamaklannsonunda neyle karErlagacaSrnrbi lmiyor Ben bi l iyorum. Kendihakikatini bilmiyor. Ben biliyorum.E[er ona benzemeyi bagalrsam bende bir Eey bilmiyor blacaSrm. Sizbiliyorum olacaksrmz. Eh, her derdintesellisi vardrr.

Gri pelerinli 5ahsr izliyorum, ama

bell i bir inin konumundan del i l ,rhtrmla pruva arasrndaki boqlulunortasrndan, agaSrdao. Gemi ile kryryrayrran yegil gcilgeli aynanrn i.izerineuzatrlmr$ k6priiden, sola, Qin'e, saSa,tekneye ve denize bakryor. Doludanbatrya daire Eiziyor gdzleri . Derkenben de o gozlerle birlikte dolagmayabaElyorum. Bu kez, l imanda, prens-esin annesinin arkasrnda diki lenimparatora ve ihtiyar adama takrly-oruz. Giivertede de prensesinarkasrnda diki len di ler iki aksakal|ya, yani babamrzla amcarnlza.Ve bir siire sahildekilerle gemidekil-

er arasrnda gidip geliyoruz boyle.Sonra ben gene tekneyi kegfe Erkryo-rum, seyyah gene karayla vedalagry-or.Maalesef babamlar bu metindesebepsiz yere ihmale u$radrlar.Galiba yolculu$un bagrndaki suret-lerine feda ettim oniart. Belki haval

gticrim hayaletlerimizi bir arayagetirebilir. Bit yaz akEamr, hiiktim-dann ailemize sunmug oldulr-r evde,yemelimizi yemiE, geri d6neceksekne zama.n ddneceliz konusunutarusryoruz. Diyoruz ki: Saraytn bizeduyduSu giiven, gcisrerdiSi ilgi, yiik-ledili sorumluluk elimizi kolumuzuba$Lyor. Hem ulu hamn iilkeyi terketmemize izin verece!i nereden belli?

$u resmi ve Eerefli hayata da ziyade-siyle alqtrk dolrusu. Dahasr iiErimiizde (oliilerin arkasrndan konugu.lmazama baEka carem yok) karrgrk iEleriniEindeyiz.Oyleyse

'' niye bindik gemiye?

Babamrn, rizerinde doSup biiyiidii$iitopra$a g<imiilmeyi arzu ettiEi ,amcamrn da, kalsryla gocuklannrnhasretine dayanamadrlr minvalindelaflar geveledifini hatrrLyorum.Bunlar karanmrzln esas nedenleride$ildi tabii, hakanrn inanaca$rmumdulumuz bahanelerdi. Babamrn,biiimle batrya grinderilecek antla5mave rakdir mektuplannr gdzrimrizden.bile sakrnacalrmrza, amcadrrn da,kullanrlmadan eskimiE rahiplerimizi,ki taplarrmrzr ve hayrr dualarrmrzryenileyerek geri gelecelimize dairyemin le r e r t iS in i har r rLyorum.Bunlar da ktigeye srkrEanlarrn uydur-du$u cinsten vaaclerdi, imparatorunhigbir ine kanmadr!rndan eminim.Babam uykusunda Eehrinin adrnrsayrklyordu, amcam ise biziNesturilerin

-AEai Rabbani ayini

yahut dilimizi bilmeyen bir rahibegiinah Erkarsak balrElanrr mryrz, gibikonularda diigrinmeye ga$rrryordu.Tamam da, quurun siikuneti, ruhunselameti iEin o kadar yol gidiiir mi?Bence ortada bir zorunluLrk vardr.Krcayr agmrE ilk Avrupallar bizdegildik (Yoksa ga5rrdrnrz mr?) Qin'e

' ?y^k bastr lrmrzda, oncel lerimizsarayda, taprnakta, atdlyede,mezadrkta, krsacasr her yerdeydiler.Babam, amcarn ve ben oradan ilkdcinenler olacaktrk. Qtiglerimizibrrakrp belleklerinize girmeye kararvermiqtik. Farkrmrz buydu.

Bendeniz ue Mareo Polo, Paul Griffitbs,Aynntz Yaymlan, 1998,

geuirm: Gildn 6zkan

nisyanS

uygar abacr

'tKj tIeIer kodtn gjbjdj r,1nun okl tno dedi 1., gdnltine hi top edeceksiniz,

Her on Etlotno gevrilnare hoztrdtrI0r,,'AdoI /' Hi tler

aerrey, Sok gnk Sok,yuuhhh, fiuuriuv, roar-ro, bravo, kahrolsun.

Bizi bu i.inlemlere mahkumettiler. Sesimizi galdrlar.Kocaman bir sradyumasdcrgturp, berbat bir maEr zorlaizletmek tizere koltuklara mrh-ladrlar. Zekayt bizden galdrlar.Ancak tezahiirat yapabiliyoruz.Cogku ve kahrr araslnasrkrgtrgddrk, bo$uluyoruz. ..

i s to t is t ik vFy i ikse l en deder l e r18 Nisan'rn ardrndan EaEkrnhk,korku ve ince bir yalakahklayaprlan yorumlann birlegti$inokta: "Halkrmrzrn tevec-ci,ihiinden de (seEim yorum-lannrn moda tabiri olan bugrcrk edici srizciik, seEiminmeEruiyetine ycinelik olarakhalkrn kutsanmasr stirecining<istergebilimsel yansrmalann-

dan biridir) anlaErlaca$r gibiiEinde yaEadr!rmrz donemin

nisvan3

yiikselen de$eri milliyerEiliktir".Hayrr. Ytikselen de$erler;Tiirkiye CumhuriyetiDevleti'nin, rarihinin en baganllsosyal programl (80-99)bazrian bunu cizalist n.6lib.-ralizmle baElayan popiilerkiihiir geklinde adlandrnr ki,bu adlandrrmanrn kendisi depopiiler entellektiielizmin birsakrzrdrr - EerEevesinde tizeri-mize kara bir bulut gibi gokenaptalhk ve giirtilttidtir. iEte 18

, Nisan, bu programrn yarattr$rtezahiirat toplumunun resmidqavurumudur. Bu hale nasrlgetirildilimiz gdzden kagrnhr-s4, Tiirk toplumununkatliamlan, rrkEdr$r, etnik diiE-manl$r, savagr nasilsahiplendi$ini aErklamak iizereyaprlan konjonktiircii gokbilmiE yorumlar, nafile sosyolo-jik kasrlmalardan <iteye gide-mez. Zira hiEbir sosyal birimvarolmanrn do$aq1na aykrrrbiEimde yukanda sayrlan uygu-lamalan hakertilini haykrra-

maz. Tiirk toplumunun faqizmidaha yakrndan tanrmak gibi birderdi oldu$u da sanilma-mahdrr. Sandr$rn iEaret etriliolgu roplumsal sadizm de$il,giindem bombardrmanrylabeyin damarlarna adrenalinenjekte edilerek giiruh-lagtrrrlmrE bir halkrn Earesiz-li!idir.Sadece bir sonug olan vegerEekte pek bir pratik deSeriolmayan, gecesinde bir takrmbilgisayar grafiklerinden gele-celimize dair senaryolar yaz-maya EahEtrlrmrz

'seEim'in Eok

bilmiE yorumculanndan biriolmak istemedi$im iEin segir-nbahsini krsa kesmek istiyorum..Bu yaa bir segim yazrsr defildir,Fakat, hangi ideolojiden olursaolsun politik arenanrnteorisyenleri iddiasrnda olanlar-da varolan bir e$ilime de$in-mek sorumlulu$unu hissediyo-rum. Tarih hiEbir zorunlulu$unhayata geEiE alanr de$ildir, tarihgibi onun cjznesi oldu$u

{onbeg}

diiqiiniilen toplumlar da hiEbir

gasmaz, 'bilimsel' yasaya gore

ilerlemez. Toplumlar, iEindeki

saylslz dinami$in saytstz kom-

binasyonlu etkilegimiyle kendi-ni her an yeniden iireten son-

suz bil inmeyenli sqsYolojik

denklemlerdir. Begeri olantn

matematiksel ifadesi ya da bir

formiiiasyonu yoktur. Bu

anlamda istatistik

akademisyen istatistikEilerin de

soyledi$i gibi- verilerini kui-

lanantn bilimsel iargonla Yaiansciyleme aractdtr. Demokrasi

sosyal istatisti$in siyasal reiimi

oldu$unu kendi bile kabul eder

(bu durumda giiven aralklan-

na ya da emniyet de$erlerine

sr$acak siyasal kararlhkta

olmayan b i r gruP iEin

demokrasinin uygulama alant

olup olmadr$r da sorgulan-

abilir). Segim gibi, demokrasi-

lerin gdstergesi sayrlan bir ista-

tistik deneyinde, bir takrm

sa$hkL istatistik Etkartmlanyapabilmek iqin gerekli man-

trksal altyapryr olugturacak

onkabul, cirneklem kitlenin

siyasi bilincinin gere$i olarak,

orgttlti bir biEimde sandr$a

gidip taleplerini ifade etme-

sidir. Orgiitltiliigii, her alanda

duygumetresine gdre Eerbet

{onaltr}

da$rtan medya aygltlnln Pom-paiadrlr topiu .tezahiiratolgusuyla ikame edilen bir

rbplum igin bciylesi bir kabultin

geEerliliSi yoktur. BoYIesi bir

kitleden mesaj grkarmaYa galg-

mali, ona bir bilinE izafe ede-

bilecek kadar arsrzlagmrE

yalanctlann iqidir. Ashnda,

yukandaki varsaylm saP-

malartntn kaynaSr oian 'biiim-

sel ve sistematik' i lerleyigli tarih

ve toplum aniayrlr, modern

ideoloii lerin dayanak nok-

tastdtr. Gelin gciriin ki tarih,

adr Eok biiytik, soyledikieri gok

iddie l r o lsa da k imsenin

kafasrnda kurguladl$r senar-

yoya gcire ilerlemiYor. Hatta

dcinem dcinem modernizme

inat geri bile gidebil iYor.

AgrkEa do$ruyu hakir grkarmak

zorunda olinadrlrnr, halklann

ya da srntflartn, Etkarlando$rultusunda kendisini biEim-

lendirmeyebilece$ini sciyliiyor.

Tarihten kendisine g6rev

Erkaranlartn, adrna giizelleme-

ler yakrian bir halk kavramtnrn,

doSru cinderlik ve cinermeierle

do$ru eylemleri YaPaca$rndangiiphesi olmayanlartn, her'nankorli ik'ten sonra - nerede

hata yaptrklarlnr sorgullma-

malart iEin Polit ika ve

miicadele kavraytElartnr

yeniden .yorumlamalan gerek-

mektedir, bu polit ik oncii l-

lerinin inkan aniamtna geise

bile. Tiim bunlan soyledikten

sonra. tezahiirat toplumunun

mekanizmalar tnr , seEim

sonuglartyla %l0O doSrvsal bir

iliEkisi oldulunu iddia etmeden

agrmlamaya giriqebilirim.

Ti i rk inson l'hossns ' t lnToplumlann politik zekaiartntn

en belirgin gcistergesi, bu

zekanrn iiretti[i ve orgiitledi$i

tepkinin igerik ve bigimleridir..

Tepkileri tezahiirata kurban

edilmiE bir toplumun talePleri

de 'seEim'leri de aynr niteliksiz-

l i$in ifadesi olabil ir.

Bir toplumu tezahiirat gruP-

Ianna indirgemenin i lk adrmr,

bu gruplann varolan eSilimleri-

ni belirginlegtirecek olan teza-

hiirat yapabilecekleri ayrlgmrs

sosyal alanlar yaratmakttr.

Daha sonra genel Prosedtrgoyle igler: Giincell ikle bes-

Ienerek sosyal duyarirhk alan-

lanna doniigtiiriilen geieneksel

polit ik e$il imier, gtncelin igin-

c{en Erkan bir vaka ile aktive

edilir ve tezahiirat toPlumunun

ilra gazr alan igten PatlamaLsosyal motoru gairgmaya bagiar.

Kendil i$inden gcirtinen ve'vatandagtn do$al tePkisi '

olarak adlandrrdarak dalgalan-

ma cogturuiur. 'Hassaslar' ses-

leri krsrhncaya kadar ba$rnr.

iktidar, do$rudan kendini cjne

Erkarma gere$i duyarsa, birlik-

beraberlik-biitiinliik gibi para-

noyak mesailada varoian dfkeYi

koriikler. Ofkelenmenin Psi-kolojik altyaprst, gelenekel aile

igi e$itim, olmadr mill i e$itim,

i+

nisyanS

oimadr asker i e$i t im, y ine

oimadr sosyai efitim, onun daelinden kurtulana 'dzgiir

basrn'rn milli e$itimi verilerekyaratian ideal hassas bireydezaten vardrr, ttm bunlardaniktidann istedi$i Eekle girme-

den kurtuian bireytrer deyaratrlan irassasiyet ordusu

tarafindan o$iitiili.ir, sindirilir,

olmadr 'ba$rmsrz yargr'ya

havale edilir. Gtiriiltii diizeyiplanlanan ses desibelini aQmay.rbaElayrnca, iktidar kendini drqa

Eekip, meEruiyetini sorguiat-

madan, kuduntuSu giiruhlara

salak it idal Ea$nianndabulunur : "sizi anhvoruz fakar

sabnnrzl, rnetanettnlztr

koruyun", "brra-krn L>izhalledelirn, nasri olsa aaban

bulduk" (tilke iEi bir durumsa

ba$rmsrz yargr, ulusiar arasr bir

konuysa diplomasi, genelde busrralar devreye girer). Sonra bir-den gazete mangetleri de$igir,reira muirtann dayanrimaz tiz-

likteki ses tonu, giilgiin fey-

manln kiifiir eden mimikleriyumusar, herkes herkese itidal-li olmasrnr tavsiye eder. Rirrnyavag yavag diiger. incitilmig

duyarirLkiar, tepki gcistermiE

oimanrn giinah Erkarmrqh$ryia,scjzkonusu grubun vicdanrnr

rencide edecek bir sonrakivakaya kadar normal diizeyle-

rine geriletilir.

Sosyal irassasiyet aianlanndan

bahsetmiqtik. Grupiann aidiyet

i izerinden bir iE-ba! kur-maiannrn iki yoiu vardrr: farkh

olana duyulan diigmanLk, ben-zer olana duyulan yakrnlk. Bu

duygulann giddeti ve ikisi

arsrndaki seEim, grubun

yaplsrnr da belirler. Grup kendi

nisyanS

yaplsrnl dinamik turma altbi-linciyle, zamafi zaman drigmanve dost srfatlannrn karakrerize

edilebilece$i semboller y ararmti

refleksini gcisteri-r. Benzer Ee-kilde iEinde yaEadr$rmrz teza-hiirat top lumunun motorlann-dan hiri de. dcinemseX olarakkendisine kurban seEtil i bir'haini ya da kiiltleEtirdili bir'kairraman'drr. Hain yaptrSr anibir grkrgia dikkatieri t izerine

Eeker. Koti.i adarn geneldeaykrn bir ses olur, olmasa da

tr<endisine duyulan yoSun

ihtiyaE nedeniyle yanhE anlaErhr

ve tezahiirat baEIar. FiEman

edilinceye kadar, hakaret dolu

bir kampanya baglar hainekarEr.Ve toplumsal l incin tozu

dumant arasrnda sorgulanmasl

engellenen ya da unutturulan

bir gerEek, goren gcizler iEin

orta yere Ecikelir: Flepimize, bustadyuma doluEturulan her

seyirciye ait t i im bilgileriniEinde bulunduSu dev bir veri

tabanl vardrr. Flainlik yapar-

sak, yaptrgrmrzla kalmayrz,

Eocukken srgtr$rmrz boicuniEindeki ktiEtik mavi boncuk-lann biie hesabr bizden sorula-

bilir. Kahramanrn ortaya Erkrglda ani olur. Qok taktir toplaya-

bilecek niteliksizlikte bir gcis-

teri, baskrn e$ilimin drgrndayaprlanan bir eyleme karEr,'cesur' bir tavrr. vicdanlanmrzrn

scimiiriilmesine alet olabilecek

medyatik kaiite standartlannda

bir duygusaiLk o kiEinin yeni

yrldrz olarak gciziimiiziin iEine

sokuimasrna yeter.

Yrldrzlar iktidann iEinden de

Erkabilir, her dairn yrldrz bolyrldrzh iistdtizey tsk kadrosu,

iktidarr paylaEan hemen her

giig oda$rnrn Eu dcinem iEin

iizerinde onagtr$r diir i isr,

halkgr, hem Krbns fatihi hem

de gair polit ikacl b.ecevir,devlerin scizcrilii$ti srfatrnrbaEanyla ragryan, duyarhhk

insanl, Leman gizeri Alp

Tamer'in rabiriyle 'Kutsal

Adarn' s.demiretr, ara srratageroniu$un dozunu kaErr-

masrna ra$men en cengaverbagsavcr v.savag, son donemin

resmi yrldrzlan arasrndadrr.

Resmi kcjtil adamiar ise, ancak'scizde' iktidan paylaganlar

arasrnadan grkabil ir. GerEekiktidar, tilkenin en Eok oy alanpartinin genel bagicanrna(r.kutan): "Biz, Ti. irkiye'nin

zencileri miyiz?" dedirtebil ir.

Bu mizansen iEinde sahici ikti-

dar erkini elinde tutan merkez.

{onyedi}

asla oklann kendisine gevrilme-sine izin vermez.

Hayatrmrzrn ayulmaz parEaslhaline gelen hain-kahramanikilisinin sivil vatandaq boyu-tunu cjrneklendirerek yazryrrenklendirmeye gerek dny-muyorum. Dergi elinizeulaqana kadar, daha nicea.kaya, rn.kavakEr ya da

"tilkemizdeki azrnLk grupiarm-

dan birine mensup oldu$uhalde dinci gosreride elin-deki atatiirk resmini tWAkcitii adamlara rurancesur ve giizel

cumhuriyer kadlnl",

" mahkemede bebekkatili apoya yrllardansonra insanllrnr harlr-latan ve ttim ttirkiyeyigciz yaElanna boSan Eehit asr-subay egi" (bunlann isim-lerinden Gok karikatiirleri<inemlidir) Erkacaktrr.Tezahiirat roplumu bciyle yagar.Bu igleyiE, Tiirkiyede roplumsairefleksin neredeyse ramamlnln

iktidann kontroli.i altrnda ya daonun rarafindan ydn-lendirilebilme ozelli$ine sahipoldu$unu gcisrerir. BirbiderinekarEr konumlandrnlan has-sasiyet alanlan -baskrn olanlanlaiklik-orducuiuk, dincilik vemilliyetEiliktir- tepkiyi birbir-lerine ycineltir ve iktidar burnanipiilasyonla varolan rairar-srzlklann hedefi olmaktankendini slylrtr.

Tepkinin etkisiz hale getirilme-si igin hedef Eagrrtmak kadarrepkinin igeri$ini bogaltmak daonernlidir. Toplumsal tepkiiktidar altrndaki kitlenin, olan

{onsekiz}

biten karErsrnda atdh$rna sonverecek derecede giiElti birduyguianrm yaEamasryia orrayagrkar. Tepki, ancak bu duygu-lanrmdan yola grkanlacak

diiEtinsel sciylemlerle beslenirse'di$ederi'nde ikridan rahatsrzedecek nicelikre bir karsrhkbulabil ir. Bizim ..roLiro,

toplumu, duygulanna . iritap

edilmesine ciyiesinealtEtrnlmrgtr ki, tr<endisini en

Eok coEturanr yani en Eokba$rranr hakl sanrr. ( Tiirkiyeprototipi olmakla dviinen bol

alkrgh tv rartr$ma programlan-

na bakilrrsa, en Eok alkrEr ba$rr-maktan ne sciyledili anlagrl-rnayaniann aldr$r gciri.ili.ir.)

SeEimierde de en biiyiikbaganyr, yrllardrr isrikrarir Ee-kilde her firsatta bir rakrm seski.imeleriyle gi.irtiltI yapanlannaldrSrnr biliyoruz.Yazrnrn baErnda ytikselen

de$erin mill iyetEil ik degilaptalLk ve gtiriiltii oldulunu

sciylemigtik. Ashna bakrlrsa bu

'tezahtirat toplumu' tezi tam

olarak anlagrlacaktrr.

Do$a iistii dinlerin topiumlar

tisttindeki giiglerini kaylredince

verine bir sivil din ikame

edilmesi ihtiyacr do$mugtur"Modern qefir ropiumiannda busivil dinin adr mill iyetEil ikolmugtur. Bu yeni kimli$inyaprlanmasr iEin bigim-lendirilmig kamusal ritiieiler,siyasai ya da sivil taprnmaiannortaya Erkrgryla roplumyaqamrnrn belidi yrinleri kur-sanmaya baglar.

Tiirkiyeye dcinersek, rnil-i iyetEili$in kendini yeniden

iiretmek igin kullandrSrritiiellerin baErnr rnilli

oimasr dahi gerek-

meyen

maElan,

futbolasker

$nhodet ve mfitpcovi/ kz{vramlarbirbirindenEokuzak bandrr ve yok edilmek iizereki tl eni n giirii l ti isil delildir. Bu iligki sergilenirse onlara reslim edilmigtir, bciyie-

u!urlamalan, Eehitcenazeleri, ling toren-

leri Eeker (sayrlan

eylemlerin giinikii diizey-lerine dikkat edin, sesten Eok

gi.iriilt{i olan yerde zeka nearasrn). Furbolu Oray Elinnebrrakrp, iginde yagadr!rmrzddnemde daha EokkargrlaEtr$rmrz di$er iiEiinii elealahm, zaren sezon da kapandr.

Elias Canetti, kollektif rildiirme

oiarak canrmiadr$r ling eylemi-ni yapan 'mritecaviz kitle' igingunian sciyler:

" Kir[enin hrzla briytimesinin

nedeni, iriEbir riskin bulunma-masrdrr. Risk yoktur, Eiinkiikirlenin srnrrsrz bir iistiinlii$iivardrr. Kurban kitleye lriEbirgoyyapamaz. Ya ba$hdrr ya dakaErg halindedir. O savunmasr-

zL$r iEinde yalruzca bir kur-

likle kimsenin adam cildiirmecezasrna garptrnlma korkusukalmaz. Onun izin verilmig

katli, insanlann cildiirme ceza-srnrn korkusu ytiziinden iEle-

nisvanS

mekten Eekindikleri biitiincinayetlerin yerini rurar.Pekgok bagka insanla paylagrlanve yalnrzca caiz ve tehlikesizdeSil, tistelik teEvik edilen bircinayet insaniann biiyiik bir

Eo$unlu$u . iEin kargr konul-mazdrr...herkes olayda yeralmak ister, herkes bir darbevurur, bunu yapmak iEin bir-birlerini iteder, kurbana v*rra-masalar da di$erlerinin vur-du$unu gcirmek ister. :jHei koi sanki tek birytLfauga altmrsgesrnehavaya kalkar ve. t lIner... ,,,#

(Canetti yukandaki

l inc tasvirini i lkel

dcinem ve ortagaStoplumlanndan cirnekle-

yerek yapryor. Tiirkiye'dekibigimlerine tanrk olsaydr acabaneler yazardr.)Mill iyetgi ideolojinin kat-krlarryla, toplumumuz adeta

bir ktltt ir halini alan l inE

olayrnrn altyapnrnda, topluluk-

la kazanllan giig ve meEruiyetyatar. Bireyin tek baErna irras-yonel ya da tehlikeli buldu$u

bir eylem veya sciylem grubun

oluEmasryla kutsallagtrnlabilir.

Medyanrn demokratik tepki

olarak lanse etti$i italya kargrrrtoplumsal delirme ayinlerinde,

Kiirt lerin, buzdolabrntn,ayakkabmrn, arabanrn, moto-

sikletin iizerindekini gegtik de

sebze halinde domates, biber

vs. zerzevaun iizerinde kolkalagirmig bir grup insanrn

"kahrolsun PKK-italya" diyeba$rrarak hoplayrp zryla-

masrnrn 'beEeri bil imler'

dahilinde bagka bir aErklamasr

olabilir mi? Diigman kabilenin

nisyan3

na da deSinerek fazlasryla uza-

mrg olan yazrya noktayr koy-

mak istiyorum.

Teknik olarak lriEbir ciliim tiiri.i

arasrnda bir fark yoktur. Trp,

zorunlu askedik gdrevini ifa

ederken gatrgmdda cjlen asker

iEin de, yolda yi,iriirken kafasr-

na saksr diiEerek olen talihsiz

adam iEinde aynr terimi kul-

lanlr: "ex". Hayattn ciresine

anlam bigen ideolojiler, riliiler

arasrndaki ayrrmr, geride

kalanlan da ciliime gcindere-

bilmek iEin yaparlar. Fakat,gahadetin halen insanlann

savaEabilme motivasyonlarlnln

en biiiriik kayna$r oldu$u da

bir gergekliktir.

Asker u$urlamasr ve gehit

cenazesi iki perdeli bir oyungibidir. Tiirklere has bir ge-

kilde, asker gururla kangrk

I

iiretrigi o"*"..r., i*.*;; ;.;;;. ;;;;jlen bir Eiddetin , o grubun karErlanrr. SavaEa giden birbireylerine ycinelmesi valnrzca insan cilmeden gerikoEullara ba$L bir geiiqmedir, dcindiigiinde kimse kag kiEibiri dilerinden daha aptalca oldiirdiigiinti sormaz amade$ildir ashnda. tabutla geri donerse onuDiinyarun her yerinde oldu$u dldi.irenlere ianet ya$drnlr.gibi Tiirkiye'de de savagla Gcizyagr dciken tarafin yakrnr

besienen milliyetgili$in di$er gehittir, onu oldiirenier degcizdesi oian'Eehitlik' kurumu- katil.

Bir grubun savagta siirekli

yakrniannr kaybetmesinin bir

gok dogal sonuc,i olabilirama kimse bunun mil-

liyetgili$i, rrkErl$r vekendisini yaratansavasr koriii<-lemesinin, savagar

duyulan o{keyi ve

bang ozlemini artrr-

masrndan daha do$al

oldu$unu iddia edemez.

Hele ki, Eehit yakrhlannrn

savasta yai<rnrnr kaybetmeicten

gurur duymasr ve "vatanaevlatlar feda olsun" tiiriindeki

sdylemleri, ortada somut bir

toplumsal patoloji olduSunun

gostergesidir.(Bireyin ortak iilktisii olan gn41

ltu karqrsrndaki zayrflrk komp-

leksinin savagrn di$er tarafin-

daki patolojik sonucu olan ve

bu topraklarda politik eylem

olarak adlandrnlan kendini

yakma, intihar saldrnsr gibi

kavramiar bir bagka yazrnrn

konusu olabil ir. l

Drgandan bakrLnca biiyiik bir

stadyumu andrran bu iilkede,

kendini tuttu$u takrmla kim-

liklendirmeyen insanlann yaga-

ma $ansrnln kalmadr$r bir

do$al seleksiyona do$ru uygun

adrm ilerliyoruz, haydi hayrrLst.

davul-zurnayla savasa

Hazirann99

{ondokuz}u$urlanrr. Krrmtzl bayra$a

. . f 1 IgoKnan aKsay

teleslna kaprlan yakrn geEmiEinbirEok sosyalisti, misyonerliSiniOzal'rn yapu$r bir "life style"rmedya ve reklamcrhk sekt<iriikanahyla Tiirkiye toplumunundokulanna yayma Eabastntngrinilllii taEeronluSuna soyundu.Biittin insani deSerler tam

anlamryla ahnr satdrr bir nesneyedontigiirken, ahm satrmdan paykapma yarrEr bi.itiin topl.unra si-rayet etti. Artrk insanlar pala

etti$i yerde her Eeyi -kimisi OzalhayranL$r iizerinden entelektiielbirikimini, kimisi vi.icudununfiitursuzca teEhirini pazarlaya-biliyorlardr.

'80'li yrllar, diizlemiE insanlartninsan olmanln onuru pahasrna

maddi refaha taprnmalancilEiisiinde statii edindikleri birddnem oldir. Maddi refahrntemerki.izii ve toplumsal stariiniinedinilmesi elbette baEkalannrnmaSduriyeti pahasrna sa$landr.Ozell ikle'90'L yrl larrn ikinci yansr

boyunca, Krirt milliyetEili$indende destek alarak tam bir ideolojikhegemonya kurmuE olan mil-liyetgilik stiylemleri ma$dur olan-Iann manipiile edilerek sisremeentegrasyonunun sallanmasrndarinemli bir iglev gcirdti. Ekonomikya da toplumsal yerlegik bir statii

edinemeyen, sahip olmakisteyip de olamayan insanrnezikli$i, farkh kimlikleretepki gristermeye yrineltil-di. Farkl olanr ritekileyen,drElayan, dahasr linE edentektip bir kimlik daha dageligtirildi, beslendi. Hayatdevam edecekse ve baqkardrli.isii de rasavvuredilemiyorsa, maSdur olan-

lar bir tiir aidiyet edinrneliydiler.Sistemin rezgihlannda biEim-lendiri l ip, aidiyet ihtiyacrndakirnaSdurlara -hatta gehirlerde

cibekienmiE olan popEu genEiigeve orta srnrfa- benimsetilen bukimlik yrllardrr hayatrmarn canr-na okuvor. Tarul Bora'nrnsdyledili gibi, "199l'den sonra,'milli refleks', .bir ycinetim aleti,bir'halkla iliEkiler' politikasr aracroiarak yeriegikleEmiEtir. Mil l ide$er ve Erkarlara aykrnaddedilen birilerinin diigman-laEtrnlarak ling tehdidi altrndayagamaya mahktm edilmesi, bazrgerginlik anlannda linE edilmesi,kamuoyu olugturmanrn bir vasr-

tasr oldu. Sivasal sistemin trkanrk-

hatratrmrztnl8'nisan te{nsili

0'li. yrllar, neo-liberalizminyrrtrkhk harcryla yapr-landrnlmrg ideolojisinin ha-

yarlmrzr her dtizlemde i$digediginin hikdyesidir. 'Etik deleradrna edinilmiE olan her gey, '80'li

yrllar boyunca alelacele elden

Erkanldr; bireysel ve toplumsaliligkiler biiciiniiyle veedepsizce ahcr-satrcr ek-senine oturtuldu. Artrkher Eeyin satilabilece[ibir dcinemde, "iginibilen" insan tipi yticeltil-di. Azgrnca bir iEtiha ilene pahasrna olursa olsunkir pegine diiEmek, enbiiytik erdem sayrldr.Ashnda o dcinemdebiitiin diinyayr kasrp kavuranneo-liberal dalganrn Ttirkiyemiimessili Tirrgut Ozal, "Sanaredebiyat kann doyurmaz" diyor-du, "insanrn kafasrnr daha dakarqtrnr bciyle Eeyler"."'QargryaErkrn, bir bakrn (...) ALEveriE var.Thksitle satr$ var. Pegin satrg var.Herkes bir yolunu bulmugalgverig ediyor". ' i 'Elektrikl i

oyuncaklar getirin, bowlingsalonlan, ticaret merkezleri aErn(...) Miimktin oldu$unca sine$inya[rnr Erkarmak, geleni birazdaha sa!nrak lazrm''.r Kcirfezkrizinde insan hayatrnrn ciltimesiiriilmesi bile "bir koy iiE al" zih-niyeti iizerinden iEleme konuldu.Donanmrlarrnr nakde tahvil etme

{yirmi} nisvan3

hgr derinleErikEe, milli refleksi'boEaltan'

intikam gcisterileri, IinEprovalan, hasrmlara dciniik ihrarve tehditlerin damgasrnr vur-duSu kutlama t<ireniAenlifi bi5i-minde tecelli eden milli histeripatlamalan, kriz idaresini melru-lagtrran arka plan olarak, hamabizzat kriz idaresi y<intemi olarakkurumlagtr. Ulktictiler cjnemliaracrhk rolleri i.istlend il-er; ama katrhmcrlaq' h a l k r m r z ' d a n

bagkasr degildi". {

18 Nisan segim-lerinin sonucundadu, resmi ideolo-jinin yrllardrr bu kim-liSin dolayrmrnda bigim-lendiregeldigi rahakktim strate-jisinin siyaset sahnesindeki rem-silci leri cine Erktr. DSP veMHP'nin %40'bk oy oranr, bustratejinin ne dlEiide bir kitledesteSi sa$ladr$tnrn gci'sterge,sidir. SeEim gecesi kurtlu kuElubayraklanyla hayatrmrzrniizerinde sarma$ dolaE tepinenkalabahklar, yrl lardrr bizlerinbogalttrlr allanlan iEgal edgbilmiEolmanrn hazum yaEryorlardr.MHP maElann biriminde, 'gehit'

cenazelerinde, asker u$urla-malannda ve ratbikatlarda hisreripatlamalanyla sokala d<ikiilenkitlenin deste$ini oya tahvil erti.Oyunu iiEe kadadr. Kamuoyuyoklanralrnna bakrlrrsa, seEimeilk kez karrlan iiE rnilyon genEinsanrn 7o 70 ile 7o 40 arasnd*ki hatrn sayrlrr bir bciliimii oyunuderin devler partisine vernriEti.l8-28 yag sesmen grubunundcirtte iiEiiniin erkek oldu$u,dcirtre birinin oyunu MHP'yeverdi$i tahmin ediliyor. Srnrrsrzbir iktidar hrrsryla nicedir resmisriyleme srkrca yaprEmrg oianEcevit'in DSP'si oyunu Vo 50oranrnda artrrarak birinci parti

nisyanS

konumuna yiikseldi. Apo'nun O y I O m fl C n .ayakallandr$r,geril laharekecinin S O y m n C Ob0ytik dlgiide sindirildiSi bir Televizyonun karErsrnda gakilrpdcjnemde Kiirt milliyerEili$inin kaldrgrm 18 Nisan gtniinde,oy oranrnr koruyabilmig olmasr hayatrmzrn temsiline iliEkin herise, yeni tahakkiim stratejisinin gey yapay bir miisamerenin sah-gticiine karEr oluEan tepkinin nelerinden ibaretti:kemikleEmig bir ifadesi gibi.

80'lerden bu vana srirdriri.ilenInsan tekinin ig huzuruyiabagkalanna emanet etri l itasawur ilemi gciyle bir yoklanrpmukredider karrnda cincedenhazrrlanmrg malzemelerdeinuygun gciriilenlerin katrlpkatrErrnlmasrndan sonra , arzuedilen krvama gelinceye kadaryoSurulur. $ekle Eemale sokulur.Frnna verilir. So$umaya brrakrl-maz. Srcak sriak servis yaprlrr.insanlar artrk kendilerininoimaktan Erkmrg bir tasawurukendi tasavvurlanymrg gibi huzuriger.isinde, afiyetle yerler. Butasawur insanlar rarafindan tektek sandrklara gdriiri.ili.ip oyatahvil edilir. Perde a$rr aSrrkapanrr.

d<ini.igmtig olanANAP ve DYP ile, gelir

da$rhmr gi.inden giine daha

arslzca fant kapmayanErnda, siyasi parri

olmaktan ziyade git-gide rantErlannsiyasi mrimessillik-lerine soyunmuE Eir-ket ti.irii yapilan

da bozulan bir iilkede bile sosyaldemokracir$r fallan bir yane.brrakrp sadece laiklikle igtigal

" eden CHP ise sessizce geriledi.Deniz Baykal bir al^ particirgi.itiine, altr oklu bayraklaria

Eehit .cenazelerine katrlma tali-matr verdilini agrklamrgtr. Amabu allanrn sahici remsilcilerikargrsrnda bu roli i , deIzerinden sarkryor-du. Histeri nribet-leri iEerisindekik r E k r r t r l m r Ekirleler sadecebeldgata primvermedi.

Resmi ideolojiningiintimiizdeki politik candiigmanr FP bu kez kaybeden-Ierin arasrnda. FPli bir grup, par-tinin gerilemesini, ycinetimin 28

$ubat si.irecindeki g<iziiliigiineba$hyor. FP'li Nazif Giirdogan,drigiigti Eriyle yorumlamrg:"Dayatnraya kargr durmayanruhunu koruyamaz". Pos!-mo-dern bir gaSdayrz. Belli mi olur,bakarsrnrz FP'nin iEinden anarko-islimi bir hareket yi.ikseliverir.

'Oylanraca' brihimiinI izleyenperde arasrnda, oyun drgl

gibi gcir0nen ama sonderece iElevsel vebtitiinleyici olan birara eSlence diizen-lenmigtir. 'Halkrmrz

bu seEimlerde !umesajlan vermi$rirl

soytardan sahne alrrlar.Kendilerini konformizm

karErh$rnda ve ruh alEaimasrpahasrna sahneye koyucularakiralamrg olan soyrarilar kanahy-la, hiE farkrna varmadair vermigoldu$u mesajlano mana vechemniyeti bilge halkrmrzrn bi-lincine Erkartrlrr, kafasrna kakrlrr.

Soy tanlar gekildikten sonra,crzrrtrh plakran gelen '75 yrldazor yoluyla neler yaratrlmrgolduSuna dair alaturka senfonik

{yirmibir}

bir miizik eEli$inde perde a$rra$rr aEilrr. IErk yalnrzca ortadakisandrSr aydrnlatmaktadrr.

Sandr$rn i.izerine yerlegtirilmiE

olan tabelada. "Salonda kabukluyemig yemek ve yerlere ttiki.irmekyasaktrr. Temizlik imandan, milliiradenin tecellisi sandrktan gelir"ibaresi goze Earpmaktadrr. Oyunmetninin orjinal kopyasrna, bu

sahnenin zihinlerde iyice yer

etmesi igin incelikl i sahnetekniklerine baEvurulmasr'gerek-ti$i notu diigi.ilmi.igtiir. igli birsesin bu ibareyi bir kurtulug giintiedasryla seslendirmesinin ardrn-dan perde a$rr a$rr kapantr.

Hayatr boyunca srkr bir tedrisdt-tan gegirilmiE olan seyirci' kendi-sine ruhunu kaybettirenleri grl-grnca alkrEiar..

SeEim sandrklarr agrirp oylar sayrl-

maya baglandr$rnda oyun Eoktansona ermiEtir. Hayatrmrzrn ortayerine saErhveren kcitiiliiklerle veacilarla baEbaEa kalrnz. QiinkiiaErlan gey seEim sandr$r fallandelil basbaya$r Pandora'nrn

kutusudur. Zebantler sadece

kendi iktidarlannrn olugumunu

sahneye koymakla kaimamrglar,bir de Hephaistos'a Pandora'nrnkutusu siparigi vermiglerdir.Halkrmrz, igerisinde mill i

iradenin tecell i etmig oldu[u

sandr$rn aslnda tasarlml

baEkaiarrna, igEiligi kendisine ait

bir Pandora kutusu oldu$unu,muktedirlerin kendisine

olduklannr zinhar hissetmeme-

lidir. Metnin orjinal kopyasrna

dtigiilen not da bu hassasiyetin

ifadesidir.

(Sonunda televizyonu usulca ka-

parlyorum. Can havliyle Gaib

Romans'a uzanlyorum. $imdisevgili Umit KrvanE'a, bdylesi bir

yalnrzh!rn da paylaErlabileceSi

duygusuna ihtiyacrm var. Bu

karabasandan, ancak onu

besleyen gerEekl ikle yeniden

yi.izlegerek kurtulabilirim).

kpnd im i -e c l n i rYa biz! $u yeryiiziintin insanayaragrr, yaganrlasr bir.yer olmastnlarzuiayan onca insan! '80'li yrllan

nasrl '90'h yrllar izlemigse, '90'h

yrllan da '00'L yrllar izleyecek.Yrt& bir neo-liberalizmin ve

azgrn bir milliyetEili$in on yrl-

lannr izleyecek olan rjni.imiizdeki"

dcinemde bizleri nelerin bek-ledilini hayal edebilme cesare-tiniz var mri '

"Hayar bizimdir, temsili olmaz"

s<iylemiyle se€im oyununu red-

dermek, toplumsal diiziemdepolit ik bir durugla biit0nlen-

medili takdirde fazlacr bir anlam

taglmtyor. Sadece i.irkiitiicii biryairuzhk duygusunu besiiyor.Evet, "Mukkaderatrnr kendi

. Eizmek iEin," tincelikle 'lcemiyet

' hayatrnrn haricine Erkrnakveyahut daimi aksiyon halindeki

bir govdenin uzvundan olmamakicabeder".t' Dahasr. "Eir azrnlk

olarak kalmaktan, hatta 'etkisiT'

kalma yt da zamanla srfirrtiiketme tehlikesine atrlmaktankorkarsak, bizi bekleyen kaderihakermig oluruz: teslimiyetpahasrna'saygrnhk', ahldksrzhkpahasrna'ntifuz', sinizm pahasrna'giiE',

Eriri. ime pahasrna'baEan'elde ede-riz. SeEim ya o ya budurve uzlaEmak iEin bir 'ara g<izi.im'yoktur. Her durumda, bir kerey apnca$ntn seEim yarataca$rmrzgelecek olacaktrr".t Varolugunu

sistemin biitiinli.iklii reddiyletanrmlayan bir bireysel duruE,^ynL zamanda iEkin olaraktoplumsaldrr. Ama bireysel bir

duruE edinerek kendi hayattmtza

sahiplenmekle kalmayrp busahipleniEi alternatif toplumsalolugumlar igerisinde bu sisteminkargrsrna koyabilmeyi, alternatifbir "cemiyet hayatr"nr kura-

bilmeyi beceremedi$imiz siirece,

bu hayat bizim delil. Muktedirleronu baSrrta ga$rrta temsil ettiri-yorlar; onu bir temsile ddniig-tiiriiyorlar. 18 Nisan'da yiizyiizekaldrSrmrz tablo, toplumca kate-

dilen mesafenin sadece bir grister-

gesi. YaEadr$rmrz gerEeklik ise,

nice zamandrr yangln yerine dcin-mti! olan hayattmtztn ortayerinde, tehdit dolu bir srntrglaciylece duruyor: diigman il in

ettikleri insanlart l inE etme

cutkusuyla nefsi kabarmrq insan

kalabalklan etrafimrzda "onubize verin" ErShkianyla dcinenipduruyor. Bizse nefesimizi tutarak

Earcsizlik iEerisinde seyrediyoruz.Hephaistos muamelesi yapmlg

l. Tenrpo, Yrlltk 199]

2. Sabalr, Kasrnr 1987

3. Gt ineg, 21.4.19914. Milli Refleks ve Ling Orjisi (Birikin, Arahk 1998)

5. Olreli1 ismail Kaplan'rn Tiirkiye'de Milli Elitinr ideolojisi (iletiqim Yayrnldn, 1999) adh qalrEmasurdan, ilkokul gocuklalna 3.stntfta

"nriilkiyet hakkr"nrn ti$rerildifini, Sosyal Bilgiler dersinde "Demokratik Hayat ve Anayasa.ntrz" baShlr altrnda "Tiirk milletiirin do$uEtan

asker olma vasfr"nrn, "insan Hak ve Hiirriyetleri ile Sorumluluklal"gibi bir baEh$rn altrnda ise yalnrzct "segnre ve segilme, vergi vernre

ve askerlik yapma" konulalnrn anlauldrlrnr dgreniyoruz/hatrrlyoruz. ismail Kaplan'tn kitabr, bireyli$in daha olu5um halindeyken srkr bir

tedrisarla nasrl ildig edildi!ini anlattyor.

6. Unr i t KrvanE, Gaib Roruarrs, ( i le t ig inr Yayrnlar . 1992),s.14lr

7. Murray Bookcfiin, Ekolojik Bir Topluma Dolru (Aynnr Yayrnlnrr, 1996, Qev: Abdullah Yrlnraz), s.59

{yirmiiki} . nisyanS

g.D. I

sol partiler ve segimSol parciler bu segime '95'ren dahadrgiitlii ve "hedef kitleleri"ni dahaiyi belirlemiE olarak girdiler.Ancak erkisinden artrk bahser-meye gerek gcirmedi$imiz devletteriirti bir yana, stirekli kangangiindem ve bu "grindem"leremiidahale erme tarzlanndag<iriilen zayrfltk, solu, segimierdebiraz "riksiiz" konuma diiEiirdti.Daha agrk sriylemek gerekirse"kamu vicdanr" bu seEimierde- HADEP drErnda- solu 'pas' geEri.

Sol uzun zamandrr kendini anyor.Bi iyi ik tartrgmalarla geki l lenenlegal-illegai mticadele aynmr belkisonlandr ama son 1 Mayrs'tagcizlemienen manzara bu aynmrn

Eok citesinde sorunlara iEarer edi-yor. Bu Sorunlar hall harr_l rarcrgrladursun, artrk solun gelece$iniuzl lnca bir sr ire anri-fagisrmticadeld ve bang polirikalanbelirleyecek gibi 96ziikiiyor.Bunlann artrk herkes iEin hayacicinem taErdr$r dtigiintildii$iindpsola tek bir Eey kaldr$r ortada:Sosyalizmi kitlelere nasrl maledece$inden Eok artrk kendininasrl var edece$i...

Bu segimlerde sol parriler farkhprojeksiyonlar ve stratejilerle seEimen kitlesine seslendiler. Bu vriz-den sontrglar cenahtaki her parriigin ayr\ anlamlar ragryor.AEagrdaki de$erlendirmelere tr-nak igi sol partileri de katnk,

Eiinkri bu parrilerin seslendi$i seg-men kir leleri de devrimcidcinrigiimlere ha.iz <izellikleribiinyesinde raErmakra...

SiP: TroEki "seEimlere katr lanbir KP'nin aldr$r her oy, oyu kul-

nisvanS

Iananrn yakrn gevresiyle beraber10 oya tekabiil eder" demiE. Bucinerme tahmin ediyoruz Sip iEingeEerli olabilir. SiP segim propa-gandasrnr di$erlerinden farkholarak net bir kapiralizm kargrtl$riizerinden remellendirdi, seEimlereoy kaygrsryla de$ii yalnncaI'cirgritliiliigtinii geligtirmek" iizeregirdi$ini beyan ett i ve zarenmonoblok-otori ter yaprsryla ddLeninisr part i modeline di$er-lerinden kat be kat daha fazia yak-iagrnakta. Bu ba$lamda aldr$r35000 oy, oy verenlerin net ve bi-lingli tercihi gdz ciniine aLndr$rndaaslnda daha Fazla bir savrva re-kabiil ediyor.

hOdgp; SeEimin bu cenahtakitek galibi. Yerel seEimlerde gcis-terdili baganyla 6callan'rri savun-masrnda gozd.a$t vermekte kul-landr$r "devier iEinde devlet"intemsil gtici.i. Segimlerden sonrafi i le n olmasa bi le "ruhen" i iEebtiltindtigii libsin olan Tiirkiye'deHADEP'in kaz'andt$r "bcilge",siyasi olarak rizerkleEmiE ayn bircoSrrfyaya igaret ediyor. Segimbcilgelerine sokulmadan relefonlaseEmenlere propaganda yapmakzorunda brrakilan ire buna benzerbirEok engellemeye ra$men aErkfarkla seEimleri kazanan adaylar,IRA tiyesi Bobby Sands'r vekilsegtiren benzer bir halk desrefiiniarkalanna almrE durumdaiar.

Apo'ndn Tiirkiye'ye geririlmesiyle

beraber Kiirt halkr politik aErdan

Eok daha net bir ravrr orrayakoyuyor.

011100 : Uvriyerisc ( igEici) vesairnrmL bir gizgiyle segimlere

girdi, farkrm ise adaylannrn hep-sinin emekEi oluguyla ofta.yakoydu. ODP gibi "devrim" sonrasrbir perspektif ortaya koymuyor,yani bu anlamda bir azami prog-ramr yok. Ancak "emek"e yaptr{iasrn vurguya ra$men strateiisinidaha gok demokrariklegmedenyana <irmesi bizce bir kafa kangrk-iigr yaratr gibi. EMEP bu segim-lerde silik kaldr.

Odp: nir sivil roplum <irgtici.i ilebir partiyi ayrrari farklar vardrr.Sosyalistler birincisini daha gokmr.rhalefeti cirgiitlemekte kullanrr-iar, ikincisi de -yani parti- bukabarmayr kendi polirik hattrnaycinlendirir. ODp ise bu ikisini biraraya getirmeye Ealqmanrn ve <ireyandan bir araya gerirdiSi kitleyida$rlmadan rurmanln en iyi yo-iunu bulmaya galgrrken gizdi$imu$lak gcirtinttintin kr.rrbanr oldu,Bundan sonra en uygun politikh,attr CIIP'nin bagansrzh$rnabakarak "gergek bir sosyaldemokrat'l parti olmakta bulr.rlsa

EagmamaL.

gfip i Trnak rgr sol partilerin bi-rincisi. $imdilerde krnlan oklannrtamir ermeye ve baraja Earparakdafrlan kimliklerini kurrarmaya(aLgryorlar. Yeni yrinetimimr,rhalefet kanadr kazansrrydr quanda durdu$undan oldukga soltr

Eeki lmesi muhtemeldi, ancakAltan Olrmen ydnetimiyle daha

uzun siire b<iyie gidecek g<iziikt-yodar.

" ipt' i Sol-jakoben yeni bir kim-I ik vc konrplocu bir siyaseranlayrEryla birgeyler yapmayagai4triar" Turmadr, sallk olsun...

{yirmiiig}

'te;.ii{t{ilW.,*

belle$nden@bif halkadece faqizm delil, tiim totaliter sistem-

ler, gtrglerini toplumlann belle$indekikrnlmalardan, boqluklardan altr. Bu

krnlmalar, iktidarlann siireklil i l i igin

oldukga bfiytik cinem arzeder ve gerekirse

bilingli miidahalelerle yaratrltr. Iktidan pay-

Iaqanlarrn ilk elde tarih yazrmlna ve iletiqim

aygrclarna yonelik miidahaleleri asLnda

toplumun bilingaltrna yonelik biiyiik bir giri-

qimden bagka birqey de$ildir.

Fagizm ve faqist hareketler iginse bahsedilen

miidahale had safhada onem taqrr' Qiinkii bir

fagist hareket, geEmiqe yonelik her sorgula-

manrn en nihayetinde iktidannrn sorgu-

lanacalr bir noktaya evrilecelinin bilinciyle

yaEar. Bu sadece 'yalan' lartnm ortaya Erk-

masrndan delil, belleline ve gegmiqine

sahip grkan bir halkn, gelecelini de aynr

sorumluluk duygusuyla y^r^tma arzusundan

kaynaklanan bir korkudur' Fagist hareketler

yagamak igin unutuqa muhtaEtr.

Bu sayrda onceki saytlatrmna benzer bir

dosya hazrrlamadrk. Aslnda bir "dosya"dan

bile bahsetmek mi.imki.in degil. Yalnnca

yaqanm{ olaylarr hep beraber bir daha'hatrr-

layahm' dedik. Gonliimi.iz, bu yiizyrla ozgi.i

bir bgla olarak binlerce insanrn hayatrna mal

olan faqizmin kolayca unutulmasrna elver-

miyor. Ozellikle de artrk iilkemizde iktidann

en biiyiik iki ortalrndan birisinin gegmigi son

derece kanh bir fagist parti oldulu

diigiiniiltirse... Evet, arttk iiyelerinden

bazrlartnrn katliam suEuyla yargtlanmast

gerekirken ceylan derisi koltuklannda yayla'

narak oylamalara katrldrlr mtithig saygrn bir

parlamentoya sahibiz'. . 'IJnutmamak' bizim

iEin asrl Eimdi Eok onemli'

Zaman, toplumsal bilincimizde agrlmrg

yanklan kapatmak iEin iktidar aygrtrnda

clerin yarrklar agmanrn zamanrdr; yani ikti-

dann bize dayattrlr unutu$a karqr hep birlik-

te aya$a kalkmanrn; isyanrn, geEmiqin diz-

leri kanayan kiiEiik kardegi olmadrlrnr hatr-

latmantn zamanr"'

nisyan

nisvanS{y.irmidtirt}

Hangisi milliyetgiliktiri'Emperyaiist ingiliz milliyetEililimi, aynhkgr irianda milliyetEili$imi, nazizmin rrkgr milliyetEili$imi yoksa ona kar$l sava{an anci-faEist Buigar yurtseverli$i mi,Fransrz Devrimi'ndeki i lerici 'sol'uiusalcrlk mr, Franco'nun kralcrve kiliseci, gerici milliyetEilili mi,enternasyonalist sosyalizminelinde btiyi irr0sii Stalin' in'komtnist' rnil l iyetEil i$i mi,ABD'nin en 'artisc' baEkanrReagan'rn'yeni saS' mill iyetgil i$imi, bir baqka mill iyecEi i iderMiloEeviE'e en Eok kiifreden vemraria kafatasEr oimamakla civi.i-nen MHP'nin milliyetEili$i mi,son zamanlarda AtatiirkMilliyetEisi oldu$unu sciyleyenApo'nun Kiirt milliyetEilifi nii!'Yanrtrn tuhaflr$r soruiann kafakanEcrncrh$rnr daha da arttrtr:Evet bu sayrlanlartn hepsi rnil-l iyetEil iktir. Avrupa tarihinin soniki yiizyrhna damgasrnr vuran,milenyum sendromlarryla

baEunzrn ddndiinildiiSii "2000'e... " kaia yrl lannda" bile TanilBora'ya, geEmiyor diye sitem

ettiren milliyecEilik, ciniine gelen

isimlerle nasrl bu kadar de$ige-bilir, bciyle bir esneklik sa$Lkh birideolo,iinin biinyesine . uyumsa!layabil ir mi, mil l iyetEil i! inrrkErli< ve faEizmle nasrl bir ilig-kisi vaidrr, Eatrsan rnilliyetEiliklerarasrnda sikrgrp icalmaktan kur-tulmanrn bir yolu yok rnudur?Cevaplar igin okumaya devarnedin.

Miliet ve ideoloji oiarak rnil-

liyergiliklerin, ortaya ErkrErndan

nisvan3

bugiine kadar de[iEimi, asirnda

Avrupa devletlerinin siyasal

yaprlannrn de$igirn tarihidir.

MilliyerEilikierin tarii.rsel

geiigimine bakrldr$nda, donemin

siyasi koEullan ve kendisini

sahiplenen grubun pol i t ik

altyaprsrna grire, farkii vurgular

aitrnda tanrnmayacak }<adar

deligebilecek esneklikte bir ide-

olojik argi.imania tr<argrlaErnz.

Bciyie bir deliEimi kavramanrn

yolu, milliyetgiligin hayat bul-

du$u siyasal ve toplumsal

koqullan baEtan sona incelemek-

ren 8egef"

r n l l l l y e t q l I l E i n d n d t t $ t tv e u l i l s - d p v l e t i e $ m F

s i i r e e i ( 1 7 8 0 - ' ! 8 8 0 )'Millet', siyasi aniamrnt kazan-

madan <ince, etnik vurguya sahip-

ri. Fransrz Devrimi oncesi dcinem

igin' rni l ier kavramr, i<endisini

etnisi te, di l , tar ih temelinde

ranrmlayan .,4.lman romantik-

lerinin kiiltiirel milliyetEili$ine

denk diiqer. Etnik kdken, genig

toprak parEalannda -hatta

daS.rnrk olarak- ya$ayan' ortak bir

yonetim yaprsrndan yoksun

insanlan, Hobsbawm'rn deyi-

miyle on-mil iet ler denebilecek

gekilde birarada rutan ba! idi.

Sanrldrfrnrn aksine bu tiir etnik

kcikenin, modern milletin <iziinti

oluEturan bir miili devietin Eekil-Ienmesiyle hiEbir rarihsel ihkisi

yoktur" Oyle ki kavramrn

deligmesinde en dnemli tarihsel

etkiyi yapacak olan biiyiik

devrim, f i i len Fransrzca koriuEan-

trann Eok az oldu$u bir etnik gru-

olar tilkesi olan Fransa'da oldu.

uygaf aDacl

Amerikan ve Fransrz devrim-

leriyie Eekillenmeye baElayan mil-

tret anlayrEr, kendini devletle iliE-

X<ilendirmeye baglamrqu. Kit le,

artrk devlet in kiclesiydi"

Kavramrn de$iEimi, bir anlamda

iktidar alundaki kitlenin de, ken-

dini ikcidara karEr farkh konum-

Iayrqrydr^ Ulus-devlec srirecinin

dogurdugu milliyerEilik akrmr da,

etnik anlamda mil let ler in bir

arada yaEamasr ve rekabetinden

€ok, bu etnik bir l iktel iEi

banndrran kit lelerin bairmsrz

r rade le r iy le kend in i yc ine tmes i

olan modern devlet bicimine

vurgu yapryordu.

tr9. yiizyrlda yaqanan endiistriyel,

ekonomik, siyasi ve ropiumsal

modernlegme sonraki yi izyrlda

tamamlanan uius-devlet legme

stirecinin alcyaprsrnr hazrlayan

drini igtmlere sahne oluyordri .

MilliyetEilik, devletten baprmsrz

bir politik progf,ama dcinriEmeden

6nce, devrim sonrasl yeniden

tanrmlanan Avrupa devietlerinin

kendini inqasr ve rneEruiyet

tr<azanmak ihtiyacr iEin kullandt$r

bir argi imana dcinriEmiiEti i .

Modernitenin parlarnenrer

devlet lerinin "mil let" le, hem

yaprsrndan cittirti hem de onu

politik haklan ya da iddialan olan

dinamik bir yurttaEiar toplulu$u-

na Eeviren politik dciniiEiimler

nedeniyle organik . bir i l igkisi

vardl. Modern devlet, yurt-

taElannr artrk rutinlegen sayrmlar-

la, do$r.rm, ciliim, evlilik ve istih-

dam araElanyla sici l inc gegir iyor-

du. Srradan erke$in de politik bir

anlamr ve poransiyeli vardr; oy

{yirmibe$}

-+------kul lanma hakkr. Yurttaglanndevlete kargr dogal bir baghlkduyup destek vermesi, kuEkugcittirmez bir gtivence oimaktan

ErkmrEtr. Devlet in Erkarlan,srradan yurtrayn <inceden hayalbile edilmeyen cilEtide kacilrmrnaba$Lydr. Verginin de cjtesindeerkeklerin askerl ik yapmasrdevleti Eok yakrndan ilgilendiri-yordu. Devletler iEin sorun sadecemegruiyer kazanmak de$ildi;devletin yagamasr iEin yurrraErnaktif katrltmrnr saSlama zorunlu.Iu$u da sciz konusuydu.

Avrupa'nrn siyasal yaprsrna ulus-devlet modelini girmeden cincemonar$i, kutsal hak yoiuyla duy-gusal ba$lanmayr sa$layanmiikemmel bir aragrr.Aydrnlanmanrn egemen yurr-taEiannrn roplaml bu iglevi yerinegeriremezdi. Devlet ve mil letarasrndaki eski sosyo-pol ir ik

ba$lann Eciziilmesi, yeni kamusalsadakar biEimlerinin formii las-yonLrnu ve agilanmasrnr zorunlukrlryordu. O zaman, simge vetcjrenler aracilllryla. kiqiselleEtiri-

len, simgesel bir "haik" yaklaErmr

yaratan ulus, yeni bir ba$lanma

ti ir i ini in oda$r hal ine gclecek.nasrl tanrmlanrrsa tanrmlansrn

devletin "miller"le <izdeElegmesi debunun en moda aracr olacaktr.

Ulus-devlede$me siirecine girendevletler, siirecin roplumsal aya$rolan "milletleEme'ryi de tamamla-mak zorundaydrlar. Br-rnun iginmillet imajr ile mir{srnr yaymak.ba$Llk duygulan agfamak iizere,kendi halklanyla i \et iEim kur-manrn her giin giiE\enen aygrr-lanndan, efitim kur\rmlanndanyararlanacaklardr. Milli e$itim,Lrygun gcinilen milli d,ilin, yanii let igim aracr olarak mil ler inolugumunda en erkin fakrrjriin,yaygrniaEtrfllmastnr da sa$hyor-

du. 19. Yiizyrlda gekillenen mod-

{yirmialtr}

ern siyasi hari tada devlet leregenelde eski "ktilriirel milletler"hakim oldular. Bu, devlete adrnrveren egemen etnisitenin, meErue$itim tekelini elinde bulunduran

devletin resmi dili anctlt!ry\a,dilerleri iizerinde kiiltiirel asimi-Iasyon yapmasr anlamrna geliyor-du. Bu dcinemde baSrmsrz birelicim sistemine sahip olabilecekkadar biiyiik olmayan hig birtoplum kendini yeniden i.iretmeyemuktedir olamadr. ' Gelenekselmil ler lerin (Almanlar, ingi l iz ler,italyanla"r,Fransrzlar) iEinde eriyipgittiler.

m i l l i y e t G i l i S i nd n n i i $ f i m f i ( 1 8 8 0 - 1 q t 8 )Bu dcinem, milliyetEili$inaniamrnrn giinrimiize daha dayaklagtr$r bir dcinemdir. Ernikkciken ve dil potansiyel millerolmanrn merkezi, giderek belir-leyici, hacca tek kriteri halinegelince, devier drEr mill ihareketlerden baEka yerleEik millidevletler igindeki milli duygulanetkileyen bir de$4i[ift de srizkonusuydu: millet ve bayra$rnhrzla politik sa$a do$ru kaymasr.

Buna karErn, devietsiz milletler deenternasyonalist solun i iretti$i"halklann kendi kaderini tayin"hakkrna saniarak teorize ertiklerimiliyetEilikleri ile ulusal ba$rm-srzllk miicadeleleri vermeyebaEiryodardr. Fakar mill iyetEil ik, 'I. Diinya SavaEr ile birlikte, encer-nasyonalist sosyalizmin ve yoksuimill i hareketlerin 1918'debaEansrzLSa diiEtiiSii cilgiide,Avrupa'nn eskiden de ba$rmslzoian milletlerinde zafer kazan-mrEtr. I. Savag sonrasr Avrupa'damilliyetEilik, coplumsal devriminyerini alan dal.ra rLmL bir hareketolarak de$il, kargr-devrimdenyana olan subaylar, alr ve ortasrnrf siviller rakrmrnrn hareketegegmesi olarak yeniden boy

gcistermigri. Yani faqizmin drilyata$r olarak ortaya ErkmrEtr.

M j r l i y P t q i l i 0 i nT i r v P s i ( i q 1 8 _ 1 q 5 0 )

Savag sonrasr dcinemde, mil-I iyetEi l i$in yi ikselmesinin en<jnemli nedenlerinden biri savaganoktayr koyan VersaillesAntlaEmasrdrr. Lenin'in "tarihtekien canavarca korsanirk eylemi"oiarak tanrmladr$r Versailles,Avrupa'da politik harirayr milliyerdo$ruitusunda Eizmeye ycineliksistemli bir gir igimdi. Kairngizgilerle her birinde etnik kcjkenve dil itiban ile ayn bir homojenhalkrn yaEadr$r, kendi iEindeuyumlu teritoryal devletlerebcilLinmiiE bir krta .yararmagabasrnrn mantrksal sonucu, azln-Lklann kitle halinde kovulmasr yada yok edilmesiydi. Bu gcireve detalip olan birEoi< milliyetEi parribu dcinemde kurulmaya baElandr.

SavaEtan galip grkan iilkelerinkapiralisrleEme stireci hrzianmrE,burjr.rva milli ekonomisi de zaferkazanmrE sayrlabilecek kadar rayr-na oturmugru. .Bu arada kapital-izmin, toplumun mil l i bi i t i in-Itigiine ne denli ihriyaE duydu$uortaya Erkryordu. Miller olgusu-nun, simgeler ve ritiiellerle, ken-dini srirekli yeniden rirerebilmegiicii, bunu yaparken cirdiiliitopiuluk bilincinin grup iEi fark-hlklal circerek benzerlikleri rine

Erkarmasr ve bu yiizden insanlanntopiuluSa ideolojik bidik yarrnmryapma e$iliminde oimasr egemenburjuvazinin dikkarini gekiyordu.

AsLnda uiusal biitrinliik ve ortak-hk duygularr hig bir zaman ulusiEinde yaEanan scimiirri ve iktidarmekanizmalannrn varlfrnrde$igtirmiyordu, fakat ulusalcrhkegemen slnrf lann bunlan nranip-uie etmesinin aracr olabiliyordu.Bciylece mil l i kirnl ik, kendinimodern, EehirieEmig ve yiiksek

nisyanS

- ---- -- - t -teknoloiili sanayi toplumlanndaifade etmenin yeni yolu halinegetiri lmeye baElandr. Mil l iyer-gilik, bir anlamda kapitalizm vesanayi devrimiyle ortaya ErktrSriEin, kapitalizmin tiim agamalan-na, kollektif kimlik ihtiyacrnacevap veren ana ideolojik pers-pektifolarak uyrrm sa$layan bir iEevrlm i koiaylkla gegirebiliyordu.

Modern kitlesel medyanrn yiik-seligi de kapitalizminmill i leEtirme programrna e$likeden bir geliEmeydi. Popiiler ide-olojiler bu araElarla hem standart-lagtrnlabilir, homojenieEtirilebilirve dcintigtiiriilebilir, hem deagrkEa devletler carafindan mak-sath olarak kullanrlabil irdi.Kitlesel medya, fiili milli sembol-leri her bireyin yaEamrnrn birparsasrna dcini.iEriirme ve bciylece,

Eo$u yurttaErn yagamrnln ola$anbir boyutunu oluEturan cizel veyerel aianlar ile kamusal ve millialanlar arasrndaki aynmlan yrk-makta Eok baEarrhydr.

Iki savaE arasr dcinemde, devlet-lerin milli parEalairnr. btitiin-leEcirmesinin de$er kazananaraglanndan biri de spordu.Kitlesel bir gdsteri olarak spor,devler-milletieri sembolize edenkiEiler ve takrmiar arasrndaki re-kabet unsurunu iEeriyordu. En azkamusallaEmrE bireyierin bilekendilerini, pratikte her insanrnolmasrnr istedi$i kadar miikem-mel olan geng insani'.rnn (erkek-

lerin) sembolize etti$i milletlecizdeElegmesini sa$layarak, milliduyguian agrlamanrn benzersiz<ilgtide etkili . bir aracrydr.Olimpiyatlann ciddi bir milli rek-abet havasrna girmesi ve futboldabir diinya kupasr organizas-yonllnun diizenienmesi budcjnime denk diiEerSavagan iilkelerdeki milliyetgilik,

nisyanS

kugkusuz savagla birlikte, <izellik- kagan zayrf kiEiliklerin srgrnaSrIe devrimci umut dalgasr olarak tanrmlyordu.1920'lerin,baglannda geri gek-ildikten sonra iyice giiElenmiEti. FaEizmin dolru analizini, onuFagist ve salcr hareketler, enter- roplumsal kciklerinden aylrlpnasyonalizm ve 1914-1918 deki birey <iznelli$inin do$asr iEindesavaE deneyiminin pekigtirdi$i bir aErklamaya galqan buriuva ide-antimil itarizmle rizdeEleEti- oloji lerinyanrnda,karErmticadelerilebilecek "kurl tehdide" kargr bu yiiriitmesi do$asrnrn gere$i olandurumdan faydalandrlar. Ortada ve sosyoloiik bilimsellik iddiasrbulunan bol sayrdaki bagansrz- callyan sola diigtiyordu.hlrn -sorumluluk drg diiEman- Komintern, Avrupa'da faEizminlann ve iEerideki hainlerindi- yiikseliginin ilk yrllannda, ardardayarattr$r hayal krnkh$l ve 6fke gelecek kargr-devrimleri

Eok sayrdaki insanr Nazi parcisine cingcirmekten uzak bir rahatlkya da Btyrik Buhran srrasrnda iEerisinde, fagizmi tekelci ser-Avrupa'nrn diler yerlerindeki mayenin, toplumun geri kalanaErn sa$cr milliyetEi hareketlere kesimi iizerindeki dolaysrz dik-siiriikledi. tatridii$iin saf ve basir bir ifadesi

oldu$u savryla kestirip artr. IiaEiscF n $ i

-m. t r k C t I t k devletin, btiytik burjuva2iden

rygtireli rizerkli$i ve faEizmi iktidaraFaEizm' giintimiiz siyasi.,,termi- .oE,y"n kitle hareketleri gibi olgu-nolojisinde, her tiirlii milliyetEi- lar hafife ahndr. Sol kesim. en bas-totaliter rejimi ve hareketi kap- can beri her ttidti ,.t .t.i ,..-sayan genel bir terim oiarak i<ul- mayenin, askeri cuntanrn, polislanrlrr' Bu diiz tanrmlamanrn kay- deietinin potansiyel otorite poli-naSrnda, solun popiilist soylem- tikalannr, orijinal faEizrnle higlerindeki yiizeysellik vE burluva ilgisi olmamasrna karErn fagizmideolojilerin kendilerini faEizmden oiarak adlandrnr" FaEizmin psiko-soyutlama gayretierinin biiyiik sosyol tobonrru da kendine gdrepayr vardrr' yorumlayan sol, 1920lerdeki ilk

Liberalizm, klasik raEizmin !,$jf ?:1ffi1,t'"""*,,:l::oluEum siirecindeki kackrstn'n raporunda "faEizm, siyasi olarakyarattr$r utangaEhk ve kurnazlk- oErk,o kalmrgla'n, toplumsalla, SarprtrlmlE fagizm yorumla' kon.rnrlannr ve vadrk koEullarrnri irecmiEtir. Bunlann ." yiy,8:i kaybermiElerin, hayal krnkh$rolanr, fagizme'ycineltilen ahlaki duyonl*rrn sr$rna$rdrr" diyordu.suglamalaria gekillenir. Liberal Be.,ederto Croce,ye grire',faEizmyoruma gore faEiznr, kcir ve maddi bir srnrfin crkannrn oolitik ifadesiSrkar hrrsrnrn zaptedilemeyerek de$il, savirn tir",t igi bir 'bil inEtoplumun ruhi deng;esinde yarat-

Eciki.intiisii, bir uygarhk bunahmrtr$r bozulmanrn sonuc*. olar.ak .,e sarhogluSun sonucu, <izgiirliikorcaya grkmrEtr. FaEizmin ti im bil incinin azalmasrvla orravafaaliyetleri bu ahlaki Edkiintiiniin crkan bir oaranrez"di.bir ifadesiydi. Liberal-burjuva

Eevrelerin destekledi$i psikolojik Fagizm, her d<inemde kendisini.yorumlar da, faEizmi insan karak- aErklmaya Ealgan ideolojinin,terinin otoriter yanmln rirgiitlen- dtinyayr ve rarihi yorumlarkenmig Eekli olarak gcir0yor, Frich kullandrlr 'EeliEkiler'den. ibaretFromm faEizmi cizgiirhikten sayrldr. Toplumsai ve tarihsei

{yirmiyedi}

k<ikleri olmayan soysuz birhareket, ideoloiisi olmayan bir

Eiddet sapkrnl$r, rrkEr veemperyalist hedefleri iEin korkunEkatliamlar yapmaktan gekin-meyen bir ydntem, otoriteye man-trksrzca bir taprnmayia baSLpsikopatlann devlet aygrtrnr elegeEirmesi gibi duygusal <izellik-lerini dne Erkaran yorumlarda,faqizmin politik ycinI gcizdenkagryordu. Topiumda geiigen tiirngeri sapmalan burjuvazinin kom-plolanna ba$layan gcirtiEler defagizmin komplike yapunr anlar-ma konusunda ikna ediciliktenuzaktr.

FaEizm tahlillerinde en zayrf kalanydn, 'devler' aygrrrnln faEisrbigime kolayLkla dcintiEebilenkarakteridir FransrzDevrimi'nden sonra devlere dairdiiEiincelerde belirgin bir de[iEimbaElar. Kriklerini, Machiavelli'nin"yalnrzca iktidan hedefleyensiyaset" diiEiincesinden, Fransrz

i . r 'Bodin ve Ingi l iz F[obbes g ib idiiEtiniirlerin devleti artrk dinselororicenin, hatta her ri ir l i itoplumsal aniagmazhsrn rizerindebaSrmsrz bir giig olarak gdrenanlayrgrndan alan yeni birdevletEilik geligiyordu. Fichte veHegel gibi Alman romanrik-lerinin de katkrsryla devler,korkuiu bir saygr uyandrrarakduygusal ba$ kurulan, Erkadanadaletten bile cjnce geien kursalbir nesne, baElbaErn4 bir amaghaline geldi. Devieti her tiirliietiSin ve bireysel yagamrn kayna$lolarak gdren yeni-Hegelcilik vegerge$in demirden rnantr$rnadayah, diiz viralizm, italyanfaEizminin felsefi temellerini oluE-turacaktr.

En cizgi.in orne$i olan iralya'dafaEizm, asirnda sadece 'devlet

rnantr$r ve ideolojisi'nin en uEnoktada hayata geEiri lmesiydi.

Max \(eber devleti, "verili bircoprak parEasr iginde yasal fizikigiig kullanrmr ralep eden bir insantoplulu$u" oiarak canrmlar.Ondan daha rince Heinrich vonTieitschke "silahlanma hakkrdevleti tiim di$er onak yaEambiEimlerinden ayrnr" diyerek,devletin savaEkan yciniine vurguyapryordu. "Savag ulusal dalrnft-hlrn panzehiri, yurcseveriikduygulannr uyandrrmanrn keskinbir ilacrdrr" diyen Tieitschke na-zizmin feyz aidrlr diiEiintider lis-tesine adrnr yazdrrmrgtr. italyanfaEizmi, kendisine bahgedilenbiitiin cizellikierinden daha Eok"devletEi" idi. Devleri "ulusunyasal bedeni" olarak gdrenMussolini, iktidanndan sonrakurumlan ve halkryla dim iilkeyimilitarize edecekti.

Fagizm, varolan uius-devlerlerarenasrnda do$muEru ve devlerinyetedi otoriter giiE olamayrErnatr<arEr bir tepki olarak geliEmiEti.Devlec giiElii olmahydl, bununigin de banndrrdr$r riim yeretrkimliklerin i izerinde, onlarryokedecek bir tist kimlik olarakyiiksek ulusai yo$unlaEma vesadakati cirgiitlemeliydi.Sosyaiistler tabanrnda bir srnrfgrkan ararken faEizm, ulusunmutlak bidi$iyie srnflann EauE-miurnr askrya ald{rnr iddia ede-cekti. Fagisr ideolog EnricoCorradini "asrl Eatqma proleter veburjuva srnrflar arasrnda de$il,proleter ve plutokratik uluslararasrndadrr" diyordu. FaEizminktiEiik ve egemen burjuvazininideoiojik ittifakryla do$du$u, ser-rnayenin kesin deste$iyle ikridargeldi$i sciylenebilir fakar iktidarsiirecinde egemen srnrflardangcirece cizerkleEti$i (italya), harraonlan iEinde eritti$i (Aimanya) debir gergektir. Bu anlamda,fagizmin ulusalcrh$r devlerEi-l iSinin gerelidir. Alman naziz-

minin niteliklerinden dolanyaygrn. bir yandgrya kargrn,"rkErlk", fagizmin olmazsa olmazbir koEulu degildir. italyan fagiz-mi, Alman kardeEine duydu$uderin hayranhla ra$men, rrk diiE-manL[r niceli$ini kazanmamrgtrr.Kaldr ki, Hitler "tek damardevlettir ve bu damann iginde rrkvardrr" diyerek, Alman rrkrnrdevletin bir dinami$i olarakgordii$iinii ifade etmektedir. Naziiktidan, rrkEdrlr kendini yenidentirermek ve toplumsal refleksiuyanrk tutmak arnacryla kullan-m$rlr.

Devlerin giiElii olmasrnrnkoEullanndan biri de, otoritesinitek bir odakta toplamasrdrr. Buyegane odak, otoritesinin muclak-h$r iEin muhalif hiEbir olugumayagama Sansr ranrmamahdrr.Bunun en garanrili yolu, tiimororiteyi ve ikridann siyasaltr<adrosunu bir kiEi etrafindacirmektir: Fagist iktidann, parrininve halkrn ruhunun somurla$rr$l"yr$rnlann duygulannr sezen!onlann belirsiz iradelerini biEim-lendiren ve.ulusal erekleri en iyibigimde bulup saprayan" efsanevidncier DuEe, Fiihrer, Caudillo,BaEbu$... GiiE elbete ki erkektir,<inder de devlette erkek olacakrr.Erkegin fiziksel giicii ve giizellili,genglik, sa$hk ve kan, faEisrocoricenin de$iEmez sembolleridir.F'agizrn, cjnderin kililili ve roman-cik bireycili$in kahramanlkduygulanna yaptrlr vurguya ra$-rnen, sosyalizmden aidrlr kollek-tivizmi bireyin ulusa, partiye,rejime duygusal ve maddikatrirmrnr zorunlu hale getirerekagrn anci-bireycili$e vardrrmrgtrr.Bu koilektivizm, elberceki cinder-den baglayan sarsdmaz bir hiye-rarEiyi igerir. Her riirlii roplumsali l iEkinin ororiter hiyerargiyleyiiriidii$ii bir ortamda, birey de

Srup yagamlnrn bir fonksiyonuna

{yirmisekiz} nisvan3

indirgenecektir. Mussolini'ye g<ire"adam, ancak ailenin, sosyalgrubun, ulusun bir i.iyesi olhrakkatkrda bulundu!u siiregleringiicii ile adam olabilir". Bireyi yoketmenin en etkin yolu ise yagamlnher aianrnr kapsayan bir idealizmve adanmrghk duygusununkollektif paf aErmrnr saSlarnaktrr.Kitleleri akrldan soyutlanmr!duygusallga bolmak iEiniiretilen bir Eok yeni roplumsalrittiel ve kamusal dinierin yanlndakitlenin 6niine koyulan ortakmirasEsr olunan nosrallik, gizem-li, mitolojik bir hedef (tsiiytikRoma, Biiyiik Alman RuhuKralLlr, Turan) hem bu duygusalba$lanmayr saSlar hem dekidelerin aktif gtici,inii kullanmakiEin bir temel olugturabilir.

Uygun olan her aygrlafaEisclegtirilmiE kitlelerin dniinekonulan mitoslar hep {evletinfiziki srnrrlannrn geniglemesineiEaret eder. FaEizmin emperyaliz-mi, kitlesine sundu$u huemperyalist diiElerinde ifadebulur. MilliyetEilik ya da rrkErlkbaEka topraklann anavatanakatrlmasr ve somiiriilmesini demegrulagtrran etkenler olarakkarErmrza Erkar. Bu hedefleringerEeklegmesi iEin toplumun vedevletin cengavedeEmesi gerei(-lidir. Fagizmin, farkh ideolfi krik-Ieri ve uygulamalarl arasrnda,-neredeyse de$igmez bir <izellikolan sokak milisleri (squadrittiler,

SA'lar, Falanj Eeteleri), Eiddetcirgi. it lenmelerinin gekirdc$idir,iktidara geldikten sonra derhalyasallagarak polise eklemlenen bubirimler, halkrn egitiminde deetkin rol oynar. Halkrn militari-zasyonu, askeri giictn insanpotansiyelini artrrdrlr gibifaEizmin amagladrlr diigiincedenyoksun, eyleme,harekere ve Eid-dete tapan roplum tasanmrna dauygundur. Ve savaE kaErnrlmazdrr,

nisyanS

' 'sevimli bir ri iya, kazanmamucizesidir" SavaEta rilmlek birkahraman olarak cilmektir ve buya$atrm gergek amacrdrr".

GcirtildiiSii gibi, fagist iktidannsimgeleri oian otorite, hiyerarEi,muhalif tehdit unsuru brralcma-ma, milliyerEilik, gidder, giiE, mi-litarizm-savag, erkeklik, anti-bir-eycilik, erkeklik gibi kavramlarulus-devletin yaprsal iEeri$indezaten mevcuttur. FaEizm devietinbu cizelliklerinin (dolal olarakegemen srnrflann yaranna geliEe-cek bir siiregle) aErnlaEtrnlmasrdrr.Fagizmin, i$renE ve ko;kunEuygulamaian, devlet denkleminindeSigkenrcrinden baEka birEeyde$ildir. Devleg, dolasr gere$ifaEizandrr.

hayatrn enerjisi, tarihsel iler- Eok do$al gcininen sol ile mil-lemenin motor giicii ve bir nazi liyetEili$in itrifakr Hitler'in sonagocuk kitabrnda belirtildi$i gibi eriEiyle yeniden kuruluyordu.

ilerieyen yrllarda, Avrupa'nrn mil-liyecEi partileri, faEist olmayan,miitevazi milli iddialara dcinmtiEve burjuva devietlerinin sistemeentegre ettili sa$ gtigler olarakXconumlanmrEtr. 90'lara geiin-di$inde SSCB ve Yugoslavya'nrnda[rhEr, Eimdiye kadar millcder-arasr dtizeyde ranlnan egemenbirimlerin sayrsrna onlarca devletdaha ekledi ve yakrn zamandamilli ayrrl*Erhlrn daha fazlageliEmesini srnrrlayacak hiEbir Eey<ingtiriilememektedir. ZinTiirkiye de dahil, diinyanrn her

yerinde bitmeyen aynlkEr EatrE-malar yaEanmaktadrr. Bugiin

biitiin devletler resmi olarak "rnil-

let"tir, bi.itiin politik ajitasyonlar,

pratikte biitiin devletlerin rahar

vermeyip kovmanrn yollannrF o $ i z m S o n r n s t " r a d r k l a g y a b a n c r l a g h e d e fm i I i i v p t E i n i k a l m a y a e[ilimlidirler.FaEizmin ortaya grk4ryla birliicte, MilliyerEilik, hiEbir yenililranti-faEist rnilliyergilik kavramr getirmeyeceEi aniaErlan yeni birda geliEri, devrirnci y*rtsevedik yiizyrla (harra binyrla) girerker.ranti-fagist miicedelede faEisc mil- diinya halkla.nrn baEbelasrliyetEili$in karEr argiirnanr olarak olmaya devam etmekredir. Etkisiortaya grktr. Bununla birl ikte .A,vrupa'nrn srnrria'nr goktanfagizme karEr miicadele ispanya ig a$m$sr. Moderniteyle do$duiusavaElnda enrernasyonal bir gekil . gibi, kendi evrimini siirdiirmeyeahyordu. devam ederek post-modernireyi

ozelrikre 1945 sonrasr, balrmsr- de gcimecefe benzemektedir'

zhkvescirniirgecil iktenkurtulma k n v n n k E nhareketleri sosyalist anri- - 1780'den Giiniimiize Milletleremperyalizmle cizdegleEmiEti ve ve MilliyetEilik, EJ. Hobsbawn,milli kur.tulug'solun sloganr haline Aylntr YayrnlalgeimiEti. Batr Avrupa'daki ernik - 20. yiizyrlda Ulusal Devlet veve aynlkEr hareketler 19 I 4 MilliyetEilikler, Montserrarcincesinin aksine agrn sa$cr, Guibernau, Sarmal YayrnevifaEizan ravrrla uyugmayan - Modernite ve Holocaust,toplumsal devrimden y^n Jygmunt Bauman, SarmalMarksist deyiEleri benimsemeye YayrnevibaEladr. Kendi kaderini tayin - GeEmeyen Milliyetgilik, Tanrlhakkr engellenmiE halklar kendi- Bora, iletigim Yayrnlanlerini scimiirgeler oiarak yeniden - Birikim Dergisi, Sayrlar: 45-46,

srnrflandrrryordu" 1848'den 6nce 7 L-72 (6zel sayl

{yirmidokuz}

ovrupo ovrupo: fog izm uElemes i

itaLyan fu$izmi:r J o

tagrzm5 mayrs 1915'te Avus-turya-Macaristan'a savagagarak, l.Dtinya SavaEt'na

girdi$inde, italya'da savasr

destekleyen tek bir muhalif

polit ik grup vardt: Benito

Mussolini'nin ycinetimindeki Il

Poppulo d'Italia (italyan Halkr)

dergi gevresi.

Daha cince de sosyalist parti

yayrn organl olan Avanti! (ileri)

dergisinin yaytn ycinetmeni

olan Mussolini, savaEtan cince

antimil itarist (1902'de asker-

den kaEmak igin isviEre'ye git-

miEti, 1911'de Tiablusgarp

savasrna karEr Erktr$r igin

tutuklanmrgtr), antinasyonalist

ve enternasyonalist yayrn poli-

tikasryla derginin tirajrnr ikiye

katlamrq, savasln patlak ver-

mesinden sonraki inanrlmaz

politik de$igimi yiiziinden par-

tiden atrlmrg eski bir sosyalistti.

Oyle ki, sosyalist bir demir

iEgisi oian babast, ona Benito

Amilcare Andrea adtnt verirken

Meksika'daki isyancr l ider

Benito Juarez, dcinemin i.inlii

anarEistlerinden Amilcare

Caprini ve yerel bir sogyalist

cinder olan Andrea Costa'dan

esinlenmigti.

{otuz}

Savagtan sonra italya'nrn adt

kazananlann arasrnda gegiyor-

du ama miittefiklerinin toprak

paylagrmr konusunda icendileri-

ni aldattr$rnr diiEiinen italyan-

lar, savaEtan yenik EtktrklanntdiiEtniiyorlardr. 600.000

italya' nrn ciliimiiyle sonuglanan

savaq zrren zayf olan iilke

ekonomisini krize sokmugtu.

Yalnrzca kuzey kesiminde

gcirece modern bir sanayi kapi-

talizmi geliEen italya'ntn, orta

ve rjzellikle giiney btilgelerinde

feodal iiretim iliEkileri hakimdi.

iginden faEizmi Etkaracak bu

ekonomik kogullann yaratrr$r

kciyliiliik, ki.iEfik gehir buriu-

vazisi ve proleterya korkunE bir

sefalet iEindeydi.

Savagrn ve ekonomik kogullann

da etkisiyle italyan halkrnrn her

kesimi, l iberal cumhuriyetgi

Giolotti htiki.imetinden duy-

duSu hoEnutsuzlukla hrzla poli-

dze oluyordu. Bu durum,

Sosyalist Parti'yi snvagtn baEtn-

dan beri takrndrSr antimilitarist

tf lvnn sonucunda 1919'un en

giiElti siyasal akrmr yapryordu.

iSSi sendikalan giigleniyor,

k<iyliiler toprak iggalleriyle

cirgiitleniyordu.

Ulke siyasal bir karmaga ve

episod 1

politik kayganhk igerisindeydi"

Bu <iyle bir kayganltktr ki, 21

Mart I9I9'da Milano'da

topianan Mussolini onderlilin-

deki Popolo Eevresi, sava5tan

dcinen eski askerler. bazr

cumhuriyetgiler, eski sosya-

listier, anarkosendikalistler ve

ressam Marinetti 'nin bagrnr

EektiSi f i i t i ir istlerin oluEtur-

du$u garip bileEim, daha sonra

Karagcimlekliler olarak anrla-

cak di.inyanrn ilk fagist cirgiitii

Fasci di Cotnbattimetzto'yu

kuruyordu. i lk toplantrda

faEizmin isim babasr Mussolini

Il duce (bagbu!) seEilecekti.

l9L9 yrirnda 17000 kigi

Fasciolarda cirgiitlendi.

Hareketin tabanrnr krrsal kesim

ve gehir ktigiik burjuvazisi oluE-

turuyordu. Higbir ideolojik

netlik veya program olmak-

slzrn, savastan gururu incinmiq

italyanlara siirekli eski Roma

imparatorluSu'nun giiciint

harrdatarak moral veren, yer

yer devrimici ajitasyon yapan

bir polit ik hat izleniyordu. ikti-

darr ele gegirene kadar <iyle bir

politik esneklik sergilediler ki

solun sloganlannr kullan-

malanna kargrn, italya'nrn kur-

tulugunun modern kapita-

nisyanS

Musso l in i 'n in sosyo-l i s t b i r demi r igg is i

o lon bobost, ono Beni toAmiicore Andreo odrnrver i rken Meks iko ,dok ii syoncr i ider Ben i toJuorez, ddnemin rlnlt i

onorg is t ie r indenAmi lcore Copr in i veyere l b i r sosyo l i s t

onder olon AndreoCosto' don esinlenmigti,

lizmde oldugunu sot]t;reFbiiyiik sermayeyi de arkalannaaldrlar. Mussolini areist olmasr-na karqrn, kil iseye rirmLmesajlar veriyordu;cumiruriyetEiydi. ama kralakargr net bir tavrr sergilemiyor-du. Mussolini'ye gcire "gerEekdurumun ttikenmez dinami$i"btiitin kuramsal de$er-lendirmelerden daha i.istiindii.I920'de oluEan devrimci dalgaKuzey italya'da grevler ve fab-rika iEgalleri, giineyde roprakve miilklere ek koyma geklindeyiikseldi. 1919 seEimlerindesosyalisder zafer kazanrrken,rneclise hiEbir mil letvekil isokamayan fagistler hrzla mili-tan bir sokak . hareketinedoniiEmiigtii. Thgradaki gengfaEistlerin militer ve kabadayrravrrlannr fark eden biiyi.iktoprak sahipleri, bu genElericirgiitlii tanm proleterlerine

nisyanS

karEr squadriti denen getelerdecirgiidediler. $ehir bur.iuvaziside grev krrmak igin fagistgeteleri kulianmaya baEladr.Devrimin ayak sesierini duyanGiolorti hiiki imeti dekiiEtmsedi$i faEist harekerisola karEr kullanmak istiyordu.Devietin grivenlik giiEleriarasrnda da taraftar bulmayabaElayan fagizm, gciz yumulanyo$un rercir eylemleriyleiilkedeki sosyalist hareketiyenilgiye u$rattl. Bunun yarar-tr$r hayal krnklfr, prolereryayrda faEizmi besleyen kcjklerdenbiri iraline getirdi. Savagtaitalyaniann hakkr oidu$unucine stirerek Fiume'yi iggaleden, D'Annunzio lidedi$inde-ki milliyetEilerin yenilmesiyle,agrn salda faEizme rakip oiacaktek hareker olan rnilliyerEilerde oldugu gibi faEistlerekatrlarak devreden " Erku.Fagizm, artrk bir kitle hareke-tine dcintiqmiiErri.

I92l erken seEimierindeGiolotti 'nin l istelerinden 35fagist mii letvekil i parlemencoyagirdi. Bu segimlerin kampan-yasrndan fagizmin resmen ikri-dar oldu$u tarihe kadar,Mussolini vahgi, cumliuriyetEive antimonargisr tarzl yerineegemen liberal soylemi ben-imsedi. i lginEtir, bundan en

Eok raharslz olanlar, 9 kasrmL92l'de kuruian , PartiroNazionale Fascita ( ulusal faEistparti) 'nin radikal kanadrnrolugturan eski sosyalisr veanargistler yani'sol' fagistierdi.Parlemenroya girmeden cincekitle rabanrnr krrsal kesimdebulan ve srrtrnr kciy burjuvazi-sine dayamq olan faEizm, artrkgeleneksel cievlet otoriresi ve

" T t o l y o n l o r c e s o r e t ! r ,t r ; Sovog sonundo i to lyo'-do mi l i tor izme korslselisen tepki, resfi ipol i t iko dr izeyindekii fodesini , sovo$ bokonlBonomi'nin oroucio 300generol in emekl iye syrr l -lnos.lng vorocok dlgude birInolrlm ongoren y0s0t0s0rrs 1ndo . bulmltstu,Moseeref in toq noskrsiX to lyon ho lk rnr mi l i t c -r l zme kor$ t s i r iq t io irnUcodelede yLlreklendi rme0m0cl tosty0t-,-biiyrik sermayeyie yakrnlag-maya baEladr. Sosyalistleresempati duyan eskisinin aksine,seEilen yeni papa XI. Fiusf,agisrlere aErktan destek veri-yordu. CumhuriyetEi gcirtigleri-ni yumuEatarak hanedanrn dapolitik deste$ini alan faqisrle4nriikiimet kurma krizi srrasrnda,geEtikleri her Eehrin resmibinalannr iEgal ederekitalyanrn her rarafindanRoma'ya yiiriiyiige geEtiler. 27ekim 1922'de gerEekleEenefsanevi R.oma {-lzerineYtiriiytiE'ten sonra kralhiikiimer kurma gcireviniMussolini'ye verdi.1924 segiml,erine kadar siirenara dcjnemde ( Mussolini Eokakrlhca davranarak kabinedesadece 4 faEist bakana yer ver-miEti), i lk icraat secim

coRA60lC). t-rALtaNtr

{otuzbir}

itotyon fogizminde"cinsel temolor, 6teki' 6rneklerinde oldudun-

don cot< doho fozlodoloQtfro sunulmugtu,

Erkek-esemenligi iOe-o lo j is in in iE inde

oel igen fogizm, kodtn-lor tn hoyronl t0 tn t ve'

c inse l kudret ikorogomlekl i lere izofeetmek icin gelenekselDon Juon imoj tn t , b i r

reklom unsuru oloroKyeniden uret iyordu,

Yondo, I tolyon sosyo-l is t ier in in sovog/

so ld t rgon erkek l iK,kobo ouE ve vohqetten

olugon fogis.t . imsesiniteshir etmek icin yop-'

t Ik , ]o r t 6 i r o f iqgdrUnuYor,

cirgi.it ve sendikalar yasaklandr.

Squadr i t i ler 'u lusal mi l is ler 'e

ddntigerek giivenlik giiglerinin

yerini aldrlar. Meclis fiilen tas-

fiye edilerek, yerine iist diizeY

parti yoneticilerinden oluEan

Biiyiik FaEizm Konseyi geEiril-

di. Hiiki.imete srnlrsrz ve dene-

timsiz "kanun hiikmiinde

kararname" yayrmlama hakkr

tanrndt. Krahn yetkileri kon-

seyin aldrlr kararlart, formalite

gereSi imzalamakla srnrrlandr.

Sivil meslek <irgiitlerinin yerine

faE,ist loncalar getirildi. Yerel

ycinetim alantnda konseYin

atadr$r podestalar ve dantEma

organiart eski yonetimin yerini

aldr. Ashnda oldukEa ironik de

olsa, kelimenin yahn anlamrYla

devletin biEimi konusunda

ortada bir 'devrim' oldu$u

stiylenebil ir. Son olarak,

I928'de Erkan seEim YasasrYlaBiiyiik . Fagizm KonseYi'nin

belirledi$i aday lisrcsinin toPlu

olarak halk oyuna sunulmastna

dayanan bir seEim sistemi geti-

rilerek, iilkede politika kavramt

yokedildi.

Fagizm kendi hukuk sistemini

de yavag yavas kuruYordu.

Muhalefete yonelik cizel yasaiar

grkanldr; Bu yasalan uygulaYa-

cak, kiginin "faqist otoriteYe

itaat ve iman gcirevi" kriterine

gdre yargrlama yapan ve bir

faEist generalle beE milisten

olugan, Tiibunale Speciale Per la

Difase delle Stato (devleti koru-

ma ozel mahkemesi) adh

mahkemeler' kuruldu. Binlerce

insantn bu mahkemelerde ceza-

landrnlmasr. muhalefet lider-

lerinin antifagist miicadele

yiiriltmek iEin yurtdtgrna kag-

maslna neden oldu.

Toplumda kendisine kargr gele-

cek higbir unsur btrakmayan

faqizm, eskiden beri emekten

yanaymlg gibi duran gciri in-

tiisiinii grkardr$r yeni gairgma

yasalanyla de$iqtirdi. igEi hak-

lanna dair t i im inisiyatif

devletin eline verildi.Devrimci

sendikalann yerine ulusal kor-

porasyonlann parcasr olan fagist

sendikalar geEiri ldi. Bastna

koyulan sansiirti de uygulayan

fagist basrn sendikasr, gazeteci-

l ik l isansrnt verme yetkisini

elinde bulunduran tek kurum

oluyordu.

Qocuklardan kadrnlara kadar,

toplumun her kesimi korpo-

rasyonlarda fagist ideolojiyle

elitiliyor boylece fagizm, irem

kitle tabanrnr sa$lamlagtrrarak

kendini iyice garantiye aLyor

hem de halkr ycinetime hiE

bulagtrrmadan reiime eklemliy-

ordu. Miitirig bir anti-entellek-

tiielizmle aydrniar aEa$rlanryor,

fagizmip karakteristi$i olarak

dtigiince yerine hareket ve

eylem yiiceltiliyordu. Rejimin

diigiince yiiktinii faEist ide-

oioglar Eekerken, sosyal aian

salt propaganda bombardtmant

ileuyuqturuluyordu. KaPita-

lizmin korporatist devlet mo-

deli f i i len miikemmeliyetine

ulaqmqtr. Mussolini'nin dediEi

gibi artrk "herEey devletin

iginde, higbir Eey devletin drqrn-

da ve devlete kargr de$il"di.

Toplumsal, siyasi, ktilttirel alan-

da iEyaptsrnr bu denli kuwetli

turah, ekonomik aianda da iEEi

srnfi-buriuvazi zoruniu uzlaE-

maslnl sa$layarak oldukEa

saSlam |ir iEyapr kuran faEizm,

elbettel{i geliEki brrakmadr$r bir

alandan kaynakL yrkrlamazdr.

Mussolini diktatoryasrntn

doruklanndayken, kazandr$r

' nisvan3

1n$aslnl rEerlr.

Mays I924'te, faEistlerin segim

hi le ler in i ve yolsuzluk lannr

meclis kiirsiisiinde anlatan

sosyalist milletvekil i

Mateotti 'nin oldiir i i lmesini

protesto eden fagist parti drgrn-

daki dim milletvekilleri istifa

ettiler. Siyasal bunalmdan fay-

dalanan Mussolini 3 Ocak

1925'rc fagizmi i lan etti.

Ulkede fagist organizasyonlar

drqrndaki tiim parti, dernek,

{otuziki}

miithiE siyasi baqannrn etkisiylebagka arayrg lara g i rd i .

Mussolini 1930'1an kadar mil-l iyetEil ik vurgusunu dengelikullanmrgtr. italyan fagizminin

milliyetgili$i bu dcineme kadarrrkgrLSa dciniigmemig, hiEbirsoykrnm yaganmamlstrr. Fakat

3Oiar la b i r l ik te Mussol in i

faqizmin ve itaiya'nln artlk

diinya l iderli l ine ,rday

oldu$unu sciylemeye bagladr.Fagizmin emperyalist tarafi ve

Eski Roma di iEt , Akdeniz ' i

"bizim deniz" yapma iilkiisii,

iilkesini temizleyen DuEe'nin

gcizlerini, bagka topraklaraycineltiyordu. Libya Eiddet kul-ianrlarak somiirgeieEtiri ldi

Q922-193il, 1931' te Etiyopyaiggal edildi ve ispanya ig Savagr

srrasrnda fagist general

Franco'ya askeri yardrmda

bulunuldu. Musiolini cinceierinasyonal sosyalizme ve Hitler'e

giivensizlikie yaklaEmrg, naziz-

mi gelecekte biit i in uygarlr$i

tehdit edebilecek "yrizde yiiz

rrkgr" bir hareket olarak de$er-

iendirmiEti. Fakat girigti$i

askeri harekatiar, italya'yr batr-

dan hrzla kopanrken, btiyi.ik

baganlar kazanan Hitler

Almanyasr'na yakrniagtrnyor-

du. Once Roma-Berlin Mihveri

kuruldu (1936), sonra QelikPaktr imzalandr (1939), yahudi

diiEmanr Alman soykrnmyasalan iralya'da da uygula-

maya sokuldu ve nihayet

Haziran 1940'ta Almanya'nrn

yanrnda IL Diinya Savaqr'na\

glr l ldr .

foussolini 'ye gcire "faEizm,stirekli banqrn olanakhl$rna ya

da yararhli$rna inanmaz.

YalnrzcasavaE, tiim insani ener-jiyi en yiiksek gerilim haddine

nisyan3

vardrnr ve' bunu gci$iisleme

cesareti olan haikiara soylulukniqanr takar"dr. Toplumda hak-lrlrk ve meEruluk kazanma

miicadelesi siirdtren gelenekselya da devrimci ideoloji lerinkaba giicii zorunlu bir kcjtiiliikolarak eie almasrna kargtn,

faEizm Erplak giddetin bir insani

de$er olarak propaganda

edilmesini one Elkanyordu.Savag ve zorbafuk, kendisinefagizmin de$erier hiyerarEisininen i.ist basama$rnda yer bul-

muEtu. Mill i ekonomiyi de

savaE endristrisi iizerine kuran

DuEe'nin, fagistlegtirdi$i

halkrnr savaqa ikna etmesi hiE

zor oimacir.Italya savagta ardarda bozgun-

lar yagadr. Iqgal altrndaki

Fransa, zayrf olduSu di.iEiiniilen

Yunanistan italyan saldudannrgeri ptisktirttii. Afrika'daki

sdmtirgeler elden Erku. Savagta

italya ekonomisinin he denli

zay{ oldu$u ortaya grktr.

Fagizmin her zamanki miithiE

propagandalan bile, bu kez

halkr ikna edemedi . Ul t egaprnda biiyi.ik bir grev dalgasr

yiikseldi. Sonunda Temmuz

1943'te Biiyiik Fagizm Konseyi

Mussolini 'yi gcirevden aldr.

DuEe'nin yetkilerini alan kral,

lvlussolini 'yi rutuklattr^

Geligmeler, t izerine Alman

paraEiitEtiler Musssolini'yi kur-

tardr ve Alman askerleri Kuzey

italya'yr iggal etti. Mussolini'ye

de CumhuriyetEi Fagist

Partisi 'ni kurdurtarak. bu

kukla devletin bagrna getirdiler.

Halkrn direnigiyie sona eren

Alman iggalinden sonra,

Mussolini srnrrr geEerken parti-

zanlarca yakaiandr ve kurquna

dizildi. Cesedi, Milano'daki bir

diikkanrn camekanlna ayak-

lanndan asrlarak, sergilendi.1948'de yeni italyan anayasflsr

her tiirlii fagist siyasi Eahgmayryasakladr ve eski fagist

siyasetgilerin seEme ve segilmehaklan ellerinden ahndr.

fog is tsnvn$Qryclonemir

1 . Fns j s t i n . nzc l I i k l eI v Y r v L r r r /

osker in surek l i b i rborrgo inonmomosrserekt id in i b i l ,2 , $ ikovet te bu lunmok-s lz rn kot lonmoyr , ken-d in i sorgusuz suo ls iztes l im e tmey i , odu lbek iemeks iz in h izmetetmeyi oEren,3 . Kotu b i r qocuk veihmoikor b i r 6qrenc ios io foQis t o lomoz,4 . Tutuk lu luk vehopis cezo lorx da imah n l z a r l i l m i c f i rr r , , , r Y L r ' '

5, ' Tufek , f iqek l ik ved iger ler i sono bo$z0m0n10rrndo oynoyor0kbozmok iE in ded i isovoQ iE in sok lomokuzere ver i l ln i$ t i r ,6 . B i r osker ig ini toots iz l i6 in hof i f -le t ic i nedeni o iamaz,V, Musso l in i do imahok l td t r ,8 . Sen in ig in herqev-den once tek b i r $eyoz iz o lmol td t r rDuge 'n in hoyot l ,9 , Her durumdo iy in inces0ret te y0t t101n1hot r r lo ,10, Tonr ryo hergun^ ^ ^ i f a a i a + r r a) g i l l r u ! r J r v u

I to lyon yoro t t rg i iE inqU k re t

{otuziig}

lmonyo

ovruptr ovrupo: foqizm uElemesiepisod 2

almat:- iasizmi:nasyonal sosyalizrn

rogki Nazi iktidanndaniki sene ..cince g6yle

I yazmrgtr: "AlmanNasyonal Sosyalizm'inin igleye-bilece$i cinayetlerin yanrnda,italyan faEizminin cehennemifaaliyetleri iyice sciniik veneredeyse insani bir deney gibigiiziikecektir". Alman fagizmi,Trogki'nin ne denli hakholdu$unu Eok geEmeden tiimdiinyanrn hafizasrna kazryacaktr.italyan faEizminin ardrndanyapdacak bir Alrnan faEizmiincelemesi, bu iki rarihsel dene-yim arasrndaki biiyiik paralellifive faEizmin rrkErhkla bir-leEtiSinde insanolluna neleryagatabilece!i gciriilecektir.

I.Diinya Sava6/ndan yenik grkanAlmanya , kendisi iEin Eok alrrhiikiimler iEeren VersaillesAntlaEmasr'nr imzalamak ror.rn-da kaldr. Bu antlaEmayla galipdevletler, Almanya'yr ddemesiyrllarca si.irecek ve ekonomikalanda elini kolunu ba$layacakyiiklii bir sava$ razminatrnamahkum ettiler ve eskiden beriAlman halkrrun kutsal bir sem-bol olarak kabul ettifi ordununfaaliyerlerine bi.iyiik krsrrlamalargetirdiler.Savag sonrasr d<ineme . bukoEullarla giren Almanya;'felgolmug bir endiistriyel ve tanmsal

{otuzdtirt}

tiretimle savag borcu cidemeye

Eahgan a$ln enflasycnist birekonominin yarattrSr perigan igEisrnrfi, kiigi.ik burjuvazi, orrasrnrflar ve do$al oiarak igsizler

ordusuyla kargr kargrya kaldr.Bciyle bir durumdan beklenecefigibi, hrzla giiglenen bir soll'rareket oluEmaktaydr. BunakoEut olarak, VersaillesAntlagmasiyla milli gururlannrn

aga$rlandr!rnr diigiinen gelenek-sel pancermen niilliyetEili$ininideolojik uzantrlan sayrlabilecekbirgok rrkEr ve fagizan siyasi grupti iremekteydi. ' Bunlardan biriolan Alman igEi Partisi, yiikselen

solun gdsrergesi olarak Miinih'teiktidan ele gegiren iEgi konsey-Ierinden raharsrz olan biiyiikbur.juvazinin, iEgiler arasrndayaygrnlaEan sosyalist vekomtinist elilimleri tinlemek igin1919'da, Thule Cemiyetikanahyla Anton Drexler'e kur-

durtulmugru.1. Dtinya SavaEr'nda onbagrolarak $avagmlg sradan birAlnan milliyetEisi olan AdolfHitler'in 12 Eyliil 1919'da iiyeoldulu Alman iSEi Partisi'nin adrbir siire sonra Nasyonal SosyalistAlman iSEi Partisi olarakde$iEtirildi.'Naiyonal Sosyalizm'kavramr 1900'lerin baErnda,baEka rrkEr gruplar tarafindan dakullanrhyordu.NSDAP'nin ?rograml,' rrkgr-pancermen ideolojik katalo!u-nun srradan bir deriemesiniteli l ini taEryordu: Almanrrkrnrn iistiinlii$ii, tiretkenolarak .tanrmladrlr milli sanayi,sermayesini olumlarken, enter-nasyonel (ve Yahudi) mali ser-mayiyi ve faizcili$i lanetlemeyedayah anti-marksist, 7 anti-komiinist bir sosyalizm\#mogo-jisi. Hitier ve NSDAP'nin anti-semitizminin kaynaSrnda iqEisrnrfinr yoksullu!ununk6keninde faize dtyab yahudiazrnh$rnrn egen"lenli[ini g6rend6nemin moda anlayrEr vardr.

Airiranya'yr haketpedili yenil-

giye, reslim olmayar zorlayanVesailles diktasrna kargr propa-gandayla ve antlaEmayr kabuleden rJfeimar koalisyonunu da"kasrm katilleri\ olarak ilanederek taraftar topiamayp gahEanNSDAB hig de cizgtin olmayan

nisvanS

Nozi ddneminde AlmonPsrlemontosu

bu programr ve polit ikasryla,1920 sonunda 3000 iiyesiyledcinemin birEok milliyetEi-rrkgr,cumhuriyet karErtr grubundanyalnnca biri konumundaydr.Adolf Hitler 1921 sonunda partikongresi tarafindan tam yetkiliFiihrer (onder) ilan edildi. Butarihten sonra Hitler' ingevresinde efsanevi bir'Fiil-rrerkri lt i i ' geliEtiri ldi. Parti, sonderece srkr bir merkeziyetEi hi-yerargiyle yenidin yaprlandrnldr.Oncelikli iEi sol iEgi eylemlerinesaldrrmak olan vurucu sokakgiicii SA'lar Sturmabteilung(Hiicum Birimi) oluEturuldu.Kuzey Almanya'da etkili olan solmilliyetgiler ve yahudi diigman-lan da partiye katrlmaya bagladr.1923 sonunda 55000 iiyeyeulaEdacaktr. Kom0nisr ve sosya-Iist partilerin l"rayatrn her alanrnayayrlan cirgtitlenme biEimlerinibenimseyen Hitler,Mussolini'den gok daha mudakve tartrgrlmaz otoritesiyle italyanFagizminin "Rotna'ya

Ytirty0g"iinti model alan biriktidar senaryosu iizerindeyo$unlaEmaya bagladr.

nisyanS

Di$er rkgr ve faEizan gruplannarasrndan srynlmasryla birlikteNSDAP'ye bnyik sanayicilermaddi yardrmda bulunmayabagladdar. SA komutam subayRtilrm aracilt!ryIa' orduyla,\filhelm Frick aracrhlryla polistegkilatr ile iliEki kuran NSDAf;Fransa'nrn Almanya'nrn en grigl{isanayi bolgesini savaE tazminatrkonusundaki anlaErnazhk yiiziin-den iggal etmesiyle oluEanortamr fagist darbe igin uygunbuldu ve "Berlin'e Ytiriiytig"planrnr geliEtirdi. 8 Kasrm 1923geceqi Bavyera yiineticilerininbulundu$u bir birahaneyi basanSA'lar "Alman Devrimi"ni ilanetti ler. Ancak dahh sonra daalaycr bir gekilde anrlacak olan"Birahane Darbesi", darbeninsabahr eyalet polisi tarafindanbastrnlabilecek kadar acemiceplanlanmrgtr. Hitler' in gcizdenkaErrdr$r bir nokta vardr: Almanburjuvazisi, Saksonya veThiiringen'deki sol hGki.imet-lerin ordu ve hiikiimet tarafin-dan detrilmig olmasr, komiinist-lerin Hamburg ayaklanmasrnrnbastrnlarak KPD'nin (Alman

Komiinist Partisi) yasaklanmasrve SPD'nin (Sosyal DemokratParti) hiikiimetten gekilmesiyle,iE politikada iEgi srnrfinrn a!rr-hlrndan bir siire de olsa kurtul-mul oldulunun farkrndaydr.Geleneksel

tutukluluk doneminden sonraAralrk 1924'te erke n gartLtahliyeyle serbest .brrakrlacaktr.

Hitler, Birahane Darbesi'ndensonraki siyasi yagamrnda gokcinemli rol oynayacak bir dersaldr: iktidar igin, politize ve pro-voke edilmesi zor bir gtig olanordunun, mutlaka aktif veyapasif destegini almak gerekliydi.Burjuvazinin yalnn maddiyardrmrnr delii, kesin iktidaronaymr almak da Earttr. Bu ikigiiciin deste$ini almanrn yolu,en azndan biEimsel olarakmeEruiyetEi bir Eizgi izlemektengeEiyordu.

Hitler, partiyi bu gizgideorgiitleyerek yoluna devam erri.ilk iEi onderlilini tehdit edecekveya partiyi l-rukuken sdcrntryadi.igiirecek girigimleri rinlemekiEin parti iEi disiplin ayglrrolarak, dolrudan kendisine ba$hbir parti mahkemesi kurmakoldu. Thm olarak konuoledemedi$i, geniE SA'lardan daha<izel gcirevler iEin SS'leri(Schutzsraffel- Koruma Bdlijgii)kurdu. Kitieselegme Eairgmalan-na hrz verdi. Yine komtnisr par-tileri tirnek alarak her alandakitle cirgiitleri kurdu: HJ (Hitler

Genglili), NSDSTB (Nasyonal

Sosyalist Alman OlrencilerBirligi), NS O$retmenier Birligi,

NS Hukukgular Birl igi, NSHekimler Birl i l i , NSbiirokrasi,

cumhuriyetEiler ve ordu igin de Kadrnlan...Bavyera'dan baglayacak bir faEist Nasyonal sosyalist hareket <jzel-darbe, gereksiz bir macera ola- likle genEler ve kiiEiik burjuvazicaktr. Ordu kademe komutalan, arasrnda hrzla geliEti. 1925'tenmonarEist hriktimet ve etkin itibaren yabancr sermaye akrErn-burjuvazi, Hitler'i heniiz sadece daki aitrgrn yarattrsrsola kargr kullanacak kadar cid- kartellegme, tekellegme ve ras-diye ahyodardr. yonalizasyonla rniilkstizleEerekVatana ihanet suEunun en irafif proleterleEme siirecine girencezasr olan 5 yda garptrnlan ktiEiik burjuvalar, nasyonalHitler, igeride 'Mein Karnpfr sosyalizmin demogojik sosyaliz-(Kavgam) yazacak ve rahat bir minde ve anti-kapitalizminde

{otuzbeg}

repkilerinin ifadesini buluyor-lardr. Partinin ikinci adamr ve'sol nasyonal sosyalizmin' engnElii ideologu Gregor Strasser,"mill iyetEil ik kapitalizrnden,sosyalizm enternasyonalistmarksizmden kurtallmaL" slo-ganryla, orta srnrflara, srnrfsrz ve<izel mii lkiyeti reddetmeyen,korporarist vurgulu bir sosya-lizm sunuyordu. Nazizm, "Qek-

ilin ihtiyarlar genElik geliyor",

"Nasyonal sosyalizm, orgiitlen-mig genElik ifadesidir" gibi slo-ganiatla. ve SA'nrn iiniformaL'erkekEe' gcisterilerinin btiytileyi-cil i ! iyle, igsizlik sorunundanbunalan genElile bir kimlik ve

eylem imkanr yarattyordu.Almanya'da faEizm hrzla yiik-selirken, uluslararasr alanda onakargr bi.iyi.ik bir giivence olarakgdrii len, Komintern'in ikincibiiyiik partisi KPD, faEizmleilgil i genel' yanrlgrlara ortakolmaktaydr. italya, kapitalizrninve iEEi srnrfi l.tareketinin olgun-laEmasr bakrmrndan Avrupa'ntngcirece geri bir iilkesiydi. Bunedenle, italyaida fagizmin ikti-

dara gelmesi, bainndan sosyaliz-mi grkaraca$r sanrlan, ileri kapi-talist iilkeler iEin ciddi bir tehlikeigareti olarak goriir lmi.iyor vefaqist hareketin tahlili, TroEki,Gramsci gibi teorisyenlerin

Eabalanna kargrn ciddi olarakyaprimryordu. KPD debaElangrgta Alman fagizminingeliEme ivmesini kavrayamadr.Sonraki evrede biitiin burjuvaegernenlik biEimlerini ve sosyal

demokrasiyi 'fagizm' kavramtyla

aErkladr$r iEin, sosyalistl.rareketin 19. yiizyrldan bu yana

kargr karErya kaldr$r en kapsamltve yrkrcr karEr devrimi, faEistkarEr devrimi dngcirernedi. KPD,tr930'larrn bagrnda her ti ir l i i

engellemeye ralmen iilkenin en

{otuzaltr}

Nozi. doneminde Almon Mohkemesi

btytik partisi olan SPD'yi,meEhur 'sosyal fagizm' tezinedayanarak aEa!rlryor ve anti-faEist cephe onerilerini reddedi-yordu. Korriintern ve KPD,

faEizmin burjuvazinin bir kom-plosuna indirgenemeyecek kadarkarmagrk bir siyasal-toplumsalzernine dayandrlrnr kavradrlrn-da ise vakit gok gegti.

O zamana kadar daima sol

hareketlere kargr kullanrlacakverimli bir araE olan nazizmin,egemen srnflann otoriqer sistemscnaryolarrna baE aktor oiarakdahil edilmesini sallaym etken,

1929 bunalunryla birlikte trr-

manr$a gegerek biiyiik bir kitle-

sel gtiE olmasrydr. 1930 seEira-

lerinde %18.3 ile 107 rnilletvek-ili Erkararak iilkenin ikinci, saSrnbirinci partisi olmuglardr .

Hitler' in iktidara gelmesi iEin

yapmasl gereken gey, burjuva4iyeve orduya kendisini ispatlamak,

onlann endiEelerini gidermekti.

"Anayasa mticadele zemininibelirliyor, vardacak hedefi degil.

Biz yasal organlara girerek par-

timizi belirleyici giis haline

getirece!iz. Ancak, anayasal

yetkiye kavuEtu$urnuz zlma,ndevlete do$ru bildi$imiz Eekliverece[iz" diyen Hitler araEsalmeEruiyetgili[ini aErkEa ortayakoyuyordu. Versail les antlaE-

rnasryla srnrdanan orduya eski

.giicrinti de vaadederek, ordunundeste$ini kazanrnastnt bildi.Burjuvazinin nazizmden duy-du$u en bi:Lyiik korkunun kay-

nafrnr 'sol nasyonal sosyalist 'kanat olugturuyordu. StrasserkardeElerin bagrnr Eekti l i bukanat, vurguyu rnilliyetEiliktendaha Eok sosyalizrne yapryor, iggigrevlerine korntinistlerin yanrn-

da destek veriyor; burjuvaziyle

dirsek temasrna giren ve sosya-

lizmi "ALnan halknr birbirine

krrdrrmak iEin grkatrimrE birYahudi icadr" olarak tantmla-rnaya baqlayan Hitler'i, nasyonal

sosyalizme ihanet etmekle

sugluyordu. O giine kadar bu

kanadur kitlesel destelini kay-

betmekten Eekinen Fi.ihrer, bur:juvaziyi ikna edebilmek igin soikanadr iE levs iz leEt inne g i r iE i -

minde bulundu. Samirni

oldu$unu kanrtlayan Hitler'e,

Groener, Siernens, Boscir,

Thyssen, Mercedes gibi sanayidevleri artrk daha srcak bakrvor-

du.Ulkede bir ttirlii istikrarir

lriikiimet kurulamazken, 1932

seEirnlerinde naziler %37.4 oyla

birinci parti olduiar. Yine de

Eo$unluf u elde edemeyenNSDAP'nir-r mutlak iktidan iEiniki bagansrz inil l iyetEi cephe'hiiki imeti denemesir-rin dahageErnesi gerekiyordu. Sonunda,

nisvan3

1937 yL l rndo Ber l i ndeoc l l qn "Serser i

Yohud i " -od l

r se rg in induyuru o f ig i

siyaseti solun iktidardan uzaktutulmasrna dayanarak yapanmonarEist ve bonapartisr egemen

Eevreler, cumhurbaqkanrHindenbu;g'u bagbakanLsaHitleri ' i ^t^may^ ikna etti ler.Burjuvazi ve otoriter biirokrasiFlitler'e adeta lnecbur' kalmrEtr.Hi t ler ik t idara gel i r gelmez,mutlak iktidar arayan fagisthiikiimetlerin tipik atraksiyon-lannr miikemmelen uyguladr.Once komrinisr devrimtehlikesinden bahsermeve

0lm0ny0

dedikleri ve inanrlmaz nazizm biraraya gelen bir dekorapropagandasryla gegen Mart ddniiEtii. Devlet memudanyla1933 segimlerinde, NSDAP ilgil i yeni bir kanun Erkaran%44 oy aldr. Bu sonuElara daya- iriikrimet, ari rrktan olmayan-narak biiytik segim zaferi ilan lann ve geEmiginde olumsuzeden Hitler, fagizrnin siyasi faaliyerlere katrlmrE olan-Almanya'daki 'yasal' iktidannr iarrn devletin higbir kade-birkaE ay iEinde mutlaklaEtrra- rnesinde gcirev alamayaca$rnacaktr. Bu d<inemin en onemli hiikmetti. Geriye, btirokrasinin<izellili, ordu ve burjuvaziden parti iginde paylagrmr kahyordu"hala Eekinen Hitler'in, akC almaz

'Weimar Almanya'srnrn en erkin

uyguiamalannrn rarnamrnl siyasigi. icriolan"cumhurbaEkan-inanrlmaz saErnahktaki yasalara h$r kurumunu uzun yrllar iqgaldayandrrarak meEruiyet Eizgisini eden Hindenburg'un <ilrnesiyle,azalan bir ivmede korurrrasr idi. baEbakanLk ve cuml.rurbaEkan-

Naziler birinci olamadrklan hlrnrn Fihrer'de roplanmasrnaeyalederdeki hrikiimetleri devi- dair yasanrn Erkmasr aynr gtinrerek yerlerine valiler atadrlar. gerEekleEti. Hitler'in diktator-"Ulkenin ve halkrn srkrntrlannrg lii$iinnn cintncle tek bir engelgiderilmesine dair kanun" adrnr kalmrErr: Parti iEi gekiEmenintallyan Ermaechtigungsgeserz, odalrnda yer alan 'sol fagistler'.KPD'nin boykot etti$i ve yalnn- FaEist devrimden sonra, burju-ca SPD'nin rer oyu verdi$i, vazi ve kapitalizme karEr yaprla-SS'lerin golgesinde geEen bir cak ikinci bir devrirnin de olmasroturumda kabui edildi. Bu yasa, gerekti$ini soyleyen sol kanar,parlamento yangrnrndan sonra siyasi mi.icadelesinin baqrnclangrkanlan 'ola$aniistii hal'i ebe- beri Hitler'i rahatsrz ediyordu.dilegtiriyordu (Naziler, iktidar Samimi anti-kapitalistlerdenyetkisini 1937, I94I ve 1943'te oluEan sol kanat, Flitler'e gcirebu yasanrn uzardmaslyla siirdiir- sosyalizm demogojisini gere$in:.

,, miiElerdir). Curnhuriyetin bay- den fazla srirdiirmriEtii. 30' ra$r yerine 3. Reich'i temsilen Haziran I934'te (uzun brEaklareski impararorluk bayra$r geGi- .gecesi) iglerinde Hitler'e iilkederildi. tek'sen' deme cizgiirhliine sahip

bagladl. KPD'yi provoke etrnek Temmuz aytna gelindi$inde, Gregor Strasser'in de bulunclu$uiEin siyasi gahEma yasa$r kondu, iilkede NSDAP'den bagka yasal 1000 sol nasyonal sosyalistpartinin genel merkezi iggal edil- parti kalmamrgrr. Partilerle cjldririilerek, ikinci devrimcilerindi, igigleri bakanr Gciring, polise beraber sendikalar da kapa- sonu getirildi. Sol kanadrn hakim"komi.inistlere karqr silah kullan- tdarak, iEgiier patronlanyla bir- oldu$u ve biitrin geflerimaktan kaErnmama" emri verdi. likte, 'zoraki gciniillii' olarak par- oldiiri.ilen SA'lar, SS'lere ba$-Di.izmece bir parlemanto yangrnt rinin bir koiu olan DAF'a landr.

Erkanp susu komiinisrlerin (Alman Emek Cephesi) ba$landr. Kargrsrnda higbir giiE kahnayanr,isttine atarak, bir tutuklama ve 8 Temmuz giinii Hitler, "parri Fiihrer, Nazi tota literyanizminiterdr kampanyasrna giriEildi. SA, artrk devlet oldu" dedi. SeEimler rahatlkla inga edecekti. OrtayaSS ve Qelik Mifferler polis tegki- Fi. ihrer' in l istelerinin 'ever' in

ErkrEr, geliEmesi ve dayandr$rlatrna eklemlenerek legalize edil- 'hayrr'dan iiE-dort kar buytlk koEullar, kitle tabanr, egemendi" Ve tabii ki, geri donrihnez, olduSu pusulalarda halkoyuna srnrflarla iliqkileri, iktidar geligikesin iktidar iEin erken seEim sunulmasrndan ibaret haie geti- ve devleti organize ediqii lan edildi. Nazilerin cincesinde ri ldi. Parlarnanro, Hitler' in bakrmrndan italyan faEizmine"ytizytltn son segirni olacak" konugmalannr ,alkrElamak iEin Sa$rrrlcr derecede benzeycn nasy-

nisyan3 {otuzyedi}

onal sosyalist hareket, uygula-malannda fagizmin manttlrnt

Erlgrnhk denecek kadar i leri

gcitiirerek italyan faEizmini

a$mlltlr. Nazizm, yalnnca

sosyalist harekete ve di$er

muhalif unsurlara uyguladr$r

fiziki baskryla delil, iktidann

ideolojik ve maddi temelinin

yeniden iiretiminde Eok daha

yerkin ve drgiitlti bir biitiinliik

kurmasrrile de, Thogkinin dedi$i

gibi italyan fagizmini masum-

laqtrracak ve Duge'yi hayran

brrakacak bir Eiddet uyguladr.

Toplumdaki her faaliyet alanr ve

her birey, f i i len iktidar sistemine

eklemlenerek, nasyonal sosyal-

izmin tagryrcrlan olarak igbir-

liSine zorlandr.

Nn ' i 'm ve c l i ni talya'da Mussolini Vatikan'rn

otoritesini tanlmls, iktidarr

bigimsel de olsa kiliseyle paylagrr

gciziikmiiEtti. Nasyonal sosya-

lizm ideolojik hegomanya iddi-

asrnrn mutlakhsr iEinde dinin

rekabetine tahammtil edemedi.

iktidann ilerki evrelerinde, ha-

yatrn her alanr gibi din de

niillilegtirildi ve kendi kaderini

Thnrr'ya baSlamayan, Yahudice

acrma duygulanndan annmr$

bir Alman hristiyanh[r geliqtiril-

di. Vatikan'rn ve protestan

kil iselerinin rrkErL$a karEr

geliEen tepkilerini hayatagegirmeye gahgan binlerce paPaz

toplama kamplannr boyladr.

1937'den sonra rejirh agrkga din-

sizleEti, zaten Fiihrer ve resmi

ideoloji tannsallaEarak fiilen

dinin yerine gegmigti.

Nnz i zm" k i i l t i i rv e p r o p fl g o n.cl fl

Nasyonal sosyalizm, Alman

burjuva entelejansiyastnt da ktsa

bir siirede cogkulu bir mi.ittefik

{otuzsekiz}

olarak elde etmiEti. Katrksrzrasyonalizmi sorgulayan Alman

romantik -gelene[i, Hegel' in

devlette biitonlegip miikem-

melleEen mutlak idealizmi ( He-

gel'e gore devlet, tinin tagryrcrsr

idi), naziler tarafindan program-

L olarak kullanrlmakla berabert

nazizmin buriuva aydrnlarr

tarafindan kabullenilmesini

miimkiin krian bir diigiince

izle$i oiuEturmaktaydr.

Almanya'ntn kapitalistlegme ve

ulusal devletini kurma siirecinde

ingiltere ve Fransa'ya gore

gecikmig oimastnrn bur.iuvazinin

kollektif belle$inde yaratmrg

oldu$u kompleks, bu diigiince

izle$inin zaten battir burjuva

de$erleri ile (aydrnlanma, ras-

yonalizm, bireycilik, liberalizm,

hiimanizrn...) geril im iginde

oiugagelmesine yolagmrgtr.

1933tten sonra sayrsrz burjuva-

demokrat ve liberal entellektiiel

"Almanya'ya- ozgti dinamik bir

milli-kiiltiirel diriliE" irmuduyla

nasyonal sosyalizmi'destekledi-

ler. "Varh$rmrzrn temelleri ilkel-

er ve fikirler deSildirl Bugi.in ve

gelecek igin Aiman gerge$i ve

yasasr yalnrz ve yalntz Fril"rrer

demektir" diyen varolugEu

di.iEtiniir Heidegger bu akrmrn

en onemli ve saygln, ismidir.

Nazizmin e$itim ve kiildir Poli-tikasrna ycin veren temel Eizgikeskin bir mil l iyetgi-popii l ist

soylemle saldrrganlaEan anti-

entellekttializm oldu:

"Entellekti iel, i iretken insanln

karErtrdrr, akrlh, e!itilmiE ama

aynr zamanda karaktersiz

olandrr. Yaiatrrirn en biiyi.ik

diiEmanr daima akrl ve akrl-

hla;drr" (Alman Thrih Ens.

BaEkanr rValter Frank, 1935).'Alman fizi{i'ni kuramlaEtrran

Nobel odiillti Prof. Philip

Lenard gibi birEoklan, bilim-

lerin mill i leEtiri lmesinde ve

ilkokuldan tiniversiteye kadar

ri.im tedrisatrn beden e$itimi ve

propagandadan ibaret kalmasr-

na katkrda bulundular.

Nasyonal .sosyalist devrime

hizrnet etmedi$i gerekEesiyleyakrlan binlerce kitapla baqlayan

kiilciir terorii, faEist ideolojinin

her basrir satrra, her simgeye,

her film. ve foto$raf karesine

hakim olmasrnr -sa$layan lonce,

sansiirii ve "soysuz sanat tiriin-

lerinin tasfiyesine dair yasa" i le

devam etti.Nazi devletinin halka nefes

aldrrmadan, hig bir bireyin kaga-

mayaca$r Eekilde uyguladrlr,

basit ve cogkulu sciylemlerin

sayrsrz tekrarlanna dayanan pro-

pagandif giicii ve cirgiitliilii[iini,i

tanrmlamak iEin Gobbels'in

Propaganda Bakanl!r yetedi bir

belge niteli$indedir.

1rkE111k vPont i - semi t iTmNasyonal sosyalizmin en Eokbilinen ve egemen burjuva ide-

oloji lerce kasrth olarak di!er

yonlerini unutturacak gekilde=

vurgusu yaprlan yonii, igeriSin-

deki korkung rrkErlk ve diinya

tarihinin en btiyiik sbykrnmrdrr.

l;trazizm iilke igi giivenli[ini

do$rudan Eiddete -dayal ytin-

temler ve <irgiitierle sallyordu.

Rejimin i lk yrl lannda,

komiinizme kargr yiiriitiilen

miicadeleyi SS, SP ve GestaPo

gibi siiresiz ve gerekEesiz gdze-

tim altrna alma ve aynt'anda

yargrlayrp infaz etme yetkisine

sahip kolluk giiEieriyie

yiiroti.ildii. 1933'ten itibaren

kuruhnaya' baElanan toplama

kampian i lk olarak reiim

muhalifleri iEin diigiiniilm0Etii.

1931'ten sonra re.i imin ProPa-

nisyanS

gandada a$rr-Lk verdigikonularla bir-likte, bu kam-plara gcinder-ilen insan pro-fili de degig-meye bu!-iamrgtr.A v r u p a ' d ay t i z y r l l a r d r r

varolan anti-semirist bi-l inEalu, Al-manya'da 20.yy. baElannda

Yahudilerin Alman ekonomisin-deki etkinli$inin artmasryla rrkErideoioji lerin remel argtimanrnad6niigmiiEtii. Nazi iktidannakadar Alman anti-semitizmi,hiEbir zaman fiili ve dolrudansaldrnya dciniiEmemigti.Nazizmde anri-semirizm ttimtarihsel, sosyal, dini ve ekonomikkciklerinden soyutlanarak azgrnbir Yahudi diigmanL$r dogma-tizmine dilni.igtti. Rejim roplum-sal dinarnizmini anti-semitizmdesomutlagan saldrrgan rrkErhkiizerinden geliErirme yoluna gitti.Alman rrkr ari rrklann eniistiintinii, Yahudiler ise -<irneSin

Slavlar gibi aEalr ve parazit birrrk degil- dogrudan diiEman,karEr rrkr temsil ediyordu.Irkgrhk, kendini ancak mtikem-mel bir toplum rasanmlba$lamrnda ve bu tasanmr planhve istikrarlr gabalarla yeiin.getirme amacryla kanrtlayabilir-di. Holocaust olayrndaki rasarurrbin yrlhk Reich - orgiitlenmigAlman ruhu kralLfr- idi. Ruhsalydnden Alman Volk'ununGeist'rna dciniiEtiiriilemedikleriiEin Yahudilere yer yoktu. Nazidevrimi, devasa boyutlarda birsosyal miihendislikle kendinitamamlamak zorundaydr.

nisyan3

193J'ten it ibaren i lk yasalargrkarrrlarak Yal-rudiler devlet

$adernelerinden temizlendiler.Savaga kadar siiren sonraki ydlar-da toplumsal yagamln l'rer alanrn-dan "hafkrn doSal tepkisi" olarakdrElandrlar (Yaliudi bUytik bur.iu-vaziye bile Alman toplumundayer yoktu). Artrk iilkedeki herolumsuzluk Yahudilere maledil iyor, komiinistlerden adisuElulara kadar herkese Yal-rudideniyordu. Goring buna dair"Kimin Yahudi oldu$una benkarar veririm" diyerek durumuiizetlemiEti. Toplama kamplannasrkrEtrnlan Yahudiler, gcirevleriiistiin uka hizmet etmek olduk-ian igin giindeli$i yanm marka,19 saar EalEtrnlarak Almansanayisine kiralandrlar. Bu ydn-temin adr "EahEtrrarak cild0rme'iidi. Yahudi gocuklan nazi bilimadamlannrn biyolojik deneyleriigin.laboratuar malzemesi olarakkullanridrlar. Diinyanrn en agalrrrkr, "niifus efilimlerin aktif ycin-lendirilmesi" icabr yavaE yavagyok edilirken, {istiin Alman'rrkrdamrzlk insan gifdiklerinde eniistiinii yakalamak ii2g1s/yer;ideniiretiliyordg. Savag yaklaErrken,Alman faEizminde rrkErhk, siyasiterminolojiyi Eokran aEmrg birtoplumsal sapkrnL!adcintiErn0Etti. Hirler, 30 Ocakl939tdaki mbclis konuEmasrnda"Eler yeni bir dtinya savaEr

Erkarsa, bunun sonucu diinyanrnbolEevikleEririlmesi ve boyleceYalrudililin zaferi defil,Avrupa'da Yahudi rrkrnrn ortadankaldrrrlmasr oiacaktrr" demigri.Savagtan sonrasr,mdum...

No- i -m in y rk r l r$ rHitier, nasyonal sosyalist devrimitamamladrktan sonra, Versaillesile iglevsizlegtiri lmig Almanordusunu giiglendirmeye bagladr.

Mecburi askerlik . hizmetinitekrar yiiriidtile soktu. Zatentrim genEli$i militarisr bire$itime tabi rutan nazi devletaygrtr, askeri donanrmrnr dasallamlaEurdr. Uluslararasr alan-du, Roma-Berlin mihverininkurulmasr ve ispanya igSavagrnda faEisc generalFranco'ya yaprlan ortak askeriyardrm, italya ve Almanya'yakargr gerginlik yararmrgtr.Yrllardr Almanlara kendilerineyeni "yaEam alanlant '(Lebensraum) yararmasr gerek-ciSinden bahseden Hitler, rejimi-ni ve kendisini yok edecek olan2. Diinya Savagr'nr I Eyli i l1939'da Polonya'yr iggal ederekbaglattr.itt< itci yildaki baganlanndansonra, Almanlar 2. Cepheninagrlmasryla birlikte kayrtsrz garr-srz teslim olmak zorundakaldrlar. Akhnr yitiren efsaneFiihrer, 30 Nisan 1945'te birkagsadrk adamryla bidikte intiharetti. Almanya'yr reslim alan mrit-refik grigler iig yrl siiren "nazilik-ten cemizleme" programryla,

tilkeyi nazizmin ciim aygrtiann-dan anndrrdrlar. ( Temizlemeprogramr ve nazimahkemelerinden kurtulan eskinazi subaylan, daha sonraAvrupa devletlerinin gizli isrih-barat ve kontr-gerilla cirgiir-lerinin e$itmenli$ini ' yaparak,fagizmin resmen yasak olduSuAvrupa'da, eski ideolojilerininmodern burjuva devletlerininelinde gekillenen yeni bigimlerinehizmet etmeye devam ertiler).Nazizm, bugtin Almanya'da,unutulmaz bir utanE kayna$r veneo-faEist genElik d'rgiitlerininyabanct dtiEmanh!rna evrilenrrkErhklanrun ideolojik referansr

olarak yaEamakta.

{otuzdokuz}

Adolph Hltler

ovrupo 0vrupo: foqizm uEIemeep isod 3

lgpanyol fu$izmi:IaLan.lLzm

Fagizm, italya'da iktidara

geldikten sontra, Avrupa'nrn

birEok tiLlkesinde fagist ideoloji

taraftar bulmaya baglamrEtr"

Kendilerine italya orne$ini

model dan fagist partiler kuru-

luyor, fagizmin de$igmez

parEasr milis kuvvetier

cirgiitlenmeye Eahgrhyor, fagizm

her iilkede kendi kitle tabantnr

artyordu. L933'rc Almanya'da

Hitler' in iktidara geliEi ve

ardrndan gelen uygulamaianyia

birlikte, faEizm ciddi bir uius-

lararasr fenomen oluyor, burju-

vazinin iktidar etme araglann-

dan biri ya da agtn totaliter bir

ycintem oiarak algrlanmaktan

Erktp, baglbagrna diinyaYr

tehdit ederbir rejim oldu$u

anlaqr lmaya baghyordu. iq te

ispanya iE savalt deneyimi,

Avrupa'ntn geligmig burjuva

devletlerinin fagizme ' kargr

takrndr$r irataL (tarafsn ya da

yan taraflr) tutumun sonucu

olarak 2. Diinya Savagr'na

giden yolun baElangrcrdrr.

Mussolini 'nin italya'yl t i tretti$i

yrl larda, ispanya'ntn bagrnda

onun coqkulu bir hayranr vardr:

1923 -1929 arastnda isPanYa'Ya

hokmeden askeri. diktator

General Primo de Rivera"

Mussolini i le yakrn i l igkileri

buiunan Rivera, Kral

{krrk}

XlllAlfonso'nun da rtzast ile,

Mussolini faEizrnini ispanya'ya

yeriegtirmek istemig ve bu

amagia tcrattrt< anayasastnt bir

kenara atmrg, parlamento'yu

kapatmtg, itaiya'yr birebir

ornek alan bir "korporatif

deviet" kurmaya kalkmrgtr.

"Vatanseverler BiriiSi" adrnda

fagist bir parti kurma Ehbasrtam bir fiyaskoyla sonuglan-

mrqtt" ispntyol Sosyalist Partisi

l iderli$inin bir ktsmtntn

deste$ini ele geEirdi ise de, bu

bile onu kurtarmaya* yetmedi.

Biitin tilke. diktatorlii$e kargr

gdsteriierle galkalanryordu.

Krai, diktatciri i ortadan

kaldrrarak monarqiyi kurtar-

maya Ealrgtr, fakot bunun igin

bile Eok geEti artrk. ispanyol

halkr, monarqinin son hiiktime-

rinin siyasal durumu temizle-

mek amacryia yaptr$r belediye

seEimlerini, adeta monarqi aley-

hine bir referanduma

dcintiqttirdii. Segim zaferinden

cesaret alan iralk sokaSa

ddkii ldii ve 14 Nisan 1931'de

cumhuriyeti ilan etti.

1931 devrimi, iktidan, yanm

ytzyrldrr ispanya'da

hakimiyette olan toprak sahibi

arisrokrasinin ve btiytik burju-

vazin in e l inden ( i lmomen

almak adtna kaEan irtiyiik bir

firsat oldu. Cumhuriyet ycineti-

cileri, faEist reaksiyonerleri

devlec mekanizmaianntn ve

ordunun kil i t noktaianndan

uzaklagtrramadriar. MonarEist

drjnemdeki yan-feodal iiretirn

iliqkilerini ve ekonomik yapryr

de$igtiremediler. Hiikiimete

giren sosyaiist l iderler

demokratik devrime onderlik

etmekten uzaktr, reformist

poiit ikalaria, devrimci ispanyol

halkrnrn enejisini harcadilar.

1933' te Hitier'in Almanya'daki

zaferi, ispanyof reaksiyonunun

saldrrganlk eli l imlerini

cesaretiendirdi" Nazizmin kanh

yontemleri, reaksiyoner kastrn

zalimli$ine ve vairgetine tam bir

uyum gosteriyordu. Primo de

Rivera'nrn Falanj'rn kurucusu

da oian o$iu, Jose Antonio

Primo de Rivera 33'te ispanya'-

da uygulanacak oian nazi

cirgiitlenme diizeni ve giddet

yonremlerini inceiemek iizere

Aimanya'ya gitti. Thraftarlartna

verdi$i siogan gu idi : " Bizim

anladi$rmrz teic dil silah

dilidir." Ve pek gok komi.inist,

sosyalist, tLmlt cumiruriyetgi

iggi, yargrE, asker ve gazeteci

fagistler tarafindan cildi.irtimeye

baglandr. Buna ra$men Falani

rarihi boyunca hiEbir zaman bir

kit le partisi oiamayacoktr. O

dcjnemde dahi, ispanyol reak-

siyonunun ana kuvvetleri,

nisyan3

megru yollarla iktidan

ele gegirmeye Ealgryor-lardr. Bunun iEin de,

dini-fagist bir parti

oian CEDA'ya bel

ba$lamrglardr.I933'ijln sonuna

do$ru, solcular

hiikiimetten azledildil-

er ve cumiruriyetin en

bozulmug boltimii oian

Radikal Parti geEici birhiikiimer kurdu^

Radikal Parti hi.ikiime-

tinin tiim icraarr, reak-

siyonederin cumhuriyeti

ele geEirmelerine

ortam hazrrlamak oia-

caktr. Bu olay, ispanya'-

da fagist cjmekli bir dik-

rarorliiStin kuruluEuna

giden ilk adrmdrr.

"IC sovo$rn Ong6riisii"l " l1ro, Plcosso s1b1 sonotE1l0nn ont1-foQ1stkompto yer 01rll010run0 r0omen, Dall hep krol*

cr l0r ve fgqlst ler ln y0n1ndo durmu$tur,

devrimci taleplerle id e m o l c r a r i k i

I

. m t i c a d e l . e s i n e , [devam ederken, I

t

hiikiimet devlete ve Iorduya tam olarak Ihakim oiamryordu. I

I

Faqist bir askeri ;darbe hazrrir$r Iherkesin dilinde I

t

olmasrna kargrn,

lriikiimer yal.nrzca

Falanjr kapatmak ve

Franco gibi general-

leri Kuzey Afrika

s c j m i i r g e l e r i n e

siirmek gibi onlem-

ler aldr. Oysa

"Afrikah" generaller

bu somrirgelerde,

kurtuluE miicadelesi

Fagizmin iktidan yavas yavag

ele geEirdiSini goren l"ralk,

anargist ve komiinistlerin

cinderli$inde c!rgiitienmeye

baElamrgtr. Bu arada CEDA

giiEleniyor, devlet baskrsryla

birliicte sivil fagist ter6r artryor-

du. Buna tepki oiarak geligen

ve " Berlin gibi faEizme

direnmeden yenilmektense,

yenilsek biie Vyana gibi

yinilelim" sioganryla, \934'te

silahh ayakianmaya dc;niigen

Asturias grevleri, bu orgi.itlen-

melerin ve devrimci direniEin

ilk meyvesiydi^ General

Francisco Franco tarafindan

kanh b i r geki lde bastrn lan

Asturias ayaklanmasr (1300

6lii, 3000 yaraL, 30-40 bin

s i yas i t u t k l u ) , ,F ransa 'dak i

bagansyla ispanya'ya cjrnek

olan Halk Cephesi hareketinin

temelini atryordu.

L6- $ubat t r936 seEimler ine

gelindi$inde sa$da, amacr

nisvanS

ordu, kilise, toprak ve qehirburjuvazisine 1931 cjncesi kon-umlannr tekrar kazandrrmakoian CEDA cinderli$indekitiim katolik, monargist ve faEistgiiqler koalisyonu, buna karErnsolda birEok fraksiyonu iEindehulunduran Halk Cephesikoalisyonu bulunuyordu.SeEimde Halk Cephesi, ezici birza{er kazanarak 480 sandalye-den 269'unu aldr.Komiintern'in 1935'reki tutu-munun da etkisiyie(Aimanya'yla birlikte fagizfnrehdidinin boyutlan

aniagrlmrEtr), Ispanya'dakomiinisr sol birleEme eSilim-ine girdi. igEi sendikalan UGTgenElik 6rgiitleri JSU'da,Karalonya'nrn dcjrt iEEi partisiPSUC'm birleqti"

Komiinistierin ve soyalistlerin

drgandan destekledikleri Azana

liderli$indeki sol cumhuriyetEi

hrikiimet, ispanyol halkrnrn

gerisinde kahyordu. Halk

yapan yeriilere kargr kullandrk-

lan birliklerini e$itmig olacak,

segirn yenilgisinden sonra

CEDA'yr trrir kenara buakan

para ve toprak sahibi oli-

gargiyle yakn iligkiler kuracak,

Falanj ve Renovacion Espanola

gibi fagist gruplarla dube plan-

lan irazrdayacaktr. En onemlisi

de, ekonomik, poiit ik ve strate-j ik amaElarrna uygun oian

ispanya'da faEisr bir rejimin

geligmesini, tiim riskine kargrn

can"l goniilden isreyen Flitler

ve Mussoiini'den kesin destek

sdzii ahnmrqtt.

Hazrrhklan ramanilanan fagist

nyaklanma general Sanjurjo '

komutasrnda \7 Temmuz

1936'da Fas'tan bagladr.

Shnjurjo bir uEak kazasrnda

ci-hince yerine Franco geEti"

Franco i Ekimcie cuntanln

hiikiimet baqknnr ilan edilecek-

ti. Fagistierin klsa siirecie Kuzey

Afrika scimrirge eyaletlerini ve

Kanarya adaiartnt e{e geEirdil-

{krrkbit}

er. Darbe Ispanya'ya ragrnryor-du. Francocu ayaklanmanrnIspanya'da baELca iki aktifdesre$i olacaktr. QatrEmanrnoldu$u heryerde darbeci asker-lerle birl ikre savagan fagistFalanj Eeteleri ve kuzeydekiNavarre bcilgesinde, hanedancrCarlistlerin <irgtitledi$i gericil-er. Fagizme kargr miicadele,ayaklanmanrn hernen ardrndanbaElamrg, iSEi ve koyliiler

" silahlanarak cumhuriyetEi bir-liklere katrlmrgtr. Bciylece iEsavaE baghyordu.

Nisan 1939'a kadar s0ren've 1

milyon kiEinin dldi.igii kanl iEsava! 'general Franco'nunzaferiyle sonuglandr. Savagispanya'yr oldu$u kadarAvrupa'yr da bolmtiEri.i. SonuEtabelirleyici etkisi de olan itaiyave Alrnanya, Franco'ya siirekliparasal ve askeri yardrm yap-trlar. Hitler ve Mussolini iEinispanya iE savagrna fiili miide-hale, faEizmin ihracr olduSukadar, di.inya savagrna irazrr-

lanan orduiannrn yeni silah ve

tekniklerini deneme frrsatraniamrna da geliyordu.

Portekiz' in de destelini alanFranco'ya karEl miicadele edencumhuriyetEiler, yalnrzca

SSCB'nin ve sembolik de olsaMeksika'nrn deste$in ialmrglardr. Amerika ve Ingilteretarafsrz tavrr takrnryor, FransalSe duygusal planda

cumhuriyetin yanrnda olmasrna

karErn savaEta bir taraf olamry-

ordu. Bu bcjliinme 2. Diinya

Savagr'nrn kamplagmasrnr dagcisteriyordu.

Franco savaql kazanmasrnrbtytik cilEiide italya ve

Almanya'ya borglu olmasrnakargrn, uluslararasr alanda taraf-

{krkiki}

srz bir gciriiniim sergilemeye

Ealrgtr. 1939'daAntikomiinintern paktr imzala-mak zorunda kaldr. Diinyasava$rnrn Erkmasryla ekonomikbeklencileri yiiztinden faEistcepheye yakrn durduysa da,L943'te savagrn gidigatr bell iolmaya baglayrnca polit ikmanevraianyla tekrar tarafsrztavrrlar takrndr. 2. Diinyasavaslna girmeyerek Avrupa'dasava$ran kurtulan rek fagist dik-tatcir oldu.Franco daha savas devamederken faEist devlerin yaplslnl

cirgtitlemeye baElamrgtr. 1 Ekim1936' da cuntanrn baEkanr. olanFranco, bu tarihtan it ibaren

Eevresinde sallam bir ororirekurmaya galEtr. 1938'de devletve htikiimet baEkanL$r, kara vedeniz ordulan bagkomutanl$rgibi i invaniara sahipti. i talya'daDuce, Almanya'da Ftillrer olanfaEist ororire, ippanya'daFranco'nun kigili$inde Caudillooluyordu. Biittin partiieri kay-

nagtrrdr$r yani bir Falanjkurarak tek parti sisteminikabul etrirdi. 1942'de Erkacakyasayla " tiyeleri hiikiimettarafrndan atanan Cortes(meclis) kuruldu ve bu meclis

Falanjizmin yasal dtizen-lemelerini geEekleErirdi. iEsava$rn ardrndan iilkede aELk veigsizlik kol gezerken rejim, sa!

,kaian solculan . sindirmeyeycinelik genig Eaph bir sindirme

ve tutuklama kampanyasrnagiriEti. 2. Dtnya Savagrlnrnbaglamasr, milli geliri i900lerseviyesine dtiqen ispanya'nrntoparianma ganslnl daha daazalttr.

Falanj rejimi kendisini, iktidarageimesinde etkisi olan iE

giiglere gcire inga etci. Franco,iktidar dengesini siirekli tavizvermek zorunda kaldrSr kiliseve orduyla iktidan paylagaraksa$lamaya Eahgtr. Asla, Hitlerya da Mussolini gibi bir "rekadam" ya da ulusal dnder ola-madr. Bunun en cinemli nedeni,italya'da ve Almanya'dafagizmin, klsmen yasal yollada

ve kitlesel halk deste$iyle ikti-dara gelmig olmasrna ra$men,ispanya'da dr$' destekliFranco'nun Avrupa'nrn en bil-inEli devrimci halk drgiitlen-mesini iE savagla ezerek, me$ruhtikiimeri devirmesi ve ikridarolmasrydr.Franco rejiminin, di$er reelfagizmlerden en cinemli farkr,Katolik inancrnrn ve kilisenindevler iizerindeki etkisi olmug-tur. italyan fagizminde, rejimindinsel bir ycinii olmamasrnakarErn kilisenin deste!i iktidannsa$lamiagrrnlmasl aEamasrndaaLnrnlg, sonrasrnda da kilisenindevlet ydnerimine dair hiEbirye*isi olmamrgtrr. Almanya'da

ise Hitler ramamen kil iseyecephe almrE, kendisini desrekle-meyen katolik ya da prorestan

" hig bir dinsel kuruma yasamagansl vermemigtir...Ashnda din

konusu, klasik faEizmle ispany-

ol Falanjizmi karErlagrrrmasrndacinemli bir referans nokrasrdrr.italya'da ve Almanya'da, yenilikve radikal degiEim isreyenkitleleri, biEimsel ve demogojik

devrimci taiepler ve propagan-

dayla (anri-monarEiqt, anti-aris-

tokrat, anri-teokratik, mil-liyetgi, cumhuriyergi- totaliterdevletEi, sosyalist) stiriikleyenfaEist irareket, ispanya'da rama-

men halkrn dinamizmine karErgeligen ve cumhuriyec cincesi

nisvanS

cjzlemleri ifade eden, katrksrzgerici.bir reaksiyon oiarak ikti-

dara geldi. Di$er iilkelerde,

ordunun hiEbir zaman kesin

deste$i alnamamrq olmastna

karErn, ispanya'da faEizm

ordunun iginden geliqerek

somutlaEryordu.

Geliqiminde bu kad4r gerici

unsur olunca, uygulamada

biiyiik bir toplumsal de$iEim

beklenemezdi. Fagizm ve nasy-

onal sosyalizm, -tabii ki kapi-

talist i.iretim iligkilerine dokun-

madan-hrzla eski kurumlan

kaldrnp yerine fagist devlet

aygltlarlnl getirirken,Franco'nun yrl lar geEtikge

gi.ictinti ve etkisini kaybeden

Falanjizmi, "katolik ve sosyal

bir devlet" olarak tanrmiadr$r

ispanya'yr L947'de yeniden bir

kralh$a doniigti.iren vesarer

kanunu Elkanyordu. (Franco,

falanjizmin ciddi bir Eeligkisiolan hanedan sorununu hiEbir

zamar. Edziime kavuEturamadr

arna kendisini omiir boyu kral

naipli$ine getirmeyi baEardr. )ispanya'da, kil ise, ordu, ve

burjuvazinin iktidanndakigerici oligargi, fagizmi kendi

biinyesinde eritiyordu.

Falanjizmde mill iyetEil ik,

dogal olarak onemli bir politik

vurguydu fakat rejimin

monargist ve dini tarafi bu vur-

gunun belideyici bir etkene ya

da klasik ulus devietgi anlayrga

evrilmesine izin vermiyordu.

Hal boyleyken falanjist mil-

l iyetEil ik, rrkEr bir niteli$e

dciniigemedi. Buna ra$men, ii

savagran sonra yaprlan ilk idari

deliEiklik Basi< ve Katalonya

b<ilgesel ozerkliklerine son ver-

mek oldu. ispanya'nrn

ekonomik ve askeri giicii iE

nisyan3

savagla oldukga zayrfladr$r iEin

de falanj rejimi emperyal hay-

aller kurmaya firsat buiamadr.

Frano, halkrn litkiimetini

yrkarak ve genig kitieleri ig

savaqta. ezerek iktidara gelmig

olmasrna ra$men, dtinyanrn en

uzun diktatorli.iklerinden birini

yagadr^ Bunda, giiphesiz tiim

gerici gtiElerin deste$iyle

muhalefetin her biEimini

btiyiik bir baskr altrnda tut-

masldnemli bir etkendir.- ' ! , tulKenrn z- uunyl savaslna

fiilen girmemig oimasr da

Franco'nun Hitier ve

Mussolini'nin kaderini paylaq-

maslnl engellemigti^ Falanj ide-

olojisinin yrl lar geEtikEe

giiciinii kaybetmesi ve cizellik-

le L917 kararnamesinden

sonra kilisenin aSrrh$rnrn art-

masryla, rejimin Franco'nun

dliimiine kadar strekli bir

yumuga iEerisine girerek faEist

n i te l i [ in i ,koruyamadl$r da

sdyJenebilir.

Diinya savaErndan sonra

Birlegmig Milletler'e almmayan

ispottya, so$uk savaE dcine-

minde Amerika'nrn deste$ini

gcirdii ve Franco ABD ile

1953'te imzaladrSr antlaE-

rnadan, devletin ekonsmik

yetkilerini Falanj'dan alarak

serbesr piyasa ekonomisindenyana olan teknotratlara verdi.

Bunun ardmdan ispanya, llem

BM'ye hem de AET'ye aL-

narak uluslararasr yainrzltktan

kurtuidu" 1960'larda artan

enflasyon ve igsizli$e kargr,

yasaklara ra$men yaprlan gcis-

te ri ve grevler kiliseden de

destek g6rdii. 6t" yandan

Bask milliyetEili$ide giiglii bir

muhalefet odaSr haline geliyor-

du" 1966'dan sonra srrurir bir

yumugamaya ydnelen Franco,

meclis iiyelerinin altrda birinin

seEimle belidenmesi, devlet ve

hiikiimer bagkanhklannrn

makam olarak birbirinden

aynlmasr gibi yeni diizenlemel-

ede rejimin cimriinii uzatmaya

EalrEryordu. 69'da JuanCarlos'u ispanya prensi i lan

eden Franco, eyiemlerini

yo$unlagtrran Bask militanlarr-

na kargr Eok serr cinlemler

almaktan da geri kalmryordu.

Flaziran I973'te baEbakanhk

gorevini brrakarak EekilenFranco, Kastm l9-75'te de. ' l | ' .

olclu.

Franco'nun oliimri. cinceden

rejimi kurtarmak iEin alnmrg

riim cjnlemlere ra$men, liber-

ailegme polit ikalanna ve

demokrasiye geEiEin yolunu

aGmrln. 1976'da anayasa

de$igtirildi, Falanj kapauldrk-

tan biricaEgiin sonra Komiinist

Parti yasallaEtr. 1982'ye kadar

Franco rejimi kahntdan iilkede

siyasi varhkiannr siirdiirdiiler,

ancak sosyalist Felipe

Gonzaies'in kazancir$r seEim-

ierden sonra, ispanyo

Franco'nun kotii anrlanndan

kurtuldu.

Avr t t po r r l nd idp r f n$ ' i s thn rpke t l p r :

Birinci Diinya SavaELnr izleyenyrllarda, italya'dan NorveE'e,

Tiirkiye'den Fransa'ya kadar

emperyalizmin nrifuz alanrnda

bulunan birEok b<ilgede fagist

hareketier gcinildti. Kapitalizminserbest rekabet ve girigim aga-

masrndan tekelci kapitalizm

agarnasrna do$ru evrildi$i

koguliarda yainrzca igEi srnrfinrnve sosyalist hareketin

{krrkiig}

sp0ny0

sindirilmesi de$il, egemen griq-ieri oiuEturan srnrfsal blok iEin-deki dengenin rekelci briyriksermaye lehinde deSigtiriimesigereliyordu. Ancak faEizmdevlet aygrrrnr.ele geEirdi$i yer-ler kapitalizmin anavaranlsayrlabilecek rilkeier degil, kapi-talistieqme srirecine nispeten geEgiren rilkeier oldu. Uluslararasrpazarda rekabetin Eok dairabriyiik sermaye birikimierinigerektirdiSi kogullarcia, yereiburjuvaziler srnrf egemeniikleri-ni geieneksel siyasai ktitrinin yada parlamenter demokrasiningetirdil i srnrrlamaiar igindestirdtiremez olduiar. Kapitalisrnrerkezin en yakrn Eevresi sayrla-bilecek tilkeler, iki diinya savaErarasr dcjnenri ya aErk faEizmle yada askeri diktatcirltikier altrndageEirdiler.

Avrupa'daki fagist hareketier,Batr liberalizmine ve Eo$u kezabartrian "Bolgevik drE tehdit"ekarEl otoriter, yarr-feodatr biryapr i le itt i fak iEinde geliEti. 'Fagizmin rlodernieErue yohrin-deki e$ilimleri ise [:u yapryla

Eeligiyordu. Eirgok Avruparilkesinde giiEhi bir onderdenyoksun kiigiik fagist partilervardr. Bunlann bir bciltin-ninasyonal sosyalizmin gtiglen-

mesiyle birlikte iktidara geldiler.BirleEik Kralhk, isvigre, irneE u.Danimarka gibi iilkelerde paria-menter giiEler faEizmi bell l isrntriar iEinde turmaytbaEarddar.

itcl diinya savaEr arasrndaBulgaristan, Hrrvaristan,Romanya ve Macaristan'da dafagist hareketler do$du.Bulgaristan'da tr923 ve19 3 4' rcki faEist-askeri darbelerleiktidara gelen aErk fagizm, ancak2. Drinya savaEr sonunda yrkrla-

{krrkdtirt}

bilecekti" IE fagizme kargr geliEenanti-faEist halk miicadelesi 1944Nazi iEgaliyle drg faEizme kargrmiicadeleye donuEtu.Hrrvatistan'da Ante Pavelic'incinderligindeki Ustasa irareket.i194l-1945 arasrnda iktidarageierek yo$un bir giddet uygu-ladr. Corneil i Codreanu onder-li$inde geliEen Romanya fagizmiise r.ilke yagamrnda 1920'lerden1940'lara de$in etkisinisiirdtirdti. 1938 'deCodreanu'nun oldr.irtilmesindensonra 1941'de Ion Anronescuduruma egemen olciu ve

L94l'de iilkeyi Almanya'nrnyanrnda SSCB'ye karEi savaEasokcu" Macarisran'da da MikiosHorthy rejimi Lrzun stirefagistlerle igbirl i ! i yaptr. UIkesavaEa girdikten sonra 1944'teAlmanya'nrn iEgaline u$radr,Horthy etkisiz hale getiri ldi.FaEist Ferenc Szaiasi htiktimeriise Eok krsa omiirlti oldu"Kuzey Avrupa'da dikkaee degerbir fagist hareker yalnrzca

Norveg'te gciriildri. Yazar KnurHamsun ve Vidkun Quislingnazi yanirsr bir tutum aldrlar. Buyazarlar batill "plutokrasi"yekargr kciylii k6keniere dayan-mayl, kent uygarh$rnrn

uzun omrirlfi olamadr. Fransa'dabirEok da$rnrk fagist orgtitlenmeortayz. Erkrr. CharlesMaurras'nrn izleyicilerindenGeorge Valois, Maurras'nrntoplumsal raformlann cinemse-memesinden duydu$u dr' iEkrrrklr$ryla I92J'te Faisceau'yuicurdu. Fransrz fagizminin birdzelli$i de Marc6l ve JacqtresDoriot gibi eski sosyalisr vekomrinistlerin <inderliSindeki"proleter" antikomtinistlerinhareket iEinde yer almasrydr. igsavagra Franco'ya destek verenrilkeierden biri olan Porrekiz'dede Antonio de Oliviera Salazarydnetiminde ispanya'ya Gokbenzer bir siireg yaEandr.Fagizm Avrupa kdkenli birharekettir. Ama birgok baEkaideoloji gibi, I93}'lardaekonomik ve toplumsal bunahmliberal gelenege kargr griElii birmuhalefetin doSmasrna yolaglnca fagipm de. Asya'ya veGriney Amerika'ya yayrldr.Buralarda ortaya ErkrE koEullan-na gcire farkh biEimler aldr"Ozellikle Arjantin ve japonya'da

fagizme gok yakrn rejimlerkuruldu.

[ i q ' l p rnpn inyozluguna kargi dogal rasrayr k n y F fn k E o S Isavunuyordu. Almanya NorveE'iiggai edince, Quisling baEbakanoldu, ama halktan fazla ilgigcirmedi. BelEika'daki faEisr eSil-imli hareketler, Kuzey Avrupadrneklerinden daha griEhiydri.AynkkEr Flamanlann cirgritlerive Fransrzca konuEulan bdlgedeLeon Degreile' in <irgrit ledi$iKralcr Hareket gene de BelEikarist-orta srnrfl arrnrn pariarnentere$ilimierini aEamadr. Sir OswaldMosley'nin

' cinderiiSindeki

ingil iz faEist hareketi de Eok

Modernite ve Flolocausr,Zygmunt Bauman, SarmalYayrnevi

Fagizm, Marcel Ussan, Tdre-Devlet Yayrnevi

ispanya iE SavaEr, Jos6Sandoval-Manuel Azcarare.Kdprti Yayrnlan

Sosyalizm ve ToplumsalMi.icadeleler AnsiklopedisiBirikim Dergileri, Sayt 46-47,49,54-5\,Virgtil Dergisi, Sayr:2

nisyanS

turk fasizrniJ

>l-{arihsel olarak Trirk faEiz-

I mi kabaca 3 dcjnerneI avnlabil ir : Birinci

dcinern rrkEr-t.r.un.r Eergevedegekillenir ve curniruriyetin ilkyrl lanna tekabtil eder. ikinciddnem '6t-'80 arasrdrr ve buyrllarda Trirk faEist hareketiburjuvazinin devrirncilere kargr<irgtit ledi$i para-rnil i ter birsokak giicrine drintigrntiqtrir.'SO'lerde yani 3. dcinernindeise bu niteliklerini kaybet-rnernekle beraber daha coksava$ iEinde Eekil lenen,ma$'alaEan ve bir yandan daparlarnenter alanda at oynar-

"maya EaLEan bir yaprdadrr.

0nder l id in inToFl t tmso l Knrokter iF . . t f . . ' t . . rTiirk faEizrnincle cjnderlik, ilkyaprlanrE yrllannda- 19 }'larda-

kentli ve kriEiik burjuva birgcirtintirn Eizrnekteydi. Ancakdaha sonraian, faEizrnin reaksi-yoner bir siyasal harekete

donr iEt i i$ i i 'd6nernlerde, bunitelik yitirildi ve irareker igin-

deki aydrnlar ikinci plana

dtigtiiler. dzellikle'70'li yrllardabunu gcirmek olasrdrr. Budctnemde Ttrk faEizminin ide-

'olojik saikle ri, l .rer fagist

hareketin geliqirniride gcizlern-

lenebilece$i gibi Nihal Atsrz

benzeri teorisyenlerin fikir-ler inden' Eok, sokak g i ic i ine

dayah ydnlendi.

Trirk faEist hareketinin herdcinern iEin en biiyiik'aEr$r' bu

nisvan3

gtiztikebilir. Onderlikleri 60'Iar-dan sonra daha Eok taEra kiigriLkburjuvazisinin kirnli! ini yansr-

tacak gekilde oluEtu ve klasik

fagizmden farkl oiarak varoland e v l e t

mekanizmasrnrn bekasrna ydne-

lik -bizatihi devlet tarafindan-

kullanrLnalan icaba kuvvetdrErnda, herhangi bir teorikaErhma ihtiyag duyrnamalannrsa$ladr. ilk yrllarda geliEtirilen

! rgrk 'teorisi ' , parti ve hareker

olabilnek MHP'ye yetti de

Ki t le Tnhnnr80 6ncesinde faEizrn tahlilleriyaprlrrken gu tespit yaprlrdr:

Tr.irk fagizrninin kitle tabanr,

asrl oiarak kiiEiik ve orta rnrilk

sahiplerine dayanrr. Ancak burnrilk' sahipleri italyan ve

Ahnan fagizrnlerinden farkholarak kapitalizrn geligtikgediizene daha Eok eklernienecek

tiirden de$ildir ve bu EerEevede

stnrfsal niteliklerini kaybet-meleri olasrdrr. Bu yiizdentabanrn akrgkanh$r gciz ontinealrnrrsa faEist hareketin giiElti

bir dt$ etken bulunmadrSrsrirece kendini bu temelde,6rne$in Alman faEizmindeoldu$u gibi, uzun soluklu ve

deligrneyen bir tarzda devarn

ettinnesi rniirnkrin

de f i l d i r . MHP 'y i ' ace le '

etmeye 'ycinelten de busebeptir. Diler drizenparti leriyle kurdu$uil iEkinin belir.sizligi veiktidara yonelik perspek-

tiflerinin devlet eliyle sek-teye uSratrlmasr olasrh!r

yukandaki tahlilie birleEinceMHP ya gimdi, ya da hig'dernek durumundadrr.Beklernesi demek, bu tabanrn

kapitalist iligkiler a$rna teslirnedilnesi ve fagist hareketin

Eokrnesi anlamrna gelebilecek-f ; -

Ancak.'80'den sonra bu durumde$iErniEtir. Devrirnci hareketin

uSradr$r kesin yenilgi, ulus-lararasr konjonkti irde sosya-lizmin bir teirdit olmaktan g&-fiIasr ve bahsedilen tabanrn aynrniteli l ini korurnasrna kargrn,yrikselen Ktirt hareketiyle bir-

iikte topiurnda geliEen reaksi-yoner tavlr fagist hareket igin eEibulunrnaz bir geliErne ortarnryaratlnlgtlr. Devletin yenidenyaprlanrE siirecinde birebir fay-dalandr$r faEizan argiirnanlarise MHP'yi bu sefer ram

{krrkbeE}

Mor0$ k0t l lomrndon sonr0 goQedenler

anlamryla 'devlet partisi' yap-

mr$trr. Br-r yiizden 18 Nisan

segimlerinde MHP'nin kazan-

dr$r bagan aslmda lnilletin bir

tevecctihii'nden Eok iktidanntageronlardan ahnrp asrl sahi-bine geri verilmesi olarak dagrirtilebilir.

Tanrl Bora Tiirk fagizminin son

durumuyla ilgili Su analizi

yaplyor:'Fagizmin tiE diizlerniniayrrdetrnek gerekir. Rejirn/

deviet bigirni dtzlemi, <irgiithifaEist hareket, srradan/gtindelik

fagizm'

80 <incesi fagist hareket bu

unsurlardan'srradan fagizrn'inana unsurlannr devEirerek,

maEist ve l i impen bir para-

militer ay gLtle. kendini donatrnrE

ve daha sonra solalhalka karEr

iEledi$i cinayetlede cirgiitlenrne

cihetine gitmiEti. 80 sonrasrqdaise dururn) deliErniEtir. i lk

unsur, yani faEizmin re-jim/devlet biEimi diizlemi 12

Eyltil'den sonra tam anlamtyla

tahkirn edilirken buna baqka

unsurlar da eklenrnigtir.

Bahsedi len 'sr radan fagizrn ' inyetisme ve serpilme rnekAnr her

zaman iEin iE Anadolu'ydu ve

faEist lrareket en biiyiik yaygn-

{krrkaltr} ,

h$rna burada ulaEtr. 80 oncesi

faEist kitle tabanrnna dair yukan-

daki vb. tespitler yaprlrrken bu

temel baz altntyor ve Batt ile

Orta Anadolu arastndaki srnrfsal

farkLlaEma bugtinkii olErilerdeolmadr$rndan doSal ofrruk

tespitlerde belirleyici bir rol

airnryordu.

'70'lerdeki kitle tabanr Anadolu

igin benzer gekillerde aynr kaldr:

Orta Anadolu'nun geliErneye

gairgan rniiteEebbis iermayesi

nasrl o dcjnemierde MSP'yi -ve

giinrirniizdeki RP .' FP Eizgisini-destekliyorsa proleterlegrne e$i-

l imindeki 'eski orta srnrf da

MHP'yi destekliyordu. Fagist

hareket iEin bu, yani 'taqra mil-

liyetEili$i' bolgede aynr kaldr ve

gegmiE dcinemin anti-komtinist

sciylernini anti-PKK'cr bir ydne

evrilterek tabantnt bu. bcilgede

iyiden iyiye sa$larnlaEtrrdr.

SeEimlerde Orta Anadolu'da

ortay^ grkan hikim faEist rengi

ekonomik kriz / savag yrkrrnryla

beraber aErklamak bu ytizden

daha mAkul gciziiktiyor. Ancak'yeni' Tiirk faEizmi igin bunun

drgrnda bir baEka sempatizan

kitlesi daha tespit edilebil ir:

"Bpyoz T f i r k le r ""Beyaz Tiirkler" '80 sonrast

mhp.MHP, 1964'de CKMP kon-sres in i kozonon AlposlonTurkeg ve orkodoslor lncoo iug tu ru ldu ,

1964 'de CKMP'ye g i renTtirkeg 31 Temmuz l-964'deyopl lon por t i senel . kon-sresinde AhmetTohtokr i rc ' r yeni lg iyeudrotorok- genel bo$konl rsoseci ld i , Por t i yonet imindeTt i ikeq i le b i r l ik te esk il ' l i l l i B i r l i k Komi tes ir iyelerinden MustofoKoplon, Rr fot BoykoI ,Ahmet Er, Fozrl Akkoyunlu,Dtindor Toger.. Numon Esinve Muzof fer 0zdos vordt .Por t in in odr 1969'do t " lHPo lo rok deg lS t i r i l d i , veprogroml 9 rq l t ( dokt r in i(m i i I i ve tE i l i l i r . . . . .oh lokcr I tk , [ i lk t ]c t i l t ik ,i l imci l ik , top lumculuk,koyIuc0l t lk , h0rr ivetEi 1 ikve Qohsiyete i l ik , se l igme-c i l i k ve ho i kEr l r k ,endus t r i c i l l k ve tekn i kc i -l ik ) esos o l lnorok nosyon-a l sosyol is t b i r formokovug tu ru ldu , Y ine bu ' t o r -ihten sonro Ttlrkes resmeny0s0k olmosrno r06men'bogbud ' o lo rokod lond r r l l ocok t r ,

Tu rkeg yone t im i e le o l l ro lmoz, | \4HP'ye bcs l l o lorokkomondo komplort, UIktlc0Geng l i k Derngk le r i , M iSK/ M i ' l l i v o t n i T c n i\ | | r r r r , v

Sendiko lor tKonfederosyonu) sibikurumlor o lusturdu,Boylece senql ik te Dev-GenE: in , igEi horeket indede D iSK ' i n ko rg ts tno seqe-bi lecekti. Komondo kom-plo11 odly lo Rl fa t Boykolve D0ndor Toqer toroftndonkuru lon yopr lordon lsedoho sonrodon yuzlercedevrimcinin ve mosuminsonrn ka t i l i f og i s t l e ryet i$ecekt i , MHP bunundrs rndo yu r td i$ rndo doo rs r i t l enme le re s i t t i , .Bunun ig in esk i b i r M ITsorev l is i 010n EnverAI toy l tso rev lend i r l lm ig t i . 0

nisyan3

ddnemde bu $ohrsysrdrmrylo Federol Almonortaya grkan yeni bir'trir'ii tem-sil ediyor. Batida kapitalizm budonemde Orra Anadolu'dan

Eok daha farkh bir geliErne seyriizledi ve yeni bir tiir kentsoylutipi yarattr. Bu yeni 'srnrf, ken-dini daha gok iiretirn dqr sek-torlerde -l'rizmet sektcirt,bankacrhk, medya vs. - varederken yetiEecegi uygun ide-olojik iklimi sr! bir liberalizmleharmanlanmrg mill iyetEil iktebuldu. Bu kitlenin ittifaklan isegeneide kent burjuvazisini tem-sil eden merkez sa$ ve nispetenmerkez sol olurken, sondcinemde patlayan 'pop

mil-liyetgilikle' beraber MHP' de buittifaklara bir gekilde dahii oldu.(Bu dcinernde

'- '90'lann i lk

yansr- MHP'nin de bulugmayrsaflarnai< igin kendini merkezsaSa Eekmesi bilinmeyen bir Eeyde$il. Segirnlerden sonragoriilen 'bryrk kesrne' operas-yonlarr da yine bu bakrEladegerlend iri lebil ir... )Ancak bu'yeni' kit le; MHP'ningeleneksei tabanl ile belli bir agriginde duruyordu ve MHP'ninilksel ideolojik forrnrilasyonuolan 'rnazlum edebiyatr' buba$larnda tehlikeye girdi.Gelecekte fagist salrn ideoiojikycinelirnlerini ve tabanrn tarrai-ni konusundaki Eabalannr bugeril irn belirleyecek gibigciziikiiyor.

1 Q80 0nces i So I c loTor t r$mo lo r /Teso i t l pn'80 rjncesi artan fagist tercir, solgruplan farkh savunrna nokta-Ianna Eekti ve analizler de budo$rultuda Eekil lendi.TartrErnalann btiyrik Eolunlu$urejimin nitelili ve varolan duru-mun tanunlandrnhnasr dofrul-

tusirnda ilediyordu. THKP-Corijinli hareketler's6mrirge tipifaEizm' teorisinde rsrar ederken,baa sosyalisr partiler ve gruplarda rejirn tipi olarak heniiz birfaEizrnden soz edilerneyeceliniancak tehlikenin yaklaErnaktaoldu$unu soyhiyorlardr. 12Eyliil'de ise gerEek anlarndaagrk fagizme gegildi ve bu ranr$-malar da sonlandr. 80 sonrasrn-da bu analizlere, ozellikle sonyrllarda ordunun polit ikayaarran mtidahalesi gciz rjnrine aL-narak 'bonaparrizmr de eklen-di.'80 cincesi igin bir diSer tar.trEma da varolan durumun tas-viri ile ilgiliydi. Bazr sol grup.lar bu yrllarda Tiirkiye'de bir iEsavasrn yagandrlrnr i leri sti-rerken bazian boyle bir sava$rnoi rnadr$rnr sc iy l t iyor lardr" ' iESavag' tespitini orraya atanDevrirnci Yol bu teoriye uyguncirgrit lenrneler geligtirdi- Biryandan da THKP-C kcjkenlidiler lrareketler de bu tespitielegtiriyorlar ve tespitin Mahir

Qayan'rn 'suni

denge' terorisineuymadr$rnr sciyliiliorlardr.DY'nin yanrtr ise Eoyleydi: "FaEistler silahh saldrniar diizen-liyorsa ve buna kargr halk EeEitliEekillerde direniyorsa ve bununsonucu olarak iilkede yaygln vesiirekli EarrEmalar scizkonusuysa, niEin 'bundan

Erka-cak sonug; o l igarg in in sunidengeyi koruyarnaz halegeldi$i ' oluyor? Bciyle bir sonu-cun fagistierin silahl saldrrdansonucu (devrirncilerin cinder-l i$indeki halkrn kendini savun-masl sonucu) rneydana gelen

EatrEmalann (yani bugiiniilkernizde her grin yaEadr$uarzgerEe$in) suni denge kavrarnrnaters diigtii$ti yolundaki birhatah bir diiEiinceden

6 iz l i Se rv i s i veAmer iko 'do kuru lu

Nosyonolyop1 i0r l0

Fog is t Por t i s ib i !temoso see i id is i :

b i l inmekted i r , i12 Eylr i l Lgeo dorbesinde !

l" |HP cie cl iger port i ler sibi !kopotr ldr ve kodro loru |

tutuklondr, Ancok brivt ik ib i r cosunludu sonrodonl

serDest ko ldr lor ve devle i !iE inde oCrk .yo do o r t t i k i

go rev le r c t0 l I 0 r , I

Sdmtirse Tipi IFogizm!

" . , . D im i t r ov ' do i puc lo r r - in0 rosi l0n0n,

-tv1ohi r I

Qovon ' rn tez ie r i noe ye r !o ion b i r t eo r i , Somt i r se i

t i o i f og i zm tesp i t i , b i z im is ib l se r i b r rok t r r r lmrs I

yoksu l t l l ke le r i e in !yop l l r yo rdu . B i z im o ib i i

r i lke lerde foq izm, iemperyol izme bogrml r I t0 tn !b i r sonucu o lorok sr indemel

se t l r i i i yon ve K los i k io loroK ronrmlonon i to lyo i

ve Almonyo s ib l r i lke lerdelsorri len fogizmiercen forr- !I t l r k l o r o rz ed i yo rdu , En i

Eo rp rc l f o rk l r i r k f og i zm in ir i lkeye sel i$incje orrovo !

C rk l yo rdu , go t r !r i lke ler inde yogonon Ifog izmler ososrdon i

yuko r l yo yon i b i r k i t l e loes tes in i o rkos rno o lo rok !

devlet in e le oeEir i lme- is i y l e uygu lon tyo rdu . Ger i i

ko lmrs r i lke lerde ise lemperyol i ime bosi l yer l i !

i gb i r l i kE i l e r i n dev te t ie l iy le yukor tdon o$o0r ifosizm uygulornost soz I

konusuydu . Bu i gb i r l i kE i t - !er dev let i yukor tdon o$o0r :fos is t lest i r iyor ve holko i

korgr fog izon yontemler !uysuluyordu, Somriroe t ioi !

fog izm respi t inde iemperyol izm Trirkiye' de ii cse l b i r o l su o lo rok l

deser lendi r i I iyor , bur juvo Idemokrotit< devrimin tomom- ilonmomrg olmosr nedeniyle ibur juvo demokrot ik hok lor Idon soz ed i l em iyo rou , Bu !

y0zden burjuvozinin enekqi inisvanS {kr

en kuy-

rkyedi)

s ln r f l o ro ve reb i l ecek enkug i i k b i r t ov i z i b i l e

yoktu. bu noktoy l sobi t le-rnek iE in bur juvozi dev let

oyg l t l onn t ku I l ono rokyukor tdon oqoot fog izm

uyguIuyordu, ' , "Foptiler Ttirk So"lu SrizItisj

- Inrinti Alpot

Nihot AtstzTi i r i< fog izmin in 11k

. teor isyen le r inden, 1905Istonbui dosumlu, Askeri

T tp Akodemis i 'nde okurkenl rkc l - tu ronc t f i k i r le r le

ton ts f l ve "Turk iyo t " der -s is ine yoz t lo r yozmoyobos lod t , 1930 Y i I lndo

Dorul f r inun YUksek Muol l im,zt4ektebi ' nden mezun olorok

Turk iyo t Ens t i tus t l ' ne os is -t o n o l d u , 1 9 3 1 ' d e " A t s t z "

derg is in i E tkormovo bog lod t ,Burodo g lkon b i r vozr

neden ly le Ed i rne 've tov in ic lkor i ld l ve ders i ko-

p o t i t o r , B u r o d o g t k o r d t 6 t"0 rhun" do 1934 y l l lnda

k o D o t I I d t . 0 r h u n ' d o n s o n r oyozrnoyo boglodror "0tUken"

od l t ders ide Kur t le rhokkrndoki du$t jnceler i nden

b i r demet A ts lz ' i soye t iY iy o n s l t l y o r i " , , , F o k o t

yuzde vt iz Eo6unluktoo l s o l o r b i l e , T t i r k i y e ' n i n

herhong i " b i r bd iges indedev le t kurmo hoyo l le r i

hoyo l o lo rok ko locok t l r ,Yunon l t lo r tn B izons ,

[rmeni Ier in Bt ivuk Ermenisionh o y o l l e r i s i b i , , , O n u n i q i n

T r l r k m l l l e t i n i n b o g l n Ibe loyo sokmodon, kend i le r i

d e y o k o l u p s i t s i n l e r 'Nereye mi? G6z ler i nerey i

' gor t l yor , s0n t i l le r i nerey iEeKiyorso orovo g i ts in le r ,

I r o n ' 0 , P o k i s t o n ' o y o d oH i n d i s t o n ' o g i t s i n l e r ,

R i r l o c m i c M i ' l

I t r t l p r r a h n c \ / t t -u I l I v g r r r I g r r r r r u L r u r v e s r S Y v

rup Af r i ko 'do YUr t luki s t e s i n l e r , T u r k t r k t n t nnsr r r snhr r l r o ldugunu,fokot oyront kobordtgt

zomon oslon sibi onUndeduru lomodtd tn t i rkdog lor t

Ermen i le re sororok ogrens in -l e r d e a k t l l o r l b o q l o r t n o

g e l s i n " " '

AIparsIon Tt irkegTurk fos i s t l e r i n in"bogbuS iu .191 / ' de

{krksekiz}

Lefkoge'de doddu, 1936'd0 ! naklandrEr orradadrr."Ku le l i Asker i l - i ses i 'n i , !

l -938 'de Horb 0ku lu 'nu ;bi t i rdi , 1944 yl i lndo Nihol i Tirk iye'de 75 - 80 yr l lan arasrAtstz 'o yozdrgr b0zr-mektu- ! yaklaqrk 5000 ki$i s i lahh EatrE_p lor rn e le geQi r i ln , |es i | ' - ' ; * ' ; ' - ; -

UZerine Sizti SrSut kurmo i rnaiarda cjldti, onbinierce insansuEundon 9 oy hopis cezOsl- ! yaraiandr. eorurn ve

n n r n r n r r r r I d l n n a n k r

tgqzi'ietilu"ffi;A;;'n.'iill! Kahrarnanrnaraq'taki gibiet t i . i korkunE kat l iamlar yagandr.

Tiirkeg 27 MoyIS h0rekotlnl ! ,q.ncak vine de bazr kesirnler asrlp l 0n l0y0n ve yu ru ten 6 |

kisi t i [ -orun i i inae-vei1 iE sava$rn 12 Evl i i l darbesindeoldt ve 27 MoyIs.soboht I ordunun 'nispi rarafsrzlsrnl '

M i l l i B i r l i k K o m i t e s i o d i n o L ,rodyodon iff< niiOilivl ! korurnayarak aErkEa faEistler-r odyodon i l k b i l d i r i y i i

KUruu r4ya rde 4 \1N14 raE r rL * r -

okudu, MBK htjktlmeti kurutr- | den yana tavrr koyrnasr duru-.. dukton_sonro BogbokglllK : munda gerEekleEecegini soyle-

t .4 | . ] s tegor l r0 r gorev ine ge t i r - L -_^- ;^ - ^_^^r - ̂̂ . r , ^^ , . ^ - ,U J L U Q U T r r Y r Y v r v f r r r v v e l r r r | | |

i ld i , oncok u lkeyi nosyonol I mekteyd[er ' nncaK asl t sava5

sosyol lst bi r s isteme i baglarnak iEin '80 sonrasrnlsurtjkiemek ,lt,:'gi,ql ?313[Ei; ! b.khyordo. pKK'nin 1984'teki

siv le 22 Eylu l 1960' do I ULN*Yvr

MBKibon grkoiridt ve Yeni ! Eruh baskrnr Ttirkiye'de yeniDelhi 'ye mq$gYir glglql I bir done,ni agarken, bir yandan

o6'uii'fl!ili331ifft;ri'i?lf i *u., hureketi artrk bag'nsrzorkodoirv lo CKMP'ye kot I ld ] i b i r rota iz leyece$in i bu ey iemieve par i i mufet t ig i seEi 1di , ! ; r ,^ ^ , r ; , ,^ . , , . T i i .L i , re t i i rnve pur 'Lt rrrurtrLLr ' i r : iv i iXi i i i lan ediyor ve Tr irk iye t t i rn

1964 ' te de por tnoslonl oiou, rsoi 's6Ei i l : ! toplurnsai dokusunu derinden

ter inde Ad0n0'don mil letvek- i etki leyecek yeni bir sa'nalni i i seg i ld i , i , - - -_ " '_ , - ,

__^_" . - f , f ,uD - . ^ r^ - ; ^ -igine giri-yordu. MHP ve fagist' 1971'e kodor fosist I hareker cle bu savede tabanrnr

c l n o y e t l e r e t e m e i ' o l t t . s t u r o - l ' | ' ',^- ^-^, - i i : l lY- i dovurabi lecek ve genigletebi le-

cok yopt t0 r o rsu t le rken, ; " " r * " ' " ' : : " ,jgZt;Cen sonro do hem Mg ! cek yeni bir hedefe sahip oldu

modellerine destek olorok i 'Ttirkltik' knnligi Eirndi gerEek

dev le t i q inde kod ro l0qm0vo I _ ,_ - , .= - r ^ isit t i hem de don6'Bii l i i i i rrkgrh$a do$ru daha rahat

fo ! l s t ko t l iomlor tn o lon- | ev r i leb i l i rd i .l o y r c t s i o l o r o k b o v s o s t e r - Io';.1?fl?a,i3'i'X! ffilf;gS[il r o v n n t< E nseQ l tn le roe y lne Aoq r l 0 ' uu r l l r ymi t ietveki t i seCi ldi ve 1, I -Ulkilcii Komando Kamplan: AP

ve 2, MC htikumetterinel Hiikiitnetinin 1970'cle banrlat-devlet bokonl ve bo$f '^L^n I

vordimcrsi 010rok nilli ',' l t:!' ̂ y' Rapontl Kavnak

iz rv tut 'den sonr0 izmir I Yavrn larrUzunodo Askeri Ussu'nde 2i -Tilrki)te'de Fasist Ahnatt

oy sdzetim olttndo tutuldu I propaganda-rz - "Johzrnnesve doho s0nr0 Stk ly0net im ! ^ , - ' , l - , , ^ -Bokont rsr t0rof lndon

'il i irr,l i

t]*".*l / onurYavrnia.0 r t g ro f t ndon t u tuk - I u r ' a r * s ^ / v , L r r r ' ! j r r r

iontii, -NHp-ve

uirUCu | -oet'tet locak /Dergah -T'anl

Kuruluglor toplu dovostndo i Bora / I let igim Yaytnlantutuklu olorok yorgtl0ndt, | -fi irk Sapnm LIg Hali. Tanrl

0 n c 0 k 1 9 8 4 ' d e t o h l i y e o l d u , t - , . . , i , l ' - , -Uzerindeki s ivoset vl i .o inin !

u: : . l l let is im Yavtnlarr

kolkmostndon sonr0 yon- f; -n;rikim DergisiSavrd0$10r rnco o lus tu ru l0n ve i 46147 l l2 l l122

bir muddet sonr0d0n IeKf!f | -Tophyanlar - Mahir eryan /M H P ' Y e d d n U g e c e k M i l l i \ / a r ' i r " '

Qol t$mo P0r t is i 'n t i ' iN iF i i o j * ' l :u Yavrn la '

oeie l ioskonl rdrno qet i r i l - | 'sosyal inn ae TophrmsalSeneI boskonl tdtno get i r i I- | 'Josltanz'n ae lopht'nsal

di , 1997'ile 'ecel iyle' 6ldu, l, Miicadeleler Ansiklopedisi - Cilt 7

nisyan3

- - - - - - - - - - . t -

f , lod i re Moter l -981,den bu y0n0 gozetec i l l k yopryor , l -991 'den bu y0n0 iPS ( In te rpressl \ l serv tce) ve 1994 'den ber l de Srnr r Tonrmoyon Gozetec l le r '1n T t i rk lve tems l lc ls l 'I UGec i lS lmiz oy lo rdc , T0rk lye 'de b l r l l ke imzc o t t l ve sMehmedin K l tob t 'n l ycy lml0d1,dnc"o t< f t top , Beyo6Iu Cumhur lye t Boqscvc t l l6 r 'n rn 21 ,6 ,1999 to r ih l i koror ty lo , "dev le t lnosker l kuvve i le r ln l tohk l r ' ve tezy l f eden" lbore le r lqerd16t serekqes iy ie yos0k lond i vehokkrndo top l0 tm0 k0r0ru C lkoru ld t , Y0rg l lonmolor i muhtemei 159. modde de N0d l re Moterve yoy lnc ts r iE ln 1 y r l l i e 6 y r l o rosrndo deo iqen b in . .hop ls cezos tn t ongorL lvor '"Mehmedin K i tobr " gercek ten de b i r 11k , Turk lye 'de bu gune kcdor sovcg uzer ine neredeysekonusmoyon kes lm ko lmomtgt t , Ayd ln l0 r , po l l t i koc t l0 r , gozetec l le r . , -g tk . te lev lzyon k0n0 i -I o r r i r n , o n c h o r m o n ' l e r i , , , H e p s i n i n b l r g d r u S u v o r d t v e b u n u d l l l e n d l r d l l e r , A n c o k t e kb i r kes lm bunun drgrndo ko ld r : Asker Ie r , Ybn i s0v0$1 dogrudon yo$oyon lor , o len ve6 id r j rmek .zorundo ko ion lo r , Konusmos i gereken 0s1 l on lo rd t , 0nc0k bu hok lo r t S imd iyek o d o r e l t e r l n d e n o l r n d r . N l y e o t r n d r g r d o k l t o p y o y l r n l q n d t k t o n s o n r 0 b e 1 1 1 o l d u .Top i0 t rn0 koror rn rn o rdrndon l4e t is yoy ln l0 r ln tn yopt IS I bos tn oEtk lomostndcn b l . r 0 l tn t t r"Dev le t Mehmet le re gorev ver lyor , sovos t r r l yor , omo on lo r y0Q0dIk l0 r Indon s0z e tmeyek 0 l k t l k l 0 r t n d o ' o i r n o z ' d 1 y 0 r , , l q l n l z b I t t 1 , b e n i m k u r u m l 0 r r m s l z l n b o q t n t z o g e l e n l e r -

f f?lr8f i l t .?t?l t i l 'Eo|( 'demokrot lk,; her omo hen devlerin bunu kendine glor edindi6lnibi l iy0r . GerQekten-db devlet ler b l rey le -osker o lsun y0 d0.0 lmosln- her zomon vukor Id0-k i 0 l rn t1y0 6enze r b i r i 11sk l ku r0 r10 r , Ancck bosk rn rn d0 b1 r s tn l r l vo rd l r , Ve en 0z ln -don boskryo uyduru lon kr i r f dosrudon devlet ler ln n l te l i6 ln i be l l r l iyorso burodo s0zkonusu otc in -Oizce - Turk dev let i lE in ooronoyontn hod s0fh0y0 u logt to tdt r , -B i r dugt jnun:A r t r k 0c tn1n d i l e Se t i r i lmes l b i t e -enge l tend is l boqko b i r cod ro fyo vo r m t?

(( I IsavaslnKonusmlstenfiuyof..., ,

tim. YaEananrn gerEele en yakrn

foto$rafinr okura sunmak iEin

olabildi$ince farkl kesimlerle

konugmaya Eahgtrm" Bir taraf

hep eksik kaldr, ki onlar bence

asrl koriugmasr gerekenlerdi.

Onlar, yairi gciniilhi ya da gcintil-

sriz olarak askepli$ini EatrEmabdlgesinde yapanlar olarak

konugamryorlardr. Bu sadece,

benim haberlerimle i lgil i birgergeklik deSil elbette. 15 yrldrrpolit ikacrlar, ordu mensuplan,

insan iraklan savunucularl,

Amerika Biriegik Devietleri ve

Avrupa Birl i$i yetkil i leri, gazece-

ciler, kcige yazarlarr savagtan

yan^y^ da savaga kargr konuguy-

or, konugmaya devam ediyor.

Ne var ki, dli imler, yaralan-

malaq acrlar da devam ediyor.

Ollunu kaybeden bir annenin

ac1sl televizyon haberlerinde

"malzerire" haline getiri l iyor"

Gazetecilikte "rrkErhk ve savaE

propagandasr" yasak de$il de bir

I-rakmrEEasrna kullanrLyor, savaE

krgkrrtrcrLSr yapriryor, yaqam ye-

rine cihim. kutsantyor. Thbii ki

cjliimti kutsayanlar bunr.r

baEkalannrn hayatr i izerinden

yaplyof.

Banqtan yana olanlar ise bir tiirliigo$alamryor, savaE kargrtir$rnrn

nedenleri bir trirlii yeterince

agrkianamryor, evlatlartnr koy-

betme korkusuyla askere gdn-

dermek zorunda kalanlar sessi-

zli!i yelliyor" Savagrn biittin

dehqetini yagayanlar ise i-rayat-

lannrn bir dcinemini yok sayarak^r^nr,tzl. kanqryorlar.

BanE mticadelesi drinyanrn her

' Sizi bu kitabr yazmaya yonel-ten sebepler neydi?

1980 sonlanndan bu yal^,

gazeteciolarak bcilgeye Eok git-

nisyanS { krkdokuz}

m0 t e ryerinde zor. Vcdani redgi, savaEkarErrr gengler bir tridii

Eolalamryorlar. Osman MurarUlke bir baErna askerligi red-dertili iEin krgladan cezaevine,cezaevinden krElaya taErnrrken,resmi rakamlar btze en az 4OO

'bin gencin asker kagaSroldulunu sd'yl0yor. Yani, askeregitmemenin dolayl yollarraErkEa kullanrhvor, ama aErkEakonugulmuyor.

Tek tek insanlann savasran yanaolmalan pek mtimktin degil,ama karEr olmalan. iEin deyasananrn ne oldulunu bilmelerigerekiyor. Oysa halen adriizerinde bile anlagrlamayan birdurumu kavramak, sonra da onakargr E*arak, bang talebini dil-lendirmek o kadar kolayolamryor.

"Tercirle miicadele", "diigiikyolunluklu Eatrgma", I'savag",t'kirli savagt', t'hakh savaE" , "hak-srz savag " gibi "Eegitlemelerle 15yrl geEti, 1991'de ilk kez GenelKurmay Bagkanr Do$anGrireE'in sunduSu "di.igrikyoSunluklu EarrEma" srilcti$iibile en son igiEleri bakanhfrncayayrmlanan yasak sdzciikler lis-tesine girdi, yerini "rer6rlemiicadele" aldr. Once yugo.runrbilmek gerekiyor, o haldesavaErn asd <iznesi durumundakigengler konugrnah ve anlat-mahydr.

Bu kitap sizce Erkmak iEinbiraz geg kalmadr mr?

Elbette. Ne var ki, geneldeaskere giden, gitmek durumun-da olan genglerle pek ilgilen-medik. Askerlif i in nasdyagandr$rnr medyanrn egemensunugunu veri alarak de$er-

{el l i }

BorrE mUcodelesidtinyonrn her yerindezor " Vicdoni redEi,sovos korgrtrgenqler bir tr ir lr iEo6olomlyorlor "Osmon Murot UIkeblr bcgrno osker-I ig i rer ldet t ig i ig inkrglodon cezoevine/cezoevinden krglovotogtntrken, resmirokomlor blze en oz400 bin gencinosker koEooroldudunu sdylt iyor,Yoni , oskere gl t -memenin doloyll yol-Iorr oErkgo kul -lont l ryor, omooQrkgo konugulmuvor,

lendirdik. Yani, kabaca, askeregidenler hep gtiniillti gittiler veonlar zaten savagtan yanrydl,arsanki. Konugtulum genElerden

birkagr da, "hep bir gtin biri-lerinin geleceSini bil iyordum.Geldiniz ama, gig deli l mi"dediler.

BanE soyleminin yi.ikseltile-

memesinde topluma egemenolan militarist kiilttiriin biretkisi var mr sizce? Ayncaordunun T.C. iEin taErdrsrkurucu rol ve hatta bazrdiinemlerde solun bazr kesirn-lerini bile kendinderr medetumar hale getirebilen giicii debu durumun oluEmasrndaetkili olabilir mi?

Bu Gok aynntrh tartrgmayrgerektiren bir Eey. Sonugta sol dabu toplumun iEinden leliyor-

Peki soruyu sadece ktltiirelballamda sorsam? Askere git-meyene 'krz verilmemesi', igverilmemesi gibi adetlerimizyat. Bunun 'banE'r

kdstekleyen bir etkisi yokmu?

Bir kere militarizm bir erkeklikideolojisi. Bunlar birbiriyle gokba$lantrh. Erkelin kendisini bu

Eekilde toplum iginde var etmesigerekiyor. Yani askere gitmemekgtriikhik anlamrna geliyor.drnelin bir bribre$in eksikliliaskere alnmamak iEin yeterli,ancak bu yiizden erkekligindenbir Eey de kaybecmezsin ashnda.Ama adrn 'giirrik' sonugra vesenin bu Etriikliiltin saghlrnladefil, genel olarak erkeklik kim-lifinle ilgili bir problem yuatty-or.

Ancak iEler bu kadar da kolayde$il. Fazla geriye gitmeden,sadece son 30 yla baksak, baEkaiilkelerde yagananlan da gdrdiik,oralarda da benzeri Eeyler iEinbenzeri mticadeleler yiiriinildti.

Burada, bil inen askerliktenaynlan bir yan var. O da sava$rnbir dirlii konuEulamamast. 20yagrna geldi$inde 6yle ya dabciyle askere gidiyorsun veciliinceye kadar acr tath , karEry^aa ne yaEadrysan akhnageldikge arkadaglannla , Sevren-le konuEuyor, paylagryorsun.Ancak , savag dd'nemlerigeldiSinde, artrk askerlerinaskerlik anrlaunrn anlatrl-madrSrnr g6riiyoruz.

Gegenlerde yabancr bir gazereciarkadagrma kitaptaki ranrkLk-lardan birkaErrun Eevirisini ver-miEtim. Bulugtufumuzda,tanrkLklan okudukcan sonra

nisyanS

nCIdL re [n0terkendisini gok kcitii hissetti$ini,gece uyuyamadrlrnr sciyledi ve

bana bir anlslnl anlattr. 6 yagrn-

dayken, evde sandrk kanEtttrken

bir asker elbisesi bulmuE ve

babasrna sormug 'sen asker miy-

din?' diye... Babasr da cjniine'bakmrE.

O da, 'Demek sen

savaqra adarn cildtirdiin!' demiE.

Ardrndan babasrna baktrlrnda

gdziinde bir damla yag gcirmiiE'

Ve o grin, bu gtindiir - ki kendisi

Eu an 45 yaglannda - babasryla

Cezayir ig SavaEr iizerine konuS-

mamrglar. Fransa'da da bir tabu

bu, iizerine gok zor konuEuluyor,

zor yazlryor. Yani diinyantn her

yerinde bu bciyle yaEanryor. Thbii

ki savaglar rizerine bir Eok kitaP

yazdryor, birEok sdz stiyleniyor,

ama savalanlar konuEmadrfr igin

toplumlar da dolayrsryla konuE-

muyor.

Kitapta yer alacak kigiler iEin

herhangi bir 6lEi.itiiniz var

mrydr?

Qahgmaya karar verdi$imde Poli-t ik ya da sosyolojik herhangi bir

bilimsel cilgtt almadrm ama Yinede gok kaba bir fotolraf versin

istiyordum. Ben sosyal liizmet

uzmanh[r e[it imi aldrm.

Gazetecilik deneyimleriyle bir-

likte toplurir yaP$rnr daha iYi

yansrtmak iEin bazr kriterler

belirledim Tiirkiye'deki Eokkiildirliihilii yansrtsrn istedim.

Trirk, Kiirt, Laz, Qerkez,Ermeni . . . Sonra salcr , so l iu ,

dinci, savaE kargttt, milliyetEi'..

Yiiz yiize geldikten sonra konus-

mayr reddeden iki kiqi drgrnda,

tanrgtrsrm ti im insanlarla

gcirtEme yaPtlm ve bu

gdrtiEmelerin hepsi de kitapta yer

aldr. AEaSr yukarl Tiirkiye'yi

veren bir Sey ortaya Erktr diYe

diigriniiyorum.

nisvanS

y0$0ndt01nl medy0nln hklar esnasrnda va da

ggemgn SUnUSUnU Vefi dncesinde. herhangi bir

0l0r0k Oeggi- iinyargryla karEilaEtrntz mr?

frlg VOn ki, genelde dan vardtr, komEuiannrzdan

OSkefg glden, qltfnek vardr' belkigitti l iniz lokantada-

durumundg olon K! sarson"'

genQ1e!'le pek G.rtiEtiil i. inriz insanlara

i lg i lenmedik , . ^ u . in i , onceden an ta t -Asker l16in nost l mrEsrntzdtr. Bu ytizden tamk-

g0nfil lU gitti lef Vg- -.-- de ben onu. Tanrgrkhk olnavrn-

0n10r z0ten S0V0Qt0n ca' cinvargr olmasr da Pek

y0nOydl lor sonki ] mrimkiin desil ' Avnca'

i<onustuoum oenEier- ::xil-:*:i1il1'11j'..?:den birkogl d0, konuEursan kendi duruEunla

"hep bir gi ln bir i - i lg i l i ipugla.nr ver irs in. Ben,

Igf inin ggleCeUini sdzgelimi, ne "savaE", ne "diigrik

lendi rd ik . Yoni ,koboco, oskeregidenler hep

bi I iyordum,Geldiniz omo, geqdedi l mi" dedi ler .

Kitapta yer alan gahrslara nasrl

ulagtrntz? Tanrdrklar yoluYla

mt?

Evet. Ancak orada da E<iYle bir

problem vat. Bana yardrmcr

olanlar yerel gazeteci

arkadaglanm, arkadaElartmrn

arkadaglan ve Tiirkiye'nin Pekgok yerinden di$er tanrdrklar.

Onlara anlattrm gok kabaca,

bdyle bir gey yapmak istiYorum

diye. Aradrklanmdan neredeYse

Eolu yar{rmahaardtlar ama bu

genElere nasrl ulagacaklannr

bilmiyorlardr. Yani onlann da

grizii kapah. KomEusunun

gocugu olabilii, ilkokul arkadaEr

olabilir. Ancak belli ki diinyalan

ayrr, kahveleri ayn, pastaneleri

ayn. Birbirlerini gcirmriyorlai'.'Nasri bulaca$rz' demeyin dedim,

bakrn etrafintza. Akrabalartnrz-

Ortada amaglanan gahEmanrn

anlatrmr var, onun .drgrnda ne

gcirtiEtiiStim kiEi beni tantyor' ne

yo$unluklu gattEma", ne de

"tercirle m0cadele" demedim,

yerine "on beg yrldrr yaganan

durum" demeyi ye$ledim. Ki,

bo, gahgmayr yaPan kiginin

kendi duruEuyla ilgili bir "yansrz-

LSr" ifade ediyor. Burada, kadrn

olmanrn gcinigmeleri kolaY-

laEtrrdr!rnr eklemek istiyorum.

Erkeklerin korkulanndan,

zaa{Tatndao erkeklere Pek kolaY

scjz etmeleri beklenemez. AYnca

da, genEler bir tiidii anlatamr-

yorlar, konuEamryorlar, Eevreleri,toplum, bizler de bir nirlti onlara

sormuyoruz, onlart dinlemi-

ybruz. Bu sistematik anlatlmlar,

42 geng igin de bir ttir iE dcikme

oldu diye dtiEiiniiyorum do$rusu.

Thnrklklardan birisi beni

oldukEa etkiledi. Qiirii$e aYnl-

mak iEin siirekli kilo veren

as\er... Sizi ozellikle etkileYen

birisi var mr?

O gehgle tesadrifen kargrlaEtrk,

asrl gcirtiEece!im. genEle rande-

{el l ibir}

vuma geE kaLnca yardrmcr SOVO5 Ve SOVg$lnoimaya galrErrken, kendini SOnUCl0fI bUtt jnanlattr. Ashnda beni h_epsi Eok tOpltfmU dO6fUdOnetkiledi. Britiin gciriiEmeler.

I f gi i;nOi f iy0t-,Gazeteci olarak yrllardrr duru- .-, _;.: _ _-'mu bci tgede d. ; ; ; Yolnlzco olenler in

Eans/Eansszhgr olmasrna kargrn yOSInI tutm0klO

dtiErinmedigim, hayal edeme- Ve t t hOlfie V 1Z ;dilim bir yam gcinince ciddi "Mehmedin KitObt"olarak sarsrldrm.

Toplatma karannr nasrlyorumluyorsunuz?

Bdyle bir karar beklemiyordum.15 yrldrr kahramanlar diyesunulan genEler konuEuyor,onlara neden bir yasak gelecekriki? Benim roltim ise sadece biraracr olarak aktancdrk. Bakrn,Adalet BakanLSr Ceza il leriGenel Mridiirti'nrin AdaletBakanr adrna BeyoSluCumiruriyet SavcrLlr'na gcin-derdi$i yazr. Burada, yayrnevi,Met-IE, benim adrm Nazire,Kitabrn adr "Mehmedin"... Yanikitabr okumadrklan gibi,gcirmerniEler bile. Zaten, kitap

Erkal 2 ay oldu, 4 baskr yaptr.Bo , bir savcrnrn okuyup kararvermesi igin yeter srire... Demekki, savcrlar okumuglar, sakrncagcirmemiEler, Adalet Bakanhsryazsryla l-rarekete geEmek duru-munda kalmrqlar. Belki bir grinAdalet Bakanr bizi bu konudaaydrnlarrr.

Peki sizce bunlann sebebi ne?

BaEta da konuEtu$urnuz gibi,herkes konuEtu, konuguyor.Ama srra, bu trajedide en yakrcrrolii ristlenen srradan ihsanlann,yaEadrklan gergekler iizerindekonuEmalarrna ve diigrin-celerinin halk tarafindan bilin-nesine gelince kargrmrza'bir kezdal.ra yasaklann kaLn duvan dik-

{el l i ik i}

sovo$trkt0n sonr0yo$otno kot l lonlor lnyiz vize koldrk-lorr ve toplumunher hricresineyoy110n 061rbunolrmr tor t rgmokig in b i r i lkodlmdl . Ancok,boskrcr gelenek hrik-mrinu yrirUtmektegeci l f f iedi : "SozUoyodo drigrirmedi " ,

ilmekte gecikmedi. Savag vesavayn sonuElarl biitrin toplumudoSrudan ilgilendiriyor.-Yalnrzcacilenlerin yasrnr tutmakla yetine-meyiz. "Mehmedin Kitabr"savagtrktan sonra yalamakatrlanlann y:d;z y:drze kaldrklanve toplumun l.rer l-nicresineyayrlan alrr bunahmr tartrjmakiEin bir ilk adrmdr. .A.ncak,baskrcr gelenek hrikmrinri yiirrit-mekte gecikmedi: "Sdzti aya$adiiqrirmedi".

Kudret sahipleri, l.rer zamankigibi bu kez de insanlann kendi-lerini ifade etmelerini engelleye-bilir ama bu, yagananlan yalan-mamrs krlmaz, "MehmedinKitabr"na konuganlann dilegetirme firsatr bula[ildi$igergekler, milyonlarca baEkainsanrn da gergekleri olarak etk-'ilerini siirdtirmeye devam ediyorve edecek. Bunlann bilinmesinive tartrErlmasrnr "kutsal kurum-

lar"l korumak '

u$runaengelleyenlerse, yalnrzca dahagok acr Eekilmesine ve gengle-rimizin yaEamlannrn kararmasr-na katkrda bulunmuE olacaklar.

Burada birkaE scizciikle de olsatoplumda hrzh ama rirttik birgekilde yayrlan Eiddete degin-mek istiyorum. "Kahramanlar"gazetelerin tiEtincri sayfa haberiolduklanndh "carii" diye takdimedil iyor. Kitapta da' "Konu-'gamayanlar

yerine" bdltirniinde,o[ullan "ugak kagrrma" ve"annesi, krz kardeEi ve o$lankardeginil ci ldiirme iddiasrylaceza evinde bulunan iki aile aynrsoruyu sonryor: "Devler Eocuk-lanmrzr sa!hk kontrohindengeEirerek askere alyor da terhisederken neden kontrolden gegir-miyor? " Thlepleri de aynr:"Devlet hig olmazsa, " Eocuk-lanmrzr tedris sonrasr krsa birkampt,an geEirsin ki aramrzadal.ra rahat katrlsrnlar."

Son olarak... Vicdani retEilerinasrl de$erlendirdi$inizi sora-bil ir miyim?

Bagtan beri vicdani retgileriheyecanla izl iyorum. Amasayrlannrn bu kadar az olmaslgok dtigtindtirticri. Gcjrebildi!imkadarryla:'Eevremdeki genglerOsman Murat Ulke'yi Eokbegeniyorlar, onu bir idol gibigririiyorlar. Ama Osman'rn bciylebir derdi olmasa gerek. Onemlio lan OSi ' ler in go$almasr.

Drinyanrn pek gok iilkesindetemel bir hak olan "vicdani red"hakkr bizde de yasal bir liakolmah.

rtiporto:i :sokhon b i rdol

nisyanS

, , ,Qodu ol<1rnr 0yn0try0r/ del i olonlorv0r, sof s0f gezenler vor, Ark0doglorrmrniEinde holo akl i dengesl yerinde olmoyon-Ior vcr, Bu onne bobalor Qocugunu bununiEin yet igt i rmiyor/ Eogu Soyrogo sorr lr

evine gel iyor, Isyon ett i6i oluyorinsonrn, ister istemez isyon ediyor, Amo

kesinl ik le osker cohi l oluyor, Yirmiy0$rndoki bir inson, otuz otuzbeg yogtn-d0ki gibi dUgunemiy0r, Inscnrn del i doluz0m0nt, Bozt lort ozeniyordu bi1e, "Aroy1p

do bulomoyacodrm ntocero"diyorlordr, 0m0 mocer0 deOildi, SonuEtocon 0lryorsun y0 do .can veriyorsun,,,

tlehnedln Kitobt, l,l1dlre l,l1ter, S1yfo 78Asker l l01n1 Tunce l l 0v0c lk ' t0 Jondsrmo komondo o io rok yopml$

b l r "mehmed" ln tonrk l rg rndon, 0 S lmdl su so t lyor ,

nisyanS {ell i i ig}

-+-; ; ; ; ; ; ; ;11;, ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ;0, * . , . , l rk vorrsi 0r0srndo Londr. ,d0 so,1sm0 vu^i tenFdmi ; i tm ve g iddet ten Ar rnmrq l i k Co l lSmo Gurubu (Femin ism.qnd Nonv lo lonce Studv Group)to io i inOon ko ieme o l rnon ve " l -983 'de . [ ]us lq r o ros t S0v0S K0rSI t I0 r l 'n tn_ . (Wo. r - Res is te rsinternoi ionot i isbir l is iyte yoyrntonori Piectns i t Togetheir Feminsim ond Nonviolence 0dI1kl tobln i1k bolr imunden Defne Denizci tor0f lndon gevrl lmist l r '

mal ve hizmetleiinin savag iEin'se[erber" edi lmesine izin veren

yasa ve uygulamalar olarak EegidibiEimlerde oftaya grkar veya

yaratrhr, Fakat insanlar herhangi

bir verili savagm 'hakh' olduSu

kanrsrna ancak ideolofik araglarla,

gerek devletin dolrudan propa-

gandasryla; gerekse medyanrn

daha sinsi ve dolayh Propagan-dasryla ikna edilirler. Kriz zaman'

lannda, cizellikle savag tehdidi

oldu$unda bir ulusal uyum ve

ba$rmlhk gdriintiistiniin olugmasr

can ahcr hale gelir ve aytu zaman-

da herhangi bir yerel muhalefeti.engellemek iEin bireylerin bu

duruma hiEbir etkide bulunamaya-

caklan duygusu' beceriyle y^ygln-

lagtrnlrr. insanlara, keidi giiven-

likleri de siirekli vurgulanmakla

beraber onu alan bir gey iEin

savagtrklan sciyienir...

Medya burada iizerine diigeni

layrkryla yapmaktadrr: insanlar

televizyon ekranlannda ve gazete-

lerde savagr, aclyl ve ohimii kanrk-

iarlar ve onlann tepkilerini yrin-

Iendirmek kolaylagrr... Habeder,

cinsel Eiddet ve cildiirme sah-. neleriyle dolup taEan programlar

araslna srkqtrnldrkEa, gerEek riliim

ve yrkrm gcirtinttilerini kurgtrsal

olaniardan ayrrt ecmek zorlagmak-

tadrr. Bciylece bundan siyasal bir

fayda beklendilinde, kendimizi acr

gekenlerie dzdegleEtirmek ycintinde

teEvik ediliriz (irlanda giivenlik

griElerinin kcitii muamelesine

maruz kalanlann konugmalanna

veya Ballykally bombalamasrnrn

kurbanlanna veya' Falkland

Adalan'nda rildiiriilen ingilizler'in

durumuna tanrk olmak gibi).

Bu yabancrlagmanrn bagarsrnda ve

stat i ikonun ist ikranntn korun-

masrnda merkezi bir yer iggal eden

Sey, kadrnlann ve erkeklerin

yaqamda birbirlerinden Eok ayn

tol let inin oldu[u. ve kadrniann

arkadan geldi!i diigiincesidir.

Bunuhla beraber, savaE zamanrnda

bu rolii pekigtiren ve daimelegtiren

ideoloji hrzla tersine Eevrilmekte-dir... Kriz sona erip banE saSlanrr

sa$lanmaz da, asrl ve uzun vadeli

ideoloji kendisini yeniden ortaya

koyar... Artrkpynr insand4rlaEtrncr

dcingiide yutulmak tizere gocuk-

lanmrzr yetigtirecef imiz cing<i-

rlrlur.

Qocuk yetigtirmek biz kadrnlann

kendimizi geleneksel de$erler sis-

teminin taleplerine nasrl uydur-

du$umuzun en iyi clrneklerinden

birisidir... Toplumun <irgtitlenme

biEimi nedeniyle bu aralksrz,

gi.inde yirmidtirt saat, haftada yedi

giin devam eden bir sorumluluk

haline gelir... .

Bu bakrcr rolii kendimiz iEin

cizgtirce segti$imiz bir gey olmak-

tan ziyade, kabul etmeye kogul-

landrnldrlrmrz bir Eeydir. Bununla

beraber, bir insan yetigtirmenin

pek giizel miikafatlan olabildili

iEindir ki, birgok kadrn, Eocuklanbekleyen tehlikelerin hepsinden

rinemlisi de savag oiasrh$rnrn

farkrnda olduSu halde tereddiit

etmeksizin Eocuk sahibi olmak-

tadrr. Bir ' asker ya da sivi l

<ildiiriildiiftinde kadrnrn yirmi yrl-

Lk emelinin meyvasr yok edilmek-

tedir... Qtinkti insan yagamlnrn

de$erini takdir edemeyecek her-

hangi birisi, herhangi bir yerde bir

emir vermiqtir...

Erkekler bu diizenin tahakkiimii

altrnda olmamakla beraber, cin-

kadtnLar ve savagavag, cirgiirlii giddettin en

aErn bigimidir. $iddettenarlnmls eylemciler savasa

neden kargr Erktrklannr geleneksel

olarak bciyle agrklarlar. Ancak, gid-

detten annmq feministler olarak,

bizim bunun <itesine geEmemiz ve

toplumdaki cinsel aynmlarrn

savaqr nasrl destekledi$ini ve

siirefen kildrSrnr aErklamamrz

gerekir. Savagm 'siyasetin bagka

araglarla devamr' oldu$u saS-

mahlrnr bir kenara brrakrrsak,

savagm scizliiklerde yer alan biitiin

tanrmlan, 'uluslar arasrndaki

anlagmazhklann zor yoluyla

siirdiiriilmesi' ve ya 'silahh giigler

arasrndaki gatrgma', gok sayrda

insanrn 6lmesinin ve dldii-

riilmesinin ne oldu$una dair bize

hiEbir gergek fikir vermemektedir,

Htikiimetier. bizim daha sonra

erkek egemen olarak tarumlaya-

caltmn sistemin bazt temei

unsurlannr pekigtirmek ya da

ekonomik nedenler gibi bir dizi

gerekgeyle savaga girebi l i r ler.

Fakat nasrl olmaktadrr da srradan

insaniar modern diinyada srklkta

yagadr$r i.izere soykrnma, insan-

lannr belli bir rrk, ulus ya da siyasai

gruba 'ait' olmalan dqrnda higbir

neden olmakssrn ttldiiriilmesine

yol aEan bir siirece katlmaya nzr

oimaktadrdar'/

Prensip olarak insanlar iki yolla bir

savaSr desteklerler ve ona katrlrrlar:

Zorla ya da ikna edilmig olarak.

Zor, gerek zorunlu askerl ik

gerekse orduyu desteklemek igin

sanayide zorunlu hizmet olarak;

veya bagka insanlan vurmaktan

kagrnmaya teqebbii.s edenlerin

vurulmastnr <ingtiren askeri disip-

lin olarak; veya sivillerin, onlann

{ellidiirt} nisyanS

siyetEilikten zxr^r g<irmekte-dider... Bir gok erkek, insanlan,gak daha fazla harcanabilirg<irmekte ve de$er verdiklerigeyler, halklan ya da tilkeleri igincilmekte bir onur duygusu bula-bilmekredir... Pek gok insan, vic-dani retgileri, savaE zamarirndaigleyen propaganda garkrna ve onailiEkin roplumsal delerlere kargrdirenmek iEin gereksinim duyduk-lan cesaret ile insani ve politikgcirii hakkrnda higbir fikre sahipolmaksrzrn korkakl&la damgala-maktadrr.

Erkeklere, sa$duyuyla miitema-diyen geligen bir delerier sistemibenimsetilmektedir. Takdir edil-mesi gereken de$eder dahi, maddikazanE tasar$rnln hizmerine koE-mak iizere rersine Eevrilmektedir.Erkekler, giivenli olmaya, fakataynr zamanda baEka insanianngereksinmeierine kayrtsrz kalmaya;cesur davranmaya, ftkat korkruk-lan zaman da bunu acrk ermeneyeteEvik edilmektedirler. Giiya birdenge olan bilimsel tarafsrzksr<iSrenmekte, sonra da bulgulannrinsan gereksinmeleriyle ve ekolojikdenge ile higbir iliEkiye sokama-makradrrlar. Daha gok para iEinbagvurulanrlestirme yollar, vahim

Eevre sorunla\rna ve olasr ntikleerpatlamalara yf l agmaktadrglar.... Para, sqy'aEa ve genel olarakaskeri hf,rcamalara akrrilmaktadrrve bir de do$rudan savaga akranl-mayan sosyal hizmetler ve diSerolanaklar dahi ellerinden alnrrken,kadrnlardan, daha. az yemek, dahaaz benzin ve yagayacak daha ufakbir yer ile idare etme yerenekleriniarttrrmalan beklenmekredir. igteerkekler yokken bizim yapcrlrmrzbudur. Peki ama "di$er taraf'rakikadrnlar igin ne sciylenebilirT Onlarda en az bizim kadar srkrnu gek-mektedir; ama acaba bizimo$ullanmrz onlan nasil gciriirler?SavaE ganimetinin bir parg4srolarak... Askerier bir mrnukanrnele gegir i lmesini, bir "di iEman"kadrnr ele gegirerek kutiamaya

nisvanS

tegvik edilirler. SavaEta tecavi.iz vedaha sonra bunun yadsrnmasr,

Againsr Otr \Vill adl kitabrndaSusan Braunmiller tarafindancizenle belgelenmisrir ve savayatecaviiziin evrenselli[i gcistermek-tedir ki, kadrnlar her zaman savagkurbam olacaklardrr,

Bize bunun, askerierin zafere duy-dtrklan'sa$LkL ciziemin "ralihsiz"bir' yan iiriinfi oldu$u anlatrlrr;{akzt biz bunun, savaE deneyi-minin savaEanlar i.izerindekivahgileEtirici etkisi,ve giinliik ege-men yaklagrmlann geniglemesioldugunu diiEtiniiyoruz. Stirekli birbigimde vahEete tanrk olmak,gcizlemcinin gciztinde herkesininsanlkran Erkmaslna ve onunkendisinden gtiEsiiz olanlara karErserrlegmesine yol agmaktadrr.

Qok sayrda kadrnrn askeri bireyleme misilleme olarak kitleselbiEimde recavi,ize maruz kalmasr

da srra drEr bir gey deSildir. Erkeksaldrrganlann bakrg aErsrna gcire buldurumdan acr geicen kadrnlar olsada , saldrnlan asrl olarak kargrtarafrp erkekleridir, Eiinkti "ordannmiilktine" (kadmlara) el konmak-tadrr. Korunmaya gereksini-

mimizin oldu$u diiEiincesinin

kimin fikri oidu$unu merak er-meye baghyoruz. Korunan bizmiyizf yoksa erkeklerin miilkiyecdtrygusu mu/ Topiumsal de$ederegdre, kadrnlar kendilerini baEkaerkeklerden koruyacak bir erke$egereksinim duyarlar; ve yine biziiggalci ordulardan koruyacak birorduya ihtiyag duyariar. Fakarkadrnlann bedenlerinin iggaledilmesinin, savagrn kabul edilmesigereken bir sonuctr oldu$u birbaflamda, bu korumanrn pek az

bir deleri vardrr. . Asirnda sorungudur: Bizi koruyuculanmrzdankim koruyacak? Kadrnlar,geleneksel oiarak savaErn edilgenkurbanlan olarak gcirtilmekte-

dirler. Fakat soh on yil -go$unluk-

ia egitlik adrna- batr orduiannda

kadrnlann askere ahnmasrnda dra-matik bir artrga ranrklk ermekre-

dir' Biz, kadrnlann rizgtir-IeEmesinin diinyadaki ordularakatrhmlannrn artmasryla ileritagrndr[t dtiEtincesine kesinlikiekatrlmryoruz. OzgtirleEme, asla birbaskr ve imha kurumu igindegerEeklegemez. Herkes igin <izgiir-ieqme, feminizmin anlamrna ig-kindir. Kadrnlann bir kurrulqgyolu olarak orduya dahil olmasrkendi mantrlr igersinde dahi birbaEarrsrzl$rn ifadesidir. Ornelin,kadrn askerleri ile canrnan israilordusu, Nira Yuval-Davis'in"Loaded Questions" adk kitabrndabelirtti$ine gcire "geleneksel ve entemel ideolojilbre karEr ErkmadabaEansrz olmugtur". Orduda firsateEitliSi bir efsanedir. Gelenekseiolmayan iglerde EahEan birkag istis-nai kadrn dqrnda, ordudaki kadrn'lann bi.iyiik Eogunlugu halen sivilyagamdaki emegin cinsel bohiri-rniiEltiliinti yansttmaktadrr.

Kadrnlar cephedeki "geigek iE"iyapan ya da modern silahlandene cleyen incelmiE teknolojiyiigleten erkekiere hizmet etmekte-dirler. Kadrnlar hemEire, katip yada fahige olarak orduya hizmerederler.

Bununla. beraber pek gok kadm,gelecelimiz iEin yegane seseneginiar oian sistemde Eu ya da bubiEimde oldu$unu artrk daha fazlakabul etmemektedir. Toplumu-muzun gu anki ya da geiecekteki

vahger kargmnda kendisinden duy-

dulu memnuniyer bizi dehgece

siiriiklemekte ve eyleme geEmeyeydneltmektedir. iggtidiisel birkorku igindeyiz ve feministler-oiarak bu konuda bir'geyler yap-

maya y<ineligimiz kendimiz ve riim

ezilenler igin cizgrirleEmeye duy-

dufumuz derin bir arzuda cemelini

buluyor. Kadrnlann di inyayrdefiEtirmede tjncii bir rol oyna-maslnln bangrn temei bileEen-lerinden biri oldugunu dtigiiniiy-

oruz. Diinyanrn gimdi iEinde

bulunduSu gidiEatran memnun

olmadr$rmrzr sdyltiyorsak; bu rohi

oynamaya h4zrr olmairyrz.

{ellibeg}

mustafa geyho$lu

kosovdMsavaE durdu mu?

azeteler cince komiinizmin

di inyadaki f i i l ler inin son

buldu$unu haber verdr.

YetmigiiE yrl boyunca farkl mil-

liyetten ve trktan insanlan bir arada

tuttn Eok ulusiu SSCB yrkrlyordu'

Ana platform SSCB'nin yrkrlqr

Avrupa'mn do$u bloku iilkelerini

toplumsai ve ekonomik ParEaian-maya do$ru goti i r i i rken, kapital ist

i . i lkelerin yeni pazarlar bulmasr

fiiline ivme kazandrnyordu" Tiirki

cumhuriyetler teker teker ba$tm-

srz-Lklannt ilan ederken, Ttirkiye

Cumhuriyeti'ne ba$irlklanni dile

gecirmekten de geri kalmryorlardr.

ABD'nin Moskova'da i lk

"McDonald's' l tnt agtr$r yr l larda

Avrupa sosyalist cumhuriyetlerinin

gok uiuslu toplumlan teker teker

ayrrgmaya baglamrElardr bi le.

Avrupa, sosyalist-kapitalist kutup-

lagmasrndan srynlp rrk temelindeki

kutuplagmaiara doSru siiriikleni-

yordu. Bunun en belirgin orne$i

(her ne kadar "trk" kavramtntn bi-

limsel geEediligi hale tarttgdtyor

olsa da) "Slav rrkr" ile "Tiirk-Bognak

rrkr" arasrndaki kopugtu' Sosyalist

Yugoslavya devlet i Bosna-

Hersek ' in , Hr rva t is tan ' in ve

Makedonya'ntn ayrtlmast ile Ealka-lanmaya bagladr. Srrbistan biirokra-

sisi, biiyiik Yugoslavya'nrn daSrl-

nrasrnl engellemek t izerc

Bognaklar 'a, Htrvatlar 'a ve

Makedonlar 'a dozu yi. ikselen

uyartiarda buiunacaktr. Sonrastnr

bi l iyoruz. Srrplar once Bosna-

Hersek'e, sonra da Kosova'Ya

str ldrnp 1990' lann Avrupa'stnda

soyktrtm eylemini gerEeklediler.

{el l ial t t}

Avrupa... ikibln yrllk tarihi 1,68

milyar insantn tjltimti iizerine

kurulmug yaql krta.. . Ancak insan-

L$rrr yalnrz bu yiizyrl,iEinde; son elli

yrlda art arda sadece altr haftayr

savagmadln gegirebi lnriq olmastn-

dan herhangi bir ders Etkaramamtginsaniartn krtasr. Yaprian ti.im ista-

t i s t i k le r , tu tu lan t i im Eete le le r .r ikamlar, belgeier, aragttrmalar

Avrupa'ya ve Avrupallar'rn genE

ti lkesi ABD'ye ait . 1939'da ikinci

drinya savagr bagladr$rnda kimse bir

UEiinc{i Reich kurulabilece$i

diigi.incesinde defildi. Reich kurula-

madr, ancak onyedi milYon insan

asker olarak veya bombalanarak

veya soykrnm sonucE oldiiriildti.

Teknoloji ikiyiizbin kiqiyi aynr anda

oldiirebilecek ve yainrzca' savagln

de$il diinyanrn kaderini de$iqtiren

bombayr i i rett i . ABD bombaYr

snvagr bit i rmek i izere atmlEtl '

baSanl da oldu. Birbir ler iYle

baflantrlannr knybeden Japonya'Almanya ve italya yenilgiYi kabul

etmek zorunda kaldrlar' Fakat asrl

savag ondan sonra baqladr' Do$u

Almanya'ya ve dolu bloku iiikele-

rine politikasrnr kabul ettiren SSCB

ile diinya ptzarlannda hiikmtinii

Eoktan kabul ett irmig, TC

hiikiimetleriyle,de dostlu$unu kur-

mug ABD' araslndaki silahlanma

yangr, "so$uk savag" kavramtnt

ortaya Erkardt. Vietnam'a, Kore'ye,

Irak'a Eekinnreden asker gcinderen

ABD stirekliliSini koruYacak ge-

kilde silah iiretti, transfer etti, gizli

senaryolarla savagtrrdt veya varolan

savaqrn siirekiili$ini sa$ladr; ancak

aynr anda garantorli.ik gorevini de

elden brrakmadr. Avrupa gerek

ortak para birimi; gerek ortak Eokuluslu ordusu, gerek G7 gibi git-

t ikge gt iEienen . bir i t t i fakla

ABD'nin peginden ona rakip olarak

geldi. italya, Almanya ve JaPonyabu sefer G7 ittifakrnd'aydrlar. Ta ki

SSCB yrkrlana kadar. Da$dan

sosyal ist t i lkeler teker'kapl iartnr

serbest girigimcilere aEtnca, Rusya

Federasyonu adr altrnda kalan eski

Sovyetler de ikt idar ve geki l

de$igt irerek ardtndan geldi '

lvlo5kova'da ilk McDonald's aErldr;

yoksulluktan dolayr goEler bagladr;

suE oranian arttr; kadrnlar kendini,

din tacirleri dini PazxlamaYtbaEladr. Sonrasrnda kaPital ist

olmaya ahgrldr ve G7'ye bir sekizirr-

ci oiarak katrldr RuqYa

Federasyonu. PaEayr bdylece kur-

tarabilnrigti ve aynr anda G8 siiper

gi iE olarak ABD'nin kargrsrnda

beliriverdi. Ancak do$u AvruPa,

Eeklini rrklarr:r Gatrsmasr ydnrinde

de$igtirdi. ABD ve G8 silahlanmn

Ortado$u'da ve TrirkiYe'de

przarla;rr vardr. Srrbistan ordusunun

Bosna-Hersekl saldtrmasr yeni bir

puz rtn kaptstnt agtt. Pazar hemen

qekillendi ve Srrbistan biirokrasisi

olasr saldtnlara hedef olmaktan

Eek inerek duru lduk tan sonrx

gazeteler "strplar durdu, savaqr silah

sanayii kazandr" diye baglklar attr;

sonrasrnda da son teknoloii tiriinti

. sava$ mekanizmalan tanrtr ldt:

"savagmak igin orada olmaya gerek

yok, gereken bir dtilme ve bir

kamera". Srrbistan bi irokrasisi

biiyiik Yugosiavya'yr toparlamayr

baqaramadr. Bosna'dan goE tabi i ki

nisyanS

en yakrn Miisltman i.il-

keye oldu, Tiirkiye'ye.

Ancak Strbista n yrlntzca

biiyiik Yugoslavya iEin

degil, bu sefer biiyiik

Hrristiyan-Slav rtkr art

niyetlerini Milosevig gibi

hem sosyalist hem rrkgr

bir l iderin kigi l i$inde

kavugturarak Kosova'ya

ydneldi. Kosova da

Bosna-Hersek gibi

2zotir Boktg, 15 l'loyis 1999

uzun stire saldtrtlartnt

stirdiirse de bir noktada dur-'

mak zorunda kaldr. Gazeteler

yine "savag bit t i , Srrpiar

durdu, silah sanayii kazandf'

baglklanm attr. Bu sava$ta

da yeni teknolojinin silahlan

denenmig t i . TC ise

Sal rkesr f deKl ussunuNATO'ya aEmaktan haz ve

gurur duyarak savagtn tarafi

oldu$unu her defasrnda vur-

"ba$rmsrzhk" pegindeydi ve btlyiik

Yugosiavya bunu kaldrramazdr.

Gazeteler uzun siire neden hdlA

Srrbistan'tn Kosova'yt iggal ine

Avrupir devlet lerinin ve ABD'nin

seyirci kaldr$rnt sordu. Biiyiik ren-

kli resimier, yarahnan muhabirlet

Arnavut 'halkrnrn ve

Miisltimanlann gazete ve TV'lerde

gosteri ldi$i si i rece trtan tepkisi ve

artrk "sdzi in cylemini yi t i rdi$ine"

inanan NATO miidahaleyi uygun

buldu. Yine gerisini bi l iyorsunuz,

NATO en gel igmig si lahlannr,

karanlkta gdren gozleri, "Srrplar't

segen fiizeler"i stirdii piyasaya. Her

rniidahaie tcjrenierle baglatrldr; yan-

Lqlkla sivillerin dldiiriilmesi, gcig

eden konvoylartn iizerine bomba

yalmasr, Qin konsoloslu$una ve

hatta Buigaristan'a bombalann

"yanlgLkla di.igiiriilmesi" gibi

sonuElara yol aEtr$r igin sessiz

sedasrz bit i r i ldi . Savagmak iEin

Cenevre Antlagmasr tr-iri.inden

kuraliar belirieyen, ancak bunlara

uymayan NATO, her defasrnda

dztir diliyor, binlerce kiginin kurtul-

nrasrnrn birkag kiginin oli.imiinden. daha cinemli olduluna kamuoyunu

inandrrmaya gairEryor, "yanltgltkla"

diiqen bombalann bile sorumlusu-

nun "o olmasaydr biz burada

olmayacaktrk" agtklanalartyla

MiloseviE olduIunu sdyli.iyordu.

Savag olmasaydr tabii ki orada

oimayacaktr. NATO, giinkti silahlar

savagmak iizere iiretilir ve satrlr.

Bu arada kamuoyunun renkl i

basrnda btiy.iiyen tepkisi iki kutup-

luydu artrk. Strpltrr hatrriattnca,

Rusya ve Yunanistan Slav oldu$unu

nisvan3

kavramrEtr. Sokaklara sadece

Arnavutlar .. vs,- Miisliimanlar

dcikiilmiiyordu aruk^ Slavlar da

sokaktaydr. Bu kargrLkL olarak

"renkli" mitingler halinde gerEek-

leqiyordu. "Bir krsrre kamuoyu"

sokakta "NATO mafya" diy

ba$rlrken Srrbistan, Yugosiavya,

Yunanistan ve Rusya bayraklannr

el lerinde tutuyordu. Di ler "bir

krsrm kamuoyu" ise "Kati l

Miloseqig" diye ba$rnrken

Arnavutluk,- NATO, ABD ve

Almanya bayraklannr ellerinde

tutuyordu. Savag kargrtlarl "savaE-

mayan taraf' olarak diyalog yol-

lanntn yeterince zorlanmadt$r nok-

tast tizerinde durdu stirekli Ancak

Alman Yeqilleri bile iEindeki karErt

seslerle, gozleri dolarak bile olsa bir

NATO giici.i olarak Almanya'ntn

Srrbistan'a miidahalesine onay ver-

miqti. Tamam, rekabet iEin her qey

vardr. Kendinizi gok fauilii bir fut-

bol maErnrn bayrak ve tezahilratlan

ar'asrnda oyuna de$il, yainrzca skor

tabelasrna bakarak avutabi lece!iniz

ortanrrnd aydtn n a"rttk. NATO'nun

golieri art arda srralantyordu:

Srrbistan'tn enerj i merkezleri ,

haberleEme aSr, savunma sisten-ri,

ulaqrm sistemi topyekiin ortadan

kaldrnldr. Sava; yasaian izin ver-

medi$i igin hastaneler, sivil yer-

leqim bdlgeleri ve gdE konvoYian

(yanLqLkla vurulsalar da) hedef

alnmamtgtt. Ancak; ulagrmr, elek-

tri$i, telefonu olmayan bir has.-

tanede tedavi yapmanln imkansrz

oldu$unu savaq kargrtlan drgrgda

kimse (!) bi lmiyordu. Nitekim

Srrbistan bi irokrasisi arkastna

Yunanistan'r ve Rusva'vt da alarak

guladr. Ne yazrk ki biz savag kargrt-

lar olarak bile bunun kargrsrnda

duramadrk. Qiinki i halkrn

Mtisl0manhk gururu ve TC'nin

NATO miittefiklili onuru ktlla-

mazdr. Neyse ki savag buradan

miidahalelere gereklilik duymadr

ve durdu. Qok uiuslu askeri giiE

Kosova'ya yerlegirken, Kosova'da

yxsxyan Srrp ai lelerin evleri ve ig-

yerleri ya$maya ulruyoq Srrp kesi-

mi tehdit ediliyordu. NATO Eokuluslu bir gtE oiarak Kosova'ya gi-

riqini tamamladr, ya$ma ve tehdit

de savaE gibi durdu. Bu, ikinci

dtinya savagr sonrasr Berlin'inde de

olmugtu. Sonug hangi uiustan

giiciin nereye yerlegece$ine baSL

olarak o bcilgeye gelecek olan

"ki.ilttir emperyalizmi" idi. Artrk bir

Kosoval'nrn bir Amerikal, Alman

ya da bir Ti. i rk gibi yagamasr igten

bi le de$i l . Srrp fagizmi NATO

emperyalizmine yenildi!

Bu savagta NATO ti lkelerinin

baEkanlan, hiikiimetieri, DrgiEleri

Bakanlan, Savunma Bakanian,

NATO gorevlileri ve ordu komu-

tanlan ului lararast bazr antiaS-

ma-an agtk bir qekilde Ei$nedi. Bu

antla$malara gdre:' Taraflar bangErl araElart igermeyen

uluslararast tarttgmalart yatlStlr-

nrayr tistienir ve ulusiararasr iliSki-

lerde kendini, BM araglanyla

geliqen tehdit ve giig kullammtndan

sakrnrr.' Bu antlaEma BM nin iiyeleri olan

taraflaun sozlegmesi alttndaki hak-

lanm ve sorumluluklartil etkilemez

veya etkiledigi qeklinde bir yorum

yaprlamaz.

{elliyedi}

' Sivil nrifus ve bireyler askerimiidahalelere, yi.ikselen tehlikelerekargr genel korumalardan fayda-Iandrnlacaklardrr.' Sivil topluluklar sivil bireylerdeoldu$u gibi, saldrnlara maruzbrrak rlm ayac'aklard r r.' Siviller haklannr ancak savagtataraf olmadrklarrnda kullanabile-ceklerdir.' Belirli askeri hedeflereycinelmeyen saldlniar yasaklan-rnl$uf "" Herhangi bir yrintemle bombardr-manh saldrn yasaklanmrEtrr.' Zararrn ve askeri avantajlanndnceden kestir i lmesiyle bir l iktesivil hedeflere saldrn gerEek-iegtirmek veya kaza eseri de olsasivil yagam kaybrna neden olmasrbeklenen herhangi bir saldrngerEeklegtirmek yasakur." Uluslararasr hukuku EiSneyerekhareket eden kigi herhangi birdevletin ya da sorumlu hi.ikiimetinbaEr da oisa, bu, onu ultrsiararasr

hukukun ona yrikledigl sorumiu-luklardan serbest krlmdz." Bir kiEi hi iki lmetinin ya dai.istiiniin emiderine ulgun Eekildedavransa da, ahlaki segenekler ken-disinin cintinde her zaman agrkur vedavranrglannln emirlerden kay-naklanmasr kendisini uluslararasrhukukun ona yiikledili sortmlu-lukiardan serbest krlmaz.

daha cinemli sorun, gerek rrkgrlk-lann, gerek devlet kapital izm-Ierinin, gerek ulusal bidik sciylem-lerinin, gerek dini sciylemlerin herzaman yenilgiye u$ratrldr$r birortamln var olmasrdrr. Bu da kendireorganizasyonunu yani yenrdeniiretimini her zaman baganylagergeklegtiren; teknolojik ilerlemeve teknolojiyi y6nlendirme inisiya-tifini her zarlan elinde tutan; iginegeldi$i surette diinyanrn herhangibir kdEesindeki savaElara son dri.insilahlannr denemek iizere miida-halelerde bulunan, genellikleekonomik ycinden kalkrnmrg ya dakalkrnmakta olan tilkeleri igindeLranndrran Eok uluslu kapitalist-emperyalist bir giiciin varl$rdrr"iqte NATO bu gticrin kendisidir.

Toplumlarrn tistiinde asrl durandevletler veya riirhi tahakkiimrnekanizmalan nasrlsa vardrr. Onlar"halkrn yarailna" olanl bilirler ve"halk iEin, halka rafmen" kararverme yetkilerine sahiptirler. Bir dehalka "cizgtir" olduSunu, butahakki.im mekanizmasrmn halkrnkendi iEinden Erkanlar tprafindanydnetildi$ini gcisrermek iEin "segimmekanizmalan" vardrr. SeEilenler,yani temsilciler adaletin, ci$reni-min, sa$Lfrn, sokakra yiinimenin,

topluma hizmetin, hangi dilin nasdkonuEulaca$rnrn, silah kullanmaycintemierinin, bilgi akrgrmn, besin

kaybedip tiimiiyle SrrplaEmrg, Slavrrkrna, Rusya'ya ve Yunanistan'agcibeginden balh bir millet bulu-rum karErmda, Milosevig'in bukadar destek almasrnln nedeni'bu!Aym geyi Tiirkiye'ye uyguladrsrm-da ise ABD'ye gdbeginden bagl,Balkesir'deki askeri risleriniNATO'ya agan, Tiirk bir Ttrkiye

've kutsal bir ordu saplantrsrnadriEtip igindeki Eok sesliligi vedemokrasi krnntrlannr yok ediptrimtiyie Tiirklegen, faEistleri veuiusgu sosyalistleri iktidara getiren,otuzbin Eocu$unu sava€ta kaybedip"bir otuzbinim daha olsa onu daveririm diyen" bir millet buiurumkarErmda. "Allah'tan Ti.irkiye'yeuygulamryorum bunu, yagadrSrmtopraga iyice so$umamak iEiniyimserl iSimi kaybetmemeyegairgryorum".

SavaE hild siiriiyor. Qiinkri hnlnsilah i.iretiliyor, silah transfer edili-yor, silah kullanrmr cisretiliyor,tarih kitaplan savagiafl konu ahyor,"erkek millet" sriylemi siiriiyor,mrilk temelli adaiet ne .erkek neasker oimak isteyenieri zindanakoyuyor. Kim birey olarak kendiseEimlerini kendi kigisel ahlak vevicdan kurallalna dayandrramryor-

sa; tahakki. im mekanizmasrnrn

srmrlannr'kendi koydu$u srmrlar.saylyorsa; "mistik cizne" olmaktan

Erkamayrp, sadece sciylem r,iretip,' Banga kargr suE uluslararast hukuk veya esya veya bilgi veya estetik eyleme gegiremiyorsa, o kiEiiEinde gciyle tantmlantr: iiretiminin nasri oiaca$rna karar mekanizmanln ve savagrn siirekli-- uiuslararasr antlagmalann gi$nen- vereceklerdir. Devletin her zaman liSini sallryan bir'mermiden bagkamesi dahilinde savagrn pianlanmast, koruyucusu oian asker ise kutsalhk bir Eey deSildir. Bir mermi patlar,haarlanmast ve savagtlmast payesiyle tahtrn asri sahibi olarak di$eri tiretilir ve namluya girer.- genei bir kompio ya da plamn htikiimet toplantrlanndr, SavaEr durdurmak savagan taraflar-baEansl iEin iEtirak mahkemelerde, ci$renim kurum- dan biri olmakia de$il, savaEmayan- sava! kurailannrn qi$nenmesi, lannda ve kamu kuruluglannda ve bunu rsraria belirten tarafnedensiz cinayet, Eehirierin, kasa- yiizi,inii gristermekredir. insanhk olmakla mtimktindtir. Silahlar vebalartn, kdyierin yakrlp yrkrlmasr her yandan .kugatrlmrg; onun asker,mantr$l trimi.iyie ortadan

- kugatrlmrEh$rnrn farkrna varma kalkmadr$r srirece savag siirecektirBu maddeler NATO'nun ve yollarinrn hepsi kesilmigtir. Artrk ve bunda kazanan tabii ki silahSrrbistan btirokrasinin karErLkh sadece oy verme ve vatan hizmeti iiretici firmalar olacaktrr. Onlarolarak igledi$i suglan uluslararasr iEin gocuk yetigtirme telagrndadrr. drgrnda kaztntn yoktur.hukuk,gerEevesinin yasal zemininde Yukandaki Eablonu Srrbistan halk- Ben, bir Kosova daha istemiyorum:ele almaktadrr. Bu maddeler, sivil- lartna uygularsam biiyrik Bertaraf olmadan, savagmayanleri de vurdu$u iEin NATO'yu Yugoslavy r hayo.li peginde asker raraf olmak igin trife$imi krnyo-suslu krlmaya yetmektedir. Ancak olmak isteyen, iEindeki Eok sesliliSi rum. tsaqka yol yok.

{ellisekiz} nisyanS

gokhan aksay

"edepsizlik, aryar$i,gergAHik" ve huyatfir:tzHayatla i l iEkimizi insanlar

i izerinden kuruyoruz.Kendimizi gerEekleEtirme

den"eyimimiz onlarla

yagadr$rmrz geylerin dolayrmrn-

da oluEuyor. GerEeklili kavrayrg

tarztmtz, biiytik 6lgiide, insan

insana slnrrsrz bir etkilesim

alanrnda gekilleniyor. Oyleyse,

yer leqik s is temin insan

tekinin yaqayrgrnda, di$erinsanlarla i l igkilerindeil le gcirmek istedi$i

d e E e r ( s i z l i k ) l e r i

i E s e l l e E t i r d i $ i m i z6lEi.ide birbirimizih:r.la ti.iketebiliriz;kendimizin ve birbir-imizin dntinii ^S -

bilmemiz ise, cincelikle

onun bize dayattr[r roliin

btiriinliiklii bir reddine

ball.

Crispin Sartwell 'Edepsizlik,

AnarEi ve GerEeklik' te'

"aEkrn/sevginin olabil ir l i$ini

o!renmek" iizerine tartrgrrtrken,

bireyin kendi l-rayatrnda ve

biit i . in i l igkilerinde var ola-

bilm€sinin ve var edebilmesinin

kalkrE noktasrndan. soz ediyor:

"Sevmek, sevgil inin kont-

roliimiiz drErnda olmasrna izin

vermektir; kontroliimi.iz drErnda

oldulunu kabul etmektir. Birini

sevmek, onun hakikatin kendi

bagrna yaEanabiiece!i mekdna

girmesine izin vermektir.

Sevmek sevgilinin btittinlti$tinti

kabul etmektir: sevgil inin neYse

nisyanS

tam da o olmasrna izin vermek-

tir; onun mtikemmellegtirilmiE,yeniden kurgulanmrg ya da

formlar diinyasrna taSlnmt!

haliyle deSil, halihazrrda nasrisa

oyle sevilmeye deler oldu$unuo l u m -

lamaktrr. (...) iEimde gergek'

liginle kargmda durabilece$in

bir mekAn yaratmahyrm. Seni,

orada, bana kargt, sen olarak,

oyle brrakmahyrm. Seni benim

drgrmda kabul etmek anlamrn-

do, senin gerEekli! ine saygr

gosterrneliyim. ESer seni form-

lar Alemine kaydrnp miikemmel

bir kadrn/erkek yaParsam

agkrmr/sevgimi yitiririm. Bunu

yapmak, etraftna duvar 6rmek,

kendihi tikellilim ve eksiklilim

iginde yalnrz brrakmaktrr. ESer

sen l (muirayyilemde)

katmaya EaLErrsam, 'biz ikimiz

bir olursak', seni kaybederim.

Bu, senin gergek olugun

kargrsrnda bir tahammiilsiizliik

ifadesi gibidir. Birincisinde

miikemmel karEisrnda kendimi

aga$rlarken, ikincisinde seni

hazmederek kendimi abartmtq

oiurum. insanlan neyse o

olmaya brrakmayr o!ren-

mek, aEkrn/sevginin ola-oSren-

Ama bunu o$re-

nemedi$ imiz iE in

ti ikenmek/ti iketmek,sadece gcinii l diizle-

mindeki bire bir iligkiye

6zgti bir durum de$ii;

her diizlemdeki bire .bir

i l ipkiden baqlayarak,

toplumsal iliEkilere do$ru, her

yeni adrmda daha da sa$lam-

lagarak genigleyen bir elilim.

Bizirn kugaltmrzda, "sosyalizm

miicadelesi", eEitl ikgi, insana

yaraErr bir diinya arzusunun

yonlendirdigi Eolu kimse iEin en

cinemli, birincil u!rak yeri

olmugtur. Mticadele anlayrgrmrz

genell ikle sosyalizme; Eolu:muzun tasawur diinyasr ise,

iginde yer airnan belirli bir gru-

plaEma tarzlnn do$ru sosYalist

miicadele tarzrnrn. ta kendisi

oldu$una ve ondan koPugun

sosyalizmden kopugla

cizdegli$ine kilitienmiqti. Daha

sonrastnda olanlart hep birlikte

{ellidokuz}sindirirsem, seni kendi biinyeme

yasad*. F{ayat, kendi gerEek-liline direnen bizleri sarsalayrpdurdu. Daha giizel bir diinyaaraylqlnr var olan yaprlanmanrniEerisinde anlamlandrnnaya

Eabalarken, kendilerini gergek-leEtiremedikleri iEin mutsuzlaganinsanlar birbirlerini t i iketmeyekoyuidular, AsLnda yaprlanmadedigimiz Eeyi iireten; bireylige,kendini bireysel olarak ifadeedigin hiEbir dirltisi.ine asia haktanlmayan bir kiilti.irtin bilinEsizama gciniillti tagiyrcrlan oiarakbizlerdik. Qo!umuz, bir dizi"cizelegtiri" eEli$inde baEka"hareket"lere ycinelip yeni hiis-ranlara do$ru yola Erkardrk.$imdi, bu rarz sisreffi igi biralternatiften kagrndr$rm yakrcrbir kopuE anrnda, karmakangrkbir ruh haliyle sadece en yakrnarkadaEuna ifade edebildilim birhissediEi hatrrhyorum: "$odtinyanrn insan teki igin dahayaEanrlasr bir yer olnasr arzusu,benim burada ve yrllardr dahabirEok yerde olugumu, Eaba-layrErmr anlamlandrian tek Eey.Ama gimdi, burada mutsuzurn.Burada var olusum, anlamrnrbtitiiniiyle yitirdi. O arzuyu dayitirmek istemediSirn igin, git-rnek istiyorum; nereye oldu$unubilmeksizin, sadece gitmek is,tiy-orum." Bu tarz bir kopugta iEselbir pargalanrnaya yenik diigeninsan iEin, ondan sonrasl arukdiinyevi bir cehennemdir. Ama oarzunun hayata geEirilebilece$ibaqka bir boyutun varl$r az Eoksbzinlenmigse, kim bilir, belki birgrin drEsal bir biitiinlenmeylel.rayatrn kaprsr yeniden arala-nabilecektir.

insan iliEkileri tiiztiSii iEin bin-lerce yrhn geleneSi ile belirlen-miE olan bagat madde, hiyer-arqik ve mtitehakkim biittn

{altmrE}

yaprlanmalarda aynrdrr: ortala-ma insan, iisttindekinetaprnrrken kendisini aEaSrlaya-cak, altrndakini sindirirken ken-disini yiceltecektir. "Nietzchegibi ben de gtiE kullanmrnrn ilkarenaslnrn benlik oldu!unudiigiini.iyorum. Otekileri hiikmiialtrna aimasr iEin, kiEinin oncekendine hi.ikmetmesi gerekir.Kendi iizerine gtiE uygularaak,kendi benli$inin paraziti oimak,kendi hayatr pahasrna yaEamak-trr. DrE drinyaya uygulanan irergiiE, kiginin kendisine de giiguygulamaya istekli olmasrnrcingerektirir. Kendine hiik-metme istenci ise l'rer zamanhiikmedilme istencini deberaberinde getirecektir .

Thoreau Edyle der: 'Giineyin

hikirni ohnak zordur; kuzeyinhikirni olmak daha kcidi: ancaken kotiisii, kendi kendinizin kciletaciri olmanrzdrr.' (...) Giice saiiipolan insanlar .diktatorleq genelmiidiirler falan- ya,r/ag yavalinsanhktan grkarlar. KiEi 6nce ozdenetimie kendi iEindeki hayatrzaytfTatr ya da eie geEirir vesonra ritekilerin irayaunr elegegirerek, yani drga d<;ntik gtiEuygulayarak aErlrnr kapamaya

Ealgrr. Durmaksrzrn insanlartiiketilir ve sonra iradeye boyune$dirmek ya da sadece 6ldiirmekiEin yeni insanlar bulmakgerekir".3 Bireyin kendinigergeklegtinnesinin, ifadeetmesinin cini.inri alan biryapllanrna, ideolojisi ve siyasalprograffil hangi soylerne oturtul-muE olursa oisun, ister istemezyedeEik sistemin de$erlerini -

iistelik insanlar ve onlann iliEki-leri iizerinden- iEselleErirmiErir.Havel' in dile getirdi$i gibi,onemli olan, bir yaprianmanrn"ne soyledi$i de$il nasrl iggdrdii$ti"dtir. Ve "bir kiilr viicu-

da getiren biiriin sistemler" insantekini <i$iiterek ig goriir.Buradan :tam da insanrn dur-du$u yerden- bakrldrSrnda,toplurnsal diizene muhalif amayedeEik bir "devrimci" yaprnrn yada kapitalist sistemin kil i tkurumlanndan birinin -drnelin

bir bankanrn- igerisinde Eahgryoroimanrn higbir farkr yoktur.insan, ortalama olmayr sorguia-madr$rnda, ilkinde, en iyi ihri-malle, "devrimci" olarak nirele-mekte rsrarh oldu$u bireylemlilik hali ile sadece kendisi-ni avutabilir; ikincisinde ise, enkotii ihtimalle, "haysiyetsizlikpahasrna gi.ice ve maddi refahataprnan bir sahtek6r"a doni.iEe-bilir. Ama kendi l'rayatrnrn dene-timine sahipienmek, buradanbaglayarak <izgiirlii$iin alantnrgenigletrnek isteyen aykrn birey,her durumda dayatrlan rolii red-dedecek; sistemin drErna dolruhareketlenecektir.

Crispin Sartwell'e gore, orne!in"soSyalizm mi, kapitalizm . mi"sorusu, "sadece hangi. oto-total-ite bigiminin tercih edilece!ineil iEkin bir soru"dur. "Havel,

Qekoslovakya'daki gibi,htiktimetin aErn cilgiide sosyalmtil-rendis roliine soyundu$u sis-temiere 'post- tota l i ter ' d iyor .Post-totaliter sistem, neredeyseldiinyevileEmiE bir din olan,kesin, mantrkh, kavranabilir birideoloji' ortaya koyar. Boyle birsistemde Marksist ideoloji ikti-dann kiEilerden anndrnlmasrnrntemel aracrdrr. Bu sistem, insan-lann bir hakikat olarak kabuletmiq gdriinmeye zoriandrklanbir yaianlar sistemidir. 'Bu rejimkendi yalanlannrn esiridir,, l'rer

Seyi garprktrr. Biirokrasidenibaret yonetirne halk y<inetimi

denir, iEEi srnrfr iEgi srnrfi adrna

nisvanS

kolelegtir i lmiEtir; bireyintamamryla aEa$rlanmasr onunnihai kurtulugu olarak sunulur;halkrn bilgi ve haber akrErndanmahrum ediliEine bilgilendirmekdenir; iktidann gi.idiimlerne iEinkullanrlmasrna gtciin/iktidanndenetimi, keyfi gtiE kullanunrnada yasalara uymak denir;kiiltiiri.in bastrnlmasrnrn adrkiiltrirtin geligtir ihnesidir,somi.irgeci niifuz alanrnrngeniEletilmesi ezilenlere destekolarak sunulur; ifade ozgtir-Itiltintin yoklu$u en yiiksekdzgiirl i ik bigimi haline gelir;gcistermelik sesimlerdemokrasinin en i ist biEimi,balrmsrz diigiincenin yasaklan-masl en bil imsel diinyagciriigridiir; askeri iggaller artrkkardegin kardeEe yardrmrdrr'.Klasik dikrat<;iltik, bir sokakgetesi olarak ycinetim tablosunacuk oturur. Arna post-totaliterbir sistemde giictin/iktidann kul-lanrmr pek 'grplak' defildir. 'Bir

giidiimleyici araElar Eebekesi',b<iylesi her toplumun her hi.icre-sine srzmrEtrf. insanlar iEingerekli oian Eey yalnrzca drEakarEr ideolojinin vaaz erti$i rol-leri oynamak, ona inanrnrg gibidavranmaktrr. Sistern ba$lthkdefil, riyakidrk talep eder. Birmanav vitrinine i izerinde'Diinyanrn biiti.in iEgileri, bir-leginl' yazan bir afig asar. Bu,

Devlet bariz olarak bir grup,insanlardan olugan bir sistemdefil, balrmsrz olarak var olansoyut bir kendiliktir. insanlar ohale getirilebilir ki, hayatlannrzaten ciliiyrniiEler, organizmalarde$il soyut varhklannrE gibiyagarlar. Tek tek'her insan hemezen irem de ezilendir; kigi kendiiginde 'hem sistemin bir kurbanrhem de payandasi oiarak bcjliin-iniiEtiir. Sistem Marx'rn aldt$ranlamda'ancak ongormedili birbiEimde'yabancriaEmrEtrr'. Havelbu yabancrlaEma durumuna oto-totalite adrnrverir. Oto-totalite,her bir kiEinin kendisi tarafindanezilmesi, iktidann tek tekherkesin iEinden gegerekoriilmesidir. Bu, boyle bir sisremiginde yaqayan herkes igin birvaroluE bunahmr, kiEinin ben-lilinde kendisini gerEek olarakyagamaslnr tehdit eden birboliinme y^ratff. Havel'e gcire,iEsel boliinmeyi sona erdirmeninmiimki.in olan tek yolu, bnudrEsal olarak kaynagtrrmakur;Herkes yapr iEindeki ritiielroliinii oynamayl reddetrnelidir.Tek tek herkesi iEinden b6lmeyi,herkesin iginde varoluEsai birbunahm krEkrrtmayr amaglayanbir sisteme karEr tek etkili saldrn,sahicil i ! in drEsallagtrnhaasryoluyla kigisel varoluEsaldoniigtimdiir.(...)

defigim artrk herhangi bir tikelgeleneksel polit ik kavrayrgrnzaferiyle gerEeklegtirilemez.Bciyle bir defigim, her zamanoldu$undan daha fazla, insan-Iarm diinyadaki konumlannrn,kendileriyle, bagkalanyla veevrenle iliEkilerinin baEtan sonayeniden kurulmasiylamtimkiindiir. Daha iyi bir sistemotomatik olarak daha ivi birhayat temin etmeyecekt i r .Ashnda, tersi dofrudur; ancakdaha iyi bir hayar yaratrlarakdaha iyi bir sistern geiigtiri-l eb i l i r ' " . 0

Havel'in posr-roralirer sisremleilgil i metnini bagka bircolr$yaya taEryarak yenidenkurgulamak da miimkiin. Bunu,rirne!in "Qekoslavakya" yerine

Tiirf iye'yi segerek; "Marksistideoloji"yi "Kemalizrn"le ve bugerEevede, kirni kavramlan bizimtopiumsal/ktiltiirel dokumuzailigkin di!erleriyle degigtirerekyapabil ir iz. Buna, kigiselvaroluEurnupun ve topiumsal

i l igkilerimizin diger veEhelerinikapsayan paragraflar da ekleye-biiiriz. insana yara5rr bir l.rayatrnpegi srra kirnli!ini yeriegik sis-temin nihayetsiz sorgulanmasln-da tanrmlayan ve kendi hay-atrnrn denetirnine sahip-lenebilmek igin kendisine zor

manavln, devlete ve ideolojisine "iEte bu nedenle, Havel, egefiien kullanmanrn l:iitiin bigimleriyie

ba$hhsrnrn de$il (kimse bunu ideoloji yerine yeni bir ideoloji dayatrlan bir rolii biitiinriyle

boyle almaz), kendini sistemin koyrnak pe$inde de$ildir. Ge- reddetmeyi seEen birey igin,

drgrna koymadrlrnrn ve bciylelik- rekli olan yeni bir politik pro- bciylesi bir yeniden kurgula-le taciz cdihnerneyi haketti$inin grarn de$il, kiginin hayrtrna ve manrn sonucunda rnerninifadesidir. (...) Bir post-totaliter devlete gcire roliine il(kin yeni anlamrnrn bozulmamrgsistemde, hig kimse hiEbir Eey bir dtigiince taradr. 'Daha. iyiye . oldufugu gorrriek laErrrrcriEin kiEisel sorumluluk tapnaz. dolru hakiki, kdklii ve kahcr bir olmayacaktrr.

(1) Edepsizlik, Anargi ve Gergeklik. Crispin Sartwell, (Ayrnrtr Yayrnlan,1999, Qev: Abdullalr Yrlnraz)(2) A.g.e., s.86(3) A.g.e. , s .118(4) A.g.e., s.96

nisyan3 { altmrEbir}

B0rrS Yr ld l r lm, YTU ik t isot B0lUmt i 3, s tnt f -obrencis i ve oynl zomondo YTUI"'oo'renii-l, i i iesi

-sdskonl-, onu, devrimcl 6srencilerl . tqqs^i^l.el kgtl lgl!11soskonr, onu, . devrimcl ?9!91*Lt.I_,.tqq:t^1911 i19lll9t9l:

i i r i iu, j rs i i l ie i ;u31-. ; fotrgmoIoi- ' tn tort t91ld101.6 ocok^1e99'd0,1*0vl . l lg l9lob.iektlr odll TV progromtndon tontvoruz, Honi. 9u, 1q N,i!91','9!l- bq-y9!9b jek t i f od l l TV progromtndon ton lvoruz , Hon i qu , 18 N. lson '00n D l ,y9 !9m i l l e t v e k l l i S t f q t l n r t q g t y q n , ' 8 0 g n c e s i b i . r E g k K q t l i a m l n s g n 1 9 Il i l l e t v e k I I i S l l 0 t I n I I 0 S l y o n , ' 6 U O l l c e s l u I l 9 u K K U r r r u r r r l r r J u r r r e r

l ! ] ehme t G l . i l ' un dev r imc i od renc i l e re ' i p t en , koz t l ( - t 0n Kopmu9 ' 0e0 Ig ip i o S r o m , A s l r n d o b u b i r k o g c u m l e l i k h i k o y e b i l e B 0 r t S ' l n , p r 0 g r q m d 6 n'son io

bosrno Se ien le r i tohr i r in e tmek iE in ye ter l i ver iy i 0 luSIuruygr 'Evet , B i r r rq Y l ld t r lm ' 27 $ubot 1999 t0 r ih inden ber r umr0n lveC e z d e v i , n O e - , O z e r f d e m o k r o t i ( i l n i v e r s i t e ' r o l e b i n i n o d U I u n L i o l l y 0 r ,i iJtdl i I oioOcn d0rt 0yd0n fqzlo bir sgre seEmes-in-e rogmen blrgklnmohkemeye e Ikmov l , ldd i0n0me b i le e11ne u logmlS des i l '

f , ru isyon dergis i . o l0r0k B0rI9 ' ln ve onun gohsindo t t lm odrenci tu tsokl0r lnOf i -on t ince serbest brrokr ln iostnt is t iyofve tor tg ' t b i r h ikoyesiv le-sgy-

foforrmizOo 0gIr11y0ruz, 'Ce2oevler in in o lmodtEt 6 i ld0nyodo, t izgt i r l i iS l ' lnbeyoz soyfol0rlndo bulusmok dil 'e6ivle. "

sokaklar da ffiizil<a Eal be Eocuk!r. <rzun ve arttk hig de

| | yuguttutt olmaYan birt\J gtin daha bitivermiEti

onun igin. Belki Parasrnl tram-

vaya vermek istemedifinden,

belki de tiim kannc{lah-

mrEhfrnda yagamtnrn' defigik

bir gey yapmak istedi[i iEin,

dar ve iki yanrnda eski, Yoksulevlerle driilmiig, kendisiYle

aynt yorgunlu$u PaYlaganinsanlatrn tek ttik gegtifi

sokaklardan yirtiyerek var-

mak istedi vapura. HiE ilgilen-

medi yol boyu gordiikleriYle.

Ne yan yana dizilmig ve her

giin biraz daha Eoken, Ytlksul-lufun kii{lti kokusunu yaYan

evler, ne kaldrrlmda YtirtiYen

Eocuk bedenleri, ne de Yanln-dan belli belirsiz geEen insan-

lar. HiEbir gey diiEiinmedi,

tisttine sinmiE baskr

makinelerinin a$rr YaEkokusunu hissettilinde akhna

geldi yalmzca, kim bilir kag

kez elini son anda makineden

kurtardr$r. Sigarasrndan tek

bir nefes bile almadrsrnr ancak

izmarit parmaklarlnln arastnl

rs.rttr$rnda anladr. Yine de

dtiEiinmedi yalntzllrnr, boE

vermigli$ini. Biitiin giinleri ve

yaqadlklart aynrydt. Ara stra

farklrlrk olsun diye bastrlr

kitap sayfalanna gdz atardt.

Anlamasa bile onlan

diigiiniirdii: "Mariinal faYda,rniktar artkkga faldantnazald$t teorisidir". Kendine

iligkin higbir gey Yoktuokuduklannda, bu Yiizdeniistiinde durmazdr. AYnr

sebepten yagamr da dtiEiin-

meye defer bulmazdr asLnda.

Kendisi igin hiEbir geY Yoktu

Eiinkii yaEamrnda. HaYat iginse

o vardr ve hayat zaten onun

hayau de$ildi.

Dar ve yoksul sokaklardan

kurtulmug, insanlann Ya evle-

rine ya da iglerine gitmek igin

koqugturdu$u, tePelerinde

renkli reklam tabelalannrn

bulunduiu yiiksek binalann

srallandrfl ve irraE seslerinden

bagka higbir sesin duYgl-

madrlr biiytk bir caddeYe Erk-rnrgtr. Biiti.in bunlan hig fark

etmeden, aynr srkhkta attl

adrmlannr, jetonirnu aldr her

zaman bozuk olan ParaslYla,turnikelerden gesti ve son Yol-culardan biri olarak vaPura

bindi. Daha fazlavn isteme-

den ilk g6rdiilii boE yere,

kenarda olmastna dikkat

ederek oturdu. Kafasrnl'

arkasrna yasladr ve gozlerini

yumdu. Uyku5undan de$ildi.

Hig sevmedi fiyumayr. Her giin

gordtifti aynr Eeyler-i hiE

olmazsa bugiin gormemek iEin

belki. Yrrtrk bir bo$azdan

gelen rsaleeepl sesine aldrr-

rnadt. Ne yanr baErndaki

kadrnlann rriuhtemelen ken-

disiyle ilgili giiliiEmeleriyle, ne

de yanr baglndan gesen vaPu-

run acr diidiikleriyle alakasr

vardl. O ^ynr geyleri

gormemenin tadrnr Erkanyor-du. Aklrna gelmig olacak ki az

6nce bir nefes bile alamadan

biten sigarasrnln yerine yenisi-

ni yaktr. iEmek istedilinden

defil, deminkini telafi etmek,

belki de yalmz olmadr$rnr

kendine gostermek igin.

Vapurun bir brEak gibi ikiYe

ayrrdllr deniz sulartntn sesler-

ine kangan martr grShklartnln'

makine seslerinin azaldrSr bir

anda kula$lna EahnmasrYlavapurda oldu$unun aYlldrna

vardr.

Vapurr.rn yavaEladrfrnl hissetti.

{altmrgiki} nisvanS

-------+-Gozlerini agtr ve indibasamaklardan. 'Geld ik mi 'diye hig bakmadan uzatrlaniskeleye grktr. Herkes.koEarken, a!,rc a$g ilededitren garrna do$ru. Yiiksek garduvanna asrL rabeladanoSrendi trertinin hangi peron-dan kalktr$rnr, aldr$r biletingidiE yoniinii kullanmak iizerebindi trene. Trene bindi$indebaEka hiEbir kimse ve bagkahiEbir Eeyle ilgilenmedengdrdiilii ilk boE cam kenannaoturdu, Az sonra tren harekeretti. Iglklarl s6nen gecetreninde demirden yolunyanrna dizilmig rgrklann par.lattrSr Eeyler hariE goziikentek gey, EalErrken makinenindumanrndan korunmak icintaktr$r ancak grkarmuy, ..rr.rr-tu$u boynundaki fulardr. IErknasrl vuruyorsa trenin iEinde-ki yiizlere ve bog gezen birkaE

Eift goz nasrl takrl kaldrysa oyegil fulara, o da ayslz Yekaranhk geceye oyle daldr.Sadece biletEi biletini sor-du$unda gevirdi kafasrnr.

Bastrlr kitaplardan birisindeokudu$u oyr,lnu oynama isteSiduymadr bu kez. Sonucuo[renmigti a*rk. 27 - 0 yenik

baEladr$r mag, 27- O kazau-yordu. 27 istasyon ( boyuncahigbir gey dtigiinmeli, trpkrvapurda oldulu gibi. Sadecebelli belirsiz gordrisiitabelalann kug heceliolduSrnu saydr ara vra.26 - lrine geEmiEti ki, magrkazanaca$ru anrmsayaraka$rrdan haailandr ve trpndural bir iki saniye olmamrgtrki indi. Artrk gozleri gormesebile de$neksiz bulabilece!i

ErkrE kaprsrna ydneldi.Merdivenlerden indi ve evine

nisvan3

giden genig ve diiz asfalt yolaglktr. Yolun sa$ tarafinda ken-disi gibi kim bilir kag igEiyiyok eden fabrikalann oldu$uyerden degil, belki buna birtepki olarak di$er taraftan,bog arsalann oldu$u kaldrnm-dan yririimeyi uygun gordii.Her zamankinden farkllolarak oniine de$il, yolabakarak yiiriimek istedi bukez. Belki saatin gece yansrnr

leEmesinin verdi$i rahatLk-tan, belki de gok de$tl, en fazlaaltr saat sonra tekrar geEece$ibir yola dikkat etmesi gerek-ti$ini diiEtindiiSiind en.

Gecgnin suskunluSunu yrrtanbir ses geldi uzaktan.Kiigtikken oynadr$r feneke-lerden Erkan sesi andrnyordu

bu ses. Az ilerde bir geylerleulragan iki genE g<irdii; dahailerde ise aysrz geceyi parlatanmavi bir siren rEr$r. Gecededa$rlan bir rshk sesi ve kogeye

Eekilen iki genE. Biittin buanlamsrzhSln ortasrnda kalan

biri olarak bu heyecanr,arsayla bir evi bitlegtirenduvann dibinden izlemeyiuygun buldu. Bulunduluyerden tarn olarak segile-meyen ve yarim kalmrE biryazrmn tintinde polis otosudurdu. Arka kaprdln elindesilahryla etrafi kollayan poliselini duvpra siirdii, boyaleline baktr ve belindeki tel-

size sanldr. Thm o andaherkesi bulundu$u yere

yaplstlran sesiyle bir namlu-dan fidayan kurgun onu yereserdi. Oto arkadaErnralmadan gaza basmrEtr kiiizerine ya$an i<urEunlar onu

bir kaldrnma si.ittikledi ve

Eofori.in direksiyona diiqen

bagryla galmaya baElayankorna gecenin sessizli$iniparamparca etti. Koganlaflnarkasrndan baktr ve ancak ozaman fark etti kaEanlardanbirisinin boynundaki yeEilfulau. Yagananlann gokuyladevam etti yoluna. Az sonraardarda ve daha giddetli silahsesleri gelmeye bagladl.Ardrna bakmadan yolunadevam etti. Yolun sonundakigevirmeyi gordii ve dtiEiinme-sine firsat kalmadan i.iE polisgeldi yanlna. Duvara dayayrptisttinii aradrlar. Kimliliniallp baktrlar. Ne oluyor de-meye kalmadan "tigarkadaErmrzr vurdunuz pugt,bir sen kalmlEtrn !" diyehaykrrdr polis. Anladr o'zaman yegil fularL Eocuksanrldrfrnr. Ama o "ben de$i-lim" demeye kalmadan alnrnayediSi kurEunla yere yrgrldr.Kagrndan srzan kanr gdzlerinikapatryordu. G<jrmek iEinufraEtr, kaEan yeEil fularhyrdiiEiindi.i, giiltimsedi ve mrrrl-

dandr, sanki yirmibit yrlhkyaEamrnda biriktirdi$i vesciylemek igin bu anr bek-ledi$i o dizeleri: "gece tren-lerine binme Eocuk I kay-bolursun / boynuna o yegil

fularl takma Eocuk / vurulur-sun ". Qocukken boyasandr$rnr klranlann kimoldu$unu soylemedifi iEinkendisini isterik kahkahai u'J ave copuyla doven 'Haydar'

geldi aklrna. HiE bir zanTan

boyiesine ofkelenmemiEti.Ancak o an hissettiyaEadr$rnr. Olmek i.izereolduluna delil, tutkusuz-luiuna yandr. Y^ztyr tamam-layacaSr nice seriivenler dile-yerek arkadagrna, Eekip gitti.

{altmrEiig}

{altmrgdtirt} nisyan3

" tai|mim Ege'de bll kasabflia, erkelder gomp 6rer€k evin g€gimlnl ffi61tr1a,r

nisyanS {altmrgbeg}

-5*!^*,Xir!r<ii onospu eocuK rAF,rYINE TopL,\NBt AR^

.ORctn, qo4uK[J^til tDUR Ktalg{pp.p1p*

'rflXliriX 6iDlN t.Rh$,tl*YS"S.l;"LY,w

{altmrgaltr} nisyanS

: ^ , E l \ \ \ / a . a \ l l- t , . A l \ I I a t t - t - t . l l

s , a a r r \ l - t / t a - A " - \ r t 1 r\ . 8 \ \ | t Z I H Z a r r ' t - 8 t I' ' r l

G,t I ' . \ I : - t ! - I i 1r I ' A\ , , - \_, ,- \ - Z ; I ' \ l . / t \ l , l U a \ r t 2

t a \ - t \ i a - t t z

t t zz s

blrd.en... \

nisyanS {altmrgyedi}

-t€Refl t€RD€ H1"? :KiLttBffsr,l Nf.&w1t

*AtkrNrtl^Dl r-^AJtKo F,trt?..SAKBAK M*sKesiitr

r<lKAgSpaAR-. -

* ft€ €i{J6t{$ wr}rU,mr<rr\*n A\Tfii$riBl

rrfiAnt(o1ttftirfi- A*Kt vAF vA..'.AAA,dr€FiiRlsrE B'AK KA!

{altmrgsekiz} nisyanS

snxlllW.#fi$Wffi

sanatcl!kendini yoFet!

"Sonltt0 devrinci bir tufont ve oktnttyt ytikseltin,Yogotton sonottn ve korgt-szDat.!n ilerlenesini sodloytn ki,

sznotsol olnoyon sergeklik sodecb elegtirnenler, sonot nerokltlort veprofesyonel lerce degiI, herkes tzrlfrndzn kovronobilsin,

ktilttirel, toplunsol ve politik devrinci kodrolort birtegikcephe ve eylende kowogttrtn",

1eorge l,lociunos

' kinci Paylagrm SavaEr'nrn

f ar.i,n.ian Avropa'r,rn i is-

,f t i ine Edken pusiu hava,krtanrn tiim di.iEiinen veyaratan beyinlerini farkhlabirenrlerin igine soktu.AraEsal akhn egemenli$ine ve -

bug{in her ne kadar ifratavardrnlmrg olsa daAydrnlanma'ya karEr yeserengiivensizlik duygusu buiklimde rairatga geligme frrsatrbuldu ve en cinemli iki simgesi-ni de yine bu tarihsel dcinem-den aldr: Nazilerin bil imselHolocaust'u ve HiroEima'dapatlayan atom bombasr. Bu iki"bil ime dayal" pratik sekiz

nisyanS

gokhan birdalEeviriler: gokhan aksay

#

w#'$*ww

milyondan' fazia insanr yok de$erlendirirler.KurumsallagmrEederken sugu kapitalizmde -ve de kutsalhsr tartrErimaz-arayanlar, kargrlanna 'heyula otoritelere kargr en yetkin kargrgibi dikilen "sosyalisr" [lkelerin grkrglann boyle dcjnemlerdede "iyi" bir seEenek oimadr$rnrn oimasr da bu yrizden tesadiifzamanla farkrna vardrlar. deSildir. Bciyle bir donemBo$untudalgasrnrpi.isktirtmek oiarak 60'iarda, situasyonist-igin "akln temerkiiz kamp- ierin bir gecede pembeye bo-lan"nrn da$rulmasr ve "duygu- ,yadrklan kil iseier birdenlann krall$r"nrn harekete iglerinde anti-psikiyatri kon-geEiri lmesi gerekiyordu. grelerinin diizenlendi$iUygun iklim krsa bir siire sonra mahaller haline doniigtirkenoiuEmaya baEladr -ve 60'lara tiim bu saldrndan kurumsal-gelindi$inde ise ortalk artrk laqrnrg sanat da nasibini do$alyeterince rslnmlgtr. oiarak aLyordu. Fluxus igte' bciyle bir donemin iiLrrini.i oidu.

Ytiksek imgelem giicrine sahip Ya da vaftiz babasr Maciunas'rnoianlar puslu havaian daha iyi scizleriyle "Eok sayrda devrimci

{altmrgdokuz}

sanat akrmlnr dogur-

muq bir geril la dcinemi-i l |nrn urunu...

k leptomonkool isyont tFluxus et imolo j ik

olarak "fiux" kavramtna

dayanrr. Yani "aktp

giden" e... Bu ba$lam-

da kavramrn estetik

olmaktan Eok etik bir

anlamr banndrrdr$r

sciylenebil ir. Akrma

dahil bir sanatgr ve

sosyoiog olarak Ken

Friedman Eoyle sciyln-

yor: "Akrgkanhk dri-

q0ncesi biiti.in tarih

gahgan ve sanatrn

oziinde "eylem"igciren anlayrgr. ..

Beuys bir performan-

srnda Berlin'deki 1

Mayrs gosterilerine

katrhr, olan biteni

seyreder, gdsteri bit-

ti$inde biitiin mey-

danr krzrl saph bir

siipiirgeyle siipiirtir

ve siipnintiileri biri

kara diSeri san derili

iki asistanrnrn tagidrk-

lari torbaya doldurur.

Sergilenecek olan

"yaprt" yalnrzca bu

s i i p r t i n t i i l e r d e nibarettir. Beuys bura-

da "sanat"l tam

boyunca vardlr. Bu dtigtinceyi,

aynr trmaktan iki kez geEe-

mezsin, diyen Heraklitos ve

Yunan filozoflannda, Zen'de ve

bu yiizyrhn sonuna do[ru

ortdya' Erkan bilim paradig-

malarrnda izleriz".' AkrEkan-

lrk ya da akrgkan olana duyulan

ilgi Fluxus tavrtntn temelini

oluEturur. Buna gore, aktgkan-

irk; miizeiere hapsedilen "yiik-

sek sanat"rn metafizik niteli$ini

aErkEa yadsrr; ki Fluxus'a hakim

oian buriuva sanat aniaytgtntn

reddiyesi fikri de zaten bunun

iizerinde yi.ikselir.

Bahsedilen kavramtn aktmt

nasrl besledil ine dair Cok

Earprcr cirnekler var. Orne$in

Joseph Beuys'un klasik sanat

anlayrqrndaki "konu-malzeme"ve "sanat eylemi-sanat iiriinii"

ik i l iS in i or tadan kaldrrmaya

anlamryla tersyi.iz etmigtir,

ancak ondan daha taliammiil-

stiz, sanat ririiniiniin kazandr$r-ve kolayca bir Eeylere tahvil

edilebil ir- ba$rmsrz varh$r

tiimden yoketmeyi hedefleyen-

ler de vardtr. Nazi

Almanya'srndan kaEarak

ingiltere'ye st$tnan Gustav

Metzger "kendi kendisini yrkan

sanat" anlayrqryla buna iyi bir

cjrnek. olu6turur. Burada

ffi nom june 58liui;g[ BIH'3tli,3;:;"'W i ,#+W nn i l z Po lk ' i n l l s l 01 l0n l , onu ," ,ffii'r ',trrN

SilEgHy,,,o8il8fl'0xfi.-

y l rml y1 l boyunco, te le-v lzyon teknoloJ ls ln in Yenlku l l on rm lo r l n rn ve te le -v lzyonun sonot lo 1119k-i s ln ln k l sk l r t t c l veyen l l l kQ l b l r sozcUs t io ldu, Per formonslor lndo,te lev l zyon se t l e r i n lnSoS I r t rc I d t lzenlemeler in l(o ines ln b l r ce l l o , b l rsutyen, bordoRlor b lE i -minde te lev lzvon) ku l -l o n d i . ; b i r p i r o m l t y i 0 t n iho l i ne se t i r i l r n l s ,okvoryumo ddnuqtf i rulmugte lev i zyonlordon o lusony o p l l 0 r t 0 s 0 r l m l 0 d l ,

"Sonotcr 1or UrL in ler ln ltonrmlandt rmoz1or., 66rencl

co l rsrnolor lndon etk l Ienenie yut<set< sonot l le gtinde-

o lon l0 r de6 lq t l kEe, V0n l l k hoyot rn 0 r0s lndgk l0n10m10r do de9 ig1r . " enEe l le r l y I l f f ign In yo lUnu

0royon sonotQl lo r tn u lus-Kore'de doidu ve 1964' ten i0r0r0s I duziemde bl rsonro New York ' t0 y0g0d1, s0v0s sonros l horeket lS l k t t k 1 0 " v i d e o s 0 n 0 t I n l n o l 0 n - F l . u x u s ' u n y o r u n g e s i n eb U y U k b o b o s t " 0 1 0 r o K s o k t u , F I u x u s , s r k l l k l 0 ,0n1 l1 r , Kor lyer ine , T0kyo s0n0t nesnes ln in ge lenek-Un lvers l tes i , Mun ih . se l t0n i11 l0 r rn l bozen S id-Un ivers i tes i ve Fre lburS de t le reddeden ydnuy le -b i rMUz ik Konservo tuv0r l 'ndo kors r sonot 0 j0 rok deder -b e s t e c l v e m u z i s y e n o l 0 r 0 k t e n o i r l l l r , P a 1 k , s o n

{yetmi$} nisyan3

Metzger tuval yerintnaylon, boyn y.rirr. d.as i t ku l landr$r gaLE-malar yaper. Asittuvaje dokunduSundanaylon erir ve sanateylemi bir ririinedcin i igmeden mis-yonunu tamamiar.Yararrm stireciyleyrkrmrn ig iEe geEt i$ ibu cizel durum, kendi-s ine ve sanat lnaatfedilen iisriin nitelik-ler karErsrndr sa-narglnrn b i r "dz i i r

diieme"si gibidir.3

FluxusEular -yukanda

krsaca ballantrlamaya

Eairgtr$rm- burjuvametafi zik diiEiincenin sanatrakiyansrmaslna -iirriniin kazan-dr$r risttin nitelik- akrcr vede$igken olanlao karEr grkar-ken, bu anlayrgrn di$er kutsal-laEtrncr ycinlendirmelerini dereddederler. Sanarrn disiplinlereaynimrg verili hali ve irer disip-l inin kendi iginde sagladrgrotorite bu anlamda FluxusguiariEin bagka bir saldrn diizlemi

olugturur. Yne Ken Fried-man'dan bir ahntr: "Yiizde 10mrizik, yizde 2) mimarhk,yiizde 12 desen, yiizde 18ayakkabr yaplml, yiizde 30resim ve yiizde 5 kokudanoluqan bir sanat yaprtr diigleyin.Bu nasrl bir Eey olabil ir? Nasrl.gairgrr, goriinriisii nasrldrr?Grini.i-mtiztin en ilging sanatyaprtian bu rtr oyuniann

'

sonuElerrndan orraya E'k-

mrqtrr". "Fluxus artrkresim, heykel, Eiir,miizik adrna konug-muyor; bu akrm tiimsaflat tiirieri ve iislup-lartnr iEeren olaylarlailgileniyor. Temeiinde

"ideolojik bir "klep-tomani" tavn yat;

yani trimel ve srirekiimaizeme olarakdrinyanrn her ozelli$i-ni kullanma hakkrnasahip oldulunuvarsaytyor".t

Bahsedilen kleptoman

tavrr ve disiplinler-arasl nirclik Fluxus'utanrmlanmasr giiE biryere yedegtirir. tselkide bu yrizden bir

sanat akrmrndan ziyade bir"koalisyon"dan bahsetmekdaira mantrkl geliyor. Ya da"bir yagam ve cjl i imbigimi"nden.o

"Gf jnr le l ik n lon, , rnhf ty i is f i ve"demnkrnt i k snnot "60'iar da patlayan pop-art t i imyxracrm nesneler in i g i indel ik

ffiffi;B'O r t o s r n l f t o n k o t o l i k b i ra i len ln tek Qocugu o lo rok ,1 9 2 1 ' d e A l m o n y o ' n l nKre fe ld kent lnde dogdu,G e n E l l 6 l n d e d o g o l b l l i m -le re ve sonoto l l s l duydu;t i b b o y d n e l d i , 1 9 4 0 ' d o0skere 9 i t t1 . ; s0v0s t0b l r E o k k e z o E r r $ e k i l d ey0ro l I0ndr , "Sovoqrn sonun-d s c y i o r c o I n g l l t e r e ' d e k isovo$ mohkurnl0rr komprndok o l d r , 1 9 4 5 ' d e K r e f e l d , edondr l , 1943 ' te uEodr

nisyan3

Krr lrn 'do dr istusunde,S o Q e r l e r o n u i y i l e $ t i r m e krQrn vucuounu yogI0 0vupKeEeye sarmr$10rdr ,Heyke l Ie r inde s rk l t k lo yosve keqey l l (u l lonmos ln l buo loyo boo lor . Sovo$tondOndusunde t lbb l b l r yonobr rokorok , heyke lc l I 1kEol r$nlok i lzere Dt lsseldorfGuze l Scnot lo rA k o d e m l s i ' n e g l r d i ,1952 'dek i mezun iye t ln t rl z leyen y l l lo rdo res l rn veokurno t i zer lnde yo6un los t i ,1 9 5 9 ' d o e v l e n d l , 1 9 6 1 ' d epro fesor luoe 0 t0nd1,1960' lordo Dtisseldorf Eos-do$ sonot rn onem1l b l r

n , le rkez l ho l lne Se l rn l$ t1 ,Beuys , komuso l sos ter l le r iedeb iyo t , muz ik , Sorse ls0n0t i0r, performons vegunoe l lk y0$0 | l l 0 ros lndok is l n r r l o r o o k r $ k 0 n l r kSet l rn l i$ o lon F Iuxus Grubuve Norn June Po ik s ib is o n o t Q l l o r l o t o n l s t r ,0 n l o r i n s o r u s l e r l ,B e u y s ' u n " e y l e m l e r " o d l n Iverd l0 i per fo rmons lor l ves0n0t1n t0plumdo dah0sen lS b i r ro l oynomcs lnol l l q k i n d u q r i n c e l e r l i E i nko to l l zdr o ldu . t r965 'de"0 lu Tovsono Res in t le rN c s r l A n i o t t l t r " o d i n lv e r d i 0 i e y l e m i n d e , b a s r n i >

{yetmigbir}

oiandan alyor ve bu

nesnelerle aLgrlmadrk

bir sanatsal doku

ciriiyordu. Fluxus da

bunu yaptt, ancak

Dada'nrn grlgrnh$rnr

ve sokaklarda dSren.

cilerin polise firlattr$r

taElarrn ener l is in i de

igine alarak ( Orne-

$in d6-collage tek-

ni$inin yaratrclsl

\7olf Vostell 68

ci$renci eylemlerini

gayet baganl bir

"happening" olarak

gcirme e$il i-m i n r l c r l i r l \ H e r e -

ketin aErkga topium-

cu niteli$i onu

srnrf olarak addettiklerisanatErnln sultasrnr yrk-

mak ve sanatr giindelik

olanla harcederek

insanrn ozgtirleEim

potansiyellerini sonuna

kadar kullanmasrnr

sa$lamaktr. Bunun

btyii l t i edresi ise miize-

ier de$il, ortai< pay-

lagrmrnrn bagka b i r

yerde sa[lanamayaca$r-

na inandrkiarl sokak-

lardr. Bu ytizden

Ea$nlan do$rudan

"srradan" insana y6neldi.

Fluxus "sanatEt"lan tr.im

bu erekierine uiagmak

iEin akla hayaie

nihilist Dada'dan aylnyor ve

on0ne koydu$u iredefier geliqen

toplumsal muhalefetle birebir

ortrigiiyorSu - keza hareketin

igindeki Maciunas ve Metzger

gib i marks is t ler rn var l rSr

dtiEiintildiiliinde bu gayet nor-

mal geliyor.

i lk darbe sanarln niteli$ine

vurulmuqtu ve gimdi slra,

insanlann, metadan ba$rmsrz-

laqan yaratlcl srirecin {yani

oynayan insanrn edimi: bkz.

nisyanl !) tadrna varmaslna

gelmigti. Fluxusgular bunu ikili

bi; gekilde yapttiar: Hem

katrirmr cin piana grkaracak per-

formansiarla, irem {e izieyicinin

do$rudan algrstna hitap ederek

onu "yaEam ve oliim iizerine

drigiinmeye" sevkeden "gerilla

saldrnlart"yla. Ti. im bunlan

yaparken , kururnsallaEmrg

sanatr aga$rlamayr da bir an bile

ihmal etmediler.T Dertleri bir

gelmedik ydntemlere baqvur-

dular. Orne$in Daniel Spoeri

ongcirdii$ii sanatln, yukanda

varsaydan niteliklerini kanrtia-

rnak iEin ziyafetler diizeniedi.

Daha sonradan da yemek artrk-

lannr, kullanrlmrg peEeteieri ve

kirli tabaklan toplayarak bun-

lan duvara asrlabilir tablolar

lialine getirdi. Robin Page 1962

yrhnda Londra'da diizenlenen

aykrnlar festivaiinde bir konser

d0zenledi ve bu konserde seyir-

> j oseph beuysh o l v e o l t l n y o p r o k l o6r t t r i , oyoo lno b i r ln ln

" topugu keqe; d i6er ln lndeml r o lon ik1 oyokkob is l y d l v e l k l s o o t g o l e r l d edo lssorok kucog lndo tu t -tuOu-o1 i r tovgono res ln t le r lo n i o t t l , B l r c o k o k t l v l s tg fubun kuru I rJgundc vero ld i r 1967 ' ,de , dunyoQoprndo s i lohs tz lon lnoy l vees i t tm re fo rmunu hedef -leyen A lmon 00renc lP o r t l s i j 1 9 7 0 ' t e , b i r e Y l e rl c i n d o h o f o z l o p o l i t i kg[cU oneren Referandumlo

{yetmigiki}

Dogrudon Demokrosl iEln0rgtj t lenme ve 1972' de,bUtr in lnsanlordoklyorot lc l potonsiye i l vur-gu ioyon ve d i s lp l l n le rdesorus ler in Qoproz-dol Ien-lnes ln l destek leYen 0zsurU lus lo ro ros t Un lve rs l t e ,1979 'do Yeq i I l e rP n r t l q i I n l n h e s v i i z k U f u c Ur r r r r e v Y r s A ' \

Uyes lnden b i r l yd l ,K o r i z m o t i k v c r l r 0 t , h e rtUrden re fo r rn lE in oc i lkon luso l Qogr l lo r l , s l rod r s r s n n o t s o l t n r z t k o t i lv r v r u u , , v r v v r

b i i u n u n y o n i s l r o 1 $ 1 n lkoybetmes lne de yo l oQt l ,0 k u l o k o y d l n , o r o d o Q o l I $ -

rnok is teyen herkese cEtko l rnos l konusundok l i s ro r ts o n u c u n d o o k u l d o n 0 t 1 l d r ,l - l o y o t r n r n s o n y 1 l l o r 1 n l ,d u z i n e l e r c e s e r g l y ekot r lo rck ve yopt lg l o rg0-n l z n c v n n l n n l n i nr I f 4 u u , v r I r v I

d o l o q o r c k , . h e y e c o n l t b i rkosuqturn loy lo seEi rd l ,1 9 8 6 ' d o D U s s e l d o r f ' t oo ldu , 0 lumunden bu yonoo g r e n c i l e r i o n u n d e 6 l q i mkomponyoslnt st l rdt i rUYor;soru$ le r i ve Eo l ls lno lo r lc a n l r b i r t o r t l $ m o y io te$ lemeye devom ed iyor ,

nisyan3

ci ler le beraber Lon-d ra 'n rn en l r k cad -deler inden b i r inde par-

Ealadr. "Meseller" adrnr

verdi$i i iE boyuclu gehE-

malannrn birinde dedaha sonra bu gitann

parEaiannr kullandl.

Tiim buniarln yanr slra

salt seyirciyi goke etme-

ye ve onda eleqtirel bir

duyarllSr geliEtirmeyiamaElayan etkinliklerdede bulunduiar. Volf

Vosteil bunun iEin bile-

rek kcitti ayarlanmrg

teievizyon ekranianyla

izleyiciyi tedirgin eden

sunumlara yoneld i .

T&*#,,,du. FluxusEular so-mut bir politik tavrrve altyapryla berabersava$ sonrasl uyus-

mug Barr topium-lannr dev bir oyuna- ^ ; i , . , , , ^ . 1 ^ . A ,

Hn loc f l l r s t , ,n t om homh f l s lve o l f r yohontov$nnrFluxus'u ydnlendiren

saiklere bakrldrSrnda

devrimci olan / ol-

mayan sanat 2.y-

nmlnrn drgrnda bag-

ka ara yrizeyler de

kegfedilecektir. Bu

ba$lamda dal.ra son-

Fluxus'un en cinemli isim-

ierinden ve "video-art"rn babasr

sayilan Nam June Paik sadece

bir kemanrn pargallanmastndan

ibaret "yok senfoni"ler yazdr.

Vyoionselci Charlotte Mor-g:rn'la gerEekleEtirdi$i bir per-

formansta cini. indeki piyanoyu

tairrip etmeye u$raqrrken,

grplak gci$iislerini birer tele-

vizyon ahcrsrnrn ortttilti bir

bagka mrizisyen de onlara eqlik

ediyordu.

Bunlar orta srnrf kon-

formizmine duyulan tepkiyle

beraber elit, ancak samimiyet-

lerinden asia kuEku duyul-

mayan eylemierdi. Y,aratma

sijrrecinde rastiantrya verilen

cjnem ve daha da cinemlisi grin-

delik olanla olmayan arasrndaki

aynmlan silmedeki bagarrsr bir

Fluxus eyleminin nerede ve

nasrl insanrn kargrsrna Erkabile-ce$ini agrkEa belirsizlegtiriyor-

ra postmodern paradigmacla

cinemli yer tutacak bazr

kavramlann -Deleuze ve

Guattari'nin "arzu makineleri",

topiumun bi.itiin katmaniannr

saracak bir "genlik ateEi", yerel-

l i$e dayanan bir doSrudan

demokrasi kavramlen g ib i -

koklerini Fluxus'u irdelerken

goz oniinde tutmak gerekir.

Bahsetti$im "ara yiizey" asLnda

modernden postmoderne geEig

srirecini yasayan Batrh toplum-

tlil(/

ffi.s!!1912 'de Los Ange les ' t e doodu ,KokIL i dediq ik l ik ten yonodU$r ince le r i ve yop l t l o r r y l o20; Yr izyr l mLiz ls in i der indene tk i l ed l , K tbs i k mr l z lK e01 t im1gr i ren Ccge, 1930' lordo donemi-n ln onde se len yen l l i kE l ,bestec l ler lnden ArnoldSchoenberg, Henry Cowel l veEdso rd Vo rese l l e Eo l tS t I ,1937 'de Seo t t l e ' o g ide rek vu r -mo t i qo lo r l o r t op lu ludu vedons 1Q1n mt lz ik denemeler iyop t i . Yen l ses e fek t l e r io lugturmok 1g1n konserden once

nisyan3

t p l l p r l i i z p r i n p . p s i t l i C i S i m -l e r y e r l e $ t l r i l e n " h o z r r l o n m l $plyono" bu dc inemin bulusudur,Bo t r mr ] z l 6 l n ln ve b l r eyse lon lo t lmrn s ln r r l o r r d r s rnoErkmok omocry io, mLiz ls indeteyp ve p lok koy r t l o r l y l orodyodon yoror londl , Bu donemboyunco dogu fe lsefe ler iy le,oze l l l k l e Zen Bud l zm i l el l s l l end l , AmoE l r o lmoyonodege r ve rmey i Zen 'den os rend l ,l i ]Uz1sl o luqturon butr ]n etk ln-11k1e11n tek b i r doso lst i rec in porEosr o ldudu sonucu-no vo rd l , D ln ley l c i y lbes tec ln ln seq t i s i ses le r l eyet inmeyip bulunduklor l or tom-dokl br l t r in sesier i o lgr lomoyay()n]endl rd l , Bu cmoclo, mUzl-

0 inde be i l r i en rne rn i s l l k i l kes l -n 1 s e i i s t i r d l ,Ros t l on t r so l l r d r sod l cmok ,bcjy lece yorumcunun k ig lse lbeden i s l n ln o royo g l rmes in l6nlemek iEin, yorumcu soylsrn lve Eo l s r tU r l e r l n i dncedenbel i r iememeyl , uyulmosl zorun-1u noto yozimrndon koErnmoyl ,sesler in ve b6lL im1er in uzun-ludunu soptomomoyr 'denedi ,HPSCHD (1969), senls o lEt i l t ig e g i t l l o l o y l o r r n s e l i $ i s u z e l -l io in cLimbUgU olorok, sohne-1end101 b1 r do ruk nok tos ln rno rnes ld i r , 1992 'de New York ' t oolen Coge 1croc1, konugmoclve yozo r k lm l i 0 l y l e senEmtiz lsyenler L izer lnde der in b l re tK I yo ro t t l ,

{yetmiEiig}

iann bir aynasr gibide gciriilebilir.lJ/olf Vostell televiz-yon, video, otomobilgibi t i iketim rop-

lumunun simgelerini" pe r fo rmans la r rnd aanlam bozucu bircarzda kuilanrrken,

Ea$dag gaman JosephBeuys da "oli.i Bir

Yaban Tavganrna

Resimler Nasrl AErk-

lanrr?"t adh iinli igcisteriminden sonragoyle diyordu: "Oiiibir hayvan bile

inatgrhk kertesinde

akla ba$L insanlar-dan Eok daha fazla

da grup yapryorduancak ezilen srnrflardanumudu kesip "devrimi"kiilttirel sahadan baglat-mayr dtiEiinen tiim iyi

,/,nlyetlr{rkrmlafln sonune olmugsa Fluxus'unbaErnzi gelen de o gibi

gcizi.ikmektedir.

Adrnr gimdi hatrriaya-

madr$rm bir sosyal bil-

imci ". '68 kuga$r Avru-

pa'da gerEekten de biryol agtr" diyor ve ardrn-dan istihzayia ekliyordu

"Gi.iniimtiz toplumuna

giden yolu...". Fluxus da

kendinden sohra gelen

koktenci akrmiara-mini-

mal sanat, kavramsal

sezgi gtictine sahiptir. Diig-

lemek, esinlenmek, sezinlemek

ve cjzlemek. Bunlann hepsi de

insanlann, kavrayrga bagka

diizeylerin de katkrda bulun-

dulunu anlamalannr sa$lar".

Holocaust ve. atom bombasrnr

yaratan modern insaira kargr

ri lt i bir yaban tavganr.., Bu

kryasiama; temelleri '68'de

dinamitlenecek Batr topium-

lannrn durumunu -hangi agr-

dan bakarsanrz bakrn- gok iyi

aErkhyor.

Konu gciyle kapatrlabil ir:

Fluxus giiniimiizde de vardtr ve

Ea$daE sanat iEindeki ozgiin

yerini korumaktadrr. Ancak

ti im heyecanll ataklannt ve

onerdi$i <izgtirliikEii diiEiince

bigimine ralmen o da artrk

"piyasanrn bir pargasrdrr" "

GeEti$imiz aylarda istanbul'da

bir Fluxus etkinlili diizenlendi

ve etkinlik kapsa4rndaki

sciyleqilerden birinde geng bir

izleyici sergiyi iqaret ederek

Eciyle sordu: "iyi giizel ama

bunlar burada niye sergileni-

yor?" . Soru bagka b i r sanat

erkinli$i iEin aErkga sagmagcizrikebilir, ancak Fluxus igin

durum' pek de 6yle de$ildir.

Ozeli ikle de Beuys'un bazr

"eser"lerinin'artrk milyonlarca

marka aitcr buldu$u diigii-

ni.lliirse... Fluxus insanlara bir

diigrince bigimi cinermigtir - ve

68'de bunu Eok fazla insan ya

sanat - yol agtr ve kurumsai-

lagmrg sanrtrn dayandr$r kok-

ieri sarstr. Ancak savundu$u 6z

artrk eski mecrasrnda akmryor.

K o y *n-a--k-l-o--r-Halil Turban.lz : "SanattaDeurimci Tufan" CnnhnriyetDergi, Sayr 461-Fhtxus: Sanat Diitzyamtz, Sayt59, is tanbul ,1995-Fhtxus Katalo{u / BorusanSanat Galerisi Yayznt-Worlcl Art Annual, 1970-The History of Modern Art, Peter

Kaufmanni n t e r n e t t e f l t t x t t s-;www.fluxns.org-www.panix. com/- fl uxus-www. artincontext. com-www. nutscage. com/fl uxus

1. George Maciunasin 196l'de New Yorkla.AJG Gileri 'de bir dizi konGrans iEin bastrrdrlr bro5iirden...

2. "Ubi Fluxus ibi urorus" sergisi katalo$u, s.328. 44. Venedik Bienali

3 .Ayr rxker rd in iyokedenbures i rn |e r ,Merzger ' insosya l i s tyc i r r i idegc iz l l tndebu lunduruIraketnreyen ;i ir" lere de benzetilebil ir.4. Orne!in Beuys'ur eserlerinde kullandrsr ya!, bal ve keEenin zaman iginde ufradr!r dolal def,igirn bu anlaurda "olnrast gerekeo" olarak sunulnu;tur.

5 . a .g .y . g i r ig yazrs r .6. Maciunas.

duyuyoruz" yazrh bildiri ler da!rtnrgtr.8 . . .o l i iB i rYabanTav5annaRes i r l r Ie rNasr lAgrk lanr r? , . :Bug i is te r i r ldeBeuysbeden i te l , tahra ,ya !vekege i Ie< i r t i i l n r i i9b i rha lded i r .nretalik rrkrrtrlar grkartarak dolaqrrken, bir yrndan da kucalrndrki i i l i i yaban tavganrna seyircilerin zorlukla duyabileceSi bir sesie bir leyler anldtrr.

Anlartr$rnrn duyuhnayan krsurlarrnt i izell ikle seyircinin kendisinin kurgularlasl istemektedir.

{yetmiEdiirt} nisvan3

- - - - - - - - : - - - - - - - - - - - - ipeter frank

Eeviri: gokhan aksay

di$er sanar drEr goriigleri temelallan hicivle pekigtiri lmig mini-mal is t ve genel l ik le samimiifade tarzlandrr.

Fluxus'la ba$lantrsr olan eniinlii kiEi Yoko Ono'dur.Fluxus'un orraya grkrgrndan buyana, birEok sanargl kendisinibu hareketle baSlantrlandrrdr.Hareketin en aktif donemi oian

'60'L yrllarda, biitiin diinyadansanatErlar, kendil i$indenyaratrlan ama titizlikle korunan

bir Fluxus a$tnda uyumiEerisinde EalEtrlar^ O zaman-dan beri, Fluxus, daha Eok birhareker olarak deSil, estetikpratikleri geligtiren birduyarllk, radikal coplumsaltutumiann bir kaynagma tarzroiarak stiregeldi. Onceleri

oniara oyunbazlann ulus-lararasr bir a$r gibi bakrldr.

Ama, Fluxus'un oyuncu

sanatgrlannrn, estetik algrnrnyanr srra siyasal ve ropiumsalalgryr da deliEtirmenin yolunuarayirn vizyon sahibi radi-kallerin bir aSrnr oluqturduklan

ve ciyle kaldrklan muhakkakcrr.

Fluxus adt 1952'de bu hareketigindeki belli bagh oyuncular-

dan birisi olan GeorgeMaciunas tarafindan ortaya

atrldr. Srkhkla yanlg anlaErlan

ve yanirg'yorumianan bu sanatakrmr birEok Ea$daE sanatgryletkiledi. Belki de Fluxus'un eniyi tanrmr Dick Higgins'in Eubasma kalp ifadesidir:

"Fluxus tarihte bir an ya c{a bir

sanat akrmr de$ildir. Fluxus bir

fluxus hareketi.;-Iuxus hareketil-< 1960'larda New York'ta

,f- ortaya grktr. Dahasonra Avri:pa'da ve nihayet

Japonya'da krjk saldr. UEkltada varl$rnr siirdtire-

, bilniq olan yeni bir estetikyarati. Bu 'esretik krsrnen

Dada, Bauhaus ve Zen'iiEeren indirgerneci biranlatrrnsalcrll$1. kotarmrEtlr;biitun rledyanln ve sanatsaldisiplinlerin, birleErirme vekaynaEtrrrna igin uygunoldu$unu varsayar. FluxusgeEti$imiz 40 yil boyuncaavangard geligmelerinhabercisi oldu.

Fluxus nesnelerini ve perfor-

manslannr karakterize eden geybilimsel, felsefi, sosyolojik ya da

nisyan3 {yetmigbeg}

Seyleri yaplg

tarzr, birgelenek, b i r

hayat ve oliim

tatztdff".

Fluxus. sanat-r r r r i

cr Iar l s lKI lK la,geyleri norffial

ba$lamlarrnrn

drgrna Erkarma-nln ve onlafl

yeni tarzlaj-d?.

di.izenlemenin

yolunu a.raya,n

"happening"ler,

"olaylar" ve

"aktiviteler"de yer aldrlar. Ken

Fried-man'a ait olan bir cirnek :

"Bir balyoz, bir yumurta ve

kiigtik bif teyp cihazryla

sahnede yririi. Yumurtayt sah-

nenin bir tarafina, teybi ise

kargr rarafa yerlegtir. Teybi

Eairgtrrarak playback'e bas.

Yumurtaya do$ru yi.irii.

Balyozu al. Ytikse$e kaldr.'30

saniye bekle ve yumurtayl

pargala. dylece kal ve bekle. 15

saniye sonra, teypten bir

tavu$un giiriiltiisii gelir".

Ben Vautier,

George Brecht,

Robert \7atts,

John Cage,

Allison Know-

les, LaMonteYoung, Yoko

Ono (daha son-

ra John Len-

non'r da getir-

di), AYO, Ben

Patterson, Joe

Jones, JosephBeuys, Nam

June Paik,

Geoff Hen-

dricks, Larry Miller ve KenFriedman baElangrgta bulrareketin igerisinde yer allanisimlerdir.

Di$erlerini kendi kendinizegrkarmak zorundastntz.

tllEt s -ee v.'pii.p ar 'e!t:til".4Ltr'rq - !

Pre IU t :Goster lden 6nce,i z l ey i c i ko l t uk -i o r l n ln o tu ru lo -cok boiurl lu0 rk0 l l sqbog lon t r ,(To r ih b i l i nm iY-0 r )Erkek yo do. kodtnFluxus kohromont :| letrodo royloroi qen i r ve .bov lecet ren du rdu ru lu r ,(To r i h b i l i nm iY -0 r )Codde iE in Zen:Ye t igk in b i r i ,goz le r i y0 r lkopo l t o lo rok vemed it0sy0npozisyonundo b i rbebek oroboslndooturmoktodl r ,

Arobo boqko, b i rye t i qk in Yo dob i r gok Eocukto ro f rndon b l ro l rgve r iqmerkezinde y0 d0sok in b l ro l I gve r iqmerkez lndesLi r r i lmektedi r ,(To r lh b l l i nm lv -0 r )SUrl iklenen ToktmrBUy0k yo do kuEukoyuncok bebekler ,Q lp lok yo do g i v -C i r i tm iq oyuncokbebekle r ,k r r t lm tq , kon i ty0 d0 yenl oyun-cok bebekler ,serQek erkek vede kodtn, rn t iz iko l e t l e r i vb , b i r

1p1e coddelerde,merdivenlerde vekot lordo s i . l r l ik -I en i r , (To r i h b i l -lnmiyor)Atom BombosLKurboni : Unl formogiyrn i$, gozrnoskel i ik l odombir sedyede "otombombos Iku rbon t "n i -Yucudunun yo r l s lfeno io lde yoro l -Ionmrg ve deformeolrnug b i rgor|.]nume sohip/d l0e r yo r t s t i se"seks fes t i vo l i "k r I t 0 t nobrl rundu rU lmtlg b i rkod tn r - t og t r ,(To r i h b i l i nm l -y0r)

\li.;

E)zi;

i . l i , ! i : . i i t. ..p,!,!.t ,, i : t i t,.+et..ioci"i * t p!: l i : 'r. i .t! ' : i .,,tHnr+,it lt uvi!ei! {rr '"/ r i- +ilr.

Fl(iMu?F A lir.ellt.l.'l!r'i;i,/,/{Jlt'r' F.lr}rt'

AND f l ! :F - A i r : r ' . .

l t A E . l z i l r : t 4 t ' t , a ' : i ; . . , r i - . ? ! t ' " n [ +r v i / u . A I i i ' e E A ! . ! : j t r ! . i l

I-6- ^,;r;!;;;,t r;, r.;e ;iiii..ia, 1;',r; -,,,

, . . r 1 ' i : r / , 1 , : , t i : : . ; r : t , i t " t " i e : : , . . r i t ; . '

{yetmigaltr} nisyan3

ahmet m. o$ritE\IEI B.dgdM Avt'y.t.troE'rlaN eglrrrr_.EiNeter K6Y-

s\F

l,s'3

P

:6

,l

'/(e kodor igler lcr.s. t bir trliedidir Edgor AIlon poe,nttn y0s0m ! Inun(jJUni, bogonstzttdt ytjztjnden t)rktjttjctjttjs| ortms korkinc- b'ii SbnoiVjaKudugun belgelerin ttintintin bende uyondtrdtdt ortok k-ont, Aneriko BirlegikDevletlerj'nin Ple igii oen^ig bir hopjshon-eden bogko olV giit, bjnootgt y,o-Iundaydt, Bono sorofsontz Poe, hovogoztylo oydtnl'otttms bi o7iUk-b1rbor-I1klo dedil, doho teniz kokon bir dtinyodo iefes otobilhek iVlh- yir-oinjon

vorl t.dtntn otegl i gt.rotntglon iginde orgtnt tlordu noii{ninesi'ni', 'B;

sevjn-sIZ ?evrentn etKisinden kurtul0bilnek.igin or)stgldfoi stirekli gobo, onun

bi r goi r ve hotto bj r oyyo€ oloTok ig dtinyostnt, ruhso'l ylptsrnlbel i rl eyen tek etkendi,, , , ',

Charles Baudeloire

T ondral Sir Horace abartrlan esrarh atmosferle ba$larrnr koparramadl$rnr

I Whlpole'un 1765'r.e gekil lenir. 19. yy.n baqlannda ort^y.L koyan ve bu nedenle

I-lyazd$t Otranto $atosu ingiltere ve Amerika'da iyice yargilayrcr bir anlatrma sahipgotik korku edebiyatrnrn tutuian gotik edebiyar bolca bir akrmdrr. Mekanlardan,baglangrcr sayrLr. iElerinde Dr. okhyucu bulmasrna ra$men dini/dini olmayan, inanElardan,Frankestein'rn yaratlctsl Marry Eo$unlukla tam bir edebi etkin- di$er diinyalardan kaynaklananSlrelley'in de oldu$u bir dizi li$e erigememiE, arisrokrat ingiliz Gori$i ve protestanlk-Eo$unlulu kadrn yazar yazarlar tarafrndan arisrokrar ran . beslenen AmerikanrValpole'un baElattr$r aktmt bir okuyucu kit iesine; hisset- Goti$i 'nin karErsrpa Edgar1900'lerin bagrndaki mekten dehgetle korktuklan Allan Poe do$al olanrn korku-H.P.Lovecraft'a kadar takip duygulanndan rahatlarrcr bir ruculu$uyla dikilir. $iir yazarakeder. Gotik edebiyatta korku, zevk almalan igin yazrimrg, edebiyata ilk adrmlagnr aran,aktmtn adtnt da aldrlr yetkin kurgu anlayrErndan Eo$u daha iki yagrnda ikisini demimariyle, kulelerle, dehlizler- kez yoksun, sak kcitiiyii finalde yitirdi$i hastahkl bir anneninle, metafizik olaylarla ve cezalandrrarak klasisizmle ve alkolik bir babanrn o$lu olan

nisyan3 {yetmigyedi}

cesetleri, Paris' in kurmaca

Morg Sokalr'nda bir evde,

tatnamryla da$rtrlmrg bir odada

bulunur. iEeriden kitlenmig bir

kaprnrn cjniine kadar gelebilmig

tanrli lartn igeriden gelen

ispanyolca mt, Rusga ml,

italyrnca mr, yoksa hiE duY-

madrklan baEka bir dilde mi

konuguldufunu anlayamadtk-

lan iki 'kigiarasrnda geEen diya-

logu aktaran bir g^zerc

haberiyle baglar hikaYe.

Diinyanrn ilk hayal iiriinf

dedektifi E. Auguste

.: Dupin so$ukkanlLkla' meselevi saf analit ik

b i r mantrk

yiiriittigiiyle gozer ve

kat i l in hayvanat

bahgesinden kaEmrg, bir orangutan oldulu

ortaya Erkar (karil in

ancak finalde kim

oldu$u anlaErlan

i no., sanatEr kigil i$i ve ozerk ve jrabancr mikro-

i materyelleri higbir gekilde diinyalar i ireterek, teknolojik

I srnrflandrrmayl!r, edebiyarrn i ierlemeninEeliqkilerinegcister-.

i yor*rloyr.t deSil ifade edici di$i tepkiyle gtotesk dykii-

i olr.rgon., savunusu, analit ik lerinde bil imsel malzemeleri

i ,;yt ti anlaytgt, yalnrzL$r, kabus- karikatiirize edip kullanarak,

i lnr, ,r" cinem verdili higbir geyi . seriiven ve gezi fomanl tiirlerini

i elde edemeyiqiyle (elde ettik- spekiilatif ayrntrlarla birleEti-

i lerini de liaybedigi, cizeliikle rerek yakrnlagrr. Bana gcire BK

i kadrnlarO kendini irer zaman

der in buhranlnnn or tastndt n

,i;:uiru;r1tFR1 bunlarla harmcnlanan X

,affi*n

\ derin duygula'mn, ft\,,.*..' -Jtr-/ +

\;:jill "'J;ff,I:' *W, tort,, , edebiy,rtrna

ffig\veni .

b: t Oout- , \* ,r\kazandrrdr v'

,\iu"o-ura. Eo; I N

*l**:Kui,'u ile SarkaE (Pit and \ ; '. ' '; *''

"VA'V/".' ' CIV

tlre \ Pandell ium) adh ' \ ' '

, =4

/ciykii\si inde bir engizisYon \ 4 Z

lriicre\sinde hapsedilm[, panik \:<+:z

icinde\ kendisine yaPrlacaklan

bekley\n bir adamr anlatrr Poe' Poe'nun yarattr$r ozerk

Zrfiri \ karanhkta baglayan diinyalar gergevesinde oluEmaya

hikaye, \ dnhn sonra aydrn- bagiayan bil imkurgu aksi-

lnnacok \ hti.r.d. tavandan yomlan tizerinde, ardrllan

salanan pe ucu keskin bir \7ells, Vernes gtbi yazarlarla

sarkactn yq^nng ynt'ng sabitlen- beraber iglerlik kazanmaya

mig adamrAprztn [stiine inmeye baElamrgtrr'

baglayrgryla\ devam eder.

Mekanr ue \ sarkacr sonralart Aynr Poe, 184 1 nisantnda

Kafka'nrn da\ullandr$r gekilde Graham's Magazi'rre'de yayln-

ince ince, rdrekani$e dayaL lanan Morg Sokalrnda Cinayet

kara-avrtnttlarl\r betimler Poe (Murders in tire Rue Morgue)

ve bilimkursuy\ akraba sayrla- adl eseriyle de polisiye tiiriinii

cak bir,;yk..iorr"\ 'o koyar. Ama baElatrr' insan drgr bir giigle feci

poe BK'ya asrl c,rlarak kapah, qekilde katledilmig iki kadrnrn

hikayelere

olmayan

aLgrk

fransrziar

fransrzcaya. . I . . . .

oyKuyu

"L'Orange-Otang" adryla

gevireceklerdir). Dupin 1842' de

yayrnlacak Marie Roget' in

Esrarr ve 1841'te yayrnianan

Qalnmrg Mektup oykiilerinin

de kairramant olacak, bciYlece

Poe gizli kalmrq seri-dedektif-

ciyktlerinin de iik orneklerini

verecektir. HoS CinaYet

kitabrnda. Mandel Ernest' in

aktardr$r ilk dtjnem PolisiYeromaniartna dair yedi agamal

Eabion Morg Sokalinda'

Cinayet'le baglamrgtrr. Yazar ve

okuyucunun beraberce

geliEtirdi$i bu'gablon goyledir:

P roblem, ilk Eciziim, dii$iim,

kangrklk dcinemi, ilk Panltr,

Eciziim ve aErklama.

nisyanS{yetmigsekiz}

OtOudunOe orkosrndoZ0'den foz lo oykU,tomomlonmoml$ bi rromon ve g i i r le rb t rokon poe,nun

turkqede yoyrmlononk i top ior l ne yozrk k i

pek foz lo des i l ,TUrk iye 'de Lot in

olfobesine gecmeden'gunumuze, edebiyotders i Ier indek i poe

Eev i r i le r i b i r yonoTUrk iye 'de bosr lmrs

Poe,nun k i top lor igun lor :

-lulorg SokoilndoCinoyet (Memet Fuot,

Vor l rk yoyrn lor r )-AIiln Bricek 0,lehnet

Akter, VorlikYoyrn lor r )

-0Iodondtst (iyktiler(Memet Firot-Tomris

Uyor, Adom Yoyrnlorr)-Ktzt I 0Itintin Lloskesi

(Tomris Uyor, NisonYoyrn lor r )

-Segne dyktiler(Mehmet Hor'moncl,

Eps i lon Yoyrn lor r )-Arthur fiordon pyn,inlyktisti, (Hoson Fehmi

Nemli) AvroE.. Yq.yrnlorr

-0Itincil 0yk0|er,(Homide Koyukon,

Kobolcr )

nisyan3 {yetmigdokuz}

- - - - - - - - - - { -

Poe'nun dedekrif i Dupin

Eciziime yaklagrrken aynr ConanDoyle'un Holmes'inin olanlanaktaran yakrn arkadaEr Dr.S7atson'u gaglrrl$r gibi, isminib i lmediSimiz anlat rcryr

Eciziimtin asLnda ne kadar basitbir yerde gizli oldu$unugcistererek qaglrtrr. Doyle,Foe'nun baEiattrlr tt jr i igeligtirirken, cjnciiliiniintekniklerini kullanmaklaberaber, muhtemeien okuyu-cuyu da krEkrrtmak igin kendi-ni Poe'dan iistiin gdrdii$iinedair la{lar sciyletir Flolmes'a.Kanrmca Poe'nun polisiyelerine kadar melodramdan birgeEiE reEkil etse de Dupin'inkeskin zekasrnrn Holmes'danaEa$r kalrr yeri yoktur.

'Iamamryla yenilikEi olmasa da

Poe, romanrizme meylederkenbir yandan da <iyktilerinin tra-jik tablolar giziEi, sevdiSi kadrn-lann hepsine taparcasrna rutu-lugu ve bunu irikayeldrindekikadrnlara aksettiriEi, dtiEiinseive estetik kaynaklan birarayagetirigi, ona zindan olanAmerika'da EocukiuSunun birkrsmrnr geEirdi$i ingiltere'yisrk srk hayal ediqi ve bazr ciykii-lerini Avrupa'nrn EeEitli mekan-lannda kurgulayrEryla Eski veYeni Diinya'yr birleEtiren birdncii olmugtur.

Korku, bilimkurgu, polisiye vehatta daira da i leri giderekmodern poptiler edebiyatrnbaglatrcrsr diyebilece!imizPoe'nun biyografisi ne yazrk kidaha ilk satrrlanndan en sona,her ciimleye, her kelimeve,

noktalama igaretlerine dek acrve hrisranla orriltidiir. Dahaya$ama gdziinii r.gar .aemazbaglayan 6ltimler, yaslar, eldeedemeyigler, kargrhksrz kaianaEklar, hastahklar, alkol veuyugturucuyla birieEinceyasamrnu bir loser, bir turuna-mayan geklinde srirmrigtiir.Entelektiiel ve edebi kaygrlarlakendini siirekli yazdrklannaadamak istemiq ama bir soap-opera'ya dciniiEen galkantrLyaSanrlsr, parasal srkrntrlariabeslenip onu siirekli dibe,alkole ve afyondan riretilen opi-um'a itrnigtir. En dipte Foe,miic4dele etti$i karabasanlarrve clhirn korkusundan kay-naklanan sannlan yarattr$rkahramanlara yiiklemiEtir.Zaman z^man grotesk oykii-lerinde dalga gegse de

.neredeyse sevdi$i herkesi (vetiim tr<adrnlan) elinden alan<iliim Poe'nun en bi.ivtilckarabasanrdrr.

Karakedi (The Black Cat) rieGeveze Ytirek (The Tell-ThleHeart) ciykiilerinde Poe kansrnlcildi.iren kahramanrn kendia$zrndan, cesetleri duvarlann,ddgemelerin arkasrna gizleyig-Xerinden bahseder.$agrnlmamahdrr ki iEki, uyuE-turucu ve kumar ytiziinden (kikumar da Poe'yu dibe Eekenetkenlerden biridir) Eizofren-legip kanlannr dldiirenadamlar, finalde vicdanlannrnsesine (birinde kansryla birlikteiizerine duvar cirdii$ti birkedinin Erglgr, digerinde dciqe:rnenin altrndan gelen kalpatrgian) yenik diiEiip polise tes-Iim olurlar. Qocuk yagtaki Eok

Vicdan Borcu, Ken Parker-Alaska Sayr 1, Tay Yaylnlatr

" &ct& 1r'Ni't| *fuHca,ra5N agdt Dil--#E(EN fuJ\ARLNE4 @JPJK CIETEd6Is€:,t',Pi oixLaotu n

paradlr. Poe ciykiilerine dek

kendi yayrmladrsr giir lerinin

gormediSi i lgiYi, gazerc ve

dergilerde yayrmlanan dYki.i'

leriyle gor.meye baglayrncn Eiir

yazarh$rnda yakalaYamadr$r

siireklili$i oykii Yazarh$rndagosterir.

Euraka adL giir inde, Isaac

Newton'un matematiksel ve

planh evreninden esinlenerek,

insan ruhunun estetik birli$ini

ve dengesin i , sonradan

Amerika'nrn endiistriYei Yak-iagrmh sanat orta,tttnda gizgi

fi lmlere bile malzeme olacak

The Raven (Kuzgun) adlt'uzun-

ca giir inde dehgetin Eoziim-trenebilen do$alhsrnr ve korku-

oun somutlu$unu, karlstntn.ardrndan yazdt$t Annabel. Lee

giirinde duydu$u Yasr ve iEinde-

ki Eatrgmalarl anlattrken Poe,

Helen giirinde giizelli$e duY-

du$u btiyiik agkr Antik Yunan

tannqasl Heiena'da somutiar.

$iir "gi. izell i$in ritmik

yaratrstdtr" dese de giir tarzrnda

verdiSi eserierin en iyi cirnekleri

yine de karabasanlannt anlat-

trklartdrr.

tr849'daki oli imiinden sonra,

bagta biitiin oykiilerini {ransn-

caya' geviren Ciraries

Baudelaire, onu cincii bilimkur."

gudan yana bir m ceta- Y^z rr

olarak gciren iules Vernes,

20.yy.rn baqrnda Gotik

Edebiyatr zirveye tagrYacak oian

H.P Lovecraft gibi tinlii

yazarlartn Foe'ya gosterdikleri

ei.remmiyet onu saygln bir Yazarhaline getirecektir.

Eaudelaire "diig gibi derin ve

panltrh, kristal kadar esrarlt ve

kusursuz" diye tanrmlar Poe'Yu'

Foe'nun eserleri ve YaEamihakkrhda giiniimrize kadar

yaprlmrq en iyi araqurmalardan

birini yapan Baudelaire, onun

acr dolu yasamr iEin gevirdi$i

OIa$aniistiiA i . . r l .(JyKurer ln

(Histories Extraordinaries)

onscjziinde gciyle demektedir :

"Poe'nun kiqileri, daha do$rusu,

Poe'nun Eizdi$i tiPler, tr<tvrak

yetenekleri, gevgek sinirleri,

zorlukta tehditler savuran ategli

ve dayanrkL iradesi, o baktrkEa

hacimleri bi.iyiiyen egyalara bir

krirE sertl i$indeki bakrglannr

dikigiyle Poe'dan bagkasr

de$ildir. Onun kadrnlart da, rglk

sagan ve nrastahkh, giiliinE

illetlerle olitm doge$ine diigen,

rnusikiyi andtran bir sesle

konuqan o kadrnlar, Poe'nun ta

kendisidider".

sevdi$i veremli kansr Virginia'yr

aldatrr$r/aldatmaya Eairgtr$r,ona igkinin ve uyugturucunun

etkisiyle koti i davrandt$r,

kumar tutkusundan da kaY-

rgaklanan parasrzitk Yiizi.indenrefah iginde mudu bir haYat

yagatamadr$r igin duYduSu

derin rzdrrap oykiilerine Yan-

slmlstlr.

Kendisi giizellik en iYi Eiirle,korku, tutku, qel.rvet en iYi krsa

oykiiyle ifade edilebilir tezini

saf/unsa da, onun Lord

Byron'dan, Milton'dan etkile-

nen ilk dcinem giirlerinde de.

korkunun, Seytani diigiin-

celerin, aclnln ve karabasanlann

etkilerini g6rmek miimkiindiir.

Ancak giir lerindeki kabuslar

bagkaca sorunlara, baqkaca

c{uygulara aittir. ilk u$raEr olan

giirden oykii Yazarh$rnaycinelmesinin baEilca nedeni

{seksen} nisyanS

- - - - - - - - - - r+ -

Poe'dan cjnceki Gotik korkuyla,

Poe'nun analitik tarzrnr har-

maniayrp belki de'Poe'dan daha

da dehgetengiz oykiiler ortaya

koyan, Poe'dan sonraAmerikan fantastik edebiy-

arlnrn en cinemli temsilcisi

sayrlan Lovecraft da Poe'nun

yagamr ve edebi kigiligi hakkrn-

daki bit baqka kaynaktrr.

Onciili.i hakkrnda " Poe'nun

karabasanlan. ondan cinceki-

lerde hiE buiunmayan bir

inceli$e sahiptir ve edebiyat,

boylece daha cince eriEmedi$i,

yeni bir gergeklik yi.izeyi

kazanrr." diye bahseder H.P

Lovecraft.Bu yazryr hazrrlarken en cjnem-

li bagvuru kayna$rm olan, uize-

rine yaprr$r incelemelerle

korku tiiriiniin Tiirkiye'deki en

yetkin isimlerinden biri olan

Giovanni Scognamillo'ya gcire

Edgar Allan Poe'nun, kairra-

manlnrn direkt olarak kendi

ismini Ea$nEtrrdr$r; hayatt

boyunca yazdtll tek romant

olan Arthur Gordon Pym'in

Oykiisii'ntn (The Narrarive of

Artl.rur Gordon. Pym)(Pym-Poe) bicmemiE finalini

tamamlayan yazadardan biri

de Jrles Ve rnes'dir.

Scagnamillo'nun "Kendiciykiisiinii anlatan Poe,. sonunu

bilmedi$i iEin t4mamlayamr-

yor." dedi[i ciyktiniin sonunu

kendine has popiiler bilimkur-

gucu tarzlyla yazao Vernes,

Poe'nun oliim dciEe$inde kur-

tanlmasrnr istedi$i Pym'i kur-

tanyor kurtarmastn,a ama

Poe'nun devamcrsr olamryor.

Lumierre kardeElerin sinemayt

icadrndan giiniimiize dek

nisyanS

Poe'nirn hikayeleri bir gok filme

de konu olmuqtur. Oykii-

lerinden yola.grkrlarak yazian

senaryolar drgrnda iilkemizde

de bir zamanlar ilgiyle izlenen

Alacakaranhk Kuga$r gibi TV

kuqaklan ve Alfred

Hitcircock'un Vertigo, KuElar

gibi gerilim filmlerinde Poe'dan

izler bulmak mtimkiindiir.

Mtizik diinyasrna da esin kay-

na$r olmuEtur E. A. Poe.

Orne$in The Allan Parson's

Project The Tales of Mystery

and Imagination - Edgar Allan

Poe adL albtimiinti tamamtyla

Pse'nun Kuzgun, Geveze

Yiirek, Usher'lann EokiiEii gibi

Eiir ve dykiileri i.izerine kurmug-

tur. 150. ciliim yrldcintimii

vesile siyle krsa siire cince

Amerika'da yayrnian bagka bir

albiim ise Poe'nun oykiilerini

mi.izik eEli$inde yeniden hayata

dondiirmeyi hedefliyor.Tiirkiye'ye gelir mi bil-.*,

^ma albtim igindeki JeffBuckley, Marriane Faithfull,

Iggy Pop isimlerle de goz

dolduruyor.

Oltimiiniin 150. yrirnda

yaprJanlar bu albiimle srnrrla

de$il elbette. Qoktan birer

miize haline getiriimig Poe'nun

yagadr$r evler, cildiilii hasrane

ziyaretEi akrnrna u$uruyor.

Adrna diizenlenen yartgmalar,

iizerine yazdmrE kitaplar, TV

programlan, tigcirtler, oyuncak-

lar -.ve Amerikan tarzrnln

akhnrza getirebilece$i t i im

iirrinlerle arnerikan e$lence

endi.istrisi, Foe'nun karntnt

doyuracak parayr bile kazana-

madr!r oykiilerinden Eimdimilyonlan kazanryor!

Koynok lor

' Morgue Sokap Cinayeti,

Edgar Allan Poe, Qev: Memet

Fuat, Adam Yayrnlan, Nisan

T998, 5. Bastm' Kuzl 6lti*tio Maskesi, Edgu

Allan Poe, Qev: Tomris Uyar,

Nisan Yayrnlan, Temmuz

L994,2. Basrm. Alnn Bdcek, Edgar Allan Poe,

Qev: Mehmet Akter, Varhk

Yayrnevi, ASustos 1954, 2.

Basrm' Debsetin Kapzlan, Giovanni

Scagnamillo, Mitos Yayrnlan,

Marc 1994' Korkrnaytntz Mn Sherlock

Holmes, Erol Uueypozarcr,

GoEebe Yrynlau,l99J

: Atopik Sinema, Bernhard

Roloff - Georg SeeBien, Qev;Veysel Atayman, Allan

Yayrncrlrk, Llazir an 199 5' QaEdq Fantazlta, Unsal

Oskay, Der Yayrnlan, No:133' Hog Cinayf, Mandel Ernest,

Qev: N. Saracao$lu, Yazn

Yayrncrhk, 1996, 2. Bastm' Dtinlta $iiri Antolojisi,

Hazrriayan: i lhan Berk,

Milliyet Yayrnlart, Diinya

Klasikleri Dizisi: 6, Nisan

r914' Yeui Polisiye Diziler, Yine

Eski Kahplar, A. Omer Tiirkeg,

Virgiil Dergisi, $ubat 1998,

Sayr 5, Sayfa3-6' Vrgiil, Sanat Diinyamtz, Roll,

PC!. Radikal2, Martin'Mystere/Atlantis, Alaska,

Dylan Dog, Natl:an Never

dergilerinin Eegitli sayrlan

{seksenbir}

-*

John Allan, , ailesiniRichmond'daki liiks bir kcigke

taErdr. 1826'rn Eubatrnda Poe,Virginia Universitesi'ndeYunanca, Latince, Fransrzca ve

ispanyolca cilrenimi gcirmeye

baEladr. Aynr yrLn arahk ayrnda

akLnda ' evlenme fikriyle

fuchmond'a Eocukluk aEkr ElmiraRoyster'r gdrmeye gitti. Ancak

EImira'yr niEanlanmrg buldu.

Baba Royster kendine Edgar'dan

daha zengin bir damat bulmugtu.Virginia'daki i lk yrl lanndan

itibaren kumara gcimtilen Poe,

1827'nin Mart'rnda fakiiltedekikumarbazlardan birine o zamanln

parasryla 2.000$ borElandr. Artrk

baEka Earesi kalmayari Poe babasr

saydr$r John Allan'dan bu parayr

istemek zorunda kaldr. fakat

Allan parayr vermedi. Poe,ailesini

bciylece terk etti.

Evden ayrrldrktan iki ay soma 26

Mayrs 1&27'da Edgar A. ferryadryla BideEmiE Devletler

ordusuna yazrldr. Orduda ilk

yrhnda Timurlenk ve krsa giirler'i(Thmariane and Minor Poems)'i

"Bir Bostonlu" ismiyle yay$-

landr. 35 sayfahk kitapErktan

yaklagrk 50 tane basrlmrEtr.

$ubat 1829'da Eok sevdi$i iiveyannesi Francis Keeling Allan

dldii. BirkaE ay sonra i lkkirabrnrn geligtir i lmig baskrsr Al

aaraf, Timurlenk ve krsa giirleri(Al Aaraf Thmadane and Minor

Poems) yayrmlandr ve ordudanaynlarak \7est Point AskeriAkademisi'ne girdi. Fakat bagrhiEbir zaman beladan kurtul-mayan Poe, akademiye girdikten

altr ay sonra alkol balrmhldr ve

derslere girmeyigi yiiziinden

Askeri Divan'da yargrlanarak

okuldan atrldr. Bu srralar NewYork'da $iirler (Poems) kitabryayrmlandr.

193f in Temmuz ayrnda

Philedelphia'da Saturday Coverdergisinin aEtr!r yarlsmaya,

birkaE. <iykriyle birden katrldr.

Birincilik ddrihinii alamadr,

ancak hikayeleri ismi kullanrl-

madan basrldr. Alustos aymda

Poe acr bir haber daha aldr,kendinden iki yag biiyrik afabeyi

Henry Leonard Poe ttiberkiiloz-

dan cilmtEtii.

1833'i in Ekim ayrnda

Baltinrore'da yayrnlanan

Saturday Visiter gazetesinden Bir

$igede tsulunan El Yazmasr (MS

found in a bottle) adL hikayesiyle

50 $ 6diil aldr. Bir yrl sonra iivey

babasr John Allan Virginia'da

dldii. Allan vasiyetnamesinde

Poe'ya yer vermemigti.

nisyanS

ecrLann Eocu$u Poebir a{nerikan nnsoap-operatusl:

dciniiElerine kadar Edgar "Alan"Chelsea ve I-ondra'daki yatrh

okullarda co$rafya, edebiyat ve

din eSitimi gcirdii. Amerika'yaddndrikten sonra da yatrh oku-

maya devam etti. 13 yaErndayken

bilinen ilk giirini yazdr. Bu arada

amcasrndan ytiklti bir miras kaia.n

-a 9 Ocak 1809'da gezgin

I kn-ponya oyuncularr

I elizabeth Arnold Hopkins

Poe ve David Poe Jr.'in EocuklanEdgar Poe Boston'da do!du.Anne Poe zatiirreye y"akalandr vektigiik Edgar l'reniiz iki yagrn-

dayken vefat etti. Trirk melo-

dramlanndan hig aga$r kalrr yanr

olmayan Edgar'rn l.rayattnabunun iistiine bir de kanstnrn

ciliimiine dayanamayan babaDavid Poe Jr.'m <iltimii eklendi.

Okstiz ve yetim Edgar'rRichnond'L zengin b i r tarrm

iEletmecisi olan John Allan yanr-

na aldr. Allanlann gocuklan

olmuyordu ve Edgar'r kendigocuklan gibi yetiEtirmeye

bagladrlar.

l9 l5 ' in hazi ranrnda Al lanlar: . ,Ing ihere 'ye tagrndr . J820'n intemmuzunda Amerika'ya geri

{sekseniki}

Arthur Gordon Pym) d

basrldr. Bu eksik -.]'

Balt imore'daki evinden

Richmond'a Southern LiteraryMessennger dergisinin edit6r-hi$tinri yapmak iizere taEndr veburada Mayrs ayrnda 13 yaErnda-ki kuzeni Virgina Clemm ileevlendi. Ertesi yrln baErndaderginin editddri$tinden aynldrve Eocuk-kadrn kansr Virginia ile

New York'a yerlegti. Bir yrl

boyunca biiyiik kenr N.Y'daaradrlrnr bulamayan PoelarPhiledelphia'ya tairndrlar ve1838'in temmuzunda Poe'nunilk ve tek romanl ArthurGordon Pym'in 6yktisii(The Narrative of ::.

1842 yrlinrn Mart ayrndaAmerika turuna Erkan CharlesDickens'la E.A. PoePhiledelphia'da buluEtular.Dickens Poe'nun Grotesk veArabesk 6ykriier' i iEiningiltere'de bir yayrmcr bula-ca$rnr sciz verdi. Aynr yrhn mayrsaytnda Poe Graham'sMagazine'den aynldr. 1843'iinbaElannda

Poe veT. Clarke Stylus adrnda bir dergi

Erkarmak iEin anlagtrlar.

Akhndaki projeler iEin Stylus'ungok uygun bir ortam y^ratd-\calrnr diiEiinen Poe ne yazd< ki

dim u[raglanna rafmen 6hin-ceye dek dergiyi basrlmrE birhalde gciremedi. Bir iki ay sonraPhiledelpia'da grkan Saturday

Cover gazetesinde grkan birmakale Poe'dan bahsediyordu.'dvgiilerle

dolu bu makale ile bir-likte Poe yavaQ yava! tanrnmayabaELyordu.

Bir yaudan poprile rleEmeye

baElay sun, maddi srkrntrlar

Eeken Poe bir arkadaErnrn vasr-tasryla katiplik gibi edebiyatlau$ragmasrna mani olmayacak birig bulmaya EahEryordu. Araya oddnemki ABD bagkanrn olludahi giise de Poe bciyle bir iE bul-mayr beceremedi. Maddi srkrn-trlanna, Eok sevdi$i kansrnrntriberkriloza yakalanmasryla

biiyiik manevi acil.ar da

eklenen Poe, alkol ve uyulturu-cunun da yardrmryla karabasan-lannr ciykrilere dcikmeye devam

etti. 1843'rin haziran avrndabir korsan hazinesi hakkrn-

da yazdrSt Altrn Bdcek(Golden Bug) hika-yesiyle Philedelphia

,, . Dollar Gazetesi'nden100$ 6dii l kazandr.Birkag ^y sonrahikaye tiyatroya

uyariandr. Aynr ydrn

1,. temmuz ayrnda Prosei Romances'r yayrm-

:; layat Poe, aynr ay,i; amerikan Eiiri iizerine

i:'" dersler vermeye bagladr.Derslere olan ilgi ve elegti-

riierin gok iyi oluEu Poe'yu

edebiyatrn baqka alanlannda da

dersler vermeye bagladr. i848'de

Erkaraca$r Euraka adk kitabr igintemel malzemelerini olugturdu$u

"Amerikan $iiri ve $airleri", " $i-irin ilkeleri" ve "Kainar" dersleri-

ni vermeye baEladr. Ertesi yd

nisanda Poe ve kansr bir kez dal-raNYta taErndrlar. Poe SundayTimes'rn editcir yardrmcrlr$rnryapmayl umuyordu ama yine

umdu$unu bulamadr. Altr ay

iEsizlikten sonra Tvening

Mirror'da yazr iEleri kurulunda

EahEmaya baEladr. Ertesi yrl Eubatayrnda Poe bu kez The Broadway

Journal'rn editciniydii" Bir yrl

kadar sonra da Poe derginin tiim

kontrohinri eline aldr.

29 Ocak i845'de Poe'nun en

brrakrlmrg romanlH.P Lovecraft, Jules $Vernes, Charles iiiRomyn Dake, ,ii

Dominique AndrePoe'nun dliimiindensonra . tamamlayacak-lardr.

1839'da Pr . Thomas\fyatt'rn yazdr$t TheConchologist's First Book igingeviriler yapu; giriE ve tanltrmyazrlarrnr yazdt. Mayts ayrnda

Gentlemen's Magazine'in editrir-hi$iinri yapmaya baEia{. Ertesiyrln bagnda Grotesk ve Arabesk

Oyktiler (Tales of Grotesque)yayrmlandr. t84f in Eubat ayrndagrkan Graham's Magazine E.A.Poe'nun Nisan avrndan itibarenderginin editcirlii!6niiyapacalrnr agrkladr ve Poe birinii

sayrsrnda modern polisiyenin ilk

6rne$i sayrlan Morg Soka$rndaCinayet (Murders in tlre RueMorgue) yayrmladr. Poe'nund6neminde Graham's Magazine,

5.000 olan tirajrnr 37.000'e yiik-

seltti ve benzerleri iginde en Eoksatan dergi haline geldi.

nisvanS {sekseniig}

rinhi Siir Kuzgun'u'(The Raven)NY Mirror'da yayrmlandr.Kasrmda The Raven and OtherPoems ve Thles kitablan basrldr.

3 Ocak 1846'da Poe TheBroadway Journal'rn yay:r;.afinansal sorunlar yiiziinden sonverdi. Nisanda Godey's Lady'sBooks dergisinde New York'luedebiyatErlar tizerine bir yazt

dizisine baEladr; dizi tutuldu ve'

ekim sayrsrna kadar beg bcihimdaha hazrdadr. Mayrs ayrnda Poeiyice kritiilegen kartsryla NewYork'un drgrnda bir krr evinetagrndr. Fakat Vrginia Poe eve

taErndrkran birkag ^y sonra

tiiberkiilozdan cildii.Kendini

iyice alkole ve uyuEturucularakaptrran Poe kabuslattnL y^z-maya devam etti. 15 Temmuz1848'de metafizik bir EahEmasayrlan Euraka, A Porose Poems'iyayrmladt. Tekrar evlenmekisteyen dul Edgar A. Poe, SarahHelen \Thitman'la niganlandr.

Ancak hala aklndan Erkarta-madr$r hayali bu durumda onu

daha fazla igimeye itti ve Miss\Whitman bir ay sonra nigant

bozdu. Ardrndan Poe yrllardrrgrkartmaya EalqtrSr Stylus dergi-

sine finans saflamak iEin grineye

do$ru bir tura Erktr. Qocuklulu-nun gegti[ i Richmond'a

geldil inde tekrar Elmira

Shelton'r gcirdii ve dul oldu$unuci!renince evlenme teklif erti. i lkbagta buna srcak bakdn ElmiraPoe'yu nihayetinde reddetti.

AIkol sorunundan kurtulmakisteyen Poe Richmond'da alkoltedavisine bagladr.Tedaviye bir aykatlanabildi ve buharh birgemiye binerek Baltimore'ageEti. 7 Ekim 1849'da

Baltimore'da \Tashington

College Hospital'da krrk yagrnda

l.rayata gcizlgrini yumdu,

n n o k o y n o kl r r t p : / / w w w . e a p o e . o r I Ig e n i n f o / p o e c h r o n . h t m

rahadayarak, "yaklaErk bin farkh

yazar tarahndan geEitli biEim-

lerde tanrmlanmrgtrr." (burada

saatimi grkardrm) "$imdi iille

sulanndayrz, sanrrlrn gece

yansrndan once hepsini gozden

secirmis oluruz. O haldef no i I i -ce' c len Eevi ren : ,Ttrnn Fr:dem i l : i i l i : - , ' i1 l l i " , , , ,L,a gi i re, ,, ttin insonlor gitti,yobontl bir gogtunltk

iEinde, on pornoklonnrntisttinde

Bishop HoII

Ben biiyiik bir adamrm -daha

do$rusu bi.iyiik bir adamrm.

Oysa ne Junius'rnl yazan ne de

Maskeli Adamrm, zira ismim

kanrmca Robert Jones ve Fum-

Fudge kentinin herhangi bir

kdgesinde dolmugum.

Hayatrmdaki ilk eylem, iki elim-

le birden burnumu tutmak oldu.

Annem bunu giirdii ve dahi

olduluma karar verdi. Babam

sevinEten iflaar ve beni

Nosolojis iizerine bir" tez ile

iidiillendirdi. Heniiz pantolon

bile giymeye baElamrgken tezin

iistiinden gelebilmigtim.

Bu andan i t ibaren bi l im

{seksendtirt}

Allanrnda yolumu bulmaya

bagladrm ve krsa siirede

kavradrm ki, insanrn yeterince

g6ze garpan bir burnu olmasr

kaydryla, sadece burnunun

dikine giderk aslanhk mertebe-

sine ulaEmasr miimkiindiir.

Elbette ilgi Allanrm teorilede

srnrdr de$ildi. Her sabah burnu-

mu birkaE gekigtiriyor ve yarim

diizine iEki yuvarhyordum.

ReEit olduktan sonra, birg0n,

babam beni gahgma odasrna

davet etti.'O!lum" dedi oturunca,

ttvar-

h$rmln temel amacr nedii?"

"Babacr$rm" diye cevapladrm,

"Nosoloji okumaktrr."

"Ve Robert" dedi "nedir-

Nosoloji?"

"Efendim," dedim, "burun bilim-

idir.t"'Burun babacrfrm" dedim

burun, otiimsek-o grkrntr- o

bilyiiyen-o"

"Yeter Robert" diye siiziimi.i kesti

bizim centilmen. "Engin bilgi

birikimin karErsrnda yrldrnm

garpmrga ddndiim -gerEekten-

tiim kalbimle sdyliiyorum."(Burada gdzlerini kapayrp elini

kalbinin i.istone koydu.) "Artrk

e$itimin sona ermig. bulunuyor.

Kendi bagrnrn Earesine bak-

mantn zamanr geldi de geEiyor-

zaten tek yapaca$rn burnunun

dikine gitmekten ibaret. Oyleyse- dyleyse- iiyleyse (Burada beni

tekineleyerek merdivenlerdcn

indirdi ve kaprnrn iiniine koydu)

"iiyleyse evimi terk et ve Tann

seni korusun.t'

Kutsal bir ilhamrn gelmekte

oldu$unu hissetti$imden olacak,

bu kazayr kdtiiye delil de hayra

yormayr tercih ett im. Baba

nisvan3

tavsiyesine uymaya kardrverdim, Burnumun dikine git-meyi kafama koydum. Hemenoracrkta birkaE kez burnumugekigtirdim ve Nosoloji iizerinebir kitapErk yazrverdim.Fum-Fudge'da yer yerindenoynadr.

"Ola$aniistii bir dahi !"diyeyazdr Quarterly.4"Muhtagem bir fizyologl"diyeyazdr \Westminisrer.

"Akrllr bir adam!" diye yazdrForeign.

"iyi bir yazart" diye yazdrEdinburgh.

"Derin bir diiEiiniir!" diye yazdrDublin.

"Bi.iyiik adam!" dedi Bentley."Bizden berii" dedi Blackwood."Kim ola ki?" dedi anne Blass-blue.

"Ne ola ki?" dedi biiyiik krzBlass-blue.

"Nerede ola ki?" dedi ki.iEiik krzBlass-blue. Ama ben bu insan-lann higbir bigimde kilealmadrm-sadece bir sanargrnrndiikkanrna daldrm.R u h u m u - K u t s a - D i i g e s i ,portresini yaptrnyordu. Falan-Filan Marki'si, Diiges'in kaniEinitutuyordu. $u-Ve-Bu-Kont'u,amonyak ruhuyla oynuyordu veEkselanslan Bana-Dokunma,srtrnr yaslamrg oturuyordu.SanatErya yaklagrp burnunuhavaya kaldrrdrm.

"Oh, Eok giizell! Diye ig gegirdiDiiges.

"Aman Tannm!" diye kekelediMarki"

"Oh, garprcrl" diye inledi Kont."Ati, iSrengl" diye homurdandrEkselanslan."Bunu iEin nesordu santEr."Burnu iginl "diye ba$rrdr Di.iges."Bin paundtt dedim orururkbn."Bin Paund?" diyb sordu sanatgrdiigiinceli, diigiinceli.

) "Bin paund" dedim.

"Giizel" dedi biiyiilenmiE gibi.

"Bin paund" dedim.

nisyanS

-- ;------------_______________+_"Garantisi var mr?" dedi burnu Teologos Teoloii de aramrzday- Irgr$a do$ru gevirerek. dr. Eusebius ve Arius, sapkrnhk j"Evet"dedim iyice siimkiirerek. ve znik Meclisi, puseyizmg ve I"OldukEa cizgiin olduSu konsubatalizim, homooiousiong is6ylenebilir mi?" dedi, hi.irmetle iistiine konugtu. Idokuriarak. o I

"I{rh" dedim cjbiir y^na Ro.h", de Cancale'denl0 |krvrrarak. Fricassee de gelmiEti. Kr.-rr, I"Tek bir kopyazsr bile Erkanl- diti moriton, velout6 soslu Imadr mr?" dedi mikroskapla karnrbahar, dana etli ri la St I'inceleyerek.

Menehoult, salamura 6 la St i"HiE" dedim yukan do$ru gevir- Florentin ve portakal jdleli en ierek. mosaique tarifleri verdi."$ahane!" diye patladr,manevranln giizelli$ine kendinekaptrrarak."Bin paund" dedim."Bin paund?""Kesinlikle""Bin paund?""Tastamaml

"Alacaksrmzt' dedi. "bu nadidebir snat eser.i." Oracrkta yazdr

Eekimi ve gizdi eskizini. JermynCaddesi'nde bir oda rurrum ve'nosoloji'nin

doksan dokuzuncubaskrsrnr, hortumumun portre-sine iligtirip Majestelerine yol-ladrm. *

O, mahzun kiiEiik sefil GallerPrensi, beni yeme$e davet etti.Yemekteki herkes bir aslandriistelik sabrkaLydr.

Qaldag bir pantoloncu ctrrdr.Porhyry, Iamblichus, Plotinus,Proclus, Hierocles, MaximusTyrius, ve Syrianus'dan ahntrlaryapu.5

insanrn miikemmelli$e ulaga-bilece$ine inanan bir adamvardr. Turgot,. Pric'e, Priestly,Condorcet, De Steal ve'Hastayken

Bile Hrsh O$renci'-den pasajlar okudu.Sdr Pozitif Paradoks da oraday-dr. Biitiin delilerin filozof vebiitiin filozoflann deli oldu$unugdzlemledi.

Estetikus Erik de gelmiEti.AteEten, birlikten ve atomlar.dan, bedenden ayri ve onucinceleyen ruhtan, yatknhk veuyumsuzluktan, ilkel usran vehmocimeriadanT sciz etti.

^ramrzd^ydr. Meleklerini

Bibulus O'Bumper eksik deSil-di. Latour ve Marcobri.innen,Mousseg ve Chambertein,Righelberg ve St George,Haubiriun, Leonville ve Medoc,Barac ve Preignac, Graves,Sauterne, Lafitte, St Perayiistiinde durdu. Clos deVouget'a omuz silkti ve gcizlerikapah Sheery ile Amondlladoarasrnadaki farklan srraladr.

Floransa'dan

TintontintinoBignor

bizimleydi.

istersin" diye

Cimabue, Arpino, Carpaccio veAgistino i.isti.ine bir soylev verdi.Catavaggino kasvetine,Albani'nin lerafitine, Titan'rnrenklerine, Rubens'in kadrnlan-na, Jan Steentin latifelerinedeSindi.

Fum-Fudge Universitesi'ninrektdrii de ordaydr. Ayu,Trakya'da Behdis, Mrsrr'daBubastis,. Roma'da Dian,Yunanistan'da Artemis dendifi-ni vurguladr.

istanbul'dan Biiyilk Tiirkde

at,horoz, ve bo$a olduSunu,altrncr cennerte yermig bin kafalrbirinin oturdu$unu ve di.inyanrnsayrsrz yeEil boynuzlu, gcik-mav-isi bir inelin iizerinde dur-du$unu diigiinmekten kendinialamryirrdu.

Delphinus Polygot'da vardr.

{ seksenhes}

Kaybolmug eserlerden, t'Benimle 'Almanacs'a gelmeye

Aeschylus'un seksen ilE trade- ne dersiniz?tt dedi genemin altr-

jisinin, isaeos'un ellidcirt na vurarak'

sciylevinin, Lsias'rn ii$ yiiz bir "$eref duyanm"

nutkunun, Theophrastusnun nBurnunuzlabirlikte?"

seksen tezinin, Apolloniustun "Yagadrflm siirece"

konik bciliimleriyle ilgili sekiz "Al igte kartrm, tathm' Orada

kitabrnrn, Pindar'rn ilahi ve olaca$rndan emin olabilir

kasidelerinin ve Homer miYim?"

Junior'un beg ve krrk traje- "Sevgili Diiges tiim kalbimle"

iirioio bagrna ne geldi$ini aErk- "1ghh hayrr' Tiim buinunuzla?"

ladr.ll "Her zerresiyle agkrm" dedim'

Boylece burnuma birkaE fiske

Fitz-Fossillus vurdum ve kendimi almanacks'-Ferdinand

dondiim.

"Efendim" dedim bna "siz bir

Habeg mayrnunusllnuz"

"Efendim" dedi bir siire tered-'

diit ettikten sonra "Donner und

Blitzentt

Ben de bunu bekl iYordum.

Herhen diiello saatini karar-

laEtrrdrk. Ertesi sabah Chalk

Qiftli$i'nde, burnunu havaYa

uEurdum-ve arkadaglanmr

aradrm.

"Bete!" dedi ilki.usalaklu dedi beriki.

"Ahmakl" dedi iiEiincii.

"Gdr!" dedi dcirdiincii.

"Budala!" dedi begince.

"sersem!" o di altrncr.

"Defol! dedi yedinci'

Tiim bunlar kargrsrnda kendimi

son derece a5agilanmlE hisset-

tim ve hemen babamr' ziYaret

etcim.

"Babatt' dedim, "VaroluEumun

temel amacr nedir?tt

Feldspar de yanrmrzdaydr. da buldum'

KonugtuSu konular Errolurdr, Salonlarda iSot atsan yere

igsel ategler ve iigiinciil olugum- diigmezdi'

lar, gaz olugumlar, gaz hali, srvr "Geliyor!" dedi, merdivenler-

hali, katr hali, kuvartz ve den, biri'

marn,gist ve schod, alEr tagr ve "Geliyor" dedi, daha yukandaki

karata5, talk ve kireg, siilfiir ve bir di[eri'

amfibol, mika ve yrsrgrm, "Geliyor" dedi daha bile.yukan-

siyaniir ve pulkanatlar, hematit daki'

o" ,", kaymasr, antimon ve "Geldi" dedi Di'iges, ttgeldi

klaseduan, rnarlgdnez ve daha kiiEiik agkrm" ve ellerimi tutup

ne isterseniz' btttttttmrrtt ucuna iig bpiictik

kondurdu.'

Bendeniz de ordaydrm. Anrnda bir heyecan. dalgasr "oslum", diye cevapladr'"Hala

Kendimden- kendimden- salonu sardr. Nosoloji gahEmaktrr am^

kendimden- kendimden- "Diavola!"diye bagrrdr Kont SeEmen'i vurmakla Eok ileri git-

Nosoloji'den, kitapgrlrmdan ve Capricorrrutti' tin' Burnun hog tamam ama iite

kendimden s6z agtlm. 'lDlosguarda!" diye rnrflldandr yandan Bluddennuffun bir

Burnumu havaya dikip kendim don Stiletto. burnu bile yok artlk' Sen lan-

iistiir.e gene galdrm. "Mille tonneres!" diye patladr etlendin, O giiniin kahramam

"MiithiE zeki bir adam" dedi Prens de Grenouille' oldu' Do$rudur' Fum- Fudge'

prens. "Tausend Teufel!" diye homur- da aslamn biiyiikliigii burnu ile

i"urit .lua"" dedi konuklan ve dandr segmen** Bluddennuff' olgiiliir-ama siiyle tanfl adrna ey

ertesi sabah Ruhumu Krrgsa- Bu sineye Eekilmezdi. ofk"den oslum, burunsuz bir aslanla

Diigesi, beni ziyaret etti. giiziim karardr. Bluddennuffa kim rekabet edebilir?"

- - - - - - r r . - - r - - - r - r _ _ - - - - r - _ - r - - - - _ - r - t ' - - - _ _ - - -

l -Junius, Inodra Public Advertiser gazetesinde yayrmlanan siyasi mektuplar dizisinin adrdrr' 2- Demir Mrokeli Adm' edebiyat

okudarlnrn yakrndm tanrdrlr siyasi bir mahkumdur' 3- Iskandinav bilim adamr casparus Banholinus 'un burun iistiine iki inceleme-

si yayrnlanmrStr. De Olfactus orgmu(1679) ve De Respirarione Animalium(1700)' 4- P<ie, zammlnrn en iinlu edebiyat dergilerini

srralamaktadrr. 5- Benzer bir meti"n Benjamin Disraeli'nin vian Grey isimli eserinde yer almaktadrr: "Baba qaldag Platonculann ustasl

olmak istiyorum. Plotinus'u t" p".pfrr.r'l ve iamblichus'u ve Syrianus'u ve Muimus Tyrios' u ve Proclus'u ve Hierocles'in ve Sllustius

ve Damascius'u istiyorum,,. (cilt: l, biiliim: l6) Adr gegen filozoflar i,6 150 ve i 's 485 yttlart arastnda yagamrgtrr' 6- Richard P rice (1723'

1791) harig, adr gegen tiim ki$iler ddnemin iinlo tniikemmeliyetgilerindendir' 7-Homoeomery, rdziin' biitiinne e5 pargalardan olug-

tulunu ileri siiren dokririndir. 8- Arianizmin kurucusu Arius, isu't,. tut"dat diiEiik bir mertebede oldugunu sawnmug ve bu neden-

le j25,te iznik Klise Meclisi'nce karara ba$lman ilkeler uya'nca aforoi edilmigtir. Puseyizm ile Anglikan Klisesi'nin katolikliie meyle-

den krsmrnrn i leri gelenlerinden Edward Bouverie Pusey'e atrfta bulunulmaktadrr. (lss2) f isa'ntn tanrt i le aynr tt izden mi yoksa

benzzer tdzden mi geldiSi komusunda'siiregelen tartr5malarda dnqm kazanan Yunanca terimlerden Homousion aynt t i izden'

Homooioosion benzer tdzden mlamrna gelmekredir. l0- Rocherde cancale, hem Bretmya'daki biiyi ik bir kayantn hen de Paris'teki

iinlii bir restofmln adrdrr. I l. Adr geEen tiim Yunm esederi (Elbette Homer Junior'unkiler hariE) Southern Litenry Mesanger

Dergisi,nin lg36 yrl i nisan sayrsrndaki"iazr Antik Yunan Yazarlarr" baglkh makalede yer almaktadrr' Makale "P" olarak imzallanmtq

oldu$undan Poe'ya atfedilmektedir'

rNosoloii ashnda, hastal&lafl srnrflandrrma bilimidir. Ancak, burada ingilizcb'de burun anlanrtna gelen nnose" kelimesinden nosoloii

(burun bilimi) tiiretilerek kelime oyuriu yapilm$trr'

t*OrraEaEda kutsal Roma-Ger-"r i-pur..o.h$u'nda, imparatoru seEme hakkrna sahip prens' (Q'N')

{seksenaltt} nisvanS

members, xobm. con/ xoon/fol kennest

a

o

a

o

a

o

a

o

a

o

a

o

o

O

o

O

o

o

Memleketin fakirli$inden dem vuranlar yanrlyodar !Ozellikle "faEizm"ler konusundaki zenginlilimizkem gcizleri hringiirdetecek nirelikte. islamcr,ulkiicii vb. faEistlerden sonra bizi haddinde n fazladumura ulratan bu vatandaglar da Neo-Nazi olduk-iannr iddia ediyorlar. Gaflet ya da "erectus"luk fpr-muyla aErklanamayacak bu sosyal olgu internet say-falanndan ekranrmrza akarken, bunu sizlerle de pay-iagmak istedik. Bize adresi yollayan arkababge'deoUmut'a teEekkiider!

f0 lkennest ' ten 0lrnon bu resimde, blrnozi 0skeri komrinizm c0n0v0runln

k0f0stnl tolffiokl0 ezerken sofl.i lrjyor

a

o

a

o

o

O

o

o

a

a

o

o

o

o

a

o

a

a

o

o

o

o

o

a

l.tv'/v't,spunk.org

onor$istsonol or$ivSpunk Press Archrve anarEizmin her alanrnrkapsayan bir veri tabanrna Sahip. Sireninoldukga genig bir arEivi var, <iyle ki meghur"anarchisr cookbook"tan Chomsky'ninmakalelerine kadar bir gok belgeye bu siteiizerinden ulagabilirsiniz. Mahifestoianndakendilerini "ediroryal bir kollektif' olarak'tanrmLyorlar ve bu do$rtrltuda tiim balrm-srz "yayrncrlan" bu kollektife katrlmayadavet ediyodar. igerikleri fanzinden kitaba,broEi.irden posrere kada4 bir Eok yavrncrlrkformatrna -tabii ki elekrronik olmali kaydry-la- aErk. Ziyaret edilip, "bookmark"lanasr birs i te . . .

www, s0v0sk0rs i t l0 r i . org

Trirkiye'deKis0v0$korgrtlorlnrni nte rnet s i tes i

Evet, en sonunda Tiirkiye'li savag kargrr-lannrn da bir web sitesi var. Siteden anti-

militar?m, savag karErtlfr, giddersizlik ve

vicdani ret giSi konu baglklannr kapsayan

onlarca belgeye uiagrlabiliyor. Aynca haber-

lei, "mailing list", faaliyemeki savag karqrtryaprlann tanrtrmr gibi igaErcr bagka detaylarda var. Onemli bir bagka aynntr da sitenin4 dilde y.ayrn yapmasr... Ve bir not: rzisyan'a

da artrk bu siteden r.rlagabileceksiz.

a

a

o

I

a

o

o

a

o

o

a

a

a

o

I

a

a

a

a

a

t

o

a

a

a

' o

nisvanS {seksenyedi}

a

o

a

o

a

a

a

a

a

a

a

o

o

a

a

a

a

o

o

t

a

a

o

15 moytsvicdoni rgunu :GeEen yrldan farkl olarak bu sene istanbul'da 11 Mayrs

Diinya Vicdani Retgiler Gtinii iEin yalnrzca basrn agrk-

lamasr yaprldr. ialXi "e

nisyan temsilcilerinin yanr srra

iHD udtno Eren l$skin'in de katrldrSr aErklamada

siiren savaqtn Ei.iriitii{ii etkileri ve vicdani reddin one-

minden bahsedilen bfr $asrn aErklamasr okundu- Basrn

agrklamastntn ardtn{an Kosova'ya yaprlan emperyalist

mtidahale ile ilgil/klsa bir konulma daha yaprldr ve

etkinlik bitirildi.

Etkinli$e basrnrn ilgisi had saflrada diigiiktii. Ancak

daha da 'ilginE' olanr ODP t e HADEP temsilcilerinin

soz verdlkleri halde aErklamaya gelmemeleriydi'

Yorurn yaprntyoruz, yaPamlyoruz...

: n isyon. 1 MoytI vu rudua

r 1- Mayrs bu sene Istanbui'da oldukEa

1 sriniik geEti. Bunda seEim sonuElarlnrn

I Soriiniir etkisi bir yana, artrk ifrada

. vardrnlmrE polis baskrsrntn da -katrhmctt

buq,nu t potirr - payr buyilktii. Toplamt .^yr, hem de Cumartesi giinti olmasrna' raSmen herhalde geEmiE yrllatrn iiEte. birine ancak ulagryordu. Bunun yanrnda

I artrk gelenek haline gehnig baskrcr

. uygulamalar siirdii gitti. Devrimci gru-

. llutrn biiytik bir go$unlufunun legal-

pankartlarla alana girmeleri ve tertip'

kornitesinin mitingi erkenden bitirmeko iEin gosterdiSi btiytlk Eaba ise dikka-. timizden kagmadr. (Arama koridorun-

o dan gegerken, polisten yiiztimiize ince

. bir latife: "Yagasrn fagizm!" Do$ru kiEi,

. dolru soz ancak yanhE zamaniama...)

nisyan ise, iizerinde "omuz ver yrkrl-t

,r.r! " y*u.npankartryla alandaYdr.o

a

o

o

o

a

o

o

o

a

o

o

O

o

a

a

a

a

a

a

kora hofto etkinl ik ler ii:iifiniiii lof i-zn)

'-sovog ve IrkEtItk PoneIi:

Efendisizler dergisinin Kara son siiregle beraber aciliyetine metinler ile beraber bu panelin

Hafta Etkinlikleri biinyesinde dikkat Eekilirken, tarilgmalar metnirti de yayrmlayan

diizenledi[i panele ^istanbul daha Eok vicdani reddin ve Efendisizler gazetgsi, bu yiizden

Anti-Militarist , inisiyatif retEiierin bu siireEte oynaya- toplatridr re y^zt igleri miidiirii

(iAMi), izmir Savag KarErtlan bilecefi roller iizerine odak- Erkan Ersciz'e dava aErldr' Bu

Dernefi (isKD) ve Efendisizler' landr. Yaklagrk 100 kiginin orne\,.. devletin konunun

den birer temsilci katrldr. izledi$i panel genel olarak ve- tartrErlriasrna bile tahammiil

panelde antimilitarist ve sava$ rimliydi. edemedi[ini ortaya koymak-

karEur bir rniicadele cirmenin Bir sonraki saydailnda diler tadrr. Krntyoruzl

a

a

a

a

a

a

o

o

o

a

a

a

o

a

a

a

a

a

{seksensekiz} nisyan3

oo

. 15 MAvIS DUNvA viconrui nrrgi lrn eUruU poLA-': YISIYTA HAZIRLANAN BASIN AEIKLAMASI METNIDIR. :a - o

r Diinya yeni bir bin yrla yine herhangi bir aygrta alet olm'anrn vahgi sarmalndan kurtulmanrn, o

. savasrn, miiitarizmin gcilgesinde insanrn kcilelegmesiyle sonug- insanhsr her zam^o yrkrma .

. giriyor. Yiizyrln son "Diinya lanaca$rnr her firsatta soyiedik. siiriiklemig militarizme karEr .-.

Vicdani RetEiler Giinii" igre bu .Ancak sesimiz, bir tirlii topraSa durntanrn daha etkiir bir yoluo yiizden daha da cjnemli... "Bir gtimuilmeyen savag baltalarnrn hentiz kegfedilmemigtir!

'

a daha yaganmaz" denmesine ra$- seslerini bastrramadt. Savag '

o men Avrupa'nrn gcibeSinde yine kanunlan Eimdil-ik, diinyanrn her Br.rgiin burada vicdani retEilere j

a savag var. Ve gimdiden oniarca yerinde insaniann benlilini tes- destek amacryla toplanmq olan ainsanrn hayauna mal olnug lird almaya devam ediyor. bjzler gunu sciyli.iyoruz: Reddedig

o durumda. "Bitt i , kdki ini i eylemi, insan dzgi ir l i igt ini in o

o kazrdrk!" benzeri riim hamasi Bugiin "15 Mayrs Drinya kalrtsal ve de$igmez bir pargasr o

I sciylemlere ra$men iilkemizde Vicdani Retgiier Giinii" olarak ne kadar megru ise, 1

o savag halen siiriiyor. Ustelik dolayrsryla bir kez daha hatrr- kiginin dini, ahlaki ya da politik .- faQist bir partiyi iktidara gerirme latryoruz; savaElann bitmesinin sebeplerle askerlik hizmetine

O , ' . . . - ' "

" ' . , , , - ^ ^ - - - - ^ l l ^ - - ^ ^ : - - . . - : - . : O-

becerisini de gostererek... yolu silahiann susmasrndan katrlmayr reddetmesi, yani vic- -

o de!il, ttim militarist aygrtiarrn dani.retEi olmasr da o kadar '

r Bizler; yani savag kargrtlan, anti- ait olduklan yere, yani tarihin megrudur' a

I miliraristler ve vicdani retgiler Gopliiliin€ atrimasrndan geger. a

. olarak hem kendi coSrafyamn- Bu aygtlan geEersizlegtirnenin Bizier savasa ve militarizme

a- drki hem de diinyadaki tiirn tek yolu onlann insan kay- kargr oian di$er tiim insanlaria

rqlara karqr gil<trk. Savagrn ve naklaqrnr kurutnaktrr. Bunun beraber vicdani retgilerin o

itarizmin insan benliSinde adresi'lse bugiin vicdani rettir, giiniinii kutluyor ve toplumu '

e ,varatrrsr tahribarrn geri yani zoruiilu askerlik hizmetini onlartn hakh davasrna destek o

a donrigsiiz olduSunu, militarist reddermektir. Savag ve Eiddetin vermeye Ea$rnyoruzl a

a

. reddet! diren!

. is tonbul o

'hoyrr ' de! mil i torizme boyun e6me! .nt i rn i l i tar is t in ls iyo t i f .

a'Ossi serbest,, ra

- iSfO Boqkonl 'yken 1 Ey lu l 1995 ' te y0pt tg t v icdani . re t 0Q1klon los ln ln .'ordtndon / Ek im 1996'do tu tuk lanon v icdoni re tq i 0smon [ '4urc t Ulkb'oeEt ig imiz m0r t 0y Indo t0h l ive 0 Idu '

Askeli uygula'

malara katr l-

Mahkemes i' nde gciriilen davasrn-

da tahl iye oldu. Vicdani retEi

oldu$unun aitrnr tekrar

Eizmesinin ardrndan avukatian

Askeri Mahkemelerin anayasaya

aykrn oldu$unu ve adil yargrla-

ma kogr,rllannrn olugmadr$rnr, bu

mahkemeiir in baSrmsrz

olmadr$rnr belirttiler. Asrl ilginE

oiansa savcrnn itarazr. yerinde

gcitt ip, Askeri Mahkemeierin

durumunun

Mahkemesi 'nde

madr$r igind e f a I a r c a

emre itaatsiz-

gcirrilmesinde talep etti. Ancak '

mahkeme bagkanr talepleri red- 1

dett i . Gori i len o ki, Askeri .Mahkemeler'in durumu bir siire

daha dokunulmazl$rn kor,ryu- |

cak" Mahkeme sonunda birli$ine '

teslim olmak tizere tahliye edilen o

Ossi, tavnnr siirdiirmeye kararh Igoriiniiyor. .

liken yargdanan

ve iki buEuk seneyio agkrn bir siire Eskigehir Askerio Cezaevi'nde tutuklu bulunan

. Ulke'nin, gegti$imiz mart aylicerisinde Eskisehir Askeri

nisvanS {seksendokuz}

a

a

o

a

a

a

o

a

o

a

o

o

a

a

a

I

o

I

a

a

a

o

a

I

o

a

o

.ot

o

o

I

a

a

a

a

o

o

a

o

a

a

o

a

CCZOEV inotlorr

Ozel miilkiyet drinyasimn rnsan-Iardan gcitiirdrikleri ve aruk insan-L$rn yitik adreslere sririiklendi$i;her trirlti hayvanililin kutsandr$rve miilk edinmenin temel yagamamacrna donngtii$ii bu driLnyada,

mutlu oldufumuz ve bunun birparEasr olarak da mutlu oldulun

bir yeri segmek briyiik suE kap-

samrndadrr. Aslnda insani de$er-lerle biitiinlegmeye ve bunungetirdi$i sorumluluSu omuzla-maya Ea|gmaktan ote bir gey delilyapmaya gaLgtr$rm. Insan olarak,toplumsal bir varL$rm ve kurtu-luEumun da bir toplumsal kurtr-r-

lugla oiacalrnrn bi l incindeyim.

Gosterdilim irade de ancak bunuhrzlandrrmaya donr,iktiir. Bunun

sonucu olarak cezaevindeyim.Di$er nedenier, yani televizyonprogramr, dernek bagkanl$r

sadece bir goriingri. Asrl neden ise

edinmeye gaLgtr!rm devrimci-komiinisc kimlik.

HiE 5i.iphesiz insan, varllrnr kendiiradesiyle bel ir lemez. Ancak

diinyaya ve hayata adrm atmasrrun

ardrndan geliEen bilinE ve bilingli

adrmlar, onun kendisine yiikledi!i

misyonu I misyonsuzlu$u belirler.

$i.iphesiz ki bu koEullarda mutlu-

lu!u, insani delerleri kazanmakiEin yiiriitiilecek savagta aramak ve

yagamak bir erdemdir. Ancak bu

savag salt teorik olmadr$r gibi saltprarik de degildir. Mutluiu$u

savaEmakta arayan ve bu savaqrnkazanaca$r rizgiir, slnrrsrz ve

komrinist bir diinya iEin oldu$unu

bilen kiEi yasamrru do$ruyu ve bil-

giyi aramaya adamaldrr. Bu tek

baErna "teorinin gri l i$i" i le

halledilebilecek bir gey de!ildir.

$.yh Bedretcin' in otuzbeg yrl

ulraqrp yazdr$r krrkbeg cilt kitabr

Nil nehrine atmasr ve srradrgr bir

derviq oiarak bi lgiyi yagamrn

hizmetine sunarak hayatrna

devam etmesi bunun en grizei

6rne$idir. Bu bilgiyi edinmek yada edinmeye Ealqmak tek bagrnahiEbir ige yaram^z. Asrl mesele onutoplumsal kurtulug miicadelesindeere kemiSe biirrindiirmektengeger. Cezaevinde olmamrn sebebibunu sallama Eabasrdlr. r

Cezaevleri, muhalif kigilili teslim

almanrn ve muhalefet i sindir-menin bir aracr olarak one Erk-mrgtrr. Devlet bugr.ine kadar kendi

Eizdi$i srnrrlann drgrna grkan

herkesi ya da en azrndan bu igin"elebaglan"m bu gekilde "cidiil-lendirmigtir".

Yukalda bahsetti$im, yalamrnr

bilgiye ve dogruya adamrg kigi igin

ise cezaevi bu hedefe ulagmanrn bir.

aracrdrr sadece. O, hedefindenetleEmig ve onunla ozdeElegmigbir kigi olarak amacrmn hem bu.bilgiyi edinme, hem de yaqamril

disipline edip orgiitleme, yani her

ttirlii cizei mtilkiyetgi kaLntrya

karEr orgtidti mticadele ile savag-ma oldu$unu bilir.

Kiginin mutlulu$u kendisinebelir ledi! i hedefle i lgi l idir venerede mutluysa orada onlarlayagar. Burada sorun kendisininelerin mutlu ettilidir. Bizier iEinburjuvaziye ve ozel miilkiyetgiya$arna kar5r verdilimiz savagtrrmutluluk. Bilgi aydrnlanmamn biraracr olarak kitleseileqtirilmelidir.O$renmenin de aynr zamandaduru bir gokyiizii iEin savaqmak

oldulunu da unutmamak gerekir

diye driqiintiyorum. Oyleyse bilgisavatrla geliklegtirilmelidir. Dog-ruyu bulmak kiigiik diinyalardansryuimaktrr. OrtakEa bir drinyaancak boyle kurulur. Bi lmekhigbir geyi grizmez. Asloian bildigi-ni istemek ve yapmaktrr. Bu,ya$antlmlzm ve ya$amlmrn paro-lasrdrr. Cezaevi de btinun otesindebir gey del i ldir.

YTu t isrenci Derne6lBo$konL Bor l$ Yl ldr r rm

Urnroniye CezoeviD-5-6 Kosugu

. . .8i kere muhteEem bi dosya _olmug rizycinetim. Ozellikle

'

v€ O$renci c

Koordinasyonu konulannr da o

alman:z bence gok iyi ve Eok agi izel olmug. Zaten siz de .biliyorsunuzdur, gayet grizel

ve eksiksiz bir dosya ol.r-g,ur- o

mulsunuz. '

Antimilitarizme zz dz olsa yer o

vermiE olmanrz takdire Sayan obir husus bence.

aLakin ni ikleer eneri i biraz sr!

ve yi izeysel kalmrg. Belki o

AgaEkakan ve SOS Akdeniz' le .

ortaklaga veya yardrmlagarak Ihazrrlanan bir dosya geklinde .gdrmek daha iyi olabi l i rdi.

AsLnda daha iyi bir fikrim ve o

<inerim var; bundan sonraki '

sayrda dosya konusu olarak" o

EKOLOJiZM'i alabi l i rsiniz. IMurray Bookchin'den falan .alnrr lann da olabi lecel i genig

bir dosya hazrr lanabil i r o

Zebercer ilgiyle okudugup 1yazrlardr. Tegekkiirler... 7J. .Yil hediyeniz de gayet komik.Merci.... '

merci, , ,

E d r e m l t

Gecenin bir vakti . Sanrnm o

sabah olmak iizere... Genelde o

her. gece oldr.r$u gibi, tek .kaldrlrm hiicre denilebilecek -ko$uEda orurmug, demlemig

'

oldu$um gayr yudumlayrp, tist '

iiste sardr$rm kaEak ciitiin o

sigaralarr tiittiiriirken, 3yi iresimde duyumsadrlrrn .

a

sevg i t i .nisyonk,or .dostlor! '

I

{doksan} nisyan3

dost srcakL$ryla gcindermig

oldu$unuz nisyanlan okuyor-dum. iEimde depregen drganyave yi.iregimde biiyiitcti!rim

cizgiirliik iitopyamt pay-

laEtr$rm flrEandaki dosclara

i)zlemle) Eimdilik birliktetizgtirli,t4<lere kulaE atamasak

da ed azrndan scizciiklerinkafasr\ gozrinii yanrak

yazdr$rm bir mektupla yeni

dostlu$umuzu demlediSimiz,

tanrgtr$rmrz nisyankar dost-

lanmr kucaklayayrm diye

diigtndiim. Ve y^zm^ya

koyuldum^

Evet, sevgi l i dostlarl Sizleri

olanca dos tluStrmla kucakhyo-

rum. Siz dostlanmia tanqmak

benim igin oldukga giizel bir

si irpri i r oldu. Drlydu$um

sevinci ve mutlululu tahmin

ediyorsunuzdur. Biraz

kendimden bahsetmem

gerekirse; devler zebanisi

tarafindan tutsak aLnmq, i.25.

maddeden mtebbec hapis

cezasr veri lmig, sekiz yrldrr

drirt duvar araslna kapatrimrE,

kendini cizgi ir l i ikgi i-anargist

oiarak tanrmlayan bir cuc-

sa$rm. Bu cezaevindeki tek

siyasi rutsaglm. Minyati i r

totallede anlagamadrSrmrzdan,

gergeklegtirdiSim pasif ve aktif

eylemler sonucu kendi

iste$imie buraya geldim. iki

k\ilik kiiEtik bir kogugta tek

bagrma kahyorum. Ancak iste-

di$im zaman, adli mahkum-

lann koguguna gidip gelebili-

yorum"

; r . .Dlt l f lyof Lrm. l le f lsrmrzln

si.irmesini umarak sizieri tekrarkucaklyorum.

Selam ve sevgilerimie

D e r v l $ 0 r h o nE T 1 p 1 K o p o l r c e z o e v l

B - 3 K o 0 u $ | V l e r s l n

-sUslu pusluT, Celli nin rahri bat tari h i n i nikinlli hayatmdayasarken catnbazl&la ahnteri

niikleer niikteli enerjiye ddnilStilrilliip

a08uttilriltarhotardahklabir hurdahkta

kurSundan geyiz sand$t agld.gnda

agan: neraktan €attalanaglan: nnokinli bir perde

kobah izotopu 59'kenpattrt$n gilrilltiisiiz 60 ohpp at lar 4u lanan fo t o n lar

fiikrck enerjiyle el yakan murlar

kimin bangi topun hobisiydi

aerilen aportta

aglar da tokun halinden anlanryor-

du

baglar akut diinemi

bag dinmei

kusturur taLiilu4le

tabiatmdan insant

iliklerh hnf dipkri

Ekilir kunhk ipiyk

kronik bir iilihne

bn hokas pokrc bulayu de{ilniS

gern o b i I atmo sferiyrn i Sradyaryonun FM'nin I

bihnece bildinnece

kozo -p lii to-nynntt gizlemcceoysa iililm art&genetik bir pietir

dile gelmezpeki h i roSina-na gazaki

bak ire ny t hnuydt be lki i lerdetekno loj i n in uran-yurndan igledi linamus cin-ayeti olmas rydtradyum Marie Carie'nin bile{indegiinii giistenneyen mesai saat idir

gi)z leri rn i ze t omo grafi i zsdzlerimize gahit olrnarnay gdttcrilir

d urusrnadt lt m t z na b k ene lerdeauikahk riintgen imize aek uEo c u k lan nt n n oy anca k lan n t n a

narahrninebakacaklardt

ail adli

adi ttplardaganata glgm alfaya hedeJtz

hanserisindeniztopraktasudahauadaradyoaktiai teler iillim gibi beklertnohkiller hapirnizi

giinah gkartan bir radyonun

arnk frekann: "piller ketrfoldadanukeziyet

kaytpold.u"

hayn saclcce teknoloji dinindenbir mezhep bulnnda.

kodrkoy 11ocok99Ozcon Erdo6on

zisvan'rn notu: Bu qi ir le i lgi l i yagadrlrmrz bir anektoclu da yazmadanedemedik. Ozcan Erdo$an' rn zatfrn ilk elimieze aldrlrmrzda, gonderenkrsmrndaki' i*anbul Defterdarh|l Varilarz Vergihr Gelir Miidilrtii|ii...'adresini okuyunca nisyan"n maliyeyle ilgili bir problem yagadrlrnrzannettik. Atrcak iEinden yukarrdaki giir Erktr. Beynine, kaleminesa$Lk 6zcan.."

Eoodog

o

me rh0b0...Nisyan nedir diye gciyle bir TDK sdzlii$iine bakayrm dedim: 'unut-

ma'gibi bir terimle kargrlk vermigler, Yahya Kemal Beyath'dan da

bir sriz eklemiqler: 'Resmi vesikaiar toplanrp tasnif edilir ve nisyandan

kunulabilir.

Sizi tammryorlrm; ama Birikim'in'resmi vesika' ile ile ancak 'yapr

bozucu' bir iligkisi olabilir bilgisinden hareketle, referans oldu$u bir

reklamdan Eciyle bir anlam grkardrm: 'resmi sciylemi unut"...

N l z o m e t t l n l J y s u ro z e l T l p e e z o e v l

ts -4 Ko0uE Ermenek Koromon

nisyanS {doksanbir}

NilITT

83' te Bi t tersweet ' le mUzik dUnycsrnc gi ren New Model Army,'Quc[<er ' l rk lcrrndon do koynoklonon ont imi l i tor ist tovrr lorr vepunk icrc iorry lo bize kendi ler in i d in leten bir gurup olmo 6ze1-I ig i toqrmrgtrr , Bir de geEt ig imiz mort cyrndo kendi ler in iIstonbul 'dc btzzot dinleme oloncdr bulunco nisycntn bu soyrsl-no NMA'yi konuk et t ik , .

Aslnda Ministry gibi bir danskuli ibiine gidiyor olmanrnhoEnutsuzlu$unu yaqryorduk.

Belli ki daha biiytik ve 'anlaml'

bir mekan risk taErdr$r iEin

burada karar krhnmrgtr. Ama

elden bir gey gelmezdi. QiinkriAmerika'nrn 5 1. evaletivdikonu$umuz.

Vakit yaklagtrkEa, yeniyetmelik

zamanlanmrzrn tanrmlaya-

madrSrmrz ofkesini hatrrlamaya

bagladrk. Bizim iqin kargr Erkrgrnsamimi simgesiydi New Model

Army. Saatler 19.00'a yak-

lagrrken iEeri girdik ve grubu-

muzla ttimiiyle tezat oluEtur-

du$undan emin oldu$umuz

{doksaniki}

mekanla karErlaEtrk. 'Hafta

sonu insanlan'nrn sabaha kadar

dans edebileceSi ve Euvalla para

dokebilece$i bir mekandrMinispry. lazla iizerinde durma-maya gal4arak ilk grubumuzClimb'r dinlemeye baqladrk.

Artrk, 7-8 sene cince 8 kanallr

mikse rlerden abandrkEa

abanrlan giir i i l t i i lerin yerini,daha oturmug ve yetkin miizik-lere brraktr$rnr bir kez datia farkettik. ikinci yedi grubumuzu

beklerken New Model

Army'nin sahneyi almasr ciddi

gagkrnhklara yol agsa da hemen

kendimizi toparlayrp iist katlar-dan aga$rya miimkiin olan enkrsa mesafede inmeye EaLEtrk(tabiki atlamadrkl). Do$al

olarak son ve pek de aqina

olmadr$rmrz albiimlerinden

Ealdrlar bize ilk baElarda. JustinSullivan ve ekibinin antimili.

tarist garkr sdzleri, tavn ve

Quakers tarikatr ile olan ballarrbizi yeterince cezbe-derken birde kargrmrzda onlan canhgcirmek mutluluSumuzu

perEinliyordu. .

Here com'es . the war, Stupidquestions, Green and grey, 5lststate ve daha niceleri yeniyet-melik cjfkemizin o an igindepregmesine. neden olmugtu

olmasrna da konser bitiminde

drganda hayat yine aynen

devam ediyordu. Oradangegmekte olen bir ekip otosu,kdgede bir Mcdonald's,'dikkaaaat' dedi$imizde hemen

selam durmaya haz;.r birkaE

asker...

nisyan3

NilIII

Bugiin, siz bu garkryr dinlerken, 394.A00 gocuk daha do$du... agl$rn ve qehvetindalgalannr yrrtzrrak; bu agrnmrg kryrlarda... tarihin lanetini tagryarak ve yazrlmamrgtarihleri... kaLn kara sttunlann tistiinde petrol yamyor, vtzrlular kesiyor ormanrntabanrndan gelen yankrlan... hakkrmrzr verin bize diye baSrnyorlar, adalet verinb ize . . .

. . . igte savag gel iyor

Gri bir giin, gtineydeki puslu rqrklar iginclen i$reti iiniformali iki genE adam Erk-agel{i... ve figtirlerin a$aElaln arasrndan bir ti.ifek fige$i gibi firlayrEr yzrnkrlandrAlanlar bgyunca... annelerinin mukaddes dilini Eok zor hatrrlyorlardr... amagorevlerinin sarkrk ve kanl bir biEimde koytn kilisesinin iistiinde asrl olanbayra$r savunmak oldu$unun farkrndaydrlar... nehrin aEa$r yakasrndtrki cephane-likte, binlerce mil uzaktayken... geng para adamlan boya dolu balonlarla oyunlaroynuyorlardr.. .

. . . igte savag gel iyor

Sondiiriin r5rkltrl akln EaSrnda...

Ufleyin mumlara ve bu m0kemmel oykrilerden anlatrn bir tane dahzr... Sericinayetler igleyen katiller hakkrnda olanlardan... brrtrkrn hayaller vahgi ga$lardauEugsunltrr.." duyuyor musunuz gehirde Ealari sirenleri, ardr ardrna iig srcak geceya5adrk... Kaos mevsimi nasrl oldu gene... ranrrm olii golgesinin vadisine gerigoti i r bizi . . .

. . . i5te savag gel iyor

Balqgrl bir ga$cla mr clo$cluk gibi geliyor size?

Daha hrzh, daha hrzl.- . yuvadanan bir dervigin doni ip durugu gibi. . .Daha hrzl, dal-ra hrzl. . . Ta ki merkez tutulamayane dek...Daha l.rrzL, daha hrzl... Qr$LSrn bize ya istiklal ya oltim getirecek...

$imdi bize ikisini de verdin, bir sonra nedir istedi$in?

... igte savag gel iyor

Sondiiriin rgrklan akln ga$rnda...

e e v i r i : o h m e t m . 6 s u t

nisyanS {doksaniig}

idamrnr tinlemek iEin kaErrdrklan 24 MOft l$/$. Savcr Dolan 6z

1420, Anadolu'daki ilk isyankar

$eyh Bedrettin, yolda5lal BdrkliiceliMustafa ve Todak Kemal, Serez'deidam edildi.

29 0Cqk 1921. rnP'nin kuru-cusu Mustafa. Suphi ve ond<irt

arkada5r, Karadeniz aErklarrnda bolu-

Iarak oldtirtildti.. Bu, sol tarihindeki ilk

katliamdr.

28 NiSon 1960. TuranEmeksizistanbul, Beyaat Meydanr'nda

,katrldr!r dlrenci gosterisinde polisinagulr ateg sonucu ijldtiriildii.

23 Tennuz l$$$. vedat" Demircio$lu, 6. Filo'yu protesto

eylemleri sonrastnda, polisinGiimiigsuyu <ilrenci yurdu baskrnrndayurt binasrndan a5a!r atrldr. Girdi$ikomadan Erkamadr.16 $ubOt 1969. Kanh Pazar.ABD 6. Filosu'nun 1969 yrhnda Istan-

bul limanrnr yeniden ziyaret etmesi

iizerine sadece o$rencilerin de$il, igEi

sendikalan ve her gcirtiSten sosyalistin

de iEinde bulundulu Eo[u iggi olan

otuzbin kigilik yiiriiyiig grubu Taksim

alamnda miting iEin topianmak iizere

harekete geEti. Tam bu anda korteiin

iEine girerek set geken polis yalnrzca

birkag bin kiEiyi alana soktu ve kalani-

na saldrrarak geri kovalamaya bagladr.

Bu arada giinlerdir Taksim gezisinde

toplanmrg olan ve 6. Filo'yu krble

kabul edip namaz ktlan faqistler, polis

<inlem almadr$r igin kolaylkla alana

girip alana girebilen birkag bin kiginin

iizerine sopa ve brEaklarla saldrrdrlai.

Polisin g<izetiminde olan bu saldrnda

ve sokak aralar:,na yayrlan Eatrgmalarsrrasrnda TiP'li iki iggi Ali Turgut

Aytag ve Duran Erdolan dldtiriildii.

23 EyLil 1969. Taylan ozgtlr,iUTB kongresine katrlmak iizere

geldi l i is tanbul 'da, Beyazt t

Meydaninda polis tarafindan vuru-

larak oldiiriildii.

3L Moyts IgT]- Nurhak.THKO tjnderlerinden Sinan Cemgil,

Kadir Manga ve Alparslan Ozdo$ail

Malatya krrsaLnda giivenlik gtiEleriylegirdikleri Eatrgmada,ijldtiriildii.18 $ubot 1972. De"-Geng'liUlag Bardakgr polisle girdili Eatr$masonucu dldiirtildii.

30 MOf t 1972, Krz r ldere

Katlianir. Aralarrnda Mahir Qayan'rnda bulundulu THKP-C'I i ve

THKO'lu on kiEilik grup Denizler'in

{doksandtitt}

ingilizler ile birlikte, Tokatin Niksar Ankara'da katledildi. Katil zanlsr

ilEesine ba!lr Krzrldere koyiinde ibrahim Qiftgi haJen MHP'de aktif

giivenlik gtiEleri ile girdikleri Gatrsma- politika yapryor,

da katledildiler. 8 A6USIOS 1928. repecik6 MOytS 1972, TgrO onder- Katliamr. Ankara, Mamak, Tepecik'e

lerinden Deniz Gezmig, Yusuf Aslan gitmekte olan belediye otobiisiintin

ve Hiiseyin inan idam edildi. maskeli iig kigi tarafindan taranmast

1 HOZifOn 1972. Htiseyin sonucu iiE kiqi oldil, onaltr kigi yara-

Cevahir, Mahir Qayan'b birlikte landr.

srlrndrklarr evde, iki giinliik kusat-' fQ A6USIOS 1978. Balsat

manrn ardrndan 6ldiirtiidti. Katliamr. Fagistlerin BalgaCtaki dort

5 MOytS !975, $at Arkadag ayrr kahvehaneyi otomatik silahlada

Zekai 6rget, iiSrenci yurtlanna .taramasr sonucu J ki$i dldti, 1l ki$i

yaprlan polis baskrnrnda kafasrna yaralandl.

aldrlr darbeden bir siire soniatjldii. 8 Ekim 1928. Bahgelievler

18 MOytS 1973r TKP/MLkuru- Katliamr. Fagistler Ankara

cusu ibrahim Kaypakkaya igkencede Bal.rgelievler'de Tin'li yedi <ilrenciyi

katledildi. evlerini .basarak katlettiler. Katliam

1 MOytS 1977, istanbul, sanrklartndan Haluk' Ktrct ve

Taksim'de, t00.000 kiginin katridr$r I Erciiment Gedikli sonradan y?rka-

Mayrs kutlamalarrna The Marmara landrlar ve suglarrnt kabut edip adi suE

oteli ve Sular idaresi Eattsrndan htikiimleriyle cezalandrnldrlar. Olayla'meEhul kigilerce' aErlan ategin sonu- ba$lantrsr g6riilen Abdullah QatLcunda 35 kisi dldii. (Ulkii Ocaklal Derne[i'nio o zamanki

2 Eyltil 1977, Umraniye (1 2, Bagkam) ve eylernde arabasr'kul-

Mayrs Mahallesi) olaylarr. Gecekon- lamldrlr saptanan MHP genElik kol-

dulalnr yrktrrmak istemeyen ve lan baqkam Mustafa Mit beraat etti.

sokaklara ddkiilen Umraniyeliler'den, Yine katliamdan sorumlu blarak

giivenlik giiElerinin aEttSt ateg sonucu aranan Mehmet Gi.il (Ulkii Ocaklarr

alfi ki$i ijldi.i, onlarca kigi yaralandl^ Derne$i'nin o zamanki istanbul

16 MOft 1928'ae ili Merkez ycineticilerinden ve 18 Nisan 1999

Binasr'ndaki "Merasim Birli!i" adL segimlerinde MHP'den milletvekili

polis birli$inin i5galinin ktllmasr sesilen iilkiicii) ve Mustafa Yerkaya

karanna varan ve Stileymaniye'de gazeteciler kendilerine rahatirkla

toplanan devrimci olrenciler okuia ulagrp soylegi yapabildikleri halde polis

dolru yiiriimeye baqladrlar. igletme, taraftndanaylarcayakalanamadr'

iktisat ,re Yabancr Diller b<tltim- Katliamdan <ince Alparslan Tiirkeg'in

lerinden de destek alan ytiriiyi.ig Ulkti Ocaklal ycineticileriyle yaptrlr

Merkez Bina'ya dek siirdii. 6!le tatili toplantrda MHP genel merkezi

ba5ladrfrnda Siileymaniye'ye gitmek. Bahgelievler'de oldu$u igin.

iizere okul Erkrgrna ytinelen devrimci "BalrlEelievler'in en emniyetli yer haline

d$rencilerin i.izerine. bir anda kurgun geririlmesi gerektilini" s<iylemesi bu

yalmaya bagladr ve gnglii bir bomba katliamrn ategleyicisi olmugtu.

atrldr. Yaralanan onlarca kiSinin yanrn- 20 Eklm 1978 ' iTU eski rektdr-

da yedi dlrenci <ildiiriildii. Katliam lerinden Bedri Karafakiollu istanbul,

sonrasrndaiEletmeFakiiltesiamfisinde Bakrrk6y'deki evinden Erkarkenikibin,kadar dsrenci toplandr Merkez I iildilriildii.

Bina'nrn iggaline karar ve:ildi; isdide-/ 24 Af OI t k 1978, Maral

ki polisler kovuldu ve ttim kaptlar Katliamr. 20 Aralk 1978'de

denetim altrna ahndr. Gece boyunca Aleviler'in oturdu[u bir krraathanenin

Eahgan 6lrenciler e rtesi gtin bombalanmasr; 21 Aralk'ta Tttb-

sendikalar, meslek odalarr, barolar ve Der'li iki <ifretmenin dldiiriilmesi ve

dernekler ile birlikte biiyiik bir cenaze 22 Aralk'ta bu iki dlretmenin

t6reni diizenledi. Sirkeci'ye kadar cenazesini taEryan kalabahla fagistlerin

yiirtiyen gnrp, buradan dalrldr. saldtrmast katliamlarrn baElangrcrydr.

Katliamrn hemen sonrastnda DiSK Gtivenlik giiglerinin miidahalesiyle

tarafrndan bir faSizme ihrar eylemi karqrla5mayan fa;istler Aleviler'e velCHPliler'e ait iEyerlerini tahrip etti vediizenlenecekti.

nisyanS

Eatr$malarda iig insanr daha katlettiler.Si.inni mahallelerinde provokasyonyapan fa5istler , buradan topladrklarrsilahh kigilerle saldrnlannrsiirdiirdiiler. 24 aralk giinii ilan edilensokaga Elkma yasa$rna yaluzcagiivenlik kuwetleri uydu! Fagistler

Eevre k6y ve ilgelerden getirdiklerisilahL gruplann takviyesiyleAleviler'in yaqadrlr Yririikselim,Yenimahalle, Serinrepe, MaSaral,

' Karamara; mahallelerine saldrrdrlar.Bombalama, ti.ifekle tatama,Alevilerin pantoloniannrn indiritipsiinnetli olup olmadrklarrna bakrlmasr,yarallann hastanelere g<itiiriilmesininengellenmesi ve claha once iEaretlehenAlevi evlerine yaprlan baskrnlasiiren olaylar 2J Arahk akEamr a1yatr5tr. Olaylar sonunda saptanabircn6lti sayrsr 111 idi. Yiizlerce kiEiyaralanmrg, 210 ev ve 70 iEyeri yakrlpyrkrlmrgtr. Sonradan Alevi niifusunyiizde 80'i kenti terk etti.1 $ubot 1979, abdi;petEi,Istanbul, Magkada silahh saldrrr sonu-cu ctldii. Mehmet Ali A$ca saldrnyr<ince i.isdendi, sonra r'eddetti.16 l,loy ts 19/9 , PiyungotepeKatliarnr. Ankara, Etlik, Piyangotepe,Refik Saydam caddesinde bulunan

Qelik kahvehanesine yaprlan saldroda7 ki$i dldti.

4 TemmuZ 1979, Qorumkatliarnr. 30 Haziran 1979'da MHP'lifaEistlerin bir arabayla, CHPliler'in vedevrimcilerin a$rrLkta oldulusemtlerden ateE aEarak gegmesiylezaten gergin olan ortam trrmandr. trTemmuz giinti Si.inni mahallelerdehalkr cihada ga$rran bildirilerindalrtrlmasryla, akgam Pol-Bir'li polis-lerin desteliyle faEist saldrnlan baglat-tr. Polis Alpvi haik tinderlerini vedevrimcileri tutuklarken; AleviTerlemez Evleri ve UEevler mahal-lelerine yiiksek apartmanlara yerlegti-rilmig uzun namlulu silahlarla ateE .

agrldr. Ytizlerce ev are5e verildi veitfaiyenin miidahalesinin engellenmesiiEin evlerin Eevresine barikatlar kurul-du. Bu saldrularda ddrt thi dldii. 2Temmuz giinii haftalk Pazar igin

Qorum'a gelen kdyliiler denetimdengegirildi. Aleviler doviildri, mallanya$malandr. 4 Temmuz gtinii, dahatince ilan edilen sokaga grkmayasa!rnrn kaldrllmasryla tekrarbaElayan saldrrr ve tutukiamalar son-

nisvanS

rasrnda, faEist provokatcirlerin

"komiinistler Miliinii mahallesindeki

. Alaaddin Camii'ni areEe verdi" haberi-ni yaymasr, camilerden grkan insan-larrn silahlanarak euafa saldlrmasrnayol agtr. Polis-asker operasyonununpanigini yagayan Mildnii mahallesihalkr mahalle ErkrErna dolru kaEmayabaEladr. Bu kitleye alrr makinelitiifeklerle ve polis-asker panzerleriyle

ateg aErlmasr gok insanrn rllmesine veyaralanmasrna yol agtr. TRIrnin anahaber biilteninde (sonradan 23 habet-

..lerinde diizeltip dolrusunu yayrmla-yaca,ll "Alaaddin Camii'nin bomba-lanmasr" lraberi fagistlerin ve Siinnikideleiin gaieyanrna katkrda bulundu.Alevi mehallelerinden rehin aLnan onkisi, MHP il bagkanr Ismail Tagtan ve

Qdrum UYD baSkam Seydi Esenyel'intalimatlanyla dldtriildii. Qorum'dada$lanarak, Eiglenerek, kafalan baltay-la pargalanarak, yakrlarak katledilmesi

sonucu 50 kadar insan dldiiriildii.BaEbakan Demirel olaylar sonrasr

"Qorum'u brrakrn, Fatsa'ya bakrn"

yorumunu yapacak; Qorum'daki olay-

lara komiinisr tahriklerin yol aEtr$rnr

stiyleyecekti.

23 Temmuz 1979. SuusutKatliamr. Artvin'in $avEat ilEesindemitingden daSrlan kitlenin iizerinegiivenlik gigleri tarafindan aErlan ateE

5 kigiyi oldnrdii, 30'dan fazla kiEiyiy.anladr,

20 K0sIm 1979, iu u"k"tFaki i l tes i < i ! ret im gorevl is i UmitYagar Dolanay arabasrna ngllan ateq

sonucu oldii.

7 ArgI I k 1979 . iU'de Sosyoloiiprofesclrii olan Cavit Orhan Tiitengil,istanbul, Levent'teki evinin 6niindekatledildi.

16 Arol tk 1,979. BeqiktagKtraathanesi Katliamr. Barbaros

Krraathanesine yerleEtirilen bombanrn

patlamasr sonucu 5 ki$i oldii, 22 kiliyaralandr.

11 Nison 1980, oyktici,yazarUmit Kaftancro$lu istanbul,Mecidiyekdy'de u!radrsr silahh saldrnsonucu oldtiriildt.

23 NisOn 1980. TarsusKatliamr. Qolalan trafik kazalannedeniyle soka!a dciktilen Tarsus halkriizerine gtivenlik giiElerinin agtrIr areg3'ti gocuk l0 kiEiyi dldnrdii.

22 f enmuz 1980. oisr cenetBarkanr Kemal Tiirklertvinin oniinde

u$radr!r silahh saldrrr sonucu 6ldii.7 KOSfm 1980. sot ve OnurYayrnlan'nrn kurucusu ilhan Erdostgoz aknda ddviilerek 6ldririildii.L3 AroItk 1980, ErdalEren,yaEr 18'den kiiEiik olmasrna raSmenbiiyiitiilerek .12 Eyltil cuntasrnca idamediidi.

7 Ekim 1988. Tuzla Katliamr.Kar-nuoyuna ilk yargrsrz infaz olarakgeEen olayda, TKP/ML taraftan dcirtdevrimci giivenlik gtiElerinin aEtr$rategie, bedenlerine isaber edeny0zlerce rnerrni sonucu oldt*rildi.iler.

5 remmuz 1991. iHD Diyarbakrr

$ube kurucusu Vedat Aydrn bilin-meyen giiElerce kaErrrlarak karledildi.

2 Tenmuz 1993, Sivas'taki camiimamrnrn, Aziz Nesin ' in "geytan"olduluna dair verdi$i vaazdan sonracamiden Erkan, sayrlan tigbini bulangeriatEr fagistler Madrmak Oteli'nedo$ru yiiriidiiler. Oteli, igeilde AzizNesin, Asrm Bdzirci, Metin i{lrrok veNesimi Qimen de oldu$u halde ategeverdiler. Polisin ve irfaiyenin miida-

lrale etmekte gecikrili yangn, Aziz

Nesin ' in kurtu lmasrna ra$men 37aydrn ve yazan dumana bolarakdldiirdti. Oteli yakan fagistleri ycin-

lendirenler arasrnda Belediye BagkamTemel Karamollaollu'da vardr. "Sivas"yargrlamasr hdld stiniyor

8 0C0k 1996, Evrensel gazetesimuhabiri Metin Goktdpe muhabidikyapmak rizere gitti$i bir cenazenin

sonrasrnda g<izaltrnh aLndrSr EyiipSpor Salonu'nda d6viilerek dldiirtildri.

24 0cok 1993. c*.t.ci-yazarUlur Mumcu arabasrna yerleltirilenbombanrn patlamasr sonucu oldii.12 M0ft 1995, GoziKatl iamr.L2 Mart akqamr istanbul-KngiikkriyGazi Mahallesi'nde dcirt kahvel-rane vebir pastaneye silahL saidrrr diizenlendi.Saldrrrda, kullanrlan taksinin gofdrtiylebirlikre iiE kigi iildiiriildii, bir Eok kiEiyaralandr. Olenler arasrnda bir AleviDedesi de vardr. Olayrn ardrndan, l3Mart giinii Gazi sokaklan binlercekiEiyle doldu. Sokalr "temizlemek"isteyen polisin "havaya" aEtr!r ateEsonucu 17 ki$i dldii.12 MoYts 1998. iuo BaskanrAkrn Birdal, devlet'in hedef gosrerme-si sonucu Ankara iHD merkezindesilahh saldrnya uSradr. A[rr yaraholarak kurruldu.

{doksanbeg}

tXhfirnt n i svon

1945 yt l tndo .Cezovi r 'de doSon l lhdmi Nisvqn i lk ve or to 'oOienimint So'1e1s; te tomomlovlp, i in ivers i te ig in s i t t ls iF ionso'do zomonln posi f is t ler lnden etk i len ip, doktor0 tez i -n i -nu-Ooioo verd l , '68 ' in en c ivc lv l i zomcnlor lndo SorbonneUniverst tes i onUndeki b1r ey lemde, protesto omocty loi ,o iosrnOo k l rd ls l t0ht0d0n t t i fek yuzUnden seElc i bel leki iovoino-uOiool , Bu sUrede s1rd10i kendin l 0rov l ! .sUreclndeai i -06 nevotut ion ders is lnde sembol is t k tso.ovkUler vovtm-ioCr, fenOini bulup bu1mod101 h iEbi r zomon oOreni lemevenNl ivon ib iq v t l lnda dosdusu ver o lon sole ls 'e ddndUktensonro, b l r d0ho kendls inden hober o l1nomodl ' Holen yasoylpvosomoCr6r b i l inmeyen Nlsvon'1 27 vog1ndo yozdlg l buovl .usuyle derg lmize konuk ediy0ruz,

durduran korku ya cia gekingenlik

de$ildi. Yolunu belirleYen amag,

ulaglmaz de$il, sadece oia$aniistiiy-

di i . Zihninin soylu f ikir ler igin

yaprlanmrE, geniq bulvarlan bu

Eopltiklerle trkanmaya baglamrqtr.

Sanki bu do$rudan do$ruYa kendi-

sine yoneltilmiS bir kotiiliiktii, sanki

kendisi ne oldu$unu kestiremedi$i "

bir tehlike kargrsrnda kahyordu. HiE

kimsesi yoktu, hayatta yapayalmzdr.

Derken bir grup o$renci Yakla5trilerde. Ve aSaglann seyreldili bir

agrklga geldi. . .

Bilirim sizi, oykiiniin so+unu kendi-

niz getirirsiniz, ama bunu bana kim

anlattr biliyor' musunuz? Bir fransrz

rahibil isa peygamberin ozlii bir qe-

klide belirtti$i gibi herkes kendi

Eocuklarrnt sevebilir. GerEek gorev

diigmanrnr sevmektir. Bu faaliyet

oncelikle )'banqEt ve "ahlaki"dir'

iginde catzlanmq bu taSlar

Hamleler bozuP, yert'iden bigim

aeriyor*

Tabtanur. diizenine

Ve sordul-Gezginlerin hepsi hekimlikten iyi

anlar mr?

-Bir cesedin onemi mi olurdu onlar

iEin?

-Nasrl beceriyorsun bu ya5ta?

-Nasrl beceriyorsun, dedi, bu Yaqta?Ve rahip cevap verdi:

-Gayet iyi igitiyorum.

Peh! Hayatrn ve diinyanln kalbine

bir goz atabilmig olgun herifler gibi

beni anladrlrnr soyledi. Her EeYianladr$rna inanryordu herhalde.

Burada hemen bir soru EtkrYorortaya. Duyulardan gelen algrYla

iligki kesilirse, nasrl, gerge$i gergek-liEi igin kavrama olanaEr Erkabilir,birEul' qey birEok qeye ba$Ll$rm ve

inancrnl :r i t i r i r? iEte genEli$in

kottimser olrr' rstnda asrl sebeP

budur. Burada hii..'vem kangtyor

ipin ucu kaEryor. igte, L'rnun iEin

bizden hesap sormak, ballann,rmrzr

istemek boquna ve sagmadrr. b.'

cil'reti biraz daha aErklamahyrm:

QoE* z^m n pist i oralan. Bir

keresinde iki yavru domuz ile bir

tavuk birdenbire ortadan kaYbol-

mugtu, sorun srk stk tarttEtimrgtt

ama babasrntn gozi.inii ofke

biiriimiiqtii bir kez. Tannmi Herif

resim yapmasrnt nastl da biliyordu!

Bu oyunun kurallan vardr. ikisi de

bu kurallan daha yetkin bir hale

sokmak igin her giin yeniden Eabagosteriyorlardr. Ancak bu donemde

daha onemli igler yaygrnlagmrgtr.

Daha gok erkett:

O gehnemisti'

Ouu behlemek trc zor!.'

Bir saat daha gegti, gi.in aSanyordu.

Saat neredeyse yec,li buEuk olmugtu.

Kadrn i.izerinde durdu$u kaideden

indi ve diinyah oldu; ama bununla

da yetinmeyerek, kararihfrn igine,

hrtta dibine kadar git t i .

bir e$lge oturmu$um"O toison, nxoatonnant

jusque sur lencolure!

Wrcei aaerti quiltl

Lanet olasr sisl HiEbir 5ey g6riin-

miiyor. Kayboldum. Ben olan ve

ben olmayan bu boqluktan geri Ee-kildim. Yavag yava5 yerlegmekte o-

lan toz bulutu arastndan kanat gtr-

parak biiyiik kuru kemikii siyair bir

kuq grkageldi. Qevik hareketlerle

kurtuldum. GeliSiyie aralanan

alanrn irer bir parEacrlrnr rtzgar

dalrtmadan yakaladrm ve do$ru

yonri buldum. Bu yol sonuna kadar

benim yolumdu artrk. Hemen

soyleyeyim ki bu yol olaylan hesaba

katmak istemeyen bir yoldu. Bu

gergekte soylendi$i gibi kolaY vt

krsa bir yol de$ildi. Her Eey burada,

bu ihtiyar gezegen leginin iistiinde,

biittin aydrnlk ve karanhk, krtlk ve

yi.izyrllarrn igtihasr! $imdi artrk kimi

sevdilimi kime saygr duYdu$umu

bi l i yorum. Acaba k rs r r mevs im,

grplak a$aglar, diinyanrn krgr mr

yakryordd beni? Cehennem de bdYle

mi acaba{ "Ya5amtg ya da olmi-lqi,im!

Kimin ulnurunda? Yer yok, Yurtyok". Ama oltim soyutlagtr ml ya$am

da soyutlagmrg demektir. Tabi i

btriin bunlar genElik heyecantndan

gelen sozlerdi. "LJmarstz ruh

genEliSin tadrm gtkar".

Ona yrllarca olmayacak acrlar gek-

t ir ip, bugi inki i duruma getiren

kimdi? O zaman bagka giigler gir-

migti devreye. Oldu$u yerde kalmrS,

uzaktaki ptnltrya bakmrgtr ama onu

{doksanaltr} nisyan3

1

Ii

;1 , f

i . i

se t i r b i r hoyo t rn be I l e0 iod rm lc ro s inm i$ yc ln l z l r k tod r r ,i nson,oyok i z le r i y l e yozc rken h i koyes in ive sonuno yok lo$1rken onzomonrn tene ot t rgr dusumletUket t is i mesofe ierde onlomrnr bu lur kodronl

:'