iiNGÖNËN PEPEWER

The New Testament in the Weri Language of Papua New GuineaNupela Testamen long tokples Weri long Niugini

copyright © 1984 Wycliffe Bible Translators, Inc.Language: WeriTranslation by: Wycliffe Bible TranslatorsThis translation is made available to you under the terms of the Creative Commons Attribution-Noncommercial-No Derivatives license 4.0.You may share and redistribute this Bible translation or extracts from it in any format, provided that:

You include the above copyright and source information.You do not sell this work for a profit.You do not change any of the words or punctuation of the Scriptures.

Pictures included with Scriptures and other documents on this site are licensed just for use with thoseScriptures and documents. For other uses, please contact the respective copyright owners.2012-10-23PDF generated using Haiola and XeLaTeX on 12 Feb 2021 from source files dated 12 Feb 2021ec1ac06d-1c8c-5be3-8326-dcf0ceacd4c2

http://www.wycliffe.orghttp://www.ethnologue.org/language/werhttp://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0/http://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0/

Contents

Matiu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1Maak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51Luk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79Son . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 129Ngön Yaaö Omnarö . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 166Rom . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2161 Korin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2392 Korin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 261Kalesia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 277Epesas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 285Pilipai . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 292Kolosi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2981 Tesalonaika . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3032 Tesalonaika . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3081 Timoti . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3112 Timoti . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 318Taitas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 323Pailimon . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 326Ipru . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 328Sems . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3451 Pita . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3522 PITA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3581 Son . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3622 Son . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3683 Son . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 369Yut . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 370Ënëma Ngönte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 372

iii

Matiu 1:1 1 Matiu 1:17

MatiuYesu pi wel wiak kutömweri sëën

wë ënëmak Matiuuk Yesuu ngönompyaö epët retëng ëa. Matiu,yapin nent Liwai, pöp Yesuu ru12 pöröakaanëp. Pi tektek ngönyaauröa ngaan retëng ëa pöt Yesuunaë kë oröön pi Anutuu wa ngaööknimëëpna pöt ngës rëëre Yesuu ngönkësang ök ëa pöt retëng ëa. Ngönpöt, Yuta omnarö Yesuun Anutuu YaöMëëaup pöt ëwat sëpënëak retëng ëa.Pöt epël wia.

Yesuu ëere körööröere pimwilautangönte 1:1–2:23

Son i yamëaupë ya mënaut 3:1-12Yesu i momëën morök elmëaut

3:13–4:11Yesuu Kalili yangerak ya mënaut

4:12–18:35Kalili yangerakaan Yerusalemë

saut 19:1–20:34Yerusalem kak Yesuu naë oröaut

21:1–27:66Yesuu wal ëak ëö pet elmëaut 28:1-

20

Yesu Kristo pim ëere körööröa ngönte(Luk 3:23-38)

1 Yesu Kristo pim ëere körööröakurment epël. Yesu pi Tewit pimkurmentëkaanëp. Ën Tewit pi Aprampim kurmentëkaanëp.2Apram pi Aisakë pepap.Ën Aisak pi Yakopë pepap.Ën Yakop pi Yutaare pim nangre

nanöröa pepap.3 Ën Yuta pi Peresre Siraë pepap, ën

piarpim ëlëp Tema.Ën Peres pi Esronë pepap.Ën Esron pi Ramë pepap.4 Ën Ram pi Aminatapë pepap.Ën Aminatap pi Nasonë pepap.Ën Nason pi Salmonë pepap.5 Ën Salmon pi Poasë pepap, ën pim

ëlëp Reap.Ën Poas pi Opetë pepap, ën pim ëlëp

Rut.Ën Opet pi Sesi pim pepap.6 Ën Sesi pi omp ak Tewit pim pepap.

ËnTewit pi Solomonëpepap, pimëlëppöt Yuraiaë öng kapirëp.

7 Ën Solomon pi Riapoamë pepap.Ën Riapoam pi Apaisaë pepap.Ën Apaisa pi Esaë pepap.8 Ën Esa pi Seosapatë pepap.Ën Seosapat pi Soramë pepap.Ën Soram pi Asaiaë pepap.9 Ën Asaia pi Sotamë pepap.Ën Sotam pi Easë pepap.Ën Eas pi Esekaiaë pepap.10 Ën Esekaia pi Manasaë pepap.Ën Manasa pi Emosë pepap.Ën Emos pi Sosaiaë pepap.11 Ën Sosaia pi Sekonaiaare pim nan-

garöa pepap.Akun pötak Papilon nga omnaröak

Yuta omnaröa naëaan naröwii tëak wak së Papilonyangerak moulmëën pitëminëën eim wakaima.

12 Yuta omën narö Papilon yangerakwakaima akun pötak SekonaiaSialtielë pepap wakaima.

Ën Sialtiel pi Serapapelë pepap.13 Ën Serapapel pi Apaiatë pepap.Ën Apaiat pi Elaiakimë pepap.Ën Elaiakim pi Esoë pepap.14 Ën Eso pi Setokë pepap.Ën Setok pi Ekimë pepap.Ën Ekim pi Elaiatë pepap.15 Ën Elaiat pi Eliesaë pepap.Ën Eliesa pi Matanë pepap.Ën Matan pi Yakopë pepap.16 Ën Yakop pi Yosepë pepap.Ën Yosep pi Mariaë ompöp.Ënak Mariaak Yesu, pim yapinte

Kristo pël yema pöp wila.17 Apramökaan yewaisem wais

Tewitëk elën, omën kur pöment 14yaë. Ën Tewitëkaan yewaisem waisPapilon omnaröa pit wii tëak waksë Papilon yangerak moulmëa akunpötak ela pöröeta 14 tapël yaë. Ënpitëm Papilon yangerak wii kaataksaö pörekaan yewaisem wais Yesuuwilaurek oröa pöröeta 14 tapël yaë.

Yesu Kristoë wilauta ngönte(Luk 2:1-7)

Matiu 1:18 2 Matiu 2:1318 Yesu Kristo pim wilauta ngönte

epët. Öng Maria Yesu pim ël pöp ompYosep pöp koirëpënëak yaö elmëënwëa. Pël ëautak piarip yal naën omnamp nerek wëën, Maria pi NgëëngkPulöök elmëën önga namp tekeri sa.19 Pël ëën pim omp yaö elmëaupYosep pi omën wotpilëp yak Mariaomnaröa ëöetak ëö sëpanëak ëlëëpwes momëëpënëak kön wia. 20 Yoseppi pël könwieimkauraanAköpë enselnampök wangartak oröak piin epëlök mëëa. “Yosep, Tewitë körööp,ni Maria pim öngaap wë piptaankas ëëngan. Pim önga tekeri sakwë pipop, Ngëëngk Pulöök kaamökelmëënak wë. 21 Pël ëën pi yokotupwilën pöt pim yapinte Yesu pël mam.Pi tapöpök pim omnaröa ketre saunatent ë nuulëak utpetetakaan kamaniöpnaap.”

22Omën nant peene e orö yes epot,Aköp pimtë tektek ngön yaaö omënnaröen ök maan pitëm tekeri wesakök niiaö aprö ima pötök kë yaarö.23 “Kat wieë. Koont öng tek nampökru yak sak yokot namp wilëpnaanyaë. Pël ëen pitök yokot pöpë yapinteEmanuel pël mapnaap.” Yapin pötasongönte epët. “Anutu tiarring wë.”24 Pël maan Yosep pi wal ëak Aköpëenselëpë ökmëëa pöl ëakMaria koira.25Pël ëautakMaria yokot pöp nawilënwëën Yosep piiring ka naurön ëa. Pëlëën yokotup wilën pim yapinte Yesupël mëëa.

2Këtëpë yengampiaulaan ëwat omën

narö Yesuun itaampënëak waisa1 Omp Erot pim Yutia yangerak

omp ak sak wëa pötak Mariaak pörekPetelem kak Yesu wila. Pël ëënënëmak këtëpë yengampiaulaan ëwatomën narö Yerusalem kak së oröakepël pëël mëëa. 2 “Runga ngolöporöaup, Yuta omnaröa omp ak sëpnapöp e tarëk wë? Ten pim tangeweskëtëpë yengampiaulaan oröak wëënitenak yaya manëak yewais,” pëlmëëa. 3 Pël maan omp ak Erot pöpreën Yerusalem kakë omnarö pit ngön

pöten kat wiak yaan sak kön selapwia. 4 Pël ëak omën omp ak Erot pikiri ar yaaö wotöököröere ën Mosesëngön kosangotë ngarangk pouröenngön maan së pim naë rongan ëënngön pötaan yak pitën, “Kristo pi kaktarëk orööpnaap?” pël mëak pëlpëlmëëa. 5 Pël maanak pit epël mëëa.“Petelem kak Yutia yangerak orööp-naap. Ngön pöt tektek ngön yaaöomën nampök epël retëng ëaut.6 ‘O Petelem kak Yutia yangerak

wëaurö,arim kak Yutia yangerak ka wia pötë

iri naëpan.Pöt arim naëaan omën kësang nam-

pök oröakIsrael nem omnaröa ngarangk sëp-

naat.’ ”7 Pël maanak omp ak Erot pi ëlëëp

këtëpë yengampiaulaan ëwat omënpöröen ngön maan pim naë sëënpitën, “Tangewes akun taltak oröakwëën itena?” pöten pëël kat wia.8 Pël ëën pit ök maan pi pitën epël ökmëak Petelem kakë wes momëa. “Arsë kosang ngentiak ap wesak rungapöp koirak pöt kaalak wais neen öknean. Pël ëën neenta së itenak piinyaya memaan,” pël mëëa. 9 Pël maanpit kat wiak sëp wesak kan yesemitaangkën tang peen ngaantak pitëmkëtëpë yengampiaulaan oröak wëënitena pöwes pitëm wet rëak së ruupëka wieëaö pöta ngaarëk leng ëak wëa.10 Ënak pit tang pöwesën itenak ya këpanë sa. 11 Pël ëak ka pöta kakaati sëitaangkën ruupre ën pim ëlëp Mariawëa. Pël ëën pit së rar rë mowesirakyaya mëak pitëm ul keus köröökaansum kësang yaaö nant, aini koolre koslölöp kamp yaaöre i kamp ompyaöyaaut yowemena. 12Pël ëak pit rö kanka uraan Anutuuk wangartak ompak Erotë ngësël sëpanëak nga mëakpepanömmaan pit sëpwesak pimnaënasën, kan munt naöök kaalak pitëmkakël kan sa.

Yesure ëlre pepaar Isëp yangerakëkas sa

13 Pit kan sëën Yosep ka uraanAköpë ensel nampök wangartakoröak piin epël ök mëëa. “Ni wal

Matiu 2:14 3 Matiu 3:9ëak Yesure ëlëp mësak kan kas Isëpyangerakël së. Erot pi runga pipopap wesak mëmpënëak yaë pötaan.Ni pörek së wë kat wiaan ënëmaknemtok kaalak waisën pël niaanakwaisënëën.” 14 Pël maan Yosep piwal ëak Yesure ëlëp mësak Isëpyangerakël röök taptakëër kan sa.15 Pël ëak pit Isëp yangerak së wëënomën omp ak Erot pöp ënëmak welwiin akun pötak kaalak waisa. PötAköpë ngönte tektek ngön yaaönampök ök ëa pöt kë rëa. Ngön pötepët. “Ne nem ruup Isëp yangerakwëën yas maan waisa.”

Erotökmaan runganarö kësangpanëmën wel wia

16 Omp ak Erot këtëpëyengampiaulaan ëwat omën pöröpi morök elmëa pöten kön wiak yasangën kaö pan ëa. Pël ëak pimomën naröen maan pit së Petelemkakre ka kot naë wieëa pötë yokot kotnarö krismaki nentepar il newasënpörö pourö mën won wesa. Pöt ëwatomnaröa tangewesi oröön itenakök mëëa akun pöten kön weswesëak ök maan së mën won wesa.17Akun pötak tektek ngön yaaö omënSeremaia pöpë ngön ëa pöt kë oröa.18 Pöt epët.“Rama kakaan ingre këlël kaö panë

yaan kat wia.ÖngResel pimëkörööröakpitëmrun-

gaaröaan yaköm ëën ing aima.Pël yaëën omnaröak yok pangk pit

wiap nemowasën ëa.Pöt pitëm rungaarö wel wia pö-

taanök.”Yesure ëlre pepaar Isëp yanger sëp

wesak kaalak sa19Omp ak Erot pöp wel wiin Aköpë

ensel namp kaalak Yosepë naë oröakwangartak epël ök mëëa. 20 “Omënrungaap mëmpënëak ëa pörö yok welwia. Pötaanök piar ëlëp mësak Israelyangrakël së.” 21 Pël maan Yoseppi wal ëak Yesure ëlëp mësak Israelyangerakël sa. 22 Pël ëak pi kat wiinAkeleas pöp pim pepap Erot pim ur-tak Yutia yangera omp ak sak wëa.Pël ëën pi we pöökël së öpnaaten kas

ëa. Ënak Anutuuk piin wangartakpepanöm maan pi pörek sëp wesakYesure ëlëp Kalili yangerakël mësaksa. 23 Pël ëak pit së ka naöökë yapinteNasaret pël ya pöök wakaima. PötAnutuu tektek ngön yaaö omën naröaYesu pimëën ëa pöt kë oröa. Ngönpöt epët. “Omnaröak piin Nasaretomnamp pël mapnaap.”

3Son i yamëaup Anutuu ngönte ök

aima(Maak 1:1-8; Luk 3:1-18; Son 1:19-28)

1 Akun pötak Son omnarö i yamëapöp oröak Yutia yang omën wonrekAnutuu ngönte ngës rëak epël ökmaima. 2 “Anutuuk tiar wa ngaööknimëëpna akunet yok temanöm yes.Pötaanök ar lup kaip tiak utpetat sëpwesak kasëng meneë.” 3 Son pöpönAnutuu tektek ngön yaaö omënAisaiapöpök ngön epël ëa.“Yang pultakaan omën nampök epël

ya.‘Aköpëën kanö wotpil weseë.Ngësak ompyaö panë weseë.’ ”

4 Son pöp pim ulpëën kosangëp polkamel ëpötök ket ëak mëak wëa. Pëlëak pol koröpöök yepat ket ëaö naöureëa. Ën pim kaömp pöt ngëntremop pëën neima. 5 Yerusalemkakaanre Yutia yang poutëaanreYotan i pouuk ka wieëa pötëaanomnarö pim naë së rongan ëa. 6 Pëlëak pitëm ketre saunat tekeri wesakök maan Sonök Yotan imeri i momëa.

7 Son pi itaangkën Parisiire Sat-usi ngönën omën narö kësang puuki momëëpënëak yesën itenak pitënepël ök mëëa. “Kamalöröa morökyaalni pöl ar yaaurö. Ar könwiin nemnaë waisën i nimëëma pöt Anutuuknga elniipënëak ëa pöt naalniipan.8 Ar lup kaip tiak wëwë pötakël önëpötakëër omnaröak arën itaangkënlup kaip tian pël ëëpnaat. 9 Arimtëkönöök epël angan. ‘Ten Apramëköröörö,’ pël angan. Ar könwi kosangnewasën wë, ‘Ten Apramë köröörö,’pël anë pöt pangk naën. Ne niamaankat wieë. Anutu pi apënëak pöt yok

Matiu 3:10 4 Matiu 4:15pangk aan kël epotök Apramë körökoröp orööpnaat. 10 Anutu pim inerkëra songöntak wia. Pöwer këra ne-ment ulöp ompyaö nautön ëëpna pötku tiak es marën kotöpnaat.

11 “Omën nem ënëm waisëpna pöppimweëre kosangtak nemët il wasëp-naap. Ne utpet epopök pim ingkorötepar yok pangk wak nasëngan.Ne ar lup kaip tiak arim utpetatsëp wasënëëtaan i yaaptaring yan-imë. Ën puuk pöt ar Ngëëngk Pulööki ket ëak nimëën esuwesi ök arimutpetat kotak won sëpnaat. 12 Pi pimkat yaurautaring wais kat ur ronganëak kaömp ompyaut wa pim kaömpkaatak wiipnaat. Pël ëak unönre sök-sök pöt wa top ëak es kosangwesimoolaan kot sëpnaat.”

Sonök Yesu i momëa(Maak 1:9-11; Luk 3:21-22)

13Akun pötak Yesu pi Kalili yangersëp wesak Sonök i momëëpna yakYotan i pouukë sa. 14Pël ëën Son pi kemourak piin epël ök mëëa. “Ni oröp-morëën nook i nimëëmëak yenëaan?Ne omën pasip, ën nuukëër omënkaöap. Pötaan nuukëër yok pangkne i nemëëmëëp. Pël ëautak ni nooki nimëëmëak waisan.” 15 Pël maanYesuuk kangiir epël ök mëëa. “Nipeene kat newiak pël ëëm. Tepërwot-pil wesak Anutuu ngön pout ngaarëköpëa pöt pangk ëëpnaat.” Pël maanSon kuure mak mëak i momëa.

16 Sonök Yesu i momëën pi akuntapëtakëër imeriaan oröak itaangkënkutömwer këmnga ëënNgëëngk Pulöint ekëpë ök sak pim rangk irë ngen-tia. 17 Pël yaëën kutömweriaan ngönnent epël irëa. “Epop nem Ruup. Nepiin ya kë sak kent pan yaalmë.”

4Setenök Yesu morök elmëa(Maak 1:12-13; Luk 4:1-13)

1 Setenök Yesu morök elmëëpnayak Pulöök Yesu mësak së yang pul-tak omën won panëërek moulmëa.2 Pël ëën Yesu pi kaömp nanën wëkëtre röök akun 40 pël ëak sa. Pëlëën ënëmak pi këënëën elmëa. 3 Pël

ëën Seten pi oröak morök elmëakepël mëëa. “Ni Anutuu Ruup. Pö-taanök kël epotön maan kaömp sëënnë.” 4 Pël maan Yesuuk kangiirkaip tiak epël mëëa. “Ngönën-tak epël wia. ‘Kaömp pöt pëënökomnaröa wëwëet nanimpan. Anu-tuu këmtakaan pim ngön ëaut poutngaarëk weim öpna pöpökëër wëwëom wakaim öpnaap.’ ” 5 Pël maanakSetenök kaalak Yesu pi mës wak sëYerusalem ka kësang ngëëngköökëngönën tup kaöeta möröök moul-mëak 6 epël ök mëëa. “Ni Anu-tuu Ruup. Pötaanök öngkrek sörokola. Pöta ngönte ngönëntak epël wia.‘Anutu pi pim enselöröen maan ningarangk elniipnaat. Pël ëak këlö-tok nim ingesi niwalpanëën pitökmorötök akaak elniipnaat.’ ” 7 Pëlmaan Yesu pi kaalak kangiir epëlmëëa. “Ngönën nenteta epël wia.‘Aköp Anutu kaamök elniipnaatenököök elmëëngan.’ ” 8 Pël maanakSeten pi kaalak Yesu mës wak së rosirwali panë naöök moulmëak omnaröakaare yang poutre ën pitëm omnantompyaö poutön pet elmëak 9piin epëlmëëa. “Ni nemëën rar rë nowesirakyaya neamë pötak ne e yangerakëomën ompyaö epot pout nimpaat”mëëa. 10 Pël maan Yesuuk epël mëëa.“Seten, ni mop wiak kama së. Pötngönëntak epël wia. ‘Aköp Anutuunyaya mam. Pimënt kopëtapön inëënelmëëm.’ ” 11 Pël maan Seten pi yokYesu pörek sëp wesak kan sëën enselnarö së pi kaamök elmëa.

Yesu Kalili yangerak ya ngës rëakmëna

(Maak 1:14-15; Luk 4:14-15)12 Yesu pi kat wiin Son pi omën

naröak wak wii kaatak moulmëënwë pël maan Yesu pi Kalili yanger-akë sa. 13 Pi Nasaret kak sëp we-sak Kapaneam kak së wakaima. Kapö i kaöökë ëöök Sepulanre Naptalaiyang pöraarë tekrak wieëau. 14 Pëlëën Anutuu ngönte tektek ngön yaaöomën Aisaia pöp pim ök ëa pöt këoröa. Pöt epët.15 “Sepulanre Naptalai yang pöraarë,

Matiu 4:16 5 Matiu 5:9i kaöökë naë, i Yotanë nal ko-

muntakël,Kalili yang ngönënwonöröawëaurek,16 omën narö pörek koutak wëa pöröpit yok ëwa kësangöön itena.Ën omën pörek koutakwëwel wiak kö

sëpënëak yaaö pöröa naëëwaö yok oröa.”

17 Akun pötak Yesu pi ngës rëakngönën epël ök maö ima. “Anutuuwa ngaöök nimëëpna akunet yok te-manön yes. Pötaanök ar lup kaiptieë.”

Yesuuk omp 4 ëak ngön maan pimënëm sa

(Maak 1:16-20; Luk 5:1-11)18 Yesu pi Kalili i kaö pöökë pouuk

yesem itaangkën omp nanang naar,namp Saimon pim yapin nent Pita, ënpim nangap Entru, piarip i kaö pöökiir yoolaan itena. Pöt piarip i kaöanimaurö korak wes mëak mon wapël eim wëa. 19 Pël yeem wëën Yesupi piaripön ngön mëak epël mëëa.“Arip nem ënëmwaiseë. Pël ëën nookaripön arpim i kaö animaurö yewanpitapël omnaröeta önëën niulëëmaan.”20 Pël maan piarip teëntom panë pi-arpim iiröt om wiak pim ënëm sa.21 Pël ëën pi kaalak yesem itaangkënomp nanangën munt naar, piarpimpepapring i kaö wang naöökë rangkwë iiröt ompyaö yewasën itena. Pi-arpim yapintepar, namp Sems, nampSon, ën piarpim pepap Sepeti. Pëlëën pi piaripön pim ënëm sëpënëakmëëa. 22 Pël maan piarip teëntompanë piarpim pepapre wangaö sëpwesak Yesuu ënëm sa.

Yesuuk ngönën ök mëak omënkësang pan këëkë mowesa

(Luk 6:17-19)23 Yesu pi Kalili yangerak ka wieëa

pötë së omnaröen ngönën tupötëkakaati Anutuu ngönte rë moulakpim wa ngaöök nimëëpna ngönompyaö pöt ök mëak omën yaumanke nentere nent yaaö pöröere omënkoröp lup nantë utpet ëa pörö pourökëëkë moweseima. 24 Pël ëën Yesupim pël yaaö pöta ngönte aö yesemSiria yangerak oröön yang pör pangk

ëa. Pël ëën omën pörek wëaurö pötenkat wiak pitëm yauman omën pouröpim ngësë mësak sa. Yauman omënpörö, narö yauman ke nentere nentwaurö, ën narö këlangön ke nenterenent kat yawiaurö. Ën këlangön katyawia pörö, narö urmerarö pitëmlupötë wëaurö, narö om pas kawingentiak reireë ureim wëaurö, ënnarö kosat kël waurö. Omën yaumanpiporö pourö pit pim naë mësak sëënkëëkë moweseima. 25 Pël yaëën Kaliliyangerakaanre Tekapolis yangerakka 10 pötëaanre Yerusalem kakaanreYutia yangerakaanre i Yotanë nalkomuntakëlaan omën kësang panpim ënëm ëa.

5Yesu pi rosiraöök isak ngönën ök

mëëa1 Yesu pi omën kësang panë pim

ënëm sa pöröen itenak rosir naöök sëwel aisëakwëa. Pël ëën ruurö pimnaësa. 2Pël ëën pi ngës rëak ya rëmoulakpitën epël ök mëëa.

Omnaröa ërëpërëp ëëpnaatasongönte

(Luk 6:20-23)3 “Omën pitëmtë lupötön kön wiin

ompyaut won yaë piporö Anutuukwa ngaöök yemomë. Pötaanök pitërëpërëp ëëpnaarö.

4 “Omën ingre ya ilak aim wë pi-porö Anutuuk wiap mowasëpnaat.Pötaanök pit ërëpërëp ëëpnaarö.

5 “Omën ya wiapring wë piporöyang ngolöpra omnantëën yaö sëp-naat. Pötaanök pit ërëpërëp ëëp-naarö.

6 “Omën wëwë wotpilte öpnaatenkent ëën weë yengenti piporö Anu-tuuk wëwë wotpil pöt mangkën öp-naat. Pötaanök pit ërëpërëp ëëp-naarö.

7“Omën karuröaan yakömyaalmëapiporö Anutuuk yaköm elmëëpnaat.Pötaanök pit ërëpërëp ëëpnaarö.

8 “Omën lup kölam wë piporöAnutuun itaampnaat. Pötaanök pitërëpërëp ëëpnaarö.

9 “Omën mayaap wiaapnaataanweë yengenti piporöen Anutuuk pim

Matiu 5:10 6 Matiu 5:25ruurö pël mapnaat. Pötaanök pitërëpërëp ëëpnaarö.

10 “Omën pitëm wëwë wotpil yaaöpötaan omën munt naröak utpetmowasën këlangön kat wiipna piporöAnutuuk wa ngaöök momëëpnaat.Pötaanök pit ërëpërëp ëëpnaarö.

11 “Ën naröak itaangkën ar nemënëm yeëan ëën pöt ökre was niiaöreutpet elniire ngön utpet ke nenterenent ngön kaar niiaö pël yaëën pötërëpërëp ëënëët. 12 Pöt naröak tek-tek ngön yaaö omën ngaan wakaimapöröaan utpet ke pil elmëeimaurö.Pötaanök pitök peene ar pil yaalniinpöt, ‘Ënëmak kutömweriaan kangutkësang önaat,’ pël weseë ya kë sakërëpërëp ëën.”

Anutuu omnarö tomunatre ëwaöökëökörö

(Maak 9:50; Luk 14:34-35)13 “Tomunat polötë olaan söp naën

yaë pöl ar yangerakë omnarö utpetëëpanëak kaamök yaalmëaurö. Pëlyaauröak tomun pötë misëngö somsak wiaan tiar tol ëak kaalak mis-ëng wasën pangk ëëpën? Pël naën-gan. Tomun som ke piltak omnantpangk misëng newaspan. Pötaanökwa moolaan omnarö ing mësaö kaning ëëpnaat. Ar ngön epët kasëngmenak pöt tomun misëng won pötaök sënëët.

14 “Ën es ëwaöök rö kanötë omnarökaamök elmëën kamtaöök yes pölar yangerakë omnarö Anutuu ënëmsëpënëak kaamök yaalmëaurö. Ar kanaö rosiraöök wieëa pöökë ökörö. Kapö ëlëëp wi naöpan, om tekeri wiaanomnarö maimerekaan pangk itaamp-naat. 15 Ën omnarö esuwes mangiakkapita öngpök namëëpan, ngaarëkwasën kakaati ëwa ëaan omën kakaatiwëaurö omnantönpangk itaampnaat.16Arim omnant yaaut esuwesi ök ëëp.Omnarö itenak arim Pep kutömweriwë pöpë yapinte ngaarëk wak isakapnaan omën ompyaut ëeë.”

Anutuu ngön kosangta ngönte17 “Arök ne Moses pim ngön

kosangötre tektek ngön yaaö

omnaröa ngönöt wa moolamëakwaisan pël wasnganok. Ne pipotwa moolamëak newaisënëp. Ngönpi tapöt kë orööpënëak waisaup.18 Ne yaap pan niamaan. Kutömreyang epweriar won nasën wiaanMosesë ngön kosang lup kot nent apnasëpan, pout kë rapnaat. 19 OmënMosesë ngön kosang lup kot panënent wa moolëak naröen tapëlëëpënëak mapna pörö pit omënAnutuu wa ngaöök momëëpnaaröaikanöök öpnaarö. Ën omën ngönpöt pout ngaarek wak naröen tapëlëëpënëak mapna pörö omën Anutuuwa ngaöök momëëpnaaröa naë kaösak öpnaarö. 20Ne niamaan kat wieë.Arim Anutuu ngönte ngaarëk wakwëwë wotpil yaaö pötak omën ngönkosangötë ngarangköröere Parisingönën omnaröa pël yaaö pöt ilnewasën ëëpna pöt ar Anutuu naë rëolëak wëën wa ngaöök nanimëëpan.”

Ya sangën yaauta ngönte(Luk 12:57-59)

21 “Ëaröen ngön ök mëëa pöt aryok kat yawiaurö. Pöt epët. ‘Ni nimkarip mëngkanok. Ën ni namp pëlëëmë pöp ngön yaatak oröömëëp,’pël yaan kat wi yeë. 22 Ën nook pötök niamaan kat wieë. Omën namppim karipön ya sangën ëëpna pöp pingön yaatak orööpnaap. Ën namppim karipön utpet wesak mapnapöp pi ngarangk wotöököröa naëoröak ngön ya mëmpnaap. Ën namppim karipön, ‘Kaökaö,’ kip mapnapöp pi es parëaöökë yaö sëpnaap.23 Pötaanök ni omën nant Anutuunkiri wiimëakwak së kiri yawiaurekwëkön wiin nim karipëën utpet elmëënpi niiring ngön wieëaupök ëanëënpöt 24 sëp mowasum. Pël ëak omkiri yaauta naë wiak kaalak së. Pëlëak nim karipring arpim ngön wieëapöt wilak wotpil wesak sëak Anutuunyowe wiim.

25 “Ën omën nampök ni ngönyaatak nuulëëpënëak yaan pöt ngönyaaurek nasën wieëaar ngön pötteëntom ë pet irak ngöntre kar ëeë.

Matiu 5:26 7 Matiu 5:42Pöt puuk ni omënngön ë pet yairaupëmoresi nuulëën polisöröa moresi wesnimëën wii kaatak nuulnëëpanëën.26 Ne yaap panë niamaan kat wi. Nipörek wë teënt naarööngan. Nimkaripë kangut pet pan ir olëakökoröömëëp.”

Öngre omp wëwëet utpet yawesautangönte

27 “Ngön kosang nent yaan ar yokkat yawiaurö. Pöt epët. ‘Ni öngreomp wëwëet kom ëënganok.’ 28 Ënnook pöt, ök niamaan kat wieë. Ompnamp öng nampön itenak kent könwiin pöt yok könöök öng ngësëpsëp yewas. Pël ëak öngre omp ëngön kosangët ilap riak saun yokoir.29 Ën omën nent nim it yaapkëöökitaampë pötak wak weru nuulaan ut-pet ëëmëak yeem pöt it pö ti moolam.Pöt koröp kaö nentak elniin utpetëak nim koröp pou es parëaöökë së-panëën koröp kaö kopët pöt won wa-sumë pötakëër ompyaö. 30 Ën nimmor yaapkëëwesök kentöökë ënëmëak utpet nent ëëmë pöt nim morpöwes kama il moolam. Pöt koröpkaö nentak elniin utpet ëak nim ko-röp pou es parëaöökë sëpanëën koröpkaö kopët pöt won wasumë pötakëërompyaö.”

Öngre omp wes yamëauta ngönte(Matiu 19:9; Maak 10:11-12; Luk

16:18)31 “Ngön kosangmunt nenteta epël

yaan ar yok kat yawiaurö. ‘Ompnamppim öngöp wes mëëpënëak pöt öngreomp yailauta pepewer pim öng pöpmamp.’ 32 Ën nook pöt, ök niamaankat wieë. Omën namp pim öng ompnga naën yaaupök wes mëëpna pötpim pël elmëëpna pötaan öngöp ompmunt namp yokoirem öngre omp ëngön kosangët ilap riak saun koirëp-naat. Ën namp pi munt nampë öngwesmëa pöp koirëpna pöt piita öngreomp ë ngön kosangët ilap riak saunkoirëpnaat.”

Tiar ngön nent kosang wasëpenëakngaarëkël wesak angan

33 “Ën ngön kosang munt nentëaröen ök mëëa pöt ar yok kat yaw-iaurö. Pöt epët. ‘Ni omën nentëëmëak Aköpë ëöetak kaar kosangwesak anganok. Omën nent pëlëëmëak pim ëöetak kosang wesak pötngaarëk wëën këët orööp.’ 34 Ën nookpöt, ök niamaan kat wieë. Ar ngönnent kosang wasënëak ngaarëkël we-sak yaap pël anganok, won pan.Ar kutömweriil wesak kosang was-nganok. Kutöm pöwer Anutu pimwëauwer pötaanök. 35 Ën e yanger-akëltamëak kosangwasnganok. Yangepëreta Anutu pim ingesiarë urte pö-taanök. Ën Yerusalem kakëlta yapinmëak kosang wasnganok. Yerusalempö Omp Ak kaöapë ka kësangö pö-taanök. 36 Ën nim kepönöökëlta ngönnent kosang wasnganok. Nuuk yokpangk kepön ëp naön maan koörekölam naëpan pötaanök. 37 Ar omënnent ëënëak pöt om, ‘Mak, ne pëlëëmaap,’ pöt pëën an. Ma omënnent naën ëënëak pöt om, ‘Won, pëlnaëngan,’ pöt pëën an. Arim omënnantëël mëak kosang wasënëak ngönmunt nant anë pöt Setenë naëaanorööpnaat.”

Omën nampök utpet yaalniin pötkangiir elmëëngan

(Luk 6:29-30)38 “Ngön kosang nent epël yaan

ar yok kat yawiaurö. ‘Omën nam-pök nim it naö utpet nuwasën pötkangiir pim naö utpet mowasumëëp.Ën omën nampök nim kë naö ni-tiin pöt kangiir pim naö motiimëëp.’39 Ën nook pöt, epël niamaan katwieë. Omën nampök ni utpet yaal-niin pöt kangiir elmëënganok. Ënomën nampök nim kerëm yaapkëëtaknimöön pöt katnëëteta nimööpnaanmowasum. 40 Ën omën nampök nimulpëën iriip öpënëak ngön yaatak nu-ulëak ngön nent nimëën wesak niaanpöt ulpëën rangkëëpta përë mamp.41 Ën omën kaö nampök kan mëntöökomën nant wak sumëak kosangwesakniaan pöt nuuk kan waliöököl waksum. 42 Ën omën nampök ni omën

Matiu 5:43 8 Matiu 6:10nant pimampëak kimang yeniaan pötmamp. Ën nampök nim naëaan omënnant yaam öpënëak yaan pöt keimönëënganëp mamp.”

Kööre tokörö lup sant elmëëpa(Luk 6:27-28, 32-36)

43 “Ngön kosang nent epël yaanar yok kat yawiaurö. ‘Nim karipönlup sant elmëëm. Pël ëak nim kööretoköpön kaaö elmëëm.’ 44 Ën nookpöt, ök niamaan kat wieë. Arimëënkööre tok yaalniaurö lup sant elmëën.Ën utpet yaalniaurö Anutuuk kaamökelmëëpnaan kimang man. 45Ar omënke pilöt ëënë pöt arim Pep kutömweriwëaup pim ru panë sënëët. Pöt puukpim këtëpön maan omën utpetereompyaö pouröa rangk yema. Ën pitapöpök pim kopiirenta maan omënwotpilre korar pouröa naë yepel.46 Arën lup sant yaalniaurö kangiirelmëënë pöt Anutuuk ompyaut nimp-naat ma? Won. Utpet yaaurö pittalup sant tapël elmë yaë. 47 Ën arimtëkaruröenökëër sant mowasënë pötenkön wiin arök omën muntarö il we-sak ompyaö ëën sa ma? Won.Omënngönënwonörö pitta sant tapëlmowas yaë. 48 Pötaanök arim Pepkutömweri wëa pöpë ompyaö wotpilwë pöl arta ompyaö wotpil wë arimkööre toköröen ompyaö moweseimön.”

6Omën il ngentingenti yaaö pörö

kaamök yaalmëauta ngönte1 “Ar arimtën ngarangk këëkë ëën.

Arimngönënyaat omnaröa ëöetak pititenak arën kön wiin ompyaö ëëpnapöl wesak mëngkanok. Pël ëënë pötarim Pep kutömweri wëaup kön wiinompyaö naën ëën ompyaö kangutnaningkën ëëpnaat.

2 “Ni omën il ngentingenti yaauröomnant kaamök elmëëmëak pötkaar yaauröa ök elmëënganok ëlëëpmamp. Kaar omën pörö pit omënmuntaröak itenak pitëmëën wakisak apëna yak omën il ngentingentiyaaurö kaamök ëak omnant ngönëntupötëëre kamtatë omnaröa itöök

yemengkaurö. Ne yaap yeniak.Omnaröa pitëmëën wak isak yaaöpötök pitëm kangut yok yemangk.Pötaanök pit puorö ënëmak Anutuukkaalak ompyaö kang munt nantnemangkën ëëpnaarö. 3 Ni pötomën il ngentingenti yaaurö kaamökelmëëmëak pöt omnant ëlëëppanë wesak mamp. Nim moryaapkëëwesök omnant yemangkënkatnëëwesi ëwat nasën ëëpna pötaök karuröak nim mampëëtön ëwatnasën ëëp. 4 Ni omnant ëlëëpmampë pöt nim Pep omën ëlëëppipotön ityeengkaupök ompyaökangut nimpnaat.”

Anutuun ök yamëëauta ngönte(Luk 11:2-4)

5 “Ar Anutuun ök manëak pöt kaaromnaröa yaaul ëënganok. Pit om-naröak itenak pitëmëën wak isakapëna yak ngönën tupötë kakaati-ire kamtatë, omnaröa itöök, taueëAnutuun ök mapnaaten kent yaaurö.Ne yaap yeniak. Omnaröa pitëmëënwak isak yaaö pötök pitëm kangutyok yemangk. Pötaanök pit ënë-mak Anutuuk kaalak kang munt nantnemangkën ëëpnaarö. 6 Ar Anu-tuun ök manëak pöt arimtë kaatëkakaati së kan wariak arim Pep ëlëëpwë pöpön ök man. Pël ëënë pö-tak arim Pep ëlëëp yamëëautön ity-eengkaupök kangut nimpnaat.

7 “Arim Anutuun ök yamëëautëngönën wonöröa ök ëak ngön paspasnentere nent kësang anganok. Pitëmpël yaaö pöt, pitëmtok kön wiin ngönwali yemaan Anutuuk kat mowiip-naat wesak pël yaaurö. 8 Ar pitëmök ëënganok. Pep piin kimang ne-maan wëën arim ap yewesautön ëwatyaaup. 9Pötaanök ar Anutuun epël ökman.‘Tenim Pep kutömweri wëaup,nim yapinte ngëëngk wiaap.10Ni wais wa ngaöök nimë.Kutömweri wëaurö nim këm ngön

ngaarëk yeö pöl e yangerakwëaurö teenta tapël ëënëakkent yaë.

Matiu 6:11 9 Matiu 6:2911 Ni peene kët epta könkön kaömp

nimp.12 Tenim saunatë kangut kërë nuula.Tenökta omnaröa saun tenimëën

yaalni pötë kangut tapël kërëyemoolak pötaanök.

13Moröktak nuulëënganëp,pim naëaan ent ë nuulë.’

14 “Yaap, ar omnaröa arimëën ut-pet elniauta kangut kërëmoolanë pötarimPep kutömweriwë pöpökta arimutpet yaautë kangut kërë nuulapnaat.15 Ën ar omnaröa arimëën utpet elni-auta kangut kërë nemoolaan ëënë pötarim Pepap puukta arim utpet yaautëkangut kërë nanuulaan ëëpnaat.”

Kaömp ngës olëak wëauta ngönte16 “Ar Anutuun yak kaömp ngës

olëak pöt omën ngön kaar yaauröaök koöre sap ëak önganok. Pit kaömpngës olëak wë pël yaëën omnaröakpitën itenakwak isak apëna yak koöresap ëak wëaurö. Ne yaap yeniak.Omnaröa pitëmëën wak isak yaaöpötök pitëm kangut yok yemangk.Pötaanök pit puorö ënëmak Anutuukkaalak ompyaö kang munt nantnemangkën ëëpnaarö. 17 Ar kaömpngës olanëak pöt arim wëaul uwarimëak arim këëre wot kanöt iirën.18 Arim kaömp ngës olëak önë pöt,omnaröak itenak ëwat nasëpan, arimPep ëlëëptak wë pöpökëër itaamp-naan pël ëën. Pël ëënë pötak arimPep ëlëëp pipotön ityeengkaupökompyaö kangut nimpnaat.”

Omën ompyaut wieëauta ngönte(Luk 12:33-34)

19 “Ar yangerakë omnant iwal kaëëre kumkum ë, omnaröak ka pörmenak këkain wë pël yaaut kësangwiak önganok. 20 Anutuuk arimëënomën ompyaut kutömweri ningkënönëën omën ompyaut ëeë. Kutömw-eri pötökëër iwal ka ëëre kumkum ë,ën omnaröak ka pör menak këkainwë pël naën yaaut. 21 Arim omënompyautë wia pörekël arim könöttawiaapnaat.”

Tiarim itöörar koröpöökë rampewesiök

(Luk 11:34-36)22 “It pipöörar arim koröpöökë

rampewes. Arim itöök omnant itenakkön ompyaut yawiin pöt arim lupötërampewesi yaë pöl ëwa ompyaö ëaap-naat. 23 En arim itöök omnant ite-nak kön utpetat yawiin pöt arimlupötë koö olëaapnaat. Pötaanökarim lupötë ëwa wia pipët koö olapnapöt koö pöt sasa kësang panë olëaap-naat.”

Tiar Anutuu yaatere monere urömayaat mëngkre mëngk namëngkan

(Luk 16:13)24 “Omën nampök yok pangk omën

omp ak naarë inëën naën ëëpnaat.Pi nampön kaaö yaalmëem nampönngöntre kar elmëëpnaat. Won ëënpöt, kangiir nampë naë rë olëakwë namp kasëng mampnaat. Pö-taanök arta tapël Anutuu yaateremonere uröma yaat mëngkre mëngknamëngkan.”

Kön selap yaauta ngönte(Luk 12:22-31)

25 “Pötaanök ne arën epël ökyeniak. Ar arimtë wëwëetaan könselap ëak epël anganok. ‘Tiarkaömpöt tarëkaan öpen? Ma iittarëkaan öpen?’ Ën koröpöönta könselap ëak epël angan. ‘Oröpötökkör koëpen?’ Kaömp pöt këët won,wëwëetakëër këët. Ën ulpëënre poëkoröppöt këëtwon, koröpöökëër këö.26 Ar intöröen kön wieë. Pit kaömpngëntak nëëre wa peram wi pël naënyaauröak arim Pep kutömweri wëpöpök kaömp koir mangkën neimwë. Omnarö arök intörö il yewas.Pötaanök pi ngarangk elniipnaat.27 Ma arim naëaan nampök weërekosang wia pöt yok pangk pimtëwëwëeten kön selap ëak kot nentwali wes ulmëëpën sa ma? Won.28 Ën ar tol ëënak ulpëënre poëkoröpötëën kön selap yeë? Ar polpolpuutön kön wieë. Pit pitëm ulpëënrepoë koröpötëën ya namëngkën yaë.29 Pël yaëëtak ne epël ök yeniak.Omp ak Solomon pi omnant kësang

Matiu 6:30 10 Matiu 7:15wieëaupök ë rangiak wakaima. Pëlëaap pim ë rangiatök polpol pu pötëëtil nemowasën. 30Këra pu ompyaut yalupöök peene yaarö, ëlpamök tiak esmarënwon sëpnaat pël yewas pipottaAnutuuk maan ompyaut yaarö. Könwi kosang panë newasënörö ar pöt,Anutuuk koröpöökë kaamököt ninyaë. 31Pötaanök ar kön selap ëak epëlanganok. ‘Tiar kaömpöt tarëkaanöpen?’ ma ‘Iit tarëkaan öpen?’ ma‘Oröpötök kör koëpen?’ pël angan.32 Omën ngönën wonörö pit omënpipotëën kön kësang wia. Pël ëaaparim Pepap ar wëwë koirënëëniire kaömp nënë pöten kön wiaknimpnaat. Pötaanök omën pipotëënkön selap ëëngan. 33 Ar pöt, wotrëak Anutuuk wa ngaöök nimëënwëwë wotpil pim önëak niia pötönëën weë ngentieë. Pël ëënëpötak yangerakë omën pipotta koirnimpnaat. 34 Pötaanök omën nantëlpamök orööpna pötön peene këteptak kön selap ëënganok Wangamkan orööpna akun pötakökëër omënpötön kön wiin. Ën kët nantëkönömöt yaaröön yok pangk pötëënkön wiinëët.”

7Omnaröa wëwëat wël yaauta ngönte(Luk 6:37-38, 41-42)

1 “Anutuuk ngön ë pet yairaupë yaëpöl ar elniipanëën omnarö kom ëakngön ë pet yairaupë yaë pöl elmëën-gan. 2Arök omnaröaan ngön ya ke nalwesakmompunë pöt Anutuuk kangiirke tapël wesak arimëën elniipnaat.Ën arök omnant omnaröaan elmëënëpöt Anutuukta tapël kaip ti nimpnaat.3 Ni tol ëënak nim karipë itöök ulölkotten iteneëak nimtëöökë këra eltenkön nawiin yaën? 4 Nimtëöök omwiaan ni tol ëak karipön epël maanpangk ëëpën? ‘Ni kat newiin ne nimitöök ulöl wia pipët niömaan.’ 5 Kaaromnamp, ni nimtë itöök këra elte wiapipët wakök këëkë iteneë nim karipëitöök ulöl wia pipët wëën pangk ëëp-naat.

6 “Omën utpet kentöröa ök pöröAnutuu ngön ngëëngkët köntak

mengkanok. Pël ëënë pöt arim ërangiat ent ëak polöröa naë olanëpöta ök yaë. Ënak pol pöröaking samsam yeem kaalak kaip tiakarimënt kant nimpnaat.”

Anutuun ök yamëëauta ngönte(Luk 11:9-13)

7 “Kimang maim olëak omënkëët önëët. Ngaöl ëeim sëak këëtkoirënëët. Kanwer körangkörangmaimën të niwiipnaat. 8 Anutuunkimang yamëëauröak omnant yeö.Ngaöl yaaurö Anutuu naëaan këëtyokoir. Kanweri körangkörangyamëëauröaan Anutuuk të yemowi.9 Arim naëaan runga namp këënëënpepapön kaömp kimang maan këlökor mampën ma? 10 Ma animautaankimang maan kamal utpet namp wamampën ma? Won. 11 Ar omënutpetaröak arim rungaarö omënompyaut men yeë pöl arim Pepkutömweri wë pöpök il niwesakomën piin kimang manë pörö omënompyaut kaö wesak nimpnaat.

12 “Arim omnaröak omën ompyautelniipënëak kent kön yawi pipël arökkangiir pitën elmëën. Ngön piptakMosesë ngön kosangötre tektek ngönyaaö omnaröa ngönöt kepön erën ëakwia.”

Wëwë kosangta kanër kotur(Luk 13:24)

13 “Ar kan koturak ilëak wëwëkosangta kanöök sën. Kö yesaurekëkanër kaöer, ën pörekë kanö kaöaö.Pötaanök omën selap ilëak yesau.14 Ën wëwë kosangtakël yesa kan pörkotur. Kan pöök sëpenëak pöt pompëak omën selapwon kopët nampnam-pök koirak yesau.”

Tektek ngön yaaö kaar omnaröaanngarangk këëkë ëëpa

(Luk 6:43-44; 13:25-27)15 “Ar tektek ngön yaaö omën

kaaröröaan ngarangk këëkë ëën. Pitarim naë wais wëën ar pitëm ko-röpötön pëën itenak pitën kön wiinpol sëpsëpöröa ök ëpre wiap yaauröpël wasënëët. Pël ëënëëtak pitëmlupötë kent toköröa ök nga panë

Matiu 7:16 11 Matiu 8:10wia. Pötaanök ar utpet niwasëp-naarö. 16 Ar pitëm omnant yaautönitenak songönten ëwat sënëët. Pötwëleri ëër nautpan. Ën rakësaöökkasu nautpan. 17 Këra ompyaut ulöpompyaurö yaut. Ën këra utpetat ulöputpetarö yaut. 18 Këra ompyautökulöp utpetarö nautpan. Ën kërautpetatök ulöp ompyaurö nautpan.19 Ën këraat ulöp ompyaurö nautönëëpna pöt ku tiak es marën kotöp-naat. 20 Pötaanök tektek ngön yaaöomën kaaröröa omnant yaautön ite-nak pitëm songönten ëwat sënëët.

21 “Ar epël kön wiingan. ‘Omënneen, “Nem Aköp,” pël yenëa pöröpourö Anutuu wa ngaöök yamëautakilapnaarö,’ pël wasngan. NemPep kutömweri wëaupë kentöökëënëm yaaö pöröakëër pël ëëpnaarö.22 Ënëmak akun kaöaöök omënkësang wais neen epël neapnaat.‘Aköp, ten nim urtak wë Anu-tuu ngönte ök aöre omën naröalupötëaan urmerarö waö ë momëëreomën weëre kosang it ngolöp kësangnant pet ë pël eimaut.’ 23Pël neaan nepitën epël memaap. ‘Utpet omnaaröaë, ne arën köpël. Ar mop newiakkama seë.’ ”

Ka ök yarëauta songön nenteparëngönte

(Luk 6:47-49)24 “Omën nem ngön epët kat wiak

ngaarëk öpna pörö pit omën könompyaö wieëaup ka weit ök rëa pöpëökörö. 25 Pël ëën kopi kësang panëpelak i nga urak kent kësang nempelmöak ka pöt tööl noolaan ëa. Pöt kapöta wapöt yang weitak wesirak taë ëulmëa pötaan. 26 Ën omën nem ngönepët kat wiak ngaarëk naön ëëpnapörö pit omën kaökaup pim kaat ikosemeri pisöök ök rëa pöpë ökörö.27Pël ëën kopi kësangpanëpelak i ngaurak kent kësang nempelmöak ka pöttöölak sasa utpet wes olëa.”

28 Yesu pi ngön epët ök më petyairën omën pim naë wa ronganëa pörö pourö pim ngön pötaanyaan panë sa. 29 Pöt pi pepa-pök öngpököt wa kotiak maan ngön

kosangötë ngarangköröa ngön yaautil mowesa pötaanök.

8Yesuuk omën kësë ëa namp ompyaö

mowesa(Maak 1:40-45; Luk 5:12-16)

1 Yesu pi rosiraöökaan kaip tiakyengmaan omën rongan kësang panënempel pim ënëm sa. 2 Akun pötakomën kësë ëa namp pim naë së rarrë mowesirak epël mëëa. “Aköp,ni ompyaö newasumëak pöt yokpangk ompyaö newasumëët.” 3 Pëlmaan Yesu mores el mëak pim rangkmowiak epël mëëa. “Pël elniimëakyeëerek ompyaö së.” Pël maantapëtakëër pim kësëat won sa. 4 Pëlëën Yesuuk piin ngön epëlmëëa. “Katwi. E yaalni epëta ngönte omnaröenök manganok om el wesak së nimkoröpö kiri ar yaaö nampön pet elmë.Pël ëak omnarö nim ompyaö sanpöt ëwat sëpnaan Moses pim ngönkosangta wia pöl kiri ar ëëm.”

Yesuuk nga omnaröa wotöök nampëinëën ruup ompyaö mowesa

(Luk 7:1-10)5 Ënëmak Yesu pi Kapaneam kakë

sa. Pël ëën Rom nga omnaröa wotööknamp së piin ngön kosang wesakepël mëëa. 6 “Aköp, nem inëënruup pi yauman ëak pim kosat këlwak këlangön kësang yaëën komunureim kaatak wia,” pël mëëa. 7 Pëlmaan epël mëëa. “Ne së ompyaöwasumaap.” 8 Maan nga omnaröawotöököpök ngön kangit epël mëëa.“Aköp mosëp. Ne ompyaup talte nemkaatak waisum? Ni om eprek wë këmpëëntak aan nem inëën ruup ompyaösëp. 9 Pöt ne omën isauröa ikanöökinëën yaaupök nem iri nga omnaröwë. Pötaanök nook nampön, ‘Së,’maan sëpnaat, nampön, ‘Wais,’ maanwaisëpnaat, ën nem inëën ruupön,‘Pël ë,’ maan pël ëëpnant. Pötaanöknim naë weëre kosang wieëaup pötenne kön wiin ni maan nem inëënruup yok pangk ompyaö sëpnaap.”10 Pël maan Yesu pi kat wiak yaansak omën pim ënëm yesa pöröen epël

Matiu 8:11 12 Matiu 8:30mëëa. “Ne yaap niamaan. Israelomnarö arim naë kön wi kosangyewesa epël nent nokoirën ë yeë.11 Kat wieë. Omën kësang panëyang we naöökaan naöök, këtëpëyengampiaulaanre së yeilëaulaanomën pörö wais Apramre Aisakreën Yakop pitëm naë kutömweri welaisëak kaömp nëmpnaarö. 12 Pëlëëpnaaröak Anutuuk Yuta omën narökutömweri së öpnaarö pël yewesapörö koö panëëtakël wa moolaan wëingre ya ilak aimeë kë pötöppötöpaim öpnaarö.” 13 Pël mëak pi kaiptiak nga omnaröa wotöököpön epëlmëëa. “Ni së. Nim omën orööpënëakkön wi kosang yewesan pöt nimnaë orööpnaat.” Pël yemaan akuntapëtakëër pim inëën ruup ompyaösa.

Yesuuk Pita pim lëlamöp ompyaömowesa

(Maak 1:29-34; Luk 4:38-39)14Yesu pi së Pita pim kaata kakaati

ilëak itaangkën pim öng lëlamöp yau-man koröp es nga kaö nent yeem kaureëa. 15 Pël ëën Yesu pi pim moresimor moön yauman koröp es nga pötwon sëën pi wal ëak kaömp ar ëmena.

Yesuuk omën narö kësang ompyaömowesa

(Maak 1:32-34; Luk 4:40-41)16 Wiap kan koö olapënëak yaëën

omën naröak yauman omën kësangpan pitëm lupötë urmerarö ilëakwëa pörö pim ngësë wak sa. Pëlëën pi urmeraröen nga mëak pitëmlupötëaan waö ë momëak yaumanyaaurö ompyaö mowesa. 17 Pëlëa pötak tektek ngön yaaö omënAisaia pöpë ngön epël ëa pöt këoröa. “Pi tiarim yauman won nuwe-sak këlangön pöt kama wak sa.”

Omën naar Yesuu ënëm sëpënëakmëëa

(Luk 9:57-62)18 Yesu pi itaangkën omën rongan

kësang nempel pi wa taap elmëakwëën pim ruuröen i kaöökë ëngk ko-muntakël sëpnaan ko ëëpënëakmëëa.19 Pël yaëën omën ngön kosangötëngarangk nampök piin epël mëëa.

“Rë yanuulaup, nim yasumëëtë neënëm elniimaap.” 20Pël maan Yesuukkangiir epël ök mëëa. “Kent toköröpit pitëm ka yauraut wia. Ën intöröpitta pitëm ka ëpöt wia. Pël ëaatakOmën Këëp nem ka uröma kaat won.”21 Pël maan omën munt pim ënëmyaaö nampök epël mëëa. “Aköp, niyok pangk kat newiinwet rëak së nempepap yang kel weerum.” 22Pël maanYesuuk epël mëëa. “Mosëpnerek ninem ënëm wais. Omën nem ngöntengaarëk naön yaaö pöröak yok pangkwel pitëm karurö yang kel weerëp-naat.”

Yesuuk kent kësangöönmaan won sa(Maak 4:36-41; Luk 8:22-25)

23Pël mëak Yesu pi wangaöök ilaanpim ruurö pitta tapël ëak piiring sa.24 Pël ëën kent kësang nempel mööni kaö maat kësang panë möak wan-gaöök ilaan utpet ëak iri i kaöökilapënëak yeëa. Pël yaëën Yesu pi omka kun sakwieëa. 25Pël ëën Yesuu naësë it moilak epël mëëa. “Aköp, tiarkö sëpenëak yeëerek ni ten kaamökelni,” pël mëëa. 26 Pël maan Yesupi pitën epël mëëa. “Ar tol ëënakkas yeë? Arim kön wi kosang yewe-saut om kot panë wieëan epët.” Pëlmëak pi kentööre i kaöön nga maankentö leng ëën kaö maatta won sa.27 Pël ëën pit yaan sak neneren epëlmëëa. “Elei, omën epop ke tolëëlnamp apen? Puuk kentre kaö maatönnga maan pim ngönte ngaarëk yeöp.”

Yesuuk omën naarë lupmeriarëaanurmer narö waö ë momëa

(Maak 5:1-20; Luk 8:26-39)28 Pit i kaöökë ëngk komuntak së

Katara yangerak oröön omën urmer-aröaring wëa naar Yesuu naë sëkoira. Omën pöaar piarip wel yan-gaöök wakaimën omnarö piaripönitaangkën nga panë sak wëën kas ëakpiarpim naë nasën ëeima. 29 Pël ëënpiaripök merëk ë olëak Yesuun epëlmëëa. “Yesu, ni Anutuu Ruup. Ni tentol elniimëëp? Akun kaöaö temanömnasën wiaan këlangön kat niwiimëakyaën ma?” 30 Akun pötak pol narökësang kamaarek wë kaömp neim

Matiu 8:31 13 Matiu 9:15wëa. 31 Pël ëën urmeraröak kosangwesak piin epël mëëa. “Ni ten waö ënimëëmëak pöt pol ëngkoröa lupötëöngpök wes nimëëm.” 32 Pël maan,“Yok seë,” pël maan pit së polöröalupötë öngpök ilëa. Pël ëën polpörö kas pöömpö së parëaöök oröak ikaöök ilëak ëm përëak wel wia. 33 Pëlëën omën pol ngarangk yaaö pörökas së pitëm ka kaöaöök oröak omënurmeraröaring wakaima pöaarë naëoröa pöta ngönöt ök mëëa. 34 Pëlëën ka kaö pöökë omën pourö Yesuunitaampö sa. Pël ëak së koirak pitëmyanger sëp wesak kaalak kaip tiaksëpënëak ke urak mëëa.

9Yesuuk omën kosat kël wa namp

ompyaö mowesa(Maak 2:1-12; Luk 5:17-26)

1 Yesu wangaöök ilëak pim ru-uröaring kaalak i kaöökë ëngk ko-muntakël së Kapaneamkak oröa. 2Pëlëën omën narö omën kosat kël wanamp urweri wiak wak Yesuu naë sa.Pël ëën Yesu pitëm kön wi kosangyewesauten itenak omën kosat kël wapöpön epël ök mëëa. “Nem ruup, neyok nim saunatë kangut ent ë yanu-ulak. Pötaanök ni ya kë sak öm.”3 Pël maan omën ngön kosangötëngarangk narö neneren epël mëëa.“Omën epop, ‘Ne yok nim saunatëkangut ent ë yanuulak,’ pël yemaanAnutuu yapinte wa ngep yaalmë. Yapöt Anutu pimtëët.” 4 Pël yemaanYesuuk pitëm könre lupötön itenakepël mëëa. “Ar tol ëënak kön utpetpipot yawi? 5 Pöt nem omnampön,‘Nim saunatë kangut ent ë yanuu-lak,’ ngön pël yemak pöt kengkënte.Pöt ar ngön pöta këët tekeri nasënëën ar nem ngön pöt yaap ma kaarpël newasngan. Ën nem omnampön,‘Wal ëak së,’ ngön pël yemak pötkönömët. Pöt nem ngön pöta këëttekeri sëën ngön pöt yaap ma kaarpël wasënëët. 6 Pötaanök ar ne kaaromën wonöp Omën Këëp e yangerakwë weëre kosang wak saunatë kangutent ë yemoolak pöten ëwat sënëak

epël ök yemaan iteneë.” Pël mëakkosat kël wa pöpön epël mëëa. “Niwal ëak korumönte wak nim kaatakësë.” 7Pëlmaan pi wal ëak pim kaatakësa. 8 Pël ëën omën kësang pötenitenak kas ëak Anutuuk weëre kosangke pilte omënmoresimena pötaan pitAnutuun ping wesak mëëa.

Yesuuk Matiuun pim ënëm ëëpënëakmëëa

(Maak 2:13-17; Luk 5:27-32)9 Yesu pi pörek sëp wesak yesem

takis yewa omën nampMatiu ne nemtakis yewa kaatak wëën itenak epëlyenëa. “Ni nem ënëm elnë.” Pëlneaan ne wal ëak omnant sëp wesakpim ënëm saut.

10 Yesu pi nem kaata kakaatiwais wel aisëak kaömp yenëntakis yewaare saun omën muntnarö kësang wais Yesure ten pimruuröaring wel aisëak kaömp naut.11 Pël yaëën Parisi ngönën omnaröakpöten itenak ten pim ruuröen epëlniiaut. “Arim rë yanuulaup pitol ëënak omën takis yewauröeresaun omnaröaring kaömp ngawiyen?” 12 Pël yeniaan Yesu katwiak kangiir epël mëëaut. “Omënyauman wonörö rota ngësë nasën.Yaumanringöröakëër rotaaröa ngësësa yaë. 13 Ar pöt, së ngön nentngönëntak epël wia pöta songöntenkëëkë kön wiin. ‘Ne ar nemëënanimaurö kiri ar elnëënëëten kaaö.Nem kentöök ar omnarö yaköm ëënompyaö elmëënëëtenök kent yaë,’ pëlwia pöten kön wieim ön. Ne omënpitëmtën kön wiin wotpilörö pëlyewas pörö lup kaip tiipnaanmemëaknewaisën. Won, omën pitëmtën könwiin saunyaauröpël yewas pöröngönök maan lup kaip tiipënëak waisaup.”

Omën naröak Yesuun kaömp ngësolëak wëautaan pëël mëëa

(Maak 2:18-22; Luk 5:33-39)14 Akun pötak Sonë ru narö Yesuu

naë wais epël mëak pëël yema. “TenParisi ngönën omnarö Anutuun yakkaömp ngës olëak wëaurö. Ën nimruurö pit tol ëënak kaömp ngës olëaknaön yaë?” 15 Pël maan Yesuuk

Matiu 9:16 14 Matiu 9:34kangiir epël mëëaut. “Omën nampöng öpënëak yeem pim karuröaringwëën karuröak yaköm ëën kaömpngës olëak öpënma? Won pan. Peenewë öng öpna pöp karuröaring akunwali naön ëëpnaat. Pi peene wëënomën naröak pi wak kama ulmëënakun pötakökëër pim karurö yakömëën kaömp ngës olëak öpnaat. Pölpit ne kama neöpna pötakökëër nemruurö neen yaköm ëën kaömp ngësolëak öpnaat.

16 “Omën namp poë koröpngolöpöökaan kaö nent ilak ulpëënngaanëpë keliaurek wiak korirnamëëpan. Pël ëëpna pöt poëkoröp ngölöp pötak ulpëën ngaanëpweruun ilak kaak sëpnaat. 17Ën omënnamp i kep pol koröpwerring ket ëangaan pötak wain i ngolöpöt kolönyok pangk naëpan. Pël ëëpna pötwain i pöt kepwetak pol koröp pöt sakil ngentiin iit orö sëpnaat. Pël ëën polkoröpwerta utpet ëëpnaat. Pötaanökwain i ngolöpöt kep ngolöptak lëmëëpna pötak pangk ëëpnaat.”Yesuu pël mëëa pöta songönte epët.Mosesë ngön kosang ngaanötre pimtëngön ngolöpöt pangk irikor naëpanpötenök mëëa.

Yesuuk ngarangk nampë koontupreöng namp ompyaö mowesa

(Maak 5:21-43; Luk 8:40-56)18 Yesu pi ngön pöt ök yemëem

wëën ngarangk namp wais pim naërar rë mowesirak epël yema. “Nemkoontup peene ngolöp wel wia. Pëlëaarek ni wais mores pim rangkmowiin kaalak öp sëp.” 19 Pël maanYesu pi wal ëak ten pim ruuröaringomp pöpring saut.

20 Pi kan yesën öng namp öngyauman ëeim wëën krismaki 12 ëaksaö namp kasngaël wais pim moresulpëënëpökmësël yaalmë. 21Pöt, “Neom pim ulpëënëpök mësël elmëëmapöt ompyaö sumaat,” pimënt kön pëlwesak pël yaë. 22 Pël ëën Yesu pikaip ti itenak epël yema. “Koontupaë, nimtë kön wi kosang yewesautakompyaö yesën. Pötaanök ya kë sak

öm.” Pël maan öng pöp tapëtakëërompyaö yes.

23 Yesu pi së ngarangkëpë kaatakoröak itaangkën omnarö koontupëënyak yaköm ëën pitëm yaaul nger pëëpmempööre ngön kaëp ilö pël eimwëa.24Pël ëën pi pitën epël yema. “Armopwiak ka tomökël oröeë, koont epopwel nawiin om ka ura.” Pël maan pitsömre ëlak ya. 25Pël yaan Yesu pi om-narö tomökël wes momëak koontupëwieëa pörek ilëmoresi wëënwal ëaut.26 Pël ëën pim pël elmëa pöta ngönteyang pörek ka poutë sa pet ira.

Yesuuk omën it il tëa naarre ngönwon sa namp ompyaö mowesa

27 Yesu pi ka pö sëp wesak ten pimruuröaring yesën omën it il tëa naarpim ënëm yewaisem ngön ë olëakepël yema. “Yesu ni Tewitë ëapöktenipön yaköm kön niwi.” 28 Pëlmaan Yesu pi pim ka sëpënëak ëapötak ilaan omën it il tëa pöaar pimnaë waisën pëël mëëaut. “Arip könwiin ne yok pangk ompyaö niwasumma?” Pël maan piaripök kangiir epëlyema. “Aköp, mak.” 29 Pël maanpiarpim itöörarë mësël elmëak epëlyema. “Arpim könwi kosang yenewaspötak ne ompyaö yanuwas.” 30 Pëlmaan piarpim itöörar nga ngëna. Pëlëën Yesuuk kosang panë wesak epëlyema. “Omnaröen ök manganok.”31 Pël maan piarip së Yesu pim pëlelmëa pöta ngönte yang pörekë om-naröen ök maan yang pörek pangk ëpet ira.

32 Ten kaalak ka pöt sëp wesakkan yesën omën narö omën urmer-apök elmëën ngönwon sakwëa nampYesuu naë wak waisa. 33 Pël ëënYesuuk urmer pöp waö ë momëënomën ngön won sak wëa pöpök ngönyaan omnarö kat wiak yaan sak epëlya. “Elei, tiar omën ke epël nentIsrael yangerak oröön itnaangkënëaut.” 34 Pël yaan Parisi ngönënomnaröak epël yema. “Urmeraröakaöapök kaamök elmëën urmeraröwaö ë yemomë,” pël yema.

Yesuuk omnaröen yaköm elmëa

Matiu 9:35 15 Matiu 10:1635 Yesu pi ten pim ruuröaring ka

kotre kaö poutë imeë pitëm ngönëntupötë ngönën rë moulööre Anutuukwa ngaöök nimëëpna ngön ompyaöpöt ök maö, këlangönre yauman kenentere nent ompyaö mowasö pëlelmë imaut. 36Pël yeempi omën selappan itenak pitën kön wiin pol sëpsëpngarangk wonöröa ök kön irikorringwë weëre kosang won wëën itenakpitën yaköm kön wia. 37 Pël ëak pimruurö tenën epël yenia. “Ya lupöökkaömp kë kësang pan köp sak wë. Pëlëaap ya omnaar kopët. 38 Pötaanökar ya Pepapön kimang man. Pël ëënpuuk ya omën munt narö koirak wesmëën këët wa rongan ëëpnaan.”

10Yesuu ngön yaaö omën 12 pöröa yap-

inöt(Maak 3:13-19; Luk 6:12-16)

1 Yesuuk ten pim ru 12 pöröenngön niaan sëën urmerarö waö ëmëëre këlangönre yauman ke nen-tere nent ompyaömowasö pël ëënëakweëre kosang ninaut. 2 Ten pimngön yaaö omën 12 pöröa yapinötepot. Wotöököp Saimon yapin nentPita piire ën pim nangap Entru, Sem-sre pim nangap Son, Sepeti pim ru-aar, 3 ën Pilipre Patolomiu, TomasreMatiu takis yewaup neere Sems Alpi-asë ruupre Tatias, 4 Saimon Selot pëlyamëëa pöp pi ngaan Rom kamanëpsëp mowasëpënëak aima omën tokpötakaanëp piire ën Yutas Keriotkakaanëp ënëmak Yesuun kup mowi-ipnaap.

Yesuuk pim ngön yaaö omën 12pöröen ya ngön mëëa

(Maak 6:7-13; Luk 9:1-6)5 Ten omën 12 pöröen Yesuuk epël

niak wes nimëën saut. “Ar omënngönën wonöröa naë sëëre Same-ria omnaröa ka kaöatë së orö pëlëënganok. 6 Om Israel omën polsëpsëp ngarangk won ëën repak yespöröa ök ëa pöröa naëëkëër sën.7 Pël ëak ar yesem pöt ngönën epëlök man. ‘Anutuuk tiar wa ngaööknimëëpna akunet yok temanöm yes.’

8 Pël yeem yauman omnarö ompyaömowasööre omën wel wiaurö wal ëmoulmë, omën kësë ëaurö ompyaömowasööre urmerarö omën naröalupötëaan waö ë momë pël elmëën.Nem weëre kosangöt sum won yan-ingk. Pötaanök arta tapël sum wonomnarö kaamök elmëën. 9 Ën monatarim kërötë waulak sënganok. 10 Arkan kourakë kaömp waulönëak kërötwak sënganok. Ar ulpëënre ing körmuntatre sungköratta wak sënganok.Pöt ar omnarö ya yamëngkën yokpangk kaamök elniak kaömp nimp-naat. 11 Ar ka kaö naöök ma kot nen-tak së oröak wet rëak pitëm songönötnampön pëël mëak kat wiin ompyaösant niwasëpnaap ëën pöt piiring wëolëak sënëëtak sëp wesak sën. 12 Arka nenta kakaati yeilëem pöt omënpörek wëauröen, ‘Anutuuk ompyaöelniip,’ pël ök man. 13 Pël ëën pit santniwasëpna pöt Anutuuk arim ngönmanë pöl pit ompyaö elmëëpnaat. Ënpit sant naniwasën ëëpna pöt arimngön Anutuuk ompyaö elmëëpënëakmëëan pöt pitëm naë kë naarööpan.Arimënt wak sënëët. 14 Ën ka naöökma nentak omën narö sant niwe-sak arim ngönte kat nawiin yaëënpöt ar pörek sëp wesak yesem pitutpet ëën Anutuuk kangiir kasëngmampnaat pöt pet elmëak ing por-por elmëak arim ingötëaan yangreulölöt kërë pörek moolan. 15Ne yaappan niamaan. Ngaanëër SotomreKomora ka pöteparë omnarö pit utpetëeima. Pötaan akun kaöaöök Anu-tuuk Sotomre Komora omnarö pitëmutpetatë kangut mampnaat. Ën omënar sant naniwasën ëëpna pörö utpetpan ëën Sotomre Komora omnaröakangut kaö wesak mampnaat.”

Könöm ke nentere nent orööpnaatangönte

(Maak 13:9-13; Luk 21:12-17)16 “Kat wieë. Pol sëpsëp ruurö kent

toköröa öngpök wes namëën yaautaknook ar kööre toköröa öngpök wesnimëën së önëën yeë. Pit utpet ni-wasëpënëak ëëpnaat. Pötaanök arpol reraupë yaë pöl it nganga yeem

Matiu 10:17 16 Matiu 10:38int ekëpë wë pöl wiap ëën. 17 Aromnaröen ngarangk këëkë ëën. Pitar kaöaröa naë niulëën pitök maanngönën tupötë pës nimööpnaat pö-taanök. 18Ar nem ru sak wë pötaanökpitök ar yang ngarangkre omën ompak naröa naë ngön yaatak niulëëp-naat. Pël ëën ar pitre omën ngönënwonöröa ëöetak nem ngönte tekeriwesak manëët. 19Yang ngarangköröanaë niulëën tol anet ëak kön se-lap ëënganok. Akun pötak ngönanëët Anutuuk arim lupötë niwiip-naat. 20 Pël ëën ngön anë pöt arimtoknaëngan, arim Pepapë Pulöök tekeriwes nimpnaat.

21 “Omën naar nanëpök nangapëënkup mowiin mëmpnaat. Ën pepa-pökta ruupëën kup mowiin mëmp-naat. Ën koröngre ruuröak ëlrepepaarëën kup mowiin mëmpnaat.22 Ar nem ru sak wë pötaan omënpourö ya sangën ëën kööre tok elni-ipnaat. Pël ëëpnaatak omën weë sakwëak wel wiipnaarö Anutuuk kamaöpnaat. 23 Ar kak nerek wëën ngaelniin pöt kas nerekël sën. Ne yaapniamaan. Ar kak nerekaan waö elniinpöt nerekël kas sënëët. Israel kaatëwii saal ar sa pet nairën wiaan OmënKëëp ne oröömaap.

24 “Runga pep kaatak nampök pimpepap il newaspan. Ën inëën runampök tapël pim ngarangkëp ilnewaspan. 25 Runga pep kaatakëppim pepapë mëngkre mëngk wëënpangk ëëpnaat. Ën inëën ruuptapim ngarangkëpë mëngkre mëngkwëën pangk ëëpnaat. Pitök ne arimkaöapön utpet wesak neak neen,‘Pielsepul urmeraröa kaöap,’ pëlneea. Pötaanök pitök il wesak ar nemruuröen utpet panë wesak niapnaat.”

Tiar Anutuunökëër kas ëëpa(Luk 12:2-7)

26 “Pitën kas ëënganok. Pöt epël.Omën ngep ëën wia pipot wiakaimwi naöpanëët. Ënëmak wëlël ëënomnarö itaampnaat. Ën ëlëëp wiapipot wi naöpanëët. Pipot tekeri sëp-naat. 27 Nem arën koutak ök yeniakpipot ëwaatak ök an. Ën ngön laöök

ök yeniak pipot omnaröa tekrak wëkaö wesak an. 28 Ar omën könöputpet newasën koröpö pëën nimëmp-naaröen kas ëënganok. Anutu esparëaöök niulëak könöpre koröpöpout kö niwasëpna pöpönökëër kasëën. 29 Omnarö tiar int sëpër naar1 toea pötak sum ëëpenaat int kepëlöröakaan namp köntak wel wiakyangerak nengentiipan. Anutuukaanak pël ëëpnaat. 30 Ar omnaröpöt, arim kepön ëpötönta pi ëwatwë. 31 Pötaanök ar kas ëëngan. PötAnutuuk kön wiin arim sumatök intkot pöröaat il yemowas. Pötaanökomën nant arim naë köntak naaröö-pan. Puuk aanak orööpnaat.”

Yesuu yapinte aöre piin yak mowasöpël yaauta ngönte

(Luk 12:8-9)32 “Namp pi omnaröa ëöetak,

‘Ne Yesuu ënëm yeë,’ pël apna pöpnookta kangiir nem Pep kutömweriwë pöpön, ‘Pi nemop,’ pël memaat.33 Ën namp pi omnaröa ëöetak neenyak newasëpna pöp nookta nem Pepkutömweri wë pöpë ëöetak piin yakmowasumaat.”

Yesu pi tiar kom elniipënëak waisa(Luk 12:51-53; 14:26-27)

34 “Arök ne yangerakë ngaat wonwasumëak waisan wasngan. Ne arimnaë ngaat won wasumëak newaisën.Ne ar neen kön wi kosang wesakwëaurö omën neen pël naalnëënwëauröa naëaan kom elniin pit kööretok elniipënëak waisaup. 35 Nookelmëën ruupök pepapëën kööre tokëëre korömpök ëlëpëën kööre tokëëre koröng lëlamöpök ël lëlamöpëënkööre tok ë pël ëëpënëak waisaup.36 Omën ka kopëtetak wëaurö nener-aan kööre tok ëëpnaat.

37“Omën namp pim ëlre pepaarëënkent panë yeem neen kent panë naënëëpna pöp yok pangk nem omnamppël naëpan. Ën namp pim run-gaaröaan kent panë yeem neen kentpanë naën ëëpna pöp yok pangk nemomnamp pël naëpan. 38 Ën namp pi,‘Ne Yesu pimëënwel wiima pöt pangkëëmaap,’ pël wesak pim këra yetapër

Matiu 10:39 17 Matiu 11:17wak nem ënëmnaalnëën ëëpna pipopnem omnamp pël naëpan. 39 Namppimwëwëet keimön ëak öpna pöt pimwëwëet kö sëpnaat. Ën nampnemëënyak wëwëet këëpöt wasëpna pöt pimwëwëet ompyaö orö morëëpnaat.”

Omën narö ompyaö kangut öpnaatangönte

(Maak 9:41)40 “Omën ar sant niwasëpna pöp

ne elnëëpnaap. Ën omën ne santnewasëpna pöp Anutu nem wesnemëaup elmëëpnaap. 41Omënnamptektek ngön yaaö namp pim ngësëyewaisën pi tektek ngön yaaup pëlwesak sant mowasëpna pöt pi tektekngön yaaupë ompyaö kangit piiringöpnaap. Ën namp omën wotpilnamp pim ngësë yewaisën pi wotpilyaaup pël wesak sant mowasëpna pötpi omën wotpilëpë ompyaö kangitpiiring öpnaap. 42 Ën omën nampomënpas nampön itenak pi nemruuppël wesak i ëpët nëmpënëak kelöntakkol mampna pöp pi Anutuuk yaapompyaö kangit mampnaap.”

11Sonök Yesuu ngësëël ngön wes mëa(Luk 7:18-35)

1 Yesuuk ten pim ruuröen wetetengön pöt ök ni pet irak pörek sëp we-sak kamunt pörekwieëa pötë ngönënök mëak rë moulö saut.

2 Son i yamëaup wii kaatak om wëKristoë yaauta ngönte kat wiak pimru naar wes mëën waisa. 3 Pël ëakpiaripök piin epël mëak pëël yema.“Waisëpënëak aan kor wakaimaup nitapöp ma muntapön kor ön?”

4 Pël maan omën pöaar wais ökmaan Yesuuk kangiir piaripön epël ökyema. “Arip së Sonön omnant arpimitaampööre katwi yeë epotönökman.5 It ngaapörö it nganga së, ing iltëaurö ompyaö sak kan ë, kësë ëauröompyaö së, katun yaaurö kat ngangasë, welaröwal ë ulmë, ngöntök yaauröngön ompyaut ök maan kat wi, pëlyeë epotön ök man. 6 Omën namp

nemëën yak pim könwi kosang yewe-saut irikor naën yaë pipop ërëpërëpëëpnaap.”

7 Pël maan piarip yesën Yesuukomnaröen Sonë songönte ök yema.“Ar ngaan yang omën wonrek kalaönaö kent möön sak waisak yaëënitaampunëak saurö ma? Won, Sonpi pöta ök won. 8Ma ar omën ulpëënke nalëp mëaö nampön itaampunëaksaurö ma? Won, omën ulpëën kenalörö mëa pörö omën omp aköröaka ompyautë wëëtak Son pi ulpëënke nalörö namëën wëaup. 9 Ma aromën ke tolëëlëpön itaampunëaksaurö? Ar tektek ngön yaaö nampönitaampunëak saurö ma? Ar yok pëlëan. Ne ök niamaan. Epop tektekngön yaaö tapöpök pim ya yamëngkapötök tektek ngön yaaö muntaröaya yamëngka pöt il yemowas. 10 Pötomën pöpëënök ngönëntak epëlretëng ëa.‘Kat wi. Ne omën nem ngönte waup

wes mëën wet rapnaat.Puuk nim kanö ningësëpnaat.’11 Ne yaap niamaan. Son puukyangerakë omën pourö il yemowas.Pël ëaap omën Anutuuk wa ngaöökyamë pöröak pi il yemowas. Pitëmnaëaan koturöakta pi il yemowas.12 Ngaan Son i yamëaup pim ngësrëak ngönën ök ëa pötakaan waispeene e wë eptak omën utpet ke nen-tere nent yaaö naröak Anutu pim wangaöök nimëak wë pötak ilapënëakweë yengenti. 13 Mosesre tektekngön yaauröak Anutuuk wa ngaööknimëëpënëak ëa ngön pöt aö aö waisSonë oröakwë eptak kë yaarö. 14Ën arpitëm ngönöt kat wiak taë wasënëakpöt Sonön pi Elia pitëm waisëpënëakëa tapöppëlwasënëët. 15Katringëpökngön epët kat wiip.

16 “Ne ar akun eptak wëauröenoröp nentak ök elniim? Ar run-gaaröa ökörö. Rungaarö pit ka tomökngasam yeem pitëm karuröen epëlyema.17 ‘Ten intö tang yamöön ar tan nau-

rön yeë.Ten ingre tan yaan ar ingre ya ilak

naën yeë.’

Matiu 11:18 18 Matiu 12:718 Ar tapël yaaurö. Son pi waiswain i nanën wë akun nantë kaömpngës olëak wëën ar piin, ‘Pi urmer-apring wë,’ pël aiman. 19 Ën peeneOmën Këëp ne wais iire kaömp yenënar epël aim. ‘Iteneë. Omën epopwain iire kaömp kaö yenëp. Pi takisyewaöre saun omnaröa karip,’ pëlaim. Pël ëaap Anutu pim ëwat pötarim naë wieëanëën ar tenip sant el-nian tapön.”

Yesuuk Kalili omnaröen pepanömngön mëëa

(Luk 10:13-15)20 Akun pötak Yesu pim wet rëak

ka nantë ya retëng weëre kosangmëngkën itenak lup kaip natiinëa pöröen epël mëak nga yema.21 “Yakömpe, Korasin omnaröen.Yakömpe, Pesaita omnaröen. Nemretëng weëre kosangöt arim naëelnia pöl Taiaare Saiton omnaröenelmëanëën pit ngaanëër pitëm lupötkaip tiak ulpëënre poë koröp sinötëak ka kosöt kolak pitëm koröpöökwa mëan tapön. 22 Pötaanök epëlniamaan. Akun kaöaöök AnutuukTaiaare Saiton omnarö pitëmutpetatë kangut mampnaat. Ën arpöt, utpet pan ëën pitëm kangut kaöwesak nimpnaat. 23 Ën Kapaneamomnarö, ar kutömweriil isën ma?Won, ar es parëaöökngemanëët. Nemretëng weëre kosangöt arim naë elniapöl Sotom omnaröaan elmëanëënpitëm ka kaö pö kö nasën peeneom wieëan tapön. 24 Pötaanök epëlniamaan. Akun kaöaöök AnutuukSotomomnaröpitëmutpetatë kangutmampnaat. Ën ar pöt, utpet pan ëënpitëm kangut kaö wesak nimpnaat.”

Yesuu naë së kë sëpenaat(Luk 10:21-22)

25 Akun pötak Yesuuk Pepapönepël ök mëëaut, “O Pep, ni kutömreyang poutë pepap. Niin yoweyeniak. Ni omën ëwatöröaan nimngönëntë ëlëëp yaalmëaup. Ën könnawiin yaauröaan pet yaalmëaup.26 Mak, Pep nim kentöök pël yaaup.”27 Pël mëak omnaröen epël yema.“Pepak omnant pout ne nenaut.

Pötaanök omnarö pit ne AnutuuRuupë songönten köpël wë, Pepakëërëwat wë. Ën Pepenta tapël wia.Omnarö piin köpël wë, Ruupökëërëwat wë. Pötaanök Ruupök omënnampön Pepapë songönten ök maanyok pangk ëwat sëpnaat. 28 ArAnutuu ngönte ngaarëk önëëtaan yakaö mëneimeë këlangön kat wieimwëaurö nem ngësë waisën. Pël ëënnook niaan kë sënëën. 29 Ar neminëën ru sak neering ya mëneim wënem naëaan ëwatöt ön. Pöt epël.Ne ya wiap yaaupök nemtën wakirëak wëën arim saunatë könöm pötwon sëën lup kengkën sak önëët.30 Omnant arim ëënëak ök niaim pötompyaut, könömwon pangk ëënëët.”

12Kë yesa akun ngëëngkta ngönte(Maak 2:23-28; Luk 6:1-5)

1 Wë kë yesa akun nentak tenYesuring rais yaöökë lup yesemkëënëën ulöp nant töak söngsöng ëaknaut. 2 Pël yaëën Parisi omnaröakitenak Yesuun epël yema. “Kat wi.Nim ruurö kë yesa akun ngëëngkötënaënëël yaë.” 3 Pël maan kangiirepël yema. “Ar Tewitre pim omnaröakëën wë ëa pöt ar sangk kelak katnawiin yaaurö ma? 4 Tewitre pimomnarö pit Anutuu ngönën tupkaöeta kakaati së kaömp Anutuuëöetak wieëa pöt kiri ar yaauröakëërnëmpnaan piire omën pas pim naëwëaurö nëmpanëak nga yaaut wana. 5 Ma Mosesë ngön kosangtaklup epël wia pöt ar sangk kelak katnawiin yaaurö ma? Kiri ar yaauröAnutuu ngönën tup kaöetak kët këyesa akun ngëëngkötë ya yamëngkemkë yesa akunatë nga wieëa pöt ilënsaun naën ë yaë. 6 Ne niamaan katwieë. Arim ëöetak e taua epopöktup kaöet il yewas. 7 Ngönëntakngön nent epël wia. ‘Ne ar nemëënanimaurö kiri ar elnëënëëten kaaö.Nem kentöök ar omnarö yakömëak ompyaö elmëënëëtenök kentyaë.’ Ar ngön pöta songönte ëwatwëanëën omën ketre saun wonöröen

Matiu 12:8 19 Matiu 12:28nga nemaan ëan tapön. 8 OmënKëëp ne kë yesa akun ngëëngk pötapepap. Pötaanök nem kentöök akuneptak nem ruuröen omnant ëëpnaanmemaat.”

Kë yesa akun ngëëngk nentakYesuukomën mores kël wa namp ompyaömowesa

(Maak 3:1-6; Luk 6:6-11)9 Pël mëak pörekaan pitëm ngönën

tuptak së ilëaut. 10 Pël ëën omënnamp pim mor nas kël waup pörekwëa. Pël ëën pitök Yesuun morökelmëak ngön yaatak ulmëëpënëakepël pëël yema. “Tiar yok pangkkë yesa akun ngëëngktak ompyaöwasëpen ma won?” 11 Pël maan epëlmëëaut. “Arim naëaan namp pim polsëpsëp namp kë yesa akun ngëëngknentak yang öngöpöök ilëaan sëpwasëpën ma? Pël naëpan, öpnaat.12 Sëpsëp pöp omën pasip. Ën om-narö tiar këërö. Pötaanök kë yesaakun ngëëngktak yok pangk ompyaöwasëpenaat.” 13 Pël mëak pi omënpim mores kël wa pöpön epël yema.“Nim mores el më.” Pël maan pimmores el mëën kaalak muntasi ökompyaö yes. 14 Pël yaëën Parisi om-narö ka tomök së wa top ëak pit tolëakYesumëmpënpöta ngönte kopëtawesa.

Yesu pi Anutuu inëënëp15 Yesu pi pitëm ngönte ëwat wëak

pörekaan yesën omën selap pimënëmwaisa. Pël ëën pi yauman omënpourö ompyaö mowesak 16 pitënomën muntaröen piin ök mepanëaknga yema. 17 Pël yaëën tektek ngönyaaö Aisaia pöpë ngön epël ëa pöt këoröaut.18 “Epop nem inëën ruup, nem yaö

mëëaup.Ne piin kent pan ëak ya kë yes.Nem Pulö pim naë wes mëën pim

rangk wë weëre kosangmangkën

nem ngön wotpilte omën ngönënwonöröen ök mapnaat.

19 Pi omnaröaring ngön nga elöörengön ëak aö,

omnarö pim ngönte ka tomök kat wipël naëpan.

20 Omën kalaö pötöp möautë ökkëlangön kat yawiaurö piutpet nemowaspan, kaamökelmëën ompyaö sëpnaat.

Ën omën es wëlëngö riipënëak yaëpöl wiap panë yaauröeta puukelmëënwel nawiipan, kaamökelmëën weë sak öpnaat.

Pi kosang ngentiak ya mëngkënAnutuu wotpil yaautak omënmuntat il wasëpnaat.

21 Pël ëën omën ngönën wonöröakpiin kön wi kosang wesak koröpnaat.”

Omën naröak Yesuun Pielsepulökkaamök yaalmë pël mëëa

(Maak 3:20-30; Luk 11:14-23; 12:10)22 Wë ënëmak omën narö omën

urmer nampök elmëën it il tëërengön won së pël ëa namp Yesuunaë wak waisa. Pël ëën ompyaömowasën omën pöp ngön aöre itnga së pël ëaut. 23 Pël ëën om-narö pöten itenak yaan sak epël ya.“Elei, epop Tewitë ëap, Anutuu YaöMëëaup, tiarim ngarangk elniipnaapma?” 24 Pël yaan Parisi omnaröpöten kat wiak epël yema. “Kaarangan. Omën epop urmeraröa kaöapPielsepul puuk kaamök elmëën waöë yamë.” 25 Pël yemaan pi pitëmlupötë itenak yema. “Yang nerakëomnarö pitëm naë nga oröön nenermënak kom ëak wë weëre kosan-gring naön ëëpnaat. Ën omën kanaöök wëaurö ma ka kopët nen-tak wëaurö tapël nener mënak komëëpna pöt repak sëën omën wonwiaapnaat. 26 Tapël Seten pimtokne kaamök elnëën pim urmeraröwaö ë yemomëanëën pimtok pimëntmëngkën pim weëre kosangöt wonsan tapön. 27 Ar neen, ‘Pielsepulpuuk kaamök elmëën urmerarö waöë yamë,’ pël aim. Pötaanök arim ngönpipët yaap yeëanëën arim ruurö pittaPielsepul kaamök elmëën urmeraröwaö ë mëan tapön. Pötaanök arimruurö pitëmtok arim ngön pöt kaarëan pöt tekeri yewas. 28Ne pöt, Anu-tuu Pulöök kaamök elnëën urmerarö

Matiu 12:29 20 Matiu 12:45waöyeë. PötaanökAnutuuwangaöökyanimë pöt arim naë yaarö.

29 “Omën nga namp wëën muntnampök pimkaatak ilëak pimomnantnaöpan. Wet rëak omën nga pöp wiitë wiakök pim omnant pout öpnaat.Nga pöp Seten.

30 “Namp ne sant naalnëën yaëpipop kööre tok yaalnë. Nampneering pol sëpsëpörö wa top naënyaë pipop pi sëpsëpörö rep yamë.31 Pötaanök ne ök niamaan. Omënutpet ke nentere nent ëak Anutuunutpet wesak mapna pöt Anutuukomën utpet pöt poutë kangut yokpangk kërë moolapnaat. Ën namppi Ngëëngk Pulöön utpet wesak tapëlmapna pöp pim saun pöta kangit entë nemoolapan. 32 Ën namp pi OmënKëëp neen utpet wesak apna pöppim saun pöta kangit Anutuuk kërëmoolapnaat. Ën namp pi NgëëngkPulöön utpet wesak tapël mapna pöppim saun pöta kangit peeneere ënëmpoutë ent ë nemoolapan.”

Këra ompyaöre utpet pötë ngönte(Luk 6:43-45)

33 “Këra ompyaumentëk ulöpompyaurö utöpnaat. Ën utpetemen-tëk ulöp utpetarö utöpnaat. Këraëlmenti songönte ulöpöröak waryewas. 34Kamalöröamorök yaë pöl aryaaurö. Utpet yaauröak tol ëak ngönompyaut an? Pël naëngan. Omënnamp ke nantre nant pim lupmeripeö ëak wë pöt këmtak war yewas.35 Omën ompyaup pim lupmeri könompyaut wieë ngön ompyaut ya. Ënutpetap pim lupmeri kön utpetatwieë ngön utpet tapëlöt ya.

36 “Ne ök niamaan. Ënëmak kangiirëëpna akunetak Anutuuk omnaröangön köntakmosut yaaö pötaan ngönya mëmpnaat. 37 Arim ngön yaautakarim songön ompyaut tekeri wasënpöt Anutuuk niöpnaat. Ën arim ngönyaautak utpet yaaut tekeri wasën pötsëp niwasëpnaat.”

Omën narö Yesu retëng weëre kosan-gring nent ëën itaampënëak mëëa.

(Maak 8:11-12; Luk 11:29-32)

38 Pël maan ngön kosangötëngarangköröere Parisi ngönën omënnaröak Yesuun epël yema. “Rëyanuulaup, ten Anutu niiring wë mawon pöta songönte ëwat sënaan, niretëng weëre kosang nent ë. Pëlëën itaampunaan.” 39 Pël maan piepël yema. “Omën peene akun eptakwë eporö ar utpet ëak Anutuun könwi kosang newasën yaaurö. Ar yaretëngöt yamëngka pöten ke urakyenëak. Pötaanök ne ya retëng nentnaëngan, om ngaan tektek ngönyaaö omën Sona pim elmëa pötaököt pëën pet elniin itaampunëët.40 Ngaan Sona pi i kaö imën kaöapëyaatak këtre röök nentepar nentwakaima pöl Omën Këëp ne këtreröök nentepar nent yangera öngpökömaap. 41 Ënëmak Anutu pim ar komelniipna akunetak Niniwa kakaanöröpit wal ëak arim kön wi kosangnewasën yeë pöt war wasëpnaat. PötSona puuk ngönën ök maan lup kaiptia pötaanök. Pël ëaap omën peenewë epop nook Sona il yemowesetakar nem ngönöt kat nawiin yeë.42Ënëmak Anutu pim ar kom elniipnaakunetak öng ak namp yang wenaöökël wakaimaup pi wal ëak arimkön wi kosang newasën yeë pöt warwasëpnaat. Pöt öng pöp yang kaöpantakaan Solomonë naë wais pimëwat kësangöt kat wiipënëak waisauppötaanök. Pël ëaap omën peene wëepop nook Solomon il yemowesetakar nem ngönöt kat nawiin yeë.”

Urmerap omën namp sëp wesak sërëak kaalak waisauta ngönte

(Luk 11:24-26)43Pël mëak Yesuuk pitën watepang

ngön nent epël ök yema. “Urmernamp omën nampökaan oröak sëkosangöök wë urre korumön apwesak 44 epël kön wia. ‘Nem ka ngaanwakaim olëak waisautakë kaalaksumaan.’ Pël kön wiak së itaangkënka tapët koore katëp ëak ë rangiulmëën kos wieëa. 45Pël ëën pi kaalaksë urmer muntarö 7 ëak koirak waisa.Pörö pim ök won, utpet panëërökoirak wais ka kopët taptak wëa. Pël

Matiu 12:46 21 Matiu 13:20ëën omën pöp pi ngaan utpet kotnent wakaimaupök ënëm sasa pansa. Tapël Yuta omën utpet peeneakun eptak wë eporö ar utpet panësak önëërö.”

Yesu pim ëlre nangaröa ngönte(Maak 3:31-35; Luk 8:19-21)

46Yesu pi omnaröen ngön ök maimwëën pim ëlre nang wais ka tomökwë piin ngön ök mapënëak yema.47 Pël ëën omën nampök piin epëlyema. “Nim ëlre nang niin ngön ökniapënëak wais ka tomök wë.” 48 Pëlmaan piin kangiir epël yema. “Nemelëp talëp? Nangarö talörö?” 49 Pëlmëak pim ruurö tenim ngësël morsong ëak kaalak epël yema. “Nem ëlrenang pörö eporö. 50 Omën nem Pepkutömweri wëaupë ngön ngaarëk yeöpiporö nem ëlre nangarö pël yaë.”

13Omnant öp olëauta watepang ngönte(Maak 4:1-9; Luk 8:4-8)

1 Kët pötak Yesu pi pim kaatakaanoröak ten pim ruuröaring i kaö ëööksëwel aisëaan 2omënkësangpanwaispim naë wa rongan yaë. Pël yaëënpi wangaöökë ngaarëk is wel aisëakwëën omnarö i pisöök taueëa. 3 Pëlëaan pi watepang ngön nentere nentmëak nent epël yema. “Omën namppim yaak së omnant öpöt olëa. 4 Pëlëën nant kamtaöök ngentiin intöröakoröak na. 5 Ën nant këlöökë rangkngentia. Pël ëën yanget könyangapwiaan yak teënt oröa. 6 Pël ëën këtëpngaarëk apër maan öp pöt kotön saapwak umön rëa. Pöt misënöt kotutpötaanök. 7 Ën nant nönötë öngpökolëa. Pël ëën nönöt oröak ngep ëënsësë ëa. 8 Ën nantökëër yang kolap-tak olëa. Pël ëën pötökëër aprak këkësang pan uta. Kengk nemorëët 100,nemorëët 60, nemorëët 30 pël uta.9Katringëpök ngön epët kat wiip.”

Yesu pi watepang ngöntaan mëëa(Maak 4:10-12; Luk 8:9-10)

10 Pël yemaan ten pim ruurö Yesuunaë së piin epël mëëaut. “Ni tol ëë-nak pitën watepang ngön yemaan?”

11 Pël maan pi kangiir epël yenia.“Anutu pimtok wa ngaöök nimëak wëngön ëlëëp pöta songönte arënökëërpet yaalni. Ën muntarö puuk pëlnaalmëën yaë. 12 Omën namp Anu-tuuk ngön ompyaö nant mangkën taëwak öpna pöp muntat mangkën pimnaë kësang wiaapnaap. Ën nampmangkën taë wes wak naön ëëpnapöp kot weëa tapët Anutuuk kama waëp ëën elek öpnaap. 13Nemwatepangngön yemak epëta songönte epël. Pititöök iteneëak këëkë itna naskolönyaaurö. Katëëpök kat wieëak këëkëkön nawiin yaaurö. 14 Tektek ngönyaaö omën Aisaia pöpë ök ëa pötpitëm naë kë yaarö. Pöt epël.‘Ar ngön pëën kat wiinëëtak songönte

ëwat nasëngan.Pël ëak ar itaampunëëtak yok pangk

omnantön itnaangkan.15 Omën piporö pitëm lupöt kosang

saurö, katöt il wariaurö, itötmësëaurö.

Pit pël naën ëanëën itaampööre katwiire kön wi pël ëan tapön.

Ën pit pël naën ëanëën nem naërë olaan ompyaö mowesantapön,

Anutuuk pël ya.’16 “Ar pöt arim itöök omën

ngolöpötön itaampööre katëëpökngön ompyaut kat wi pël yeë pötönërëpërëp ëënëët. 17 Ne yaap ökniamaan. Ngaan tektek ngön yaaöreomën wotpilörö kësang omën epotöniteempënëak ëak itnaangkën ëautakar peene ityaangk. Kat wiipënëak ëakkat nawiin ëautak peene kat yawi.”

Omnant öp olëauta watepang ngönpöta songönte

(Maak 4:13-20; Luk 8:11-15)18 “Peene omnant öpöt olëauta

watepang ngön niak pöta songöntewar wes niamaan kat wieë. 19Omnantöpöt kamtöök ngentia pötë ököröomën narö Anutuuk wa ngaööknimëëpënëak yaë ngön pöt katwiauröak kön nawiin yaëën ngönAnutuu pitëm lupötë wia pöt Setenökkama wa ëp yaë. 20 Ën omnant

Matiu 13:21 22 Matiu 13:41öpöt këlöökë rangk ngentia pötëökörö, omën narö Anutuu ngönte katwiak ërëpsawi ëak öpnaat. 21 Pitëmlupötë misën il natëën. Pötaanökakun kot nent kön wi kosang wesakwëën pitëm Anutuu ngön ngaarëkyeö pötaan omnaröak këlangön katmowiak utpet mowasën tapëtakëërwil këlok ëëpnaat. 22 Ën omnantöpöt nönötë öngpök ngentia pötëökörö, omën narö Anutuu ngönte katwiipnaatak wë koröpöökë omnantönkön selap ëëre monere urömenkentre kaur ëëre omën munt nantönwar ë pël yaëën pötök ngep elmëënAnutuu ngönte mos ëëpnaat. 23 Ënomnant öpöt yang kolaptak ngentiapötë ökörö, omën narö Anutuungönte kat wiak këëkë kön wiakwëën pitëm wëwëatë kë ompyautorööpnaat. Narö kë 100, narö kë 60,narö kë 30 pël orööpnaat.”

Ya lupöök nön utpetat oröauta wa-tepang ngönte

24 Pël mëak Yesuuk watepang ngönmunt nent pitën epël yema. “Anutupim omnarö wa ngaöök yamë pötomënnamppimya lupöök omnant öpompyaut ngënta pötakël ök ëëmaan.25 Pël ëën röök nentak pim kööretok namp wais nön utpetatë öpötompyautë rangk olëak sa. 26 Pël ëënomën ompyaut oröak këët utöpënëakyaëën nön utpet pötta oröak kaö sa.27 Pël ëën omp pöpë inëën ruurö pimnaë wais epël mëëa. ‘Kaöap, ni öpompyaut ya lupöök ngëntauppe. Nönutpetat tol ëak oröa?’ 28 Pël maanepël mëëa. ‘Kööre tok nampök ëa.’Pël maan pim inëën ruuröak, ‘Tensë nön utpetat ti moolan ma?’ pëlmëëa. 29 Pël maan pi kangiir pitënepël mëëa. ‘Won. Ar nön utpetatyatiem omën ompyautta tiinganok.30 Pout irikor ëak öp. Pël ëën om-nant köp sëën öpenaatak nem omënkëët öpnaaröen epël memaat. Wetrëak nön utpetat tiak ut urak esuwesimoolan. Pël ëak omën ompyaut warongan ëak nem kaatak wiin.’ ”

Këra lëlëp kotupre yis pöteparë wa-tepang ngönte

(Maak 4:30-34; Luk 13:18-21)31 Pël mëak Yesuuk watepang ngön

munt nent pitën epël yema. “Anutupim omnarö wa ngaöök yamë pötkëra nementi lëlëp pöpökël ök ëë-maan. Omën nampök lëlëp pöp pimya lupöök ngënta. 32 Lëlëp pöp kotpanëëp, omën muntatë lëlëpöröak ilyewas. Pël yaëëtak oröakökëër pöpökkëra muntat il yewas. Pël ëak kësangsak wëën intörö wais morötë ngen-tiak ka ëp yawi.”

33 Pël mëak watepang ngön muntnent epël yema. “Anutu pim omnaröwa ngaöök yamë pöt öng namp yispöt korupaë kas möautring irikor ëënpötak ekek yes pötak ök ëëmaan.”

34 Yesu pi watepang ngön kësangomnaröen ök yema. Nent war wesaknemaan, watepang pëën yema. 35 Pëlyaëën tektek ngön yaaö nampë ngönepël ëa pöt pim naë kë yaarö.“Ne watepang ngön ök memaap.Omnant ngaanëër Anutuuk kutömre

yang ket ëa akun pötakaanwais peene e wë eptak ëlëëpwiakaima pöt nook tekeri wa-sumaap.”

Nön utpetat ya lupöök oröauta wa-tepang ngön pöta songönte

36 Yesu omnarö sëp wesak së kaatakakaati yeila. Pël ëën ten pimruurö naë së epël mëëaut. “Yalupöök nön utpetat oröautakël nimwatepang ngön yaan pöta songönteök nia.” 37 Pël maan kangiir epëlyenia. “Omën öp ompyaut ngëntapöp Omën Këëp ne epop. 38Ya pöwerpöt yang epër. Ën omnant öp ompyaöpöt omënAnutu pimwa ngaöök yamëpörö. Ën nön utpetat omën Setenëënëm yaëën pim ngarangk yaalmëpörö. 39 Kööre tok öp utpetat olëapöp Seten, ën omën ompyaö wa pötakun kaöaö. Ën omënwawia pörö en-selörö. 40 Omnaröa nön utpetat tiakesuwesi mera pöta ök akun kaöaöökorööpnaat. 41 Akun pötak OmënKëëp nook nem enselörö wes mëënnem wa ngaöök yamë pötak omën

Matiu 13:42 23 Matiu 14:3-4utpet yaauröere omën munt narö ut-pet sëpënëak yaalmëa pörö kamawak42 es kosangwesi moolapnaat. Eskosang pöwesi omnarö ingre ya ilakaimeë kë pötöppötöp aim öpnaarö.43 Pël ëën akun pötak omën ompyaösaurö pit Anutu pitëm Pepapök wangaöök yamëën këtëpë yema pöl ëwaelmëëpnaat. Katringëpök ngön epëtkat wiip.”

Omën nampök uröm ompyautyangerak ëlëëp wieëaut koirautawatepang ngönte

44 “Ën Anutu pim omnarö wangaöök yamë pöt urömere omënompyaut ngaanëër yangerak ëlëëpwia pötakël ök ëëmaan. Ënëmakomën munt namp koirak muntarökoirpanëën kaalak ëlëëp wia. Pël ëakteëntom ërëpsawiaring së pim omënpout menak sumat wak yang lup pötsum ëa.”

Songre sar ompyauta watepangngönte

45 “Ën Anutu pim omnarö wangaöök yamë pöt omën songresar ompyaut ap yewesa pöpëël ökëëmaan. 46Pi songre sar ompyaöpanënent koirak pim omnant pout menaksumat wak së songre sar ompyaö pötsum ëa.”

Iir yewaul pöta watepang ngönte47 “Ën Anutu pim omnarö wa

ngaöök yamë pöt iirëëp i kaöök olaanimën ke nampre namp ilëa pötakëlök ëëmaan. 48 Iir pöëëp imënöröpeö ëën omnarö weruak ëöökël sa.Pël ëak wël ëak ompyaurö kaputëwesirak utpetarö wa moolëa. 49 Pötaök akun kaöaöök tapël ëëpnaat.Enselöröak wais omën utpetaröompyauröa naëaan wël ëak kamawak 50 es kosangwesi moolapnaat. Eskosang pöwesi ingre ya ilak aimeë këpötöppötöp aim öpnaat.”

Uröm ngaanre ngolöpöt wieëautawatepang ngönte

51 Pël niak tenën epël pëël yenia.“Ar pöta songönten kön wia ma?”Pël niaan ten, “Mak,” pël mëëaut.52 Pël maan tenën epël niiaut. “Pöt

ompyaö. Ngön kosangötë ngarangknamp Anutuu wa ngaöök yamëau-tak ilëak wë ngönënte këëkë ëwatsaup pi ka pepapë ököp. Ka peppöp pi uröm ompyaö ngaanre ngolöppout pim peram wiaurekaan yeö pölpi ngönën ompyaö ngaanre ngolöppoutepar ëwat wëaup.”

Nasaret omnarö Yesuun kaaörekëëpöt elmëa

(Maak 6:1-6; Luk 4:16-30)53 Yesu pi watepang ngön pöt ök

më pet irak ten pim ruuröaring saut.54 Pël ëak Nasaret pim ka songöntakoröak ngönën tuptak ilëak ngönënök yemaan omnarö pit yaan sakepël ya. “Elei, omën epop omënyaap tiarim karippe. Tarëkaan ëwatompyaö epot wa? Ma talëpök weërekosang mangkën ya weëre kosangepot yamëngk? 55 Tiar piin ëwatwëep. Pi ka ök yarëaupë ruuppe.Pim ëlëp Maria. Ën yokot pim nan-garö Semsre Yosep, Saimonre Yutaspörö. 56 Ën koont pim nangaröetatiarring wë. Pël ëaap pi weëre kosangepot tarëkaan wa?” 57 Pël mëak pitpiin kaaöre këëpöt yaalmëën Yesuukepël yema. “Tektek ngön yaaö nampka poutë omnaröak piin ping we-sak yema. Pël yaautak pimtë kaareyangerak wëën piiring wëauröak pikaö nasën wë wesak piin ping wesaknemaan ë yaë.” 58Kakpöreköröpitëmkönwi kosangnemowasën ëautaan yaretëng weëre kosangring nant kësangpitëm naë namëngkën ëaut.

14Son i yamëaup mëna(Maak 6:14-29; Luk 3:19-20; 9:7-9)

1Akun pötak yang ngarangk kaöapErot pi Yesu pim yaauta ngönte katwia. 2 Pël ëak pim ya omnaröenepël mëëa. “Omën pipop Son iyamëaup, pi wel wiak wal ëaup yakweëre kosangring ya retëng pipotyamëngk.” 3-4 Erot pim pël mëëa pötasongönte epët. Ngaan pi pim nanëpëöngöp Erotias pöp wa ëp ëa. Pël ëënSonök piin epël mëak nga mëëa. “Ni

Matiu 14:5 24 Matiu 14:33

öngpipopwa ëp ëënpangknaën yaë.”Pël mëëa pötaanök Erotök pim yaomën naröen maan pitök Sonë ingremorötë wii tëak wii kaatak moulmëa.5 Pël ëën Erot pi Son mëmpënëak könwiautak omnaröak piin, “Anutuu tek-tek ngön yaaö omnamp,” pël yamëëapötaan kas ëën sëp wesa. 6 Pël ëënënëmak Erotë oröa akunet temanömsëën këëre imën nëmpënëak omënkaöarö pourö pim naë wa top ëa.Akun pötak Erotiasë koontup omënpöröa ëöetak tan yaurön Erot pi ite-nak kent kön wia. 7 Pël ëak pi koontpöpön epël mëëa. “Ne Anutuu ëöe-tak kosang wesak niamaan. Ni omënnenten kimang neamë pöt nimpaat.”8 Pël maan pim ëlëpök këk maan epëlmëëa. “Son i yamëaup pim kepönötöak söwar neweri wiak wak waisnamp. Pël ëën ne pi wel wia pöt ëwatsumaan.” 9 Pël maan omën omp akErot pi pöt kat wiak ya këlangön könwia. Pël ëaap pi omnaröa ëöetak ngönkosang wesautaan pim kimang ngön-ten kat wiak 10 pim ya omën naröenmaan wii kaatak së Sonë kepönö töak11 söwar neweri wiak wak së koontupmangkënwak së ëlëpmena. 12Pël ëënSonë ruurö kat wiak së pim sokur wakyang kel weera. Pël ëak wais Yesuunök yema.

Yesu pi omën 5000 pörö kaömp mena(Maak 6:30-44; Luk 9:10-17; Son 6:1-

14)13 Yesu pi ngön pöt kat wiak ten

pim ruuröaring yang pör sëp we-sak wangaöök ilëak i kaöök yangomën wonrekël saut. Pël yaëën om-narö kat wiak pitëm kaat sëp wesaktenim ënëm yangerak waisa. 14 Pëlëën wangaöökaan oröak së itaangkënomën kësang pan wëën itenak yakömëën pitëm yauman omnarö ompyaöyemowas.

15Wë wiap kan ten pim ruurö pimnaë së epël ök mëëaut. “Omën won-rek wëën wiap kanëën yes. Pötaanökomnarö wes mëën kaatë së kaömpsum ëëp.” 16 Pël maan Yesuuk epëlniiaut. “Pit tol ëën sëpën? Arökkaömp meneë.” 17 Pël niaan epëlmëëaut. “Ten tarëkaan mampun?

Tenim naë kaömp selap won, kaömpmor nas, ën i kaö imën kopët naarpël ëak wia.” 18 Maan epël niiaut.“Nem naë wak waiseë.” 19 Pël niakomnaröen maan nönö mö mëak welaisëaan kaömp mor nas pötring ikaö imënaar wak kutömweriil iteneëAnutuun yowe mëak kaömpöt pelakten pim ruurö ningkën omnarö me-naut. 20 Pël ëën omën pourö nakkep wesak kaut olaan ten wak kër 12pötë waulön peö yaë. 21Omën kaömpna pörö selap pan, ompörö 5000, ënöngre yokoturö pöt sangk nekelën.

Yesu pi i kaöökë roro sa(Maak 6:45-56; Son 6:15-21)

22 Kaömp na pet irën Yesuuk tenpim ruuröen epël niak këk niiaut.“Ar wangaöök ilëak i kaöökë ëngkkomuntakël seë. Pël yaëën ne om-narö wes mëëmaan.” Pël niaan saut.23 Pël ëën pi omnarö wes mëën yesënAnutuun ök mapënëak rosiraöök isa.Pël ëën koö olaan pimënt pörek wëën24 wangaö i kaöökë luptak yesënkentö maap yamöön kaö maat weërekosangring wangaöök yamö. 25 Pëlëën ëlpam wal ëëpënëak yaëën Yesui kaöökë roro tenim ngësë yewais.26Pël yaëën itenak ten kas kësang ëak,“Elei, waötöp ëngk yewais,” pël m�