iiNGÖNËN PEPEWER

The New Testament in the Weri Language of Papua New GuineaNupela Testamen long tokples Weri long Niugini

copyright © 1984 Wycliffe Bible Translators, Inc.Language: WeriTranslation by: Wycliffe Bible TranslatorsThis translation is made available to you under the terms of the Creative Commons Attribution-Noncommercial-No Derivatives license 4.0.You may share and redistribute this Bible translation or extracts from it in any format, provided that:

You include the above copyright and source information.You do not sell this work for a profit.You do not change any of the words or punctuation of the Scriptures.

Pictures included with Scriptures and other documents on this site are licensed just for use with thoseScriptures and documents. For other uses, please contact the respective copyright owners.2012-10-23PDF generated using Haiola and XeLaTeX on 20 Jul 2021 from source files dated 30 Jun 2021ec1ac06d-1c8c-5be3-8326-dcf0ceacd4c2

Contents

Matiu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1Maak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43Luk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66Son . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 108Ngön Yaaö Omnarö . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 139Rom . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1801 Korin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1992 Korin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 217Kalesia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 230Epesas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 237Pilipai . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 243Kolosi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2481 Tesalonaika . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2522 Tesalonaika . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2561 Timoti . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2592 Timoti . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 265Taitas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 269Pailimon . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 272Ipru . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 274Sems . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2881 Pita . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2942 PITA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2991 Son . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3022 Son . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3073 Son . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 308Yut . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 309Ënëma Ngönte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 311

iii

Matiu 1:1 1 Matiu 1:21

MatiuYesu pi wel wiak kutömweri sëën wë

ënëmakMatiuuk Yesuu ngön ompyaö epëtretëng ëa. Matiu, yapin nent Liwai, pöpYesuu ru 12 pöröakaanëp. Pi tektek ngönyaauröa ngaan retëng ëa pöt Yesuu naë këoröön pi Anutuu wa ngaöök nimëëpna pötngës rëëre Yesuu ngön kësang ök ëa pötretëng ëa. Ngön pöt, Yuta omnarö YesuunAnutuu Yaö Mëëaup pöt ëwat sëpënëakretëng ëa.Pöt epël wia.

Yesuu ëere körööröere pim wilautangönte 1:1–2:23

Son i yamëaupë ya mënaut 3:1-12Yesu i momëën morök elmëaut 3:13–4:11Yesuu Kalili yangerak ya mënaut 4:12–

18:35Kalili yangerakaan Yerusalemë saut

19:1–20:34Yerusalem kak Yesuu naë oröaut 21:1–

27:66Yesuu wal ëak ëö pet elmëaut 28:1-20

Yesu Kristo pim ëere körööröa ngönte(Luk 3:23-38)

1 Yesu Kristo pim ëere körööröa kur-ment epël. Yesu pi Tewit pim kurmen-tëkaanëp. ËnTewit pi Aprampimkurmen-tëkaanëp.2Apram pi Aisakë pepap.Ën Aisak pi Yakopë pepap.Ën Yakop pi Yutaare pim nangre nanöröa

pepap.3 Ën Yuta pi Peresre Siraë pepap, ën pi-

arpim ëlëp Tema.Ën Peres pi Esronë pepap.Ën Esron pi Ramë pepap.4 Ën Ram pi Aminatapë pepap.Ën Aminatap pi Nasonë pepap.Ën Nason pi Salmonë pepap.5 Ën Salmon pi Poasë pepap, ën pim ëlëp

Reap.Ën Poas pi Opetë pepap, ën pim ëlëp Rut.Ën Opet pi Sesi pim pepap.6 Ën Sesi pi omp ak Tewit pim pepap.Ën Tewit pi Solomonë pepap, pim ëlëp pöt

Yuraiaë öng kapirëp.7 Ën Solomon pi Riapoamë pepap.Ën Riapoam pi Apaisaë pepap.Ën Apaisa pi Esaë pepap.8 Ën Esa pi Seosapatë pepap.Ën Seosapat pi Soramë pepap.Ën Soram pi Asaiaë pepap.

9 Ën Asaia pi Sotamë pepap.Ën Sotam pi Easë pepap.Ën Eas pi Esekaiaë pepap.10 Ën Esekaia pi Manasaë pepap.Ën Manasa pi Emosë pepap.Ën Emos pi Sosaiaë pepap.11 Ën Sosaia pi Sekonaiaare pim nangaröa

pepap.Akun pötak Papilon nga omnaröak Yuta

omnaröa naëaan narö wii tëak waksë Papilon yangerak moulmëënpitëm inëën eim wakaima.

12 Yuta omën narö Papilon yangerakwakaima akun pötak SekonaiaSialtielë pepap wakaima.

Ën Sialtiel pi Serapapelë pepap.13 Ën Serapapel pi Apaiatë pepap.Ën Apaiat pi Elaiakimë pepap.Ën Elaiakim pi Esoë pepap.14 Ën Eso pi Setokë pepap.Ën Setok pi Ekimë pepap.Ën Ekim pi Elaiatë pepap.15 Ën Elaiat pi Eliesaë pepap.Ën Eliesa pi Matanë pepap.Ën Matan pi Yakopë pepap.16 Ën Yakop pi Yosepë pepap.Ën Yosep pi Mariaë ompöp.Ënak Mariaak Yesu, pim yapinte Kristo pël

yema pöp wila.17 Apramökaan yewaisem wais Tewitëk

elën, omën kur pöment 14 yaë. ËnTewitëkaan yewaisem wais Papilon om-naröa pit wii tëakwak së Papilon yangerakmoulmëa akun pötak ela pöröeta 14 tapëlyaë. Ën pitëm Papilon yangerak wii kaataksaö pörekaan yewaisem wais Yesuu wilau-rek oröa pöröeta 14 tapël yaë.

Yesu Kristoë wilauta ngönte(Luk 2:1-7)

18 Yesu Kristo pim wilauta ngönte epët.Öng Maria Yesu pim ël pöp omp Yoseppöp koirëpënëak yaö elmëën wëa. Pëlëautak piarip yal naën om namp nerekwëën, Maria pi Ngëëngk Pulöök elmëënönga namp tekeri sa. 19 Pël ëën pimomp yaö elmëaup Yosep pi omën wot-pilëp yak Maria omnaröa ëöetak ëö së-panëak ëlëëp wes momëëpënëak kön wia.20 Yosep pi pël kön wieim ka uraan Aköpëensel nampök wangartak oröak piin epëlök mëëa. “Yosep, Tewitë körööp, niMaria pim öngaap wë piptaan kas ëëngan.Pim önga tekeri sak wë pipop, NgëëngkPulöök kaamök elmëënak wë. 21 Pël ëënpi yokotup wilën pöt pim yapinte Yesu

Matiu 1:22 2 Matiu 2:18pël mam. Pi tapöpök pim omnaröa ketresaunat ent ë nuulëak utpetetakaan kamaniöpnaap.”

22Omënnant peene e orö yes epot, Aköppimtë tektek ngön yaaö omën naröen ökmaanpitëm tekeriwesak ökniiaö aprö imapötök kë yaarö. 23 “Kat wieë. Koont öngtek nampök ru yak sak yokot namp wilëp-naan yaë. Pël ëen pitök yokot pöpë yap-inte Emanuel pël mapnaap.” Yapin pötasongönte epët. “Anutu tiarring wë.” 24 Pëlmaan Yosep pi wal ëak Aköpë enselëpë ökmëëa pöl ëak Maria koira. 25 Pël ëautakMaria yokot pöp nawilën wëën Yosep pi-iring ka naurön ëa. Pël ëën yokotup wilënpim yapinte Yesu pël mëëa.

2Këtëpë yengampiaulaan ëwat omën narö

Yesuun itaampënëak waisa1 Omp Erot pim Yutia yangerak omp

ak sak wëa pötak Mariaak pörek Pe-telem kak Yesu wila. Pël ëën ënëmakkëtëpë yengampiaulaan ëwat omën naröYerusalem kak së oröak epël pëël mëëa.2 “Runga ngolöp oröaup, Yuta omnaröaomp ak sëpna pöp e tarëk wë? Ten pimtangewes këtëpë yengampiaulaan oröakwëën itenak yaya manëak yewais,” pëlmëëa. 3 Pël maan omp ak Erot pöpre ënYerusalem kakë omnarö pit ngön pötenkat wiak yaan sak kön selap wia. 4 Pëlëak omën omp ak Erot pi kiri ar yaaöwotöököröere ën Mosesë ngön kosangotëngarangk pouröen ngön maan së pimnaë rongan ëën ngön pötaan yak pitën,“Kristo pi kak tarëk orööpnaap?” pëlmëakpëlpël mëëa. 5 Pël maanak pit epël mëëa.“Petelem kak Yutia yangerak orööpnaap.Ngön pöt tektek ngön yaaö omën nampökepël retëng ëaut.6 ‘O Petelem kak Yutia yangerak wëaurö,arim kak Yutia yangerak ka wia pötë iri

naëpan.Pöt arim naëaan omën kësang nampök

oröakIsrael nem omnaröa ngarangk sëpnaat.’ ”

7 Pël maanak omp ak Erot pi ëlëëpkëtëpë yengampiaulaan ëwat omënpöröen ngön maan pim naë sëën pitën,“Tangewes akun taltak oröakwëën itena?”pöten pëël kat wia. 8 Pël ëën pit ökmaan pi pitën epël ök mëak Petelem kakëwes momëa. “Ar së kosang ngentiakap wesak runga pöp koirak pöt kaalakwais neen ök nean. Pël ëën neenta së

itenak piin yaya memaan,” pël mëëa. 9 Pëlmaan pit kat wiak sëp wesak kan yesemitaangkën tang peen ngaantak pitëmkëtëpë yengampiaulaan oröak wëën itenapöwes pitëm wet rëak së ruupë ka wieëaöpöta ngaarëk leng ëak wëa. 10 Ënak pittang pöwesën itenak ya kë panë sa. 11 Pëlëak ka pöta kakaati së itaangkën ruupreën pim ëlëp Maria wëa. Pël ëën pit sërar rë mowesirak yaya mëak pitëm ulkeus köröökaan sum kësang yaaö nant,aini koolre kos lölöp kamp yaaöre i kampompyaö yaaut yowemena. 12Pël ëak pit rökan ka uraan Anutuuk wangartak omp akErotë ngësël sëpanëak ngamëak pepanömmaan pit sëp wesak pim naë nasën, kanmunt naöök kaalak pitëm kakël kan sa.

Yesure ëlre pepaar Isëp yangerakë kas sa13 Pit kan sëën Yosep ka uraan Aköpë

ensel nampök wangartak oröak piin epëlök mëëa. “Ni wal ëak Yesure ëlëp mësakkan kas Isëp yangerakël së. Erot pi rungapipop ap wesak mëmpënëak yaë pötaan.Ni pörek së wë kat wiaan ënëmak nem-tok kaalak waisën pël niaanak waisënëën.”14 Pël maan Yosep pi wal ëak Yesure ëlëpmësak Isëp yangerakël röök taptakëër kansa. 15 Pël ëak pit Isëp yangerak së wëënomën omp ak Erot pöp ënëmak wel wiinakun pötak kaalak waisa. Pöt Aköpëngönte tektek ngön yaaö nampök ök ëapöt kë rëa. Ngön pöt epët. “Ne nem ruupIsëp yangerak wëën yas maan waisa.”

Erotök maan runga narö kësang panëmën wel wia

16 Omp ak Erot këtëpë yengampiaulaanëwat omën pörö pi morök elmëa pötenkön wiak ya sangën kaö pan ëa. Pël ëakpim omën naröen maan pit së Petelemkakre ka kot naë wieëa pötë yokot kotnarö krismaki nentepar il newasën pöröpourö mën won wesa. Pöt ëwat omnaröatangewesi oröön itenak ök mëëa akunpöten kön weswes ëak ök maan së mënwonwesa. 17Akun pötak tektek ngön yaaöomën Seremaia pöpë ngön ëa pöt kë oröa.18 Pöt epët.“Rama kakaan ingre këlël kaö panë yaan

kat wia.Öng Resel pim ë körööröak pitëm run-

gaaröaan yaköm ëën ing aima.Pël yaëën omnaröak yok pangk pit wiap

nemowasën ëa.Pöt pitëm rungaarö wel wia pötaanök.”

Matiu 2:19 3 Matiu 4:4Yesure ëlre pepaar Isëp yanger sëp wesak

kaalak sa19 Omp ak Erot pöp wel wiin Aköpë

ensel namp kaalak Yosepë naë oröak wan-gartak epël ök mëëa. 20 “Omën rungaapmëmpënëak ëa pörö yok wel wia. Pö-taanök piar ëlëp mësak Israel yangrakëlsë.” 21 Pël maan Yosep pi wal ëak Yesureëlëp mësak Israel yangerakël sa. 22 Pël ëakpi kat wiin Akeleas pöp pim pepap Erotpim urtak Yutia yangera omp ak sak wëa.Pël ëën pi we pöökël së öpnaaten kas ëa.Ënak Anutuuk piin wangartak pepanömmaan pi pörek sëpwesak Yesure ëlëp Kaliliyangerakël mësak sa. 23 Pël ëak pit sëka naöökë yapinte Nasaret pël ya pöökwakaima. Pöt Anutuu tektek ngön yaaöomën naröa Yesu pimëën ëa pöt kë oröa.Ngön pöt epët. “Omnaröak piin Nasaretomnamp pël mapnaap.”

3Son i yamëaup Anutuu ngönte ök aima(Maak 1:1-8; Luk 3:1-18; Son 1:19-28)

1 Akun pötak Son omnarö i yamëapöp oröak Yutia yang omën wonrek Anu-tuu ngönte ngës rëak epël ök maima.2 “Anutuuk tiar wa ngaöök nimëëpnaakunet yok temanöm yes. Pötaanök arlup kaip tiak utpetat sëp wesak kasëngmeneë.” 3 Son pöpön Anutuu tektek ngönyaaö omën Aisaia pöpök ngön epël ëa.“Yang pultakaan omën nampök epël ya.‘Aköpëën kanö wotpil weseë.Ngësak ompyaö panë weseë.’ ”

4 Son pöp pim ulpëën kosangëp polkamel ëpötök ket ëak mëak wëa. Pëlëak pol koröpöök yepat ket ëaö naöureëa. Ën pim kaömp pöt ngëntre moppëën neima. 5 Yerusalem kakaanre Yutiayang poutëaanre Yotan i pouuk ka wieëapötëaan omnarö pim naë së rongan ëa.6 Pël ëak pitëm ketre saunat tekeri wesakök maan Sonök Yotan imeri i momëa.

7 Son pi itaangkën Parisiire Satusingönën omën narö kësang puuk imomëëpënëak yesën itenak pitën epëlök mëëa. “Kamalöröa morök yaalni pölar yaaurö. Ar kön wiin nem naë waisën inimëëma pöt Anutuuk nga elniipënëakëa pöt naalniipan. 8 Ar lup kaip tiakwëwë pötakël önë pötakëër omnaröakarën itaangkën lup kaip tian pël ëëpnaat.9Arimtë könöök epël angan. ‘Ten Apramëköröörö,’ pël angan. Ar kön wi kosangnewasën wë, ‘Ten Apramë köröörö,’ pël

anë pöt pangk naën. Ne niamaan kat wieë.Anutu pi apënëak pöt yok pangk aan këlepotök Apramë körö koröp orööpnaat.10 Anutu pim iner këra songöntak wia.Pöwer këra nement ulöp ompyaö nautönëëpna pöt ku tiak es marën kotöpnaat.

11 “Omën nem ënëm waisëpna pöp pimweëre kosangtak nemët il wasëpnaap. Neutpet epopökpim ing korötepar yokpangkwak nasëngan. Ne ar lup kaip tiak arimutpetat sëpwasënëëtaan i yaaptaring yan-imë. Ën puuk pöt ar Ngëëngk Pulöök i ketëak nimëën esuwesi ök arim utpetat kotakwon sëpnaat. 12 Pi pim kat yaurautaringwais kat ur rongan ëak kaömp ompyautwa pim kaömp kaatak wiipnaat. Pël ëakunönre söksök pöt wa top ëak es kosang-wesi moolaan kot sëpnaat.”

Sonök Yesu i momëa(Maak 1:9-11; Luk 3:21-22)

13 Akun pötak Yesu pi Kalili yanger sëpwesak Sonök i momëëpna yak Yotan ipouukë sa. 14 Pël ëën Son pi ke mourakpiin epël ök mëëa. “Ni oröpmorëën nooki nimëëmëak yenëaan? Ne omën pasip,ën nuukëër omën kaöap. Pötaan nuukëëryok pangk ne i nemëëmëëp. Pël ëautak ninook i nimëëmëak waisan.” 15 Pël maanYesuuk kangiir epël ök mëëa. “Ni peenekat newiak pël ëëm. Tepër wotpil we-sak Anutuu ngön pout ngaarëk öpëa pötpangk ëëpnaat.” Pël maan Son kuure makmëak i momëa.

16 Sonök Yesu i momëën pi akuntapëtakëër imeriaan oröak itaangkënkutömwer këm nga ëën Ngëëngk Pulö intekëpë ök sak pim rangk irë ngentia. 17 Pëlyaëën kutömweriaan ngön nent epël irëa.“Epop nem Ruup. Ne piin ya kë sak kentpan yaalmë.”

4Setenök Yesu morök elmëa(Maak 1:12-13; Luk 4:1-13)

1 Setenök Yesu morök elmëëpna yakPulöök Yesu mësak së yang pultak omënwon panëërek moulmëa. 2 Pël ëën Yesu pikaömp nanën wë këtre röök akun 40 pëlëak sa. Pël ëën ënëmak pi këënëën elmëa.3 Pël ëën Seten pi oröak morök elmëakepël mëëa. “Ni Anutuu Ruup. Pötaanökkël epotön maan kaömp sëën në.” 4 Pëlmaan Yesuuk kangiir kaip tiak epël mëëa.“Ngönëntak epël wia. ‘Kaömp pöt pëënökomnaröa wëwëet nanimpan. Anutuu

Matiu 4:5 4 Matiu 5:2këmtakaan pim ngön ëaut pout ngaarëkweim öpna pöpökëër wëwë om wakaimöpnaap.’ ” 5 Pël maanak Setenök kaalakYesu pi mës wak së Yerusalem ka kësangngëëngköökë ngönën tup kaöeta möröökmoulmëak 6 epël ök mëëa. “Ni AnutuuRuup. Pötaanök öngkrek sörok ola. Pötangönte ngönëntak epël wia. ‘Anutu pi pimenselöröen maan ni ngarangk elniipnaat.Pël ëak këlötok nim ingesi niwalpanëënpitök morötök akaak elniipnaat.’ ” 7 Pëlmaan Yesu pi kaalak kangiir epël mëëa.“Ngönën nenteta epël wia. ‘Aköp Anutukaamök elniipnaaten ököök elmëëngan.’ ”8 Pël maanak Seten pi kaalak Yesu mëswak së rosir wali panë naöök moulmëakomnaröa kaare yang poutre ën pitëm om-nant ompyaö poutön pet elmëak 9 piinepël mëëa. “Ni nemëën rar rë nowesirakyaya neamë pötak ne e yangerakë omënompyaö epot pout nimpaat” mëëa. 10 Pëlmaan Yesuuk epël mëëa. “Seten, ni mopwiak kama së. Pöt ngönëntak epël wia.‘Aköp Anutuun yaya mam. Pimënt kopë-tapön inëën elmëëm.’ ” 11 Pël maan Setenpi yokYesupörek sëpwesak kan sëën enselnarö së pi kaamök elmëa.

Yesu Kalili yangerak ya ngës rëak mëna(Maak 1:14-15; Luk 4:14-15)

12 Yesu pi kat wiin Son pi omën naröakwak wii kaatak moulmëën wë pël maanYesu pi Kalili yangerakë sa. 13 Pi Nasaretkak sëp wesak Kapaneam kak së wakaima.Ka pö i kaöökë ëöök Sepulanre Naptalaiyang pöraarë tekrak wieëau. 14 Pël ëënAnutuu ngönte tektek ngön yaaö omënAisaia pöp pim ök ëa pöt kë oröa. Pöt epët.15 “Sepulanre Naptalai yang pöraarë,i kaöökë naë, i Yotanë nal komuntakël,Kalili yang ngönën wonöröa wëaurek,16 omën narö pörek koutak wëa pöröpit yok ëwa kësangöön itena.Ën omën pörek koutak wë wel wiak kö

sëpënëak yaaö pöröa naëëwaö yok oröa.”

17Akun pötak Yesu pi ngës rëak ngönënepël ök maö ima. “Anutuu wa ngaööknimëëpna akunet yok temanön yes. Pö-taanök ar lup kaip tieë.”

Yesuuk omp 4 ëak ngön maan pim ënëmsa

(Maak 1:16-20; Luk 5:1-11)

18Yesupi Kalili i kaö pöökë pouuk yesemitaangkën omp nanang naar, namp Sai-mon pim yapin nent Pita, ën pim nan-gap Entru, piarip i kaö pöök iir yoolaanitena. Pöt piarip i kaö animaurö korak wesmëak mon wa pël eim wëa. 19 Pël yeemwëën Yesu pi piaripön ngön mëak epëlmëëa. “Arip nem ënëm waiseë. Pël ëënnook aripön arpim i kaö animaurö yewanpi tapël omnaröeta önëën niulëëmaan.”20 Pël maan piarip teëntom panë piarpimiiröt om wiak pim ënëm sa. 21 Pël ëënpi kaalak yesem itaangkën omp nanangënmunt naar, piarpim pepapring i kaö wangnaöökë rangk wë iiröt ompyaö yewasënitena. Piarpim yapintepar, namp Sems,namp Son, ën piarpim pepap Sepeti. Pëlëën pi piaripön pim ënëm sëpënëak mëëa.22 Pël maan piarip teëntom panë piarpimpepaprewangaö sëpwesakYesuu ënëm sa.

Yesuuk ngönën ökmëak omën kësang pankëëkë mowesa

(Luk 6:17-19)23 Yesu pi Kalili yangerak ka wieëa

pötë së omnaröen ngönën tupötë kakaatiAnutuu ngönte rë moulak pim wa ngaööknimëëpna ngön ompyaö pöt ök mëakomën yauman ke nentere nent yaaöpöröere omën koröp lup nantë utpet ëapörö pourö këëkë moweseima. 24 Pëlëën Yesu pim pël yaaö pöta ngönte aöyesem Siria yangerak oröön yang pörpangk ëa. Pël ëën omën pörek wëauröpöten kat wiak pitëm yauman omënpourö pim ngësë mësak sa. Yaumanomën pörö, narö yauman ke nenterenent waurö, ën narö këlangön ke nenterenent kat yawiaurö. Ën këlangön katyawia pörö, narö urmerarö pitëm lupötëwëaurö, narö om pas kawi ngentiak reireëureim wëaurö, ën narö kosat kël waurö.Omën yauman piporö pourö pit pim naëmësak sëën këëkë moweseima. 25 Pëlyaëën Kalili yangerakaanre Tekapolisyangerak ka 10 pötëaanre Yerusalemkakaanre Yutia yangerakaanre i Yotanënal komuntakëlaan omën kësang pan pimënëm ëa.

5Yesu pi rosiraöök isak ngönën ök mëëa

1 Yesu pi omën kësang panë pim ënëmsa pöröen itenak rosir naöök së wel aisëakwëa. Pël ëën ruurö pim naë sa. 2Pël ëën pingës rëak ya rëmoulak pitën epël ökmëëa.

Matiu 5:3 5 Matiu 5:24Omnaröa ërëpërëp ëëpnaata songönte(Luk 6:20-23)

3 “Omën pitëmtë lupötön kön wiinompyaut won yaë piporö Anutuuk wangaöök yemomë. Pötaanök pit ërëpërëpëëpnaarö.

4 “Omën ingre ya ilak aim wë piporöAnutuukwiapmowasëpnaat. Pötaanökpitërëpërëp ëëpnaarö.

5 “Omën ya wiapring wë piporö yangngolöpra omnantëën yaö sëpnaat. Pö-taanök pit ërëpërëp ëëpnaarö.

6 “Omën wëwë wotpilte öpnaaten kentëën weë yengenti piporö Anutuuk wëwëwotpil pöt mangkën öpnaat. Pötaanök pitërëpërëp ëëpnaarö.

7 “Omën karuröaan yaköm yaalmëa pi-porö Anutuuk yaköm elmëëpnaat. Pö-taanök pit ërëpërëp ëëpnaarö.

8 “Omën lup kölam wë piporö Anutuunitaampnaat. Pötaanök pit ërëpërëp ëëp-naarö.

9 “Omën mayaap wiaapnaataan weëyengenti piporöen Anutuuk pim ruurö pëlmapnaat. Pötaanök pit ërëpërëp ëëp-naarö.

10 “Omën pitëm wëwë wotpil yaaöpötaan omënmunt naröak utpetmowasënkëlangön kat wiipna piporö Anutuukwa ngaöök momëëpnaat. Pötaanök pitërëpërëp ëëpnaarö.

11 “Ën naröak itaangkën ar nem ënëmyeëan ëën pöt ökre was niiaöre utpet el-niire ngön utpet ke nentere nent ngönkaar niiaö pël yaëën pöt ërëpërëp ëënëët.12 Pöt naröak tektek ngön yaaö omënngaan wakaima pöröaan utpet ke pilelmëeimaurö. Pötaanök pitök peene arpil yaalniin pöt, ‘Ënëmak kutömweriaankangut kësang önaat,’ pël weseë ya kë sakërëpërëp ëën.”

Anutuu omnarö tomunatre ëwaöökëökörö

(Maak 9:50; Luk 14:34-35)13 “Tomunat polötë olaan söp naën yaë

pöl ar yangerakë omnarö utpet ëëpanëakkaamök yaalmëaurö. Pël yaauröak tomunpötë misëngö som sak wiaan tiar tol ëakkaalak misëng wasën pangk ëëpën? Pëlnaëngan. Tomun som ke piltak omnantpangk misëng newaspan. Pötaanök wamoolaan omnarö ing mësaö kan ing ëëp-naat. Ar ngön epët kasëng menak pöttomun misëng won pöta ök sënëët.

14 “Ën es ëwaöök rö kanötë omnarökaamök elmëën kamtaöök yes pölar yangerakë omnarö Anutuu ënëmsëpënëak kaamök yaalmëaurö. Ar kanaö rosiraöök wieëa pöökë ökörö. Ka pöëlëëp wi naöpan, om tekeri wiaan omnarömaimerekaan pangk itaampnaat. 15 Ënomnarö esuwes mangiak kapita öngpöknamëëpan, ngaarëk wasën kakaati ëwaëaan omën kakaati wëaurö omnantönpangk itaampnaat. 16 Arim omnant yaautesuwesi ök ëëp. Omnarö itenak arim Pepkutömweri wë pöpë yapinte ngaarëk wakisak apnaan omën ompyaut ëeë.”

Anutuu ngön kosangta ngönte17 “Arök ne Moses pim ngön kosangötre

tektek ngön yaaö omnaröa ngönöt wamoolamëak waisan pël wasnganok. Nepipot wa moolamëak newaisënëp. Ngönpi tapöt kë orööpënëak waisaup. 18 Neyaap pan niamaan. Kutömre yang epwe-riar won nasënwiaanMosesë ngön kosanglup kot nent ap nasëpan, pout kë rap-naat. 19 Omën Mosesë ngön kosang lupkot panë nent wa moolëak naröen tapëlëëpënëak mapna pörö pit omën Anutuuwa ngaöök momëëpnaaröa ikanöök öp-naarö. Ën omën ngön pöt pout ngaarekwak naröen tapël ëëpënëak mapna pöröomën Anutuu wa ngaöök momëëpnaaröanaë kaö sak öpnaarö. 20 Ne niamaankat wieë. Arim Anutuu ngönte ngaarëkwak wëwë wotpil yaaö pötak omën ngönkosangötë ngarangköröere Parisi ngönënomnaröa pël yaaö pöt il newasën ëëpnapöt ar Anutuu naë rë olëak wëën wangaöök nanimëëpan.”

Ya sangën yaauta ngönte(Luk 12:57-59)

21 “Ëaröen ngön ök mëëa pöt ar yokkat yawiaurö. Pöt epët. ‘Ni nim karipmëngkanok. Ën ni namp pël ëëmë pöpngön yaatak oröömëëp,’ pël yaan kat wiyeë. 22 Ën nook pöt ök niamaan katwieë. Omën namp pim karipön ya sangënëëpna pöp pi ngön yaatak orööpnaap. Ënnamppimkaripönutpetwesakmapnapöppi ngarangk wotöököröa naë oröak ngönya mëmpnaap. Ën namp pim karipön,‘Kaökaö,’ kip mapna pöp pi es parëaöökëyaö sëpnaap. 23 Pötaanök ni omën nantAnutuun kiri wiimëak wak së kiri yaw-iaurek wë kön wiin nim karipëën utpetelmëën pi niiring ngön wieëaupök ëanëënpöt 24 sëp mowasum. Pël ëak om kiri

Matiu 5:25 6 Matiu 5:45yaauta naë wiak kaalak së. Pël ëak nimkaripring arpimngönwieëapötwilakwot-pil wesak sëak Anutuun yowe wiim.

25 “Ën omën nampök ni ngön yaatak nu-ulëëpënëak yaan pöt ngön yaaurek nasënwieëaar ngönpöt teëntomëpet irak ngön-tre kar ëeë. Pöt puuk ni omën ngön ë petyairaupëmoresi nuulëën polisöröamoresiwes nimëën wii kaatak nuulnëëpanëën.26Ne yaap panë niamaan kat wi. Ni pörekwë teënt naarööngan. Nim karipë kangutpet pan ir olëakök oröömëëp.”

Öngre omp wëwëet utpet yawesautangönte

27 “Ngön kosang nent yaan ar yok katyawiaurö. Pöt epët. ‘Ni öngre ompwëwëetkom ëënganok.’ 28 Ën nook pöt, ök nia-maan kat wieë. Omp namp öng nampönitenak kent kön wiin pöt yok könöök öngngësëp sëp yewas. Pël ëak öngre ompë ngön kosangët ilap riak saun yokoir.29Ën omën nent nim it yaapkëöök itaampëpötak wak weru nuulaan utpet ëëmëakyeem pöt it pö ti moolam. Pöt koröp kaönentak elniin utpet ëak nim koröp pou esparëaöökë sëpanëën koröp kaö kopët pötwon wasumë pötakëër ompyaö. 30 Ën nimmor yaapkëëwesök kentöökë ënëm ëakutpet nent ëëmë pöt nimmor pöwes kamail moolam. Pöt koröp kaö nentak elniinutpet ëak nim koröp pou es parëaöökë së-panëën koröp kaö kopët pöt won wasumëpötakëër ompyaö.”

Öngre omp wes yamëauta ngönte(Matiu 19:9; Maak 10:11-12; Luk 16:18)

31 “Ngön kosang munt nenteta epëlyaan ar yok kat yawiaurö. ‘Omp namppim öngöpwesmëëpënëak pöt öngre ompyailauta pepewer pim öng pöp mamp.’32Ënnookpöt, ök niamaankatwieë. Omënnamp pim öng omp nga naën yaaupökwes mëëpna pöt pim pël elmëëpna pö-taan öngöp omp munt namp yokoiremöngre omp ë ngön kosangët ilap riak saunkoirëpnaat. Ën namp pi munt nampë öngwesmëa pöp koirëpna pöt piita öngre ompë ngön kosangët ilap riak saun koirëp-naat.”

Tiar ngön nent kosang wasëpenëakngaarëkël wesak angan

33 “Ën ngön kosang munt nent ëaröenök mëëa pöt ar yok kat yawiaurö. Pötepët. ‘Ni omën nent ëëmëak Aköpë ëöetakkaar kosang wesak anganok. Omën nentpël ëëmëak pim ëöetak kosang wesak pöt

ngaarëk wëën këët orööp.’ 34 Ën nookpöt, ök niamaan kat wieë. Ar ngön nentkosang wasënëak ngaarëkël wesak yaappël anganok, won pan. Ar kutömweriilwesak kosang wasnganok. Kutöm pöwerAnutu pim wëauwer pötaanök. 35 Ëne yangerakëlta mëak kosang wasnganok.Yang epëreta Anutu pim ingesiarë urte pö-taanök. Ën Yerusalem kakëlta yapin mëakkosang wasnganok. Yerusalem pö OmpAk kaöapë ka kësangö pötaanök. 36 Ënnim kepönöökëlta ngön nent kosang was-nganok. Nuuk yok pangk kepön ëp naönmaan koöre kölam naëpan pötaanök. 37Aromën nent ëënëak pöt om, ‘Mak, ne pëlëëmaap,’ pöt pëën an. Ma omën nent naënëënëak pöt om, ‘Won, pël naëngan,’ pötpëën an. Arim omën nantëël mëak kosangwasënëak ngön munt nant anë pöt Setenënaëaan orööpnaat.”

Omën nampök utpet yaalniin pöt kangiirelmëëngan

(Luk 6:29-30)38 “Ngön kosang nent epël yaan ar yok

kat yawiaurö. ‘Omën nampök nim it naöutpet nuwasën pöt kangiir pim naö ut-pet mowasumëëp. Ën omën nampök nimkë naö nitiin pöt kangiir pim naö moti-imëëp.’ 39 Ën nook pöt, epël niamaan katwieë. Omën nampök ni utpet yaalniinpöt kangiir elmëënganok. Ën omën nam-pök nim kerëm yaapkëëtak nimöön pötkatnëëteta nimööpnaan mowasum. 40 Ënomën nampök nim ulpëën iriip öpënëakngön yaatak nuulëak ngön nent nimëënwesak niaan pöt ulpëën rangkëëpta përëmamp. 41 Ën omën kaö nampök kan mën-töök omënnantwak sumëak kosangwesakniaan pöt nuuk kan waliöököl wak sum.42Ën omën nampök ni omën nant pi mam-pëak kimang yeniaan pöt mamp. Ën nam-pök nim naëaan omën nant yaam öpënëakyaan pöt keimön ëënganëp mamp.”

Kööre tokörö lup sant elmëëpa(Luk 6:27-28, 32-36)

43 “Ngön kosang nent epël yaan ar yokkat yawiaurö. ‘Nim karipön lup santelmëëm. Pël ëak nim kööre toköpön kaaöelmëëm.’ 44 Ën nook pöt, ök niamaan katwieë. Arimëën kööre tok yaalniaurö lupsant elmëën. Ën utpet yaalniaurö Anu-tuuk kaamök elmëëpnaan kimang man.45 Ar omën ke pilöt ëënë pöt arim Pepkutömweri wëaup pim ru panë sënëët.

Matiu 5:46 7 Matiu 6:18Pöt puuk pim këtëpön maan omën ut-petere ompyaö pouröa rangk yema. Ënpi tapöpök pim kopiirenta maan omënwotpilre korar pouröa naë yepel. 46 Arënlup sant yaalniaurö kangiir elmëënë pötAnutuuk ompyaut nimpnaat ma? Won.Utpet yaaurö pitta lup sant tapël elmëyaë. 47 Ën arimtë karuröenökëër santmowasënë pöten kön wiin arök omënmuntarö il wesak ompyaö ëën sa ma?Won. Omën ngönën wonörö pitta santtapël mowas yaë. 48 Pötaanök arim Pepkutömweri wëa pöpë ompyaö wotpil wëpöl arta ompyaö wotpil wë arim kööretoköröen ompyaö moweseim ön.”

6Omën il ngentingenti yaaö pörö kaamök

yaalmëauta ngönte1 “Ar arimtën ngarangk këëkë ëën. Arim

ngönën yaat omnaröa ëöetak pit itenakarën kön wiin ompyaö ëëpna pöl we-sak mëngkanok. Pël ëënë pöt arim Pepkutömweri wëaup kön wiin ompyaö naënëën ompyaö kangut naningkën ëëpnaat.

2 “Ni omën il ngentingenti yaaurö om-nant kaamök elmëëmëak pöt kaar yaau-röa ök elmëënganok ëlëëp mamp. Kaaromën pörö pit omën muntaröak itenakpitëmëën wak isak apëna yak omën ilngentingenti yaaurö kaamök ëak omnantngönën tupötëëre kamtatë omnaröa itöökyemengkaurö. Ne yaap yeniak. Om-naröa pitëmëënwak isak yaaö pötök pitëmkangut yok yemangk. Pötaanök pit puoröënëmak Anutuuk kaalak ompyaö kangmunt nant nemangkën ëëpnaarö. 3 Nipöt omën il ngentingenti yaaurö kaamökelmëëmëak pöt omnant ëlëëp panë wesakmamp. Nim mor yaapkëëwesök omnantyemangkën katnëëwesi ëwat nasën ëëpnapöta ök karuröak nim mampëëtön ëwatnasën ëëp. 4 Ni omnant ëlëëp mampëpöt nim Pep omën ëlëëp pipotön ity-eengkaupök ompyaö kangut nimpnaat.”

Anutuun ök yamëëauta ngönte(Luk 11:2-4)

5 “Ar Anutuun ök manëak pöt kaaromnaröa yaaul ëënganok. Pit omnaröakitenak pitëmëën wak isak apëna yakngönën tupötë kakaatiire kamtatë,omnaröa itöök, taueë Anutuun ökmapnaaten kent yaaurö. Ne yaap yeniak.Omnaröa pitëmëën wak isak yaaö pötökpitëm kangut yok yemangk. Pötaanök pit

ënëmak Anutuuk kaalak kang munt nantnemangkën ëëpnaarö. 6 Ar Anutuun ökmanëak pöt arimtë kaatë kakaati së kanwariak arim Pep ëlëëp wë pöpön ök man.Pël ëënëpötak arimPep ëlëëp yamëëautönityeengkaupök kangut nimpnaat.

7 “Arim Anutuun ök yamëëautë ngönënwonöröa ök ëak ngön paspas nentere nentkësang anganok. Pitëm pël yaaö pöt,pitëmtok könwiin ngönwali yemaanAnu-tuuk kat mowiipnaat wesak pël yaaurö.8 Ar pitëm ök ëënganok. Pep piin kimangnemaan wëën arim ap yewesautön ëwatyaaup. 9 Pötaanök ar Anutuun epël ökman.‘Tenim Pep kutömweri wëaup,nim yapinte ngëëngk wiaap.10Ni wais wa ngaöök nimë.Kutömweri wëaurö nim këm ngön

ngaarëk yeöpöl e yangerakwëauröteenta tapël ëënëak kent yaë.

11Ni peene kët epta könkön kaömp nimp.12 Tenim saunatë kangut kërë nuula.Tenökta omnaröa saun tenimëën yaalni

pötë kangut tapël kërë yemoolakpötaanök.

13Moröktak nuulëënganëp,pim naëaan ent ë nuulë.’

14 “Yaap, ar omnaröa arimëën utpet el-niauta kangut kërë moolanë pöt arim Pepkutömweri wë pöpökta arim utpet yaautëkangut kërë nuulapnaat. 15 Ën ar om-naröa arimëën utpet elniauta kangut kërënemoolaan ëënë pöt arim Pepap puuktaarim utpet yaautë kangut kërë nanuulaanëëpnaat.”

Kaömp ngës olëak wëauta ngönte16 “Ar Anutuun yak kaömp ngës olëak

pöt omën ngön kaar yaauröa ök koöre sapëak önganok. Pit kaömp ngës olëak wëpël yaëën omnaröak pitën itenak wak isakapëna yak koöre sap ëak wëaurö. Ne yaapyeniak. Omnaröa pitëmëën wak isak yaaöpötök pitëm kangut yok yemangk. Pö-taanök pit puorö ënëmak Anutuuk kaalakompyaö kang munt nant nemangkën ëëp-naarö. 17 Ar kaömp ngës olanëak pötarim wëaul uwari mëak arim këëre wotkanöt iirën. 18Arim kaömp ngës olëak önëpöt, omnaröak itenak ëwat nasëpan, arimPep ëlëëptak wë pöpökëër itaampnaanpël ëën. Pël ëënë pötak arim Pep ëlëëppipotön ityeengkaupök ompyaö kangutnimpnaat.”

Matiu 6:19 8 Matiu 7:6Omën ompyaut wieëauta ngönte(Luk 12:33-34)

19 “Ar yangerakë omnant iwal ka ëërekumkum ë, omnaröak ka pör menakkëkain wë pël yaaut kësang wiak önganok.20 Anutuuk arimëën omën ompyautkutömweri ningkën önëën omën ompyautëeë. Kutömweri pötökëër iwal ka ëërekumkum ë, ën omnaröak ka pör menakkëkain wë pël naën yaaut. 21 Arim omënompyautë wia pörekël arim könöttawiaapnaat.”

Tiarim itöörar koröpöökë rampewesi ök(Luk 11:34-36)

22 “It pipöörar arim koröpöökë ram-pewes. Arim itöök omnant itenak könompyaut yawiin pöt arim lupötë ram-pewesi yaë pöl ëwa ompyaö ëaapnaat.23 En arim itöök omnant itenak kön ut-petat yawiin pöt arim lupötë koö olëaap-naat. Pötaanök arim lupötë ëwa wia pipëtkoö olapna pöt koö pöt sasa kësang panëolëaapnaat.”

Tiar Anutuu yaatere monere uröma yaatmëngkre mëngk namëngkan

(Luk 16:13)24 “Omën nampök yok pangk omën

omp ak naarë inëën naën ëëpnaat. Pinampön kaaö yaalmëem nampön ngöntrekar elmëëpnaat. Won ëën pöt, kangiirnampë naë rë olëak wë namp kasëngmampnaat. Pötaanök arta tapël Anu-tuu yaatere monere uröma yaat mëngkremëngk namëngkan.”

Kön selap yaauta ngönte(Luk 12:22-31)

25 “Pötaanök ne arën epël ök yeniak.Ar arimtë wëwëetaan kön selap ëak epëlanganok. ‘Tiar kaömpöt tarëkaan öpen?Ma iit tarëkaan öpen?’ Ën koröpööntakön selap ëak epël angan. ‘Oröpötök körkoëpen?’ Kaömp pöt këët won, wëwëe-takëër këët. Ën ulpëënre poë koröp pötkëët won, koröpöökëër këö. 26 Ar in-töröen kön wieë. Pit kaömp ngëntaknëëre wa peram wi pël naën yaauröakarim Pep kutömweri wë pöpök kaömpkoir mangkën neim wë. Omnarö arökintörö il yewas. Pötaanök pi ngarangkelniipnaat. 27 Ma arim naëaan nampökweëre kosang wia pöt yok pangk pimtëwëwëeten kön selap ëak kot nent wali wesulmëëpën sa ma? Won. 28 Ën ar tol ëënakulpëënre poë koröpötëën kön selap yeë?Ar polpol puutön kön wieë. Pit pitëm

ulpëënre poë koröpötëën ya namëngkënyaë. 29Pël yaëëtak ne epël ök yeniak. Ompak Solomon pi omnant kësang wieëaupökë rangiak wakaima. Pël ëaap pim ë ran-giatök polpol pu pötëët il nemowasën.30Këra pu ompyaut ya lupöök peene yaarö,ëlpamök tiak es marën won sëpnaat pëlyewas pipotta Anutuuk maan ompyautyaarö. Kön wi kosang panë newasënöröar pöt, Anutuuk koröpöökë kaamököt ninyaë. 31 Pötaanök ar kön selap ëak epëlanganok. ‘Tiar kaömpöt tarëkaan öpen?’ma ‘Iit tarëkaan öpen?’ ma ‘Oröpötök körkoëpen?’ pël angan. 32 Omën ngönënwonörö pit omën pipotëën kön kësangwia. Pël ëaap arim Pepap ar wëwëkoirënëën iire kaömp nënë pöten könwiak nimpnaat. Pötaanök omën pipotëënkön selap ëëngan. 33 Ar pöt, wot rëakAnutuuk wa ngaöök nimëën wëwë wotpilpim önëak niia pöt önëën weë ngentieë.Pël ëënë pötak yangerakë omën pipottakoir nimpnaat. 34 Pötaanök omën nantëlpamök orööpna pötön peene kët eptakkön selap ëënganokWangam kan orööpnaakun pötakökëër omën pötön kön wiin.Ën kët nantë könömöt yaaröön yok pangkpötëën kön wiinëët.”

7Omnaröa wëwëat wël yaauta ngönte(Luk 6:37-38, 41-42)

1 “Anutuuk ngön ë pet yairaupë yaë pölar elniipanëën omnarö kom ëak ngön ëpet yairaupë yaë pöl elmëëngan. 2 Arökomnaröaan ngön ya ke nal wesak mom-punë pöt Anutuuk kangiir ke tapël we-sak arimëën elniipnaat. Ën arök omnantomnaröaan elmëënë pöt Anutuukta tapëlkaip ti nimpnaat. 3Ni tol ëënak nim karipëitöök ulöl kotten iteneëak nimtëöökë këraelten kön nawiin yaën? 4 Nimtëöök omwiaan ni tol ëak karipön epël maan pangkëëpën? ‘Ni kat newiin ne nim itöök ulölwia pipët niömaan.’ 5 Kaar omnamp, ninimtë itöök këra elte wia pipët wakökkëëkë iteneë nim karipë itöök ulöl wiapipët wëën pangk ëëpnaat.

6“Omën utpet kentöröa ök pörö Anutuungön ngëëngkët köntak mengkanok. Pëlëënë pöt arim ë rangiat ent ëak polöröanaë olanë pöta ök yaë. Ënak pol pöröaking samsam yeem kaalak kaip tiak arimëntkant nimpnaat.”

Matiu 7:7 9 Matiu 8:4Anutuun ök yamëëauta ngönte(Luk 11:9-13)

7 “Kimangmaim olëak omën këët önëët.Ngaöl ëeim sëak këët koirënëët. Kan-wer körangkörang maimën të niwiipnaat.8 Anutuun kimang yamëëauröak omnantyeö. Ngaöl yaaurö Anutuu naëaan këëtyokoir. Kanweri körangkörang yamëëau-röaan Anutuuk të yemowi. 9 Arim naëaanrunga namp këënëën pepapön kaömp ki-mang maan këlö kor mampën ma? 10 Maanimautaan kimang maan kamal utpetnamp wa mampën ma? Won. 11 Ar omënutpetaröak arim rungaarö omën ompyautmen yeë pöl arim Pep kutömweri wëpöpök il niwesak omën piin kimang manëpörö omën ompyaut kaö wesak nimpnaat.

12 “Arim omnaröak omën ompyaut elni-ipënëak kent kön yawi pipël arök kangiirpitën elmëën. Ngön piptak Mosesë ngönkosangötre tektek ngön yaaö omnaröangönöt kepön erën ëak wia.”

Wëwë kosangta kanër kotur(Luk 13:24)

13 “Ar kan koturak ilëak wëwë kosangtakanöök sën. Kö yesaurekë kanër kaöer, ënpörekë kanö kaöaö. Pötaanök omën selapilëak yesau. 14 Ën wëwë kosangtakël yesakan pör kotur. Kan pöök sëpenëak pötpomp ëak omën selap won kopët namp-nampök koirak yesau.”

Tektek ngön yaaö kaar omnaröaanngarangk këëkë ëëpa

(Luk 6:43-44; 13:25-27)15 “Ar tektek ngön yaaö omën

kaaröröaan ngarangk këëkë ëën. Pit arimnaë wais wëën ar pitëm koröpötön pëënitenak pitën kön wiin pol sëpsëpöröaök ëpre wiap yaaurö pël wasënëët. Pëlëënëëtak pitëm lupötë kent toköröaök nga panë wia. Pötaanök ar utpetniwasëpnaarö. 16 Ar pitëm omnantyaautön itenak songönten ëwat sënëët.Pöt wëleri ëër nautpan. Ën rakësaöökkasu nautpan. 17 Këra ompyaut ulöpompyaurö yaut. Ën këra utpetat ulöputpetarö yaut. 18 Këra ompyautök ulöputpetarö nautpan. Ën këra utpetatökulöp ompyaurö nautpan. 19 Ën këraatulöp ompyaurö nautön ëëpna pöt kutiak es marën kotöpnaat. 20 Pötaanöktektek ngön yaaö omën kaaröröa omnantyaautön itenak pitëm songönten ëwatsënëët.

21 “Ar epël kön wiingan. ‘Omën neen,“Nem Aköp,” pël yenëa pörö pourö Anu-tuu wa ngaöök yamëautak ilapnaarö,’ pëlwasngan. Nem Pep kutömweri wëaupëkentöökë ënëm yaaö pöröakëër pël ëëp-naarö. 22 Ënëmak akun kaöaöök omënkësang wais neen epël neapnaat. ‘Aköp,ten nim urtak wë Anutuu ngönte ök aöreomën naröa lupötëaan urmerarö waö ëmomëëre omën weëre kosang it ngolöpkësang nant pet ë pël eimaut.’ 23Pël neaanne pitën epëlmemaap. ‘Utpet omnaarö aë,ne arën köpël. Ar mop newiak kama seë.’ ”

Ka ök yarëauta songön nenteparë ngönte(Luk 6:47-49)

24 “Omën nem ngön epët kat wiakngaarëk öpna pörö pit omën kön ompyaöwieëaup ka weit ök rëa pöpë ökörö. 25 Pëlëën kopi kësang panë pelak i nga urak kentkësang nempel möak ka pöt tööl noolaanëa. Pöt ka pöta wapöt yang weitak wesiraktaë ë ulmëa pötaan. 26 Ën omën nem ngönepët kat wiak ngaarëk naön ëëpna pörö pitomën kaökaup pim kaat i kosemeri pisöökök rëa pöpë ökörö. 27 Pël ëën kopi kësangpanë pelak i nga urak kent kësang nempelmöak ka pöt töölak sasa utpet wes olëa.”

28 Yesu pi ngön epët ök më pet yairënomën pim naë wa rongan ëa pörö pouröpim ngön pötaan yaan panë sa. 29 Pöt pipepapök öngpököt wa kotiak maan ngönkosangötë ngarangköröa ngön yaaut ilmowesa pötaanök.

8Yesuuk omën kësë ëa namp ompyaö

mowesa(Maak 1:40-45; Luk 5:12-16)

1 Yesu pi rosiraöökaan kaip tiak yeng-maan omën rongan kësang panë nempelpim ënëm sa. 2 Akun pötak omën kësëëa namp pim naë së rar rë mowesirakepël mëëa. “Aköp, ni ompyaö newa-sumëak pöt yok pangk ompyaö newa-sumëët.” 3 Pël maan Yesu mores el mëakpim rangk mowiak epël mëëa. “Pël elni-imëak yeëerek ompyaö së.” Pëlmaan tapë-takëër pim kësëat won sa. 4Pël ëën Yesuukpiin ngön epël mëëa. “Kat wi. E yaalniepëta ngönte omnaröen ök manganok omel wesak së nim koröpö kiri ar yaaö nam-pönpet elmë. Pël ëak omnarönimompyaösan pöt ëwat sëpnaan Moses pim ngönkosangta wia pöl kiri ar ëëm.”

Matiu 8:5 10 Matiu 8:28Yesuuk nga omnaröa wotöök nampë in-

ëën ruup ompyaö mowesa(Luk 7:1-10)

5 Ënëmak Yesu pi Kapaneam kakë sa.Pël ëën Rom nga omnaröa wotöök nampsë piin ngön kosang wesak epël mëëa.6 “Aköp, nem inëën ruup pi yaumanëak pim kosat kël wak këlangön kësangyaëën komun ureim kaatak wia,” pëlmëëa. 7 Pël maan epël mëëa. “Ne sëompyaö wasumaap.” 8 Maan nga om-naröawotöököpök ngön kangit epëlmëëa.“Aköp mosëp. Ne ompyaup talte nemkaatak waisum? Ni om eprek wë këmpëëntak aan nem inëën ruup ompyaösëp. 9 Pöt ne omën isauröa ikanöök in-ëën yaaupök nem iri nga omnarö wë.Pötaanök nook nampön, ‘Së,’ maan sëp-naat, nampön, ‘Wais,’ maan waisëpnaat,ën nem inëën ruupön, ‘Pël ë,’ maan pëlëëpnant. Pötaanök nim naë weëre kosangwieëaup pöten ne kön wiin ni maan neminëën ruup yok pangk ompyaö sëpnaap.”10 Pël maan Yesu pi kat wiak yaan sakomën pim ënëm yesa pöröen epël mëëa.“Ne yaap niamaan. Israel omnarö arimnaë kön wi kosang yewesa epël nentnokoirën ë yeë. 11 Kat wieë. Omën kësangpanë yang we naöökaan naöök, këtëpëyengampiaulaanre së yeilëaulaan omënpörö wais Apramre Aisakre ën Yakoppitëm naë kutömweri wel aisëak kaömpnëmpnaarö. 12 Pël ëëpnaaröak AnutuukYuta omënnarö kutömweri së öpnaarö pëlyewesa pörö koö panëëtakël wa moolaanwë ingre ya ilak aimeë kë pötöppötöp aimöpnaarö.” 13 Pël mëak pi kaip tiak nga om-naröa wotöököpön epël mëëa. “Ni së. Nimomën orööpënëak kön wi kosang yewesanpöt nim naë orööpnaat.” Pël yemaan akuntapëtakëër pim inëën ruup ompyaö sa.

Yesuuk Pita pim lëlamöp ompyaömowesa(Maak 1:29-34; Luk 4:38-39)

14Yesu pi së Pita pim kaata kakaati ilëakitaangkën pim öng lëlamöp yauman koröpes nga kaö nent yeem ka ureëa. 15 Pëlëën Yesu pi pimmoresimormoön yaumankoröp es nga pöt won sëën pi wal ëakkaömp ar ë mena.

Yesuuk omën narö kësang ompyaömowesa

(Maak 1:32-34; Luk 4:40-41)16Wiap kan koö olapënëak yaëën omën

naröak yauman omën kësang pan pitëmlupötë urmerarö ilëak wëa pörö pim ngësë

wak sa. Pël ëën pi urmeraröen nga mëakpitëm lupötëaan waö ë momëak yaumanyaaurö ompyaö mowesa. 17 Pël ëa pötaktektek ngön yaaö omën Aisaia pöpë ngönepël ëa pöt kë oröa. “Pi tiarim yaumanwon nuwesak këlangön pöt kama wak sa.”

Omën naar Yesuu ënëm sëpënëak mëëa(Luk 9:57-62)

18 Yesu pi itaangkën omën rongankësang nempel pi wa taap elmëak wëënpim ruuröen i kaöökë ëngk komuntakëlsëpnaan ko ëëpënëak mëëa. 19 Pël yaëënomën ngön kosangötë ngarangk nampökpiin epël mëëa. “Rë yanuulaup, nimyasumëëtë ne ënëm elniimaap.” 20 Pëlmaan Yesuuk kangiir epël ök mëëa. “Kenttokörö pit pitëm ka yauraut wia. Ënintörö pitta pitëm ka ëpöt wia. Pël ëaatakOmën Këëp nem ka uröma kaat won.”21 Pël maan omën munt pim ënëm yaaönampök epël mëëa. “Aköp, ni yok pangkkat newiin wet rëak së nem pepap yangkel weerum.” 22 Pël maan Yesuuk epëlmëëa. “Mosëpnerek ni nem ënëm wais.Omën nem ngönte ngaarëk naön yaaöpöröak yok pangk wel pitëm karurö yangkel weerëpnaat.”

Yesuuk kent kësangöön maan won sa(Maak 4:36-41; Luk 8:22-25)

23 Pël mëak Yesu pi wangaöök ilaan pimruurö pitta tapël ëak piiring sa. 24 Pëlëën kent kësang nempel möön i kaö maatkësang panë möak wangaöök ilaan utpetëak iri i kaöök ilapënëak yeëa. Pël yaëënYesu pi om ka kun sak wieëa. 25 Pëlëën Yesuu naë së it moilak epël mëëa.“Aköp, tiar kö sëpenëak yeëerek ni tenkaamök elni,” pël mëëa. 26 Pël maan Yesupi pitën epël mëëa. “Ar tol ëënak kasyeë? Arim kön wi kosang yewesaut omkot panë wieëan epët.” Pël mëak pi ken-tööre i kaöön nga maan kentö leng ëënkaö maatta won sa. 27 Pël ëën pit yaansak neneren epël mëëa. “Elei, omën epopke tolëël namp apen? Puuk kentre kaömaatön nga maan pim ngönte ngaarëkyeöp.”

Yesuuk omënnaarë lupmeriarëaanurmernarö waö ë momëa

(Maak 5:1-20; Luk 8:26-39)28 Pit i kaöökë ëngk komuntak së Katara

yangerak oröön omën urmeraröaring wëanaar Yesuu naë së koira. Omën pöaarpiarip wel yangaöök wakaimën omnaröpiaripön itaangkën nga panë sak wëën

Matiu 8:29 11 Matiu 9:16kas ëak piarpim naë nasën ëeima. 29 Pëlëën piaripök merëk ë olëak Yesuun epëlmëëa. “Yesu, ni Anutuu Ruup. Ni ten tolelniimëëp? Akun kaöaö temanöm nasënwiaan këlangön kat niwiimëak yaën ma?”30 Akun pötak pol narö kësang kamaarekwë kaömp neim wëa. 31 Pël ëën urmer-aröak kosang wesak piin epël mëëa. “Niten waö ë nimëëmëak pöt pol ëngkoröalupötë öngpök wes nimëëm.” 32 Pël maan,“Yok seë,” pël maan pit së polöröa lupötëöngpök ilëa. Pël ëën pol pörö kas pöömpösë parëaöök oröak i kaöök ilëak ëm përëakwel wia. 33 Pël ëën omën pol ngarangkyaaö pörö kas së pitëm ka kaöaöök oröakomën urmeraröaring wakaima pöaarë naëoröa pöta ngönöt ök mëëa. 34 Pël ëën kakaö pöökë omënpouröYesuun itaampö sa.Pël ëak së koirak pitëm yanger sëp wesakkaalak kaip tiak sëpënëak ke urak mëëa.

9Yesuuk omën kosat kël wa namp ompyaö

mowesa(Maak 2:1-12; Luk 5:17-26)

1 Yesu wangaöök ilëak pim ruuröar-ing kaalak i kaöökë ëngk komuntakël sëKapaneam kak oröa. 2 Pël ëën omënnarö omën kosat kël wa namp urweriwiak wak Yesuu naë sa. Pël ëën Yesupitëm kön wi kosang yewesauten itenakomën kosat kël wa pöpön epël ök mëëa.“Nem ruup, ne yok nim saunatë kangutent ë yanuulak. Pötaanök ni ya kë saköm.” 3 Pël maan omën ngön kosangötëngarangknarö neneren epëlmëëa. “Omënepop, ‘Ne yok nim saunatë kangut entë yanuulak,’ pël yemaan Anutuu yapintewa ngep yaalmë. Ya pöt Anutu pimtëët.”4 Pël yemaan Yesuuk pitëm könre lupötönitenak epël mëëa. “Ar tol ëënak kön utpetpipot yawi? 5 Pöt nem omnampön, ‘Nimsaunatë kangut ent ë yanuulak,’ ngön pëlyemak pöt kengkënte. Pöt ar ngön pötakëët tekeri nasën ëën ar nem ngön pötyaap ma kaar pël newasngan. Ën nem om-nampön, ‘Wal ëak së,’ ngön pël yemak pötkönömët. Pöt nem ngön pöta këët tekerisëën ngön pöt yaap ma kaar pël wasënëët.6 Pötaanök ar ne kaar omën wonöp OmënKëëp e yangerak wë weëre kosang waksaunatë kangut ent ë yemoolak pöten ëwatsënëak epël ök yemaan iteneë.” Pël mëakkosat kël wa pöpön epël mëëa. “Ni walëak korumönte wak nim kaatakë së.” 7 Pëlmaan pi wal ëak pim kaatakë sa. 8 Pël ëën

omën kësang pöten itenak kas ëak Anu-tuuk weëre kosang ke pilte omën moresimena pötaan pit Anutuun ping wesakmëëa.

Yesuuk Matiuun pim ënëm ëëpënëakmëëa

(Maak 2:13-17; Luk 5:27-32)9 Yesu pi pörek sëp wesak yesem takis

yewa omënnampMatiu nenem takis yewakaatak wëën itenak epël yenëa. “Ni nemënëm elnë.” Pël neaan ne wal ëak omnantsëp wesak pim ënëm saut.

10 Yesu pi nem kaata kakaati wais welaisëak kaömp yenën takis yewaare saunomën munt narö kësang wais Yesure tenpim ruuröaring wel aisëak kaömp naut.11 Pël yaëën Parisi ngönën omnaröakpöten itenak ten pim ruuröen epël ni-iaut. “Arim rë yanuulaup pi tol ëënakomën takis yewauröere saun omnaröaringkaömp ngawi yen?” 12 Pël yeniaan Yesukat wiak kangiir epël mëëaut. “Omën yau-man wonörö rota ngësë nasën. Yauman-ringöröakëër rotaaröa ngësë sa yaë. 13 Arpöt, së ngön nent ngönëntak epël wia pötasongönten këëkë kön wiin. ‘Ne ar nemëënanimaurö kiri ar elnëënëëten kaaö. Nemkentöök ar omnarö yaköm ëën ompyaöelmëënëëtenök kent yaë,’ pël wia pötenkönwieimön. Ne omënpitëmtën könwiinwotpilörö pël yewas pörö lup kaip tiipnaanmemëak newaisën. Won, omën pitëmtënkönwiin saun yaaurö pël yewas pörö ngönök maan lup kaip tiipënëak waisaup.”

Omën naröak Yesuun kaömp ngës olëakwëautaan pëël mëëa

(Maak 2:18-22; Luk 5:33-39)14 Akun pötak Sonë ru narö Yesuu naë

wais epël mëak pëël yema. “Ten Parisingönën omnarö Anutuun yak kaömp ngësolëak wëaurö. Ën nim ruurö pit tol ëë-nak kaömp ngës olëak naön yaë?” 15 Pëlmaan Yesuuk kangiir epël mëëaut. “Omënnamp öng öpënëak yeem pim karuröaringwëën karuröak yaköm ëën kaömp ngësolëak öpën ma? Won pan. Peene wëöng öpna pöp karuröaring akun wali naönëëpnaat. Pi peene wëën omën naröak piwak kama ulmëën akun pötakökëër pimkarurö yaköm ëën kaömp ngës olëak öp-naat. Pöl pit ne kama neöpna pötakökëërnem ruurö neen yaköm ëën kaömp ngësolëak öpnaat.

16 “Omën namp poë koröpngolöpöökaan kaö nent ilak ulpëën

Matiu 9:17 12 Matiu 10:4ngaanëpë keliaurek wiak korir namëëpan.Pël ëëpna pöt poë koröp ngölöp pötakulpëën ngaanëpweruun ilak kaak sëpnaat.17 Ën omën namp i kep pol koröpwerringket ëa ngaan pötak wain i ngolöpöt kolönyok pangk naëpan. Pël ëëpna pöt wain ipöt kepwetak pol koröp pöt sak il ngentiiniit orö sëpnaat. Pël ëën pol koröpwertautpet ëëpnaat. Pötaanök wain i ngolöpötkep ngolöptak lë mëëpna pötak pangkëëpnaat.” Yesuu pël mëëa pöta songönteepët. Mosesë ngön kosang ngaanötrepimtë ngön ngolöpöt pangk irikor naëpanpötenök mëëa.

Yesuuk ngarangk nampë koontupre öngnamp ompyaö mowesa

(Maak 5:21-43; Luk 8:40-56)18 Yesu pi ngön pöt ök yemëem wëën

ngarangk nampwais pimnaë rar rëmowe-sirak epël yema. “Nem koontup peenengolöp wel wia. Pël ëaarek ni wais morespim rangk mowiin kaalak öp sëp.” 19 Pëlmaan Yesu pi wal ëak ten pim ruuröaringomp pöpring saut.

20 Pi kan yesën öng namp öng yaumanëeim wëën krismaki 12 ëak saö nampkasngaël wais pim mores ulpëënëpökmësël yaalmë. 21 Pöt, “Ne om pimulpëënëpök mësël elmëëma pöt ompyaösumaat,” pimënt kön pël wesak pël yaë.22 Pël ëën Yesu pi kaip ti itenak epëlyema. “Koontup aë, nimtë kön wi kosangyewesautak ompyaö yesën. Pötaanök yakë sak öm.” Pël maan öng pöp tapëtakëërompyaö yes.

23 Yesu pi së ngarangkëpë kaatak oröakitaangkën omnarö koontupëën yak yakömëën pitëm yaaul nger pëëp mempöörengön kaëp ilö pël eim wëa. 24 Pël ëënpi pitën epël yema. “Ar mop wiak katomökël oröeë, koont epop wel nawiinom ka ura.” Pël maan pit sömre ëlak ya.25 Pël yaan Yesu pi omnarö tomökël wesmomëak koontupë wieëa pörek ilë moresiwëën wal ëaut. 26 Pël ëën pim pël elmëapötangönte yangpörek kapoutë sa pet ira.

Yesuuk omën it il tëa naarre ngön won sanamp ompyaö mowesa

27 Yesu pi ka pö sëp wesak ten pimruuröaring yesën omën it il tëa naar pimënëm yewaisem ngön ë olëak epël yema.“Yesu ni Tewitë ëapök tenipön yaköm könniwi.” 28Pëlmaan Yesu pi pim ka sëpënëakëa pötak ilaan omën it il tëa pöaar pim naëwaisën pëëlmëëaut. “Arip könwiin ne yok

pangk ompyaö niwasum ma?” Pël maanpiaripök kangiir epël yema. “Aköp, mak.”29Pëlmaan piarpim itöörarëmësël elmëakepël yema. “Arpim könwi kosang yenewaspötak ne ompyaö yanuwas.” 30 Pël maanpiarpim itöörar nga ngëna. Pël ëënYesuukkosang panë wesak epël yema. “Om-naröen ök manganok.” 31 Pël maan piaripsë Yesu pim pël elmëa pöta ngönte yangpörekë omnaröen ök maan yang pörekpangk ë pet ira.

32Ten kaalak ka pöt sëpwesak kan yesënomën narö omën urmerapök elmëën ngönwon sak wëa namp Yesuu naë wak waisa.33 Pël ëën Yesuuk urmer pöp waö ëmomëën omën ngön won sak wëa pöpökngön yaan omnarö kat wiak yaan sakepël ya. “Elei, tiar omën ke epël nentIsrael yangerak oröön itnaangkën ëaut.”34 Pël yaan Parisi ngönën omnaröak epëlyema. “Urmeraröa kaöapök kaamökelmëën urmerarö waö ë yemomë,” pëlyema.

Yesuuk omnaröen yaköm elmëa35 Yesu pi ten pim ruuröaring ka kotre

kaö poutë imeë pitëm ngönën tupötëngönën rë moulööre Anutuuk wa ngaööknimëëpna ngön ompyaö pöt ök maö,këlangönre yauman ke nentere nentompyaö mowasö pël elmë imaut. 36 Pëlyeem pi omën selap pan itenak pitën könwiin pol sëpsëp ngarangk wonöröa ök könirikorring wë weëre kosang won wëënitenak pitën yaköm kön wia. 37 Pël ëakpim ruurö tenën epël yenia. “Ya lupöökkaömp kë kësang pan köp sak wë. Pëlëaap ya omnaar kopët. 38 Pötaanök ar yaPepapön kimang man. Pël ëën puuk yaomënmunt narö koirak wes mëën këët warongan ëëpnaan.”

10Yesuu ngön yaaö omën 12 pöröa yapinöt(Maak 3:13-19; Luk 6:12-16)

1 Yesuuk ten pim ru 12 pöröen ngönniaan sëën urmerarö waö ë mëërekëlangönre yauman ke nentere nentompyaö mowasö pël ëënëak weëre kosangninaut. 2 Ten pim ngön yaaö omën 12pöröa yapinöt epot. Wotöököp Saimonyapin nent Pita piire ën pimnangap Entru,Semsre pim nangap Son, Sepeti pim ruaar,3 ën Pilipre Patolomiu, Tomasre Matiutakis yewaup neere Sems Alpiasë ruupreTatias, 4 Saimon Selot pël yamëëa pöp pi

Matiu 10:5 13 Matiu 10:27ngaan Rom kamanëp sëp mowasëpënëakaima omën tok pötakaanëp piire ën YutasKeriot kakaanëp ënëmak Yesuun kupmowiipnaap.

Yesuuk pim ngön yaaö omën 12 pöröen yangön mëëa

(Maak 6:7-13; Luk 9:1-6)5 Ten omën 12 pöröen Yesuuk epël

niak wes nimëën saut. “Ar omën ngönënwonöröa naë sëëre Sameria omnaröa kakaöatë së orö pël ëënganok. 6 Om Israelomën pol sëpsëp ngarangk won ëën repakyes pöröa ök ëa pöröa naëëkëër sën.7 Pël ëak ar yesem pöt ngönën epël ökman. ‘Anutuuk tiar wa ngaöök nimëëpnaakunet yok temanöm yes.’ 8 Pël yeemyauman omnarö ompyaö mowasööreomën wel wiaurö wal ë moulmë, omënkësë ëaurö ompyaö mowasööre urmeraröomën naröa lupötëaan waö ë momë pëlelmëën. Nem weëre kosangöt sum wonyaningk. Pötaanök arta tapël sum wonomnarö kaamök elmëën. 9 Ën monatarim kërötë waulak sënganok. 10 Ar kankourakë kaömp waulönëak këröt waksënganok. Ar ulpëënre ing kör muntatresungköratta wak sënganok. Pöt ar omnaröya yamëngkën yok pangk kaamök elniakkaömp nimpnaat. 11 Ar ka kaö naöökma kot nentak së oröak wet rëak pitëmsongönöt nampön pëël mëak kat wiinompyaö sant niwasëpnaap ëën pöt piiringwë olëak sënëëtak sëp wesak sën. 12 Arka nenta kakaati yeilëem pöt omën pörekwëauröen, ‘Anutuuk ompyaö elniip,’ pëlök man. 13 Pël ëën pit sant niwasëpna pötAnutuuk arim ngön manë pöl pit ompyaöelmëëpnaat. Ën pit sant naniwasënëëpna pöt arim ngön Anutuuk ompyaöelmëëpënëak mëëan pöt pitëm naë kënaarööpan. Arimënt wak sënëët. 14 Ën kanaöök ma nentak omën narö sant niwesakarimngönte kat nawiin yaëën pöt ar pöreksëp wesak yesem pit utpet ëën Anutuukkangiir kasëng mampnaat pöt pet elmëaking porpor elmëak arim ingötëaan yangreulölöt kërë pörek moolan. 15 Ne yaap panniamaan. Ngaanëër Sotomre Komoraka pöteparë omnarö pit utpet ëeima.Pötaan akun kaöaöök Anutuuk SotomreKomora omnarö pitëm utpetatë kangutmampnaat. Ën omën ar sant naniwasënëëpna pörö utpet pan ëën SotomreKomora omnaröa kangut kaö wesakmampnaat.”

Könöm ke nentere nent orööpnaatangönte

(Maak 13:9-13; Luk 21:12-17)16 “Kat wieë. Pol sëpsëp ruurö kent

toköröa öngpökwesnamëënyaautaknookar kööre toköröa öngpök wes nimëën sëönëën yeë. Pit utpet niwasëpënëak ëëp-naat. Pötaanök ar pol reraupë yaë pölit nganga yeem int ekëpë wë pöl wiapëën. 17 Ar omnaröen ngarangk këëkëëën. Pit ar kaöaröa naë niulëën pitökmaan ngönën tupötë pës nimööpnaat pö-taanök. 18 Ar nem ru sak wë pötaanökpitök ar yang ngarangkre omën omp aknaröa naë ngön yaatak niulëëpnaat. Pëlëën ar pitre omën ngönënwonöröa ëöetaknem ngönte tekeri wesak manëët. 19Yangngarangköröanaëniulëën tol anet ëak könselap ëënganok. Akun pötak ngön anëëtAnutuuk arim lupötë niwiipnaat. 20 Pëlëën ngön anë pöt arimtok naëngan, arimPepapë Pulöök tekeri wes nimpnaat.

21 “Omën naar nanëpök nangapëën kupmowiin mëmpnaat. Ën pepapökta ru-upëën kup mowiin mëmpnaat. Ën korön-gre ruuröak ëlre pepaarëën kup mowiinmëmpnaat. 22 Ar nem ru sak wë pötaanomën pourö ya sangën ëën kööre tok elni-ipnaat. Pël ëëpnaatak omën weë sak wëakwelwiipnaaröAnutuuk kamaöpnaat. 23Arkak nerek wëën nga elniin pöt kas nerekëlsën. Ne yaap niamaan. Ar kak nerekaanwaö elniin pöt nerekël kas sënëët. Israelkaatë wii saal ar sa pet nairën wiaan OmënKëëp ne oröömaap.

24 “Runga pep kaatak nampök pimpepap il newaspan. Ën inëën ru nampöktapël pim ngarangkëp il newaspan.25 Runga pep kaatakëp pim pepapëmëngkre mëngk wëën pangk ëëpnaat. Ëninëën ruupta pim ngarangkëpë mëngkremëngkwëënpangk ëëpnaat. Pitök ne arimkaöapönutpetwesakneakneen, ‘Pielsepulurmeraröa kaöap,’ pël neea. Pötaanökpitök il wesak ar nem ruuröen utpet panëwesak niapnaat.”

Tiar Anutuunökëër kas ëëpa(Luk 12:2-7)

26 “Pitën kas ëënganok. Pöt epël. Omënngep ëënwia pipotwiakaimwi naöpanëët.Ënëmak wëlël ëën omnarö itaampnaat.Ën ëlëëp wia pipot wi naöpanëët. Pipottekeri sëpnaat. 27 Nem arën koutak ökyeniak pipot ëwaatak ök an. Ën ngönlaöök ök yeniak pipot omnaröa tekrak wë

Matiu 10:28 14 Matiu 11:9kaö wesak an. 28 Ar omën könöp utpetnewasën koröpö pëën nimëmpnaaröenkas ëënganok. Anutu es parëaöök ni-ulëak könöpre koröpö pout kö niwasëpnapöpönökëër kas ëën. 29 Omnarö tiar intsëpër naar 1 toea pötak sum ëëpenaatint ke pëlöröakaan namp köntak wel wiakyangerak nengentiipan. Anutuuk aanakpël ëëpnaat. 30 Ar omnarö pöt, arimkepön ëpötönta pi ëwat wë. 31 Pötaanökar kas ëëngan. Pöt Anutuuk kön wiinarim sumatök int kot pöröaat il yemowas.Pötaanök omën nant arim naë köntaknaarööpan. Puuk aanak orööpnaat.”

Yesuu yapinte aöre piin yak mowasö pëlyaauta ngönte

(Luk 12:8-9)32 “Namp pi omnaröa ëöetak, ‘Ne Yesuu

ënëm yeë,’ pël apna pöp nookta kangiirnemPep kutömweri wë pöpön, ‘Pi nemop,’pël memaat. 33 Ën namp pi omnaröa ëöe-tak neen yak newasëpna pöp nookta nemPep kutömweri wë pöpë ëöetak piin yakmowasumaat.”

Yesu pi tiar kom elniipënëak waisa(Luk 12:51-53; 14:26-27)

34 “Arök ne yangerakë ngaat won wa-sumëak waisan wasngan. Ne arim naëngaat won wasumëak newaisën. Ne arneen kön wi kosang wesak wëaurö omënneen pël naalnëën wëauröa naëaan komelniin pit kööre tok elniipënëak waisaup.35 Nook elmëën ruupök pepapëën kööretok ëëre korömpök ëlëpëën kööre tok ëërekoröng lëlamöpök ël lëlamöpëën kööretok ë pël ëëpënëak waisaup. 36 Omënka kopëtetak wëaurö neneraan kööre tokëëpnaat.

37“Omënnamppimëlre pepaarëën kentpanë yeem neen kent panë naën ëëpnapöp yok pangk nem omnamp pël naë-pan. Ën namp pim rungaaröaan kentpanë yeem neen kent panë naën ëëpnapöp yok pangk nem omnamp pël naëpan.38 Ën namp pi, ‘Ne Yesu pimëën wel wiimapöt pangk ëëmaap,’ pël wesak pim kërayetapër wak nem ënëm naalnëën ëëpnapipop nem omnamp pël naëpan. 39Namppim wëwëet keimön ëak öpna pöt pimwëwëet kö sëpnaat. Ën namp nemëën yakwëwëet këëpöt wasëpna pöt pim wëwëetompyaö orö morëëpnaat.”

Omën narö ompyaö kangut öpnaatangönte

(Maak 9:41)

40 “Omën ar sant niwasëpna pöp ne el-nëëpnaap. Ën omën ne sant newasëpnapöp Anutu nem wes nemëaup elmëëp-naap. 41 Omën namp tektek ngön yaaönamp pim ngësë yewaisën pi tektek ngönyaaup pël wesak sant mowasëpna pöt pitektek ngön yaaupë ompyaö kangit piiringöpnaap. Ën namp omën wotpil namp pimngësë yewaisën pi wotpil yaaup pël wesaksant mowasëpna pöt pi omën wotpilëpëompyaö kangit piiring öpnaap. 42Ën omënnamp omën pas nampön itenak pi nemruup pël wesak i ëpët nëmpënëak kelöntakkol mampna pöp pi Anutuuk yaap ompyaökangit mampnaap.”

11Sonök Yesuu ngësëël ngön wes mëa(Luk 7:18-35)

1 Yesuuk ten pim ruuröen wetete ngönpöt ök ni pet irak pörek sëp wesak kamunt pörekwieëa pötë ngönën ökmëak rëmoulö saut.

2 Son i yamëaup wii kaatak om wë Kris-toë yaauta ngönte kat wiak pim ru naarwes mëën waisa. 3 Pël ëak piaripök piinepël mëak pëël yema. “Waisëpënëak aankorwakaimaupni tapöpmamuntapön korön?”

4 Pël maan omën pöaar wais ök maanYesuuk kangiir piaripön epël ök yema.“Arip së Sonön omnant arpim itaampöörekat wi yeë epotön ök man. 5 It ngaapöröit nganga së, ing il tëaurö ompyaö sak kanë, kësë ëaurö ompyaö së, katun yaaurö katnganga së, welarö wal ë ulmë, ngöntökyaaurö ngön ompyaut ök maan kat wi, pëlyeë epotön ökman. 6Omën namp nemëënyak pim kön wi kosang yewesaut irikornaën yaë pipop ërëpërëp ëëpnaap.”

7 Pël maan piarip yesën Yesuuk om-naröen Sonë songönte ök yema. “Ar ngaanyang omën wonrek kalaö naö kent möönsak waisak yaëën itaampunëak saurö ma?Won, Son pi pöta ök won. 8 Ma ar omënulpëën ke nalëp mëaö nampön itaam-punëak saurö ma? Won, omën ulpëënke nalörö mëa pörö omën omp aköröaka ompyautë wëëtak Son pi ulpëën kenalörö namëën wëaup. 9 Ma ar omënke tolëëlëpön itaampunëak saurö? Artektek ngön yaaö nampön itaampunëaksaurö ma? Ar yok pël ëan. Ne ök nia-maan. Epop tektek ngön yaaö tapöpökpim ya yamëngka pötök tektek ngön yaaömuntaröa ya yamëngka pöt il yemowas.

Matiu 11:10 15 Matiu 12:510 Pöt omën pöpëënök ngönëntak epëlretëng ëa.‘Kat wi. Ne omën nem ngönte waup wes

mëën wet rapnaat.Puuk nim kanö ningësëpnaat.’11 Ne yaap niamaan. Son puuk yangerakëomën pourö il yemowas. Pël ëaap omënAnutuuk wa ngaöök yamë pöröak pi ilyemowas. Pitëm naëaan koturöakta pi ilyemowas. 12 Ngaan Son i yamëaup pimngës rëak ngönën ök ëa pötakaan waispeene e wë eptak omën utpet ke nenterenent yaaö naröak Anutu pim wa ngaööknimëak wë pötak ilapënëak weë yengenti.13Mosesre tektek ngön yaauröak Anutuukwangaöök nimëëpënëak ëa ngön pöt aö aöwais Sonë oröak wë eptak kë yaarö. 14 Ënar pitëmngönöt katwiak taëwasënëak pötSonön pi Elia pitëm waisëpënëak ëa tapöppël wasënëët. 15 Katringëpök ngön epëtkat wiip.

16 “Ne ar akun eptak wëauröen oröpnentak ök elniim? Ar rungaaröa ökörö.Rungaarö pit ka tomök ngasam yeempitëm karuröen epël yema.17 ‘Ten intö tang yamöön ar tan naurön

yeë.Ten ingre tan yaan ar ingre ya ilak naën

yeë.’18 Ar tapël yaaurö. Son pi wais wain inanën wë akun nantë kaömp ngës olëakwëën ar piin, ‘Pi urmerapring wë,’ pëlaiman. 19 Ën peene Omën Këëp ne waisiire kaömp yenën ar epël aim. ‘Iteneë.Omën epop wain iire kaömp kaö yenëp.Pi takis yewaöre saun omnaröa karip,’ pëlaim. Pël ëaap Anutu pim ëwat pöt arimnaëwieëanëën ar tenip sant elnian tapön.”

Yesuuk Kalili omnaröen pepanöm ngönmëëa

(Luk 10:13-15)20 Akun pötak Yesu pim wet rëak ka

nantë ya retëng weëre kosang mëngkënitenak lup kaip natiin ëa pöröen epëlmëak nga yema. 21 “Yakömpe, Ko-rasin omnaröen. Yakömpe, Pesaita om-naröen. Nem retëng weëre kosangöt arimnaë elnia pöl Taiaare Saiton omnaröenelmëanëën pit ngaanëër pitëm lupöt kaiptiak ulpëënre poë koröp sinöt ëak ka kosötkolak pitëm koröpöök wa mëan tapön.22 Pötaanök epël niamaan. Akun kaöaöökAnutuuk Taiaare Saiton omnarö pitëmutpetatë kangut mampnaat. Ën ar pöt,utpet pan ëën pitëm kangut kaö wesak

nimpnaat. 23 Ën Kapaneam omnarö, arkutömweriil isënma? Won, ar es parëaöökngemanëët. Nem retëng weëre kosangötarim naë elnia pöl Sotom omnaröaanelmëanëën pitëm ka kaö pö kö nasënpeene om wieëan tapön. 24 Pötaanök epëlniamaan. Akun kaöaöök Anutuuk Sotomomnarö pitëm utpetatë kangut mamp-naat. Ën ar pöt, utpet pan ëën pitëmkangut kaö wesak nimpnaat.”

Yesuu naë së kë sëpenaat(Luk 10:21-22)

25 Akun pötak Yesuuk Pepapön epëlök mëëaut, “O Pep, ni kutömre yangpoutë pepap. Niin yowe yeniak. Niomën ëwatöröaan nim ngönëntë ëlëëpyaalmëaup. Ën kön nawiin yaauröaanpet yaalmëaup. 26 Mak, Pep nim kentöökpël yaaup.” 27 Pël mëak omnaröen epëlyema. “Pepak omnant pout ne nenaut.Pötaanök omnarö pit ne Anutuu Ruupësongönten köpël wë, Pepakëër ëwat wë.Ën Pepenta tapël wia. Omnarö piin köpëlwë, Ruupökëër ëwat wë. Pötaanök Ru-upök omën nampön Pepapë songöntenök maan yok pangk ëwat sëpnaat. 28 ArAnutuu ngönte ngaarëk önëëtaan ya kaömëneimeë këlangön kat wieim wëaurönem ngësë waisën. Pël ëën nook niaankë sënëën. 29 Ar nem inëën ru sak neer-ing ya mëneim wë nem naëaan ëwatötön. Pöt epël. Ne ya wiap yaaupöknemtën wak irëak wëën arim saunatëkönöm pöt won sëën lup kengkën sakönëët. 30 Omnant arim ëënëak ök niaimpöt ompyaut, könöm won pangk ëënëët.”

12Kë yesa akun ngëëngkta ngönte(Maak 2:23-28; Luk 6:1-5)

1Wë kë yesa akun nentak ten Yesuringrais yaöökë lup yesem këënëën ulöp nanttöak söngsöng ëak naut. 2 Pël yaëën Parisiomnaröak itenak Yesuun epël yema. “Katwi. Nim ruurö kë yesa akun ngëëngkötënaënëël yaë.” 3 Pël maan kangiir epëlyema. “Ar Tewitre pim omnaröa këën wëëa pöt ar sangk kelak kat nawiin yaauröma? 4 Tewitre pim omnarö pit Anutuungönën tup kaöeta kakaati së kaömp Anu-tuu ëöetak wieëa pöt kiri ar yaauröakëërnëmpnaan piire omën pas pimnaëwëaurönëmpanëak nga yaaut wa na. 5Ma Mosesëngön kosangtak lup epël wia pöt ar sangkkelak kat nawiin yaaurö ma? Kiri ar

Matiu 12:6 16 Matiu 12:29yaaurö Anutuu ngönën tup kaöetak këtkë yesa akun ngëëngkötë ya yamëngkemkë yesa akunatë nga wieëa pöt ilën saunnaën ë yaë. 6 Ne niamaan kat wieë. Arimëöetak e taua epopök tup kaöet il yewas.7 Ngönëntak ngön nent epël wia. ‘Near nemëën animaurö kiri ar elnëënëëtenkaaö. Nem kentöök ar omnarö yaköm ëakompyaö elmëënëëtenök kent yaë.’ Ar ngönpöta songönte ëwat wëanëën omën ketresaun wonöröen nga nemaan ëan tapön.8OmënKëëpne kë yesa akunngëëngkpötapepap. Pötaanök nem kentöök akun eptaknem ruuröen omnant ëëpnaan memaat.”

Kë yesa akun ngëëngk nentak Yesuukomën mores kël wa namp ompyaö mowesa

(Maak 3:1-6; Luk 6:6-11)9Pël mëak pörekaan pitëm ngönën tup-

tak së ilëaut. 10 Pël ëën omën namp pimmor nas kël waup pörek wëa. Pël ëënpitök Yesuun morök elmëak ngön yaatakulmëëpënëak epël pëël yema. “Tiar yokpangk kë yesa akun ngëëngktak ompyaöwasëpen ma won?” 11 Pël maan epëlmëëaut. “Arim naëaan namp pim polsëpsëpnampkëyesa akunngëëngknentakyang öngöpöök ilëaan sëp wasëpën ma?Pël naëpan, öpnaat. 12 Sëpsëp pöp omënpasip. Ën omnarö tiar këërö. Pötaanök këyesa akun ngëëngktak yok pangk ompyaöwasëpenaat.” 13 Pël mëak pi omën pimmores kël wa pöpön epël yema. “Nimmores elmë.” Pëlmaanpimmores elmëënkaalak muntasi ök ompyaö yes. 14 Pëlyaëën Parisi omnarö ka tomök së wa topëak pit tol ëak Yesu mëmpën pöta ngöntekopëta wesa.

Yesu pi Anutuu inëënëp15 Yesu pi pitëm ngönte ëwat wëak

pörekaan yesën omën selap pim ënëmwaisa. Pël ëën pi yauman omënpourö ompyaö mowesak 16 pitën omënmuntaröen piin ök mepanëak nga yema.17 Pël yaëën tektek ngön yaaö Aisaia pöpëngön epël ëa pöt kë oröaut.18 “Epop nem inëën ruup, nem yaö

mëëaup.Ne piin kent pan ëak ya kë yes.NemPulö pimnaëwesmëën pim rangkwë

weëre kosang mangkënnem ngön wotpilte omën ngönën

wonöröen ök mapnaat.19 Pi omnaröaring ngön nga elööre ngön

ëak aö,

omnarö pim ngönte ka tomök kat wi pëlnaëpan.

20 Omën kalaö pötöp möautë ök këlangönkat yawiaurö pi utpet nemowas-pan, kaamök elmëën ompyaö sëp-naat.

Ën omën es wëlëngö riipënëak yaë pölwiap panë yaauröeta puuk elmëënwel nawiipan, kaamök elmëën weësak öpnaat.

Pi kosang ngentiak ya mëngkën Anutuuwotpil yaautak omën muntat ilwasëpnaat.

21 Pël ëën omën ngönën wonöröak piinkön wi kosang wesak kor öpnaat.”

Omën naröak Yesuun Pielsepulök kaamökyaalmë pël mëëa

(Maak 3:20-30; Luk 11:14-23; 12:10)22 Wë ënëmak omën narö omën urmer

nampök elmëën it il tëëre ngön won së pëlëa namp Yesuu naë wak waisa. Pël ëënompyaö mowasën omën pöp ngön aöreit nga së pël ëaut. 23 Pël ëën omnaröpöten itenak yaan sak epël ya. “Elei, epopTewitë ëap, Anutuu Yaö Mëëaup, tiarimngarangk elniipnaap ma?” 24 Pël yaanParisi omnarö pöten kat wiak epël yema.“Kaar angan. Omën epop urmeraröakaöap Pielsepul puuk kaamök elmëën waöë yamë.” 25 Pël yemaan pi pitëm lupötëitenak yema. “Yang nerakë omnarö pitëmnaë nga oröön nener mënak kom ëak wëweëre kosangring naön ëëpnaat. Ën omënka naöök wëaurö ma ka kopët nentakwëaurö tapël nener mënak kom ëëpnapöt repak sëën omën won wiaapnaat.26 Tapël Seten pimtok ne kaamök elnëënpim urmerarö waö ë yemomëanëën pim-tok pimënt mëngkën pim weëre kosangötwon san tapön. 27 Ar neen, ‘Pielsepulpuuk kaamök elmëën urmerarö waö ëyamë,’ pël aim. Pötaanök arim ngön pipëtyaap yeëanëën arim ruurö pitta Pielsepulkaamök elmëën urmerarö waö ë mëantapön. Pötaanök arim ruurö pitëmtokarim ngön pöt kaar ëan pöt tekeri yewas.28 Ne pöt, Anutuu Pulöök kaamök elnëënurmerarö waö yeë. Pötaanök Anutuu wangaöök yanimë pöt arim naë yaarö.

29“Omënnga nampwëënmunt nampökpim kaatak ilëak pim omnant naöpan. Wetrëak omën nga pöp wii të wiakök pimomnant pout öpnaat. Nga pöp Seten.

Matiu 12:30 17 Matiu 13:230 “Namp ne sant naalnëën yaë pipop

kööre tok yaalnë. Namp neering pol sëp-sëpöröwa topnaënyaëpipoppi sëpsëpörörep yamë. 31 Pötaanök ne ök niamaan.Omën utpet ke nentere nent ëak Anutuunutpet wesak mapna pöt Anutuuk omënutpet pöt poutë kangut yok pangk kërëmoolapnaat. Ën namp pi Ngëëngk Pulöönutpet wesak tapël mapna pöp pim saunpöta kangit ent ë nemoolapan. 32Ën namppi Omën Këëp neen utpet wesak apnapöp pim saun pöta kangit Anutuuk kërëmoolapnaat. Ën namp pi Ngëëngk Pulöönutpet wesak tapël mapna pöp pim saunpöta kangit peeneere ënëm poutë ent ënemoolapan.”

Këra ompyaöre utpet pötë ngönte(Luk 6:43-45)

33“Këra ompyaumentëk ulöp ompyauröutöpnaat. Ën utpetementëk ulöp ut-petarö utöpnaat. Këra ëlmenti songönteulöpöröakwar yewas. 34Kamalöröamorökyaë pöl ar yaaurö. Utpet yaauröak tol ëakngön ompyaut an? Pël naëngan. Omënnamp ke nantre nant pim lupmeri peöëak wë pöt këmtak war yewas. 35 Omënompyaup pim lupmeri kön ompyaut wieëngön ompyaut ya. Ën utpetap pim lupmerikön utpetat wieë ngön utpet tapëlöt ya.

36 “Ne ök niamaan. Ënëmak kangiirëëpna akunetak Anutuuk omnaröa ngönköntakmosut yaaö pötaan ngön yamëmp-naat. 37 Arim ngön yaautak arim songönompyaut tekeri wasën pöt Anutuuk niöp-naat. Ën arim ngön yaautak utpet yaauttekeri wasën pöt sëp niwasëpnaat.”

Omën narö Yesu retëng weëre kosangringnent ëën itaampënëak mëëa.

(Maak 8:11-12; Luk 11:29-32)38 Pël maan ngön kosangötë

ngarangköröere Parisi ngönën omënnaröak Yesuun epël yema. “Rë yanuulaup,ten Anutu niiring wë ma won pötasongönte ëwat sënaan, ni retëng weërekosang nent ë. Pël ëën itaampunaan.”39 Pël maan pi epël yema. “Omën peeneakun eptakwë eporö ar utpet ëakAnutuunkön wi kosang newasën yaaurö. Ar yaretëngöt yamëngka pöten ke urak yenëak.Pötaanök ne ya retëng nent naëngan,om ngaan tektek ngön yaaö omën Sonapim elmëa pöta ököt pëën pet elniinitaampunëët. 40Ngaan Sona pi i kaö imënkaöapë yaatak këtre röök nentepar nentwakaima pöl Omën Këëp ne këtre röök

nentepar nent yangera öngpök ömaap.41 Ënëmak Anutu pim ar kom elniipnaakunetak Niniwa kakaanörö pit wal ëakarim kön wi kosang newasën yeë pötwar wasëpnaat. Pöt Sona puuk ngönënök maan lup kaip tia pötaanök. Pëlëaap omën peene wë epop nook Sona ilyemowesetak ar nem ngönöt kat nawiinyeë. 42Ënëmak Anutu pim ar kom elniipnaakunetak öng ak namp yang we naöökëlwakaimaup pi wal ëak arim kön wi kosangnewasën yeë pöt war wasëpnaat. Pöt öngpöp yang kaö pantakaan Solomonë naëwais pim ëwat kësangöt kat wiipënëakwaisaup pötaanök. Pël ëaap omën peenewë epop nook Solomon il yemowesetak arnem ngönöt kat nawiin yeë.”

Urmerap omën namp sëp wesak së rëakkaalak waisauta ngönte

(Luk 11:24-26)43 Pël mëak Yesuuk pitën watepang

ngön nent epël ök yema. “Urmer nampomën nampökaan oröak së kosangöök wëurre korumön ap wesak 44 epël kön wia.‘Nem ka ngaan wakaim olëak waisautakëkaalak sumaan.’ Pël kön wiak së itaangkënka tapët koore katëp ëak ë rangi ulmëënkos wieëa. 45 Pël ëën pi kaalak së urmermuntarö 7 ëak koirak waisa. Pörö pim ökwon, utpet panëërö koirak wais ka kopëttaptak wëa. Pël ëën omën pöp pi ngaanutpet kot nent wakaimaupök ënëm sasapan sa. Tapël Yuta omën utpet peene akuneptak wë eporö ar utpet panë sak önëërö.”

Yesu pim ëlre nangaröa ngönte(Maak 3:31-35; Luk 8:19-21)

46 Yesu pi omnaröen ngön ök maimwëën pim ëlre nang wais ka tomök wë piinngön ök mapënëak yema. 47 Pël ëën omënnampök piin epël yema. “Nim ëlre nangniin ngön ök niapënëak wais ka tomökwë.” 48 Pël maan piin kangiir epël yema.“Nem elëp talëp? Nangarö talörö?” 49 Pëlmëak pim ruurö tenim ngësël mor songëak kaalak epël yema. “Nem ëlre nangpörö eporö. 50 Omën nem Pep kutömweriwëaupë ngön ngaarëk yeö piporö nemëlrenangarö pël yaë.”

13Omnant öp olëauta watepang ngönte(Maak 4:1-9; Luk 8:4-8)

1Kët pötak Yesu pi pim kaatakaan oröakten pim ruuröaring i kaö ëöök së welaisëaan 2 omën kësang pan wais pim naë

Matiu 13:3 18 Matiu 13:30wa rongan yaë. Pël yaëën pi wangaöökëngaarëk is wel aisëak wëën omnarö ipisöök taueëa. 3 Pël ëaan pi watepangngön nentere nent mëak nent epël yema.“Omën namp pim yaak së omnant öpötolëa. 4 Pël ëën nant kamtaöök ngentiinintöröak oröakna. 5Ënnant këlöökë rangkngentia. Pël ëën yanget könyangap wiaanyak teënt oröa. 6 Pël ëën këtëp ngaarëkapër maan öp pöt kotön saap wak umönrëa. Pöt misënöt kotut pötaanök. 7 Ënnant nönötë öngpök olëa. Pël ëën nönötoröak ngep ëën sësë ëa. 8 Ën nantökëëryang kolaptak olëa. Pël ëën pötökëëraprak kë kësang pan uta. Kengk nemorëët100, nemorëët 60, nemorëët 30 pël uta.9Katringëpök ngön epët kat wiip.”

Yesu pi watepang ngöntaan mëëa(Maak 4:10-12; Luk 8:9-10)

10 Pël yemaan ten pim ruurö Yesuunaë së piin epël mëëaut. “Ni tol ëënakpitën watepang ngön yemaan?” 11 Pëlmaan pi kangiir epël yenia. “Anutupimtok wa ngaöök nimëak wë ngön ëlëëppöta songönte arënökëër pet yaalni.Ën muntarö puuk pël naalmëën yaë.12 Omën namp Anutuuk ngön ompyaönant mangkën taë wak öpna pöp muntatmangkën pim naë kësang wiaapnaap. Ënnamp mangkën taë wes wak naön ëëpnapöp kot weëa tapët Anutuuk kama waëp ëën elek öpnaap. 13 Nem watepangngön yemak epëta songönte epël. Pititöök iteneëak këëkë itnanaskolön yaaurö.Katëëpök kat wieëak këëkë kön nawiinyaaurö. 14 Tektek ngön yaaö omën Aisaiapöpë ök ëa pöt pitëm naë kë yaarö. Pötepël.‘Ar ngön pëën kat wiinëëtak songönte

ëwat nasëngan.Pël ëak ar itaampunëëtak yok pangk om-

nantön itnaangkan.15Omën piporö pitëm lupöt kosang saurö,

katöt il wariaurö, itöt mësëaurö.Pit pël naën ëanëën itaampööre kat wiire

kön wi pël ëan tapön.Ën pit pël naën ëanëën nem naë rë olaan

ompyaö mowesan tapön,Anutuuk pël ya.’

16 “Ar pöt arim itöök omën ngolöpötönitaampööre katëëpök ngön ompyaut katwi pël yeë pötön ërëpërëp ëënëët. 17 Neyaap ök niamaan. Ngaan tektek ngönyaaöre omën wotpilörö kësang omënepotön iteempënëak ëak itnaangkën

ëautak ar peene ityaangk. Kat wiipënëakëak kat nawiin ëautak peene kat yawi.”

Omnant öp olëauta watepang ngön pötasongönte

(Maak 4:13-20; Luk 8:11-15)18 “Peene omnant öpöt olëauta

watepang ngön niak pöta songöntewar wes niamaan kat wieë. 19 Omnantöpöt kamtöök ngentia pötë ökörö omënnarö Anutuuk wa ngaöök nimëëpënëakyaë ngön pöt kat wiauröak kön nawiinyaëën ngön Anutuu pitëm lupötë wiapöt Setenök kama wa ëp yaë. 20 Ënomnant öpöt këlöökë rangk ngentia pötëökörö, omën narö Anutuu ngönte katwiak ërëpsawi ëak öpnaat. 21 Pitëmlupötë misën il natëën. Pötaanök akunkot nent kön wi kosang wesak wëënpitëm Anutuu ngön ngaarëk yeö pötaanomnaröak këlangön kat mowiak utpetmowasën tapëtakëër wil këlok ëëpnaat.22 Ën omnant öpöt nönötë öngpök ngentiapötë ökörö, omën narö Anutuu ngönte katwiipnaatak wë koröpöökë omnantön könselap ëëre monere urömen kentre kaurëëre omën munt nantön war ë pël yaëënpötök ngep elmëën Anutuu ngönte mosëëpnaat. 23 Ën omnant öpöt yang kolaptakngentia pötë ökörö, omën narö Anutuungönte kat wiak këëkë kön wiak wëënpitëm wëwëatë kë ompyaut orööpnaat.Narö kë 100, narö kë 60, narö kë 30 pëlorööpnaat.”

Ya lupöök nön utpetat oröauta watepangngönte

24 Pël mëak Yesuuk watepang ngönmunt nent pitën epël yema. “Anutu pimomnarö wa ngaöök yamë pöt omën namppimya lupöök omnant öp ompyaut ngëntapötakël ök ëëmaan. 25Pël ëën röök nentakpim kööre tok namp wais nön utpetatëöpöt ompyautë rangk olëak sa. 26 Pëlëën omën ompyaut oröak këët utöpënëakyaëën nön utpet pötta oröak kaö sa. 27 Pëlëën omp pöpë inëën ruurö pim naë waisepël mëëa. ‘Kaöap, ni öp ompyaut yalupöök ngëntauppe. Nön utpetat tol ëakoröa?’ 28 Pël maan epël mëëa. ‘Kööre toknampök ëa.’ Pël maan pim inëën ruuröak,‘Ten së nön utpetat ti moolan ma?’ pëlmëëa. 29 Pël maan pi kangiir pitën epëlmëëa. ‘Won. Ar nön utpetat yatiem omënompyautta tiinganok. 30 Pout irikor ëaköp. Pël ëën omnant köp sëën öpenaataknem omën këët öpnaaröen epël memaat.

Matiu 13:31 19 Matiu 13:54Wet rëak nön utpetat tiak ut urak esuwesimoolan. Pël ëak omënompyautwa ronganëak nem kaatak wiin.’ ”

Këra lëlëp kotupre yis pöteparë watepangngönte

(Maak 4:30-34; Luk 13:18-21)31 Pël mëak Yesuuk watepang ngön

munt nent pitën epël yema. “Anutu pimomnaröwangaöök yamëpöt këra nementilëlëp pöpökël ök ëëmaan. Omën nampöklëlëp pöp pim ya lupöök ngënta. 32 Lëlëppöp kot panëëp, omënmuntatë lëlëpöröakil yewas. Pël yaëëtak oröakökëër pöpökkëra muntat il yewas. Pël ëak kësang sakwëën intörö wais morötë ngentiak ka ëpyawi.”

33 Pël mëak watepang ngön munt nentepël yema. “Anutu pim omnarö wangaöök yamë pöt öng namp yis pöt koru-paë kas möautring irikor ëën pötak ekekyes pötak ök ëëmaan.”

34 Yesu pi watepang ngön kësang om-naröen ök yema. Nent war wesak nemaan,watepang pëën yema. 35 Pël yaëën tektekngön yaaö nampë ngön epël ëa pöt pimnaë kë yaarö.“Ne watepang ngön ök memaap.Omnant ngaanëër Anutuuk kutömre yang

ket ëa akun pötakaan wais peene ewë eptak ëlëëp wiakaima pöt nooktekeri wasumaap.”

Nön utpetat ya lupöök oröauta watepangngön pöta songönte

36 Yesu omnarö sëp wesak së kaatakakaati yeila. Pël ëën ten pim ruurö naësë epël mëëaut. “Ya lupöök nön utpetatoröautakël nim watepang ngön yaan pötasongönte ök nia.” 37 Pël maan kangiir epëlyenia. “Omën öp ompyaut ngënta pöpOmën Këëp ne epop. 38Ya pöwer pöt yangepër. Ën omnant öp ompyaö pöt omënAnutu pim wa ngaöök yamë pörö. Ënnön utpetat omën Setenë ënëm yaëën pimngarangk yaalmë pörö. 39 Kööre tok öputpetat olëa pöp Seten, ën omën ompyaöwa pöt akun kaöaö. Ën omën wa wia pöröenselörö. 40 Omnaröa nön utpetat tiak es-uwesi mera pöta ök akun kaöaöök orööp-naat. 41 Akun pötak Omën Këëp nooknem enselörö wes mëën nem wa ngaöökyamë pötak omën utpet yaauröere omënmunt narö utpet sëpënëak yaalmëa pörökamawak 42es kosangwesimoolapnaat. Eskosang pöwesi omnarö ingre ya ilak aimeëkë pötöppötöp aim öpnaarö. 43 Pël ëën

akun pötak omën ompyaö saurö pit Anutupitëm Pepapök wa ngaöök yamëën këtëpëyema pöl ëwa elmëëpnaat. Katringëpökngön epët kat wiip.”

Omën nampök uröm ompyaut yangerakëlëëp wieëaut koirauta watepang ngönte

44 “Ën Anutu pim omnarö wa ngaöökyamë pöt urömere omën ompyautngaanëër yangerak ëlëëp wia pötakël ökëëmaan. Ënëmak omënmunt namp koirakmuntarö koirpanëën kaalak ëlëëp wia. Pëlëak teëntom ërëpsawiaring së pim omënpout menak sumat wak yang lup pöt sumëa.”

Songre sar ompyauta watepang ngönte45 “Ën Anutu pim omnarö wa ngaöök

yamë pöt omën songre sar ompyaut apyewesa pöpëël ök ëëmaan. 46 Pi songresar ompyaö panë nent koirak pim om-nant pout menak sumat wak së songre sarompyaö pöt sum ëa.”

Iir yewaul pöta watepang ngönte47 “Ën Anutu pim omnarö wa ngaöök

yamë pöt iirëëp i kaöök olaan imën kenampre namp ilëa pötakël ök ëëmaan.48 Iir pöëëp imënörö peö ëën omnaröweruak ëöökël sa. Pël ëak wël ëakompyaurö kaputë wesirak utpetarö wamoolëa. 49 Pöta ök akun kaöaöök tapëlëëpnaat. Enselöröak wais omën utpetaröompyauröa naëaan wël ëak kamawak 50 eskosangwesimoolapnaat. Es kosang pöwesiingre ya ilak aimeë kë pötöppötöp aimöpnaat.”

Uröm ngaanre ngolöpöt wieëauta wa-tepang ngönte

51 Pël niak tenën epël pëël yenia. “Arpöta songönten kön wia ma?” Pël ni-aan ten, “Mak,” pël mëëaut. 52 Pëlmaan tenën epël niiaut. “Pöt ompyaö.Ngön kosangötë ngarangk namp Anutuuwa ngaöök yamëautak ilëak wë ngönëntekëëkë ëwat saup pi ka pepapë ököp. Kapep pöp pi uröm ompyaö ngaanre ngolöppout pim peram wiaurekaan yeö pöl pingönën ompyaö ngaanre ngolöp pouteparëwat wëaup.”

Nasaret omnarö Yesuun kaaöre këëpötelmëa

(Maak 6:1-6; Luk 4:16-30)53Yesu pi watepang ngön pöt ök më pet

irak ten pim ruuröaring saut. 54 Pël ëakNasaret pim ka songöntak oröak ngönëntuptak ilëak ngönën ök yemaan omnarö

Matiu 13:55 20 Matiu 14:28pit yaan sak epël ya. “Elei, omën epopomën yaap tiarim karippe. Tarëkaan ëwatompyaö epot wa? Ma talëpök weërekosang mangkën ya weëre kosang epotyamëngk? 55 Tiar piin ëwat wëep. Pika ök yarëaupë ruuppe. Pim ëlëp Maria.Ën yokot pim nangarö Semsre Yosep, Sai-monre Yutas pörö. 56 Ën koont pim nan-garöeta tiarring wë. Pël ëaap pi weërekosang epot tarëkaan wa?” 57Pël mëak pitpiin kaaöre këëpöt yaalmëën Yesuuk epëlyema. “Tektek ngön yaaö namp ka poutëomnaröak piin pingwesak yema. Pël yaau-tak pimtë kaare yangerak wëën piiringwëauröak pi kaö nasën wë wesak piin pingwesak nemaan ë yaë.” 58 Kak pöreköröpitëm kön wi kosang nemowasën ëautaanya retëng weëre kosangring nant kësangpitëm naë namëngkën ëaut.

14Son i yamëaup mëna(Maak 6:14-29; Luk 3:19-20; 9:7-9)

1Akun pötak yang ngarangk kaöap Erotpi Yesu pim yaauta ngönte kat wia. 2 Pëlëak pim ya omnaröen epël mëëa. “Omënpipop Son i yamëaup, pi wel wiak wal ëaupyak weëre kosangring ya retëng pipotyamëngk.” 3-4 Erot pim pël mëëa pötasongönte epët. Ngaan pi pim nanëpëöngöp Erotias pöp wa ëp ëa. Pël ëënSonök piin epël mëak nga mëëa. “Niöng pipop wa ëp ëën pangk naën yaë.”Pël mëëa pötaanök Erotök pim ya omënnaröen maan pitök Sonë ingre morötë wiitëak wii kaatak moulmëa. 5 Pël ëën Erotpi Sonmëmpënëak könwiautak omnaröakpiin, “Anutuu tektek ngön yaaö omnamp,”pël yamëëa pötaan kas ëën sëp wesa. 6 Pëlëën ënëmak Erotë oröa akunet temanömsëën këëre imën nëmpënëak omën kaöaröpourö pim naë wa top ëa. Akun pötak Ero-tiasë koontup omën pöröa ëöetak tan yau-rön Erot pi itenak kent kön wia. 7 Pël ëakpi koont pöpön epël mëëa. “Ne Anutuuëöetak kosang wesak niamaan. Ni omënnenten kimang neamë pöt nimpaat.” 8 Pëlmaan pim ëlëpök këk maan epël mëëa.“Son i yamëaup pim kepönö töak söwarneweri wiak wak wais namp. Pël ëënne pi wel wia pöt ëwat sumaan.” 9 Pëlmaan omën omp ak Erot pi pöt kat wiakya këlangön kön wia. Pël ëaap pi om-naröa ëöetak ngön kosang wesautaan pimkimang ngönten kat wiak 10 pim ya omënnaröen maan wii kaatak së Sonë kepönö

töak 11 söwar neweri wiak wak së koontupmangkën wak së ëlëp mena. 12 Pël ëënSonë ruurö kat wiak së pim sokur wakyang kel weera. Pël ëak wais Yesuun ökyema.

Yesu pi omën 5000 pörö kaömp mena(Maak 6:30-44; Luk 9:10-17; Son 6:1-14)

13 Yesu pi ngön pöt kat wiak ten pimruuröaring yang pör sëp wesak wangaöökilëak i kaöök yang omën wonrekël saut.Pël yaëën omnarö kat wiak pitëm kaat sëpwesak tenim ënëm yangerak waisa. 14 Pëlëën wangaöökaan oröak së itaangkënomën kësang pan wëën itenak yaköm ëënpitëm yauman omnarö ompyaö yemowas.

15 Wë wiap kan ten pim ruurö pim naësë epël ök mëëaut. “Omën wonrek wëënwiap kanëën yes. Pötaanök omnarö wesmëën kaatë së kaömp sum ëëp.” 16 Pëlmaan Yesuuk epël niiaut. “Pit tol ëënsëpën? Arök kaömp meneë.” 17 Pël niaanepël mëëaut. “Ten tarëkaan mampun?Tenim naë kaömp selap won, kaömp mornas, ën i kaö imën kopët naar pël ëakwia.” 18 Maan epël niiaut. “Nem naëwak waiseë.” 19 Pël niak omnaröen maannönömömëakwel aisëaan kaömpmor naspötring i kaö imënaar wak kutömweriiliteneëAnutuunyowemëak kaömpöt pelakten pim ruurö ningkën omnarö menaut.20 Pël ëën omën pourö nak kep wesakkaut olaan ten wak kër 12 pötë waulönpeö yaë. 21 Omën kaömp na pörö selappan, ompörö 5000, ën öngre yokoturö pötsangk nekelën.

Yesu pi i kaöökë roro sa(Maak 6:45-56; Son 6:15-21)

22 Kaömp na pet irën Yesuuk ten pimruuröen epël niak këk niiaut. “Ar wan-gaöök ilëak i kaöökë ëngk komuntakël seë.Pël yaëën ne omnarö wes mëëmaan.” Pëlniaan saut. 23Pël ëën pi omnarö wes mëënyesën Anutuun ök mapënëak rosiraöökisa. Pël ëën koö olaan pimënt pörek wëën24 wangaö i kaöökë luptak yesën kentömaap yamöön kaö maat weëre kosangringwangaöök yamö. 25 Pël ëën ëlpam walëëpënëak yaëën Yesu i kaöökë roro tenimngësë yewais. 26 Pël yaëën itenak ten kaskësang ëak, “Elei, waötöp ëngk yewais,”pël mëak merëk ëaut. 27 Pël ëën pi tapë-takëër tenën epël niiaut. “Arim lupöt weësëp. Nemtok yewaiserek kas ëëngan.”

28 Pël niaan Pitaak piin epël mëëaut.“Aköp, nimtok yaëën pöt aan ne i kaöökë

Matiu 14:29 21 Matiu 15:23roro nim naë waisum.” 29 Pël maan,“Wais,” maan Pita wangaöökaan oröakkaöökë roro Yesuu ngësël yes. 30 Pëlyeem kentö kësang yamöön itenak kasëak i kaöökë öngpök yengmëem ngön ëakYesuun, “Aköp, kaamök elnë,” pël mëëaut.31Maan Yesuuk tapëtakëër el mëakmoresiweë epël yema. “Nim könwi kosang yewe-saut këlok pan yaën. Tol ëënak kön selapyaën?” 32 Pël mëak piarip wais wangaöökilaan kentö leng yaë. 33 Pël ëën wangaöökwëaurö ten piin yaya mëak epël mëëaut.“Yaap pan, ni Anutuu Ruup.”

Yesu pi yauman omën kësang Kenesaretyangerak ompyaö mowesa

(Maak 6:53-56)34 Ten i kaö poö ëngköök së Kenesaret

yangerak oröaut. 35 Pël ëën omën pörekwëaurö Yesuun itenak ëwat sak ngönmaan yauman omën yang pörek wëauröpim naë wak waisa. 36 Pël ëën pit pimulpëën kautak pëën mësël ëak ompyaösëpënëak këk yema. Pël maan omën pël ëapörö ompyaö saut.

15Anutuu ngön kosangötök ëaröaat il yewas(Maak 7:1-13)

1 Parisi ngönën omën naröere ngönkosangötë ngarangk narö Yerusalemkakaan Yesuu naë wais epël yema. 2 “Nimruurö tol ëënak tiarim ëaröa ngönkosangöt ilap yari? Pit ngön kosangötëwieëaul kaömp nëmpënëak mor i nairënyaë.” 3Pël maan Yesuuk epël yema. “Ar tolëënak arim ëaröa ngön kosangöt ngaarëkönëak Anutu pimtë ngön kosangöt wayoolak? 4 Anutuuk kosang wesak epël ëa.‘Nim ëlre pepaarë ngön ngar wak ompyaöelmë.’ Ën nenteta epël. ‘Omën namp pimëlëpön ma pepapön utpet wesak mapnapöpmënwel wiip.’ 5Anutuuk pël yaatak arngön epël yaaurö. ‘Namp pim ëlre pepaaromën nenten ap yewasën omën pimpiaripkaamök elmëëpna pöt pim naë wiaanpöten, “Ne omën epët Anutuun yaö ëaup,”pël mëëaupök pim ëlre pepaarë ikanöökwë kaamök naalmëën pöt pangk yaë.’ 6 Arpël yeemarimëaröangönkosangötë ënëmyeë pötak Anutuu ngönte ke ur yoolak.7Kaar omnarö aë. Tektek ngön yaaö omënAisaia pim ngaanëër arimëën ngön ëa pötkë yaarö. Pöt epël.

8 ‘Omën eporö pitëm këmötök neenyaya yenëem lupötök këëpötyaalnëaurö.

9Pitëmngönöt nemngön këëta urtakwiaknener rë yemoulaurö.

Pël yeem neen yaya yenëaan itaangkënmos ë yaë.’ ”

Tiarim lupmer utpet yewas pöta ngönte(Maak 7:14-23)

10 Pël mëak Yesu pi omnaröen ngönmaan waisën epël yema. “Nem ngönök niama epët kat wiak kön wi soköleë.11Omnant këmtak yen pötök lupmer utpetnewasën yaë. Këmtakaan yaarö pötöklupmer utpet yewas.” 12 Pël maan tenpim ruurö së piin epël mëëaut. “Ni ngönpipot yemaan Parisi omnarö këëpöt könyawi pöten ni ëwat wëën ma?” 13 Maanepël ya. “Këra pout nem Pep kutömw-eri wëaupök pim ya lupöök nangëntënëa pipot ti moolapnaat. 14 Ar Parisi om-naröen kön selap ëëngan. Pit omën itil tëauröa ök yaë. It il tëa naar namp-namp mësak yesem kanö wiaan saarëakparë orööpnaat.” 15 Pël niaan Pitaak epëlyema. “Watepang ngön pipta songönteök nia.” 16 Maan Yesuuk epël ya. “E,arta om köpël wëan ma? 17 Arim om-nant këmtak yen pötök utpet naniwas-pan, yaatak sëën ya yaar pöten ar köpëlma? 18 Ën këmtakaan yaarö pipotökëërlupmeriaan yaarö. Pipotök lupmer utpetyewas. 19 Omën lupmeriaan utpet epotyaarö. Kön utpet, yamëngka, öngre ompwëwëet kom yaaö, öngre omp nga yaaö,këkain, kaar, neneren utpet wesak yaaö,20 pipot lupmeriaan oröak lupmer utpetwasëpnaat. Mor i nairën kaömp yen pötakomnampë lupmer utpet newaspan.”

Kanan yangerakaan öng nampök Yesuunkön wi kosang wesa

(Maak 7:24-30)21 Yesu pi ten pim ruuröaring Kene-

saret yang pör sëp wesak Taiaare Saitonka pöörar wieëa yang pörekël saut. 22 Pëlëën Kanan yangerakaan ngönën köpëlöng namp yang pörek wëaupök waismerëkre ngön ëak Yesuun epël yema. “OAköp, Tewitë ëap, Anutuu Yaö Mëëaup,urmer namp nem koontupë lupmeri wëënkëlangön kaö panë kat yawi. Pötaanni neen yaköm elnë.” 23 Pël maan pikangiir nemaan ëën ten pim ruurö pimnaë së ke urak epël mëëaut. “Pi tiarimënëm yewaisemmerëkre ngön yaarek wes

Matiu 15:24 22 Matiu 16:12momëën sëp.” 24 Pël maan Yesuuk kangiirKanan öng pöpön epël yema. “Anutuukne Israel pol sëpsëpöröa ök ëak repaksauröaan pëën wes nemëaup.” 25Pël maanpi pim naë wais rar rë wesirak epël yema.“Aköp, kaamök elnë.” 26 Pël maan Yesuukkangiir epël yema. “Rungaaröa kaömpötwa ëp ëak kentörö nemangkën ë yaë pölni maimap kaamök naalniingan.” 27 Pëlmaan pi kangiir epël ök yema. “Aköp,yaap yaan. Pël ëaap kentörö pit peparökaömp yenaurek yenën lupöt ti ngentiinna yaë pöl ni kaamök elnë.” 28 Maan epëlyema. “Öng epop, ni kön wi kosang kaöpanë yenewasën. Pötaanök nim kent könyawiin pöt orö nirëëpnaat.” Pël yemaantapëtakëër koontup ompyaö sa.

Yesuuk yauman omnarö kësang ompyaömowesa

29Yesu ten pim ruuröaring yang pör sëpwesak kaalak Kalili i kaöökël së oröak ëkankan rosiraöök së wel aisëaan 30 omënselap pan pim naë oröa. Omën ingöt këlwë, it il të, kos korar së, ngön won së,yauman ke nentere nent yaaurö wak waisYesuu naë rongan ë moulmëën ompyaömowesaut. 31 Pël ëën omën ngön wonsaurö ngön aö, kos korar saurö wotpil së,ing kël waurö kan ing ë, it il tëaurö it ngasë, pël yaëën omën kësang pörö itenakyaan sak Israel omnaröa Anutuun yayayema.

Yesuuk omën 4000 pörö kaömp mena(Maak 8:1-10)

32 Yesu pi ten pim ruuröen ngön ni-aan pim naë sëën epël niiaut. “Ne omënkësang eporöen yaköm kön yawi. Pitneering wë kaömp nanën wëën kët nen-tepar nent ëak yes. Pötaanök ne pitkëën wes mëën kan kourak yesem ut-pet ëëpanëak ya ngës yaë.” 33 Pël niaanten epël mëëaut. “Tiar omën wonrekwë omën kësang eporöa kaömp mangkënpangk nëmpna pöt tarëkaan öpen?” 34 Pëlmaan Yesuuk, “Arim naë kaömp tolël ëakwia?” pël niaan tenök, “Kaömp 7, ën i kaöimën kopët naar,” pël mëëaut. 35 MaanYesuuk omnaröen yangerak wel aisapënmëak 36 kaömp 7 pötring i kaö imënaarwak Anutuun yowe mëak pelak ten pimruurö ningkën omnarö menaut. 37 Pël ëënomën pourö nak kep wesak kaut olaan tenwak kër 7 pötë waulön peö yaë. 38 Omënkaömpna pörö selap pan, ompörö 4000, ënöngre yokoturö pöt sangk nekelën. 39Pörö

Yesuukwesmëën yesën tenringwangaöökilëak Makatan yangerakël saut.

16Parisiire Satusi omnaröak retëng it ngolöp

nent nent itaampënëak Yesuun mëëa(Maak 8:11-13; Luk 12:54-56)

1 Parisiire Satusi ngönën omën naröYesuu naë wais piin morök elmëak epëlyema. “Ni maan retëng it ngolöp nentoröön Anutuu naëaan waisan pöt ëwatsënaan.” 2 Pël maan pitën epël yema.“Ar wiap kanötë itaangkën yanget sapi-ire waö yamëën itenak, ‘Wangam kanökkëtëp mapënëak yaë,’ pël ë yeë. 3 Ënwangam kanötë itaangkën yanget mëët-mëët yaëën pöt, ‘Kopi pelëpënëak yaë,’pël ë yeë. Ar mopöök uröamre kepilötönitenak ëwat yaauröakpeeneAnutuu yaalniepëta songönten köpël yeë. 4Omën peeneakun eptakwë eporö ar utpet ëakAnutuunkön wi kosang newasën yaaurö. Ar yaretëngöt yamëngka pöten ke urak yenëak.Pötaanök ne ya retëng nent naëngan, omngaan tektek ngön yaaö omën Sona pii kaö imënëpë öngpök wëën Anutu pimelmëa pöta ököt pëën pet elniin itaam-punëët.” Pël mëak pit sëp wesak saut.

Parisiire Satusi omnaröak irikor elmëë-panëak pepanöm mëëa

(Maak 8:14-21)5 Ten Yesuu ruurö kaömpöt kat kol

wiak piiring i kaöökë ëngk komuntakëlsë oröak kön wiaut. 6 Pël yaëën Yesuukepël yenia. “Ar Parisiire Satusi omnaröayisötön ngarangk këëkë ëën.” 7 Pël niaanten neneren epël mëëaut. “Tiar kaömpperetöt wak newaisën ëautaan epël yenia.”8 Tenimënt neneren yemaan kat men ëakepël yenia. “Arim kön wi kosang yewesautkëlok pan yaaurö, aë. Ar tol ëënak kaömpwon pöten yak? 9 Ar om neen köpël wëma? Ne kaömp mor nas wak ulöl wesakomën 5000 pörö mangkën nëën pangkëaut pöt ar kat kola ma? Pit kep wasën arkaömp kaut kër tolël ëak waulön peö ëa?10 Ën ne kaömp 7 pöteparök wak ulöl we-sak ömën 4000 pörö mangkën nëën pangkëaut pöteta ar kat kola ma? Pit kep wasënar kaömpkaut kër tolël ëakwaulönpeö ëa?11 Ar tol ëënak nem ngönten kön nawiinyeë? Ne kaömp peret pöten neniaan. ArParisiire Satusi omnaröa yisötönngarangkkëëkë ëën.” 12 Pël niaan ten pim niiapöta songönten kön wiaut. Pi yis kaömp

Matiu 16:13 23 Matiu 17:10peretötë yamëa pöten neniaan, ParisiireSatusi omnaröa ngön kaaröt tenim yaaptaöngpök ilapanëak niia.

Pitaak Yesuun pi Kristo pöt war wes ökmëëa

(Maak 8:27-30; Luk 9:18-21)13Yesu pi tenring Sisaria Pilipai kak naë

së oröak tenën epël pëël yenia. “Omnaröpit Omën Këëp neen talëp aim?” 14 Pëlniaan epël mëëaut. “Naröak niin, ‘Son iyamëaup,’ pël yaan naröak, ‘Elia,’ naröak,‘Seremaiama tektek ngön yaaö nampwes,’pël aim.” 15 Pël maan epël yenia. “Ënarimtok pöt neen talëp aim?” 16 Pël ni-aan Saimon Pitaak epël yema. “Ni Kristo,Anutuuk Yaö Niiaup. Ni Anutu wëwëe-taringëpë Ruup.” 17 Pël maan Yesuukepël yema. “Saimon, Sona pim ruup,ni ërëpërëp ëëmëëp. Yang omën nam-pök ngön pipët ök neniaan, nem Pepkutömweri wëaupök yenia. 18 Pötaanökne niamaan kat wi. Nim yapinte Pita,pöt kël kosangö. Ën nim nem songöntetekeri yewasën pipëteta kël kosangöökëököt. Nook maan nem ingre mor saurökël kosang pöökë rangk tauaan Setenëweëre kosangtak il naniwaspan. 19NeAnu-tuuk wa ngaöök yanimë pötak yeilëautakiet nimpaat. Pël ëën yangerak omnantyaautön, ‘Pël ëëngan,’ mamë pöt kutömw-eriita pël naën ëëpnaat. Ën yangerak om-nant yaautön, ‘Pël ë,’ mamë pöt kutömw-eriita pël ëëpnaat.” 20 Pël mëak tenënkosang wesak epël yenia. “Ar ne Kristo,Anutuu Yaö Neeaup, pöt omnaröen ökmanganok,” pël niiaut.

Yesuuk pi weletakaan wal ëëpnaap pöt ökmëëa

(Maak 8:31–9:1; Luk 9:22-27)21 Akun pötak Yesuuk ngës rëak ten

pim ruuröen omnant ënëm pim naëorööpnaatë ngönöt war wesak epël yenia.“Ne Yerusalem kak sëën ngarangkrekiri ar yaaö kaöaröere ngön kosangötëngarangköröak këlangön kësang katnewiak nemëngkën kët nentepar nentwon sëën kaalak weletakaan wal ëëmaap,”ngön pöt ök yenia. 22 Pël niaan Pitaakpëëntakël koirak së epël mëak nga yema.“Anutuuk ngarangk elniaan omën ke pipotorö nanirëën ëëp.” 23 Maan Yesuuk kaiptiak epël yema. “Seten, ni sëp newesak sëkan newariingan. Nim ngön yaan pipëtAnutuu ngönte won, omën ngönte.”

24 Pël mëak Yesuuk ten pim ruuröenepël niiaut. “Omën namp pi nem ënëmelnëëpënëak pöt pimtë könöökë kentötkëëpöt weseë, ‘Ne Yesu pimëën wel wiimapöt pangk ëëmaap,’ pël wesak pim kërayetapër waalak nem ënëm ëëp. 25 Namppim wëwëet keimön ëak öpna pöt pimwëwëet kö sëpnaat. Ën namp nemëën yakwëwëet këëpöt wasëpna pöt pim wëwëetompyaö orö morëëpnaat.” 26 Ën nampyangerakë omnant pout kent ëak weimwëën pötök pim wëwë ompyaut utpetmowasën won sëën omën pötök tolëëlkaamök elmëëpën? Pël naëpan. Ma namppim wëwë ompyaut kaalak öpënëak pötoröpöt kangiir mampën? 27 Omën Këëpnem Pepapë ëwaö nem rangk wiaan nemenselörö koirak waisumaap. Pël ëak omënpouröneenemwëwëatë kangutmempaap.28 Ne yaap pan niamaan. E taua eporöarëkaan narö wel nawiin wëën Omën Këëpne omp ak sak yewaisën itaampun sa.”

17Yesu pim möönre koröp maim wa(Maak 9:2-13; Luk 9:28-36)

1 Kët 6 ëak won sëën Yesu pi PitaareSemsre pim nangap Son pörö koirak rosirwali naöök së pitëmënt wakaima. 2 Pëlëak pi pitëm ëöetak möönre koröp maimwa. Ën pim këëre wot kante këtëpë ök ëwaëën ulpëënëpta kölam panë tëa. 3Pël ëaanpit itaangkën Mosesre Elia piarip oröakYesuring ngönaak yeëa. 4 Pël ëën Pita piYesuun epël ök mëëa. “Aköp ten eprekwëën ompyaö yaë. Ni kent yaëën pöt neka kot nentepar nent ök remaan. Nentnimëën, nent Mosesëën, nent Eliaëën pëlëak ök remaan.” 5 Pël yemaan tapët pöturöam kölam ëwa nempel irë kaka elmëënAnutuuk uröamta öngpökaan epël mëëa.“Epop nem Ruup. Ne piin ya kë sak kentpan yaalmë. Ar pim ngönte kat wiin.”

6 Ruurö pit ngön pöt kat wiak kas panëëën yangerak së ngentiak wot nön ëakwieëa. 7 Pël ëën Yesu pi së pitën ngëënelmëak epël ök mëëa. “Wal ëeë. Kasëëngan.” 8 Pël maan pit we riak itaangkënmuntaar won, Yesu pimënt wëa.

9Pit rosiraöökaan yeirëemYesuuk pitënpepanöm epël mëëa. “Arim omën itköpëlöt ityaangk pöten omnaröen peeneök mangan. Ënëmak Omën Këëp ne wele-takaan wal ëënak omnaröen ök man.”10 Pël maan pim ruuröak epël mëak pëëlmëëa. “Ngön kosangötë ngarangkörö pit

Matiu 17:11 24 Matiu 18:7tol ëënak Elia wet rëak oröönak Anutuuyaö mëëaup ënëm orööpnaat pël aim?”11 Maan pi epël mëëa. “Yaap, Elia pi wetrëak oröak Anutuu yaö neeaup nemëënomnant kopëta wasëpënëak ëaut. 12 Pëlwiaap ne epël niamaan. Elia pi yokoröakwëën omnarö piin këëkë ëwat nasënwë pitëm könöök utpet mowesaut. Pö-taanök Omën Këëp neenta tapël elnëëp-naat.” 13 Pël maan pit epël kön wia. “PipëtSon i yamëaupön ya.”

Yesuuk yokot nampë lupmeriaan urmernamp waö ë mëa

(Maak 9:14-29; Luk 9:37-43)14 Omën kësang pan wa top ëak wëën

pit wais oröön omën namp Yesuu naë waisrar rë mowesirak epël yema. 15 “Kaöap,ni nem yokotupön yaköm kön wi. Pi itngengën yeem imeri ilaöre es kotö pëlyaë. 16 Pël yaëën nim ruuröa naë wak waisompyaö wasëpënëak maan poprak ëaut.”17 Pël maan Yesuuk epël yema. “O könwi kosang yewesaut wonörö, aë. Ar lupkosarö. Ar neen könwi kosang nenewasënyeem ar kön wiin akun tolëël arring wëarim könömöt weim öm?” Pël mëak epëlyema. “Yokotup wak wais.” 18 Pël maanwak waisën Yesuuk urmerapön nga maankas oröak yes. Pël ëën akun tapëtakëërompyaö saut. 19 Pël ëën ten pëëntak sëYesuun, “Ten tol ëënak urmerap waö ëmomëënëak poprak ëan?” pöten pëëlmëëaut. 20 Pël maan epël niiaut. “Arimkön wi kosang yewesaut këlok yaë pö-taan poprak ëan. Ne yaap niamaan. Arkön wi kosang kot panë nent wieëan talterosir epöön, ‘Ni tiak eprekaan ëngkrek sëorö,’ pël maan yok pangk pël ëëpën. Arkön wi kosang kaö newasënë pöt omnantpout pangk ëënëët. 21 [Urmer ke pilöröweëre kosangring wë. Pötaanök pit waö ëmomëënë pöt kanmunt naöwon, omAnu-tuun kimang manëak kaömp ngës olëakönë kopët pötakëër waö ë momëënëët.]”

Yesuuk pimtë wel wiak wal ëëpnaatangönte ök maan akun nentepar ëa

(Maak 9:30-32; Luk 9:44-45)22 Ënëmak Yesuuk ten pim ruurö wa

top ë niulëak epël niiaut. “OmnaröakOmën Këëp ne ngaaröa moresi neulëëp-naat. 23 Pël ëën pit nemëngkën kët nen-tepar nent won sëën kaalak weletakaanwal ë neulëëpnaap.” Pël niaan ten yakömpanë kön wiaut.

Yesuuk ngönën tup kaöeta takis mena

24 Ënëmak ten Yesu piiring Kapaneamkak së oröön omën Anutuu ngönën tupkaöetaan takis yewa pörö Pitaë naë waisepël mëak pëël yema. “Arim rë yanu-ulaup ngönën tup kaöetaan takis nawiinyeëa ma?” 25 Pël maan Pitaak, “Won,yawiaup,” pël mëak Yesuu kaatak së ilëakök nemaan wëën pimtok epël mëak pëëlyema. “Saimon, ni kön tolëël yawiin?Yang omp akörö pit talöröa naëaan takisyewa? Pitëmtë omnaröa naëaan mamaimaröa naëaan yewa?” 26 Pël maanPitaak, “Maimaröa naëaan,” pël yemaanYesuuk epël mëëaut. “Pël yaëën yang ompaköröa karurö pangk takis nemangkën ëyaë. 27 Pël ëaap tepër nemangkën ëën pitkön wiin utpet ëëpanok i kaöök së tatëolëak i kaö imën wet rëak ömë pöp këmnga ëak itaangkën sum nent wiaan pötwak së tepërim könkön takis mamp.”

18Yesuu ruuröak piin talëpökwotöök sakwë

pöten pëël mëëa(Maak 9:33-37; Luk 9:46-48)

1 Yesuuk Pitaan pël yemaan akun tapë-tak ten pim ruurö naë së epël mëakpëël mëëaut. “Anutuu wa ngaöök yan-imë eporö tenëkaan talëpök wotöök wë?”2 Pël maan pi runga nampön ngön maanwaisën tenim tekrak tau ulmëak 3 epëlyenia. “Ne yaap niamaan. Ar kön kur kaiptiak arimtën kön wiin iraan rungaaröaök nasën ëënë pöt Anutuuk wa ngaööknanimëëpan. 4 Namp pi pimtën kön wiiniraan runga epopë ök sak öpna pöp omënAnutuu wa ngaöök yamëautak wëauröawotöök sak öpnaap. 5 Omën nemëën yakrunga kot ke epëlëp sant elmëëpna pipopne sant elnëëpnaap.”

Utpetatëën këk nemaan ëëpenaat(Maak 9:42-48; Luk 17:1-2)

6 “Ën omën nampök kot keepëlöröakaan namp neen kön wi kosangyewesaupön këk maan pim kön wi kosangyewesaut sëp wasëpënëak yaëën pöt pëlëëpanëën naröak wet rëak kël kësangöpim mesetak öngö moutak i kaöökmoolaan i nak wel wiipna pöt pangkëëpnaat. Pöt omën pöpök maan kotke epëlöröa namp pim kön wi kosangyewesaut sëp wasën pöt kangiir utpetkaö panëët pim naë orööpnaat. 7 Yaköm.Morök ke nentere nent yaaröön omnarösaun yokoir. Yaap, morök ke nentere

Matiu 18:8 25 Matiu 18:33nent oröön omnarö saun koirëpnaat.Pël ëaap omën morök elmëën omnarösaun koirëpna pöp tol ëëpën? 8 Nimmoresök ma ingesök utpet nent koirënpöt il olam. Mor kopëtasring ma ingkopëtasring wëwë kosangtak ömë pötompyaö. Pouwesiarring wëën Anutuuk eskosangwesi nuulaan pangk naën ëëpnaat.9 Ën omën nim itöök itaampëëtak werunuulaan utpet ëëmëak yeem pöt it pö urolam. It kopët naööring wëwë kosangtakömë pöt ompyaö. Pourarring wëënAnutuuk es parëaöök wa nuulaan pangknaën ëëpnaat.”

Sëpsëp kö saupë watepang ngönte(Luk 15:3-7)

10 “Ar ngarangk këëkë ëën. Runga neenkön wi kosang yewesa kot eporöen könwiin irepan. Ne yaap niamaan. Enselpitën ngarangk yaaurö kët ëlötë nem Pepkutömweriwëaupë ëöetakwëpitëmëënyayamëngk. 11 [Omën Këëp ne omën utpetëak kö sëpënëak yaaurö koirak ompyaöwasumëak waisaup.]

12 “Ar kön tolëël yawi? Omën namppim pol sëpsëp 100 ëak wëauröak kopëtnamp kö sëën pöt pi tol ëëpën? Pi 99ompyaö wëa pörö rosiraöök moulmëakkö sak sa pöpön ngaöl ëëpnaat. 13 Neyaap niamaan. Pi ngaöl ë së koirak 99 könasën ëa pöröaan ya kë nasëpan, ngaölëak koira pöpönökëër ya kë panë sëpnaat.14 Pötaanök nem Pep kutömweri wëaupëkentöök pim omën runga kot eporöa öksak wëauröakaan kopët namp kö sëp-naaten kaaö yaë.”

Kar nampök utpet elniin wotpil wasëpe-naata ngönte

15 “Nim kar nampök utpet elniin pöt nipim naë së arpimënt wë utpet pöta ngöntean. Pël ëën pi nim ngönte kat wiak ënëmëën pöt arip lup kopëtemer sak önëët.16 Ën nim ngönte kat nawiin ëën pöt niomën kopët nampma naar koirak pim naësën. Pël ëak ar naar ma naar namp pöröakpimngönte ëakwotpilwasën. 17Ënpi arimngönte wa olaan pöt së ingremoröröen ökman. Pël ëën pitëm ngönteta wa olaan pötpiin, ‘Ngönën wonöröere utpet yaauröaököp,’ pël mëak waö ë mëën.

18 “Ne yaap niamaan. Ar yangerakwë omnant yaautön, ‘Pël ëëngan,’ manëpöt Anutu kutömweri wëaupökta tapëlapnaat. Ën yangerak wë omnant yaautön,

‘Pël ë,’ manë pöt Anutu kutömweriwëaupökta tapël apnaat.

19 “Ën nenteta epël niamaan. Arimnaëaan omën naar omën nentaan Anu-tuun kimang manëak lup kopëtemer sakkimang manë pöt nem Pep kutömweriwëaup yok pangk kat wiipnaat. 20Ar omënnaar ma naar nampök nem yapintakël ki-mangmanë pöt ne arim tekrakwë kaamökelniimaat.”

Inëën ru utpetapë watepang ngönte21 Yesuuk pël niaan Pitaak naë së epël

yema. “Aköp, nem karip utpet yaalnëënne akun tolël ëak pim utpet pöt ent ëmoolam? Akun 7 ëak pël ëën pangk ëëpënma?” 22 Pël maan Yesuuk epël yema. “Neakun 7 ëak pël neniaan, sangk naalngan,om pël ëeim ömëëten yeniak.

23 “Pöta watepang ngön nent epël nia-maan. Anutu pim omnarö wa ngaöökyamë pöt ne yang omp ak nampë piminëën ruurö sumatmangkën kangutmam-pënëak yas mëëa pötakël ök ëëmaan.24 Pi nampön yas maan waisa. Pöp10 milion kina pël mangkën kangut ne-mangkën ëa. 25Pi sum kësang pöta kangiirmon oröpöt mampënëak ap yewasën ompaköpök pimëntre pim öngre ruure omnantpout omnarö menak sum öpënëak mëëa.26 Pël maan inëën ru pöp omp aköpë naësë rar rë wesirak wiap sësë mëak epëlmëëa. ‘Kaöap, ni yaköm kön newi. Pël ëënne sapsap nimpö së pet irumaan.’ 27 Pëlmaan omp aköpök pim kang kësang pötsëpwesak sëpënëakmëëa. 28Pël ëën inëënru pöp kaatakaan oröak së kan kourakinëën ru pim kar namp koira. Pim kar pöppuuk 100 kina pël mangkën kangut ne-mangkën ëaup. Pöp koirak ngerngeröökmoröak, ‘Nem kangut peene nan,’ pëlmëak këk mëëa. 29 Pël maan pim kariprar rë wesirak wiap sësë mëak epël mëëa.‘Ni yaköm kön newi. Pël ëën ne kangutsapsap nimpö së pet irumaan.’ 30 Pëlmaan pi kat nemowiin wii kaatak moul-mëak epël mëëa. ‘Nem kangut pout petirakök oröömëëp.’ 31 Pël ëën inëën ru pimkaruröak pim ëa pöten itenak ya këlangönpanë ëën së omp aköpön ök mëëa. 32 Pëlëën inëën ru mon kësang mena pöpönkaalak yas maan waisën epël mëëa. ‘Niinëën ru utpetemor. Nem sum kësangötëkangut ni wiap sësë yenëaan yaköm ëënpout sëpwesaut. 33Nemniin yakömelnianpöl tol ëënak nim karipön naën ëaup?’

Matiu 18:34 26 Matiu 19:2434Pël mëak omp aköpök ya sangën ëën wiikaatakmoulmëak epëlmëëa. ‘Nemkangutpout pet irakök oröömëëp.’ ”

35 Yesu pi watepang ngön pöt ök ë petirak tenën epël niiaut. “Arim karuröautpet elniaut yaap ent ë nemoolaan ëënëpöt nem Pep kutömweri wëaupök tapëlelniipnaat.”

19Öng wes yamëauta ngönte(Maak 10:1-12; Luk 16:18)

1Yesu pi ngön pöt ök ni pet irak ten pimruuröaring Kalili yanger sëp wesak Yotanolëak ëngk komuntakël Yutia yangera kau-takël saut. 2 Pël ëak wëën omën kësangënëm wais pörek oröön yauman omnaröompyaö mowesaut.

3 Pël yaëën Parisi ngönën omën naröwais piinmorök elmëak epël yema. “Omënnamp pim öngöp omën nant ëën yokpangk wes mëëpën ma?” 4 Maan epëlyema. “Ar ngönëntak epël wia pöt sangkkelak kat nawiin yaaurö ma? Anutu pingaan omën ket ëëpënëak öngre omppouwaar ket ëa. 5 Pël ëak Anutu piepël ëa. ‘Ne ompöpë kosaöökaan öngöpket ëaut. Pötaanök omp namp pim ëlrepepaar sëp wesak öngöpring erën ëën pi-arip pouwaarök möönre koröp kopëtaösëpnaat.’ 6Anutuuk pël ëa pötaanök piaripnaarök erën ëën möönre koröp kopëtaöyes. Anutuuk erën elmëa. Pötaanök om-naröak yok pangk kom naën ëëpenaat.”7 Pël maan pit piin epël yema. “Mosespi tol ëënak epël ëa? ‘Namp pim öngöpwes mëëpënëak pöt kaöaröa naëaan pepkosangwer wa öngöp menakök wes mëëp-naat,’ pël ëa.” 8 Pël maan Yesuuk kangiirepël yema. “Moses pim ngön kosangtakarim lup kosangtaanök öng wes mëënëë-taan kuure mak niia. Pël ëaatak ngönpöt won wiaan ngaan panëër Anutu pimöngre omp ket ëa pötak pël ëënëak ne-niaan. 9 Ën nook pöt epël niamaan katwieë. Namp pi pim öngöp öngre ompwëwëet utpet newasën wëën wes mëaköng muntap koirëpna pöp pi öngre ompwëwëet utpet wesak saun koirëpnaap.”

10 Pël yemaan ten epël mëëaut. “Pilwiaan pöt öng naön öpën seëa.” 11 Pëlmaan epël niiaut. “Omën pourö arimngönpöta ënëm pangk naëpan. Om Anutuuköngnaön ëëpënëakmapna pörö pëën arimngön pöta ënëm ëak öng naön ëëpnaat.12 Omnaröa öng naön yaaö pöta songön

nentere nent wia. Narö pitëm ëlöröakmos wilën öng naön ëëpnaat. Narö omënnaröak öp ilën öng naön ëëpnaat. NaröAnutuu yaat mëmpënëak kön wiak öngnaön ëëpnaat. Omën nem ngön epët katwiak Anutuu yaat mëmpënëak tek öpnapörö yok pangk pël ëëpnaarö.”

Yesuuk rungaarö welaköt elmëa(Maak 10:13-16; Luk 18:15-17)

13 Akun nentak omën narö pitëm run-gaarö Yesu pim moresiar pitëm rangkmowiak Anutuun kimang mapënëak wakwaisa. Pël yaëën tenök nga yemaan14 Yesuuk epël niiaut. “Nga mangan. Wesmëën nem naë waisëp. Ke pilörö Anu-tuuk wa ngaöök mëëpënëak yaö yema pö-taanök.” 15 Pël niak pim moresiar pitëmrangk mowiak wes mëak yang pör sëpwesak nal saut.

Omp ulwas omnant kësang wieëaupëngönte

(Maak 10:17-31; Luk 18:18-30)16 Akun nentak omp ulwas namp Yesuu

naë wais epël yema. “Rë yanuulaup, neya ompyaö tol nentmënak wëwë kosangtayaö sum?” 17 Pël maan Yesuuk epëlyema. “Ni tol ëënak ya ompyauten pëëlyenëaan? Anutu kopëtapökëër ompyaup.Ni wëwë kosangtak ömëak pöt Anutuungön kosangöt ngaarëk öm.” 18 Maan“Ngön kosang tal nent ngaarëk öm?” pëëlyema. Pël maan Yesuuk kangiir epëlyema. “Ni omën mëngkanok. Ni ön-gre omp wëwëet kom ëënganok. Nikëkain ëënganok. Ni omën muntaröenkaar manganok. 19 Ni nim ëlre pepaarëngön ngar öm. Nimtëën lup sant yaëntapël muntaröen elmëëm.” 20 Pël maanomën pöpök epël yema. “Pipot nem ko-tuukaan ë waiseimautöp wëwë kosangtakömaan munt tal nent ëëm?” 21 MaanYesuuk epël yema. “Ni ompyaö sumëakpöt së nim omnant pout menak sumatwak omën omnant wonörö mamp. Pëlëëmë pöt kutömweri omën ompyaut orönirëëpnaat. Pötaanök pël ëak wais nemënëmelnëëm.” 22Pëlmaan omnamppi pötkat wiak ya këlangön kön wiak sa. Pöt piurömere kaar es kësang wieëa pötaanök.

23 Omën pöp yesën Yesuuk ten pimruuröen epël niiaut. “Ne yaap nia-maan. Omën omnant kësang wieëauröAnutuu wa ngaöök yamëa pöta öngpökilapnaataan poprak ë yaë. 24 Pöta nokolinent epël niamaan. Pol kamel namp

Matiu 19:25 27 Matiu 20:21yok pangk wap poë koröp korir yamëpöökë kanöök ilapna pöt kengkënte. Ënomën monere uröm selap wieëauröakAnutuu wa ngaöök yamë pötak ilapnapöt könöm panëët.” 25 Pël niaan tenkat wiak weëre kosang won sëën epëlmëëaut. “Omën ke pilörö Anutuu wangaöök yamëautak neilaan ëëpna pötomën tolëëlëpök yok pangk wëwë kosang-tak öpën?” 26 Maan Yesuuk tenën it kosëeë epël yenia. “Omnaröak Anutuu wangaöök yamëautak ilanë pöt pangk naënëënëëtak Anutuuk yok pangk kanö koirnimpnaat. Pöt pi weëre kosangringëpökomnant pout pangk yaaup.” 27 Pël niaanPitaak kangiir epël yema. “Kat wi. Tenomnant pout sëp wesak nim ënëm elni-aut. Pöta kangiir ten ënëmak oröpöt orönirëëpën?” 28 Maan Yesuuk epël yenia.“Ne yaap niamaan. Ënëmak omnant poutngolöp wasën ompyaö sëpna pötak Anu-tuukOmënKëëpneweëre kosangnangkënnem ur kësangtak wel aisëaan ar nemënëm elnëeimauröeta kaö sak ur kësang12 pötë wel aisëak neering Israel kur 12pötë ngön ë pet irëpen sa. 29 Omën nampnemëën yak pim kaare yang, öngre ru,sasre nan, ëlre pep, ëmre ya sëp wasëpnapöp Anutuuk kangiir omën ke pilöt kësangpan tekeri wes mangkën wëwë kosangëtpep sëpnaap. 30Wetëëröakaan selap ënëmrapnaat. Ën ënëmaröakaan selap wetërapnaat.”

20Wain yaaweri yamëmpënëakwesmëauta

watepang ngönte1 Akun nentak Yesuuk watepang ngön

nent epël niiaut. “Anutu pim omnaröwa ngaöök yamë pöt wain yaawer wieëanampök pim ya pöweri omnarö ya mëm-pënëak wes mëën sa pötakël ök ëëmaan.2 Omën pöp pi kët kopët nentaan 2 kinamampna pöten maan pit kat wiin pangkëën yaakë wes momëën sa. 3 Pël ëën këtëpkosang yesën pi së itaangkën narö pit katomök tauwal ëeim wëën epël ök mëëa.4 ‘Arta nem yaak së ya mëngkën ne sumompyaö nimpaan.’ 5 Pël ëën këtëp luptakwëën së tapël ök mëak kaalak këtëp tingkyewasën tapël ëa. 6Pël ëakwiap kan kaalaksë itaangkën munt narö ka tomök tauwalyaëën pitta koirak epël mëak pëël mëëa.‘Ar tol ëënak kët ël epöök ya namëngkënwisën eprek wakaim?’ 7 Pël maan pit epëlmëëa. ‘Ten omën nampök ya ngön nent

neniaan.’ Maan, ‘Arta nem yaak së yamëmpunëën seë,’ pël mëëa.

8 “Koö yoolaan ya pepap pimënt së pimya ngarangkëpön epël ök mëëa. ‘Ya om-naröen ngön maan waisën pitëm sumatman. Wet rëak ënëm waisa puorö pitëmsumat man. Pël ëak pitëm rakörö tapëltapël mampö së wetëërö ënëm man.’ 9 Pëlmaan omën wiap kan oröak ya mëna pöröwaisën 2 kina 2 kina mena. 10 Pël ëakmampö yesën wet rëak ya mëna pörö pitsum isak öpnaat wesa pöt om 2 kina tapëlmena. 11 Pël ëën pitëm sum mena pötaanya pepapön kaaö ngön mëak epël mëëa.12 ‘Ënëm ya ngës rëaö eporö pit akun kotnent ya mëna. Ën ten kët ël epöök këtnga köpël ya mëneimaurö. Pël ëauröaktenim yaningkën tapël pit yemangkën.Pöten kaaö.’ 13 Pël maan pi kangiir pitëmtekrakaan nampön epël mëëa. ‘Ngön-töp, ne niin utpet naalniin. Ne 2 kinanimpa pöten niaan ni kuure mak neeaup.14 Pötaanök nim sumet wak së. Nim yan-ingk tapël ënëm waisa eporöeta mam-pëak kön yawi. 15 Sumat nemotöp nemkön wiaul naalmëëngan ma? Ni tol ëënnem kësangënten kön wiin utpet yaë?’ ”16 Watepang ngön pöt niak epël yenia.“Pöta ök ënëmAnutuu naë waisauröakaanselap wotöök moulmëëpnaat. Ën wet rëakwaisauröakaan selap tapël ënëm moul-mëëpnaat.”

Yesuuk pimwel wiak kaalakwal ëëpnaatangönte ök maan akun nentepar nent ëa

(Maak 10:32-34; Luk 18:31-34)17 Yesuuk ten pim ru 12 pöröaring

Yerusalem kakë yesem tenën pëën we-sak epël niiaut. 18 “Kat wieë. Tiarpeene Yerusalem kakë yewais. Pörek sëënOmën Këëp ne omnaröak kiri ar yaaökaöaröere ngön kosangötë ngarangköröanaë neulëën pit ngön yaatak ne wel wi-imëak neak 19 ngönën köpëlöröa naë wesnemëën pitök ökre was neak pës nemöakkëra yetaprak nemöönwel wiak akun nen-tepar nent won sëën kaalak wal ëëmaap.”

Semsre Son piarip wotöök sëpënëak mëëa(Maak 10:35-45)

20 Pël niaan Sepeti pim öngöpök pimyokot Semsre Son pöaar Yesuu naë waksë rar rë wesirak omën nentaan kimangyema. 21 Pël ëën Yesuuk, “Ni oröp-taan kent yaë?” pël maan epël yema.“Ënëmak nim omën poutë kaö sak ömëakunetak nem ru epaar, nim kopirarë,

Matiu 20:22 28 Matiu 21:13namp yaapkëël namp katnëël, wel aisëakwë niiring ngarangk ëëpnaan kosang wesmamëak yeniak.” 22 Pël maan Yesuuk epëlyema. “Arim yenëak pöta songönte arköpël wë. Ne kelöntak i kakam yaaut yenpöl këlangön kësang kat wiimaap. Pötarip pangk ëënëëwaar ma?” Pël maanpiaripök, “Pangk ëënaawaar,” pël yema.23 Maan epël yema. “I kakam pöt pangknënëët. Pël ëënëëtak nem kopirarë yaap-këëlaan katnëël wel aisapnaata ngöntenook naëngan. Nem Pepapök wel ais-apënëak yaö mëëa pöröakëër wel aisap-naat.” 24 Pël yemaan ten ru 10 pöröSepeti pim ruaarëën mëëa pöt kat wiak yasangën ëaut. 25Pël ëën Yesuuk tenën ngönniaan pim naë sëën epël niiaut. “Yangnantë omp akörö pitëm omnarö nga ëakngarangk yaalmë. Pël yeempitëm ikanöökngarangk narö moulmëën pitta tapël om-narö ngarangk yaalmë. 26 Ar pël ëëngan.Arim naëaan namp kaö sak öpënëak pötpi ar pouröa inëën elniip. 27 Ën nampwotöök sëpënëak pöt pi kot panë sak arpouröa inëën panë elniip. 28 Pi nem yeëepël ëëp. Omën Këëp ne omnaröak in-ëën elnëëpënëak newaisën. Nook ariminëën elniak omnarö utpetatë öngpökaankama niömaan arim kangiir wel wiimëakwaisaup.”

Yesuuk omën it il tëa naar ompyaömowesa

(Maak 10:46-52; Luk 18:35-43)29 Ten Yeriko kakaan yesën omën

kësang pan Yesuu ënëm waisa. 30 Pëlyaëën omën it il tëa naar kan ëöök welaisëeë Yesuu yesa ngön pöt kat wiak ngönëak epël yema. “Aköp, Tewitë ëap, AnutuuYaö Niiaup, ni tenipön yaköm kön niwi.”31 Pël yemaan omnaröak leng ëëpën mëaknga yemaan piarip pöten kat nemowiin keurak kaalak ngön ëak epël yema. “Aköp,ni Tewitë ëapök tenipön yaköm kön niwi.”32 Pël maan Yesu pi leng ëak kamtaööktaueë ngön maan waisën piaripön epëlpëël yema. “Arip tol elniimëak yak?”33 Maan piaripök epël yema. “Aköp, niaan tenip it nga sën.” 34 Pël maan Yesuukpiaripön yaköm ëën pimmoresiar piarpimitöörarë rangkmowiin tapëtakëër ompyaösak Yesuu ënëm saut.

21Yesu pol tongkiipë rangk isak Yerusalem

kakë sa(Maak 11:1-11; Luk 19:28-40; Son 12:12-19)

1Ten Yesuring Yerusalem kak temanömyesem Petepasi ka Olip tomök wieëapöök oröak Yesuuk pim ru naar epëlmëak wes yamë. 2 “Arip ka ëngkööksë oröak itaangkën pol tongki ruupringnamp këraamentëk wii ngan ë ulmëënöpnaat. Pipaar tapëtakëër wilak mësakwaisën. 3 Pël yaëën omën nampök pëëlyeniaan pöt epël man. ‘Aköpök epaarënya.’ Pël maan kat wiak tapëtakëër pëël ni-aan mësak waisënëët.” 4 Pël yaëën tektekngön yaaö nampë ngaan ngön ök ëa nentkë oröa. Ngön pöt epët.5 “Omën Saion kak wëauröen epël man.‘Kat wieë. Arim omën omp aköp arim naë

yewais.Pi pimtën kön wiin nawis, ya wiapring pol

tongkiipë rangk yewais.Yaap, pi pol tongki ruupë rangk wel aisëak

yewais.’ ”6 Maan ru pöaar së Yesu pim ök mëëa

pöl ëa. 7 Piarip pol tongkiipre ruup mësakwais piarpim ulpëën rangköt përëak poltongkiipë rangk mourön Yesu rangk welaisëa. 8 Pël ëak kan yesën omën kësangpan pitëm ulpëën rangköt përëak kam-taöök mourö yesën naröak ya lupöök sëkewisat ilak këëmre kewis elmë yes. 9 Pëlëak omën wet rëak yesauröere ënëm yesapourö ërëpsawi yeem ngön ëak epël yema.“Tewitë ëap, yowe.Aköpë këm ngöntak yewais epopön yaya

mepa.Anutu ngaarëk wëaup, yowe.”10 Pël ë së Yerusalem kak yaaröön pörekwëaurö yaan sak epël yema. “E, pipoptalëp?” 11 Pël yemaan omën Yesur-ing yesauröak epël yema. “Epop tektekngön yaaö omnamp, Yesu, Kalili yangerakNasaret kakaanëp.”

Omën narö ngönën tup kaöetak omnantmampööre sum ë pël ëeim wëën waö ë mëa

(Maak 11:15-19; Luk 19:45-48; Son 2:13-22)12 Yesu pi Anutuu ngönën tup kaöeta

kakaati së itaangkën omnarö omnantngawi yeem wëën itenak pit waö ëmomëak omën mon ngawingawi yaauröaurötere omën int ekörö menak sumyewauröa uröt kaip ti yemoola. 13 Pëlëak pitën epël yema. “Ngönën pepeweriAnutuuk epël ëa. ‘Nem tup piptenomnaröak kimang yenëa kaat pël apnaat.’

Matiu 21:14 29 Matiu 21:38Ar pipël yaëën këkain yaauröa kaata ökyes.”

14 Omën it il tëaare ing il tëaurö pimnaë waisën ngönën tup kaöetak ompyaömowesaut. 15 Pël yaëën kiri ar yaaökaöaröere ngön kosangötë ngarangköröakpim ya retëngöt mëmpööre rungaaröakpiin, “Tewitë ëap, yowe,” pël maö yaautenitenak pit ya sangën ëën 16piin epël yema.“Ni pitëm yenia pöten kat wian ma?”Maan Yesuuk epël yema. “Mak, ne yokkat wia. Pël ëaap ngön nent ngönëntakwia pöt ar sangk kelak kat nawiin yaauröma? Pöt epël. ‘Ni runga kotre kapaatakörökengkën mowasën pitëm këmötëaanompyaö wesak yaya yenia.’ ” 17 Pël mëakpit sëp mowesak Yerusalem kakaan oröakPetani kak së wë koö olaan ka uraut.

Yesuuk maan këra kemment umön rëa(Maak 11:12-14, 20-24)

18 Wangam kanök ka kaöaöökël kaalakyesem këën ëa. 19 Pël ëën këra kem kanëöök wëa nementën itaangkën ulöpörönautön, om ëpöt pëën wëa. Pël ëën pö-mentën epël yema. “Ni kaalak ulöp ut-nganok.” Pël maan kem pöment tapë-takëër saap wak umön yarë. 20 Pël yaëënten pim ruurö pöten itenak yaan sak epëlmëëaut. “Kem epment tol ëak teëntomumön yera?” 21 Pël maan Yesuuk epëlyenia. “Ne yaap niamaan. Ar kön selapëak yok pangk pël ëëpën ma won pël könnawiin, kön wi kosang wasënë pöt aröktanem kemmentën maan yaë epël ëënëët.Pöt pëën won. Tomön epöönta, ‘Ni tiak ikaöökël së orö,’ pël maan pangk pël ëëp-naat. 22 Ar kön wi kosang yewesautaringwë Anutuun nem yapintakël omën nentenkimang manë pöt nimpnaat.”

Kaöaröak Yesu ya yamëngkauten pëëlmëëa

(Maak 11:27-33; Luk 20:1-8)23 Yesu pi kaalak ngönën tup kaöetak

së ilëak omnaröen ngönën ök maim wëënkiri ar yaaö kaöaröere ngarangkörö pitpim naë wais epël mëak pëël yema. “Nimeprek ë yaën pipot talëpë këm ngöntakëeimën? Talëpök pël ëëm niia?” 24 Pëlmaan Yesuuk kangiir epël kaip ti mëëaut.“Nookta arën pëël niamaan. Ar këët ökneaan pöt ne talëpë këmtak omnant yeëanpöt ök niamaan. 25 Sonë i mëeima pöttalëpök maan eima? Anutuuk ma pimtokkön wiak eima?” Pël maan pit nenerenepël yema. “Tiar tol mapen? ‘Anutuuk,’

pël mepenaatep pi epël niepan. ‘Tol ëë-nak Sonë ngönten kön wi kosang newasënyeë?’ 26 Ën tiar ‘Sonök’ pël mepenaatepomën pouröak piin, ‘Tektek ngön yaaönamp,’ pël yaaurö yak utpet niwaspan. Pö-taan kas yaë.” 27 Pël mëak Yesuun kangiirepël yema. “Ten köpël.” Pël maan Yesuukepël mëëaut. “Nem yeë epotta talëpökneaan yeë pöt ök neniangan.”

Yokot naarë watepang ngönte28 Pël mëak Yesuuk ngön nent epël ök

yema. “Ar kön tolël yawi? Omën namppim yokot naar wëa. Pël ëën wetëëpë naësë epël mëëa. ‘Yokotup, ni peene së nemwain yaöök ya mën.’ 29 Pël maan pi, ‘Won,ne pël naëngan,’ pël mëak wë ënëmak lupkaip tiak sa. 30 Pël yaëën pepap pi pimyokot muntapë naë së tapël ök mëëa. Pëlmaan pi, ‘Mak, ne sumaap,’ pëlmëak nasënëa. 31 Ar kön tolël yawi? Yokot talëpökpepapë ngönte ngaarëk wa?” Pël maanpit, ‘Wetëëp,’ maan Yesuuk epël yema. “Neyaap niamaan. Takis yewaö utpetere öngomp nga yaaö utpet ke pilöröak ar il ni-wesak Anutuu wa ngaöök yamëautak ilap-naat. 32 Pöt Son pi wotpil yaauta kanö petelniipënëak yewaisën ar pim ngönten könwi kosang newasën yaëën takis yewaö ut-petaröere öng omp nga yaauröakëër pimngönten könwi kosangwesa. Pit pël yaëënar itenakök lup kaip tiak tapël naën ëan.”

Wain yaaweri ngarangk utpetaröa wa-tepang ngönte

(Maak 12:1-12; Luk 20:9-19)33 “Ne watepang ngön munt nent nia-

maan kat wieë. Omën kaö namp wain yanewer ngëntak ëm ök rëak wain ulöpöröwamp olapna yang öngöpö tëak ngarangkëëpna ka wali nent ök rëa. Pël ëak yaomnarö ngarangkmoulmëak pimënt yangwali nerek së wakaima. 34 Wë köp yesaakunet temanöm sëën tööpënëak inëënnarö wes mëën sa. 35 Së oröön ngarangkmoulmëaurö pit inëën namp pës möa,namp mën wel wia, namp kël mö wel wia.36 Pël ëën ya pepapök inëën munt narökësang wes mëën së oröön tapël elmëa.37 Pël ëën ënëmak pimtë ru panëëpön,‘Pit nem ruupë ngönte kat wiak ngaarëköpnaat,’ pël weseë wes momëën sa. 38 Pëlëën ngarangkörö piin itenak pitëmëntneneren epël mëëa. ‘Omën epop pimpepapë mor kolut pout öpnaap. Pötaanök

Matiu 21:39 30 Matiu 22:21tiar mëmpa. Pël ëën yaat tiarimëën sëp-naan.’ 39 Pël mëak wain yaaweriaan wawilëngkëël olëak mëna.”

40 Yesuuk ngön pöt mëak epël pëëlyema. “Ënëmak wain ya pepap waisngarangkörö tol elmëëpën?” 41 Pël maanpitök epël yema. “Pi yaap omën utpetpörö mënak utpet wesak ngarangk muntköp yesa akunatë ulöpörö pimampnapöröwain yaaweri moulmëëpnaat.”

42 Pël mëak Yesuuk kaalak pitën epëlyema. “Ngönën pepeweri epël wia pöt arsangk kelak kat nawiin yaaurö ma?‘Wap omën ka ök yarëauröa wël ë

moolëautAnutuuk ompyaut wesak möör wap wes

yewesir.Anutu pimtok pël yaalmëën ten itaangkën

ompyaö panë yaë.’43 Pël wia pötaanök ne ök niamaan katwieë. Anutuuk pim omën ompyaut ngaanar nina pöt arim naëaan kama wak omënmaimarö mangkën pit Anutuu könöökëënëm ëën kë ompyaut pitëm wëwëetakorööpnaat. 44 [Omën namp wap epëtaksoë urak kawi ngentiipnaap, pi koröp ilakutpet ëëpnaap. Ën wapëtak pim rangkngentiipna pöt, omën pöp ilak unön ëakutpet panë sëpnaap.]”

45 Kiri ar yaaö kaöaröere Parisi om-narö pim watepang ngön pöt kat wiakpi pitëmël ko wesak ya pël wesak 46 waliöpënëak kön wia. Pël ëautak omënpouröak piin, “Tektek ngön yaaö om-namp,” pël yamëëa pötaan kas ëën sëpwesa.

22Öngre omp mës mampënëak këëre imën

yenauta ngönte(Luk 14:15-24)

1 Yesu pi kaalak omnaröen watepangngöntak epël ök yema. 2 “Anutu pimomnarö wa ngaöök yamëaut omën ompak nampë pim ruup öng mës mampënëakkëëre imën kaö wa pötakël ök ëëmaan. 3Pikaömpöt ar ëak kopëta wes pet irak piminëën ruurö omën pim wet rëak ngön ökmëëauröa ngësë yas wesmëën sëën pit katwiak waisëpnaaten kaaö ëa. 4 Pël ëën pikaalak inëën ru munt naröen epël mëakwes mëa. ‘Omën nem wet rëak ngön ökmëëauröen epël man. “Kaömpöt ar ëakkopëta wes wiak wë. Purimakaö kaöaröar-ing ru ompyauröeta möak omnant poutyok kopëta wes pet iraut. Pötaanök peene

wais këëre imën yenem ërëpsawi ëëpa.”’ 5 Pël maan pit së ök maan kat wiakpitëmotön sa. Namp pim yaakë sa. Namppim uröm kaatakë sa. 6 Ën narö inëënruurö wali wak utpet wesak mëna. 7 Pëlëën omën omp aköp pi ya sangën ëën pimnga omnarö wes mëën omën pim inëënruurö mënaurö mënak pitëm kaaö es kormëën kot sa. 8Pël ëën pim inëën ru naröenkaalak epël ök mëëa. ‘Këëre imën pötkopëtawes pet irautak omënnemwet rëakyas mëëauröak utpet ëa. 9 Pötaanök arkamtatë yesem omën koirënëërö pouröenwais këëre imën nëmpnaan ök man.’ 10Pëlmaan pim inëën ru pörö kamtatë yesemomën koirauröen ök maan ompyaöre ut-pet pourö së kaatak ilaan peö ëa.

11“Omënompaköppi omënwaisauröenitaampënëak kaata kakaati ilëak itaangkënomën namp wa top ke pötë ulpëënyamëaup namëën wëën itena. 12 Pël ëakepël mëëa. ‘Ngöntöp, ni tol ëën wa topepta ulpëënëp won wais wel aisëaan? Nipil yaëën pangk naën yaë.’ Pël maan ngönwon sak wëa. 13Pël ëën omën omp aköpökpim inëën ruuröen epëlmëëa. ‘Omënepopingre morötë wii tëak koö panëëtak wamoolan. Pi pörek wë ingre ya ilak aimeëkë pötöppötöp aim öpnaan.’ ” 14 Yesu piwatepang ngön pötmë pet irak epël yema.“Ne yaap niamaan. Anutuu omën selapyas mëëauröakaan kopët naar waisën wëlë yaulmë.”

Takis yaautaan Yesuun morök elmëa(Maak 12:13-17; Luk 20:20-26)

15 Pël maan Parisi ngönën omnarö pitsë wa top ëak ngön tol nentak Yesuun ngawiipën pël mëak kopëta wesa. 16 Pël ëakpitök pitëm ru naröere Erotë omën naröwes mëën wais epël yema. “Rë yanuulaup,ten niin ëwat wë. Ni ngön wotpil yaaup,ngön ompyaö Anutuuk ök niiaut pëënomën pourö yaap wesak rë yanuulaup. Niomën isaare irëaurö omnant mööngkraarkangk naalmëën yaaup. 17 Pötaanök nikön tolëël yawiin? Rom omën omp akSisa pöp takis mampen ma Anutu pimëntmampen?” 18 Pël maan Yesuuk pitëmutpet mowasëpënëak yaauten iteneë epëlmëëaut. “Kaar, omnarö ar tol ëënakmorök yaalnë? 19 Mon kël nent wak waisneneë.” Pël maan pit nent wak wais ye-mangk. 20 Pël ëën Yesuuk pitën epël mëakpëël yema. “Könre yapin epot talëpëët?”21 Pël maan pit epël yema. “Sisaëët.” Pël

Matiu 22:22 31 Matiu 23:8maan puuk epël yema. “Sisaën yaö ëapipot Sisa mampun. Ën Anutuun yaö ëapipot Anutu mampun.” 22 Pël maan pityaan sak sëp wesak saut.

Weletakaan wal yaauta ngönte(Maak 12:18-27; Luk 20:27-40)

23 Kët pötak Satusi ngönën omën naröYesuu naë waisa. Omën pörö weletakaanwal naëngan pël yaaurö. Pit wais Yesuunepël mëak pëël yema. 24 “Rë yanuulaup,Mosesök epël ëa. ‘Omën namp öng wak ruwon wë wel wiin pöt pim nangapök kaalaköng pöp wak wë ru oröön pöt pim nanëpëyaö sëpnaat.’ 25 Pël wiaap tenim naë omënnanang narö 7 ëak wakaima. Pël ëaurönanëpök öng namp wak ru won wë welwiin nangap öng kapirëp wa. 26 Pël ëën pitapël wel wiin nangmuntap öng kapir pöpwa. Pël pël ë seimomënnanang 7pörö öngkopët tapöp wak ru won wë wel wi wonsa. 27Pël ëën ënëmak pitëm öng kapirëptatapël wel wia. 28 Pötaanök omën 7 piporööng kopët tapöp wauröep wë wal ëëpenaakunaöök ni kön wiin talëpë öng sëpën?”

29Pëlmaan Yesuuk pitën epël yema. “Arngönënre Anutuu weëre kosangöön ëngkma e weseë irikor ngön yak. 30 Wal ëënëakunaöök ar omnarö öngre omp naëngan.Kutöm enselöröa ök tek önëërö. 31 Ënweletakaan wal yaaö pöt ngönëntak Anu-tuuk epël ëa pöt sangk kelak kat nawiinyaaurö ma? 32 ‘Ne Apramre Aisakre Yakoppitëm Anutu.’ Ngön pöta songönte epët.Omën pörö wel wiaurö öp sak kutömweriwë. Pötaanök Anutu pi wel wiauröaapwon, öp wëauröa Anutu.” 33 Pël maan katwiak pim ngönëntaan yaan sa.

Yesuun ngön kosangötë kaöeten pëëlmëëa

(Maak 12:28-34; Luk 10:25-28)34 Yesu pi ngön pöt ök maan Satusi

omnarö ngön won sa. Pël ëën Parisiomnaröak pöten kat wiak pit pimëënngön nent kopëta wasëpënëak wa top ëa.35 Pël ëak pitëm naëaan ngön kosangötëngarangk nampök piinmorök elmëak epëlpëël yema. 36“Rë yanuulaup, Anutuungönkosang tal nentak kaöet?” 37 Pël maanepël yema. “Anutu pi nim Aköp. Nipiin lup sant elmëak nim lupre könre könyawia pipot pout pimëën pëël elmëëm.38 Pipët Anutuu ngön kosangötë kaöet,muntat il yewas. 39 Pël ëak pöta karnenteta wia. Pöt epël. Nimtëën lup santyaën tapël nim karipön elmëëm. 40 Ngön

pipteparök Mosesre tektek ngön yaauröangön kosangöt erën ëak wia.”

Yesuuk Parisi omnaröen Kristoë songön-ten morök elmëa

(Maak 12:35-37; Luk 20:41-44)41 Parisi omnarö wa top ëak wëën

Yesuuk pitën epël mëak pëël yema. 42 “ArKristo, Anutuu Yaö Mëëaupön talëp aim?Pi talëpë ëap?” Maan pitök, “Tewitë ëap,”pël yema. 43 Pël maan Yesuuk epël yema.“Yak tol ëënak Ngëëngk Pulöök Tewitënelmëën Kristoon, ‘Nem Aköp’ pël mëëa?Pöt epël.44 ‘Anutu puuk nem Aköpön epël yema.“Ni wais nem yaapkëëtakël öm.Pël ëaan nimëën kööre tok yaaö piporö

nook nim weëre kosangöökë karökmoulmëëmaat.” ’

45 Tewitök piin, ‘Nem Aköp’ pël mëëaupöktol ëënak Tewitë ëap pël yaë?” 46Pël maanpit ngön pöta kangit mapnaat pangk naënëën akun pötak ngës rëak pëël muntatmapnaaten kas ëën sëp yewas.

23Yesuuk omnaröen Parisiire ngön

kosangötë ngarangköröa utpet yaautë ënëmëëpanëak pepanöm mëëa

(Maak 12:38-39; Luk 11:43, 46; 20:45-46)1 Akun pötak Yesuuk ten pim ruuröere

omnaröen epël ök niiaut. 2 “Ngönkosangötë ngarangköröere Parisi ngönënomnarö pit Mosesë urötak wë ngönkosangöt rë yanuul. 3 Pötaanök pitëmök yenia pöt kat wiak ngaarëk ön. Ënpitëm wëwë wë pötak öngan. Pit rëyanuulem pitëmënt ngaarëk naön yaëpötaanök. 4 Pit ngön kosang nanttaar ngaarëk önëak pitëm könöökaanrangk ök niaan ar ngaarëk önëak poprakyaëën pitëmënt kaamök kot nent naënyaë. 5 Pitëm omnant yaaut omnaröakitaangkën ompyaö ëëpnaataan yaaurö.Pit ngön kosang lup nant retëng ëak körkoëak kepön upakötë wii ngan ë utööremoresi tapël ë, ën pitëm ulpëënöröakautë poë koröp sëtöt ngan ë më pël ëakyaaurö. 6 Pit këëre imën yena akunatëitëkëël kaöaröa urötë wel aisapnaatenkent yeem ngönën tupötë kakaatiitaomnaröa itëkëël wel yaisëaurö. 7Pël yeemomnaröak wa topöök koirak ërëpsawingön maöre ‘Rë yanuulaup,’ maö pëlëëpnaaten kent yaaurö. 8Ar pöt omnaröakarën, ‘Rë yanuulaup,’ pël niapnaaten

Matiu 23:9 32 Matiu 23:28kent ëënganok. Ar ke kopëtalörö, Anutukopëtap arim Rë Yanuulaup. 9 Yang omënnampön, ‘Pep,’ manganok. Arim Pepkopëtap kutömweri wë. 10 Omnaröakarën, ‘Wotöököp,’ pël niapnaaten kentëënganok. Arim wotöök kopëtap Kristonemënt. 11 Arimëën kaö sak wëaupökar pouröa inëën elniip. 12 Omën namppimtok pimtën kön wiin isëpna pöpAnutuuk wak irapnaap. Ën namp pimtënkön wiin irapna pöp Anutuuk wak isakmapnaap.”

Yesuuk Parisiire ngön kosangötëngarangköröen pitëm kaar yaautaan ngamëëa

(Maak 12:40; Luk 11:39-42, 44, 52; 20:47)13 “Elei, ngön kosangötë ngarangkre

Parisi ngönën omën kaarörö. Arim naëkönöm nant orööpnaat. Ar omnaröAnutuu wa ngaöök yamëautak ilapënëakyaëën kan yemowariem arimëntta neilaanyaaurö.

14 [“Elei, ngön kosangötë ngarangkreParisi omën kaarörö. Ar öng kapiröröaomnant pout arimëën weimeë morökelmëak omnaröak arën kön wiinisëpënëak Anutuun kimang waliyamëëaurö. Ar kangiir akunetak könömkësangöt koirënëët.]

15 “Elei, ngön kosangötë ngarangkreParisi ngönën omën kaarörö. Arim naëkönöm nant orööpnaat. Ar omën namppim ngönënte sëp wesak arim ngönëntaënëm ëëpënëak i kaöök olëak yang kaöpoutë yesaurö. Pël yeem arim utpet yaautpet elmëën pi ënëm panë ëak ar il niwesakarim es parëaöökë sënë pöl piita teëntomsë orööpnaat.

16 “Elei, wotöök it il tëaurö, ar Anutuukanö omnaröen pet yaalmëem arimëntkan pöök nasën yaaurö. Arim naë könömnant orööpnaat. Ar omnaröen ngön kaarepël yamëëaurö. ‘Omën namp ngön nentkosang wasëpënëak Anutuu ngönën tupkaöetakël utak kosang wasën pöt mosëëpnaat. Ën namp aini kool ngönëntup kaöeta kakaati ë rangia pötëël utakkosang wasën pöt kë ëëpnaat.’ 17 It il tëakaökaurö aë! Tol nentak kaöet? Ngönëntup kaöetak këët ma aini kool kakaatië rangia pötök këët? Anutuu ngönëntuptakëër kaöet. 18 Ar tapël ngön kaarepël yamëëaurö’ ‘Omën namp ngön nentkosang wasëpënëak ur Anutuun kiri yaw-iautakël utak kosang wasën pöt mos ëëp-naat. Ën namp urta rangk kiri wiautëël

utak kosang wasën pöt kë ëëpnaat.’ 19 Itil tëa kaökaurö aë! Tol nentak kaöet?Ur Anutuun kiri yawiautak këët ma urtarangk kiri wiautak këët? Urtakëër kaöet.20 Pël yaë pötaanök omën namp urtakëlutak kosang wesak yemaan pöt uröterekiri wiaut pouteparëël utak kosang wesakyema. 21 Ën namp Anutuu ngönën tupkaöetakël utak kosang wesak yemaan pötngönën tupëtere tuptak wëaupököl utakkosang wesak yema. 22 Ën tapël nampkutömweriil utak kosang wesak yemaanpöt Anutuu ur kësangëtere pötak welaisëaupököl utak kosang wesak yema.

23 “Elei, ngön kosangötë ngarangkreParisi omën kaarörö. Arim naë könömnant orööpnaat. Ar ëwamre kaëkoörekëënre pöt wa top ëak moresiar we-sak kom ëak kopët nent Anutuun yaöyaalmë. Ar omën pas pöt yeemak nokoliilwotpil mëmpööre yaköm ëak ompyaöelmëëre Anutuun kön wi kosang wasöngön kosang kaö pipot ngaarëk naön yeë.Poutepar ëënë pötaar ompyaö. 24Wotöökit il tëaurö, ar Anutuu kanö omnaröpet yaalmëem arimënt kan pöök nasënyaaurö. Omën namp iiste nëmpënëakyaëën iwal namp ilaan pöt nanëmpan,lë olapnaat. Pël ëëpnaatak pol kamalkësangëp ilaan iistaring köntaknëmpnaat.Tapël ar Anutuu ngön kosangötë ënëmëënëak kot panë nantë ënëm yeem kaöatsëp yewas.

25 “Elei, ngön kosangötë ngarangkreParisi omën kaarörö. Arim naë könömnant orööpnaat. Ar kelönre söwaröt kas-ngaëël pëën i yairem öngpök i nairën ëënkewil wia pöl ar koröpöök ompyaö wasënarim lupötë pöt kainre koröpöökë ken-töökë ënëm yaaö pöt peö ëak wë. 26 Parisiomën it il tëaup ni! Wet rëak kelönresöwarötë öngpök iirën kewil won sëpnapöt kasngaëëlta won wiaapnaat.

27 “Elei, ngön kosangötë ngarangkreParisi omën kaarörö. Arim naë könömnant orööpnaat. Ar omën yangaöökëökörö. Tomök pöt omnaröak ë rangiinitaangkën ompyaö yaë. Ën öngpök pötomën kosere söp kampöt wia. 28 Ar tapëlarim koröpöök omnaröa ëöetak wotpilkoröp oröak wëën arim lupötë pöt kaaryaaöre utpet yaaut wia.”

Yesuuk Parisiire ngön kosangötëngarangkörö utpet kangut öpnaat pël mëëa

(Luk 11:47-51)

Matiu 23:29 33 Matiu 24:1429 “Elei, ngön kosangötë ngarangkre

Parisi omën kaarörö. Arim naë könömnant orööpnaat. Ar tektek ngön yaaöomën ngaanëër wel wiauröa yangaö wangolöp weseim wë. Pël yeem wotpilwakaimauröa yangaö ë morangieimwë. 30 Pël yeem ar epël aim. ‘Tenimëaröa wakaimauuk wakaimanëën pitkaamök ëak tektek ngön yaaö omnarönamëngkën ëan tapön.’ 31 Arim ngönyak piptak ar omën tektek ngön yaaöomnarö mëneimauröa ëarö pöt tekeriyewas. 32 Arim ëaröa mëneima kautwia pöt arök mën pet irën. 33 Kamalëlre ruuröa ök utpetarö, arim saunatëkangiir es parëaöök sënë akun temanömyesën kas tarëk së ëlëëp ilan? Pangk pëlnaëngan. 34 Pötaanök ne niamaan katwieë. Ne tektek ngön yaaö omnaröerengön ompyaut ëwatöröere ngön ompyaöpöt rë nuulöpnaarö arim naë wesnimëëmaat. Pël ëën arök narö mëmpöörekëra yetaprak mö pël ëënëët, narö arimngönën tupötë pës momöak ka nantëaannantë waö ëmomëënëët. 35Pël ëënë pötakAnutuu omën wotpilörö mënan pötakangut arim naë orööpnaat. Ngaanëërarim ë nampök ngës rëak Apel mënakmëmpömëmpö ë wais Sekaraia, Perekaiaëruup, Anutuu ngönën tup kaöetak kiriyawiautere ngëëngk panë tupta ngeröökmënaut. 36 Ne yaap niamaan. Omënmënauröa kangut ar peene e wë epöröanaë orööpnaat.”

Yesuuk Yerusalem omnaröen yaköm kömmëëa

(Luk 13:34-35)37 Yesuuk kaalak epël ök yema. “O

Yerusalem omnarö, Yerusalem omnarö,yaköm. Ar tektek ngön yaaö omnarömëmpööre ngönën omën arim naë wesnimëaurö këlmöwel wi pël yaaurö. Ne këtël epotë kokor ëlëpë ruurö wereweriarëöngpök wa mëak ngarangk yaalmë pöl arwa rongan ëak ngarangk elniimëak kentkönwiakpël yaalniin ar kaaö elnëeimaurö.38 Pötaanök ne sëp niwasën ar ngarangkwon önëët. 39 Yaap, ne epël niamaan. Arneen itnaangkën wakaim akun kaöaöökneen kaalak itenak epël neanëët. ‘Aköpökwes mëën yewais epopön yaya mepa.’ ”

24Yesuuk Anutuu ngëëngk tupët utpet sëp-

naat ök mëëa(Maak 13:1-2; Luk 21:5-6)

1Yesu pi ngön pöt ök më pet irak Anutupim ngönën tup kaöetakaan oröak yesënten pim ruurö naë së ka yal menmen ëseëautön sös mëak pet elmëaut. 2 Pël ëënepël niiaut. “Ne yaap niamaan. Omënompyaö e wiaan ityaangk epot epël winaöpan. Ënëmak ngaaröak wais tup epëttööl olaan kël naö naöökë rangk wi naö-pan, utpet panë sëpnaat.”

Yesuuk këlangön ke nentere nent orööp-naata ngönte mëëa

(Maak 13:3-13; Luk 21:7-19)3 Pël niak Yesu pi Olip tomök së wel

aisëaan pim ruurö tenimënt naë së epëlmëak pëël mëëaut. “Nim ngönën tupëttööl komun ëëpnaat aan pöt taan pëlëëpën? Ën nim kaalak waisën akun petirëpna pöt temanöm yesën oröpöt oröönten itenak ëwat sën?” 4 Pël maan Yesuuktenën epël niiaut. “Ar omnaröak lup wairikor elniipanëën këëkë ngarangk ëën.5Naröak wais nem yapintakël, ‘Ne Kristo,’pël niak omën selap pitëm lup wa irikorelmëëpnaat. 6 Ar nga yapinte kat wiakngarangk ëeë. Kas ëëngan. Akun kaöaöngolöp yaëën omën pipot wet rëak orööp-naat. 7 Omën kur nementëkaanöröak kurnementekël nga ëëpnaat. Ën yang ompak nampë omnaröak munt nampë om-naröaan nga ëëpnaat. Pël yaëën yangnantë kaömp ngöntök oröeim wëën moupselap mööpnaat. 8 Omën pipot om öngnamp ru wilëpënëak lel yailën këlangönkat yawi pöta ök ëëpnaat.

9 “Akun pötak omnaröak ar wali nuwaknaröa naë nuulëën këlangön kat niwiaknimpënaat. Ën yang poutë omnaröak arnemorö pël weseë arën kööre tok elni-ipnaat. 10 Omën pöt yaaröön omën se-lap pitëm kön wi kosang yewesaut sëpwesak pitëm karuröen kup mowiin nen-eraan kööre tok ëëpnaat. 11 Pël yaëëntektek ngön yaaö kaar omën narö selaporöak omën kësang morök elmëën pitëmkaarötë ënëm sëpnaat. 12 Pël ëën utpetyaautök ulöl sëën omën selap pitëm lupsant yaaut won sëpnaat. 13 Ën omën weësakwakaimwel wiipna pöp Anutuuk kamaöpnaap. 14 Pël ëën Anutuuk wa ngaöökyanimë pöta ngön ompyaö epët nem om-naröak yang poutë omnaröen ökmaan katwi pet yairën akunet pet irëpnaat.”

Matiu 24:15 34 Matiu 24:44Omën utpet panëët orööpnaata ngönte(Maak 13:14-23; Luk 21:20-24)

15 “Ënëmak omën utpet panëët omnantutpet yewesaut Anutuu ngëëngk tuptakwiaan itaampunëët. Omën pöt tektekngön yaaö namp Taniel puuk orööpënëakëaut.” (Ar ngön epët sangk kelënëëröpöten këëkë kön wiaan.) 16 “Pël yaëën Yu-tia yangerak wëaurö kas rosiraöökël sën.17 Ka tomök öpnaapök kaata kakaati sëomnant öpan. 18 Ën yaak öpnaapta kaksë ulpëënre omnant öpan. 19 Elei, akunpötak ru kepringre ru kapa yemenaurötol ëëpën? 20 Ar omën kas yaaö pipotkopi akunetakre Anutuu kë yesa ngëëngkakunetak orööpanëën Anutuun kimangman. Akun pötë ar yok pangk kas nasën-gan pötaanök. 21Akun pötak këlangön kaöpanë kat wiipnaat. Ke pil nent kutömreyang oröaurekaan yewaisem e wë eptaknaaröön ëaut. Ënëmeta naaröön ëëpnaat.22 Anutu pi akun pöt mënt wasëpënëakkön wia. Pi pël naën ëa talte omën pourökö sën. Omën pim yaö wesauröaan akunpipët mënt wasëpnaat.

23-24 “Akun pötak kaar omën selap oröaknaröak pitëmtën, ‘Ne Kristo,’ pël yaannaröak, ‘Ne tektek ngön yaaö omnamp,’pël niapnaat. Pit omnarö morök elniinpitëm ënëm ëënëak retëng weëre kosan-gringöt ëëpnaat. Yaap, pit omën Anutuuyaö wesauröeta morök elniak pël ëëpnaat.Pötaanök nampök, ‘Kristo e oröak wë,’ pëlyeniaan nampök, ‘Kristo ëngkrek oröakwë,’ pël yeniaan pöt kat mowiinganok.25 Ne omën pöt naaröön wiaan ök yeniak.Pötaanök ënëmak yaaröön ëngkma e was-nganok. 26 Ënëmak naröak, ‘Kristo yangomën wonrek yaaröön itenaut,’ pël niaanpöt sëngan. Ën naröak, ‘Kristo ka eptakëlëëp wë,’ pël niaan pöteta kat wiingan.27 Omën Këëp ne kent tangarta yamëngkpöl ëëmaap. Kent tangarët kopëter tarelmëën këtëpë yengampiaulaan yeilëaulpoutë ëwa ë pet yair. Pipta ök Omën Këëpnemwaisuma akunetak tekeri yesën omënpourö neen itaampun sa. 28 Omnantësöp kampaöök wer moön tuparö wa topyaë. Pöta ök ënëmak ne wais utpet yaaurökangut mempaat.”

Omën Këëp orööpnaata ngönte(Maak 13:24-27; Luk 21:25-28)

29 “Akun pötak omnarö këlangön kat wipet yairën këtëp röök ulöpnaat. Pël ëën

ngoonöpta ngaap yesën ariat kutömwe-riaan tiak yengentiin kutömweri omënweëre kosangringöt këlok sëpnaat. 30 Pëlëën Omën Këëp nem tekeri suma retëngkësang nent kutömweri yaaröön yangomën pourö itenak kas ëak merek apnaat.Pël yaëën ne weëre kosangre iere kasirnemotring kutöm kepilötë rangk yaaröönitaampnaat. 31 Pël ëën Anutuuk kuup kaöyamëngkën nem enselörö wes mëën sënemomën yaöwesaurö yangwe naöökaannaöök, oorekaan öngkrek yang poutëaankoirëpnaat.”

Akun kaöaö temanöm yesën omnantorööpnaata ngönte

(Maak 13:28-31; Luk 21:29-33)32 “Ar këra wasmentë yaë pöten kön

wieë. Këra pöment ëp kërë sak wilyewatën itenak pöt kopi akunet temanömyes pël yewas. 33 Pöta ök omën yeniakepot yaaröön itenak pöt, ‘Pim waisëpnaakunet temanöm sëën waisëpënëak yaë,’pël wasënëët. 34 Ne yaap niamaan. Omëne wë epörö wel wi won nasën wiaan omënyeniak epot orööpnaat. 35 Kutömre yangeptepar won sëpnaatepar. Ën nem ngönepët won nasëpan.”

Akun kaöaö orööpna akuneten köpël wë(Maak 13:32-37; Luk 17:26-30, 34-36)

36 “Omnarö ar omën pötë orööpna akunkë panëëten ëwat naön. Ën ensel kutömw-eri wëauröere Anutuu Ruup neenta ëwatnaön. Pep pimtokëër ëwat wë. 37 Noaëakunetak omnaröa ëa pöl Omën Këëp nemwaisuma akunetak tapël ëëpnaat. 38 Ingaampel naaröön wiaan pit iire kaömpnë, öngre omp ë pël ëeim Anutu kasëngmenak wëën Noa wangaöök ilëa. 39 Pëlyaëën pit köpël wëën i ngaampel oröönomën pourö i nak won sa. Pöta ökOmën Këëp nem waisumaatak omnarököpël wë pitëm omnant yaaut ëeim wëënwaisumaap. 40 Akun pötak omp naar yalupöök wëën namp yeweem namp sëpwasumaap. 41 Ën öng naarta kaömp ko-röp yokoëëm wëën namp yeweem nampsëp wasumaap. 42 Ar Aköp nem waisumaakuneten köpël wë. Pötaanök ngairewa kom ëeim ön. 43 Ar epël kön wieë.Ka pepap pi kainëpë rö kan waisëpnaakuneten ëwat wëanëën itit wë ngarangkëën kainëp kaat pör menak neilaan ëantapön. 44OmënKëëp nemwaisuma akune-tak ar kön nenewiin wëën pipël ëëm sa.Pötaanök ko ëak ön.”

Matiu 24:45 35 Matiu 25:27Inëën ru ompyaupre utpetapë ngönte(Luk 12:41-48)

45 “Ar inëën ru ompyaupë ök sën. Inëënru namp kön ompyaö wieë ya ompyaöyamëngkën kaöapök muntarö ngarangkëeë akunatë kaömp mampënëak moul-mëak sa. 46 Ënëmak inëën ruup kaöapëök mëak sa pöl ëeim wëën kaöap waisitaangkën pöt pi ërëpsawi ëëpnaat. 47 Neyaap niamaan. Kaöap pi pim omnantpout ngarangk ëëpënëak moulmëëpnaat.48 Ën inëën ru utpet pöp pi, ‘Nem kaöappi teënt newaispan,’ pël weseë 49 inëën rupim karurö tang mööre omën i ngaat nakkön irikor yaauröaring kaömpre i ngawinë pël eim wë 50 pim kaöapë waisëpnaakuneten kön nawiin öpna pötak kaöapkaalak waisëpna pöt 51 pi yokot pöp möakutpetwesak kaar omnaröanaëmoulmëëp-naat. Pörek omnarö ingre ya ilak aimeë këpötöppötöp aim öpnaan.”

25Öng ulwas 10 pöröa ngönte

1 “Anutu pim omnarö wa ngaöökyamë pöt öng ulwas 10 pitëm karip ompkoirëpna pöröakël ök ëëmaan. Ong pöröomp namp pim öng yaup koirëpënëakyewaisën pit neenem rampeet wak kankourak koirëpënëak sa. 2 Öng 5 ëakkönringörö, 5 ëak wonörö. 3 Öng könwon pörö pit i kön korat naön, rampeetpëën wak sa. 4 Ën könringöröakëër ikön korat rampeetring wak sa. 5 Pël ëaksë kor wëën omp öng koirëpnaap teëntnewaisën ëën kor wë ka kom ëën ka ura.6 Pël ëën röök lupöök ngön nent ngön ëakepël mëëa. ‘E, öng koirëpnaap yewaisrekwal ëak së koireë.’ 7 Pël maan pit yaansak wal ëak rampeet mangia. 8 Pël yeemkön wonöröak könringöröen epël mëëa.‘Tenim rampeet yariirek i nant lë nineë.’9 Maan könringöröak epël mëëa. ‘Tolëak pël ëëpen? I epot tiar pourö pangknaalniipan. Arta uröm kaatak së arimotsum ëeë.’ 10 Pël maan pit yesën omënöng koirëpnaap wais kopëta wesak korwëaurö koirak sa. Pël ëak kak së oröakkaata kakaati së ilëak kan wari ulmëaköng koirëpnaapë këëre imën neim wëa.11 Pël ëeim wëën öng kön wonörö së apwesak ngön ëak öng waupön epël mëëa.‘Kan të niwi. Kan të niwi.’ 12 Maan epëlmëëa. ‘Yaap niamaan. Ne arën it köpëlyaningëngk.’ ”

13 Yesu pi watepang ngön pöt niakkaalak tenën epël niiaut. “Nem kaalakwaisuma akunet köpël. Pötaanök ngaiëeim ön.”

Omën mon menaurö watepang ngönte(Luk 19:11-27)

14 Yesuuk kaalak watepang ngön muntnent epël niiaut. “Anutu pim omnaröwa ngaöök yamë pöt omën kaö nampë ëapötakël ök ëëmaan. Pi yang wali nerakëlsëpënëak pim inëën ruuröen yas mëakpim omnant ngarangk ëeim öpënëak komë mena. 15 Pi pitëm ya yamëngkautenkön weswes ëeë kom ëak namp 5000 kina,namp 2000 kina, namp 1000 kina pëlmeank sa. 16 Pël ëën inëën ru 5000 kinamena pöpök ya kosang mënak 5000 kinatapël koira. 17 Ën kar 2000 kina menapöpök ya kosang mënak 2000 kina tapëlkoira. 18 Ën kar 1000 kina mena pöp pimkaöapë monat wak së yang kel weera.

19 “Akun wali sëën kaöap kaalak waispim inëën ruurö mon mena pöt öpënëakwa rongan elmëa. 20Pël ëënmon 5000 kinamena pöpök naë wais epël mëëa. ‘Nemkaöap, ni mon 5000 kina nenaup. Pël ëënnook ya mënak 5000 kina tapël koiraut.’21 Maan kaöapök epël ök mëëa. ‘Inëën ruompyaup, ni ya ompyaö mënan. Ni omënpasut ngarangk ompyaö ëeiman. Pö-taanök nook omën këëta ngarangk niulëë-maan. Neering wë ërëpsawi ëëpa.’ 22 Pëlyemaan inëën ru 2000 kina mena pöpöktatapël naë wais epël mëëa. ‘Kaöap, ni mon2000 kina nenaup. Pël ëën nook ya mënak2000 kina tapël koiraut.’ 23Maan kaöapökepël ök mëëa. ‘Inëën ru ompyaup, ni yaompyaö mënan. Ni omën pasut ngarangkompyaö ëeiman. Pötaanök nook omënkëëta ngarangk niulëëmaan. Neering wëërëpsawi ëëpa.’ 24 Pël yemaan inëën ru1000 kina mena pöpökta tapël naë waisepël mëëa. ‘Kaöap, ne nim songönte ëwatwë. Ni nga yaaup yak omnant omënmuntaröak ngëntën yewetaup. Ni omnantnangëntën yeem omën naröa ngëntau-rekaan këët wak yenaup. 25 Pël yaaup yakkas ëën nim 1000 kina nenan pöt wak sëyang kel weerak wakaimaut. Pötaanöknim monat kaalak yaningk. E.’ 26 Pëlmaan kaöapök epël mëëa. ‘Inëën ru utpetwisënëp. Ne omnant omën muntaröakngëntën watööre omnant nangëntën wëomën naröa ngëntaurekaan këët wa nëpël yaaup pël kön wiaup ma? 27 Ni nem

Matiu 25:28 36 Matiu 26:12songönten pipël ëwat wëak tol ëënak nemmonat mon kaatak nawiin ëaup? Pëlëanëën ne wais mon pöt kangitaring wantapön.’ 28 Pël mëak omën pörek wëauröenepël mëëa. ‘Ar mon 1000 kina epot piikaanwa ëp ëakmon10,000 kinawa epopmeneë.29 Namp pi omnant menaut ngarangk ëakwëën pöt muntat erën ëak mangkën ulölwesak wak öpnaat. Ën namp pi menautngarangk naënwëën pötwa ëp ëën ompasöpnaat. 30 Inëën ru utpet epop wak koöpanëëtak moolaë. Pël ëën pörek ingre yailak aimeë kë pötöppötöp aim öpnaan.’ ”

Yesuuk kom elniipnaat31 “Wë ënëmak Omën Këëp nem ëwaö

wak nem enselöröaring waisumaatakkaö sak nem ur kësangtak wel aisëaamsa. 32 Pël ëën yang omën pourö nem iriwa top ë nuulëën sëpsëp ngarangkëpöksëpsëpörö memeeröa naëaan kom yaëpöl ëën rongan nentepar ëëpnaat. 33 Pëlëën omën ompyaö sëpsëpöröa ökörö nemyaapkëël, utpet memeeröa ökörö katnëëlpël ë nuulëëmaat. 34 Pël ëak Omp Akkësangëp nook yaapkëël önëëröen epëlök niamaap. ‘Nem Pepapök ompyaöniwesaurö, ar wais pim wangaööknimëëpënëak kutömre yang naaröönwiaan kopëta wes niwia pötak ilaë. 35 Nekëën wëën ar kaömp nenaurö. Iitenyaëën iit nenaurö. Maimerakaanëp santelnëaurö. 36 Ulpëën won wëën nenaurö.Yauman yaëën ngarangk elnëaurö. Wiikaatak neulëën wëën wais ëö nenaurö.’37 Pël niaan omën wotpilöröak neenepël neanëët. ‘Aköp, ni taan këën wëënitenak kaömp ninan? Ën taan iiten yaëëniit ninan? 38 Ma taan maimerakaanëpsant elnian? Ma taan ulpëën won wëënninan? 39Ën taan yauman yaëën ngarangkelnian? Ma taan wii kaatak wëën waisëö ninan?’ 40 Pël neaan nook epël ökniamaat. ‘Ne yaap niamaan. Ar nemkar pas eporö kaamök elmëan pöt neenelnëan pël yaë.’ 41 Pël niak nem katnëëlöpnaaröen epël ök memaat. ‘Anutuukkemp elniaurö ar mop wiak es kosangwesiseë. Es pöwes Anutuuk ngaanëër Setenrepim enselöröaan merauwes. 42 Pöt epël.Ne këën wëën ar kaömp nenangkënëaurö. Iiten yaëën iit nenangkënëaurö. 43 Maimerakaanëp sant naalnëënëaurö. Ulpëën won wëën nenangkënëaurö. Yauman yaëën ngarangk naalnëënëaurö. Wii kaatak neulëën wëën wais ëö

nenangkën ëaurö.’ 44 Pël maan pit neenepël ök neapnaat. ‘Aköp, ni taan këënwëëre iiten ë, maimerakaan waisööreulpëën won wë, yauman ëëre wii kaatakwë, pël yaëën itenak kaamök naalniinëan?’ 45 Pël neaan pitën epël memaat.‘Ne yaap niamaan. Ar nem kar pas eporökaamök naalmëën ëan pöt neen elnëanpël yaë.’ 46 Omën utpet pörö pit kö yesakak së utpetat ëeim öpnaat. Ën wotpilöröwëwë kosangtak së önëët.”

26Omën kaöarö Yesu mëmpnaata ngönte

ëmön ëa(Maak 14:1-2; Luk 22:1-2; Son 11:45-53)

1Yesuuk ngön pöt ni pet irak kaalak tenpim ruuröen epël ök niiaut. 2 “Ar ëwat wë.Kët nenteparwon sëënAnutuumait elmëaakunet temanöm sëpnaat. Akun pötakOmën Këëp ne omnaröak kööre toköröamoresi neulëën këra yetaprak nemööp-naat.”

3 Akun pötak kiri ar yaaö kaöaröerengarangkörö pit kiri ar yaaö wotöököp,Kaiapas, pim kaatak së wa top ëak 4 Yesuëlëëp wali wak mëmpnaata ngönte ëmönëa. 5 Pël yeem pit epël mëëa. “Omnarötiarring nga elpanok akun kësangtak pëlnaëngan.”

Öng nampök Yesu i nga kampët lë momëa(Maak 14:3-9; Son 12:1-8)

6 Yesu ten pim ruuröaring Petani kaksë oröak kësë omën namp Saimon pimkaatak së wëa. 7 Pël ëën öng namp këlkep ompyaö nentak i köp nga kamp sumkësangring nent pim naë wak waisa. Pëlëak Yesu kaömp yenën i pöt pim kepönööklë yemomë. 8 Pël yaëën ten pim ruuröitenak öngöpön nga ngön epël ëaut. “Pitol ëënak i sum kaöaring epët pas köntaklë yemomë? 9 I piptak mon kësang koirënomën omnant wonörö mangkën pangkëëpnaatep.” 10 Pël yaan Yesu pi tenimngönten kön waswas ëeë epël niiaut. “Artol ëënak maan pi ya këlangön kön yawi?Pi neen ompyaö pan yaalnë. 11 Omënomnant wonörö pit akun wali arring wëënompyaö elmëënëak pöt yok pangk pëlëënëët. Ën ne pöt akun wali arring naönëëmaap. Pötaanök pim ompyaö yaalnëepët yok pangk yaalnë. 12 Ne teënt welwiin yang kel neweerëpnaap. PötaanökYuta omnaröa sokutë yaaul nemkoröpöön

Matiu 26:13 37 Matiu 26:39kan yaö elmëak i nga kamp yaaut lë yen-emë. 13 Ne yaap niamaan. Nem ngönteyang ël epotë aö yesem pöt öng epopëyaalnë epëta ngönte aan omnarö kat wiakkön wiipnaat.”

Yutas pi Yesuun kup mowiipënëak sumwa

(Maak 14:10-11; Luk 22:3-6)14 Pël niaan ten ru 12 pöröakaan namp,

yapinte Yutas Keriot kakaanëp, pi kiri aryaaö kaöaröa naë së 15 epël ök mëëa. “NeYesu arimmoresi niulëën pöt ar mon tolëlëak nampön?” Pël maan pit mon siluwa 30pöt mena. 16 Pël ëën akun pötak ngës rëakYesuun kupmowiipënëak kan apweseima.

Yesu pi pim ruuröaring Anutuu maitkaömpöt na

(Maak 14:12-21; Luk 22:7-14, 21-23; Son13:21-30)

17Kaömp peret yis namëënöt yena akunngëëngkët temanöm sëën Yesuu ruurö tenpim naë së epël mëak pëël mëëaut. “KataltakAnutuumait elmëa akunetak kaömpnëmpenaat ar ëak kopëta wasënëak kentkön yawiin?” 18 Pël maan epël niiaut.“Ar Yerusalem kak së oröak omën nemyeniak pöp koirak epël man. ‘Rë yanuu-laupök epël yenia. “Nem akun newiaut te-manöm yes. Pötaanök Anutuu mait elmëaakunetak nem ruuröaring kaömp ngawinumaat.” ’ ” 19 Pël niaan ten pim ök niiapöl ëak së Anutuu mait elmëa akunetakkaömp nënaat ar ëak kopëta wesaut.

20 Koö olaan Yesu ten pim ruuröaringkakaati së kaömp yenautak wel aisëakwëa. 21 Pël ëak Yesuuk tenën epël niiaut.“Ne yaap niamaan. Arim naëaan nampöknemëën kup mowiipnaat.” 22 Pël niaanten ya këlangön pan ëën pöppöp piin epëlmëak pëël mëëaut. “Aköp, nook ma?”“Aköp, nook ma?” pël maö saut. 23 Pëlëën puuk epël niiaut. “Neering kaöm-pöt iistak wariak yen epopök nemëën kupmowiipnaat. 24 Omën Këëp ne ngönëntaknemëën ëa kan pöök së wel wiimaap. Ënnemëën kup mowiipna pöp, elei, kangutkësang pan öpnaap. Pim ëlëpök nawilënëanëën ompyaö ëan tapön.” 25 Pël maankup mowiipnaap, Yutas Keriot kakaanëp,puukta tapël epël mëak pëël yema. “Aköp,nook ma?” Maan, “Ni tapöp,” pël yema.

Yesuuk ruurö kë mena(Maak 14:22-26; Luk 22:15-20; 1 Korin

11:23-25)

26 Pël mëak ten kaömp yenem Yesuukkaömp nent wak Anutuun yowe mëak pelninak epël yenia. “Epët nem mësëpëtakwa neë.” 27-28 Pël niak wain kelön nentwak Anutuun yowe mëak ten ninak epëlyenia. “Epët nem iit. Il yoolaan Anutuukomën selap pitëm saunat won yewasempim sulöp ngolöpët taë yewas. Pötaanökar pourö wak neë. 29 Ne niamaan katwieë. Yangerak eprek wain iit peene nëënpet yair. Arring kaalak nanën wë ënë-mak akun kaöaöök nem Pepapë naë waini maim nent nëmpenen ëa.”

30 Ten kaömp na pet irak ngönën tannent mëak kakaan oröak Olip tomökëlsaut.

Yesuuk Pitaë piin yak mowasëpnaaten ökmëëa

(Maak 14:27-31; Luk 22:31-35; Son 13:36-38)

31 Kan kourak yesem Yesuuk tenën epëlniiaut. “Röök eptak ar pourö ne sëpnewesak kas sënëët. Arim pël ëënë pötngönëntak ngön nent epël wia. ‘Ne sëpsëpngarangkëp mëngkën sëpsëpörö repaksëpnaat.’ 32 Ne yaap wel wiin weletekaanwal ë neulëën wet rëak Kalili yangerak sëwëën ar ënëm waisënëët.” 33 Pël niaanPitaak epël yema. “Eporö sëp niwesakkas sëpën koröp. Ne pöt, pël naënganpan.” 34 Pël maan Yesuuk epël yema. “Neyaap niamaan kat wi. Ni röök eptak kokorngön naën wiaan akun nentepar nent yaknewasumëët.” 35 Pël maan Pitaak kaalakepël yema. “Nimënt yanimëngkem nenempënëak yaan pöteta yak naniwasënëëmaap.” Pël yemaan ten pourö tapëlmëëaut.

Yesu pi Kesemani ngësöök së Anutuunkimang mëëa

(Maak 14:32-42; Luk 22:39-46)36 Pörekaan yesem yang lup nenta yap-

inte Kesemani pörek së oröak Yesuuktenën epël yenia. “Ar eprek wëën neëngkrek së Anutuun kimang memaan.”37 Pël niak Pitaare Sepeti pim ruaar koiraksaut. Yesem ngës rëak ya këlangön könwiak ya ngës pan ëa. 38 Pël yeem epëlmëëa. “Ne ya këlangön panë yeemwel wi-ima yangap yaë. Pötaanök kosang newe-sak neering itiit öpa.” 39 Pël mëak kotnent ëngkël së ë kosaö yangerak wesirakwë Anutuun kimang ngöntak epël mëëa.“Pep, ni kön wiin pangk ëën pöt këlangön

Matiu 26:40 38 Matiu 26:68nem naë orööpënëak yaë epot mop wa-sum. Nem könöök won, nim könöökëwiaul ëëm.” 40 Pël më pet irak pim ru naarnamp pöröa naë së itaangkën ka uraanPitaan epël ök mëëa. “Ar neering kotnent itiit naöngan ma? 41Moröktak wiapsënganëën lup itiit wë Anutuun kimangmaë. Arim lupöt kengkën yeëetak koröpötkönöm yaalni.” 42 Pël mëak kaalak sëAnutuun kimang mëak epël mëëa. “Pep,këlangön epot ilap neriipënëak kön wiinpangk naën ëën pöt yok pangk kat wi-imaat. Nim könöökë wiaul ëëm.” 43 Pëlmë pet irak kaalak pim ru naar namppöröa naë së itaangkën pitëm itöt könömyaëën ka ureim wëën itena. 44 Pël ëakkaalak së kimang maan akun nenteparnent ëa. Ngön wet rëak kimang ngöntakök mëëa tapët kaalak mëëa. 45Kimang mëpet irak ru naar namp pöröa naë së epëlmëëa. “Ar om ka könkön ureim wë ma?Peene epët nemëën kup mowiipna akunettemanöm yes. Omën Këëp nemëën kupmowiak omën utpetaröa moresi neulëëp-naat. 46Wal ëën sëpa. Omën nemëën kupmowiipnaap e yaarö.”

Yutasök Yesu kööre toköröa moresi ulmëa(Maak 14:43-50; Luk 22:47-53; Son 18:3-12)

47 Yesu pi pël yamëem wëën ten pim ru12 pöröakaannampyapinte Yutas pöpringomën kësang pan kiri ar yaaö kaöaröerengarangköröak maan inre tang wak waisoröaut. 48 Yutas Yesu kup mowiipna pöpwet rëak pitën epël mëëa. “Ar ëwatsënëën tot numaatak pël yaëën tapöp we-sak wali ön.” 49 Pël mëak pi teëntomYesuu naë wais, “Aköp, ni e wëën ma?”pël mëak tot yen. 50 Pël ëën Yesuukepël yema. “Ngöntöp nim ëëmëak waisanpöl ë.” Pël maan pit wais yeö. 51 Pëlyaëën ten Yesuring wëauröakaan nam-pök pim öpwer yepatuukaan tëak kiri aryaaö wotöököpë inëën ru nampmöak pimkatëëp per yoola. 52 Pël ëën Yesuuk piinepël yema. “Ni öpwer yepatuukmë. Omënöpwerring nga yaë pörö naröak kangiir öpmöön wel wiipnaarö. 53 Ne nem Pepapönkimangmaan pi teëntomensel kësang panrongan 12 pöt wes mëën wais kaamökelnëëpna pöt ni köpëlma? 54Pël ëëmaatepngönëntak utpet nem naë orööpënëak ëaepot tol ëak orööpën?”

55 Pël niak pi öpënëak waisauröen epëlyema. “Ar neen ngaapwesak wali neönëakinre tang wak yewais ma? Ne kët ël epotë

ngönën tup kaöetak arring wëaup. Pël ëënar akun pötë neneön yaaurö. 56 Pël ëaapomën epot yaaröön tektek ngön yaaö om-naröa ngaanëër retëng ëa pöt kë yaarö.”Pël yemaan ten pim ruurö sëp mowesakkas saut.

Yesu ngön yaatak moulmëa(Maak 14:53-65; Luk 22:54-55, 63-71; Son

18:13-14, 19-24)57 Ngön kosangötë ngarangköröere

kaöarö pit kiri ar yaaö wotöököp, Kaiapaspim kaatak wa top ëak wëën omën Yesuwali wa pörö pi pörek mësak së moulmëa.58 Pël ëën Pita pi ënëmënëm sa. Pëlëak pi kiri ar yaaö wotöököpë kaatakoröak ëmöökë kakaati së ilëak pit Yesutol yaalmë pöt itaampënëak ngai omnaröatekrak wel aisëa. 59 Pël ëën kiri ar yaaökaöaröere kansol pourö Yesu mëmpnaanomën naröak kaar rëak pim utpet ëautönmapënëak ap wesa. 60 Pël yeem pimëënngön kaar kësang pan koiraap pöt könömnaën ëën om ap weseim wëën ënëmakomën naar pitëm naë së 61 epël mëëa.“Omën epmor epël ëaumor. ‘Ne Anutuungëëngk tup epët tööl olëak kaalak këtnentepar nent ök remaap,’ pël yaan katwiaumor.” 62 Pël maan kiri ar yaaöwotöököpök wal ëak Yesuun epël ökmëëa. “Pitëm nimëën ngön ya epëtentol yewasën? Ni kangiir nent naënganma?” 63 Pël maan Yesu ngön nemaanwëën kiri ar yaaö wotöököpök kaalak epëlök mëëa. “Ne Anutu wëwëetaringëp pimëöetak pëël niamaan kosang wesak am.Ni Anutuu Yaö Niiaup, Kristo, AnutuuRu tapöp ma?” 64 Pël maan Yesuukkangiir epël mëëa. “Nimtë yaan pi tapët.Pötaanök ne niamaan kat wieë. ËnëmakOmën Këëp ne Anutu weëre kosangëp pimyaapkëël wel aisëak kutöm kepilötë rangkyewaisën it nengempun sa.” 65 Pël maankiri ar yaaö wotöököp ya utpet pan ëënpimtë ulpëënëp keli olëak pim omnaröenepël ök mëëa. “Pi Anutu il yemowasemutpet wesak ya. Tol ëën omën munt naröpiin ngön mapnaaröen kaalak ap weseimöpen? Ar pim Anutuun utpet wesak ya pötyok kat wia. 66 Ar tol yak?” Pël maan epëlmëëa. “Pi utpet yaarek wel wiip.” 67 Pëlmëak pim këëre wot kantak wasöp ngësmenak momöa. Ën naröak kerëmteparëmor kaë yemomöem 68 utpet wesak epëlmëëa. “Kristo, omën ni yanimö pöpëyapinte ök a.”

Matiu 26:69 39 Matiu 27:23Pitaak Yesuun yak mowesa(Maak 14:66-72; Luk 22:56-62; Son 18:15-18,

25-27)69 Pita pi ka tomök ëmöökë kakaati

wel aisëaan inëën koont nampök pimnaë së piin epël mëëa. “Namp ni,Yesu Kalili yangerakaanëp piiring wëaup.”70 Pël maan pi omnaröa ëöetak yak wesakepël mëëa. “Ne nim yaan pipten ëngkma e yewas.” 71 Pël mëak ëm kanrakorööpënëak yaëën inëën koontmunt nam-pök itenak omën naëwëauröen epëlmëëa.“Omën epop Yesu Nasaret kakaanëpringwëaakë yaaup.” 72 Pël yemaan Pita pi yakweseë kosang wesak epël mëëa. “Anu-tuu ëöetak ne piin köpël.” 73 Pël maanwë ngöpngöp yaëën omën pim naë wëau-röak së piin epël mëëa. “Ten nim ngönköngkömöön kat yawi. Ni yaap pim tok-takaanëp.” 74 Pël yemaan Pita pi kosangpanë wesak ngön köntak epël mëëa. “NeAnutuu ëöetak omën pöpön köpëlëp.” Pëlmaöataring kokor ngön ëa. 75 Pël ëën Pitapi Yesuu epël mëëa pöt kön wia. “Ni kokorngön naën wiaan akun nentepar nent yaknewasumëëp,” pël mëëa pöten kön wiakyaköm pan ëën së ing kaö ëa.

27Omnarö Yesu Pailatë naë wak sa(Maak 15:1; Luk 23:1-2; Son 18:28-32)

1 Ëlpam walën kiri ar yaaö kaöaröerengarangk pourö wa top ëak Yesumëngkënwel wiipnaata ngönte kosang wesa. 2 Pëlëak maan wii tëak mësak së Rom yangngarangk Pailat pöpë naë moulmëa.

Yutas wel wia(Ngön 1:18-19)

3 Wel wiipënëak kosang wesa pöt Yu-tas kup mowiaup kat wiak tol ëënak ëanpël kön wiak ya utpet ëën siluwa mon30 ëak mena pöt wak së kiri ar yaaökaöaröere ngarangkörö kaip ti menak epëlmëëa. 4 “Ne utpet ëak saun wonöpönkup niwiin mëmpunëak yeë.” Maan pitepël mëëa. “Tol ëën tenën yeniaan?Pipët nimtëëtep.” 5 Pël maan monat Anu-tuu ngönën tup kaöetak moolëak së kaötöa. 6 Pël ëën kiri ar yaaö kaöaröerengarangkörö siluwa mon pöt wa ronganëak epël mëëa. “Mon epot kup niwiakwaut. Pötaanök ke epëlöt ngönënëënyawiautak wiipenaataan nga wia.” 7 Pëlmëak pit ngön ë kopëta wesak omën ka-maatëaanörö yang kel weerëpënëak omën

yang kaap ket yaaupë yang lup nent sumëa. 8Pël ëa pötaanök yang lup pöta yapinteomën iita yanget pël ya. 9 Pël ëën tektekngön yaaö namp Seremaia pim ngaanëërngön ëa pöt kë oröa. Ngön pöt epët.“Israel omën naröak siluwa mon 30 pötomën sum ëëpënëak kosang wiak menapöt pit kaalak wa. 10Pël ëën aköpë ök neeapöl pit sum pötring omën yang kaap ketyaaupë yang lup nent sum ëa.”

Pailatök Yesuun pëël mëëa(Maak 15:2-5; Luk 23:3-5; Son 18:33-38)

11 Yesu pi Rom yang ngarangkëpë ëöe-tak tauaan epël mëak pëël mëëa. “Ni Yutaomnaröa omën omp aköp ma?” Maan,“Yok yaan pi tapët,” pël mëëa. 12 Pël maankiri ar yaaö kaöaröere ngarangköröakpimëën ngön ya yamëngkën pi kangiir ne-maan ëa. 13 Pël yaëën Pailatök epël mëëa.“Omnaröa ngön yaatak nimëën ngön kenentere nent ya pöt kat nawiinma?” 14Pëlmaan Yesu pi ngön kangut nemaan panyaëën yang ngarangkëp pi yaan sa.

Pailatök Yesu këra yetaprak mööpënëakmëëa

(Maak 15:6-15; Luk 23:13-25; Son 18:39–19:16)

15 Krismakiatë akun kësang pötak yangngarangkëp pi omnaröak omën namp wiikaatakaan wes mëëpënëak maan pöt wesmë pël yeëa. 16 Akun pötak omën nampyapinte Parapas pöp wii kaatak wë pötomën pourö ëwat wëa. 17 Pötaanök om-narö wa top ëak wëën Pailatök epël mëëa.“Talëp wes nimëëmëak aim? Parapasma Yesu yapin nent Kristo yemak pöp?”18 Yuta omën kaöarö Yesuun om pas kaaökön wieë wii kaatak moulmëa pöt pi ëwatwëak pël mëëa.

19 Yang ngarangkëp pi ngön pöt mëpet irak pim ngön ë pet yaira urtak welaisëaan pim öngöpök ngön nent epël wesmëa. “Ni omën wotpil puopë ngönte petirngan. Ne peene wangarëtak piin itenakya këlangön pan kön yawi.” 20 Pël yaëënkiri ar yaaö kaöaröere ngarangköröak om-naröen Parapas wes mëak Yesu mëmp-naan mapënëak këk mëëa. 21 Pël ëënyang ngarangkëp pi kaalak epël mëak pëëlmëëa. “Epaarëkaan talëp wes nimëëmëakaim?” Maan pitök, “Parapas,” pël mëëa.22 Pël maan epël mëëa. “Ën Yesu, yapinnent Kristo pël yemak epop tol ëëm?”Maan epël mëëa. “Pi këra yetaprak möönwel wiip.” 23Pël maan pi kaalak epël mëëa.

Matiu 27:24 40 Matiu 27:54“Omën epop utpet oröp nent ëa?” Maanngön ë olëak epël mëëa. “Këra yetaprakmöön wel wiip.”

24 Pël maan Pailat pi wiap yemowasemitaangkën pim ngönte kat nemowiin yeemngön kaëp kësang yaan pi maan iit kolmangkën Yesu mëmpna saunet pim naëwon pöt pet elmëëpënëak pim more-siar i yairem epël mëëa. “Omën wot-pil epopë mëmpnaata saunet nemëënnasën, arimëën yes.” 25 Maan pit këmtop ëak epël mëëa. “Pim mëmpnaatasaunet tenre tenim ëaröaan wiaap.” 26 Pëlmaan Parapas pëël elmëak Yesu pol ko-röp wapötringöök momöak këra yetaprakmööpënëak ngaaröa ngësë wes momëa.

Nga omnarö Yesuun ökre was elmëa(Maak 15:16-20; Son 19:2-3)

27 Yang ngarangkëpë nga naröak Yesumësak së ngarangkëpë kaatak ulmëakmaan nga omën pourö pim naë wa ron-gan ëa. 28 Pël ëak pim ulpëënëp përëmoolëak ngaaröa ulpëën köp möa nampmomëa. 29 Pël ëak wii këmampön ulteket ë mowaëak kalaö naö mangkën moryaapkëësi sungkör ëak taueëa. Pël ëënpim naë së ököök elmëak rar rë wesirakepël mëëa. “Yowe, Yuta omnaröa ompaköp.” 30 Pël mëak waasöp ngës menaksungköraö wa ëp ëak kepönöök momöa.31 Ngaaröak ököökre waswas pël elmëakngaë ulpëënëp përëak kaalak pimtëëpmë moulmëak këra yetaprak mööpënëakmësak sa.

Yesu këra yetaprak möa(Maak 15:21-32; Luk 23:26-43; Son 19:17-

27)32 Pit kan yesem kamtaöök omën namp

Sairini kakaanëp, pim yapinte Saimon,pöp koirak Yesuu këra yetapër waksëpënëak këk maan wak sa. 33 Pël ëakpit yang lup nenta yapinte Kolkota, tiarimngöntak Kepön Kos pël yamëëa pötak sëoröa. 34 Pël ëak pit wain iitaring kakamyaaut irikor ëak mangkën na pet ëakkaaö ëa. 35 Pël ëën pit pi këra yetaprakmöak pim ulpëënre poë koröpöt wakngasamtak wiak talëpök öpën pötenitena. 36 Pël ëak pörek wel aisëak piinngarangk ëa. 37 Pël ëak “Omën epopYesu, Yuta omnaröa omën omp aköp,”ngön yaatak pimëën ngön pël ëa pöt kërawelingweri retëng ëak kepön löötak möulmëa. 38 Pël ëak pit ngaare këkain omënnaar, namp yaapkëël, namp katnëël mö

ulmëa. 39Pël ëën omnarö sak waisak yeempiin sömre ëlakëër kepön keke elmëak40 epël mëëa. “Ni, ‘Anutuu ngëëngk tupëttööl olëak kaalak akun nentepar nentök remaap,’ pël ëauppe nimtë koröpökaamök ë. Ni yaap Anutuu Ruup pöt kërayetaprakaan ent ëak ira.” 41 Pël yemaankiri ar yaaö kaöaröere ngön kosangötëngarangköröere kaöarö pit tapël ökre waselmëak epël mëëa. 42 “Pi omën muntarökaamök yaaupök pimtëën poprak yaë. Piyaap Israel omnarö tiarim omën omp aköppöt peene këra yetaprakaan ent ëak irap.Pël ëën tiar itenak piin kön wi kosangwasëpenaan. 43 Pi Anutuun kön wi kosangyewasem, ‘Ne Anutuu Ruup’ pël yaaup.Pötaanök Anutuuk kent yaalmëa pöt entë moulmëëpnep.” 44 Pël yemaan ngaarekëkain omën pöaarökta tapël utpet wesakmëëa.

Yesu wel wia(Maak 15:33-41; Luk 23:44-49; Son 19:28-

30)45 Këtëp luptak 12 kilok pötak wëën

yanget koö olëak wiaan së wiap kan 3kilok oröa. 46 Pël ëën 3 kilok këtëp tingkwesak yengmaan Yesu pi ngön ëak epëlmëëa. “Eli, eli, lama sapaktani?” Pöttiarim ngöntak epël. “Nem Anutu, nemAnutu, ni tol ëënak sëp yenewasën?” 47Pëlyemaan omën pörek taueëaurö pit pötenkat wiak epël mëëa. “Kat wieë. Omënepop Eliaan merëk yema.” 48 Pël yemaanpitëkaan namp pöömpö së i kaö kelwerwak wain i som yaautak wariak këkalëpkautak wa tëak Yesu nëmpënëak mena.49 Pël yaëën naröak epël mëëa. “Kora, Eliapi wais kaamök elmëëpën ma won pöteniteempa.” 50 Pël yemaan Yesu pi kaalakmerëk kaö ëak pim könöp wes mëak welwia.

51 Wel yawiin ngönën tup kaöetakpoë koröp kësang ngeröök uteëaumpeloorekaan luptak keliak nempelnempelëa. Pël yaëën yanger moup yamöön këlkësangöt luptak weling wera. 52 Pël yaëënomën yangatta këm nga ëën Anutuu omënngaan wel wia narö selap weletakaan walëa. 53 Pël ëën Yesu wet rëak weletakaanwal ëënak pit omën yangat sëp wasak kangëëngk Yerusalem pöök së oröak wëënomën narö selap pitën itena.

54 Nga omën wotöököpre omën piiringYesu ngarangk wëa pörö yanger moupyamöön omnant oröa pötön itenak kas

Matiu 27:55 41 Matiu 28:20kësang pan ëak epël mëëa. “Yaap, epopAnutuu Ruup.”

55 Yesu yamöön öng Kalili yangerakaanpim ënëm yewaisem kaömpre omnantkaamök elmë ima pörö kamaarek wëiteneëa. 56 Öng pël ëa pöröakaan naröeporö. Maria Matala kakaanëpre Mariamuntap Semsre Yosep pöaarë ëlëpre,Sepeti pim ruaarë ëlëp piporö.

Yesu yang kel weera(Maak 15:42-47; Luk 23:50-55; Son 19:38-

42)57 Wiap kanök Arimatia kakaan omën

uröm kësang wieëa namp yapinte Yoseppöp sa. Pi Yesuu ru namp. 58 Puuk Pailatënaë së Yesuu sokuren ök mëëa. Pël maanPailatök pimomnaröen sokurmampënëakök mëëa. 59 Pël ëën Yosep pi sokur wakpoë koröp kölam ompyaö naöök kör koëak60wak së pimtëën wesak kël öngöp ngolöptëa naöök wiak kël kaö naö kur kaip tiakkanrak il wari ulmëak sa. 61 Pël ëën MariaMatala kakaanëpre Maria muntap piaripnaë wel aisëak ngarangk wëa.

Ngaarö yangaöök ngarangk wakaima62Kë yesa akun ngëëngktakëën omnant

kön yaëën ëlpam walën ngëëngk akun pötoröön kiri ar yaaö kaöaröere Parisi ngönënomnarö wa top ëak Pailatë naë së epëlmëëa. 63 “Kaöap, kaar omnamp pim öpwë epël ëaö pöten ten kön yawi. ‘Ne welwiak kët nentepar nent won yesën kaalakwal ëëmaap.’ 64 Pötaanök pim ruuröaksë sokur këkain wak së ëlëëp wiak kaar‘Wal ëa’ epanok ni maan nga omnarö pityangaöök së ngarangk wëën kët nenteparnent won sëp. Pim ngaan kaar, ‘Ne Kristo,’ëa pöt wiaan kaalak ‘Weletakaan wal ëë-maap,’ ëa epët rangk sëën kaö sëpan. Pö-taanök yeniak.” 65 Pël maan Pailatök epëlmëëa. “Ar nga omnarö mësak së moul-mëën këëkë ngarangk ëëp.” 66Pëlmaan pitngaaröaring së këlöökë rangk kë ilmowiakngaarö ngarangk öpënëak moulmëa.

28Yesu wal ëa(Maak 16:1-10; Luk 24:1-12; Son 20:1-10)

1Kë yesa akunet pet irën Sante wangamkan ëlpam walëpënëak yaëën MariaMatala kakaanëpre Maria muntap piaripitaampënëak yangaöökë sa. 2 Yesënmoup kësangpel möön Aköpë ensel nampkutömweriaan irëak këlö wa pëlëër wiakrangk wel aisëeëa. 3 Pim möönre koröpö

kent tangarötë ököp, ën ulpëënëp kölampanë tëaup. 4 Pël ëën ngarangk wëauröpit itenak kas kësang ëak reireë urak itköpköp tiak së ngentiak wieëa. 5 Pël ëënöngaar së oröön enselëpök epël mëëa.“Arip kas ëëngan. Ne ëwat wë. Arip Yesukëra yetaprak möaupön itaampunëakwaisan. 6 Pël ëanëp eprek won wiaap. Pimngaan ök niia pöl ëak wal ëa. Wais, urkoseten iteneë. 7 Pël ëak së pim ruuröenepël ök maë. ‘Yesu pi weletakaan walëa. Pël ëak wet rëak Kalili yangerak sëwëën ar ënëm së itaampunëët.’ Ngönkot pi tapët ök yeniak.” 8 Pël maan piaripteëntom yangaöökaan kaip tiak ërëpsawikaö ë ruuröen ök mapënëak sa. 9 YesënYesu kan kourak koirak, “Yowe” mëëa. Pëlëën piarip pim naë së tok oriak ingesiarëmoröak yaya mëëa. 10 Pël ëën Yesuukpiaripön epël mëëa. “Kas ëëngan. Arip sënem karuröen Kalili yangerak wais neenitaampnaan ök man.”

Yangaöök ngarangk wakaimauröangönte

11Öng pöaar yesën nga omën yangaöökngarangk wakaimauröakaan narö kak sëkiri ar yaaö kaöaröen omnant yangaöökoröön itena pötön ök mëëa. 12 Pël ëënpit ngarangkörö wa top ë ulmëak ngönë kopëta wesak nga omnarö sum kësangmenak 13 epël mëëa. “Ar omnaröen epëlman. ‘Rö kan ten ka uraan pim ruurö waissokur këkain wak ëlëëp wia.’ 14 Ngön pötyang ngarangkëp kat wiak nga yaalniinpöt tenök wiap mowasën nga sëp wasëp-naat.” 15Pël maan ngaarö pit mon pöt waksë pitëm mëëa pöl ëa. Pël ëën ngön kaarpöt Yutia yangerak kaö wesak om aim wë.

Yesu pim ruuröen ya ngön mëëa(Maak 16:14-18; Luk 24:36-39; Son 20:19-

20)16 Ten ru 11 pörö Kalili yangerak së

Yesuuk ngaan rosir naö pi koirënëakök niia pöökël saut. 17 Së piin itenaknarö yaya yemaan narö kön selap ëaut.18 Pël yaëën Yesu tenim naë wais epëlyenia. “Kutömweriire yangerakë weërekosang pout Anutuuk ne nen pet iraut.19 Pötaanök ar yang ël epotë yesem omënke nampre namp pourö nem ingre morsëpnaan ngönën ök maim ön. Pël yeemPepere Ruupre Ngëëngk Pulö tenim yap-intak i momëën. 20 Pël ëak nem ngön ökniiaöre rë niulö pël elnieim pöt rë moulönënëm ëëp. Ne niamaan kat wieë. Ne kët

Matiu 28:20 42 Matiu 28:20ël epotë arringwëën akun kaöaö temanömsëpën sa.”

Maak 1:1 43 Maak 1:23

MaakYesu pi wel wiak kutömweri sëën wë

krismaki 35 pöta ök won sëën Maak puukYesuu ngön ompyaö epët retëng ëa. Maakyapin nent Son pöp Yerusalem kak wilënwë Pitaare Pool kaamök elmëa. Pi Romomnaröaan retëng ëa. Rom omnaröpöt, weëre kosangötön kön wiin ompyaöyaaurö yak pi Yesuu ya retëng weërekosangringmëneimauta ngönte retëng ëa.Pöt epël wia.

Ngön ompyaut ngës rëaut 1:1-13Yesuu Kalili yangerak ya mënaut 1:14–

9:50Kalili yangerakaan Yerusalemë saut

10:1-52Yerusalem kak Yesuu naë oröaut 11:1–

15:47Yesu wal ëaut 16:1-8Yesuu ëö pet elmëaut 16:9-20

Son i yamëaupök ngönën ök maima(Matiu 3:1-12; Luk 3:1-18; Son 1:19-28)

1 Yesu Kristo Anutuu Ruup pim ngönompyaut ngës rëak epël oröa. 2 AisaiaAnutuu tektek ngön yaaupök epël retëngëa.“Kat wi. Ne omën nem ngönte waup wes

mëën wet rapnaat.Puuk nim kanö ningësëpnaat.3Yang pultakaan omën nampök epël ya.‘Aköpëën kanö wotpil weseë. Ngësak

ompyaö panë weseë.’ ”4 Aisaia pim retëng ëa pöl Son i yamëa

pöp yang pultak oröak ngön epël ëa.“Arim utpetat sëp wasën ne ar i nimëë-maan. Pël ëën Anutuuk arim utpetat entë nuulapnaan.” 5 Pël maan Yutia yan-grakaanre Yerusalem kakaan omën naröselap pimnaë së ngön katwiak pitëmketresaunat tekeri wesak ök maan Sonök Yotanimeri i momëa.

6 Son pöp pim ulpëën kosangëp polkamel ëpötök ket ëak mëak wëa. Pël ëakpol koröpöök yepat ket ëaö naö urëëa. Ënpim kaömp pöt ngëntre mop pëën neima.7 Ngönte pöt epël ök maima. “Omën nemënëm waisëpna pöp pim weëre kosangtaknemët il wasëpnaap. Ne utpet epopök piming korötepar wii nemowilnganëëp. 8 Nei yaaptaring yanimë. Puuk pöt NgëëngkPulöök nimëëpnaat.”

Sonök Yesu i momëa(Matiu 3:13-17; Luk 3:21-22)

9 Akun pötak Yesu Nasaret kak Kaliliyangerakaan së oröön Sonök Yotanëk imomëa. 10 Pël ëën imeriaan yaapremitaangkën kutömwer këm nga ëën Pulöekëpë ök sak pim rangk irëa. 11 Pël yaëënkutömweriaan ngön nent epël mëëa. “Ninem Ruup. Ne nimëën ya kë sak niin kentpanë yaalni.”

Setenök Yesu morök elmëa(Matiu 4:1-11; Luk 4:1-13)

12 Pël yemaan Pulöök tapëtakëër yangomën wonrekë wes mëën sa. 13 Pörek sëakun 40 wëën Setenök morök elmëeima.Pi animauröa tekrak wëën enselöröakkaamök elmëeima.

Yesu pim yaat ngës rëa(Matiu 4:12-17; Luk 4:14-15)

14 Son wii kaatak moulmëën wëënYesu pi Kalili yangerak së oröak Anutuungön ompyaut war wesak epël ök mëëa.15 “Akun temanöm yesën Anutuuk peenewa ngaöök nimëëpnaan yaë. Pötaanök lupkaip tiak ngön ompyaut wak taë weseë.”

Yesuuk ru kong nent pimëën koira(Matiu 4:18-22; Luk 5:1-11)

16Yesupi Kalili i kaö pöökë pouuk yesemitaangkën omp nanang naar, Saimonrenangap Entru, piarip i kaö pöök iir yoolaanitena. Piarip i kaö imënörö korak wesmëak mon wa pël eim wëa. 17 Pël ëën epëlmëëa. “Arip nem ënëm waiseë. Pël ëënnook arpim i kaö imënörö yewan pi tapëlomnaröeta önëën niulëëmaan.” 18 Pëlmaan piarip tapëtakëër piarpim iiröt omwiak pim ënëm sa. 19 Pël ëën pi kot nentëngkël yesem itaangkën omën nanangmunt naar Semsre nangap Son, Sepetipim ruaar, piarpim wangaöökë rangk iirötompyaö yewasem wëën itena. 20 Pël ëakpiaripön ngönmaan piarpim pepap Sepetipim ya omnaröaring wangaöök wëën sëpmowesak Yesuu ënëm sa.

Yesuuk urmerap waö ë momëa(Luk 4:31-37)

21Pël ëak pit Kapaneam kak së oröak këtkë yesautak Yesu pi Yuta omnaröa ngönëntuptak së ilëak ngës rëak ngönën ök mëëa.22 Pël yaëën omnarö pim ngöntaan yaanpanë sa. Pi pepapök öngpököt wa kotiakmaan ngön kosangötë ngarangköröa ngönyaaut il mowesa. 23Pël yaëën akun tapëtakngönën tup pöta kakaati omën urmerap

Maak 1:24 44 Maak 2:10pim lupmeri wëaö nampök Yesuun ngönëak epël mëëa. 24 “Elei, Yesu Nasare-taanëp. Ni ten tol elniim? Ni utpetniwasumëak waisan koröp. Ne niin ëwatwë. Ni Anutuu naëaan Omën Ngëëngkëp.”25 Pël maan Yesuuk urmer pöpön ngönkosang mëak epël mëëa. “Ni ngön an-gan. Omën pipop sëp mowesak oröaksë.” 26 Pël maan urmerap orööpënëak om-namp mök ë moolaan së ngentiak wiaanngönëër oröak sa. 27 Pël ëën omnarö yaanpanë sak neneren epël mëëa. “Elei, epëtoröpët? Ngön epët maim nent. Weërekosangring maan urmeraröeta pim ngönngaarëk yëo.” 28 Pël ëën ngön pöt ulöl sakKalili yanger pangk ëa.

Yesuuk Pitaë lëlamöp ompyaö mowesa(Matiu 8:14-15; Luk 4:38-39)

29 Akun pötak ngönën tuptakaan oröakSemsre Sonring Saimonre Entru piarpimkaatakë sa. 30 Pël ëak Saimon pim önglëlamöp yauman koröp es nga yeemwiaanteënt Yesuun ök mëëa. 31 Ök maan pimnaë së moresi moröak wal ë moulmëëntapëtakëër koröp es nga pöt won sëënkaömp ar ë mena.

Yesuuk omën selap ompyaö mowesa(Matiu 8:16-17; Luk 4:40-41)

32 Wiap kan pötak këtëp yeilaan omënkak pörek wëaurö pit omën yaumanyaauröere urmerarö pitëm lupötë wëauröpourö pim naë wak sa. 33 Pël ëën kakpörekörö ka kanrak së rongan ëa. 34 Pëlëën yauman ke nentere nent yaauröompyaö mowesak urmerarö selap waö ëmomëa. Pël ëak urmerarö pim songönteëwatörö yak tekeri wesak apanëak ngamëëa.

Yesu pi Kalili yangerak ngönën ök maö sa(Luk 4:42-44)

35 Röök nginömööring ëlpam këëkënewalën wiaan wal ëak yang lup omënwon nentak së Anutuun ök mëëa. 36 Pëlëën Saimonre pim karurö piin ap wasöënëmsë 37koirak epëlmëëa. “Omnaröniinap yewas.” 38 Pël maan epël mëëa. “Tiarka munt temanöm wia pötëëta ngönën ökmaö sëpa. Ne ya pöt mëmpëak waisaup.”39 Pël mëak Kalili yangerak ka wieëapötë së ngönën tupötë ngönën ök maöreurmerarö waö ë më pël ëeim wakaima.

Yesu pi omën kësë ëa namp ompyaömowesa

(Matiu 8:1-4; Luk 5:12-16)

40 Omën kësë ëa namp pim naë sërar rë mowesirak epël mëëa. “Aköp,ni ompyaö newasumëak pöt yok pangkompyaö newasumëët.” 41 Pël maan Yesupi piin yaköm ëën mores el mëak pimrangk mowiak epël mëëa. “Pël elniimëakyeëerek ompyaö së.” 42 Pël maan tapë-takëër pim kësëat won sa. 43 Pël ëën teëntwes yamëempepanömmëak epël ökmëëa.44 “Epël yaalni epta ngönte omnaröen ökmanganok om el wesak së nim koröpö kiriar yaaö nampön pet elmë. Pël ëak om-narö nim ompyaö san pöt ëwat sëpnaanMoses pim ngön kosangta wia pöl kiri arëëm.” 45 Pël ëën Yesu pi ka kaöatë yoolöknaaröön ëlëëp omën wonötë wëën omënnalaan nal wëaurö pim naë seima.

2Yesuuk omën kosat kël wa namp ompyaö

mowesa(Matiu 9:1-8; Luk 5:17-26)

1 Wë ënëmak akun nentak Yesu pikaalak Kapaneam kak së oröak ka nentaksë wëën ka peparö kat wiak 2 pim ka wëapötak së wa top ëak peö ëën ka kanëreta ilwariak wëa. Pël ëën Yesuuk pitën ngönënök yemaan 3 omën mor kong nent pöröakomën kosat kël wa namp urtak wiak waksë oröa. 4 Pël ëak pim naë mowiipënëakomën selap peö ëak wëën pomp ëak kaatangaarëk is Yesuu wëaurek ka möör wakomnamp urtaring wes mëën irëa. 5 Pëlëën Yesu pitëm könwi kosang yewesautenitenak omën kosat kël wa pöpön epël ökmëëa. “Nem ruup, ne yok nim saunatëkangut ent ë yanuulak.” 6 Pël yemaanngön kosangötë ngarangk pörek wëa narökat wiak epël kön wia. 7 “Elei, omënepop pi oröp ëënak epël ya? Pi, ‘Ne yoknim saunatë kangut ent ë yanuulak,’ pëlyemaan Anutuu yapinte wa ngep yaalmë.Ya pöt Anutu pimtëëtep.” 8 Pël yaëënYesu pitëm könötön pim könöök itenakepël mëëa. “Arim lupötë tol ëënak kön kepil yawi? 9 Nem omën kosat kël waupön,‘Nim saunatë kangut ent ë yanuulak,’ ngönpël yemak pöt kengkënte. Pöt ar ngönpöta këët tekeri nasën ëën nem ngön pötyaap ma kaar pël newasngan. Ën nem om-nampön, ‘Wal ëak së,’ ngön pël yemak pötkönömët. Pöt nem ngön pöta këët tekerisëën ngön pöt yaap ma kaar pël wasënëët.10 Pötaanök ar ne kaar wonöp Omën Këëpe yangerak wë weëre kosang wak saunatëkangut ent ë yemoolak pöten ëwat sënëak

Maak 2:11 45 Maak 3:4epël ök yemaan iteneë.” Pël mëak kosatkël wa pöpön epël mëëa. 11 “Ne epëlniamaan kat wi. Ni wal ëak korumöntewak nim kaatakë së.” 12 Pël maan pi walëak tapëtakëër korumönte wak pit pouröaitöök kan sa. Pël ëën yaan sak Anutuunping wesak epël ök mëëa. “Tiar omën keepël nenten itnaangkën ëaut.”

Yesuuk Liwai pimëën koira(Matiu 9:9-13; Luk 5:27-32)

13 Yesu pi pël ëak kaalak i kaö ëöökëlyesën omën selap pim ënëm sëën ngönënök mëëa. 14 Pël ëak pörekaan së Liwai,Alpias pim ruup, pim mon yewaö kaatakwëën itenak epël ök mëëa. “Nem ënëmelnë.” Pël maan pi wal ëak pim ënëm sa.

15 Pël ëak Yesuun yas maan pim kaataksë wel aisëak kaömp yenën takis yewaöreutpet yaaö munt narö kësang piire pimruuröaring kaömp ngawi na. Omën kepilorö kësang pan pim ënëm sa pötaanök.16 Pël ëën Parisi omën ngön kosangötëngarangk naröak itaangkën pi omën ut-pet yaauröere takis yewauröaring kaömpngawi yenën pim ruuröen epël mëak pëëlmëëa. “Arim rë yanuulaup, pi tol ëënakomën takis yewauröere utpet omnaröar-ing kaömp ngawi yen?” 17 Pël maanYesu kat wiak kangiir epël mëëa. “Omënyauman wonörö rota ngësë nasën. Yau-manringöröakëër rotaaröa ngësë sa yaë.Ne omën pitëmtën kön wiin wotpilöröpël yewas pörö lup kaip tiipnaan memëaknewaisën. Won, omën pitëmtën kön wiinsaun yaaurö pël yewas pörö ngön ökmaanlup kaip tiipënëak waisaup.”

Kaömp ngës yoolëauta ngönte(Matiu 9:14-17; Luk 5:33-39)

18Akun pötak Sonë ruuröere Parisi om-naröa ruurö kaömp ngës olëak wëa. Pëlëën omën narö Yesuu naë së epël mëakpëëlmëëa, “Sonë ruuröere Parisi omnaröaruurö kaömp ngës olëak wë. Ën nim ruurötol ëënak pël naën yaë?” 19 Pël maanYesuuk kangiir epël mëëa. “Omën nampöng öpënëak yeem pim karuröaring wëënkaruröak yaköm ëën kaömp ngës olëaköpën ma? Won. Pitring wëën kaömp ngësolëak naöpan. 20 Ënëmak omën naröak piwak kama ulmëën akun pötakökëër pimkarurö yaköm ëën kaömp ngës olëak öp-naat. Pöl pit ne kama neöpna pötakökëërnem ruurö neen yaköm ëën kaömp ngësolëak öpnaat.

21 “Omën namp poë koröpngolöpöökaan kaö nent ilak ulpëënngaanëpë keliaurek wiak korir namëëpan.Pël ëëpna pöt poë koröp ngölöp pötakulpëën ngaanëpweruun ilak kaak sëpnaat.22 Ën omën namp i kep pol koröpwerringket ëa ngaan pötak wain i ngolöpët kolönyok pangk naëpan. Pël ëëpna pöt wain ipöt kepwetak pol koröp pöt sak il ngentiiniit orö sëpnaat. Pël ëën pol koröpwertautpet ëëpnaat. Pötaanök wain i ngolöpëtkep ngolöptak lë mëëpna pötak pangkëëpnaat.” Yesuu pël mëëa pöta songönteepët. Mosesë ngön kosang ngaanötrepimtë ngön ngolöpöt pangk irikor naëpanpötenök mëëa.

Akun kë yesauta ngönte(Matiu 12:1-8; Luk 6:1-5)

23 Kë yesa akun ngëëngk nentak Yesurepim ruurö pit rais yaöökë lup yesem ruuröulöp narö töa. 24 Pël yaëën Parisi naröakpiin epël mëëa. “Kë yesa akun ngëëngktakpitëm ya yamëngk pipotön pepanöm wia.Pit tol ëënak yaë?” 25 Pël maan Yesuukepël ök mëëa. “Tewitre pim omnaröakaömp won wë këënëën ëa pöt ar sangkkelak kat nawiin yaaurö ma? 26 Apaiatapim kiri ar yaaö wotöök sak wëa akune-tak Tewit pi Anutuu ngönën tup kaöetakakaati së kaömp Anutuu ëöetak wieëapöt kiri ar yaauröakëër nëmpnaan omënpasurö nëmpanëak nga yaaut wak pimëntnak pim omnarö karut mangkën na. Pötar sangk kelak kat nawiin yaaurö ma?”27 Pël mëak epël mëëa. “Anutu pi omnarökaamök ëëpënëak akunkë yesaut ket ëa. Piakun kë yesaut kaamök ëëpënëak omnaröket naën. 28 Pötaanök Omën Këëp nekë yesa akun ngëëngk pöta pepap. Nemkentöök akun eptak nem ruuröen omnantëëpnaan memaat.”

3Yesuuk omën kël wa namp ompyaö

mowesa(Matiu 12:9-14; Luk 6:6-11)

1 Akun nentak Yesu pi kaalak ngönëntupta kakaati ilëak itaangkën omën moreskël wa namp wëa. 2 Pël ëën omnarö pitYesuuk akun ngëëngktak ompyaö wasënpöt ngön yaatak ulmëëpënëak ngai yeemwëa. 3 Pël ëën puuk omën mores kël wapöpön epël mëëa. “Wal ëak wais itëkëëltau.” 4 Pël mëak omnaröen epël pëëlmëëa. “Kë yesa akun ngëëngktak omnarö

Maak 3:5 46 Maak 4:4ompyaö elmëëpen ma utpet elmëëpen?Omnarö ompyaö mowasëpen ma utpetmowasëpen?” Pëlmaanpit nereknemaan.5Pël yaëën pi pitëm lup kosang yaauten yakëlangön ëën nga it nalnal elmë pet irakomën pöpön epël mëëa. “Nim mores elmë.” Maan mores el mëën kosang sa. 6 Pëlëën Parisi omnarö ka tomök së tapëtakëërErotë omnaröaring pit tol ëak Yesu mëm-pën pöta ngönte kopëta wesa.

Omnarö i kaöök wa rongan ëa7 Yesu pi pim ruurö koirak i kaöök

së wëën Kalili yangerakaan omën se-lap pan pitëm ënëm sa. Pörö pëënwon, Yutia yangerakaanre 8 Yerusalemkakaan, Itumia yangerakaanre i Yotanëëngk komuntakëlaanre Taiaare Saiton kapöörarëaan omën selap pan pim yaautönkatwiak së oröa. 9Pël ëën omën selap pöröpi ngepre un elmëëpanëak pim ruuröenwang naö temanöm wes ulmëëpënëakmëëa. 10Omën selap pan ompyaömowesa.Pötaanök omën ëmpölre yaumanörö pimësël elmëëpënëak së ngepre un elmëë-panëak wangaöön mëëa. 11 Pël ëën omënurmeraröaringöröak Yesuun itenak pimingrak rar rë wesirak ngön ëak epël mëëa.“Ni Anutuu Ruup.” 12 Pël yemaan pit pimsongönte tekeri wesak apanëak kosangwesak nga mëëa.

Yesuuk pim ngön yaaö omën 12 pörö waulmëa

(Matiu 10:1-4; Luk 6:12-16)13 Wë akun nentak pimënt rosir naöök

së wë pim ru öpënëak kent kön wiauröenyas maan pim naë së rongan ëa. 14 Pëlëën omën 12 pörö ru wesak piiring wëngönën ökmaöre 15urmeraröwaö ëmomëpël ëëpënëak mëëa. 16 Pim omën 12 ëakwa ulmëa pörö eporö. Saimonön yapinngolöpët Pita mëëa. 17Pël ëak Sems Sepetipim ruupre nangap Son, piaripön yapinngolöpët Poanesis mëëa. Tiarim ngön-tak tangre kaö pöta ökaar pël apenaat.18 Ën Entruure Pilip, Patolomiuure Matiu,Tomasre Sems Alpiasë ruup, Tatiasre Sai-mon Selot pël yamëëa pöp pi ngaan Romkamanëp sëp mowasëpënëak aima omëntok pötakaanëp piire 19 ën Yutas Keriotkakaanëp Yesuun kup mowiipnaap.

Yesure Pielsepulë ngönte(Matiu 12:22-32; Luk 11:14-23; 12:10)

20 Yesu pi kaatak së wëën omën kësangpan kaalak wa top yaëën pit ruuröa kaömpnëmpna mopët won ëa. 21 Pël yaëën pim

ëlre nang kat wiak, “Kön irikor yaalmë,”pël mëak koirëpënëak sa.

22 Pël ëën ngön kosangötë ngarangkYerusalem kakaan sa pöröak epël mëëa.“Urmeraröa kaöap, Pielsepul, pim lupmeriwëën pöpë weëre kosangöök urmeraröwaö ë yamë.” 23 Yemaan wa top elmëakngön nokoliil nent epëlmëëa, “Setenök tolëak pimënt waö elmëëpën? 24 Yang ner-akë omnarö pitëm naë nga oröön nenermënak kom ëak pöt naön ëëpnaat. 25 Ënka kopët nentak wëaurö tapël nener më-nak kom ëëpna pöt repak sëën ka kosaöwiaapnaat. 26Tapël Setenök werak pimëntmöak waö elmeëpna pöt pangk kosang saknaën ëëpnaat. Pi kö sëpnaat. 27 Omënnga namp wëën munt nampök pim kaatakilëak omnant naöpan. Wet rëak omënnga pöp wii të wiakök pim omnant poutöpnaat. Nga pöp Seten.

28 Ne yaap niamaan kat wieë. Omënutpet ke nentere nent ëak Anutuun utpetwesakmapna pöt Anutuuk omënutpet pötpoutë kangut yok pangk kërë moolapnaat.29ËnnamppiNgëëngk Pulöönutpetwesaktapël mapna pöp pim saun pöta kangitent ë nemoolapan, om kosang wiaapnaat.”30Ngön pipët, “Pim lupmeri urmerap wë,”mëëa pötaanök pil mëëa.

Yesuu ëlre nangaröa ngönte(Matiu 12:46-50; Luk 8:19-21)

31 Ngön pipot ök yamëem wëën pimëlre nang ka tomök së wë orööpënëakkakaatiil ngön wes mëa. 32 Pël ëën Yesupi omnaröa öngpök wëën epël ök mëëa.“Nim ëlre nang tomök wë niin ya.” 33 Pëlmaan Yesuuk epël mëëa. “Nem ëlre nangtalörö?” 34 Pël mëak omën wirö wa taapelmëak wëa pöröen iteneë epël mëëa.“Nem ëlre nang pörö eporö. 35Omën Anu-tuu këm ngön ngaarëk yeö piporö nemëlre nangarö pël yaë.”

4Omnant öpöt olëauta watepang ngönte(Matiu 13:1-9; Luk 8:4-8)

1 Yesu pi kaalak i kaö ëöök së këëkëwesak ngönën ök mëëa. Pël yaëën omënkësang pan pim naë wa rongan ëa. Pël ëënpi wangaöökë ngaarëk is wel aisëak wëënomnarö yangerak wëa. 2 Pël ëaan wa-tepang ngön nentere nent yamëem nentngës rëak epël mëëa. 3 “Niamaan kat wieë.Omën namp pim yaak së omnant öpötolëa. 4 Pël ëën nant kamtaöök ngentiin

Maak 4:5 47 Maak 4:34intöröak oröakna. 5Ënnant këlöökë rangkngentia. Pël ëën yanget könyangap wiaanyak teënt oröa. 6 Pël ëën këtëp ngaarëkapër maan öp pöt kotön saap wak umönrëa. Pöt misënöt kotut pötaanök. 7 Ënnant nönötë öngpök olëa. Pël ëën nönötoröak ngep ëën sësë ëak mos ëa. 8 Ënnantökëër yang kolaptak olëa. Pël ëënpötökëër aprak ulöl sak kë kësang panuta. Kengk nemorëët 30, nemorëët 60,nemorëët 100 pël uta.” 9 Ngön pipët maösë epël mëak pet ira. “Katringëpök ngönepët kat wiip.”

Yesu pi tol ëënak watepang ngönötmapënëak mëëa

(Matiu 13:10-17; Luk 8:9-10)10 Omnarö sa pet yairën pimënt

wëën pim ru 12 pöröere omën muntpiiring wëaurö pim watepang mëëautësongönötön pëël mëëa. 11 Pël ëënepël mëëa. “Anutu pimtok wa ngaööknimëak wë ngön ëlëëp pöta songöntearënökëër pet yaalni. Ën omën muntaröpit pöta songönte kat wiipanëakwatepangngön ök yak. 12 Pit Anutuu naë rëolaan pitëm saunatë kangut kërë olapanitöök itaampënaatak këëten yok pangkitnaampan ma katëëpök kat wiipnaataksongönten këëkë kön nawiipan.”

Omnant öpöt olëauta watepang ngöntasongönte

(Matiu 13:18-23; Luk 8:11-15)13 Pël mëak epël mëëa. “Watepang

niak pöta songönten ëwat nasën ma? Pëlyaëen tol ëak watepang ngön pout ni-aan ëwat sën? 14 Omnampë öpöt olëapöt ngönën öpöt olëa. 15 Öpöt kamtaöökngentia pötë ökörö pit ngönën kat wiakwa lupmeri wiin Seten tapëtakëër waiswak sëpnaat. 16 Ën öpöt këlöökë rangkngentia pötë ökörö pit ngönën kat wiaktapëtakëër kent kön wiak wak öpnaat.17 Pël ëak lupötë misën il natëën. Pö-taanök akun kot nent könwi kosangwesakwëën pitëm Anutuu ngön ngaarëk yeöpötaan omnaröak këlangön kat mowiakutpet mowasën tapëtakëër wil këlok ëëp-naat. 18Öpöt nönötë öngpök ngentia pötëökörö pit ngönën kat wiipnaatak 19 wëkoröpöökë omnantön kön selap ëëremon-ere urömen kentre kaur ëëre omën muntnantönwar ëpël yaëënpötökngep elmëënngönën mos ëëpnaat. 20 Ën öpöt kolaptakngentia pötë ökörö pit ngönën kat wiakwak wëën pitëm wëwëatë kë ompyaut

orööpnaat. Narö kë 30, narö kë 60, narökë 100 pël orööpnaat.”

Esuwesi ngönte(Luk 8:16-18)

21 “Talëpök esuwes mangiak wak sëkapita öngpök mëëre urta ikanöök wi pëlëëpën? Pël naëpan. Urta ngaarëk wesirenëwa ëëpnaat. 22 Omën ëlëëp wia pipotwi naöpanëët. Pipot tekeri sëpnaat. Ënngep ëënwia pipotwiakaimwi naöpanëët.Ënëmak wëlël ëën omnarö itaampnaat.23 Katringëpök ngön epët kat wiip.” 24 Pëlmëak epël mëëa. “Ar nem ngönöt këëkëwesak kat wieë. Arök omnant omnaröaanelmëënë pöt Anutuuk tapël kaip ti nimp-naat. Pël ëak muntat kaö wesak nimp-naat. 25 Namp Anutuuk ngön ompyaönant mangkën taë wak öpna pöp muntatmampnaap. Ën namp mangkën taë weswak naön ëëpna pöp kot weëa tapët Anu-tuuk kama wa ëp ëën elek öpnaap.”

Omnant öpöt olaan yaaröauta watepangngönte

26 Yesu pi ngön nent epël mëëa. “Anu-tuu wa ngaöök yanimë pöt epël. Omënnamp pim yaak omnant öpöt olapnaat.27 Pël ëak rö kan ka urööre këtëk walëak wë pël yeem rëngap yaaröön pötasongönte köpël öpnaat. 28 Yanger pim-tok kaamök elmëën rëngap orööpnaat.Wet rëak rëngap orööpnaat. Pörekaan ëpwilëpnaat. Pörekaan këët utöpnaat. 29 Pëlëak köp sëën omnamp tööpnaat. Këëtyatöa akunet temanöm yes.”

Këra lëlëp kotupë watepang ngönte(Matiu 13:31-32, 34; Luk 13:18-19)

30 Yesuuk omnaröen ngön nent epëlök mëëa. “Anutuu wa ngaöök yanimëpöt tolëëlte? Ne oröp nantë ök ëak am?31 Pipët këra lëlëp nampë ököt. Lëlëp pöpkot panëëp, omën muntatë lëlëpöröak ilyewas. 32 Pël yaëëtak oröakökëër pöpökkëra muntat il wesak wap wiak wëën in-törö wais ngentiak kët kosöptak wëëre kaëp wi pël yaë.”

33 Yesu pi watepang ngön nentere nentmëak ngönën ök maima. Pitëm ëwatsëpnaat ök maima. 34 Nent war wesaknemaan, watepang pëën maima. Pimtëruuröaring pëën wëakëër war wesak ökmaima.

Kentöök Yesuu ngönte ngaarëk wa(Matiu 8:23-27; Luk 8:22-25)

Maak 4:35 48 Maak 5:3035 Kët taptak wiap kanök pim ruuröen

epël mëëa. “Tiar i kaö olëak ëngk ko-muntakël sëpa.” 36 Pël maan omën kësangpörek wëën sëp mowesak teëntom piiringwangaöök ilëak yesën wang munt nantënëm sa. 37 Yesën kent kësang panë möakkaö maat wangaöök ilëak peö ëëpënëakëa. 38 Pël yaëën Yesu pimënt wangaöökëkasngaël ngan rerekta rangk ka uraan itmoilak epël ök mëëa. “Rë yanuulaup, tiarkö sëpenëak yeëep ya ngës naën ma?”39 Pël maan wal ëak kentöön nga mëak ikaöön epël ök mëëa. “Ni leng ëak wia.”Pël maan kentö leng ëën i kaö wiap sa.40 Pël ëën pitën epël mëëa. “Ar oröpëënkasiin sak yeë? Arim kön wi kosang yewe-saut won ma?” 41 Pël maan pit yaan sakneneren epël mëëa. “Elei, omën epop talnamp apen? Puuk kentre i kaömaatön ngamaan pim ngönte ngaarëk yeöp.”

5Yesuuk omën nampökaan urmerarö waö

ë mëa(Matiu 8:28-34; Luk 8:26-39)

1Pit i kaö olëak ëngk komuntakël Kerasayangerak së oröa. 2 Pël ëak wangaöökaanyaaröön omen urmerap pim lupmeri wëaönamp omën yangaöökaan së pi koira.3Omën pöp omën yangaöök wë nga yaëëningre morötë wii yaapötökre seenötök tëyemowiin pangk naën yaaup. 4Omnaröakkët ël epotë ingre morötë wii yaapötöktëëre seenötök të pël ëën wii yaapöt ilolëak seenötta tapël il olëak wëën omnarömor öpënëak yaëënpangknaën yaaup. 5Pirö kanre këtëk poutë omën yangaöökrerosiratë ka ureim wë ngön ë olëak aimeëpimtok pimtë koröpö kël möeimën utpetëaup. 6Omën pöpök kamaarek wë Yesuunitenak pöömpö së rar rë wesirak yayayamëem 7 ngön ëak epël mëëa. “Yesu niAnutu Ngaarëk Panëëpë Ruup. Ni ne tolelnëëm? Ne Anutuu ëöetak niamaan. Nikëlangön nangkan.” 8 Yesuuk, “Urmerapni, omnampökaan oröak se,” pël ök mëëapötaanök. 9 Pël ëak Yesuuk pim yapintenpëëlmaan epëlmëëa. “Nemyapinte Selap.Ten selap wë pötaanök.” 10 Pël mëak keurak kimang epël mëëa. “Ten yang epërsëp wasënaataan waö elnëëngan.” 11 Pëlëën yang pörek tangitak pol narö kësanglupönöök wëa. 12 Pël ëaan urmerarö pitYesuun ke urak epël kimang mëëa. “Niten wes nimëën polöröa öngpök ilenaansën.” 13 Pël maan Yesuuk kuure mak maan

urmerarö pit omën pöpökaan oröak sëpolöröak ilëa. Pël ëën polörö pöömpö sëparëaöök oröak së i kaöök ilëak i nak welwia. Pol pörö selap 2000.

14 Pël ëën pol ngarangkörö kas së kaareyang pörekë omën wëauröen ök më petira. Pël ëën omnarö itaampënëak sa. 15Pëlëak omnarö pit pöten itaampënëak Yesuunaë së oröak itaangkën omën urmeraröselap piikaan oröak sa pöp könö koirakpoë koröp urak Yesuu naë wel aisëaanitenak kas ëa. 16 Pël yaëën itenauröakomën urmerarö wakaima pöpë ngönteerepolöröa ngönte poutepar ök mëëa. 17 Pëlëën pit Yesu pitëm yanger sëp wesaksëpënëak ke urak mëëa.

18 Yesu wangaöök yeilaan omën urmer-aröaringwakaima pöp piiring sëpënëak keurak mëëa. 19Pël yaëën Yesuuk ke mourakepël mëëa. “Nim kak së nimoröaring wëAköpë nim naë retëng kaö elniak santyaniwas pipta ngönte ök mam.” 20 Maanomën pöp Tekapolis yangerak ka 10 pötëYesuuk pim elmëa pöt pout ök maö sa. Pëlëën pit kat wiak yaan sa.

Yesuuk Sairasë koontupre öng nampompyaö mowesa

(Matiu 9:18-26; Luk 8:40-56)21 Pël ëak Yesu pi wangaöök ilëak ëngk

komuntakël së oröak i pisöök ngentiakwëën omën kësang pim naë së oröakwa top ëa. 22 Pël yaëën ngönën tuptangarangk namp yapinte Sairas pi Yesuunaë së pim ingrak tok oriak 23 kosangwesak epël mëëa. “Nem koontup wel wi-ipënëak yaë. Pötaanök ni wais moresi morwëënompyaö sak öp.” 24Pëlmaankatwiakyesën omën kësang pan pim ënëm yesempi il mowari yesa.

25 Pël yaëën pitëm tekrak öng nampöng yauman ëeim wëën krismaki 12 ëakwon saup wëa. 26 Öng pöp rotaaröakya mëngkën pangk naën om këlangönkat wieim wëa. Pël yeem pim sumatmeneimën won sa. Pël ëën yaumantewon nasën om ëeim wëa. 27 Öngpöpök Yesuu yaauta ngönte kat wiakomnaröa tekrak wë Yesuu kasngaël sëpim ulpëënëpök mësël elmëa. 28 Pöt,“Ne om pim ulpëënëpök mësël elmëëmapöt ompyaö sumaat,” pël wesakök ëa.29 Pël elmëën tapëtakëër won sëën katmen ëën pim koröpö taë sa. 30 Pël ëënYesu pim weëre kosangö won yesem yaankat men ëak omnaröa tekrak kaip tiak,

Maak 5:31 49 Maak 6:17-18“Talëpök nem ulpëënëpök mësël yaalnë,”mëak pëël mëëa. 31 Maan ruuröak epëlmëëa. “Omnarö selap wë naröak mök ëyanimëërek, ‘Talëpök neek mësël yaalnë?’pël angan.” 32Yemaan Yesu pi pöt talëpökyaalmë pöt ëwat sëpënëak omnaröenit nalaan nal elmëa. 33 Öngöp pi pötpim koröpöök retëng oröa pöten itenakkas kön wiak reireë urak Yesuu naë sëpim ingrak tok oriak pim songönte warwesak ök mëëa. 34 Pël maan puuk epëlmëëa. “Koontup aë, nimtë kön wi kosangyewesautak ompyaö yesën. Pötaanök yakë sak së ompyaö öm.”

35 Öng pöpön pël yamëem wëënomën narö ngarangkëpë kaatakaan sëngarangkëpön epël mëëa. “Nim koontupwel wiaarek këpök rë yanuulaup koirakwaisngan.” 36Pël yemaan Yesu katmowieëngarangkëpön epël ök mëëa. “Kön selapëënganëp om kön wi kosang newas.” 37Pëlmëak omën muntaröen nga mëak PitaareSemsre nangap Sonringörö pitëmënt sa.38 Së ngönën tupta ngarangkëpë kaatakoröak omën selap pan pit ingre këlël aöngön kaëp kaö aim wëën itena. 39 Pëlëak kakaati së omnaröen epël mëëa.“Ar tol ëënak ingre ya ilak aö epël yeë?Koontup wel nawiin om ka ura.” 40 Pëlyemaan sömre ëlak yeëa. Pël ëën pitkoö ë mëën yaaröön ëlre pepaarring pimruurö pëën koontupë wieëa pörek ilëa.41 Pël ëak koontupë moresi moröak epëlmëëa. “Talita kumi.” Pöt tiarim ngöntak,“Koontup, ni wal ëëmëak yeniak,” pëlapenaat. 42Maan tapëtakëër koontup walëak sak waisö ëa. Koont pöpë krismakiat12 pël won saup. Pël ëën omnarö itenakyaan utpet sa. 43 Pël yaëën omnaröenök mepanëak kosang wesak nga mëakkoontup kaömp mangkën nëmpënëakmëëa.

6Nasaret omnarö Yesu kasëng mena(Matiu 13:53-58; Luk 4:16-30)

1 Yesu pi kaare yang pör sëp wesakpimtë ka songöntakël yesën pim ruuröënëm sa. 2 Së wëën ngëëngk akunet te-manöm sëën ngönën tuptak së ngönën ökmëëa. Pël ëën omën selap kat wiak yaansak epël mëëa. “Elei, omën epët tarëkaanorö morëa? Ëwat kësang eppel talëpökrë moula? Pël ëak pim retëng kaö yaaöpöt kaö panë maimal yaë. 3 Tiar piinëwat wë. Pi ka ök yarëaupë ruup. Pim

ëlëp Maria. Yokot pim nangarö SemsreYosep, SaimonreYutas pörö. Ën koont pimnangaröeta tiarring wë.” Pël mëak piinkaaöre këëpöt elmëa. 4 Pël yaëën Yesuukepël mëëa. “Tektek ngön yaaö namp kanantëëröak piin ping wesak yema. Pëlyaautak pimtë kaare yangerak wëën pi-iring wëauröak kaö nasën wë wesak piinping wesak nemaan ë yaë.” 5Kak pöreköröpitëm piin kön wi kosang nemowasënëautaan ya retëng weëre kosangring nantkësang pitëm naë namëngkën ëa. Om yau-man omën kopët nampnamp pim more-siar rangk mowiak ompyaö mowesa. 6 Pëlëak pitëm piin kön wi kosang nemowasënëa pötaan yaan sa.

Yesuuk pim ru 12 pörö ya nga wes mëa(Matiu 10:5-15; Luk 9:1-6)

Yesu pi ka muntatë ngönën ök maöseima. 7 Pël yeem pim ru 12 pöröen yasmaan sëën urmerarö waö ëmomëëpënëakweëre kosang menak ngës rëak kom ëaknaar naar pël pël ëakwesmomëa. 8Pël ëakkan kourakë omnant wak sëpanëak ngamëak sungkörat pëënwak sëpënëakmëëa.Kaömpre kërre monere pöt wak sëpanëakmëëa. 9 Ing körötökëër mëak ulpëënaartapouwaar mëëpanëak nga mëëa. 10 Pëlmëak epël ök mëëa. “Kak nerek së oröakka ilanë piptak pëën wë olëak oröak sën.11 Kak nerek së oröön ngöntre kar elniakarim ngönöt kat nawiin yaëën pöt kasëngmenak ing porpor elmëak arim ingötëaanyangre ulölöt ka pöök kërë moolëak sëënpitëmtë songönöt kön wiipnaan.” 12 Pëlmaan pit së lup kaip tiipënëak ngönën ökmëëa. 13 Pël yeem urmerarö selap waöë momëëre yauman yaaurö selap tapël ikolapöt wa momëak ompyaö mowasö pëlëa.

Erotök maan Son mëna(Matiu 14:1-12; Luk 3:19-20; 9:7-9)

14 Yesuu yaauta ngönte aö aö yesemyang omp ak Erot pim naë oröön katwia. Omën naröak epël mëëa. “Omënpipop Son i yamëaup pi wel wiak wal ëaupyak weëre kosangring ya retëng pipotyamëngk.” 15 Narëak Yesuun, “Elia,” pëlmëëa. Ën naröak, “Pi tektek ngön yaaöngaan wakaimauröa ök namp.” 16 Pëlyemaan Erot pi kat wiak epël mëëa. “Won,Son nem ngernger ilaup pi tapöpök wele-takaan wal ëak wë.” 17-18 Erot pi wet rëakpim nanëp Pilipë öngöp, Erotias, wa ëpëa. Pötaanök Sonök Erotön epël ök mëëa.

Maak 6:19 50 Maak 6:52“Ni nim nanëpë öngöp wa ëp ëan pöt yokpangk naën.” Pël maan Erotök Sonë ngamëëa pötaan pi wali wak wii tëa. 19 ErotiasSonë piin nga mëëautaan ya sangën könwiak mëmpënëak kan ap wesak sëp wesa.20 Erot pi pöt Sonön kön wiin omën wot-pilre ompyaup pël weseë piin kasinkasinëak mait elmëa. Pël yaëën yak Erotias pinamëngkën ëa. Pël yaëën Erot pi Sonëngönöt kat wiak ëngk ma e wesak könselap ëa. Pël yeemak kat wiipnaataantakent ëa.

21 Wë ënëmak Erot pim wila akunettemanöm sëën pim ngarangköröere ngaomën wotöököröere Kalili yangerakaanomën kaöarö wa top elmëak këëre kaömpmena. Pël yaëën Erotiasë Son mëmpnakanö oröa. 22 Pit wa top ëak wëën Erotiaspim koontup pitëm ëöetak së tan yaura.Pël yaëën Erotre piiring wëaurö itenakkent kön wia. Pël ëak Erotök koontupönepël mëëa. “Ni omën nenten kent ëënaan pöt nimpaat. 23 Pël mëak Aköpëëöetak kosang wesak epël mëëa. “Omënpasutön aan pöt nimpaat. Ën nem yan-gereta kom ëak kaö ner nimpëak aan pötpangk nimpaat.” 24 Pël maan koontup sëëlëpön epël mëak pëël mëëa. “Ne omënoröpötön mam?” Maan ëlëpök mëëa.“Son i yamëaup pim kepönöön ma.” 25 Pëlmaan koontup pi pöömpö omp aköpë naësë epël mëëa. “Ni Son i yamëaup pimkepönö peene tapëtakëër söwarweri wiaknampëak kent yaë.” 26 Pël maan omp aköppi ya utpet kön wia. Pël ëaap kaöapreomën piiringwëauröa ëöetak ngön kosangwesak ök mëëa pötaan kuure mak mëëa.27 Pël ëak teënt nga omën namp Sonëkepönö wak waisëpënëak mëëa. Pël ëën piwii kaatak së Son ngernger ilak 28 kepönösöwarweri wiak wak së koontup mangkënwak së pim ëlëp mena. 29 Pël ëën Sonëruurö kat wiak së sokur wak së yang kelweera.

Yesuuk omën 5000 pörö kaömp mena(Matiu 14:13-21; Luk 9:10-17; Son 6:1-13)

30 Yesuu ngön yaaö omnarö ya ngaë im olëak kaalak së pim naë wa topëak pitëm ya mëmpööre ngönën ök maöimautë ngönöt ök mëëa. 31 Pël ë pet irënomën selap yesën yewaisën yaëën kë sëërekaömpnë ëëpnamopöwon yaëën ruuröenepël mëëa. “Tiarimënt omën wonrek sëkë sëpa.” 32 Pël mëak pitëmënt wangaöökilëak yang omën wonrekël sa.

33Pël yaëën omën selap pitëmtok itenakëwat sak ka poutëaan i kaö pouuk kanpöömpö së wet rëak oröa. 34 Pël ëënYesu pi wangaöökaan oröak omën selappan wëën itenak sëpsëp pep wonöröa ökwakaima pötaan yaköm kön wiak ngësrëak ngönën ngönöt selap ök mëëa. 35 Pëlyaëën könöp wali yesën itenak ruuröakYesuu naë së epël mëëa. “Tiar yang omënwonrek wëën könöp wali yesrek 36 ni om-narö wes mëën ka wia pötë së kaömp sumëak nëmp.” 37 Maan Yesuuk epël mëëa.“Arök nant meneë.” Pël maan ruuröakmëëa. “Ten së 200 kina pötak kaömp sumëak wais mampunëak yaan ma?” 38Maanepël mëëa. “Arim naë kaömp tolël ëakwiaarek së iteneë.” Maan pit së itenak,“Kaömp mor nas, ën i kaö imën kopëtnaar pël ëak wia,” pël mëëa. 39 Pël ëënomnaröen nönö mö mëak rek mëak welaisapënëak mëëa. 40 Pël maan pit reknemor 100, nemor 50 pël pël ëak welaisëa. 41 Pël ëën Yesu pi kaömp mor naspötring i kaö imënaar wak kutömweriiliteneë Anutuun yowe mëak pelak omnarökom ë mampënëak ruurö mena. Pël ëak ikaö imën pöaarta tapël kom ëmampënëakmena. 42 Pël ëën pit pourö nak kep wesak43 kaut olaan wak kër 12 pötë waulön peöëa. 44 Omën kaömp na pörö selap pan,ompörö 5000.

Yesu i kaöökë roro sa(Matiu 14:22-23; Son 6:15-21)

45Kaömp na pet irën tapëtakëër Yesuukpim ruurö wes mëën wangaöök ilëak ëngkkomuntak Pesaita kakël wet rëak yesënpimënt omnarö wes mëa. 46 Pël ëën yesënpimënt Anutuun ök mapënëak rosiraöökisa. 47 Pël ëën koö yoolaan wangaö ikaö luptak yesën pimënt wëa. 48 Pël ëakpi itaangkën kentö sëpnaalaan yamöönpit weë ngentiak poprak yaëën ëlpamwalëpënëak yaëën kaöökë roro së pitëmnaë oröak il mowasëpënëak ëa. 49 Pëlyaëën pit itenak kas kësang ëak, “Elei,waötöp ëngk yewais,” pël mëak merëk ëa.50 Pit pourö itenak kas kësang ëën pëlëa. Pël yaëën teënt epël mëëa. “Nemtokyewaiserek kas ëëngan.” 51Pëlmëak pitëmnaë wangaöök ilaan kentö leng ëa. Pël ëënpit yaan sak ngön won sak wëa. 52 Pötkaömp mena pöta songönte ëngk ma ewesa pötaan pitëm lupöt om il wariakwëa.

Maak 6:53 51 Maak 7:28Yesu pi Kenesaret yangerak omnarö

ompyaö mowesa(Matiu 14:34-36)

53 I kaö olëak Kenesaret yangerak sëoröak wangaö leng ë ulmëa. 54 Pël ëënwangaöökaan yaaröön tapëtakëër omnaröYesuun itenak 55 kaatë pöömpö së yau-manörö urötring wak Yesuu wëautëël katwiak pötëël seima. 56 Pël ëën ka kaörekot Yesuu yesautë yauman omnarö wak sëka tomök mowiin pim ulpëën kautak pëënmësël ëak ompyaö sëpënëak këkmëëa. Pëlmaan omën pël ëa pörö ompyaö sa.

7Yuta omnaröa ëaröa yaautë ngönte(Matiu 15:1-9)

1 Parisi ngönën omën naröere ngönkosangötë ngarangk narö Yerusalemkakaan Yesuu naë së wa rongan ëa.2 Pël yeem pim ruuröakaan narö kaömpnëmpënëak ngön kosangta wieëaulmor i nairën kewilring kaömp yenënitena. 3 Parisiire Yuta omën pourökaömp nëmpënëak pöt pitëm ëaröa ngönkosangta wieëaul mor iirakök yenaurö.4 Pötaanök sum yaaurekaan pitëm kaatësë oröak mor i nairën kaömp nanëmpan.Pöt pëën won kapre kelönre omnantpout iirak pitëm ëaröa ngön kosangtawieëaul yaaurö. 5 Pötaanök Parisiire ngönkosangötë ngarangkörö pit Yesuun epëlmëëa. “Nim ruurö pit tol ëënak tenimkaöaröa ngön kosangöt ilak pitëm moröti nairën omnant wak yen?” 6 Maan epëlmëëa, “Kaar omnarö aë. Tektek ngön yaaöomën Aisaia pim ngaanëër arimëën ngönëa pöt kë yaarö. Pöt epël.‘Omën eporö pitëm këmötök neen yaya

yanëempitëm lupötök këëpöt yaalnëaurö.7Pitëmngönöt nemngön këëta urtakwiak

nener rë yemoulaurö.Pël yeem neen yaya yenëaan itaangkën

mos ë yaë.’8 Ar Anutuu ngön kosangöt moolëakarimtë ngönöt kosangwesakwakwëaurö.”

9Pël mëak epël mëëa. “Arim ëaröa ngönkosangöt ulöl wesak aö imeë Anutuu ngönkosangöt utpet wesak komun yauraurö.10 Mosesök kosang wesak epël ëa. ‘Nimëlre pepaarë ngönngarwak ompyaö elmë.’Ën nenteta epël. ‘Omën namp pim ëlëpönma pepapön utpet wesak mapna pöp mënwel wiip.’ 11 Mosesök pël yaatak ar ngönepël yaaurö. ‘Namp pim ëlre pepaar

omën nenten ap yewasën omën pim pi-arip kaamök elmëëpna pöt pim naë wiaanpöten, “Ne omën epët Anutuun yaö ëaup,”yemaan’ 12 arök pim ëlre pepaarë ikanöökwë kaamök elmëëpna pöt il yemowari-aurö. 13 Ar pël yeem arim ëaröa ngönkosangötë ënëm yeë pötak Anutuu ngönteke ur yoolak. Pël yeem omën utpet muntnantta yaaurö.”

Yenautök omnaröa lupöt utpet newaspan(Matiu 15:10-20)

14 Yesu pi pël mëak kaalak omnaröenngön maan sëën epël ök mëëa. “Ar pourönem ngön ök niama epët kat wiak könwi sokoleë. 15 Omën nëën yaatak yespipotök lupmer utpet newasën yaë. Lup-meriaan yaarö pötök lupmer utpet yewas.16 [Katringëpök ngön epët kat wiip.]”

17 Pël mëak omnarö wëën kaata kakaatiyesën ruuröakwatepang ngön pötaan pëëlmëëa. 18 Pëël maan Yesuuk epël mëëa.“E, arta om köpël wëan ma? Omën nëënyaatak yes pipötök tol ëak lupmerutpet ni-wasëpën? 19 Pipot lupmeri nasën, yaataksëën ya yaar pöten ar köpël ma?” Yesupimngön pöt, yenautök utpet naniwaspanpël mëëa. 20 Pël mëak yal menak epëlmëëa. “Lupmeriilaan omnant apër yaaröpötök utpet yaniwas. 21Omën lupmeriaanyaarö pöt epot. Kön utpet, öngre ompnga yaaö, këkain, omën yamëngka, ön-gre omp wëwëet kom yaaö, 22 war, omënutpet panëët, morök, omën kewilringöt,keimön, omnaröen utpet wesak yaaut, iepinging, irikor. 23 Omën utpet pipotökomën lupmeriilaan apër oröak lupmer ut-pet yaniwas.”

Pinisia köpël öng namp Yesuun kön wikosang wesa

(Matiu 15:21-28)24 Yesu kaare yang pör sëp wesak Taia

kak naë së oröak ka nenta kakaati ilëakomnarö pim wëaut kat wiipanëak ëlëëpwëaap tol ëak ëlëëp öpën? 25 Tapëtakëëröng namp pim wëaut kat wia. Öngpöp pim koontup lupmeri urmerap wëaupyak Yesuu naë së pim ingrak tok oria.26 Öng pöp pi maim Siria yangerak Pinisiayangerakaanëp. Pöpök pimkoontupökaanurmerap waö ë mëëpënëak ke urak mëëa.27 Pël ëën Yesuuk epël mëëa. “Rungaarökaömp nak kep ëëpënëak ëaut. Pötaanökrungaaröa kaömpöt wa ëp ëak kentörönemangkën ë yaë pöl ni maimap kaamöknaalniingan.” 28Pëlmaan öngöpök kangiir

Maak 7:29 52 Maak 8:25epël mëëa. “Aköp yaap yaan. Pël ëaapkentörö rungaarö kaömp yenën ikanöökwë lupöt ti ngentiin na yaë pöl ni kaamökelnë.” 29 Pël maan Yesuuk epël mëëa.“Ni pil yaan nim koontupökaan waö ëyamëerek së.” 30Pël maan öngöp kaatak sëitaangkën pim koontup urmerap piikaanoröak sëën ompyaö ka uraan itena.

Yesu pi omën ngön won katun nampompyaö mowesa

31 Yesu pi Taia kakaan kaip tiak Saitonkak il wesak Kalili i kaöökë naë Tekapolisyangerak ka 10 ëak wieëa pörek së oröa.32 Pël ëën omën ngön won katun namppim naë mësak së mores rangk mowi-ipënëak ök mëëa. 33 Pël ëën omën pöpomnaröa naëaan mop nentakël mësak sëulmëak pimmor wotö kat kanöök mowiakwaasöp ngësak yangapöök wa momëak34 kutömweriil iteneë ëm mëak omnam-pön epël mëëa, “Epata.” Tiarim ngön-tak, “Kat kan të.” 35 Maan katëëp kantëën yangapööta kaip tiin ngön yaap ëa.36 Pël yaëën Yesu pi pöta ngönte kaö we-sak apanëak nga mëëa. Pi kosang wesakyemaan pit ke ur moolëak aö sëën kaö sa.37 Pit yaan panë sak epël mëëa. “Omnantpout ompyaö wes pet yair. Katunörö katnga mowasööre ngön wonörö ngön ngamowasö pël yaë.”

8Yesuuk omën 4000 pörö kaömp mena(Matiu 15:32-39)

1 Akun pötak omën kaö pan pim naëwa top ëak wë këën wëën ruuröen ngönmëak epël mëëa. 2 “Ne omën kësangeporöen yaköm kön yawi. Pit neering wëkaömp nanën wëën kët nentepar nent ëakyes. 3 Pit këën wes mëën pöt kan kourakyesem utpet ëëpnaat. Narö yang wali-itëaan waisaurö.” 4 Pël maan ruuröak epëlmëëa. “Pultak wëep kaömpöt tarëkaankoirak omën selap eporö mangkën pangkëëpën?” 5 Pël maan Yesuuk, “Arim naëkaömp tolël ëak wia?” pël maan, “Kaömp7,” pël mëëa. 6 Pël maan omnarö welaisapën mëak kaömp 7 pöt wak Anutuunyowe mëak pelak ruurö mangkën omnarömena. 7 Pël ëak i kaö imën kopët naarwieëa pöaar tapël wak yowemëak omnarömampënëak mëëa. 8 Pël ëën omën pourönak kep wesak kaut olaan wak kër 7 pötëwaulön peö ëa. 9 Omën kaömp na pöröselap pan, 4000. Nëën wes mëën kaalak

yesën 10 tapëtakëër ruuröaring wangaöökilëak Talmanuta yangerak së oröa.

Parisi omnaröak retëngtaan mëëa(Matiu 16:1-4; Luk 12:54-56)

11 Pörek wëën Parisi omnarö Yesuu naësë oröak kutömweri retëng nent oröönitaampënëakmorök elmëak këkre tömëakpiiring ngön nga ela. 12 Pël ëën pi yakëlangönring ëmmëak epël mëëa. “Omënpeene akun eptak wë eporö ar tol ëënak yaretëngët ëëmëak yak? Ne yaap niamaankat wieë. Ne utpet ke piloro arimëën yaretëng nent naalniingan.” 13 Pël mëak sëpwesak wangaöök ilëak ëngk komuntakëlsa.

Parisiire Erotë omnaröa yisötë ngönte(Matiu 16:5-12)

14Yesem ruurö kaömpöt kat kol wiak sa.Pël ëën om kopët nent wangaöök wieëa.15 Pël eaan Yesuuk pitën pepanöm mëakepël mëëa. “Ar Parisiire Erotë omnaröayisötön ngarangk këëkë ëën.” 16 Pël maanpitëmënt neneren epëlmëëa. “Tiar kaömpperetöt wak newaisën ëautaan epël yenia.”17 Pitëmënt pël yaan kat men ëak epëlmëëa. “Kaömpperetöt kat kolwiakwaisanpöten tol ëën neneren yemak? Ar songön-ten ëwat nasën ma? Ar kön tektek nasënwë ma? 18 Ar iteneëak omnant këëkëitnaangkën ëëre katöt wëak ngönöt këëkëkat nawiin yeë ma? Nem omnant yeëpöten kat kolak wë ma? 19Ne kaömp 5 pötkom ëak omën 5000 pörö mangkën nëënkaut omwiaan wak kër tol ëak waulön peöëa?” Pëël maan, “12,” mëëa. 20 Ën kaömp7 ëak kom ëak omën 4000 pörö mangkënnëën kaut om wiaan kër tol ëak waulönpeö ëa?” Pëëlmaan, “7,”mëëa. 21Pëlmaanepël mëëa. “Pöten ar om kön tektek nasënwë ma?”

Yesuuk Pesaita kak omën it il tëa nampompyaö mowesa

22 Yesure ruurö Pesaita kak së oröakwëën omën naröak omën it il tëa nampYesuu naë wak së mësël elmëëpënëakke urak mëëa. 23 Pël ëën omën it iltëaupë moresi wak kaöökë wilëngkëël sëulmëak itöörarë waasöp mongësak moreskepönöök mowiak pëël mëëa. “Omnantönityaangkën ma?” 24 Maan it il tëaupökit ngaulak epël mëëa, “Ne omnaröenitaangkën këraatë ökörö sak waisak yaë.”25 Pël maan Yesuuk pim mores itöörarëmowiin ompyaö sa. Ompyaö sak itöörarnga ngëna. Pël ëak omnant kamaarekre

Maak 8:26 53 Maak 9:14naë wieëa poutön këëkë pan itena. 26 Pëlëën Yesuuk, “Ka epöök ilangan,” pël mëakpim kaatakë wes mëën sa.

Pitaak Yesuu songönte war wes mëëa(Matiu 16:13-20; Luk 9:18-21)

27 Yesu pi pim ruurö koirak Sisaria Pili-pai kakë naë ka kot wieëa pötëël sa. Kam-taöök yesem Yesuuk epël mëak pëël mëëa.“Omnarö neen talëp aim?” 28 Pël maanepël mëëa. “Naröak niin, ‘Son i yamëaup,’pël yaan naröak, ‘Elia,’ naröak ‘Tektekngönyaaönampwes,’ pël aim.” 29Pëlmaanepël mëëa. “Ën arimtok pöt neen talëpaim?” Pël maan Pitaak epël mëëa. “NiKristo, Anutuuk Yaö Niiaup.” 30 Pël maanomnaröenpim songönte ökmapanëakngamëëa.

Yesuuk pimtë wel wiipna ngönte war wesmëëa

(Matiu 16:21-28; Luk 9:22-27)31 Akun pötak Yesuuk ngës rëak war

wesak epël mëëa. “Omën Këëp ne wëënëmak këlangön kësang kat newiirengarangkre kiri ar yaaö kaöaröerengön kosangöte ngarangkörö pit kasëngnemenak nemëngkën wel wiak këtnentepar nent yangaöök wieë walëëmaap.” 32Ngön pöt war wesak ök mëëa.Pël ëën Pitaak pëëntak koirak së ngës rëaknga mëëa. 33 Pël ëën kaip ti ruuröa ngësëliteneë Pitaan ngamëak epëlmëëa. “Seten,ni sëp newesak së kan newariingan. Nimyaan pipët Anutuu ngönte won, omënngönte.”

34 Yesu pi omën selap pörek wëauröerepim ruurö wa top ë ulmëak epël ök mëëa.“Omën namp pi nem ënëm elnëëpënëakpöt pimtë könöökë kentöt këëpöt weseë,‘Ne Yesu pimëën wel wiima pöt pangk ëë-maap,’ pël wesak pim këra yetapër waalaknem ënëm elnëëp. 35 Namp pim wëwëetkeimön ëak öpna pöt pim wëwëet kösëpnaat. Ën namp nemëënre nem ngönompyautaan yak wëwëet këëpöt wasëpnapöt pim wëwëet orö morëëpnaat. 36 Ënnamp yangerakë omnant pout kent ëakweim wëën pötök pim wëwë ompyaut ut-pet mowasën won sëën omën pötök tolëëlkaamök elmëëpën? Pël naëpan. 37 Manamp pim wëwë ompyaut kaalak öpënëakpöt öröpöt kangiir mampën? 38 Namp piomën utpet ëak Anutuun kön wi kosangnewasën yaaö eporöa tekrak wë nemëntrenemngönëntaan könwiin ëö ëëpna pöp piOmën Këëp nook nem Pepapë ëwaö nem

rangkwiaan nem ensel ngëëngkörö koirakwais oröak piin kaaö elmëëmaap.

91 Ne yaap pan niamaan. E taua eporö

arëkaan narö wel nawin wëën Anutuu wangaöök nimëëpna pöt weëre kosangringyaaröön itaampun sa.”

Yesu pi möönre koröp maim wa(Matiu 17:1-13; Luk 9:28-36)

2 Kët 6 ëak won sëën Yesu pi PitaareSemsre pim nangap Son pörö koirak rosirwali naöök së pitëmënt wakaima. Pël ëakpi pitëm ëöetak möönre koröp maim wa.3 Ulpëënëp kölam panë tëën ëwa elmëa.Pöt yangomnaröanaënganëël ëa. 4Pël ëënpit itaangkën Eliaare Moses piarip oröakYesuring ngönaak yeem wëa. 5 Pël yaëënPita pi köpël yakYesuunköntak epëlmëëa.“Kaöap, ten eprek wëën ompyaö yaë. Pö-taan ka kot nentepar nent ëak ök renaan,nent nimëën, nentMosesëën, nent Eliaëënëak.” 6 Ruurö pit yaan sak reireë yauremPita pi köntak pël mëëa. 7 Pël yaëën tapëtpöt uröam kölam ëwa nempel irë kakaelmëën Anutuuk uröamta öngpökaan epëlmëëa. “Epop nem Ruup. Ar pim ngöntekat wiin.” 8 Pël maan pit it nalaan nal ëakitena pöt Yesu pimënt wëa.

9 Pit rosiraöökaan yeirëem Yesuukpitën pepanöm epël mëëa. “Arim omënit köpëlöt ityaangk pöten omnaröenpeene ök mangan. Ënëmak Omën Këëpne weletakaan wal ëënak omnaröen ökman.” 10 Maan ruurö pit ngön pöt yakwesak wë pitëmënt neneren epël mëëa.“Weletakaan wal ëëpna pöt tol nent?”11 Pël mëak Yesuun epël mëak pëël mëëa.“Eliawet rëakwaisëpnaap ngön kosangötëngarangkörö pit tol ëënak pël aim?”12 Pëël maan epël ök mëëa. “Yaap, Eliapi wet rëak oröak Anutuu Yaö Neeaupnemëën omnant kopëta wasëpënëakëaut. Pötaanök ‘Omën Këëpön utpetwesak mëak këlangön kat mowiipnaat,’ngönëntak pël retëng ëa pöta songöntetol nent? 13 Eliaan pöt epël ök yeniak. Piyok oröak wëën omnaröak pitëm kentöökutpet mowasëpënëak ngönëntak ëa pölelmëaup.”

Yesuuk yokot nampökaan urmerap waö ëmomëa

(Matiu 17:14-21; Luk 9:37-43)14 Pit rosiraöökaan ru muntaröa naë së

itaangkën omën selap pitëm naë oröak

Maak 9:15 54 Maak 9:42wëën ngön kosangötë ngarangk naröpitring ngön nga yaalem wëa. 15 Pëlyaëën omën pörö Yesuun itenak yaan saktapëtakëër së koirak yoöre ërëp mëëa.16 Pël ëën pi epël mëak pëël mëëa. “Artol ëënak ngön nga yaal?” 17 Maan omënpöröakaan nampök oröak epël mëëa. “Rëyanuulaup, urmer ngön won sa nampöknem yokotup utpet yemowasënak wakyewais. 18 Yokot epop urmerapök kët ëlepotëmök ëmoolaan ngentiak këmtakaankepop yaaröem këët nampnamp mënakingre mor kosang sak wiaakë yaë. Pëlyaëën nim ruuröa naë wak wais waöëëpënëak ök maan pit ök ëën pangk naënyaë.” 19 Maan Yesuuk epël ök mëëa. “Oomën kön wi kosang yewesaut wonörö,aë. Ar neen kön wi kosang nenewasënyeem kön wiin akun tolëël arring wë arimkönömöt weim öm? Yokotup nem naëwak waiseë.” 20 Pël maan yokotup wakyesën urmerap Yesuun itenak tapëtakëëryokotup mök ë yangerak moolaan rikrikyaurem wieë kepop yangësa. 21 Pël yaëënYesuuk pepapön epël mëak pëël mëëa.“Epët akun taltak orö morëa?” Maanpepapök epël ök mëëa. “Kotuukëër.22Urmer epop yokotup utpet wasëpënëakesuwesiire imeri wa yemoolëaup. Ni pötaweëre kosang wiaan pöt tenipön yakömkön niwiak kaamök elni.” 23Maan Yesuukepël mëëa. “Weëre kosangtaan yaan.Pötaan niamaan kat wi. Namp pi kön wikosang yewesautaring öpna pöp omnantpout yok pangk ëëpnaap.” 24 Pël maantapëtakëër rungaapë pepapök ngön ëolëak epël mëëa. “Ne kot nent kön wikosang yaniwas. Nimtok nem kön wikosang yewesaut wiapre kor epët kosangnewas.” 25 Pël yemaan Yesuuk omënselap pim naë së yaaröön urmerapön ngamëak epël mëëa. “Ngön won katun epop,ngön kosang yeniak. Ni oröak kama sëkaalak waisngan.” 26 Pël maan urmerapngön kaëpëër oröak sëpënëak yokotup wamoolaan ngentiak wel ök wiak wieëa. Pëlëaan omnarö itenak, “Wel wia,” pël mëëa.27 Pël yemaan Yesuuk yokotup moresimoröak wal ë tau moulmëa. 28 Pël ëakkaata kakaati yeilaan pim ruurö pëëntaksë epël mëak pëël mëëa. “Ten tol ëak waöelmëënëak poprak ëan?” 29Maan epël ökmëëa. “Urmer ke pipëlörö omën nentakwon, kimang ngöntak waö ë momëët.”

Yesuuk pim wel wiipna ngönte ök maan

akun nentepar ëa(Matiu 17:22-23; Luk 9:43-45)

30Pit yang pör sëpwesak Kalili yangeraksë oröak sa. Pöt omnarö piin kat wi-ipanëak ëlëëp sa. 31 Yesem ruuröen epëlmëak rëmoula. “OmnaröakOmënKëëp nengaaröa moresi neulëën pit nemëngkënket nentepar nent won sëën kaalak wele-takaan wal ëëmaap.” 32 Pël maan pit ngönpöt kat wiak ëngkma e ëën pëëlmapënëakëak kas ëën sëp wesa.

Wotöök wëauta ngönte(Matiu 18:1-5; Luk 9:46-48)

33 Pël ëën yesem Kapaneam kak sëoröa. Pël ëak kakaati së ruuröen pëëlmëëa. “Ar kamtaöök oröpmorëënökneneren mëëaurö?” 34 Pël maan pit omngön won sak wëa. Pöt pit kamtaöökyesem, “Talëpök wotöök wë,” pël mëakneneren maö seima pötaanök. 35 Pëlëën wel aisëak ruurö wa top elmëak epëlök mëëa. “Namp pi wotöök öpënëakpöt muntaröa kasngaël wë inëën elmëëp.”36 Pël mëak runga kot namp wak pitëmtekrak tau moulmëak moresök kaamökelmëeë epël mëëa. 37 “Omën nemëënyak runga kot ke epëlëp sant elmëëpnapipop ne sant elnëëpnaap. Neen santelnëëpa pöpök nemënt won, nem wesnemëaupönta sant elmëëpnaap.”

Utpetatëën këkre tö yaauta ngönte(Luk 9:49-50; Matiu 18:6-9; Luk 17:1-2)

38 Sonök Yesuun epël mëëa. “Rë yanuu-laup, ten itaangkën omën namp nim yap-intak urmerarö waö ë yamëën itenaut.Pël ëaupök omën pöp tiarim ënëm naënyaë. Pötaanök tenök pël ëëpanëak kanmowariaut.” 39 Maan Yesuuk epël mëëa.“Kan mowariingan. Namp nem yapintakretëng ke pipëlöt yaaupök tol ëak kengkënsak neen utpet wesak apën? 40Tiarim yaatkomun naurön ëëpnaapök tiarim karipkaamök yaalniaup pël sak öpnaap. 41 Neyaap niamaan. Nampök ar Kristoë omnaröpël wesak i pëënte nimpna pöt kangit wonnaëpan.

42 “Namp pi kot ke epëlöröakaan nampneen kön wi kosang yewesaupön këkmaan pim kön wi kosang yewesaut sëpwasëpënëak yaëën pöt pël ëëpanëënnaröak wet rëak kël kësangö pim mesetaköngö moutak i kaöök moolaan i nakwel wiipna pöt pangk ëëpnaat. Pötomën pöpök maan kot ke epëlöröa namppim kön wi kosang yewesaut sëp wasën

Maak 9:43 55 Maak 10:24pöt kangiir utpet kaö panëët pim naëorööpnaat. 43 Pël ëak nim moresökutpet nent koirën pöt il olam. Morkopëtasring wëwë kosangtak ömë pötompyaö. Pouwesiarring wëën Anutuukparëaöök es kosangwesi niolaan pangknaën ëëpnaat. 44 [Parëaöökë ngëëpörö welnawiipanëërö. Esuwesta nariinwes.] 45Manim ingesök utpet nent koirën pöt il olam.Ing kopëtasring wëwë kosangtak ömë pötompyaö. Pouwesiarring wëën Anutuukes parëaöök niolaan pangk naën ëëpnaat.46 [Parëaöökë ngëëpörö wel nawiipanëërö.Esuwestanariinwes.] 47Ënomënnim itöökitaampëëtak weru nuulaan utpet ëëmëakyeem pöt it pö ur olam. It kopët naööringAnutuu wa ngaöök yanimë pötak ömë pötompyaö. Pourarring wëën Anutuuk esparëaöök wa niolaan pangk naën ëëpnaat.48 Parëaöökë ngëëpörö wel nawiipanëërö.Esuwesta nariinwes. 49 Tomunat yenautëyoola pöl esuwesök omën pouröa rangkolapnaat. 50 Tomun pöt ompyaut. Pëlëautak pim misëngö won sak wiaan tolëak kaalak misëng wasën pangk ëëpën?Ar tomuneta ök sak wë neneraan mayaapëeim ön.”

10Öng wes yamëauta ngönte(Matiu 19:1-12; Luk 16:18)

1 Yesu pi pörekaan Yutia yangerereYotan ëngk komuntakël së oröa. Pël ëakpörek wëën omën selap pan kaalak pimnaë së oröa. Pël ëën pim yaaö pöl kaalakngönën ök mëak rë moula.

2 Pël yaëën Parisi naröak së morökelmëak pëël mëëa. “Omën namp pimöngöp wes mëën pangk ëëpën ma?”3Maan Yesuuk epël mëëa. “Moses pi pötangönte tolëël niia?” 4 Pël maan pit epëlmëëa. “Namp wes mëëpënëak pöt pepkosangwer menak wes mëëpnaat. Mosespi pötaan kuure mak niiaut.” 5 MaanYesuuk epël mëëa. “Moses pi arimtëlup kosang yaautaan yak ngön kosangpipët retëng ë nina. 6 Pël ëaap songöntakAnutuuk omën ket ëëpënëak öngre omppouwaar ket ë ulmëa. 7 Pël ëa pötaanökomp namp pim ëlre pepaar sëp wesaköngöpë naë rë olaan 8piaripmöönre koröpkopët naö pël sak wë. Ngönte pël wiapötaanök piarip pouwaar won, kopëtappël sak wë. 9 Anutuuk erën ë ulmëapötaanök omnaröak pangk kom naëngan.”

10 Pël mëak kakaati së wë ruuröakYesuun tapten pëël maan 11 songönte epëlök mëëa. “Omp namp pim öngöp wesmëak muntap öpna pöp pi öngre ompwëwëet kom ëak saun koirëpnaap. 12 Ënöng namp pim ompöp sëp wesak muntapkoirëpnaap pi tapël öngre omp wëwëetkom ëak saun koirëpnaap.”

Yesu pi rungaarö welaköt elmëa(Matiu 19:13-15; Luk 18:15-17)

13 Omnarö pitëm rungaarö Yesuukpim mores pitëm rangk mowiak welakötelmëëpënëak wak yesën pim ruuröakpitën nga mëëa. 14 Pël yaëën pi itenakkön wiin utpet sëën ya këlangön kön wiakepël mëëa. “Nga mangan. Wes mëën naëwaisëp. Ke pilorö Anutuuk wa ngaöökmomëëpënëak yaö yema pötaanök. 15 Neyaap niamaan. Namp pi runga kot eporöaAnutuun kön wi kosang yewesa pöl naënëëpna pöt Anutuu wa ngaöök yamëautakyok pangk neilaan ëëpnaat.” 16 Pël mëakpit moröeë pim mores pitëm rangkmowiak welaköt elmëa.

Omën omnant kësang wieëaupë ngönte(Matiu 19:16-30; Luk 18:18-30)

17 Yesu pi pörek sëp wesak sëpënëakyaëën omën namp pöömpö së pim naëoröak ingrak tok oriak epël mëak pëëlmëëa. “Tenim rë yanuula ompyaup, ne tolëak wëwë kosangta yaö sum?” 18 MaanYesuuk epël mëëa? “Tol ëënak neen,“Ompyaup,” pël yenëaan? Anutu kopë-tapökëër ompyaup. 19 Ni ngön kosangötepël kat yawiaup. Ni omën mëngkanok.Öngre omp wëwëet kom ëënganok. Nikëkain ëënganok. Ni omën muntaröenkaar manganok. Ni muntarö morökelmëak pitëm omnant wa ëp ëënganok. Ninim ëlre pepaarë ngön ngar öm.” 20 Pëlmaan omnamp pi mëëa. “Rë yanuulaup,pipot pout nem kotuukaan ë waiseimaut.”21Pël maan Yesu pi pöpön iteneë piin kentëën epël ök mëëa. “Kopët nent wia pötëëm. Ni së nim omnant menak sumatwak omën omnant wonörö këëpöt wesman. Pël ëën kutömweri omnant kosangötorö nirëëpnaan. Pël ëak wais nem ënëmelnë.” 22 Pël maan omnamp pi urömerekaar es kësang wieëaup yak këëpöt sak yautpetaring sa.

23 Yesën Yesu kaip ti ruuröen iteneëepël ök mëëa. “Omën monere uröm kaöwieëaurö Anutuu wa ngaöök yamë pötakilapënëak pomp ë yaë.” 24 Pël maan ruurö

Maak 10:25 56 Maak 10:49pit ngön pöt kat wiak yaan sak yaëënkaalak rangk epël mëëa. “Nem ruurö,Anutuu wa ngaöök yanimë pötak yeilapöt omën könöm panëët. 25 Pol kamelnamp yok pangk wap poë koröp koriryamë pöökë kanöök ilapna pöt kengkën.Ën omënmonere urömkësangwieëauröakAnutuu wa ngaöök yamë pötak ilapna pötkönöm panëët.” 26 Pël maan ruurö pit katwiak yaan panë sak epël mëëa. “Omënke pilörö Anutuu wa ngaöök yamëautakneilaan ëëpna pöt omën tolëëlëpök wëwëkosangtak öpën?” 27 Maan ruuröen itkos ëeë epël mëëa. “Omnaröak pangknaëngan. Pël ëënëëtak Anutu ke nen-tere nent yaaupök omën ke pilötë kanötkoirëpnaataan poprak naëpan.” 28 Pitapi ngön pöt kat wiak Yesuun epël mëëa.“Kat wi. Ten omnant pout sëp wesak nimënëm elniaut.” 29Maan Yesuuk epël mëëa.“Ne yaap niamaan. Namp pi kaare yang,sasre nan, ëlre pep, koröngre ru, ëmreya pöt nemëënre nem ngön ompyautaanyak sëp wasëpna pöp 30 pi omën kangutkësang pan öpnaap. E yangerak wë kaareyang, sasre nan, ëlre pep, koröngre ru,ëmre ya omën pipot kööre tokë rangk orömorëëpnaat. Pël ëak wë ënëmak akunkaöaöökwëwë kosangët öpnaap. 31Pël ëakpöt wetëëröakaan selap ënëm rapnaat. Ënënëmaröakaan selap wetë rapnaat.”

Yesuuk pim wel wiipna ngönte ök maanakun nentepar nent ëa

(Matiu 20:17-19; Luk 18:31-34)32 Pël mëak kan yesem Yesuuk wet rëak

Yerusalemë kanöököl yesën sa. Pël yeempöl ko wesak yesën pit yaan sa. Pël ëakënëm imaurekaan kas kön wial sa. Pëlyaëën pim ru 12 pöröen pëlëër wa topelmëak omnant pim naë orööpnaatön warwesak epël ök mëëa. 33 “Kat wieë. Tiarpeene Yerusalem kakë yewais. Pörek sëënOmën Këëp ne omnaröak kiri ar yaaökaöaröere ngön kosangötë ngarangköröanaë neulëën pit ngön yaatak ne wel wi-imëak neak ngönën köpëlöröa naë wesnemëën 34 pitök ökre was neak waasöpngës nenak pës nemöak këra yetapraknemöönwelwiak akunnentepar nentwonsëën kaalak wal ëëmaap.”

Semsre Son piarpim kaö sak öpënëak ki-mang mëëauta ngönte

(Matiu 20:20-28)35 Sepetii ruaar, Semsre Son, piarip

Yesuu naë së epël mëëa. “Rë yanuulaup,

tenip omënnenten kimangniaannimpëakkent kön yawi.” 36 Maan, “Tol elniimëakyak?” mëak pëël mëëa. 37 Pël maan piaripepël mëëa. “Ni kat wiin wë ënëmak nimweëre kosang ierre kasiröök tenip nimkopirarë, namp yaapkëël namp katnëël,wel aisëeë ngarangk öpenaat.” 38Pël maanYesuuk epël mëëa. “Arpim yenëak pötasongönte arip köpël wë. Ne kelöntaki kakam yaaut yen pöl këlangön kësangkat wiimaap. Pöt arip pangk ëënëëwaarma? Ën omnaröak i yanimë pöl këlangönkësang kat newiipnaap. Pöt arip pangkëënëëwaar ma?” 39Maan epël mëëa. “Yokpangk pël ëënaawaar.” Maan Yesuuk epëlmëëa. “Nem i kakam numa pöt aripyaap nënëëwaar. Ën i nemëëpna pötyaap pël ëënëëwaar. 40 Pël ëënëëtak nemkopirarë yaapkëëlaan katnëël wel aisap-naata ngönte nook naëngan. Pël ëëpënëakyaö mëëauröakëër wel aisapnaat.” 41 Pëlyaëën ru munt 10 pörö kat wiak SemsreSon piaripön kön wiin utpet ëa. 42 PëlyaëënYesuukwa top elmëak epël ökmëëa.“Yangnantë omp akörö pitëmomnarö ngaëak ngarangk yaalmë. Pël yeem pitëmikanöök ngarangk narö moulmëën pittatapël omnarö ngarangk yaalmë. 43 Arimnaë pël orööpan. Arëkaan namp kaö saköpënëak pöt ar pouröa inëën elniip. 44 Ënarëkaan namp arim wotöök sëpënëak pötpi kot panë sak ar pouröa inëën panëelniip. 45 Pi nem yeë epël ëëp. Omën Këëpne arök inëën elnëënëak neiraan. Nemtokinëën yaat mënak omën pouröa kangiirnem wëwëet këëpöt wes nimpëak irëaup.”

Yesuuk Yeriko kak omën namp it ngamowesa

(Matiu 20:29-34; Luk 18:35-43)46 Yesure ruurö kak së oröak ka pö il

wesak yesën pitëm ënëm omën kësangsa. Pël yaëën omën il tëa omnant wonnamp kan ëöök wel aisëak wëa, yapintePatimias Timiasë ruup, 47 puuk, “YesuNasaret kakaanëp yes,” yemaan kat wiakngës rëak ngön ë olëak epël mëëa. “YesuTewitë ëap, ni neen yaköm kön newi.”48 Pël yemaan omnaröak leng ëëpën mëaknga yemaan pi kat nemowiin ke urakkaalak ngön ëak epël mëëa. “Ni Tewitëëapök neen yaköm kön newi.” 49 Ngönyemaan Yesu kat wiak kamtaöök leng ëaktaueë epël mëëa. “Maan waisëp.” Pëlmaan omnaröak it il tëaupön epël mëëa.“Ngön yeniaarek kosang sak wal ëak wais.”

Maak 10:50 57 Maak 11:2650 Pël maan pi ngön pöt kat wiak tapë-takëër pim kelte er olëak wal ëak Yesuunaë sa. 51 Së oröön epël mëak pëël mëëa.“Tol elniimëak yaan?” Maan it il tëaupökepël mëëa. “Aköp, ni aan ne it nga sum.”52Maan Yesuuk epël ök mëëa. “Nimtë könwi kosang yewesautak ompyaö yesënreksë.” Pël yemaan tapëtakëër itöörar ngasëën Yesuu ënëm sa.

11Yesu pi pol tongkiipök Yerusalem kak së

oröa(Matiu 21:1-11; Luk 19:28-40; Son 12:12-19)

1 Pörekaan yesem Yerusalem kaktemanöm wesak Olip rosiraöök Pe-tepasiire Petani ka pöteparë së oröakYesuuk ru naar wes mëak 2 epël mëëa.“Arip ka ëngköök së oröak tapëtakëëritaangkën pol tongki ru namp omnaröawel naisaanëp wii ngan ë ulmëën öpnapipopwilakmësakwaisën. 3Yawilën omënnampök aripön, ‘Oröp ëënëak yeë?’ pëlyeniaan pöt epël man. ‘Aköpök epopönya. Teënt kaalak wes mëën waisëpnaat.’ ”4 Pël maan ruaar piarip së pol tongkiruup ka kanrak temanöm wii të ulmëënwëën koirak wila. 5 Yawilën omën pörekwëauröak itenak epël mëëa “Aë, arip tolëënëak yawil?” 6 Pël yemaan Yesuu ngönmëëa pöt ök maan kat wia. 7Pël ëën Yesuunaë mësak së pitëm ulpëënörö përëakrangk wiin Yesu wel aisëa. 8 Pël ëën omënselap pitëm ulpëënöt përëak kamtaöökmourö yesën naröak ya lupöök së kewisatilak këëmre kewis elmë sa. 9 Pël ëak omënselap, narö wetëëre narö ënëm, pël yeemngön ëak epël maö sa.“Yowe.Aköpë këm ngöntak yewais epopön yaya

mepa.10 Tiarim ëap Tewit pim wa ngaöök mëa

pöta ököt orööpënëak yaë.Pötaan ërëpsawi ëëpa.Anutu ngaarëk wëaup, yowe.”

11Pël elmë Yerusalem kak së oröak Yesupi ngönën tup kaöeta kakaati së ilëak om-nant itenak ëwat sak yanget wiap yoolaanpim ru 12 pörö koirak Petani kakë sa.

Yesuuk kemmentën nga maan umön rëa(Matiu 21:18-19)

12Ëlpamök Petani kakaanwal ëak yesemYesu këën elmëa. 13 Pël ëën kamaarekaanitaangkën kem nement ëp wileëa. Pël ëënuta wesak naë së ap wesa. Ulöp yauta

akunet temanöm nasën yak ëpöt pëënwëa. 14Pël ëën itenak epël mëëa. “Niikaanulöpörö utön omnarö kaalak nanën panëëëpnaat.” Pël yemaan ngön pöt pim ruurökat wia.

Yesuuk ngönën tup kaöeten muumöngkmëëa

(Matiu 21:12-17; Luk 19:45-48; Son 2:13-22)15 Pël ëak Yerusalem kak së oröak Yesu

pi ngönën tup kaöeta kakaati së itaangkënomnarö omnant ngawi yeem wëën itenakpit waö ë momëak omënmon ngawingawiyaauröa urötere omën int ekörö menaksum yewauröa uröt kaip ti moolëa. 16 Pëlelmëak ngönën tup kaöetak omën ke pilötwak sëpanëak nga mëëa. 17 Pël elmëakepël mëëa. “Ngönën pepeweri Anutuukepël ëa. ‘Nem tup pipten yang ël epotëomnaröa kimang yenëa kaat pël apnaat.’Ar pipël yaëën këkain yaauröa kaata ökyes.” 18 Pël yaëën kiri ar yaaö kaöaröerengön kosangötë ngarangkörö pit itenak,“Tol ëak mëngkën won sëpën?” pël mëakneneren mëëa. Pël ëak, “Omën pourö pimngönëntaan yaan sak yaaurö,” pël mëakkas ëën sëp wesa. 19 Pël ëak wiap kanYesure ruurö pit ka kësangö sëp wesak sa.

Kemmenti umön rëauta songönte ökmëëa(Matiu 21:20-22)

20 Ëlpamök kemmenti wëa pörek kaalaksë itaangkën këra pöment umön rëak wëa,misënötëaan ëpötë pout. 21 Pël ëën Pitaitenak ngönmëëa pöt könwiak epël mëëa.“Aköp itan. Këra kem nim umön rapënëakmëan pöment umön rëak wëëp.” 22 Pëlmaan Yesuuk epël mëëa. “Ar Anutuun könwi kosang weseim ön. 23Ne yaap niamaan.Nampök tomön epöön, ‘Tiak i kaöökël sëorö,’ pël yamëem kön selap ëak yok pangkpël ëëpën ma won pël kön nawiin pim ökmëëa pöt kë orööpnaat pël kön wi kosangwasëpna pöt kë orööpnaat. 24 Pötaanökök niamaan. Ar omën nentaan kön wiakAnutuun kimang manë pöt, ‘Yok wa,’ pëlweseë kön kosang yawiin orö nirëëpnaat.25 Kimang manëak omën nampë saunatarim naë wiaan pöt won wes moolan.Pël yaëën arim Pep kutömweri wë pöpökarimot tapël ent ë nuulapnaat. 26 [Ënar omnaröa saunat won wes nemoolanëënë pöt Pep kutömweri wë pöpök arimotnemoolaan ëëpnaat.]”

Yesure wotöökörö neneren morök elmëa(Matiu 21:23-27; Luk 20:1-8)

Maak 11:27 58 Maak 12:2127 Yesure ruurö pit kaalak Yerusalem

kak së oröak Yesu ngönën tup kaöetakakaati së wëën kiri ar yaaö kaöaröerengön kosangötë ngarangköröere kaöaröpit pim naë së oröak 28 epël mëak pëëlmëëa. “Nim eprek ë yaën pipot talëpë këmngöntak ëeimën? Talëpök pël ëëm niia?”29 Maan Yesuuk kaalak epël mëëa. “Nengön kopët nent pëël niamaan. Ar këëtök neaan pöt ne talëpë këmtak omnantyeëan pöt niamaan. 30 Sonë i mëeima pöttalëpök maan eima? Anutuuk ma pimtokkön wiak eima? Aan kat wiim.” 31 Pëlmaan pitëmënt neneren epël mëëa. “Tiartol mapen? ‘Anutuuk,’ pël mapenaatep piepël niepan. ‘Tol ëënak Sonë ngönten könwi kosang newasën yeë?’ 32 Ën, ‘Son pim-tok,’ pël mapenaatak pöteta omën pouröSonön tektek ngön yaaö omën këëp pëlyamëëa pötaan kas ëa.” 33PëlmëakYesuunkangiir epël mëëa. “Ten köpël,” maanYesuuk epël mëëa. “Nookta ne talëpëkëmtak yeëan pöt ök neniangan.”

12Wain ya ngarangk utpetaröa watepang

ngönte(Matiu 21:33-46; Luk 20:9-19)

1 Yesu pi watepang ngönöt apënëakngës rëak nent epël mëëa. “Omënnamp wain ya newer ngëntak ëm ökrëak wain ulöpörö wamp olapna yangöngöpö tëak ngarangk ëëpna ka wali nentök rëa. Pël ëak ya omnarö ngarangkmoulmëak pimënt yang wali nerek sëwakaima. 2 Pël ëak wë kë yaaröa akunettemanöm sëën inëën ru namp ulöp narööpënëak ngarangk moulmëauröa naë wesmëën së oröön 3 tang möak waö elmëënelek kaalak sa. 4 Sëën ya pepapökkaalak inëën ru muntap wes mëën sëënkepönöök möak utpet mowesa. 5 Pël ëënpi kaalak muntap wes mëën së oröönmëna. Pël ëën kaalak muntarö wes mëënsë oröön ngarangköröak nga elmëak narötang möak narö mëna. 6 Pël ëën pimtëru ulööpök kopëtap pimëntring wëauppim ngönte ngaarëk öpnaat wesak wesmëa. 7 Pël ëën ngarangkörö piin itenakpitëmënt neneren epël mëëa. ‘Omën epöppim pepapë mor kolut pout öpnaap. Pö-taanök mëmpa. Pël ëën yaat tiarimëënsëpnaan.’ 8 Pël mëak mënak pim sokurya lupöökaan wilëngkëël moolëa.” 9 Pëlmëak Yesuuk epël mëëa. “Yaaweri pepa-pök ngarangkörö tol elmëëpën? Pi oröak

ngarangk pörö mënak pim ya lupöökngarangk ompyaö narö moulmëëpnaat.10 Ngönën pepeweri ngön epël wia pötsangk kelak kat nawiin yaaurö ma?‘Wap omën ka ök yarëauröa wël ë

moolëautAnutuuk ompyaut wesak möör wap wes

yewesir.11 Anutu pimtok pël yaalmëën itaangkën

ompyaö panë yaë.’ ”12 Yesu pi pël maan wotöökörö pit wa-

tepang ngön pöt kat wiak pi pitëmëën kowesak ya pël wesak wali öpënëak kön wia.Pël ëautak omnaröen kas ëën sëpwesak sa.

Yesuun takis yemengkautaan morökelmëa

(Matiu 22:15-22; Luk 20:20-26)13 Yuta omën wotöököröak Parisi-

ire Erotë omën narö Yesuun morökelmëëpënëakwesmëa. 14Pël ëën pit Yesuunaë së oröak epël mëëa. “Rë yanuulaup,ten nim songönte ëwat wë. Ni ngönkaar naën, yaap panëët yaaup. Ni isaareirëa pouröen omnant mööngkraar kangknaalmëën yaaup, omën ompyaut pëënAnutuuk ökniiaut omënpourö yaapwesakrë yanuulaup. Pötaanök ni aan kat wiin.Sisa takis monat yemangk pöt pangk yeëma won? 15 Sisa pöp takis mampen maAnutu pimënt mampen?” Pël yemaanYesu pi pitëmmorök yaalmëa pöten itenakepël mëëa. “Ar tol ëënak morök yaalnë?Mon kël nent neneë.” 16 Pël maan nentmangkën pëël mëëa. “Könre yapin epottalëpëët?” Maan pit epël mëëa. “Sisaëët.”17 Pël maan puuk epël mëëa. “Sisaën yaöëa pipot Sisa mampun. Ën Anutuun yaö ëapipot Anutu mampun.” Pël maan pit yaansa.

Weletakaan wal yaauta ngönte(Matiu 22:23-33; Luk 20:27-40)

18 Pit yesën Satusi ngönën omën naröYesuu naë sa. Pit weletakaan wal yaaöpöt won wia pël yaaurö. Pit së oröakepël mëak pëël mëëa. 19 “Rë yanuulaup,Moses pi tiarimëën ngön kosang nent epëlretëng ëaap. ‘Omën namp öng wak ruwon wë wel wiin pöt pim nangapök kaalaköng pöp wak wë rungaap oröön pöt pimnanëpë yaö sëpnaat.’ 20 Pël ëën omënnanang narö 7 ëak wakaima. Pël ëaurönanëp öng namp wak ru won wë wel wia.21 Pël ëën nang pim rakëp öng tapöp wakru won wë wel wia. Pël ëën ënëmaknang 3 pöpök öng tapöp wak ru won tapël

Maak 12:22 59 Maak 13:2wë wel wia. 22 Pël ëaap omën 7 eporöpit öng kopët tapöp wak ru won wë welwiin ënëmak pitëm öng kapirëpta tapëlwel wia. 23 Pötaanök omën 7 piporö öngkopët tapöp wauröep wë wal ëëpna aku-naöök talëpë öng sëpën?” 24 Pël maanYesuuk pitën epël mëëa. “Ar ngönënreAnutuuweëre kosangöön ëngkma eweseëirikor ngön yak. 25 Weletakaan wal ëënëakunaöök ar omnarö öngre omp naëngan.Kutöm enselöröa ök tek önëërö. 26 Ënweletakaan wal yaauta ngön pöt, Mosespi këra kotumentëk es wëlëng yokotönitenak sëën Anutuu ngön ök mëëa pöt arsangk kelak kat nawiin yaaurö ma? Ngönpöt epët. ‘Ne, Apramre Aisakre Yakoppitëm Anutu.’ 27 Anutu pi wel wiauröaapwon, öp wëauröa Anutu. Ar irikor ngönyak.”

Yesuun ngön kosang kaöeten pëël mëëa(Matiu 22:34-40; Luk 10:25-28)

28 Pit Yesuring neneren ngön kaip tik-tik maim wëën ngön kosangötë ngarangknamp naë së kat wiin Yesu pi këëkë we-sak kaip ti yemaan kat wiak epël mëakpëël mëëa. “Ngön kosang taltak kaöet?”29Maan Yesuuk epël mëëa. “Ngön kosangkaöet epël wia. ‘Israel omnarö, ar katwieë. Anutu tiarim Aköp, pi kopëtapOmp Ak Këëp. 30 Pötaan nim lupmerrekönöpre kön yawiautere wëëre kosangpipot nem Omp Ak, Anutuun muumöngkwasën wiaap.’ 31 Pöta kar nent epëlwia. ‘Nimtëën lup sant yaën tapël nimkaripön elmëëm.’ Ngön kosang pipteparkaöetepar, muntat il yewas.” 32 Pël maanngön kosangötë ngarangkëpök epël ökmëëa. “Rë yanuulaup, ni ngönte aan katwiin kë panë yes. Anutu pi yaap Omp Akkë kopëtap. Pim ök namp naön. 33 Pël ëakpiin lupre kön yawiaare weëre kosangötmuumöngk pëël elmëëre ën nimtëën yaëntapël nim karipëën lup sant elmëëmëëtpiptak Anutuun kiri ke nentere nent aryaaö pöt il yewas.” 34 Pël maan Yesukat wiin omnamp kön tektekring yemaankat wiak epël mëëa. “Ni Anutuu wangaöök nimëëpna pöta temanöm yesën.”Pël maan akun pötak omnarö Yesuun pëëlmapnaaten kas ëën sëp wesa.

Yesu pimtok Kristoon pëël mëëa(Matiu 22:41-46; Luk 20:41-44)

35 Yesu pi ngönën tup kaöetak ngönënök yamëem epël mëak pëël mëëa. “Ngönkosangötë ngarangkörö pit tol ëënak

Kristo pi Tewitë ëap pël aim? 36 NgëëngkPulöök Tewitën maan epël ëa.‘Anutu puuk nem Aköpön epël yema.“Ni wais nem yaapkëëtak öm.Pël ëaan nimëën kööre tok yaaö piporö

nook nim weëre kosangöökë karökmoulmëëmaat.” ’

37 Tewit pimtok piin, ‘Nem Aköp,’ pëlmëëaupök tol ëënak Tewitë ëap pël yaë?”Pël yemaan omën ngönën tup kaöetakwëaurö kat wiin misëng pan ëa.

Yesuuk ngön kosangötë ngarangköröaanpepanöm mëëa

(Matiu 23:1-36; Luk 11:37-54; 20:45-47)38 Yesu pi ngön ök maö yesem yal

menak epël mëëa. “Ar ngön kosangötëngarangköröa utpetatön ngarangk këëkëëën. Pit ulpëën waliit mëak wa topöökomnarö koirak ërëpsawi ngön mapnaatenkent yaaurö. 39 Pël ëak ngönën tupötëërekëëre imën akunatë itëkëël omën kaöaröaurötë wel aisapnaaten kent yaaurö. 40 Pitpël yeem öng kapiröröa omnant poutpitëmëën weimeë morök elmëak om-naröak pitën kön wiin isëpënëak Anu-tuun kimang wali yamëëaurö. Omënke pilörö pit kangiir akunetak könömkësangöt koirëpnaat.”

Öng kapir omnant wonöpë ngönte(Luk 21:1-4)

41 Yesu pi ngönën tupta kakaati monyawia urta ngësngësöök wel aisëeë ite-naan omnarö mon yawia. Pël yaëën omënmon kësang wieëa selap së mon kësangötwia. 42 Pël yaëën öng kapir omnant wonnamp pi mon kot köp möa nentepar wia.43 Pël yaëën Yesuuk pim ruuröen ngönmëak epël ök mëëa. “Öng kapir om-nant won epopë mon yawi eptak omënmuntaröaat il yewas. 44 Omën monar-ingörö pit ëlötwiaan kopëtetepar yawi. Ënöng kapir epop pi omnant wonöpök pimwieëaut wiak won pan wesak wë.”

13Yesu pi ngönën tup kaöet utpet sëpnaata

ngönte ök mëëa(Matiu 24:1-2; Luk 21:5-6)

1 Yesu ngönën tuptakaan oröak yesënpim ru nampök epël ök mëëa. “Elei,ru yanuulaup itan. Ngönën tup epëtkël kosangötök taë panë wesak ök rëaap.Ompyaö pan.” 2 Maan Yesuuk epël mëëa.“Peene itaangkën kësangpel ök rëaan ite-nak yaan pippel epël wi naöpan. Ënëmak

Maak 13:3 60 Maak 13:30

ngaaröak wais tup epët tööl olaan kël naönaöökë rangk wi naöpan, utpet panë sëp-naat.”

Këlangön akunet orööpnaata ngönte(Matiu 24:3-14; Luk 21:7-19)

3Ngönën tup pöt nal komuntakël wiaanYesu Olip tomök së wëën Pitaare Sems,Sonre Entru pit së Yesuun pëëntak epëlmëak pëël mëëa. 4 “Omën nim yaanpöt akun taltak orööpën? Akun pöt te-manön yesën oröpöt oröön ten itenakëwat sën?” 5 Pël maan Yesuuk ngës rëakepël mëëa. “Ar omnaröak lupöt wa irikorelniipanëën këëkë ngarangk ëën. 6Naröakwais nem yapintakël, ‘Ne Kristo,’ pël niakomën selap pitëm lup wa irikor elmëëp-naat. 7 Ar nga yapinte kat wiak kas ëën-gan. Akun kaöaö ngolöp yaëën omënpipot wet rëak orööpnaat. 8Omën kur ne-mentëkaanöröak kur nementekël nga ëëp-naat. Ën yang omp ak nampë omnaröakmunt nampë omnaröaan nga ëëpnaat. Pëlyaëënmoupötta tapël we naöökël së möaknaöökël pël ëëpnaat. Pël yaëën kaömpngöntök kësangpel orööpnaat. Pipot öngnampë ru wilëpënëak lel yailën këlangönkat yawi pöta ök ëëpnaat.

9 “Ar omnaröen ngarangk këëkë ëën.Pit ar kaöaröa naë niulëën pitök maanngönën tupötë pës nimööpnaat pötaanök.Ar nem ruurö pël weseë pitök ar yangngarangkre omën omp ak naröa naë ngönyaatak niulëëpnaat. Pël ëën pitëm ëöe-tak nem ngönte tekeri wesak manëët.10 Akun pöt teënt pet nairpan. Wet rëakngön ompyaut yang ël epotë pangk ë petirëpënëak ëaut. 11 Pötaanök ngön yaatakyanuulëën ngön tol nant man pël ëakkön selap ëënganok. Akun pötak Anu-tuuk arim lupötë anëët ök niapna pipotan. Pël ëën anë pöt arim ngönöt pël naë-pan, NgëëngkPulöökëngönöt pël ëëpnaat.12 Omën naar nanëpök nangapëën kupmowiin mëmpnaat. Pepapökta ruupëënkup mowiin mëmpnaat. Ën koröngre ru-uröak ëlre pepaarëën kup mowiin mëmp-naat. 13 Ar nem ru sak wë pötaan omënpourö ya sangën ëën kööre tok elniipnaat.Pël ëëpnaatak omën weë sak wëak welwiipnaarö Anutuuk kama öpnaat.”

Omën utpet panëët omnant utpet yewe-sauta ngönte

(Matiu 24:15-28; Luk 21:20-24)14 “Ënëmak omën utpet panëët omnant

utpet yewesaut wiaapanëak nga ëaurek

wiaan itaampunëët.” (Ar ngön epët sangkkelënëërö pöten këëkë kön wiaan.) “Pëlyaëën Yutia yangerak wëaurö kas rosir-aöökël sën. 15 Pël yeem ka tomök öp-naapök kaata kakaati së omnant öpan.16 Ën yaak öpnaapta kak së ulpëënre om-nant öpan. 17Elei, akun pötak ru kepringreru kapa yemenaurö tol ëëpën? 18 Aromën kas yaaö pipot kopi akunetak oröö-panëën Anutuun kimang man. Akun pö-tak ar yok pangk kas nasëngan pötaanök.19 Akun pötak këlangön kaö panë katwiinëët. Ke pil nent Anutuu kutömreyang ket ëaurekaan yewaisem e wë eptaknaaröön ëaut. Ënëmeta naaröön ëëpnaat.20Aköp pi akun pöt mënt wasëpënëak könwia. Pi pël naën ëa talte omën pourö kösën. Omën yaö wesauröaan akun pipëtmënt wasëpnaat. 21-22 Akun pötak kaaromën selap oröak naröak pitëmtën, ‘NeKristo,’ pël yaan naröak, ‘Ne tektek ngönyaaö omnamp,’ pël niaapnaat. Pit om-narö morök elniin pitëm ënëm ëënëakretëng weëre kosangringöt ëëpnaat. Yaap,pit omën Anutuu yaö wesauröeta morökelniak pël ëëpnaat. Pötaanök nampök,‘Kristo e oröak wë,’ pël yeniaan nam-pök, ‘Kristo ëngkrek oröak wë,’ pël yeni-aan pöt kat mowiingan. 23 Ne omën pötnaaröön wiaan ök yeniak. Pötaanök ënë-mak yaaröön ëngk ma e wasnganok.”

Omën Këëpë orööpnaata ngönte(Matiu 24:29-31; Luk 21:25-28)

24 “Akun pötak omnarö këlangön kat wipet yairën këtëp röök ulöpnaat. Pël ëënngoonöpta ngaap yesën 25 ariat kutömw-eriaan tiak yengentiin kutömweri omënweëre kosangringöt këlok sëpnaat. 26 Pëlyaëën Omën Këëp ne weëre kosangre ierekasir nemotring kutöm kepilötë yaaröönitaampnaat. 27 Pël ëën nem enselörö wesmëën së nem omën yaö wesaurö yangwe naöökaan naöök, oorekaan öngkrek,kutömre yang kauteparëëlaan wa topelmëëpnen ëa.”

Këra wasmentë ngönte(Matiu 24:32-35; Luk 21:29-33)

28 “Ar këra wasmentë yaë pöten könwieë. Këra pöment ëp kërë sak wilyewatën itenak kopi akunet temanömyes pël yewas. 29 Pöta ök omën yeniakepot yaaröön itenak pöt, ‘Pim waisëpnaakunet temanöm sëën waisëpënëak yaë,’pël wasënëët. 30 Ne yaap niamaan. Omëne wë epörö wel wi won nasën wiaan omën

Maak 13:31 61 Maak 14:21

yeniak epot orööpnaat. 31 Kutömre yangeptepar won sëpnaatepar. Ën nem ngönepët won nasëpan.”

Omën Këëpë akunet köpël wë pöta ngönte(Matiu 24:36-44; Luk 17:26-30, 34-36)

32 “Omnarö ar omën pötë orööpna akunkë panëëten ëwat naön. Ën ensel kutömw-eri wëauröere Anutuu Ruup neenta ëwatnaön. Pep pimtokëër ëwat wë. 33 Arnem waisuma akuneten köpël wë. Pö-taan ngarangk ëak ngaire wa kom ëeimön. 34 Omën namp ka wauret wiaanyang wali nerek sëpënëak pim inëënöröngarangk moulmëak neenem ya ngönötmëak kaata ngarangkëp ngai ëëpënëakmapnaat. 35 Pöta ök arimtë wëwëatngarangk këëkë ëeim ön. Ka pepap pi wiapkanökma röök lupöökma röökre ëlpamënyaëën ma wangam kanök orööpën pötenköpël wë pötaan ngarangk ëeim ön. 36 Arom ka ureim wëën teënt wais oröön yaansënganëën. 37Ngön epët ar omën pouröenök yeniak. Ngarangk këëkë ëeim ön.”

14Yesu mëmpënëak kup wia(Matiu 26:1-5; Luk 22:1-2; Son 11:45-53)

1 Kaömp yis namëënöt yenaareAnutuu mait elmëa akunetepar temanömsëpënëak yaëën kët nentepar wiaankiri ar yaaö kaöaröere ngön kosangötëngarangkörö Yesu ëlëëp wak mëmpënëakngön ë kopëta wesa. 2Pël yeem epël mëëa.“Omnarö pit tiarring nga elpanok akunkësangtak pël naëngan.”

Öng nampök Yesu i köp nga kampët lëmomëa

(Matiu 26:6-13; Son 12:1-8)3 Yesu pi Petani kak Saimon kësë ëaup

pim kaatak së ilëak wëa. Pël ëak kaömpyenem wëën öng nampök i köp ngakamp ompyaö sum kësangring nent kepompyautaring wak së rëak kepönöök poutlë momëa. 4 Pël yaalmëën omën pörekwëauröakaan naröak neneren këëpötngön epëlmëëa. “Omën sumkësangringëtoröp ëën utpet yewas? 5 I kamp ompyaöpiptak mon 300 kina il wesak koirënomën omnant wonörö mangkën pangkëëpnaatep.” Pël mëak öng pöpön ngönkosang mëëa. 6 Pël yemaan Yesuuk epëlmëëa. “Pël mangan. Ar tol ëënak maanpi ya këlangön kön yawi. Pi neen ompyaöpan yaalnë. 7 Omnant wonörö pit akunwali arring wëën sant elmëënëak pöt yok

pangk pël elmëënëët. Ne pöt, arim naëakun wali naön ëëmaap. 8 Öngöp pi pimelnëëpnaal yaalnë. Ne teënt wel wiinyang kel neweerëpnaat. Pötaan tiarim yeëpöl nem koröpöön kan yaö yaalmë. 9 Neyaap niamaan. Ngön ompyaut yang ëlötëaö sëën pangk ëëpnaal öng epopë nemkoröpöön kan yaö yaalmë epta ngöntetaaö sëën pangk ëëpnaat.”

Yutasök Yesuun kup mowiipënëak mëëa(Matiu 26:14-16; Luk 22:3-6)

10 Akun pötak Yesuu ru 12 pöröakaannamp yapinte Yutas Keriot kakaanëp puukkiri ar yaaö kaöaröa naë së piin kupmowi-ipënëak war wesak ök mëëa. 11 Pël ëën pitkat wiak ya kë sak summampënëak mëëa.Pël maan pi Yesuun kup mowiipënëak kanap weseima.

Yesure ruurö mait kaömp na(Matiu 26:17-25; Luk 22:7-14, 21-23; Son

13:21-30)12Kaömp peret yis namëënöt yena akun

ngëëngktak Anutuu mait elmëautaan kirisëpsëporö yamöa akunet temanöm yesënYesuu ruuröak piin epël mëak pëël mëëa.“Ka taltak së Anutuu mait elmëa akune-tak kaömp nëmpenaat ar ëak kopëtawasënëak kent kön yawiin?” 13 Pël maanru naarën epël mëak wes mëa. “Arip kaksë oröak omën namp i kepit wak wëënkoirak pöt pim ënëm sën. 14Pël ëak kaatakyeilaan pöt ilëak ka pepapön epël ök man.‘Rë yanuulaupök, “Nem ruuröaring ka tal-tak Anutuu mait elmëauten kön wiinaankaömp nën,” pël ya,’ pël man. 15 Pël ökmaan ka kaö ngaarëk nent urre korumönëak ompyaö wesauten pet elniin pötaktiarimëën kaömp ar ëak kopëta wasën.”16Pël maan ruaar kak së oröak mëëaul ëakmait kaömpöt ar ëak kopëta wesa.

17 Wiap kan Yesu pi ru 12 pöröaring kapötak së ilëa. 18 Pël ëak kaömp yenemYesuuk epël ök mëëa. “Ne yaap niamaan.Arëkaan nampök neen kup mowiipnaat.Neering kaömp yenemwë eporö arëkaan.”19 Maan ruurö pit ngës rëak pöppöp epëlmëak pëël mëëa. “Aköp, nook ma?”“Aköp, nook ma?” pël maö sa. 20 Pëlmaan mëëa. “Ru 12 arëkaan namp neer-ing kaömp peret iistak wariak mangkënyen epopök. 21 Omën Këëp ne ngönëntaknemëën ëa kan pöök së wel wiimaap. Ënnemëën kup mowiipna pöp, elei, kangutkësang pan öpnaap. Pim ëlëpök nawilënëanëën ompyaö ëan tapön.”

Maak 14:22 62 Maak 14:52Kë mena(Matiu 26:26-30; Luk 22:14-20; 1 Korin

11:23-25)22Pit kaömp yenem Yesuuk kaömp nent

wak Anutuun yowe mëak pel menak epëlmëëa. “Epët nem mësëpëtak wa neë.”23 Pël mëak wain kelön nent wak Anutuunyowe mëak mangkën pourö na. 24 Yenënmëëa. “Epët nem iit. Arimëën il yoolaanAnutuuk sulöp ngolöpët taë yewas. 25 Neyaap niamaan. Yangerak eprek wain iitpeene nëën pet yair. Arring kaalak nanënwë ënëmak akun kaöaöök Anutuu naëwain i maim nent nëmpenen ëa.”

Yesu pi Pitaë yak mowasëpnaaten ökmëëa

(Matiu 26:31-35; Luk 22:31-34; Son 13:36-38)

26 Pit kaömp na pet irak ngönën tannent mëak kakaan oröak Olip tomökël sa.27 Kan kourak yesem Yesuuk epël mëëa.“Peene eptak ar pourö ne sëp newesak kassënëët. Arimpël ëënë pöt ngönëntak ngönnent epël wia. ‘Ne sëpsëp ngarangkëpmëngkën sëpsëpörö repak sëpnaat.’ 28 Neyaap wel wiin weletakaan wal ë neulëënwet rëak Kalili yangerak së wëën ar ënëmwaisënëët.” 29 Pël maan Pitaak epël mëëa.“Eporö sëp niwesak kas sëpën koröp. Nepöt, pël naëngan pan.” 30Pël maan Yesuukepël mëëa. “Ne yaap niamaan. Peene röökeptak kokor ngön nentepar naën wiaanni akun nentepar nent yak newasumëët.”31 Maan Pitaak epël mëëa. “Nimënt yan-imëngkem ne nempënëak yaan pöteta yaknaniwasën ëëmaap.” Maan ru pim karurökaamök ëak tapël mëëa.

Yesu pi Kesemani ngësöök Anutuun ökmëëa

(Matiu 26:36-46; Luk 22:39-46)32 Pörekaan yesem yang lup nenta yap-

inte Kesemani pörek së oröak Yesuuk ru-uröen epël mëëa. “Ar eprek wëën neëngkrek së Anutuun kimang memaan.”33 Pël mëak Pitaare Semsre Sonringörökoirak sa. Yesem ngës rëak ya këlangönkön wiak ya ngës pan ëa. 34 Pël yeemepël mëëa. “Ne ya këlangön panë yeemwel wiima yangap yaë. Pötaanök kosangnewesak neering itiit öpa.” 35Pël mëak kotnent ëngkël së ë kosaö yangerak wesirakkëlangön akunet Pepapök kat wiin pëlnaën ëëpnaat ëën pöt mop mowiipënëakkimangmëëa. 36Pël yeem epëlmëëa. “Pepni omnant poprak naën yaaup. Pötaanök

ni kön wiin pangk ëën pöt këlangönnem naë orööpënëak yaë epot mop wa-sum. Nem könöök won, nim könöökëwiaul ëëm.” 37 Pël më pet irak kaalaksë itaangkën ka uraan Pitaan epël mëëa.“Saimon, ni tol ëënak ka uraan? Kot nentneering itiit naöngan ma? 38 Moröktakwiap sënganëën lup itiit wë Anutuun ki-mang maë. Arim lupöt kengkën yeëe-tak koröpöt könöm yaalni.” 39 Pël mëakkaalak së kimang mëëa tapët kaalak mëëa.40Kimang më pet irak kaalak së itaangkënka ureëa. Pit ka urakaim olëak wal ëënpangk naën ëën ngön nent nemaan ëa.41 Pël ëën kaalak së kimang mëak waisënakun nentepar nent sëën epël mëëa. “Arom ka könkön ureim wë ma? Peeneepët nemëën kup mowiipna akunet te-manöm yes. Omën Këëp nemëën kupmowiak omën utpetaröa moresi neulëëp-naat. 42Wal ëën sëpa. Omën nemëën kupmowiipnaap e yaarö.”

Yesu wali wa(Matiu 26:47-56; Luk 22:47-53; Son 18:2-12)

43 Yesu pi pël yamëem wëën pim ru 12pöröakaan namp yapinte Yutas pöpringomën kësang pan kiri ar yaaö kaöaröerengön kosangötë ngarangköröere kaöarömaan inre tang wak së oröa. 44 YutasYesuun kup mowiipna pöp wet rëak pitënepël mëëa. “Ar ëwat sënëën tot numaatakpël yaëën tapöp wesak wali wak taintaëwesak wak sën.” 45 Pël mëak pi teëntomYesuu naë së, “O Aköp,” pël mëak totna. 46 Pël yaalmëën itenak wak kosangwesa. 47 Pël yaëën ru piiring wëauröakaannampök pim öpwer yepatuukaan tëak kiriar yaaö wotöököpë inëën ru namp möakpim katëëp per olëa. 48 Pël yaëën Yesuukepël mëëa. “Ar neen ngaap wesak ne walineönëak inre tang wak yewais ma? 49 Nekët ël epotë ngönën tup kaöetak arringwëaup. Pël ëën ar akun pötë neneönëaurö. Pël ëaap epël yaalnëën ngönënpepeweri nemëën retëng ëa pöt kosangyes.” 50 Pël yemaan pim ruurö sëp mowe-sak kas sa.

51 Pël yaëën yokot ulwas namp poë ko-röpö pëën ureëaup pim ënëm yesën 52waliwëën poë koröpö wil menak kas pöömpösa.

Yesu kiri yaaö wotöököpë kaatakël mësaksa

(Matiu 26:57-68; Luk 22:54-55, 63-71; Son18:13-14, 19-24)

Maak 14:53 63 Maak 15:1253Pit Yesumësak kiri ar yaaöwotöököpë

naë së wëën kiri ar yaaö kaöaröere ngönkosangötë ngarangköröere kaöarö wa topëa. 54 Pël ëën Pita pi ënëmënëm sa.Pël ëak kiri ar yaaö wotöököpë ka tomökoröak ëmöökë kakaati së ilëak pit Yesutol yaalmë pöt itaampënëak ngai omnaröatekrak wel aisëak es mor yesa. 55 Pël ëënkiri ar yaaö kaöaröaere kansol pourö Yesumëmpnaan omën naröak kaar rëak pimutpet ëautön mapënëak ap wesa. 56 Pëlyeem omën selap pan pimëën kaar maanpitëm ngön pöt mëngkre mëngk naën ëa.57 Pël yaëën omën naarök kaar epël mëëa.58 “Ten epël aan kat wiaut. ‘Ne ngëëngktup omën moresök ök rëa epët tööl olëakkët nentepar nent omën moresök ök ner-apanë nent ök remaat.’ ” 59 Pöteta aanmëngkre mëngk naën ëa. 60 Pël ëën kiriar yaaö wotöököpök pitëm tekrak wal ëakYesuun epël ök mëëa. “Pitëm nimëënngön ya epëten tol yewasën? Ni kangiirnent naëngan ma?” 61 Pël maan Yesupi nerek wak nemaan wëën kiri ar yaaöwotöököpök epël mëak pëël mëëa. “NiKristo Yaya Yemak pöpë Ruup ma?” 62 Pëlmaan Yesuuk kangiir epël mëëa. “Nimtëyaan pi tapët. Pötaanök ne niamaan katwieë. Ënëmak Omën Këëp ne Anutu weërekosangëp pim yaapkëël wel aisëak kutömkepilötë yewaisën it nengempun sa.” 63Pëlmaan kiri ar yaaö wotöököp ya utpet panëën pimtë ulpëënëp keli yoolëem pim om-naröen epël ökmëëa. “Tol ëën omënmuntnarö piin ngönmapnaaröen kaalak ap we-seim öpen? 64 Pi Anutu il yemowasemutpet wesak yaan ar yok kat wia. Ar tolyak?” Pël maan epël mëëa. “Pi utpetyaarek wel wiip.” 65 Pël mëak naröak ngësrëak waasöp ngës menak itöörarë ngepelmëeë möak, “Talëpök yanimö?” pëlmëak polisörö mangkën pitök wak möa.

Pitaak Yesuun yak wesa(Matiu 26:67-75; Luk 22:56-62; Son 18:15-

18, 25-27)66Pita pi ka tomök ëmöökë kakaatiwëën

kiri ar yaaö wotöököpë inëën koont nam-pök së 67 itaangkën Pita es mor yesënitenak epël mëëa. “Namp, ni Yesu Nasaretkakaanëpring wëaup.” 68 Pël maan pi yakwesak epël mëëa. “Ne nim yaan piptenëngk ma e yewas.” Pël mëak ëm kan-rak yaaröön kokor ngön ëa. 69 Pël ëëninëën koontup piin itenak kaalak omënnaë wëauröen epël mëëa. “Yaap, pitëkaan

omën namp epop.” 70 Pël maan pi kaalakyak wesa. Pël ëak akun kot nent wëolëak omën pim naë wëauröak epël mëëa.“Ni yaap pitëm toktakaanëp, Kalili om-namp.” 71 Pël yemaan Pita pi kosangpanë wesak ngön köntak epël mëëa. “NeAnutuu ëöetak omën arim yak pipopönköpëlëp.” 72 Pël yemaan kokor ngön aannentepar ëa. Pël ëën Yesuuk ngön epëlmëëa pöt kön wia. Kokor akun nenteparngön naën wiaan akun nentepar nent yaknewasumëëpmëëa pöten kön wiak yakömëën ing kaö ëa.

15Yesu Pailatë naë wak sa(Matiu 27:1-2, 11-14; Luk 23:1-5; Son 18:28-

38)1 Ëlpam walën kiri ar yaaö kaöaröere

ngön kosangötë ngarangköröerekaöaröere kansol pourö wa top ëak Yesuumëmpnaata ngönte kosang wesa. Pëlëak wii tëak naröak mësak së Pailatë naëmoulmëa. 2 Pël ëën Pailatök epël mëakpëël mëëa. “Ni Yuta omnaröa omën ompaköp ma?” Maan “Yok yaan pi tapët,” pëlmëëa. 3 Pël yemaan kiri ar yaaö kaöarö pitngön kësang panë kosang wesak ök mëëa.4Pël yaëën Pailat pi Yesuun epëlmëak pëëlmëëa. “Pit nimëën ngön könöm wesakyaan tol ëënak kat wieëak nerek naënyaën?” 5 Pël maan Yesu pi ngön kangutnemaan pan yaëën Pailat pi yaan sa.

Pailatök Yesu mëmpënëak mëëa(Matiu 27:15-26; Luk 23:13-25; Son 18:39–

19:16)6 Krismaki poutë akun kësang pötak

yang ngarangkëp pi omnaröak omënnampwii kaatakaanwesmëëpënëakmaanpöt wes më pël yeëa. 7 Akun pötak omënnamp wii kaatak wëa yapinte Parapas.Puuk omën muntaröa wotöök wëak ngayaalem namp mëna. Pël ëën pötaan wiikaatak ulmëa. 8 Pël ëën omën selap pitPailatë naë së wa rongan ëak krismakipoutë yaalmëaul elmëëpënëak ök mëëa.9 Pël ëën Pailatök epël ök mëëa. “Yutaomnarö arim omp aköp mait elmëak wesnimëëmaan. Kat wiin pangk yaë ma?”10 Yuta omën kaöarö Yesuun om pas kaaökön wieë wii kaatak moulmëa pöt pi ëwatwëak pël mëëa. 11 Pël maan kiri ar yaaökaöaröak omnaröen Parapas Yesuu urtakwilak wes mëëpnaan mapënëak këk mëëa.12 Pël yaëën Pailatök kaalak epël mëak

Maak 15:13 64 Maak 15:43pëël mëëa. “Pël ë kosang yewas pöt arimomp ak pël yemak pöp tol ëëm?” 13Maanelek wiak mëëa. “Pi këra yetaprak welwiip.” 14 Maan epël mëëa. “Omën epoputpet oröp nent ëa?” Maan rangkrangkngön ë olëak epël mëëa. “Këra yetaprakwel wiip.” 15 Pël maan Pailat pi pitëmkentöt pet irëpnaak yak Parapas wesmëa. Ën Yesuun pöt maan pol koröpwapötringöök momöak këra yetaprakmööpënëak ngaaröa ngësë wes momëa.

Ngaaröak Yesuun ököökre waswas elmëa(Matiu 27:27-31; Son 19:2-3)

16 Pël ëën ngaarö pit Yesu mësak oröaksë yang ngarangkëpë ka kaö nerak ulmëakmaan nga omën pourö pim naë wa ronganëa. 17 Pël ëak ngaaröa ulpëën köp möanamp momëak wii öng oröauuk ul ket ëanent kepönöök mowaëa. 18 Pël elmëakrar rë mowesirak epël mëëa. “Yowe,Yuta omnaröa omp aköp.” 19 Pël mëakkalaönaööring kepönöökmomöakwaasöpngës menak rar rë mowesirak ngëëngkyemowesaul ököök elmëa. 20 Ököökrewaswas pël elmëak ulpëën köp möauppërëak kaalak pimtëëpmëmoulmëak kërayetaprak mööpënëak mësak sa.

Yesu këra yetaprak möa(Matiu 27:32-44; Luk 23:26-43; Son 19:17-

27)21 Kamtaöök yesem omën namp koira

yapinte Saimon, Sairini kakaanëp, Alesan-taare Rupas piarpim pepap. Pi yaakaanyewaisën koirak këk maan Yesuu kërayetapër waalën sa. 22 Yesem yang lupnenta yapinta Kolkota, tiarim ngöntakKepön Kos pötak, së oröa. 23 Pël ëakwain iitaring i kön kat yokola nent irikorëak nëmpënëak mangkën kaaö ëa. 24 Pëlëën pit këra yetaprak möak pim ulpëënrepoë koröpöt narö nant öpënëak ngasam-tak wia. 25 Pit këtëp kot nent luptakëlyaaprën 9 kilok pötak möa. 26 Pël ëakpim kepön löötak epël retëng ëa. “EpopYuta omnaröa omën omp aköp.” 27Pël ëakngaare këkain omën naar, namp yaapkëëlnamp katnëël, mö ulmëa. 28 [Pël ëënngönëntak epël ëa pöt kë oröa. “Omënutpet yaauröa rongantak ulmëaup.”] 29Pëlëën omnarö sak waisak yeem piin sömreëlakëër kepön keke elmëak epël mëëa.“Aë, ni, ‘Anutuu ngëëngk tupët tööl olëakkaalak akun nentepar nent ök remaap,’ pëlëauppe 30 nimtë koröpö kaamök ëëm. Niyaap Anutuu Ruup pöt këra yetaprakaan

ent ëak ira.” 31 Pël yemaan kiri ar yaaökaöaröere ngön kosangötë ngarangköröpit tapël ökre was elmëak neneren epëlmëëa. “Pi omënmuntarö kaamök yaaupökpimtëën poprak yaë. 32 Pi Kristo, Israelomnarö tiarim omën omp aköp pöt kërayetaprakaan ent ëak irap. Pël ëën tiar ite-nak piin kön wi kosang wasëpenaan.” Pëlyemaan omënngësngësmöulmëa pöaartatapël utpet wesak mëëa.

Yesu wel wia(Matiu 27:45-56; Luk 23:44-49; Son 19:28-

30)33 Këtëp luptak 12 kilok pötak wëën

yanget koö olëak wieë së 3 kilok ëa. 34 Pëlëën 3 kilok këtëp tingk wesak yengmaanYesu pi ngön ëak epël mëëa. “Eloi, eloi,lama sapaktani?” Pöt tiarim ngöntakepël. “Nem Anutu, nem Anutu, ni tolëënak ne sëp yenewasën?” 35 Pël yemaanomën pörek taueëaurö pit pöten kat wiakepël mëëa. “E kat wieë. Eliaan merëkyemaap.” 36 Pël yaan omën namp pöömpösë i kaö kel newer wain i som yaautakwariak këkalëp kautak wa tëak Yesu nëm-pënëak yemangkem epël mëëa. “Kora.Elia pi wais kaamök elmëëpën ma wonpöten iteempa.” 37 Pël yemaan Yesu pimerëk kaö mëak wel wia.

38 Wel yawiin ngönën tup kaöetakpoë koröp kësang ngeröök uteëaumpeloorekaan luptak keliak nempelnempel ëa.39 Pël ëën ngaaröa wotöököp Yesu pimkoëël tau wëaup pi itaangkën Yesu welwiin epël ëa. “Omën epop yaap AnutuuRuup.”

40 Yesu yamöön öng Kalili yangerakaanpim ënëm yesem kaömpre omnantkaamök elmë ima pörö kamaarek wëiteneëa. Öng pël ëa pöröakaan narö eporö.Maria Matala kakaanëpre Maria muntapSems kotupre Yose pöaarë ëlëpre Salomipörö. 41Pit Kalili yangerakaanYesuu ënëminëën elmë imaurö. Pitëmënt pëën won,öng munt naröeta Yesuring së Yerusalemkak wakaima.

Yesu yang kel weera(Matiu 27:57-61; Luk 23:50-56; Son 19:38-

42)42 Kë yesa akun ngëëngkët ëlpamökëën

wiaan omnant kön yaaö akuneta wiapkanök Yosep Arimatia kakaanëp sa. 43 Pikansolöröa wotöök wë Anutuu wa ngaööknimëëpnaaten kent kön wieimaup. Puukkas kön nawiin Pailatë naë së Yesuu

Maak 15:44 65 Maak 16:20sokuren ök mëëa. 44 Pël ëën Pailat piteënt wel wia pöten yaan sak nga om-naröa wotöököpön yas maan sëën pëëlmëëa. 45Pël ëënnga omnaröawotöököpök“Teënt wel wia,” pël maan kat wiakYosepön sokur öpnaaten kuuremakmëëa.46 Pël maan Yosep pi së poë koröp kölamnaö sum ëak së Yesuu sokur yetaprakaanent ëak poë koröp pöök kör koëak waksë pimtëën wesak kël öngöp tëa naöökwiak kël kaö naö kur kaip tiak kanrak ilwari ulmëa. 47 Pël yaëën Maria Matalakakaanëpre Maria Yoseë ëlëp piarip itena.

16Yesu wal ëa(Matiu 28:1-8; Luk 24:1-12; Son 20:1-10)

1 Kë yesa akunet pet irën Maria Matalakakaanëpre Maria Semsë ëlëpre Salomiir-ingörö pit Yesuu sokurak kolap köp ngakamp ompyaut wa mëëpënëak sum ëakkopëta wesa. 2 Pël ëak Sante ëlpamyewalën oröak kan kourak yesën këtëpapra. 3 Pël ëën yangaö temanöm yewasemneneren epël mëëa. “Yangaöökë kan-rakaan këlö talëpök wa pëlëër niwiipën?”4 Pël mëak itaangkën kël kësang pö wapëlëër wieëa. 5 Pël ëaan yangaöök ilëakitaangkën omp ulwas namp ulpëën kölamwaliip mëaup yaapkëël wel aisëaan ite-nak yaan sa. 6 Pël yaëën epël mëëa.“Yaan sëngan. Ar Yesu Nasaret kakaanëpyetaprak möaupön itaampunëak waisan.Pi eprek won wia. Yok wal ëa. Ur koseteniteneë. 7 Ar së pim ruuröere Pitaan ökman. ‘Pi Kalili yangerakël arimëën wetrëak sëpënëak ök niiaup. Pörek së itaam-pun.’ ” 8 Pël maan öngörö kas utpet ëakreireë urö yangaöökaan oröak kas pöömpösa. Pël ëak kas panë ëën omnaröen öknemaan ëa.

Yesuuk Maria Matala kakaanëp ëö petelmëa

(Matiu 28:9-10; Son 20:11-18)9 [Yesu pi Santeetak ëlpam yewalën

wal ëak wet rëak Maria Matala kakaanëpngaan urmer 7 ëak waö ë momëa pöp ëöpet elmëa. 10 Pël ëën së piiring wëaömuntarö ingre ya ilak aim wëën ök mëëa.11 Pël ëën Yesu pi wal ëak wëën öngöpitena ngön pöten kat wiin kë won ëa.

Yesuuk ru naarën ëö pet elmëa(Luk 24:13-35)

12 Akun nentak ingre mor sauröakaanomën naar kak nerekë sëpënëak yesën

kan kourak möönre koröp maim wak ëöpet elmëa. 13 Pël elmëën piarip së rumuntaröen ök maan kat wiin tapël kë wonëa.

Yesuuk ru 11 pöröen ëö pet elmëa(Matiu 28:16-20; Luk 24:36-49; Son 20:19-

23)14 Ënëmak ru 11 pörö wa top ëak kaömp

neim wëën ëö pet elmëa. Pël ëak wal ëakwëën itenauröak ök maan pitëm lupöt ilwariakwëën könwi kosang nemowasën ëapötaan kos elmëa. 15 Pël elmëak epël ökmëëa. “Ar yang ël epotë yesem omnaröawëaul ngön ompyaut ök man. 16 Könwi kosang yewesautaring i mëëpnaap pikutömweri yaö sëpnaap. Kön wi kosangyewesaut wonöp pi pöt es parëaöökëënyaö sëpnaap. 17 Kön wi kosang yewe-sautaring öpnaarö nook weëre kosangmangkën retëng ke nentere nent epël ëëp-naarö. Nem yapintak urmerarö waö ëmomëëpnaat. Ngön köngköm ngolöpöökapnaat. 18 Kamalörö moröak mësël ëëp-naat. I nak wel yawiaut nëën utpetnemowaspan. Yauman yaauröa rangkpitëm moröt mowiin ompyaö sëpnaat.”

Yesu kutömweri isa(Luk 24:50-53; Ngön 1:9-11)

19 Aköp Yesu pi ngön pipël ök më petirën Anutuuk wak kutömweri isa. Pöreksë pim yaapkëëtakël wel aisëak wë. 20 Pëlëën pit kaare yang ël epotë pim ngönteaö sa. Pël yaëën Aköpök kaamök elmëakretëng nentere nent yaalmëem pim ngönyaaö pöt yaap pël pet elmëa.]

Luk 1:1 66 Luk 1:24

LukYesu pi wel wiak kutömweri sëën wë

ënëmak Luk puuk Yesuu ngön ompyaöepët retëng ëa. Luk pi ngaan root yaatakwakaimaupök Pool kaamök elmëa. Pi Yutaomën wonöp, köpël omnaröakaanëpökKrik omnaröaan retëng ëa. Krik om-narö pöt, wotpil yaauten könwiin ompyaöyaaurö yak pi Yesuun wotpil yaapöp pötangönte retëng ë mena. Pi omnaröenYesuuk yaköm yaalni pöt pet elmëa. Lukpi Ngön Yaaö Omnaröa Ya MëmpeimautaNgönteta retëng ëa.Pöt epël wia.

Son i yamëaupre Yesuu wilauta ngönte1:1–2:52

Son i yamëaupë ya mënaut 3:1-20Yesu i momëën morök elmëaut 3:21–4:13Yesuu Kalili yangerak ya mënaut 4:14–

9:50Kalili yangerakaan Yerusalemë saut

9:51–19:27Yerusalem kak Yesuu naë oröaut 19:28–

23:56Yesuu wal ëak kutömweri isaut 24:1-53

Luk puuk Tiopilas pöpëën pep epwerretëng ëa

1 O omën kaöap Tiopilas, tenimtekrakaan omën selap pöröak Anutuukelmëën tenim naë omnant oröa pötönökre was retëng ëaut. 2 Pit omën wet rëakomnant oröön itena pöröa këmötëaanngön kat wiak retëng ëaut. 3 Pël yaëënnem itena pöröen pëël mëak songönötkëëkë kat wiaut. Pötaanök wotpil wesaknimëën ë yaningk. 4 Ni kat wiak wetrëak omën muntaröak ök niaan kat wianepot yaap tapöt pël wasumëak retëng ëyaningk.

Ensel nampök Sonë wilëpnaaten Sakara-iaan ök mëëa

5 Erot pim Yuta omnarö ngarangk ëakwëa akun pötak kiri ar yaaö omën nampwëa yapinte Sekaraia pöp Eron pim kur-mentëkaanöröa naëaan Apaisa pim tok-takaanëp. Ën pim öngöp Elisapet piitaEron tapöpë kurmentëkaanëp. 6 PiaripAnutuu ëöetakwotpil wë pimngön kosangpout ngar weim wakaima. 7 Pël ëak Elis-apet pi ru köpëlëp yak piarip ru won wëulöp sa.

8Sekaraiaare kiri ar yaaö pim karurö pitAnutuu ngönën tup kaöetak së ilëak Anu-tuu ëöetak neenem yaat mëmpö yesem9 Sekaraia puuk ka ngerö ngëëngktak sëköp nga kaampöt kiri ar ëak koulöp wesmëëpënak pitëm yaaul wël ëlmëën sa.10Pël yaëën akun pötak omën yaap sa pöröpit tomök wa top kësang ëak Anutuunkimang maim wëa. 11 Pël ëën Sekaraiapi itena pöt Aköpë ensel namp köp ngakaampöt kiri ar yaaö pöta weë yaap-këöökël tauaan itenak 12kas kaö ëak reëreëura. 13 Pël yaëën enselëpök epël mëëa.“Sekaraia, ni kas ëëngan. Anutu pi nimkimang ngönte kat wia. Pötaanök nimöngöp Elisapet pi nim yokot namp wilëp-naat. Pël ëën pim yapinte Son pël mam.14 Pël ëak ni ya kë sak ërëpërëp yaëënomnaröeta pim orööpna pötaan ërëpërëpëëpnaat. 15 Pi Aköpë ëöetak kaö sak wëwain iire i nga muntat nanëmpan. Pimëlëpë yaatak wëën Ngëëngk Pulö pim lup-meri peö ëëpnaap. 16 Puuk Israel omënselap pan lup kaip motiin Anutu pitëmAköpë naë rë olapnaat. 17 Pi Eliaë ëapöl weëre kosang wak Aköpë wotöök rap-naap. Puuk peparöa könöt kaip motiinrungaaröaring lup yal mampnaat. Pëlëën omën ngön wa olëolë yaauröeta tapëlelmëën wotpil wëauröa könöt kat mowi-ipnaat. Pël elmëën omën pörö Aköpëwaisëpnaataan ko ëak öpnaat.” 18PëlmaanSekaraia pi enselëpön epël mëëa. “Tenöngöp pouwaar ulöpaar. Pötaanök nimngönta këët orööpnaalën kön nawiin yeë.”19 Pël maan enselëpök kangiir epël mëëa.“Ne Kepriel, Anutuu ëöetak wë piin inëënelmëeim wëaup. Pimtok ngön ompyaöepët ök niamëak wes nemëën waisaup.20 Pël ëën ni kat wiak kön wi kosangnewasën yaën. Pötaanök ngön won sakwëën nem ngön yeniak pipot kë oröönakkaalak ngön amëët.”

21Sekaraia pi ka ngerö ngëëngktak akunwali wëën omnarö kor wë kön selap ëa.22Pël ëeimwëën ënëmak kakaatiaan oröakngönaak mapënëak poprak ëa. Pël ëënomnarö pit epël könwia. “Pi ka ngëëngktakakaati omën it ngolöp nent itena koröp.”Pël ëën pi ngön apënëak pomp ëak more-siarëring ök elmëa.

23 Ënëmak Sekaraia pim ngönën tupkaöetak ya yamëngka akunet pet irënkaalak kakë sa. 24 Pël ëën ënëmak Elisapetru kepring sa. Pël ëak ëlëëpëlëëp ëeimwëën ngoon mor nas won sa. Pël ëën epël

Luk 1:25 67 Luk 1:60mëëa. 25 “Aköp pi kaamök elnëak omnaröaëöetak nem ëöempel won newesak run-gaap yenangk.”

Ensel nampök Yesu wilëpnaaten Mariaanök mëëa

26 Elisapet pöp ru iirak ëaan ngoon mornas nasiaannampwon sëënAnutuuk enselKepriel pöp wes mëën Kalili yangerak kanaö yapinte Nasaret pörekë sa. 27 Pöreköng ulwas nampwëa yapinteMaria pi ompnamp Yosep piin yaö elmëën wëa. Yoseppi Tewit pim körööp. 28 Pël ëën Keprielpi Maria pim naë së epël mëëa. “Yowe,Aköp pi nimëën ya ërëp ëak niiring wë.”29 Pël maan Maria pi kat wiak ya ngësëën epël kön wia. “Tol ëënak yoöre ërëpepël yenëa?” pël kön wia. 30 Pël ëënenselëpök epël ök mëëa. “Maria, ni kasëëngan. Anutu pi nimëën ya ërëp yaë.31 Nim yokot kepring sak wilumë pipopyapinte Yesu pël mam. 32 Puuk omënkaö sak öpnaap. Pël ëën omnaröak piinyaya mëak Anutu kaö panëëpë Ruup pëlmapnaap. Pël ëën Anutuuk pim körööpTewit pim ëaul yangerakë omnaröa kaöwes moulmëëpnaap. 33 Pi Yakopë ëereköröörö ngarangk ëak wakaim öpnaap.Pël ëën pim wa ngaöök nimëëpna pöt wonnasëpan.” 34 Pël maan Maria enselëpönepël mëëa. “Tol ëak pël ëëm? Ne ompwonöppe.” 35Maan enselëpök kangiir epëlmëëa. “Ngëëngk Puloök nim naë waisAnutu ngaarëkëp pimweëre kosangët nimrangk niwiin kaamök elniipnaat. Pël ëënnim ru wilumë ngëëngk pöpön omnaröakAnutuu Ruup pël apnaat. 36 Kat wi. Nimkarip Elisapet pi ulöp saupök ru kepringwë. Ngaan, ‘Pi ru nawilpanëëp,’ pël aimau-tak peene pöt pi ru kepring wëën ngoonmor nas nasiaan namp ëak yes. 37Anutu piomën nant ëëpënëak poprak naën yaaup.”38 Pël maan Mariaak kangiir epël mëëa.“Ne Anutuu inëën koontup. Pötaanökyaan pil elnëëp.” Pël maan enselëp pi sëpwesak sa.

Maria pi Elisapeten itaampö sa39 Maria pi akun tapëtakëër wal ëak

Yutia rosir omnaröa kak nerekël sa. 40 Pëlëak Sekaraia pim kaata kakaati së ilëakElisapeten yoöre ërëpmëëa. 41Pël yemaanElisapet pi Mariaë yoöre ërëp pöt katyawiin ru Elisapet pim yaatak wëaö pöpelel ëa. Pël ëën Ngëëngk Pulö Elisapet piikilëak peö ëa. 42 Pël ëën ngön ëak Mariaanepël mëëa. “O öng epop, ni öng muntaröa

ök won. Anutu pi niin ompyaö yaalni. Ënnim ruwilumë pöpta ompyaö elmëëpnaat.43Ne ompyaö talëpëën nem Aköpë ëlëpöknem naë yewaisën? 44 Yoöre ërëp ngönneaan kat yawiin nem yaatak wëaupta katwiak ërëpsawi ëak elel yaë. 45 Ni Aköpëngön ök niia pöt kë rapna pöten kön wikosang yewasën. Pötaan ërëpsawiaringömëëp.”

Mariaak ërëpsawi ngön mëëa46 Pël maan Maria pi epël mëëa.

“Nem lupmerök Aköpë yapinte wak yawis.47Ën nemkönöpök Anutu ne utpetetakaan

yeneö pötaan ërëpsawi yaalmë.48Pi ne pim inëën koont pasip sant yaalnë.Pötaanök omën peene wë eporöere ënëm

orööpnaarö pitök neen, ‘Anutuukompyaö yaalmë,’ pël apnaat.

49Anutuweëre kosangëp puuk retëng epëtyaalnë.

Pötaan pim yapinte ngëëngk wia.50Pi omën pim iri wëaurö sant yaalmëaup.Omnaröa öpnaal sant pöt pangk ëak

wiaapnaat.51 Pim moresök ya kosang mënakomën pitëmtëën wak isak yaaurö wa

moolaan yes.52 Pi yang omp ak weëröeta wa moolëakomën yapin wonörö pitëm yapinöt wak

isak yema.53 Pi omën ngöntök yaaö omnant wonörö

ulöl wes yemangk.Ën ulöpre moupring wëaurö ngöntök

yemowas.54-55 Pi tiarim ëaröen Apramre pim ruure

ëarö kaamök elniipënëak kosangwesak ök mëëa.

Pötaanök pi pim ngön kosang wesa pötenkön wiak Israel pim ya omnarökaamök elnieim wë.”

56 Maria pi Elisapetring wëën ngoonnaar namp ëak won sëën kaalak pim kakësa.

Elisapetök Son wila57 Elisapet pim akunet temanöm sëën

yokot namp wila. 58 Pël ëën omënkaköröere nanangarö pit Aköpë santelmëa pöt kat wiak piiring top ëakërëpsawi ëa.

59 Wë akun 7 ëak won sëën 8 pötakpit yokotup Anutuun yaö wesak pim ko-röp kaut ilëpënëak wa top ëa. Pël ëakpit Sekaraia pim pepapë yapin ngampmapënëak mëëa. 60 Pël maan ëlëpök keurak epël mëëa. “Won, tiar pim yapinte

Luk 1:61 68 Luk 2:13Son pël mepa.” 61 Pël maan pit epël mëëa.“Nim nanang nampë yapinte pil won wia.”62 Pël mëak pepapön mor ök elmëak yapintalte mapën pöten pëël mëëa. 63 Pël ëënpi kël wësap naöön kimang elmëën wamangkën puuk, “Yapinte Son,” pël retëngëën pit yaan sa. 64 Pël ëën tapëtakëërpim këmët kengkën sëën ngönte orö rëënAnutuun yaya mëëa. 65 Pël ëën kak pörekwëaurö pit yaan sak pöta ngönte ka poutëök maö yesem Yutia yangerak rosiratë kawieëa pötëëta ök aö sëën pangk ë pet ira.66 Pël ëën omën pöt kat wia pörö om ngönpöt kön wieim wë Aköpök weëre kosangmena pël wesak epël mëëa. “Yokotup kaösak tol ëëpën?”

Sekaraiaak tektek ngön mëak Aköpönyaya mëëa

67 Ngëëngk Pulö Sonë pepap Sekaraiapim lupmeri peö elmëën tektek ngön epëlmëëa.68 “Tiar Aköp, Israel omnaröa Anutu pim

yapinte wak isak mapa.Puuk tiar kaamök elniak utpetetakaan ent

ë yanuulë.69 Pim inëën ruup Tewit pim kurmen-

tëkaan namp tiar utpetetakaanniöpënëak

omën weëre kosangring pöp tau yaulmë.70Omën pöpön ngaanëër pim tektek ngön

yaaöngëëngköröen ökmaanpitëmkëmötëaan epël aimaut.

71 Aköpök tiarim kööre toköröere këëpötyaniwesaurö pitëm naëaan ent ënuulëëpnaat.

72 Pi ngaanëër ngön ngëëngk kosang wesmena pöten kön wieë

tiarim ëarö lup sant elmëeima.73 Pim ngön kosang wes mena pöt tiarim

körööp Apramön epël mëëa.74-75 ‘Ne ar neen akun poutë ompyaöre

wotpil wë kas naën inëënelnëënëën

arimkööre toköröanaëaankamaniömaat.’76 Ën yokot epop, ni wet rëak Aköpëën kan

ngësum.Pël ëëmë pötak omnaröak niin, ‘Anutu

Ngaarëkëppim tektek ngönyaaup,’pël niapnaat.

77Ni Anutuuk pitëm utpetatë kangut kërëmoolëak utpetetakaan öpnaat pëlök maan kat wiipnaat.

78Anutu pi tiarimëën sant yaaup.Pötaan pël elniipnaat.

Pi kutömweriaan namp tiarim naë wesmëën puuk këtëpë yema pöl ëwaelniipnaat.

79 Pël ëën omën koutak wëauröere welwiipënëak yaaurö

ëwa elniak mayaap kanöök niulëën öpe-naat.”

80Ënëmak yokot Son pöp kaö sëëre könökaö së pël ëa. Pël ëak yang omën wonreksë wakaim wiak pim ya mëmpna akunettemanöm sëën Israel omnaröa naë orötekeri sa.

2Yesu wila(Matiu 1:18-25)

1 Akun pötak Rom yang omp ak SisaOkastas puuk omën pim iri wëauröa yap-inöt öpënëak ngön kosang wia. 2 Ya pötngaan namëngkënte, Sairinias pim Siriayangerak yang ngarangk ëak wëaö akunpötak ngës rëa. 3 Pël ëën omën pourö pityapin wiipënëak pitëm ka songönötë sa.

4 Yesën Yosep pi Tewit pim körööpökKalili yangerak Nasaret pörek wëa. Pö-taanök Yutia yangerak Tewit pim kak Pe-telem pörekë sa. 5 Sëpënëak pim öng yaupMaria pöpta yapinwiipënëak koirak piarippouwaar sa. Maria pöp ru kepringëp. 6 Pëlëak wëënMaria pim ru wilëpna akunet te-manöm sa. 7 Pël ëën pim yokot wetkaalëpwila. Pël ëak poë koröp kautak kör koëakpol purmakaöröa kaömp umweri öngpökmowiin wieëa. Su kaat omën peö ëa.Pötaanök ur ap wesak purmakaö kaatak sëwëa.

Enselöröak pol sëpsëp ngarangköröen ökmëëa

8 Petelem kak pörekë naë omënnarö pitëm pol sëpsëpörö rö kan koinëngarangk eim wëa. 9 Pël ëën Aköpëensel namp pitëm naë së oröön Aköpëëwaöök pitëk ëwa elmëën kas kaö ëa.10 Pël yaëën enselëpök epël mëëa. “Ar kasëëngan. Kat wieë. Ne arimëën ping ngönompyaut wak yewais. Yang poutë omnarökat wiak ërëpsawi ëënëët. 11 Peeneöng nampök Tewitë kak eprek rungaapyawil pipop ar omën pourö utpetetakaanniöpnaap. Pi Aköp Kristo, Anutuuk YaöMëëaup. 12 Itenak yaap ëa wasënëëtaanwetete niamaan. Poë koröpöök kör koëakpol purmakaöröa kaömp umweri wiaanitaampunëët.” 13 Pël maötaring enselmuntarö kësang pan tapët pöt pitëm

Luk 2:14 69 Luk 2:45karipë naë oröak Anutuun yaya mëak epëlmëëa.14“AnutuNgaarëkëp pimyapintewak isëp.Omen pim lup sant elmëaurö pitëm naë

mayaap wiaap.”Pol sëpsëp ngarangkörö Yesuun itena

15Enselörö pit kaalak kaip tiak kutömw-eri sëën sëpsëp ngarangkörö pit nenerenepël mëëa. “Tiar Petelem kak së oröakAköpë ök yenia pipten iteempa.” 16 Pëlmëak pit teëntom pan së Mariaare Yosepkoirak itaangkën öngaap poë koröpö körkoëak pol purmakaöröa umweri wiaanitena. 17 Pël ëak yokot pöpëën ngön ökmaan kat wia pöt ök mëëa. 18 Pël ëënomën pörek wëa pörö pourö pit sëpsëpngarangköröa ngön ök mëëa pöt kat wiakyaan sa. 19 Ën Maria pöt ngön pöt katwiak pim lupmeri wawiak omkönwieima.20 Pël ëën pol sëpsëp ngarangkörö pitkaalak yesem enselëpök rungaapëën ökmëëa pöl itaampööre kat wi ëa pötëënAnutuun yaya maima.

Yesuun yapin mëëa21Yesu wilën wieë akun 7 ëak won sëën

8 pötak pit pim koröp kaut ilak yapinteYesumëëa. Yapin pöt pi yaatak wonwiaanenselëpök ök mëëaut.

Simionre Ana piarpim ngönte22Mariaare ruup piarip kak wë piarpim

iirëpna akunet temanöm yesën Mosespim ngön kosangöt ngar wak YosepringYerusalem kak së yokotup Aköpëën yaömowasëpënëak wak sa. 23 Pöt Aköpëngön kosang epël wia pöt ngar wakpël ëa. “Yokot wetkaalörö wilën pötAköpëën yaö mowasën.” 24 Pël ëak piaripAköpë ngön kosangöt ngar wak Aköpëënyaö mowasëpnaataan int ek naar kiri arëëpënëak wak sa.

25 Yerusalem kak omën namp wakaimayapinte Simion. Pi omën wotpilngönënringëpök omën Israel omnaröutpetetakaan moöpna pöpön korwëën Ngëëngk Pulö piiring wakaima.26 Ngëëngk Pulöök ngaan piin epël ökmëëa. “Ni wel nawiin om wëën AköpëYaö Mëëaup, Kristo, oröön itenakök welwiimëët.” 27 Omën pöp Ngëëngk Pulöökelmëën Anutuu ngönën tup kaöetaksë wëa. Pël ëën Yosepre Maria piariprungaap wak ngön kosangta wieëaulelmëëpënëak ngönën tupta kakaati sa.28 Pël ëën Simion pi Yesu wak kapariakepël mëak Anutuun yaya mëëa.

29 “Aköp nim neaan pöt yok kë yaarö.Pötaanök nuuk aan ne ya kë sak wë wel

wiimaan.30 Nem itöök nim omën ten utpetetakaan

niöpënëak yaan pöpön ityaangk.31 Aköp ni omën pouröak piin itaam-

punëak ko ë ninaup. 32 Puuk kopëlomnaröa lupöt ëwa yaalmë.

Ën Israel nim omnarö tenim yapinte wakyawis.”

33 Yokotupön pël yemaan ëlre pepaarpiarip kat wiin pölöppölöp ëa. 34 Pël ëënSimion pi welaköt elmëak yokotupë ëlëpMariaan epël mëëa. “Yokot epopë naëIsrael omnarö pit komre kap ëëpnaap. Pëlëak narö pim naëaan kawi ngentiipnaat.Ën narö pim naë tauak kosang sëpnaat.Puuk sowi mowiin omnarö pimëën ngönutpet apnaat. 35 Pit pël yemaan pitëmkön ëlëëpöt yoolök wasëpnaat. Pël yaëënnimëntta ya këlangön ëak yaköm kön wi-imëët.”

36 Tektek ngön yaaö öng namp wëayapinte Ana. Pi Panuel pim koontup,Asa pim kurmentëkaanëp. Pim öng ul-wasöök omp wak wëën krismaki 7 ëaksëën 37 wel wiin öng tek wakaima. Pimkrismakiat 84. Öng ulöp pöp pi akun poutëngönën tup kaöet sëp newasën këtëkre rökan poutë Anutuun yak kë ngës olëak wëkimang maim wakaima. 38 Öng pöp piakun pötak pitëm naë së Anutuun yoko-tupëën yaya mëak Yuta omën Anutuuk pitutpetetakaan moöpënëak kor wakaimau-röen yokotupë ngönte ök mëëa.

Yosep Mariaare Yesu mësak Nasaret kakësa

39 Yosepre Maria piarip Aköpë ngönkosangta wieëa pöl omnant pout ë petirak kaalak Kalili yangerak Nasaret kakësa. 40 Pël ëak yokotup kaö sak weërekosang wak ëwat kaöempelring wëënAnutu pimëën ya kë sa.

Yesu kotupök Anutuu ngönën tup kaöe-takë sa

41Yesuu ëlre pepaar piarip Anutuumaitelmëa akun poutë Yerusalem kak seimyeëa. 42Pötaanök piarpim yaaul Yesu kris-makiat 12 ëakwon saupökmësak pit pourösa. 43 Pël ëak wë ngëëngk akunet pet irënkaalak kakë sëpënëak yokotup Yerusalemkak om wëën piarip pöten köpël yak sa.44 Pël ëak yesem yokotup omën karuröar-ing yes wesak kët pöt seim wiap kan pi-arpim kar pöröa naë ap wesa. 45 Pël

Luk 2:46 70 Luk 3:17ëak pitëm naë ap wes pet irak kaalakYerusalem kak ap wasëpënëak sa. 46 Pëlëak ap weseim wëën akun nentepar nentëak won sa. Pël ëën ënëmak ngönëntup kaöeta kakaati së itaangkën pörekrë yemoulauröa tekrak wel aisëeë pitëmngönöt kat wiak songönötön pëël maimwëa. 47 Pël ëën omën pim ngön kat wiapörö pit pim ngön kaip ti mampööre ëwatyaautaan itenak yaan sa. 48 Pël ëën pimëlre pepaar piin itenak yaan sak ëlëpökepëlmëëa. “Yokot epop, tol ëënak tenipönepël yaalniin? Ten pep yakömë sak niin apwasö imep.” 49Pëlmaankangiir epëlmëëa.“Oröpmorëënök neen ap wasö im? Aripköpël ma? Ne nem Pepapë kaatak wëep.”50 Pël maan piarip ngön pöt kat wiak ëngkma e wesa. 51 Pël ëën ëlre pepaarring pitkaalak Nasaret kak së wë piarpim ngönngar weim wakaima. Ën ëlëp pöt pi omënitenak kat wia pöt pim lupmeri wa wiakkön wieima. 52 Pël ëën Yesu pi wë kaö sakpim ëwatte ompyaö ëa. Pël ëën Anutureomnarö piin itaangkën pangk ëa.

3Son i yamëaup pim yaat ngës rëa(Matiu 3:1-12; Maak 1:1-8; Son 1:19-28)

1-2 Son, Sekaraiaë ruup, pi yang omënwonrek wëën Anutuuk ya ngön mëëa.Akun pötak omën eporöak yang ngarangkeim wëën Anutuuk pël mëëa. Romomp ak Taipirias Sisa pi Rom yang pörngarangk ëak wëën krismaki 15 ëak wonsa. Akun pötak Pontias Pailat pi Yu-tia yanger ngarangk ëeëa. Ën Erot piKalili yangera kaö sak wëën pim nan-gap Pilip pi Ituriaare Trekonaitas yangerakaö sak ngarangk ëa. Ën Laisenias piApilini yanger ngarangk ëeëa. Ën AnasreKaiapas piarip kiri ar yaauröa wotöökwëa. Akun pötak Anutuuk Sonön yangön mëëa. 3 Pël ëën pi i Yotanë wenaöökaan naöök yesem Anutuuk omnaröasaunatë kangut ent ë moolapnaataan lupkaip tiin i momëëpënëak ök maima. 4Pötangönte tektek ngön yaaup Aisaia puukepël ngönëntak retëng ëa pöt Son pim naëkë oröa.“Yang pultakaan omën nampök epël ya.‘Aköpëën kanö wotpil weseë.Ngësak ompyaö panë weseë.5 I kön pipotta yang rë ngep ëeë.Pël ëak rosir kotre kaö pipotta pout

mëngkën iri rëëp.Kan pek wia pipotta wotpil weseë.

Pël ëak kamtaöök kël wia pipotta wamoolëak won weseë.

6 Pël ëën omën pourö Anutuuk utpete-takaan yaniö pöten itaampe-naan.’ ”

7 Omën kësang Sonök i momëëpënëakpim naë sëën epël mëëa. “Kamalöröamorök yaalni pöl ar yaaurö. Ar kön wiinnem naë waisën i nimëëma pöt Anutuuknga elniipënëak ya pöt naalniipan. 8 Arlup kaip tiak wëwë pötakël önë pötakëëromnaröak arën itaangkën lup kaip tianpël ëëpnaat. Arimtë könöök epël angan.‘Ten Apramë köröörö,’ pël angan. Arkön wi kosang newasën wë, ‘Ten Apramëköröörö,’ pël anë pöt pangk naën. Ne nia-maan kat wieë. Anutu pi apënëak pöt yokpangk aan kël epotök Apramë körö koröporööpnaat. 9Anutuuk iner këra songöntakwia. Këra nement ulöp ompyaö nautönëëpna pöt ku tiak es marën kotöpnaat.”

10 Pi pël maan pit piin pëël mëëa. “Elei,ten tol ëën?” 11 Pël maan puuk kangiirepël mëëa. “Omën namp pim ulpëënnaar wiaan pöt omën wonöp nampmamp.Ën namp kaömpöt selap wiaan pöt tapëlmuntap nant mamp.”

12 Takis yewa omën naröeta imëëpënëak sa. Pël ëak pi ngön pöt maankat wiak epël mëëa. “Rë yanuulaup,ten tol ëën?” 13 Maan puuk epël mëëa.“Ar omnaröa naëaan takis önëak pötngarangköröa niia pil pëën ön. Arökarimëën kaut önganok.” 14 Pël maan ngaomën naröeta kaalak pëël mëëa. “Ën tentol ëën?” Pël maan puuk epël mëëa. “Artaomnarö mööre kaar ëak sumat wë pëlëënganok. Ar arimtë ya yamëngkautasumat pëën weë. Muntat önëak kentëëngan.”

15 Son pi pël maan omnarö pit ërëpërëpëak pimëën kön selap ëak epël mëëa.“Epop Yaö Mëëaup Kristo tapöp koröp.”16 Pël yaan pit pouröen epël ök mëëa.“Omën nem ënëm waisëpna pöp pimweëre kosangtak nemët il wasëpnaap.Ne utpet epopök pim ing korötepar wiinemowilnganëëp. Ne i yaaptaring i yan-imë. Puuk pöt ar Ngëëngk Pulö nimëën es-uwesi ök arim utpetat kotak won sëpnaat.17Pi pim kat yaurautaring wais kat ur ron-gan ëak kaömp ompyaut wa pim kaömpkaatak wiipnaat. Pël ëak unönre söksökpöt wa top ëak es kosangwesi moolaan kotsëpnaat.”

Luk 3:18 71 Luk 4:3Erotök Son wii kaatak moulmëa

18 Son pi ngön pöt ök mëak wa korkorngön munt nantre ngön ompyaut om-naröen ök mëëa. 19 Pël ëak yang ngarangkkaöap Erot pi utpet nant yaaupök pimnanëpë öngöpta wa ëp ëa pötaan ngönkosangmëëa. 20Pël ëa pöta rangk saun kaöpanëët Son wii kaatak moulmëa.

Yesu i mëa(Matiu 3:13-17; Maak 1:9-11)

21 Son pi wii kaatak nemoulmëën wiaanomnarö i momëak Yesuta i momëa.Pël ëën pi Anutuun kimang yemaankutömwer këm nga ëën 22 Ngëëngk Pulöint ekëpë ök sak Yesuu rangk irëa. Pëlyaëën kutömweriaan ngön nent epëlmëëa. “Ni nem Ruup. Ne niin ya kë sakkent pan yaalni.”

Yesuu ëere köröörö(Matiu 1:1-17)

23Yesu pi pim krismaki 30 ëak won sëënpim yaat ngës rëa. Pël yaëën omnaröakpiin kön wiin Yosepë ruup pël ëa.Yosep pöp Ilai pim ruup.24 Ilai pöp Matat pim ruup.Matat pöp Liwai pim ruup.Liwai pöp Melkai pim ruup.Melkai pöp Sanai pim ruup.Sanai pöp Yosep pim ruup.25Yosep pöp Matataias pim ruup.Matataias pöp Emos pim ruup.Emos pöp Neam pim ruup.Neam pöp Eslai pim ruup.Eslai pöp Nakai pim ruup.26Nakai pöp Meat pim ruup.Meat pöp Matataias pim ruup.Matataias pöp Semen pim ruup.Semen pöp Sosek pim ruup.Sosek pöp Sota pim ruup.27 Sota pöp Soanan pim ruup.Soanan pöp Resa pim ruup.Resa pöp Serapapel pim ruup.Serapapel pöp Sialtiel pim ruup.Sialtiel pöp Nerai pim ruup.28Nerai pöp Melkai pim ruup.Melkai pöp Etai pim ruup.Etai pöp Kosam pim ruup.Kosam pöp Elmatam pim ruup.Elmatam pöp Er pim ruup.29 Er pöp Yosua pim ruup.Yosua pöp Eliesa pim ruup.Eliesa pöp Sorim pim ruup.Sorim pöp Matat pim ruup.Matat pöp Liwai pim ruup.30 Liwai pöp Simion pim ruup.

Simion pöp Yuta pim ruup.Yuta pöp Yosep pim ruup.Yosep pöp Sonam pim ruup.Sonam pöp Elaiakim pim ruup.31 Elaiakim pöp Melia pim ruup.Melia pöp Mena pim ruup.Mena pöp Matata pim ruup.Matata pöp Netan pim ruup.Netan pöp Tewit pim ruup.32 Tewit pöp Sesi pim ruup.Sesi pöp Opet pim ruup.Opet pöp Poas pim ruup.Poas pöp Salmon pim ruup.Salmon pöp Nason pim ruup.33Nason pöp Aminatap pim ruup.Aminatap pöp Atmin pim ruup.Atmin pöp Anai pim ruup.Anai pöp Esron pim ruup.Esron pöp Peres pim ruup.Peres pöp Yuta pim ruup.34Yuta pöp Yakop pim ruup.Yakop pöp Aisak pim ruup.Aisak pöp Apram pim ruup.Apram pöp Tera pim ruup.Tera pöp Neo pim ruup.35Neo pöp Serak pim ruup.Serak pöp Reu pim ruup.Reu pöp Pelek pim ruup.Pelek pöp Epe pim ruup.Epe pöp Sela pim ruup.36 Sela pöp Kenan pim ruup.Kenan pöp Apaksat pim ruup.Apaksat pöp Sem pim ruup.Sem pöp Noa pim ruup.Noa pöp Lamek pim ruup.37 Lamek pöp Metusala pim ruup.Metusala pöp Inok pim ruup.Inok pöp Saret pim ruup.Saret pöp Malalel pim ruup.Malalel pöp Kenan pim ruup.38Kenan pöp Inos pim ruup.Inos pöp Set pim ruup.Set pöp Atam pim ruup.Atam pöp Anutu pim ruup.

4Setenök Yesu morök elmëa(Matiu 4:1-11; Maak 1:12-13)

1 Yesu pi Ngëëngk Pulöök pim lupmeripeö ëak mësak Yotan imer sëp wesak yangomën wonrekë sa. 2 Pël ëak wë kët 40 ëakwon sëën Seten pim naë së oröak morökelmëa. Akun pötak pi kaömp won panëa. Pël ëën akun pöt won sëën këën welwia. 3 Pël yaëën Setenök epël mëëa. “NiAnutuu Ruup. Pötaanök kël epotön maan

Luk 4:4 72 Luk 4:31kaömp sëënnë.” 4PëlmaanYesuuk kangiirepël mëëa. “Ngönëntak epël wia. ‘Kaömppöt pëënök omnaröa wëwëet nanimpan.’ ”5 Pël maan Seten pi Yesu mësak rosirnaöök is moulmëak tapëtakëër yangerakëomën poutön pet elmëak 6 epël mëëa.“Yang epotë omën nantre nant pötë weërekosang nem naë wiaan namp ngarangkelmëëpnaataan mempëak pöt mempaat.Pötaanök ni ngarangk ëëmëëtaan nim-pëak yeë. 7 Pötaanök ni nem iri ilëak yayaneamë pöt omën epot pout nimëën sëp-naat.” 8 Maan Yesuuk kangiir epël mëëa.“Ngönëntak epël wia. ‘Aköp Anutuun yayamam. Pimënt kopëtapön inëën elmëëm.’ ”9 Pël maan Seten pi kaalak Yesu mësakYerusalem kak së ngönën tup kaöetamöröök moulmëak epël mëëa. “Ni Anu-tuu Ruup. Pötaanök eprekaan öngkreksörok ola. 10 Pöta ngönte ngönëntak epëlwia. ‘Anutu pi pim enselöröen maan ningarangk elniipnaat.’ 11 Ën ngönën nen-teta epël wia. ‘Këlötök nim ingesi niwal-panëën pitök morötök akaak elniipnaat.’ ”12 Pël maan Yesuuk kangiir epël mëëa.“Ngönën nenteta epël wia. ‘Aköp Anutuunkaamök elniipnaaten ököök elmëëngan.’ ”13 Pël maan Seten pi morök ke nenterenent elmë pet irak akun nentakëën wesaksa.

Yesu pi Kalili yangerak pim yaat ngës rëa(Matiu 4:12-17; Maak 1:14-15)

14Yesu pi Pulöök weëre kosang kaamökelmëën Kalili yangerakël kaalak sa. Pëlëën pim ëa pöta ngönte yang pörek sa petira. 15 Pël ëën ngönën tupötë ngönën ökyemaan omën pourö pim yapinte ngar wa.

Nasaret omnarö Yesu kaseng mena(Matiu 13:53-58; Maak 6:1-6)

16 Yesu pi Nasaret kak pim kotuukwakaimaurekë sa. Pël ëak pim yaaul këyesa akun ngëëngktak ngönën tuptak sëngönënte sangk kelëpënëak wal ëa. 17 Pëlëën nampök Aisaia pim ngönën pepewermangkën wilak epël retëng ëaö pöt koira.18 “Aköpë Pulö neering wë.Pim ngön ompyaut omën omnant

wonöröen ök mamëak yenëa.Pi ngön epël ök mamëak wes nemëën

waisaut. ‘Ar wii kaatak wëaurö,nook wil niulëën kan sënëët.

Ën ar it ngaap wëaurö, nook ompyaö ni-wasën nga sënëët.’

Pi këlangön kat wieim wëaurö pitëmkëlangön yemengkauröa naëaan

wil moulmëën sëpënëak wesnemëaut.

19 Pi Aköpë omnarö utpetetakaanmoöpëna akunet temanöm yespötenta ökmamëak wes nemëaut.”

20 Yesu pi ngön lup pöt sangk kelakpepewer kaalak koö möak ya omnampmenak wel aisëa. Pël ëën omën ngönëntup pötak wëa pörö pourö piin it koselmëeëa. 21 Pël ëën ngës rëak epël ökmëëa. “Ngönën lup sangk kelën kat yawipipët peene kë yaarö.” 22 Pël maan pitpiin kön wiin isën kön selap ëak pim këm-takaan ngön ompyaut oröa pöten yaansak neneren epël mëëa. “E, tiar piinëwat wëep. Pi Yosepë ruuppe.” 23 Pëlmaan Yesuuk kangiir epël mëëa. “Tiarakun poutë, ‘Rotap nimtë yaumantë wonwasum,’ pël yaaurö. Pöta ök arök neen,‘Pi yaap ma kaar ya,’ pöt itaampunëakwaswas ngön pöt an koröp. Pël neak arökkaalak, ‘Nim Kapaneam kak ya mëngkënkat wian pöt nimtë wëaö eprekta pëlnamëngkan ma?’ pël an koröp.” 24 Pëlmëak epël mëëa. “Ne yaap niamaan.Tektek ngön yaaö nampök ngönte aanpimtë ka songöntakörö kat nawiin yaaurö.25 Ne yaap niamaan kat wieë. Arimköröörö tektek ngön yaaup Elia pim ngön-ten kat nawiin ëën Anutuuk maan kopinepelën wiaan krismaki 3 ngoon 6 ëakwon sëën kaömpngöntök kësang pan yangpoutë wiakaima. Akun pötak öng kapirkësang Israel yangerak wë kaömp ngön-tök wakaima. 26 Pël yaëën Anutuuk Eliapitëm naë wes namëën, Saiton yangerakSarepat kak öng kapir kopët namp wëapöpë ngësël wes momëën sa. 27 Pöta ök,tektek ngön yaaup Ilaisaë wakaima akune-tak Israel omnaröa naë omën selap kësëëak wakaima. Omën pörö pitëm naëaannamp ompyaö nemowasën won. Nea-man Siria yangerakaanëp pi kopëtapökëërompyaö mowesa.”

28 Pël maan omën ngönën tupta kakaatiwëaurö pit ngön pöt kat wiak ya sangënpan ëa. 29 Pël ëën wal ëak Yesu moröakkaöökë wilëngkëël sa. Pitëm ka pötomönta rangk wieëa. Pötaanök pit pi wakparëaöök moolapënëak sa. 30 Pël ëën Yesupi pitëm teköök ilëak kö sak sa.

Yesuuk urmer namp waö ë momëa(Maak 1:21-28)

31 Yesu pi Kalili yangerak ka naöökëyapinte Kapaneam pörek së kët kë yesa

Luk 4:32 73 Luk 5:14akun ngëëngktak omnaröen ngönën ökmëëa. 32 Pël ëën pit kat wiin pi pepapököngpököt wa kotiak yemaan kat wiak yaansa. 33 Pël ëën ngönën tup pöta kakaatiomën urmerap pim lupmeri wëaö namppuuk Yesuun ngön ëak epël mëëa. 34 “Elei,Yesu Nasaretaanëp. Ni ten tol elniim?Ni utpet niwasumëak waisan koröp. Neniin ëwat wë. Ni Anutuu naëaan OmënNgëëngkëp.” 35 Pël maan Yesuuk urmerpöpön ngön kosang mëak epël mëëa. “Ningön angan. Omën pipop sëp mowesakoröak së.” Pël maan urmer pöp utpetnemowasën, om oröak sëpënëak pi kut-pat ë omnaröa teköök moolëak oröak sa.36 Pël ëën pit yaan panë sak neneren epëlmëëa. “Elei, ngön epët tol nent? Pi weërekosangring urmeraröen ngön maan katwiak oröak kas yesëp.” 37Pëlmëak pit pötangönte aö sëën yang pörek ka wieëa pötësa pet ira.

Yesuuk Pitaë lëlamöp ompyaö mowesa(Matiu 8:14-15; Maak 1:29-31)

38 Yesu pi ngönën tuptakaan oröak Sai-monë kaata kakaati sa. Pël ëak itaangkënSaimonë öng lëlamöp yauman koröp esnga kaö nent yeem wieëa. Pël yaëën pitpuuk kaamök elmëëpënëak mëëa. 39 Pëlëën Yesu pi öng yauman wieëaupë naësë taueë yaumanten nga mëëa. Pël ëënöngöp pi tapëtakëër koröp es nga pöt wonsëën wal ëak kaömp ar ë mena.

Yesuuk omën selap ompyaö mowesa(Matiu 8:16-17; Maak 1:32-34)

40 Kët yeilaan omnarö pitëm karyauman ke nentere nent yaaurö mësakpim naë sëën pim moresiar pitëm rangkmowiak yaumanöt ompyaömowesa. 41Pëlyaëën urmerarö pit omën naröakaanoröak yesem ngön ëak epël mëëa. “NiAnutuu Ruup.” Pöt pit pi Kristo, YaöMëëaup, pöten ëwat wëa. Pötaanök pimsongönten ök mapanëak nga mëëa.

Yesu pi ka nantë ya mëmpö sa(Maak 1:35-39)

42 Ëlpam walën Yesu pi kaöökaanoröak yang lup omën won nentak sëwëën omnarö pit ap wasö së koirakpi sëpanëak mëëa. 43 Pël ëën Yesu piepël mëëa. “Ne Anutuu omnarö wangaöök nimëëpna ngön ompyaö pöt ökniamëak wes nemëaup. Pötaanök omënka muntatëëröenta ök maö sum.” 44 Pëlmëak Yuta omnaröa ngönën tup wieëapötë ngönën ök maima.

5Yesuuk maan Pita i kaö imënörö kësang

pan wa(Matiu 4:18-22; Maak 1:16-20)

1 Akun nentak Yesu pi Kenesaret ikaöökë pisöök wëën omën kësang panpit Anutuu ngönte kat wiipënëak së warongan ëak pi kör mokoëa. 2 Pël ëëni pisöök pörek wang kot naöörar wieëa.Pepaar pöt wi ulmëak së iiröt iireim wëa.3Pël ëën Yesu pi Saimon pimöökë ngaarëkisak Saimonön kot nent mök ë i kaöökëlmëëpënëak mëak pöök wel aisëak wë om-naröen ngönën ök mëëa.

4Pël ë pet irak Saimonönwangaö kaalaki kaöökël mök ë mëak iiröt olëak i kaöimën narö waulöpënëak mëëa. 5 Pël maanSaimonök kangiir epël mëëa. “Kaöap,ten röök epöök weë ngentiak pël ëeimimën namp naön ëautep nim ngöntakkaalak olamaan.” 6 Pël mëak pit iirötolaan imën kësang pan ilëak peö ëëniiröt ilëpënëak ëa. 7 Pël ëën pit pitëmkaruröwangmuntaöökwëauröen kaamökelmëëpënëak moresring waiseë elmëënsë kaamök ëak wangaöörarë wiin könömmenak i kaöök ilapënëak ëa. 8 Pël ëënSaimon Pita pi pöten itenak Yesuu in-grak tok oriak epël mëëa. “O Aköp, neutpetapök sëp newesak së.” 9 Pöt piireomën pörek wëa pörö pit imën kësangpan wa pöten yaan sak pël mëëa. 10 Pëlmaan Sepeti pim ruaar Semsre Son, Sai-mon pim karaar, piaripta tapël yaan sa.Pël ëën Yesuuk Saimonön epël mëëa. “Nikas ëëngan. Ënëmak nim i kaö imënöröyewan pi tapël omnaröeta ömëët.” 11 Pëlmaan pit wangaöörar weruak së i pisöökmë ulmëak pitëm omnant pout sasa sëpmowesak Yesuu ënëm elmëa.

Yesuuk omën kësë ëa namp ompyaömowesa

(Matiu 8:1-4; Maak 1:40-45)12Yesu pi kak nerek sëwëën omënnamp

pim koröp pou kësë ëaup Yesuun itenakpim naë së tok oriak ë koset yangerakelak wë epël mëak kimang mëëa. “Aköp,ni ompyaö newasumëak pöt yok pangkompyaö newasumëët.” 13 Maan Yesuukmoresiar pim rangk mowiak, “Pël ëëmëakyeëerek, ompyaö së,” pël maan tapëtakëërpim kësëat won sa. 14 Pël ëën Yesuukngön kosangmëak epëlmëëa. “Epël yaalniepëta ngönte omnaröen ök manganok om

Luk 5:15 74 Luk 5:36el wesak së nim koröpö kiri ar yaaö nam-pönpet elmë. Pël ëak omnarönimompyaösan pöt ëwat sëpnaan Moses pim ngönkosangta wia pöl kiri ar ëëm.” 15 Pël maanYesu pim elmëa pöta ngönte ka poutë katwi pet irak omën kësang pan pim ngön katwiire yaumanöt won wasö pël ëëpënëakpim naë së oröa. 16Pël yaëën pi yang omënwonrekël së Anutuun kimang mëëa.

Yesuuk omën kosat kël wa namp ompyaömowesa

(Matiu 9:1-8; Maak 2:1-12)17 Kët nentak Yesu pi omnaröen

ngönën ök maim wëën ka poutë Kaliliyangerakaanre Yutia yangerakaanreYerusalem kakaan omën ngön kosangötëngarangk naröere Parisi ngönën omënnarö pitta pörek wel aisëak wëën Aköpëweëre kosangöök Yesu kaamök elmëënyauman omnarö ompyaö mowesa. 18 Pëlyaëën omën narö omën kosat kël wanamp urweri wiak wak naë së kakaatiilëak Yesuu naë mowiipënëak itaangkënomën kësang pan peö ëak wëa. 19 Pëlëën pit yaumanëp wak kakaati sëpënëakomnaröaan kan pomp ëak kamöröökëngaarëk is kamörö kan wesak omën pöpurtaring wes mëën yangerak omnaröatekrak Yesuu naë ngemëa. 20 Pël ëën Yesupi pitëm könwi kosang yewesautön itenakepël mëëa. “Ngöntöp, ne yok nim saunatëkangut ent ë yanuulak.” 21 Pël yemaanomën ngön kosangötë ngarangköröereParisi omnarö neneren epël mëëa. “Omënepop pim oröptak Anutu wa iri yemowas?Omën nampök yok pangk omën muntapësaunatë kangut ent ë nemoolangan. Yapöt Anutu pimtëëtep.” 22 Pël yaan Yesu pipitëm lupötön itenak epël mëëa. “Ar tolëënak kön pil yawi? 23 Nem omnampön,‘Nim saunatë kangut ent ë yanuulak,’ngön pël yemak pöt kengkënte. Pöt arngön pöta këët tekeri nasën ëën nemngön pöt yaap ma kaar pël newasngan.Ën nem omnampön, ‘Wal ëak së,’ ngönpël yemak pöt könömët. Pöt nem ngönpöta këët tekeri sëën nem ngön pöt yaapma kaar pël wasënëët. 24 Pötaanök ar nekaar omën wonöp Omën Këëp e yangerakwë weëre kosang wak saunatë kangutent ë yemoolak pöten ëwat sënëën epëlök yemaan iteneë.” Pël mëak kosat këlwa pöpön epël mëëa. “Ne epël niamaankat wi. Ni wal ë korumönte wak nimkaatakë së.” 25 Pël maan tapëtakëër pitëm

itöök wal ë pim korumönte wak pimkaatakë yesem Anutuun yaya mëëa. 26 Pëlëën omën pourö itenak yaan panë sakAnutuun ping wesak epël mëëa. “Peeneten omën it ngolöp nenten ityaangk.”

Yesuuk Liwaiën yas mëëa(Matiu 9:9-13; Maak 2:13-17)

27 Yesu pi kaatakaan oröak yesem takisyewa omën namp yapinte Liwai pöp pimtakis yewa kaatak wëën itenak epël mëëa.“Ni nem ënëm elnë.” 28 Pël maan Liwai piwal ëak pim omnant pout sëpwesak Yesuuënëm sa.

29 Liwai pi Yesuun sis nëmpënëakkaömp ar ëak takis yewa pim kar naröereomën munt naröen maan pim kaataksë piaripring kaömp na. 30 Pël ëënParisi omnaröere pitëm ëwat omnaröpit Yesuu ruuröen epël ök mëëa. “Artol ëënak omën takis yewauröere saunomnaröaring iire kaömp ngawi yen?”31 Pël maan Yesu kangiir epël mëëa.“Omën yauman wonörö rota ngësë nasën.Yaumanringöröakëër rotaaröa ngësë sayaë. 32 Ne omën pitëmtën kön wiinwotpilörö pël yewas pörö lup kaip tiipnaanmemëak newaisën. Won, ne omënpitëmtën kön wiin saun yaaurö pël yewaspörö ngön ök maan lup kaip tiipënëakwaisaup.”

Ngës olëak wëauta ngönte(Matiu 9:14-17; Maak 2:18-22)

33 Yesuuk pël maan pit kangiir epëlmëëa. “Sonë ruurö pit Anutuun yakkaömp ngës olëak wë kët poutë Anutuunkimang më yaë. Ën Parisi tenim ruuröetatapël ë yaë. Ën nim ruurö pöt kaömpnëërei në pël ëeim.” 34Maan Yesuuk pitëm pimkaruröaan kaaö ngönmëëa pöten kat wiakkangiir epël mëëa. “Ar yok pangk omënnamp öng öpënëak yeem pim karuaröar-ingwëën pöt karuröen, ‘Kaömp ngës olëakweë,’ pël maan pit kat wiipën ma? Wonpan. 35 Peene wë omën öng öpna pöp pimkaruröaring akun wali naön ëëpnaat. Pipeene wëën ënëmak omën naröak pi wakkamaulmëën akunpötakökëër pimkaruröyaköm ëën kaömp ngës olëak öpnaat.” Pölpit ne kama neöpna pötakökëër nëm ru-urö neen yaköm ëën kaömp ngës olëaköpnaat.

36 Yesu pi watepang ngön pil mëakkaalak munt nent epël mëëa. “Omënnamppimulpëënngolöpöpökaan lupnentilak ngaanëpök wiak korir namëëpan. Pël

Luk 5:37 75 Luk 6:21ëëpna pöt ulpëën ngolöpöp utpet wasënngolöp pöp köpöpring ngöntre kar naënëëpnaat. 37 Ën omën namp i kep polkoröpwerring ket ëa ngaan pötak wain ingolöpët kolön yok pangk naëpan. Pëlëëpna pöt wain i pöt kep wetak pol ko-röp pöt sak il ngentiin iit orö sëpnaat.Pël ëën pol koröpwerta utpet ëëpnaat.38Pötaanök wain i ngolöpët kep ngolöptaklë mëëpna pötak pangk ëëpnaat. 39 Omënnamp wain i ngaante yenaupök ngolöptasongönte köpël ëak nanën ëëpnaat. Pëlëëpnaatak ngaante ëwat wë pöt pëënkent ëak nëmpnaat.” Yesuu pël mëëapöta songönte epët. Mosesë ngön kosangngaanötre pimtë ngön ngolöpöt pangkirikor naëpan pötenök ya.

6Kë yesa akun ngëëngkta ngönte(Matiu 12:1-8; Maak 2:23-28)

1 Kë yesa akun ngëëngk nentak Yesurepim ruurö pit rais ya neweri lup sa. Pëlëak ruurö pit ulöp narö töak söngsöng ëakna. 2 Pël yaëën Parisi naröak pitën epëlmëëa. “Kë yesa akun ngëëngktak arimya yamëngk pipotön pepanöm wia. Tolëënak yeë?” 3 Maan Yesuuk kangiir epëlmëëa. “Ar Tewitre pim omnaröa këënwë ëa pöt sangk kelak kat nawiin yaauröma? 4 Tewit pi Anutuu ngönën tup kaöetakakaati së kaömp Anutuu ëöetak wieëapöt kiri ar yaauröakëër nëmpnaan omënpasurö nëmpanëak nga yaaut wak pimëntnak pim omnarö karutmangkën na. Pöt arsangk kelak kat nawiin yaaurö ma?” 5 Pëlmëak epël mëëa. “Omën Këëp ne kë yesaakun ngëëngk pöta pepap.”

Kë yesa akun ngëëngk nentak Yesuukomën namp ompyaö mowesa

(Matiu 12:9-14; Maak 3:1-6)6 Kë yesa akun ngëëngk nentak Yesu pi

kaalak ngönën tupta kakaati së omnaröenngönën ök yamëem pörek omën namppim mor yaapkëës kël waup wëën itena.7 Pël ëën ngön kosangötë ngarangköröereParisi ngönën omnaröak Yesuuk akunngëëngktak ompyaö wasën pöt ngönyaatak ulmëëpënëak ngai yeem wëa. 8 Pëlëën pimtok pitëm lupötë itenak omënmores kël wa pöpön epël mëëa. “Ni walëak wais omnaröa itëkëël tau.” Pël maanomën pöp wal ëak së pörek taua. 9 Pëlëën Yesuuk epël mëëa. “Ne arën pëlpëlniamaan. Tiar yok pangk kë yesa akun

ngëëngktak omnarö ompyaö elmëëpenma utpet elmëëpen? Yauman omnaröompyaö mowasëpen ma mëmpen?” 10 Pëlmëak pitën nga it nalnal elmë pet irakomën pöpön epël mëëa. “Nim mores elmë.” Maan omnamp pi pël ëën moreskosang sa. 11Pël ëën pit ya këlangön utpetëën pitëmënt wa top ëak neneren epëlmëëa. “Tiar Yesu epop tol elmëëpen?” pëlmëëa.

Yesuuk pim ngön yaaö omën 12 pörö ilulmëa

(Matiu 10:1-4; Maak 3:13-19)12 Akun pötak Yesu pi Anutuun ök

mapënëak rosir naöökël sa. Pël ëak röökpötak ök maim wëën ëwa tëa. 13 Pël ëënëlpam walën pim ruuröen yas maan sëënpi pitëm naëaan omën 12 ëak il moul-mëak pitëm yapinten pim ngönte yaaöomnarö pël mëëa. 14 Nampë yapinte Sai-mon pöpön Yesuuk yapinte Pita pël mëëa.Ën namp Entru pöp Saimon pim nangap.Ën naröa yapinöt Semsre Son, Patolomiu-ure 15Matiu, Tomasre SemsAlpiasë ruupreSaimon Selot pël yamëëa pöp, 16 YutasSems pim ruupre Yutas muntap Keriotkakaanëp, ënëmak Yesuun kup mowiip-naap.

Omën selap pan wëën Yesuuk ya mëna(Matiu 4:23-25)

17 Yesu pitring rosiraöökaan ëëtööksë oröak pim ruurö selap pan pitringtauaan omën selap Yutia yangerakaanreYerusalem kakaanre i kaö ëöök TaiaareSaiton ka pöteparëaan narö pit pouröwa top ëa. 18 Omën pörö pit Yesuukngönën ök maan kat wiire pitëm yau-manöt won wasö pël ëëpënëak sa. Pël ëënYesuuk omën urmerarö pitëk wëauröetaompyaö mowesa. 19 Pël ëën omën pouröpit itaangkën weëre kosangö pim naëaansëën ompyaö sëpën seëa pöt itenak pittaompyaö sëpënëak kent ëën piik morringngëën elmëëpënëak ök ëa.

Ërëpsawiaring wëautere yaköm ë sakwëauta ngönte

(Matiu 5:1-12)20Yesupi pim ruuröen iteneë epëlmëëa.

“Omnant wonörö ar Anutuuk wa ngaöökyanimë. Pötaanök ërëpërëp ëënëët.

21 “Omën peene këën ëeim wëaurö arënëmak kep ëënëët. Pötaan ërëpërëpëënëët.

Luk 6:22 76 Luk 6:45“Omën peene ingre këlël aim wëaurö

ar ënëmak söm anëët. Pötaan ërëpërëpëënëët.

22 “Ënëmak omnarö pit arën Omën Këëpnemorö pël niak nga elniak kasëng ni-mampnaat. Pël ëak ngön utpet niak arimyapinöt utpet panwesak niapnaat. Pël ëënar pöten ërëpërëp ëënëët. 23Ngaan pitëmëarö tektek ngön yaauröen pil elmëaurö.Pötaanök pit ar pël yaalniin pöt, ‘Ënëmakkutömweriaan kangut kësang önaat,’ pëlweseë ya kë sak ërëpërëpring tan urön.

24 “Ën monere urömaringörö ar om-nant weimaurö, yakömpe. Ar kutömwerikaalak munt nant naöngan.

25 “Kaömp nak kepring wakaimaurö,yakömpe. Ar këën eim önëët.

“Söm aim wakaimaurö, yakömpe. Aringre ya ilak aim önëët.

26 “Omën peene omnaröak arim yapinötping wesak yaaurö, yakömpe. Ngaan arimëaröak tektek ngön kaarkaar yaauröentapël elmëa.”

Kööre tokörö lup sant yaalmëauta ngönte(Matiu 5:38-48)

27 “Nem ngönte kat yawiaurö arën ökniamaan. Arimëën kööre tok yaalni-aurö lup sant elmëën. Utpet yaalni-aurö ompyaö elmëën. 28 Omën ar ut-pet niwasëpënëak ngön yaaurö Anutuukompyaö mowasëpnaan kimang man. Ënarimëën ökre was yaalniauröaan Anutuunkimang man. 29 Omën nampök kerëmnentak yanimöön pöt nenteta nimööp-naan mowasum. Ulpëën rangkëp yeönpöt iriipön nga elmëënganok. 30 Nampniin omën nantön kimang niaan mamp.Nampök niikaan wa ëp ëën kaalak nim-pënëak ke urak manganok. 31 Ar om-naröak omnant elniipënëak kent kön yawipipël arökta pitëmëën elmëën.

32 “Arim kar lup sant yaalniaurö kangiirlup sant elmëënë pöt pangk naëpan.Omën saunaringörö pitta lup sant tapëlelmë yaë. 33 Ën omën ompyaö yaalniaurökangiir ompyaö elmëënë pöt pangk naë-pan. Omën saunaringörö pitta ompyaötapël elmë yaë. 34 Ën ar omnarö kangutnimpënaak pël wesak omnant mampunëpöt pangk naëpan. Omën saunaringöröpitta omnarö kangiir tapël mampënaakpël wesak omnant men yaë. 35 Ar pöt,arimëën kööre tok yaalniaurö lup santelmëak ompyaö elmëën. Ar omnaröomën kangutëën kön wiak mengkanok.

Pël ëënë pötak kangut kaö pan wakAnutu Ngaarëkëpë ru sënëët. Pöt piomën pimëën yowe nemaan yaaöre utpetyaalmëa pöröaan kësangën yaaup. ArAnutuu ru sënë pötaan pim ök tapël om-narö elmëën. 36 Arim pepapök yakömyaalni tapël arta yaköm elmëën.”

Ngön ë pet yairauröa yaë pöta ngönte(Matiu 7:1-5)

37 “Ar omnarö kom ëak ngön ë petyairaupë yaë pöl ëënganok. Pël ëënë pötAnutuuk ngön ë pet yairaupë yaë pöl naal-niipan. Ar omnarö ngön ë pet yairaupëyaë pöl könöm mangkanok. Pël ëënëpöt Anutuuk ngön ë pet yairaupë yaë pölkönöm naningkën ëëpnaat. Ar omnaröasaunatë kangut kërë moolan. Pël ëënë pötAnutuuk arimotë kangut kërë nuulapnaat.38Ar omnarö kësangën yaalmëën Anutuukar tapël elniipnaat. Pöt arim ëënë pötil wesak kësang panë wesak wa top elni-ipnaat. Pöta ök omnaröen elmëënë pötAnutuukta ar elniipnaat.”

39Pël mëak Yesu pi yal menak watepangngön nent epël mëëa. “Omën it il tëa naarpiarip yok pangk nampnampmësak sëpënma? Won, pël naëpan. Piarip pouwaarkanö wiaan saarëak së parë orööpnaat.40 Runga pep kaatak nampök pim pepapil newaspan. Pi omnant ëwat sa pet irakpim pepapë ök sëpnaat. 41 Ni tol ëë-nak nim karipë itöök ulöl kotten iteneëaknimtëöökë këra elten kön nawiin yaën?42 Nimtëöök om wiaan ni tol ëak karipönepël maan pangk ëëpën? ‘Ngöntöp, nikat newiin ne nim itöök ulöl wia pipëtniömaan.’ Kaar omnamp, ni nimtë itöökkëra elte wia pipët wakök nim karipë itöökulöl wia pipët wëën pangk ëëpnaat.”

Këraatë songönte(Matiu 7:16-20; 12:33-35)

43 “Këra ompyaumentëk ulöp utpetarönautpan. Ën këra utpetementëk ulöpompyaurö nautpan. 44 Këraamentisongönte ulöpöröak war yewas. Wëleriëër nautpan. Ën rakësaöök kasu nautpan.45 Omën ompyaup pi pim lupmeri könompyaut wieëa. Pötaanök omnantompyaö yaë. Ën omën utpetap pimlupmeri kön utpetat wieëa. Pötaanök piutpetat yaë. Omën namp ke nentere nentpim lupmeri peö ëak wë pöt këmtak waryewas.”

Ka ök yarëauta songön nentepar wia(Matiu 7:24-27)

Luk 6:46 77 Luk 7:2446 “Oröp ëën, ‘Tenim Aköp,’ pël ye-

neemak nem ngönte kat nawiin ëeim?47 Omën nem naë wais ngönte kat wiaknem këm ngön ngar öpna pipopön omëneptak ök ëën ar ëwat sënëën. 48 Omënpipop pi omën ka weit ök rëaupë ököp.Omën pöp pi pim kaat ök rëëpënëak wapwaliit ilak pongön tëak wes mëën nge-maan yang menak taintaë wesa. Pël ëënkopi akunaöök i nga urak tööl noolaan ëa.Pöt omën pöp pi taintaë pan wesak ökrëa. Pötaanök kosang ëa. 49 Ën omën nemngönte kat wiak ngar naön ëëpna pipopönomën kaat mangkimangki ök rëa pöpëëlök ëëmaan. Omën pöp pi ka wapöt taënewasën ëa. Pötaanök kopi akunaöök i ngaurak tööl olaan yangerak ngentiak utpetpan ëa.”

7Yesuuk Rom nga omnaröa wotöököpë in-

ëënëp ompyaö mowesa(Matiu 8:5-13)

1Yesu pi ngön pöt omnaröen ök më petirak Kapaneam kak së oröa. 2 Pörek Romnga omnaröa wotöök nampë inëën nampyauman kaö pan yeem wel wiipënëak ëa.Wotöököp piin kent yaaup. 3 Pël ëënwotöököp pi Yesu pim yaauten kat wiakYuta kaö narö pi koirak waisën pim inëënruup ompyaö mowasëpënëak wes momëa.4Pël ëën pit Yesuu naë së oröak kosangwe-sak epël mëëa. “Omën pöp ompyaö yaaup.Pötaanök ni kaamök elmë. 5 Pi tiar Yutaomnarö lup sant elniak tiarim ngönëntupët ök rëaup.” 6Pëlmaan Yesu pitring sëkaata temanöm yesën nga wotöököp pimkar narö epël ök mapënëak wes mëën sa.“Aköp mosëp. Ne ompyaup talte ni nemkaatak waisum? 7 Ne nemtëën kön wiinpangk naën ëën nim ngësël waisumataanpomp yeë. Pötaanök ni om pirek wë këmpëëntak aan nem inëën ruup ompyaö sëp.8 Ne omën isauröa ikanöök inëën yaaup.Ën nem iri nga omnarö wë. Pötaanöknook nampön, ‘Së,’ maan sëpnaat, nam-pön, ‘Wais,’ maan waisëpnaat, ën nampön,‘Pël ë,’ maan pël ëëpnaat. Pötaanök nimnaë weëre kosang wieëaup pöten ne könwiin ni maan nem inëën ruup yok pangkompyaö sëpnaat.” 9 Pël maan Yesu pi katwiak yaan sak kaip ti omën pim ënëm yesapöröen epël mëëa. “Ne ök niamaan. Israelomnarö arim naë kön wi kosang yewesaepël nent nokoirën ë yeë.” 10 Pël maan

ngawotöököpë karurö pit kaalak kaatak sëitaangkën inëën ruup ompyaö sak wëa.

Yesuuk yokot namp weletakaan wal ëmoulmëa

11 Wë akun nentak Yesu pi ka nentayapinteNain pörekë yesën pim ruuröaringomën kësang pan piiring sa. 12 Pël ëënkak temanöm yesën öng kapir namp pimyokot kopëtap wëa pël ëeëaup wel wiinyang kel weerëpënëak omën pourö wakkakaan kan kourak koira. 13 Pël ëak Yesupi öng pöpön itenak yaköm ëën epëlmëëa.“Ing angan.” 14 Pël mëak naë së umkekëtmor wëën wak sa pörö leng ëak tauaanepël mëëa. “Yokot epop, ni wal ëëmëakyeniak.” 15 Pël ök maan welap wal ëakngön ëa. Pël ëën Yesuuk pim ëlëpringöpënëak mëëa. 16 Pël ëën omnarö pötenitenak kas ëën Anutuun yaya mëak epëlmëëa. “Tektek ngön yaaö kaö namp peenetiarim tekrak yaarö.” Pël yemaan naröakepël mëëa. “Anutu pim omnarö kaamökelniipënëak yewais.” 17 Pël ëën Yesu pimëa pöta ngönte Yutia yang pour pangk ëënyang naë wieëa pötë sa.

Sonök Yesuu ngësë ru naar wes mëa(Matiu 11:2-19)

18 Sonë ruurö pit Sonön Yesuu ëa pötangönte ök mëëa. 19 Pël maan Son pi runaar ngön maan sëën Aköpön epël pëlpëlmapënënëak wes mëa. “Waisëpënëak aankorwakaimaupni tapöpmamuntapön korön?” 20 Pël mëak wes mëën omën pöaarYesuu naë së oröak epël mëëa. “Son iyamëaup puuk niin epël pëël nianëak wesyanimë. ‘Waisëpënëak aan korwakaimaupni tapöp ma muntapön kor ön?’ ”

21 Akun pötak Yesu pi omën yauman kenentere nent yaaurö ompyaö mowasööreomën urmeraröaring wëaurö urmeraröwaö ëmomëëre omën it il tëaurö it ngangamowasö pël ëeim wëa. 22 Pël ëën omënpöaar së ök maan Yesuuk kangiir epëlmëëa. “Arip së Sonön omnant arpimitaampööre kat wi yeë epotön ök man.It ngaapörö it nganga së, ing il tëauröompyaö sak kan ë, kësë ëaurö ompyaö së,katun yaaurö kat nganga së, welarö walë ulmë, ngöntök yaaurö ngön ompyautök maan kat wi, pël yeë epotön ök man.23 Omën namp nemëën yak pim kön wikosang yewesaut irikor naën yaë pipopërëpërëp ëëpnaap.”

24 Pël maan omën Sonë wes mëa pöaaryesën Yesuuk omnaröen Sonë songönte

Luk 7:25 78 Luk 8:2epël mëëa. “Ar ngaan yang omën wonrekkalaö naö kent möön sak waisak yaëënitaampunëak saurö ma? Won, Son pi pötaök won. 25 Ma omën ulpëën ke nalëpmëaö nampön itaampunëak saurö ma?Won, omën ulpëën ke nalörö mëa pöröomnant kësangring omën omp aköröa kaompyautë wë. Son pi ulpëën ke nalörönamëënëp. 26 Ma ar omën ke tolëëlëpönitaampunëak saurö? Ar tektek ngön yaaönampön itaampunëak saurö ma? Ar yokpël ëan. Ne ök niamaan. Pi tektek ngönyaaö tapöpök pim ya yamëngka pötök tek-tek ngön yaaö muntaröa ya yamëngkaut ilyemowas. 27 Omën pöpëënök ngönëntakepël retëng ëa.‘Kat wi. Ne omën nem ngönte waup wes

mëën nimëën wet rapnaat.Puuk nim kanö ningësëpnaat.’28 Ne ök niamaan. Son puuk yangerakëomën pourö il yemowas. Pël ëaap omënAnutuuk wa ngaöök yamë pöröak pi ilyemowas. Pitëm naëaan koturöakta piil yemowas.” 29 Omën yaapöröere takisyewaurö pit makre ku mëak epël mëëa.“Mak, Anutu pi ompyaö yaaup.” PötSonök wet rëak pit i momëa. Pötaanökpël mëëa. 30 Ën Parisi ngönën omnaröerengön kosangötë ngarangkörö pit Sonöki momëëpnaaten kaaö yeem Anutuu kanompyaö pet yaalmë pö kasëng mena.

31 Pit pël yaëën Yesuuk epël mëëa. “Near akun eptak wëauröen oröp nentak ökelniim? Ar talöröa ökörö? 32Ar rungaaröaökörö. Rungaarö pit ka tomök ngasamyeem neneren epël yema.‘Ten intö tang yamöön ar tan naurön yeë.Ten ingre tan yaan ar ingre ya ilak naën

yeë.’33 Ar tapël yaaurö. Son i yamëaup pi waiswain i nanën wë akun nantë kaömp ngësolëak wëën ar piin, ‘Pi urmerapring wë,’pël aiman. 34Ën peene Omën Këëp ne waisiire kaömp yenën ar epël aim. ‘Iteneë.Omën epop wain iire kaömp kaö yenëp.Pi takis yewaöre saun omnaröa karip,’ pëlaim. 35 Pël ëaap Anutu pim ëwat pöt arimnaëwieëanëën ar tenip sant elnian tapön.”

Öng utpet nampök Yesuu ingesiarë i köpnga kamp nent lë momëa

36 Parisi ngönën omën nampök Yesupiiring kaömp nëmpënëak yas maan pimkaata kakaati së kaömp yenem wëa. 37 Pëlëën kak pörek öng utpet namp Yesu Parisiomnampë kaatak kaömpyenemwëpöt kat

wiak i köp nga kamp nent kep ompyau-taring wak sa. 38 Pël ëak Yesuu kasngaëlsë pim ingrak taueë ing ëa. Pël ëën inglelapöt pim ingesiarë ngentiin pim kepönëptak kol mowesak ingesiar tot nak i köpnga kamp pöt lë momëa. 39 Pël yaëënParisi omën Yesuun yas mëëa pöp itenakkön epël wia. “Pi tektek ngön yaaö nampëanëën öng epopë songönten ëwat ëantapön. Öng epop saun öngöp.” 40 Pëlkön yawiin Yesu pim kön pöt itenak epëlmëëa. “Saimon, ne ngön nent ök niamaankat wi.” Maan Saimonök epël mëëa. “Rëyanuulaup, ök a.” 41 Pël maan Yesuukepël mëëa. “Omën naar piarpim sum kan-git wiaapnaat. Namp 500 kina, namp 50kina. 42Piarip sumpöt kangiirmampënaatpangk naën ëa. Pël ëen mon pepap pi-arpim kangiir mampëna pöt sëp mowesa.Ni kön wiin omën pöaarëkaan talëpökmon pepapön lup sant elmëëpën?” 43 Pëëlmaan Saimonök epëlmëëa. “Ne omën sumkangit selap sëpmowesa pöpön kön yawi.”Pël maan Yesuuk epël mëëa. “Ni pangkyaan.” 44 Pël mëak kaip ti öngöpön itneëSaimonön epël mëëa. “Ni öng epopönitenaan ma? Ne nim kaatak waisën niingesiar iirömaan iit nenangkën. Pëlëën öng epop pim ing lelaptak nem in-gesiar i neirak kepön ëptak kol yewas.45 Ne waisën ni sant elnëak tot nenenënëaup. Pël ëën öng epopök nem ingesiartot yen. 46 Ni nem kepön ëptak iit wanenemëën yaëën öng epopök ingesiarë iköp nga kampët wa yenemë. 47 Pötaanököng epopë lup sant kësang yaalnë pötasongönte ök niamaan. Pim utpetat kësangpan pötë kangut kërë moolëaut. Namp pinook pim saun kotta kangit kërë moolemapöt pim lup santeta kot tapël elnëëpnaat.”48 Pël mëak Yesu pi öngöpön epël mëëa.“Nim saunatë kangut kërë niolëaut.” 49Pëlyemaan omën piiring kaömp neimwëauröpit kön epël wesa. “Saunatë kangut yakërëepop pi omën ke tolëëlëp?” 50 Pël ëënYesuuk öngöpön epël mëëa. “Nimtë neenkön wi kosang yewesautak utpetetakaanyaniö. Pötaanök ya kë sak së öm.”

8Öng narö Yesuu ënëm sa

1 Akun kot nent won sëën rangkël Yesupi ka kotre kaö poutë ngön ompyautök mëak Anutuuk wa ngaöök nimëëpnapöta ngönte ök maö yesën pim ru 12pöröeta piiring sa. 2 Pël yaëën öng narö

Luk 8:3 79 Luk 8:25Yesuu ngaanëër urmerarö pitëkaan waö ëmëëre yauman ompyaö mowasö ëa pöröpitta Yesuring sa. Namp Maria Matalakakaanëp urmerarö 7 ëak waö ë momëapöp. 3 Namp Soana ngarangk nampSusa Erotë kaatak wëaup pim öngöp. Ënnamp Susana piporöere öng munt naröpit Yesuring yesem Yesure ruurö sumreomnant kaamök elmë sa.

Omnant öpöt yaak yoolëauta ngönte(Matiu 13:1-9; Maak 4:1-9)

4Ka poutëaan omën selap pan së wa topëën Yesuuk watepang ngön nent epël ökmëëa. 5 “Omën nampök pim yaak omnantöpöt olëa. Pël ëën nant kamtaöök ngentiinomnaröak kan së waisö yeem ing mësakpötöp rep olaan intöröak wa na. 6 Ën nantkëlöökë ngaarëk ngentia. Pël ëaut oröakyang kolapët won ëën umön rëa. 7 Ënnant nönötë öngpök olëa. Pël ëën nönötoröak ngep ëën sësë ëa. 8 Ën nantökëëryang kolaptak olëa. Pël ëën pötökëëraprak kë kësang pan, kengk nemorëët 100,nemorëët 100 pël uta.” Yesu pi pël mëakngön ëak epël mëëa. “Katringëpök ngönepët kat wiip.”

Yesu pim watepang mëëauta songönte(Matiu 13:10-17; Maak 4:10-12)

9 Pël maan ruuröak Yesu pim watepangngön pöta songönten pëël mëëa. 10 Pëëlmaan Yesuuk epël mëëa. “Anutu pimtokwa ngaöök nimëak wë ngön ëlëëp pötasongönte arënökëër pet yaalni. Ën omënmuntarö pit pöta songönte kat wiipanëakwatepang ngön ök yak. Pit Anutuu naë rëolaan pitëm saunatë kangut këre olapanitöök itaampënaatak këëten yok pangkitnaampan ma katëëpök kat wiipnaataksongönten këëkë kön nawiipan.”

Omnant öpötëën watepang ngön ëa pötasongönte

(Matiu 13:18-23; Maak 4:13-20)11 “Watepang ngön niak pöta këët epët.

Anutu pim ngöntak omnant öpöt yoolakpötë ök yaë. 12 Omnant öpöt kamtaöökngentia pötë ökörö, omën narö ngönënkat wiak Anutuun kön wi kosang wasënutpetetakaan moöpanëak Setenök pitëmlupötëaan wa yemoola. 13 Ën öpöt këlöökërangk ngentia pötë ökörö, omën naröngönte kat wiak ërëpsawi ëak öpnaat.Pitëm lupötë misën il natëën. Pötaanökakun kot nent kön wi kosang wesak wëënmorököt oröön wil këlok ëëpnaat. 14 Ënöpöt nönötë öngpök ngentia pötë ökörö,

omën narö ngönën kat wiipnaatak wë ko-röpöökë omnantön kön selap ëëremonereurömen kentre kaur ëëre omënmunt nan-tön war ë pël yaëën pötök ngep elmëënngönën këët mos ëëpnaat. 15 Ën öpöt yangkolaptak ngentia pötë ökörö pit ngönënkat wiak lupöt ompyaö wesak wak wëënpitëm wëwëatë kë ompyaut koirëpnaarö.”

Esuwes mangiak ëlëëp yawiauta ngönte(Maak 4:21-25)

16“Omnarö esuwesmangiak kapita öng-pök mëëre urta ikanöök wi pël naën-gan. Ngaarëk wesirën ëwa ëaan omënkakaati waisëpnaarö ëwa pöön itaamp-naat. 17 Omën ëlëëp wia pipot wi naö-panëët. Pipot tekeri sëpnaat. Ën ngep ëënwia pipot wiakaim wi naöpanëët. Ënëmakwëlël ëën omnarö itaampnaat. 18 Ar nemngönöt këëkëwesak kat wieë. Omën nampAnutuuk ngön ompyaö lup nant mangkënompyaö wesak öpna pöp muntat kësangwesak mampnaat. Ën namp naön wë wakwë wes öpna pöt wa ëp ëëpnaat.”

Yesure ëlre nang pitëm ngönte(Matiu 12:46-50; Maak 3:31-35)

19 Akun nentak Yesuu ëlre nang pitYesuun itaampënëak sa. Pël ëën omnarökësang pan peö ëën pit om pëlëër wëa.20 Pël ëën omën nampök epël mëëa. “Nimëlre nang niin itaampënëak wais tomökwë.” 21 Maan kangiir epël mëëa. “OmënAnutuu ngönöt kat wiak ënëm yaë piporönem ëlre nangarö pël yaë.”

Yesuuk kent kaöaöön nga maan leng ëa(Matiu 8:23-27; Maak 4:35-41)

22Kët nentak Yesure pim ruurö pit wangnaöök ilëak pitën epël mëëa. “Tiar i kaöolëak ëngk komuntakël sëpa.” Pëlmëak sa.23YesemYesu pi itkaan ëën ka ura. Pël ëënkent nempel möön i kaö maat wangaöökilaan utpet ëak i kaöök ilapënëak ëa. 24Pëlëën pit Yesuu naë së it moilak epël mëëa.“Rë yanuulaup, tiar kö sëpenëak yeë.” Pëlmaan pi wal ëak kentööre kaö maatön ngamaan kentö leng ëën kaö maat wiap sa.25 Pël ëën pitën epël mëëa. “Ar oröp-morëën neen kön wi kosang nenewasënyeë?” Pël maan pit yaan sak kas ëakneneren epël mëëa. “Omën epop tal nampapen? Puuk kentre kaö ma pöteparën ngamaan pim ngönte ngar yeöp.”

Yesuuk omën kaökaö yaaö nampökaanurmerarö waö ë mëa

(Matiu 8:28-34; Maak 5:1-20)

Luk 8:26 80 Luk 8:5426 I kaö olëak së Kalili ëngk komuntakël

Kekesa yangerak së oröa. 27 Pël ëakpörek wangaö leng ë ulmëak wëën kapöökaan omën namp pitëm naë sa. Omënpöp pim lupmeri urmerarö wëën akunwali yool wakaimaup. Akun wali urmerpörö omën pöpök taintaë wakaima. Pëlëaan omnaröak kët poutë ngarangk këëkëelmëeimeë wii weitring wii motëeima. Pëlëaap omën pöp pi wii pötta wil moolaima.Pël ëak urmer pöröak omnamp mësakomën wonrekë seima. Pi kakaati kanaurönöp, omën yangaöök pëën wëaup.28Omën pöpök Yesuun itenakmerëkmëakpim ingesiarë së ngentiak epël mëëa.“Yesu ni Anutu Ngaarëk panëëpë Ruup. Nine tol elnëëm? Ne këlangön nangkanëakkimang yeniak.” 29 Pöt Yesuuk urmer-aröen ngön ök maan orööpënëak yeemurmeraröak ngön pil mëëa. 30 Pël ëënYesuuk pim yapinten pëël maan epëlmëëa. “Nem yapinte Selap.” Pöt urmerselap piik ilëak wakaima pötaanök. 31 Pëlëën urmer pöröak Yesuun ngön ëak epëlkimang mëëa. “Ni ten es parëaöökël waöë nimëëngan.” 32 Yang pörek tangitakpol narö kësang lupönöök wëa. Pël ëënurmerarö pit es pariaöökël sëpanëak kasëën Yesuun ke urak epël kimang mëëa.“Ni ten om wes nimëën polöröa öngpökilenaan sën.” Pël maan Yesuuk kuuremak mëëa. 33 Pël ëën urmerarö pit omënpöpökaan oröak së polöröak ilëa. Pël ëënpolörö pöömpö së parëaöök oröak së ikaöök ilëak i nak wel wia.

34 Pël ëën pol ngarangkörö pit itenakkas së ngön pöt ök maan kaare yangpörekë omën wëaurö pangk ë pet ira.35 Pël ëën omnarö pit pöten itaampënëakYesuu naë së itaangkën omën urmeraröpiikaan oröak sa pöp könö koirak poëkoröp urak Yesuu naë wel aisëaan pititenak kas ëa. 36 Pël ëën omën pötenitena pöröak Yesuu omën urmerarö lup-meri wakaimaup ompyaö mowesa pötangönte omnaröen ök mëëa. 37 Pël ëënKekesa yang pörekë omën pörö pim ëapöten kas ëën Yesu pi pitëm yanger sëpwesak sëpënëak maan kaalak wangaöökilëa. 38 Pël yaëën omën urmerarö piikaanwaö ëmomëa pöpök Yesuring sëpënëak keurak kimang mëëa. Pël ëën Yesuuk kaalakwes mëak epël mëëa. 39 “Nim kak së om-naröen Anutuu nim naë retëng kaö elniaksant yaniwas pipta ngönte ök mam.” Pëlmaan omën pöp pim kak së omën pörek

wëauröen Yesuuk pim elmëa pöt pout ökmaima.

Yesuuk öng namp ompyaö mowesakSairasë koontup weletekaan wal ë moulmëa

(Matiu 9:18-26; Maak 5:21-43)40 Omnarö pit Yesu kaalak sëpënëak

yaëën kor wëën së oröön omën pourö watop ëak ërëpsawi elmëa. 41Pël ëën ngönëntupta ngarangk namp Sairas pi Yesuu naësë pim ingrak tok oriak kosang wesak ki-mang epël mëëa. “Ni nem kaatak wais,”pël mëëa. 42Omën pöp pim koont kopëtapkrismaki 12 ëak saup wëa pöp yauman kaöpan wel wiipënëak yeëa.

Yesu piiring yesën öngre omp kësangpan pi il mowaria. 43 Pël ëën pitëm tekraköng namp öng yauman ëeim wëën kris-maki 12 ëak saup wëa. Pël yaëën ro-taaröakta kaamök elmëën pangk naën ëa.44 Öng pöp Yesuu kasngaë së pim moresulpëënëpökmësël elmëën tapëtakëër wonsa. 45 Pël yaëën Yesu kat men ëak pëëlmëëa. “Talëpök mësël yaalnë?” Pëlmaan pit wonwon yemaan Pitaak epëlmëëa. “Kaöap, omnarö tetang menakwëep naröak mësël yaalniip oröpmorëënyaan?” 46Maan Yesuuk epël mëëa. “Won,omën nampök mësël elnëën nem weërekosang nant piik yesën katmen yeë.” 47Pëlmaan öngpöp pi itaangkën pim songöntetekeri yewasën reireë urak Yesuu naë sëpim ingrak tok oriak omnaröa itöök pimyaumanta songöntere mësël ëlmëak teën-tom ompyaö sa pöta ngönte war wesakök mëëa. 48 Pël ëën Yesuuk epël mëëa.“Koontup aë, nimtë kön wi kosang yewe-sautak ompyaö yesën. Pötaanök ya kë saköm.”

49 Pi pël yamëem taprek om wëënomën namp ngarangkëpë kaatakaan sëngarangkëpön epël mëëa. “Nim koontupwel wiaarek këpök rë yanuulaup koirakwaisngan.” 50 Pël maan Yesu pi ngön pötkat wiak kangiir ngarangkëpön epël mëëa.“Ni kon selap ëënganëp om kön wi kosangnewas. Pël ëën nim koontup ompyaösëpnaan.” 51 Pël mëak kaatak së oröakomën muntaröen kakaati sëpanëak ngamëak Pitaare Sonre Semsre koontupë ëlrepepaar pitëmënt piiring koontupëwieëau-rekë sa. 52 Pël ëak öngre ompörö koon-tupëën ingre ya ilak kësang yaan Yesuukepël mëëa. “Ar ing angan. Koontup pi welnawiin om ka ura.” 53 Pël maan pit welyaap wiaup pël kön wiak söm ëa. 54 Pël

Luk 8:55 81 Luk 9:24yaëën Yesu pi koontupë moresi wak epëlmëëa. “Koontup aë, ni wal ë.” 55Maan pimkönöp kaalak së ilaan tapëtakëër teëntomwal ëa. Pël ëën kaömp mampënëak ökmëëa. 56 Pël ëën ëlre pepaar pöten itenakyaan panë sa. Pël yaëën Yesuuk omënoröa pöta ngönte omnaröen mepanëaknga mëëa.

9Yesuuk pim ru 12 pöröen ya ngön mëëa(Matiu 10:5-15; Maak 6:7-13)

1 Yesu pim ru 12 pöröen yas maansëën urmerarö waö ë momëëre yaumanyaaurö ompyaö mowasö pël ëëpënëakweëre kosang mena. 2 Pël ëak Anutuukwa ngaöök nimëak wë pël maöre yau-manörö ompyaö mowasö pël ëëpënëak pitwes momëa. 3 Wes momëëpënëak yeemepël ngan rë mena. “Ar kan kourakëomnant wak sënganok. Sungkörere kërrekaömpremonere pötring ulpëën naar waksënganok. 4 Kak nerek së oröak ka ilanëpiptak pëën wë olëak sën. 5 Nerek sëoröön pit ka naningkën ëën pöt ing porporelmëak arim ingötëaan yangre ulölöt kërëka pöök moolan.” 6 Pël maan sa. Pël ëakka poutë yesem ngönën ök maö yaumanomnarö ompyaö mowasö pël ë sa.

Erot pi Yesuu ngönte kat wia(Matiu 14:1-2; Maak 6:14-29)

7 Omën omp ak Erot pi Yesuu omnantyaaö pötön kat wiak ëngk ma e wesa. Pötomën naröak Yesuun Sonök weletakaanwal ëak wë yaë pël mëëa pötaanök. 8 Ënnaröak tapël, “Eliaak oröak yaë koröp,”yemaan naröak, “Tektek ngön yaaö ngaanwakaimauröakaan nampök wal ëak yaëkoröp,” pël mëëa. 9 Pël yemaan Erot piepël mëëa. “Son pöp nook maan ngerngerilauppe. Talëpök yaauten ne kat yawi?”Pëlmëak Yesuun itaampënëak kent elmëa.

Yesuuk omp 5000 ëak kaömp mena(Matiu 14:13-21; Maak 6:30-44; Son 6:1-13)

10 Yesuu ngön yaaö pim wes mëa pöröpit ya nga im olëak kaalak sa. Pëlëak pitëm ya mëmpööre omnant ë imapötön ök mëëa. Pël ëën pit koirak kakpörek sëp wesak ka nenta yapinte Pesaitapörek së pitëmënt öpënëak sa. 11 Pëlëën omnarö pöten kat wiak kaalak pimënëm së oröön Yesu pitën itenak ngöntrekar elmëak Anutuuk wa ngaöök nimëakwë pöta ngönte ök mëak yaumanringöröompyaö mowesa. 12 Pël ëeim wëën wiap

kanök këtëp yeilaan ru 12 pörö pim naësë epël mëëa. “Tiar omën wonrek wë.Pötaanök ni omnaröen maan repak yangeprek ka wieëautë së kaare kaömp koirëp.”13 Pël maan Yesuuk epël mëëa. “Arökkaömp meneë.” Maan pit epël mëëa.“Tenim naë kaömp selap won, kaömpmornas ën i kaö imën kopët naar pël ëak wia.Ma ten kak së omën selap eporöa kaömpnant sum ëënëak yaan ma?” 14 Ompöröselap pan 5000. Pötaanök pël mëëa. Pëlmaan Yesuuk pitën epël ök mëëa. “Aromnaröen ök maan pit kom ëak rongan 5050 pël wel aisap.” 15 Pël maan ruurö pitpël elmëën omën pourö wel aisëa. 16 Pëlëën Yesu pi kaömp mor nas pötring i kaöimënaar wak kutömweriil iteneë Anutuunyowe mëak pelak omnarö kom ë mam-pënëak ruurö mena. 17 Pël ëën omënpourö nak kep ëak kaut olaan ruurö wakkër 12 pötë waulön peö ëa.

Pitaak Yesuun Kristo mëëa(Matiu 16:13-19; Maak 8:27-29)

18 Akun nentak Yesu pi pimtë ruuröar-ing pëën wë kimang ya mëna. Pëlëak pitën epël mëak pëël mëëa. “Om-narö neen talëp aim?” 19 Pël maan pitkangiir epël mëëa. “Naröak niin, ‘Son iyamëaup,’ pël aim. Ën naröak pöt, ‘Elia,’pël yaan naröak, ‘Tektek ngön yaaö ngaanwakaimauröakaan nampök wal ëa,’ pëlaim.” 20 Maan Yesuuk epël mëëa. “Ënarimtok pöt talëp aim?” Pël maan Pitaakkangiir epël mëëa. “Ni Kristo, AnutuukYaö Niiaup.”

Yesu pi pimtë wel wiak wal ëëpna ngönteök mëëa

(Matiu 16:20-28; Maak 8:30–9:1)21 Pël maan Yesuuk pitën Pitaë ngön

mëëa pöt omnaröen ök mepanëak ngamëëa. 22 Pël mëak yal menak epël mëëa.“Omën Këëp ne wë ënëmak këëmrekëlangön kësang kat wiire ngarangkrekiri ar yaaö kaöaröere ngön kosangötëngarangkörö pit kasëng nemenaknemëngkën wel wiak akun nentepar nentkaalak wal ëëmaap.”

23 Pël mëak omën pouröen nent epëlmëëa. “Namp pi nem ënëm elnëëpënëakpöt pimtë könöökë kentöt këëpöt weseë,‘Ne Yesu pimëën wel wiima pöt pangkëëmaap,’ pël wesak pim këra yetapër këtpoutë waalak nem ënëm ëëp. 24 Namppim wëwëet keimön ëak öpna pöt pimwëwëet kö sëpnaat. Ën namp nemëën yak

Luk 9:25 82 Luk 9:50

wëwëet këëpöt wasëpna pöt pim wëwëetompyaö orö morëëpnaat. 25 Ën nampyangerakë omnant pout kent ëak weimwëën pötök pim wëwë ompyaut utpetmowasën won sëën omën pötök tolëëlkaamök elmëëpën? Pël naëpan. 26 Namppi nemëntre nem ngönëntaan omnaröaëöetak ëö ëëpna pöp ënëmak Omën Këëpne nem Pepapre ngëëngk enselöröaringpitëm ëwaat nem rangk elaan nem kutömëwaöring oröak piin kaaö elmëëmaap.27Ne yaap niamaan. E taua eporö arëkaannarö wel nawiin om wëën Anutuu wangaöök nimëëpna pöt yaaröön itaampunsa.”

Yesu pi möönre koröp maim wa(Matiu 17:1-13; Maak 9:2-13)

28 Yesu pi ngön pöt mëak wë kët 8 ëakwon sëën Pitaare Sonre Semsre pël ëak pitkoirakAnutuun ökmapënëak rosir naöökësa. 29 Pël ëak ök yemaan ë kosaö maimkoröp oröön ulpëënëpta kölam panë tëënëwa elmëa. 30 Pël ëën omën naar oröakpiiring ngönngön ëa yapintepar MosesreElia. 31 Piarip kutöm ëwaöring oröak wëYesu pi Anutuu yaö mëëa pöl Yerusalemkak së wel wiipna pöta ngönte piiringaim 32wëën Pitaare karaar pit kakom panyaëënak ke urak it nganga sak itaangkënYesuu ëwaö wiaan omën pöaar piiringtauaan itena. 33 Pël ëën piarip Yesu wilmoulmëak sëpënëak yaëën Pita pi köpëlyak Yesuun köntak epël mëëa. “Kaöap,ten eprek wëën ompyaö yaë. Pötaanökten ka kot nentepar nent ëak ök renaan,nent nimëën, nent Mosesëën, nent Eli-aëën ëak.” 34 Pël yemaan tapët pöt uröamnempel iri kaka elmëën pit kas ëa. 35 Pëlëën uröam pömpelë öngpökaan ngön epëloröa. “Epop nem Ruup, piin yaö mëëaup.Pötaanök ar pim ngönte kat wiin.” 36 Pëlëën pit ngön pöt kat wieë itaangkën Yesupimënt tauaan itena. Pël ëak pit om-nant pitëm itaampööre kat wi ëa pöt tapë-takëër omnaröen ök nemaan om yak we-sak wakaima.

Yesuuk yokot namp urmerap piik wëënwaö ë momëa

(Matiu 17:14-21; Maak 9:14-29)37 Ëlpam walën rosiraöökaan ngemaan

omën kësang pan Yesu kan kourak koira.38 Pël ëak omën pöröa tekrakaan nam-pök epël mëëa. “Rë yanuulaup, ni nemyokotupön iteempëëk yak kosang wesak

kimang yeniak. Pi kopëtapök yaë pö-taanök. 39 Urmerapök pi taintaë wakwëën këlël aim wë. Pël ëak pöpök pikutpat ë moolaan ngentiak ing elre morel ëak wieë kepeep yangësem wiaakë yaë.Pël ëën këlangön panë yemengkem wilnemoulmëën yaëën 40 nim ruuröak waöë momëëpënëak kosang wesak kimangmaan pitök waö ëën pangk naën ëaut.”41 Pël maan Yesuuk epël mëëa. “O könwi kosang yewesaut wonörö, aë. Ar lupkosarö. Ar neen könwi kosang nenewasënyeem kön wiin akun tolëël arring wë arimkönömötweimöm? Nimyokotup nemnaëwak wais.” 42 Maan yokotup wak yesënurmer pöpök kutpat ë moolaan ngentiaking elre mor el ëak wiaan Yesuuk urmer-apön ngön kosang mëak yokotup ompyaömowesak pim pepap kaalak mena. 43 Pëlëën omnarö Anutuu weëre kosang pötenitenak yaan sa.

Yesu pi kaalak pim wel wiipnaata ngönteök mëëa

(Matiu 17:22-23; Maak 9:30-32)Pit Yesuu ëa pöten om kön wieim wëën

Yesuuk pim ruuröen yas mëak epël mëëa.44“Ar ngön epël këëkë katwieë. OmnaröakOmën Këëp ne ngaaröa moresi neulëëpnaakunet temanöm yes.” 45 Yesuuk pitngön pöta songönten könwiipanëak ëlëëpmowesa. Pël ëën pit ngön pöt kat wiakëngk ma e ëën pëël mapënëak ëak kas ëënsëp wesa.

Kaö sak wëauta ngönte(Matiu 18:1-5; Maak 9:33-37)

46 Ruurö pit, “Tiarim naëaan talëpökkaö sak wë,” pël mëak pitëmënt ngön ngaela. 47 Pël yaëën Yesu pi pitëm kön pötenitenak runga kot namp wak pim naë tauulmëak 48 pitën epël mëëa. “Omën nampnemëën yak runga kot ke epëlëp ompyaöelmëëpna pipop ne elnëëpnaat. Ne el-nëëpna pipop nem wes nemëaup elmëëp-naat. Arim tekrakaan namp, ‘Ne irëak wë,’pël apna pipop pi isak öpnaap.”

Omën namp arim yaaut utpet newasënëëpna pipop arim karip

(Maak 9:38-40)49 Pël maan Sonök epël mëëa. “Kaöap,

ten itaangkën omën namp nim yapintakurmerarö waö ë yamëën itenaut. Pëlëaupök omën pöp tiarim ënëm naën yaë.Pël ëën tenök pël ëëpanëak kan mowari-aut.” 50 Pël maan Yesuuk piin epël mëëa.“Ar kan mowariingan. Omën namp arim

Luk 9:51 83 Luk 10:16yaat komun naurön ëëpna pipop arimkarip.”

Sameria omnaröak Yesu ka nemangkënëa

51Yesu pi Anutuuk pi koirak kutömwerisëpna pöt temanömyesën kosangweseëakYerusalem kakë sëpënëak mëëa. 52 Pël ëakomën narö wes mëën wet rëak së Sameriayangerak ka naöök së oröak Yesuun kaareomnant kopëta wasëpënëak mëëa. 53 Pëlmaan omën pörö pit Yesu Yerusalem kakësëpnaat ëwat wë yak pi sant nemowasënëa. 54 Pël ëën Yesuu ruaar Sonre Semspiarip pöten itenak epël mëëa. “Aköp,tenip maan kutömweriaan esuwes irë pitkotöpën ma?” 55 Maan kaip ti nga mëëa.56 Pël ëak pit kak nerekë sa.

Yesuu ënëm ëëpenaata ngönte(Matiu 8:19-22)

57Yesën kan kourak omën nampök epëlmëëa. “Nim yasumëëtë ne ënëm elni-imaap.” 58Maan Yesuuk epël mëëa. “Kenttokörö pit pitëm ka yauraut wia. Ën in-törö pitta pitëm ka ëpöt wia. Pël ëaapOmën Këëp nem ka uröma kaat won.”59 Pël mëak Yesuuk omën nampön epëlmëëa. “Ni nem ënëm ë.” Pël maankangiir epël mëëa. “Aköp, ni yok pangkkat newiin wet rëak së nem pepap yangkel weerum.” 60 Maan Yesuuk epël mëëa.“Sëp was. Omën nem ngönte ngaarëknaön yaaö pöröak yok pangk wel pitëmkarurö yang kel weerëpnaat. Ën ni pötsë Anutuuk wa ngaöök nimëak wë pötangönte ök ma.” 61 Pël maan omën muntnampök epël mëëa. “Aköp, ne nim ënëmelniimaaten kent yaë. Pël ëaap ni kat wiinwet rëak kak së nem karurö mor menakwaisum.” 62 Maan Yesuuk epël mëëa.“Omën namp pi Anutuu yaatak wë wëwëngaanten yaköm ëëpna pöpök Anutu pimwangaöökmëakwëaöpöta yaat yokpangknamëmpan.”

10Yesuuk omën 70 ëak ngönën yaatak wes

mëa1 Ënëmak Aköp pi omën munt 70 ëak

kom ë ulmëak pim ënëm sëpnaal ka kotrekaö poutë naar kak nerekëën naar kaknerekëën pëlpël ëak wet rëak wes mëënsa. 2 Wes mëëpënëak yeem epël mëëa.“Ya lupöök kaömp kë kësang pan köp sakwë. Pël ëaap ya omnaar kopët. Pötaanökar yesem pöt ya Pepapön kimang man.

Pël ëën puuk ya omën munt narö koirakwes mëën këët wa rongan ëëpnaan. 3 Seë.Yesem epël kön wieë. Pol sëpsëp ruurökent toköröa öngpök wë pöl nook ar om-naröa öngpök wes nimëën së önëën yeë.4 Pötaanök monere kërre ing körre pötwak sënganok. It wompwomp ëënganëënkan kourak yesem omnarö koirak ngönaakmanganok. 5 Ar ka nentak së ilanë piptakwet rëak epël man. ‘Anutuuk öngre ompka eptakörö mayaap elniip.’ 6 Pël ëën kapötak omën mayaap namp wëa pöt arimmayaap ök mëëa pöt pim naë orööpnaat.Won ëën pöt arim mayaap pöt arimtëngësël kaip tiak waisëpnaat. 7 Ya omnaröpit pitëm ya yamëngkauta kangiir omnantyok pangk yeö. Pötaanök ar ya omnaröarim ka önë pötak pëënwëën kaömpre iirepöt pit ningkën pöt yok pangk nën. Pëlëak ar ka paspas ëënganok. 8 Kak nereksë oröön sant niwesak kaömp ningkën pötnën. 9 Pël ëak kak pörekë yauman omnaröompyaö mowesak, ‘Anutuuk wa ngaööknimëëpënëak yaë,’ pël man. 10 Ën ar kaknerek së oröön pit sant naalniin ëën pötar ka tomök së taueë epël man. 11 ‘Arkön wiak “Ten utpet yeë,” pël wasënëëkyak arim ka epöökaan yangre ulöl tenimingötë el menaut kaalak kërë arimtëënyanuulak. Pötaanök ar këëkë kön wieë.Anutuuk wa ngaöök nimëëpnaaten kaaöyeë.’ 12 Ne niamaan kat wieë. NgaanëërSotom kakörö pit utpet ëeima. Pötaanakun kaöaöök Anutuuk Sotom kakaanöröpitëm utpetatë kangut mampnaat. Ënka ke pilötë pörö utpet pan ëën Sotomomnaröa kangut kaö wesak mampnaat.”

Yesuuk ka nantë omën lup kaip natiinëauröaan yaköm ngön mëëa

(Matiu 11:20-24)13 “Yakömpe, Korasin omnaröen.

Yakömpe, Pesaita omnaröen. Nemretëng weëre kosangöt arim naë elniapöl Taiaare Saiton omnaröen elmëanëënpit ngaanëër pitëm lupöt kaip tiakulpëënre poë koröp sinöt ëak ka kosötkolak pitëm koröpöök wa mëan tapön.14 Pötaanök wë ënëmak akun kaöaöökAnutuuk Taiaare Saiton omnarö pitëmutpetatë kangut mampnaat. Ën ar pötutpet pan ëën pitëm kangut kaö wesaknimpnaat. 15 Ën Kapaneam omnarö,ar kutömweriil isën ma? Won, ar esparëaöök ngemanëët.” 16 Pël mëakYesuuk pim ruuröen epël mëëa. “Arim

Luk 10:17 84 Luk 10:40ngönöt kat wiipna piporö nem ngönte katwiipnaat. Ar kasëng nimampna piporöne kasëng nemampnaat. Ne kasëngnemampna piporö wes nemëaupta kasëngmampnaat.”

Ya omën 70 pörö kaalak waisa17Omën 70 pörö ya nga im olëak kaalak

ërëpsawiaring së oröak Yesuun epël mëëa.“Aköp, ten nim yapintak urmerarö waöelmëën tenim ngönöt kat yawi.” 18 Maanepël mëëa. “Ne itaangkën Seten pimweëre kosang won sëën pi kent tangaarötëyaë pöl kutömweriaan wais yengenti. Pö-taanök ar peene urmerarö waö yaalmë.19 Kat wieë. Ne yok weëre kosang nin-aut. Pötaanök ar kamalre körngap pöröing mësaan kööre toköp Seten pim weërekosang pötak ar il naniwaspan ma këërenga nentak utpet naniwaspan. 20 Ar pöt,urmerarö arim ngönöt kat wia pötaanërëpsawi ëëngan. Won, ar Anutuuk arimyapinöt kutömweri wa yawi pötaanökëërërëpsawi ëeë.”

Yesu pi ërëpsawi ëak pim Pepapön yayamëëa

(Matiu 11:25-27; 13:16-17)21 Akun pötak Ngëëngk Pulöök Yesu

kaamök elmëën ërëpërëp kësang ëakPepapön epël mëëa. “O Pep, ni kutömreyang poutë Pepap. Niin yowe yeniak. Niomën ëwatöröaan nim ngönënte ëlëëpyaalmëaup. Ën kön nawiin yaauröaanpet yaalmëaup. Mak, Pep nim kentöökpël yaaup.” 22 Pël mëak omën pouröenepël mëëa. “Pepak omnant pout nenenaut. Pötaanök omnarö ne AnutuuRuupë songöntenköpëlwë, Pepakëër ëwatwë. Ën Pepenta tapël wia. Omnarö piinköpël wë, Ruupökëër ëwat wë. PötaanökRuupök omën nampön Pepapë songöntenök maan yok pangk ëwat sëpnaat.”

23 Pël mëak Yesu pi kaip tiak ruuröpitëmtën epël mëëa. “Omën it ngolöpötarim ityaangk epötön ërëpërëp ëënëët.24 Ne ök niamaan. Ngaan tektek ngönyaaöre yang omp akörö kësang pit omënepotön itaampënëak ëak itnaangkën ëau-tak ar peene ityaangk. Kat wiipënëak ëakkat nawiin ëautak peene kat yawi.”

Sameria omën nampök pim kööre toköpngarangk elmëa

25 Omën ngön kosangöt ëwat nampökYesuun morök elmëëpënëak epël mëëa.“Rë yanuulaup, ne tol ëak wëwë kosangtayaö sum?” 26 Maan Yesuuk kangiir epël

mëëa. “Ngön kosangöt pepeweri tolëëlwiaan sangk kel yaaup?” 27 Pël maanomën pöpök epël mëëa. “Anutu pi nimAköp. Ni piin lup sant elmëak nim lup-merre könreweëre kosangre kön yawiaarepipot pout pimëën pëël elmëak nimtëënlup sant yaën tapël nim karipön elmëëmpël wiaap.” 28Maan Yesuuk epël ök mëëa.“Yok pangk yaan. Pël ëëmë pötak wëwëkosangta yaö sumëët.”

29 Pël maan omën pöp pi pimtën wakisëpënëak Yesuun epël mëëa. “Ën nemkarip talëp?” 30 Maan Yesuuk watepangngön nent epël ök mëëa. “Yuta omënnamp Yerusalem kakaan Yeriko kakësëpënëak yesën këkain yaaö naröakkamtaöök koirak mën olëak pim ulpëënreomnant wak sëën wel wiipënak eimwieëa.31 Pël ëën kët pötak kiri ar yaaö namp kantapöök së itaangkën wiaan keker elmëaksa. 32 Pël ëën Liwai ngönën omën kiriar yaaö kaata inëën namp kan tapöök sëoröak itenak keker elmëak sa. 33 Pël ëënSameria omën namp Yuta omnaröa kööretoköröa naëaanëp pi kan tapöök së oröakomën pöpön itenak yaköm pan ëa. 34 Pëlëën naë së mën ilautë kolapötre wain iitwa momëa. Pël ëak kör mokoëak wa pimpol tongkiipë rangk ulmëak mësak së suka nentak moulmëak ngarangk yeem kaura. 35 Pël ëak wangam kanök sëpënëaksum 2 kina pöt su ka pöta pepap menakepël mëëa. ‘Ni omën epop ompyaö wesakngarangk ëëm. Nim sumnant pimëënwonwesan ëën pöt nem kaalak waisumaatakkangit nimpaat.’ ”

36 Yesuuk watepang ngön pöt më petirak ngön kosangöt ëwat pöpön epëlmëëa.“Omën naar namp pöröakaan talëpökëëromën këkainöröak mëna pöpë karip yaë?”37 Pël maan omën pöpök mëëa. “Mënaupsant mowesa pöp.” Maan Yesuuk kangiirepël mëëa. Niinta së tapël ëëm.”

Mataare Maria piarpim ngönte38 Yesure pim ruurö pit së kak nerek

oröön öng nampë yapinte Mata puuk Yesupim kaatak koirak së ulmëak sant mowesa.39 Pël ëën Mataë nang namp wëa yapinteMaria pöpök Yesuu naë së pim ingrak welaisëak wë ngönën yaan kat wia. 40 Pëlëën Mata pimënt kaömp kësang ar yeempangk naën ëën kön selap ëak Yesuu naësë epëlmëëa. “Aköp, nemnangap pi newilneulëak sëën nemënt kaömp ar yeë. Pötenni könwiin yok pangk yaëma? Nimaan ne

Luk 10:41 85 Luk 11:26kaamök elnëëp.” 41 Pël maan Yesuuk piinepël mëëa. “Mata, Mata, ni kaömp kësangar ëëmëëtaan kön selap ëak ya ngës yaën.42 Pël ëaap ar omën kopët nent ëënë pötpangk. Maria pi omën kopët ompyaö tapëtyaë. Pötaanök sëp waspanok mangan.”

11Kimang yamëëauta ngönte(Matiu 6:9-15; 7:7-11)

1 Akun nentak Yesu pi nal së Anutuunök maima. Pël ëak pet irën ruuröakaannampök epël mëëa. “Aköp, Son pi pim ru-uröen Anutuun ökmapënëak rëmouleimapöl nuuk ten nent rë nuul.” 2Maan Yesuukepël ökmëëa. “Ar Anutuun ökmanëak pötepël man:‘Pep, nim yapinte ngëëngk wiaap.Ni wais wa ngaöök nimë.3Kët poutë tenim kaömpöt nimp.4 Tenim saunatë kangut kërë nuula.Tenökomnaröa saun tenimëënyaalni pötë

kangut tapël kërë yemoolak pö-taanök.

Moröktak nuulëënganok,’ ”5 Pël mëak Yesuuk kaalak yal menak

pim ruuröen epël mëëa. “Arim naëaannampök röök ulöpöök së pim karip kauraan it moilak epël mapnaat. ‘Ngön-töp, ni kaömp nemesiar nemes ëak nan.6 Nem kar namp kan im wais nem naëoröön kaömp mempaat won.’ 7 Pël maanka pepap pi wal ëak epël mapnaat. ‘Nitol ëën ka uraan it yeneilën? Kaat kanwariaan rungaaröeta ka uraap. Yok pangkkaömp naningkan sa.’ ” 8 Pël mëak Yesuukyal menak epël mëëa. “Ka pepap tolëëpën? Ne niamaan kat wieë. Pi ‘Nemngöntöpök ya,’ pël wesak nemampan. Ompim ke urak mapna pötaan omnant pimmapna pöt mampnaat. 9 Pöta nokoliitniamaan. Kimang maim olëak omën këëtönëët. Ngaöl ëeim së këët koirënëët. Kan-wer körangkörang maimën të niwiipnaat.10 Anutuun kimang yamëëauröak omnantyeö. Ngaöl yaaurö Anutuu naëaan këëtyokoir. Kanweri körangkörang yamëëau-röaan Anutuuk të yemowi. 11Arim naëaannamp pim ruupök animauten maan kamalutpet namp wa mampën ma? 12Ma kokorngeepönmaankörngapnampwamampënma? Won. 13 Ar omën utpetaröak arimrungaarö omënompyautmenyeëpöl arimPep kutömweri wëaup puuk il niwesakNgëëngk Pulöön piin kimang maan nimp-naat.”

Omën naröak, “Pielsepul pöpök Yesukaamök ëën ya yamëngk,” pël mëëa

(Matiu 12:22-30; Maak 3:20-27)14 Yesuuk omën urmerapök elmëën

ngön naën wëaö namp waö ë momëënoröak sëën ngön yaap yaan omnarö ite-nak yaan sa. 15 Pël yaëën naröak epëlmëëa. “Pi urmeraröa kaöap Pielsepulpuuk kaamök elmëën urmerarö waö ëyemomë,” pël mëëa. 16 Pël yaëën naröakAnutu piiring wë ma won pöten itaam-pënëak kutöm retëng nent ëëpën mëakmorök elmëa. 17 Pël yaëën pi pitëmlupötë itenakmëëa. “Yang nerakë omnaröpitëm naë nga oröön nga elak kom ëakwëën weëre kosangring naön ëëpnaat. Ënka naöök wëaurö pit tapël kom elmëënrepak sëën ka kosaö wiaapnaat. 18 Pötaök Setenë omnarö pit kom ëak pitëmëntnga elëpna pöt tol ëak pim yaat kosangsëpën? Ar neen, ‘Pielsepulök kaamökelmëën urmerarö waö ë yamë,’ pël yak.Arim ngön pöt yaap ëanëën nemorö waöë mëan tapön. 19 ‘Pielsepul puuk kaamökelmëën urmerarö waö ë yamë,’ pël aim.Pötaanök arim ngön pipët yaap yeëanëënarim ruurö pitta Pielsepul kaamök elmëënurmerarö waö ë mëan tapön. Pötaanökarim ruurö pitëmtok arim ngön pöt kaarëan pöt tekeri yewas. 20 Ne Anutu weërekosangöök urmerarö waö yeë. PötaanökAnutuu wa ngaöök yanimë pöt arim naëyaarö. 21 Omën nga namp, Seten, pimraëëp wak tupre ka pimtak ngarangk ëaköpna pöt pim omnant muumöngk wiaap-naat. 22 Pël ëaap omën nga munt nampweëre kosangringëp nook wais il mowesakraare inre tang pim kosang wesak weëapöt wa ëp ëak pim omnant pout kom ëakomën muntarö mempaat. 23 Namp nesant naalnëën yaë pipop kööre tok yaalnë.Namp neering pol sëpsëpörö wa top naënyaë pipop pi sëpsëpörö rep yamë.”

Urmerap kaalak waisëpna pöta ngönte(Matiu 12:43-45)

24 Pël mëak Yesuuk pitën watepangngön nent epël ök mëëa. “Urmer nampomën nampökaan oröak së kosangöök wëurre korumön ap wesak epël kön wia.‘Nem ka ngaan wakaim olëak waisautakëkaalak sumaan.’ 25 Pël kön wiak sëitaangkën ka tapët koore katëp ëak ë rangiulmëën kos wieëa. 26 Pël ëën pi kaalak sëurmer muntarö 7 ëak koirak waisa. Pöröpim ök won, utpet panëërö koirak wais ka

Luk 11:27 86 Luk 11:47kopët taptak wëa. Pël ëën omën pöp pingaan utpet kot nent wakaimaupök ënëmsasa utpet pan sa. Pöta ök namp pim lup-meri ne won kos wiaapna pöt pi ënëmakutpet pan ëëpnaat.”

Ërëpsawiaring wëauta ngönte27 Yesu pi pël yemaan öng nampök om-

naröa tekrakaan ngön ëak epël mëëa. “Ni-wilak kapa nina pöpön kön wiin ërëpsawiyaë.” 28 Maan Yesuuk epël mëëa. “Pipëtyaap yaan. Nook pöt, Anutuu ngönte katwiak wak wë piporöen kön wiin ërëpsaw-iaring yaë.”

Omën naröak Yesu ya retëng nant mëm-pënëak mëëa

(Matiu 12:38-42; Maak 8:12)29 Omën kësang pan pim naë së wa

top yaëën pi pitën epël mëëa. “Omënpeene akun eptak wë eporö ar utpetarö.Ar ya retëngöt yamëngka pöten ke urakyenëak. Pötaanök ne ya retëng nent naën-gan, ngaan Sona pim elmëa pöta ököt pëënpet elniin itaampunëët. 30 Sona pim naëomën oröa pipët Niniwa kak wëauröaanAnutuuk pitën retëng pipët pet elmëa.Pipta ököt OmënKëëp nemelnëëpna pipëtakun eptak wë eporö arën retëng pet el-niimaat. 31 Ënëmak Anutuu omën komelniipna akunetak öng ak namp yang wenaöökël wakaimaup pi wal ëak arim könwi kosang newasën yeë pöt war wasëp-naat. Pöt öng pöp yang kaö pantakaanSolomonë naë wais pim ëwat kësangöt katwiipënëak waisaup pötaanök. Pël ëaapomën peene wë epop nook Solomon ilyemowasetak ar nem ngönöt kat nawiinyeë. 32 Ënëmak Anutuu omën kom elni-ipna akunetak Niniwa kakaanörö pit walëak peene wë eporö arim utpetat tekeriwasëpnaat. Pöt Niniwa omnarö pit Sonaakngönën ök maan kat wiak lup kaip tiauröpötaanök. Pël ëaap omën peene wë epopnook Sona il yemowasetak ar nem ngönötkat nawiin yeë.”

Tiarim lupötë ëwa wiaap(Matiu 5:15; 6:22-23)

33 “Ar esuwes mangiak karök wiirekapita öngpök më pël naëngan. Ngaarëkwesirën ëwa ëaan omën kakaati waisëp-naarö ëwa pöön itaampnaat. 34 It pipöörararim koröpöökë rampewes. Arim itöökomnant itenak kön ompyaut yawiin pötarim lupötë rampewesi yaë pöl ëwaompyaö ëaapnaat. Ën arim itöök omnantitenak kön utpetat yawiin pöt arim lupötë

koö olëaapnaat. 35 Pötaanök arim lupötëëwa wia pipët koö olapanëën ngarangkkëëkë ëën. 36 Pël ëën arim lupötë koutwon, ëwaat pëën wiaan pötak esuwesi yaëpöl ëwa elniaan önëët.”

Yesuuk Parisi omnaröere ngön kosangötëngarangkörö pitëm utpet yaaut war wesa

(Matiu 23:1-36; Maak 12:38-40; Luk 20:45-47)

37 Yesu pi ngön pöt më pet irak wëënParisi ngönën omën nampök kaömp nëm-pënëak yas maan pim kaatak së ilëak welaisëa. 38 Pël ëën omën pöp itaangkënYesu Yuta omnaröa yaaul kaömp akunetaki nairën ëa pöten kön wiin pangk naën ëa.39 Pël yaëën Yesuuk itenak epël ök mëëa.“Ar Parisi omnarö kelönre söwarre pötkasngaëël pëën i yairem öngpök i nairënëën kewil wia pöl ar koröpöök ompyaöwasën arim lupötë pöt kainre utpet yaautpeö ëak wë. 40 Kaökaurö aë. Anutu om-nantë koröpöt ket ëaup pi lupötta ket naënëa ma? Ar pöt, arim koröp pëën kölamwasënëak kent yeëetak Anutu pöt, tiarimlupötta kölam sëpenëak kent yaë. 41 Ararim lupötëaan kësangën yaat mëmpunëpötak arim lupötë kout won sëpnaat.

42 “O Parisi omnarö, yakömpe. Arimnaë könöm nant orööpnaat. Ar ëwamrekaëkoöre këënre pöt wa top ëak moresiarwesak nokoliil nent Anutuun yaö yaalmë.Ar omën pas pöt yeemak nokoliil omënompyaut ëëre Anutuun lup sant elmë pötnaën yeë. Poutepar ëënë pötaar ompyaö.43 O Parisi omnarö, yakömpe. Arim naëkönöm nant orööpnaat. Ar ngönën tupötëkakaati së omnaröa itëkëël wel aisanëëtenkent yaaurö. Pël ëak omnarö wa ron-ganöök koirak ërëpsawi ngön niapnaatenkent yaaurö. 44 O yakömpe. Arim naëkönöm nant orööpnaat. Ar omnarö yan-gaöökë ongpök weera pöta ök. Pël ëaanomnarö utpet wia pöten köpëlëk roro sakwaisak yaë.”

45 Yesu pi ngön pöt maan ngönkosangötë ngarangk nampök epël mëëa.“Rë yanuulaup, nim ngön pipët tentayaniö.” 46 Maan Yesuuk kangiir epëlmëëa. “O ngön kosangötë ngarangkörö,yakömpe. Arta arim naë könöm nantorööpnaat. Ar ngön kosang nant pitngar öpënëak arim könöökaan mangkënpit ngar öpënëak këlangön kat yawiinarimënt kaamök naën yeë. 47 Yakömpe.Arim ëaröak tektek ngön yaaurö mënaut.

Luk 11:48 87 Luk 12:19Pël ëën arök pitëm yangaö wa ngolöpwesak ë yemorangi. 48Pël yeemarimëaröaeima pötön kön wiin ompyaut yaë. Pitöktektek ngön yaaurö mëngkën wel wia. Ënarök yangaö ë yemorangi. 49 PötaanökAnutu ëwatëpök epël ëaut. ‘Ne tektekngön yaauröere nem ngön yaaö omnaröpitëm naë wes mëën narö këlangön katmowiire narö mëmpö pël ëëpnaat.’ 50 Ararim ëaröa eima pötön kön wiin ompyautyaë. Pötaanök omën ngaan tektek ngönyaaurö mëmpö waiseima pöröa saunatëkönömët akun eptak wë eporö ar önëët.51Ngaanëër arim ë nampök ngës rëak Apelmënak mëmpö mëmpö ë wais Sekaraiapi kiri ar yaaö kaata kakaati mënaut.Pötaanök ne niamaan kat wieë. Mëneimapöta könöm pöt peene ar akun eptakwë eporöa naë pet irëpnaat. 52 O ngönkosangötë ngangkörö, yakömpe. Arimnaë könöm nant orööpnaat. Ar ngönënkat yawiauröa kanö il yemowariaurö.Arimëntta kan pöök nasën wë omnarösëpanëak kan yemowariaurö.”

53Ngön pötmëak yesën ngön kosangötëngarangköröere Parisi ngönën omnaröngës rëak pim ököök ë yesem morök elmësa. 54 Pël yeem pim këmtakaan ngön nentkat wiin korar aan pöt pötak utöpënëakngarangk këëkë pan ëa.

12Kaarötön ngarangk ëëpenaata ngönte(Matiu 10:26-27)

1 Omën selap pan Yesuu naë wa topëak teptep ëak naröa ingötë rangk naröaatmësëak wëa. Pël ëën Yesuuk pim ruuröenwet rëak epël mëëa. “Parisi omnarö pitkaar yaaurö. Yis kaömp peret ket yaaöpöt korupaë kas möautë öngpök ëlëëprepak yes pöl pitëm kaar yaaö pöt repakyes. Pötaanök arim naë repak waispanëënngarangk këëkë ëën. 2 Omën ngep ëënwia pipot wiakaim wi naöpanëët. Ënëmakwëlël ëën omnarö itaampnaat. Ën ëlëëpwia pipot wi naöpanëët. Pipot tekeri sëp-naat. 3 Pötaanök arim koutak ngön yakpipot omnarö pit ëwaatak katwiipnaat. Ënarim kaata kakaati ngön laöök yak pipotënëmak omnaröa tekrak wë kaö wesakorööpnaat.”

Omën kopët nampönökëër kas elmëëpa(Matiu 10:28-31)

4 “Ngöntörö, ne niamaan. Ar koröpöpëën nimëmpnaaröen kas ëëngan. Pit

pël ëak rangkël munt nant naalniipan.5 Ën arim kas ëënë pöpön nook ök nia-maan. Ar Anutu nimënak ënëmak kaalakes parëaöök wa nuulapna pöpönökëër kasëën. 6Omnarö tiar int sëpër mor nas pörö2 toea pötak sum ëëpenaatak Anutu piint kot ke pëlöröenta kat nokolön yaaup.7 Ën omnarö ar pöt, arim kepön ëpötöntaëwat wëaup. Pötaanök ar kas ëëngan.Anutuuk kön wiin arök int koturöa sumpöt il mowasën arën kat nokolön yaaup.”

Yesuu yapinte apenaata ngönte(Matiu 10:32-33; 12:32; 10:19-20)

8 “Ne niamaan kat wieë. Namp piomnaröa ëöetak, ‘Ne Yesuu ënëm yeë,’pël apna pöp Omën Këëp nookta kangiirAnutuu enselöröa ëöetak, ‘Pi nemop,’ pëlamaat. 9 Ën namp pi omnaröa ëöetakneen yak newasëpna pöp nookta Anu-tuu enselöröa ëöetak piin yak mowasö-maap. 10 Namp pi Omën Këëp neenutpet wesak apna pöp pim saun pötakangit Anutuuk kërë moolapnaat. Ënnamp pi Ngëëngk Pulöön utpet wesaktapël mapna pöp pim sauneta kangit entë nemoolapan. 11 Ën omnaröak ngönënngarangköröere yang ngarangköröa naëmës nuwak së ngön yaatak niulëëpënëakyaëën pöt ngön nokoliit tolël menet ëakkön selap ëënganok. 12 Akun pötak ngönanë pöt Ngëëngk Pulöök tekeri wes nimp-naat.”

Mon omën kaökaupë ngönte13 Omnarö pitëm tekrakaan nampök

Yesuun epël mëëa. “Rë yanuulaup, nemnanëp pi tenpim pepapëmor kolöt pimëntwak wë. Pötaan ni ök ma. Pël ëën nentkom ëak ne nampnaan.” 14 Maan Yesuukepël mëëa. “Talëpök ne arim ngön ëpet irööre omnant kom ë pël ëëmëak yaöneea? Pël naëngan.” 15 Pël mëak yalmenak pitën epël mëëa. “Ar ngarangkëën. Ar omnantëën kentre kaur ëënganok.Omnarö pitëm omën kësang wa pipotökwëwëet koir nemangkën yaaut.” 16 Pëlmëak watepang ngön nent epël mëëa.“Omp ak namp pim yaak kaömp kësangpan oröa. 17 Pël ëën pi epël kön wia. ‘Nekaömp kaat wonöp. Oröptak kaömp epotwa wiim? 18 Ne epël ëëm. Kaömp kaattöölak kaö wes ök rëak nem kaömpre om-nant pout wa wiimaan. 19 Pël ëak epël könwiimaat. Peene akun eptak nem kaömpreomnant kësang pan wia. Pötaanök akunwali wak wë në pël ëeimeë ërëpsawaring

Luk 12:20 88 Luk 12:48kë seim ömaat.’ 20 Pël maan Anutuukepël mëëa. ‘Kaökaup, ni röök eptakëërwel wiimëëp. Talëpök kopëta wes wianpöt öpën?’ ” Pël mëak Yesuuk ngön kautepël mëëa. 21 “Omën narö Anutuu naëaanulöpre moup pöt pitëm lupötë won wiaanyangaakë omnant ulöpre moupring öpnapörö omën pöpë ök sëpnaat.”

Koröpöökë omnantëën kön selap naënëëpa

(Matiu 6:25-34)22 Pël mëak Yesuuk pim ruuröen epël

mëëa. “Pötaanök ne niamaan. Ararim wëwëetaan kön selap ëak epëlanganok. ‘Tiar kaömp tarëkaan öpen?’Ën koröpöönta kön selap ëak epël angan.‘Oröpötök kör koëpen?’ 23Kaömp pöt këëtwon, wëwëetakëër këët. Ën ulpëënre poëkoröp pöt këët won, koröpöökëër këö.24 Ar intöröen kön wieë. Pit kaömpötngëntöörewa peramwi pël naën yaauröakAnutuuk kaömp koir mangkën neim wë.Omnarö arök intörö il yewas. Pötaanök pingarangk elniipnaat. 25 Ma arim naëaannampök weëre kosang wia pöt yok pangkpimtë wëwëeten kön selap ëak kot nentwali wasëpën sa ma? Won. 26 Arökkot ke pëlöt naënöröak tol ëënak omënmuntatëën kön selap yeë? 27 Ar polpolpuutön kön wieë. Pit pitëm ulpëënrepoë koröpötëën waur naën yaë. Pëlyaëëtak ne niamaan. Omp ak Solomonpi omnant kësang wieëaupök ë rangiakwakaima. Pël ëaap pim ë rangiatök polpolpu pötëët il nemowasën. 28 Këra puompyaut ya lupöök peene yaarö, ëlpamöktiak es marën won sëpnaat pël yewaspipotta Anutuuk maan ompyaut yaarö.Kön wi kosang panë newasënörö ar pöt,Anutuuk koröpöökë kaamököt nin yaë.29 Pötaanök ar iire kaömp nënë pötön könselap ëëngan. 30 Yangerak köpël omnaröpit omën pipotëën kön kësang wia. Pëlëaap arim Pepap ar wëwë koirënëën iirekaömp nënë pöten kön wia. Pötaanökomën pötëën kön selap ëëngan. 31 Ar pöt,Anutuuk wa ngaöök nimëëpnaataan weëngentiin. Pël ëën puuk omën pipotta koirnimpnaat.”

Kutömweri omën ompyaut wa top ëëpe-naata ngönte

(Matiu 6:19-21)32 “Sëpsëp rongan kot epët ar kas ëën-

gan. Pep pi ar wa ngaöök nimëëpënëakkön wiin pangk yaë. 33 Arim omnant

pout sum ëakmon kangiir önë pöt wonörömeneë. Pël ëak ar mon weë panëët wakwëën utpet nasëpanëët. Titi tëëre kain wëpël naëpanëët. Mon pöt arimëën kutömw-eri wiaapnaat pötaanök. 34 Arim omënompyaut wia pörekël könötta wiaapnaat.”

Lup itit öpenaata ngönte35 “Ar poë koröp mënt wes urak es ran-

giak kopëta weseë. 36 Ar pël ëak inëënomën narö pitëm kaöap wa topöökaanwais kanwer körang elmëën të mowi-ipënëak kor wakaima pöta ök ëeë. 37 Pëlëën inëën ruurö ka naurön wiaan waisitaangkën pöt pit ërëpsawi ëëpnaat. Neyaap niamaan. Kaöap pi poë koröp mëntwes urak urötë wa moulmëak kaömpnëmpnaataan inëën elmëëpnaat. 38 Ën piröök lupöök ma ëlpam walëpënëak yaëënpit ka naurön wëën wais itaangkën pöt pitërëpsawi ëëpnaat. 39 Ar epël kön wieë.Ka pepap pi kainëpë waisëpna akunetenëwat wëanëën pi itit wë ngarangk ëënkainëp kaat pör menak neilaan ëan tapön.40 Omën Këëp nem waisuma akunetak arkön nenewiin wëën pipël ëëm sa. Pö-taanök ko ëak ön.”

Inëën ru ompyaupre utpetapë ngönte(Matiu 24:45-51)

41 Yesu pi ngön pöt maan Pitaak epëlmëëa. “Aköp, ni watepang ngön pipët ten-imëntëën ma ten omën pouröaan yaan?”42 Pël maan Aköpök epël mëëa. “Ar inëënru ompyaupë ök sën. Inëën ru nampkön ompyaö wieë ya ompyaö yamëngkënkaöapök pim karurö ngarangk ëeë aku-natë kaömp mampënëak moulmëak sa.43 Ënëmak inëën ruup kaöapë ök mëaksa pöl ëeim wëën kaöap wais itaangkënpöt pi ërëpsawi ëëpnaat. 44 Ne yaapniamaan. Kaöap pi pim omnant poutngarangk ëëpënëak moulmëëpnaat. 45 Ëninëën ru pöp pi, ‘Nem kaöap pi teëntnewaispan,’ pël weseë inëën koont yokotmuntarö tang mö kaömpre i ngaat nakkön irikor ëeimwë 46pimkaöapëwaisëpnaakuneten kön nawiin öpna pötak kaöapkaalak waisëpna pöt pi yokot pöp möakutpet wesak omën ngön wa yoolëauröanaë moulmëëpnaat.

47 “Inëën ru namp pim kaöapë këmngönten ëwat wëak kangk naën kat kokoöpna pöp kaöapök pës kaö panë mööp-naat. 48 Ën ru namp kaöapë këm ngöntenköpël wë omnant pës mööpna salöt ëëpna

Luk 12:49 89 Luk 13:14pöp kaöapök pës kaönamöön ëëpnaat. Pö-taanök nem kaalak waisuma pötak ko ëakön. Namp pi omnant kësang mampnaapkëët kësang tapël koirën pangk ëëpnaat.Ën namp pi ya kaö tapël menaupök kosangngentiak ya kaömëmpna pöp kësang tapëlkoirën pangk ëëpnaat.”

Yesu pi omnarö kom elniin kööre tokëëpenëak irëaup

(Matiu 10:34-36)49 “Ne esuwes marën ulölöt yokot pöta

ök ar omnarö kom elniimëak yangerakwaisaup. Pötaanök esuwes teëntomwëlëng kotöpnaaten kent yaë. 50 Nekëlangön kat wiimëak ëautak pël naën wë.Pötaan ya ngësring wë pet irumaaten kentyaalnë. 51 Arök ne yangerakë ngaat wonwasumëak waisan wasngan. Ne omnarökom elniin kööre tok ëënëak waisaup.52 Pötaanök peene ngës rëak ka nentakomën mor nas önëërö ar kom elniin naarnamp ëak nal naar nal pël ëak neneraankööre tok ëënëët. 53 Epël ëënëët. Pepapökruupön kööre tok yeëa. Ruupök pepapönkööre tok yeëa. Ëlëpök korömpëënkööre tok yeëa. Korömpök ëlëpëën tapëlyeëa. Pël yaëën öng lëlamringaartanampnampön kööre tok ëëpnaat.”

Omën orööpnaatön ëwat sëpenaatangönte

(Matiu 16:2-3; Maak 8:11-13)54 Yesuuk pël mëak omën pouröen epël

mëëa. “Ar uröam yewariin itenak, ‘Kopiwaisëpënëak yaë,’ pël yaan yok wais yaë.55 Ën yanget ompyaö ëak yesën itenak,‘Kët mapnaan yaë,’ pël yaan yok kët mëyaë. 56 Kaar omnarö, ar mopöök uröamrekepilötön itenak ëwat yaauröak tol ëënakun wë eptak Anutu pim yaauta songön-ten köpël yeë?”

Omën nimëën ngön apnaapring ngöntewotpil wasum

(Matiu 5:25-26)57 “Tol ëënak utpetre ompyaö pötepar

kom naën yeë? 58 Ni ngön yaataksumëak yeem pöt wet rëak niiring ngönwieëaupring ë kopëta wasum. Ni pël naënsë niiring ngön wieëaupök ë pet yairaupënaë niulëën puuk ë pet irak polisöröanaë niulëën pitök wii kaatak niulëëpan.59 Ne niamaan kat wi. Ni pörek wë teëntnaarööngan. Nim karipë kangut pout petir olëakök oröömëëp.”

13Omnarö lup kaip natiin ëëpena pöt kö

sëpenaat1 Akun pötak omën naröak Yesuu

naë së epël mëëa. “Kalili yangerakaanomën narö ngaan animaö iit Anutuukiri ëëpënëak yaëën Pailatök maan pimngaaröak mëngkën wel wia.” 2 MaanYesuuk kangiir epël mëëa. “Ar epëlkön wiingan. ‘Pitëm saunat Kalili omënmuntaröaat il yemowasën yak mëngkënwel wia,’ pël wasnganok. 3 Won, arta lupkaip natiin ëënë pöt tapël wel wiinëët. 4Ënngaan Yerusalem kak Siloam ka waliimpeltöölak omën 18 ëak ngep ëën wel wiapöröeta pitëm saunat Yerusalem omënmuntaröaat il yemowasënak ëa wasngan.5Won, arta lup kaip natiin ëënë pöt tapëlwel wiinëët.”

Këra ulöp nautön yaauta watepangngönte

6Yesu pi ngön pöt mëak watepang ngönnent epël mëëa. “Omën namp pim yalupöök kem nement ngëntën wëa. Pël ëënënëmak ulöpörö tööpënëak së itaangkënwon wieëa. 7 Pël ëën inëën yaaupönepël ök mëëa. ‘Krismaki nentepar nentpötë öngpök këra epment töömëak waisitaangkën won yaë. Pi këpök yang kolapötyen. Pötaanök ni ku ti ola,’ pël mëëa. 8 Pëlmaan inëën ruupök epël mëëa. ‘Pël ëën-ganëpomöp. Pël ëën krismaki kopët epëtaöngpök nook songöntak yang inin ëak polyaat köm lëëmaat. 9Pël ëën krismaki ootakutöpna pöt yok pangk. Nautön ëëpna pötku tiimëët.’ ”

Yesuuk kë yesa akun ngëëngk nentak öngnamp ompyaö wesa

10Yesu pi kë yesa akun ngëëngk nentakngönën tup nentak së omnaröen ngönënök mëëa. 11Pël yaëën omnaröa tekrak öngnampurmerappiikwëën yauman sësë eimwëën krismaki 18 ëak won saup wëa. Öngpöp kasngelö pak ëak wë wotpil tau naönyaaup. 12 Pël ëën Yesuuk öng pöpön ngönmëak epël mëëa. “Öng epop, nook nimyaumante wa yoolak.” 13 Pël mëak more-siar pim rangk mowiin tapëtakëër wotpilsak Anutuun yaya mëëa. 14 Pël yaëënngönën tup pöta ngarangkëp Yesuuk akunngëëngktak ompyaö yemowasën itenak yasangën ëën omnaröen epël mëëa. “Kët6 pipot ya akunat. Pötaanök ar ompyaöniwasëpënëak pöt akun pipotë waisën.Ën akun ngëëngktak pipotëën waisngan.”

Luk 13:15 90 Luk 14:5

15 Pël maan Yesuuk kangiir epël mëëa.“Kaar omnarö ar, akun ngëëngkötë ar polpurmakaöre tongkiiröa kaatak së kan tëmowiak mësak sëën i na yaë. Ar kön wiinarim animaurö pël yaalmëem ya yamëngkpipët ompyaut pël yewas. 16 Pël ëaap öngepop pöt tiar Yuta omnaröa kar nampApramë ëapök Setenök krismaki 18 pötëöngpök wii motëak wakaima. Pötaanöknook akun ngëëngktak wil yemoulmëeppangk naën yaë ma?” 17 Pël maan pimëënkööre tok yaaurö pit ëö sa. Ën omën ëlöröpöt pim ya ompyaö yamëngka pötëënërëpërëp ëa.

Këra lëlëpre yis pöteparë ngönte(Matiu 13:31-33; Maak 4:30-32)

18 Yesu pi yal menak epël mëëa. “Anu-tuu wa ngaöök yanimë pöt tolëëlte? Neoröp nantë ök ëëm? 19 Pipët këra lëlëpnampë ököt. Omën nampök lëlëp pöp pimyaak së ngëntën oröak kaö sakwëën intöröwais morötë ngentiak ka ëp yawi.”

20Pëlmëakmunt nent epëlmëëa. “Anu-tuu wa ngaöök yanimë pöten oröptak ökëëm? 21Pöt yis pöta ököt. Öng nampök yispöt korupaë kas möautring wa irikor ëënpötak ekek sëpnaat.”

Kan koturakë ngönte(Matiu 7:13-14, 21-23)

22 Yesu pi Yerusalemë sëpënëak yesemka kotre kaö poutë ngönën ök maö sa.23Pël yaëën omën nampök pëël mëak epëlmëëa. “Aköp, Anutu pi omën kopët namp-namp utpetetakaan öpën sa ma?” MaanYesuukpitën epëlmëëa. 24“Ar kan koturakilëak wëwë kosangta kanöök sënëëtaanweë panë ngentiin. Ne niamaan. Omënselap pan kan pörak ilapënëak weë ngen-tiipnaatak pourö neilapan. 25 Ka pepappi pim kaat kan wariak öpnaat. Pël ëënar tomökël wë pomp ëak taueë körangelmëak epël manëët. ‘Aköp, tenimëënkan të niwi.’ Pël maan puuk epël niap-naat. ‘Ne arën köpël. Ar tarëkaanörö?’26 Pël niaan ar epël manëët. ‘Ten ni-iring kaömpre i ngawi naut. Ni tenimkak wais rë nuuleimënte.’ 27 Pël maanpuuk epël niapnaat. ‘Ne arën köpël. Artarëkaanörö? Utpet omnarö, ar mopnewiak kama seë,’ pël niapnaat. 28 Pëlëën ar itaangkën Apramre Aisakre Yako-pre tektek ngön yaaurö pit Anutuu naëwëën itaampunëët. Ën ar pöt kaaö yaaurö.Pötaanök tomökël wë ingre ya ilak aimeëkë pötöppötöp aim önëët. 29 Pël ëën

omën yang we naöökaan naöök, këtëpyengampiaulaanre yeilëaulaan pourö waisAnutuu naë wel aisëeë kaömp neim öp-naat. 30 Kat wieë. Tiar yang omnaröanaëaan kot narö kutömweri së kaö sëp-naat. Ën kangiir kaö narö kot sëpnaat.”

YesuukYerusalem omnaröen yakömngönmëëa

(Matiu 23:37-39)31 Akun taptak Parisi omën narö së

Yesuun epëlmëëa. “Yang ompak Erot pi ninimpënëak ya. Pötaanök ni eprek sëp we-sak nal së.” 32Maan Yesuuk epël mëëa. “Arkaalak së kent tok utpet pöpön epël man.‘Yesuuk pimtën epël ya. Pi akun eptakomën urmerarö wëaurö waö ë momëakyauman omnarö ompyaö mowesak akunkot nentwon sëën pet irëpnaap pël ya,’ pötman. 33 Peeneere ëlpamök yesem munte-tak Yerusalem kak oröömaap. Pöt tol ëë-nak? Tektek ngön yaaö namp Yerusalemkak naaröön wiaan namëngkën ëëpnaat.”34 Pël mëak pimtëën epël mëëa. “OYerusalem omnarö, Yerusalem omnarö,yaköm. Ar tektek ngön yaaurö mëmpöörengönën omën arim ngësë wes nimëaurökël mö wel wi pël yaaurö. Kët ël epotëne kokor ëlëpë ruurö wereweriarë öng-pök wa mëak ngarangk yaalmë pöl ar warongan ëak ngarangk elniimëak kent könwiak pël yaalniin ar kaaö elnëeimaurö.35Pötaanök ne sëp niwasën ngarangk wonönëët. Ne yaap niamaan kat wieë. Arit nenengaangkën wakaim akun kaöaöökneen kaalak itenak epël neanëët. ‘Aköpökwes nimëën yewais epopön yaya mepa.’ ”

14Yesuuk omën namp kë yesa akun ngëëngk

nentak ompyaö mowesa1 Kë yesa akun ngëëngk nentak Yesu

pi Parisi omën kaö nampë kaatak sëkaömp yenën omnarö pit iteneëa. 2 Pëlyaëën omën koröpö pön mena namppim naë wëa. 3 Pël ëën Yesuuk itenakngön kosangötë ngarangköröere Parisiomnaröen epël mëak pëël mëëa. “Tiaryok pangk akun ngëëngktak yauman om-narö ompyaö mowasëpen ma won?” 4 Pëlmaan pit om ngön won sak wëën omënpöp moröak ompyaö mowesak wes mëënsa. 5 Pël ëën pitën epël mëëa. “Arimnaëaan namp akun ngëëngktak pim run-gaap ma pol namp yang öngöpöök ilëaansëp wasëpën ma yok pangk akun ngëëngk

Luk 14:6 91 Luk 14:32taptak öpën?” 6 Pël maan pit kangiirmapënaat ap wesak sëp wesa.

Omnarö irëak öpenaat7 Yesuuk omën kaömp nëmpënëak së

wëa narö itkëël wel aisapënëak yaëën ite-nak watepang ngön nent epël mëëa. 8 “Niomën nampë këëre imëntak yas niaan sëpöt itkëël wel aisanganok. Pël ëëmë pötomën yapinring namp ni il niwasëpna pöpwaisën pöt 9 omën yas niia pöpök epëlniapnaat. ‘Ni itkëël ur epët omën epopman.’ Pël niaan ëö kaö sak kasngaëël sëömëët. 10 Ën nampök pim këëre imënnentak yas niaan së pöt kasngaëël pan welaisam. Pël ëën këëre imën pepapök waisitenak epël niapnaat. ‘Ngöntöp, ni itkëëlwaiswel aisa.’ Pël niaanni omënmuntaröaëöetak itkëël wëën niin kön wiin isëpnaat.11 Namp pi pimtën kön wiin isëpna pöpAnutuuk wak irapnaat. Ën namp pimtënkön wiin irapna pöp Anutuuk wak isëp-naat.”

Këëre imën nëmpënëak yas mëëautangönte

12 Pël mëak omën yas mëëa pöpönepël mëëa. “Ni këëre imën numëak nimngöntre kar, sasre nanre nim kak omënmon wieëa piporöen yas manganok. Nipitën mamë pöt pitök kangiir niin yasniak kangut nimpnaat. 13 Pötaanök pëlëënganëp. Ni këëre imën ar ëak pötomën omnant won, ingre mor il tëaareit il tëa piporöen yas mam. 14 Omën kepilöröakëër kangut nanimpan. Pötaanökni ërëpsawi ëëmëët. Omwiaanwë ënëmakomën ompyauröa weletakaan wal ëëpnaakunetak Anutuuk nim kangut nimpnaat.”

Këëre imën kaö ëauta watepang ngönte(Matiu 22:1-10)

15 Yesu pi pël maan kaömp yenaurö pitkat wiak pitëm naëaan nampök epëlmëëa.“Omën Anutuuk wa ngaöök mëaan piiringkaömp nëmpna pörö ërëpsawi ëëpnaarö.”16Pëlmaan Yesuuk ngönaak nent piin epëlök mëëa. “Omën nampök këëre imënkaö nent nëmpënëak omën kësang panyas mëëa. 17 Pël ëak nëmpëna akunettemanöm sëën pim inëën ruup wes mëënsë yas mëëauröen epël mëëa. ‘Yok waiseë.Omnant pout yokwa kön ë pet iraut.’ 18Pëlmaan pit pourö omën pasutëël utak omöpënëak nampök epël mëëa. ‘Ne yangnent sum ëaut yak pötak wer yeneönsumaanyeë. Pötaanöknemopnewaisngansa.’ 19 Pël yemaan nampökta tapël mëëa.

‘Ne pol purmakaö moresiar ya kaamökelnëëpënëak waut yak së ya ökre was ëpet ëëmaan yeë. Pötaanök nemop nenewaisngan sa.’ 20 Yemaan nampök epëlmëëa. ‘Ne peene tapët öng waup. Pötaannewaisngan sa.’ 21 Pël maan inëën ruupsë pim kaöapön ök mëëa. Pël ëën kaöappi kat wiak ya këlangön ëën inëënëpönepël mëak kaalak wes mëa. ‘Ni teëntsë kaatë omën omnant won ingre mor iltëaare it il tëa piporö pourö koirak nemkaatakë waisum.’ 22 Pël maan inëën ruuppim mëëa pöl ëak së kaöapön epël mëëa.‘Kaöap, nim aan pöl ëautep omnarö pangknaën ur nant om wiaap.’ 23Maan kaöapökkaalak epël mëëa. ‘Ni kan kaö poutë së pëlëak wilëngkë kaatë së öngpök ilëak omënpouröen këkre tö mëak koirak wais ul-mëën nemkaat peö ëëp. 24Ne niamaan katwi. Omën wet rëak nem yas mëëa piporönem kaömp pöt nanëmpan pan.’ ” Yesu piwatepang ngön pipët yamëem yas maanpim naë sëpnaaten kaaö yaaurö kutömw-eri piiring kaömp nanën ëëpën pël mëëa.

Yesuu ënëm ëëpenaata ngönte(Matiu 10:37-38; 5:13; Maak 9:50)

25 Omën kësang pan Yesuring sa. Pëlëën pi kaip ti pitën itneë epël mëëa.26 “Omën namp nem ënëm ëëpënëak pimëlre pep, öngre ru, sasre nan pimoröenkent ëak neen kaaö elnëëpna pipop mapimtë koröpöökë wëwëeteta kasëng ne-mangkën ëëpna pipop nem ruup pël nasë-pan. 27 Pötaanök omën namp pi, ‘NeYesu pimëën wel wiima pöt pangk ëë-maap,’ pël wesak pim këra yetapër wakënëm naalnëën ëëpna pipop nem ruup pëlnasëpan. 28 Arim naëaan namp pim kakaö nent ök rapën pël kön wiak pöt wetrëak monet ka pöt pangk ëëpën ma wonpöten sangk kelëpnaat. 29 Ën pël naën-rek köntak wap wesirak mormor ë yesemluptak së pangk naën ëën sëp mowasënom wiaan pöt omnaröak itenak ökre wasepël mapnaat. 30 ‘Omën epop pi kaatök rapënëak ngës rëaupök pet nairën ëa.’31 Ën yang omp ak namp pi yang omp akmunt nampring nga elëpënëak wet rëakpimëntë nga omnaröa saarëët sangk kelënpimtëët 10,000, ën muntapëët 20,000. Pëlëën pimënt kön wiipnaat. Pi yok pangkmuntapring nga elëpënmawon pöten könwiipnaat. 32 Pël ëak pi kön wiin pangknaën ëën pöt pim kööre toköp kamaarekwëën omën narö wes mëën së ngön ëak

Luk 14:33 92 Luk 15:29nga pöt wiap wasëpnaat. 33Pötaanök arimnaëaan omën namp pi pim omnant poutkasëng nemangkënëpök nem ru nasëpan.

34 “Tomun pöt omën ompyaut. Pëlëautak pim misëngö won sak wiaantiar tol ëak kaalak misëng wasën pangkëëpën? Pël naëngan. 35 Tomun ke pëltakya lupöök olaöre purmakaö yaatringirikor ë pël naëngan om moolapenaat.Katëëpringëpök ngön epët kat wiip.” Pötaök tapël narö yaap Yesu pim ënëm naënëëpna pöt Anutuuk wa moolapnaat.

15Sëpsëp kö saupë watepang ngönte(Matiu 18:12-14)

1 Akun nentak omën takis yewaare ut-pet yaaö munt narö Yesuuk ngönën ökyemaan kat wiipënëak pim naë sa. 2 Pëlyaëën Parisi omnaröere ngön kosangötëngarangkörö pit Yesuun yak këëpöt ngönmëak epël mëëa. “Omën epop omën utpetyaaurö ngöntre kar elmëak kaömp ngawiyen.”

3 Pël yemaan Yesu pimënt kat wiak wa-tepang ngön nent epël mëëa. 4 “Ar nampëpol sëpsëpörö 100 ëak wëauröak kopëtnamp kö sëpnaat. Pël ëën sëpsëpöröapepap pi 99 pörö we naöökël kaömp neimwëën pi we naöökël kö sa pöpön ngaölë së koirëpnaat. 5 Pël ëak ya kë sak wakuröpweri waalak 6 kak së oröak karuröenngön ëak epël ök mapnaat. ‘Nem sëpsëpepop kö sëën ngaöl ë së koirak yewais.Pötaanök ërëpsawi ëëpa.’ 7 Ne ök nia-maan kat wieë. Pöta ök omën wotpil 99pörö lup kaip tiipënëak kön nawiin yaauröomën kutömweri wëaurö pitëmëën ërëp-sawi kotkot yaë. Ën utpet kopët epoplup kaip yati pötaan kutömweri wëauröërëpsawi kaö yaë.”

Mon kö sauta watepang ngönte8 “Öng namp pi mon 1 kina wak wëën

10 toea nent kangk ngentiin pöt pi kalaörangiak kakaati katëp ilak këëkë panë apwesak koirëpnaat. 9 Pël ëak pim karuröenepël mapnaat. ‘Nem 10 toea irikor ëënap weseim pöt peene yokoir. Pötaanökërëpsawi ëëpa.’ 10Ne ök niamaan kat iweë.Pöta ök omën utpet kopëtap lup kaip tiinAnutuu enselörö ërëpsawi yaë.”

Yokot pim pepap sëp wesak maimerekësaupë watepang ngönte

11 Yesu pi pël mëak munt nent epëlmëëa. “Omën namp pim yokot naar

wëa. 12 Wë yokot ënëmapök pepapönepël mëëa. ‘Nim monere uröm tenpimëënyaö ëan pöt kom ëak nemëën ëaut nan.’Pël maan pepapök pim omnant pout komëak yokotaar mena. 13 Pël ëën akun kotnent wë yokot ënëmap pi pimot wak yangwali nerekël sa. Pörek së wë omnantëënkentre kaur ëak pim monat pout won wesolëa. 14 Pël ëak omnant pout won wesakwëën ënëmak yang pörek këën kësangnempel oröa. Pël ëën pi ngöntök panëëën 15 yang pörek omën nampë naë sëwëën omën pöpök pim polöröa ngarangkmoulmëën wakaima. 16 Pël ëak polöröakaömp karut mangkën nak kep ëëpën we-sak itaangkën pötta nemangkën ëa. 17 Pëlëën pi kön tektek sak epël kön wia. ‘Nempepapë inëën ruurö kaömp kësang panneim wëën ne eprek wë këënëën wel wi-imëak yeë. 18 Pötaanök nem pepapë ngësëkaalak sumaat. Së oröak epël memaat.“Pep, ne Anuture niire ëak utpet elni-aut. 19 Pötaanök peene pöt nim ru panëëppël neangan. Om nim inëën ru newasënömaat.” ’ 20 Pël wesak wal ëak pim pepapëngësël sa. Seim së kak temanöm yesënpepap itenak ya utpet ëën naë së kapariaktot na. 21 Pël ëën ruupök epël mëëa.‘Pep, ne Anuture niire ëak utpet elniaut.Pötaanök peene pöt nim ru panëëp pëlneangan.’ 22 Pël maan pepapök pim inëënruuröen epël mëëa. ‘Ar teëntom nemulpëën wali ompyaup momëak mor ëngöwak wais moresi momëak ing körteparwak wais ingesiarë momëak pël ëeë. 23 Pëlëak purmakaö ru ompyaö mësëpringëpmöeë. Pël ëën ar ëak yenem ërëpsawiëëpenaan. 24Nem ruup wel wia wesaupökkaalak waisa. Irikor ëaupök kaalak oröyarë.’ Pël mëak pit ërëpsawi ëa.

25 “Wëën yokot kaöap pi yaak wakaimolëak kaalak wais kaat temanöm yewasemkat wiin intö ngönre tanre pöt yeëa. 26 Pëlëën inëën ru nampön maan sëën, ‘Tol ëë-nak ya?’ pël mëak pëël mëëa. 27 Pël maanpuuk epël mëëa. ‘Nim nangap kaalakwaisa. Pi irikor ëak saupök kaalak waisoröa. Pötaanök arpim pepapök maan pur-makaö ru ompyaö mësëpringëp möak arëak yen.’ 28 Pël maan pi kölöp ëak kakaatisëpnaaten kaaö ëa. Pël ëën pepapök waiswiap wesak ngön ök mëëa. 29 Pël ëënpi kangiir epël mëëa. ‘Kat wi. Ne kris-maki selap pan nim naë pas ya mëneimeënim ngön nent wa noolaan ëaut. Pëlëën ni pol meme ru namp nem karuröar-

Luk 15:30 93 Luk 16:20ing ërëpsawi ëëmaan nenangkën ëaupök30 nim ru pipmor pi öng paspas yaau-röaan nim omnant pout won wes olëakkaalak waisën ni pimëënökëër purmakaöru ompyaö mësëpringëp yamöön.’ 31 Pëlmaan pepapök epël mëëa. ‘Yokot epop,ni kët ël epotë tepër wëaup. Pötaanöknem omnant epot pout nimot. 32 Ën nimnang epopwel wiawesaupök kaalakwaisa.Irikor ëaupök kaalak orö yarë. Pötaanöktiar pimëën ërëpsawi ëën pangk yaë.’ ”

16Ngarangk utpetapë watepang ngönte

1 Yesuuk pim ruuröen ngönaak nentepël ök mëëa. “Omën omp ak namp piminëën ru omnant ngarangk yaaö nampwëa. Pël ëën wë akun nentak omnaröakomp aköpön epël mëëa. ‘Nim omnantngarangk yaaup pi nimot köntak pentakyaë,’ pël mëëa. 2 Pël maan kat wiak om-nant ngarangk yaaupön yas mëak epëlmëëa. ‘Ni tol yaëën omnarö nimëën yaankat yawi? Pöta songönte iteempaan nemomnant nim ngarangk yaën pötë pepewerwak wais nan. Ke pilëpök nem omnantngarangk naëngan.’ 3 Pël maan inëënru omnant ngarangk yaaup pim könöökepël wesa. ‘Nem kaöapök nem omnantngarangk yaauten nga neak wes nemëëntol ëëm? Ne yang kelumaata weëre kosangwon. Ën sumatön kimang memaatentaëö yaë. 4 Peenök nem ëëmaaten könyokoir. Pël ëëma pötak nem kaöapökwes nemëën pöt kaamök elmëëmaaröanaë sëën sant elnëëpnaat.’ 5 Pël kön wiakomën pim kaöapë naë kangut wieëauröenngön maan pöppöp waisa. Pël ëën wetrëak waisaupön pëël mëëa. ‘Nem kaöapëkangut nim naë tolëël wia?’ 6 Maan piepël mëëa. ‘Kolap tram 100,’ pël mëëa.Pël maan ngarangkëpök pep nent menakepël mëëa. ‘Nim pep eptak 100 pöt kërëak50 retëng ë.’ 7 Pël mëak nampön pëëlmëëa. ‘Nim naë nem kaöapë kangut tolëëlwia?’ Pël maan puuk epël mëëa. ‘Raiskër 100,’ pël mëëa. Pël maan pep nentmenak epëlmëëa. ‘Ni eptak 100 pöt kërëak80 retëng ë,’ pël mëëa. 8 Pël ëën kaöappi ngarangk utpet pöpë ëwat ëa pötenitenak piin ping wesak mëëa. Pöt tol ëë-nak? Omën yangerakë omnantön kentrekaur yaaurö pit pitëm omnant ngarangkëëpënëak pitëm ëwat pöt omën Anutuuëwaatak wë pöröa ëwatöt il yewas.

9 “Pötaanök ne niamaan. Ar tapëlmonere uröm omën pasut omnarö menakngöntre kar rëak önë pötak omën pas pötpet irënAnutuuk yas niaanwëwëkosangtakaatak së önëët. 10 Ën namp pi omënpasut ompyaö wesak ngarangk ëëpna pöpomën ompyautta tapël ompyaö wesakngarangk ëëpnaat. Ën namp omën pa-sut ompyaö wesak ngarangk naën ëëpnapöp omën ompyautta tapël ompyaö wesakngarangk naën ëëpnaat. 11 Ar yanger-akë monere uröm pasut ompyaö wesakngarangk naën yaëën talëpök omën këëtarök ngarangk ëënëën nimpën? 12 Aromnaröaat yaam ninaut ompyaö wesakngarangk naën yaëën Anutuu yaö niia pötnaningkën ëëpnaat. 13 Inëën ru kopëtapökkaö naarë inëën naëpan. Pi nampön kaaöyaalmëem nampön ngöntre kar elmëëp-naat. Won ëën pöt, nampë naë rë olëak wënamp kasëng mampnaat. Pötaanök artatapël Anutuu yaatere monere uröma yaatmëngkre mëngk namëngkan.”

Yesuuk Parisi omnaröen pepanöm mëëa(Matiu 11:12-13; 5:31-32; Maak 10:11-12)

14 Yesu pi ngön pöt maan Parisi om-narö pit monere urömen kent yaaurö yakkat wiak ökre was mëëa. 15 Pël yemaanYesuuk epël mëëa. “Arimtok arimtënomnaröa itöök ping wesak yaaurö. Pëlëaap Anutuuk arim lupötë ityaangk. Om-naröak ompyaut pël yewas pipot Anutuukitaangkën kömkëënring yaë.

16 “Moses pim ngön kosangötre tektekngönöt im wais Son pim naë oröak petira. Ën Sonë naëaan wais peene wë epëtakpöt Anutu pim wa ngaöök nimëak wë pötangön ompyaut yaan omën pourö kat wiakpötak ilapënëak weë yengenti. 17Wë ënë-mak kutömre yang epraar won sëpënëakpöt yok pangk won sëpnaat. Ën ngönkosang pöt nent won nasëpan, pout omwiaapnaat.

18 “Omp namp pi pim öngöp wes mëakmunt namp öpna pöp pi öngre ompwëwëet kom ëak saun koirëpnaat. Ënnamp pi munt nampë öng wes mëaupöpna pöp pi öngre omp wëwëet kom ëaksaun koirëpnaat.”

Mon omnampre Lasaras piarpim ngönte19 “Mon omën namp wakaima. Pël ëaup

pi akun poutë ulpëën retëngretëng ëaompyaut mëak wë kaömp ompyaut neimwakaima. 20 Pël ëën omën elek yaaö nampwëa yapinte Lasaras. Pöp koröp pouuk

Luk 16:21 94 Luk 17:18ëmpöl pep saup pi mon omnampë kaatakanra naë wëën 21 mon omën pöp kaömpyenën lupöt ngentiin wa nëmpënëak könwieim wëaakë yeëa. Pël yaëën kentöröakwais pim ëmpölöt öngör neim yeëa. 22 Pëlëën wë elek yaaö omën pöp wel wiinenselöröak koirak së Apramë naë moul-mëa. Pël ëën wë mon omën pöpta welwiin yang kel weera. 23 Pël ëën pi esparëaöök së wë këlangön kaö kat yaw-iem ool itaangkën Apram maimerek wëënLasaras pim naë wëa. 24Pël ëënmon omënpöpökApramönngön ëak epëlmëëa. ‘Pep,ni neen yaköm könwiak Lasaras wesmëënwais pim mor wotö iitak wariak nem yan-gapöök wa nemëën kot nent ëp sëp. Neesuwesi öngpökwëkëlangönkaö kat yawi.’25 Pël maan Apramök epël mëëa. ‘Nemruup, ni kön wi. Ni ngaan yangerak wëomën ompyaut ëeim wëën Lasaras pi pötutpetat pëën eima. Pötaanök peene pöt pikak eprek wais ya kë sak wëën ni kangiirkëlangön kat yawiin. 26 Pël ëaap Anutuuktiarim tekrak parë naöwiauwia. Pötaanökeprekaanörö pipël yeiraan pirekaanöröepël yaaprën pël naëngan.’ 27 Pël maanmon omnampök epël mëëa. ‘Pep, nekosang wesak ök yeniak. Ni Lasaras wesmëën nemoröa naë sëp. 28 Nem nan-garö mor nas wë. Pötaanök Lasaras pi sëpitta eprek wais këlangön kat wiipanëënnga map.’ 29 Pël maan Apramök epëlmëëa. ‘Won. Pit Mosesre tektek ngönyaauröa ngön pitëm naë wia pipot katwiip.’ 30Maan mon omnampök epël mëëa.‘Apram nem pepap, pöt pangk naëpan.Omën wel wiaö nampök weletakaan walëak së ngön ök mapna pöt pit kat wiaklup kaip tiipnaat.’ 31 Pël maan Apramökkaalak epël ök mëëa. ‘Pit Mosesre tektekngön yaauröa ngönöt wa olapna pöt wele-takaanëpök wal ëak së mapna pöteta waolapnaat.’ ”

17Utpetatök kön wi kosang yewesaut utpet

yewas(Matiu 18:6-7, 21-22; Maak 9:42)

1 Yesuuk pim ruuröen ngön nent epëlök mëëa. “Morök ke nentere nent oröönomnarö saun koirëpnaat. Pël ëaap omënmorök elmëën omnarö saun koirëpnapöp tol ëëpën? Yaköm. 2 Omën kepilëpök runga kotup morök elmëën saunkoirpanëën ar kël kaöaö wii ngan ëakomën pöpë mesetak öngö moutak i kaöök

moolaan i nakwelwiipna pöt ompyaö. 3Arngarangk këëkë ëën. Arim kar namp saunyokoirën pöt nga man. Pël ëën pi lup kaiptiin pöt saun pöta kangit ent ë moolan.4Pël ëën arim kar namp pi kët kopët nentaöngpök akun 7 ëak utpet elniak akun 7tapël arim naë wais, ‘Ne lup kaip yati,’ pëlniaan pöt ar pim saun pötë kangut ent ëmoolan.”

Kön wi kosang yewesauta ngönte5 Yesuu ngön yaaö omnarö pit Yesuun

epël mëak kimang mëëa. “Ni tenim könwi kosang yewesaut kaö wes nin.” 6 Pëlmaan Yesuuk epël mëëa. “Ar kön wikosang yewesa kot panë nent wieëan taltekëra kaö epmentën, ‘Ni kaam tiak i kaöökëöngpök së orö,’ pël maan yok pangk katwiak pël ëëpën.”

Inëën yaauta ngönte7 “Arim tekrakaan nampë inëën ruupök

ya lupöök së yang mëmpën ma polöröngarangk ëëpën pël ëeim olëak yewaisënyok pangk epël mam ma? ‘Ni kakaati waiskaömp numëën,’ pël mam ma? 8 Pël naë-pan. Pi epël mapnaat. ‘Ni nem kaömpötar elnëëm. Pël ëak poë koröpö mënt wesurak kaömpre iit wak waisën numaan. Pëlëën ënëmak nimtëët ar ëak numëën.’ 9 Piinëën ruup pim ngan rë menaul ëa pötaanyowe mapën ma? Yok pangk pël naëpan.10 Pötaanök arim naë tapël ëëpnaat. Anu-tuu ya ngön niiaut ë pet irak pöt epël an.‘Ten inëën ru katkoko yaaurö. Ya ngönniiaut pëën yaaurö,’ pël an.”

Yesuuk omën kësë ëa moresiar pöröompyaö mowesa

11 Yesu Yerusalem kakë sëpënëak Kaliliyanger nal, Sameria yanger nal pël ëaanteköök sa. 12 Pël ëak së kak nerek oröönomën kësë ëa narö moresiar pörö pitkamtaöök së koirak pëlëër taueë 13 ngönëak epël mëëa. “Yesu, Kaöap, ni tenënyaköm kön wi.” 14 Pël maan pi pitënepël mëëa. “Ar së kiri ar yaauröen arimkoröpöt pet elmëën pit ar ompyaö san pëlapnaat.” Pël maan yesem koröpöt ompyaösa. 15 Pël ëën pitëkaan kopët namp pipim koröpöön itaangkën ompyaö sa. Pëlëën kaalak së ngön ë olëak Anutuun yayamëëa. 16 Pël ëak Yesuu ingesiarë së tokoriak ë koset yangaak wesirak wë yowemëëa. Omën pöp Sameria yangerakaanëp.17 Pël ëën Yesuuk epël mëëa. “Omënmoresiar ompyaö sauröep 9 pörö tarëkwë? 18 Pit kaip tiak së Anutuun yoöre

Luk 17:19 95 Luk 18:12ërëp mapnaaten kön nawiin. Katkoko ëaksëën Sameria yangerakaan omën maimepop pimënt waisa.” 19 Pël mëak omënpöpön epël mëëa. “Nimtë kön wi kosangyewesautak ompyaö yesënrek wal ëak së.”

Anutuuk wa ngaöök nimëëpnaata ngönte(Matiu 24:23-28, 37-41)

20 Parisi ngönën omnaröak Yesuun,“Anutu taan wa ngaöök nimëëpën?” pëlmëak pëël mëëa. Maan Yesuuk kangiirepël mëëa. “Anutuu wa ngaöök nimëëpnapöt yoolök pël yaalniin itnaangkan. 21 Katwieë. Anutu pi peene arim tekrak wë wangaöök yanimë. Pël yaëën naröak, ‘Anu-tuu wa ngaöök yanimë pöt e yaarö,’ pëlyaan naröak, ‘O ëngk yaarö,’ pël naëpan.”

22 Pël mëak ruuröen epël mëëa. “Wëënëm akun nent temanöm sëën ar këlëlrengön epël anëët. ‘Omën Këëp yaaröönten itaampun,’ pël anëëtak yok pangkitnaangkan. 23 Pël yaëën akun pötaknaröak, ‘Eprek yaaröörek iteneë,’ pëlyeniaan naröak, ‘Ëngkrek yaaröörekiteneë,’ pël yeniaan kat wiak pitëm ënëmëënganok. 24 Kent tangarët kopëter tarelmëën yang poutë ëwa ë pet yair. Piptaök Omën Këëp nemwaisuma akunetak pëlëëm sa. 25Pötaanök omën peene wë eporökasëng nangkën këëmre këlangön kësangkat wiimaat. 26 Noaë akunetak omnaröaëa pöl Omën Këëp nem waisuma akunetaktapël ëëpnaat. 27 Pit iire kaömp në, öngreomp ë, pël ëeim Anutu kasëng menakwëën Noa wangaöök yeilaan i ngaampeloröön omën pourö i nakwon sa. 28Lot pimnaëëta tapël ëaut. Omnarö iire kaömp në,omnant sumre kap ë, ëmre ya ë, ka ök raö,pël ëeim Anutu kasëng menak wëa. 29 Pëlëën Lot pi Sotom kak sëp wesak yesënakun tapëtak kutömweriaan esutre kël esngaat kopiitë yepel pöl ëën omën pouröwon sa. 30 Pöta ök omnarö tapël eim wëënOmën Këëp nem tekeri suma akunetaktapël ëëpën sa.

31 “Akun pötak omën ka tomök öp-naapök kakaati së pim omnant öpan. Ënyaak öpnaapta tapël kaalak kakë sëpan.32 Ar Lot pim öngöp Anutuu ngön waolëak wel wia pöten kön wieë. 33 Omënnamp pi pim wëwëet keimön ëëpna pötpim wëwëet kö sëpnaat. Ën namp pimwëwëet këëpöt wasën pöt orö morëëp-naat. 34 Ne niamaan kat wieë. Akunpötak omën naar rö kan ur kopëtetak kauraan namp yeweem namp sëp wasumaat.

35Öng naarta kaömp koröp yokoëemwëënnamp yeweem namp sëp wasumaat. 36 Ënomp naar ya lupöök wëën namp yeweemnamp sëp wasumaat.” 37 Pël maan ru-uröak epël mëak pëël mëëa. “Tarëk pëlëëpën?” Maan Yesuuk omën piin kön wikosang newasën yaauröa këlangön kat wi-ipnaataan kön wiak watepang ngön nentepël mëëa. “Omnantë söp kampaöök wermoön tuparö wa top yaë.”

18Öngöp ngön ë pet yairaupön kimang

mëëauta ngönte1 Yesuuk pim ruuröen kaaö köpël ki-

mang maim öpënëak watepang ngön nentepël mëëa. 2 “Kak nerek ngön ë pet yairanamp wëa. Omën pöp pi Anuture omënpouröen kas naën yaaup. 3 Kak tapreköng kapir namp wëaup pi kët poutë omënpöpë naë së, ‘Nemëën kööre toköpëënngön yaatak kaamök elnëëm,’ pël më yeëa.4 Pël ëeimën omën pöp pim lupmeri epëlkön wia. ‘Ne Anuture omën pouröen kasnaën yaauppe. 5 Öng kapir epop ke urakneaim. Pötaanök kaalak wais neaan kaaökön wiingönëën kaamök elmëëmaat.’ ”

6 Yesu pi ngön pöt mëak kaalak epëlmëëa. “Ar ngön ë pet yaira utpetapë ngönök yeniak epëten kön wieë. 7 Ën Anutuuntol yewes? Omën pimëën yaö wesaurö këtkanaan rö kanë piin kimang maim wëënkaamök naalmëëpan ma? Ma kat wiakkat nawiin koröp oröak öpën ma? Pëlnaëpan. 8 Ne niamaan. Pi teënt kaamökelmëëpnaap. Omën Këëp nem waisumaakun pötak yangerakë omnaröa naë könwi kosang yewesaut koirum ma won?”

Parisi omnampre takis yewaö omnampëwatepang ngönte

9 Omën narö pitëmtok pitëmtën könwiin wotpilörö pël kön wieë muntaröenwak irëak ya pöröaan Yesuuk watepangngön nent epël mëëa. 10 “Omën naarpiarip ngönën tup kaöetak së Anutuun ökmapënëak sa. Namp Parisi ngönën omënnamp, namp takis yewa namp. 11 Pëlëak Parisi omnampök taueë pimtën weseëepël mëëa. ‘O Anutu, ne omën naröaök wonöp. Pötaanök niin yowe yeniak.Pit këkain ëëre omën utpet nant ë, öngreomp wëwëet utpet wasö pël yaaurö. Nepitëm ök wonöp. Pël ëak omën takis yewaepopë ök wonöp. 12 Pël ëak sant poutëakunnentepar pöteparë kaömpngës olëak

Luk 18:13 96 Luk 18:41wëaakë yaaup. Pël yeë omnant koirakpöt wa top ëak moresiar wesak nokoliilnent nimëën yaö yaalniaup.’ 13Pël yemaantakis yewa pöp pëlëër taueë kutömweriilitaampnaaten ëö ëën tok oriak epël mëëa.‘O Anutu, ne saun omnamp. Pötaan yakömkön newi.’ 14 Kat wieë. Takis yewauppi Anutuuk pim saunatë kangut won wesmoolëak piin, ‘Omën wotpilëp,’ pël maankaalak pim kaatakë sa. Ën Parisi pöppim saunatë kangut om wiaan sa. Omënnamp pimtok pimtën wak isak apna pöpAnutuuk wak irapnaap. Ën namp pimtënkön wiin irapna pöp Anutuuk wak isakmapnaap.”

Yesuuk runga koturö welaköt elmëa(Matiu 19:13-15; Maak 10:13-16)

15 Omnarö pit pitëm runga koturöYesuuk pim mores pitëm rangk mowiakwelaköt elmëëpënëak wak yesën pimruuröak pitën ngamëëa. 16Pël ëën Yesuukrungaaröen ngön mëak pim ruuröen epëlmëëa. “Nga mangan. Wes mëën nem naëwaisëp. Ke pilörö Anutuuk wa ngaöökmëëpënëak yaö yema pötaanök. 17 Neyaap niamaan. Namp runga kot eporöaAnutuun kön wi kosang yewesa pöl naënëëpna pöt Anutuu wa ngaöök yamëautakyok pangk neilaan ëëpnaat.”

Ngarangk monere urömaringëpë ngönte(Matiu 19:16-30; Maak 10:17-31)

18 Ngarangk nampök Yesuun pëlpëlmëak epël mëëa. “Rë yanuula ompyaup,ne tol ëak wëwë kosangta yaö sum?”19 Maan Yesuuk epël mëëa. “Tol ëënakneen, ‘Ompyaup,’ pël yenëaan? Anutukopëtapökëër ompyaup. 20 Ni ngönkosangöt epël kat yawiaup. ‘Ni öngreomp wëwëet kom ëënganok. Ni omënmëngkanok. Ni këkain ëënganok. Niomën muntaröen kaar manganok. Ninim ëlre pepaarë ngön ngar öm.’ ”21 Maan ngarangkëpök epël mëëa. “Nemkotuukaan pipot ë waiseimaut.” 22 Pëlmaan Yesu pi ngön pöt kat wiak epëlmëëa. “Kopët nent wia pöt ëëm. Ni sënim omnant menak sumat wak omënomnant wonörö këëpöt wes man. Pëlëën kutömweri omnant kosangöt orönirëëpnaan. Pël ëak wais nem ënëm elnë.”23 Pël maan omën pöp pi monere urömkaö panë wieëaup yak ngön pöt kat wiakya utpet ëa. 24 Pël yaëën Yesu itenak epëlmëëa. “Omën monere uröm kaö wieëauröAnutuu wa ngaöök yamë pötak ilapënëak

pomp ë yaë. 25 Pol kamel namp wap poëkoröp korir yamë pöökë kanöök ilapnapöt kengkën. Ën omën monere urömkësang wieëauröak Anutuu wa ngaöökyamë pötak ilapna pöt könöm panëët.”26Pël maan omën ngön pöt kat wia pöröakepël mëëa. “Omën ke pilörö Anutuu wangaöök yamëautak neilaan ëëpna pötomën tolëëlëpök wëwë kosangët öpën?”27 Maan Yesuuk epël mëëa. “Omnaröakomnant pangk naën ëënë pipot Anutuukyok pangk ëëpnaat.” 28 Pël maan Pitaakepël mëëa. “Kat wi. Ten omnant pout sëpwesak nim ënëm elniaut.” 29Maan Yesuukkangiir epël mëëa. “Ne yaap niamaan.Namp pi Anutu wa ngaöök yamëauta yaatmëmpënëak pim kaare öngre ru, sasrenan, ëlre pep pörö sëp wasëpna pöt 30 pipeene akun epöök kangut selap wak wëënëm akunaöök wëwë kosangët öpnaap.”

Yesuuk pimtë wel wiak wal ëëpnaaten ökmaan akun nentepar nent ëa

(Matiu 20:17-19; Maak 10:32-34)31 Yesu pi pim ruurö wa top elmëak

epël mëëa. “Kat wieë. Tiar Yerusalemkakë yewais. Pël ëën Omën Këëp nemëëntektek ngön yaauröak ngön epël retëng ëapöt kë rapnaat. 32 Pit ne newak ngönënköpëlöröa moresi neulëën pitök ökre wasneak utpet newesak waasöp ngës namp-naat. 33 Pël ëak pës nemöak mën welnewiin akunnentepar nent yangaöökwieëkaalakwal ëëmaap.” 34Pëlmaanngönpötasongönte ilëëp ilaan pit ëngk ma e wesakëwat nasën ëa.

Yesuuk omën it il tëa namp ompyaömowesa

(Matiu 20:29-34; Maak 10:46-52)35 Yesu pi yesem Yeriko kak temanöm

së itaangkën omën it il tëa namp kanëöök wel aisëeë monatön kimang maimwëa. 36 Pël ëak pi kat wiin omnarö yesemyaan omën muntaröen epël mëëa. “Pit tolyaë?” 37 Maan pitök epël mëëa. “YesuNasaretëpök yewais.” 38 Pël maan pi ngönëak epël mëëa. “Yesu, Tewitë ëap, nineen yaköm kön newi.” 39 Pël yemaanomën wet rëak yesauröak leng ëëpënmëak nga yemaan pöten kat nemowiinke urak kaalak ngön ëak epël mëëa. “NiTewitë ëapök, neen yaköm kön newi.”40 Pël maan Yesu pi leng ëak kamtaööktaprek taueë epël mëëa. “Nem ngësëlwak waiseë.” Maan mësak sëën piin epëlmëak pëël mëëa. 41 “Nook ni tol elniimëak

Luk 18:42 97 Luk 19:27yaan?” Maan puuk epël mëëa. “Aköp, niaan ne it nga sum.” 42 Pël maan Yesuukepël mëëa. “It nga së. Nimtë neen kön wikosang yewesautak ompyaö yesën.” 43 Pëlyemaan tapëtakëër itöörar nga sëënYesuuënëm yesem Anutuun yaya mëëa. Pëlyaëën omën pörek wëaurö pöten itenakpitta Anutuun yaya mëëa.

19Sakias pim ngönte

1 Yesu pi Yeriko kak së oröak el wesaksëpënëak yaëën 2kak pörekaan omën takisyewauröa ngarangk namp wëa yapinteSakias. Pöp pi mon kaö wieëaup. 3 PiYesuu möönre koröp itaampënëak kentelmëa. Pël ëaap pi omën mëntëp yakomën muntaröak il mowariin pomp ëakitnaangkën ëa. 4 Pël ëak wet rëak pöömpösë, “Eprek yewaisën itaampaatak,” pël we-sak këra nementë ngaarëk isa. 5 Pël ëënYesuuk pörek së oröak ngaarëk itenakepël mëëa. “Sakias, teënt ira. Ne peenenim kaatak wais ömaat.” 6 Pël maan piya kë sak këraamentëkaan irë ngentiakYesu koirak pim kaatakë sa. 7 Pël yaëënomën pörek wëaurö pit pöten itenak kaaömëak epël mëëa. “Pi tol ëënak saunomnampë naë së ilëak wë,” pël mëëa.8 Pël ëën Sakias pi Yesuu naë taueë epëlmëëa. “Kaöap, ni kat wi. Nem omnantkom ëak tok nentepar wesak nent omënomnant wonörö mempaat. Pël ëak om-naröen morök elmëak monat waut pötëkangiir peene nook il wesak maim oorekmempaan.” 9 Pël maan Yesuuk epël mëëa.“Omën epop niinta Aprampim körööp yakApram pim ök Anutuun kön wi kosangyewasën. Pötaanök niire nim kaataköröAnutuuk utpetetakaan yaniö. 10Ne OmënKëëpök omën epopë ök Anutuu naëaankö saurö wa rongan ëak ompyaö mowa-sumëak waisaup.”

Inëën rumoresiar mon wa pöta watepangngönte

(Matiu 25:14-30)11 Yesu pi ngön pöt ök maan omnaröak

kön epël wia. “Pi Yerusalem kak te-manöm yewasën Anutu peene wa ngaööknimëëpnaan yaë,” kön pël yewasënYesuukitenak yal menak watepang ngön nentepël mëëa. 12 “Omp kaö namp yang walinerak sëën omp ak wes moulmëën wëkaalak waisëpënëak sa. 13 Pi sëpënëakyeem pim inëën ru moresiar pöröen yas

maan waisën mon 20 kina, 20 kina pëlpangkpangk menak epël mëëa. ‘Ar monepot wak ya mënak kaö wes wiak wëënwaisumaat.’ 14 Pël mëak yesën pim kaataknarö kaaö ëak piin epël mapënëak omënnarö pim ënëm wes mëëa. ‘Ten nuukomp ak sak ngarangk elniimëëten kaaö.’15 Pël maan pi së wëën pit pi omp ak wesmoulmëënwakaim olëak kaalak waisa. Pëlëak inëën ru mon menak sa pöröen ngönëak epël mëëa. ‘Ar nem mon ninak sanpötök ya mëngkën muntat tolëël koirakwë pöten itaampaan.’ 16 Pël maan nam-pök wet rëak wais epël mëëa. ‘Kaöap,ne nim mon 20 kina nangkën pötak nookya mëngkën 200 kina pël oröa.’ 17 Pëlmaan epël mëëa. ‘Inëën ru ompyaup,ni ya ompyaö mënan. Ni omën pasutompyaö wesak ngarangk ëan. Pötaanöknook ka moresiar pötë ngarangk niulëë-maan.’ 18 Pël ëën inëën ru munt nampökwais epël mëëa. ‘Kaöap, ne nim mon 20kina nangkën pötak nook ya mëngkën 100kina pël oröa.’ 19 Maan omp aköpök epëlmëëa. ‘Nook, ni ka mor nas pötë ngarangkniulëëmaan.’ 20 Pël maan inëën ru muntnampök wais epël mëëa. ‘Kaöap, nimmon 20 kina nangkën pöt e wia. Ne poëkoröp kautak kör koë wiak wakaimaut ewia. 21Ne niin itaangkën ni nga yaaup yakmuntaröa naëaan omnant yewaup. Ni om-nant omënmuntaröak ngëntën yewetaup.Pötaanök niin kas ëak kö sëpanëak poëkoröp kautak kör koë wiak wakaimaut.’22 Maan omp aköpök epël ök mëëa. ‘Niinëën ru utpetap. Nimtë ngön yaan tap-tak nimënt utpet ëaup pël yeniak. Nineen, “Nga yaaup yak muntaröa naëaanomnant wëëre omnant omën muntaröakngëntën watö pël yaaup,” pël yenëaan pötyaap. 23Ni nem songönte pipël ëwat wëaktol ëënak nem monet mon kaatak nawiinëaup? Pël ëanëën ne wais kangitaringwan tapön.’ 24 Pël mëak omën pörekwëauröen epël mëëa. ‘Ar mon 20 kinaepët piikaan wa ëp ëak 200 kina wa epopmeneë.’ 25Pël maan pit epël mëëa. ‘Kaöap,pi yok 200 kina waap.’ 26 Maan puuk epëlmëëa. ‘Ne niamaan kat wieë. Namp piomnant menaut ngarangk ëak wëën pötmunt nant erën wes mempaat. Ën namppi menaut ngarangk naën tapët wak wëënpöt wa ëp ëën om pas öpnaat. 27 Peenepöt, nem kööre tokörö nook pitëm omp aksumaaten kaaö ëa pörö mësak wais nemitöök mëngkën wel wiip.’ ”

Luk 19:28 98 Luk 20:10Yesu pi pol tongkiipë rangk wel aisëak

Yerusalem kakë sa(Matiu 21:1-11; Maak 11:1-11; Son 12:12-

19)28 Yesu pi ngön pöt më pet irak

Yerusalem kakël ko wesak wet rëak isa.29 Pël ëak yesem Olip tomök is oröakPetepasiire Petani ka pöteparë temanömyesem ru naarën epël mëak wet rëakwes momëa. 30 “Arip ka ëngköök sëoröak öngpök së itaangkën pol tongki runamp omnaröa wel naisaanëp wii ngan ëulmëën öpna pipop wilak mësak waisën.31Arip së pël yaëën omën nampök aripön,‘Oröp ëënëak yawil?’ pëël yeniaan pötepël man. ‘Aköpök epopön ya.’ ” 32 Pëlmaan piarip së itaangkën Yesuu mëëa pölëeëa. 33 Pël ëën itenak yawilën tongkiipëpeparöak itenak epël mëëa. “Arip oröpëënëak yawil?” 34 Maan piaripök mëëa.“Aköpök epopön yaanak yeë.” 35 Pëlmëak Yesuu naë mësak së tongkiipë rangkpitëm ulpëënöt përë mourak Yesu wangaarëk moulmëa. 36 Pël ëën wel aisëakyesën ulpëënöt përëak kamtaöök mourösa. 37 Pël ëën Olip tomökaan ngemëYerusalem kak temanöm yewasën omënpimëën saö rongan pötak wëauröak pimya it ngolöpöt yaaö pötëën ngön ëak epëlmaö Anutuun yoöre ërëp mëëa.38 “Yowe.Omën omp aköp Aköpë këm ngöntak

yewais epopön yaya mepa.Kutömweri mayaap wiaap.Anutu Ngaarëkëp pim yapinte wak isak

mepa.”39 Ëlak wiak pël yemaan Parisi omën

narö pitëm öngpök wëauröak Yesuun epëlmëëa. “Rë yanuulaup, nim ruuröen pëlepan ma.” 40 Pël maan Yesuuk mëëa. “Neniamaan kat wieë. Pit yaya yenëa pötompyaö ya. Leng ëëpna pöt kël epotökyaya neapnaat.”

Yesuuk Yerusalem omnaröaan ing ëa41 Yesu pi pël mëak yesem Yerusalem

kaöökë tomök së oröak kakën itenakyaköm ëën ing yeem epël mëëa.42 “Yerusalem wëaurö, ar peene eptakëërmayaap önë kanöön ëwat wë talte yokpangk ön. Pël ëaap kan pö ëlëëp wia.Pötaanök itnaangkën yeë. 43 Kat wieë.Wë akun nentak arim kööre toköröakwais taap elniak ëm ket ëak kaö poutëil niwariipnaat. 44 Pël ëak arimëntre arimruurö pouröwonniwesak arim kaat töölak

wapötta ti olaan ur kosat wiaapnaat. Pöttol ëënak? Anutuuk kaamök elniipënëakwes nemëën arim ngësë yewaisën köpëlëak kaaö ëan. Pötaanök pël elniipnaat.”

Yesu ngönën tup kaöetakaan omën naröwaö ë momëa

(Matiu 21:12-17; Maak 11:15-19; Son 2:13-22)

45 Yesu pi ngön pöt më pet irak ngönëntup kaöeta kakaati së itaangkën omnaröomnant ngawi yeem wëën itenak pit waöë yemomëem epël mëëa. 46 “Ngönënpepeweri Anutuuk epël ëa. ‘Nem kapipët kimang yenëa kaat pël ëëpnaat.’ Arpipël yaëën këkain yaauröa kaata ök yes.”47 Pël ëak pi akun poutë ngönën tup kaöe-tak së omnaröen ngönën ök maim wëënkiri ar yaaö kaöaröere ngön kosangötëngarangköröere omën kaöarö pit mëm-pënëak kanten ngaöl ëa. 48 Omën pouröpim ngönëntaan pim naë rë olëak wëënsëp wesa.

20Yesure ngarangkörö neneren pëël elmëa(Matiu 21:23-27; Maak 11:27-33)

1 Kët nentak Yesu pi ngönën tup kaöe-tak së omnaröen ngönën ök maim wëënkiri ar yaaö kaöaröere ngön kosangötëngarangköröere kaöarö pit së epël mëëa.2 “Nim eprek ë yaën pipot talëpë këmngöntak ëeimën? Talëpök pël ëëm niia?”3PëlmaanYesuuk kangiir pitën epëlmëëa.“Nookta arën kangiir nent pëël niamaatakök nean. 4 Sonë i mëeima pöt talëpökmaan eima. Anutuuk ma pimtok kön wiakeima?” 5 Pël maan pitëmënt neneren epëlmëëa. “Tiar tol mapen? ‘Anutuuk,’ pëlmepenaatep pi epël niepan. ‘Tol ëënakSonë ngönten kön wi kosang newasënyeë?’ 6 Ën, ‘Son pimtok,’ pël mepenaatepomnarö pit Sonön. ‘Pi tektek ngön yaaönamp,’ pël weseë kël nimööpan.” 7 Pëlmëak Yesuun kangiir epël mëëa. “Sonë imëeima pöta songönten ten köpël.” 8 Pëlmaan Yesuuk epël mëëa. “Nookta netalëpë këmtak yeëan pöt neniangan.”

Wain ya ngarangk utpetaröa watepangngönte

(Matiu 21:33-46; Maak 12:1-12)9 Yesu pi ngön pöt ök mëak watepang

ngön nent omnaröen epël mëëa. “Omënnamp wain ya newer ngënta. Pël ëakya omnarö ngarangk ëëpënëak moulmëakpimënt yang wali nerek së wakaima. 10Pël

Luk 20:11 99 Luk 20:39ëak wë kë yaaröa akunet temanöm sëënngarangk moulmëauröak ulöp narö tömampënëak inëën ru namp wes mëënsa. Së oröön pit möak waö elmëën elekkaalak sa. 11 Pël ëën pepapök kaalak muntnamp wes mëën sëën pöpta möak utpetmowesak waö elmëën elek tapël sa. 12 Pëlëën pepapök kaalak wa ngolöp wesak wesmëën sëën pöpta këlangön kat mowiak keurmëën elek sa. 13Pël ëën ya pepap pi epëlwesa. ‘Ne tol ëëmete? Nem ru ulöpöököpwes mëëmaan. Pit yok pangk pim ngöntekatwiakngar öpën koröpok.’ 14Pël ëakwesmëën sëën yaakë ngarangkörö piin itenakpitëmënt neneren epël mëëa. ‘Omën epoppim pepapë mor kolut pout öpnaap. Pö-taanök mëmpa. Pël ëën yaat tiarimëënsëpnaan.’ 15 Pël mëak pit wain yaaweri-aan wa wilëngkël moolëak mëna.” Yesungön pöt mëak epël pëël mëëa. “Yaaw-eri pepapökngarangköröen tol elmëëpën?16 Pi wais ya ngarangk pörö mënak pimya lupöök ngarangk ompyaö narö moul-mëëpnaat.” Pël maan pit ngön pöt katwiak epël mëëa. “Won. Pël ëëpan.”17 Pël yaan Yesu pi pitën iteneë epël mëëa.“Ngönën pepeweri ngön nemëën epël wiapöt tol nentaanök?‘Wap omën ka ök yarëauröak wël ë

moolëautAnutuuk ompyaut wesak möör wap wes

yewesir.’18 Omën namp wap epëtak söë urak kawingentiipnaap pi koröp ilak utpet ëëpnaap.Ën wapëtak pim rangk ngentiipna pötomën pöp ilak unön ëak utpet panë sëp-naap.”

Yesuun Sisa takis yemengkauten pëëlmëëa

(Matiu 22:15-22; Maak 12:13-17)19 Pël maan ngön kosangötë

ngarangköröere kiri ar yaaö kaöarö pitYesu pim wain ya ngarangk utpetaröaanwatepang ngön mëëa pöt pitëmël kowesak yemaan kat wiak mor öpënëakëakök omnaröen kas ëën sëp wesa. 20 Pëlëak Yesu moröak Rom yang ngarangkëpëmoresi moulmëëpënëak it wawaö ëeimwëa. Pël ëeë omën narö wes mëën Yesuunaë së ngönën kat yawia koröp oröakwë ngön nent maan pöt öpnaat weseëYesuun morök elmëak epël mëëa. 21 “Rëyanuulaup, ten niin ëwat wë. Ni ngönwotpil yaaup, omnaröenta wotpil wesakök yeniiaup. Ni omën isaare irëaurö

omnant mööngkraar kangk naalmëënyaaup, omën ompyaut pëën Anutuukök niiaut omën pourö yaap wesak rëyanuulaup. 22 Pötaanök ni kön wiin Romomp aköp Sisa takis mampen ma Anutupimënt mampen?” 23 Pël maan pitëmmorök yaalmëa pöten itenak epël mëëa.24 “Mon kël nent koirak neneë. Könreyapin epot talëpëët?” Pël maan pit epëlmëëa. “Sisaëët.” 25 Pël maan puuk epëlmëëa. “Omnant Sisaën yaö ëa pipot Sisamampun. Ën Anutuun yaö ëa pipot Anutumampun.” 26 Pël maan omnaröa itöök piaan wali öpna nent nokoirën ëa. Pël ëakpit kaip ti mangkën kat wiak yaan sak këmur wariak wëa.

Weletakaan wal yaauten Yesuun pëëlmëëa

(Matiu 22:23-33; Maak 12:18-27)27 Akun nentak Satusi ngönën omën

narö Yesuu naë sa. Omën pörö weletakaanwal yaaö pöt won wia pël yaaurö. 28 Pit sëYesuun epël mëëa. “Rë yanuulaup, Mosespi tiarimëën ngön kosang nent epël retëngëaap. ‘Omën namp öng wak ru won wëwel wiin pöt pim nangapök kaalak öngpöp wak wë ru oröön pöt pim nanëpë yaösëpnaat.’ 29Pël wiaap omën nanang narö 7ëak wakaima. Pël ëaurö nanëp öng nampwak ru won wë wel wia. 30 Pël ëën nangpimrakëpöng tapöpwakwëwelwia. 31Pëlëën ënëmak nang 3 pöpök öng tapöp wakru won tapël wë wel wia. Pël ëaap omën7 eporö pit öng kopët tapöp wak ru wonwë wel wia. 32 Pël ëën ënëmak pitëm öngkapirëpta tapël wel wia. 33Pötaanök omën7 piporö öng kopët tapöp wauröep wë walëëpna akunaöök talëpë öng sëpën?”

34 Maan Yesuuk kangiir epël mëëa.“Peene yangerak wë epöök öngre ompyeë. 35 Ën wë ënëm akun kaöaöök Anu-tuuk kat mowiin wëwë kosangtak wele-takaan wal ë rëëpnaarö pit yok pangköngre omp naëpan. 36 Anutuuk pit wele-takaan wal ë moulmëëpnaat. Pötaanökpit pim ru sak enselöröa ök wë kaalakwel nawiipan. 37 Weletakaan wal ëëpenapöta ngönte Mosesök ngönën pepeweriretëng ëaut. Këra kotumentëk es wëlëngkoteima pöta ngöntak Anutuuk piin epëlmëëa. ‘Ne Apramre Aisakre Yakopre pöröpitëm Anutu.’ 38Omënwel wia pourö Anu-tuuk wëwëetaring wë pël wesa. PötaanökAnutu pi wel wiauröaap won. Pi omënöp wëauröa Anutu.” 39 Pël maan ngön

Luk 20:40 100 Luk 21:19kosangötë ngarangk naröak, “Rë yanuu-laup, ni aan ompyaö yes,” pël mëëa. 40 Pitkaalak pëël mapnaaten kas ëën sëp wesakpipët pëën mëëa.

Yesuuk Kristo pötaan Parisi omnaröenpëël mëëa

(Matiu 22:41-46; Maak 12:35-37)41 Pël ëën Yesu pi epël mëak pëël mëëa.

“Tol ëënak, ‘Kristo, Yaö Mëëaupön piTewitë körööp’ pël aim? 42 Tewit pimtokSam pep pöweri tan nent epël ëa.‘Anutu puuk nem Aköpön epël yema.“Ni wais nem yaapkëëtakël öm.43 Pël ëaan nimëën kööre tok yaaö piporö

nook maan nim weëre kosangöökëkarök moulmëëmaat.” ’

44 Tewit pimtok piin, ‘Nem Aköp,’ pëlmëëaupök tol ëënak Tewitë ëap pël yaë?”

Ngön kosangötë ngarangköröa ngönte(Matiu 23:1-36; Maak 12:38-40; Luk 11:37-

54)45 Pël mëak Yesu pi omnaröa ëöetak

pim ruuröen ngön epël ök mëëa. 46 “Arngön kosangötë ngarangköröa utpetatönngarangk ëën. Pit ulpëën waliit mëak watopöök koirak ërëpsawi mapnaaten kentyaaurö. Pël ëak ngönën tupötëëre këëreimën akunatë omën kaöaröa urötë welaisapnaaten kent yaaurö. 47 Pit pël yeemöng kapiröröa omnant pout pitëmëënweimeë morök elmëak omnaröak pitënkön wiin isëpënëak Anutuun kimang waliyamëëaurö. Omën ke pilörö pit wë kangiirakunetak könöm kësangöt koirëpnaat.”

21Öng kapir nampë Anutuun kiri wiauta

ngönte(Maak 12:41-44)

1Yesu pi ngönën tup kaöetak wëwe riakitaangkën omën monaringörö pit Anu-tuun monat kiri yawia. 2 Pël yaëën Yesu piitaangkën öng kapir omnant won namptapim mon kot köp möa nentepar wia. 3 Pëlyaëën Yesuuk itenak epël mëëa. “Neyaap niamaan. Öng kapir omnant wonepopëmon yawi epëtak omënmuntaröaatil yemowas. 4 Omën monaringörö pit ëlötwiaan kopëtetepar yawi. Ën öng kapirepop pi omnant wonöpök pim wieëautwiak won pan wesak wë.”

Yesuuk ngönën tup kaöet utpet sëpnaatangönte ök mëëa

(Matiu 24:1-2; Maak 13:1-2)

5 Yesu pim ru narö pit ngönën tupkaöetak këlöt retëng ke nalre nal ëak ökrëeëa pötön itenak aöre mon Anutuunkiri mowia pötë ngönöt aö pël ëeim wëënYesuuk epël mëëa. 6 “Wë akun nent te-manöm sëën omën ityaangk epot epël winaöpan. Ënëmak ngaaröak wais tööl olaankël naö naöökë rangk wi naöpan, utpetpanë sëpnaat.”

Yesuuk könöm nentere nent orööpnaatpël mëëa

(Matiu 24:3-14; Maak 13:3-13)7 Pël maan pit epël mëak pëël mëëa.

“Rë yanuulaup, nim yaan pöt akun taltakorööpën? Akun pöt temanöm yesënoröpöt oröön ten itenak ëwat sën?”8 Pël maan Yesuuk epël mëëa. “Aromnaröak lup wa irikor elniipanëën këëkëngarangk ëën. Pit morök elniak naröaknem yapintak wais, ‘Ne Kristo,’ pël aörenaröak, ‘Kristo pim orööpna akunet yoktemanöm yes,’ pël yeniaan pitëm ënëmelmëënganok. 9 Ar nga yapinte kat wiakkas ëëngan. Akun kaöaö ngolöp yaëënomën pipot wet rëak orööpnaat.”

10 Pël mëak yal menak epël mëëa.“Omën kur nementëkaanöröak kur ne-mentëkël nga ëëpnaat. Ën yang ompak nampë omnaröak nampëëröaan ngaëëpnaat. 11 Pël yaëën moup kësang panyangerak mööpnaat. Pël ëak yang wenantë këënre yauman kaöat orööpnaat.Pël yaëën mopöök oorek omën retëngke nentere nent yaaröön ar kas ëënëët.12 Omën pöt naaröön wiaan pit wet rëakwa niulëak këlangön kat niwiipnaat. Pëlëak ngön kaatë së niulëak wii kaatë ni-ulëëpnaat. Pël ëak omën omp akreyang ngarangköröa naë niulëëpnaat. Arnem yapinte wak wë pötaanök pël elniip-naat. 13 Akun pötak ar nem songönten ökmanëët. 14 Ar epël kön kosang wiaan. Arwa nanuulëën wiaan tol man pël ëak könselap ëënganok. 15 Nemtok arim këmötëngön anëëtë wetetöt nimpaat. Pël ëakompyaö elniin kööre tokörö arim ngönötwak irëak ke ur noolepan. 16Arim ëlre pep,sasre nan, ngöntre kar, pöröak arim kööretoköröen kupmowiin arim tekrakaannarönimpënaat. 17Pël ëak nem yapinte wak wëpötaan omën pourö ya sangën ëak kööretok elniipnaat. 18 Nook ngarangk elniakwëën ar kö nasëngan pan, arim ngan ëpnaöötamop nerapan. 19Weëre kosangringwakaim olëak wëwë kosangët önëët.”

Luk 21:20 101 Luk 22:11Yesuuk Yerusalem kaö utpet ëëpnaata

ngönte ök mëëa(Matiu 24:15-21; Maak 13:14-19)

20 “Ar itaangkën ngaarö Yerusalem kaötaap yawiin pöt ka töölak utpet wasëpnaakunet temanöm yes pël wasënëët. 21 Pëlëak Yutia yangerak wëaurö ar kas rosir-aöökël sën. Yerusalem kak wëaurö ar kaösëp wasën. Ën yang nantë wëaurö kakaöaöökël sëngan. 22 Ngönëntak retëngëa pöt kë rapnaan Anutuuk akun pip-tak kangut wes mëën orööpnaat. 23 Elei,öng ru kepringöröere ru kapa yemenaurö,tol ëënëërö? Akun pötak Anutuuk om-naröen ya sangën elmëën yangerakë om-narö këlangön kaö panë kat wiipnaat.24 Ngaaröak narö öp wesir olapnaat, narömoröak wii tëak wak pitëm kaatë së inëënwesak ulmëak öpnaat. Pël ëak ngönënköpëlörö pit Yerusalem kaö utpet weseimwëën Anutu pimtë akun mampna pötaksëak pet irëpnaat.”

Omën Këëp orööpnaata ngönte(Matiu 24:29-31; Maak 13:24-27)

25 “Këtre ngoonre ari pötë omën itköpëlöt yaaröön yangerak i kaö maatkësangöt yamöön omnarö kas kaö ëëp-naat. 26 Pël yaëën kutömwer ëtëp ëënariat tiak yesën omnarö yangerak omnantorööpna pötaan kor wë kas kaö panë ëakit köpköp tiak së wiaapnaat. 27 Pël yaëënOmën Këëp ne nem weëre kosangre ierekasir nemotring kutöm kepiltak yaaröönitaampnaat. 28 Omën ke pöt yaaröön,‘Anutuuk niöpna akunet temanöm yes,’pël wesak wal ë taueë we riak itaampun.”

Këra nantön itenak akunet ëwat yes pötawatepang ngönte

(Matiu 24:32-35; Maak 13:28-31)29 Pël mëak watepang ngön nent epël

mëëa. “Ar këra wasre munt nantön ite-nak wa weswes ë yeë. 30 Ar itaangkënkërë sak wil yewatën itenak kopi akunettemanöm yes pël yewas. 31 Pöta ök omënyeniak epot yaaröön itenak pöt, ‘Anutuwa ngaöök nimëëpënëak yaë,’ pël wasën.32 Ne yaap niamaan. Omën e wë eporöwel wi won nasën wiaan omën yeniakepot orööpnaat. 33 Kutömre yang epteparwon sëpnaatepar. Ën nem ngön epët wonnasëpan.”

Pim ruuröen wa korkor ngön ök mëëa34 “Ar iire kaömp na olëolë imeë yanger-

akë omnantëën kön selap pötëën luprekön arimot wes mëak wëën akun kaöaö

kalaapöökë yaë pöl teënt pan niöpanëënngarangk këëkë ëeimeëak ön. 35Akun kaöpöt yang ël epotë wë eporö ar pouröa naëorö nirëëpnaat. 36Pötaanök ar kët el epotëngaire wa kom eimeë Anutuun kimangngaangan maim ön. Pël ëën omën könömorööpënëak yeniak pöt yaaröön Anutuukweëre kosang ningkën ing mës ngep ëakOmën Këëp nem ëöetak tauanëët.”

37 Akun poutë Yesu pi këtëkötë ngönëntup kaöetak omnaröen ngönën ök maimolëak pöt rö kanötë Olip tomöntak së ka urpël ëeima. 38 Pël ëën omnarö pit ngönënkat wiipënëak wangam kan röökëërötëngönën tup kaöetak pim naë seima.

22Yutasök Yesuun kupmowiipënëak kosang

wes mena(Matiu 26:1-5, 14-16; Maak 14:1-2, 10-11;

Son 11:45-53)1 Kaömp peret yis namëënöt yena akun

ngëëngkët pitök Anutuuk mait elmëautpël yamëëa pöt temanöm sa. 2 Pël yaëënkiri ar yaaö kaöaröere ngön kosangötëngarangkörö pit omnaröen kas ëën Yesuëlëëp mëmpëna kanten ap weseima. 3 Pëlyaëën Seten pi Yutas Keriot kakaanëppim lupmeri ilëa. Pöp Yesuu ru 12pöröakaanëp. 4 Pël ëën kiri ar yaaökaöaröere ngönën tup kaöeta polisöröanaë së Yesuun kup mowiak pitëm moresiulmëëpnaata ngönte pitring ëa. 5 Pël ëënpit ërëpërëp ëak mon mampnaata ngönteë kopëta wesa. 6Pël ëën Yutas pi makre kumëak ngës rëak akun nentak omnarö Yesuent ë mëën pimënt wëën kup mowiipnakan ap weseima.

Ru naar mait elmëa akun ngëëngktakëënkaömp kopëta wesa

(Matiu 26:17-25; Maak 14:12-21; Son 13:21-30)

7 Kaömp peret yis namëënöt yena akunngëëngktak Anutuu mait elmëautaan kirisëpsëpörö yamöa akunet temanöm sa.8 Pël ëën Yesuuk Pitaare Sonön epël mëakwes mëëa. “Arip së mait elmëauten könwiipenaan kaömpöt kopëta wes wiin. Pëlëën ten waisën nëmpenaan.” 9 Pël maanpiarip epël mëëa. “Ka taltak kopëta weswiinëak kent kön yawiin?” 10 Maan puukkangiir epël mëëa. “Kat wieë. Arip kaksë oröak itaangkën omën namp i kepitwak wëën koirak pöt pim ënëm së ka ilap-naatak ilan. 11 Pël ëak ka pepapön epël

Luk 22:12 102 Luk 22:38man. ‘Rë yanuulaupök, “Ne nem ruuröar-ing ka taltak Anutuukmait elmëauten könwiinaan kaömp nën?” pël ya,’ pël man.12 Pël ök maan ka kaö ngaarëk nent urrekorumön ëak ompyaö wesauten pet elniinpötak kaömp ar ëak kopëta wasën.” 13 Pëlmaan piarip së mëëaul ëak mait kaömpötar ëak kopëta wesa.

Mait kaömp nak kë mena(Matiu 26:26-30; Maak 14:22-26; 1 Korin

11:23-25)14 Nëmpna akunetak Yesure pim ngön

yaaö omnarö pit kakaati së kaömp yenau-tak wel aisëak wëa. 15 Pël ëak Yesuukepël ök mëëa. “Nem këlangön kat wiimaakunet temanöm yenewas. Pötaanök wetrëak mait kaömp epët arring ngawi nu-maataan kent pan yaalnë. 16 Ne yaap nia-maan katwieë. Nemait kaömpepët kaalaknanën wë Anutuu wa ngaöök nimëëp-naatak kaömp pöta këët tekeri sëën nu-maat.” 17 Pël mëak wain kelön nent wakAnutuun yowe mëak epël mëëa. “Ar epëtwak ngawi neë. 18 Ne niamaan. Yangerakeprek wain iit peene nëën pet yair. Ar-ring kaalak nanënwë ënëmak Anutuukwangaöök nimëak wëën piiring nëmpenenëa.” 19 Pël mëak kaömpöt wak Anutuunyowe mëak pelak epël mëak mena. “Epëtnem mësëpët. Ar kaamök elniipnaankëëröt wes nimpaat. Pötaanök nënëëlneen kön wieim ön.” 20 Kaömp pöt nëënwain kelönte wak tapël ëak epël mëakmena. “Wain i epët sulöp ngolöpta nemiit. Wain i epëtak ne wel yawiem nem iitolama pötaan Anutuu omnaröaring sulöpngolöp pöt kosang yewas pöt pet yaalni.21 Iteneë. Omën kup newiak kööre toköröamoresi neulëëpnaapneering kaömpngawiyen. 22 Omën Këëp ne pöp nem Pepapëkan yaö neeaöök së wel wiimaap. Ënnemëën kupmowiipna pöp, elei, pi kangutkësang pan öpnaap.” 23 Pël maan ngönyaaö omnarö pit, “Talëpök ëëpnaaten ya,”mëak neneren pëël mëëa.

Ruurö pit pitëm naëaan talëpök isëpënpötaan ngön nga ela

24 Ruurö pit, “Talëpök tiarim naëaanisak wë,” pël mëak ngön nga ela. 25 Pëlyaëën Yesuuk epël mëëa. “Yang ompakörö pit omën pitëm iri wëaurö ngarangkelmëeimeë pitök kangiir pitëmëën pingwesak, ‘Kaamök yaaurö,’ pël mapënëakkent yaaurö. 26 Ar pël ëënganok. Arpöt, kaöaröak koturöa ök sak ön. Ën

wotöököröak inëën yaauröa ök sak ön.27 Ma ar aë. Talëpök isa? Wel aisëeëkaömp yen pöpök ma ar ëak korak waisyemangk pöpökëër isa? Wel aisëeë kaömpyenpöpökëër. Pël ëaap ne pöt, arim tekrakwë inëën yaauröa ök koröp oröak wëaup.

28 “Akun poutë këëmre këlangön pötnem naë yaaröön ar sëp nenewasënyaaurö. 29 Nem Pepapök ar wa ngaööknimëëmëak wes nemëaut nook ar tapëlwa ngaöök momëënëak yeniak. 30 Ne wangaöök nimëak wëën ar neering këërekaömp ngawi neimeë omp aköröa urötëwel aisëeë Israel kur 12 pötëaanöröangönte ë pet irënëët.”

Yesuuk Pitaë piin yak mowasëpnaaten ökmëëa

(Matiu 26:31-35; Maak 14:27-31; Son 13:36-38)

31 “Saimon, Saimon kat wi. Seten piraisatë koröp koëak wël yeë pöl ar morökelniipënëak ya. 32Pël ëën nook nim könwikosang yewesaut won sëpanëak kaamökelniak Anutuun kimangmëëaut. Pötaanökni ënëmak kaalak kaip tiak pöt nim karurötaë mowasum.” 33 Pël maan Pitaak epëlmëëa. “Aköp, ni weletak ma wii kaatakyesën pöt ne tepër sëpëaap.” 34 MaanYesuuk kangiir epël mëëa. “Pita ne nia-maan kat wi. Ni peene röök epëtak kokorngön naën wiaan akun nentepar nent ëakneen wonwon mamëëp.”

Kërre monere öpre pötön mëëa35 Pël mëak pim ruuröen epël mëëa.

“Ngaan ne ar wes yanimëem, ‘Monerekërre ing körre pötwak sëngan,’ pël niiaut.Pël ëa akun pötak omën nantön elek ëauröma won?” Pël maan pit, “Won,” mëëa.36 Pël maan kaalak epël mëëa. “Peene pötnga akunaö yaaröön namp monet wiaanpöt pangk waap. Ën namp kërëëp wiaanpöt yok pangk wetaap. Ën namp öp-wer won ëën pöt ulpëën rangkëp përëomnamp mangkën öpwer kangiir mamp.37Ne niamaan kat wieë. Ngönën pepeweringön epël ëa pöt nem naë kë orööpnaanyaë. ‘Pit pi utpetap wesak utpetaröa öng-pök moulmëaup.’ Ngön nemëën retëngëa pipot kë orööpnaat.” 38 Maan ruuröakepël mëëa. “Kaöap, ni itan. Ten öp new-eriar wia.” Pël maan Yesuuk epël mëëa.“Ngönte sëp weseë.”

Yesuuk Kesemani ngësöök së kimangmaima

(Matiu 26:36-46; Maak 14:32-42)

Luk 22:39 103 Luk 22:7139 Pël mëak wë olëak kakaan oröak pim

ë yaaul Olip tomöntakël yesën ruurö ënëmsa. 40 Pël ëak së oröön Yesuuk ruuröenepël mëëa. “Ar moröktak wiap sënganëënkimang maë.”

41 Pël mëak këlötë mööna yaë pöl ëaksë rar rë wesirak Anutuun kimang epëlmëëa. 42 “Pep ni kat wiin pangk ëënpöt këlangön nem naë orööpënëak yaëepot keker elnëëp. Nem könöök won,nim kentöökë wiaul ëëm.” 43 Pël yemaankutömweriaan ensel namp irë pim naëoröak kosang mowesa. 44 Pël ëën Yesu pilupmer këlangönring wë ke urak kimangyemaan köömöt omën iitë ök sak oröakyangaak il ngentia.

45 Kimang më pet irak wal ëak së pimruuröen itaangkën pit piin yaköm pan ëënka uraan 46 epël mëëa. “Ar tol ëënak kaureim? Moröktak wiap sënganëën wal ëakAnutuun kimang maë.”

Yesu kööre toköröa moresi moulmëa(Matiu 26:47-56; Maak 14:43-50; Son 18:3-

12)47 Pël yamëem wëën omën kësang pan

pimnaë oröa. Pël ëak pim ru 12 pöröakaannamp Yutas pöp Yesu tot nëmpënëak pimnaë sa. 48 Pël ëën Yesuuk epël mëëa.“Yutas, ni Omën Këëp neen kup mowiinnempëna pötaan tot yenenën ma?” 49 Pëlëën pim ruurö pit omën orööpënëak yaaöpöten itenak piin epël mëëa. “Aköp, tenöp möön ma?” 50 Pël mëak pitëm naëaannampök kiri ar yaaö wotöököpë inëën runamp möak pim kat yaapkëëp per olëa.51 Pël ëën Yesuuk itenak epël mëëa. “Arsëp weseë.” Pël mëak omën pöpë katëëpmoröak ompyaö mowesa. 52 Pël ëak Yesukiri ar yaaö kaöaröere ngönën tup kaöetapolisöröere kaöarö pi öpënëak sa pöröenitenak epël mëëa. “Ar neen ngaap wesakwali neönëak inre tang wak yewais ma?53 Ne kët ël epotë ngönën tup kaöetak ar-ring wëaup. Pël ëën ar akun pötë neneönëaurö. Pël ëaap peene akun epët arimakunet. Akun eptak kouta weëre kosangëttekeri yaarö.”

Pitaak Yesuun wonwon mëëa.(Matiu 26:57-58, 69-75; Maak 14:53-54, 66-

72; Son 18:12-18, 25-27)54 Pël maan pit Yesu wali wak kiri ar

yaaöwotöököpë kaatakë sa. Pël ëën Pita piënëmënëm sa. 55Pël ëak itaangkën ngaaröëmöökë kakaati së ilëak ka tomök esmerakmor yesem wëën Pita pi pitëm tekrak së

wel aisëa. 56Pël ëak es ëwaöök wel aisëaaninëën koont nampök piin itneë epël mëëa.“Omën epopta Yesuring wëaup.” 57 Pëlmaan Pitaak wonwon mëak epël mëëa.“Koont epop, ne piin köpëlëp.” 58 Pëlmëak kot nent wëwë yaëën kaalak omënnampök piin itenak epël mëëa. “Niintapitëkaan nampok.” Pël maan Pitaak epëlmëëa. “Omp epop, ne wonöp.” 59 Pëlmëak wë ngöpngöp yaëën kaalak omënmunt nampök kosang wesak mëëa. “Yaap,omën epopta Yesuring wëaup. Pi Kaliliomnamp.” 60 Maan Pitaak mëëa. “Ompepop, ne nim ngön yaan pipten ëngk mae yewas.” Pël maötaring kokor ngön ëa.61 Pël ëën Aköp kaip ti Pitaan itena. Pëlëën Pita pi Aköpë ngön epël mëëa pötenkön wia. “Ni peene röök epëtak kokorngön naën wiaan akun nentepar nent ëakneen wonwonmamëëp.” 62Ngön pël mëëapöten könwiak ya ilak sëën tomökël së ingkaö pan ëa.

Ngaaröak Yesuun ökre was mëak tangmomöa

(Matiu 26:67-68; Maak 14:65)63 Yesuu ngarangk wëaurö pit piin ökre

was mëak tang momöa. 64 Pël ëak itöörarëpoë koröpöök körmokoëak epëlmëëa. “Nitektek ngön yaauppe. Talëpök yanimö?”65 Pël mëak ngön utpetat kësang mëëa.

Yesu kansolöröa naë moulmëak ngön yamëna

(Matiu 26:59-66; Maak 14:55-64; Son 18:19-24)

66 Ëlpam walën omën kaöarö, kiriar yaaö kaöaröere ngön kosangötëngarangkörö, wa top ëak wë maan Yesumësak pitëm naë sëën epël mëëa. 67 “Nitenën ök nia. Ni Yaö Niiaup Kristotapöp ma?” Pël maan Yesuuk epël mëëa.“Ne niamaatep ar kat wiak wa yaapnewasngan. 68 Ën nookta pëël niaanyok pangk ök nenëangan. 69 Peene pötOmën Këëp ne Anutu weëre kosangëp pimyaapkëël wel aisëaama akunet temanömyes.” 70Maan pit pouröak epël mëëa. “NiAnutuu Ruup ma?” Pël maan kangiir epëlmëëa. “Yok yak pil.” 71 Pël maan pit epëlmëëa. “Oröpmorëën ngön ya mëmpen?Pimtë këmtakaan yok aan kat yawi.”

Luk 23:1 104 Luk 23:3023

Pit Yesu Pailatë naë së ulmëak ngön yamëna

(Matiu 27:1-2, 11-14; Maak 15:1-5; Son18:28-38)

1 Omën pourö wal ëak Yesu mësakRom yang ngarangkëp Pailatë naë sa.2 Pël ëak Pailatën ngës rëak epël mëëa.“Tenim itöök omën epmor ten omënpourö morök elnieimeë pi omp ak Sisatakis mangkanëak nga niaimeë pimtokpimtën, ‘Ne Kristo Yaö Neeaup,’ pël aöre‘Ne omën omp aköp,’ pël yaaumor.” 3 Pëlmaan Pailat pi Yesuun pëël mëak epëlmëëa. “Ni Yuta omnaröa omën omp aköpma?” Maan kangiir epël mëëa. “Yokyaan pi tapët.” 4 Pël maan Pailat pi kiriar yaaö kaöaröere omnaröen epël mëëa.“Ne omën epopë saun nent nokoirën.”5 Maan pit kosang wesak ke urak epëlmëëa. “Pi omnaröen ngön ök mëak lupes nga mowasën Yutia yang pourak akakyes. Pi Kalili yangerak ngës rëak pël ëwaisaumorök eprekta tapël yaë.”

Pit Yesu Erotë naë së ulmëak ngön yamëna

6Pëlmaan Pailat pi pöten kat wiak pitënepël mëëa. “Omën epop Kalili yanger-akaanëp ma?” 7 Maan pit kangiir mëëa.Pël ëën Pailat pi omën omp ak Erot pimyang ngarangk ëeëaurekaanëpök ëa pëlwesak akunpötak Erot piita Yerusalemkakwëën yak Yesu wes mëën pim ngësël sa.8 Pël ëën Erot pi Yesuun itenak ërëpërëpëa. Pöt pi Yesuu yaautön kat yawiemitaampënëak kent kön yawia. Pël ëakpim itöök retëng nent ëën itaampën pëlwesak ërëpërëp ëa. 9 Pël ëak Yesuun pëëlke nentere nent yemaan Yesu pi ngönkangut nemaan ëa. 10 Pël ëën kiri ar yaaökaöaröere ngön kosangötë ngarangköröpit pim naë së tauak kosang wesak piutpet ëa pöt mëëa. 11 Pël ëën Erotre pimngaarö pit piin ököök elmëak ökre wasmëëa. Pël ëak ulpëën wali retëngretëngëa ompyaö namp wa momëak kaalak wesmëën Pailatë ngësë sa. 12 Erotre Pailatpiarip ngaan pöt nampnampön kööre tokyaauwaarök akun pötak ngöntre kar ëa.

Pailat pi Yesu këra yetaprak mööpënëakkat mowia

(Matiu 27:15-26; Maak 15:6-15; Son 18:39–19:16)

13 Pailatök maan kiri ar yaaö kaöaröerengarangköröere omënmuntarö wa top ëa.

14 Pël ëën epël mëëa. “Ar omën epopön,‘Pi omnarö wa irikor yaalmëaup,’ pël aönem naë wak waisan. Pël ëën nook pimsongönte tekeri wasëpënëak arim ëöetakpëël mëëaut. Pël ëautak ne piin kat wiinpim utpet yaëën arim ngön yaatak moul-mëan pöt nokoirën yeë. 15Erotta tapël ëakkaalak wes mëën waisa. Kat wieë. Omënepop pi utpet tiarim mëmpena nent naën.16 Pötaanök ne maan ngaaröak om tangpëën möak wes mëëpnaat.”

17 [Krismaki poutë Anutuu mait elmëaakunngëëngktak Pailatök omënnampwesmë yeëa.] 18Pël maan pit omën pourö ëlakwiak epël mëëa. “Pipmor mëngkën welwiip. Parapasökëër wes nimë.” 19 Parapaspöp kak wë omën naröaring nga yaalemnamp mëngkën wii kaatak ulmëaup.

20 Pël maan Pailatök kaalak epël mëëa.“Ne Yesu wil momëëmaat.” 21 Maan pitngön ëak epël mëëa. “Këra yetaprakmöönwel wiip. Këra yetaprak möön wel wiip.”22 Pël maan Pailat pi akun nentepar nentpötak epël mëëa. “Omën epop pi utpetoröp nent ëa? Ne itaangkën pi mëmpenanent naën. Pötaanök ne maan ngaaröaktang pëën möak wii kaatakaan wes mëëp-naat.” 23 Pël maan pit ke ur olëak ngönëak, “Pi këra yetaprak möön wel wiip,”pël mëak ngön kaëpre ngön ëak Pailatëngönte wa irikor ë olëa. 24 Pël ëën Pailatpi pitëm ngön mëëa pöt kat wiak möönwel wiipënëak mëëa. 25 Pël ëak pitëmkëk mëëa pötaan omnamp mëngkën wiikaatak ulmëaö pöp wil moulmëak Yesupitëm kentöök möön wel wiipënëak pëëlelmëa.

Yesu këra yetaprak möa(Matiu 27:32-44; Maak 15:21-32; Son 19:17-

27)26 Pit Yesu mësak yesem kamtaöök

omën namp yapinte Saimon, Sairinikakaanëp, pi yaakaan yewaisën koirakwali wak këra yetapër mangkën waalakYesuu ënëm sa. 27 Pël ëën omën selapënëmyesemöngnaröYesuun ingre tanëërsa. 28 Pël ë yesën Yesu kaip ti epël mëëa.“Yerusalem öngörö, ar neen ing angan.Arimëntre arim ruuröaanökëër ing aë.29 Kat wieë. Ënëmak akun nent temanömsëën epël anëët. ‘O, öng ru köpëlörö.Pit ru wilööre kapa mampö pël naënyaaurö. Pötaanök pitökëër ërëpërëp yaë,’pël anëët. 30 Akun pötak rosir kaöatön,‘Pelak ngep elnieë,’ pël mëak kotutön,

Luk 23:31 105 Luk 24:7‘Kör elnieë,’ pël manëët. 31 Këra iiringötes yemarën pangk naën yaë pöta ök neomën ompyaö yaaup wel newiinë pötpangk naën yaëëtak ar wel newiinëakkent yeë. Pötaanök këra umönöt es marënpangk yaë pöta ök ar utpet yaauröak welwiinëët.”

32 Pit omën utpet yaaö naarta Yesuringmööpënëak mësak sa. 33 Pël ëak yanglup nent yapinte “Kepön Kos” pël yamëëapörek së oröak pi këra yetaprak momöa.Pël ëak utpet omën naarta, namp yaapkëëlnamp katnëël, mö ulmëa. 34 Pël ëën Yesupi epël mëak kimang mëëa. “Pep, pitëmyaalnë epot köpël wë yaalnë. Pötaanpitëm saun epotë kangut won mowas.”Pël yemaan ngaarö pit pim ulpëënre poëkoröpötwakngasamtakwiak talëpök öpënpöten itena. 35 Pël yaëën omnarö itenaanomën kaöarö pit epëlmëak ökrewasmëëa.“Pi omënmuntarö kaamök yaaupök peenepimtok pimënt kaamök ëëp. Pi Kristo,Anutuu Yaö Mëëaup pöt pël ëëp.” 36 Pëlyemaan ngaaröakta ökre was mëak naë sëwain i somit menak epël mëëa. 37 “Ni yaapYuta omnaröa omën omp aköp pöt nimtoknimënt kaamök ë.” 38 Pël mëak pim kepönlöötak epël retëng ë ulmëa. “Omën epopYuta omnaröa omën omp aköp.”

39 Pël yaëën utpet omën naar piir-ing möa pöaar nampök utpet wesak epëlmëëa. “Nim ök pilëpta Kristo ma? Ni yaappöp pöt nimënt kaamök yeem tenipta pëlelni.” 40 Pël yemaan ngöntöpök nga mëakepël mëëa. “Nim këlangön kat yawiintapël yaëëp ni Anutuun kas naën yaanma? 41 Tepër pöt, tepërim saunatë kangiirompyaö yaalni. Ën omën epop pöt, saunwonöp.” 42 Pël mëak Yesuun epël mëëa.“Yesu nim omp ak sak waisumëëtak neenkön wiim.” 43 Pël maan Yesuuk epël mëëa.“Ne yaap niamaan. Peene tapëtakëër nineering ngës ompyauuk ömëët.”

Yesu wel wia(Matiu 27:45-56; Maak 15:33-41; Son 19:28-

30)44 Këtëp luptak 12 kilok pötak wëën

kët itte utpet ëën yanget koö olëak wieësë wiap kan 3 kilok oröa. 45 Pël yaëënngönën tup kaöetak poë koröp kësangngeröök uteëaumpel luptak keliak nem-pelnempel ëak sa. 46 Pël ëën Yesu pi ngönëak epël mëëa. “Pep, nem könöp nimmoresi yanuulë.” Pël mëak yok wel wia.47Pël ëën ngaaröa wotöököp pi omën oröa

pötön itenak Anutuun yaya mëak epëlmëëa. “Omën epop pi yaap saun wonöp.”48 Pël yaëën omën itaampënëak së watop ëa pörö pit omën oröa pötön itenakyaköm kön wi kakë sa. 49 Pël yaëën Yesupim karuröere Kalili yangerakaan ënëmsa pörö pit pëlëër wë omnant oröa pötönitena.

Yesu yang kel weera(Matiu 27:57-61; Maak 15:42-47; Son 19:38-

42)50 Omën namp yapinte Yosep pöp

Yutia yangerak 51 Arimatia kakaanëp, piomën ompyaup yak wotpil wë Anutuukwa ngaöök momëëpënëak kor wakaima.Pi kansol wotöököröaring wëaup. Pëlëaupök pim karurö Yesu mëmpënëakngön yaan pi nerek wak nemaan ëa.52 Omën pöpök Pailatë naë së Yesuusokuren ök mëëa. 53 Pël ëën kat mowiinsë yetaprakaan ent ëak poë koröp kölamompyaö naöök kör koëak kël öngöp naöomnarö wa wiipënëak tëau wieëa pörekëlwak sa. Kël öngöp pö omën namp wanawiinö. 54 Pöt kë yesa akun ngëëngkëtëlpamök wiaan omnant kön ëa. 55 Pël ëënöng Kalili yangerakaan Yesuring saurö pitYosepë ënëm së omën yangaöön itena.Pël ëak Yosep pi sokur tolëël yawi pötenitena. 56 Pël ëak kaalak kak së kolap köpnga kamp ompyaut Yesuu sokurak wamëëpnaan wak sëpënëak kopëta wes wiakakun ngëëngktak ngön kosangta wieëaulkoröp kë sa.

24Yesu kaalak wal ëa(Matiu 28:1-10; Maak 16:1-8; Son 20:1-10)

1 Sante wangam kan röökëër panöngörö kolap köp nga kamp kopëtawes wia pöt wak yangaöökë sa. 2 Sëoröak itaangkën kël kësang kan wariulmëaumpel wa olaan kan të wieëa.3 Pël ëën pit kël öngöpöökë kakaati sëitaangkën Yesuu sokur won wieëa. 4 Pëlëën ap wesak ëngk ma e wasö yaëën omënnaar ulpëën kölam panëëpëaar mëauwaarpiarpim naë oröak taua. 5 Pël ëën öngöröitenak kas ëën tok oriak yangaakël itenaanomën pöaarök epël mëëa. “Ar oröp ëënaköp wëaupön welaaröa naë ap yewas? 6 Pieprekwon. Yokwal ëa. Ar pimngaanKaliliyangerak wë ngön epël ök niiaö pötenkön wieë. 7 Pi epël niiaup. ‘Omën Këëpne saun omnaröa naë neulëën pitök këra

Luk 24:8 106 Luk 24:43yetaprak nemöön wel wiak kët nenteparnent yangaöök wieë kaalak wal ëëmaap,’pël niiaup.” 8 Pël maan öngörö Yesuungaan ngön ök mëëa pöten kön wiak9 yangaöökaan kaalak kak së Yesuu ru 11pöröere omën muntaröen pitëm omënitaampööre kat wi ëa pötön ök mëëa.10 Öng pörö Maria Matala kakaanëpreSoanaare Maria Semsë ëlëpre öng muntnaröere pël ëak öng pöröak së Yesuu ngönyaaö omnaröen ök mëëa. 11 Pël ëën pitngön pöt kat wiak, “Öngre yokot ngönya,” pël mëak wa yaap newasën ëa. 12 Pëlëak Pita pi wal ëak pöömpö së yangaöökoröak tok oriak kël öngöpöök itaangkënpoë koröp kör koëau pëën wiaan itena.Pël ëak omën oröa pöten kön selap ë kakësa.

Omën naar Emeasë kanöök Yesuun itena(Maak 16:12-13)

13 Kët tapëtak Yesuu ingre morsauröakaan naar Emeas kakë sëpënëaksa. Ka pö Yerusalem kak naë 11 kilomitapöta ök wieëa. 14 Omën pöaar kamtaöökyesem omnant oröa pötë ngönöt aö yesa.15 Pël yaëën Yesu pimënt piarpim naëoröak piaripring sa. 16Pël ëën omën pöaaritenak Yesuun pi newasën ëa. 17 Pël ëënpëël mëak epël mëëa. “Oröp nantëënnampnampön maö im?” Pël maan piaripleng ëak tok orieë yaköm ë sak ëa. 18 Pëlëak namp Kliopas puuk epël mëëa. “Elei,ka ël epotëaan omën pourö Yerusalemkak wëëp ni kopëtapökëër omën pörekoröauten köpël wëën ma?” 19 Pël maanYesuuk piaripön pëël mëak epël mëëa.“Pöt tol ëa?” Pël maan piarip kangiir epëlmëëa. “Yesu Nasaret kakaanëpë elmëapöten yak. Pi tektek ngön yaaö namp,Anuture omnaröa ëöetak ngön kosangaöre ya weëre kosangringöt mëmpö pëlyaaupök 20 kiri ar yaaö kaöaröere tiarimngarangköröak Rom yang ngarangkëpënaë wes mëën puuk mëmpënëak maankëra yetaprak möaup. 21 Ten pöt, puukIsrael omnarö tiar utpetetakaan niöpnaatpël weseëan pöt pitök möön wel wia pötangöntere kët nentepar nent ëën muntnant oröa pötë ngönöt yak. 22 Tenimnaëaan öng naröak Santeetak röökëëryangaöök së itenak wais ök niaan yaansaut. 23 Pit së sokuren ap wesak wais epëlniiaut. ‘Ten së itaangkën ensel naarök,“Yesu pöp öp sak wë,” pël yenia.’ 24 Pëlniaan tenim naëaan omën naar piaripta së

yangaöök itaangkën öngöröa aan kat wiatapël itena. Pël ëaap pimtën itnaangkënëa.” 25 Pël maan Yesuuk kangiir epëlmëëa. “Arip kön won pan. Arip oröpëënak tektek ngön yaaö omnaröa ngönretëng ëautön kön wi kosang newasënyeë? 26 Kristo Yaö Mëëaup pi këlangönkat wiak kaalak pim ëwaare weëre kosangpimot öpna pöten arip köpël ma?” 27 Pëlmëak Moses pim ngön ëa pötak ngës rëaktektek ngön yaauröak ngönën pepatëpimëën ngön ëa pöt pout ök mëëa.

28 Piaripring kak së oröak el wesaksëpënëak yaëën piarip epël mëëa.29 “Këtëp ilaan koö olapënëak yaëërektenipring öpa.” Pël maan piaripringkakaati sa. 30 Pël ëak wë kaömpnëmpënëak wel aisëeë puuk kaömpötwak Anutuun yowe mëak pelak piaripmena. 31 Pël yaëën piarip pörekök köntektek sak iten sokola. Pël ëën pi ëlëëpilëa. 32 Pël ëën piarpimënt nampnampönepël mëëa. “Tepër kamtaöök yewaisempi ngönën pepatëaan ngön songönöt ökniaan kat wiak ya kë saut.” 33 Pël mëakakun tapëtakëër wal ëak kaalak Yerusalemkakël sa. Pël ëak pörek së itaangkën ru11 pöröaring piarpim karurö wëën itena.34 Pël ëën pitök epël mëëa. “Yaap pan,Aköp wal ëak wë Saimonön ë pet elmëënitena.” 35 Pël maan piaripök piarpimkamtaöök yesën ëa pöta ngönte ök mëakkak së kaömpöt yepelën piarpim piinkëëkë itena pöta ngönteta ök mëëa.

Yesuu ruurö pit piin itena(Matiu 28:16-20; Maak 16:14-18; Son 20:19-

23)36 Pit ngön pöt aim wëën Yesu pimënt

pitëm tekrak orö rëak epël mëëa. “Arimlupötë mayaap wiaap,” pël mëëa. 37 Pëlëën pit yaan sak, “Yesuu könöpök yaë,”wesak kas ëa. 38 Pël ëën pi epël mëëa.“Ar oröp ëën yaan utpet sak kön selapyeë? 39Nemënt tapöpök wë. Ar nem ingremorötön iteneë. Pël ëak morö pat ëakkëëkë it nengëneë. Ne koröpre mësëpringwë. Kön pörö epël wonörö.” 40 Pël mëakpim ingre moröt pet elmëa. 41 Pël ëënpit ya kë sak pim ngönte kat wiak kön wikosang newasën om yaan sak yeem wëënepël mëak pëël mëëa. “Arim kaömp nanteprek wia ma?” 42 Pël maan pit i kaö imënkota kaö nent mangkën 43wak pitëm itöökna.

Luk 24:44 107 Luk 24:5344 Na pet irak epël mëëa. “Ne arring

wë epël niaimaut. ‘NgaanëërMosesë ngönkosangötre tektek ngön yaauröa pepatëngön wia pipotre tan pep Sam pöwerinemëën ngön ëa pipot pout kë rapënaat,’pël niiaut.” 45 Pël mëak pimtok ngönënpepeweri ngön wia pöt ök maan kat wiakpitëm lupöt kan tëa. 46 Pël ëën Yesuukepël ökmëëa. “Ngönën pepeweri epël wia.‘Yaö Mëëaup, Kristo, pi këlangön kat wiakwel wiak akun nentepar nent pël wieëkaalak yangaöökaan wal ëëpnaap. 47 Pëlëën omnarö lup kaip tiin pitëm utpetatkërëmoolapëna pöt pimyapintak ökmaanYerusalem kak ngës rëak aö yesem yangpoutë së pet irëpnaat,’ ëaut. 48 Pötaanökarim itenan puot tekeri wesak ök man.49 Kat wieë. Nem Pepapök ngaan omnantarimëën yaö niia pöt nook wes nimëë-maat. Pötaanök ar om kak eprek wëënkutömweriaan weëre kosang pöt arim naëirapnaat.”

Yesu kutömweri isa(Maak 16:19-20; Ngön 1:9-12)

50 Pël mëak pit mësak Petani kak naësë oröak pim moresiar ngaarëk weë pitwelaköt elmëa. 51 Pël yeem wil moulmëakkutömweri isa. 52 Pël ëën pit piin yayamëak ërëpsawi kaö ë kaalak Yerusalemkaksë 53 wë kët ël epotë ngönën tup kaöetakwakaimeë Anutuun yaya maim wakaima.

Son 1:1 108 Son 1:26

SonYesu pi wel wiak kutömweri sëën wë

krismaki 60 pöta ökwon sëën Sonök Yesuungön ompyaö epët retëng ëa. Son pi Yesuuru 12 pöröakaanëpök omën pouröaan ëa.Pim ngön pöt, omnarö Yesuun kön wikosang wesak wëwë kosangët öpenëakretëng ëa. Pötaanök Yesuu ya mëna pötangönte naën, pim ökmëëa pöta ngönte ëa.Pöt epël wia.

Yesu pi Anutuu Këmët 1:1-18Son i yamëaupre Yesuu ru wetëërö 1:19-

51Yesuu ya mënaut 2:1–12:5Yerusalem kak Yesuu naë oröaut 13:1–

19:20Yesuu wal ëak ëö pet elmëaut 20:1–21:25

Këm Ngönte wëwëetaringtak omën sakoröa

1 Ngaan panëër kutömre yang wonwiaan Këm Ngön pi wakaima. Këm Ngönpi Anuturing wakaima. Këm Ngön piAnutu tapöp. 2 Ngaan panëër pi Anu-turing wë. 3 Piaripök ël epot pout ketëauwaar. Omën nant kan naöökëlaannaaröön. Won, Anutu puuk Këm Ngönpiin maan omën ël epot pout ket ëa. 4 Pëlëak pimënt wëwë pepap pël saarëën pimwëwë pötak omnarö piin kön wiipenëakëwa elnia. 5 Ëwa pepap pi ëwa elnieim wë.Pötaanök koutak ëwaat ngep naalmëëpan.

6 Omën namp Anutuuk wes mëën oröayapinte Son. 7 Pi ëwa pöta ngönte om-naröen ök maan ëwa pepapön kön wikosang wasëpënëak oröa. 8 Son pi pöpëwa wonöp pi om ëwa pepapë ngönteök apënëak oröa. 9 Ëwa pep kë pöp pioröak yangerakë omën pourö ëwa elnia,wë epop.

10 Anutu puuk Këm Ngön piin maanpuuk yangerakë omënere omnant ketëaup pitring wëënak pit piin ëwat nasënwakaima. 11 Pi pimtë yang songöntakoröak wëënak omnarö pit piin ngöntrekar naalmëën ëa. 12 Ën omën ngöntrekar elmëak piin kön wi kosang wesaurötiar Yesuuk pimëën yaö niwasën wë Anu-tuu koröngre ru seim wë. 13 Tiar om-naröa yaaul Anutuu koröngre ru sak naön.Ëlre peparö pitëm kentöök ma könöök pëlnaën. Anutu puuk elniin pim koröngre ruseim wë.

14 Këm Ngön pi omën orö rëaktenim tekrak wëën ten pim ë rangiatöniteneimaut. Pi komre kolap elnieimeëngön këët pëën ök niaimaup. Ten pimë rangiat iteneimaö pöt Anutuuk pim rukopëtap mena.

15 Son i yamëaup pi ru pöpë songöntenwar wesak ök mëak epël mëëa. “Omënepopön ne ngaan arën epël ök niiaut.‘Omën nem ënëm yewais pöp puukëërkaöap. Ne naaröönwiaan pi wakaimaup.’ ”16Pi komre kolap pepap yak tiar pourö pimnaëlaan komre kolap kësangën yaalniinnganngan weim wë. 17 Pöt tol ëënak?Anutuuk tiarimëën tektek ngönöt pëënMoses pim moresi mowiin nina. Pël ëau-tak Yesu Kristo puuk komre kolap niwesakngön këët tekeri wes nina. 18 Omën nam-pök Anutuun itnaangkëntak pim Ruuppimtokëër Pepapring wëaup. PötaanökPepapë songönte war wesak tiarën ökyenia.

Son i yamëaupök war wesak mëëa(Matiu 3:1-12; Maak 1:1-8; Luk 3:1-18)

19Yuta ngarangk Yerusalem kakwëauröpit Anutuun kiri ar yaaö naröere Liwaingönën omën narö Sonë naë wes mëënsë epël pëlpël mëëa. “Ni talëp?” 20 Pëlmaan Son pi ngep naën war wesak epël ökmëëa. “Ne YaöMëëaup, Kristo won.” 21Pëlmaan pit piin kaalak epël pëlpëlmëëa. “Ënni Anutuu tektek ngön yaaö omnamp Eliama?” Pël maan pi wonwon mëëa. Pëlmaan pit kaalak epël pëlpël mëëa. “Ma niAnutuu tektek ngön yaaö omnamp tenimkor wakaima pöpma?” Pël maan pi kaalakwonwon mëëa. 22 Pël maan pit epël mëëa.“Ën ni talëp? Tenimwes nimëauröen së ökmenaan. Nim songönten ök nia. Nimtoknimtëën talëp yamëëaup?” 23 Pël maanSon puuk epël mëëa.“Ne yang pultak wë ngön ëak epël yaaup.‘Aköpëën kanö ngëseë.’Ngaanëër Anutuu tektek ngön yaaö om-namp Aisaia pim tektek ngön ëa pöt nemnaë kë yaarö.” 24 Pël maan omën wesmëauröa naëaan Parisi ngönën omën naröpit piin epël pëlpël mëëa. 25 “Ni Kristowon, ma ni Elia won ma ni Anutuu tektekngön yaaö omnamp tenim kor wakaimapöp won ëën pöt ni tol ëënak omnarö iyamëaup?” 26 Pël maan Son pi epël mëëa.“Ne omnarö i yaaptaring yamëaup. Ënomën namp arim tekrak wëën itnaangkën

Son 1:27 109 Son 2:8wë. 27Ne utpet epopök yok pangk pim ingkorötepar wii nemowilngan.”

28 Yotan i pouuk Petani kak Son pimomnarö i mëa lup pötak ngön pöt oröa.

Yesu Anutuu Sëpsëp Ruup29 Ëlpamök Son pi itna pöt Yesu

yewaisën itenak epël mëëa. “Iteneë.Ëngkop Anutuu Sëpsëp Ruup. Kiri aryaaurö sëpsëp ruurö Anutuuk omnaröaketöt won wasëpënëak pit kiri ar ë yaë öktapël Anutuuk tiar omnaröa ketöt puukwon niwasëpënëak wes mëën oröaup.30 Omën pipopönök ne ngaan epël niiaut.‘Omën nem ënëm yewais pöp puukëërkaöap. Ne naaröön wiaan pi wakaimaup.’31 Nemëntta piin köpëlëp. Pël ëautakar Israel omnarö piin ëwat sënëak iyanimë.” 32-33 Pël niak Son pi epël yenia.“Neenta köpël wëënak Anutuu omnarö imomëëmëak neeaupök epël neeaut. ‘Niomën namp i yemomëën Ngëëngk Pulöirë rangk ngentiak öpna puopök omnaröNgëëngk Pulö momëëmpnaap.’ Pël neaanne itaangkën Ngëëngk Pulö int ekëpë öksak kutömweriaan irë pim rangk ngentiakwëa. 34Ne pöten itenak war wes niamaan.Yaap, epop Anutuu Ruup.”

Yesuuk ru kong nent koira35 Ëlpamök Son pim ru naarring wë

36 itaangkën Yesu kan yesën epël ök yenia.“Iteneë. Ëngkop Anutuu Sëpsëp Ruup.”37 Pël niaan tenip kat wiak Yesuu ënëmsaut. 38 Pël ëën Yesu kaip ti itaangkëntenip pim ënëm yesën itenak epël pëlpëlyenia. “Arip oröp wë yewais?” Pël niaantenip epël pëël mëëaut. “Rë yanuulaup,ni ka taltak wëaup?” 39 Pël maan Yesuuktenipön epël yenia. “Arip wais iteneë.” Pëlniaan tenip piiring së ka wëauten itenakkët taptak piiring wë ka uraut. Tenip wiapkan 4 kilok saut pötaanök.

40Yokot Son pim ngönte kat wiak neer-ing Yesuu ënëm sa pöpë yapinte Entru,Saimon Pita pim nangap. 41 Pi teëntom sëpim nanëp Saimon koirak epël ök mëëa.“Tenip Anutuu Yaö Mëëaup Kristo koirakitenaut.” 42 Pël mëak Entruuk Saimonkoirak Yesuu naë waisa. Pël ëën YesuukSaimonpiin itenak epëlmëëa. “Ni Saimon,Sonë ruup. Ne nim yapinte Sipas yeniak.”Yapin Sipas pötere Pita pötepar tiarimngöntak kël.

Yesuuk Pilipre Nataniel koira43 Ëlpamök Yesu pi Kalili yangerakë

sëpënëak kön wia. Pël ëak itaangkën

Pilip wëën epël ök mëëa. “Ni nem ru-uröaring wë.” 44 Pilip pi Entruure Pitapiarpim ka songönte Pesaita pörekaanëp.45 Pilip pi së Nataniel koirak epël ök mëëa.“Ngaanëër Anutuuk ngön kosangöt Mosesmangkën retëng ëëre tektek ngön yaau-röa retëng ë pël ëaut kat wieim pöp tenkoiraut. Pöp Yesu Yosep pim ruup Nasaretkakaanëp.” 46 Pël maan Nataniel pi epëlmëëa. “Omën ompyaup ke pëlëp Nasaretkakaan naarööpanpe.” Pël maan Pilipökepël mëëa. “Wais itaampëën.” 47 Pëlmëak Pilip Nataniel koirak Yesu pim naëwaisën itenak pim songönten epël yenia.“Omën yewais ëngköp pi yaap Israel omënyaapöp. Pi morököt wonöp.” 48 Pël yeni-aan Nataniel pi Yesuun epël yema. “Nitol ëak nem songönten ëwat wëën?” Pëlmaan Yesuuk epël yema. “Pilipök ngönneniaan wiaan ni kem songöntak wëënitenaut.” 49 Pël maan Nataniel kangiirepël mëëaut. “O rë yanuulaup. NiAnutuu Ruup. Ni Israel omnaröa omënomp aköp.” 50 Maan Yesuuk kangiir epëlök yema. “Kem songöntak wëën nemitnak niiaö kot taptaan kön wi kosangyenewasën. Pötaanök ënëmak omënkaöatoröön itaampëët.” 51 Pël mëak Yesuukkaalak rangk epël yema. “Ne yaap panniamaan. Ënëmak ar itaangkën kutömwerkan tëënAnutuu enselöröOmënKëëpnemnaë isak yeiraan itaampunëët.”

2Yesuuk maan i yaaptak wain i sa

1Kët nentepar won sëën Kena kak Kaliliyangerak omën namp öng mor mam-pënëak yaëën Yesu pim ëlëp omën pöpëkaatak wëa. 2 Pël ëën Yesure pim ruuröten këëre imën nënëak tenën yas niia.3 Pël ëën së wë wain iit won sëën Yesupim ëlëpök piin epël ök yema. “Pitëmwain iit kos sa.” 4 Pël maan Yesuuk epëlyema. “Öng epop, ni nem ëëma pötenkön selap ëëngan. Nem songönte tekeriwasuma akunet naën.” 5 Pël maan ëlëpökinëënöröen epël ök yema. “Omën nantëënëak niaan pöt ënëm elmëën.”

6Yuta omnarö tenim ngönënta wieëaulkaömp nënëak pöt mor i yairaut. Pö-taanök ka pötak yang kap 6 ëak wieëa.Kap nent peö ëaan pöt 20 ma 30 kaleni ke pël wiaapnaat. 7 Pël ëën Yesu piinëënöröen epël ök mëëa. “Ar i kolak lëmëën peö ëëp.” Pël maan pit kolak waismëak peö panë ë ulmëa. 8 Pël ëën Yesu

Son 2:9 110 Son 3:8pi epël ök mëëa. “Ar nant kap pötëaanlë mëak wak së këëre imën ngarangkëpmeneë.” Pël maan pit kolak lë mëak waksëmangkën 9 i yaaptak wain i sa pöten könnawiin ëa. Inëënörö i kolak së mena pöröpitökëër ëwat wëa. Pël ëën ngarangkëppi omp öng koira pöpön ngön mëak epëlmëëa. 10 “Omnaröa yaaul wain i ompyautmangkën omën pourö nëmpënaatep tolëënak ompyaut om wiaan wain i pasit wetrëak ningkën nak kep ëak wëënak ënë-mak wain i misëng wesaut ëlëëp ngep ëakwakaimaut wak yaën? Talëp pël yeëa?”11 Yesu pim retëng nentere nent ëëpnangës rëak Kena Kalili yangerak pim weërekosang pet elniipënëak retëng pipët ëënitenak ten pim ruurö weëre kosangö pimnaë wia pël kön wi kosang wesaut.

12 Ënëmak Yesuu ëlre nangre ruurö pëlëak ten Kapaneam kak së oröaut. Pörek sëakun wali naön.

Yesuuk ngönën tup kaöetak omnarö sumëeim wëën waö ë mëa

(Matiu 21:12-13; Maak 11:15-19; Luk 19:45-46)

13 Anutuu mait elmëa akun ngëëngkëttemanöm yesën ten Yesuring Yerusalemkakë saut. 14 Pël ëak pörek së Anutuungönën tup kaöetak ilëak Yesu piitaangkën omnarö ka lup nentak wëpol purimakaöre sëpsëpre intre pörösum ë ën monat ngawingawi ë pël ëeimwëa. 15 Pël ëën Yesu pi itenak wii koönenges wak omënere pol purimakaöresëpsëp pörek wëaurö waö ë mëak monngawingawi yaauröa monat wak kömenmoolëak urötta kaip ti yemoola. 16 Pël ëakintörö wak ngawingawi ëeim wëauröenepël yema. “Piporö wak kama seë. NemPepapë tup ngëëngk epët uröm kaatë ökwasngan.” 17 Pël yemaan pim ruurö tenngönën pepeweri ngön epël retëng ëapöten kön wiaut. “Ne nim kaat ompyaöwiaapnaataan weë yengenti.” 18 Yesupit waö ë momëën ngönënë kaöaröakepël yema. “Nim ten waö yaalniin pötasongönte pet elniimëën retëng weë nentpet elniin itaampun.” 19 Pël maan Yesuukkangiir epël yema. “Ar tup epët tööl olaanpöt nook kaalak akun nentepar nent ökrëëmaat.” 20 Pël maan pit epël yema.“Akun selap pan krismaki 46 ke pël ökrëautep. Nuuk yok pangk akun nenteparnent kaalak ök ram ma?” 21 Yesu pimngön mëëa pöt ngönën tupten nemaan,

pimtë koröpöön yema. 22 Pël ëautak wëënëmak weletakaan wal ë moulmëa akunpötak pim ruurö ten pim ngaanëër ngönök niia pöten kön wiaut. Pël ëak tenngönën pepeweri wieëa pötere Yesuu ökniia pöteparën kön wi kosang wesaut.

Yesu pi omën pouröa songönöt ëwatëp23 Anutuu mait elmëa akun ngëëngk-

tak Yesu Yerusalem kak wëën omën se-lap pim retëng weëre kosangring yaaöpötön itenak piin könwi kosang yemowas.24 Pël ëën Yesu pi pitëm songönten ëwatwëa. Pötaanök pitëm piin kön wi kosangyemowas pöten yaap newasën yaë. 25 Pëlëën nantön köpël naënëp yak omnaröakök nemaan wiaan pimtok pitëm lupötëiten pet ira.

3Yesu pi Nikotimasring ngönngön ëa

1 Omën namp wëa yapinte Nikotimas,pi Parisi ngönën omën, Yuta omnaröa kaönamp. 2 Pi röök nentak Yesuu naë sëepël mëëa. “Rë yanuulaup, niin ten ëwatwë. Anutuuk ni ten rë niulömëak wesnimëaup. Anutu omën nampë naë wonwiaan yok pangk nim yaën epël retëngit ngolöp nent naëpan.” 3 Pël maanYesuuk kangiir epël ök mëëa. “Ne yaappan niamaan. Namp pi ngolöp wesakyawilën wëwë kosangtak öpna pöp Anu-tuuk wa ngaöök mëëpnaap. Pël naënëpökyok pangk naëpan.” 4 Pël maan Nikoti-mas pi epël mëëa. “Tol ëak omën namppi kaö saupök ngolöp wesak wilëpën?Ma kot sak kaalak ëlëpë lupmeri ilaanngolöp wesak wilëpën ma?” 5 Pël maanYesuuk kangiir epël mëëa. “Yaap panniamaan. Namp pi iitere Pulöök elmëënngolöp wesak yawilën wëwë kosangtaknaön ëëpna pöp Anutuuk wa ngaööknamëëpan. 6 Omën kepëtakaan wilëpnapöp omën möönre koröp pëën wak öp-naat. Ën Pulöök elmëën ngolöp wesakwilën wëwë kosangtak öpna pöp Pulöökëweëre kosang wak öpnaap. 7 Ni nemngolöp wesak wilën wëwë kosangtak önpël ök yeniak pötaan yaan sak ëëngan.8 Kentö pi pimtë yamöaul yamö. Pël ëakomnant pout ëtëp ë yesën nga ngönpelpëën kat yawiin. Ën songönte tarëkaanoröak yewais ma tarëk së pet yair pöt niköpël wëën. Omën Pulöök elmëën ngolöpwesak wilën wëwë kosangtak öpnaarö pittapël ëëpnaarö. Ni Pulöökë yaë pöten

Son 3:9 111 Son 4:6

köpël wëën pötaanök.” 9 Pël maan Niko-timas kangiir epël mëëa. “Pöt tol ëakpël ëëpën?” 10 Pël maan Yesuuk epëlmëëa. “Ni Israel omnaröa rë yanuula kaönampök tol ëënak köpël yaën? 11Ne yaappan niamaan. Omnant tenim itenak katwiak pël yaautön yeniak. Ök yeniaan arkasëng yemengkaurö. 12 Ne yangerakëomnantëël niaanakta ar kön wi kosangnewasën yeë. Pötaanök kutömweriil kowesak niamaatep ar pötön köök kön wikosang newasën ëën sa. 13 Arëkaan nampkutömweri nawisën Omën Këëp nem-tokëër kutömweriaan yangerakël irëaup.14 Ngaan Moses puuk yang pultak kamalkönöp ket ëak këraarak möak wesir ul-mëa pöta ök Omën Këëp ne tapël elnëëp-naat. 15 Pël ëën neen kön wi kosangnewasëpnaarö wëwë kosangtak öpnaarö.16 Anutu pi yangerak omnarö lup santelniak pim Ru kopëtap wes nemëën irëaut.Pötaanök narö ar neen kön wi kosangnewasënëërö kö nasëngan, wëwë kosang-tak önëërö. 17 Ruup ne ngön ë pet yairau-röa yaë pöl elniimëak won, omnarö ut-petetakaan kama niömëak Anutuuk wesnemëën irëaut. 18 Pötaanök namp pi könwi kosang newasëpnaap pi ngön ya nam-pan. Ën namp pi kön wi kosang ne-newasën ëëpna pöp pi kö sëpënëak ngönë pet irën wë. Pöt tol ëënak? Anu-tuu Ru kopëtap neen kön wi kosang ne-newasën ëa pötaanök. 19Ngön yamëmpnapöta songönte epël. Yesu pi ëwa pepapyangerak oröak wëënak omnarö pit pimëwa pöten itaampnaaten kaaö ëën koutenkent ëa. Pöt pitëmwëwëet utpet pötaanökëwaaten kaaö ëa. 20 Omën utpetat yaauröpit ëwaaten kaaö yaë. Pit pitëm yaaut tek-eri sëpan pötaan kas ëak ëwaatak naaröönyaë. 21 Ën namp pi këët ngar öpna pöpëwa pöt temanömwasëpnaap. Pël ëën pimomnant yaaut Anutu pim ngönta ököökima pöta songönte tekeri sëpnaat.”

Sonök Yesuu songönte warwesak ökmëëa22 Pël mëak Yesu pi pim ruurö tenring

Yutia yangerakël saut. Pörek së wë om-narö imomëaut. 23 Inon kak, Selimkaknaëpörek i kësang wieëa. Pötaanök omnarösëën Son piita i momëeim wëa. 24 Akunpötak Erot pi Son wii kaatak nemoulmëënwiaan pël ëa.

25 Pörek Sonë ru naröere Yuta omënnamp pitëm i yamëa pötaan neneren ngönnga ela. 26 Pël ëak pit Sonë naë së piin

epël ök mëëa. “Rë yanuulaup, ni omënnamp ngaantak Yotan i pouuk niiring wëpim songönte war wesak ök mëëan pöpönkön wiaan ma? Omën pöpök omën iyemomëën omën pourö pim ngësël sa petyair.” 27 Pël maan Sonök kangiir epëlmëëa. “Pi yok pangk yaë. Anutuuk omënnamp omnant ëëpënëak weëre kosang ne-mangkën wiaan pimtok yok pangk naë-pan. 28 Arimtokëër ëwat wë. Ne ngaanepël niiaut. ‘Ne Yaö Mëëaup, Kristowon. Pi tapöpëën wet rëak wes nemëaup.’29 Omën namp pim öng yaup koirën pötöngöp pimtë naë së öpnaat. Pël ëënompöpë karip pi naë wë pim ngöntöpëngönte kat wiak ërëpërëp ëëpnaat. Pötaök omnarö Yesuu naë yesën itenak nemlupmer ërëpsawi kaö yeë. 30 Puukëër isëp.Ne irem.”

31 Omën ngaarëkaan irëaup pi omnantpout il niwesaup. Omën yangerakaanoröaup pi yangerakaanëp. Pi yanger-akë omën epotëël ngön apnaat. Omënkutömweriaan irëaup pi omën epot poutil niwesaup. 32 Pi pim omnant itaam-pööre kat wi ëautön ök yeniaanak omënnaröak kat wiak kön wi kosang newasënyeë. 33 Omën namp pi kat wiak kosangwasëpnaap Anutuu ngönte këët pöt petyaalmë. 34 Anutu pim wes mëën waisapipop pim Pulö mangkën peö ëaup. Pö-taanök pi Anutuu ngön këët ya. 35 Anutupi pim Ruup lup sant elmëak ngarangkelniipënëak omnant pout pim moresimowia. 36 Pötaanök namp pi Ruupön könwi kosang wasëpna pöp wëwë kosangtakwakaim öpnaap. Namp pi Ruupë këmngönta ënëm naën ëëpna pöp pi wëwëetnaön ëëpnaap. Anutu pim ya këlangöntepim rangk wiakaim wiaapnaat.

4Yesu pi Sameria öngöpring ngönaak ëa

1 Akun pötak Parisi ngönën omnarö pitngön nent epël kat wia. “Yesu pi omnarökësang pan i momëën pim ënëm yesënSonë ruurö il yemowas,” pël kat wia. 2 PötYesu pi won, pim ruurö tenimënt omnaröi momëeimaut. 3 Pël ëën Yesu pi ngönpöt kat wiak ten Yutia yangerakaan kaiptiak kaalak Kalili yangerakël saut. 4 Tenimkan sa pö Sameria yangerak oröak seëau.5 Pöök yesem Sameria yangerak ka naöSaika pël yamëëa pöök së oröaut. Ka pöYakop pim ruup Yosep pim yang menapöra naë wieëa. 6Ka pöökë naë Yakop pim

Son 4:7-8 112 Son 4:37i öngöp ngaanëër tëau wieëa. Ten kan imYesu koröpön ëën itaangkën këtëp luptakwëën i öngöp pöökë pourak wel aisëak këyes.

7-8 Kë yesem wëën pim ruurö ten kapöökë omnaröa ngësë kaömp sum ëënëaksaut. Pël ëën pimënt wëën Sameria kakpörekaan öng namp i kolöpënëak sa. Sëpim naë oröa. Pël ëën pi öng pöpön iitnëmpënëak kimang mëëa. 9 Pël maanöngöpök epël mëëa. “Ni Yuta omnam-pök yaanëp ne Sameria öngöppe. Tolëënak neen i kimang yenëaan?” Pimmëëa pöt Yuta omnaröere Sameria om-narö pit omnant ngawi naën yeëa. Pö-taanök mëëa. 10 Pël maan Yesuuk epël ökmëëa. “Ni Anutuu omën ompyaut nimpnapöten ëwat wë omën niin i kimang yeniakepop neen ëwat wëën talte neen kimangneaan nook i omnaröa kol mangkën nakwëwë kosangta yaö sëpna pöt nimp.” 11Pëlmaan öngöpök epël mëëa. “Omën kaöap,ni i kepit wonöpök ëaanëp öngöp epö walipanëööp nim iwonnasën yaaut yaan pipëttarëkaan öm? 12 Tenim ëap Yakop puuki öngöp epö tëak pimëntre pim ruuröerepim pol sëpsëpre purimakaö pörö neimau.Nuuk Yakop il mowesak i won nasën yaautkoiröm ma?” 13 Pël maan Yesuuk kangiirepël mëëa. “Omën i öngöp epöökaan yenapiporö pourö kaalak iiten ëëpnaarö. 14 Ënomën nook iit ningkën nënëërö kaalakiiten naëngan. I köloköta olaim wë pölarim lupötë wieë pötë menmen eim wëënar wëwë kosangtak önëërö.” 15 Pël maanöngöpök epël mëëa. “Omën kaöap, i nimyaan pit nan. Pël ëën ne i pipët nak kaalakiiten naën ëëmaan. Pël ëak eprek waisyokola pöt sëp wasumaan.”

16 Maan Yesuuk epël mëëa. “Ni së nimompöp koirak epël waiseë.” 17 Pël maanöngöpök epël mëëa. “Ne omp wonöp,”maan Yesuuk epël mëëa. “Nim ompwonöp yaan pipët yaap. 18 Ngaan ni ompmor nas waup. Pël ëaupök peene ompnamp niiring wë pipop nim omp yaapöpwon. Nim ngön yaan pit yaap.” 19 Pëlmaan öngöpök epël mëëa. “Ne peeneniin ëwat yes. Ni Anutuu tektek ngönyaaö namp. 20 Tenim ëarö pit rosir epöökwais Anutuun yaya maimaurö. Ën arYuta omnaröak pöt epël yak. ‘Omnaröayayamapena pörekYerusalemkak.’ ” 21Pëlmaan Yesuuk epël mëëa. “Öng epop, ninem ngönte kat wiak kosang was. Akunnent orööpën sa. Pël ëak tiar rosir epöök

wais nem Pepapön yaya nemangan. ËnYerusalem kak sëeta yaya nemangan. 22Aromën arim köpëlötön yaya yamëëaurö.Ën ten Yuta omnarö pöt tenim ëwatötönyaya yamëëaurö. Pöt tol ëënak? Anutupim omnarö utpetetakaan kama yewaya pöt ten Yuta omnaröa naë oröa pö-taanök. 23 Akun nent temanöm sëpnaatëa pöt yok oröa. Pël ëën omnarö piinyaap yaya yamëëaö pörö nem Pepapönpitëm lupötök yaap yaya mapnaat. NemPepap pi omën ke pëlöröaan kent yaaup.24 Anutu pi Pulö. Pötaanök omën piinyaya yamëëaurö pit lupötök yaap yayamap.” 25 Pël maan öngöpök epël mëëa.“Ne ëwat wë. Yaö Mëëaup orööpnaap,pim yapinte Kristo. Pim orööpna akunpötak omën epot poutëët war wesak ökniapnaap.” 26MaanYesuuk epëlmëëa. “Netapöp, niiring ngönaak yak epop.”

27 Yesuuk pël yamëem wëën pim ru-urö ten kaalak së oröak pim öngöpringngönaak yeëa pöten itenak yaan saut.Pël ëak nampök öngöpön, “Ni oröpmorömëak yewaisën?” pël nemaan. Ën Yesu-unta, “Oröp ëënak öng pipopring ngönaakyaan?” pöt nemaan ëaut. 28 Pël ëën öngpöp i kepit pörek wiak kak së omnaröenepël ök mëëa. 29 “Waiseë. Itaampunëën.Omën namp e wais wë nem ngaan ëaö pötpoutön ök yenëa. Omën epop Anutuu YaöMëëaup, Kristo koröp.” 30 Pël maan pitkakaan oröak Yesuu ngësë waisa.

31 Akun pötak Yesuu ruurö tenök piinke urak epël mëëaut. “Rë yanuulaup, nikaömp në.” 32 Pël maan pi epël yenia. “Nenem kaömp ke nampöt wia pöten ar köpëlwë.” 33 Pël niaan ten ruurö neneren epëlmëëaut. “Omën nampök kaömp nant wakwais mena koröp.” 34 Pël yemaan Yesuukepël yenia. “Nem kaömpöt epël. Nemwes nemëaupë ngönte ngaarëk wak pimya ngön ëaut mëmpa pötak nem kaöm-pöt yaë. 35 Ar këëre kaömp önëak epëlaim. ‘Ngoon kong nent won sëën këërekaömp köp sëënak öpen,’ pël aim. Pëlëautak ne arën ök niamaan. Omnaröeniteneë. Arim këëre kaömp yewaul arökpit nemëën neweë. Nem omën nemëënöma akunet temanöm sa. 36 Ya omënnamp këët yeön ya pepap pi sumat ye-mangk. Ök tapël ya omën namp nemëënwë pöp pi kangit mempaat. Pël ëën pimöpna pörö pit wëwë kosangtak öpnaat.Pötaanök omën yangëntaupre yewaup pi-arip pouwaar ërëpsawi ë yaë. 37 Pötaanök

Son 4:38 113 Son 5:12ngaanëër omën namp pim ngön epël ëapöt yaapët. ‘Omën namp pi ya ngëntënnampök këët yeö.’ 38 Ne arim ngaan yamënak nangëntënrekëlök om këët önëë-taan wes yanimë. Ya pöt naröak mënakngëntën kë oröaut. Ar om pep sak këëtönëët.”

39 Akun pötak Sameria omën kësang kapöökwëaurö pit öng pöpë ngönte kat wiakYesuun kön wi kosang wesa. Pöt öng pöpepël mëëa. “Pi nem ngaan ëaö pöt poutönök yenëa.” 40 Pël ëën Sameria omnarö pimnaë wais pitring öpënëak yema. Pël ëën piakun nentepar pitring wakaimaut. 41 Pëlëënomën selappimtë këmtakaanngönkatwiak piin kön wi kosang wesak 42 öngöpönepëlmëëa. “Ten nimngön pëënte katwiakomën epopön kön wi kosang newasën.Tenimtokta pim ngönte kat wiak epël könyawi. ‘Omën epopök yangerakë omnaröutpetetakaan kama niöpnaap,’ pöt peenekön yawi.”

Yesuuk yang ngarangkëpë ya omnamppim yokotup ompyaö mowesa

43 Akun nentepar won sëën ten Kaliliyangerakël saut. 44 Pöt Yesu pimtokpimtëën wet rëak tekeri wesak epël ökëa. “Tektek ngön yaaö namp pimtë kaareyangerak wëën omnaröak pi kaö nasën wëwesak piin yaya nemaan ë yaë.” 45 Pël ëakKalili yangerak së oröaut. Pël ëën Kaliliomnarö pit Yesu piin itenak ërëpsawi yaë.Pötwet rëak pit pouröYerusalemkakAnu-tuu mait elmëa akun ngëëngktak wëën piya yamëngkën itena. Pötaanök pi sëënngöntre kar yaalmë.

46 Ten Kena kak Kalili yangerak sëoröaut. Pörek pimtë ngaanmaan i yaaptakwain i sa pörek. Pël ëën kak pörekë naëKapaneam kak pörek yang ngarangkëppim ya omën nampë yokotup yaumanwieëa. 47 Pël ëën pöp pi Yesu pim Yu-tia yanger sëp wesak Kalili yangerak sëyaarö pöt kat wiak pim naë wais oröakepël kimang yema. “Nemyokotup yaumankaö panë yeem wel wiipënëak yaë. Pö-taanök ni tepër së nem yokotup ompyaöwasumëak yewais.” 48 Pël maan Yesuukepël yema. “Ar retëng it köpëlöt arimitöök pet naalniin ëën pöt kön wi kosangnewasën ëënëërö.” 49 Pël maan omënpöpök epël yema. “Kaöap, teënt pan sëpa,nem yokotup wel wiipanok.” 50 Pël maanYesuuk epël yema. “Ni së, nim yokotup öpwëërek.” Pël maan omnamp Yesuu ngönte

wa yaap wesak kaalak kakë yes. 51 Pël ëakpi kan kourak yesën pim inëën ruurö sëkoirak epël ökmëëa. “Nim yokotup yok öpsak wë.” 52 Pël maan pi pitën akun taltakompyaö sa pöten pëlpël maan pit epëlmëëa. “Kusi, kët luptak wëën pim koröpes nga pöt won sa.” 53 Pël maan pepap pipimënt epël könwia. “Akun taptak Yesuukneen, ‘Nim yokotup yok öp öpnaap,’ pëlneeautep.” Pël ëak piire pimorö Yesuunkön wi kosang wesa.

54 Yesu pi Yutia yangerakaan Kaliliyangerak së oröak retëng weëre kosangpipët kaalak ëën nentepar pël saut.

5Yesuuk Petesta i kaöök omën namp

ompyaö mowesa1 Wë akun nentak Yuta omnarö pitëm

akun ngëëngk nent temanöm sëënten Yesu piiring Yerusalem kakë saut.2 Yerusalem kak naë sëpsëpöröa ka kanraëöök i kaö nent Yuta ngöntak Petesta pëlyamëëaut wieëa, pöta ëöök kët kosöp kamor nas wieëa. 3 Ka pötë omën yaumanke nentere nent yaaurö, it ngaap saareing il tëaöre omën kël wëëre pël ëauröwë i kaö ëtëp elmëëpënëak kor wakaima.4 Akun nantë Aköp pim ensel namp wesmëën wais i kaö ëtëp elmëën ëtëp yaëënomën wet rëak ilapna pöp pim yaumantewon sëpnaat. 5 Pël ë yaaurek omën nampkët kosöp ka nentak wieëa. Pi yaumaneim wëën akun wali pan krismaki 38 pëlwon saup wieëa. 6 Yesu pi omën pöp kauraan itenak akun wali yauman eimauppöten ëwat wë omnampön epël yema.“Nim yaumante won sëpënëak kent saanma?” 7 Pël maan yauman omnampökepël yema. “Kaöap, i kaö ëtëp yaëënaaromën namp wa neulëpnaap won. Nemtoksumaat pangk naën ëak ilamëak yaëënwet rëak saupök il yenewas.” 8 Pël maanYesuuk epël yema. “Ni wal ë tauak nimkorumönte wak kan së.” 9 Pël maantapëtakëër ompyaö sak pim urte wak kanyes.

Yesu pim omnamp ompyaö mowesaakun pöt kë yesa akunetak ëa. 10 PötaanYuta omën kaöaröak omën ompyaömowesa pöpön epël mëëa. “Peene akunepët kë yesa akunet. Nim korumönteömë pötaan nga wia.” 11 Pël maanomën ompyaö sa pöpök pitën epël mëëa.“Omën nem ompyaö newesaupök nemkorumönte wak sum pël neeautep.” 12 Pël

Son 5:13 114 Son 5:38maan pit epël pëël mëëa. “Omën talëpöknim korumöntewak sumpël yenia?” 13Pëlmaan omën ompyaö sa pöp omën tokkësang ëaan Yesu omën pöröak irikor ëakyesën köpël ëak ëngk ma e wesa.

14 Ënëmak Yesu pi Anutuu ngönëntup kaöetak së omën pöp koirak epëlyema. “Ni ompyaö saupök kaalak ut-petat ëënganok. Pël ëëmë pöt omënkönöm nant nim yaumante il niwasëpnapöt nim naë orööpnaat.” 15 Pël maanomën ompyaö mowesa pöp Yuta kaöaröanaë së epël mëëa. “Omën ne ompyaönewesa pöp Yesuuk ëa.” 16 Pël maan Yutakaöarö pit pöten kat wiak kë yesa akune-tak Yesuuk omnamp këëkë mowesa pö-taanök pörek ngës rëak kööre tok elmëakmëmpënëak kent wia. 17 Pël ëën Yesuukkangiir epël mëëa. “Nem Pepap pi akunpoutë ya yamëngkaup. Pötaanök ne öktapël yeë.” 18 Pël maan Yuta kaöarö pitakun pötak Yesu mëmpënëak nga kupria. Pöt pi pitëm ngön kosang wiaut ilapriak kë yesautak ëa pötaanök. Pi Anutupim Pep panëëp yamëem Anutuu ök sakpimtëën omnaröen pet elmëa. Pötaanökpit pouteparëën pi mëmpënëak ngön ëkosang wesa.

Yesuuk pi ya weëre kosangöt wak wë pëlök mëëa

19 Yesu pi kangiir yema. “Ne yaap panniamaan. Ruup ne nemtë könöök omënnant naëngan. Nem Pepap yamëngkëniteempa pöt mëmpaat. Pötaanök omnantnem yeë epot nem Pepap yaëënak ök yeë.20 Nem Pepap ne pim Ruupön kent ëakpimtë omnant yamëngka pout neen petelnëeim wë. Pël ëak kaalak munt kësangnant pet elnëën pöt epot il wesak mëmpapötön ar yaan sënëët. 21 Nem Pepap piomën wel wiaurö wal ë moulmëak wëwëyemengkaupök tapël Ruup neenta nemkentöök omën narö wëwë yemengkaup.22 Nem Pepap pi omnarö ngön yaatakkom naalmëën yaaup. Ngön ya yamëngkapöt pout ne nenaut. 23 Pötaanök omënnarö Pepen yaya mapnaarö, ök tapël Ruupneenta yaya neapnaat. Ën omën Ruupneen yaya nenëaan ëëpnaarö pit Pep nemwes nemëaup piinta yaya nemaan ëëp-naat.

24 “Ne yaap pan arën niamaan. Omënnamp nem ngönte kat wiak nem wesnemëaup piin kön wi kosang wasëpnaappi wëwë kosangtak öpnaap. Ne pi ngön

yaatak naulmëëngan. Pi yok wel yaw-iaurek sëp wesak peene wëwë kosangtakwë. 25 Ne yaap pan arën niamaan. Akunorööpënëak ëa pöt yaarö. Pötaanök omënwëwë kosangtak naön lup wel wiaurö pitpeene Anutuu Ruup nem ngönte kat wi-ipnaat. Pël ëak këëkë kat wiipna pöröwëwëeta öngpök ilapnaan. 26 Nem Pepappi wëwëeta songönte. Pötaanök pi pimRuup ne elnëën neenta wëwëeta songönsaup. 27 Ne Omën Këëp. Pötaanök aromnarö ngön ya mënak kom elniimëakweëre kosang nenaup. 28 Ar epëten yaansak ëëngan. Akunet temanöm yesën omënwel yangaöök wieëaö pourö nem ngöntekat wiak 29 wal ëëpnaat. Omën ompyaöëaurö pit wal ëak wëwëetak öpnaan. Ënomën utpetatringörö pit wal ëak nem naëngön ya mëmpnaat.”

Naröak Yesuu songönte war wesak ökmëëa

30 Pël mëak Yesu pi kaalak epël yema.“Ne omën nant nemtë könöök naëngan.Nem Pepapök ëëmëak neea pöl ne om-narö ngön ya yemomëngk. Nem ngönya yamëngk pöt wotpil panë yeë. Pötne nemtë könöök naën, wes nemëauppim könöök yeë. 31 Nem ngön ök yeniakepot nemtë könöökaan nemtok nga ilakyeniak talte ar kat wiak yaap ma kaarwasënëët. 32Nem Pepapök nem songönteaan yaap ëëpnaat. 33 Ar ngaan omën naröSonë naë wes mëën pëël maan puuk nemya yamëngkautaan ngön këët ök mëëa.34 Nem Pepapök nem songönte ök yaaupyak omënnampöknem songönte ök apënapötaan ne kön selap naën. Pël yeëe-tak ar neen kön wi kosang wasën Anu-tuuk ar utpetatë öngpökaan niöpënëakSonë nemëën ök niia pöt kön wiinëak ökyeniak. 35 Son pi kalaötë rangiak ëwayeë pöl omnarö ar ëwa elniin akun kotnent ëwa pöön ërëpsawi ëan. 36 Ar nemsongönte ëwat sënëak omën munt nan-tök pet yaalni. Omën weëre kosang pötSonë neekël utak niia pöt il yewas. Omënepot pout mëmpö së mën pet irumëakPepak neeaut. Pötaanök nem ya yamëngkepot pimtok omnaröen nem songönte petyaalni. Pël ëën ar itenak neen, ‘Pi Pepapökwes mëën irëa,’ pöt kön wiinëët. 37 Pep,nem wes nemëaup, pimtok nem songöntetekeri wes nina. Ar pim këmtakaan ngönkot nent kat wiire ë kos iteempö pëlnaënörö. 38 Pël ëak pim ngönte arim

Son 5:39 115 Son 6:26naë wi naön. Pöt ar Pepak wes mëaupnemëën kön wi kosang newasën yeë. 39Arwëwë kosangtak önëak ngönën pepew-eri ngön wia pipot pout sangk kelak katyawiaurö. Ngön pipotök nem songöntewar wes yaningk. 40 Pël yaëënak arökëërnem naë wais wëwëet önë pötaan kaaöyeë. 41 Ne omnaröak yaya neapnaköknaën. 42 Ën arën ne ëwat wë. Arimlupöt Anutuun rë noolaan wë. 43 Nemtoknem könöök newaisën. Nem Pepapök wesnemëën waisën ar ne sant newesak nemngönte ngar naön yeë. Ën omën namppim könöök waisëpna pöpökëër ar pi santmowesak pim ngönte kat wiinëët. 44 Ararimtok arimtëën neneraan yaya aimeëAnutu kopëtapök yaya niapnaaten kaaöyaauröak tol ëak Anutuun kön wi kosangwasën? 45 Arök nook Pepa naë arimëënngön ya mëmpaat wasngan. Moses pimngön kosang retëng ëaut wia pipotök arngön yaatak niulëëpnaat. Moses pimngönkosang retëng ëa pötök, ‘Tiar kaamök el-niipnaat,’ pël yewas. Pël naëpan. 46Mosespim ngön retëng ëa pipot nemëën retëngëaut. Pötaanök ar pim ngön pout kat wiakkosangwesan talte nemotta tapël kat wiakkosang wasën. 47 Ar pim ngön retëng ëapöt kat wiak kosang newasën ëauröep tolëak nemotta kosang wasën?”

6Yesuuk omën 5000 pörö kaömp mena(Matiu 14:13-21; Maak 6:30-44; Luk 9:10-

17)1-4 Yesu pi ngön pit më pet irak wë

Anutuu mait elmëa akun ngëëngk pöttemanöm yesën, Kalili i kaö yapin nentTaipirias pöökë we naöökël saut. Pëlëën omën selap pan pi yauman omnaröompyaö yemowasën itenaurö yak pimënëmwaisa. Pël ëën tenYesupim ruuröar-ing rosir naöök is wel aisëak 5 itaangkënomën kësang pan yewaisënYesuuk Pilipönepël yema. “Omën selap eporö kaömptarëkaan wak mangkën pangk ëëpën?”6 Pöt pimënt pöp pim ëëpnaat kön wieëakPilipön ököök mëëa. 7 Pël maan Pilipökepël yema. “Tiar yok pangk mon kësang200 kina pöta kön kaömp sum ëak mem-penaatep pöteta omnarö pangk naëpansa.” 8 Pël maan Yesuu ru namp Entru,Saimon Pita pim nangapök Yesuun epëlyema. 9 “Yokot omp ulwas namp e wëepop pim naë kaömp kotut mor nas ën ikaö imën kot naar pël ëaap epteparök tiar

omën selap eporö pangk naëpan sa.” 10Pëlmaan Yesu itna pöt nön kësang naö wieëa.Pël ëën ten pim ruuröen epël yenia. “Aromnaröen wel aisapën maë.” Pël niaanomnaröen maan wel aisëa. Omp pörökësang pan 5000. 11Pël ëën Yesuuk kaömppöt wak Anutuun yowe mëak mampö sëpet irak kaalak i kaö imënaarwak tapël ëakmangkën pangk ëa. 12 Pël ëën pit na petirën Yesu pi ten pim ruuröen epël yenia.“Ar kaömp yenemkaö olëa epotwieë utpetëëpanok wa top ëeë.” 13 Pël niaan tenkaömp mor nas pöteparë kaut wa top ëakkër 12 pötë waulön peö ëaut.

14 Omnarö pit pim retëng ëa pöten ite-nak epël yema. “Omën epop Anutuu tek-tek ngön yaaö kaöap tiarim kor wakaimapöp yangerak orööpnaat pël aan kat wiatapöp.” 15Pël mëak pit Yesumoröak pitëmkaö was ulmëëpënëak yaëën pimënt ite-nak kaalak rosiraöökë sa.

Yesu i kaöökë roro sa(Matiu 14:22-23; Maak 6:45-52)

16 Wiap kan kët yeilaan Yesuu ruuröten i kaö ëöökël ngemëaut. 17 Pël ëakpörek oröak wëën Yesu newaisën wiaankoö olaan ruurö tenimënt wangaöök ilëakKapaneamkakël saut. 18Pël ëak yesën kentkësangpel yamöön kaö maat kësang panëyamöa. 19 Pël ëën ten kaö ma ilë luptak7 ma 8 kilomita pöta ök yesem itaangkënYesu pi i kaöökë roro wangaöökë naëyewaisën ten itenak kas ëaut. 20 Pël ëënYesuuk epël yenia. “Nemtok yeëerek kasëëngan,” pël yenia. 21 Pël ëën ten pi wan-gaöök wa moulmëënëak yaëën tapëtakëërtenimtë san pörek yaarö.

Omnarö Yesu koirëpënëak ap wesa22 Ëlpamök omnarö i kaöökë ëngk ko-

muntakël wëën sa pörö pit wal ë Yesuunap wesak epël mëëa. “Kusi rö kan wangkopëtaöwiaan iteengkpöökYesuomwëënpim ruurö pitëmënt saut.” 23 Pël yamëemwëën Taipirias kakëlaan wang nant kusi-itak Yesu pim kaömp Anutuun yowe mëakomnarö mangkën na pörek së oröa. 24 Pëlëën omën Yesu pim kaömp mangkën napörö pit itaangkën Yesure pim ruurö tenpitëm naë won. Pël ëën wang nantë ilëakYesuun ap wasö Kapaneam kakë waisa.

Yesu pi wëwë koirëpena pöta kaömpët25 Pörek wais i kaöökë ëngk komuntak

Yesu koirak epël yema. “Rë yanuulaup,ni taan epël waisaup?” 26 Pël maan Yesupi kangiir epël yema. “Ne yaap pan

Son 6:27 116 Son 6:58niamaan. Ar nem retëng weëre kosan-gring pet elniin itenan pötaan won, omkaömpöt ningkën nëën kep elnia pötaanpëën neen ap wasö waisan. 27 Ar kaömplëngë sasa yangerakë epëtaan pëën ya kaömëngkanok. Kaömp munt arim nak wëwëkosangtak önë pötaan weë ngentiak yamëmpun. Kaömp pöt Omën Këëp nook arnimpaat. Pöt nem Pepap Anutu puuk newëwë kosangët nimpëak yaaö neeaö pöttekeri wesa. Pötaanök nook ningkën nakwëwë kosangtak önëët.” 28 Pël maan pitepël yema. “Ten tol ëak Anutu pim yaatmëmpun?” 29 Pël yemaan Yesuuk kangiirpitën epël yema. “Anutu pim yaat mëm-punëak pöt pim wes mëën waisaup neenkön wi kosang wasënëët.” 30 Pël maanpit kangiir ngön epël yema. “Ni retëngtalte yaëën ten itenak nim ngönte kön wikosang niwasën? Ma ni ya oröpët mëm-pëëp? 31 Tiarim ëarö yang pultak imeëkaömp mana pëënë neima. Pöt ngönën-tak epël retëng ëa. ‘Pi pit nëmpënëakkutömweriaan kaömp meneima.’ ” 32 Pëlmëak Yesu pi kaalak epël yema. “Ne yaappan niamaan. Moses pi kutöm kaömpötnemangkën eima. Nem Pepapök kutömkaömp yaapöt yaningk. 33 Kaömp Anutupim yaningk epët kutömweriaan irëaut.Pötaan omën pourö nak wëwë koirënëakirëaut.” 34Pëlmaan pit epël yema. “Kaöap,ni kaömp epët kët poutë ten nineim öm.”

35 Pël maan Yesuuk kangiir epël yema.“Nemënt tapöpök arimwëwë koirënë pötakaömpët. Pötaanök omën namp nem naëwaisëpnaap pi kaalak këën naëpan. Ënnamp pi neen kön wi kosang newasëpnapöp pi iitenta naëpanëëp. 36 Ne arënepël niiaut. Ar nem yaautön iteneëakkön wi kosang nenewasën yeë. 37 Omënpourö Pepak nem ngësël waisënëak ni-iaurö nem ngësë waisënëët. Pël ëën nemnaë waisën nook yok pangk ke nanuurn-gan. Won pan. 38 Ne nemtë könöök yamëmpëak kutömweriaan neiraan. Nemwes nemëaup pim könöök ya mëmpëakyangerak wes nemëën irëaut. 39 Pötaanökomën wes nemëaupë kentöök epël ya.Omën nemëën nenaö pörö namp il nan-imëëngan, won. Akun kaöaöök nenaul walë niulëëmaat. 40Nem Pepapë kentöök epëlya. Omën narö it këëkë nengënak ne Anu-tuu Ruup pöt kön wi kosang newasënëëröar wëwë kosangtak önëërö. Pël ëën akunkaöaöök nook ar wal ë niulëëmaat.”

41 Yesu pi pimtok pimtëën, “Ne kaömp

tapët kutömweriaan irëaup,” wet rëak pëlmëëa. Pötaanök Yuta omnarö pit piin yasangën ëak pimëën kaaö ngön mëëa. 42Pitneneren epël mëëa. “Omën epop Yesu,Yosepë ruuppe. Tiar pim ëlre pepaarënëwat wëep. Pi tol ëënak, ‘Ne kutömweri-aan irëaup,’ pël ya?” 43Pël yemaan Yesuukepël yema. “Arimënt neneren kaaö ngönmangan. 44 Omën namp pi pim könööknem ngësë newaispan. Nem Pepapök mökë momëënak nem ngësë waisëpnaat. Pëlëën nook akun kaöaöök wal ë moulmëënwëwëetak öpnaat. 45 Anutuu tektek ngönyaaurö pitök nem ngësël waisëpnaaröaanwesak ngön nent ngönëntak epël retëngëaut. ‘Anutu pi omën pourö rë niulöp-naat.’ Pël ëën omën narö Pepa ngönte katwiak ëwat sënë pörö nem naë waisënëët.46 Arim naëaan nampök nem Pepapönitnaangkënörö. Anutuuk wes nemëaupnookëër nem Pepapön itenaup. 47 Neyaap pan niamaan. Namp pi neen kön wikosang newasëpnaap pi wëwë kosangtaköpnaap. 48 Nemënt kopët tapöpök arimwëwë koirënë pöta kaömpët. 49Ngaanëërarim ëarö pit yang pultak kaömp manapëënöt neimeë ulöp sak wel wi saurö.50 Ën kutömweriaan kaömp nak kö nasën-ganëët nem naë epët. 51 Wëwë kosangtakaömp epët kutömweriaan irëaut. Pö-taanöknarö ar kaömppöt nënëpöröwëwëkoirënëët. Nem kaömp ar nimpa pötnemtë mësëpët yangerakë omnarö wëwëkoirënëëtaan nimpaat.”

52 Pël maan Yuta omnarö pit pitëmëntneneren epël mëak ngön nga yaal. “Omënepop pi tol ëak pim mësëpët tiar ningkënnëmpenëak ya?” 53 Pël yemaan Yesuukkangiir epël yema. “Ne yaap pan niamaan.Ar Omën Këëp nem mësëpët nëëre nemiit në pël naën ëënë pöt wëwëetak naönëënëët. 54 Omën nem iire mësëp nënëpörö ar wëwë kosangtak wëën ënëm akunkaöaöök wal ë niulëëmaarö. 55 Pöt tolëënak wasnganok. Yangerakë kaömp pötkaömp pasut. Ën nem mësëp epët kaömppanëët, i epët i kë panëët. 56 Pötaanökomën narö ar nem iire mësëp pöt nëseim önë pörö ar neering wëën ne ar-ring wakaim ömaat. 57 Nem Pep wëwëpepapök wes nemëën irëaut. Pötaanök nepim wëwëetakël wëaup. Ök tapël omënne neneim önëërö ar nem wëwëetakëlwakaim önëët. 58 Kaömp kutömweriaanirëa epët arim ëaröa ngaan yang pultakneimeë ulöp sak wel wieima pötaat won.

Son 6:59 117 Son 7:18Omën narö kaömp epët nënë pörö akunwali pan wëwëetaring wakaim önëët.”

59 Yesu pi Kapaneam kak wë Yuta om-naröa ngönën tupta kakaati ngön pipot ökmëak rë mouleima.

Wëwë kosangtak öpena ngönte Yesuu naëwia

60 Pël maan Yesuu ënëm yaaö narö pitngön pipot kat wiak neneren epël yema.“Ngön epot könöm yesëp. Talëp kat wi-ipën?” 61 Pitëmënt neneren kaaö ngönyemaan Yesu pimtë könöök itenak epëlyema. “Ar ngön pipot kat wiin utpet yaëma? 62Ma ar itenaan Omën Këëp ne nemka songöntakë kaalak isënpöt tol ëënëërö?63 Pulöök tiar wëwëat yaningk. Omnaröaweëre kosangöök yok pangk pël naëpan.Nem ngön ök yeniak epot kat wiak kosangwasën Pulöök arring wëën wëwëetaringönëët. 64 Pël ëënëëtak arim tekrakaanomën narö pit kön wi kosang newasëneim.” Pël mëëa pöt Yesu pi omën pimëënkön wi kosang newasën ëëpnaaröere ënpimëën kup mowiipna pöpön wet rëakëwat wëa. 65 Pël mëak yal menak epëlyema. “Songön pi taptaanök epël niiaut.‘Omën narö nem Pepapök kan mowasëp-naarö pitëmënt nem ngësël waisëpnaat,’pël niiaut.”

66 Yesu ngön pötaan pim ënëm yaaönarö selap pit pi sëp mowesak sa, piiringkaal wak naën. 67 Pël ëën Yesuuk ten pimru 12 pöröen epël pëël yenia. “Arta sëpnewesak sën ma?” 68 Pël niaan SaimonPita puuk epël yema. “Aköp ten talëpëngësë sën? Ten nimtë ngöntakaan wëwëkosangët yeö. 69 Pël niaimeë ten niinkön wi kosang wesak ni Anutu pim omënngëëngkëp pël yaniwas.” 70 Pël maanYesuuk kangiir epël yenia. “Ne ar yokot 12ëak wa niulëaut. Tol ëënak arim naëaannamp Setenë ënëm yeë?” 71 Pël niia pötpi Yutas, Saimon Keriot kakaanëp pimyokotup piinök niia. Pi Yesu pim ru 12pörö tenëkaan namp pi pöpök wë ënëmakYesuun kup mowiipnaap.

7Yesuu nangarö pit piin kön wi kosang

newasën ëa1 Wë ënëmak Yesu pi kaalak Yutia

yangerakël sëpnaaten kaaö ëën Kaliliyangerakël sa. Pöt Yuta ngarangköröakpi mëmpënëak nga wëën kat wiak nasënëa. 2 Yuta omnarö akun ngëëngk nent

wiire këra ëp ka yaaö akun nent temanömyesën 3 pim nangaröak epël ök yema. “Nikak eprek sëp wesak Yutia yangerakëlsë. Pël ëak retëng nant yaëën nimruurö itaampnaan. 4 Omën namp pi pimyaautön omnarö itenak kent ëëpënëakpöt ëlëëp naën yaaup. Ni retëng weërekosangringöt yaaup. Pötaanök pitëmtekrak së wë yoolök pël yaëën omën pouröit ningampnaan.” 5 Pim nangarö pittapiin kön wi kosang nemowasën. Pötaanpël yema. 6 Pël maan Yesuuk kangiirepël yema. “Arimtokëër akun pasutëëënëët. Ën ne pöt nem ya yamëngkautpet elmëëma akun pöt ngolöp yaë. 7Omënngönën wonörö pit arimëën yok pangkkööre tok naalniipan. Pit nemëënökëërkööre tok yaalnëaurö. Pöt nook pitëmutpet yaaut war wesak yemak. Pötaanöknemëën kööre tok elnë yaë. 8 Pötaanökarökëër tiarim akun ngëëngk piptenitaampunëën seë. Ën ne pöt nem yayamëngkaut pet elmëëma akunet ngolöpyaëërek peene nasëngan.” 9Pël mëak Yesupi Kalili yangerak om wakaima.

Yesu pi akun ngëëngktak Yerusalem kakësa

10Wëën nangarö wet rëak wa topöök sëwëën ënëmak sa. Omnarö itaampanëakëlëëp sa. 11 Pël ëën Yuta ngarangköröpit wa topöökë öngpök ap wasën wonëën epël mëëa. “Omën pöp tarëk wë?”12 Pël yemaan omnarö pit pimëën ngönlaaök neneren naröak, “Ompyaö yaaup,”pël yemaan naröak, “Won, pi omnarö lupwa irikor yaalmëaup,” pël mëëa. 13 Pötpit Yuta kaöaröen kas ëën ngaarëk wesaknaën ëlëëp pitëmënt pël ëa.

14 Akun ngëëngk pöta luptak Yesupi Anutuu ngönën tup kaöeta kakaatisë omnaröen ngönën ök yema. 15 Pëlëën Yuta ngarangkörö pit yaan sak epëlmëëa. “Omën epop tiarim pep kaatakneilaanëppe. Pi tol ëak pepeweriaanngönën songön ëwat sak ök ya?” 16 Pëlmaan Yesuuk kangiir epël yema. “Nemngön arën ök yeniak epot nemtëët won.Anutuu ngönötök ök yeniak puuk newes nemëën waisaut. 17 Pötaanök naröar Anutuu këm ngönta ënëm ëënë pörönem ngön ök yak epotë songönöt ëwatsënëët. Pël ëak ar nemtok rëak yeëanma Anutuuk ök neaan yeëan pöt ëwatsënëët. 18 Omën namp pimtë könöökaanapna pöp pimtok pimtëën koröp ngar

Son 7:19 118 Son 7:45wak apnaat. Ën omën namp pi pim wesmëaupë yayaat orööpënëak ya mëmpënapöpön korar won, wotpil yaë pël mapnaat.19 Ngaanëër Moses puuk ngön kosangretëng ëaut wiaan ngar naön yaaurö. Tolëënak ne nempunëak yeë?” 20 Pël maanomnaröak kangiir epël yema. “Urmerapnim lupmeri ilëak wëën kaökaö saup.Talëpök ni nimpënëak yaë?” 21 Pël maanYesu pi epël yema. “Ne kë yesa akunngëëngktak retëng weëre kosang kopëtetëën ar yaan sak yeë. 22 Moses puukarim yokoturöa koröp kaut ilënëak niiapipët yaap Mosesök nga ilak neniaan.Ngaanëër arim ëaröak ngës rëaut. Pëlëautak Moses puuk rangk niaan kë yesaöakunatë arim yokoturöa koröp kaut ileimyeë. 23 Ar Moses pim ngön kosangöt ilapringanëak kön wieimeë arim yokoturö këyesa akunatë pitëm koröp kaut il yeë. Pëlyaauröak oröp ëën kë yesa akunetak nookomën yauman wiakaima namp ompyaöyemowas pötaan nemëën ya sangën yeë?24 Ar itöök itneë ngön köntak angan.Omnant ompyaö wesak kön wi sokolakwotpil kanöökël ë pël ëeë.”

Omnaröak Yesuun, “Pi Kristo ma?” pëlmëëa

25 Yerusalem kakaan omën naröak epëlyema. “Omën mëmpënëak aim pöp etapöp. 26 Iteneë. Pi yoolök wë ngön ökyeniaan omën kaöaröak pit ke urak ne-maan yaëëp. Ma pit kön wiin pi AnutuuYaö Mëëaup, Kristo tapöp yaë ma? 27 Pëlëaap tiar pim ka songönten ëwat wë. PiAnutuu Yaö Mëëaup Kristo ëanëën tiarpim ka songönten köpël ëan tapön.” 28 Pëlmaan Yesu pi ngönën tup kaöetak ngönënök yamëem ngön ëak epël yema. “Ar yaapneen ëwat wë, nem ka songöntenta ëwatwë ma? Ar pël naën yeëetak ne nemkönöök newaisënëp. Nem Pepapök wesnemëën waisaup. Pi këëp. Ar piin köpëlwë. 29 Ën ne piin ëwat wë. Pöt ne ngaanpiiring wakaimaupök puuk wes nemëënwaisaup.” 30Pëlmaan pit wiimotëëpënëakkönwiinmor könömëa. Pöt pimmëngkënwel wiipna akunet temanömnasën ngolöpyaëën yak mor könöm ëën sëp wesa. 31Pëlëën omën selap piin kön wi kosang we-sak epël mëëa. “Omën epop Anutuu YaöMëëaup, Kristo tapöp koröp. Omën muntnampök ënëm oröak pim retëng yaë epotil nemowaspan sa.”

Polisörö Yesu wali öpënëak sa

32Omnarö ngön laaök pël yemaan Parisingönën omnarö kat wiak kiri ar yaaökaöaröen ökmaan polis narö Yesu wak wiitëëpënëak wes mëën sa. 33 Pël ëën Yesuukepël yema. “Akun kot nent ne arring wëolëak kaalak nem wes nemëën waisaupëngësë sumaap. 34 Pël ëën arök yok pangkngaöl ë wais ne koirak itnaangkan. Manem öma pörekta ar pangk newaisngan.”35PëlmaanYuta kaöarö pitëmënt nenerenepël mëëa. “Pi talël sëën tiar ngaöl ëëpe-naaten ya? Ma tiarim kar Krik omnaröar-ing wëaurö pitëm naë së Krik omnarö rëmoulöpënëak ya ma? 36 Pi, ‘Ngaöl el-nëënëëtak yok pangk koirak itnaangkan,’pël niak kaalak, ‘Nem së öma pörek ar yokpangk newaisngan,’ pël yenia epëtep, tolëënak yenia?”

Yesu pi wëwë kosangta i köloköt yaningk37 Yuta omnarö pitëm akun ngëëngkët

wieë pet irëpënëak temanöm yesën akunnent ngëëngk wesak wa top kaö yeëa.Akun pötak Yesu pitëm tekrak wal ë ngönëak epël yema. “Omën namp iiten ëën pötwais nem naëaan iit nëmpnaat. 38Anutuungönëntak wia pöl, ‘Omën narö neen könwi kosang newasëpnaarö i yaapötë kölokolaim wë pöl pitëkaan wëwë kosangëtoröeim öpnaat.’ ” 39 Yesu pim ngön mëëapipët Pulöön kön wieëak mëëa. Pi Pulpö omën piin kön wi kosang wasëpnapöröaan wes mëën pitëk ilapnaat weseëakmëëa. Akun pötak Yesu pi pim ë rangi ur-tak nawisënwiaan Pulö neiraan. Pötaanökmëëa.

Omnarö kom ëak tok nentepar sa40 Pël maan omën narö pöten kat

wiak epël mëëa. “Omën epop pi yaapAnutu pim tektek ngön yaaup tiarim korwakaim pöp.” 41 Pël yemaan naröak epëlmëëa. “Epop Yaö Mëëaup, Kristo tapöp.”Pël maan naröak epël mëëa. “Kristopuuk pöt Kalili yangerakaan newaispan.42 Ngönëntak epël wia. ‘Kristo pöp Tewitpim kurmentëkaan orööpnaap. PötaanökTewit pim wakaimaurek Petelem pörekorööpnaat,’ pël ëaut.” 43 Pël maan omnaröpit komkap ëën tok nentepar sa. 44Pël ëaknaröak Yesu wii motëëpënëak kön wiinmor könöm ëën sëp wesa.

Omën kaöaröak Yesuun kön wi kosangnewasën ëa

45 Polisörö pit kaalak së Parisi ngönënomnaröere kiri ar yaaö kaöaröa naë oröön,“Ar tol ëënak pi koirak newaisën yeë?” pël

Son 7:46 119 Son 8:22mëëa. 46 Pël maan polisörö pit kangiirepël mëëa. “Ngaan omën epopë ngön yaepël naënte.” 47 Pël maan Parisi ngönënomnarö pit epël mëëa. “Pi arënta morökelnia ma? 48 Ten Parisiire ngönënë kaöarönampökta piin kön wi kosang yemowasma? Won. 49 Omën ngön kosang wiautköpël piporö Yesuuk morök elmëën piinkön wi kosang wesa pörö pit Anutuukkangut elmëën kö sëpnaarö.” 50 Pël maanpitëm kar namp Nikotimas ngaan Yesuunaë sa pöpök pitën epël mëëa. 51 “Matiarim ngön kosang nentak omnarö pasngön yaatak ulmëëpen pël wia ma? Won.Pötaanök tiar pim songönten kat wiakökomën pipot elmëëpenaat.” 52 Pël maanpitök kangiir epël mëëa. “Niinta Kaliliomën namp ma? Ngönëntak ngön wiapipot këëkë sangk kelak ëwat së. Anutuutektek ngön yaaö namp Kalili yangeraknaarööpanpe.”

8Öng utpet yaaö nampë ngönte

1 [Omën pourö pitëm kaatë repak sëënYesu pimënt Olip tomökël saut. 2 Pëlëak pörekaan ëlpamök röökëër kaalakngönën tup kaöetakë saut. Pël ëën omënpourö pim ngësë waisën pi wel aisëakpitën ngönën ök yema. 3 Pël yaëënngönënë ngarangköröere Parisi ngönënomnarö pit öng namp ompringëpök ompkëkainëpring yaëën itenak mësak Yesuunaë wais pitëm tekrak tau moulmëak epëlyema. 4 “Rë yanuulaup, öng epop om-pringëpök omp maimapring yaëën itena.5 Pël ëautep Moses pim ngön kosangtakpöt öng ke pëlörö kël mö wel wiipënëakëautep ni tol amte?” 6 Pitëm mëëa pöt pitpi morök elmëën ngön nent maan ngönyaatak moulmëëpënëak kön wiak yema.Pël ëën Yesu pi wel aisëak mor wotöökyangerak retëng yaë. 7 Pël yaëën pit piinpëëlmëak rangkëër yaëënwal ë tauak epëlyema. “Arim tekrakaan namp saun wonöpwë pöt puuk wet rëak kël mööp.” 8 Pëlmëak pi kaalak wel aisëak mor wotöökyangerak retëng yaë. 9 Pël yaëën pit ngönpöt kat wiak ngarangkörö wot raan omënpourö pöp pöp oröak yesem won sa. Pëlëën Yesu pimënt wëën öngöp pim naëtaueëa. 10Pël ëën Yesu pi we riak öngöpönitenak epël pëël yema. “Öng epop, omënnimës niwak waisaurö pit tarëk wë? Ma pitnampök ni këlangön yaatak niulëëpënëakngön ë pet nairën ëëpën ma?” 11 Pël

maan öngöpök epël yema. “Kaöap, omënnampök yok pangk pël naalnëëpan.” Pëlmaan Yesu kangiir epël yema. “Nooktayok pangk ni këlangön yaatak nanuulëën-gan. Pötaanök ni së wë kaalak utpetatëënganok.”]

Yesuuk yang omnarö ëwa yaalni12 Yesu pi omën ngönën tup kaöetak

wëauröen kaalak epël ök yema. “Near yangerakë omnaröaan es ëwa yaalni-aup. Pötaanök namp pi nem ënëm el-nëëpnapöpkoutak kan sakwaisaknaëpan.Pi ëwaatak ëwa elmëaan wëwëetak öp-naat.” 13 Pël maan Parisi ngönën omnaröpit kangiir epël yema. “Nimtok nimtësongönte war wesak aan kat wiak yaapnewasën yeë.” 14Maan Yesuuk epël yema.“Omënnamppimtok pimtë songönte yaanpöt ar pi yaap ya pël newasngan pöt yaap.Pël ëaatak nemtok nemtë songönte ök yakepët yaap. Ne nemtë kak waisaurekënëwat wë. Ën kaalak suma pörekënta ëwatwë. Pël ëaap ar nem kakën köpël wë.Ën ne talël sumaap pötenta ar köpël wë.15 Ar pöt yangerakë wëwëetakël kön wieëomnarö ngön yaatak yaalmëaurö. Nepöt arim yeë pöl ngön yaatak naniulëën-ganëëp. 16 Nook omnarö komkap ëëmëakpël ëëma pöt yaapët. Pöt nemënt won,nem Pep wes nemëaup tenip pouwaarökpël ëënaat. 17 Tiarim ngön kosangtakepël retëng ëaut wia. ‘Omën naar piaripngön kopët nent, pouwaarök apna pötyaap pël wasëpenaat.’ 18 Nemtok nemtësongönte ök yeniaan Pep wes nemëauppuukta kaamök ëak ök yenia.” 19 Pël maanpit epël yema. “Nim pepap tarëk wë?” Pëlmaan Yesuuk kangiir epël yema. “Ar neenköpël wë. Pötaan nem Pepapönta köpëlwë. Neen ëwat sanëën nem Pepapöntaëwat san tapön.”

20 Yesu pi ngönën tup kaöeta ka kaömon kiri yawiaurek wë omnaröen ngönpipot pout ök maimaut. Pël ëa akunpötak omnarö pit pi wii nemotëën yaë.Pöt pim mëngkën wel wiipna akunet te-manöm nasën pötaanök.

Yesuuk, “Ar nem së öma pörek newais-ngan,” pël mëëa

21 Yesu pi ngön wet rëak ök mëëa tapëtngolöp wesak epël ök yema. “Ne ar sëp ni-wesak sëën neen apwasöwais itnaangkan.Arim saunatring wë wel wiinëët. Pël ëënëpötak nem së öma pörek newaisngan.”22 Pël maan Yuta kaöarö pit neneren epël

Son 8:23 120 Son 8:53mëëa. “Pi tol ëëpënëak, ‘Nem ömaarek arnewaisngan,’ pël ya? Ma pimtok pimëntënën ëak wel wiipënëak ya ma?” 23 Pëlyemaan Yesuuk kangiir epël ök yema. “Aryangerakaanörö. Ën ne ngaarëkaanëp.Ar yang eprekaanörö. Ën ne eprekaanwonöp. 24 Pötaanök ne epël niiaut. ‘Ararim saunatring wë wel wiinëët.’ Ën arënnemtë songönte ök niak pöten kön wikosangnenewasën ëënëpötak arim sauna-tring wë wel wiinëët.” 25 Pël maan pitepël yema. “Ni talëp?” maan Yesuuk epëlyema. “Ne tapöp ngaan nem songönteök niaim tapöp. 26 Ne arim omnant yeëpötë ngönöt selap wia. Pël ëak ök niakarim yaaut ngön ya nimpaat. Pël ëë-maatak omën nem wes nemëaupë yaautyaap yaaup. Pim neeautök ar yangerakomnaröen tekeri wesak ök niaim.” 27 Pëlmaan pit pim Pepap Anutuun mëëa pötenkön tektek nasën ëa. 28 Pël ëën Yesuukepël ök yema. “Ar ënëmak ne OmënKëëp wak ngaarëk nemöönë pötakök nemsongönte ök niak pöten kön wi kosangnewasënëët. Pël ëak pörekök ne nemtëkönöök omnant naën nem Pepapök ökneeautök iman pöten ëwat sënëët. 29 Pepwes nemëën waisaup pi neering wë. Pi newil nenemëënëp kët epotë nem omnantyeë epot pim kentöök yeë.” 30 Pël yemaanomën selap panpimngönpöt katwiak piinkön wi kosang mowesa.

Ngön këëtak söë niwasëpnaat31Yesu pi Yuta omën piin kön wi kosang

wesa pöröen epël yema. “Ar nem ngöntekat wiak kosang yenewas pöt nem ënëmpanë yaalnë. 32 Pötaanök ar ngön këëtkat wiak ëwat sënë pötak ngön epëtak söëniwasën utpetatë inëën naëngan.” 33 Pëlmaan pit ngön kangit epël yema. “TenApram pim ëarö. Ten omën naröak pitëminëën naniwasënöröep. Tol ëënak, ‘Ar söësënëët,’ pël yeniaan?” 34 Pël maan Yesuukkangiir pitën epël yema. “Ne yaap pan ökniamaan. Omën narö utpetat yaë piporöpit utpetatë inëën yaë. 35 Inëën ruup piinëënyaalmëaupë kaatak sasa naönyaaup.Ën ru panëëpökëër pim pepapë kaataksasa wëaup. 36 Pötaanök narö ar AnutuuRuup nook söë yaniwas eporö ar söë pëënönëët. 37 Ar Apramë ëarö pöt ne ëwat wë.Pël ëaap nem ngönte arim lupötë wi naön.Pötaanök ar ne nempunëak aim. 38 Nenem Pepapë naëaan omnant itenak ëwat

saut arën ök yeniaan, arta arim pepapë ökniiaut pël yeë.”

Yesuuk, “Arim pepap Seten,” pël mëëa39 Pël maan pitök kangiir, “Ten Apramë

ruure ëarö,” maan Yesuuk epël yema. “Aryaap Apram pim ruure ëarö talte pim om-nant eima pöl ëën. 40 Ne Anutuu naëaanngön kë kat wiaut ök niaan ar peene nenempunëak aim. Apram pi ngaan omënke pil nent naën eimaup. 41 Ar arimpepapë ëaut yeë,” maan pitök kangiir epëlyema. “Ten kain ru wonörö. Tenim Pepkopëtap Anutu.” 42 Pël maan Yesuuk epëlyema. “Anutu pöp yaap arim Pepap taltear ne ompyaö elnëën. Pöt tol ëënak?Ne Anutu piiring wakaim wiak waisaut.Nemtë könöök newaisën. Won. Anutuukwes nemëën waisaut. 43 Ar tol ëënaknem ök yeniak pötön kön nawiin yeë?Ar nem ngönte kat wiinëëtaan kaaö yeëpöta songönte epël wia. 44 Arim pepapSeten. Pötaanök ar pim kentöökë ënëmyeë. Pi ngaanëër omën mëneimaupökom pël ëeim wë. Ngön këët pim naëwon. Pötaanök ngön kë yaapët sasa sëpwesak wë. Pi kaar pepap yak kaar yaaup.Pötaanök pim könöökaan kaar aim wë.45 Ën ne pöt, ngön kë yaapöt ök yeni-aanak ar kön wi kosang newasën ëeim.46 Ar nampök nem saun nent nokoirngan.Ne omën ke pëlëpök ngön yaap këët ökyeniaan tol ëënak kön wi kosang newasënyeë? 47 Anutuu ruurö pit pim ngönötkat yawiaurö. Ar pöt Anutuu ruurö won.Pötaanök pim ngönöt kat nawiin yeë.”

Yesuuk, “Ne Apram naaröön wiaanwakaimaup,” pël mëëa

48 Pël maan Yuta omnarö kangiir epëlyema. “Ten niin, ‘Sameria omën urmerappim lupmeri ilaan kaökaö saup,’ pël aimyaaut yaap aiman.” 49 Pël yemaan Yesuukkangiir epël yema. “Urmerap nem lup-meri won. Ne nem Pepapön wak isakyaan ar koröp kolak neaim. 50 Ne nemtënwak isak naën. Neen wak isak apna pöpomën namp wë. Pöp Anutu pi tiar wakkom elniipnaap. 51 Ne yaap pan niamaan.Omën namp nem ngön epët ngaarëk öpnapöp pi wel sasa nawiipan.” 52 Pël maanYuta omnaröak epël yema. “Ten niin ëwatyes. Urmerap niik isak wë. Apram welwiaup. Ën tektek ngön yaaö omnaröetawel wiaut. Pël ëautep ni epël yaanëp.‘Omën namp nem ngönta ë pël ëëpnapöp pi wel sasa nawiipan.’ 53 Pël ëautep

Son 8:54 121 Son 9:22nuuk Apram tiarim ëap il mowasumëakyaan ma? Pi wel wiaup. Ën tektek ngönyaauröeta wel wiautep. Nuukëër talëpëök sak ömëak yaan?” 54 Pël maan Yesuukkangiir epël yema. “Nemtok nemtëën wakisak ama pöt pangk naëpan. Nem Pepapökneen wak isak yaaup. Arök, ‘Pi tiarimAnutupël yemakpöp,’ pël yaatakneenwakisak naën yeë. 55 Pël ëaap ar piin köpëlwëën nookëër ëwat wë. Ën nook arën nepiin köpël pël niamaatep arim yeë pöl kaarniangan. Ne piin ëwatëp. Pötaanök pimngönte ngaar wak ënëm yaaup. 56 Tiarimëap Apram pi nem yangerak oröömaatenëwat sak ërëpre sawi ëa. Anutuuk elmëënpim könöök itenak ya kë sa.” 57 Pël maanpitök kangiir epël yema. “Nim krismakiat50 naën wiaap. Ni yaap Apramön itenaupma?” 58 Maan Yesuuk epël yema. “Neyaap pan niamaan. Ne ngaanëër Apramnaaröön wiaan wakaimaup.” 59 Pël maankël korak mööpënëak yaëën Yesu ngönëntupta kakaati ëlëëp ilëak oröak saut.

9Yesu omën it il tëaö namp ompyaö

mowesa1 Yesure pim ruurö ten kan yesem

itaangkën omën namp it il tëaup wëënitenaut. Omën pöp pim pëlëp ëlëpökwilaup wëa. 2 Pël ëën ten Yesuu ruuröakYesuun epël pëël mëëaut. “Rë yanuulaup,talëpë saunetak omën epop it il tëaupëlëpökaan oröa? Pimtë saunetak ma pimëlre pepaarë saunetak epël ëa?” 3 Pëlmaan Yesuuk kangiir epël yenia. “Pimtësaunetakre ëlre pepaarë saunetak won.Omën epët Anutuu ya yamëngkauta këëtwar wasëpënëak omën epop epël oröa.4Pötaanök këtëpwë epëtakëër Anutu nemwes nemëën waisaup pim yaat mëmpa.Koö olapnaan yaëërek koutak omën nam-pök ya nent namëngkan. 5 Nem yangeraköma pötak ar omnarö ëwat sënëën nem esëwaöök ëwa elniaapnaat.”

6 Yesu pi pël niak waasöpët ngësakyangetaring ngawi sak omën pöpëitöörarë wa yemomë. 7 Pël ëak epël yema.“Ni Siloam i kaöök së nim itöörar iiröm.”Siloam pöt tiarim ngöntak, “Wes mëënsa,” pël yak pöt. Pël maan së iirën itnga ngënak kaalak waisa. 8 Pël ëën omënpim kaköröere ka nantëaan piin ëwatörö,ngaan omnaröen sum kimang yemaanitenauröak pitëmënt neneren epël mëëa.“Omën epop ngaan wel aisëeë omnaröen

sum kimang yeniauppe.” 9 Pël yemaannaröak mëëa. “Mak, omën epop tapöp.”Pël maan naröak epël mëëa. “Won, omënmunt tapöpë ök nampök wë.” Pël yemaanomën pöp pimënt kat wiak mëëa. “Netapöp.” 10 Pël maan pit epël mëëa. “Ni tolëak itöörar ompyaö saup?” 11 Pël maanpuuk kangiir epël mëëa. “Omën pitëmYesu pël aim pöpök pim waasöptaringyanget ngawi sak itöörarë wa nemëak epëlneea. ‘Ni Siloam i kaöök së iiröm,’ pëlneaan së iiran pötak nem itöörar ompyaösak omnantön ityaangk.” 12 Pël maan pitepël mëëa. “Omën pöp tarëk wë?” Pëlmaan pi, “Ne köpël,” pël mëëa.

13 Pël maan Yuta omnarö pit omënit il tëak wakaima pöp mësak Parisingönën omnaröa naë sa. 14 Akun Yesuuyanget kaplak ngawi sak omnampë itöörarompyaö mowesa pöt Yuta omnaröa këyesa akun ngëëngk nentakök ëa. 15PötaanParisi omnarö pit pëël mëak epël mëëa.“Tol ëak nim itöörar ompyaö saup?”Pël maan itöörar ompyaö sa pöpökepël mëëa. “Puuk yanget waasöptaringkaplak ngawi sak itöörarë wa nemëëniirën it nga yangëngk.” 16 Pël maanParisi omën naröak epël mëëa. “Omënepop akun ngëëngkët kë sëpënëak ngönkosang wiaut yailën yak ten Anutuukwes mëën newaisënëp pöt ëwat yes.” Pëlmaan naröak epël mëëa. “Tol ëak omënsaunaringëpök retëng ke epël ëëpën?”Pitëmënt neneren pëlmëak pitëmwëwëetkom ëa. 17 Pël ëak pit kaalak omën it iltëa pöpön epël mëëa. “Omën nim itöörarompyaö niwesa pöpön talëp yemaan?”Pël maan epël mëëa. “Pi tektek ngön yaaöomën namp.”

18 Yuta kaöaröak omën pöp it il tëakwakaimaupök it nga ngëna pöten könwi kosang wasëpnaaten kaaö ëën ëlrepepaarën yas mëëa. 19 Pël ëak epël mëëa.“Epop arpim ruup ma? Ëlëpë yaatakaan itngaap oröaup ma? Yak tol ëakök peene itnga yangëngk?” 20 Pël maan ëlre pepaarkangiir epël mëëa. “Epop tenpim ruup pötëwat wë, ëlëpök it ngaapöp wilaup. 21 Pëlëaupök peene tol ëak it nga yangëngkpöten tenip köpël. Talëpök itöörar ngaulmoulmëa wes pötenta tenip köpël. Arpimtën pëël maë. Pi kaö saupok pimtokpimtë songönten ök niapnaan.” 22 Ëlrepepaar piarip Yuta kaöaröen kas ëënak pëlmëëa. Pöt Yuta kaöarö ngön epël kosangwia. Omën nampök Yesuun pi Kristo, Anu-

Son 9:23 122 Son 10:10tuu Yaö Mëëaup pël war wesak apna pöpngönën tuptakaan yaya mepanëën waöë mëëpnaat. 23 Pël wieëa pötaanök ëlrepepaar piarip epël mëëa. “Pi kaö saupökarimtok pëël maë.”

24 Pël maan pit kaalak omën ngaan itil tëak wakaima pöpön ngön maan akunnentepar sa. Pël ëak epël mëëa. “Ni Anu-tuu ëöetak yaap am. Ten omën pipopönëwat wë. Pi saun omnamp.” 25 Pël maanpi kangiir epël mëëa. “Pi saunaringëp mawon pöt ne köpël. Ën ne omën kopëtnentenökëër kön wia. Ne ngaan itöörarngaap wakaimaup. Pël ëautak peenökëërit nga yangëngk.” 26 Pël maan pit epëlmëëa. “Pi tol elnia? Tol ëak itöörarompyaö niwesa?” 27 Pël maan pi kangiirpitën epël mëëa. “Ar tol ëënak ök yeniaankat wiinëëten kaaö yeë? Kaalak tol ëakniaanak kat wiin? Ma arta pim ënëm ëënma?” 28Pël maan pit piin utpet wesak epëlmëëa. “Nimtokëër omën pömorë ënëmyaaumoröp. Ten pöröMoses pimngönwiapöta ënëm yaaurö. 29 Ten pörö AnutuukMosesën ngön ök mëëa pöt ëwatörö. Ënomën pipmorön ten köpëlëp. Talëlaanoröa?” 30 Pël maan omën pöpök kangiirepël mëëa. “Elei, omën epët piita kenalte. Ar köpël, pi talëlaan waisa wes.Pël ëaupök nem itöörar ompyaö newesaut.31 Tiar ëwat wë. Anutu pi saun omnaröangönöt kat nemowiin yaaup. Ën omënnampAnutuun yayamaimeë pim könöökëënëm yaaupök më yaë pötak pim ngöntekat mowi yaë. 32Ngaanëër öng nampök ruit il tëa namp wilën omën nampök itöörarompyaö mowesa pël aan kat nawiin ëaut.33 Anutuuk omën epop wes nemomëënëanëën retëng ke epëlte naën ëan tapön.”34 Pël maan pitök kangiir epël mëëa. “Nimëlëpë yaatak saunaring wëën pötaring wilniulëën wakaimaumor. Nuuk yok pangkten ngönen rë niulömëak yaan ma?” Pëlmëak waö ë mëa.

Yesuunkönwi kosangnewasën yaaurö pitlupmeri it ngaap sak wë

35 Yesu pitëm pimëën pël elmëa ngönpöt kat wiak omën pöp koirak epël yema.“Ni Omën Këëpön kön wi kosang yewasënma?” 36 Pël maan omën pöpök epël yema.“Kaöap, Omën Kë pöp talëp? Ni ök nea.Pël ëën ne kön wi kosang wasumaan.”37 Pël maan Yesuuk epël yema. “Ni yokpiin itenaup pöp peene niiring ngönngönyaë epop.” 38 Pël maan omën pöpök epël

yema. “Aköp, ne kön wi kosang yaniwas.”Pël mëak pi rar rë wesirak Yesuun yayayema. 39 Pël yaëën Yesuuk epël yema.“Ne yangerakë omnarö ar kom elniimëakwaisaup. Pötaanök omën it ngaap pëlyewesaurö pit it nga ngëmpnaat. Ënomën pitëmtok pitëmtën it nga yangë-naurö pël yewesaurö pit kangiir ngaapsëpnaat.” 40 Pël yemaan Parisi ngönënomën narö pim naë wëaurö pit ngön pötkat wiak Yesuun epël yema. “Nuuk tenën,‘Arta it ngaapörö’ pël yeniaan ma?” 41 Pëlmaan Yesuuk epël yema. “Arim itöt ngaaptalte saunatë kangut won ön. Ar it ngaaröpël yaaurö. Pötaanök arim saunatë kangutwiaan ön.”

10Sëpsëp ëmöökë watepang ngönte

1 Yesu pi watepang ngön nent epëlyema. “Ne yaap pan niamaan kat wieë.Omën namp sëpsëp ëmöök ëm kanërakneilaan maimerek ngaar kaö möak welrëak öngpök yes pipop pi koröp kosangëpomnant këkain yewaup. 2 Ën ëm kanërakyeila pöpökëër sëpsëpöröa ngarangkëp.3 Pi sëën kanweri ngarangkëpök kan tëmowiin ilapnaat. Pël ëak yapin maan katwiin mësak orööpnaat. 4 Pimorö mësakorö ulmëak pimënt wet rapnaat. Pël ëënsëpsëpörö pit ngön kat yawiaurö. Pö-taanök pimtë ngönte kat wiak ënëm sëp-naat. 5 Pit omën maimapë ënëm nasëpan.Won, pit piin kas ëëpnaat. Pöt tol ëënak?Pit omën maimaröa ngönötön köpël ëakpötaan kas ëëpnaat.”

6 Yesu pi watepang ngön pöt maan pitpim ngön pitën mëëa pöta songönte ëngkma e wesa.

Yesu pi sëpsëp ngarangk ompyaup7 Pël yaëën Yesuuk kaalak epël yema.

“Ne yaap pan niamaan. Nemënt tapöpsëpsëpöröa kanwer. 8 Tektek omënkaarkaarörö, nem wet rëak waisa piporö,omnant këkain yaaurö. Pötaanöksëpsëpörö pitëm ngönöt köpël ëak katnemowiin eima. 9 Nemënt tapöpökkanwer. Pötaanök omën namp nemnaë wais oröak kakaati ilapna pöpAnutuuk utpetetakaan kama moöpnaap.Pël ëën pi ilëak oröak ëeimeë kaömpneim öpnaap. 10 Kain omën pöp pasnewaispan. Pi sëpsëpörö kain wak mënakutpet wasëpnaap. Ën ne pöp ar omnarönem naëaan wëwëet önëak waisaut.

Son 10:11 123 Son 10:42Pötaanök ërëpsawiaring wëwëetak önëët.11 Ne sëpsëpöröa ngarangk ompyaup.Pötaanök sëpsëp ngarangk ompyauppim wëwëet sëpsëpöröaan këëpöt wesmampnaat. 12 Omën sëpsëp pep panëëpwon, sumetaan pëën ngarangk yaaup pikent tokörö yewaisën itenak sëpsëpörömoolëak kas sëën mënak rep mëëpnaat.13 Pöt pi sëpsëpöröaan kön selap naën,sumetaan pëën yeëa pötaanök. 14-15 Nesëpsëpöröa ngarangk ompyaup. Pötaanöknem Pepap pi neen ëwat wëën ne piinëwat wë. Ök tapël ne nem sëpsëpörö arënëwat wëën ar neen ëwat wë. Pötaanöknemwëwëet arimëën këëpötwes nimpaat.16 Ën nem sëpsëp munt naröeta wë. Pöröëm epöök wonörö. Pötaanök ne pöröetakoirumaap. Pël ëën pit nem ngönte katwiak tok kopët nent ëën ngarangk kopëtapnemënt pötaannemtokngarangk ëëmaan.17Nemwëwëet pitëmëën sëpwesak kaalakömaat. Pötaanök nem Pepap ne lup santyaalnë. 18 Omën nampök elnëën pangkwel nawiingan. Won. Pöt nemtë könöökwëwëet sëp wasumaat. Ne nem wëwëetsëp wasuma pöta weëre kosangët pangkwia. Ën kaalak öma pöta weëre kosangpöteta pangk wia. Ne pël ëëmëak Pepakngan rë nenaut.”

19 Yesu pi pël maan Yuta omnarö ngönpöt kat wiak kaalak kom ëak tok nenteparsa. 20Pël ëak naröak epël mëëa. “Urmerappim lupmeri ilëak wëën kaökaö yaë. Tolëënak ar pim ngönöt kat mowieim?” 21Pëlmaan naröak epël mëëa. “Ngön epëtomën urmerapring wëaupë ngönte won.Urmerapring wëaupök yok pangk omën itil tëaurö ompyaö mowasëpën ma?”

Yuta omnarö Yesuun kööre tok elmëa22Yuta omnaröa Yerusalem ngönën tup

kaöeta kan tëa akunet temanöm sëën pötngëëngk wesak kë sa yeëa pöt kopiirirakunetak temanöm sa. 23 Pël ëën Yesupi ngönën tup kaö pöta kaö nera yapinteSolomon pöta kakaati yesën, 24 Yuta om-narö pit wais pi tekrak ulmëak taueë epëlyema. “Ni tol ëënaknim songöntewangepyaëën ten kön selap yeë? Ni yaap Kristo,Anutuu Yaö Niiaup pöt tenën war wesakök nia.” 25 Pël maan Yesuuk pitën kangiirepël yema. “Ne yok ök niiautak ar kön wikosang nenewasën yeë. Nem ya yamëngkepot pout nem Pepapë këm ngöntak yeëepotök ne Anutuu Yaö Neeaup pöt tekeriyenewas. 26 Pël yeëetak ar nem sëpsëp

toktakaanörö won. Pötaanök ar kön wikosang nenewasën yeë. 27 Ën nem sëp-sëpörö nemngön kat yawiaurö. Pël ëën nepitën ëwat wëën nem ënëm yaaurö. 28 Pëlëën nook wëwë kosangët koir mangkënwakaim öpnaarö. Pit kö nasëpan. Wonpan. Omën nampökta nem moresiaan waëp naëpan. 29 Nem Pepapök pit nemëënnenaurö. Pi weëre kosang panëëp omën ëlpout il wesaup. Pötaanök omën nampökPepa moresiaan wa ëp naëpan. 30 Neerenem Pepap tenip kopëtap.”

31 Pël maan Yuta omnarö pit kaalakkëlöt wak pi mööpënëak yaë. 32 Pël yaëënYesuuk epël yema. “Ne ya ompyaö epotpout Pepa naëaanötök pet elniautep, tolnentaanök ar kël nemöönëak yeë?” 33 Pëlmaan Yuta omnarö pit nerak wak epëlyema. “Ten ya ompyaö pöt nentaankön wiakök ni kël nimöönëak naën. Niomën yaapöpök Anutuun ökre was aimeënimtën Anutu pël aimën. Pötaanök këlnimöönëak yeë.” 34 Pël maan Yesuukepël yema. “Arim ngönën pepeweri Anu-tuuk maan retëng ëaut omën pim yayamëngkauröaan epël wia. ‘Ar Anutu nemökörö.’ 35 Omën pörö pit ngaan Anutuungönte pitëmnaë sëën pitën Anutuu urtakwë mëëa ngönën ngön epët kaëngk naënyaë. 36Pël ëautak ne pöt, Pep pimtok neenyaö neak wes nemëënak yangerak irëaut.Pötaanök epël yak. ‘Ne Anutuu Ruup,’ pëlyakap tol ëënak arök, ‘Ni Anutuun ökrewas yaan,’ pël neaim? 37Nem Pepapë yaatnamëngkën yeë pöt ar neen könwi kosangnenewasën ëënëët. 38Ar nemngönten könwi kosang nenewasën yeë. Pël yeëetak nenem Pepapë yaat yamëngk epot pöt Pepneering wëën ne Peparing wë pöt këëkëëwat sënëën nem ya yamëngk epotön ite-nak neen kön wi kosang wasën.” 39 Pëlmaan pit kaalak wali öpënëak ëak morkönöm ëën yes.

40 Ten Yesuring kaalak së Yotan olëakëngk komuntakël Sonë ngaan omnarö imomëeima pörek së wakaimaut. 41 Pörekwëën omën selap pim naë wais oröak wëneneren epël yema. “Yaap, Son pi yaretëng nent naën ëaut. Ën Son pim omënepopön ngön aim pöt nent kaar won.”42Pëlmëakomënpörekwëapörönaröpiinkön wi kosang yewas.

11Lasaras wel wia

Son 11:1 124 Son 11:371 Petani kak omën namp wëa yap-

inte Lasaras pi pörek yauman wieëa.Pim sasaar Mataare Maria piaripta kaktaprekaar. 2 Ngaan Maria pöpök i köpnga kampët Aköpë ingesiarë lë momëakpim kepön ëptaring kol mowesaup. Pimnangap Lasaras pi yauman yeëa. 3 Pëlëën sasaarök Yesuu ngësël ngön epël wesmëa. “O Aköp, nim kent yaën pöp yaumanyaë.” 4 Pël maan Yesu pi ngön pöt katwiak tenën epël yenia. “Yauman pipëtpi wel wiipënëak naën. Piptak omnaröAnutuun yaya maimeë pim Ruup neentayaya neanëët.”

5 Yesu pi Mataare Mariaare Lasaras-ringöröen kent yeëa. 6 Pël yaaup yakLasarasë yauman yaaut kat wiak pim kakwëaurek wëën akun nentepar sa. 7Pël ëënten pim ruuröen epël yenia. “Tiar kaalakYutia yangerakë sëpa.” 8 Pël niaan tenepël mëëaut. “Rë yanuulaup, peene tapëtYuta kaöaröak kël nimööpënëak ëautep nikaalak tapël sëpenëak yaan ma?” 9 Pëlmaan Yesuuk epël yenia. “Kët nenta öng-pök aöa 12 ëak wia. Pötaanök yanget ëwawiaan omën namp këtëk kan yesem kawinengentiipan. 10 Ën omën namp rö kanyesem ëwaat won pötaan kawi ngentiip-naat.” 11 Pi ngön pöt niak kaalak ënëmtenën epël yenia. “Tiarimngöntöp Lasaraspi ka uraarek së it moilmaan.” 12 Pëlniaan ten epël mëëaut. “Aköp, pi ka urakpöt ompyaö sëpnaat.” 13 Yesu pi Lasaraswel wiauten yeniaanak tenök pöt ka yaapuraan yenia wesan. 14 Pël yeëan pöt Yesupi war wesak epël yenia. “Lasaras welwia. 15 Ne wet rëak pim naë nasën ëaut.Ën wel wiak wiaanak neen kön wi kosangnewasënëëtaan së ya momëmpaat. Pö-taanök arim kön wi kosang wasëneëtaanërëpërëp yeë. Yok peenök pim naë sëpa.”16 Pël niaan Tomas, yapin nent RuprupËak Wilaup, puuk ten pim karuröen epëlyenia. “Sëpa, tiarta piiring erën ëak welwiipenaan.”

Yesu pi weletakaanwal yaauterewëwëetapepap

17Pël niak ten Yesuring së oröak Lasarasyangaöök kët kong nent wieëa pöt ëwatsaut. 18 Petani kak pörek Yerusalem kaknaë 3 kilomita pöta ök wieëa. 19 PötaanökYuta omën narö selap pan Mataare Mari-aan yaare sër mapënëak së wëa. 20 Pël ëënMata pi Yesu yesën kat wiak koirëpënëakkamtaöök tenim naë waisa. Pël ëën Maria

pi om kak wëa. 21 Pël ëën Mata pi waisten nikoirak Yesuun epël yema. “Aköp,ni eprek wëanëën nem nangap wel nawiinëan tapön. 22 Pël ëaap ne niin ëwat wë.Peenta ni Anutuun omën nantön kimangmaan pöt yok pangk nimpnaat.” 23 Pëlmaan Yesuuk epël yema. “Nim nangapkaalak wal ëëpnaap.” 24 Pël maan Mataakepël yema. “Pim akun kaöaöök ten omënpourö wal ëëna pötak wal ëëpna pötenne yok ëwat wë.” 25 Pël maan Yesuukepël yema. “Weletakaan wal yaauterewëwëeta pepap nemënt tapöp. Omënnamp neen kön wi kosang newasëpnapöp pi wel sasa nawiipan. Om wakaimöpnaat. 26 Pötaanök omën narö nemnaëaan wëwëet wak neen kön wi kosangnewasëpna pöröwel nawiipanëërö. Pit omwakaim öpnaarö. Ni pöten kön wi kosangyewasën ma won?” 27 Pël maan MataakYesuun epël yema. “MakAköp, ne niin könwi kosang yeniwas. Ni Anutuu Ruup, pimtenën Yaö Niiaup Kristo, ngaan Anutuukyangaak oröömëëp pël ëaup.”

Yesu pi ing ëa28Mata pi Yesuun pël mëak së pim nan-

gap Mariaan ngön laaök epël mëëa. “Rëyanuulaup pi wais wë niin ya.” 29 Pëlmaan Maria pi kat wiak teënt wal ëakYesuu ngësë waisa. 30 Yesu pi kakë nasën,Mataë koira pörek om wëa. 31 Pël ëënMaria pi teënt oröak yewaisën Yuta omënpiaripön yaare sër mapnak së piarpimkaatak wëaurö pit itaangkën Maria piteënt wal ëak yaaröön yangaöök së ingapënëak yes wesak pit pim ënëm waisa.32 Pël ëën Maria pi tenim naë wais oröakYesuun itenak pim naë iri wel aisëak piinepël yema. “Aköp, ni eprek wëanëën nemnangap wel nawiin ëan tapön.” 33 Pëlmëak ing yemaan Yuta omën pim ënëmwaisaö pöröeta top ëak ing ya. Pël ëënYesu pi pöten itenak ya ilak sa. 34 Pëlëak epël yema. “Ar pim sokur tarëkweeraurö?” Pël maan pit piin epël yema.“Aköp, së itaampa.” 35 Pël maan Yesupi ing ya. 36 Pël yaëën Yuta omnarö pitneneren epël yema. “Iteneë. Omën epoppimëën kent pan kön wieëaap.” 37Yemaannaröak epël yema. “Omën epop pi it iltëaup ompyaö mowesauppe. Pi kaamökelmëanëën Lasaras wel nawiin ëan tapön.”

Yesu pi Lasaras wal ë moulmëa

Son 11:38 125 Son 12:838 Yesu pi kaalak ya ilak sëën yangaöök

së oröa. Omën pöp kël öngöpöök wi ul-mëak kël saulöp naöök ur wari ulmëeëa.39 Pël ëaan Yesuuk epël yema. “Ar këlepö wa pëlëër wieë.” Pël maan omënwel wiaupë sasëp Mata puuk epël yema.“Aköp, pi wel wiin wieë akun kong nentsaup yak kamp utpet yaë.” 40 Pël maanYesuuk piin epël yema. “Tol ëënak yaan?Ne wet rëak epël niakat. ‘Ni kön wi kosangwasumë pötak Anutuu weëre kosangëtoröön itaampëët,’ pël niakat.” 41 Pël maanpit këlö wa pëlëër wiin Yesu pi ngaarëkëliteneë epël yema. “Pep, ne niin yoweyeniak. Ne kimang niaan kat yawiaup.42 Ne niin ëwat. Ni kët poutë nem ki-mang ngönöt kat yawiaup. Ën om omëne taua eporöaan kön wiak pit nuuk newes nemëën waisan pöt kön wi kosangwasëpna pötaanök epël yeniak.” 43 Pëlmëak pi ngön ëak epël yema. “Lasaras, niwal ëak orö.” 44 Pël maan omën welap walëak oröa. Ingre moresiarë wii tëautre ënkepönöök poë koröp kör koëaöre pöt omëaul ëaan. Pël ëën Yesuuk omnaröen epëlyema. “Wil moulmëeë. Pël ëën sëpnaan.”

Kaöaröak Yesu mëmpënëak kup ria(Matiu 26:1-5; Maak 14:1-2; Luk 22:1-2)

45 Yuta omën selap Mariaaring waiswëauröpit Yesuu ëapöten itenaknaröpiinkön wi kosang wesa. 46 Pël ëën naröak sëParisi ngönën omnaröen Yesuu ëa pötenök mëëa. 47 Pël ëën kiri ar yaaö kaöaröereParisi omnarö pit kansolörö wa top ë ul-mëak epël mëëa. “Omën Yesu pömorretëng it ngolöpöt yaëëp tol elmëëpen?48Pi om pël ëeimwëën tiar kat koko öpenapöt omën pourö pim naë së rë olëak piinkön wi kosang wasëpnaat. Pël ëën Romngaaröwais tiarim omnaröere ngönën tupkaöere pöt utpet niwasëpnaat.”

49 Pël yaan pitëm kar namp yapinteKaiapas pöp krismaki pötak kiri ar yaau-röa wotöök wëaup puuk epël mëëa. “Arkön won pan. 50 Epël kön wieë. Yutaomën pourö kö sënganëën kopëtapök welwiipna pöt ompyaut.” 51 Pim ngön mëëapipët pimtë könöök won, pi krismaki pö-tak kiri ar yaauröa wotöök wë yak Yesukopëtapök Yuta omnaröaan wel wiipnapöten war wesak mëëa. 52 Pël ëaup Yesupi Yuta omnarö tenimtëën won, Anutuukpim omnarö yang ël epotë wë eporö ron-gan kopëtet ë niulëëpënëak pël ëaup. PötKaiapas pi kön nawiin wë ëa.

53 Pël maan pit kët pötak Yesu mëmpnangönte ngës rëa. 54 Pël yaëën Yesu pi Yutaomnaröa itöök sakwaisak naën. Kak pöreksëp mowesak yang omën wonra kautakëlkak nerekë yapinte Iprempörek së ten pimruuröaring wakaimaut.

55 Yuta omnaröa Anutuu mait elmëaakun ngëëngkët temanöm yesën ka ko-tutëaan omnarö lup kölam tëëpënëakwet rëak Yerusalem kakë sa, pitëm ngönkosangta wieëaul. 56 Pël ëën pit ngönëntup kaöeta kakaati së Yesuun ap wesakpitëmënt neneren epël mëëa. “Ar tolyewas? Pi akun ngëëngk eptak newaisënëëpën koröp.” 57 Pël yemaan kiri ar yaaökaöaröere Parisi ngönën omnarö pit ngönkosang epël wia. “Omën namp pim wëau-rekën ëwat wë pöt ök aan wali öpenaan.”

12Mariaak Yesuu ingesiarë i köp kaampët lë

momëa(Matiu 26:6-13; Maak 14:3-9)

1 Anutuu mait elmëa akunet temanömsëpënëak ngolöp yaëën kët 6 ëak wiaanten Yesuring Petani kak së oröaut. Kakpörek Lasaras Yesuuk weletakaan wal ëmoulmëaup pim kak. 2 Pël ëën omënpörek wëaurö pit Yesuring kaömp ngawinëmpënëak kaömp ar ëa. Pël ëak Mata pikaömp yokorön Lasaras pi omën Yesuringwel aisëeë kaömp yena pöröaring wëa.3 Pël ëën Maria pi i köp nga kamp sumkësang yaaö kep kot nent wak Yesuu in-gesiarë lë momëak pim kepön ëptaringkol yemowas. Pël ëën i pöta kamppelka pöt ur wariak wieëa. 4 Pël ëën Yesuuruurö tenim naëaan namp, Yutas Keriotkakaanëp, Yesuun kup mowiipnaap puukepël ya. 5 “Tiar tol ëënak i köp nga kampepët omnarö menak 300 kina wak om-nant wonörö mempen naën?” 6 Pi omënomnant wonöröaan kön nawiin wë mëëa.Pi mon kërëëp ngarangk ëeë kain yaaupyakök pël ëëpënëak mëëa. 7 Pël yemaanYesu pi epël yema. “Pël mangan. Piepët nem yangerak neweerëpna akune-taan peram wiak wakaimautak yaalnë.8 Omën ngöntök yaaö piporö arring akunwali öpnaaröak ar ënëmak yok pangkompyaö elmëënëët. Ënne pöt, arring akunwali naön ëëmaap yak pim ompyaö yaalnëepët yok pangk yaalnë.”

Kiri ar yaaö kaöarö Lasaras mëmpënëakkup ria

Son 12:9 126 Son 12:359 Yuta omën selap pan Yesu Petani kak

wë pöt kak wiak waisa. Pit Yesu pimtënitaampënëak won, Lasaras Yesuuk wele-takaan wal ë moulmëa pöpönta itaam-pënëak waisa. 10 Pël ëën kiri ar yaaökaöarö pit Lasaras piita Yesuring mëm-pënëak kup ria. 11 Pöt Yuta omën selappan Lasarasë ëa pötaan kiri ar yaaö kaöarökasëngmenak Yesuun kön wi kosang wesapötaanök.

Yesu pi pol tongkiipök Yerusalem kakë sa(Matiu 21:1-11; Maak 11:1-11; Luk 19:28-

40)12 Ëlpamök omën rongan kësang Anu-

tuu mait elmëa akun ngëëngktak wa topëak wëa pörö Yesu Yerusalem kak waisëp-naan yaë pöt kat wia. 13 Pël ëak pitërëpërëp yeem këëmre kewis wak kam-taöök koirëpënëak yewaisem ngön ëakepël ya.“Yowe.Aköpë këm ngöntak yewais epopön yaya

mepa.Pi Israel omnaröa omp aköp.”14 Pël yemaan Yesu pi pol tongki ru nampkoirak rangk wel aisëa. Pöt ngönënpepeweri wieëa pöl ëa.15 “Saion kak wëaurö ar kas ëëngan.Arim omën omp aköp arim naë yewais.Pi pol tongki ruupë rangk wel aisëak

yewais.”16 Pël elmëauta songön pöt pim ruuröten akun pötak kön nawiin ëaut. Ënë-mak pi kutömweri is ë rangiat wak wëë-nak ten epël kön wiaut. “Ngaan pimëënngönën pepeweri wia pöt kë rapënëak om-naröak pimëën pël elmëa,” pöt kön wiaut.17 Ngaan omën Yesuuk Lasarasën ngönmëak weletakaan wal ë yemoulmëën itenapöröak Yesu pim ëa pöten ökmaima. 18Pëlëën omën kësang pan pim retëng ëa pötkat wiak pi koirëpënëak kamtaöök waisa.19 Pël ëën Parisi ngönën omnarö pitëmëntneneren epël mëëa. “Ar iteneë. Omënpourö pim naë së rë olëak wë. Tiar yokpangk naënganpe.”

Krik omën naröak Yesuun itaampënëakmëëa

20 Yuta omnarö akun ngëëngktakYerusalemkak së Anutuun yayamapënëakyesën Krik omën narö pitring sa. 21 Pëlëak omën pörö pit Pilip, Kalili yangerakPesaita kakaanëp, pim naë wais epëlmëëa. “Ngöntöp, tenYesuun itaampunëakyewais.” 22 Pël maan Pilip pi së Entruun

mëak piarip së Yesuun ök mëëa. 23 Pël ëënYesuuk kangiir epël ökmëëa. “Omën Këëpnem kutömweri is ë rangiat öma akunettemanöm yes. 24 Ne yaap pan niamaan.Korupaë öpö yangeraknangëntënngaarëkwiaapna pöt kopët tapö om wiaapnaat.Ën yangerak ngëntëpna pötak rëngapyaaröön ëlëp moö sëën kaalak kë selaputöpnaat. 25 Ök tapël namp pi pimtëmöönre koröpöön kent ëëpna pöp kösëpnaat. Ën namp e yangerak wë pinemëën yak pim möönre koröpö këëpötwasëpna pöp wëwë kosang koir mangkënwakaim öpnaat. 26 Pötaanök omën nampnem inëën elnëëpënëak pöt nem ngöntekat wiak ënëm ëëp. Pël ëak nem kak ömapörek nem inëën ru sak öpnaap. Pël ëënnem inëën elnëëpna pöp nem Pepapökping mowasëpnaat.”

Yesu pimtë wel wiipnaataan ök mëëa27 Yesuuk pël niak kaalak epël yenia.

“Nem lupmer könöm yaëëp tol am? Maepël mem ma? ‘Pep, nem naë orööpënëakyaë epët wa ap was,’ pël mam ma? Pëlmema pöt pangk naëpan. Könöm orönerëëpënëak waisaut. 28 Pötaanök Pep, ninim yapinte kaö was.” Yesu pi pël yemaankutömweriaan ngön nent epël irëa. “Nenem yapinte kaö wesaut. Pötaanök kaalakkaö wasumaan.” 29 Pël ëën omën piiringtaueëaurö pit ngön pöt kat wiak naröakepël yema. “Tangre kaö yera.” Pël yemaannaröak epël yema. “Ensel nampök piinngön yema.” 30Pël yaan Yesuuk nerek wakepël yema. “Ngön pipët nemëën naën.Ar kaamök elniipënëak yaarö. 31 PeeneAnutuuk omën ngönën wonörö këlangönyaatak niulëak yangerakë kaöap, Seten,pi il mowasëpnaat. 32 Pöt omnarö pitne yangerakaan wak ngaarëk këraaraknemöönak yang ël epotë omnarö pouröwa nem naë niulëëmaat.” 33 Pim ngönmëëa pöt pimtë wel wiipnaaten mëëa.34 Pël ëën omën piiring wëaurö pit epëlyema. “Ten ngön kosangtak epël kat wiyeë. ‘Yaö Mëëaup, Kristo pi akun waliwakaim öpnaap.’ Pël wiaap tol ëënak niepël yaan? ‘Omnarö pit Omën Këëp wangaarëk mööpnaat,’ pël yaan. Omën Këpöp talëp?” 35 Pël maan Yesu pi pitënepël yema. “Nem es ëwa epö arim naëakun kot nent wiaapnaat. Pötaanök arëwa elniipnaatak koutak ngep elniipanoksak waiseë. Pöt omën namp koutak yesempöt, pim sëpna kön wiaul nasën ëëpnaat.

Son 12:36 127 Son 13:1236Pötaanök ëwa elnia epöökëër pöten könwi kosang weseë. Pël ëënë pötak ar ëwapepap nem ingre mor sënëët.”

Yuta omnarö Yesuun kön wi kosangnewasën ëa

Yesu pi pël më pet irak së ëlëëp ilaan pititnaangkën ëa. 37Pit ngaanëër pitëm itöökYesu pim retëng selap pan yaëënak piinkön wi kosang nemowasën eima. 38 PötAisaia pim tektek ngönte epël retëng ëapöt kë oröa.“Aköp, omnaröa naëaan nampök tenim

ngönte kön wi kosang newasënyaë.

Ën Aköp, ni ya yamëngkem nim weërekosangö pet elmëën nampöktapöten itenak kön nawiin yaë.”

39 Pël ëak pitëm Yesuun kön wi kosangnewasën ëa pöta songönte Aisaia puukngön nent epël ëa.40“Pitëm itöök itaampööre lupmeri könwi

pël ëakAnutuu naë rë olaan ompyaö mowas-

panëakAnutuuk pit it ngaap mowesak lupöt

këlötë ök wes moulmëaurö.”41 Aisaia pi Yesuu kutöm ë rangiatön it-neëak ngönpipotwet rëak ëaut. 42Pël ëautomën kaö narö selap pit Yesuun kön wikosang weseëak war wasëpnaatep Parisiomnaröak ngönën keimön elmëëpanëakkas ëën yak wesak wakaima. 43 Pit Anu-tuuk pitëm yapinte wak isëpnaaten kentpanë naën. Omnarö pitëmtok pitëmtëyapinte wak isak mapna pötenök kent panëa.

Yesuu ngöntak omnarö kom elniipnaat44 Yesu pi ngön ëak epël yema. “Omën

namp pi neen kön wi kosang newasëpnapöp nemtën pëën naëpan. Pep wesnemëën waisaup piinta kön wi kosangwasëpnaat. 45 Ën namp neen itnengem-pëna pöp Pep wes nemëën waisaup pi-inta itaampnaat. 46 Ne ëwa pepap yakomën neen kön wi kosang yenewesaurökoutak önganëak ëwa elniimëak yangerakirëaut. 47 Pötaanök omën namp nemngönte kat wiak ngaar naön ëëpna pöpne këlangön yaatak moulmëëmëak ngön ëpet nairën ëëmaap. Ne omnarö këlangönyaatak moulmëëmëak neiraan, utpete-takaan kama moömëak irëaup. 48 Omënnamp ne kasëng nemenak nem ngöntenkaaö ëëpna pöp ngön ë pet yairauröa ök pikom elmëëpnaap. Pöt nem ngön wet rëak

ök yeniak epotök akun kaöaöök ngön ë petyairauröa yaë pöl ëëpnaat. 49 Nem ngönaim epot nemtë könöökaan naën. Won,Pep wes nemëaup puuk ök neeautök pimneeaul war wesak ök niaim. 50 Pël ëakne ëwat wë. Ar nem Pepapë ngön ngaarönë pöt wëwë kosangët koir nimpnaat.Pötaanök nem ngön ök niaim epot pimngan rë nenautök ök niaim.”

13Yesuuk pim ruuröa ingöt i moira

1 Anutuu mait elmëa akun ngëëngkëttemanöm yesën Yesu pimtë ëëpnaatenepël kön wia. “Ne yanger sëp wesaknem Pepapë ngësë suma akunet temanömyes,” pël kön wiak omën pimorö yangerakwëaurö lup sant elnieima. Pim lup santelnieima pöt om wiaan wel wiipnaat.

2 Wiap kanök ten kaömp neim wëënSetenök Yutas Keriot kakaanëp, Saimonëruup, pim lupmeri ilaan Yesu kööretoköröa moresi moulmëëpënëak kön wia.3 Ën Yesu pi pöt epël kön wia. “Ne nemPepapë naëaan irëaup kaalak pim ngësësumaap. Pötaanök pi nook omnant poutngarangk ëëmëak rë nemëa.” 4 Pël könwiak kaömpöt sëp wesak wal ë ulpëënrangkëp përë wiak poë koröp sak kolyewas pöp nentwa ura. 5Pël ëak Yesuuk iitsöwarweri lë wiak ngës rëak ruuröa ingöti yaniir. Pël ëak poë koröp pötaring kolniwesaut. 6 Pël ë Saimon Pitaë naë sëënepël yema. “Aköp, nuuk nem ingesiaryok pangk i neneirngan.” 7 Pël maanYesuuk epël yema. “Nem yeë epëten niköpël wëën. Ënëmak ëwat sumëët.” 8 Pëlmaan Pitaak epël yema. “Nuuk yok pangknem ingesiar i neneirngan pan.” Pël maanYesuuk kangiir epël yema. “Nook i naniirëëma pöt ni neering naöngan.” 9 Pël maanSaimon Pitaak epël yema. “Aköp, ingesiarpëën i neirnganëp, morre kepönre pöttai neir.” 10 Pël maan Yesuuk kangiir epëlyema. “Omën namp koröp pou iirëpnapöp pi ënëm kaalak irëpnaataan ya kaönamëngkën ëëpnaat. Om ingesiar pëënkaalak iirëpnaat. Pël ëaap ar kölamtëauröak pourö kölam pëën naön.” 11 Pimpël niia pöt piin kup mowiipnaap tenringwëën itneëak epël yenia. “Ar pourö kölampëën naön.”

12 Yesu pi ten pim ruuröa ingöt iir petirak pim ulpëën waliip wa mëak kaalaktenim naë wel aisëak epël yenia. “Arnem yaalni epëta songönten ëwat wë ma?

Son 13:13 128 Son 14:513Ar neen, ‘Aköp, tenim rë yanuulaup,’ pëlneaim pöt yaap, ne arim pöp. 14 Pötaanökne arim Aköp, rë yanuulaupök arim ingötiir yanuulë epël arök arim karuröa ingöti moirën. 15 Arim ëënëël nook peene petyaalni. Pötaanök nem yaalni epët arökyal menak nem yeë epël ëën. 16 Ne yaappan niamaan. Inëën yaaö nampök pimngarangkëp il nemowaspan. Ma omënya nga wes mëën sa nampökta pim wesmëaup il nemowaspan. 17 Ar pipët ëwatwë. Pöta ök ëënë pötak ërëpsawiaringeim önëët. 18 Ne ngön epët ar pouröaanneniaan. Omën nemëën wesa pöröen neëwat wë. Pël ëaap omën epot ngönënpepeweri ngönwia pöt kë rap. Pöt ngönënpepeweri epël wia. ‘Omën neering kaömpyen epopök neen utpet pan elnëëpënëakyaë.’ 19Omën pöt naaröön wiaan wet rëakök yeniak. Pötaan ënëmak oröön pöt epëlkön wiinëët. ‘Pi yaap Kristo pim ök niiatapöt,’ pël kön wiinëët. 20Ne yaap pan nia-maan. Omën namp nem ya ngan rëmenakarim naëwes yanimë epop santmowasënëpöt ne tapël sant newasënëët. Ën ar nesant elnëënë pöt nem wes nemëaup tapëlsant elmëënëët.”

Yesu pi Yutasë pimëën kupmowiipnaatenwar wesak mëëa

(Matiu 26:20-25; Maak 14:17-21; Luk 22:21-23)

21 Yesu pi pël niak ulöp es mokotönepël yenia. “Ne yaap pan niamaan. Arimnaëaan namp ngaaröa naë së nemëën kupmowiipnaat.” 22 Pël niaan ruurö ten itneneren ëak talëpön ya pël kön wiak ëngkma e wesaut. 23 Pël ëak ruuröa naëaanne Yesu pi neen kent yaaup yak pim naëwëën, 24 Saimon Pita puuk kepönööring,“Tol?” elnëak, “Talëpön yaarek pëël maanök niap,” pël yaalnë. 25 Pël elnëën neYesuu ngësël ko wiak epël mëëaut. “Aköp,talëpön yaan?” 26 Pël maan Yesuuk epëlyenëa. “Kaömp kaut iistak mëak mempapipopön yeniak.” Pël neak kaömp kaut iis-tak mëak Yutas, Saimon Keriot kakaanëppim ruup, yemangk. 27 Pël ëën Yutaskaömp pöt nëën Seten pim lupmeri ilëa.Pël ëën Yesuuk epël yema. “Omën nimëëmëak yaën pipët teënt ëëm.” 28 Pëlök yemaan ten piiring wëa pörö kat wiakkëëkë kön nawiin ëaut. 29 Pël ëak tennaröak epël kön wiaut. “Yutas pi tiarimmon kërëëp wieëaupok akun ngëëngk-takëën omën nant wë wes yamë ma ngön-

tök yaaurö omën nant mampënëak wesyemomë,” pël wesaut.

30 Yutas pi kaömp kaö pöt wa nak tapë-takëër kakaatiaan oröak rö kan koutak sa.

Kan ngolöpö31 Yutas pi oröak yesën Yesuuk epël

yenia. “Peene Omën Këëp nem yapinpingët tekeri yaaröön nook Anutuu yapinpingëteta tekeri wes yamë. 32 Omën Këëpne Anutuu weëre kosangöt tekeri yewas.Pötaanök Anutuuk Omën Këëp nemweërekosangöt tekeri wasëpnaat. Akun walinasënwiaan pël ëëpnaat. 33Nem ruurö, neakunkot nent arringwëolëak sëën arneenap wasënëët. Pötaanök Yuta omnaröenmëëa tapët arënta yeniak. Nem së ömapörek ar peene yok pangk newaisngan.34 Ne kan ngolöpö epël koir yaningk. Arneneren lup sant ëeim ön. Nem ar lupsant elnieimaa pöl arta arimtok nener-aan lup sant ëeim ön. 35 Pël ëënë pötomnaröak arën itaangkën nem ruurö pëlkoröp orööpnaat.”

Yesuuk Pitaë yak mowasëpnaat war wesmëëa

(Matiu 26:31-35; Maak 14:27-31; Luk 22:31-34)

36Pël yeniaan Saimon Pitaak epël yema.“Aköp, ni talël sum?” Pël maan Yesuukkangiir epël yema. “Nem së öma pörekyok pangk peene newaisngan. Ënëmakwaisumëët.” 37Pël maan Pitaak epël yema.“Aköp, tol ëënak nim ënëm newaisënëëm? Ne nimëën wel wiimëak pöt yokpangk wel wiimaat.” 38 Pël maan Yesuukkangiir epël yema. “Ni nim wëwëetnemëën këëpöt wasumëëp ma? Ne yaappan niamaan. Kokor ngön naën wiaan niakun nentepar nent yak newasumëët.”

14Yesu pi tiarim Pepa ngësë sëpena kanö

1 Yesuuk kaalak yal menak epël yenia.“Ar ya ngës ëëngan. Anutuun könwi kosang wesak neenta kön wi kosangnewasën. 2 Pöt tol ëënak? Nem Pepapëkak kaat kësang wia. Pötaanök ne wetrëak pörek së arimëën ur nant kopëtawes ulmëëmaan. Pël naën wieëanëën newet rëak ngön pipët arën ök neniaan ëantapön. 3 Pël ëa pötaanök ne pörek sëarim uröt kopëta wes ulmëak ar neeringönëën kaalak wais nikoirumaat. 4 Ën nemkan suma pöön ar ëwat wë.” 5 Pël niaanTomasök epël yema. “Aköp, nim kan sumë

Son 14:6 129 Son 15:3pöön ten köpël. Tol ëak ëwat sën?” 6 Pëlmaan Yesuuk epël yema. “Kan pö nemënttapöp. Ne ngön këëtere wëwëeta pepap.Kan maim naöök së Pepa naë naarööngan.Nemënt kan kopët tapö. 7Arwet rëakneenyaap ëwat sanëën nem Pepapönta ëwatsan tapön. Peenök ar piin itenak ëwat yespël kön wiinëët.”

8 Pël maan Pilipök epël yema. “Aköp,ni Pepen pet elniimë pötak ten yokpangk ëënaat.” 9 Pël maan Yesuuk epëlyema. “Pilip, ne akun wali pan arringwakaimauppe. Ni neen ëwat nasën ma?Omën neen ityaangk pöp nem Pepapöntaityaangk. Oröp ëënak ni epël yaan? ‘NiPepen pet elni,’ pël yaan. 10 Ni, ‘NePepaaring wëën Pep pi neering wë,’ nemyak pöt kön wi kosang nenewasën imaupma? Nemngön arën ök yeniak epot nemtëkönöökaan nga ilak ök neniaan. Pep pineering wë pimtok pim yaat yamëngk.11 Ar ne Peparing wëën Pep pi neeringwë nem ök yeniak epot kat wiak kosangweseë. Pël naën ëak pöt nem ya yamëngkepotön itenak kön wi kosang neweseë.12Ne yaap pan niamaan. Omën nampneenkön wi kosang newasëpna pöp puuk yokpangk nem ya yamëngk epot mëmpnaat.Pël ëak kaö panë wesak mëmpö yesempim ya pötak nemët il newasëpnaat. NePepa ngësë sumen ëa pötaan pël ëëpënsa. 13 Pël ëën ar nem yapintakël kimangneanë pöt Anutuu Ruup nook nem Pepapëweëre kosangöt tekeri wesak yok pangknimpaat. 14 Ar nem yapintak neen omënnant ëëmëak kimang neaan pöt pangk ëë-maat.”

Yesuuk Ngëëngk Pulö wes mëëpënëak ökmëëa

15 “Ar ne lup sant elnëënë pötak nemök yeniak pöl ëënëët. 16 Pël ëak ne Pepenkimangmaan puuk Ël Kaamökmunt namparimëën wes mëëpnaat. Pël ëën akun waliarring wakaim öpnaat. 17Ngëëngk Pul pöngön këët tekeri yewesa pöta Pulö omënngönën wonöröak itaampööre ëwat së pëlnaën yaau. Pötaanök pit sant mowesaknaön ëëpnaat. Pi peene arring wë arimlupötë wakaim öpnaap. Pötaanök ar piinëwatwë. 18Near sëpniwasën ruwamir saknaöngan. Arim ngësë kaalak waisumaap.19 Akun kot nent wia pöt pet irën omënngönën wonöröak neen itnaangkën ëëpënsa. Ën ar pöt neen itaampunëët. Ne öpwëaup. Pötaanök arta öp önëët. 20 Akun

pötakök ne Peparing wakaiman, ar neer-ing wëën ne arring wakaiman pöten ëwatsënëët. 21 Omën namp nem këm ngöntengaar wak öpna pöp pi lup sant elnëëp-naap. Ën namp lup sant elnëëpna pöp nemPepapök pi lup sant elmëëpnaat. Nooktatapël lup sant elmëak nem songönte tekeriwesak pet elmëën itaampnaap.”

22 Yesu pi pël maan Yutas, Keriotkakaanëp won, pim ngampupök epëlyema. “Aköp, ni tol ëënak nim songöntetenimtën tekeri wes niak omën ngönënwonöröaanta pël naalmëën ëëmëakyaan?” 23 Pël maan Yesuuk kangiir epëlyema. “Omën namp ne lup sant elnëëpnapöp pi nemngönta ënëm ëëpnaap. Pël ëënnemPepapök pi lup sant elmëën tenip pimnaë së piiring önaat. 24 Ën namp pi ne lupsant naalnëën ëëpna pöp nem ngönötëënëm naën ëëpnaap. Ngön arim e katyawi epot nemtëët won. Pep nem wesnemëaupök nangkën wak waisaut.

25 “Nemënt arring wë ngön epot poutök yeniak. 26 Ënëmak arim Ël Kaamököp,Ngëëngk Pulö, Pepak nem yapintakël wesmëëpna pöök ar rë niulak arim könöt wangolöpngolöp niwasëpnaat. Pël ëën arnem ök niaimaö pöt poutön kön wiinëët.27 Ne ar sëp niwasumëak nem mayaapëtningkën arring wiaapnaat. Nem pöt om-naröa mayaap pöta ök wontak yaningk.Ar ya ngës ëak kas ëëngan. 28 Ar ngönepël ök niaan kat wiaurö. ‘Ne kamaareksë rëak kaalak waisumaat,’ pël niiaut. Peppi kaöap ne il newesaup. Pötaanök aryaap neen lup sant elnëan talte nem Pepangësë suma pöten ërëpërëp ëën. 29 Këëtnaaröönwiaanwet rëak ök yeniak. Pötaanënëmak oröön itenak ar kön wi kosangnewasënëët. 30 Yangerakë kaöap Seten piwaisëpënëak kan ko yaë. Pötaanök ne arënngön wali neniaan ëëm sa. Pi wais ne ilnenewaspan. 31 Yangerakë omën ngönënwonörö nem Pepapön lup sant yaalmëapöten itenak kön wiipënëak pim ngön ökneeautë ënëm yaaup. Yok, wal ëak sëpa.”

15Yesu pi wain ëlweë

1Yesu pi ten pim ruuröen ök niak kaalakwatepang ngön nent epël ök yenia. “Newain këwei ököp. Ën nemPepap piwain yangësëp. 2Nem lööre morötë nautön ëëpnapöt ngësëpök oröak il moolapnaat. Ënmor nant utöpna pöt pi mënt il moolëakompyaö mowasën selap utöpnaat. 3 Ar

Son 15:4 130 Son 16:7pöt, nem ngön ök niaan kat wian pötakompyaö niwesa. 4 Pötaanök nem arringeim öma pöl ar neering eim ön. Wainmor nemor ëlwei yal naën pëlëër wë yokpangk nautpan. Ök tapël, arta neeringnaön ëënë pöt kë won ëënëët. 5 Ne wainsongönte. Ar nem moröt. Pötaanöknamp neering wëën ne piiring ömaap pimkëët selap uteim öpnaat. Ën ar ne sëpnewesak wë arimënt omnant pangk naën-gan. 6 Pötaanök neering naön ëëpna pöpngësëpök wain morötë yaë pöl il moolaanwa top ëak esuwesi yemar pöl elmëëpnaat.7 Ar neering wë nem ngönte kat wieimönë pöt ar omënnenten kimangneaan yokpangk nineim ömaat. 8 Pötaanök ar kë se-lap yautön nem ruurö pöt tekeri yesën önëpöt nem Pepapë weëre kosangöt oröönomnarö itaampnaat. 9 Nem Pepapök nelup sant elnëeim wë pöl nook ar lup santyaalni. Pötaanök ar nem lup sant pötaöngpök ön. 10 Ar nem këm ngönta ënëmeim önë pötak nem lup sant pöta öngpökwakaim önëët. Neenta tapël nem Pepapëngön ngaar weimeë pim lup sant pötaöngpök wëaup.

11 “Ne ngön pipot nem ya ërëpërëp pötarim naë oröak peö ëak wiaapënëak ökyeniak. 12 Ne ngön epël niiaut. ‘Nemlup sant elnieima pöl ar nener lup santelmëeim ön,’ pël niiaut. 13 Omën namppim karuröaan wel wiipna pöpön, ‘Lupsant panë yaë,’ pël mepenaat. 14 Ar nemyeniak pöl ëënë pötak nook itaangkënnem ngöntörö pël koröp orööpnaat.15 Inëën yaaup pi pim ngarangkëpëomnant yaauten köpël wë. Pötaanöknook arën, ‘Inëënörö,’ pël naniwasënyeë. Nem Pepapë naëaan ngön kat wiautök niaimaut. Pötaanök ne arën, ‘Nemngöntörö,’ pël yaniwas. 16Arökne arimëënkom ë neneulëën ëaurö. Nookëër ar këëtselap uteim önëak yaatak kom ë niulëaut.Pël ëën arim kë pöt oröak wiaan ar nemyapintak Pepen omën nantön kimangmanë pöt yok pangk nimpnaat. 17Ne arënkosang wesak epël yeniak. Ar neneraanlup sant ëeim ön.”

Ngönën wonöröak Yesuu ruurö kööre tokelniipnaat

18 “Ngönën wonöröak kööre tok yaal-niin pöt, ‘Pit wet rëak Aköpön kööretok elmëaurö yak tenënta tapël yaalni,’pël wasën. 19 Ar yaap ngönën wonöröarongantak wëan talte pitëm karurö pël

wesak kent elniipën. Ar pitëm toktakwonörö. Nook pitëm naëaan kama niönpitëm wëwëet sëp wesaurö. Pötaan kööretok yaalni. 20 Arën nem ngön epël niakpöten kön wiaan. ‘Inëën yaaö nampökpim ngarangkëp il nemowaspan.’ Pit neenkööre tok elnëaut. Pötaan arënta tapëlelniipnaat. Pit nem ngönta ënëm yeëatalte arimteta kat wiak ënëm ëëpën. 21 Pëlëëpnaatak pit Pep ne wes nemëaup piinköpël ëak kasëng mena. Pötaanök arnemorö pël wesak kööre tok elniipnaat.22 Ne yaap pitëm naë oröak ngön ök ne-maan ëan talte pitëm saun pötë kanguttekeri nasën ëëpën. Pël ëëpnaatak ökmaan kat wiak kaaö ëaurö. Pötaan saunatwiaapnaat. 23Omën neen kööre tok yaalnëpiporö nem Pepapönta kööre tok yaalmë.24Ne ya ke nentere nent omën ngaanöröanaënöt pitëm tekrak mëneimaut. Pëlnaën ëan talte saunatë kangut pitëm naënaaröön ëëpën. Pël ëëpnaatak pit nemya mëna pötön itenak ten Pep pouwaarënkööre tok yaalni. 25 Pël yaë pötak ngönënpepeweri ngaan ngön kosang nent epëlëa pöt kë yaarö. ‘Pit pas neen kööre tokelnëaut.’ 26Ël Kaamököp nook nemPepapënaëaan wes mëën arim ngësë waisëpnaat.Pöp ngön këët tekeri yewesa pöta PulöPepapring wëaupök wais nem ngönöt warwesak ök niapnaat. 27 Pël ëën pöt artangaanëër nem ya ngës rëaurekaan akunwali neering wakaimaurö. Pötaan nemsongönte arökta tekeri wesak ök anëët.”

161 Yesu pi ten pim ruuröen kaalak epël

ök yenia. “Ar kön wi kosang yewesautsëp wasnganok pël niiaut. 2 Pit ar pitëmngönën tupötëaan waö ë nimëëpnaat. Pëlëak kaalak akun nent oröön pit ar mënwel yaniwiem Anutuun kaamök yaalmëpël kaar wasëpnaat. 3 Pit neen köpëlrePepenta köpël. Pötaanök pël elniipnaat.4 Naaröön wiaan ök yeniak. Pötaanökënëmak oröön pöt epël wasënëët. ‘Pimngaan ök niia pötak yaarö,’ pël wasënëët.”

Ngëëngk Pulöökë ya yamëngkaut“Ne ngaan arëringwë yak ngön pipot ök

neniaan ëaut. 5 Pël ëautak peene pöt nemwes nemëaupë ngësë sumëak yaëën arimnaëaan nampök neen, ‘Ni talël sum?’ pëlnenëaan yeë. 6Ne sëën omën orööpnaatenök niak pötaan ya ngës yeë. 7 Pötaanökne yaap niamaan. Ne ar sëp niwesak sëënarim naë omën ompyaut orööpnaat. Ne

Son 16:8 131 Son 17:1nasën ëëma pöt Ël Kaamököp arim naënewaispan. Ën nem suma pötak nookwes mëën irapnaat. 8 Pi irapna pötakngönën wonörö saunaring wëanre wotpilsak wëan pöta songönte tekeri wes menakngön ya yamëngkauta songönteta tekeriwes mampnaat. 9 Saunaring wëa pötasongönte eptakël tekeri wasëpnaat. Neenkön wi kosang nenewasën yaaurö pötakëltekeri wasëpnaat. 10 Ën wotpil sak wëapöta songönte eptakël tekeri wasëpnaat.Ne nem yaat pet irak Pepa ngësë sëën arkaalak itnaangkën ëënëët pötakël tekeriwasëpnaat. 11 Ën ngön ya yamëngkautasongönte eptakël tekeri wasëpnaat. Anu-tuuk yangerakë kaöap Seten pi këlangönyaatak ulmëëpënëak ngön ë pet irak wëpöl pit tapël elmëëpnaat pötakël tekeriwasëpnaat.

12 “Ngön kësang wiaap ök niamaateppeene tapëtakëër ar yok pangk ënëmnaën ëënëën sa. 13 Ngön këët tek-eri yewesa pöta Pulö irëak ngön këëtasongönte pet elniin ëwat sënëët. Pëlyeem pim könöökaan rëak nant neniapan.Pepa naëaan kat wiaul war wesak omënënëm orööpnaatönta ök niapnaat. 14 Pinem ngönre omnant wak ök yeniaan nemyayaat orööpnaat. 15 Pepa omën poutnemot. Pötaanök, ‘Pi nem ngönre omnantwak tekeri wes nimpnaat,’ pël niiaut.”

Yesu pi sak kaalak waisëpnaap16 “Akun kot nent won sëën ar neen it-

naangkan. Kaalak akun kot nent tapëlwonsëën waisën itaampunëët.” 17 Pël niaanruurö tenimtok tenimënt neneren epëlmëëaut. “Pi tol ëënak epël ya? ‘Akun kotnent won sëën ar neen itnaangkan. Kaalakakun kot nent tapël won sëën waisënitaampunëët,’ pël yaap. Pël niak kaalak,‘Pepa ngësë sumaat,’ pël yaap. 18 ‘Akunkot nent,’ pël ya pöt tol nenten ya? Tiarpöta songönten köpël yeë.” 19Pëlmëak tenYesuun pëël menëak yaëën pimtok itenakepël yenia. “ ‘Akun kot nent won sëën arneen itnaangkan. Kaalak akun kot nenttapël won sëën waisën itaampunëët,’ arnempël niak pötaan pëël neanëak yeëma?20 Ne yaap pan niamaan. Ar ingre ya ilakkaö panë anëët. Pël yaëën omën ngönënwonörö pit ërëpsawi ëëpnaat. Arim lupötya ngës ëënëët. Pël ëënëëtak pötak kaiptiin ërëpsawi koirënëët. 21Öng namp pi ruwilëpënëak lel yailën këlangön kat wiipnaakunet temanöm yesën ya ngës ëëpnaat.

Pël ëën ruup oröön pöt ya ngës pöt wonsëën rungaap oröa pötaan ya ërëpërëp könwi yaë. 22 Pöta ök ar peene ya ngësringwë. Pël yeëetak ne kaalak arën itaangkënënëmak ar ërëpsawiaring önëët. Pël ëënomën nampök arim ërëpsawi pöt wa ëpnaalniipan. 23Akun pötak arök neen omënnentaan pëël nenëangan. Ne yaap panniamaan. Ar nem yapintak Pepen omënnentaan manë pöt yok pangk nimpnaat.24 Ar ngaan omën nent önëëtaan nemyapintak kimang nemaanörö. Pötaanökkimang maan ningkën arim naë ërëpsawikësang pan oröak wiaapnaat.”

Yesu pi yangerakë omën utpetat il wesa25 “Ne wet rëak arën watepang ngön

niiaut. Ën ënëm pöt kaalak watepangneniangan. Nem Pepapë songönte tekeriwesak ök niamaat. 26 Akun pötak arim-tok nem yapintak Pepen kimang manëët.Nook arimëën kimang mema pöt neniaanyeë. 27 Ar ne lup sant elnëak Pepa naëaanwaisaup pöt kön wi kosang yenewes. Pö-taan Pepak ar lup sant yaalni. 28Ne ngaanPeparing wakaim olëak pi moulmëak eyangerakë waisaup. Pël ëak peene wakaimolëak yanger sëp wesak kaalak Pepa ngësësumaat.”

29 Pël niaan ruurö ten epël yemak.“Peene pöt watepang neniaan, tekeri we-sak ök yeniaan. 30 Ten peene niin ëwatyes. Omnaröak pëlpël neniaan wiaan nimkönöökwarwesak yaaup. Ni omën poutönëwatëp. Pötaanök ten peene ni Anutuunaëaan irëaup pöt kön wi kosang yewas.”

31 Pël maan Yesuuk kangiir epël yenia.“Yaap, peenök kön wi kosang yewas ma?32 Kat wieë. Akun orööpnaat pël niak pötyok oröa. Pël ëën ar repak arim kaatësënëak noolëak sëën nemënt ömaat. Pëlëëmaatak nemënt won. Nem Pepap pineering wë. 33 Ar neering wëën arimnaë mayaap oröak wiaapënëak niiaut. Aryangerak wë këlangön kat wiinëët. Pëlëënëëtak yangerakë omën utpetat nook ilyemowas. Pël yaëën arim lupöt kosang sakön.”

17Yesu pim ruurö tiarimëën kaamök elni-

ipënëak kimang mëëa1 Yesu tenën pël niak we riak kutömw-

eriil iteneë epël yema. “Pep, akunetyok oröa. Pötaanök nook nim yapinpingët tekeri wes mempaat, nuuk nim

Son 17:2 132 Son 18:4Ruup nem yapin pingët tekeri wes man.2Nuuk omën nem naë wa neulëaurö wëwëkosangët koir mampëak ne yangerak om-naröa ngarangk wes neulëaup. 3 Wëwëkosangta songönte epël. Pit ni Anutukëëp niin ëwat wë nim wes nemëaup,Yesu Kristo, neenta ëwat öpna pötakwëwëkosangët pitëmnaë orö rëëpnaat. 4Nenimyangönneaanpötmënakpet irumëak yeë.Pël yeemyangeraknimyapinpingët tekeriwes yemangk. 5 O Pep, ngaan kutömreyang naaröön wiaan ne nim naë wë kutömë rangiatringwakaimaut. Pötaanök kaalakpeene ë rangi tapët nan.

6 “Ne yangerakë omën nim ne nenanpöröen nim songönte ök maimaut. Omënnimëën yaö wesak nem naë wa neulëapörö nim ngönta ënëm yaë. 7 Pël ëakomën ne nenan pöt pout nim naëaanötpöt pit ëwat yes. 8 Ngön pout ne nenanpöt nook pit mangkën yeö. Pël ëak nenim naëaan waisan pöt pit ëwat sak nuukne wes nemëan pötenta kön wi kosangyewas. 9 Ne pitëmëën kimang yeniak.Omën ngönën wonöröaan won, omën nimne nenan pöröaan kimang yeniak. Ni pitnimëën yaö wesaurö pötaanök. 10 Omënnim piporö tepërimorö. Nem eporö tepë-rimorö. Pit nem weëre kosangö petyaalmëënnemyapinpingët orö yarë. 11Pitpöt yangerakë wëwëet om yal menak öp-naarö. Ën nem yangerakë wëwëet petyair. Pël ëak ne nim naë waisumaan yeë.Pep, ni ngëëngkëp, nim weëre kosang ne-nan pötring nuuk ngarangk elmëëm. Pëlëën muumöngk öpnaan. Pël ëak tepërimlup kopëtemer sak wë pöl pitta tapël ëaköpnaat. 12 Ne pitring wë nim weërekosang nenan pötring ngarangk elmëënmuumöngk wakaimaut. Ne ngarangkyaalmëën namp kö nasën. Nim ngönën-tak ëan pöt kë rapënëak kopët namp kösëpënëak yaö ëan pöpökëër kö sa. 13 Nepeene nim ngësë aprumëak yeë. Pötaanöknem ërëpsawiet pitëm lupötë oröak ulölsak wiaapnaataan yangerak wë ök yeniak.14 Ne nim ngönöt ök më pet irën omënngönën wonörö pit kööre tok yaalmë.Pöt ne omën ngönën wonörö pitëm yaaulnaën ök tapël pitta omën ngönën wonöröpitëm yaaul naën. Pötaanök kööre tokyaalmë. 15 Ne pit yangerakaan ömëakkimang neniaan. Omën utpetapë moresi-aan ent ë moulmëëmëak kimang yeniak.16 Ne omën ngönën wonörö pitëm yaaulnaën, ök tapël pitta omën ngönën wonörö

pitëm yaaul naën. 17 Nim ngön këëtakkom elmëën nimëën yaö sak öpnaan. Nimngön pöt këët. 18Nuuk neen ya ngön neakyangerak omnaröa ngësë wes nemëën pölnook pit ya ngönmëak omnaröa ngësëwesyemomë. 19 Nuuk pit ngön këëtak komelmëënnimëënyaö sak öpënëaknooknemwëwëet pitëmëën yaö yemowas.

20 “Ne pitëmëën pëën kimang neni-aan. Omën pitëm ngön kat wiak neenkön wi kosang wasëpna pöröaanta yeniak.21 Ne omën eporö pourö lup kopëtemersak öpna pötaan kimang yeniak. Pep,ni neering wëën nem niiring wë pöl pittepërring öpënëak kimang yeniak. Pëlëën ngönën wonörö pit pöten itenaknuuk ne wes nemëën waisan pöt könwi kosang wasëpënëak pötenta kimangyeniak. 22 Pit tepërim lup koptemer sakwë epël pitta tapël sak öpënëak ë rangiatnim ne nangkën pöt nook pit yemangk.23 Pit lup kopëtemer panë sak öpnaataanni neering wëën ne pitring wë. Pël ëënomën ngönën wonörö pit pöten itenaknuuk ne wes nemëën waisan pöten könwiak nuuk ne lup sant yaalnëën pöl pit lupsant yaalmë pötenta kön wiipnaat. 24 Pep,omën nim ne nangkën pörö nem kutömë rangiat itaampnaan nem ömaarek tenpourö önëak kimang yeniak. Nem kutömë rangi pöt ni ngaanëër kutömre yangwonwiaan ne lup sant elnëak nenaup. 25 OPep wotpilëp, omën ngönën wonörö pitniin köpël wëën nookëër niin ëwat wë.Ën omën nem naë wë eporö pit nuuk newes nemëën waisan pöten ëwat wë. 26Nenim songönte tekeri wes menaut. Pël ëaktekeri wes meneim ömaat. Pël ëën ne lupsant yaalnëën pöl pitta tapël elmëën. Pëlëën ne pitring ömaan.”

18Yesu Kesemani wëën ngaaröak wali wa(Matiu 26:47-56; Maak 14:43-50; Luk 22:47-

53)1 Yesu pi kimang ngön pet irak pim

ruurö ten koirak i Kitronpömer olëak ëngkkomuntakël Olip ya newer wieëa pörekësaut. 2 Pörek së wëën Yutas ngaaröenkupmowiipnaap pi Olip ngës pöön ëwatëpyak Yesure ruurö ten ngës pöök kët poutëpörek wa top ë yaaut yak. 3 Pörek së wëënYutas pi Rom nga naröere kiri ar yaaökaöaröere Parisi ngönën omnaröa naëaanpolis narö koirak nga ë omnant wak esmangiak waisa. 4 Pël ëën Yesu pi omnant

Son 18:5 133 Son 18:31elmëëpna pötön ëwat wëak kepöngk wiaknaë së epël pëël yema. “Aë, ar talëpönap weseim?” 5 Pël maan epël yema. “TenYesu Nasaret kakaanëp koirënëak yewais.”Pël maan Yesuuk epël yema. “Ne tapöp.”Pël mëak itaangkën Yutas ngaaröen kupyemowiem pit pourö wëa. 6 Pël ëën pitpim, “Ne tapöp,” pël mëëa pötaan kas-ngaë kan së yangaak yengenti. 7 Pëlëën kaalak rangk pëël yema. “Aë, artalëpön ap weseim?” Pël maan epël yema.“Yesu Nasaret kakaanëpön.” 8 Pël maanYesuuk epël yema. “Ne tapöp niakat. Arnemtën ap yewas pöt omën eporö om wesmomëën sëp.” 9 Pi pim wet rëak Anu-tuun, “Omën nim ne nenan pörö nampap naön,” pël mëëa pöt kë rapënëak ngönpipët mëëa. 10 Pël yemaan Saimon Pita piöpwer wëaup yak yepatuukaan përëak kiriar yaaö wotöököpë inëën ru namp yapinteMalkas pöp möak pim kat yaapkëëp perolëa. 11 Pël ëën Yesuuk Pitaan epël yema.“Öpwer kaalak yepatuuk më. KëlangönPepak yenangk epot sëp newasngan.”

Pit Yesu wak Anasë naë sa12 Pël maan ngaaröere pitëm

wotöököpre polisörö pit Yesu wali wak wiitëa. 13 Pël ëak pit pi wak wet rëak Anasënaë sa. Pöt Kaiapas pi akun pötak kiriar yaauröa wotöök wëaup Anasë koontupwak wëa. 14 Kaiapas pöp wetkaal Yutaomnaröen, “Omën pourö kö sënganëënkopëtapök wel wiipna pöt ompyaut,” pëlmëëa pöp.

Pitaak Yesuun yak mowesa(Matiu 26:69-70; Maak 14:66-68; Luk 22:55-

57)15 Ten Saimon Pita pit Yesu wak yesën

ënëm saut. Pël ëak kiri ar yaaö wotöököppi neen ëwatëp yak nemënt Yesuu ënëmkiri ar yaaö wotöököpë ëmöökë öngpökilëaut. 16 Ën Pita pi om ëm ngësööktaueëa. Pël ëën kiri ar yaaö wotöököpëëwatëp nook kaalak ka tomök orö öng ëmkanëra ngarangk wëa pöpön mëak Pitakoirak öngpök saut. 17 Pël ëën öng ëmkanëra ngarangk pöpök Pitaan epël yema.“Yesuu ruuröakaan namp ni koröp.” Pëlmaan Pitaak, “Ne won,” pël yema. 18 Pëlmëak polisre inëën yaaurö tomök ëp ëënes merak taueë mor yesa pöröa naë së esmor yes.

Kiri ar yaaö wotöököpök Yesuun pëëlmëëa

(Matiu 26:59-66; Maak 14:55-64; Luk 22:66-71)

19 Kiri ar yaauröa wotöököpök Yesuunpim ruuröen pëëlmëak omnaröen ngönënök yamëëa pötenta pëël mëëa. 20 Pëëlmaan kangiir epël mëëa. “Ne omnaröaëöetak ngön ök yamëëaup. Yuta omnaröangönën tupötëëre ngönën tup kaöetak watop ëak wëën ök yamëëaup. Ëlëëp naën.21 Tol ëën neen pëël yenëaan? Nem ngönök yamëëauröen pëël ma. Pit nem yamëëapöt ëwat wëërek kat mowi.” 22 Pël yemaanpolis namp pim naë taueëaupök Yesu morkaë momöak epël mëëa. “Ni wotöököpönpil mangan.” 23 Pël maan Yesuuk epëlmëëa. “Ne ngön utpet yak pöt utpet pötwar wesak aan ten kat wiinaatep. Yaapyakap oröp ëënak pas yenemöön?” 24 Pëlmaan pim moresiarë wii motëa pöt omëaul ëaan Anasökwesmomëën kiri ar yaaöwotöököp, Kaiapas, pim ngësë sa.

Pitaak kaalak Yesuun yak mowesa(Matiu 26:71-75; Maak 14:69-72; Luk 22:58-

62)25 Saimon Pita pi es mor yesem tauaan

piiringwëa pöröak epël yema. “Niinta pimru namp koröpok.” Pël maan pi yak wesak,“Ne won,” pël yema. 26 Pël maan kiri aryaaö wotöököpë inëën ru namp Pitaë öpmöak katëëp per olëa pöpë karipök epëlyema. “Yaap, ne itaangkën Olip yaöökpiiring wëën itenaut koröp.” 27 Pël maanPitaak epël yema. “Ne won.” Pël yemaankokor namp ngön ya.

Pit Yesu wak Pailatë naë sa(Matiu 27:1-2, 11-14; Maak 15:1-5; Luk

23:1-5)28 Pit wangam kan röökëër Yesu

Kaiapasë naëaan mësak Rom yangngarangkëpë ka kaöetakë mësak yes. Pëlëak pitëmënt pörö yang ngarangkëpëkaatak lup kewil ëëpanëak kakaati neilanëa. Pöt tol ëënak? Pit lup kewil ëakpöt Anutuu mait elmëa akun ngëëngktakkaömp nanën ëëpën sa pötaanök. 29 Pëlwesak om tomök tauaan Pailat pi pitëmnaë së epël pëël yema. “Ar oröpmorëën omën epop ngön yaatak ulmëënëakmësak yewais?” 30Pël maan pit epël yema.“Pi utpet naën ëanëën ten pas mësaknewaisën ëan tapön.”

31 Pël maan Pailatök epël yema. “Arim-tok mësak së ngön yaatak ulmëak arim

Son 18:32 134 Son 19:16

ngön kosangta wieëaul elmëeë.” Pël maanYuta omnaröak epël yema. “Ar Romomnarö arim ngön kosangtak tenim naëomën yamëngkautaan nga wia.” 32 Yutaomnarö pit pël yemaan ngaan Yesu pim-tok pim këra yetaprak möön wel wiipnaatngön pël mëëa pöt kë oröa. 33 Pël maanPailat pi kaalak kakaati ilëwëYesuunngönmaan sëën epël mëëa. “Ni Yuta omnaröaomën omp aköp ma?” 34 Maan Yesuukepël mëëa. “Ngön pit nimtok kön wiakyaan ma omën naröak ök niaan yaan?”35Pël maan Pailatök kangiir epël mëëa. “E,ne Yuta omnamp ma? Nimtë omnaröerekiri ar yaaö kaöaröak nem naë mësak waisyanuulëëp. Ni tolël ëaup?”

36 Pël maan Yesuuk kangiir epël mëëa.“Nem omnarö wa ngaöök yamëa pötyangerakaan wonte. Pël ëeëanëën nemruuröak nga elmëën Yuta omnaröak neneneön ëan tapön. Nem omnarö wangaöök yamëa pöt yangerakaan wonte.”37 Pël maan Pailatök epël mëëa. “Ën niomën omp ak namp ma?” maan Yesuukepël mëëa. “Nim neen omp ak namp pëlyenëaan pipët yaap. Ne ngön këët tek-eri wasumëak yangerak wes nemëën nemëlëpök newilaup. Pötaanök namp pi ngönkëëta ënëm ëëpna pöp nem këm ngöntekat wiipnaap.” 38 Pël maan Pailatök epëlmëëa. “Ngön kë pöt tol nent?”

Pailatök Yesu këra yetaprak mööpënëakmëëa

(Matiu 27:15-31; Maak 15:6-20; Luk 23:13-25)

Pël mëak kaalak tomökël orö epël yema.“Nem piin nga elmëëma utpet nent pimnaëlaan nokoirën. 39Arim yeë pöl ne Anu-tuu mait elmëa ngëëngk akunetak omënnamp wii kaatakaan öpënëak wes nimëyeë. Pötaanök ne ar Yuta omnaröa omënomp aköp wes nimëën sëpën ma?” 40 Pëlmaan pit ngön ë olëak epël yema. “Pip-mor won. Ni Parapasökëër wes nimë,”pël yema. Parapas pöp pi omnarö mënakpitëmot kain yewaup.

191 Pailatök pim ngaaröen maan Yesu pol

koröp wapötringöök momöa. 2 Pël ëakngaaröak ökre was mëak wii këmampönulte ket ëak kepönöök mowaëak ngaaröaulpëën köp möa namp wa momëa. 3 Pëlelmëak naë së epël mëëa. “Yowe, Yutaomnaröa omën omp aköp,” pël mëakmor kaë momöa. 4 Pël yaëën Pailat pi

kakaatiaan orö Yuta omnaröen epël yema.“Iteneë. Ne piikaan nga elmëëma utpetnent nokoirën. Pötaan arimëntta ëwatsënëak wes yanimë.” 5 Pël mëak Yesupi këmampön ulre ulpëën pötring mësaktomök orö ulmëak epël yema. “Omënepopön iteneë.” 6 Pël maan kiri ar yaaökaöaröere polisörö iteneë ëlak wiak epëlyema. “Këra yetaprak möön wel wiip.Këra yetaprakmöönwelwiip.” Pël yemaanPailat pi epël yema. “Piikaan nga elmëëmautpet nent nokoirën. Pötaanök arim-tok wak këra yetaprak momöeë.” 7 Pëlmaan Yuta omnaröak epël yema. “Pimtokpimtën, ‘Ne Anutuu Ruup,’ pël yamëemAnutuu yapinte wa ngep yaë. Pötaanöktenim ngön kosangtak, ‘Pi wel wiip,’ pëlya.” 8 Pël yemaan Pailat pi ngön pöt katwiak kas pan ëa. 9 Pël ëak kaalak Yesumësak pimka kaöeta kakaati ilë epëlmëëa.“Ni tarëkaan oröaup?” Pël maan Yesuukkangiir nemaan ëa. 10 Pël ëën Pailatökepëlmëëa. “Töl ëënak neen ngön nenëaanyaën? Ne wil niulëëmaare këra yetapraknimööma poutë weëre kosangët pangkëaap. Ni pöten köpël ma?” 11 Pël maanYesuuk kangiir epël mëëa. “Anutuukweëre kosang naningkën ëanëën neenngep ëak nenëaan ëan tapön. Pötaanökomën ne newak nim ngësë wes nemëapöpë saunetak nimët il yewas.”

12 Pël maan Pailat pi ngön pöt katwiakwesmomëëpënëak yemaan Yuta om-naröak ngön ëak epël yema. “Ni omënpipmorwesmëëmë pöt Romomën omp akkaöap Sisa ngöntre kar naalmëën ëëmëët.Omën namp pi pimtok pimtën omën ompaköp apna pöp pi Sisa piin kööre tokelmëëpnaat.” 13 Pël maan Pailat pi ngönpöt katwiakYesumësak tomököl orö ngönë pet yaira urtak wel aisëa. Ur pöta yap-inte Kël Purpurwer. Pöwer Yuta ngöntakKapata pël yamëëa. 14 Akun pöt Anutuumait elmëa akun ngëëngktakëën omnantwa kön yaaö këttak yak këtëp luptak wëënPailatök Yuta omnaröen epël yema. “Arimomën omp aköpön iteneë.” 15Pël maan pitngön ëak epël yema. “Piwelwiip, welwiip.Këra yetaprak möön wel wiip.” Pël maanPailatök epël yema. “E, arim omën ompaköp këra yetaprak möömëak yak ma?”Pël maan kiri ar yaaö kaöaröak epël yema.“Ten omënompakmunt namptawon, Sisakopëtap.” 16 Pël maan Pailat pi ngön pötkat wiak Yesu këra yetaprak mööpënëakngaaröa naë wes yemomë.

Son 19:17 135 Son 19:42Yesu këra yetaprak möa(Matiu 27:32-44; Maak 15:21-32; Luk 23:26-

43)17 Ngaarö pit Yesu pimtë këra yetapër

menak waalën kakaan mësak yang lupnenta yapinte Kepön Kos, Yuta ngöntakKolkota, pörekë yes. 18 Pörek së Yesu kërayetaprak mö yemoulmë. Yesu tekrak, ënomën naar, namp we naöök ë yaulmë.19 Pël ëën Pailatök ngön nent epël retëngëak këra yetaprak wi yaulmë. “Yesu,Nasaret kakaanëp, Yuta omnaröa omënomp aköp.” 20 Yesu yetaprak möa yanglup pöt Yerusalem kak naë yak Yuta om-narö kamtaöök kaal wak yeem sangk kelyeëa. Retëng pöt Pailatök Yuta ngön-takre Rom ngöntakre Krik ngöntak poutëwi ulmëaut. 21 Pël ëën Yuta omnaröakiri ar yaaö kaöaröak Pailatën epël yema.“Ni, ‘Yuta omnaröa omën omp aköp,’ pëlretëng ëënganëp. Epël ë. ‘Puuk, “Ne Yutaomnaröa omën omp aköp,” pël yaaupok,’pël retëng ë.” 22 Pël maan Pailatök epëlyema. “Yok retëng ëanrek epël wiaap,” pëlyema.

23Ngaarö pit Yesu yetaprak mö ulmëakpim ulpëënre poë koröpöt kom ëak kongnent wesak neenemot ëa. Pël ëak pitpim ulpëën waliip omnaröa ket yeem ilakkorir namëënëp wa. 24Pël ëak pit nenerenepël ök mëëa. “Tiar epop kelinganëp.Om ngasamtak wiak talëpök öpën pötenitaampa.” Pit pël ëën ngönëntak epël ëapöt kë oröa.“Pit nem ulpëënre poë koröpöt kom ëak

wak ngasamtak wiaktalëpök nem ulpëën waliip öpën pöten

itena.”Pël wia pötak ngaarö pit pël ëa.

25 Yesuu këra yetapra ingtak öng epëlëak taueëa. Yesu ëlëpre ëlëpë nangapreMaria, Klopasë öngöpre Maria Matalakakaanëp pël ëak taueëa. 26 Pël ëën Yesupi itaangkën pim ëlëpre ne pim ru kentyaaup, tenip pim naë tauaan ëlëpön epëlyema. “Ma, epop nim ruup.” 27 Pël mëakneen epël yenëa. “Epop nim ëlëp.” Pëlneaan akun pötak ne Maria mësak nemkaatak së ulmëak ngarangk elmëeimaut.

Yesu wel wia(Matiu 27:45-56; Maak 15:33-41; Luk 23:44-

49)28Pël mëak Yesu pi pim yaat pet yair pël

kön wiak ngönëntak wia pöt kë rapënëakepël ya. “Ne iiten yaë.” 29Pël yaan pit i kaö

kel newerwakwain i somkep nent peö ëakwieëa pötak wariak këkalëp naö yapinteisop pöök wa tëak këmtak yemowas. 30Pëlëën Yesu i pöt nak epël ya. “Yok pet yair.”Pël ëak kepönö töak ngemaan pim könöporöön wel yawi.

Nga omën nampök Yesuu kalapmorök in-gëp wesira

31 Anutuu mait elmëa akun ngëëngk-takëën Yuta omnarö pit omnant wakön yeëa. Pötaanök pit omën sokurakun ngëëngktak këra yetaprak möauröngaarëk utaapnaaten kaaö ëën së Pailatënepël mëëa. “Ten yok pangk së ing kilöt rëmoutak sokur ent ë wiin ma?” 32Pël maanPailatök ngaarö wes mëën së omën Yesuunaë möa pöaarë ing kiltepar rë yemout.33 Pël ëak Yesuun itaangkën pi yok welwia ëën ing kiltepar nemoraan yaë. 34 Pëlëautak nga omën kopët nampök ingëperkalapmorök wesirën iire ëröt yaarö.35 Omën pöt yaëën itenaup nook arta könwi kosang wasënëak ngön yaap ök yeniak.Ne ëwatwëngön yaap yeniak. Pötaanök arkön wi kosang wasën. 36 Ngönëntak epëlwia pöt kë rapënëak oröa. “Pit pim kosnaö mö narëëpan.” 37 Ën ngönëntak ngönmunt nent epël ëa. “Omnaröak pitëmingëp moëa pöpön itaampnaan.”

Yesu weera(Matiu 27:57-61; Maak 15:42-47; Luk 23:50-

56)38 Yesu wel wiin Arimatia kakaan

omën namp Yosep ngaan Yesuu ru sakwakaimaupök Yuta omën kaöaröen kasëën ëlëëp wëaupök Pailatë naë së Yesuusokur ent ëëpënëak ök mëëa. Pël ëënPailat pi kuure mak maan së sokur ent ëa.39 Pël ëën Nikotimas ngaan röök nentakYesuu naë sa pöp pi kolap köp nga kampyaaö kep nent pim könömët 45 kilokrampöta ököt wak sa. 40 Pël ëën piarip Yutaomnaröa welarö weerëpënëak yaaul kolapköp nga kamp yaaö pöt wa momëak poëkoröpöök kör koëa. 41Yesuu yetaprakmöayang lup pöta nokoliil ngës naö wieëa.Ngës pöök omën sokut wak së wiipënëakyaö ëa kël öngöp naö wieëa. Pö omënnamp nawiinö. 42 Pöt Anutuu mait elmëaakun ngëëngktakëën Yuta omnarö pitomnant kön yaëën kël öngöp pö naëwiaanyak piarip Yesuu sokur wak së weera.

Son 20:1 136 Son 20:31

20Yesu weletakaan wal ëa(Matiu 28:1-8; Maak 16:1-8; Luk 24:1-12)

1 Santeetak röökëër Maria Matalakakaanëp koutaring omën yangaöökësa. Pël ëak së itaangkën kël ur wariulmëaumpel wa olaan kan të wieëa. 2 Pëlëën pi itenak pöömpö wais ten SaimonPitaë naë oröak epël yenia. “Pit tiarimomp aköp wak së tarëk wia wes? Tenköpël.” 3 Pël niaan ten Pita kaatakaanoröak omën yangaöökë saut. 4 Pël ëak kankourak yesem nook Pita ënëm rë moolëakne wet rëak omën yangaöök së oröaut.5 Pël ëak ne öngpök neilaan. Om tok oriöngpök itaangkën Yesuu poë koröp pëënöwieëa. 6 Pël ëak wëën Saimon Pita pi nemënëm wais omën yangaöökë öngpök sëitaangkën poë koröpö wieëa. 7 Pël ëënitaangkën poë koröp Yesuu kepönöök körkoëauta wieëa. Pö muntaöring erën ëakwi naön. Ponspons ëau pëlëër wieëa. 8 Pëlëën wet rëak së oröaup nookta öngpök sëitenak könwi kosangwesaut. 9Pël ëa akunpötak Anutuuk ngönëntak, “Pi weletakaanwal ëëpnaap,” pël ëa pöt kön nawiin ëaut.10 Pël ëak tenip kaalak kakël saut.

Yesu pi Maria Matala kakaanëp ëö petelmëa

(Matiu 28:9-10; Maak 16:9-11)11 Maria pi omën yangaöök om wë ing

aim wiak kël öngöpöök tok oriak itena.12 Pël ëak itaangkën ensel naar ulpëënkölamaar mëëauwaar kël öngöpöökëkakaati Yesuu urtak, namp ingesiarë urtaknamp kepönöökë urtak ëak wel aisaëeëa.13 Pël ëeëaurekaan epël mëëa. “Öng epop,ni tol ëënak ing yaan?” Pël maan epëlmëëa. “Omnaröak nem Aköpë sokur wa pinerek wia. Ën ngaöl yeëep pit korak tarëkwia wes? Ne pöten köpël.” 14 Pël mëakkaip ti itaangkën Yesu taueëa. Pël ëënMaria pi itenak, “Epop Yesu,” pël newasënëa. 15 Pël ëën Yesuuk epël mëëa. “Öngepop, ni tol ëënak ing yaan? Talëpön apyewasën?” Pël maan Maria pi ngës pöökëpepapök ya wesak epël mëëa. “Kaöap,nuuk pim sokur wak së nerek wiaup pötwiaurekën ök nea. Pël ëën ne së ömaan.”16 Maan Yesuuk epël mëëa. “Maria.” Pëlmaan Maria pi kaip tiak Yuta ngöntak,“Raponai,” pël mëëa, pöt tiarim ngöntak,Rë yanuulaup. 17 Pël maan Yesuuk epëlmëëa. “Ni ne wali neöngan. Ne nemPepapë ngësë nawisën wë. Pël ëaarek ni

së nem karuröen epël ök mam. ‘Ne Anutunem Pepapë ngësë isumaap. Nem Peppöp arim Pepap. Ën nem Anutu pöp tapëlarim Anutu.’ ” 18 Pël maan Maria Matalakakaanëp pi wais ten Yesuu ruuröen epëlyenia. “Ne omp aköpön itenaut.” Pël niakYesu ngön piin mëëa pöt tenën ök niiaut.

Yesu pim ruurö ëö pet elmëa(Matiu 28:16-20; Maak 16:14-18; Luk 24:36-

49)19 Yesuu ruurö ten Sante rö kan Yuta

omnaröen kas ëën ka kan wari ulmëakkakaati wëën Yesu pi wais tenim tekraktaueë epël yenia. “Arim naë mayaapwiaap.” 20 Pël niak pim kalapre morre pötpet elniin piin itenak ya kë saut. 21 Pëlyaëën Yesuuk kaalak epël yenia. “Arimnaë mayaap wiaap. Pepak ne wes nemëënwaisaut, nook tapël ar wes yanimë.” 22 Pipël niak pul mën nimëak epël yenia. “ArNgëëngk Pulö weë. 23 Pël ëak omnaröasaunat kërë moolaan won sëpnaat. Ënnemokërëën ëën pöt om wiaapnaat.”

Yesuuk Tomas ëö pet elmëa24 Yesu ten pim ru pöröen ëö pet el-

nia akun pötak tenim kar namp yapinteTomas yapin nent Ruprup Ëak Wilaup, piwon. 25 Pël ëën tenök piin epël ök mëëaut.“Ten Aköpön itenaut.” Pël maan Tomaspi epël yenia. “Nemtok nem itöörarökpim moresiarë wap sëëteparën itaam-pööremorwotööringmorö itaampööre ënkalapmorök ingëp ëa seltak mores wesiritaampö pël naën ëëma pöt yaap newas-ngan.”

26 Wë sant nent won sëën SanteetakYesuu ruurö ten Tomasring kaalak kakaatiwa top ëak ka kan wari ulmëak wëën Yesupi kaalak wais tenim tekrak taueë epëlyenia. “Arim naë mayaap wiaap.” 27 Pëlniak Tomasën epël yema. “Nim mor wotönem moresi wiak itan. Pël ëak mores nemkalapmorök ingëp ëa seltak wesir. Pël ëakkön selap ëënganëp kön wi kosang newa-sum.” 28Pël maan Tomasök epël yema. “Ninem Aköp. Ni nem Anutu.” 29 Pël maanYesuuk epël yema. “Ni neen itenakök könwi kosang yenewasën ma? Omën neen it-naangkënöröak kön wi kosang newasëpnapörö ërëpërëp ëëpnaarö.”

Son pim pep epwer retëng ëauta songönte30 Yesu pi tenim itöök retëng selap pan

imaut. Pël ëa pöt ne pout pep epweriretëng naën. 31Ne pi Anutuu Yaö Mëëaup,Kristo, Anutuu Ruup pöt ar kön wi kosang

Son 21:1 137 Son 21:24weseimeë pim naëaan wëwë kosangëtkoirënëëk yak kopët eptepar retëng yeë.

21Ru 7 pörö i kaöök wëën Yesu ëö pet elmëa

1Wë akun nentak Yesuu ruurö Taipiriasi kaöök së wëën Yesu tenim naë oröa. Tenru eporö, 2 Saimon Pitaare Tomas yapinnent Ruprup Ëak Wilaup, Nataniel Kenakak Kalili yangerakaanëpre Sepeti pim ru-aarre tenYesuu rumunt naar pël ëakwëënoröa. 3Wë Saimon Pita pi epël yenia. “Nei kaöök imën nga ë sumaan.” Pël niaan tenepël mëëaut. “Tiar pourö sëpenaan.” Pëlmëak tenta wangaöök ilëak ten pourö sëröök pötak animaö namp naön ëaut.

4 Ten i kaöök së wëën ëwa tëak këtmapënëak yaëën itaangkën Yesu pi ipisöök taueëa. Pël ëën ten itenak piinYesu pël newasën ëaut. 5 Pël yaëënYesuuk epël yenia. “Nem ruurö ar imënnamp koran wesetak?” Pël niaan tenepël mëëaut. “Won pan.” 6 Pël maan piepël yenia. “Ar wangaöökë ë yaapkëëlöökolaë. Pël ëak narö korönëën.” Pel niaanten iirëëp kaöökë öngpök olaan imënörökësang pan ilëak peö ëak wëën werunëakpoprak ëaut. 7 Pël ëën nook Pitaan epëlmëëaut. “Ëngkop Omp Aköppe.” Pël maanSaimon Pita pim ulpëënëp përë wiak yayamëngkem wëaurekaan Omp Aköpë yap-inte kat wiak ulpëënëp wa mëak i kaööksörok yoola. 8 Pël yaëën ten wangaöökëngaarëk së imën iirëëp weru wiaut. Pöt ipisö wali won, kot nent temanön, 100mitapöta ök.

9 I pisöök së el ulmëak itaangkën esnewes meraan imënre kaömp nant arëeëa. 10 Pël ëën Yesuuk epël yenia. “Ararim imën peenewan pöröakaan naröwakwaiseë.” 11 Pël niaan Saimon Pita pi wan-gaöökë ngaarëk is iirëëp weru i pisöökëlyawi. Pël ëak itaangkën imënörö peö panëeëa. Pitëm saareet 153 pöt selap paniirëëp ilëpna saltak nailën ëaut. 12Pël ëaanYesuuk ten së kaömp nën yenia. Pël ëënten pourö, “Epop Omp Aköp,” pël wesaktenëkaan nampök Yesuun, “Ni talëp?” pëlnemaan ëaut. 13 Pël ëën Yesuuk waiskaömpöt kom ë ninak imënöröeta tapëlyaë.

14 Yesu pi weletakaan wal ë wë tenimnaë orö nirëën nentepar nent ëa pöt pipët.

Yesuuk Pitaan sëpsëpörö ngarangk ëëpnapötaan akun nentepar nent ök mëëa

15Ten kaömpna pet irak Yesuuk SaimonPitaan epël yema. “Saimon, Sonë ruup,nim neen lup sant yaalnëën pöt eporöaatil yemowasën ma won?” Pël maan Pitaakepël yema. “Omp Aköp, yaap ni ëwatwëën. Ne lup sant yaalni.” Pël maanYesuuk kangiir epël yema. “Ni nem sëpsëpruurö ngarangk ëeim öm.” 16 Pël mëakYesuuk kaalak akun nentak epël yema.“Saimon, Sonë ruup, ni neen lup santyaalnëën ma?” Maan Pitaak epël yema.“Aköp, yaap ni ëwat wëën. Ne lup santyaalni.” Pël maan Yesuuk epël yema. “Ninem sëpsëpörö ngarangk ëeim öm.” 17 Pëlmëak kaalak akunmunt nentak epël yema.“Saimon, Sonë ruup, ni neen lup sant yaal-nëënma?” Pëlmaan Pita pi Yesu pim akunnentepar nent, “Ni neen lup sant yaalnëënma?” pëël mëëa pötaan ya ngës ëak epëlyema. “Aköp, ni omën poutön ëwat yaaup.Nem niin lup sant yaalni pötenta ëwatwëën.” Pël maan Yesuuk epël yema. “Ninem sëpsëpörö ngarangk ëeim öm. 18 Neyaap pan niamaan. Ni ngaan ulwas wëkan nim kent könwiautëël sumëak nimtoknim yepatu urak seimaup. Wë ulöp sumëpötak nim moresiar elmëak wëën maimnampökwii nitëak nim kaaö ëëmë pölmësnuwak sëpnaat.” 19 Yesu pi ngön pipëtPitaë wel wiipna akunetak Anutuu yapintewak isëpnaat pötakëlök mëëa. Pël mëakkaalak epël yema. “Nem ënëm ëëm.”

Yesuu ru kent yaaup, Son, pim ngönte20 Yesure Pita piarip yesem Pita pi kaip

ti itaangkën ne piarpim ënëm yesan. Nengaan kaömp naö akunetak Yesuu naë welaisëeë piin epël mëëaut. “Aköp, talëpökniin kup mowiipën?” 21 Pël ëën Pitaakneen itenak Yesuun nemëën epël yema.“Omp epop tolël ëëpën?” 22 Pël maanYesuuk kangiir epël yema. “Nem ken-töök pi om wëën ne kaalak waisuma pötnemtëët. Ën ni nem ënëm ëëm.” 23 Pëlmaan pit repak së pitëm karuröen epëlmëëa. “Omën pöp wel nawiin ëëpën ya,”pël mëëa. Pël ëaap Yesu pi pöt, welnawiin ëëma pöten nemaan. Pi om epëlmëëa. “Nem kentöök pi om wëën nekaalak waisuma pöt nemtëët.”

24 Yesu pi neenök ngön pipot ëa. Netapöpök ngön epot retëng ë yaningk. Epotpout yaapöt. Nem karuröeta nem epotönyaap ya pël yewas.

Son 21:25 138 Son 21:2525 Yesu ya ke nentere nent mëneimaut

kësang wiaap. Ne kön wiin pöt poutpepatë wiipena pöt selap pan ëëpnaat.

Ngön Yaaö Omnarö 1:1 139 Ngön Yaaö Omnarö 1:14

Ngön Yaaö OmnaröYesu wel wiak kutömweri sëën wë kris-

maki 33 pöta ök won sëën Luk puuk NgönYaaö Omnaröa Ya Mëmpeimauta Ngönepët retëng ëa. Pi wet rëak Yesuu ngönompyaut retëng ëak kaalak epët ëa. Ngönepët, Ngëëngk Pulöök kaamök elmëënYesuu ruuröak ngön ompyaut Yerusalemkak ngës rëak ök mëak Yutiaare Sameriayang pötë ök maö sa. Pël ëak yang nantëökmaö sëpet ira. Pitaë yamënautangönteSowi 1-12 wia, ën Poolëët Sowi 13-28 wia.Pöt epël wia.

Ngönën ya mëmpënëak kopëta wesaut1:1-26

Yerusalemkakngönënyamënaut 2:1–8:3Yutiaare Sameria pötë ngönën ya më-

naut 8:4–12:25Poolë ngönën ya mënaut 13:1–28:31

1. Pim ngës rëak ya mënaut 13:1–14:282. Yerusalem kak ngönënë wa top

kësangpel 15:1-353. Pim ënëm ya mënaut 15:36–18:224. Pim ënëm panë ya mënaut 18:23–

21:165. Pim wii kaatak ulmëaut 21:17–28:31

Yesu pi Ngëëngk Pulö wesmëëpënëak kupmowia

1O Tiopilas,Ne peene kaalak pep epwer retëng ë yan-ingk. Nem ngaantak ngön retëng ë ninapötön ni ëwat wëën pöt Yesu pim yamëm-pööre ngönën aö pël ima pötë ngönötakun pim yaat ngës rëa 2pörekaanmëmpöyesem Pepapë akun mowia pöt temanömsëën pepapök koirak kutömweri isa. Pëlëën akun pötak Yesu pi weletakaan walëak kutömweri nawisën wëën NgëëngkPulöök kaamök elmëën puuk pim ngönyaaö omën wet rëak yaö elmëaö pöröenpitëm ya mëmpnaata ngönöt ök maima.3 Pël ëak kët akun selap 40 ruuröa naëëö pet elmëeim wakaima. Pöt pit piinitenak pi yok yaap wal ëak wëa wesak könwi kosang mowasëpna yak pël ëak pi wetrëak ruuröen Anutuu songönöt ök maima.Puuk omën pourö wa ngaaök nimëak wë.4 Pël ëën akun nentak Yesuu ngön yaaöomnarö pit wa top ëak wëën Yesu pi pitënngön kosang wesak epël ök mëëa. “Arteëntom Yerusalem kak sëp wasnganok.Ar eprek om kor ön. Pël ëën nem PepapökNgëëngk Pulö nimpënëak neen ök neaan

nem arën ök niia pö nimpnaat. 5 Ngaanök niak pöt omën eptaanök ngaan Son pii yaaptak öngre ompörö i momëa. Ën kotnentwëpöt nemPepapökNgëëngk Pulööki ket ëak nimëëpnaat.”

Yesu kutömweri isa(Maak 16:19-20; Luk 24:50-53)

6 Akun nentak kaalak Yesu pim ngönyaaö omnarö pit Yesuring Olip tomök sëwë ruurö pit epël pëlpël mëëa. “Aköpaë, tiarim ëaröa ngaanëër eima pöl niyok pangk aan Israel omnarö tiarim-tok tiarimënt nener ngarangk ëëpen mawon?” 7 Pël maan pi kangiir epël ökmëëa. “Iteneë. Nem Pepap pimtok akunnenten yaö wasën wia pötakök omën puotorööpnaat. Yaö ëa pötakök omën pötorööpna akun pöten ar ëwat nasëngan.8 Pël ëënëëtak ar epël kön wiaan. Piweëre kosang kësang ar nimpënaat, akunNgëëngk Pulö arim ngësë waisëpna pötak.Pël ëën ar nem ngönta omnarö pël sakwë nem songönte tekeri wesak Yerusalemomnaröen ök mëak aö aö ë yesem Yutiaomën muntaröen ök mëak om aö yesemSameria omnaröen ök mëak aö yesemkaare yang nantë së pet irëp. Pël ëënomën pourö neen ëwat sëpnaan.” 9 Akunpötak Yesu pi ngön epot ök më pet yairënAnutuuk koirak kutömweri isa. Pël ëënruurö pit mopöök iteneim wëën kepëltakis ilëak kö sak sa. 10 Pi sëën pit ngaarëkëlom iteneim wëën tapëtakëër omën naarpitëm naë oröak taueëa, ulpëën kölampanëëwaar mëauwaar pöaarök pitën epëlökmëëa. 11“Kalili omnarö, ar oröpmorëënmopöökël we riak itnakaim? Yesu pi Anu-tuuk koirak o kutömweri yawis. Pi peenear itenaan yawis pi tapël kaalak irapnaap.”

Yutasë urtakëp koir ulmëa12 Yesu pim ngön yaaö omnarö pit

Olip tomökaan kaalak Yerusalem kakë sa.Tomökaan kakë saö pöt wali won, om wankilomita pöta ök. 13 Pël ëak Yerusalemkaöökë öngpök së oröak el wesak ka wetrëak pitëm së wakaim wiak sa pötak sëilëa. Pël ëak ka kaö ngaarëkël wieëapörek së wel aisëak wakaima. Pit omëneporö, Pitaare Son, Semsre Entru, PilipreTomas, PatolomiuureMatiu, SemsmuntapAlpias pim ruup, piire Saimon pi ngaanRom kamanëp sëp mowasëpënëak aimaomën tok pötakaanëp, piire Yutas muntapSems muntapë ruup. 14 Pit omën piporööng naröaring pit pourö wa top ëak wëa.

Ngön Yaaö Omnarö 1:15 140 Ngön Yaaö Omnarö 2:14Maria Yesu pim ëlëp, piire pim yokoturöpit pourö wë Anutuun ök maima.

15AkunnentakYesuu ru 120 pörö kaalakwa top ëak wë Pita pi pitëm tekrak wal ëtauak epël ök mëëa. 16 “Nemorö, NgëëngkPulöök ngaanëër elmëën omën omp akTewit puuk ngönën pepeweri ngön nentretëng ëaö pöt peene kë oröa. Pi Yutaspöp omën Yesu moröpnaarö mësak kanpet elmëën Yesu moröaup piinök ëa. PötYutas pi kawi ngentiin muntap pim urtaksëpna pötenök ëa. 17 Tiar ëwat wë. Yesupi Yutas tenring öpënëak mëëaup. Pëlëën Yutas pi tenring ya waup.” 18 Pi pëlëak Yesuun kup mowia utpet pöta sumetwaup. Pël ëak pi sum pötaring yang lupnent sum ëa pöt, kawi ngentiak yaat pörmenak oröa. 19 Pël ëën Yerusalem kakëomën pourö pit ngön pöt wak wë yok welwia wesa. Pël ëak pit yang pöta yapinteAkeltama pël mëëa. Yapin pöta songöntepöt epël, Omën Iita yanget. 20“Tewit pi tanpep Sam pöweri Yutas pimëën epël retëngëa.‘Pim kaat om pas wiaap.Omën namp pötak öpan.’Ën Sam pöweri tan munt nentak epël ëa.‘Omën muntapök pim urtak sak pim ya

mëna pöt kaalak mëmp.’21-22 Pötaanök tiar omën munt namppim urtak koir ulmëëpenaan, Yesu pimngön yaaö omnarö 11 tenim naë. Pël ëënpuuk Aköp Yesu weletakaan kaalak wal ëapöt apnaap. Pötaanök tiar omën namptiarimtë naëlaan koirëpenaan. Pi ngaanpan tiarring wëën Sonök Yotanëk Yesu iyemomëën itenaupök om wë yewaisemwëën Anutuuk Yesu koirak mopöökkutömweri yawisën itenaö pöpök.”

23 Pita pi ngön pël ök maan pit omënnaar tekeri wesa. Nampë yapinte Yosep,omnaröak Pasap pël yamëëa pöp, pimyapin munt nent Sastas pël yamëëaup. Ënnampë yapinte Mataias. 24 Pöaar wël ëulmëak Aköpön epël ök mëëa. “O Aköp, niomën pouröa lupötön ëwatëp. Pötaanökniin pëlpël yeniak. Omën epaarë naëaannamp ma nampök ya epët wak Yesu pimngön yaaö omnamp pël sëpnaap? 25 Pëlëak puuk Yutas pim ya sëp wesa epëtmëmpnaan. Pi pöt yok sa, Aköpë pimëënkaare yang yaö elmëaö pörekë.” 26 Pëlmëak talëpök isëpënëak itena pöt Mata-iasök isa. Pël ëën pit pi il moulmëën Yesupim ngön yaaö 11 pitring wakaima.

2Ngëëngk Pulö irëa

1 Yuta omnaröa akun ngëëngk kësangnent yapinte Pentikos pël ya pötak Yesuuingre mor saurö pit ka nentak wa top ëakwëa. 2 Akun pötak pit kakaati wëën omënnempel mopöökaan uure kapkapëër kentket ëak teëntom irë pitëm wëa ka pötakilëak pangk ëak wieëa. 3 Pël yaëën pititaangkën omën pitëm tekrak oröa pöt eswilëngre yangap pötë ök sak kom kap ëakomnaröa rangk ngentia. 4Pël ëak NgëëngkPulö Yesuu ingre mor saurö pitëm lupötëilëak peö ëak pit weëre kosang kësangkaamök elmëën ngës rëak ka nantëëröakakë ngönötring ngön ök aima.

5 Akun pötak Yuta omën ka wali-itëaanörö Yerusalem kak së peö ëakwëa. Pit ngönëntaan kent ëak pitëmkaat sëp wesak së wëa. 6 Pël ëak wë pitu pömpelën kat wiak naë së ityeengkapöt Yesu pim ruurö pit omën sa pöröangönötë ngönën ök maan kat wiak yaansa. 7 Pël ëak epël mëëa. “Elei, omën ngönya eporö pit pourö Kalili omnaröep. 8 Pittol ëakök aan tiar neenem ngönötë katyawi? 9-11 Tiarim kakë ngön ke nenterenent kësang wia. Pël ëaatak tiar ka poutëngönötëël ya kësangöt Anutu pim weërekosangööring yamëngkauten kat yawi.Itneë. Tiar narö Patia yangrakaanörö,narö Mitia yangrakaanörö, narö Ilamyangrakaanörö, narö Mesopotemia yan-grakaanörö, narö Yutia yangrakaanörö,narö Kapatosia yangrakaanörö, naröPontas yangrakaanörö, narö Esia yan-grakaanörö, narö Prisia yangrakaanörö,narö Pampilia yangrakaanörö, narö Isëpyangrakaanörö, narö Lipia yangerakSairini kak naëaanörö. Tiarim naëaan,narö Rom kakaanörö, Yuta yaapöröereköpël Yuta panëëröa öngpök ilëaurö. ËntiarimnaëaannaröetaKrit kustaakaanörö,narö Arepia yangrakaanörö. Yaap pan,tiarim kakë ngönöt selap wiaatak yokpangk tiarimtë ngönötë Anutu pim weërekosangring ya yamëngka pöta ngönte ökniaan kat yawi.” 12 Pël mëak pit yaan sakkön selap ëak neneren epël maima. “Elei,pit tol ëak epël ya?” 13 Pël yemaan naröakökre wasiin wesak epël mëëa. “Pit wain ingaat nak kön irikor ëak ya.”

Pitaak omnaröen ngönën ök mëëa14 Pitëmënt pël aö yesën Pita pi Yesuu

ngön yaaö omnarö 11 pitëm naëaan wal

Ngön Yaaö Omnarö 2:15 141 Ngön Yaaö Omnarö 2:36

ë tauak maap ngön ëak epël mëëa. “Yutaomnarö, ar tenim karuröere Yerusalemkak wëaurö, ar këëkë wesak kat wieë. Pëlëën omën e yaarö epëta ngönte ök nia-maan. 15Arimnaëaan naröak ten i nak könirikor ëak wë yak pël aim. Pöt won. Peenewangam kan ngolöp 9 kilok yaë. Talëpepëtak i nak kön irikor yeëa? 16Epët Anutupim ngaanëër tektek omnamp Soel piinepël ök maan retëng ëa.17 ‘Anutuuk epël ya. Ënëm pan yangaakë

wëwëet won wasuma akunetaknem Pulö wes mëën irëak yang poutë om-

narö pangk elniipnaat.Pël ëën arim koont yokoturö pit nem ngön

pöt war wesak apnaat.Ën omp ulwas narö pit pöt, nook wangar

ke pëlöt rë moolamaat.Ën omp ulöpörö pitta nook wangar rë

moolamaat.18 Yaap, akun pötak nem Pulö wes mëën

iraaninëën öngre ompörö pitök nem ngön

ompyaut war wesak ök apnaat.19-20 Pël ëën akun pötak elmëën mopöök

retëng kësang orööpnaat.Këtëp röök wiipnaat.Ën ngoonöp pöt, i möak omën iitë yaarö ke

pöl koröp orööpnaat.Pël ëën yangrakta tapël yaaröön ar yaan

sak ëënëët.Es koulöpre es yaapre omën i ököt orööp-

naat.Omën pipot wet rëak orööpnaat.Pël ëën Aköp nem akun kaöet orööpnaat.21 Pël ëën omën namp pi neen merëk

neaan pöt ne pi kama ömaat.’22 Soel Anutu pim tektek ngön yaaup

puuk ngön lup pöt retëng ëa. Pël ëën ënë-mak Pita puuk muntat kaalak yal menakepël ök mëëa. “Israel omnarö, ar këëkëwesak kat wiaan. Ne peene Yesu Nasaretkakaanëp piin ök niamaan. Anutu puukomën pipop weëre kosang retëng ke nam-pre nampöt tiarim it köpëlöt pet elni-ipënëak wes nimëaup. Anutu puuk weërekosang pöt mangkën wak irëa pöt arimnaë oröa. Pël ëaut ar yok ëwat wë. 23 Ënngaanëër Anutu puuk Yesu pimëën könwia pölök arök omën utpet ngaarö pitëmnaë wes mëën pitök këra yetaprak möa.24 Pël ëën Anutu puuk weletakaan wal ëmoulmëa. Weleta këlangön ke nenterenent kat wia pötë öngpökaan ent ë moul-mëa. Pi weletak kosang sak wii naönëa. 25 Iteneë. Omën omp aköp Tewit pi

ngaanëër pan wetete ngön nent Yesu pimnaë omën orööpna pötaan retëng ëa.‘Ne itaangkën Aköp pi neering wëaup.Pi nem naë pan wë.Pël ëën ne omën nantön kas naëngan.26 Pötaanök nem lupmer ërëpsawi panë

yeë.Pël ëak ërëpsawi tan yamëem nem ko-

röpwerta omën ompyaut orööp-naataan kor wë.

27 Oröpmorëënök? Ni ne sëp newasënwelaaröawii kaatak öma saltakwalë neulëan.

Ni nim ya omën ompyaup welaaröa kaöökwieë söp ëëmëak nenëaan ëan.

28 Ni yok wet rëak wëwë ngolöp ompyautöma pöta kanö pet elnëaup.

Pël ëak akun poutë neering wëën ne ërëp-sawi om eim ömaap.’ ”

29 Pita puuk Tewitë retëng ëa pöt ök mëpet irak yal menak epël mëëa. “O karurö,ne ngön epët tekeri wesak ök niamaan,omën omp aköp Tewit pim ngönte. Ngaanpanëër pi wel wiin yang kel weerauppe.Pël ëaup pim yanget Yerusalem kak epreke wiaan iteneim wë epët. 30 Tewit pi Anu-tuu tektek ngön yaaö omnamp Anutuukpiin kosang wesak epël ök mëëa. ‘Nimëaröa naëaan nampöknimtë ök omën ompak sëpnaat.’ 31Tewit pi Anutu pim omnantëëpna pötön pi wet rëak ëwat sa. Pëlëak Anutuuk Kristo Yaö Mëëaup welaaröanaëaan wal ëëpnaap pöteta ök mëëa. Pëlëak pi epël ök mëëa.‘Anutu pi omën pöp sëp mowasënwelaaröa wii kaatak wieë söp naëpanëëp.’32 Omën pöp Yesu Anutuuk welaaröanaëaan wal ë moulmëën ten itenakök pötangönte arën ök niaim. 33 Pël ëaup piAnutu pim pepapök yok pim yaapkëëtakëlmoulmëën weëre kosang kësang wak wë.Pël ëën Pepapök ngaanëër kup mowia pölNgëëngk Pulö mena. Pël ëautak omnantarim itaampööre kat wi pël yeë epot Yesupim Ngëëngk Pul ten ninaö pö. 34 Pël ëaaptiar ëwat wëep. Tewit pi pimtëënök ngönepot naën. Pi kutömweri nasënëpök omngön epot epël ëa.‘Anutu puuk nem Aköpön epël ya.Ni wais nem yaapkëëtakël öm.35Pël ëeë neen kor wëën pöt omën nimëën

kööre tok yaaö piporö nook maannim weëre kosangöökë karök ilap-naat.’

36 Pötaanök Israel omnarö ar epël könwieë. Yesu epop arök këra yetaprak möan

Ngön Yaaö Omnarö 2:37 142 Ngön Yaaö Omnarö 3:12pöp Anutu puuk kaö wes moulmëën pitiarim Kristo pim Yaö Mëëaup pël sak wë.”

Omën selap pan lup kaip tiin i momëa37 Pita pi pël maan omnarö pit pöt kat

wiak pitëm lupöt könöm ëa. Pël ëën naröpit Pitaan pëël mëëa. Ën narö pit ngönyaaö omën muntaröen pëlpël mëak epëlmëëa. “Karurö, ten tol ëën?” 38 Pël maanPita pi pitën epël ök mëëa. “Ar neenemutpet yaaut kasëngmampun. Pël ëën Anu-tuuk arim ketöt ent elniin ar Yesu Kristopim ru ulöpökörö pël sak önë pötaan tenar i nimëënaan. Ar pël ëak wëën NgëëngkPulö nimpnaat. 39 Pöt oröpmorëënök?Anutu pim ngön kosang wesa pöt epëlwia. ‘Ne omën epot ningkën pöt arimëntrearim koröngre ruuröere ën omën yangël epotë wëaurö pourö pangk elniipnaat.’Omën epot Aköp tiarim Anutu puuk omënpourö yas niaan pim naë sëpenaarö tiarnimpnaat.”

40Pita pi ngön pöt ök më pet irak kaalakngön nant kosang wesak epël ök mëëa.“Omën utpet yaauröaring ar pourö kö sën-ganëën.” 41 Pël maan omën kësang panpit ngön pöt kat wiak kön wi kosang wesa.Pël ëën Yesu pim ngön yaaö omnarö pitöki momëa. Akun pötak omën i momëakësang pan, 3000 pörö, pit Aköpök wetrëak könwi kosang yewesa pöröaring erënë moulmëa. 42 Omën pël ëa pörö pit Yesupim ngön yaaö omnarö pitök omnant rëmoulöpna pötaan kent pan ëeima. Pit pëlëak wa top ëak kaömp ngawi neimeë Anu-tuun yaya maöre kimang maö pël eima.

Ingre mor saurö ompyaö wakaima43 Anutu puuk kaamök elmëën pim

ngön yaaö omnarö weëre kosang ke nen-tere nent yaëën omnarö pöten itenakyaan seima. 44 Pël ëën omën wet rëakYesuun kön wi kosang wesa pörö pit lupkopëtemer sak wë pitëm omnant neen-emot wieëa pöt sëp wesak ngawingawiëeim wakaima. 45 Pël ëak akun nantëpit pitëm yangre omën nantë sumat wakpöt kaömp sum ëak omën ngöntök yaaurömeneima. 46 Pël eimeë akun poutë pitAnutu pim ngönën tuptak wa top ëakpitëm kaatë kaömp ngawi në pël eimeëërëpsawi yaautaring wakaima. Pël ëakpit lup kopëtemer sak wë kaömp ngawineimeë, Anutuun yaya maima. 47 Pël ëënYerusalem kak omën wëaurö pit pitëmwëwë pöten itaangkën ompyaö pan ëa.Pël ëën kët poutë Aköpök omën muntarö

koirak könwi kosang yewesa pöröaring yalmen moulmëa.

3Omën ing il tëaup ompyaö mowesa

1 Kët nentak wiap kan 3 kilok Yuta om-naröa Anutuun kimang yamëëa akun pö-tak Pitaare Son piarip Anutu pim ngönëntup kaöetakë sa. 2 Pël ëak itaangkënngönën tup kaöetak ka kanër pitök kakan ompyaur pël yamëëa pöra naë omënnamp ing il tëaup wëa ngaanëër ëlëpëyaatakaan pël ëaup wilaup pi pimtok kansak waisak pël naën yaaup. Pi akun poutëomnaröak wak së moulmë pël yeëa. Pëlëën omnarö Anutu pim ngönën tuptakilëak yaaröön sumatönkimangmaimyeëa.3 Pël ëaö pöpök Pitaare Son piarip Anutupin ngönën tup kaöetak ilapënëak yaëënsum kot nent mampënëak mëëa. 4 Pël ëënpiarip pörek tauak omën pöpön it kököngëneë Pitaak epël mëëa. “Ni tenipönitan.” 5 Pël maan pi omnant mampënëakya wesak piaripön itena. 6 Pël ëën Pitapuuk epël mëëa. “Yaköm, ne kot nimnimpaat won. Pël ëaatak ne omën maimnent wa pötaar ni nimpaan. Yesu KristoNasaret kakaanëp pim weëre kosangöökök niamaan. Wal ëak kan së.” 7 Pël mëakPita puuk mor yaapkëësi moröak kaamökelmëak wal elmëën tapëtakëër pim inge-siar el mö rëën kosat kosang sa. 8 Pël ëakingesiar ompyaö sëën pi sörok olëak tauakkan ing ëa. Pël ëak piaripring Anutu pimngönën tup kaöetak ilëak kaalak kan ingëak sörok olëak Anutuun yowe mëëa. 9Pëlëën omën Anutu pim ngönën tup kaöetakakaati wëaurö pit itena pöt pi kan ingë Anutuun yaya yamëëa. 10 Pël ëën pititenak epël mëëa. “E, omën epop pi Anutupim ngönën tup kaöeta ka kan yapinteompyaur pörek wë sum kimang yaaup,”pëlmëëa. Pëlmëak pit omën pöpön itenakpim naë oröa pöten yaan sa.

Pitaak Anutuu ngönën tup kaöetakngönën ök mëëa

11 Omën pöp pi Pitaare Son ent ë moul-mëak sëpnaaten kaaö ëa. Pël ëak pi pi-aripring mor yal ëak Anutu pim ngönëntup kaöetak purpur omnarö pitëm ëapëyapin ngamp Solomon pël yamëëauweriwëën omnarö pit yaan sak së pitëm naëwa top ëa. 12 Pël ëën Pita pi pitën ite-nak epël mëëa. “O Israel nem karurö,

Ngön Yaaö Omnarö 3:13 143 Ngön Yaaö Omnarö 4:10ar epëten yaan sak ëëngan. Tenip ten-pimtë weëre kosang nentak omën epëtnaën. Arök tenpim ngönën wak wëaöpötaan omën epop ompyaö sa wesaktenipön itaangkan. Won. 13 Omën epëtAnutu pimtok yaë. Anutu, pöp pi tiarimëarö Apramre Aisakre Yakop pitëm yayamaima pöp, tiarim Anutu, puuk pim in-ëënëp, Yesu, pim weëre kosangöt tiarënpet yaalni. Pöp ngaan arök kaöaröa naëwes momëënak pimëën ngön ya mënaup.Pël ëak Rom yang ngarangkëp Pailat pimangkën puuk kan wes momëëpënëak ëapöt 14 arök kosang ngentiak omën wot-pil ompyaö pöp kasëng menaurö. Mak,ar ke urak Pailatën maan Yesu pim urö-tak omën yamëngkaup wii kaatakaan kanwes mëën sa. 15 Pël ëën arim ngöntaanpitök tiarim omën wëwë ompyaut yan-ingkaup mëna. Pël ëaupök Anutu puukweletakaan wal ë moulmëën wëwëetar-ing wëën tenip itenaut. Pötaanök pötangönte ök aim wë. 16Tenip Yesuun kön wikosang yewasën pim weëre kosangööringomën epop ompyaö yemowas. Yaap, Yesupi tenip piin kön wi kosang wasënëakkaamök elnia pötak omën epop arim itöökompyaö sak wë.

17 “Ngöntre karurö, ne arën ëwatwë. Arre arim kaöaröak Yesuun utpetelmëaurö. Pël ëautak ar pim songönteëwat nasën wë yak pël elmëaurö. 18 Pëlëaap Anutu pim ngaanëër tektek ngönyaaö pöröen ök maan tekeri wesa pötkë oröa. Pi ngaan epël mëëa. ‘KristoAnutu pim Yaö Mëëaup pi këlangön kaöpan kat wiipnaap.’ 19 Pël mëëa pötaanökar arim lupöt kaip tiak Anutu pim ëpël elmëën. Pël ëën arim saunat wonniwasëpnaan. 20 Pël ëak wë ënëmakAnutu puuk ulöpre moup elniak arimlupöt weëre kosang niwasëpnaan. Pëlëak kaalak Yesu Anutu puuk tiarim kamaniöpënëak Yaö Mëëaö pöp arim naë wesmëëpnaan. 21 Pël ëëpnaatak pi kutömweriom wë Anutu pim ngolöp ngolöp wasëpnaakun mowia pöten kor wë. Pël ëëpënëakngaanëër Anutuuk tektek ngön yaaö omënngëëngköröen ök maan tekeri wesa. 22PötMoses puuk nant epël ëa. ‘Anutu, tiarimAköp, puuk tektek ngön yaaö namp wesmëën waisëpnaat. Pöp arimtë naëaannamp. Pël ëën Anutu pi neen yaö elnëa kepëlëp. Ar pim ngön apna pipöt pout ngarön. 23 Ën omën Anutu pim tektek ngönyaaö omnampë ngön kat nawiin ëëpna

pörö Anutu pim omnaröaring naöpan. Pitkö sëpnaat.’ 24Moses puuk ngön pël retëngëa. Pël ëën Anutu pim tektek ngön yaaöomën muntarö Samuelre pim kasngaëlpöröen ngön ök maan tekeri wesa pötpeene tiarim tekrak yaarö. 25 Ngön epotAnutu puuk tektek ngön yaaö omnaröenmaan pitök pitëm këmötëaan ngaanëërretëng ëën wiakaimautök peene tiarimnaë këët yaarö. Tol ëënak wasngan. Arpitëm kurmentëkaanörö. Pötaanök ngönkosang wia epët Anutu puuk arim ëaröaanëaö epët ar pouröaan yes. Kat wieë. Anutupuuk Apramön epël ökmëëa. ‘Ne nim ëereköröörö ulöpre moup elmëën yangerakomën pourö pangk ë pet irëpnaat.’ 26 Pëlëak Anutu pi pim Inëënëpön yaö mëakwes mëën wet rëak arim ngësë waisa. Piulöpre moup elniin arim utpet yaaut sëpwasënëak waisa.”

4Pit Pitaare Son ngön yaatak moulmëa

1 Pitaare Son piarip omnaröen ngönök maim wëën kiri ar yaauröere Anutupim ngönën tup kaöeta polisöröangarangkëpre Satusi ngönën omnaröpiarpim naë sa. 2 Pit së kat wiin piaripYesu pim wel wiak weletakaan wal ëapöta ngönte ök mëak tiarta wel wiaktapël wal ëëpenaarö omnaröen pël ökmaim wëën pit së kat wiak piarpimëënya sangën kön wia. 3 Pël ëak këtëp irëilapënëak yaëën yak om moröak ëlpamökngön ya mëmpënëak wii kaatak moulmëa.4 Ën piarpim ngön ök maima omën pöröanaëaan omën kësang pan saareet 5000pörö Yesuun kön wi kosang wesa.

5 Ëlpamök ngönënë ngarangköröerekaöaröere ngön kosangötë ngarangkyaaurö pit pourö Yerusalem kak wa topëa. 6 Anas kiri ar yaauröa wotöököppiire Kaiapas, Sonre Alesantaare Anaspim kurmentëkaanörö pit pourö wa topëak wëa. 7 Pël ëak wa top pötak PitaareSon piarip pitëm tekrak tau moulmëakpëlpël mëëa. “Arip talëpön maan pimtokpimtë weëre kosang ningkënak omnampompyaö wesauwaar? Ma talëpë yapintemëak ompyaö wesauwaar?”

8Pit pëëlmaanPita pi Ngëëngk Pulö pimlupmeri peö ëën epël ök mëëa. “Omënkaöere ngarangkörö, 9 ar tenpim omnampngaanëër ing il tëaup ompyaö mowesanpöten pëlpël yeniak. 10 Pötaanök arën ökniaan Israel omnarö ar pourö ëwat seë.

Ngön Yaaö Omnarö 4:11 144 Ngön Yaaö Omnarö 4:32Yesu Kristo Nasaret kakaanëp pim weërekosangöök omën arim tekrak taua epopompyaö sak wë. Arök Yesu Kristo pöpkëra yetaprakmöönwel wiaupök Anutuukweletakaan wal ë moulmëa. 11Ngönëntakngön nent epël wia.‘Wap omën ka ök yarëauröa wël ë

moolëautAnutuuk ompyaut wesak möör wap wes

yewesir.’Wap pöta yapinte Yesu. 12 Pi tapöpöktiar niwak wëwë ompyautak niulëëpnaap.Yang epera rangk omën wë eporö tiarimnaëaan nampök tiar niwak wëwë ompyau-tak niulëëpna pöten yaö neniaan. Yesupimënt kopët tapöp.”

13 Pël maan ngönën ngarangkörö pityaan panë sa. Pöt Pitaare Son piaripkaö wonaar. Pël ëak piarip ëwat kaatakneilaanaarök wa top kaöetak ngön ap-naaten kas köpël weëre kosangring ökmëëa. Pël ëën pit piaripön epël wesa. “Pi-arip Yesuring wë weëre kosang epël wa,”pël wesa. 14 Pël ëak pit itaangkën omëningesiar ompyaömowesa pöp piarpim naëyaap tauaan itenak ngön kangiir mapnaatpangk naën ëën sëp wesa. 15 Pël ëakomën kaöarö pitëmënt ngönaak apënëakpiarip ka ngerö nentakël wes momëa.16 Pël ëakök pitëmënt ngön epël ë kopëtawesa. “Tiar omën epaar tol elmëëpen?Omën Yerusalem kak wëa pörö pit epëlkön wia. ‘Omën weëre kosang epët om-narö yok pangk naënganëët. Retëngpiarpim yaë epët tiar yak newasngan.’Ngarangkörö tiar piarpim ëa pöt kaarnewasngan. 17 Kopëtet om ulöl sak sëpanpötaanök tiar ngön ë kosang wasën piaripkaalak Yesu pim ngönte naën ëëpnaan.”

18Pëlmëak pit kaalak piaripön yasmaankoirak së tau moulmëak Yesu pim ngönteomën muntaröen ök mapanëak nga mëëa.19Pëlmaan Pitaare Son piarip taueë Pitaakngön kangit epël mëëa. “Arimtok omëneptepar kom ëak iteneë. Kan taltakëërompyaut? Ten arim ënëm ëën ma Anutupim ënëm ëën? Pël ëautak ten Anu-tuu ënëm ëëna pöt arim ënëm naëngan.20 Tenip yok pangk pim ngönte anaatenkaaö naëngan. Omnant Yesu pim yaëëntenpim itenak kat wiak pël ëaö pipot tenipyok pangk ngep naëngan.” 21-22 OmënAnutuuk pim ingesiar ompyaö mowesapöp pim krismakiat omën naar ulpëën ilwesaup pöp pi ulwas wonöp. Pël ëënomnarö pit Anutuuk omën pöp ompyaö

mowesa pötaan Anutuun yaya mëëa. Pö-taanök ngönënë kansolörö pitök piaripkëlangön kat mowiipënëak itaangkën kanwon ëën apwesak piarip kaalak omnaröenngön ökmepanëak ngamëakwesmëën sa.

Ingre mor saurö pit ngönën ök apnaataanweëre kosang öpënëak Anutuun kimang mëëa

23 Pitaare Son piarip wes mëën kaalakpiarpimoröa naë së kiri ar yaaö kaöaröerengönënë ngarangköröa ngön mëëaö pötök mëëa. 24 Pël ëën kat wiak pit pourökön kopëtaöwesak Anutuun epël ökmëëa.“Nuukëër kaöap, ni kutömwer ket ëakpöweri omnant mowian. Pël ëak yangerket ëak pörak omnant moulmëan. I kaöket ëak i kaöökë omnant moulmëan. 25Ningaan panëër Ngëëngk Pulö elmëën tenimëap omën omp aköp Tewit nim inëënngaanëpön maan ngön nent epël retëngëa.‘Tol ëënak köpëlörö neen ya sangën ëa?Ën tol ëënak omnarö nemëën kup ri-

ipënëak ëa?26 Yang omp aköröere wotöökörö ne

Aköpre nem Yaö Mëëaup ngaelniipënëak wa rongan ëa.’

27 Ngön pöta këët peene e yaarö. Pötoröpmorëën? Yerusalem ka kaö eprekomën omp aköp Erot piire Pontias Pailatreköpël omnarö pit Israel omën kaöaröar-ing wa top ëak Yesuun nga elmëëpënëakëa. Pi nim Inëën ompyaup ni ngaanya yaö mëëaup. 28 Pit wa top ëak om-nant orööpënëak ngaan nim kopëta wesmenan pöpön nga kupre wap wieima.Pël ëeim wëën omnant orööpënëak ëanpöt nimtë weëre kosangöök elmëën oröa.29 Pötaanök ten peene ni tenim Aköpönkimang yeniak. Omnarö pit nga kup yaripötaanök ni ten nim inëënörö kaamökelniaan kas köpël nim ngön ompyaut warwesak ök menaan. 30 Ni kaamök elniaanyauman omnarö ompyaö mowesak weërekosang it ngolöp ke nampöt nim inëënru ngëëngkëp Yesu pim weëre kosangöökmëmpunaan.”

31 Pit Anutuun ngön pil ök maö së petyairën ka pitëm wëa pöt moup ket ëakmöa. Pël ëën Ngëëngk Pulö pitëm lupötëilëak peö ëën pit Anutuu ngönte kas köpëlomnaröen ngës rëak ök maö sa.

Ingre mor saurö pit lup kopëtemer sakwakaima

32 Akun pötak omën Yesuun kön wikosang wesa pörö pit lup kopëtemer sak

Ngön Yaaö Omnarö 4:33 145 Ngön Yaaö Omnarö 5:19pitëm naëaan nampök epot nemtëët pötnaën. Won. Pitëm omnant pout ngawiwiak wakaima. 33 Pël ëak Yesuu ngönyaaö omnarö weëre kosang kësang wakpitëm Aköp Yesu weletakaan wal ëa pötenomnaröen ök maan Anutuuk omën piinkön wi kosang wesa pörö komre kolap kaöelmëën pit ompyaö wakaima. 34-35 Pëlwakaimeë pitëm tekrakaan nampök omënnentaan ngöntök naën. Pit tol ëakökpël eima wasngan. Pitëm naëaan nam-pök kaare yangatë sumat wak pöt Yesupim ngön yaaö omnarö pitëm naë waksë mangkën kom ëak ngöntök yaaurömeneima.

36 Akun pötak omën namp pim yapinteYosep pi pitring wakaima. Omën pöpönYesu pim ngön yaaö omnarö pitök pimyapin nent Panapas pëlmaima. Yapin pötasongönte Omnarö Lup Ketumön Yemowe-saup. Pi Yuta omnamp Liwai pim kurmen-tëkaanëp Saipras kustak wilaup. 37 Omënpöp pim yang lup nent omnarö menaksumatwak ngön yaaö omnaröa naë së komë mampënëak mena.

5Ananaiasre Sapaira

1 Panapas pi pël ëa. Ën omën pöröa naëöngre omp naar wëa. Ompöpë yapinteAnanaias. Ën öngöpë yapinte Sapaira.Ananaias puuk pim yang lup nent omnarömenak sumatwa. 2Pël ëak kaönent yoolökwasëpënëak kaö nent ëlëëp wia. Pël ëënpim öngöp piita ëlëëp wia pöten kön wiinompyaö ëa. Pël ëën pi sum kaö nent waksë ngön yaaö omnarö menak, e tapët pëlmëëa. 3 Pël ëën Pitaak piin epël ök mëëa.“Ananaias, Seten puuk nim lupmer ut-pet panë niwasën Ngëëngk Pulöön morökelmëëmëak nim yangeta sumat wak kaönent ëlëëp wian. 4Ni wet rëak yanget sumnaën wieëa akun pötak yang pöt nimtëëtpël wieëa. Ën ënëmak ni yang pöt omnarömenak sumat ningkën wan pöt nimtëët.Oröpmorëënökni sumkaönent ëlëëpwiakngön kaar ëaup? Nim ngön kaar pipëtten omnaröen pëën nenian, Anutuun kaaryemaan.” 5-6 Pël maan Ananaias pi ngönpöt kat wiak wel wiak së ngentia. Pël ëënyokoturö pit kat wiak së pim sokur poëkoröpöök kör koëakwak së yang kelweera.Pël ëën omnarö pit ngön pöt kat wiak kaskaö panë ëa.

7 Kot nent wë ngöpngöp ëak 3 aöa pëlwon yesën pim öngöp Sapaira pim ompöp

wel wia pöten kat nawiin yak Pita pimkaata kakaati së ilëa. 8 Pël ëën Pita pi epëlpëlpël mëëa. “Arip yangeta sumet epëtpëën wauwaar ma?” Pël maan öngöpökepëlmëëa. “Yok nimwan pi tapëtep.” 9Pëlmaan Pita puuk epël mëëa. “Aripök AköpëPulöön morök elmëënë pöten kön wiinkengkën sa ma? Kat wiaam. Omën nimompöp yang kel weeraurö pit ka kanrakpi yawir niinta niöpnaat.” 10 Pël maantapëtakëër öngöpta wel wia. Pël ëën yoko-turö pit kaalak wak së pim ompöpë naëmoweera. 11 Pël ëën Yesuu ingre morsauröere omën muntarö ngön pöt kat wiapörö pourö kas kësang panë ëa.

Retëng it köpëlöt mëna12 Akun pötak Yesu pim ngön yaaö

omnarö pit weëre kosang it ngolöpötkësang omnaröaan elmëa. Pël ëën omënYesuun kön wi kosang wesa pörö pitAnutuu ngönën tup kaöetak purpur om-narö pitëm ëapë yapin ngamp Solomonpël yamëëauweri wa top ëak Anutuun ökmaimwakaima. 13Pitëmënt pëën pël ëeimwëën omënmuntarö pitëm wëwëatön ite-nakpit ompyaöwëauröpël yamëëaurö yakpitring öpnaaten kas ëeima. 14 Pël ëaatakomën kësang pan Aköpön kön wi kosangwesak pim ingre moröröaring yal mena.15 Pël ëën Yesuu ngön yaaö omnarö pitpitëm yaat om mëmpö yesën omnarö pitpitëm yauman omnarö wak së kamtaöökëkan ëöök urötringwimoulmëa pöt pit epëlmëakök ëa. “Pita pi kamtaöök yesem pimmoresök moröpnaat. Ën nent pöt pi yesënpöt pim könöpök pitëm rangk ilap riaksëën ompyaö sëpnaat.” Pit pël mëak waksë mowieima. 16 Pël ëën Yerusalem kakwe naöökaan naöökë ka pötëaan yaumanomnaröere omën pitëm lupötë urmeraröwëaurö pourö wak së Yesu pim ngön yaaöomnarö pitëm naë oröön waö ë momëakompyaö mowesa.

Ensel nampök ngön yaaö omnarö wiikaatakaan ent ë moulmëa

17 Ënëmak kiri ar yaaurö pitëmwotöököpre omën piiring wëaurö pitëmyapinte Satusi, pit Yesuu pim ngön yaaöomnaröa yaaö pötön itenak war kön wiakya sangën ëën utpet mowasëpënëak könwia. 18 Pël ëak së ngön yaaö omnarö wakwii kaatak moulmëën utpet yaauröaringwëa. 19 Pël ëën rö kan Anutuu enselnampök wii kaata kanwer të mowiakngön yaaö omnarö wël ëak mësak orö

Ngön Yaaö Omnarö 5:20 146 Ngön Yaaö Omnarö 5:41epël ök mëëa. 20 “Ar Anutu pim ngönëntup kaöetak së wëwë ngolöpta ngönteomnaröen ök man.” 21 Pël maan pitngön pöt ngar wak wëën këtëp ngampiyoolaan ngönën tup kaöetak ilëak ngësrëak omnarö rë moula.

Pit pël ëeim wëën kiri ar yaauröawotöököpre pim omnarö pit Yuta omënkaöaröen yasmaan ngönënë kansolörö watop ëa. Pël ëak wii kaata kaöapë ngësëlngön wes mëa, Yesu pim ngön yaaö om-narö wii kaatakaan koirak waisëpënëak.22 Pël ëaatak ngönënë polisörö pit wiikaata kakaati së itaangkën Yesu pimngön yaaö omnarö pit won wieëa. Pëlëën pit kaalak ngönënë ngarangköröanaë së pitën ök mëëa. 23 “Ten wiikaatak së itaangkën kan ngarangköröwëën ka kanötta om wari seëa. Pëlëaan ten koirënëak kakaati së itaangkënwon wieëa.” 24 Pël maan ngönën tupkaöeta polisöröa kaöapre kiri ar yaauröawotöököp pöt kat wiak kön selap wiakneneren epël mëëa. “Pitëm yaë pipë-takaan oröpöt orööpënëak yaë?” 25 Pël aöyeem wëën omën namp pitëm wa topööksë epël ökmëëa. “Katwieë. Arim omënwiikaatak ulmëan pörö pit ngönën tup kaöetakakaati së omnaröenngönënökmaimwë.”26Pëlmaanpolis ngarangkëprepimkoturöpit së Yesuu ngön yaaö omnarö koiraksa. Pit koirak yewaisem tang nemomöön,omnaröak pit kël momööpanëak kas ëa.

Ngön yaaö omnarö pit ngönënë kan-solöröen kas naën, ngön ök mëëa

27 Pit Yesu pim ngön yaaö omnarökoirak kakaati së ngönënë kansolöröa naëtau moulmëën tauaan kiri ar yaauröawotöököpök pitën epël pëël mëëa. 28 “Tenarën Yesuu ngönte anëëtaan nga nenianëan ma? Ma arök kön wiin pöt omënpasit yaë ma? Yerusalem omnaröen ngönpöt ök maan pitök tenën Yesu möan pëlapna pöten ar kent yeë.” 29 Pël maanPitaare karurö pit kangiir epël mëëa. “Tenyok pangk ar yang omnaröa ngönte ngarnaöngan. Ngön Anutu pim ök niia pötaënëm ëënaat. 30 Arök Yesu këra yetaprakmöön wel wia. Pël ëaupök tiarim ëerekörööröa Anutu puuk weletakaan wal ëmoulmëa. 31 Pël ëak Anutuuk koirak sëpimtë naë ulmëën pim yaapkëëtakël wë.Pël ëën Anutu puuk kaö wes moulmëëntiarim kepönöök wë kaamök elniak Is-raelörö tiarim kanöökël pouröwa nuulëën

utpetat kasëng mampunëën. Pël ëën Anu-tuuk arim utpetat wamoolapnaat. 32Ngönpöt tenök ök yeniaan Ngëëngk Pulööktaomën pötön war wesak yenia. Anutuukomën pim ngönte kat yawiaurö ten Pulöyaningk.”

Kameliel pi ngönënë kansolöröen ngönyaaö omnarö kön wialök elmëëpënëak mëëa

33 Ngönënë ngarangkörö ngön pöt katwiak ya sangën ëën Yesuu ngön yaaö om-narö mëmpënëak ëa. 34 Pël yaëën Parisiomën kaö nampMoses pim ngön ë kosangwesaut rë yemoulaup pi pitëm tekrak wëa,pim yapinte Kameliel. Pit omën pöpönkön wiin ompyaö yaaup. Puuk ngönënëngarangköröa tekrakaan wal ëak Yesuungön yaaö omnarö ka kaö nerakël wesmomëën sa. 35 Pël ëën pitën epël ökmëëa. “Israel omën nem karurö, tiaromën eporö omën nant elmëëpenëak pötkön wialök elmëëpenaan. 36 Kat wieë.Ngaan panëërwon, peen peen omënnampwakaima yapinte Tiutas. Pimtok pimtënkön wiin, ‘Ne omën kaöap,’ pël wesakomnaröen maan omën kësang 400 ke pëlëak yang ngarangkëpön nga elmëëpënëaksa. Pël ëën narö pitök pi mëngkën pimiri wëaurö pit pim ngön pöt sëp wesakrepak sa. 37 Pël ëën kaalak Yutas Kaliliomnamp puuk omën muntarö wak Romyang ngarangkëpëën nga elmëa. Pël ëaakun pötak yang ngarangkëp pi ka poutëomnaröa yapinöt wë yesën ngaarö pitökpöpta mëna. Pël ëën pim iri wëauröetapim ngönte sëp wesak repak sa. 38 Pëlëaut pötaanök Yesuu ngön yaaö eporöentiar mop mowiak itöök elmëaapa. Pitëmngön epot omën pëënök yeëa pötwon sëp-naat. 39 Ën omën puot Anutuuk kaamökelmëën pim weëre kosangöök yeëa pöttiarök yok pangk il nemowasngan. Pö-taanök mowëën it mongënaapa. Tiar pëlyeem Anutu pimtën nga elmëënganok.”

Ngön yaaö omnarö Yesuu yapintaan ëösëpna pöten ërëpërëp ëa

40 Pël maan ngönënë kansolörö pitKameliel pim wes mëën sëpënëak ëa pötngar wa. Pël ëak pit Yesuu ngön yaaöomnarö koirëpënëak maan koirak sëënngönën ngarangköröak polisöröen maanpës möön epël mëëa. “Ar kaalak Yesupim ngönte omnaröen ök manganok.” Pëlmëak wes mëën sa. 41 Pël ëak Yesuungön yaaö omnarö pit wa toptakaan oröakyesem ërëpsawi ëa. Pöt Anutuuk pitëm ya

Ngön Yaaö Omnarö 5:42 147 Ngön Yaaö Omnarö 7:5mëna pöten itaangkën yok pangk ëën pitYesuu ngöntaan yok ëö mongawisëpnaatpël wesa. 42 Pël ëak kët ël epotë pit kayaapötëëre Anutuu ngönën tup kaöetak sëomnaröen Yesu Anutu pim Yaö Mëëaupngön ompyaö pöt ök maima.

6Pit omën 7 ëak ngön yaaö omnarö kaamök

ëëpënëak moulmëa1 Akun pötak Yuta omën narö Yesuu

ingremor saurö selap sak wë tok nenteparpitëm tekrak kom kap oröa. Pöt Krik ngönyaauröak Yuta ngön yaauröen kaaö ngönmëak epëlmëëa. “Kët poutë omënomnantngöntök yaaurö kaömp yemangkem arKrik ngön yaauröa öng kapirörö ompyaöwesak nemangkën ë yeë.” 2 Pël ëënYesu pim ngön yaaö omnarö 12 pöröakYesuu ingre mor sauröen yas maan sëwa top ëën epël ök mëëa. “Kat wieë.Kaömpre monat kom yaaö ngön pötaktenim yamëmpuna kanöt il yeniwari pipëtpangk naën yaë. Tenim ya kë pöt Anutupim ngönte omnaröen ök nianëak ëaut.3 Karurö, ar peene arim naëaan omën 7ëak kom ë moulmëën pitök omnant komëëpëna ya pöt ngarangk ëëp. Pit omënNgëëngk Pulö pitëm lupötë wieëa kön-ringöröak moulmëën. 4 Pël ëën tenim-tokëër kët ël epotë Anutuun ök maimeëpim ngönte tekeri wesak ök niaim önaan.”5 Pël maan omën pourö ngön pöten kentëak omën eporö ulmëa. Wet rëak Stiwenomën pöp pi Anutuun kön wi kosang panyewesaup Ngëëngk Pulö pim lupmeri peöëaö pöp moulmëa. Pël ëak namp Pilip,namp Prokoras, namp Naikena, namp Tai-mon, namp Pamenas, namp Nikolas An-tiok kakaanëp, pi köpël omnamp ngësrëak Israel omnaröa ngönënwak wëaö pötyaaup. Pël ëak Yesuun kön wi kosangwesaup. Pit omën piporö moulmëa. 6 Pëlëak pit Yesu pim ngön yaaö omnaröa naëmoulmëën pitëmëën Anutuun ök mëakpitëm moröt kepönötë mowiak welakötelmëa.

7Anutu pimngönte ulöl sëën Yerusalemkak omën wëaurö pitëm naëaan selap panYesu pim ru sa. Pël ëën kiri ar yaauröanaëaan selap pitta Yesuun kön wi kosangwesa.

Yuta omnarö pit Stiwen wali wa8 Stiwen pi Anutuuk komre kolap

elmëak ngönënë weëre kosang ke nentere

nent kaamök elmëën retëng weëre kosangomnaröa yok pangk naënganëët omnaröatekrak mëneima. 9 Pël yaëën omën naröStiwen pim yaaö pötön kaaö ëeima. Omënpörö pit tok nentak wë Yuta omnaröangönën tup nent, yapinte wii natëënöröaka pötak wa top ëeima. Omën pörö pitAlesentriaare Sairini kakaanörö. Ën naröSilisiaare Esia yangrakaanörö. Pit së watop ëak Stiwenring ngön nga ela. 10 Pëlëaap Pulöök kaamök elmëaan yak pitökpi il nemowasën ëa. 11 Pël ëën pit omënnaröak Stiwen pimëën ngön mööngkrëak mapëna yak sum elmëën pitök ngönmööngk rëak epël mëëa. “Pi Mosestiarim ëapre Anutuun pim këmtakaanutpet wesak yaan ten kat wiaut.” 12 Pëlmaan omën pörö pit omën yaapöröerengönënë ngarangköröere ngön kosangötëngarangkörö pit es nga mowesak Stiwenënaë së moröak wais ngönënë kansolöröatekrak taumoulmëa. 13Pël ëak omën ngönkaar apnaaröeta piiring tau moulmëënkaar epël mëëa. “Omën epop pi akunpoutë Anutuu ngönën tup ngëëngkepëtere Mosesë ngön kosangötön utpetwesak yaaup. 14 Ten kat wiin pi epël ya.‘Yesu Nasaret kakaan pipopök ngönën tupepët tööl komun ëak Mosesë ngaantaktiarim ëarö ngön mena pötë urtakötwiipnaat.’ ” 15 Pël maan ngönën ngarangkkaöarö pourö pit Stiwen pim ë kosaöön itkökö mongnaan ëwa panë tëak enselöröaë kos koröp oröa.

7Stiwen pi ngönënë kansolöröen ngön ök

mëëa1 Pël ëën kiri ar yaauröa wotöököpök

Stiwenën epël pëlpël mëëa. “Ngön e yaepët kaar ma yaap?” 2 Pël maan pi kangiirepël ök mëëa. “Nem pepere karurö, arnem ngön epët kat wieë. Anutu, ëwapepap, pi ngaanëër tiarim ëap Aprampi Mesopotemia yangerak om wëënaarAnutu pi pim naë oröak epël ök mëëa.3 ‘Ni nim omënere kaare yanger sëp wesaknem yang pet elniima pörek së öm.’ 4 Pëlmaan pi Kaltia yang pör sëp mowesak kakaö naö Aran pörek së wëën pim pepapwel wia. Pël ëën ënëmak Anutu puuk wesmëën kaalak yang Israel omnarö tiarimwë eprekël waisa. 5 Pël ëaap Anutu piyang lup nent pimtëën panë wesak, ‘Epëtnemët,’ pël apna nent wël ë nemangkënëa. Won pan. Anutu pöp om epël kosang

Ngön Yaaö Omnarö 7:6 148 Ngön Yaaö Omnarö 7:29wes ökmëëa. ‘Ënëmak yang epër nimpaat.Pël ëën nim ruure ëarö oröak pep saköpnaat.’ Pël mëëaö akun pötak Aprampim öngöp ru nawilën ëa. 6 Pël ëënAnutuuk kaalak ngön munt nent epël ökmëëa. ‘Nim ruure ëarö yang maim nereksë wëën omën pörek wëauröak ngarangkelmëën ya pas mëneim sum won öpnaat.Pël ëën pörekörö pitök këlangön ya pasmangkën krismaki 400 pil wakaimpënaat.7 Pël ëën ënëmak nook omën pit këlangönkat mowiipna pipörö ngön ya mëmpaat.Pël ëën ënëmak nim ruure ëarö pit yangpör sëp wesak yang eprek wais wë neenyaya neaimpënaat.’ 8 Pël mëak AnutuukApramre ëaröaan pim ngön kosang wesmëëa pöt pet elmëëpënëak Apramön pimruure ëaröa koröp kaut ilëpënëak ökmëëa.Pël ëën omnaröak koröp kaut ila pötenitenak Anutu pim Apramön ngön kosangwes mëëa pöten kön wiipnaan. Pël ëënwëak pim öngöp yokot namp wila yapinteAisak wë akun 7 ëak won sëën 8 pötakkoröp kaut ila. Pël ëën Aisak puuk wë pimruup Yakop wilak tapël elmëa. Pël ëënYakop puukta wë pim ruurö 12 pörö tapëlelmëa. Pël ëën pöröak wë 12 tapël ëakpitëm naëaan Israel omnarö tiarim kur 12ëak oröa.

9 “Yakopë ruurö pit omp kaö sak wëYosepëën këëpöt kön mowia. Pël ëak piomënnarömësmenak sumat öpënëak könwiakmangkën pit koirak Isëp yangrakë sa.Pi pörek së inëën ru sakwëwaur eima, sumwon. Pël ëën Anutuuk pi sëp nemowasën,10 könöm nant pim naë yaaröön Anutupuuk ngarangk elmëeima. Pël ëak Anu-tuuk pi ël kaamök elmëak kön tektekkaö mangkën Pero Isëp yang omën ompaköppimnaëwëënpiin itaangkënompyaöëën kaö wes moulmëën puuk Isëp yangngarangkëpë yaat ngarangk ëa. Pël ëak wëPero pim kaata yaat pour pi ngarangk ëakwakaima. 11 Pël ëën wë ngöntök kësangnempel Isëpre Kanan yangrak oröakwiaanomnarö kaömpëën utpet ë yesën Israeltiarim ëaröeta tapël ëa. 12 Pël yeem Yakoppi kat wia pöt Isëp yangrak omnaröak wetrëak akun pötaan kaömpöt wa kön wiautwia. Pël maan pi ngön pöt kat wiak tiarimëarö pim ruurö ngës rëak wes mëën Isëpyangrak së kaömp wak waisa. 13 Pël ëakwais wë akun nentak kaalak sa. Së oröönYosepök nanöröen epël ök mëëa. ‘Nearim nangap Yosep.’ Pël yemaanak Peropiita Yosepë nanöröen ëwat sa. 14 Pël ëën

Yosepök nanöröen epël ök mëëa. ‘Ar sëtiarim pepap Yakopön maan wais eprekIsëp tiarim karuröaring öpenaan.’ Yakopëomën kurmentëkaan pörö 75. 15 Yakoprepim kuröökaan pörö Isëp yangrak së wëulöp sak we pöök wel wia. 16 Pël ëënënëmak pit pouröa kosat wak së omënyangaöökë wieëaurek Sekem pörek weera.Yang pör ngaanëër Apram puuk Emo pimomnaröa naëaan sum ëa.

17 “Israel omnarö pit Isëp yangerak wëulöl sa. Pël ëën Anutu pim Apramön yangyaö mëëa pörekë sëpënëak Isëp yangersëp wasëpna akun mena pöt temanömsa. 18 Pël ëa akun pötak Isëp omënomp ak munt namp oröa, pöp Yosepönköpëlëp. 19Omën pöpök Israel tiarim ëerekörööröen morök elmëak epël maima. ‘Arru wilak pöt wak së pëlëër mowiin. Pëlëën wel wiipnaan.’ 20 Pël maan akun pö-tak Moses pi pim ëlëpök wilak itaangkënpim möönre koröp ompyaö ëën itenakëlëpök ngarangk ëak kapa yemangkënngoon naar namp won sa. 21 Pël ëënëlëp pi yang ngarangkëpë ngönte ngarwak Moses wak së pëlëër mowia. Pël ëënyang ngarangkëpë koontupök së koirakpim ru ket ëak ngarangk elmëeima. 22 Pëleim wëën Moses pi kaö sak wë Isëp omënkaöaröa naëaan kön tektek wak kaö panësa. Pël ëak pi ya kësangöt wak ngön weërekosangringöt pitën ök maima.

23 “Wë ënëmak krismaki 40 ëak wonsëën Israel omën pim karurö kaamökelmëëpënëak kön wia. 24 Pël ëak piyesem itna pöt Isëp omën nampök Israelomën namp möa. Pël ëën pi pim karipkaamök ëak Isëp omnampë utpet elmëapöta kangiir Isëp omnamp mëna. 25 Pëlëa pöten Moses pi epël kön wia. ‘Nemomnarö pit neen epël kön wiipnaat. “Anu-tuuk pi kaamök elmëën tiar Israel om-narö Isëp yangrakaan nikoirëpënëak yaömëëaup,” pël kön wiipnaat.’ Pël ëa pöt pitpël kön nawiin ëa.

26 “Ka urak wangam kanök Israel omënnaar nga yaalën pi ngeröök yaalmëemepëlmëëa. ‘Arpimënt tapaarök yeëerek ngaelngan.’ 27 Pël maan omën ngöntöp ngepëak yamöa pöpök Moses mök ë moolëakepël mëëa. ‘Talëpök ni tenim kaö sakwë ngön ë pet irumëak niia? 28 Ma nimpeen kusi Isëp omnamp mënan pöl kaalakneenta nemëmpëak yaanma?’ 29Pël maanMoses pi ngön pöt kat wiak yang pör sëp

Ngön Yaaö Omnarö 7:30 149 Ngön Yaaö Omnarö 7:50wesak Mitian yangerak kas së wakaim wëöng namp wak yokot naar wila.

30 “Moses pi yang pörek wëën krismaki40 ëak won sëën akun nentak yang pultakSinai tomök ikanöök këra kot nementëkes wëlëng yokota. Pël ëën Anutu pi en-selëpë ök sak es wëlëngöökë öngpök wëën31 Moses pi pöten itenak yaan sak itaam-pënëak naë yesën Aköpök epël ök mëëa.32 ‘Ne nim ëarö Apramre Aisakre Yakoppitëm Anutu.’ Pël maan Moses pi yaansak reireë urak kaalak itaampnaaten kasëa. 33 Pël yaëën Aköpök epël ök mëëa. ‘Nengëëngkëp yang eprek wë. Pötaan yangnim tauaan pipët welakët yak kan wari-aarek nim ing korötepar përë ola. 34 Neitaangkën Isëp omnaröak nem omnarö ut-pet moweseim wë. Pël ëën ne kat wiinpit ya utpetaring wë neen merëk neaimwë. Pötaanök ne pitëm könömöt ent ëmoolamëak yewais. Wal ë. Wes nimëënIsëp yangerakë sumëën.’ ”

35 Stiwen puuk kaalak epël ök mëëa.“Moses pi ngaanëër Israel omnarö pitökpim ngönte wa moolëak epël mëëa.‘Talëpök ni tenim kaö sak wë ngönë pet irumëak niia?’ pël mëëa. Pötpit omën pöp Anutuuk Israel omnaröpit ngarangk ëak këëmre këlangönëöngpökaan ent ë moulmëëpënëak yaömaan wëën enselëpök këra kotumentëkes wëlëngöökaan ök mëëa pöten pit köpëlpötaanök. 36 Pël ëak Moses puuk omënpörö mësak yesem Isëp yangerakaan i kaöKöp Möauukaan yang pultakë pötë yesemretëng ke nampöt mëneim wëën krismaki40 ëak won sa. 37Pël ëakMoses puuk Israelomën pimoröen epël ök mëëa. ‘Anututiarim Aköp puuk tektek ngön yaaö nampwes mëën waisëpnaat. Pöp arimtë naëaannamp. Pël ëën Anutu pi neen yaö elnëa kepëlëp,’ pël mëëa. 38Moses pi tapöp ngaanyang pultak omnaröaring wa top ëakwakaima. Pi akun pötak tiarim ëaröaringwëën ensel Sinai tomök ngön ök mëëapöp piarip pouwaar wëa. Pël ëeëak Mosespi Anutu pim naëaan pim ngön lëngënasëpanë pöt wak tiarimëën mena. 39 Pëlëënak tiarim ëarö pit Moses pim ngönpipët wa olëak kaalak Isëp yangerakëlsëpënëak ëa. 40 Pël ëak pit Moses pimnanëp Eron pim naë së oröak epël mëëa.‘Moses pi tiar Isëp yangerakaan mësakwais eprek niulëak pi talël sa wes? Tenköpël yaëërek nuuk omën kön nent ketë nin pötak tenim omp ak sak wotöök

rëak mës niwak sëpnaan.’ 41 Pël mëakakun pötak purimakaö ru kön namp ketëak animaö narö möak kön kaar pöpëënkiri ar ë mowiak pitëmtë omën ket ëaöpötaan ërëpsawi elmëeima. 42 Pël eimwëën Anutuuk mopöök omnant wia epotkëtre ngoonre ari puotön yaya mapënëakpit kasëng momena. Omën pipot Anutupim tektek ngön yaaö omën nampök epëlretëng ëa.‘Israel omnarö ar yang pultak imeë kris-

maki 40 ëak sa.Akun pötak animaö kiri ar ëeiman.Pël ëan pöt nemëën won.43 Ar wet rëak omnant arimtë ket ëautön

yaya maimaurö.Pël ëak ar omp ak kaarëp Molok pim poë

koröp ngönën tup kaarkaarte tiakwak

pötaring omp ak kaarëp Repan pim arikönte wak sa pël eimaurö.

Pötaanök peene nook ar kama niwak wesnimëën maimerek Papilon yan-grakë sënëën.’

44 “Tiarim ëarö pit yang pultak wakaimaakun pötak poë koröp ka nent Anutu pipitring wë pöta ökre waste tiak wak ima.Ka pöt Anutu pimtok Mosesën ök rap-naal pet elmëën ök rëak wak ima. 45 Pëlëën ënëmak tiarim ëaröak poë koröp kapöt pitëmpeparöa naëaanwakYosuaaringimeë yang munt ner Anutuu omën yangpörekwëauröwaö ëmomëa pörek së oröa.Pël ëaut poë koröp ka pöt om wiakaimwiaan yang omën omp aköp Tewit pi oröa.46Pël ëën Tewit pimwëwëeten Anutu kentelmëa. Pël ëën Tewit pi Anutuun epëlkimang mëëa. ‘Ne yok pangk ni, nemëap Yakop pim Anutu, nimëën ngönën tupompyaö nent ök ramma?’ 47Pël mëëautakomën omp aköp Solomon, Tewit pim ruup,puuk ka pöt ök rëa. 48 Pël ëaap Anutu ONgaarëkëp pi ka omën moresök ök yeraepotë pëën naöpanëpön tektek ngön yaaöomnampök pël ëa.49 ‘Aköp pi epël ëa. Ne kaöap kutömw-

eri wë omën pout ngarangk ëakwëaup.

Ën yang pipër nem weëre kosangöökë iriwia.

Pötaanök arök yok pangk ka nent nemwelaisëeë kë sumaan ök nenerangansa.

50 Iteneë. Nemtok nem omën ket ëaö epotpout il wesak wë.’ ”

Ngön Yaaö Omnarö 7:51 150 Ngön Yaaö Omnarö 8:15-1751 Stiwen puuk kaalak kansolöröen epël

ök mëëa. “Arim lupötë wa olëere könutpet pötök peö ëak wë köpël omën ketëak Anutuu ngönte kat nawiin yaaurö. Arkët ël epotë Ngëëngk Pulöökë ngönöttawaolaimwëaurö. Tiarim ëarö pit pim ngönötwa olaimaurö. Arta tapël yeë. 52 Yaap,tiarim ëarö pit Anutu pim tektek ngönyaaö omnarö pitëm naëaan namp öp sawasngan. Pourö utpet mowesa. Pit omënwotpil waisëpnaapön tektek ngöntak warwesak ëaö pörö pourö mënak won we-saurö. Pël ëauröak peene arökta omënwotpil tapöp ngaaröa naëwesmëënmëna.53 Tiar tapöröak Anutuu naëaan ngönë kosang wesa pöt öpenëak enselöröaktiarim ëaröen ökmëëautak arta ngön pötëënëm naën yeë.”

Pit Stiwen kël möön wel wia54 Stiwen pi pël maan ngönënë kan-

solörö pit ngön pöt kat wiak ya sangën ëënkë ruru kön wia. 55 Pël ëën Ngëëngk Pulöpim lupmeri ilëak peö ëa. Pël ëën pi weriak itena pöt Anutuu naë ëwa kësangpelëaan Yesu Anutu pim yaapkëëtak tauaanitena. 56 Pël ëak Stiwen pi pitën epël ökmëëa. “Kat wieë. Ne peene itaangkënkutömwer kan tëën Omën Këëp pi Anutupim yaapkëël tauaan ityaangk.” 57 Pëlyemaan kansolörö pit Stiwen pi Anutuuyapinte ngep yaë wesak kat wiipanëak katur wariak ngön kaëpre ngön ëak wal ëaksë moröak 58 weruak Yerusalem ka pöökëwilëngkëël koliil së olëak kël momöa. Pëlëak omënpimëënngön aimapöröak pitëmulpëënöt përëak omp ulwas nampë yap-inte Sool pim naë rongan ë ulmëa. 59 Pitpi kël yemomöön Stiwen pi kimang ngön-tak Aköpön epël ök mëëa. “O nem AköpYesu, ni nem könöp kama neö.” 60 Pëlmëak rar rë wesirak ngön ëak epël mëëa.“Aköp, ni omën utpet yaalnë eporö kangitmangkan.” Pi ngön pil ök më pet irak welwia.

8Sool pi Yesuu ingre mor saurö utpet

moweseima1-2 Sool pi Stiwen mëngkën ya kë sa.

Pël ëën omën ngönën kat wiaurö pitökpim sokut wak së yang kel weera. Pëlëak pit ingre ya ilak aima. Pël ëa akunpötak Yerusalem kak omën wëa pöröakngës rëak Yesuu ingre mor saurö mëmpöwaö ëak rep momëën Yutia yangrakaan

Sameria yangrakë sa. Pël ëën Yesu pimngön yaaö omnarö pitëmënt Yerusalemkak wakaima. 3 Pël ëaan Sool pöpökYesu pim ingre mor sa pörö utpet mowe-sak pitëm kaatë kakaati ilëak öngre omppourö moröak wii tëak wak së wii kaatakulmëa.

Pit Sameria kak ngön ompyaut ök mëëa4 Yesu pim ingre mor rep momëën saö

pörö pit neenem yesautë pim ngönte ulölwesak ök maö sa. 5 Pël ë yesën Pilip piSameria kak së omnaröen Kristo AnutuuYaö Mëëaup pim ngönte ök mëëa. 6 Pëlyemaan omën kaö pan pim naë wa topëak retëng omnaröa it köpëlöt ëaö pötönitenak pim ngönöt këëkë pan kat wieima.7 Pël yaëën omën selap urmerarö pitëmlupötë wëa pörö waö ë mëën merëkrengönëër oröak sa. Pël yaëën omën kosatkël waare kan utpet yaaö pourö ompyaöpanë sa. 8 Pël ëën omën Sameria kak wëaöpörö Pilip pim ëa pöten itenak ërëpsawikaö pan ëa.

9 Akun pötak kak taprek omën nampwëa pim yapinte Saimon pi kempre pölangpöt ëwat panëëp. Pël ëën Sameria kakpörekë omnarö pit pim yaaö pöten yaansa. Omën pöp omnaröen pi pitëm kaöappël maim yeëa. 10 Pël ëën kak pörekëomën kotre kaö pourö pit pimngönmëëaöpöten këëkë pan kat wiak epël maima.“Omën epop pi weëre kosang kaö pan wakAnutuu naëaan irëa.” 11 Yaap, pit akunwali pim yaaö pötön itenak yaan sak pimngön yaaut këëkë kat wieima. 12 Pël eimwëënak Pilip pi waisak Anutu pi omnaröwa ngaöök nimëak wë pöpë ngön ompyaöpötre Yesu Kristo Anutu pim Yaö Mëëauppim ngön ompyaö pöteta ök maan omënnarö piin kön wi kosang wasën Pilip piomën pörö i momëa. 13 Pël ëën Saimonpiita Yesuun kön wi kosang wasën Pilipöki momëën Pilipring wakaima. Pël ëak piPilipë retëng kësang ke nalöt yaaö pötönitenak yaan sa.

14 Yesu pim ngön yaaö omnarö pitYerusalem kak wë Sameria omnarö Anu-tuu ngönte wak wëa pöt kat wiak PitaareSon wes mëën itaampö sa. 15-17 Pël ëakpitëm naë së oröak itaangkën pit AköpYesu pim ru ulöpöökörö pël sak wëa pö-taan i momëën wëa. Pël ëaap itaangkënNgëëngk Pulö pitëm naë neiraan wieëa.Pël ëën Pitaare Son piaripök NgëëngkPulö pitëm lupötë ilapna pötaan kimang

Ngön Yaaö Omnarö 8:18 151 Ngön Yaaö Omnarö 9:2mëak piarpim moresiar pitëm kepönötërangk mowiin Ngëëngk Pulö pitëm lupötëilëa. 18 Pël ëën Saimon pi Yesu pimngön yaaö omnaarë moresiar omnaröakepönötë yemowiin Ngëëngk Pulö pitëmlupötë ilëa pöten itenak pi weëre kosangpöt piarpim naëaan sum ëëpënëak ki-mang mëëa. 19 “Arpim weëre kosang wapipët nampun. Pël ëën nookta omnaröakepönötë nem moresiar mowiin NgëëngkPulö pitëm lupötë ilapnaan.” 20 Pël maanPita pi epël mëëa. “Ni korar pan yaanëp.Nim sum pötak yok pangk Anutuu naëaanPulö sum ëëm wesak yaan. Pötaanök nimsumetaring utpet kak sumëët. 21 Anutu pinim lupmeri itaangkën yok pangk naën.Pötaanök ni tenring ya epëtak naön ëëmsa. 22-23Yaap, neniin ëwatwë. Nim lupmerwarre kaur pömpelök peö ëak wiaan ut-petatök par elniak wë. Pötaanök ni pipotkasëngmenak Aköpön kimangmaan puuknim utpetatë saunat lupmeri wia pipotwon niwasëpnaan.” 24 Pël maan Saimonpi piaripön epël mëëa. “Arip nemëënAköpön kimang maë. Pël ëën omnantnim yenëaan pöt nem naë kaalak naaröönëëpnaan.”

25 Pitaare Son piarip ngön weëre kosan-gringöt pël ök mëak Yesuu naëaan ngönkat wia pöt ök mëak Yerusalem kakë sa.Yesem Sameria yangera öngpök ka wieëapötë ngön ompyaut ök maö sa.

Pilipök Itiopia omnampön ngön ompyautök mëëa

26 Ënëmak Aköpë ensel nampök sëPilipön epël ök mëëa. “Wal ëak ëngkëlsë Yerusalemëlaan kan Kasa kakël sapipöök sum.” Kan pö yang pultak yesau.27-28 Pël maan Pilip pi wal ëak sa. Yesemitaangkën omën kaö namp Itiopia yanger-akaanëp piita kan tapöök yesa. Omën pöpItiopia yangerak öng aköp yapinte Kantesipim kaatere ya omnaröa ngarangkëp, piYerusalemkak sëAnutuunyayamëak kakësëpënëak kar pol osöröak weruak yaaönaöök wel aisëak yesem Aisaia Anutuutektek ngön yaaup pim pep retëng ëauwersangk kelö yesa. 29 Pël yaëën AnutuuPulöök Pilipön epël ök mëëa. “Ni karosöröaweruak yes ëngköökë naë së.” 30Pëlmaan Pilip teëntom së itaangkën omënpöp Aisaia pim pep ngaan retëng ëa pöwersangk kelö yesa. Pël ëën pi omën pöpönpëël mëëa. “Ni ngön sangk yaalën pitasongönten ëwat wëën ma won?” 31 Pël

maan pi kangiir epël ök mëëa. “Omënnampök pet naalnëën ëëpna pöt ne tol ëakëwat sum? Pötaanök ni nem naë wais welaisëak ök nea.” 32Pëlmaan Pilip pi karöökëngaarëk is wel aisëak omën pöpë ngönënpepeweriaan sangk kelö yesa pöten katwia. Pöt epël.“Omnaröa sëpsëpörö mööpënëak wak yes

pöl elmëa.Sëpsëp ruuröa ëpöt ilëpënëak yaëën këlël

naën yaë pöl ngön won sak wëa.33 Omnarö pit pi ngep ëak utpet

elmëak ngön yaat wotpil wesaknamëngkën ëa.

Pit pimwëwëet won panwesmoolaan pimyangerakë wëwëet won sa.

Omnarö pitök pim ru wilëpnaaröen it-naampan.”

34 Omën kaö pöpök Pilipön epël pëlpëlmëëa. “Omën epop ngön epot pimtëënya ma omën nampëën ya?” 35 Pël maanPilipök ngön kangit ök mëëa. Pi ngës rëakAnutu pim ngönën pepeweriaan omënkaöap pim sangk kela pöt war wesakYesu pim songönte pim ngön ompyaöpöt ök mëëa. 36 Pël ëak kamtaöök omyesem omën kaö pöpök i kaö naöön itenakPilipön epël ök mëëa. “Itan. I kaö nentëngk wiaap. Ni yok pangk ne i nemëëmma won?” 37 [Pël maan Pilip pi epël mëëa.“Nim lupmerök Yesuun kön wi kosangwasën pöt ne yok pangk i nimëëmaat.” Pëlmaan pi epël mëëa. “Ne Yesu Kristoon piAnutuu ruup pöt kön wi kosang yewas.”]38Pël mëak pi karaö leng ëëpën maan lengë ulmëën piarip i kaöötak ngemë Pilipöki momëa. 39 Pël ëak piarip i kaöötakaanyaaprën Aköpë Pulöök Pilip kama wakyang maimerekël sa. Pël ëën omën kaöappi Pilipön itnaangkën ëak pim sëpënëak sapöl yesem ërëpërëp kaö ë sa. 40 Ën Pilip piitaangkën pi Astot kak wëa. Pël ëak Astotil mowesak kan yesem kamtaöök ka wieëapötë Anutuu ngön ompyaut ökmaö yesemSisaria kak së oröa.

9Sool pi lup kaip tiak ingre mor sa(Ngön 22:6-16; 26:12-18)

1 Sool pi Aköp Yesu pim ingre morsaurö mëmpënëak ngön kosang wia. Pëlëak pi kiri ar yaauröa wotöököpë naë së2 pep nant Yuta omnaröa ngönën tupötëngarangkTamaskas kakwëauröaan retëngëëpënëak maan pël ëak Sool mena. Pep

Ngön Yaaö Omnarö 9:3 152 Ngön Yaaö Omnarö 9:30pötë ngön epël retëng ëa. Sool pi omënön-gre omp Yesuu ingre mor saurö koirak wiitëak Yerusalem kakë wak sëpënëak wiakmena. 3 Pël ëën Sool pi sa. Seim Tamaskaskak temanömyewasën kutömweriaan ëwanaö teënt pan irë piik ela. 4 Pël ëën piyangerak së ngentiak kat wiin ngön nentepël mëëa. “Sool, Sool, ni tol ëënak neutpet neweseimën?” 5 Pël maan pi kangiirepël mëëa. “Aköp ni talëp?” Pël maan piepël ök mëëa. “Ne Yesu. Ni kët ël epotëne utpet neweseimën. 6Wal ëak Tamaskaskak së orö. Pël ëën omën nampök nimomën ëëmë pöt ök niapnaat.” 7Pël yemaanomën Soolring kan pöök yesaö pörö pityaan sak ngön wonök taueë pit ngönyamëëa pöt yok kat wieëak omën ngön pötyaaö pöpön itnaangkën. 8 Pël ëën Sool piyangerakaanwal ëak it ngaulak omnantönitaampënëak ëa pöt pangk naën. Pël ëënomnaröak mor yal ëak Tamaskas kak sëmoulmëa. 9 Pël ëën akun nentepar nentom it ngaap sak wakaima. Pël yeem iirekaömpre omnant nanën.

10 Tamaskas kak pörek Yesuu ingre morsaö namp wëa yapinte Ananaias. Pi wan-garötë yemangk ke pël ëak itaangkënAköppim naë së ëö pet elmëak epël ök mëëa.“Ananaias.” Pël maan pi kangiir epëlmëëa. “Aköp, ne e wëep.” 11 Pël maanAköpök piin epël mëëa. “Ni wal ëak kannaö yapinte Wotpil kan pöök së Yutaspim kaatak oröak pitën epël pëlpël mam.‘Omën namp Tasas kakaanëp yapinte Soolpi wë ma?’ 12 Omën pöp pi wangarötëyemangk ke pël ëak itaangkën omën namppim yapinte Ananaias pöpök së pimmore-siar kepönöök mowiin pim itöörar kaalakompyaö sa pël itena.” 13 Pël maan Anana-ias pi kangiir epël mëëa. “Aköp, om-naröak omën pipopön aan kat wiaut. Pinim omnarö Yerusalem kak wëaurö utpetyemowesaup. 14 Pël yaaupök kiri ar yaau-röa kaöarö pitök maan pi omën niin yayayeniiaurö wii tëëpënëak Tamaskas kakëwaisa.” 15Pël maan Aköpök epël mëëa. “Nipim ngësë së. Omën puop pi nem ngöntewak köpël omënere yang omp aköröereIsrael omnarö arën ök niapënëak yaömëëaut. 16 Pötaanök nemtok pim ënëmaknem ngönte aö yesën këëmre këlangönorö morëëpna pötönta ök memaat.” 17 Pëlmaan Ananaias pi së ka pötak ilëak pimmoresiar Sool pim kepönöök mowiak epëlmëëa. “Sool, nem karip, Aköp Yesu kam-taöök koirak ngön ök niia pöpök nook nim

itöörar nganga sëën Ngëëngk Pulö nimlupmeri ilëak peö ëëpënëak wes nemëënyewais.” 18 Pël maötaring omën pimitöörarë pe ëeëa pömpel ilak ungkön itnganga sa. Pël ëak wal ë tauaan Ananaiaspuuk i momëa. 19 Pël ëënak Sool pi kaömpnak weëre kosang wa.

Sool pi Tamaskas kak ngönën ök mëëa20 Sool pi Yesuu ingre mor saurö

Tamaskas kak wëaö pöröaring akunnentepar ma nentepar nent wë teëntomYuta omnaröa ngönën ka wieëautë ilëakYesuu songönte war wesak omnaröen epëlök mëëa. “Yesu pi Anutu Ruup.” 21 Pëlmaan omnarö pit kat wiak yaan sak epëlmëëa. “Elei, omën epop pi Yerusalemkak omën Yesuun yaya yamëëauröaannga yaaupök kaalak eprek wais tapël ëakwii tëak wak kiri ar yaaö kaöaröa ngësësëpënëak waisaupök tolël ëak epël ëa?”pël mëëa. 22Pël ëaap Sool pi weëre kosangpan wesak Yesu pi Kristo Anutu pim YaöMëëaup pöta ngönte ök maan Yuta omënTamaskas kak wëaurö pit ngön kangitmapnaat won ëa.

23 Wë akun wali yesën Yuta omënngönënë ngarangkörö pit wa top ëak Soolmëmpënëak ngön ëa. 24 Pöt pi kat wiakwëën omnarö pit Tamaskas ka pöök këlëmöökë ëm kanrak kët kanaan rö kanëSool mëmpënëak nga wieima. 25 Pit pëlëaan röök lupöök omën pim karuröak Soolmësak së kolöm ëp kër naëëpök waulakëm kë kanöökwii ngan ëakwilëngkëël wesmomëën ngemë ngentiak oröak sa.

Sool Yerusalem kak wakaima26 Yerusalem kak së Yesuu ruuröaring

yal mampënëak ëën pit pim Yesuu rusak wëa pöten kaar yema wesak pit piinkas elmëa. 27 Pël ëën Panapas pi Soolkoirak Yesuu ngön yaaö omnaröa naë sa.Pël ëak Panapas puuk Sool pim kamtaöökyesem Aköpön itaangkën ngön ök maanTamaskas kak së kas köpël omnaröenYesuu ngönte ök mëëa pöten Yesuu ngönyaaö omnaröen ök mëëa. 28 Pël ëën Soolpi pitring wë Yerusalem kak we naöökaannaöök kas naën Yesuu ngönte ök maima.29 Pël eimeë Sool pi Yuta omën Krik ngönyaauröaring ya mëmpööre ngön nga elöpël eim wëën pit kangiir pi mëmpënëaknga kup rieima. 30 Pël yaëën pim ingremoröröak kat wiak Sool koirak Sisaria kaksë wes mëën Tasas pim kakë sa.

Ngön Yaaö Omnarö 9:31 153 Ngön Yaaö Omnarö 10:1531Akun pötak Yutiaare Kaliliire Sameria

yang pötë omën Yesuu ingre mor sauröpitëm naë mayaap oröak wiakaima. Pëlëaan pit Aköpë ikanöök wëën NgëëngkPulöök kaamök elmëën weëre kosang wakulöl sak wakaima.

Pita pi Inias ompyaö mowesa32 Pita pi yang poutë Anutuu ingre mor

sauröa wëwëatön wa kom ë sak waisakeima. Akun nentak pi Anutuu omnarö Litakak wëaurö pitëm naë së oröa. 33 Pël ëakitaangkën omën namp ingremor kël waupyapinte Inias pöp wëa. Pi urtak pëën kaurakaimën krismaki 8 ëak won saup. 34Pëlëën Pita puuk piin epël ök mëëa. “Inias,Yesu Kristo ompyaö yaniwas. Pötaan walëak nim urre korumön ompyaö was.” Pëlmaan tapëtakëër wal ëa. 35 Pël yaëënLitaare Seron ka pöteparë omën pörö pitpöpön itenak lup kaip tiak Aköpë ë pël ëa.

Pitaak Tapita öp wes moulmëa36Kak nerekë yapinte Yopa pörek Yesuu

ingre mor sa öng namp wëa yapinteTapita, Krik ngöntak Tokas pël yamëëa.Öng pöp pi kët poutë omnaröaan ompyaöelmëeimeë pit omnant ngöntök yaëën pötkaamök elmëeim wëaup. 37 Pël ëak akunpötak öng pöp pi yauman nent koirak welwia. Pël ëën öngörö pit sokur i moirakwak së ka ngerö ngaarëk nentak sëmowia.38 Yopa kak pörek Lita kak naë wieëa.Pötaan Yesuu ingre mor saurö pit PitaLita kak wë pöten kat wiak omën naarwes mëën së epël mëëa. “Ni tiarip koirakteënt sëpa.” 39 Pël maan Pita pi wal ëakpiaripring sa. Pël ëak ka tomök oröönmësak ka kaöngaarëktakël isa. Pël ëënöngkapiröröak Pita tekrak ulmëak elre waarë poë koröpre ulpëën Tokas pim öp wëkorir mëak pit menautön pet elmëa. 40 Pëlëën Pita pi öngöröwaö ë tomökëlmomëënyaröön rar rë wesirak Anutuun kimangmëëa. Pël ëak sokura ngësël kaip tiak epëlök mëëa. “Tapita, wal ë.” Pël maan öngöpit ngaulak Pitaan itenak wal ë wel aisëa.41 Pël ëën Pita puuk moresi moröak wal ëtaumoulmëak öng kapiröröere Anutu pimomën muntaröen ök maan ilaan Tapitamës mena. 42 Pël ëën Pita pim ëa pötangönte ulöl sak sëën omën munt narökësang pan Yopa kak wëaurö Aköpön könwi kosang wesa. 43 Pël ëa akun pötak Pitapi Yopa kak pörek omën pol koröpöt ketëëpënëak kopëta yewesa nampë yapinteSaimon pöpring akun wali wakaima.

10Ensel nampök Koniliasën ngön ök mëëa

1 Sisaria kak omën namp wëa pimyapinte Konilias pi Rom nga omën 100pöröa wotöököp. Nga omën pörö pitItali yangerakaan waisa. 2 Omën pöp pingönënringëp yak pit öngre ruurö Anu-tuun yaya maim wëaup. Pël ëeimeë omënpöp Yuta omnarö omnantëën ngöntökyaëën kaamök ëak Anutuun ök yamëëaup.3 Kët nentak wiap kan 3 kilok pötak piwangarötë yemangk ke pël ëak itaangkënAnutuu ensel nampök së piin epël mëëa.“Konilias.” 4 Pël maan pi enselëpön itenakkas ëak pëlpël mëëa. “E Aköp tol ë?” Pëlmaan enselëpök epël mëëa. “Anutu pinim kimang ngönöt kat wiak nim omënngöntök yaaurö kaamök yaalmëan pötenitaangkën ompyaö ëën puuk kangut nimp-naat. 5 Pötaanök ni peene omën narö wesmëën Yopa kak së omën namp yapinte Sai-mon, yapin nent Pita, pöp koirak waisëp.6Omën pöp pi Saimon yapin ngampup polkoröpöt ket ëëpënëak kopëta yewesauppim kaatak wë. Ka pöt i kaö ëöökël wiapipët.” 7 Pël mëak sëën Konilias pi piminëën ru naarre nga omën ngönënringnamp piiring wëaup pöröen ngön maansëën, 8 Konilias pi pitën enselëpë ngön ökmëëa pöt pout ök mëak wes mëën Yopaësa.

Pita pi wangarötë yemangk pöl ëa9 Omën pörö së ka urak ëlpamök kan

kourak yesem së Yopa kak temanöm oröakitna pöt këtëp luptak wëën Pita pi Anu-tuun ngön mapënëak ka kaö kë yesaurngaarëkël wieëa pörekël isa. 10 Pël ëakpi këën pan ëën kaömp nëmpënëak yeëa.Pël ëën pit kaömp kopëta yewasën Pitapi kor wë wangarötë yemangk ke pël ëakitaangkën, 11 kutömwer kan tëën omënnempel poë koröp kaöatë ök nempel irëa.Kaut kong nent ulöp urak wes mëënyangerak irëa. 12 Pömpelë öngpök animaöke nampre namp intre imën, kamal pöröwëa. 13 Pël ëën Pita pi ngön nent epël katwia. “Pita, ni wal ë narö möak ar ëak në.”14 Pël maan Pita pi epël mëëa. “Aköp, neyok pangk pël naëngan. Omën epot Yutaomnarö tenim naë nga panwia. Pël ëën nengaanta nanën yaaup.” 15 Pël maan ngöntapët kaalak rangk mëëa. “Anutu pimkaömp numëak nimpëna pipotön nuuk

Ngön Yaaö Omnarö 10:16 154 Ngön Yaaö Omnarö 10:43ngawia pël angan.” 16Omën pöt akun nen-tepar nent oröak teënt kaalak kutömweriisa.

17 Isën Pita pi wel aisëak pim wangarëtaök itena pöta songönten kön wieim wëënKoniliasë naëaan sa pörö pit Saimon pimkaaten pëël maan omnaröak pet elmëënka pöta ëmöökë ëm kanrak së taueë,18 epël pëlpël mëëa. “Omën namp yapinteSaimon, yapin nent Pita, pöp eprek wëma?” 19 Pël maan Pita pi omën pim naëoröa pöten kön ya mëneim wëën NgëëngkPulöök epël mëëa. “Kat wi. Omën naarnamp ëak ni nikoirëpënëak waisaurö e wë.20 Pötaanök wal ëak orö pit koirak pitringsë. Nemtok wes mëën yewaisrek kön selapëëngan.” 21 Pël maan Pita pi oröak ngemëpitën epël mëëa. “Arim ap weseiman pöpne epop. Ar tol ëënak yewais?” 22Pëlmaanpit kangiir epël mëëa. “Rom nga omnaröawotöököp yapinte Konilias puuk ten nimngësë wes nimëën yewais. Omën pöppi ompyaö panëëp Anutuun yaya maimwëaup. Pël ëën Yuta omnarö pit pimwëwëeten itaangkën ompyaö yaaup yakAnutuu ensel nampök ni koirak pim naësëën nim këmtakaan ngön kat wiipënëakmëëa.” 23 Pël maan Pita pi omën pörökoirak së piiring ka ura.

Ëlpamök Pitaare omën Yopa kakaanYesuu ingre mor saurö pit kopëta wesakpitring sa. 24 Pël ëak pit yesem kan kouraksë ka nent ura. Wangam kan yesem Sisariakak së oröa. Pël ëën Konilias pi pimnanang karuröen ök mëak wa top ëakPitaan kangk eim wëa. 25 Pël ëën Pita pi sëoröak kakaati ilapënëak yaëën Konilias pikoirak ngëëngk mowesak rar rë mowesira.26 Pël ëën Pitaak Koniliasën epël ök mëëa.“Wal ë. Ne ngëëngkëp won, omën nimkarip.” 27 Pël mëak piarip ngönngön aökakaati ilë itaangkën omën kësang panwa top ëak wëën Pita puuk pitën epëlmëëa. 28 “Ar ten Yuta omnaröa songöntenëwatwë. Ten omënmuntaröaring omnantngawi ëënganëak kan waria. Pël ëautakAnutuuk ne arim naë waisumaaten ngelkönömëënganëakwangarëtak ök neak petyaalnë. 29 Pötaanök ne arim ngönte katwiak wa nanuulaan ngar wak yewais. Pö-taanök ne pëlpël niamaan. Oröp ëënakneen ngön neeaurö?”

30 Pël maan Konilias pi kangiir epël ökmëëa. “Ne omën it ngolöp nenten itenakwëën kët akun nentepar nent yes. Pëlëënak niin yas niiaut. Pöt epël. Ne

wiap kanök 3 kilok pötak Anutuun ki-mang maim wëën akun tapëtakëër omënpoë koröp kölam panëö wetaö namp nemnaë oröak epël ök neeaut. 31 ‘Konilias,Anutu pi nim kimang ngönöt kat wiak nimomën ngöntök yaaurö kaamök yaalmëanpöten itaangkën ompyaö ëën puuk nikangut nimpnaat. 32 Pötaanök ni peeneomën narö wes mëën Yopa kak së omënnamp, yapinte Saimon yapin nent Pita,pöp koirak waisëp. Omën pöp pi Saimonyapin ngampup pol koröpöt ket ëëpënëakkopëta yewesaup pim kaatak wë. Ka pöt ikaö ëöökël wia pipët.’ 33 Pël neaan ne nimngësë teëntom ngön wes nimëaut. Pël ëënni ompyaö ëak tenim naë wais oröön yakë yes. Pötaanök ten Anutuu ëöetak waiswa top ëak wë. Aköp pi ngön tol nent ökniamëak niia?”

Pita pi Konilias pim kaataköröen ngönënök mëëa

34 Pël maan Pita pi ngës rëak epëlök mëëa. “Yaap pan. Anutu pi om-narö mööngkraar kangk naalmëën yaaup.35 Pi yok pangk omën ke nampre namp,ngön nerre ner pimëën yaya maö ompyaöelmëeim wëaö piporöaan kent yaaup.36Anutu pim Israel omnarö tenën ngön ökniiaö pöten ar ëwat wë. Pi Yesu Kristo pimngön ompyaut war wesak ök niia. Pi omënpouröa Aköp pël sak wëën tiar Anutuukyal mangkën lup kopëtemer sak öpenaat.37 Ar Son pim omnarö i momëën omënompyaut oröa pöten ëwat wë. Pöt Kaliliyangerak oröak Yuta yang poutë ulöl saksa. 38Ar yok ëwat wë. Anutu pi Yesu KristoNasaret kakaanëp yaö mëak pim NgëëngkPulö elmëënweëre kosangkaamökelmëënpi yang poutë ya ompyaö mëmpö yesemSetenë omënutpetmowesaö pörö ompyaömoweseima. 39 Pël ëën ten pim ngönyaaö omnarö pim Yerusalemre Yuta yangpoutë ëa pöt pout iteneimwëën pit pi kërayetaprak momöön wel wia. 40Pël ëën yan-gaöök wieë kët nentepar nent won sëënAnutuuk wal ë moulmëën omën naröenëö pet elmëa. 41 Pël ëaup pi Yuta omënpouröa ëöetak naröön. Ten Anutu pimngönte anëak yaö niiaurö tenimtokëërpiin itenaut. Pi weletakaan wal ëën tenpiiring iire kaömp ngawi naut. 42Pël yeemtenën pim ngön ompyaut omnaröen ökmaö yesem Anutuuk omën öpre wel pouröpim naë ngön ë pet irëpnaat pöta ngönteomnaröen ök menëak niiaut. 43 Anutu

Ngön Yaaö Omnarö 10:44 155 Ngön Yaaö Omnarö 11:23pim tektek ngön yaaö omnaröak epël ëa.‘Omën namp pi Yesuun kön wi kosangwasëpna pöp pim utpetat Anutuuk Yesuuweëre kosangöök ent ë moolapnaat.’ ”

Ngëëngk Pulö köpël omnaröa naë irëa44 Pita pi ngön pöt ök maim wëën

Ngëëngk Pulö omën pim ngön kat wieimwëaö pöröa naë irëa. 45-46 Pël ëën omënpörek wëa pörö pit omën muntaröa kakëngönötë aö Anutuun yaya maima. Pëlëën Yuta omën Yesuu ingre mor sauröYopa kakaan Pitaaring sa pörö pit Anu-tuuk Ngëëngk Pulö köpël omnarö ulölwes mena pöten itenak yaan sa. Pël ëënPitaak epël ök mëëa. 47 “Ngëëngk Pulöngaan tiarim naë irëa pöl peene pitëm naëyeira. Pötaanök tol ëën tiar i nemomëënëëpen?” 48 Pël mëak Pitaak pit Yesupim ru ulöpöökörö pël sak wëa pötaani momëëpënëak maan pël ëa. Pël ëakpit Pita pitring wëwë yeem moulmëaksëpënëak mëëa.

11Pita pi Yerusalem kak ingre mor sauröen

ngön ök mëëa1Yesuu ngön yaaö omnaröere ingremor

sa Yutia yangerak wëauröak köpël omënnarö pitta Anutuu ngönte wa kosang wesapël aan kat wiak wëën, Pita pi Yerusalemkakë sa. 2 Pël ëën akun pötak Yesuunkön wi kosang wesa narö ngön ë kosangwesautak Anutuun yaö ëak koröp kaut ilapöröak piin epël mëëa. 3 “Ni tol ëënakAnutuun yaö ëak koröp kaut nailënöröanaë së pitring kaömpre omnant ngawiyaën?” 4 Pël maan Pita pi omnant pim naëoröa pötön ök mëëa.

5 “Ne Yopa kak wë Anutuun ök yemaanwangarötë yemangk ke pël ëak itaangkënomën nempel poë koröp kaöatë ök nempelirëa. Kaut kong nent ulöp urak wes mëënkutömweriaan irë nem naë ngentia. 6 Pëlëën ne öngpök itaangkën animaö ke nam-pre namp kosangöökaan kakë, kamalre intpourö omën pömpelë öngpök wëa. 7 Pëlëën ngön nent epël yaan kat yawi. ‘Pita,ni wal ë narö möak në.’ 8 Pël neaan neepël yemak. ‘Aköp, ne pël naëngan. Omënepot Yuta omnarö tenim naë nga pan wia.Pël ëën ne ngaanta nanënëp.’ 9 Pël maanngön tapët kaalak rangk kutömweriaanepël yenëa. ‘Anutu pim kaömp numëaknimpëna pipotön nuuk nga wia pël an-gan.’ 10 Omën pöt akun nentepar nent

oröak kaalak sasa kutömweri isa. 11 Pëlëën akun tapëtak omën naar namp ëak kanem wëauta ka kauni wais taueëa. Omënpörö pit Sisaria kakaan omën nampök nekoirak sënëak wes mëën waisa. 12 Pël ëënPulöök neen epël ök yenëa. ‘Ni omëneporöaring sum. Köpëlöröak ya wesakkön selap ëënganok.’ Pël neaan ne omëntiarim kar ingre mor sa 6 ëak neering etaua eporöaring së Konilias pim kaatakoröak kakaati ilëaut. 13Pël ëën ensel namppim kaata kakaati tauaan itaangkën ngönök mëëa pöt tenën ök yenia. EnselëpökKoniliasën epël ök mëëa. ‘Ni peene omënnarö wes mëën Yopa kak së Saimon, yapinnent Pita, pöp koirak waisëp. 14 Pël ëënomën pöpök wais Anutuuk kama niönniire nim kaatakörö ompyaö sënë pötangönte ök niapnaat.’ 15 Konilias pi en-selëpë ngön ök mëëa pöt ök yenia. Pëlëënak ne ngës rëak ök yemaan NgëëngkPulö ngaan tiarim naë irëa pöl pitëm naëyeira. 16 Pël ëën ne Aköp pim ngaan ngönëa pöten kön yawi. ‘Son pi i yaaptak om-narö i momëa. Ën ënëmak nem PepapökNgëëngk Pulöök i ket ëak ar nimëëpnaat.’17 Pël ëaut yak Anutuuk akun tiarim AköpYesu Kristo piin kön wi kosang wesa pötaktiarim naë kësangën porpor elniaut öktapël peene pit kësangën yaalmëën nooktol ëën Anutuun kan mowariim?” 18 Pitapi pël maan pit ngön pöt kat wiak pitëmnga ëa pöt sëp wesak Anutuun yaya mëakepël mëëa. “Anutuuk pit wetete mowasënköpël omnaröeta pitëm utpetat kasëngmenak wëwë ngolöpta kanöök yes.”

Antiok kak ngönën oröa19 Stiwen wel wiin ngönënë ngaaröak

Yesu pim ruurö këëmre këlangön ke nen-tere nentwamenak repmomëënnarö Pin-isia yangerakël yesën, narö Saipras kus-takël yesën, narö Antiok kakël yesën, pëlëa. Pël ëak pit pötë së wë Yuta omnaröenpëën ngönën ök maima. 20 Ën omën naröSaipras kustakaanre Sairini yangerakëlaanAntiok kakël sa pöröak kopëlöröenta AköpYesu pim ngön ompyaut ök maima. 21 Pëlëën Aköpök omën pim ngön ompyautök maima pöröak weëre kosang mangkënomën kësang pan piin kön wi kosang we-sak pim naë rë olëa. 22Pël ëën Yesuu ingremor Yerusalem kak wëaurö pit ngön pötkat wiak Panapas Antiok kakë wes mëënsa. 23 Së oröak Anutu pim omnarö ompyaöelmëa pöten itenak ërëpsawi ëak Aköpë

Ngön Yaaö Omnarö 11:24 156 Ngön Yaaö Omnarö 12:19naë rë olëak öpënëak kosang wesak ökmaima. 24 Panapas pi omën ompyaup,kön wi kosang yewesautere Ngëëngk Pulöpim lupmeri peö ëeëaup. Pötaanök omënkësang pan Aköpë ingre mor sa. 25 Pëlëën Panapas pi Sool koirëpënëak Tasaskakë sa. 26 Pël ëak koirak kaalak Antiokkakë sa. Pël ëak piarip pörek Yesuu ingremor sauröaring wë krismaki kopët nentaöngpök omën kësang pan rë mouleima.Pël ëën Antiok kak omën wëa pöröak ngësrëak Yesuu ingre mor saö pöröen yapinteKristoëërö pël maima.

27Akun pötak Anutuu tektek ngön yaaönarö Yerusalem kakaan Antiok kakë sa.28 Pël ëaö pöröa tekrakaan omën nampAkapas pi Pulöök elmëën ënëmak yangpoutë ngöntök kësangpel orööpna pötangönte pitëm tekrak wal ë tauak tekeriwesak ök mëëa. Pël ëën ënëmak KlotiasRom omën omp aköp pim wëa akunetakngöntök pömpel oröa. 29 Pël ëën Yesuuingre mor saurö pit neenem sumatëaankaut ingre mor sa pitëm karurö Yutiayangerak wëa pörö kaamök elmëëpënëakngön kopëta wesa. 30 Pël ëak sum pötPanapasre Sool mangkën wak Yerusalemkak së Yesuu ingre mor sauröa wotöökörömena.

12Erot puuk Sems mënak Pita wii kaatak

ulmëa1 Akun pötak yang omp aköp Erot

pi Yesuu ingre mor sa narö utpetmowasëpënëak ngës rëa. 2 Pël ëak maanSems Son pim nanëp öp wesirën wel wia.3 Pël ëën pi Yuta omnaröen itaangkënpit pöten kent ëa. Pël ëën kaalak maanPita wali wak wii tëa. Pël ëa akun pötakkaömp peret yis namëënöt yena akunngëëngkët wia. 4 Pël ëa akun tapëtak pitPita moröak wii kaatak moulmëën wëënnga omën 16 pöröak akun nentak kongnent pöröak ngarangk yeem kaalak akunnentak kong nent pöröak së ngarangkyeem pël eima. Anutuumait elmëa akunetpet irënak Erot pi omnaröa itöök ngönyaatak moulmëëpënëak ëa. 5 Pël ëënpit Pita wii kaatak moulmëak ngarangkpan ëaap Yesuu ingre mor saurö pitökAnutuun kaamök elmëëpënëak kosangwesak kimang maima.

Ensel nampök Pita wii kaatakaan ent ëmoulmëa

6 Erot pi ëlpamök Pita ngön yaatakmoulmëëpnaat yak nga omën naar, nampmor nasring wii motëa, namp nasringmotëa. Pël ëën rö kan Pita piarpim tekrakka uraan ngamuntarö ka kanrak ngarangkwëa. 7 Pël ëaan tapëtakëër Aköpë enselnamp oröön wii kaata kakaati ëwa kësangëa. Pël ëën enselëpök kuröpweri moröakyaan mowesak epël ök mëëa. “Ni teëntwal ë.” Pël yemaan pim moresiarë wii tëapöngesiar wilak yangaak ngentia. 8 Pëlëën enselëpök epël ök mëëa. “Nim poëkoröpö taë wes urak ing körötepar wamë.” Pël maan Pita pi pël yaëën enselëpökkaalak ök mëëa. “Nim ulpëënëp wa mëaknem ënëm wais.” 9 Pël maan Pita pimënëmoröakwë enselëpë elmëa pöten yaapyeë pël newasën, wangar yemangk pëlwesa. 10 Pël ëak ngarangk rongan nentil wesak së kaalak rongan munt nent ilwesak së ka kan aini kosangpelök warieëapömpel pimënt om tëak yesën itnal oröaksa. Ka kan pömpel Yerusalem kakël kowesak wieëa. Pël ëak piarip kamtaöökyesem enselëp pi tapëtakëër irikor ëak kösa. 11 Pël ëën Pita kön tektek sak epëlëa. “Ne peenök kön tektek sak kön yawi.Aköp pi pim ensel nampwesmëënwais neErot pim moresiaanre Yuta omnarö pitëmomnant elnëëpënëak ëaö pötëëlaan ent ëyeneulë.”

12 Pi kön tektek sa pet irak Maria, Sonyapin nent Maak, pim ëlëpë kaatakë sa.Ka pötak omën kësang pan wa top ëakAnutuun kimang maim wëa. 13 Pël ëënPita pi ka pöta kanrak së körang körangyaalmëën inëën koont namp yapinte Rotapi kanwermotëëpënëak wal ëak orö, 14katwia pöt Pitaë ngön köngkömö ëa. Pëlëën pi ërëpërëp pan ëak teëntom kakaatiilë wëauröen, “Pita e ka kanrak taua,”pël mëëa. 15 Pël maan pit epël mëëa.“Ni kaökaö yaan ma?” Pël maan pi keurak, “Yaap, e wë,” pël maan pit epëlmëëa. “Pipop pim enselëpön yaan.” 16 Pitpël aim wëën Pita pöp om ka kanwerkörang körang maim tauaan orö kanwertë mowiak itena pöt Pita ëën yaan kaö sa.17 Pël ëën Pita pi pit ngön ngaarëk wesakapanëak moresring angan elmëak Aköpëwii kaatakaan mësak së wes momëa pötenök mëëa. Pël mëak epël mëëa. “Ar Semsrepim karuröen ök man.” Pël mëak Pita pioröak we naöökël sa.

18 Ëlpam walën ngaarö pit yaan kaö sakPita talël sa pël mëak ap wesa. 19 Pël ëën

Ngön Yaaö Omnarö 12:20 157 Ngön Yaaö Omnarö 13:16Erot pi omën naröwesmëën Pitaan apwespet ira. Pël ëën pi nga omën wii kaatakngarangk wëaurö koirak omën pöten pëëlmaan ök nemaan ëa. Pël ëën Erot pi pitmëmpënëak mëëa. Pël ëak Yutia yanger-akaan Sisaria kakël së wakaima.

Erot wel wia20 Erot pi Taiaare Saiton omnaröaan

nga elmëeim wëën pit pöta ngönte piiringapënëak wa top ë së wet rëak Erot pimkaata ngarangkëp Plastas pim naë oröa.Pël ëak piin ngöntre kar elmëak Erot pimkööre tok wieëa pöt won wasëpënëak ökmëëa. Pöt tol ëënak? Pit omën omp aköpErot pim yangerakaan kaömp sum yeëapötaanök. 21 Pël ëak Erot pi omnarö akunmena. Pël ëak wë akun pöt temanöm sëënpi ë rangiak pim omp ak urtak wel aisëeëngön kësang pan ök mëëa. 22 Pël yemaanomnarö pit ëlak wiak epël mëëa. “Omënepop omën ngön won, Anutuu apna pölya.” 23 Pël yemaan Erot pi ngön pöt katwiak pimtëën kön wiin isën Anutuu yap-inte wa ngep ëa. Pötaanök tapëtakëërAnutuu ensel nampök elmëën pim yaatakiwalörö ka ëak mën ilën wel wia.

24Anutuu ngönte kaö sak ka poutë sa.25 Pël ëa pötak Panapasre Sool piarpim

yaat pet irak Son, yapin nent Maak, pöpkoirak pit pourö Yerusalemaan Antiokkakë sa.

13Soolre Panapas ngönën yaatak wes mëa

1 Antiok kak Yesuu ingre mor sauröatekrak tektek ngön yaaöre rë yemoulanarö wakaima. Pitëm yapinöt epot. Pana-pasre Simion yapin nent Koröp Koup, pi-ire Lusias Sairini yangrakaanëp, ManeyenErot yang omp aköp piiring piarip piaripyaaupre Soolre piporö wakaima. 2 Pël ëakingre mor saurö pit akun nentak Anu-tuun yaya mapënëak kaömp ngës olëakwëën Ngëëngk Pulöök epël ök mëëa. “ArPanapasre Sool piarip nem yamëmpënëakmëëaö pöt menak wes momëeë.” 3 Pëlmaan pit kaömp ngës olëak om wë Anu-tuun kimang mëak pitëm moröt piarpimrangk mowiak welaköt elmëak wes mëënsa.

Soolre Panapas Saipras kustak ngönompyaut ök maima

4 Ngëëngk Pulöök wes momëën piaripSon, yapin nent Maak, pöp ya kaamökelmëëpënëak koirak piaripring yesem

Selusia kak së oröak i kaö wangaöökilëak së Saipras kustak oröa. 5 Pël ëakwangaöökaan ngentiak pit Salamis kakYuta omnaröa ngönën tupötë Anutuungön ompyaut ök maima. 6 Pël ëak pit kuspötak ya mëmpö wirö wa pak ëak yesemPepos kak së oröak itaangkën Yuta omënnamp kak pörek pölangre këap ke nenterenent yaaup wëa yapinte Payesu. Omënpöpök omnaröen, “Ne Anutuu tektekngön yaaup,” pël kaar maima. 7 Omënpöp pi kus pötakë Rom yang ngarangkëpSesias yapin nent Polas piiring ngöntrëak wëa. Yang ngarangk pöp pi ëwatpanëëp. Pötaanök Panapasre Sool piarpimkëmtakaan Anutuu ngönte kat wiipënëakyas mëëautak 8 pölangre këap omën pöpKrik ngöntak Elimas pël yamëëaup pöpökyang ngarangkëp pi Yesuu ngön ompyautkat wiipanëak piaripön nga mëëa. 9 Pëlëën Sool yapin nent Pool pim lupmeriNgëëngk Pulö peö ëak wëën Elimas pöpönnga iteneë epël mëëa. 10 “Setenë ruup, niomnant ompyautëën kööre tok yaaup. Nikaarötëën wot kaö sak wë saun koireimwëaup. Ni Anutu pim ngön yaapötwak kaip tiktik ëak nimtë könöökaankaaröt yaaup. 11 Pötaanök peene Anutupim weëre kosangta songönte nim naëoröön ni itöörar ngaap sak akun nantëëwaaten itnaangkën ëëmëët.” Pël yemaantapëtakëër kepil koutë ök nempel itöörarëkaka elmëën pi talëpök mor yal ëak kanpet elmëëpënëak eim wakaima. 12 Pël ëënomën pöten itenak yang ngarangkëp piYesuun könwi kosangwesa. Pël ëën piaripAköpë ngönte ök yemaan kat wiak yaan sa.

Poolre Panapas Antiok kak Pisitiayangerak ngönën ök mëëa

13 Poolre karurö pit Pepos kakaan wan-gaöök ilëak Peka kak Pampilia yangerakëlsë wangaöökaan ngentiak Son Maak sëpwesak kaalak Yerusalem kakë sa. 14 Pëlëën pitëmënt Peka kak sëp wesak Antiokmunterek Pisitia yangerak së oröa. Pëlëak pit kë yesa akunetak Yuta omnaröangönën tuptak ilëak wel aisëa. 15 Pël ëënomnarö Moses pim ngön kosangötre tek-tek ngön yaauröa ngönöt ngönën pepew-eri wia pöt nent sangk kelën kat wia.Pël ëak ngönën tup ngarangköröak PoolrePanapas piarpim ngësël ngön epël wesmëa. “Karaar, arip ngön ompyaö ten luptaëniwesak öknianënentwiaanpöt peeneök niaan kat wiinaan.” 16 Pël maan Pool

Ngön Yaaö Omnarö 13:17 158 Ngön Yaaö Omnarö 13:42pi wal ëak moresring angan elmëak ngësrëak epël ök mëëa.

“Ar Israel omnaröere köpël omënngönën kat wiaurö, ar kat wieë. 17 Ngaanpanëër ten Israelöröa Anutu puuk tenimëere körööröen yaö elmëën pit akunwali Isëp yangerak yaam wëën Anutuukkaamök elmëën ulöl panë sa. Pël ëaanAnutu pim weëre kosangöök elmëën pityang pör sëp wesa. 18 Pël ëën Anutu pipitëm yang pultak eima pötaan könömëtwak wëën krismaki 40 ëak won sa. 19 Pëlëën ënëmak yang 7 pötë omën Kananyangerak wëaurö Anutuuk won wesmoolëak pitëm yanger Israel omnarömangkën pit krismaki 450 pël wakaima.20 Wë ënëmak Israel ngarangk narömoulmëën wë wë ë yesem Samuel tektekomën pöp oröa. 21 Akun pötak pitëmnaë omën omp ak namp orööpënëakmaan Anutuuk Pensaminë kurtakaan Kispim ruup, Sool pöp tekeri wes mangkënpöpök Israel omnarö ngarangk ëak wëënkrismaki 40 ëak won sa. 22 Pël ëënAnutu puuk Sool wa moolëak Tewit urtakmoulmëa. Pël ëak Anutu pi Tewit pimëënepël mëëa. ‘Ne Sesi pim ruup Tewit pimwëwëeten itaangkën ompyaö ëën kentyaalmë. Pötaanök nem ya ngön memapöt mëmpnaat,’ pël mëëa. 23 Pël ëautakAnutuuk Tewit pim ëere körööröa naëlaanIsrael omnarö tenim ompyaö niwasëpnanamp orööpënëak yaö ëa pötak Anutuukmaan Yesu oröa. 24 Yesu naaröön wiaanSonök Israel omnarö pitëmutpetat kasëngmangkën i momëëpënëak mëëa. 25 Pëlëak Son pi pim ya pet irëpna akunettemanöm yesën omnaröen epël ök mëëa.‘Ar neen tol weseim? Ne Anutuu kamaniöpënëak Yaö Mëëaö pöp wasngan.Ar kat wieë. Omën namp nem ënëmyewais pöp pi omën kësangëp. Ne utpetepopök yok pangk pim ing köröteparwii nemowilngan. Omën pöp arim korwakaima pöp.’

26 “Karurö, Apramë ëaröere köpëlomën ngönën kat wiaurö, ar kat wieë.Anutuuk tiar utpetatë naëaan niöpënapöl pet elnia ngön pöt tiarim naë yaarö.27 Omën Yerusalem kak wëauröere pitëmwotöökörö pit omën pöpë songöntenkëëkë kön nawiin ëa. Pël ëak pit tektekomnaröa ngönöt pitëm kë yesaö akunatëngönën pepeweri sangk kelak pötësongönötta kön nawiin wel wiipëna ngönyaatak moulmëa. Pöt tektek omnaröak

ngön pël ëëpnaat ëa pöt kë oröa. 28 PitYesu pim saun nent nokoirënrek ompas Rom yang ngarangkëp Pailatök këkmaan möön wel wiipënëak ke urak mëëa.29 Pit tektek ngön yaaö omnaröa pimëënngön ëa pöt pout elmë pet irak kërayetaprakaan ent ëak së yangaöök weera.30 Pël ëën Anutuuk weletakaan wal ëmoulmëa. 31 Omën wet rëak piiringKalili yangerakaan Yerusalemë sa pöröpit kët selap piin iteneima. Pël ëa omënpöröak pöta ngönte Yuta omnaröen ökmaim wë. 32-33 Pël ëënak tenök Aköpëngön ompyaut arën epël ök niaim. Omënpipëten Anutuuk tiarim ëaröën ökmëëautpeene pitëm ruure ëarö tiarën ök yenia.Pi Yesu wal ë moulmëa pötak tan pep Sampöweri tan 2 pöta lupët epël ya.‘Ni nem Ruup.Peene kët eptak ne nim Pepap pöt pet

yaalmë.’34 Anutuuk pi weletakaan wal ë moul-mëaup. Pötaanök kaalak wel wiak söpnaëpan. Anutuuk pim ngönte pil ök mëëa.‘Nem Tewiten kup mowia pöt ne wëwë

ompyaö pöt nimpaat.’35 Pël ëën tan munt nent Tewit puuk Anu-tuun epël mëëa.‘Ni nim ya omën ompyaupwelaaröa kaöök

wieë söp ëëpënëak nenëaan ëan.’36 Pël retëng ëak omën omp aköp Tewitpi Anutuuk ya ngön mëëa pöt omën pi-moröa öngpök mëneim olëak wel wia. Pëlëën pit pim ëere körööröa naë yang kelweerën pim koröpö yangaöök wieë söpëa. 37 Ën Tewit pim mëëa pöp yangaöökwieë söp naën Anutuuk wal ë moulmëaup.38 Pötaanök ar këëkë ëwat seë. Ten arënepël ök niaim. Omën pöpök arim utpetatwa niolëaut. 39 Moses pim ngön kosangpötak arim utpetat ent ë niolëak ar omënwotpil pël naniwasën. Omën pöpök omënpouröa utpetat ent ë niulaan piin kön wikosang mowasën puuk, ‘Nem omën wot-pilörö,’ pël niaim wë. 40 Pötaanök ar këëkëngarangk yeemak ön, tektek ngön ëa pötarim naë orööpanëën. Pit epël ëa.41 ‘Kat wieë, ar Anutuun ökre was yaaurö.Ar itenak yaan sak wel wiinëën.Ne omnant arim tekrak ëëmaatep ar yok

pangk kön wi kosang newasngan.Ën omën nampök pöten ök niaan yok

pangk yaap ya pël newasngan.’ ”42 Pool pi ngönën ök mëak piar Panapas

kakaatiaan orööpënëak yaëën omnarö pitepëlmëëa. “Kaalak kë yesa akunmuntetak

Ngön Yaaö Omnarö 13:43 159 Ngön Yaaö Omnarö 14:15ngön pipot ök nian.” 43 Pël mëak ngönëntuptakaan tomökël oröa. Pël ëën Yutaomën naröere kopël ngön kat wia narö pitPoolre Panapas piarpim ënëm sa. Pël ëënpiarip ngönën ök mëak pitëm lupöt es ngamowasën pit weëre kosang Anutuu ulöpremoup pötak öpënëak mëëa.

44 Kë yesa akun muntetak ka pöökëomën pourö Anutuu ngönte kat wiipënëakwa top ëa. 45 Omën kësang pan së wa topëën Yuta omën narö pit itenak piarpimëënya sangën ëa. Pël ëak Pool pim ngöntenwak irëak koröp kolak mëëa. 46 Pël ëënPoolre Panapas piarip kas köpël ngön epëlmëëa. “Yaap, tenip Anutu pim ngöntewet rëak ök niiaut. Pël ëautak ar kasëngmenak Anutuuk wëwë ompyaut nimpënapöt pangk naën pël pet yaë. Pötaanöktenip ar sëp niwesak köpël omnaröa ngësësënaat. 47 Aköpök ngönën pepeweri epëlretëng ëak ten nina pöt yaapët pötaanök.‘Nook ar köpël omnaröa es ëwaö pël wes

yanuulë.Pötaanök ar ëwa ngön pöt yang poutë ök

më pet irën pöt Anutuuk pit kamamoöpnaat.’ ”

48 Pël maan köpël omnarö pit ngönpöt kat wiak ya kë sak Anutuu ngöntenompyaö pan pël mëëa. Pël ëën Anu-tuu wëwë kosangtaan yaö elmëa pöröpiin kön wi kosang wesa. 49 Pël ëënAnutuu ngönte yang pörek ulöl sak sa.50 Pël ëën Yuta omën narö pit öng kaöaröngönënwak wëauröere kak pörekë kaöaröes nga mowasën Poolre Panapas utpetpanë mowesak waö elmëën pitëm yangpör sëp mowesak sa. 51 Pël ëën piarippitëm utpetat wieëa pötë ökre was ëakpiarpim ingesiarëaan yangre ulölöt kërëngep elmëak Aikoniam kakë sa. 52 Pël ëënYesuu ru Antiok kak wëaurö pit ërëpsaw-iaring wëën Ngëëngk Pulö pitëm lupötëpeö ëak wiakaima.

14Poolre Panapas Aikoniam kak ya mëna

1 Poolre Panapas piarpim Antiok kak ëapöl kaalak Aikoniam kak pörek ëa. Pi-arip Yuta omnaröa ngönën tuptak ilëakngönën ök maan pit piarpim ngön pötenkat wiin ompyaö panë ëën omën kësangpan Yuta omën naröere köpël omën naröpit Yesuun kön wi kosang wesa. 2 Pël ëënYuta omën piarpim ngön wa yoolëauröpit köpëlöröen këk maan Yesuu ingre morsauröen kaaöre këëpöt elmëa. 3 Pël ëën

piarip Aikoniam kak akun wali wë Aköpëngönte ök mapnaaten kas naën Yesuukweëre kosang kaamök elmëaan retëng kenentere nent weëre kosang panëët mëna.Piarpim ya ke pël mëna pötak Aköpë lupsant pömpel kësang pan pitëm naë wiapöta ngönte yaapët pet elmëa. 4 Pël ëaakun pötak ka pöökë omnarö pit kom ëa.Narö Yuta omnarö pitëm ënëm ëa. Ënnarö pit Yesuu ngön yaauwaar piarpimënëm ëa. 5 Pël ëën Yuta omnaröereköpëlörö pit pitëm kaöaröaring wa topëak Poolre Panapas utpet mowasëpënëakngön ëak kël mööpënëak mëëa. 6 Pël ëënpiarip kat wiak kas së Likionia yangerakListraare Tepi ka kaö pöörarë sa. Pël ëakpöörarë naë ka kot wieëa pötë wa pakpakëeim wakaima. 7 Pël ëeimeë Yesuu ngönompyaut ka pötë ök maim wakaima.

Poolre Panapas Listraare Tepi pöörarë yamëna

8 Listra kak pörek omp namp ingesiarutpet ëaup wëa. Omën pöp pi ëlëpëyaatakaan pël ëak oröaup yak kan naënëp.9Piwel aisëeë Pool ngönök yaan katwieëa.Pël ëën Pool pi omën pöpön itaangkënpi Yesuuk ompyaö mowasëpnaat pöt könkosang wieëa. Pël ëën Pool pi it kököngëneë kosangwesak epëlmëëa. 10“Niwalëak nim ingesiar mëngkre mëngk mësëaktau.” Pël maan omën pöp pi teëntom walëak yok kan ing yaap ëa. 11Pël ëën Likioniayang pörek wëaurö pit Pool pim ëaö pötenitenak pitëm ngönrak ngön ëak epël aösa. “Ëlarörö pit omën möönre koröp waktiarim tekrak oröak wë.” 12 Pël mëak pitPanapas pöpön pitëm ëlar nampë yapinteSus pöpë ngamp mëëa. Pël ëak Poolpöp pi ngön kaö yaaup pël mëak pitëmëlar nampë yapinte Emis pöpë ngampmëëa. 13Pël ëën pitëm ëlar Sus pöpë tupëtka pöökë wilëngkëël wieëa. Tup pötangarangkëpök pol purimakaö omp naröwak këra puut wii mëak öngö moutak kakaö pöökë ëm kanrak wak së omnaröaringwa top ëak pol pörö möak piarpimëën kiriar ëëpënëak ëa. 14 Pël ëën Poolre Panapaspiarip pöt kat wiak pitëm elmëëpënëak ëapöten kaaö yaë pël pet elmëak ulpëënaarwa keliak pitëm toköök së ngön ëak epëlmëëa. 15 “Ar pël ëëngan. Tenip omën arimkaraar. Tenip arën ngön ompyaut omënutpet pipot sëp wasënëak ök niaim. Pëlëën ar lup kaip tiak Anutu wëwë pepappim naë önëak niaim. Pi kutömre yangre

Ngön Yaaö Omnarö 14:16 160 Ngön Yaaö Omnarö 15:11i kaö epot ket ëak pötë omën wia epot ketëaup. 16 Yaap, omnarö pit ngaan pitëmtëkönöök omnant yaëën pi it mongnaanë seima. 17 Pël ëaatak pi akun poutëompyaö elmëeim wiak pi yaap wë pöt petelmëeima. Pi mopöök kopiimor elmëënkaömp këët orööpna akunet yemangk. Pëlëën pöt nak kep ëak wë ërëpsawi eim wë.”18Pëlmëak piarpimëën kiri ar ëëpënëak ëapötaan ke panë urak maan sëp wesa.

19 Yuta omën narö Antiokre Aikoniamka pöörarëaan së omnaröen këk maanpit Pool kël möak wel wia wesak weruakkaöökëwilëngkëël koliil sëmoolëak kaalakkakë sa. 20 Pël ëën Yesuu ingre mor sauröpit së pi tekrak ulmëak wëën wal ëakkaalak kakë sa. Pël ëak ëlpamök Panapaskoirak Tepi kakë sa. 21 Pël ëak piaripngön ompyaut ök maim wëën ka pöökëöngpök omën kësang pan pit kat wiakYesuu ënëm ëa. Pël ëën piarip kaalakListraare Aikoniam kak së wë kaalak An-tiok Pisitia yangerak wieëa ka pötakël sa.22 Yesem Yesuu ingre mor sauröen ngönkosang wesak epël ök maö sa. “Tiar Anu-tuukwangaöök nimëëpënëak kent yeë pötwet rëak e wë eprek këëmre këlangönërangk öpenaat. Pötaanök ar könwi kosangyewesautak kosang sak ön.” 23 Piarip ökmaö yesem ka poutë ingre mor sauröpitëmwotöökörömoulmëak piarip kaömpngës olëak Aköpön kimang ngöntak mëakpitëmkönwi kosang yewesauppimnaëwamoulmë sa.

Poolre Panapas kaalak Antiok kak Siriayangerakë sa

24Ënëmak piarip kaalak Pisitia yangeraksë oröak yesemPampilia yangerak së oröa.25 Pël ëak Peka kak ngönën ök mëak Ateliakak së oröak, 26wangaö wak kaalak yesemAntiok kak së oröa. Kak pörekök ingremor sauröak Anutuu lup sant pöta öngpökwa moulmëak wes mëën sa. Piarip yangön mëëa pöl mëmpö së pet irak kaalaksë piarpim ya ngön wak saö pörek sëoröa. 27 Pël ëak ingre mor saurö wa topelmëak Anutuuk kaamök elmëaan piarpimya mëmpö ima pötë ngönötre ën köpëlomnarö Anutuuk kan të mowiin piin könwi kosang wesa pöta ngönöt ök mëëa.28 Pël ëak piarip akun wali pan Yesuu ru-uröaring pörek wakaima.

15Ngönënë wa top kësangpel Yerusalem kak

oröa1 Yesuu omën narö Yutia yangerakaan

së Antiok kak oröak ingre mor sauröenepël ök maima. “Ar Moses pim ngönë kosang wesa pöt ngar wak arim ko-röp kaut nailën ëënë pöt Anutuuk yokpangk kaalak naniöpan.” 2 Pël maanPoolre Panapas ngön pöten kaaö ëak pi-arip pitëmëën ngön kosang kaö pan ëakpiaripring ngönngön apanëak nga mëëa.Pël ëën ingremor saurö pit Poolre Panapaspiarip omën naröaring Yerusalem kak sëYesuu ngön yaauröere wotöökörö pitringngön pöt wotpil wasëpnaan sëpënëakmëëa. 3 Pël ëak ingre mor saurö pitwes momëën yesem Pinisiaare Sameriayang pötë ingre mor sa pöröen köpëlomnarö Yesu pim ënëm sa pöten ökmaan pit ërëpërëp pan ëa. 4 Pël ëënpit Yerusalem kak së oröön Yesuu ngönyaaö omnaröere wotöököröere Yesuu in-gre mor saö muntarö pit itenak yoöreërëp kaö mëëa. Pël ëën piarip Anutuukkaamök elmëaan piarpim ya mëmpö imapötë ngönöt ök mëëa. 5 Pël ëën Yesuunkönwi kosangwesa narö Parisi pöröakwalëak epël mëëa. “Ar pitëm koröp kaut ilakAnutuun yaö mowesak Moses pim ngön ëkosang wesauta wia pöl ëëpnaan ök maë.”

6 Pël maan Yesuu ngön yaauröerewotöökörö pit ngön pöt ëak söëwasëpënëak wa top ëa. 7 Pël ëak pit ngönselap aim olëak Pita pi pitëm tekrak walë tauak epël ök mëëa. “Nem karurö,ar ëwat wë. Ngaanëër Anutuuk tiarya kom ë ninak neen köpël omnaröenök maan pit kat wiak kön wi kosangwasëpënëak neeaut. 8 Anutu tiarimlupötön ityeengkaupök tiarimëën elniapöl Ngëëngk Pulö köpël omnarö mena.Pim elmëa pötak pitëmëën ya kë sa pötpet yaalni. 9 Pi tiarën nal elniak pitënnal naalmëëpan. Won. Pit piin kön wikosang mowesa. Pötaanök pitëm lupötkölam mowesa. 10 Pël yaalniin oröp ëënakar Anutuun ököök elmëënëak yeë? Tiarimëaröa eima pöl tiarta Moses pim ngönë kosang wesa pöta ënëm naën yaaurö.Ngön ë kosang wesa pöt tiarim kasngelötëomën könöm nant weta pöl wetak imaut.Pötaanök könöm tapöt kaalak Yesuu ingremor saurö er mowatngan. 11Tiar epël könwi kosang wesaut. Aköp Yesu pim lup sant

Ngön Yaaö Omnarö 15:12 161 Ngön Yaaö Omnarö 15:38pötak Anutu tiar niwaupök omën pöröetayemoö.”

12Pita pi pël maanwa topöökwëaö pöröngön naën wëën Panapasre Pool piarip pi-arpim ya mëmpö yesën Anutuuk kaamökelmëën köpëlöröa itöök ya retëng nantmëmpö ima pötë ngönte ök maan kat wia.13 Pël ëak Sems pi epël mëëa. “Karurö,ar nem ngönte kat wieë. 14 Anutu puukwet rëak köpël omnarö pimtëën wesakmokoira pöta ngönte Saimon yapin nentPita puuk ök niaan kat yawi. 15 Anutuukëmtakaan tektek ngön yaaurö pitëm ëapötëët ök yenia. Pöt epël ëa.16 ‘Aköp pi epël ya.“Ne ënëmak kaalak waisakomën omp ak Tewit pim ka töölak wia

pipët köpre mor ëakkapöta omnant köt sa pipot ngolöpngolöp

wesak wa wesir ulmëëmaat.17 Pötaanök omën muntarö pit ne pitëm

Aköp neen ngaöl elnëëpnaat.Köpël omën tapörö nemëën wesak yaö

wesaurö.”18Aköp ngaanëër pan ngön pöt tekeri wes

wiaupök peeneeta tapël ya.’19 Pël yaatak ne kön epël yawi. Köpëlomën narö lup kaip tiak Anutuu ngësëlko yawi piporö tiarök kaalak könömërnemangkan. 20 Köpëlörö pit omp akkaarkaaröröaan animaö kiri ar ëak waknë imeë, öngre omp nga ë, animaurö iitorööpanëak nailën om ar ëaut në, ën an-imauröa iit në, pël eim wë pöt sëp wasëp-naan pep retëng ë mempen. 21 Köpëlöröpit Yuta omnarö ya utpet mowesak omënpipot ëëpan. Yuta omnarö pit omënpipotMoses pimpepeweri retëng ëa pötönngaantakëër iteneë kë yesa akun poutëngönën tupötë së ilëak sangk kelak katwieim wë. Pötaanök tiar kan kosangmowariipenaan.”

Pit köpël omën ingre mor sauröa ngësëlpep wes mëa

22Pëlmëak Yesuu ngön yaaö omnaröerewotöököröere ingre mor saö muntarö pitngön kopëta wesak omën naar PoolrePanapasring Antiok kakë sëpënëak yaömëëa. Pël ëën Yutas yapin nent Pas-apasre Sailas piarip sa. Omën pöaar in-gre mor saö pöröa wotöökaar. 23 Piaripsëpënëak yaëën pep newer epël retëng ëakpiarip mena. “Ten Yesuu ngön yaaörewotöök arim karurö, tenök arimëën pepepwer retëng ë yaningk. Ar köpëlöröa

öngpökaan ingre mor sak Antiok kakreSiria yangerakaan Silisia yangrakë wëauröarën yowe yeniak. 24 Tenim naëaan omënnarö wais arën ngön ke nampnampöt ökniak arim könöt wa irikor elnia pöt yaankat yawi. Piporö tenök arim ngësë wesnamëën. 25 Pötaanök ten wa top ëaklup kopëtemer sak omën epaar wes mëënarim ngësë yewais. Piarip Panapasre Pooltiarim kar ompyauwaar piaripring wesmomëën yewais. 26 Panapasre Pool piariptiarim Aköp Yesu Kristo pim yaatak wëkö sëpnaaten kön selap naën yaauwaar.27 Yutasre Sailas pöaar arim ngësë wesmëën yewais. Pël ëak tenim ngön pepew-eri retëng ëan pöt piarpim këmtakaantaök niapnaat. 28 Ten Ngëëngk Pulööringkönkopëtaöwesakwë. PötaanökYuta om-naröa yaë pöl könöm muntat naningkan.Ar omën epotökëër eim ön. 29 Omp akkaarkaaröröaan kiri ar ëaut nënganok. ArAnimauröa iit nënganok. Animaurö iitorööpanëak nailën om ar ëaut nënganok.Öngre omp nga ëënganok. Ar ngarangkkëëkë ëak omën pipot keker elmëeim önëpöt ompyaö önëët. Yowe pan. Ompyaöön.”

30 Pit pepewer pël ëak mangkën wakAntiok kak së oröönYesuu ingremor sauröwa top ëën pep pöwer mena. 31 Pël ëënpep pöweri ngön wieëa pöt sangk kelakpit ngön ompyaö pöt kat wiak ërëpërëpkaö ëa. 32 Pël ëën Yutasre Sailas piaripAnutu pim tektek ngön yaaö omnaar pëlsak wë akun wali pan ingre mor sauröenngönën ök maim wë taë mowesa. 33 PiaripAntiok kak pörek akun wali wakaim wiaksëpënëak yaëën ingre mor sauröak kanyaö mëak wes momëën saö pöröa ngësëlsa. 34 [Pël ëautak Sailas pi pimtë kentöökAntiok kak omwakaima.] 35Pël ëën PoolrePanapas Antiok kak om wë ingre morsaö naröaring omën muntarö rë mouleimAköpë ngönënte ök maim wakaima.

Poolre Panapas kom ëa36 Wakaim wiak ënëmak Pool puuk

Panapasën epël ökmëëa. “Tepër kaalak kapoutë yesem ingre mor sauröen itaampösëpa. Tepër ngaan pitën ngön ompyaut ökmëëaut. Pötaan pit ompyaö wë ma utpetwë pöten itaampëaan.” 37 Pël maan Pana-pas pi Son, yapin nent Maak, pöp koirakpiaripring sëpënëak maan, 38 Poolök epëlmëëa. “Omën pipop ngaan Pampilia

Ngön Yaaö Omnarö 15:39 162 Ngön Yaaö Omnarö 16:22yangerak së ök ë nimëaup. Pötaan tepër-ring nasëpan.” 39 Pël mëak piarip ngönnga yaalem wiak kom ëak Panapas piMaak koirak wangaöök Saipras kustakëlsa. 40 Pël ëën Pool pi Sailas koirak piaripsëpënëak yaëën ingre mor saurö pitökAköpë lup sant pöta öngpök moulmëakwes mëën sa. 41 Siriaare Silisia yang pötëyesem ingre morörö taë mowasö sa.

16Timoti pi Poolre Sailasring sa

1 Poolre Sailas piarip Tepi kak së wëolëak Listra kak së oröa. Pël ëak itaangkënomën Yesuun kön wi kosang yewesaönamp wëa pim yapinte Timoti. Pim ëlëpYuta öngöp tapël Yesuun kön wi kosangyewesaup. Ën pim pepap pöt Krik om-pöp. 2 Ingre mor sa Listraare Aikoniam kapöörarë wëa pöröak Timoti piin, “Omënompyaup,” pël maima. 3 Pötaanök Poolpi Timoti piiring pim yaatak sëpënëakkön wia. Pël ëën Yuta omën ka pötëwë seëaurö pit Timoti pim pepap Krikomnamp yak kön selap ëa. Pöt tol ëë-nak? Pit Anutuun yaö ëak koröp kautnailënörö. Pötaanök Pool puuk Timotikoröp kaut ila. 4Pël ëak pit ka poutë yesemYerusalem kakaan Yesuu ngön yaaö om-naröere wotöököröa ngön ëmön ë menapöt ingremor sauröen ökmëak ngar weimöpënëak mëëa. 5 Pël ëën ingre mor sauröakön wi kosang yewesa pöt kaö sëën këtpoutë omën muntarö yal mangkën selapsa.

Pool pi Masetonia kak wangarötë ye-mangk pöl ëa

6Ngëëngk Pulöök Esia yangerak së ngönök mapanëak nga maan pit om yesemPrisiaare Kalesia yang pöraarël sa. 7 Pëlëak pit Misia yangera kautak së oröakPitinia yangerakël sëpënëak yaëën YesuuPulöök kan mowaria. 8 Pël ëën pit Misiapörekaan el wesak Troas kak së oröa.9 Pël ëak rö kan Pool wangarötë yemangkpöl ëak itaangkën Masetonia omën namppim naë wais taueë kosang wesak epël ökmëëa. “Ni i kaö olëak Masetonia yangerakwais ten kaamök elniim.” 10 Pël yemaanPool pi itenak ten Sailasën ök niaan Anu-tuuk Masetonia yangerak ngön ompyautök manëak yas yenia pël wesak sënëakteëntom ko ëaut.

Litia pi Pilipai kak ingre mor sa

11 Ko ëak wangaöök ilëak Troas kakaanSamotres kustak së oröak ëlpamök Niapo-lis kak së oröak, 12 wangaöökaan ngen-tiak pörekaan yangerak së Pilipai kak sëoröaut. Ka pö Rom omnaröa wëau, Mase-tonia yang pörekë ka kaöaö. Pöök tenakun selap selap wë, 13 kë yesa akunetakka ëmöökë ëm kanërak wele rëak imerisaut. Ten kat wiin Yuta omnarö pit pörekAnutuun ök yamëëa. Pël ëaut yak sëitaangkën öng narö wais wëa ëën pitringwel aisëak ngönaak ëaut. 14 Pël ëën öngpöröa naë Tiatira kakaan öng namp poëkoröp köpmöömaap ëa ompyaut ket yeemmon yewaup yapinte Litia pi Anutuunyaya yamëëaup. Aköpök lupmer kaipmotiin Poolë ngön ök yamëëa pöt këëkëkat wiak kön wi kosang yewas. 15 Pël ëënpiire pim kaatakörö i momëën öng pöpöktenën epël yenia. “Ar neen kön wiin,Aköpë ënëm yes pöt, nem kaatakëwaiseë.”Pël niak ke yaurön ten pim ngönte ngarwak piiring saut.

Pit Poolre Sailas Pilipai kak wii kaatakulmëa

16 Akun nentak ten yang lup Yuta om-naröa Anutuun ök yamëëautak yesemkoont urmerap pim lupmeri wëaö nampkoiraut. Urmer pöp piiring wë omënorööpnaatön ök më pël yaaup. Pël ëënomën kësang pan pitëmnaë omnant ënëmorööpnaatön puuk itenak yemaan sumatmangkën pim ngarangk yaaurö pit monkësang pan weim yeëa. 17 Koont pöptenim ënëm yewaisem ngön ëak epël aöyewais. “OmëneporöAnutuONgaarëkëpëya omnarö. Pitök Anutuuk kama niöpnapöta ngönte ök niiaö yaaurö.” 18 Kët ëlepotë pël aimën Pool pi kaaö ëën kaip tiakurmerapön epël yema. “Ne Yesuu weërekosangööring yeniakerek koont pipop sëpmowesak oröak së.” Pël maan tapëtakëërkoontup sëp wesak oröak yes.

19Oröak sëën koontupë ngarangkörö pititaangkën pitëm ngaanë mon yewa pölkaalak naöpanëën yeëa. Pël ëën PoolreSailas moröak ka tomök së kaöaröa naëngön yaatak yemoulmë. 20 Pël ëak ngönë pet yairauröen epël yema. “Iteneë.Yuta omën epaar ieping ëak wëwë ut-petat tiarim tekrak wais yawi. 21 Pëlëak piarip tiar Rom omnaröa ëënganëaknga wieëaut pet elniak ënëm ëëpenëakyenia.” 22Pël maan omën ngön pöt kat wiapörö pit pourö el sakmaan ngarangköröak

Ngön Yaaö Omnarö 16:23 163 Ngön Yaaö Omnarö 17:10ulpëënaar keli moolëak pitëm nga om-naröen maan pës yemomö. 23 Pël ëakutpet mowesak wii kaatak moulmëak kapöta ngarangkëpön këëkë pan ngarangkëëpënëak ök yema. 24 Pël maan wii kaatangarangkëp kat wiak wii kaata ka kakaatipanëëtak së moulmëak ingesiar këra uam-ngesiarë tep mö mowia.

25 Röök lupöök Poolre Sailas Anutuunkimang mëak rangk tan yemaan wii om-narö kat wiaan, 26 tapët pöt moup kësangnempel möön wii kaata wapöt tiak së yen-gentiin ka kanöt tëak yesën wii omnaröamorötë wii tëa pötta wilak sa. 27 Pël ëënwii kaata ngarangkëp pi ka ureimaurekaanwal ëak itena pöt wii kaata kanöt të wiaanitenak wii omnarö oröak kas sa pël wesakyepatöökaan öpwer tëak pimtok pimëntwesirëpënëak ëa. 28Pël yaëën Poolök ngönëak epël mëëa. “Nimtok nimënt utpetwasngan. Ten pourö e omwë.” 29Pëlmaanwii kaata ngarangkëp pim ya omën nam-pön maan esuwes mangkën wak pöömpökakaati ilëa pöt kas ëak reireë urö PoolreSailasë naë së ngentia. 30 Pël ëak piaripkoirak tomök orö epël ök mëëa. “O nemkaöaar, ne tol yaal ëënak Anutu pi ne kamaneöpën?” 31Pël maan piarip epël ökmëëa.“Ni Aköp Yesuun kön wi kosang wasumëpötak niire nimorö Anutuuk kama niöp-naat.” 32 Pël mëak piarip Aköpë ngöntepiire pim kaatak wëauröen ök mëëa. 33Pëlmaan röök tapëtakëër pi piarip koirak sëpiarpim pës momöaut i moirën teëntompiire pimorö i momëa. 34 Pël elmëënpi piarip koirak pim kaatak së ulmëakkaömpmenak piire pimoröa Anutuun könwi kosang wesa pötaan ërëpsawi kaö ëa.

35 Pël ëak wëën ëlpamök ngön ë petyairaurö pitök polis naröwesmëën së epëlök mëëa. “Ni omën epaar wes momëënsëpën pël ya.” 36 Pël maan wii kaatangarangkëp pi ngön pöt kat wiak Poolönepël mëëa. “Ngön ë pet yairaurö pitne arip wes nimëëmëak ya. Pötaanökwes nimëëmaatak lup wiaptaring sën.”37 Pël maan Pool pi polisöröen epël mëëa.“Tenip Rom omën sauwaarök tenpim saunnant wiaan pöt pit yok pangk ngön yaatakniulëak tekeri wasëpnaatep pit köntaktenip pouröa ëöetak niulëak pës nimöakwii kaatak niulëaurö. Pël ëautep peenökkaalak ëlëëp wes nimëëpënëak ëa ma?Pël naëngan pan. Pitëmtok waisak wesnimëënoröönaat.” 38Pëlmaanpolisörö pitpiarpim ngön pöt kat wiak së ngön ë pet

yairauröen ök maan pit kat wia pöt Romomnaarök ëa. Pël ëën pitëm utpet elmëapöten kön wiak kas ëa. 39 Pël ëak pit sëyaköm kömmëak wii kaatakaan wesmëënoröa. Pël ëën piaripön epël ökmëëa. “Aripyok pangk ka epö sëp wesak sën ma?”40 Pël maan piarip wii kaat sëp wesak Litiapimkaatak së ingremor sauröen itenakwakorkor ngön mëak sa.

17Tesalonaika kak Poolre Sailas mööpënëak

ëa1 Poolre Sailas piarip së Ampipolisre

Apolonia ka pöörar il wesak Tesalonaikakak së oröa. Kak pörek Yuta omnaröpitëm ngönën tupët wieëa. 2 Pël ëak Poolpim yaaul Yuta omnaröa ngönën tuptaksë ilëak ngönën pepeweri ngön wia pötomnaröaring aima. Pi kë yesa akun nen-tepar nent pötë öngpök pël eima. 3 PiAnutuu ngönta songönte werak epël ökmëëa. “Anutuuk Kristo pim Yaö Mëëaöpöp këlangön kat wi yesem wel wiakkaalak wal ëëpënëak mëëaup. Yesu nempeene ök yeniak epop pi Kristo Anutu pimYaö Mëëaup.” 4 Pël maan pitëm naëaanomën narö pit kat wiak wa yaap wesakPoolre Sailas piarpim ngësël rë olëa. Pëlyaëën Krik omën Anutuun yaya maimwëaö naröere öng isa narö pitta tapëlëa. 5 Pël ëën Yuta omnarö pit pöten ite-nak ya sangën ëën omën utpet kan pas-pas eim wëaö naröen maan pitök omënka pöök wëa muntarö koirak ëlakëlakëërSesonë kaatak së Poolre Sailas ngön yaatakmoulmëëpënëak kaata kanöt të moolëa.6 Pël ëak Poolre Sailas won ëën ap we-sak Sesonre ingre mor saö narö koirak kangarangköröa ngësë weruak yesem ngönëak epël maö sa. “Omën pöaar utpetpetpet ë ka nantë imauwaarök eprek waisoröön, 7 Sesonök pim kaatak koirak sëulmëak wë. Omën pöaar piarip Rom omënomp aköp Sisa pim ngön ë kosang wesautilak omën omp ak ngolöp namp yapinteYesu pim ënëm ëëpënëak ök aö yaauwaar.”8 Pël maan ka ngarangköröere omnarö pitngön pöt kat wiak yaan kaö sa. 9 Pël ëakSesonre piiringwëaurö pitëmnaë oröa pötkaalak orööpanëak pitëm naëaan sumatwak wes mëën sa.

Poolre Sailas Peria kak ya mëna10 Rö kan tapöök ingre mor saurö pit

Poolre Sailas wes mëën Peria kak së

Ngön Yaaö Omnarö 17:11 164 Ngön Yaaö Omnarö 17:34oröak Yuta omnaröa ngönën tuptak sëilëa. 11 Omën pörek wëaurö pit ngönkat yawiaurö, Tesalonaikaaröa ök wonörö.Pit Anutuu ngönte kat wiipënëak kentëak kët poutë ngön pöten yaap ma kaarpöten itaampënëak ngönën pepat wakiteneima. 12 Pël ëak Yuta omën naröereKrik öng yapinring naröere omp naröpit selap Yesuun kön wi kosang wesa.13 Pël ëën Yuta omën Tesalonaika wëauröpit Pool Peria kak wë Anutuu ngönte ökyamëem wëaut kat wiak kak pörek së pi-arip utpet mowasëpënëak omnaröa könötirikor mowesak lupöt es nga mowesa.14 Pël yaëën ingre mor saurö pit Pool wesmomëën i kaöökël sa. Ën Sailasre Tim-oti piarip Peria kak om wakaima. 15 Pëlëaan omën Poolmësak saurö pit Atens kakmoulmëa. Pël ëak kaalak sëpënëak yaëënPool pi Sailasre Timoti pimngësël teëntomsëpënëak maan sa.

Pool Atens kak ngönën ök mëëa16 Pool pi piaripön kor Atens kak wë

itaangkën kak pörek omp ak kaarörökësangwëën itenak pim yaat utpet pan ëa.17 Pël ëën pi Yuta omnaröa ngönën tup-tak së ilëak Yuta omnaröere köpël omënmunt Anutuun yaya yamëëa naröaringngönëntaan aima. Pël ëak pi kët poutëwa top yaaurek së omën pas së wëauröenngönën ök maima. 18 Pël ëën EpikurianreStoik ëwat omën narö pit piiring ngönnga yaalem pitëm naëaan naröak epëlmëëa. “Omën ngön paspas aö pipop pitol apënëak aim?” Pël yemaan naröakepël mëëa. “Pi ka nantëëröa omp aköröangön nant apënëak niaim koröp.” Pool piYesu weletakaan wal ëaup pim ngönënteök yemaan yak pit pël maima. 19 Pël ëakpit Pool koirak ngön ök ëak kat yawiaöyang lup nent yapinte Ariopakas pörek sëkaöaröa naë ulmëak epël mëëa. “Ten nimngön ngolöp omnaröen ök maimën pitenaan kat wiin. 20 Ten nim ngönten kat wiinmaim yaë. Pötaanök ngön pita songönteök aan kat wiinaan.” 21Pitëm Poolönmëëapöta songönte epël. Pit omën suure kakAtens kak wëaö pörö pit akun poutë ngönngolöpöt ök ëak kat wieima.

22 Pit Pool Ariopakas pörek moulmëak,pëël maan wal ëak kaöaröen epël ökmëëa.“Atens omnarö, arim omp aköröen kosangwesak yaya yamëëauten ne ëwat wë. 23Nearim kak yesem itaangkën arim omp akyaya yamëëauröa kaat wia. Pël ëaan

itaangkën omp ak nampë könta rangkretëng nent epël wiaan itenaut. ‘Epët ompak tiarim köpëlëp pimët.’ Pël ëaan itenaut.Pötaanök arim omp ak köpël wë yaya pasmaö iman pöpë ngönte ök yenia. 24Anutupi yanger ket ëak yangera rangk omnantwia epot ket ëauppi kutömre yangëKaöap.Pötaanök pi yok pangk ka omnaröa ökrëautak naöpanëëp. 25 Pi nantön elekëën aan omënmoresök yok pangk kaamöknaalmëënganëëp. Piita pimtok omnaröawëwë pipotre omën pout nineim wëaup.26 Anutu pi tiarim ë kopetap ket ëaup.Pël ëën piikaan ulöl sak wëën rep nimëakkaare yang ninaup. Pimtok tiar öpenëakyaö niak niulëaup yak tiar yanger ninakyangerak öpena akunet ninaup. 27 TiarAnutuun ngaöl ë yesem koirëpenaat pëlëëpenëak epël ket elnia. Pël ëak pi ka-maarek naön tiar omën pouröak pangkpangk ëak wëaup. 28Pël ëa pötaanök puuktiarim songönket ëakwëën tiarwëwëetar-ing wë kan së waisö ëeim wë. Pötak arimnaëlaan ëwat omën naröak epël niaim.‘Tiarta pim ruurö,’ pël niaim wë. 29 Yaap,tiar Anutuu ruurö. Pötaanök tiar piin könwiin omp ak morökörö kolre siluwaarekëlötök omnaröak könwiakmoresring ketëak pitëmëën ngëëngkmowasö ima pötëëlkön nawiingan. 30Yaap, ngaanëër omnaröpit köpël wë yak omnant pipot ket ëeima.Pël yaëën Anutu pi pitëm omën wak imapötön nga nemaan ëa. Ën peene akun ep-tak Anutuuk yang ël epotë omën pouröenpim ngön kosangët epël ök yenia. ‘Ar arimutpet yaaö pout kasëng menak nem naëlwaiseë.’ 31 Pël ëak pi yang ël epotë omënpourö wotpil niwesak wël ëak kom elni-ipna yak akun nent wia. Pi ngaanëër omënnamp tiar komelniipënëak yaömëëaup. Pipim ëëpna pöt yaapöt tiar omën pouröenpet elniipënëak omën pöp weletakaan walë moulmëa.”

32Pëlmaan pit omnampweletakaanwalëa pöt kat wiak naröak ökre was mëëa.Ën naröak epël mëëa. “Ni ënëmak omënpipëta ngönte kaalak aan ten kat wiinaan.”33 Pël maan Pool pi pit sëp mowesaksa. 34 Pël ëën narö Pool pim ënëm ëakYesuun kön wi kosang wesa. Pël ëa pöröeporö, namp Taionisias Ariopakas kaöaröanaëaanëp, ën öng namp yapinte Tamaris,piaripre ën piarpim kar narö.

18Pool pi Korin kak ya mëna

Ngön Yaaö Omnarö 18:1 165 Ngön Yaaö Omnarö 18:261 Ënëmak Pool pi Atens kak sëp we-

sak Korin kakë sa. 2 Pël ëak së Yutaomën yapinte Akuila pöp koira. Pi Pontasyangerakaanëpök piar öngöp Prisila Italiyangerak wë olëak ngaan ngaantakëër sëwëa. Pöt Rom omën omp aköp Klotiaspuuk Yuta omën Rom kak wëaö pourö kansëpënëak maan sa. Pël ëauwaar piarpimnaë Pool pi sa. 3 Pi piaripring ya ngaw-iap yak piaripring së wë poë koröp ka ökyarëaut ket ëeima. 4 Pël ëeimeë Pool pikë yesaö akunatë Yuta omnaröa ngönëntuptak së ilëak Yutaare Krik omnaröaringYesuun kön wi kosang yewesauta ngönötaima.

5 Pël eim wëën Sailasre Timoti Maseto-nia yangerakaan ënëm së oröön Pool pipim waur muntet sëp wesak akun poutëYesu pi Kristo Anutu pimYaöMëëaup pötasongönte kosang wesak ök maima. 6 Pëlëën narö pit kat wiak pim ngönte wa olëakpiin utpet wesak maan pi kangiir pimulpëënëpökaan ulölöt keke ur moolëakepël mëëa. “Ar kö sënë pöta songöntearimtëët, neering ngawi won. Pötaanökne peene ar sëp niwesak köpël omnaröangësë sumaan yeë.” 7 Pël mëak Pool piYuta omnaröa ngönën tupët sëp mowe-sak Tisias Sastas pim kaatak së wakaima.Omën pöp pi Anutuun yaya maim wëauppim kaat Yuta omnaröa ngönën tupta naëwieëa. 8 Pël ëën Yuta omnaröa ngönëntupta wotöököp, pim yapinte Krispas, pi-ire pim kaatakörö pit Aköpön kön wikosang yewasën Korin omën narö pittaPool pim ngönte kat wiak Aköpön kön wikosangwasën imomëa. 9Pël ëak röök nen-tak Pool pi wangarötë yemangk pöl ëënAköpök ngön nent epël ök mëëa. “Ni kasëak ngönën ök yamëëaut sëp wasnganok,om ök maim öm. 10Ne niiring wëën omënnampök wal ëak ni utpet naniwaspan.Ne omën selap pan ka epöök nem ënëmsëpënëak yaö mëëaup pötaanök.” 11 Pëlmaan Pool pi ka pöök Anutu pim ngönteök maim wëën ngoon 18 ëak won sa.

12 Ënëmak Rom yang ngarangk namp,pim yapinte Kalio, pi Krik yang pörngarangk ëak wëën akun pötak Yuta om-narö pit wa top ëak Pool wali wak së ngönyaatak moulmëak epël ök mëëa. 13 “Omënepop Rom omnaröa ngön kosangöt ilapriak omnaröen Anutuun yaya mapënëakkan maimat pet yaalmë.” 14 Pël maanPool pi ngön apënëak yaëën Kalio pi walëak Yuta omnaröen epël mëëa. “Yuta

omnarö, ar kat wieë. Omën epop Romngön ë kosang wesaut ilap riak utpet nantyaëën neen neanë pöt ne yok pangk arimngönöt kat niwiimaat. 15 Pël ëëmaatep arneen ngön nentere nent, yapin ke nenterenent arim ngönëntakël wieëaut aim. O o,arök neen ngön ke pilöt kat wiimaat we-saurö ma? Won pan. Arimtok omën pitangönte wotpil weseë.” 16 Pël mëak ngönyaatakaan waö ë momëa. 17 Pël ëën pittomök oröön Krik omnaröak Yuta ngönëntupta ngarangkëp yapinte Sostenis, pöpmoröak tang möak utpet mowasö yesënKalio pi om it mongneëa.

Pool pi kaalak Antiok kak Siria yangerakëlsa

18 Pool pi Yesuu ingre mor sauröaringkët selap wë ënëmak pit sëp mowesakAkuilaare pim öngöp Prisila pit naar nampëak Senkria kakël sa. Pël ëak pörek sëAnuturing ngön kosang wesaö pöta këëtpet irak pim ngan ëpët kat ë moolëa. Pëlëak wang Siria yangerakël sëpna naöök sa.19 Pël ëak Epesas kak së oröak pit Yutaomnaröa ngönën tuptak së ilëak Pool pipitring ngönaak wali aima. 20 Pël ëën pitPool akun wali pitëm naë öpënëak maan,“Pël naëngan,” mëak sëpënëak yeem epëlökmëëa. 21 “Ënëmak Anutuuk kaalak arimnaë waisumëak neaan pöt waisumaat.”Pël mëak Akuilaare Prisila piarip kakpörek moulmëak pit pouröen yaköm kömmëak sa. 22 Yesem Sisaria kak së oröakYerusalem kak së ingremor sauröen yoöreërëpmëak kaalak Antiok kakël sa. 23Pöreksë oröak wë akun wali wali sëën Antiokkak pörek sëp wesak ka nantë KalesiaarePrisia yang pöraarël yesem Yesuu ingremor sauröen ngönën ök mëak taë mowasösa.

Apolos pi Epesasre Korin pöteparë yamëna

24 Omën namp, Alesantria kakaanëppim yapinte Apolos, pi Epesas kak sëwakaima. Omën pöp pi omnant kësangëwat sa pet irak ngönën pepeweri ngönwia pöt pout ëwatëp. 25 Omën pöp piAköpë elnia kan pöt ëwat wë pöta ngöntekosang wesak yaaup. Pël ëak pi Yesupim songönte apënëak pöt pout mëngkremëngk yaaup. Pël ëaap pi om Son pim om-narö i momëa pöten pëën ëwat wakaima.Ën Yesuu ru ulöpöököp pël sak wë pötaani momëëpna pöten köpël wëa. 26 Pi ngönpöt kosang wesak Yuta omnaröa ngönën

Ngön Yaaö Omnarö 18:27 166 Ngön Yaaö Omnarö 19:24tuptak ökmaima. Pël ëën Akuilaare Prisilapiaripök koirak së piarpim kaatak ulmëakkan Anutuuk tiarimëën elnia pötön ökmaima. 27 Pël ëën Apolos pi Krik yanger-akë sëpënëak kent yaë maan Epesas kakingre mor sauröak kaamök elmëak pepnewer Yesuu ingre mor saö Krik yangerakwëauröaan pi sant mowasëpënëak retëngë mena. Pël ëën pörek së wë Anutuuklup sant elmëën omën piin kön wi kosangyewesaurö pit ompyaö kaamök elmëeima.28 Pël eimeë Yuta omnaröa köpël waswaseim wëaut omnaröa itöök ke ur moolëakpepeweri ngön wia pipot Yesu Kristo Anu-tuuYaöMëëa pöppimngönte këëkëwesakök mëëa.

19Pool pi Epesas kak ya mëna

1Apolos pi Korin kak wëën Pool pi yanglup nerak ya mëmpö yesem Epesas kak sëoröak itaangkën Yesu pim ënëm yaaö naröwëa. 2 Pël ëën pitën epël pëlpël mëëa.“Ar ngaan Yesuun kön wi kosang wasënAnutuuk Ngëëngk Pulö ninamawon?” Pëlmaan pit ngön kangit epël mëëa. “Tenngaan Anutuuk Ngëëngk Pulö yemengkapipët kat nawiinörö.” 3 Pël maan Pool pipitën epël pëlpël mëëa. “Ën ar i mëënëaktalëpë ënëm ëaurö?” Pël maan pit epëlmëëa. “Ten pörö Son pim omnaröak inimëak ngön niiaö pöta ënëm yaaurö.”4 Pël maan Pool pi pitën epël mëëa. “Sonpim i momëa pöt omnarö pit lup kaip tiakpitëm utpetat kasëng mena pötaanök pëlelmëa. Pël ëak pi pitën epël ök mëëa.‘Ar nem ënëm waisëpna pöpön kön wikosang wasën.’ Omën pöp Yesu.” 5 Pëlmaan pit ngön pöt kat wiin Aköp Yesupim ru ulöpöökörö pël sak wëa pötaani momëa. 6 Pël ëak Pool pi pim more-siarring pitëm kepönötë mowiin NgëëngkPulö pitëm rangk iraan ngön maimat aöAnutu pim ngönöt tekeri wesak ök mëëa.7Omën pörö pit 12 ëak wëa.

8 Pool pi Yuta omnaröa ngönën tup-tak ilëak pitring ngönënëën yak aöre elöeim wëën ngoon naar namp ëak ilëa. PiAnutu pim tiar wa ngaöök nimëa pöt pitkat wiipënëak kent ëa. 9 Pël ëën omënnarö pit lup kosang panë ëak kön wikosang newasën omnaröa ëöetak Aköpëelnia kan pötön utpet wesak ëa. Pëlëën Pool pi Yesuu ingre mor saurö pitkoirak omën kaö namp yapinte Tiranaspim pep kaatak së omnaröaring ngön

ngawi aima. 10 Pi pël eim wëën krismakinentepar pöteparë öngpök Yuta omënreköpël omnarö pit pourö Esia yangerakwëaurö Aköpë ngönte kat wia.

Siwa pim ruuröa ngönte11 Anutu pi Pool weëre kosang kaamök

elmëaan retëng omnaröa it köpëlöt eima.12 Omnarö pit poë koröp kaut Pool piikmësël ëak wak së yauman yaaurö mësëlelmëën ompyaö sa. Ën urmerarö wëaurötapël ëak waö ë momë pël ëeima. 13-14 Pëlëën Yuta omën Anutuun kiri ar yaau-röa wotöök namp pim yapinte Siwa pimruurö 7 ëak pit kaatë sak waisö imeëomën urmerarö pitëm lupötë wëaurö waöë momë pël eima. Pël ëak pit Yesuu yap-intak urmeraröen ököök mëak epël mëëa.“Ni urmer utpetap, ten Yesu, Pool pimök aö yaaup, pim weëre kosangtak waö ëyanimë.” 15 Pël maan urmerap epël mëëa.“Ne Yesuun ëwat wë, Poolönta ëwat wë.Pël ëaap ar tarëkaanörö?” 16 Pël mëakomën urmerap wëa pöpök akak sak omënököök eima pörö mëmpö waö elmëak poëkoröp pöt keliak moolaan koröp yoolörökaatakaan oröak kas sa. 17 Pël ëën Yutaomënre köpël omën Epesas kak wëa pöröpourö omën pöta ngönte kat wiak pit kaspanë ëën Aköp Yesu pim yapinte ngarwa. 18 Pël ëën Yesuun kön wi kosangwesa narö së omnaröa ëöetak pitëmngaanutpet eima pötön war wesak ök mëëa.19 Pël ëak kempre këar nga yaaurö pitpitëm kempre këar pep kësangöt wak sëomnaröa itöök war wesak es momera. Peppötë sumat 50,000 kina ke pëlëët. 20 Pëlëën omën weëre kosangring pöten itenakmaan omën muntarö pitëk yal mangkënpitëm lupötë Aköpë ngönte taë sa.

Epesas omnarö pit ngön ë olëak mëëa21ËnëmakAköpëPulöökPoolönyangön

maan piMasetoniaare Krik yang pöraarëëlya nga ë yesem kaalak Yerusalem kakorööpënëak mëëa. Pël maan Pool pi pimomnaröen epël mëëa. “Ne pötë sa petirak pöt Romëëlta sumaap.” 22 Pël mëakpi Timotiire Erastas pim kaamökaar piaripMasetonia yangerak wes mëën yesën piEsia yangerak wakaima.

23 Akun pötak omën narö selap panEpesas kak wëaurö pit Aköpë kanöökyesauröaan kööre tok kësang pan elmëa.24 Pöta songönte epël oröa. Omën nampyapinte Temitrias pi siluwaatring öng aknampë yapinte Atemis pim ka könöt ket

Ngön Yaaö Omnarö 19:25 167 Ngön Yaaö Omnarö 20:6ëeima. Piire pim ya omnarö sum kësangorööpnaak yak ket ëak wes mëeima. 25 Pëlyaaurö yak Temitrias pi pim ya omnaröereën pim ngönt ya tapët yamëna narö pitënyas maan sëën epël ök mëëa. “Karurö, arëwat wë. Tiarim omën eptak mon kësangkoir yaningkën ompyaö wëaut. 26 Ar Poolpiin ëwat wë. Pim yaautön tiar kat yaw-iaurö. Pi Epesas kak eprekaan Esia yanger-akë omnaröen epël ök maim wëaup. ‘Ön-gre omp ak kaarkaar omën moresök ketëa eporö kë wonörö.’ Pool pi pël yemaanomën kësang pim ngön pöta ënëm yaë.27 Tiarim mon wauret utpet ëëpnaaten neya ngës yaë. Pël ëën omnaröak ökre wasniapanëak. Pötaanök tiar këëkë ngarangknaën ëëpena pöt ngön pöt kaö sak Atemispim yaya yamëëa kaat utpet wasëpnaat.Pi tiarim öng ak kaöap Esia yangerakre ënyang kaö nantë omnaröa yaya yamëëauppöt kön nawiipan.”

28 Pël maan pit Temitrias pim ngön pötkat wiak ya sangën ëën ngön ëak epëlmaima. “Atemis pi Epesas omnarö tiarimkaö panëëp,” pël maima. 29 Pël mëakEpesas kak pörekaan omën kësang panngön pöt maö së Masetonia yangerakaanPool pim ya kaamök omën naar KaiasreAristakas piarip moröak wak weruak sëpitëm wa top kaöaöök moulmëa. 30 Pëlëën Pool pi pitëm wa topöök sëpënëakyaëën Yesuu ruurö pitök pörek sëën utpetmowaspanëak kan mowaria. 31 Pël ëënEsia yangerakaan yang ngarangk Pool pimngönt naröakta pi wa topöök sëpanëaknga mëak ngön wes mëa. 32 Pël ëën watopöök wëaö pörö pit kön irikor ëak pitëmwa top ëa pöta songönten kön nawiin,narö ngön nent aö yesën, narö nent aöyesën pël eima. 33 Pël eim wëën Yutaomnarö omën namp yapinte Alesanta pöpmök ë momëën wa topöök tauaan pit ite-nak wa top pöta songönte apënëak yaëwesa. Pël ëën Alesanta pi moresring an-gan elmëak wa top pöta songönte Yutaomnaröak naënte pöt ök mapënëak ëa.34 Pël ëën omnarö pit itena pöt, pi Yutaomnampök yeëa ëën pit këm top ëak ngönëak epël mëëa. “Atemis pi Epesas omnarötiarim kaö panëëp.” Pël maim wëën aöanentepar sa.

35 Pël ëën ka pöökë omnant komre kapyaaupök omnaröen ngön angan pël mëakepël mëëa. “Epesas omnarö, ar kat wieë.Omën ka nantëërö pit Epesas omnarö tiaröng ak kaöap, Atemis, pim yaya yamëëa

kaatere kël ngëëngk mopöökaan irëa pöngarangk yeë pöt pit ëwat wë. 36 Omënnampök ngön pöt yok pangk wa noolapan.Pötaanök arök pas köntak ëënganëp wiapsak weë. 37 Ar iteneë. Omën tiarim watopöök wak waisan epaar piarip tiarimngönën tuptakaan omnant kain naön. Pëlëak tiarim öng aköpönta utpet wesak naë-naar. 38 Pötaanök Temitriasre pim monwaur yaaurö pit omën nampëën kööretok wieë pöt ngön yaaö akunetak ngönyaatak moulmëën kat yawiaupök kat wiakwotpil mowasëpnaan. 39 Ën ngön nant omwieë pöt yok pangk wa toptak ngön yaaöakunetak ëak söë wasënëët. 40 Pötaanöktiarimwa top epö utpet yeëerek Rom yangngarangköröak ngön yaatak niulëëpnenëa. Iteneë. Peene wa top epöök ngönkaëpre ngön ë yoolak pötë songön nentwon. Pötaan yang ngarangkëp pëël niiaantol mapen?” 41 Pël mëak omnant komrekap yaaup puuk rep momëën pitëm kaatësa.

20Pool pi Masetoniaare Krik yangeraarë sa

1 Ënëmak ngön kaëpre ngön pöt ë olëakwon wesak wëën Pool pi Yesuu ingremor sauröen yas maan së pim naë watop ëën pepanöm ngön ök mëak yakömköm mëak Masetonia yangerakë sa. 2 Pëlëak pi omën we pöököröa naë yesem in-gre mor sauröen ngön kësang mëak luptaë mowasö yewaisem tenim naë Krikyangerak wais yaarö. 3Pël ëak pörek wëënngoonnaar namp ëakwon sa. Pël ëën pi koëak wangaöök Siria yangerakë sëpënëakkat wia pöt Yuta omnarö pimëën ngawia pël maan kat wiak kaalak Masetoniayangerakël sëpënëak kön wia. 4 Pël ëënomën ke epëlok Timotiiring Poolë ënëmelmëa. Peria kakaan Sopata, Pirasë ruup,Tesalonaika kakaan Aristakasre Sekantas,Tepi kakaan Kaias, ën Esia yangerakaanTikikasre Tropimas omën piporö Timoti-iring Poolë ënëm elmëa. 5 Pël ëak pit pöröwet rëak Troas kak së oröak tenën korwëa.6 Pël ëën Yuta omnaröa kaömp peret yisnamëënöt yena akun ngëëngkët won sëënPilipai kakaan wang naöök ilëak akun mornas kan kourak yesem won sëën Troas kakoröak pitring sant kopët nent wëën wonsaut.

Pool pi Troas kak Yutikas öp mowesa

Ngön Yaaö Omnarö 20:7 168 Ngön Yaaö Omnarö 20:337 Wangam kan sënaat yak Sante wiap

kan kë nënëak wa top ëak wë Pool pingönën wali pan ök maim wëën röök lupyes. 8 Ka ngaarëk tenim wa top ëan pö-tak es rompeet selap uteëa. 9 Pël ëënomp ulwas namp yapinte Yutikas pi ulölkanöök wel aisëeë Pool ngönën ök yaankat men ë wë ka kom eim olëak ka sasaura. Pël ëak ka kaö wali pan nenteparnent ngaarëk pötakaan kawi ngentiak sëyangaak ngentiin oröak itena pöt wel wia.10Pël ëën Pool pi oröak ngemëwa kapariakepël yema. “Ar kön selap ëëngan. Pi öpwë.” 11 Pël mëak Pool pi kaalak kakaatiilëak këët pelak naut. Pël ëak kaalak ngönkaut ök maim wëën ëwa tëën ten saut.12 Pël ëën omnarö pit omp ulwas pöp öpwëën mësak së pim kaatak ulmëak pit yakë pan sa.

Pool pi Troas kak wë olëak Mailitas kakësa

13 Pool pi ten Asos kak së kor ön niakwet rëak wangaöök wes nimëak pimëntyangaak wais kak tenimwëa pörek oröaut.14 Pël ëën koirak ten pourö kaalak wan-gaöök ilëak Mitilini kakë saut. 15Pörekaanyesem ëlpam walën Kaios kuste il wesakkët kopët nent won sëën Semos kustakoröaut. Pörekaan yesem ëlpam walënMailitas kak së oröaut. 16 Pël ëak Pool piYuta omnaröa akun ngëëngk kësang nentyapinte Pentikos pël ya pötak Yerusalemkak së omnaröaring wa top ëëpënëak könwia. Pötaanök Esia yangerakë sëna akunetwon ëën Epesas kak il wesak wangaöök elwesak Mailitas kakë saut.

Pool pi Epesas ngarangköröen yaköm kömmëëa

17 Pool pi pörek wë ingre mor sauröawotöökörö pim naë wais wa top ëëpënëakEpesas kakël ngön wes mëa. 18 Pël ëën pitnaë wais oröön epël ök yema. “Karurö, arëwat wë. Nem ngaan Esia yangerak waisoröak ya ngës rëak mëmpö wais pötön arëwatwë. 19Yuta omënnarö kët ël epotë neutpet newasëpënëak kan ëël eim wëën neya këlangön pötaring wëën nemtë yapintewak irëak Aköpë yaat yamëngkaup. 20 Pëlyeem nem ngön ök niiaöre rë niulö pëlyaautë nant ök niak nant ngep naën near kaamök elniak ompyaö sënëëk yak watopötëëre neenem kaatë ök niiaö imaut.21 Ne ngön pöt kosang wesak ar Yutaomënere köpël omnaröen epël niiaimaut.Ar utpetat kasëng menak Anutuu naë rë

olëak tiarim Aköp Yesuun kön wi kosangwasënëak ök niiaimaut. 22 Peene pötne Yerusalemë sumëak Ngëëngk Pulöökyenëa. Pël ëaap ne pörek së oröp nentkoirum wes ne pöten köpël yaë. 23 Omnem imautë yesën Ngëëngk Pulöök epëlneaimaut pöten ëwat wë. ‘Ni wii kaatakwa niulëak këlangön kat niwiipnaat,’ pëlneeaimaut. 24 Pël ëaap ne nem koröpöönkön selap naën. Nemëngkën wel wiimapöteta yok pangk. Ne pöt, tiarim AköpYesuuk kan yaö neea pöök ulöp ngarngarwë mësaö yesem mës pet irumëak kentyaë. Pël ëak Anutu pim ngön ompyaö pö-tak komre kolap niweseim wë pöta ngöntekaö wes ök amëak kön wia.

25 “Ar kat wieë. Ne ngaan arim tekötëimeë Anutuuk wa ngaöök nimëak wë pötangönte ök niiaö imaut. Ën peene pötne kön wiin ar kaalak neen itnaangkan.26-27 Pötaanök ne peene war wesak ökniamaan. Akun poutë ne arring wëAnutu tiarim naë ya yamëngk pöta ngöntewar wesak ök niiaö imaut. Pël ëak nepim ngönte amaataan pölöp naënëp.Pötaanök arim tekrakaan namp kö sëpnapöpë songönte nemët won. 28 NgëëngkPulöök ar omnarö pol sëpsëp ket ëakngarangk elmëënëak nina piporöerearimënt ngarangk këëkë ëeim ön. Anutupimtë Ruupë iitak omën piporö kamawak pim ingre mor wesaurö. Pötaanökar ngarangk këëkë ëeim ön. 29 Ne ëwatwë. Ënëmak nem ent ë niulëëma akunpötak omën utpetarö arim tekrak oröakutpet niwesak kent tokoröa sëpsëpörömëmpënëak waö yaalmë pöl elniipënsa. Pötaanök ngarangk këëkë ëeim ön.30 Arimtë tekrakaanta narö oröak Yesuuingre mor saurö ar pitëm ngësël sënëëkyak pitëmtë könötëaan ngön kaar rëakniapnaan yaë. 31 Pötaanök ar këëkë panëngarangk ëak nem elnieima pöten könwieim ön. Ne arring krismaki nenteparnent pötë öngpök kët kanaan rö kanëngönompyaut ök niak taë niwasö imeë akunnantë arimëën yaköm ëak ing lelaptaringkaamök elnieimaut.

32 “Peene ne ar Anutuu naë niulëakpimtok ngarangk elniipënëak piin kimangyemak. Pël ëën ar pim naëaan ngönompyaö poutë weëre kosang pöt pimkomre kolaptakaan önëët. Pim ngön pö-tak kosang niwasëpnaat. Pël ëën omënompyaö Anutu pim omnaröaan yaö ëaöpöt yok pangk nimpnaat. 33 Ne monere

Ngön Yaaö Omnarö 20:34 169 Ngön Yaaö Omnarö 21:24uröm pötön kaur ëak arën kimang neni-aanëp. 34 Ar ëwat wëën neenta mor epe-siarring ya mënak koirak nemënt wëërenemkaamökörömampöpël yaaup. 35Nempël yeë pötak nook arën ya kosang mënakomnant koirak koröp wiap yaaurö kaamökelmëënë pöt pet elnieimaut. Tiar pël yeempöt Aköp Yesu pim ngön epël mëëa pötenkön wiipenaat. ‘Omnant yemangk pöpëërëpsawi pötak yeö pöpë ërëpsawi pöt ilwasëpnaat.’ ”

36 Pool pi ngön pipöt ök më pet irakngarangköröaring rar rë wesirak Anutuunök yema. 37-38 Pël ëak pit pim wet rëakepël mëëa pöten kön wia. “Ar neen kaalakitnaangkan,” pël mëëa pöten kön wiakkapariak tot nak ingre ngön elmëmësak sëwangaöök yanuulë.

21Pool pi wangaöök Yerusalemë sa

1 Pit ent ë moulmëak wangaöök ilëak elwesak Kos kustakël saut. Pörekaan yesemëlpam walën Ros kustak së oröaut. Pël ëakpörekaan Patara kak së oröaut. 2 Pël ëakitaangkën wang munt naö Pinisia yanger-akë sëpënëak yeëa ëën pöök wamp riaksaut. 3Pël ëak yesem Saipras kuste katnëëlwiaan itnal keker elmëak Siria yanger-akël yesem Taia kak së leng ë ulmëak kakpörekë urömat të menaut. 4 Pël ëën pörekYesuu ingre mor saurö koirak pitring wësant nent won sëën Pulöök pit kaamökelmëën Pool Yerusalemë sëpanëak ngayema. 5 Pël ëën pörek wëën tenim akunetwon sëën kakpörek sëpwesak yesënYesuuingre mor sauröere pitëm öngre ruuröten wes nimëëpënëak kakaan weler rëaki kaö pouuk së rar rë wesirak Anutuunkimang mëëaut. 6 Pël ëak neneren yakömköm mëak ten wangaöök wamp yariin pitkaalak kakë yes.

Akapas Sisaria kak Poolön tektek ngönmëëa

7 Wangaöök ilëak Taia kakaan yesemTolemes kak së oröak Yesuu ingre morsauröen yoöre ërëp mëak pitring wë kakopët nent yaur. 8 Ëlpamök Tolemeskakaan wal ëak yesem Sisaria kak sëoröak ngönën ök yamëëa namp kak pörekwëa yapinte Pilip pim kaatak së piiringwakaimaut. Omën pöp pi Yesuu ngönyaaö omnaröa ngaan omën 7 ëak ya ngönmëëaö pöröakaan namp. 9Pöp koont kongnent wëa. Pit omp naön Anutuu tektek

ngön aim wëaurö. 10 Ten Sisaria kak omwëën Yutia yangerakaan tektek ngön yaaöomën namp pim yapinte Akapas pi waisyaarö. 11 Pël ëak tenim naë wais Poolpim yepatu wak pimtë ingre moresiarëtëak epël ök ya. “Pulöök epël yenëa.‘Yepat epöökë pepap Yerusalem kak sëënYuta omnaröak epël elmëak köpël om-narö mampnaat,’ pël ya.” 12 Pël aanngön pöt kat wiak ten ka pöökë omnaröakPool pi Yerusalemë sëpanëak nga mëëaut.13 Pël maan Pool pi epël yenia. “Oröp-morëënök ingre yailak ëak nem lupmerwa könöm yenewas? Ne Yerusalem kaksëën wii kaatak neulëëre nemöön wel wipël ëëma pöten kas naën. Pöt oröp-morëën? Omnarö Yesuu ngönte kat wi-ipënëak kent yaë.” 14 Pël niiaan ten pimkönö ilak menaat pangk naën ëën epëlyemak. “Aköpë kentöökë ya pil ëëp.”

15 Akun nant won sëën Yerusalem kakësënëak ko ëak, 16 Sisaria kakaan Yesuuingre mor saö naröaring ten pourö sëSaipras kustakaan omën namp yapinteNeson pim kaatak niulëaut. Omën pöpngaanëër Yesuu ënëm eim wëaup.

Pool pi Sems pim naë sa17 Yerusalem kak së oröön Yesuu ingre

mor sauröak ërëpsawi ëak koir yanuulë.18 Pël ëën ëlpamök Poolring Sems pim naësë itaangkënwotöökörö piiring wëa. 19Pëlëën Pool pi yoöre ërëp mëak Anutuukkaamök elmëaan köpëlöröa öngpök ya kenentere nent mëmpö ima pötë ngönöt ökyema. 20 Pël ëën pit ngön pöt kat wipet irak Anutuun yaya mëak Poolön epëlyema. “Karip, ni ëwat wëën, Yuta omënkësang pan, tausen selap narö, Yesuun könwi kosang wesa. Omën pörö pit Mosespim ngön ë kosang wesauta öngpök ilëakwë. 21 Pël ëaap omën naröak nimëën epëlya. ‘Pool pi Yuta omën köpël omnaröaöngpök wëauröen Moses pim ë kosangwesa pöt ngar wak rungaaröa koröp kautmoilööre Yuta omnaröa kan ngaanööksë pël ëëpanëak nga yamëëan,’ pël yaap.22Nim eprekëwaisauteta pit kat wiaap tiartol ëëpen? 23 Pël ëa pötaanök ni tenimniana epël ëëm. Tenim naëaan omënkong nent pit Anutuu ëöetak omën nantnaën ëëpënëak ngön ë kosangwesauröwë.24 Pötaanök ni omën pöröaring Anutuungönën tup kaöetak së pitëm öpna pöl wëngönënëën kölam tëak öm. Pël ëak nipit sum elmëën pitök ngönënëën kölam

Ngön Yaaö Omnarö 21:25 170 Ngön Yaaö Omnarö 22:5tëak öpënëak yaaö pöl kiri ar ëak pitëmkepön ëpöt kat ëëpnaan. Pël ëëmë pö-tak omnarö pitök niin itaangkën ten Yutaomnaröa yaaul ëan pël niwasëpnaat. Pëlëëmë pötak pit itenak omnaröa nimëënngön aö ima pötön kaar pël wasëpnaat.25 Ën köpël omën Yesuun kön wi kosangwësauröaan tiar ngaan ngön epël kosangwesak pep retëng ë menaut. ‘Ar omp akkaarkaaröröaan kiri ar ëaut nënganok. Aranimaurö iit orööpanëak nailën ar ëautnënganok. Ar animauröa iit nënganok. Aröngre omp nga ëënganok.’ ” 26 Pël maanPool pi omën pörö koirak ëlpamök së Yutaomnaröa ngönënëën kölam tëak öpënëakyaaö pöl ëa. Pël ëak pi Anutuu ngönëntup kaöetak së kiri ar yaauröen kët taltakomën pörö ngönënëën kölam tëa pöta kiriwiipën pël mëëa.

Yuta omnaröak Pool Anutuu ngönën tupkaöetak moröa

27 Akun 7 kosang wesa pöt temanömyesënYuta omën Esia yangerakaan naröakPool Anutuu ngönën tup kaöetak wëënitenak omnaröen këk maan moröeë ngönëak epël mëëa. 28 “Israel omnarö, tenkaamök elnieë. Omën epop kaatë yesemIsrael omënere Mosesë ngön ë kosang we-sautre Anutuu ngönën tup kaö epëtenwakirëak yaaup. Pël ëak nenteta, pi köpëlomnarö mësak Anutuu ngönën tup kaöepëtak wais kewil elmë pël yaaup,” pëlmëëa. 29 Pöt pit ngaan Tropimas köpëlomnamp Epesas kakaanëp piiring ka pöökwëën itenak Yuta omnaröa ngön ë kosangwesaut ilak Poolring Anutuu ngönën tupkaöetak yesaup pël wesak mëëa.

30 Pël maan omën Yerusalem kak wëapörö pourö lup es nga sak së wa top ëakPool moröak Anutuu ngönën tup kaöetakakaatiaan weruak tomök së moulmëaktapëtakëër kanöt waria. 31 Pël ëak Poolmëmpënëak omën Yerusalem kak wëauröpourö lup es nga sak nga yaal ngön pötRom nga omnaröa wotöököpë ngësël sa.32 Pël ëën tapëtakëër pi nga omnaröerepitëm ngarangkörö koirak teëntom pitëmnaë sa. Pël ëën omnarö pit piire pim ngaomnaröen itenak Pool tang mööpënëakëaurekaan sëp wesa. 33 Pël ëën nga om-naröa wotöököp pi Pool pim naë së waliweë pimoröen epël mëëa. “Omën epopwii weë naöörar motëeë.” Pël mëak om-naröen pëël mëëa. “Epop talëp?” 34 Pëlmaan omën kësang pörekwëaurö pit ngön

ëak naröak nent aö yesën naröak nentaö yesën ngaaröa wotöököp pi omën pötasongönten këëkë kat nawiin ëak nga om-naröen maan Pool mësak pitëm kaatakëlsa. 35Pël ëën Pool pi ka pöta riringeweri sëtauaan omnaröakmëmpënëak kosang panëa. Pël yaëën nga omnarö pit Pool ngarwak sa. 36 Pël ëën omën kësang pan pitëmënëm yesem ngön ëak epël mëëa. “Pipopmën wel wieë,” pël mëëa.

Pool pi pimtë songönte ök mëëa37 Nga omnarö pit Pool pitëm kaata

kakaati wak ilapënëak yaëën Pool pi pitëmwotöököpön epël pëël mëëa. “Ne niinngön nent ök niam sa ma?” maanwotöököpök epël mëëa. “Ni Krik ngönörëwat wëën ma? 38 Ne kön wiin niIsëp omnamp ngaantak pi nga wak yangngarangkëpëën nga omën kësang pan4000 pörö nga ë öpöt wak yang pultakmësak saup.” 39 Pël maan Pool pi epëlmëëa. “Ne Yuta omnamp Silisia yangerakTasas ka kepönöökaanëp. Ne yok pangkomnaröen ngön ök mam ma?” 40 Pëlmaan wotöököp pi kuure mak maan Poolpi riringeweri taueë moresring omnaröenangan elmëën pit ngön leng ëën Yutangöntak omnaröen ngön ök mëëa.

221 Pool pi epël ök mëëa. “Pepere kar

nemorö, ar kat wieë. Ne saun wonöp pëlniamaan.” 2 Pël maan pit kat wiaan Poolpi pitëmtë Yuta ngöntak ök yemaan pitngön kaëp sëp wesak kat kökö wiaan piepël mëëa.

3 “Ne Yuta omën arim karip. Nemëlëpök Silisia yangerak Tasas kak newil-aup. Pël ëën kotuukëër Yerusalem kak etaprek Kameliel pim pep kaatak wëën rëneulön omën tiarim ëere körööröa ngönë kosang wesa pöt pout ëwat saup. Pëlëak ar epreköröa yeë pöl neenta Anutuuënëm ëëmëak kosang ngentieimaup. 4 Nengaan öngre omp Yesuu kan ngolöpepöök yaaurö mëmpënëak utpet mowesakmoröak wii kaatak moulmëeimaup. 5 Kiriar yaauröa wotöököpre Yuta ngönënëkaöarö pitökta niapnaat. Omën pöröpit ne Yesuu ruurö wali ömëak pepnewer retëng ë Yuta omën tiarim karuröTamaskas kak wëaurö mampëak nena. Pëlëën omënpöröwaliwakwaisënYerusalemkak eprek këlangön kat mowiipënëaksaut.”

Ngön Yaaö Omnarö 22:6 171 Ngön Yaaö Omnarö 22:30Pool pim ingre mor sa pöta songönte ök

mëëa6 “Ne seim Tamaskas kak temanöm

yewasën këtëp luptak wëën kutömweri-aan ëwa kaöempel teënt pan irë neekyaalnë. 7 Pël ëën ne yangerak së ngentiakkat wiin ngön nent epël yenëa. ‘Sool, Sool,ni tol ëënak ne utpet neweseimën?’ 8 Pëlneaan ne kangiir epël mëëaut. ‘Aköp, nitalëp?’ Pëlmaanpi epël ök yenëa. ‘NeYesuNasaret kakaanëp. Ni kët ël epotë ne utpetneweseimën.’ 9 Pël ëën omën neering sapörö ëwa pëënpelën itena. Ën omnampëneen ngön neea pöt pit kat nawiin. 10 Pëlëën ne epël pëlpël yemak. ‘Aköp, ne peenetol ëëm?’ Pël maan Aköpök epël yenëa.‘Wal ëak Tamaskas kak së orö. Pël ëënomën nampök nim ëëmëak Anutuu yaöëa pötön ök niapnaat.’ 11 Pël neaan ëwapömpelök nem itöörar ngaap wes noolaanwëën omën neering sauröak mor yal ëakTamaskas kak së neulnëa.

12 “Omën namp kak pörek wëa yapinteAnanaias, pi Moses pim ngön ë kosangwesa pötë ënëm yaaup. Omën pöpönYuta omën ka pöök wëauröak pimëën könwiin ompyaö yeëa. 13 Omën pöpök nemnaë wais tauak neen epël yenëa. ‘Sool,nem karip, ni peene kaalak itöörar ngangasë,’ pël neaan tapëtakëër nem itöörarnganga sak piin itenaut. 14 Pël ëën pi epëlyenëa. ‘Anutu, tiarim ëere körööröa yayamaimaup, pim ëëpnaatön ëwat sumëakkom ë niulëak pim ya omën wotpilëpönitenak pim këmtakaan ngön kat wiimëakkom ë niulëaup. 15 Pötaanök ni Anutuu yaomën sak nim omën itenak kat wiak pëlëan pipot omënpouröen ökmaan katwiip.16 Oröpmorëën kor ëëm? Wal ë. Pël ëën inimëën tiarim Kaöapön merëk maan nimutpetat wa niulapnaan.’ ”

Anutuuk Pool köpëlöröa ngësël wes mëa17 “Ne kaalak Yerusalem kak wais wë

Anutuu ngönën tup kaöetak së kimangyamëem omnant wangartak ityaangk pölëaut. 18 Pël ëak itaangkën Aköpök neenepël yenëa. ‘Ni eprek wë nem ngönteök amë pöt omnarö kat wiak kosangnewaspan. Pötaanök teëntom sëp mowe-sak sum.’ 19 Pël neaan ne kangiir epëlmëëaut. ‘Aköp, pit ëwat wë. Ne ngaanngönën tupötë së omënniin könwi kosangyewesaurö moröak wii kaatak moulmëërepës mö pël eimaut. 20 Pël ëën Stiwennim ngön ompyaut yaaup omën naröak

mën wel wiaut. Akun pötak ne iteneëyok pangk yaë wesak pim momënauröaulpëënöt ngarangk ëaut.’ 21 Pël maan piepël yenëa. ‘Ni peenëër sum. Ne kanmaim panë nerek köpël omnaröa naë wesnimëëmaan yeë.’ ”

Rom nga omnaröa wotöököpök Poolngarangk elmëa

22 Yuta omnarö pit kat wiaan Pool pingön ök aö së köpël omnaröa ngësëlsëpëna ngön lup pöt yaan pit kaaö ëakngön ë olëak epël mëëa. “Mën wel wieë.Omën ke pilëp yang eprek naöpan. Piöp öpan.” 23 Pël mëak pit ya sangënkaö ëak ëlak wiak pitëm ulpëënöt entëak keke elmëak yangerakaan sumplolötwes ngaarëk momëa. 24 Pël ëën nga om-naröa wotöököpök pim koturöen maanpit Pool kaatak mësak së moulmëa. Pëlëën nga omnaröa wotöököpök Yuta om-naröa Pool pimëën ngön ë olëak aö yesapöta songönten kat wiipënëak pës kaö panmomööpënëak mëëa. 25 Pël ëën pit pësmomööpënëak wii yatëën Pool pi nga om-naröangarangknamppimnaë tauaan epëlök mëëa. “Arim ngön ë kosang wesautakngön ë pet nairën wieë yok pangk ne Romomnamp pës yamöaurö ma? Oröp ëënakne pil elnëeim?” 26Pël maan nga omnaröangarangk pöp pi wotöököpë naë së epëlmëëa. “Ni tol elmëëmëak yaën? Omënepop Rom omnamp tiarimënt tapöröep.”27 Pël maan nga omnaröa wotöököp piPoolë naë së epël mëëa. “Ni neen ök nea.Ni Rom omnamp ma?” Pël maan Pool pimak mëëa. 28 Pël maan wotöököpök epëlmëëa. “Ne sum kësang panë ëak Rom kapep saup.” Pël maan Pool pi epël mëëa.“Nem ëlre pepaar Rom kakaanaarök nenewilaup. Pötaan neenta Rom tapöp.”29Pël maan omën Pool pës möak songöntekat wiipënëak yaaurö pit teëntom panpölöp ëak sëp mowesa. Pël yaëën ngaomnaröa wotöököp piita kat wiin Pool piRom omnampök wii motëa pöt kat wiakkas ëa.

30 Ëlpamök nga omnaröa wotöököppi Yuta omnaröa Poolön nga elmëapöta songönten kat wiipënëak wii wilmoulmëak kiri ar yaauröa wotöököröerengönënë kansolörö wa top ë moulmëakPool wii kaatakaan pitëm tekrak mësakorö moulmëa.

Ngön Yaaö Omnarö 23:1 172 Ngön Yaaö Omnarö 23:2223

Pool Yuta ngönënë kansolöröen ngön ökmëëa

1 Pool pi ngönënë kansolöröen ngaiteneë epël mëëa. “Karurö, ne Anutuuitöök wëaup. Peene wë epëtenta kat menëën utpet nentaring naön.” 2 Pël maankiri ar yaauröa wotöököp Ananaias puukPool pim naë taueëauröen këm kantakmor kaë mööpënëak këk mëëa. 3 Pël ëënPool pi epël mëëa. “Ni nim koröpöökompyaö saan lupmer pöt titi tëak utpetëaup Anutuuk nimööpnaap. Ni ngön ëkosang wesauta ököök ne wotpil newa-sumëak nimënt pöp ngön ë kosang wesatapët ilak nemööpënëak këk maan yen-emö.” 4 Pël maan Pool pim naë taueëapöröak epël mëëa. “Ni Anutu pim kiriar yaauröa wotöök kaöapön utpet wesakyemaan.” 5 Pël maan Poolök epël mëëa.“Karurö, pi kiri ar yaauröa wotöököp pötne köpël yak mëëan. Ne piin ëwat ëënpël nemaan ëan tapön. Ngönëntak omënngarangk ke pilöröen ökre was manganyak nga wia pöten ne ëwat wë.”

6 Pool pi ëwat wëën ngönënë kaöaröanaëaan, narö Parisi ngönën yaaurö, naröSatusi ngönën yaaurö pël ëwat wë pitënepël ök mëëa. “Ne Parisi omnamp. Nemëarö tapörö. Ne kön wiin omnarö wele-takaan wal ëëpnaat kön kosang wieë ökyaautaan yak ngön yaatak yeneulë.” 7 Pëlmaan Parisiire Satusi omnarö pit nenerenngön kaö mëak komkap ëa. 8 Pit epëtakpël ëa. Satusi omnarö pit weletakaan walyaaöre omnarö könöpringöröere enselöröwë pötön kon wi kosang newasën yaaurö.Ën Parisiirö pit omën pötön kön wi kosangyewesaurö. 9Pötaanök pit neneren ngaarengön maö yesem Parisi omnaröa naëaanngön kosangötë ngarangk naröak wal ëtaueë ngön ëak epël mëëa. “Ten pimutpet nent nokoirën. Ensel nampök makön nampök piin ök maan apna pöt yokpangk.” 10 Pël ëak pit ngaampel kaö wesakyaalën nga omnaröa wotöököp pi omnaröPool narö nal sak weruak yesën koröp ilakwel wiipanëak kas ëën pim nga omnaröenepël ök mëëa. “Ar pitëm tekrak së Poolwali wak së tiarimtë ka kaöetak ulmëeë,”pël mëëa.

11 Röök pötak Aköpök Pool pim naë sëoröak epël ök mëëa. “Ni ya ngës ëëngan.

Nem ngönte Yerusalem kak eprek war we-sak omnaröen ök yemaan tapël Romkak sëök mam.”

Yuta omnarö Pool mëmpënëak kup ria12-13 Ëlpamök Yuta omën selap 40 il

wesaurö wa top ëak Pool mëmpënëakAnutuu ëöetak ngön ë kosang wesa. Pitpi pan mëmpënëak pitëm iire kaömpngës olëak wet rëak pi pan mënakökënëmak iire kaömp nëmpënëak ngön ëkosang wesa. 14 Pël ëak pit kiri ar yaaökaöaröere ngönënë wotöököröa naë sëepël ök mëëa. “Ten kaömp ngës olëakPool mënakök kaömp nënëak Anutuu ëöe-tak ngön ë kosang wesaut. 15 Pötaanökarre ngönënë ngarangkörö nga omnaröawotöököpë ngësë ngön wes mëak epël ökmaë. ‘Ni yok pangk Pool tenim naë wesmëën waisëpën sa ma? Ten pim ngönëauta songönten këëkë kat wiinaan.’ Pëlmaan arim ngësë wes mëën yewaisën kankourak nga wiak mëmpunaan.”

16Nga kup yariin Pool pim sasëpë ruupkat wiak nga omnaröa kaata kakaati sëPoolön ök mëëa. 17 Ök maan Pool pi ngaomnaröa ngarangk nampön ngön maansëën epël mëëa. “Ni yokot epop wotöökkaöapë naë mësak së. Pël ëën pim ngönnent ök mapnaan.” 18 Pël maan ngaomnaröa ngarangk pöp yokotup mësakwotöök kaöapë naë së epël ök mëëa.“Wii omnamp Pool pöpök yokot epopnimëën ngön nent waarek mësak waisënök niapën pël aanak mësak yewais.” 19 Pëlmaan nga omnaröa wotöök kaöapök yokotpöp moresi wak së pëlëër moulmëak pi-arpimënt wë ëlëëp epël pëël mëëa. “Ningön tol nent ök neam?” 20 Pël maanyokot pöpök epël ök mëëa. “Yuta omënngönënë wotöökörö pit ngön kup riak niëlpamök Pool pitëm naë wes mëën së pimngön ëauta songönte këëkë wesak maankat wiipën pël morök ya. 21 Pötaanök nipitëm ngönte kat mowiingan. Pit omën 40il wesak selap pan kaömp ngës olëak Poolmënakök iire kaömp nëmpënëak Anutuuëöetak ë kosang wesak Pool kan kourakyesën nga wiak mëmpënëak nim kuuremak mamë pötaan kor wë.” 22 Pël maannga omnaröa wotöök kaöapök yokotupönepël ök mëëa. “Nim ngön ök yenëaanepët omnaröen manganok.” Pël mëak wesmëën sa.

Nga omnaröa wotöököpök Pool yangngarangkëp Pilis pim ngësë wes mëa

Ngön Yaaö Omnarö 23:23 173 Ngön Yaaö Omnarö 24:1323 Nga omnaröa wotöök kaöapök ngön

maan pim ngarangk naar sëën epël ökmëëa. “Arip nga omën selap pan 200ëak koirak kaalak omën 70 pol osöröakyesauröere kaalak omën munt 200 ëakingëpöt wak yaaurö pöröeta koirak rö kan9 kilok pötak sënëën kopëta wasën. 24 Pëlëak Poolëënta pol os narö koirën. Pël ëakar ngarangk këëkë elmë yesem Rom yangngarangkëp Pilis pim naë së moulmëën.”25Pëlmëak nga omnaröawotöököpök epëlretëng ëak mena.

26 “O Pilis, Klotias Lisias nook yangngarangk ompyaup nimëën pep epwerretëng ë yaningk. Yowe. 27 Yuta om-narö pit omën pipop moröak mëmpënëakyaëën ne kat wian pöt pi Rom omnampökëa. Pël ëën neere nem nga omnarö tenökpitëmmorötëaan wa ëp ëaut. 28Pël ëak pitsongön oröptak utakök Pool mëmpënëakyaë pöta songönte ëwat sumëak ngönënëngarangköröa wa toptak wak së moul-mëaut. 29 Pël ëak ne pitëm Poolëën ngönëaö pöt katwian pöt Yuta ngönënta ngön ëkosang wesautë wieëaul ëa. Pi omën utpetmëmpö ma wii motë pël ëëpna nent naën.30 Pël ëën ne kat wiin omën naröak Poolmëmpënëak nga kup riak yaë pël ök yenëa.Pël ëën kat wiakök nim ngësë wes mëënwaisëpën yewas. Pël ëak omën pimëënngön apnaaröen epël ök mëëaut. ‘Ar Sis-aria yang ngarangkëpë naë sëak ngön aë,’pël ök mëëaut. Yok nem ngönte pi tapët.”

31 Nga omnarö pit pitëm wotöököpëmëëa pöl ëak Pool mësak ngarangk ëyesem rö kan Antipatris kak së oröa. 32Pëlëak ëlpamök nga omën yangerak yaauröpit kaalak pitëm kakë yesën pol osöröakyaaurö pitëmënt mësak Sisaria kak sëoröa. 33 Pël ëak yang ngarangkëpë naësë pepewer menak Pool moulmëa. 34 Pëlëën yang ngarangkëp pi pep pöwer sangkkelak Poolön epël pëël mëëa. “Ni yang luptaltakaanëp?” Pëlmaan Poolök epëlmëëa.“Ne Silisia yangerakaanëp.” 35 Pël maanepël mëëa. “Omën nimëën ngön aimauröpit waisënak nim ngönten kat wiimaat.”Pël mëak pim nga omnaröen Pool waksë omën omp ak Erot pim ka ngaantakulmëak ngarangk ëëpënëak mëëa.

24Yuta omnarö Poolëën ngön ya mëna

1 Wë kët mor nas won yesën kiri aryaauröa wotöök kaöap Ananaias piire pimngarangk narö ën ngön yaatak ngön apna

omën namp yapinte Tetalas pit pörö Sis-aria kak së oröak yang ngarangk kaöapPilis piin Poolëën ngön ya mëmpna pötangönöt ök mëëa. 2 Pël ëën Pool pitëm naëwëën yang ngarangkëp Tetalasën ngönmaan wal ë Poolë ngësël wesak epël mëëa.

“Tenim kaöap Pilis, ni ëwat kësangëpyak yoöre ërëp nianaan. Ni kan ompyauukniulëak ngarangk elniaan tenim yangeprek mayaap wiaan wakaimaut.3 Pötaanök ten ya ompyautaring wë niinyoöre ërëp yeniak. 4 Ne ngön muntat yalmenak niaan wali sëpan. Pötaanök ni santelniak tenim ngön kot niana epët kat wi.5 Omën eit epmor, pi omën kööre tok koirmampö yaaumor. Pi Yuta omën kaareyang poutë wëauröa naë öngöpöngöpëak nga wilö yaaumor. Pël ëak puukNasaret ka pepemor pël ya omën pömörëngönnges wak yaaö pömeriarë kaö sakwëaumor. 6 Omën epmor pi Anutuungönën tup kaöet kewil elmëëpënëakyaëënak ten waut. [Pël ëak tenim ngönë kosang wesauta wieëaul ngön yaatakmoulmëënëak yaëënak, 7 nga omnaröawotöököp Lisias puuk waisak kosang kaöëak tenim moresiaan wa ëp ëaumor. 8 Pëlëak Lisias pi omën Poolön ngön apna pörönim naë wais ök niapënëak mëëaut.] Pëlëën nimtok omën epmorön pëël maanpimtok pimtë këmpelëkaan niaan katwiimëën. Pi tol yaëënak ten pimëën ngönya mënan pöt ök niapnaat.”

9 Pël maan Yuta omnarö pitta kaamökëak Poolë ngësël wesak epël mëëa. “Ngönpout yaapöt.”

Pool pimtë songönte Pilisën ök mëëa10 Pël maan yang ngarangkëpök Poolön

moresring ni a pël elmëën Pool pi epël ökmëëa.

“Ne niin ëwat wë. Ni yang epëra kaösak wëën krismaki selap saup. Pötaanöknem ngönte niin ök niamëak ërëpsawiyeë. 11 Pöt epël. Ne Yerusalem kak sëAnutuun yaya memëak saut. Pörek sëwëën akun 12 pëën yes. Ni pitën pëëlmamë pöt pit ök niaan kat wiak yaapëa wasumëët. 12 Akun pötak pit neenitenaan ne Anutuu ngönën tup kaöetakomën nampring ngön nga naalëënëp. Neomën narö nga elëpënëak Yuta omnaröangönën tupötëëre ka kaöaöökë öngpök watop naalmëën ëaut. 13 Pitëm ngön nemëlwesak aö ngön ya mëmpö pël yaë epotyaap wonötök ya. Kë nentaring aan ni kat

Ngön Yaaö Omnarö 24:14 174 Ngön Yaaö Omnarö 25:9wiak wa yaap newasnganëëtök ya. 14 Ënnem peene niama epët yaaptak niamaanyeë. Ne kan ngolöpöök yesem Anututenim ëaröa yaya maimaö tapöpön yayayamëëaup. Pël yaëënak pitök itenak tenkan ngolöp epöök yesauröen Yuta ngönënngaante utpet mowasënëak yeë wesa. Pëlëaap ne Mosesre tektek ngön yaauröaretëng ëaö pöt pout erën ëak itaangkënyaap ëën könwi kosangwesaut. 15Ne yaapAnutuun kön wi kosang wesak pimtënkor wë. Ënëmak pimtok omën utpetreompyaöpouröweletakaanwal ë niulëëpnapöten kor wë. Yuta omën eporöeta tenpourö pël kön wi kosang wesa. 16Ne akunpoutë Anuture omnaröa ëöetak ompyaöömaataan kosang ngentieim wëaup. Pö-taanök nem lupmerën kat men ëën ut-petat won.

17 “Ne Yerusalem kak nasën wëën kris-maki selap sëën ënëmak omnarö kaamökelmëak mon mampööre Anutuun kirimowi pël ëëmëak kaalak Yerusalemë saut.18 Pël ëak ne Anutuu ngönën tup kaöe-tak së ngönënëën kölam tëak öma pötakiri yawiem wëën pit neen itenaut. Pëlëautep omën selap neering wa top ëak wëngön paspas aim naön. Won. 19 Yutaomën Esia yangerakaan waisa naröakëërpörek wëaut. Pötaanök pit nemëënngön apënëak ëanëën eprekwaisan tapön.20 Pötaanök omën eporö pitök ne utpettol nent ëak ngönën ngarangköröa ëöe-tak tauaan itena pöt ök niap. 21 Songönkopët nent wia. Ne ngaan pitëm tekraktaueë ngön ëak epël mëëaut. ‘Ne könwiin omnarö weletakaan wal ëëpnaat könwi kosang weseë ök yaautaan peene ngönyaatak yeneulë.’ ”

22 Pool pi pël më pet irën Pilis pi Aköpëkan ngolöpöök yesauröa wëwëatön ëwatpanëwë Yuta omnarö kor öpënëak epël ökmëëa. “Ënëmak nga omnaröa wotöököpLisias pi waisënak ne arim ngönte pet iru-maat.” 23Pël mëak nga omnaröa ngarangknampön Pool wii nemotëën kakaati ul-mëëpënëak mëëa. Pël ëak pim karuröitenak omnant mampööre ngarangk elmëpël yaëën nga mepanëak ök mëëa.

Pilis pi Pool wii kaatak krismaki nenteparmoulmëa

24 Kët akun nant won sëën Pilisrepim öngöp yapinte Trusila Yuta omnaröanaëaanëp piarip pouwaar sa. Pël ëak Pilispi ngön kat wiipënëak Poolön yas mëëa.

Pël ëën Pool pim naë së omnaröa YesuKristo piin kön wi kosang yewesa pölön ökmaan kat wia. 25 Pël ëën Pool pi kaalakyal menak omnarö wëwë wotpil öpe-naatere utpet ëënganëën ngarangk ëëpe-naatre Anutuuk ënëmak tiar ngön yaatakniulnëëpnaata ngönte pël ëak mëëa. Pipël maan Pilis pi kat wiak kas ëak epëlök mëëa. “Ni së, ënëmak mop nentoröön ngön niamaatak.” 26 Pim pël mëëapöt, “Ne ngaak Poolön ököök pël elmëënmon nangkën wii kaatakaan wes momëë-makok,” pël weseë akun selap Poolön yasyemaan së piiring ngönngön eima.

27 Ënëmak krismaki nentepar sëënPosias Pestas puuk yangerak ngarangkëëpënëak Pilis pim urötak sak wëën Pilispi sëpënëak yeem Yuta omnarö ya kësëpnaak yak Pool wii kaatak om wëën sa.

25Pool pi Sisa pim ngönte kat wiipënëak

ngön ëak mëëa1 Pestas puuk pim yanger ngarangk

ëëpënëak Sisaria kak së wëën akunnentepar nent won sëën Yerusalemësa. 2 Pël ëën kiri ar yaaö kaöaröereYuta ngarangkörö pim naë së Poolëngësël wesak epël ök mëëa. 3 “Ni tenimngönte kat wiak Pool pipop wes mëënYerusalemë waisëp.” Pit kamtaöök ngawiak mëmpënëak kaar pël mëëa. 4 Pëlmaan Pestas pi kangiir epël mëëa. “Poolpi Sisaria kak wii kaatak om wëën ne akunkot nent kaalak sumaap. 5 Pötaanök arimomën kaöarö neering sënaat. Pël ëak sëomën pöp utpet nent ëa ëën pöt yok pangkpimëën ngön apnaat.”

6 Pël mëak Pestas pi Yerusalem kakpitring wëën kët 8 ma 10 ëak won sëënkaalak Sisaria kakë sa. Pël ëak pi ngönkaatak së wë Pool mësak sëpënëak mëëa.7Pël ëën pi sëwëën omënYerusalemaan sapörö pim naë taueë ngön könöm nant pimngësël wesak mëëa. Pël ëaap pitëm Pes-tasën mëëa pöt pi kat wiak yaap wasëpnanant nemaan ëa. 8 Pël ëën Pool pi pitëmngön pöt ilak kangiir epëlmëëa. “Ne utpetëak Yuta omnarö tenim ngön ë kosangwes wia pöt ilap nariinma Anutuu ngönëntup kaöetenta utpet nent naënëp. Pël ëaktiarim omën omp aköp Sisaanta utpet we-sak nemaan yaaup.” 9 Pël maan Pestas piYuta omnarö wiap mowesak Poolön epëlök mëëa. “Ni yok pangk kaalak Yerusalem

Ngön Yaaö Omnarö 25:10 175 Ngön Yaaö Omnarö 26:5kak sëën ne pörekök nim ngönte kat ni-wiimaaten kent yaën ma?” 10 Pël maanPool pi epël mëëa. “Ka e nem taua epëtomën kaöap Sisa pim ngön yaaö kaat. Etapëtakökëër nem ngönte kat wiimëët. Niëwat wëën ne Yuta omnarö utpet nentnaalmëënëp. 11 Ne utpet nent yaëën pititenak nemëën ngön ëak nempëna pötaanngön won. Yok pangk nempënaat. Pëlëaap pitëm nemëën ngön ya pipot kaarya. Pötaan yang ngarangk omën nam-pök pitëm moresi pas wes namëën ëëp-naat. Pötaanök ne Rom omën omp aköpSisa puuk ë pet irëpënëak yak.” 12 Pëlmaan Pestas pi pim kaamököröaring ngönëak Poolön epël ök mëëa. “Ni ngön ëolëak Rom omën omp aköp Sisa puuk nimngönte pet irëpënëak yaan. Pötaan ne pimngësë wes nimëëmaan sum.”

Pestas pi Akripaan Poolön pëël mëëa13 Ënëmak akun nant won sëën omën

omp ak namp Akripa, piire öng nan-gap Penaisi, piarip Sisaria kak Pestasënyoöre ërëp mapënëak sa. 14 Pël ëak wëakun selap selap yesën Pestas puuk Poolëngönte Akripaan epël ök mëëa. “Omënnamp eprek wii kaatak wë. Pilis pipim ngönte ë pet nairën ëën om wëaup.15 Pël ëën ne Yerusalem kak së oröön kiriar yaaö kaöaröere Yuta ngarangkörö pitnook pim ngönte pet ir olëak mëmpënaanmemëak ök yenëa. 16 Pël ëën ne pitënepël ök mëëaut. ‘Ten Rom omnarö ompas könömöt omën muntarö nemangkënyaaurö. Omën ngönte wieëaup pimëntngön yaatak tau moulmëën pimëën ngöneaö pöröa ëöetak taueë ngön apnaat. Pö-taanök ten akun mangkën pim ëën pitëmngön yaatak moulmëa pöta songönte ökniapnaat.’ 17 Pël maan Yuta omnarö waiswëën kau naënwangam kan tapëtakëër nengön kaatak së wë pi koirak waisëpënëakmëëaut. 18 Pël ëën wais wëën omënpimëën ngön yaaö pörö ngön ëa. Pëlëën ne wet rëak pi utpetat yaaup wesakpit pim utpet ëaö nent apënëak ya wesakkat wian pöt won. 19 Pit pitëmtë ngönënwak wëautaan ngön iraan isën yeemak aöomën namp yapinte Yesu pël yamëëaupwel wiaup pël ya. Ën Poolök pöt öp wë pëlya. 20Pël ëën ëngkma e wesak Poolön epëlpëlpël mëëaut. ‘Ni kaalak Yerusalem kaksë nim ngönte pörek pet irum ma?’ 21 Pëlmaan Pool pi kaaö neak wii kaatak wëënëmak Romomën omp ak Sisa pim naë së

ngönte ë pet irëpënëak yenëa. Pël ëën nemaan pi wii kaatak om wëën nga omnaröpit ngarangk eim wëën nem pi Sisaapëngësë wes mëëma pötakök pet irëpënëakmëëaut.” 22 Pël maan Akripaak Pestaspiin epël ök mëëa. “Nemtok omën pipopëngönte kat wiimëak yeë.” Pël maan Pestaspuuk, “Ëlpamök yok pangk kat wiimëët,”pël mëëa.

23 Ëlpamök Akripaare Penaisi piarip ërangi kësangöt ëak omnaröa itöök watop kaatak yesën nga omnaröa wotöökkaöaröere kak pörekë omën yapinringöröpourö piaripring kakaati së wa top ëa. PëlëënPestas puukmaanPool koirak sa. 24Pëlëën Pestasök pitën epël mëëa. “Omënomp ak Akripaare ar omën e wë epöröpeene kat wieë. Ar omën epopön iteneë.Yuta omën selap pan Yerusalem kakaaneprekë wëaurö pit pourö ne omën epoppëël elmëën mëmpëna pötaan aim wë.25Pël ëaap ne pimutpet ëa nenten katwiinmëmpënaata ök naën yaë. Pël ëak pimtokneen pi Rom omën omp ak Sisa puuk petirëpënëak yenëa. Pötaanök wes mëënsëpnaan yaë. 26Pël ëak ngön këët apwesakomp ak kësangëpëën pep retëng ëak wesmëëmaataan poprak yeë. Pötaanök omënepop omp ak Akripa nimëntre arim naëtau yaulmë. Pötaanök arök pim songöntetekeri weseë. Pël ëën pepewer retëng ëakwes mëën sëpnaan. 27 Ne wii omën nampwes mëëmëak pepetak pim songönte wesmëëma pötaar yok pangk ëëpnaat. Ën pëlnaën ëëma pöt pangk naën ëëpnaat.”

26Pool pim ngönte Akripaan ök mëëa

1 Akripa pi Poolön epël mëëa. “Ni nimngönte yok pangk a,” maan Pool pim utpetnaën pöten apënëak mor ngar wesak epëlök mëëa.

2 “Omp ak kësangëp Akripa, ne kat menëën ompyaö pan yaëën nim ëöetak warwesak Yuta omnaröa nem ngësël wesakaim pöta kangit niamaan yeë. 3 Tiar Yutaomnaröa ngönënëën ngaal witwit ë om-nant yeë pöten ni ëwat wëën. Pötaanök niwiap sak kat wiaan ök niamaan.

4 “Nem kotuuk kak wëwë wakaimautreYerusalem kak së wakaimaö pöten Yutaomnarö pit ëwat wë. 5 Ne ngaan pitringwakaimaup yak neen ëwat wë. Pötaanpitök yok pangk apënëak pöt nem pitëmnaë ngönën ya mënëimautön apnaat. Nengaan Parisi omnaröaring wë pitëm yaaö

Ngön Yaaö Omnarö 26:6 176 Ngön Yaaö Omnarö 26:29kan pöök imaup Pötak ngönën muntatëwëwëatre yaaut il yewas. 6Ne peene eprekwëën pit nemëën ngön ya yenemëngk.Pöta songönte epël. Anutu pim tiarimëaröen weletakaan wal ëëpenëak ngönök mëëaö pöt kön wi kosang wesak këëtorööpnaataan kor wëaö pötaanök ngönyaatak yeneulë. 7 Tiarim ëarö, kur 12pötëaan pörö, kët kanaan rö kanë Anu-tuun yaya maimeë kön wi kosang wesakomën pötön kor wakaima tapël ne yeë.O omën omp aköp, ne pöten kor wëaöpötaanök Yuta omnarö pit nem ngësëlwesak aö ne ngön yaatak neulnëeim. 8 Tolëënak ar Yuta omnarö Anutuun kön wiinpuuk yok pangk omnarö weletakaan walë niulëëpna pöt pangk naën pël weseim?Ngön pöt kaar won.

9 “Ne ngaanëër Yesu Nasaret kakaanëppim yapinte wak irapënëak omnantkësang elmëeimaut. 10 Ne Yerusalem kakya pöt mëngkën kiri ar yaaö kaöaröakneaan Yesuu ingre mor saö narö selappan wii kaatak moulmëaup. Pël ëënngön yaatak wëën ne omnarö pitringkaamök ëak mëmpënëak maimaut. 11 Pëleimeë akun selap ngönën tupötë ilëakomnarö Aköpön utpet wesak apëna yakkëlangön kësang meneimaut. Pël ëak yasangën pan ëën ka kamaatëëta tapël utpetmowasumëak seimaut.”

Pool pim ingre mor sa pöta songönte ökmëëa

(Ngön 9:1-19; 22:6-16)12 “Ne pël eim wëën kiri ar yaaö

kaöaröak Yesuu ingre mor saurö ömëakkosang newesak pep nant nangkën wakTamaskas kakë saut. 13O omën omp aköp,ne kan kourak yesem këtëp luptak wëënitnan pöt kutömweriaan ëwa kësang këtëwaat il wesaö nempel irë neere omënneering saurö tenëk yaalni. 14 Pël ëënten yangerak së ngentiak wieë ne kat wiinYuta ngöntak ngön nent epël yenëa. ‘Sool,Sool, ni tol ëënak ne utpet neweseimën?Nim nemëën pël eimën pitaan omën kënga ket ëa nent ing möak rë niwalën këëmkat yawiin,’ pël yenëa. 15 Pël neaan nekangiir epël mëëaut. ‘Aköp, ni talëp?’ Pëlmaan Aköpök epël yenëa. ‘Ne Yesu. Nikët ël epotë ne utpet neweseimën. 16 Niwal ë tau. Ne peene ni nem inëën ni-wasumëak ëö pet yaalni. Pötaanök ninem omën pet yaalni epëtere ënëmak petelniima pötön omnaröen ökmam. 17-18Pël

ëën ne Yuta omnaröere köpël omnaröamorötëaan ent ë niulëëmaan. Köpëlöröangësël wes nimëën pitëm naë së it ngaulmoulmëën kout kasëng menak ëwaatakëlko wiak Setenë yaat sëp wesak Anutuungësël rë olapnaan. Pël ëak pit Anutuunkön wi kosang wasën pitëm utpetat kërëmoolaan pit Anutuu yaömowesauröa ron-ganta öngpök ilëak öpnaat.’ ”

Pool pim ya mënauten Akripaan ök mëëa19 “Omën omp ak Akripa, ne kutömw-

eriaan omën pöt itaampööre ngön katwi pël ëak wa nemoolaan ëaut. 20 Wetrëak Tamaskas kak ök mëak pörekaanYerusalem kak së ök mëak Yutia yangerakka wieëa pötë ök maö yesem köpël om-naröenta epël ök mëëaut. ‘Arim utpetatkasëng menak Anutuu ngësël ko wiakwëën arim omnant yaautön itaangkën lupkaip tiauröa yaaul ëëpnaan.’ 21 Nem pëlëaö pötaanök Yuta omnaröak ne Anu-tuu ngönën tup kaöetak wëën wali newaknempënëak ëa. 22 Pël ëaatak Anutupi ne kaamök elnëaan omën isaare irëapouröen ngönën ökmaö imeë tektek ngönyaauröere Moses pitëm ngönötta ök maöimaupök peeneeta e taueë ök yak. 23 Pitepël ëa. Kristo, Anutuu Yaö Mëëaup, pikëlangön kat wieim olëak wel wiipënëakmëëaup. Pël ëak weletakaan wet rëak walëak Yuta omënere köpël omën pouröaanëwa ngön pöt tekeri wes mampënëakmëëaup pitëm ngön pöt kaamök yaaup.”

24 Pool pi pim utpet naën pöten pëlmaan Pestas pöpök ngön ëak epël mëëa.“Pool ni kaökaö yaën. Pep kaatë ilëakëwat kësangöt ömëak kön waur eimeë könirikor ëak kaökaö yaën.” 25 Pël maan Poolpi epël mëëa. “Ngarangkëp, ne kaökaönaën. Yaap kön wieë yak. 26 Omën ompak Akripa pi omën epotön ëwat wë. Pö-taanök ne kasinkasin naën ök yak. Omënepot ëlëëp naaröönöt. Pötaanök ne könwiin omën omp aköp piita itenak kat wiakëak ëwat wë. 27 Omën omp ak Akripa,ni ngaanëër tektek ngön yaaurö pitëmngönöt kön wi kosang yewasën ma? Neëwat wëën ni kön wi kosang yewasën.”28 Pël maan Poolön epël mëëa. “Ni pilneaim wë akun wali nasën tapët ne Yesuuënëm ëëma yangap yeë pël yewasën ma?”29 Pël maan Pool pi epël mëëa. “Peenëëmëëre ënëm ëëmë poutepar yok pangk.Ne Anutuun epël yemak. Niire ar omënngön epët kat yawi eporö pourö nem yeë

Ngön Yaaö Omnarö 26:30 177 Ngön Yaaö Omnarö 27:24epël Yesuu ënëm ëënëak yeniak. Pöt nemwii netëën wë epël ëënëën won.”

30 Pool pi pël maan omp ak AkripaareRomyang ngarangkëpre Penaisiire pitringwel aisëaurö pit wal ëak, 31 repak yesempitëmënt neneren epëlmëëa. “Omën epoppi mëmpööre wii kaatak ulmë pël ëëpënapöta ök naën.” 32 Pël maan Akripaak Pes-tasën epël ök mëëa. “Omën epop pi omënomp ak kaöap Sisa puuk pim ngönte katwiipënëak ngön nemaan ëën pöt nuuk yokpangk wes momëën sëpnaat.”

27Pool wangaöök ilëak Rom kakël sa

1Pestas pi tenwangaöök Itali yangerakësënëak yenia. Pël ëën Rom omnaröPoolre wii omën munt narö Sulias mësyemangk. Sulias pöp Rom omën ompak kaöap Sisa pim nga omën 100 pöröawotöököp. 2 Ten wang naö Atramitiamkakaan waisa pöök wamp riaut. Wang pöEsia yangerak kaö yangapötë sëpnaö. Pëlëën ten Aristakas, Masetonia yangerakTesalonaika kakaanëp, pi ten pourö saut.3 Pël ëak ëlpamök Saiton kak së oröakSulias pi Poolön ompyaö elmëën pimkaruröa naë së itenak kaömpre omnantyeö. 4 Pël ëak Saiton kak sëp yewasënkent kësangpel weëre kosangring yamöönwangaöökë ngarangkörö pitök wangaöwotpil wesak we kent wonöök Saipraskustakël saut. 5 Pël ëak i kaö olëakSilisiaare Pampilia yangeraar ngësngëselmëak yesem Maira kak Lisia yangerakoröak ngentiaut. 6 Pörek nga omnaröwotöököpök wang munt naö Alesantriakakëlaan Rom kakël sëpënëak yaëënkoirak pöök wamp riaut. 7 Pël ëak yesënkent nga yaëën poprak ë yesem akunnant won sëën Naitas kak temanömwesaut. Pël ëën kentöök kan niwariinKrit kustakël yesem we kent wonöökölSalmoni wot köngkömö temanöm wesaut.8 Pël ëak wang ngarangkörö pit ya kësangmëngkën ten Krit kusta ngësngësöök ikaöök yesem yang lup nenta yapinte KaöYangap Ompyau pël yamëëa naö Lasia kakaöaöökë naë wieëa pörek së oröaut.

9 I kaöök akun wali seimën Yutaomnaröa Anutuuk utpetat wonmowasëpënëak kön yawia akunet won sa.Pël ëën kaö ma nga yaaö akunet temanömsëënwangat sëpënëak pomp yaëën Poolökepël ök yema. 10 “Ompörö, ne könwiin peene sëpena eptak omën nant kö

sëpenaan yeë. Urömat pëën wasngan.Wangaö utpet ëën omënere urömere pouti kaöök ilapenaan yeë.” 11 Pël maan ngaomnaröa wotöököp pi Poolë ngön pöt katwiak yaap newasën wangaöökë pepaprengarangkëpë ngöntepar kat wiak yaapwesa. 12 Kaö yangap pö kent akunaöökwangatë wiaapna urte wonrek yak omënwangaöök wëaurö Krit kus taptak kaöyangap munt naö yapinte Pinis pörek sëönëak ya. Pö këtëpë yeilëaul wieëau yakkentö maap namöön yaau.

Kent kaöempel möa13 Kaö Yangap Ompyaö pöök wëën i

kaöökaan kent ulöl kot nent yamö. Pëlëën pit pipöök kaamök elmëën yok pangkPinis së orööpnaat wesa. Pël ëak wangaötaë yewesau weruak kopël ngaarëk wiakKrit kus pöta ngësngësöök saut. 14 Pëlëën akun wali nasën tapët kent kësangnempel kus pötakëlaan yamö. 15 Pël ëakkent pöök wangaö mök ëak wak yesënten kaalak i kaöökël wak sënëak ök ëënpangk naën ëën sëp mowesak wëën ken-töök niwak saut. 16 Pël ëën we kentwonöök kus kot nent yapinte Kota pö-takël saut. Pël ëak ten wang kot weruakyesaut wa kaöaöökë ngaarëk wiinëak yakaö mënaut. 17 Pël ëak wangaöök wauryaaurö wa wang kaöaöökë ngaarëk wiakwang kaöaö kelpanëak wa ngaöök mëakwii yatë. Pël ëak pit Aprika yangerak ikaö kep rorookël sëpanëak kas ëa. Pëlëak poë koröpöt ent ë ulmëën kentöökniwak saut. 18 Pël ëën ëlpamök kaö maarekent nga kaö ëënwangaöökaan uröm nantngës rëak yemoola. 19 Pël ëak yesemwangam kanmuntetak pitëmtëmorötringwangaöökë omnantwa yemoola. 20Pël ëënseimeë këtre ngoon nampön itnaangkënkent kësangpel möeim wëën omën pourökö sënëak yeë wesaut.

21 Omnarö akun wali kaömp nanën. Pëlëën Poolök pitëm tekrak së tauak epël ökyema. “Ompörö, ar nem ngön kat wiakKrit kuste sëp newasën ëanëën tiar utpetepot nokoirën ëan tapön. 22 Pötaanök neepël niamaan. Ar kosang seë. Tiarkaannamp kö nasëngan. Wangaöökëër utpetëëpnaan yaë. 23 Ne Anutuu omnamp yakpiin yaya yamëëaup. Pötaanök peene rökan pim ensel nampök nemnaë taueë epëlyenëa. 24 ‘Pool, ni kas ëëngan. Nim ngönpet irumëën Rom omën omp ak kaöap,Sisa, pim ëöetak taumëët. Anutu ompyaö

Ngön Yaaö Omnarö 27:25 178 Ngön Yaaö Omnarö 28:10yaaup yak nim kimang mëëan pöt katwiak kaamök elniin niire omën niiringwangaöök wëaurö öp sënëët.’ 25 Ompörö,ne kön wiin Anutuu orööpënëak neea pötpout kë orööpnaat. Pötaanök ar kosangseë. 26 Ën wang epö kentöök wak kusnentak së moolapnaö.”

27 Sant nentepar won sëën Etria i kaöökwarial yesem rö kan röök lupöök wan-gaöök waur yaauröak kat men ëa pöt kusnent temanöm yewasem ëa. 28 Pël ëënpit ökö i kaöök olëak itna pöt 36 mita pëlëa. Ën kot nent yesem wiak kaalak olëakitna pöt 27 mita ëa. 29 Pël ëën këlötëwieëaurek sënganëak kas ëënwangaö lengëëpënëak wangaö taë yewesa kong nentwangaöökë ëlëerakël yoola. Pël ëak pitkëlötön itaampënëak këtëp teënt ngampi-ipnaataan pitëm omp aköröen kimangmëëa. 30 Pël ëak wangaöök waur yaauröwangaöökaan kas sëpënëak wang kottewes mëën i kaöök ngemapënëak yeemngön kaar wangaö taë yewesa muntat wotkarerakëlaan olapën yema. 31 Pël ëënPool pi nga omnaröa wotöököpön epël ökyema. “Wangaöök waur yaaö eporö pitwangaöök naön ëëpna pöt tiar pourö kösëpenaat.” 32 Pël maan nga omnarö wangkotta wii ngan ëaut il mëën i kaöök yes.

33 Ëlpam walëpënëak yaëën Pool piomnaröen kaömp nëmpënëak yema.“Akun wali ya ngësring imeë kaömpnanën waiseimën sant nentepar won yes.34 Pötaanök këk niamaan. Kaömp neë.Pötak kosang niwasën öp önëët. Kat wieë.Tiar pourö muumöngk öpenaat. Nampkot nent utpet naëngan.” 35 Pël mëakpi kaömp peret nent wak pitëm ëöetakAnutuun yowe mëak pelak ngës rëak yen.36 Pël ëën pit pourö ulöp ketumön sakkaömp yen. 37 Ten omën wang pöök imapörö 276. 38Kaömp na pet irak pit wangaökengkën sëpëna yak kaömp kër köpötringmunt nant wa i kaöök yemoola.

Wangaö utpet ëa39 Ëlpam walën wangaöök waur yaaurö

pit yang lup pöten köpël yak itaangkënkaö yangap naö i pis pëënö wieëa pöökëlwangaö ökre was leng ëëpënëak yaë. 40Pëlëak wii wangaö taë yewesa pöt il momëënöngpök yes. Pël ëën pit këra wangaöökësëpnaal wotpil wasö yesauraar wil wiakpoë koröp wot karërak ngan ë uteëauwëlël ë ulmëak wëën kentöök wak yesënkaö yangapöökël saut. 41 Yesem wangaö

kep roro saurek së wangaöökë wot karëri pisöök elak taë sak wëën kaö maatökkasngaëlaan möön wangaö pötöp repa.42 Pël ëën nga omnarö pit wii omnaröwangaöökaan i kaöök sörok olëak kas së-panëak mëmpënëak kön wia. 43 Pël yaëënngaaröa wotöököpök pit Poolre wii omënmuntarö mëmpanëak nga yema. Pël ëakten pouröen ngön ëak epël yenia. “Arpourö kaöma yailaut ëwatwë pötwet rëaki kaöök sörok olëak seë. 44 Ën muntaröar wangaöökaan këra luprak rëaut wakpötë ngaarëk së i pisöök oröeë.” Pël niaannamp utpet naën. Ten pourö muumöngksë karmak oröaut.

28Pool pi Molta kustak wakaima

1Karmak së oröak katwiin kus pöta yap-inte Molta pël ya. 2 Kak pörekë omnaröakompyaö yaalni. Kopi ngës rëak yepelënëp yaëën pit es mer ulmëak niaan tenpourö esuwesi saut. 3 Pël ëak Pool es nantyangerakaan wa mera pöt kamal namp esnga ëën öngpökaan oröak pimmoresi kantmënak wë. 4 Pël ëën kak pörekë omnaröpit Poolëmoresi kamalöpmënakwëën ite-nak pitëmënt neneren epël mëëa. “Omënepop pi omën yamëngkaupök i kaöökyewaisem wel nawiin om öp waisa. Pö-taanök kangit orö yemorë.” 5 Pël mëëaapPool pöp kamalöp pim moresiaan kërë esmomerak won koröp oröak wëaut. 6 Pëlëën pit pön mampööre wel wiak së ngentipël ëëpënaat wesak itenaan utpet ke pëlnent pim naë naröön ëa. Pël ëën pit kaiptiak neneren epël mëëa. “Omën epopëlarëpön ëan,” pël mëëa.

7 Ka pöta naë yang wieëa pör kuspöta kaöapë yanget. Omën pöpë yap-inte Paplias, puuk ten mës nuwak së pimkaatak niulëak ompyaö ngarangk elnieimwëën kët nentepar nent saut. 8 Pël ëakpörek wëën Paplias pim pepap pi yau-man koröp es ngaare ya wiap më pëlyaëën Poolök pim naë së Anutuun kimangmëak mores pim rangk mowiin ompyaöyes. 9 Pël yaalmëën kus pötakë yaumanomën muntarö kat wiak waisën ompyaöyemowas. 10 Pël ëën pit ten ompyaöngarangk elnieimënwëak kan sëna akune-tak kan kourakë kaömpre waatöt wa wan-gaöök niwiin wak saut.

Pool pi Rom kak së oröa

Ngön Yaaö Omnarö 28:11 179 Ngön Yaaö Omnarö 28:3111 Kus pötak wëën ngoon naar namp

ëak won saut. Pël ëën kent akunaöökAlesantria kakaan wang naö kus pötakwais wiakaima pöök ten niwak saut. Wangpöökë wot karërak yang omp ak nanangnaarë yapintepar Kastaare Polas pöaarëkönaar wieëa. 12 Pöök yesem Sairakiuskak së oröak wëën kët nentepar nent yes.13 Pël ëën kak pörek wil ulmëak wa pakëak yesem Risiam kak së oröak kët kopëtnent wëën nenta kautak kent ulöl kot nenti kaöökaan yamö. Pël ëën akun nenteparwon sëën Putiolai kak së oröak ngentiaut.14 Pël ëak pörek Yesuu ingre mor saö narökoirak pitring önëak niaan sant nent wëolëak Rom kakël saut. 15 Ten yesën Yesuuingre mor saö Rom kak wëaurö pit tenimyesaut kat wiak narö kan kourak waiskaömp yewaurek Apias kak pörek waisyanikoir. Ën narö kan koö ka nenteparnent ëak wieëa pörek wais yanikoir. Pëlëën Pool pitën itenak kön ketumön sakAnutuun yowe yema. 16 Pël ëak Rom kaksë oröön yang ngarangköröak Pool pi kayaaptak öpënëak maan wëën nga omënnamp kët poutë ngarangk eimwakaimaut.

Pool pi Rom kak ngön ompyaut ök maima17 Kët nentepar nent won sëën Pool pi

Yuta omën Rom kak wëauröa kaöaröenngön maan wais wa top ëën epëlyema. “Karurö, ne ngaan Yerusalemkak wakaimaut. Pël ëeë tiarim omnaröutpet nent naalmëën ma ëaröa ngönë kosang wesa nent wa noolaan. Pëlëautak pit omën epëtaanök ne wii kaatakneulëak Rom yang ngarangkëpë ngësëwes yenemë. 18 Pël ëën Rom yangngarangkëp pi nem ngönte kat wiakitaangkën nempënaata ök won ëën wesnemëëpënëak ya. 19Pël ëaap Yuta omnaröpit pöten kaaö ëën ke urak pitëmtokngön ë pet irëpënëak ya. Pël ëën nekan munt ëëma nent won ëën ngön ëakSisa pimtok nem ngönte ë pet irëpnaatpël mëëaut. Ne Yuta tiarim karuröaanngön amëak newaisën. 20 Pitëm neelnëa epëta songönte ök niamëak yasniaanak waisan. Nem kentöök omnaröamoresiarë wii netëa epëta songönte arëwat sënëak yaalnë. Pöta songönte epët.Anutuuk omën namp tiarimëën yak wesnimëëpënëak maan Israel omnaröa korwakaima pöpë ngön epëtaanök.” 21 Pëlmaan pit epël yema. “Yuta omnaröpitök Yuta yangerakaan nimëën ngön

anëak pep wes nanimëën ma nampöknim ngönte wak wais ök niaan nimëënutpet wesak naën. 22 Pël ëaatak omënwe nantëaanöröak waisak pit omënYesuu ingre mor sauröen kaaö yaë pëlaim. Pötaanök ni omën Yesuu ingremor sauröaan tolël kön wiaan pöten katyaniwi.”

23 Pël mëak akun wiak omën selap panröökëër Pool pim kaatak wais wa top ëënngönën songönöt ök maim wëën këtëpngemë yeila. Ök maö së Anutu pim tiarwa ngaöök nimëak wë pöta ngönte ökyema. Pël ëak Mosesre tektek ngön yaau-röa retëng ëa pötta ök maan pit kat wiakpitën lupöt wal ëën Yesuun kön wi kosangwasëpënëak ök yema. 24Ökmaan kat wiaknarö kosang yewas. Ën narö kat wi kosangnewasën yaë. 25 Pël ëak pitëmënt ngönngës wi yesa. Pöt Pool pi wet rëak epëlyema. “Ngëëngk Pulöök kaamök elmëënngaanëër tektek ngön yaaup Aisaia puukngön këët tiarim ëaröen epël ök mëëa.26 ‘Ni së omën piporöen epël ök ma.Ar ngönpëën katwiinëëtak songönte ëwat

nasëngan.Pël ëak itaampunëëtak yok pangk omnan-

tön itnaangkan.27Omën piporö pitëm lupöt kosang saurö,

kat il wariaurö, it mësëaurö.Pit pël naën ëanëën itaampööre kat wiire

kön wi pël ëan tapön.Pit pël naën ëanëën nem naë rë olaan

ompyaö mowesan tapön,Anutuuk pël ya.’28 Pötaanök kat wieë. Anutuuk tiar ut-petetakaan kama yaniö ngön ompyaö pötköpël omnaröa ngësël yes. Pël ëën pitkat wiipnaat.” 29 [Pël maan Yuta omnaröpitëmënt ngön nga elö yes.]

30 Pool pi Rom kak ka nent pimtok sumëak wë omën pim naë yesaurö ompyaömoweseim wëën krismaki nentepar sa.31 Pi Anutuuk wa ngaöök nimëa pötangönte werak ök mëak Aköp Yesu Kristo,tiarimëën Yaö Mëëaup, pim ngönteta kasköpël omnaröen ök maim wëën nampökkan nemowariin ëa.

Rom 1:1 180 Rom 1:17

RomYesu pi wel wiak kutömweri sëën wë

krismaki 27 pöta ök won sëën Pool piKorin kak wë pep epwer retëng ëak öngPipi pöp mangkën wak së Rom kakë ingremorörö mena. Rom ka pö Itali yangerakëka kaöaö. Pool pi Rom kak së ngönënya mënak Yesuu ingre morörö kaamökelmëëpënëak kent kön wia. Pötaanök pitëwat sak kopëta wasëpënëak epwer retëngë mena. Pep epwer Poolök ingre mor, Yu-taare omën ngönën köpël wëaö pöröaanëa.

Pool pi epël ëa. Omën pourö, Yu-taare ngönën kopëlörö, utpetatë öngpökwë. Omën Yesuun kön wi kosang yewe-sauröakëër Anutuuk, “Wotpilörö,” pël ya.Omën pörö Ngëëngk Pulöök utpetatë öng-pökaan ent ë ulmëën Yesuuk yal mënakwëwë ngolöptak wë.Pöt epël wia.

Ngön ngës rëaut 1:1-17Wëwë ngaante 1:18–3:20Anutuuk utpetetakaan kama niöpnaata

ngönte 3:21–4:25Kristook yal menak wëauta ngönte 5:1–

8:39Anutuu Israel omnaröen elmëëpnaata

ngönte 9:1–11:36Ingre moröröa wëwëeta ngönte 12:1–

15:13Ngön mëët 15:14–16:27

Pool pim ya mëneimauta songönte1Ne Pool Yesu Kristo pim ya omnampök

pep epwer retëng ë yaningk. Anutuukneön pim ngön yaaö omën sak wëën pi nepim ngön ompyaut aim ömëak neulëaup.2 Ngön ompyaö pipot ngaanëër Anutuuktiarën ök niapënëak tektek ngön yaau-röen kosang wesak ök maan ngönën pepngëëngkweri retëng ëaut. 3Ngön ompyaöpöt, Anutu pim Ruup omën sak Tewit pimkurtakaanöröa naë oröa. 4 Pël ëak lupkölam wakaima. Pötaanök Anutu pimweëre kosangöök weletakaan wal ë moul-mëak pim songönte tekeri wasën tiar,“Yesu Kristo pi yaap Anutuu Ruup,” pëlyewas. 5 Anutuuk elmëën Yesu Kristookkomre kolap elnëak pim ngön yaaö omënnewesa. Pi omën yang kaö poutë wëauröpim ngön ngaarëk wak Kristo piin pingwasënëak pël ëa. 6Ar Romkakwëaurö arta

Anutuuk pitring Yesu Kristo pim omënsënëak yas niiaurö.

7 Rom omnarö ar Anutuuk lup santelniak yas niaan pim omën sak wëaurö.Ne arimëën ngön epët retëng ë yaningk.Tiarim Pepap Anuture Aköp Yesu Kristopiarpim komre kolapre mayaap pöt arimnaë wiaap.

Pool pi Rom omnaröen iteempënëak ëa8 Ne wet rëak ngön epët ök niamaan

kat wieë. Arim Kristoon kön wi kosangyewesauta ngönte yang poutë omnaröakyaan kat yawi. Pötaanök ne arimëënYesu Kristoon yoöre ërëp yemaan Anu-tuu naë yes. 9 Pöt Anutu nem kosangngentiak ënëm yeem pim Ruupë ngönompyaut ök yamëëaupök neen itena. Pineen ëwat wëën ne kët ël epotë arimëënkimang maim wë. 10Ne wet rëak arim naënewaisën wë Anutuuk kön wiin ompyaöëën kan nent koir nangkën waisumëakkimang maim wë. 11 Nem waisumëakkent yaë pöta songönte epël. Ne waisrë nuulön Pulöökaan kaamök nant wakkosang sak önëak kent pan yaë. 12Pöt nemkentöök arim kön wi kosang yewesautakne kaamök yaalnëën nem kön wi kosangyewesautak ar kaamök yaalniin pël ëaktiarim lupöt taë niwasëp.

13Nem karurö, ar nem songönten ëngkma e wasnganëën kat wieë. Ne omënmaimaröa naë së ngönën ök maan Anu-tuu naë rë olëa pöl wet rëak arim naëwais ngönën yaata kë tapët iteempëakkent kön wieimaut. Pël ëautak akunpoutë omënnantök kannewariin arimnaëwaisumëak poprak ëeimaut. 14 Anutuukngönën ya epët nenaut yak omën pourö,kakaan kosangöökë ëwatre köpël pourö neyok pangk ök mam wesaut. 15 PötaanökRom omnarö ngönën epët arënta ök nia-maataan ya walwal yaalnë.

Ngön ompyaö pöt Anutu pim weërekosangtaringët

16 Yaap, ne ngön ompyauten ëö naënyaaup. Pipët tiar omën pourö Anutuunkön wi kosang yewasën ompyaö yaniwas.Pi wet rëak ten Yuta omnarö pël elniakpeene ar omën muntaröeta tapël yaalni.17 Pöt ngön ompyautak Anutuu tiarimsaun won wasën pim ëöetak wotpil wëpöta songönte epël pet yaalni. Tiar ngësrëak Anutuun kön wi kosang mowasënwotpil niwasën kön wi kosang yewesautaköpa. Pöt ngönëntak epël wia. “Omën

Rom 1:18 181 Rom 2:5Anutuun kön wi kosang mowasën wotpilmowasëpna pipop wëwë kosangtak öp-naap.”

Omnarö pit Anutu kasëng mena18Anutuuk omënpi kasëngmenak utpet

eimeë pim ngön këët ngep yaalmë pi-poröaan kangiir pim ya sangënte kutömw-eriaan tekeri yewas. 19 Pöta songönteepët. Anutu pim songön nant tiarën petyaalni. Pötaanök pim songön tiar om-naröa itaampena salöt tekeri niwesautakomën utpetat yaë piporö itaampënaatenkaaö yaëën Anutuuk kangiir ya sangënelmëeim wë. 20 Ngaan panëër Anutupim omnant pout ket ëa pörekaan waispeene e wë eptak oröa pim omnant ketëa pötön ityaangk. Anutu pöp omnaröaitnaangkënëp pim omnant ket ëa pötökpim retëngre weëre kosang pömpel omwiakaim wiaapnaampel pöt tekeri yewas.Pötaanök omnarö pitëm utpetatön, “Epotutpetatok pël newasën,” yok pangk pëlnaëpan. 21Pöt tol ëën? Pit Anutuwë pötenëwatwëakwonwiaana ëëpna pöl Anutuunping wesak yoöre ërëp nemaan kön irikorselap pan eim wëën pötök kör mokoëënkoö panëëtak wëën kön won sak wakaim.22 Pël ëeë pitëmtën, “Ten ëwatörö,” pëlaö pitëmtën ing ti wak ya pötak kaökau-röa ök yes. 23 Pël ëeë Anutu, ëwa pepapwëwëetaringëp, piin yaya nemaan omënkö yesaut omënere intre imënre kamalrepöröa könöt ket ëak pötön yaya maim wë.

Utpet ke nentere nent eima24 Pël yaëën Anutu pi pit kasëng

mangkën pitëm könötök kentre kaurkësang koirak kentöröa ök eimeë pitëmmöönre koröpöt kewil ë pet yair. 25 Omënpël yaë piporö Anutu pim ngön këëtkasëngmenak pöta kangiir ngön kaarötönyaap wesak omnant Anutu pim ket ëapötön Anutuu urtak yaya maim wë. Pëlëaap omnarö tiar kët ël epotë Anutuunyaya maim öpa. Yaap.

26 Pit utpet pël yaëën Anutuuk kasëngmangkën kentöröa ök kentre kaur utpetpanë eim wë. Öngörö pit Anutuu kan yaömëëaö pö sëp wesak öng muntaröaringomën ëöaat eimwë. 27Ën ompöröeta tapëlöngörö sëp wesak pitëm lupötë kentrekaur pötök es ket ëak yokotön ompöröpitëmënt pitëmënt utpet panë ëeim wë.Pël yaëën wa irikor pöta kangut luprekoröp poutë yeö.

28 Pit pitëm könötök Anutu moröaköpnaaten kaaö ëa. Pötaanök Anutuukkangiir pit wil moulmëën pitëmtë utpetpötë ënëm eimeë omën utpet ke nenterenent omnaröa naënganë salöt eim wë.29 Pit omën utpet ke nentere nent pitëmlupötë peö ëak wia. Pit utpet ëëre korarë, omnantön kentre kaur ëëre kööre tok ëpël ëeim wë. Pit war ëëre omën mën welwi, ngön nga elööre kaar aan muntapëëtëp ë, muntarö utpet mowasööre omnaröangönöt kain wak kaö wasööre 30 ëöetakökre was aö pël ëeim wë. Pit Anutuunkööre tok elmëëre ngön ë olëak aö, iepingëëre pitëmtok pitëmtën wak isak aö, ut-petatëën kan ngësööre ëlre peparöa ngönwa olaö pël ëeim wë. 31 Pit ëwat wonörö,ngön apnaatak pitëmtë ngön pöta ënëmnaën yaaurö. Pitëmtë karuröen kent naëneimeë muntaröenta yaköm naën yaaurö.32 “Omën utpet ke pipot yaaö piporö welwiipnaat,” Anutu pim ngön kosang wesapöt omënpiporö pit ngönpöt yok ëwatwë.Pël ëaap pit köntak utpet ke pilöt yaë. Pëlyeem pitëmënt naën, omën muntaröetatapël yaëën pit itenak ërëpërëp ëak taëyemowas.

2Anutuu ngön ya yamëngka pöt wotpil

panëët1 Yaap, omën ke piporö utpetarö. Pël

ëaap ar Yuta omën narö arimtok arimtënwak isak epël kön yawi. “Eë, omënpörö utpet yaëën Anutuuk kangiir könömmampna pöt yok pangk yaë.” Pël könwieë arta utpetat yaaurö. Pötaanök arimutpetatë kangut naön ëënë pöta kan nentwon. Ar pitëmyaëpöl yaaurö. Pötaanök arpit utpet yaë pöt pet yaalmëem arimënttautpet yaaurö pöt pet yaalni. 2 Tiar ëwatwë. Anutu pim ngön yaatak omën utpetke pil yaë piporö pitëm utpetatë kangutmampna pöt yok pangk. 3Ngöntörö, yaapar pil kön yawi. Pël ëaap arimëntta utpettapël yeem ar kön wiin Anutuuk arim ut-petatë kangut naningkën ëëpën ma? 4 Tolëën? Anutu pi ompyaö elniak akun walikor wëën kangit teënt naningkën yaë. MaAnutu pim ompyaö yaalni pöten kön wiinomën pasit yaë ma? Anutu pi arim lupkaip tiinëëtaan ompyaö yaalni ar pötenköpël ma? 5 Pël ëaap ar lup kosang panëak kaip natiin yeë. Ar pël ëeim wëënAnutu pim ya sangën pöt kaö sëën pimngön yaatak wotpil niwasëpna akun pötak

Rom 2:6 182 Rom 2:29

kangut nimpnaat. 6 Pöt Anutu pi omnantkom ëak tiarim wëwëatë ökök nimpnaap.7 Tiar narö wëwë kosangtaring ëwaatakwëën Anutuuk yaya niap naataan weëngentieim öpena piporö wëwë kosangëtkoir nimpnaat. 8 Ën narö pitëmtëën könwieë ngön këët kasëng menak korar ëeimöpna piporö Anutuuk ya sangën kaö panelmëak kangut mampnaat. 9 Këlangönrekönöm kësang pipot omën utpet yaë pi-porö pourö pitëm naë orööpnaat. Wetrëak Yuta omnaröa naë yaaröönmuntaröanaëta orööpnaat. 10 Ën tiar omën ompyaöyeë pörö Anutuuk elniin mayaaptaringëwaatak wëën yaya niapnaat. Wet rëakYuta omnarö pël elniak omën muntarötapël elmëëpnaat. 11Anutu pimööngkraarkangk naën yaaup.

12 Omën köpël wëa narö Moses pimngön kosangöt won wë utpet yaë pi-porö Anutuuk pit pourö ngön kosangötwon om wëën ngön ë pet irën kö sëp-naarö. Ën Yuta omën Moses pim ngönkosangötring wë utpet yaë piporö Anu-tuuk ngön kosang pötë wieëa pöl pitëmngönöt ë pet irën kö sëpnaarö. 13 Pötasongönte epët. Omën Moses pim ngönkosangöt kat pëënötë kat yawi piporöenAnutuuk, “Wotpilörö,” pël naëpan. Ngönkosangöt kat wiak ngaarëk yeö piporöenAnutuuk, “Omën wotpilörö,” pël map-naat. 14 Omën maim narö ngön kosangötök nemaanöröak pitëmtë könöök ngönkosangötë wieëaul yaë. Pël yaë piporöngön kosangötwonwëëtak pitëm könötökngön kosangöt pet yaalmë. 15 Pël yaëënpötök ngön kosangöt pitëm retëng ëa pöttekeri yewas. Ën pitëm lupötökta kön kenentere nent ök ëën nantëën, “Pangk,”nantëën, “Pangk naën,” pël yaë. 16 Pipëtakun kaöaöökëënök pël yaë. Ënëmak Anu-tuuk Yesu Kristoon maan tiarim lupötëomnant ëlëëp yeë pipot pout tekeriwasëp-naat. Nem ngön ompyautak ök ni yeë pölëëpnaat.

Yuta omnarö pit kön wiin ngön kosangötyok pangk kaamök elmëëpnaat pël wesa

17Ar narö arimtën, “Ten Yuta omnarö,”pël aimeë Moses pim ngön kosangötkosang wesak wak wëën, “Pötök ngönyaatak yok kaamök elniipnaat,” pël yewas.Pöt arimtok arimtën ping wesak pipëlyeem, “Ten Anutuu omnarö,” pël yak.18 Ar Anutu pim kenten ëwat wë. Ngönkosangöt rë nuulaurö. Pötaanök wotpilre

korar pöteparë songönöt ëwat wë. 19-20Arkön wiin, “Ten ngön kosangötring wëënëwat poutë songönöt pötë öngpök wia,”pël weseë, “Ten omën it ilëaurö kanpet elmëëre koutak wëaurö ëwa elmë,kön ëngk ma e yaaurö wetete mowasö,rungaarö rë moulö pël yaaurö,” ar pëlaim. 21 Yaap, ar omën muntaröenngönën ök yamëem arimtë lupötëëltaök nemaan yaaurö. Ar omnaröen, “Kainëënganok,” pël yaauröak arimëntta kainyaaurö. 22 “Öngre omp wëwëat konëëngan,” pël yamëëauröak arimtokëëröngre omp wëwëat kom yaaurö. Pëlyeem omën muntaröa ngönën kaarötëngëëngk yewesautön kaaö yaauröak pitëmtuptakaan kaar ngëëngk yewesa tapöt kainyewaurö. 23 “Ten Anutuu ngön kosangötngaarëk yewaurö,” pël aö arimtënwak isakyaauröak Anutuu ngön kosang pöt ilapriak pim yapinte utpet yewasaurö. 24Arimyeë pipta ngönte ngönëntak epël wia.“Arim utpet yeë pipotön omënmuntaröakitenak Anutuu yapinte utpet wesak ya.”

Koröp kaut yaila pötak Yuta omnarökaamök naalmëën ëa

25 Ar Anutuu ngön kosangöt ngaarëkyewan talte arim Anutuun yaö ëak koröpkaut yail pöt kë ëëpën. Pim ngön kosangötilap yariauröak Anutuun yaö ëak koröpkaut yail pörö omën Anutuun yaö ëakkoröp kaut nailën wëaö pöröa ök wë. 26 Ënomën Anutuun yaö ëak koröp kaut nailënwë pim ngön kosangöt ngaarëk yeö piporöAnutuuk pitëmëën kön wiin ompyaö sëënomën pimëën yaö ëak koröp kaut yailpöröa ök mowasëpnaat. 27 Pël ëak omënAnutuunyaö ëak koröpkaut nailënrekpimngön kosangöt ngaarëk yeö piporöak arYuta omën Anutuu ngön kosangötring wëpimëën yak koröp kaut yailerek pël weseëngön kosangöt ilap yari pöröen utpet yeëpöt pet elniipnaat. 28 Pöt tol ëën? Ko-röpöök pëën Yuta omnaröa möönre koröpwakwëkoröpkaut ilakAnutuunyaöyewaspöt kaar yaë. Pit koröpöt ilauröak könötAnutuu naë rë noolaan. Pötaanök pitYuta omën panëërö won. 29 Yuta omënpanëërö, Anutu pimörö, pitëm songönteepël wia. Pit lupmerök Yuta koröp oröakwë Anutuun sak wë. Pitëm koröp kaut yailpipët lupmeri yaat. Pipët ngön kosang-taanök naën, Pulöökë yaat. Omën pëlyaë piporö omnaröak pëën ping wesaknemaan Anutuukta ping wesak ya.

Rom 3:1 183 Rom 3:243

Wëwë utpet pötak wëwë ompyaut wakneirapan

1 Koröpöök pëën koröp kaut yaila pötyok pangk kë naarööpan. Pötaanök tiarYuta omnarö omën muntarö il mowesakAnutuun sak wë ma won? Ma Anutuunyaö ëak koröp kaut yaila pötakaan omënompyaut yaarö ma won? Pöten kön wiipa.2 Yaap, tiar Yuta omnaröak omën ke nen-tere nent poutëën omënmuntarö ilmowe-sak Anutuun sak wë. Wet rëak Anutuukpim ngönënte omën pouröa naë tekeriwasëpenëak ningkën tiarim naë wia. 3 Pëlëaan narö, “Tiar ngönën epta ënëm sëpe-naat,” neneraan pël maimeë ënëm nasënyaëën ar könwiin Anutuukta omnaröa yeëpöl pim ngön kosang wesak nina pöt sëpwasëpënma? 4Won pan. Tiar omën pourötiarimngön kosangwesa pöt kaar apenaat,Anutu pi kaar naënëp aan kosang yesaup.Pöta ngönte ngönëntak epël wia.“Omnaröak nim ngön kosangöt kë yaarö

pöt itaampnaat.Ën ngön ë pet yairautak ngön yaatak ni-

ulëën il mowasumëëp.”5 Ën nent epël kön wieë. Tiar utpet

yaëënAnutu akun poutëwotpil yaaup. Pö-taanök tiarim utpet pötak Anutuu wotpilyaaö pöt tekeri wasën pöt tol apen? “Anu-tuuk tiarim utpetatë kangiir elniipnaatakpi korar yaalni,” yok pangk pël apen ma?Ngön epët nem könöökaan won, omnaröayaautak yeniak. 6 Won pan. Anutu pi ko-rar elnia talte wotpil wesak tiar omnaröangön ë pet nairën ëëpën. 7 Ën nenteta könwieë. Omën naröak epël kaar ya. “Tiarimngön kosang wesa pöt sëp yewasem kaaryak. Pël yeëetak Anutu pi ngön aan kosangyesaup. Pötaanök tiarim ngön kaar pötökAnutuu ngön yaapöt tekeri wes yaë. Pëlëën pötök Anutuun yaya kaö panë yes.Pël yaë pi tol ëënak tiarën, ‘Saun omnarö’pël niak utpet kangut yaningk?” pël yak.8 Pël ëak omën naröak epël apën koröp.“Anutuu yapinte ompyaö sëpnaan utpetëëpa.” Omën naröak nem yapinte utpetwasëpënëak neen köntak, “Pool pi ngönutpet pipët ya,” pël yak. Pitën ngön kaarpiptaan Anutuuk utpet kangut mampnapöt yok pangk.

Omën wotpil namp naön, won pan9 Pöt tolëël? Tiar Yuta omnaröak

ompyaö ëak omën muntarö il yemowasma? Wonpan. Yutaare omënmuntarö tiar

pourö utpetatë weëre kosangta öngpökwë pöta ngönte wet rëak war wes niiaut.10 Pöta ngönte ngönëntak epël wia.“Omën wotpil namp naön, won pan.11Omën Anutuun ëwat namp naön.Omën nampök Anutuun ëël naën yeë.12 Pourö Anutu kasëng menak yes.Pël yeem pourö utpet panë sak wë.Omën ompyaö yaaö namp naön, won ë

won pan.13 Omën yangaöök sok ner weerak yang

ngep naën ëën kamp yaë pöl pitëmkëmötëaan ngön pipot kamp yaë.

Pit ngön kaar kësang yaaurö.Pit kamal ngaaröa omën utpet wesak

yamëngk pöl ngön nga yaaurö.14Kët ël epotë omnaröenutpet panëwesak

ngön kosang yamëëaurö.15 Nga kan kengkën eimeë omën mën wel

yawiaurö.16 Pitëm yesautë omnarö utpet elmëëre

këlangön mampö pël yaaurö17 Pit ngöntre karuröaring lup koptemer

sak naön.18Kot nent Anutuun kas naën yaaurö.”Ngön pipot ngönëntak wia.

19 Yaap, tiar ëwat wë. Ngönëntak ngönkosang epot Anutuu ngön kosangötë öng-pök wëaurö tiarimëën ëaut. Pötaanöktiarim naëaan nampök, “Ne wotpilëp,” pëlnaëngan. Yang ël epotë omën pourötiar Anutuu ëöetak saunaringörö pëën wë.20 Pöta songönte epët. Omën namp ngönkosangötë ënëm yaëën Anutuuk, “Wot-pilëp,” pël nemapan. Ngön kosang tapötöktiarim saunat war yewas.

Omën Kristoon kön wi kosang wasëpnapöpön Anutuuk, “Wotpilëp,” pël mapnaat

21 Pël yaëëtak peene pöt, Anutuu tiarimsaunat won wasën pim ëöetak wotpil wëpöt tekeri yewas epët Moses pim ngönkosang pöta kanöököl won, maimaöökölyaarö. Pöta ngönte Moses pim ngönkosangtakre tektek ngön yaauröak wetrëak ëaut. 22 Wotpil öpena pöt epët.Omën namp Yesu Kristoon kön wi kosangyewas pipopön Anutuuk, “Wotpilëp,” pëlyema. Yutaare omën muntarö tiar omënpourö piin kön wi kosang wasën pöt Anu-tuuk, “Omën wotpilörö,” pël niapnaat. Pöttiar omën kopëtarö, narö maimarö won.23Tiar pourö utpet ëak Anutu pim ompyaööpenëak niia pöl naön yaaurö. 24Pël yaëënYesu Kristo pi tiarim saunat wa pötaanAnutuuk komre kolap elniak utpetat pout

Rom 3:25 184 Rom 4:15won niwesak tiarën, “Omën wotpilörö,”pël niia. Pöt pi tiarim ompyaö yaaö nentakangiir naalniin, yaap nina. 25 AnutuukYesu pi wel wiin iit yangerak ngentiinomën pourö piin kön wi kosang wasëntiarim saunat won nuwesak Anutuu naënuulëëpënëak wes nimëa. Ngaan panëërAnutuuk omnaröen wiapre kor elmëakpitëm saunatë kangut teënt nemangkënëa. Pël ëautak peene pöt, pim wotpilyewesa pöt pet elniipnaan Yesu tiarimëënwel wiipënëak wes nimëa. 26 Pi wot-pil yewesaöre omën pourö Yesuun könwi kosang yewas piporöen, “Omën wot-pilörö,” pël yaaö pöt peene akun epöök petelniipënëak wes mëa.

27Pël ëaap tiarimtok tiarimtën ping we-sak apen ma? Won, kan pöt il waria.Oröptak kan pöt il yewari? Moses pimngön kosangötë ënëm yaaö pötak il yewarima? Won pan. Kön wi kosang yewesapötak kan pöt il yewari. 28 Pöta ngöntetiar epël yaaurö. Omën namp kön wikosangtaring wë pöpön Anutuuk, “Wot-pilëp,” pël yamëëaup. Ën namp Mosespim ngön kosangötë ënëm yaaö pöpönAnutuuk, “Wotpilëp,” pël nemaan yaaup.29 Ma Anutu pi Yuta omnarö tiarimtëAnutu ma? Won, pi Yuta omënere omënmuntaröa Anutu. 30Anutu kopëtap pi tiarpouröaap. Pötaanök tiar Yuta omën koröpkaut yailauröak piin kön wi kosang yewaspöröen, “Wotpilörö,” pël yenia. Ën omënmuntarö koröp kaut nailënöröak kön wikosang yemowas pöröenta, “Wotpilörö,”pël yema. 31 Pël ëën, “Kön wi kosangyewesa pötak Moses pim ngön kosangötwak yeira,” pël ya ma? Won, ngön pëlnaën. Tiar ngön kosang tapöt ngolöpwesak taë yewas.

4Anutuuk Apramön, “Wotpilëp,” pël mëëa

1 Apram omën yaapöp, tiar Yuta om-naröa ëap, piin tol apen? Pim ëa pötenkön wiipa. 2 Apram pi ompyaö eim wiakwotpil sanëën yok pangk pimtën kön wiaking ti wak ëan tapön. Pël ëaap Anutuuëöetak won. 3 Pöta ngönte ngönëntakepël wia. “Apram pi Anutuun kön wikosang wesa. Pötaanök Anutuuk piin könwiin wotpil sa.” 4 Pöta songönte tiar ëwatwë. Omën namp waur elniin omnant ye-mangk pötak kësangënte pël naën, waurëa pöta sumet pël ë yaë. 5 Ën omënnamp pimtok pimtën, “Nem ompyaö yeë

pötaan Anutuuk nemëën kön wiin wotpilyes,” pël newasëntak, “Anutu pimtokëërkësangën elnëak wotpil yenewas,” pël könwiin Anutuu pimpiin könwi kosang yewaspötaan, “Wotpilëp,” pël yema. 6 Tewitöktangön ke pilöt ök ëa. Pi omën Anutuukkön wiin wotpil yes pöpön ök ëa. Anu-tuuk omën pöpë ompyaö yaë pötaan won,pimtë kësangëntaan kön wiin wotpil yespël ök ëa. Omën pöp ërëpsawi yaë pël ëa.Tewit pi ngön ke pilöt epël ëa.7 “Omën Anutuuk pitëm ketöt ent ë

moolëak saunatwonwes yeemoolapörö ërëpsawi ëëpnaarö.

8Omën namp Kaöapök kön wiin saun wonyaë pöp ërëpsawi ëëpnaap.”

9 Yuta omën Anutuun yaö ëak ko-röp kaut yail pöröakëër Anutuuk tiarimsaunat won yewas pötaan ërëpsawi yeëma? Won. Omën muntarö koröp kautnailënöröeta Anutuuk pitëm saunat wonyemowas pötaan ërëpsawi yaë. Tiar ëwatpanë wë. Anutu pi Apram pim kön wikosang yewesauten kön wiin wotpilëp pëlëa. 10 Anutuuk akun taltak Apramönkön wiin wotpilëp pël ëa? Koröp kautilak wëautak ma nailën wëautak? Pi pëlnaënëpök Anutuuk piin kön wiin wotpilëppël ëa. 11 Apram pi koröp kaut nailënwë Anutuun kön wi kosang wasën Anu-tuuk piin kön wiin wotpilëp pël ëa pötpet ëëpnaan pim koröp kaut ilëpënëak ökmëëa. Pötaanök Apram pi omën koröpkaut nailën Anutuun kön wi kosang wasënAnutuuk kön wiin wotpilörö pël yaë pöröaëap. 12 Pi tiar Yuta omën koröp kaut yailpöröeta tiarim ëap. Tiarim koröp kaut yailpötaan won. Tiarim ëap Apramë koröpkaut nailën Anutuun kön wi kosang wesapöl yeë pötaan pi tiarim ëap.

Könwi kosang yewas pörö Anutu pim kupwia pöta yaö yes

13Ngaanëër pan Anutuuk Apramre pimëarö yang eprak pangk ëak öpenëak kupmowia. Pöt Apram pi Moses pim ngönkosangta ënëm yaëënak pël nemaan.Apram pi Anutuun kön wi kosang wasënAnutuuk kön wiin wotpilëp pël ëa pötakpël kup mowia. 14 Omën ngön kosangtaënëm pëën yaaurö Anutu pim yaö mëëapöt yewan talte Anutuun kön wi kosangyewesaut om pas wiaapën. Pël ëën Anutupim kup mowia pöteta wiap sëpën. 15 Pötngön kosang pötak tiar utpet yaë pöt petelniin saunatë kangut tiarim rangk yaarö.

Rom 4:16 185 Rom 5:14Pël yaëëtak ngön kosangöt won talte tiarngön kosangöt yail pël naën ëëpen.

16 Anutu pi Apramre pim ëarö ënëmorööpenaarö tiar komre kolap elniak ngönkup niwia. Pötaanök Aköpök kup niwiapöt öpena pörö tiar piin kön wi kosangwesak öpenaat. Pöt omën ngön kosang-taring wëaurö tiarimënt won, om ke tapëlkön wi kosangtaring Apramë ëa pöl yaaöpörö pourö öpenaat. Apram pöp tiarpouröa ëap. 17 Anutuuk Apram pimëënngönëntak ngön nenteta epël kup mowia.“Nook ni omën pouröa ëap pël wes yanu-ulë.” Ngön pöt, Apram pi yaap Anutu pimkön wi kosang wesa pöpë ëöetak tiarimëap. Anutu pöp omënwelwiauröawëwëatyemangk. Pimënt tapöpök omnant wonwieëautön maan yaarö.

18 Anutuuk Apramön, “Nim ëarö selapkaö pan orööpnaat,” kupmowia. Pël maanApram pim ru won ëën yang kaö nantëomnaröa ëap pël sëpna pöt kön wi kosangwesakaima. 19 Apram pim krismakiat 100pöt temanöm yesën koröpö won sa. ËnSeraata tapël koröp won sëën ru wilëpnaakunet pet ira. Pël ëauwaarök Apram pöpkön tapëten ëeim wë pim kön wi kosangyewesa pöt wiap newasën ëa. 20 Aprampi Anutuu ngön kup mowia pöten könselap ëak könwi kosang yewesaö pöt këloknewasën ëa. Won, pi kön wi kosang yewe-saut taintaë wes wak wakaima. Pël ëaö pö-tak Anutuu yapinte wak isa. 21Pöt, “Anutupim omën nant yaö neea pöt kë orööp-naat,” pël këëkë kön wiakaima pötaanök.22 Apram pi kön wi kosang yewesautaringke pël wakaima. Pötaanök Anutuuk piinkön wiin wotpilëp pël ëa. 23 NgönëntakAnutuuk Apramön wotpilëp pël kön wiangön pöt Apram pimtën naën. 24 Won,tiar pouröaan ëa. Anutu, tiarim KaöapYesu weletakaan wal ë ulmëaup, puuk piinkön wi kosang yewesaurö tiarënta, “Wot-pilörö,” pël niapnaat. 25 Anutuuk Yesu pitiarim saunatëën wel wiipënëak wesmëënwel wia. Pël ëën tiar wotpil niwasëpënëakweletakaan wal ë moulmëa.

5Anutuuk tiarën, “Wotpilörö,” pël yenia

1Tiar Aköp Yesu Kristoon könwi kosangyewasën Anutuuk, “Wotpilörö,” pël yenia.Pötaanök tiarim Aköp Yesu puuk elniintiar Anuturing lup kopëtemer sak wë. 2 Pikopëtapök komre kolapring wëauta kan-wer të niwiin peene pöta öngpök wë. Pël

yeë Anutuu ëwaataring kutömweri öpenapöten kön wieë ërëpsawi yeë. 3 Pötaanpëën ërëpsawi naën. Könöm nant tiarimnaë orö yaë pötëënta ërëpsawi yeë. Pötkönöm pötök tiarim lupöt kosang niwasyaë pötaanök. 4 Tiar lup kosang pötaringwëën Anutuuk moröktak ök elniin kosangwëën tiarimëën ya kë yes. Ya kë sakomën ompyaut nimpna pöten kön wiakkor wë. 5 Tiar kor wëën kë naaröön yaëënëö yes pël naën. Pöt epël. Anutuuk pimNgëëngk Pulö tiarim lupötë wes mëën lupsant yaalni. Pötaanök ëö naën yeë.

6 Tiar wëwë kosang öpenaata weërekosang pöt won wëën Anutu pimtë akunmowia pötak Kristook Anutu kasëngmenaurö tiar utpetetakaan niöpënëakwel wia. 7 Omën pimtok pimtën kön wiinwotpil yaaupëën wel wiipena pöt tiarimnaë pangk won. Ën omën omnaröakkön wiin ompyaö nampëën wel wiipenapötaar yok pangk wel wiipen wes. 8 Pëlëaap tiar saunaring wëën Kristo pi tiarkaamök ëak wel wia. Pël ëa pötak Anutupi lup sant yaalni pöt pet yaalni. 9 Pël ëënpeene Kristo tiarimëën wel wiin pim iitil ngentiin tiarim saunat won sëën Anutupi tiar pouröen, “Wotpilörö,” pël yenia.Pötaanök tiar ëwat panë wë. Kristo pikaamök elniin Anutuuk tiarim utpetatëkangut naningkën ëëpnaat. 10 TiarAnutuun kööre tok elmëeim wëën pimRuup tiarimëën wel wiak wiap niwasënAnuturing wë. Pötaanök tiar ëwat panëwë. Peene Anuturing wë eptak pi wëwëkosangtak wë kaamök elniaan ompyaöpanë öpenaat. 11 Pël ëën pöt pëën won.Tiarim Aköp Yesu Kristo puuk elniin tiarAnuturing lup kopëtemer saut. Pötaanökpim yaalni pötaan peene eptak Anuturingtiar pourö ërëpsawi yeë.

Atamök wel yawiaut koirën Yesuukwëwëet koira

12 Ngaan panëër omën kopëtap Atampuuk saun koirën saun pöt yangerak oröa.Pël ëën saun pötaan wel yawia pöt oröa.Pël ëën omën pourö tapël utpet ëeimeësaun wak wel wieima. 13Moses pim ngönkosangöt naaröön wieëa akun pötak utpetpöt yangerak ulöl sak wiakaima. Pël ëau-tak ngön kosang pöt won wiaan Anutuuk,“Pit nem ngön wa olëa,” pël kön wiakkangut pangk nemangkën ëa. 14 Pël ëënwel pöt Atam pim naëaan ngës rëak oröakwiaan wais Moses pim naë oröa. Pël ëën

Rom 5:15 186 Rom 6:16wel pötak omën pourö ngep ëakwiakaima.Omën pörö köpël wë utpet eimeë Atampim Anutuu ngön kat wiak wa olëa pölnaën ëautak weletak pitta ngep ëa.

Atampöpwel yawiautawotöököp omënënëm orööpnaap Kristo pim ökre was ëa.15 Pël ëaap komre kolap pöt ngön wayoolëauta ök naën. Omën kopëtap Atamëwa olëautak selap wel wian. Pël yaëënAnutu pim komre kolap pöt, omën kopë-tap Yesu Kristo pim kësangën elnia pötakAtamë ngön wa olëa pöt il wesak omënselap kiri elnia. 16 Anutuu kësangën pötomën kopëtap Atam pim utpet ëa pöta ökwon. Yaap, omën kopëtap Atam pi Anutuungön wa olaanak Anutuuk ngön ë pet irakomën pourö wel wiipënëak ök ëa. Pëlëaap omën selap Anutuu ngön wa olaanakAnutuuk kësangën elniak wotpil niwesa.17 Omën kopëtap Atam pi ngön wa olëakutpet sa. Pim pël ëa pötak wel pöt oröakyang omën pourö ngep ëak wiakaima. Pëlëautak omën kopëtap Yesu Kristo pim ëapöta këëtak Atam pim ngön wa olëa pötakëët il yewas. Anutu pim komre kolaprekësangën pötak tiar, “Omën wotpilörö,”pël yenia. Pël niaan tiar Kristooring wëkaö sak öpenaat.

18Pötaanök omënkopëtapAtamökAnu-tuu ngön wa olëa pötak Anutuuk ngönë pet irak tiar omën pourö kö sëpenëakök ëa. Tapël omën kopëtap Yesu Kris-tookwotpil wesak tiarimëënwelwia pötakAnutuuk tiarën, “Omën wotpilörö,” pëlniak wëwë kosangët yaningk. 19 Omënkopëtapök ngön wa olëa pötak selap utpetsan. Tapël kopëtapök ngön ngaarëk wapötak selap wotpil niwasëpnaat. 20 Pëlëën ënëmak Moses pim ngön kosangötoröön omnarö ngön kosang pöt ilap riakutpet kësang panë yeë. Pël yeëetak Anutupim komre kolap pötak utpet pöt ngepëak ompyaö niweseim wë. 21 Këët epëlorööpënëak ëa. Saun pötak wel yawia pötoröa tapël Anutu pim komre kolap pötYesu Kristo pim wel wia pötaan kaö sëpnapötak Anutuuk wotpil niwasëpënëak ëa.

6Tiar Kristooring wel wian

1 Yaap, Anutu pim komre kolap pötakutpetat ngep yaë. Pötaan tolëël apen? TiarAnutu pim komre kolap pöt tiarim utpetatngep ëak tekeri sëpnaan utpet ëeim öpe-naan apen ma? 2Won pan. Tiarim lupötëutpetat wel wi olëauröak tol ëën kaalak

utpet pöt yal menak öpen? 3 Tiar naröYesu Kristook yalmampenëak i yamë akunpötak pimwelwia pöl tiarta piik yalmenakwel yawi. Pöten ar köpël ma? 4 I yamëpiptak Kristook yal ëak wel yawi. Pël ëëntiar Kristooring yang kel yaniwer. Tol ëë-nak pël yaë? Pep pim weëre kosang pötakKristo weletakaan wal ë ulmëa tapël tiartawal ë niulëën wëwë ngolöpta kanöök yes.

Kristooring wëwëetak öpenaat5Tiar Kristoëwel wia pöl wel yawi pötak

piik yal yemangk. Pötaanök tiar epël ëwatpanë wë. Anutuuk pi wal ë ulmëa pöltiar wal ë niulëën piik yal ëak öpenaat.6Pöta songönte epël kat wi yeë. Tiarim lupngaanöt Kristooring këra yetaprak möaut.Pöt tiarim lupmeri utpetatë weëre kosangwia pöt kërë olaan utpetatë inëën naënëëpenëak pël ëaut pötaanök. 7 Namp piwelwiak utpetatë iriaan ent ëaupök kaalakutpetatë öngpök naön ëëpnaat. 8 Yaap,tiar Kristo piiring wel wiaurö. Pötaanökkön wi kosang panë wasën wëwëetaktapiiring wë. 9 Pöt tiar ëwat wë. Kristo piweletakaanwal ëaup. Pötaanök kaalakwelnawiipan. Wel pötak yok pangk pimweërekosangö wak neirapan. 10 Pi utpetatëweëre kosangöt won wes olapënëak welwiin pangk ëa. Wel wia pötaanök kaalakwel nawiipan. Peene wë epët pöt Anutuunyak wë. 11 Ar tapël arimtën kön wiin arimlupötë utpetat wel wi olëak Yesu Kristookyal ëak Anutuun yak wë pël ëëp.

12 Arim yang koröp lëngë sasa pipotëkentre kauratë ënëm ëënganok utpetatpörek wieë wer yanuun inëën elmëëngan.13 Pël ëakta arim möönre koröp pipot ko-rarötëël pëël elmëën utpetatëën inëën ëë-pan. Ar weletakaan wal ë nuulëaurö. Pö-taanök Anutu pim yaatak wë arimmöönrekoröpöt piin yaö elmëën wotpil wëautainëën ëëp. 14 Pöt ar Moses pim ngönkosangötë öngpök naön Anutu pim komrekolap pötak wë. Pötaanök kaalak ut-petatön kön wiin kaö nasën ëëpnaat.

Tiar wotpil wëauta inëën sak wë15 Pötaanök tol ëëpen? Ngön kosangötë

öngpök naön Anutu pim komre kolap pö-tak wë. Pötaanök yok pangk utpetatëëpen ma? Won pan. 16 Ar epël katnawiin yaaurö ma? Omën kaö namp arimmöönre koröpöt pëël elmëak pim këmngönte ngaarëk wak inëën elmëënëët.Pöta ök utpetatök arim kaö sëën pim in-ëën elmëeim wiak kö sënëët. Ën Anutu

Rom 6:17 187 Rom 7:14pim këmngön ngaarëk yewautak arim kaösëën pöta inëën elmëënë pötak Anutuuk,“Omën wotpilörö,” pël niapnaat. 17Ngaanutpetatök arim kaö sëën inëën elmëeimwakaimauröak peene pöt ngönën rë nuulapöt ngaarëk panë yeö. Pötaanök Anutuunyaya mepa. 18 Ar utpetatë weëre kosang-takaan ent ë nuulëën wotpil wëautak kaösëën inëën sak wë. 19 Tiar yang omnaröpëën. Pötaanök ar ngön pipot kat wiinomnaröa omnant yautëël ök ëak yeniak.Ar ngaanëër arim möönre koröpöt kentrekaurre utpet ke nentere nent pötëël pëëlelmëak pötë inëën elmëeim wakaimaurö.Tapël peene akun eptak pöt ompyaö panësënëën arimmöönre koröpötwotpilwëau-takël pëël elmëeim ön.

20 Ngaan utpetatök arim kaö sëën in-ëën ëeimeë wotpil wëauta inëën naëneimaurö. 21 Pël eimeë pöta kë oröpötkoireimaurö? Utpet eima pöten peeneeptak kön wiin ëö yes. Pöta këët wel.22Peene akun eptak pöt Anutuuk utpetatësulöptakaan wil niulëën pim inëën sak wë.Pël yeë pöta këët arim wëwëat ngëëngksak ompyaö wë wëwë kosangët wak omwakaim önëët. 23 Pöt arim utpetatë inëënyaauta kang pöt wel koirënëët. Ën Anutupim kësangën yaalni pöta këët Yesu Kris-took yal menak wëwë kosangët koirënëët.

7Tiar wëwë ngolöptak wë

1Karurö, ne Moses pim ngön kosangötëöngpök wëaurö arën niamaan. Ar ngönkosangöt kön yawiaurö epël ëwat wë.Omën namp pi öp wë pötakëër ngönkosangötë iri wë. 2Pöta ngön nokoliil nentepël wia. Öng ompringëp pim ompöp welnawiin wëën ngön kosangtak piar ompöperën elmëaan wë. Ën wë ompöp welwiin pöt ngön kosang pipët pim naë mopyemowi. 3 Pötaanök öngöp pim ompöpöp wëën sëp wesak omp muntap koirakpiiring wëën pöt öngre omp wëwëet ut-pet wesak saun yokoir. Ën ompöp welwiin pöt ngön kosang pipët pim naë mopmowiinwë ompmuntap koirak öngre ompwëwëet utpet newasën yaë. 4 Karurö,arim songönte tapël wia. Kristo pi pimkoröpö weletaan pëël elmëaup ar piik yalëën ngön kosangtaan wel wiin pötë öng-pökaan wil nuulëën wë. Peene pöt arweletakaan wal ëaup Kristo pimëën sakwë. Pi tiar Anutuu inëën yaëën tiarimwëwëatë këët pim yapintak sëpënëak wal

ëa. 5Tiar lup ngaanötring wakaiman akunpötak ngön kosangötök elniin utpetatëënkentre kaur eimeë tiarim möönre koröpötsaun koirën pöta ya mëneimeë weletaanyaö ëaut. 6 Peene pöt, Kristook yal menakngön kosangtaan wel wian pötak ngönkosangötë nitëën wakaima pötakaan wilnuulëënwë. Pötaanök kaalak ngön kosangngaan retëng ëa pötë ënëm naën wëwëngolöp Ngëëngk Pulöök pet yaalni eptakAnutuun inëën yaalmë.

Saunatök utpet niwesa7 Pötaanök tol apen? “Ngön kosang pöt

utpetat,” pël apen ma? Won pan. Ngönkosangöt won ëën ne utpetatë songönteëwat nasën ëan tapön. Ngön kosang pötakepël ya. “Ni omën muntaröa omnantönwar ëënganok,” pël ya. Ën pötak pël naënëanëën war yaaö pöten köpël ëan tapön.8Ngönkosangpipëtwar yaaö pöten ya. Pëlëën ne war yaaö pöten kön wiaan utpetyaaö pötak kante koirak nem lupmerënkëk yaalmëën war nentere nent orö yen-erë. Ngön kosangöt won ëën utpet yaaöpöt weëre kosang won ëan tapön. 9 Nengaan ngön kosangöt këëkë ëwat nasënwë nemtën kön wiin ompyaö wakaimaup.Ënëmak war yaauta ngön kosangët orörëa pötak utpetatë songönte ëwat wëënnem lupmeri utpetat kaö sëën 10 nemtënkön wiin, “Wel yawiauta kanöököl yes,”pël ëaut. Anutu pi ngön kosang pö-tak elnëën ompyaö ömëak ëautak pötakne wel yawiauta kanöököl wakaiman pötpet elnëaut. 11 Ne ngön kosang pötenkön wiaan utpet yaaö pötak kante koirakmorök elnëak pipël ngön kosangtaan welyawiauta kanöököl neulëa. 12 Tiar epëlëwat wë. Ngön kosang pöt ngëëngköt,ën kom ëak nent nent wasëneta ngëëngk,wotpil, ompyaut. 13E tol am? Ngön kosangompyaö pötak wel yawiauta kanöökölneulëa pël am ma? Won pan. Utpetyaaö pötak wel yawiauta kanöököl neulëa.Piptak ngön kosang ompyaut pet elnëakpël ëa. Omën pipët tol ëënak ëa? Ne utpetyaauta songönte tekeri yesën ëwat sak ut-pet yaaö pötenutpet panëët pëlwasumëakëa. Pël ëën ngön kosang ompyaö pötakutpet yaaö pöt sasa utpet panëët pöt petyaalnë.

Saunatök utpet niwesa14 Tiar ëwat wë. Ngön kosangötëël

Anutu pim Pulöök pimtë kentöön petyaalni. Pël yaëënak ne yang koröpööring

Rom 7:15 188 Rom 8:17utpetatë öngpök wë pötë inëën yeë. 15Nenem omnant yaautë songönten köpël wë.Ne omën ompyaut ëëmëak kentre kauryaalnë pöt naën yaaup. Ën utpetatëënganëak kaaö yaalnë pötökëër yaaup.16 Nem omën utpetat ëënganëak kaaöyaaut yaaö pöta ngönte ök yeniak pipët.“Ngön kosangöt ompyaut.” 17 Pötaanöknem korar yeë epot nemtë könöök won,utpetatök nem lupmeri wieë këk yaal-nëënak yeë. 18 Ne songönte epël ëwatwë. Nem lupmeri omën ompyaut winaön, nem lup ngaan pömeri. Pötaanökompyaut ëëmëak yeemak pangk naënyaaup. 19 Ne omën ompyaut ëëmaap pëlyeemak naën yaaup. Ën omën utpetatnaën ëëmaap pël yeemak yaaup. 20 Neutpetat naën ëëmaap pël aöök yaaö pötnem könöök won, utpetatök nem lupmeriwieë këk yaalnëënak yeë.

21Ne itaangkën omën epët nem naë oröyaë. Omën ompyaut ëëmëak yeem utpetatpëën ë yeë. 22 Yaap, nem lupmerök Anutupim ngön kosangötön kent pan yaalnë.23Pël yaëën ne itaangkën utpet ngaan nemlupmeri wiakaima pötök nem ömpyaöëëmëak kön yawi pötön kööre tok elmëakwii netëën pötë öngpök wë. 24O, ne omënutpetemor. Nem koröpö weletaan yaö yaëeptakaan talëpök ent ë neulëëpën? 25 Netiarim Aköp Yesu Kristook ent ë niulëa pö-taan Anutuun yoöre ërëp yamëëaup. Nemök yeniak pipta songönte pöt epël yaë.Nemtë könre lupötök pöt Anutuu ngönkosangötëën inëën yaëëtak utpet ngaannem lupmeri wiakaima pötëën inëën yaë.

8Kristook saunat ent ë nuulëak Ngëëngk

Pulö yaningk1 Pötaanök omën Yesu Kristooring yal

menak wëaurö tiarim naë utpetatë ngönkangit ë pet yaira pöt won ëëpnaat. 2 Pötasongönte epël. Ngaan ne utpet pëëneimeë wel yawiauta kanöököl seimaup.Peene pöt, Yesu Kristooring yal menakwë pötaan Pul wëwë kosangët yaningkpöök ent ë neulëën utpetatë öngpök sëërewel wi pël naëngan ompyaö eim ömaap.3 Mosesë ngön kosang pötök ompyaö ni-wasëpënëak yaëën tiarim lup ngaanötökweëre kosangöt wak iraan pomp ëa. Pëlëautak Anutuuk yok pangk ëak pimtëRuup wes mëën tiar omën utpetaröamöönre koröp wak yangerak oröa. Pël ëënAnutuuk elmëën pi tiarim saunatë kangut

wak wel wia. 4 Anutuuk ngön kosangötëwotpil wieëaut tiarim naë orööpënëakpipël ëa. Pöt tiar lup ngaanötë wëwëe-tak naön wë Ngëëngk Pulöökë yaalni pölyeë pötaanök. 5 Omën lup ngaanötëwëwëetak wë piporö pitëm könöt ngaanwëwë pötakël rë olëak wë. Ën omënPulöökë yaalmë pöl yaë piporö pitëmkönöt Pulöökë naë rë olëak piiring wë.6 Omën könöt lup ngaanötë wëwëetakëlrë olëak wë piporö wel wiak kö sëpnaarö.Ën könöt Pulöökë naë rë olëak wë piporömayaaptaring wakaim öpnaarö. 7 Pötasongönte epël. Omën könöt lup ngaanötëwëwëetakël rë olëak wë piporö Anutuunkööre tok yaalmë. Pël yeem pit pim ngönkosangöt ngaarëk naön yaauröak tol ëakpël ëëpën? 8 Omën lup ngaanötë wëwëe-tak wë piporö Anutuuk pitën itaangkënpangk naën yaë.

9Arpöt, lupngaanötëwëwëetakël naön.Pulöökë wëwëetak wë. Pël ëën Anutu pimPulö arring wë. Omën namp Kristoë Pulöpim naë won ëëpna pöp pi Kristoë om-namp won. 10 Yaap, utpetat yaautak arimmöönre koröpöt wel wiipënëak yaö elni-aurö. Pël ëauröak Kristo arring wëën yakAnutu pim arën, “Omën wotpilörö,” pëlniia pötaan wëwë kosangtak wë. 11 Anutupim Pul Yesu weletakaan wal ë moulmëapö arring wë. Pötaanök Anutu Yesu Kristoweletakaan wal ë moulmëa pöpök elmëënpim Pul arring wë pöök arim möönre ko-röp kö sëpënëak yaö yaalni pipot wal ëniulëën önëët.

Ngëëngk Pulöök Anutuu ru yaniwas12 Karurö, Anutu pim tiarimëën el-

nia pötaan kangit elmëëpenëak pöt yokpangk lup ngaanötë wëwëetak naön ëëpe-naat. 13 Pöta songönte epël. Ar lupngaanötë wëwëetak önë pöt wel wiak kösënëët. Ën Ngëëngk Pulöökë yenia pöl ëënweëre kosang ningkën koröpöökë utpetatmoolëak pöt wëwë kosangtak wakaimönëët. 14Omën Anutuu Pulöökë ënëm yespiporö Anutu pim ruurö. 15 Pöt Anutupim Pul arim wa pö ar omën nantök wiinitëën kas ëënëak naalniin ëa pötaanök.Won, Pulöök Anutu pim ruurö elniin pimweëre kosangöök Anutuun, “Pep, ni tenimPep ompyaup,” pël maim wë. 16 Ngön pöttiar Anutu pim ru sak wë Ngëëngk Pulööktiarim lupötë kaö wesak tekeri wasën katwiak pël yemak. 17Yaap, tiar Anutu pim rusak wë. Pötaanök pim omnaröaan omën

Rom 8:18 189 Rom 8:39

ompyaut yaö ëa pöt öpenaat. Pël yeemAnutuu Kristoëën yaö ëa pöteta piiringöpenaat. Pöt Kristo tiarimëën këlangönkat wia pöl tiar pimëën këlangön kat yawi.Pötaanök Anutuuk kutömweri tiarënta pi-iring ping wesak niak ë rangiat nimpnaat.

Tiar ënëmak kutömweri wëwë ompyautöpenaat

18 Ne kön wiin kutömweri ping wesakniak ë rangiat nimpna pöt kaöet. Ënpeene wë eptak këlangön kat yawi epëtpöta ök won, kotte. 19 Anutuu omën ketëa epot pout Anutuuk pim ruurö tiarimë rangiat tekeri niwasëpënëak ulöp kantmëneë kor ëeim wë. 20 Anutuuk elmëënpim omën ket ëa pipot om pas wakaima.Pöt pitëmtë kentöök naën, Anutu pimtokpël ëëpënëak yaö mëëaut. Pël ëaut yakpit Anutu pimtë ompyaö mowasëpnaatenkor wë. 21 Pit Anutuuk pitëm söpre tetëak wiakaima pötakaan ent ë ulmëën Anu-tuu ruuröaring yal ëak ompyaö wë kaalakomën nantë inëën naën ëëpna pöten korwë. 22 Tiar ëwat wë. Omën pasut Anutuuket ëa epot pout öngöröa ru wilëpënëaklel yailën këlangön kat yawiem ruupëënkor wë pöl akun kaöaö oröön ompyaösëpnaaten kor wë. 23 Pitëmënt pëën won,AnutuukNgëëngk Pulö kaöwesak ningkënwaurö tiarta këlangön kat yawiem Anu-tuuk tiar pim ruwes pet niirak tiarim yangkoröpöt ent ëak ngolöpöt nimpënëak korwë. 24 Pöta songönte epël. Anutu tiarutpetatë öngpökaan ent ë nuulëa. Pël ëau-tak peene tiar pi pet irak koröpöt ngolöpniwasëpënëak kor wë. Pi pet irak koröpötngolöp wesa talte tiar pim pël ëëpnaatenkor wë. Pöt namp pim omën kor wë pötenityaangk talte pi kaalak kor naön ëëpën.25Omën itnaangkënten kön wi kosang we-sak öpenaat pël weseë ya kë sak kor wë.

26 Tiarim kön wi kosang yewesa pö-tak tiar weëre kosang won ëën NgëëngkPulöök kaamök yaalni. Pöt tiar Anu-tuun kimangmapenëak tolëëlmaanpangkëëpën pöten köpël pötaanök. Pël yeëetakPulö pimtok tiarim lupötë wë Anutuunkimang maim wë. Pi omnaröa naënëllupötëaan ing maimeë Anutuun kimangmaim wë. 27 Pël yaëën Pep pi omnaröalupötön panë ityaangkaupök Pulöökë könpötenta ityaangk. Pöt Pulö pi Anutuukönöökë ënëm ëak Anutuu omnarö tiarimkangiir kimang maim wë pötaanök.

28 Tiar ëwat wë. Anutuun lup santyaalmëa pörö, omën nentere nent tiarimnaë orö nirëak ompyaö yaniwesautkaamök elmëëpnaat. Pi yas niapënëakkön wia pötaanök pël elnia. 29 Anutuukomën pim wet rëak kön wia pörö tiar pimRuupë ök sëpënëak kom ëa. Pötaanökpim nangarö tiar selap sëën pimënt nankaöap pël sak öpnaat. 30 Pël ëën Anutuukpim kom ëa pöröen yas niia. Pël ëak yasniia pöröen, “Wotpilörö,” pël niia. Pël ëakwotpil niwesa pörö ping wesak ë nirangia.

Anutuu lup sant pöt tiar sëp naniwaspan31 Anutu pi tiarimëën pipël kaamök

yaalni pöten tol apen? Pi tiar kaamök el-niaap talëpök kööre tok elniak pim more-siaan wa ëp elniipën? Won. 32 Pi keimönnaalniin pim Ruup tiarimëën wes nimëëntiarim kangiir wel wia. Pötaanök pikaamök elniak omënmuntatta kët ël epotënineim öpna pöt tiar kön wia. 33 OmënAnutu pimtëën yaö wesaurö tiar talëpökngön yaatak niulëëpën? Won. Anutuukwotpil niweseim wë. 34 Pötaanök talëpökutpetatë kangut ningkën kö sëpen? Won.Yesu Kristo pi tiarimëën wel wia pöt pëënwon. Pi wel wiak kaalak weletakaanta walëaup. Pël ëakAnutu pimmor yaapkëësiwëtiar kaamök elniipënëak Anutuun kimangmaim wë. 35 Pötaanök omën oröpötökKristo pim lup sant yaalni pötakaan entë nuulëëpën? Könömöt yewautak makëlangön kat yawiautak ma utpet yaniwaspötakma ngöntök yaautakma omnantëënil ngentingenti yaautak ma nga yaalniau-tak ma yamëngkautak pötök pël naalniinëëpnaat. 36 Pöta ngönte ngönëntak epëlwia.“Ten nimëën sak wëën yak kët ël epotë

utpet wesak nimëneim wë.Pitök tenën itaangkën pol sëpsëp yamö

pöröa ök sëën pël elnieim wë.”37 Omën könöm pipot tiarim naë oröakAnutuu naëaan ent ë nanuulaan yaëëntiarök könöm pipot il mowas pet yair.Pël yeë pöt Kristo lup sant yaalni pöpökweëre kosang niwasën taintaë wë. 38Nempël yak pöta songönte epël. Nem könkosang wia pöt omën nentak Anutu pimlup sant yaalni pötakaan ent ë nanuulëë-pan. Weletakmawëwëetakma enselöröakma omën kaö sak kutöweriaan yangerakëwëaurö ma omën peene wia epotök maënëm orööpna pötök, 39 omën olaanötökma öngkölaan pötök, omën ke nentere

Rom 9:1 190 Rom 9:24nent wia pipotök Anutuu lup santakaanent ë nanuulëëpan. Lup sant pöt tiarimAköp Yesu Kristook yaalni.

9Pool pi Yuta omnaröaan ya këlangön ëa

1 Ne Kristook yal menak wëaupök nemök niama epot kaar won, yaapöt. NgëëngkPulöökta ngön epot yaap pöt pet el-nëën nem lupmerök kön yawi. 2 Nengön epot ök niamaan. Yuta omën nemkaruröen yaköm pan kön wieimeë nemlupmer utpet pan. 3 Nem kentöök kannent wiaan pöt Anutuuk pit kama moöp-naan ne kangiir es parëaöökë kanöökëlsak Kristo pëlëër wëën ne pëlëër ömëakkent kön yawi. 4 Ten Israel omnarö Anu-tuuk pimëën yaö niwasën pim ru sëënpim ëwaat pet elnia. Pël ëak ngön taëwes mena pöt ninak pim ngön kosangötök niiaurö. Pël ëak piin yaya maimöna kan pöt pet elniak kup ke nenterenent niwia. 5 Tenim ëarö ngönënë kaösak wakaimaurö. Pël ëënak Kristo omënmöönre koröp wak tenim kurtak oröaupomën poutë kaö sak wë, Anutu tapöp. Piinyaya maim öpa, kët ël epotë. Yaap.

Anutu pi omnarö pimëën yaö yaniwas6 Anutuuk ten Yuta omnaröen pim

omën sënëak niia pöt ten pourö pöp panënasën. Pël ëautak pim kup niwia pöt mosnaën ëa. Pöt Israel pöpökaan ulöl sa Yutaomën pörö pourö Anutuun kön wi kosangwasën yaö nemowasën ëa pötaanök. 7 ËnApram pim ëaröeta pourö pim ök nasënëa, naröakëër. Pöta ngönte ngönëntakepël kup mowia. “Aisak pim ëaröakëërnim yaö sëpnaat.” 8 Pipta songönte epëlwia. Omnaröa wëwëetakël pëën Aprampim wilën ulöl sa pörö Anutuu ru nasën.Anutu pim kup mowiautakël wilën ulölsa pöröaar pit Apramë ë panëërö pël sa.9 Pöta kup mowia pipët epël ëa pötaanök.“Krismaki nent won sëën nem akun wiapötak kaalak wais kaamök elmëën Sera piyokotup wilëpnaat,” pël mëëa. 10 Pötaarwon. Repeka pim naëëta tapël oröa. Pitenim ëap Aisak piiring wë ru naar yaksak wila. 11 Piarip tep ëak ëlëpë yaatak wëomën utpetere ompyaö pöt naën ëa. Pëlëautak Anutu pim wet rëak pimtë könöökomnaröaan yaö ëa pöl akun pötakta pëlëëpënëak kent kön wia. Pi piarpim ëapötaan won, pimtë yaö elmëa pötaan komelmëa. 12 Pël ëak Repekaan, “Nanëpök

nangapë inëën ëëpnaat,” pël ök mëëa.13 Pöta ngönte ngönëntak epël wia. “NeYakopön kent yaë. Ën nanëp Isoon kaaö.”

14 Pötaan tiar Anutu pim ëa pöten, “Ko-rar ëa” pël apen ma? Won pan. 15 Pötpi Mosesën epël ök mëëa pötaanök. “Neomën nampön mait elmëëmëak pöt yokpangk pël elmëëmaap. Ën nampön yakömelmëëmëak pöt pël ëëmaap.” 16 PötaanökAnutu pi omën nampë kentööre weë yen-gentiaö pötaan won, pimtë yaköm pö-tak yaalmë. 17 Pöt Anutu pim Peroonngön ök mëëa pöt ngönëntak epël wiapötaanök. “Ne nem weëre kosang pöt nimnaë tekeri wasën nem yapinte yang poutëaö së pangk ëëpënëak kaö wes niulëaut.”18 Pötaanök tiar Anutuun ëwat wë. Piomën nampön yaköm elmëëpënëak pötyaköm elmëëpnaap. Ën namp pim lupmeril mowariipënëak pöt yok pangk pël ëëp-naap.

Anutu pi ya sangënre yaköm pout yaaup19 Anutu pël yaëën arim naëaan narö

köpël wë epël an koröp. “Ten Anutupim kent ëëpna pöten yok pangk kannemowariingan. Ten utpet ëëk pim ken-töökë ënëm yeë. Pël yaëën Anutu pi oröpëënak tenën kön wiin utpet yaë?” 20 Arpël aan kangiir epël niamaat. Ar omëntalöröak Anutuun ngön ke pil yemak?Pangk pël naëngan. Ma yang kap nentakyok pangk pim ket elmëaupön, “Ni tol ëë-nak ne epël ket yaalnëën?” pëlmapënma?Won. 21 Omën kap ket yaaup pim kentöökyangetaring ket ëëpënëak pöt yok pangkket ëëpnaat. Yang ulöp kopët nentak kapnentepar, nent kaöatëën nent kotutëën,pël ket ëëpënëak pöt yok pangk.

22 Anutu pim kentöökë wia pötkap ket yaaupë ök. Pi pim omënket elnia eporö pim kentöök omnantelniipënëak pöt yok pangk. Omënnaröen nga elmëak pitëm naë pim weërekosangöt tekeri wasëpënëak kent könwia. Pël ëaap pi omën pim nga elmëakkö mowasëpnaaröen ya wiap elmëakteëntom namëngkën ëa. 23Anutuuk omënmunt pim yaköm elniipënëak kön wiaurötiarim naë pi ëwaare ë rangi pout pangkëeëaupök pöt tekeri wasëpënëak omënkö mowasëpnaaröen ya wiap elmëakteëntom namëngkën ëa. Pi wet rëak tiarëwaare ë rangi pöt öpenëak kopëta wesniwia. 24 Pöt tiar tapöröen pi yas niiaup.Yuta omën tenimëntëër won, ar omën

Rom 9:25 191 Rom 10:14muntaröeta. 25 Pöta ngönte tektek omënOsea pöpë pepeweri epël wia.“Omën wet rëak nemëën newasën ëau-

röen, ‘Nem omnarö,’ pël memaat.Ënwet rëak lup sant naalmëënörö lup sant

elmëëmaat.26 Ën, ‘Ar nemëën newasën yeë,’ pël mëëa

yang pörekta kaalak,‘Ar Anutu wëwëetaringëp pim ruurö,’ pël

memaap.”27 Ën tektek omën Aisaia puukta Israelomnaröaan ngön ëak epël ëa.“Israel omnarö selap sak i pis i kaöaöökë

ëöök pötë wia pöl ëeëpël ëautak Anutuuk om kopët naar kama

öpnaat.28 Pöt Aköp pi ngön yaatak teënt pan ë

pet irak kangut yangerakë omnarömampnaat pötaanök.”

29 Aisaia puuk kaalak tektek ngön nentepël ëa.“Anutu kutömweri ngaarëk wëaupök

tiarim ruure ëarö mait naalmëënëanëën tiar Sotomre Komora kapöörarë wakaimauröa ëa pöl kösan tapön.”

Israel omnarö wotpil sëpënëak poprak ëa30 Pötaan tiar tol apen? Epël apenaat.

Omën muntaröa naëaan narö wotpil sëp-naataan weë nengentiin ëauröak wotpilsak wë. Pit Anutuun kön wi kosangyewasën wotpil mowasën wë. 31 Ën Is-rael omnarö ten wotpil sënëak weë ngen-tiak Moses pim ngön kosangöt ngaarëkweimeë pompre kaö ë imaut. 32 Pit tolëënak wotpil nasën ëa? Pël ëëpnaanAnutuun kön wi kosang newasën, pitëmtëwëwëat kaamök ëën wotpil sëpën wesakëa pöt pangk naën ëa. Pit Kristoon kaaöelmëak omnaröa këlötëaan söë urak kawiyengenti pöl ëa. 33Pöta ngönte ngönëntakKristoën ngön nent epël ëa.“Kat wieë. Ne Saion kak omnarö söë

uröpënëak kël naö yawi.Kël weë panë naö omnarö kawi ngentiak

utpet sëpënëak yawi.Pël ëën omën namp piin kön wi kosang

wasëpna pöp ëö nasëpan.”10

Israel omnarö pit Anutu pimwotpil yewaskan pöök nasën ëa

1 Karurö, nem lupmerök AnutuukIsrael omnarö pit utpetetakaan kamamoöpënëak kent pan yaalnëën Anutuun

kimang maim wë. 2 Ne pitën ëwat wë.Pit Anutu pim inëën elmëëpnaaten kentëak weë yengenti. Pël ëaap Anutuu kanompyaut köpël wë yak köntak yaë. 3 PitAnutuuk wotpil yaniwas kan pö kasëngmenak pitëmtok wotpil sëpnaataan weëngentiak ya yamëngk. Pël yeem Anutuuiri wë pim wotpil yaniwas kan pöökölnasën yaë. 4 Tiar ëwat wë. Moses pimngön kosang pöt Kristo oröönmopmowia.Pötaanök omën pourö piin kön wi kosangyewasën pit, “Omën wotpilörö,” pël yema.

5 Moses pi omën Anutuuk pitën, “Wot-pilörö,” pël mapënëak ngön kosangötngaarëk yewa pöröaan epël retëng ëa.“Omën namp ngön kosang pout ngaarëköpna pöp Anutuuk piin, ‘Wotpilëp,’ pëlmaan wëwë koirëpnaap.” 6 Omën Kris-toon kön wi kosang yewasën Anutuukpitën, “Wotpilörö,” pël yema pörö epëlkön nawiin yeë. “Talëp o kutömweriis Kristo koirak irapën?” 7 Ma “Talëpöngk yangera öngpök ngemë Kristo wele-takaan koirak aprëpën?” Kristo pi tiar piinkön wi kosang yewasën Anutuuk wotpilwesa pörö tiarim naë wë. Pötaanök tiarpiin ap newasngan. 8 Tiar Kristoon könwi kosang yewasën Anutuuk wotpil wesapörö kön pël nawiingan. Tiar epël könwiak yak. “Anutuu ngönte arim naë wia,arim këmötëëre lupötë.” Ngön pöt kön wikosang yewesauta ngönte tenim ök yeniakpipët. 9 Arim këmötëaan, “Yesu tenimAköp,” pël ök yeem lupötök Anutuuk Yesuweletakaan wal ë ulmëa pöt kön wi kosangwasënë pöt Anutuuk utpetetakaan kamaniöpnaat. 10 Pöt tiarim lupötök Yesuunkönwi kosang yewasënAnutuukwotpil ni-wasëpnaat pötaanök. Këmötök, “Pi tenimAköp,” pël yaan utpetetakaan kama niöp-naat. 11 Pöta ngönte ngönëntak epël wia.“Omën piin kön wi kosang wasëpna pöppi yok pangk ëö nasën ëëpnaap.” 12 PötYutaare omën muntarö tiar omën kopë-tarö, narömaimaröwon pötaanök. TiarimAköp kopëtap puuk omën pourö kaamökelniipënëak kimang maim wë pörö komrekolap elnieim wë. 13 Pöta ngönte ngönën-tak epël wia. “Omën Aköpön kaamökelmëëpënëak kimang mapna pörö Anu-tuuk utpetetakaan kama öpnaat.” 14 Tolëak omën piin kön wi kosang newasën wëpöröak kaamök elmëëpnaataan mapën?Tol ëak Anutuu ngönte kat nawiin ëauröakkön wi kosang mowasëpën? Tol ëak pimngönte ök nemaan wiaan kat mowiipën?

Rom 10:15 192 Rom 11:1515 Tol ëak pim ngönte ök mapënëak wesnamëën wiaan ök mapën? Pöta ngöntengönëntak epël retëng ëa. “OmnaröaAnu-tuungönompyautwak yewais pöt ompyaöpan.”

Israel omnarö pit ngön ompyaut kön wikosang nemowasën ëa

16 Ngön ompyaut pitëm naë oröautaknarö ngaarëk naön yaë. Pöta ngöntetektek omën Aisaia puukta epël ëa.“Aköp, ten nim ngönte ök mëëautakkat nawiin yaë.” 17 Kön wi kosangyewesauta songönte epël. Kristoë ngönpöt, omnaröak ök niaan kat wiak kön wikosang yewas. 18 Ne epël niamaan. Pitngön ompyaut kat nawiin ma? Won, pityok kat wiaurö. Pöta ngönte ngönëntakepël wia.“Pitëm këm ngönöt yang epotë sa pet yair.Ën ngönöt ka poutë pangk yaë.”19 Ne kaalak pëlpël niamaan. Israel om-narö kön nawiin ëa ma? Pöta kang nentMosesök Israel omën pimoröen epëlmëëa.“Ne omënmaimarö arim urtak wa ulmëën

ar pitëmëën yak wëwë ompyau-taan warre kaur ëënëët.

Ën ne omën köpël narö arim kangiirömaat.

Pël ëën ar pitëmëën ya sangën ëënëët.”20 Ënëmak Aisaia pi Anutu pim omënmuntaröa ompyaö wasëpna pöten könwieë kas köpël pitëmëën ngön epët pëënwes wia.“Neen ngaöl naalnëënöröak nokoiraut.Nemëën pëlpël nenëaan ëaurö ëö me-

naut.”21 Pël ëak Israel omnaröaan epël ëa.“Ne akun wali pan pitën yas yemaan kat

wiak wa olaimaut.”11

Anutupi Israel omënnaröenyakömelmëa1 Ne kaalak pëël niam. “Anutu pi pim

Israel omnarö kasëng panë momena ma?Won pan. Neenta Israel omnamp, Aprampim ëap, Pensaminë kurtakaanëp. 2Anutupi omën pim ngaanëër pimëën yaö wesapörö kasëng nemangkën ëa. Pöta ngöntetektek omën Elia pim ngönte ngönëntakwia pöt kat nawiin ma? Elia pi kimangngöntak Israel omnaröaan Anutuun kaaöngön epël mëëa. 3 “Aköp pit wet rëaknim tektek ngön yaaö nem karurö më-nak kiri ar yaaö uröteta kelën nemëntwëën neenta nempënëak yaë.” 4 Pël

maan Anutuuk kangiir epël mëëa. “Neomën selap pan 7000 yang omp ak Paalpöpön yaya nemaan wë pörö ngaata öng-pökaan ngarangk elmëeim wë.” 5 Tapëlpeene akun eptakta Anutuuk omën kopëtnaar komre kolap elniak yaö niwasën wë.6 Anutu tiarim ompyaö yaautaan won,pimtë komre kolap yaalni pötaan yaö ni-wesa. Omnarö ompyaö yaëën pi yaöyemowas talte komre kolap yaalmë pöt këëëpën.

7 Pöten tol apen? Israel omnarökëët koirënëak weë ngenti imautak pourönokoirën ëan. Kopët yaö niwesauwaartenimtokëër yokoir. Ën muntarö pöt Anu-tuu ngön wa olaan puuk elmëën lupöt ilwariak wë. 8 Pöta ngönte ngönëntak epëlwia.“Anutuuk pitëm lupöt wa irikor elmëak it

ngaapre katun mowesa.Pël ëa pötepar peeneta om wia.”9ËnMoses pimngönkosangYuta omnaröakent eima pötakwiimotëa pötaan Tewitökepël ëa.“Pitëm kaömp neim wë pöt animauröaan

kalaapwiire pongön të pël yeë pötëök ëëp.

10 Pit omnantön itnaangkën ëëpnaanpitëm itöt röök ulak ëëp.

Pit omën könöm panëët wak wëën pitëmkasngelöt pak ëeim öp.”

Anutuuk omën maimarö kama yeö11 Ne kaalak pëël niamaan. Yuta om-

narö pitëm wiapre kor ëa pötak ngen-tiak sasa utpet ëa ma? Won pan. Pitomën muntaröa wëwë ompyautaan warëën tapël öpënëak Anutuu ngön wa olaanAnutuuk omën munt pörö utpetetakaankama wa. 12 Yuta omnarö Anutuu ngönwa olaan Anutuuk omën pourö ompyaöyaalmë. Pit kawiap ëën omën muntaröompyaö yaalmë pöt pitëm kaalak Anutuunaë rë olëak öpna akun pötak Anutuuk kaöwesak ompyaö elniipnaat.

13 Ne peene ar köpël omnaröen ök nia-maan. Anutuuk ar kopël omnaröen pimngönte ök niamëak yaö neaan pël yeemarimnaë ya yamëngkpöten könwiin kaöetpël yaë. 14 Ne ya pöt yamëngkën Yutaomënnemkar narö Anutuuk arën ompyaöyaalni pötaan war ëën pim naë rë olaankama niöpën wes. 15Anutuu pitëm kasëngmena akun pötak puuk elniin kopël om-narö ar piiring lup kopëtemer san. Pö-taanök Anutuu pitëm kaalak öpna pötak

Rom 11:16 193 Rom 12:2tolëël orööpën? Omnarö weletakaan walëak wë pöl Anutuuk kaö wesak ningkënar wëwë ompyaö panëëtak ön sa. 16Ngönnokoli nentepar epël wia. Yuta omnaröayaaul omën namp kaömp nemes wak Anu-tuun yak kom ëak kaö nent mangkën pötAnutuuk pout pimot pël wasëpnaat. Ënkëraamentta Anutuuk kön wiin misënötpimot pël wasëpna pöt morötta pimot pëlwasëpnaat. Pöta ök Anutuuk kön wiinYuta omën tenim ëarö pimorö Yuta omënpourö yok pimorö pël yaë.

17 Yuta omnarö ten këra olip yaap-mentë ök, ën ar köpël omnarö këra olipkosangöökmentë ök Anutuuk yaapmentëmor nant ulöp nautön ëautaan il moolëakkosangöökmentë mor nemor urtak yalmen moulmëën ëlmentök kaamök ëakmor nailënötring kolap yaningk. 18 Ararimtën kön wiin isën Yuta omën këramor mosutë ök ëën il moolëa pöröen ökrewas manganok. Ar om mormor misënökaamök naën, misënöök mormor kaamökyaalni. Misën pö Yuta omnaröa ëarö.

19 Ar, “Anutuuk ten urötak yal menniulëëpënëak mor mosut il moolëa,” pëlan koröp. 20 Yok. Pël anëëtak pit könwi kosang newasën ëautaanök il moolëa.Ën ar pöt, kön wi kosang yewesautaringpitëm urötak wëerek arimtën wak isakanganëën ngarangk këëkë ëën. 21Anutuukmor ëlmentëkaan oröaut Yuta omën pöröpitëm utpet ëaö pötaan mait naalmëën ilmoolëaut. Pötaanök arta utpet ëënë pötmait naalniipan. 22 Tiar Anutu pim yaëpöten iteneë pim yakömre ya sangën yaaöpöteparën ityaangk. Omën pim wëwëetenkaaö yaauröaan ya sangën yaalmë. Pëlëautak Anutuuk arën yaköm elniin wë. Arpim naë önë pöt tapël elnieim öpnaat. Ënpël naën ëënë pöt arta il niolapnaat. 23 ËnYuta omën il moolëa pörö kaalak lup kaiptiak könwi kosangwasënpötAnutu kaalakyal mampënëak weëre kosang yaë pöpökpangk pël elmëëpnaat. 24 Ar këra olipkosangöökmentë ök wëën pömentëkaanilak omnaröa naënganëël Anutuuk yaap-mentëk yal men nuulëaurö. PötaanökYuta omën ilmoolëa pörö kaalak ëlmentëkyal men ulmëëpna pöten pomp naëpan.

Anutu pi tiarën yaköm yaaup25Karurö, ar arimtën kön wiin ispanëak

ne ngön ngaan ëlëëp wiakaimaut peenetekeri yes epët ëwat sënëak kent yaë. Is-rael omën narö lup kosang ëeim wëën

akun won sëën köpël omnarö Anutuu naërë olapënëak yaë pörö pël ë pet irënak26 pötaan Israel omën pourö Anutuu naërë olaan kama niöpnaat. Pöta ngöntengönëntak epël wia.“Ompyaö Niwasëpnaap Saion kak oröak

utpet Yakop pim ëaröa naë wia pötwon wasëpnaat.

27 Pël ëën nem pitëm saunat ent ëmoolama pötak nem ngön taë wesmena pöt kë orööpnaat.”

28 Yuta omnarö ngön ompyaut kasëngmenak Anutuun kööre tok elmëa. Pitëmpël ëa pötak ar köpël omnarö kaamökelniin ngön ompyaut kat wiak Anutuu naërë olëaurö. Pël ëauröak Anutu pitëmëaröen kup mowiak Yuta omnarö pimëënyaö wesa pötaan lup sant yaalmë. 29Anutupi pim kön kosangtak omnaröen ompyaöelmëëpënëak yas mëëa pöt wiap nasë-pan. 30 Köpël omnarö ar ngaanëër Anu-tuu ngön wa olaimauröak peene Yuta om-narö Anutuu ngön wa olëa pötaan Anu-tuuk yaköm yaalni. 31 Tapël Anutuu arënyaköm yaalni pötaan puuk peene Yutaomnaröenta yaköm elmëëpënëak elmëënpit peene pim ngön wa yoola. 32 Anutupim elmëa pöta songönte epët. Pi tiaromën pouröen yaköm elniipënëak elniinpim ngön wa olaimaurö.

Anutuun yaya mepa33 Elei, Anutu pim könre ëwat pöt

maimalëp. Pim könre ëwat pöt öngpökpan tiar yok pangk naëngan. Ën pim yayamëngka pöteta ëwat naëngan. 34 Pötangönte ngönëntak epël wia.“Aköpë könpelën talëpök ëwat sa?Mapi köpëlwëën talëpök könmena? Won.35Ma talëpök pi wet rëakmenaurek kangit

mampën? Pël naëpan.”36 Omnant poutë songönte pim naë wia.Pi omnant poutë pepap. Omën pout pikopëtapëët. Pötaanök tiar kët ël epotë piinyaya maim öpa. Yaap.

12Tiarim möönre koröpöt Anutuun kiri

elmëëpa1 Karurö, ne Anutu pim yaköm yaalni

pötaan kosang wesak niamaan. Ar arimmöönre koröpöt Anutuun pëël elmëën kiriyemangk pöta ök ëëp. Pël ëeë arimtënpimorö pël weseë pim yaë pöt eim ön. Pëlyeem pöt Anutuun yaap inëën eim önëët.2 Ar ngönën wonöröa yaaul ëënganok.

Rom 12:3 194 Rom 13:7Arim könre lupöt Anutuun pël elmëënngolöp wes nimp. Pël ëak arim wëwëattangolöp wes nimpnaat. Pël ëën Anutuuyaalni pöten ëwat panë sënëët. Ar omënompyaöre wotpil panë Anutuu kent yaëpöt kom ëak ëwat sënëët.

3 Anutuuk komre kolap elnëak ngönyaaö omën newesaup. Pötaanök arpouröen niamaan kat wieë. Ar arimtëwëwëere ëwat yaautön köntak kön wiinispan. Anutuu nina pöl kön kosang wieëarim wëwëere ëwat yaautön wotpil wesakkön weswes ëeë. 4 Tiar ëwat wë. Tiarimmöönre koröp kopëtaöökë kaut selap wë.Ën kaö pötök ya yamëngka pöt selap.5 Tapël tiar omën selapök Kristook yalmangkën möönre koröp kopëtaö pël yes.Pël yeë tiar nener yal yeë.

Anutu pim weëre kosang pötring ya kenentere nent mëmpa

6 Anutu pi komre kolap elniak pimya ke nentere nent mëmpenëak weërekosang yaningk. Pötaanök omën namppi Anutu pim ngönte tekeri wesak ap-naataan weëre kosang mangkën pöt pimkönwi kosang yewesauta ökök pimngöntetekeri wesak ap. 7 Namp pi kaamökyaaö yaataan weëre kosang mangkën pötkarurö kaamök elmëëp. Namp rë yemoulayaatan weëre kosang mangkën pöt rëmoulöp. 8 Wa korkor ngön yaaö yaataanmangkën pöt ap. Namp kësangën yaaöyaataan mangkën pöt panë wesak ëëp.Ngarangk yaaö yaataan mangkën pöt yakaö mëmp. Yaköm elmëak kaamök yaaöyaataan mangkën pöt ërëpsawi kön wieëelmëëp.

Lup sant elmëëpena ngönte9 Arim karurö yaap wesak lup sant

elmëeë. Ar utpet yaaut kasëng menakompyaö yaautakël rë olëak weë. 10 Arimkarurö pitta Kristoëërö pël weseë lup santelmëeë. Ar weë ngentiak arim karuröayapinöt wak isak maë. 11 Wiapre korwon, ya kë sak wë Aköpë inëën elmëeë.12 Aköpön kor eimeë ërëpsawiaring weë.Pël ëën konöm nant arim naë oröönkosang sak taueë kimang maim weë. 13 ËnAnutuu omnarö omën nantëën elek yaëënpöt pit kaamök elmëak omën ka nan-tëaanörö arim naë waisën pöt ompyaöngarangk elmëeë.

14 Omën narö ar utpet yanuwasën pötAnutuuk ompyaö mowasëpnaan kimang

maë. Ar piin utpet wasëpnaaten ki-mang manganëp ompyaö mowasëpnaankimang maë. 15 Omën narö ërëpsawiyaëën pöt pit kaamök ëak ërëpsawi ëeë.Ën narö ing yaan pöt kaamök ëak ingaë. 16 Ar omnaröaring lup kopëtemer sakweë. Arimtën kön wiin ispan irëak omënyaapöröaring weë. Arimtën kön wiin ëwa-tringörö pël ëën ping wesak angan.

17Utpetatëën kangiir kangiir ëënganok.Ar këëkë kön wiak omnaröa itaangkënompyaö ëëpna pötökëër ëeë. 18 Ar ngaelmëënëak kön wiinganok. Kan nentwiaan pöt karuröaring mayaap weë.19 Karurö, omën narö utpet yaalniinpöt kangiir elmëënganok. Anutuukkangiir elmëëpnaan wiaap. Pöta ngöntengönëntak epël wia. “Saunatë kangutpet yaira pipot nem yaat. Nook kangiirelmëëmaat. Aköp pi pël ya.” 20 Ar pötepël ëeë. “Arën kööre tok yaalniaurö këënyaëën pöt kaömp meneë. Iiten yaëën iitmeneë. Pël ëën utpet yaautön kön wiakëö sëpnaan.” 21 Utpetatök ar il niwaspan.Won, ar omënompyaut yeemutpetat ngepëeë.

13Yang ngarangköröa ngön ngaarëk öpa

1 Tiar omën pourö yang ngarangköröangön ngaarëk öpa. Yang ngarangkörö pitom pas naaröön, Anutuuk yamenakmoul-mëën wë. 2 Namp pi yang ngarangköröangön wa yoola pöp Anutu pimmoulmëau-röa ngön wa yoola. Pël yaë pöp kangut öp-naat. 3Ompyaurö pit yang ngarangköröenkas naën ë yaë. Utpet yaaurö pitökëër kasë yaë. Pötaanök ar pitën kasinkasin wonönëak pöt omën ompyaut pëën ëën. Pëlëën pit arën itaangkën ompyaö sëpnaat.4 Piporö pit Anutuu ya omën narö pitök arompyaö önëak ngarangk yaalni. Pël yaëë-tak ar utpet yaëën pöt pit kangut nimp-naatak pitën kas ëën. Pit Anutuu ngönngaarëk wak utpet yaauröaan nga yaalmë.5 Pötaanök pitëm ngönöt ngaarëk ön. Pötkangut elniipanëën kasiin pëën won, arimlupötökta ompyaut ëënëëten kön wiak ön.6 Pit Anutuuk ya pipot mangkën yamëngkpötaan armonat takismenyeë. 7Pötaanökomnant epot mampunëak niapna piporömeneë. Pit takis ke nentere nent poutëënkimang niaan pötmeneë. Pit omën kaöaröëën pöt pitëm yapinöt wak isak maë.

Rom 13:8 195 Rom 14:15Tiar lup sant yeemAnutuungön kosangöt

ngaarëk yeö8 Ar omnaröa omën nant nina pötë

kangut men pet ireë. Ën lup sant yaaöpötaar pet irnganëp om ëeim ön. Omënmuntaröen lup sant yaalmë pipop Anutuungön kosangöt ngaarëk yeö. 9 Anutu pimngön kosang nant epël wia. “Öngre ompwëwëet kom ëëngan. Ni omën mën welwiingan. Ni këkain ëëngan. Ni omënmuntaröa omnantön war ëëngan.” Ngönkosang pipotremunt nantta wia pout erënëak epël ya. “Nimtëën lup sant yaëntapël nim karipön elmëëm.” 10 Omën lupsanttaring öpna pipop muntapön utpetnaalmëëpan. Pötaanök lup sant yaë pipopAnutuu ngön kosangöt ngaarëk yeö.

Tiar wotpil wesak öpa11 Pël ëënëak niiauta songönte epël. Ar

akun epta songönte ëwat wë. Kaëaan yaansak wal ëëpena akun temanöm yes. Pötngaanëër ngës rëak ngönën kat wiak könwi kosang wesan pötak Kristo pim kamayanu pöt pet irëpna akunet wali wieëautpeene pöt temanöm yes pötaanök. 12Koutpet irëpënëak yaëën ëlpam wal ëëpënëakyetapöörar yamë. Pötaanök koutakë yaautmoolëak ëwaatakë kelre ngilö wetak öpa.13 Tiar kët ëwaatak wëaul wotpil wesaköpa. I ngaat nak kön irikor ëak ngönwa olangan. Ngasam pas eimeë öngreomp nga ëëngan. Ngön nga elööre omënmuntaröa omnantön warre kaur ë pëlëëngan. 14 Tiar Aköp Yesu Kristo pimök sak wë tiarim koröpöökë kentre kaurpötë ënëm ëëpenaataan kön wiinganëppim ënëm ëëpa.

14Karuröa wëwëat sangk kelngan

1 Omën pitëm kön wi kosang yewe-saut wiap yaë piporö mësak wais in-gre moröröa öngpök ulmëeë. Pël ëakpitring ngönaak anëëtaan kön ke nalrenal wiak angan. 2 Omën narö pitëm könwi kosang yewesaut weë yaë pörö pitkön wiin pangk ëën yenaut pout nëmp-naat. Ën kön wi kosang yewesaut wiapyaë piporö mësëpöt won, këënre kaömppëën yenaurö. 3 Omën omnant pout yenapöröak mësëpöt nanën yaaö pöröen könutpet wiipan. Ën omën mësëpöt nanënyaaö pöröak pout yenauröen kön wiin,“Utpet yaë,” pël ëëpan. Won, omën pi-poröeta Anutuuk kama waurö. 4 Pötaanök

arim oröptak omën kaö nampë inëën ru-upön pim yaauta songönten utpet wesakaan pangk ëëpën? Pi weë sëpën ma wiapsëpën pöt pimtë kaöapökëër itenak pangkapnaat. Kaöap pi taë mowasëpna weëtwieëaupök taë mowasën tauaapnaat.

5 Omën narö Anutuun yaya mapënëakkön wiin kët nant kaöat ën nant kotutpël yaë. Ën narö pël ëëpënëak kön wiinkët pout mëngkre mëngk wia pël yaë.Pit pourö pitëm ëëpna pöt kön kosangwiak pël ëëp. 6 Omën kët nant kaöat pëlkön yawi piporö pit Anutuu yapinte kaöwasëpënëak pël yaë. Ën omën kaömppout yen pöröeta Anutuun yowemëak pimyapinte wak kaö yewas. Omën mësëpötnanën yaë pörö pitta Anutuu yapinte kaöwasëpënëak pël yeem piin yowe yema.7 Tiarim öp wë pöt tiarimtok naön. Welyawi pöteta tiarimtok wel nawiin. 8 Öpwë pöt Aköpëën wë. Wel yawi pötetaAköpëën wel yawi. Pötaanök öp öpenaaröma wel wiipenaarö tiar Aköpëërö. 9Kristopi wel wiauröere öp wëaurö tiar pouröakaö sëpënëak wel wiak wal ëa.

10 Ar naröak tol ëën arim karuröawëwëatön sangk kelkel ëak utpet we-sak yemak? Ën narö arta tol ëën arimkaruröen ökre was yemak? Tiar pouröAnutuu naë sëën pimngön yaatakök niaanpet irëpnaat. 11 Pöta ngönte ngönëntakepël wia.“Aköp pi epël ya. Ne wëwëetaring

wëaupök yaap pan yeniak.Omëm pourö neen rar rë wesirak yaya

neapnaat.Pël ëak Anutuun, ‘Pi Anutu panëëp,’ pöt

war wesak apnaat.”12 Pötaanök tiar omën pourö tiarimwëwëatë songönöt Anutuun ökmepenaat.

Omnant elmëën wiap ëëpanëën ngarangkëëpa

13 Pötaanök tiar nenera wëwëatönsangk kelkel ëak utpet wesak yaaut sëpwesak kön epëlwiipa. Tiarimkarurö omënnant elmëën kawiap ëak saun koirpanëënngarangk këëkë ëëpa. 14 Ne Aköp Yesuukyal menak wë omën yena nentere nentepot kewilringöt won pël kön kosangyawi. Pël yeëetak omën namp pi könöökomën nantön kewilringöt pël wesaknëmpna pöt yaap kewil mowasëpnaat.15 Ar kaömp nant yenën arim kar nampitenak kaömp pöt kewilringöt pël wesakya këlangön ëën pöt ar lup sant naalmëën

Rom 14:16 196 Rom 15:16yeë. Kristo pi omën pipopëënta welwiaup. Pötaanök arim yena pötak utpetmowaspan. 16 Arimtok arim yeë pipotönompyaö pël yewesetak muntaröak utpetwesak apanok sëp weseë. 17Pöta songönteepël. Anutuu wa ngaöök yanimë pötakëët iire kaömp yena pöt won. Pöta këpöt wotpil mayaap wë, ërëpsawiaring wëpipët Ngëëngk Pulöök yaningk. 18 OmënKristoë inëën sak wë omën pötring öpnapöp Anutu pim yaauten itenak kent yaëënomnaröakta kön wiin omën ompyauppël sëpnaat. 19 Pötaanök tiar ompyaöpipot pëën ë yesem mayaap öpa. Pël ëakompyaö yeem karurö lup kosang yemowaspötökëër ëëpa. 20 Ar yenautëën pëën könwieë Anutuu yaat utpet wasngan. Yaap,omnant pout nënë ompyaut. Pël ëautakar omën nant yenën pötak omën muntaröëngk ma e wesak kön utpet yaniwiin arsaun yokoir. 21 Arim kar namp ëngk ma ewesak könutpetwiipanëën animaörewaini ngaat nëëre omën ke nentere nent yeëpöt sëpwasënë pöt yok pangk. 22Arim könkosangötök omnant yaautön ompyaut pëlyewas pipöt arimëntre Anutuukëër ëwatwë. Omënnamppi könwiin pimëëpnapötyok pangk pël wesak pötökëër ëëpna pöpërëpsawi ëëpnaap. 23Ën namppi kön selapyaalmëënak köntak nëmpna pöt Anutuukkön wiin utpet sëpnaat. Pöt pi kön kosangpöt won wiaanak ëa pötaanök. Omnantpout kön kosang nawiin wë ëëpena pötsaunaring ëëpnaat.

15Tiarim karuröen könwieë lup kosang sëp-

naan kaamök elmëëpa1 Kön wi kosang yewesautaring wëaurö

tiar omën pitëm kön wi kosang yewesautwiap pöröen kaaö elmëënganëp kaamökelmëak pitëm könömöt öpa. Tiarimtëkentöökë ökök ëëngan. 2 Tiarim karuröenkön wieë lup kosang sëpnaan kaamökelmëëpa. 3Kristo piita tapël pim kentöökëënëm naën ëa. Pöta ngönte ngönëntakepël wia. “Omën narö niin utpet wesakyeniaan nemëën yes.” 4 Ngön ngaanëërngönëntak retëng ëa pöt tiar rë nu-ulöpënëak retëng ëa. Ngön pipotök ëprewiap elniak lup kosang niwasën Anutuuwais nikoirëpnaataan kor öpenëak retëngëaut. 5 Anutu pi wiapre korre lup kosangyewesa poutë pepapök elniin Yesu Kristoëëa pöl lup kopëtemer sak ön. 6Pël ëeë arim

lupre këmët erën ëak Aköp Yesu Kristopim Pepap Anutuun yaya man.

Kristo pi Yuta omnaröere kopël omnarökaamök elmëa

7 Pötaanök Kristook ar sant niwesaknuwa pöta ök Anutuu yapinte ngaarëkwesmëënëëtaan arimënt nener sant weseimön. 8 Ne Kristo pim sant niwesa pötaanepël niamaan. Anutu yaap yaaup pöt petelniak pim ten Yuta omnaröa ëaröen ngönkupmowia pöta këët orööpënëak Kristo piwais ten Yuta omnaröa inëën elnia. 9 Pëlëak Anutu ar köpël omnaröeta pim yakömyaalni pöten yaya manëak pël ëa. Pötangönte ngönëntak epël wia.“Ne köpël omnaröaring wë yaya niaimeënim yapinte ompyaö wesak tan rë wiwi

niamaat.”10Ngön munt nent ngönëntak epël wia.“Köpël omnarö arta Anutuu omnaröaring

ërëpsawi ëën.”11 Ën kaö nenteta epël wia.“Köpël omnarö, ar pourö Aköpön yaya

maë.Omën pouröere pourö piin yaya map.”12 Ën Aisaia puuk ngön nent epël ëa.“Sesi, Tewitë pepap, pim kurmentëkaan

omën orööpna pöp pi köpël om-naröa kaö sëpnaap.

Pël ëën köpël omnarö pit piin könnganngan eimeë pitëm ompyaömowasëpnaapön kor öpnaat.”

13 Anutu omën ompyautëën kön kosangwiak kor wë pötë pepapök ar NgëëngkPulöökë weëre kosangöök kön kosangwiak pim kama niöpna pöten kor önëakKristoon kön wi kosang yewasën Anutuukelniin ërëpsawiire mayaap pöt kësang panön.

Pool pi pimtë ya yamëngkautaanërëpërëp ëa

14 O karurö, nem lupmerök ar omënepot yeë pöten kön pan wia. Ar arimwëwë ompyaö pan pötaring wë arim naëëwat ke nentere nent wiaan nener yokpangk rë yemoulan pöten kön kosangyawi. 15 Pël ëaap Anutu pim komre kolapelnëak arimëën yaatak neulëa pötaan near itenak kaaö ëënëëten pölöp naën omënke nentere nent ëënëak pep epwer ngolöpwesak retëng ë yaningk. 16 Puuk ne arköpël omnaröen Yesu Kristo pim inëënru wes neulëa. Ne kiri ar yaaupë ök wëNgëëngk Pulöök ar köpëlörö ngëëngk ni-wasën kiri ar yaalmë pöl ëënAnutuuk arën

Rom 15:17 197 Rom 16:8itenak kent ëëpnaak yak ngön ompyaut ökyeniak.

17 Ne Yesu Kristook yal menak Anutuuyaat yamëngk pötaan yok pangk ërëpsawiëëmaap. 18 Ne omën munt nantön ökneniangan. Won, kopët epëten ök nia-maan. Kristook kaamök elnëën ar köpëlomnaröa naë ök niiaöre ya mëmpö pëlelniin pim ngön ngaarëk waurö. 19 Pëlyaëën Ngëëngk Pulöök weëre kosang nenapöök retëng ke nentere nent yamëngkënar Anutuu ngön ngaarëk waurö. Pëlëeë Kristo pim ngön ompyaut Yerusalemkakaan ngës rëak aö yesem yang maimnera yapinte Ilirikam pörek së mën petiraut. 20 Ne akun poutë ngön ompyautomën Kristoë ngönënte kat nawiinöröenök mamëak weë ngentieimaut. Pël yeemomën muntaröa ngës rëak ök maimaurekamaaten kaaö. 21 Pöta ngönte ngönëntakepël wia.“Omën pim ngönte kat nawiin ëauröak

piin itaampnaat.Omën pim ngönte ëwat nasënöröak ëwat

sëpnaat.”Pool pi Spen yangerakë sëpnaanök Rom

omnaröen itaampënëak mëëa22 Ne ya epët yamëngkemak pötak il

newariin arim naë newaisën ëaut. 23 Pëlëautak peene pöt ne yang pötë ya mënpet irak arim naë wais itaampaat. Pötakun wali arim naë waisumëak kent könwieimaut pötaanök. 24NeSpen yangerakëlsumaanök arim naë waisumëak kön yawi.Pël ëak wais arring wë yeem ya kë sumaat.Pël ëak wë olëak arim naëaan nampökmës newak së kanö pet elnëën sumaat.25 Peene pöt ne Yerusalem kak së Anu-tuu omnaröen itenak koröpöökë kaamökelmëëmaan sumaan yeë. 26 Pöt Masetoni-aare Krik ingre mor saurö pit ngön kopëtawesak Anutuu omën omnant elek yaaöYerusalem kak wëauröaan omën nant wesmëëpënëak kom ëa. 27 Pitëmtok pëlëëpënëak kent kön wia. Pël ëaap pit Yutaomën pöröa kangiir nenteta wieëa. PötYuta omën naröak köpël omnaröen ngönompyaut ök mëak pitëm lupöt kaamökelmëa. Pötaanök köpël omën pöröakkangiir Yuta omën ingre mor sauröaankoröpöökë omnant mampënëak kent könwia pöt yok pangk. 28 Pël ëën ya epëtpet irak pitëm omën kom ëa epot waksë Yerusalem kak wëaurö menak Spenyangerakë sumaanök arimnaëwaisumaat.

29 Ne kön wiin nem arim naë waisumapötak Kristo pi tiar ompyaö elniin pangkëëpnaat.

30 Karurö, ne ke urak epël niamaan.Tiarim Aköp Yesu Kristoore NgëëngkPulöök kaamök elniin lup sant yaaöpöteparën kön wieë neering weë ngentiakAnutuun kaamök elnëëpnaan kimangmaim ön. 31 Ar nem Yutia yangeraksë omaatak Anutuuk ngarangk elnëakomën ngön ompyaut kasëng menauröamoresiaan neöpnaataan kimang maimön. Pël ëak omnant wonörö mempaanwak sumaatak Yerusalem ingre mor sauröitenak kent ëëpna pötaanta kimang maimön. 32 Pël maan Anutuuk kent yaëën pötne ërëpsawiaring arim naë wais ömaatakkë sumaat. 33 Anutu, mayaap pöta pepap,ar pouröaring öp. Yaap.

16Pool pi omnaröaan yowe mëëa

1 Ne öng tiarim karip Pipi arim naëyewais pöpë songönte ëwat sënëën ökniamaan. Pi Senkria kak wë ingre morsaurö kaamök yaaup. 2 Pi omnarö kaamökyaalmëem neenta tapël yaalnëaup. Pö-taanök nem kentöök ar Aköpëën weseëAnutuu omnaröa yok pangk ëëpena pöl pisant mowasën. Omnantëën elek yaëën pötkaamök elmëën.

3 Ne Akuilaare pim öngöp Prisilapiaripön yowe yemak pël ök man.Piarip neering Yesu Kristo pim yaatyamëngkauwaar. 4 Piarip ne welwiimëak yaëën piarpim wëwëet utpetwesak nemëën wel wiipënëak ëauwaar.Pötaanök nemënt won, köpël omnaröanaëaan ingre mor sa muntaröaktapiaripön yowe yemak. 5 Ne ingre morsaurö piarpim kaatak ngönënëën wa topyaaö pöröaanta yowe yemak pël ök man.

Pël ëak omën nem kar panëëp Epini-tas piin yowe yemak pël ök man. NeEsia yangerak ya yamëngkën pi wet rëakngönën kat wiak waup. 6 Maria arimnaë ya kaö yamëngkaupönta yowe tapëlyemak pël ök man. 7 Antronikasre Su-nias Yuta omën nem kar neering wiikaatak wakaimauwaar piarpimëënta yoweyemak pël ök man. Ne om wëën pi-aripök wet rëak Kristoë ngönte kat wiakwauwaar. Pël ëak pim ngön yaaö om-naröa ök sak wë. 8 Kristoën yak nem karpanëëp Amplietas pimëënta yowe yemak

Rom 16:9 198 Rom 16:27pël ök man. 9 Epanas tiarring Kris-toë yaat yamëngk pöp pimëënta yoweyemak pël ök man. Pël ëak nem karpanëëp Stekis pimëënta tapël yeë pël ökman. 10 Apelis omnaröak itenak Kristoëyaat ompyaö yamëngk pël yamëëaupëëntayowe yemak pël ök man. Pël ëak Aristopu-las pim kaatak wëauröaanta yowe yemakpël ök man. 11 Yuta omën nem karipErotion pimëënta yowe yemak pël ökman.Pël ëak omën Nasisas pim kaatak wëAköpë ngönte wa pöröaanta yowe yemakpël ök man. 12 Traipinaare TraiposaAköpë yaat yamëngk öngpöaarëënta yoweyemak pël ök man. Pël ëak nem karpanëëp Pesis tapël Aköpëën yak ya kaöyamëngk pöpëënta yowe yemak pël ökman. 13 Rupas Aköpë omnaröak ite-nak ompyaö panëëp pël yema pöpre pimëlëp nem ël sa pöpëënta yowe yemakpël ök man. 14 Pël ëak AsinkritasrePlikonre Emisre Patropasre Emasre pitëmkar pitring wë pöröaanta yowe yemak pëlök man. 15 Pël ëak Pilokokasre öngöpSuliaare Neriasre koont nangap OlimpasreAnutuu omën pitring wë pöröaanta yoweyemak pël ök man.

16 Neneren lup santak yowe mëak mormeneë. Ka poutë ingre mor sak wëauröakyowe yenia.

Omën naröak ingre mor saurö kom ëa17 Karurö, ne kosang wesak epël nia-

maan. Omën kom elniak arim kön wikosang yewesaut irikor yaalni pöröenngarangk këëkë ëën. Pit ngönën rë nuulapöt irikor yaalni. Pötaanök pit kasëngmomampun. 18 Pöt omën ke pil yaë pi-porö pit tiarim Aköp Yesu Kristoë inëënnaën. Won, pit pitëmtë koröpöökë ken-töökë ënëm yaë. Pël yeem pit omën ut-petatë songönte këëkë ëwat nasënöröenmorök elmëak wiap yemowas. 19 Ar ngönompyaut ngaarëk yeö pöt omën pouröyok kat yawi. Pötaanök ne arim wëwëe-taan ërëpsawi yeë. Pël yeëetak nemkentöök ar ompyaö yaauten ëwat panëönëët, utpet yaauten kön wiingan. 20 Pëlëën Anutu mayaap pepap puuk akun walinasën wiaan Seten ing mës olaan arimikanöök wiapp.

Tiarim Aköp Yesu Kristo pim komre ko-lap pöt arim naë wiaap.

Omën naröak Rom omnaröen yowe yema21 Timoti neering ya ngawiap puukta

arën yowe yenia. Pël ëën Yuta omën

nemkar Lusiasre Sesonre Sosipata pöröetatapël yenia.

22Ne Tetias, Poolök ngön epot ök neaanpep epwer retëng yeë epop Aköpring wëyowe yeniak. 23 Kaias piita yowe yenia.Ne pim kaatak neulëak ompyaö elnëënwëën ingre mor pourö wais pim kaatakngönënëën wa top yaë. Ën Erastas kaepöökë mon ngarangkëpre tiarim karipKotas piaripökta yowe yenia.

24 [Tiarim Aköp Yesu Kristo pim komrekolap pöt arim naë wiaap. Yaap.]

Tiar Anutuun yaya mepa25 Anutu pi Yesu Kristoë ngön ompyaö

nem ök yeniak epotök yok pangk taë ni-wasëpnaat. Ngön ompyaö epot ngaanëërëlëëp wiakaimautök peene akun eptakökAnutuuk tekeri yewas. 26 Tektek omnaröngaan retëng ëën këët tekeri oröa. Pël ëënAnutu wakaim öpnaap omën pourö katwiak ngön ngaarëk öpenëak kosang we-sak maan ngön ompyaut tekeri sëën yangpoutë omnarö pangk kat yawi. 27 YesuKristo pim elnia pöten kön wiak kët ëlepotë yayaatakaan yayaatak maim öpa.Yaap.

[Yok pi tapët.Ne arim nanëp, Pool.]

1 Korin 1:1-2 199 1 Korin 1:20

1 KorinYesu pi wel wiak kutömweri sëën wë

krismaki 24 pöta ök won sëën Pool piEpesas kak wë pep epwer Korin kakë ingremorörö retëng ë mena. Korin ka pö Krikyangerakë ka kaö naö. Pörek Yuta omënnarö Krik omnaröaring wakaima. Korinkak wëauröakaan selap utpet eëima.

Pool pim pep epwer pöt, Korin kakaanwes mëënak kangwer mena.Pöt epël wia.

Ngön ngës rëaut 1:1-9Ingre morörö komkap ëa 1:10–4:21Öngre omp wëwëeta ngönte 5:1–7:40Omp ak kaaröröa ngönte 8:1–11:1Ingre moröröa yaya yaaöre wëwëeta

ngönte 11:2–14:40Kristoë wal ëautere tiarimwal ëëpenaat

15:1-58Yutia ingremoröröaan kaamök elmëaut

16:1-4Ngön mëët 16:5-241-2 O Anutuu ingre mor sa Korin kak

wëaurö, ne Pool Anutuu këmtak Yesu Kris-toë ngön yaaö omën sumëak neulëaup,ne tiarim karip Sostenis piiring wë pepepwer retëng ë yaningk. Anutuuk arpim omën wes niulëën Yesu Kristook yalmenak wëën ngëëngk niwasën wë. Pi kapoutëaan tiarim Aköp Yesu Kristoon yayayamëëaurö pitta pim omën wes moulmëa.Pi pitre tiar pouröa Aköp.

3 Tiarim Pepap Anuture Aköp YesuKristo piarpim komre kolapre mayaap pötarim naë wiaap.

Pool pi Anutuun yowe mëëa4 Anutu pi Yesu Kristo pimëën yak

komre kolap elnieim wë. Pötaan nearimëën kön wieë kët ël epotë Anutuunyoöre ërëp maim wë. 5 Anutuuk komrekolap pöt yaalniin Kristook yal menakwëën ompyaö niwasën ar kön tektek wëpöta songönte kosang wesak ök yaaurö.6 Pipët Kristoon tekeri wesak yaaö ngönpöt arim naë kosang sak wia. 7 Pötaanökar Aköp Yesu Kristo pim orö tekeri rëëpnaakuneten kor wë Ngëëngk Pulöökë yan-ingk pötön ngönëntaan ngöntök naëngan.8 Tiarim Aköp Yesu Kristo puuk wotpilniwasën taë wëën ënëmak pim waisëpnaakun kaöaöök Anutuu ëöetak ketre saunwon önëët. 9 Pöt Anutu pi pim Ruup

tiarim Aköp Yesu Kristooring lup kopëte-mer sënëak yas niiaurö pötaanök. Pi pimelniipënëak ök niia pöt yaalniin piin pangkkön wi kosang wasëpenaat.

Ingre mor saurö komkap ëa10 Karurö, tiarim Aköp Yesu Kristo pim

weëre kosang nena pötaan ngön epëtkosangwesak niamaan kat wieë. Ar komrekap ëënganëp ngön ke kopëtal aë. Arimkönre lupöt kopëtal wiaan weë. 11 Nemkarurö, öng Kolowi pim kaataköröak arimtekrak komkap wia pël neeaut. 12 Nempël yeniak pöta songönte epët. Ar epëlyamëëaan ya. Arim naëaan naröak, “TenPool pimorö,” pël yaan naröak, “Ten Apo-los pimorö,” pël yaan naröakta, “TenPitaëërö,” pël yaan naröak, “Ten Kris-toëërö,” pël yeëan ya. 13 E tolëël? Kristo piwelung wera ma? Ma Pool nook arimëënyak këra yetaprak wel wian ma? Ma arnem ënëm ëënëak nem yapintak i nimëama? Won. 14 Ne arëkaan omën selap inamëën, Krispasre Kaias piarpimënt. Nemomën selap i nemomëën ëan pötaan nekön wiin ya kë yes. 15 Pötaanök omënnaröak nook ar nem ënëm ëënëak nemyapintak i nimëan ngön pöt yok pangknaëpan. 16 Aö, ne kat kolanëp. Stepanaspim kaataköröeta i momëauppe. Muntnaröeta i momëan ma won wes ne ëngkma e wesak yaë. 17 Kristo pi ne om-narö i mëëmëak wes nenemëën, ngönënök amëak wes nemëaup. Pël ëëma pötne ëwatöröa ngön ya pöl naëngön. Pëlamaatep Kristo pim këra yetaprak möapöta këët mos sëpan.

Kristo pi Anutuu weëre kosangöt petyaalni

18 Yaap, Kristo pi këra yetaprak welwia ngön pöten omën kö yesauta kanöökwëauröak kön wiin mos ë yaë. Ën omënAnutuuk kama yanu pörö tiarök kön wiinngön pötak Anutu pimweëre kosangöt petyaalni pël yewas. 19 Pöta ngönte ngönën-tak epël wia.“Ne omën narö pitëmtën kön wiin

ëwatörö pël yewas piporö pitëmëwatöt wak moiramaap.

Pël ëak omën narö pitëmtën kön wiin köntektek yaaurö pël yewas piporöpitëm könöt wa moolamaap.”

20 Pötaanök ëwat omën piporö tolëëlëëpën? Ma kön tektek yaaö piporö tolëëlëëpën? Ma omën yangerakë omnantëënngön nga eleim wë piporö tolëël ëëpën?

1 Korin 1:21 200 1 Korin 2:13Anutuuk yangerakë ëwat pöt irikor yaautpël pet yaalni.

21 Anutu ëwat pepap puuk kön wiinyangerakë omnarö pitëmtë könötökpiin ëwat nasën ëëpënëak elmëa. Pimngönënöt ten ök yaan kaar omën naröakmosut pël yewas pöt ök aan omën narö katwiak kön wi kosang wasën utpetetakaankama moöpënëak kent yaë. 22 Ten Yutaomnaröak epël yak. “Ni omën it ngolöpöttenim itöök ëën pöt nim ngönten wa yaapwasënaat.” Ën ar Krik omnaröak epëlyak. “Ni ngön nent ök aan pöta songöntetenim könötök ëwat sak pöt nim ngöntenwa yaap wasënaat.” 23 Pël yaketak tenKristo këra yetaprak möön wel wia pötasongönte ök yaan Yuta omnarö pit katwiak kaaö yaë. Ën omën muntarö pittakat wiak, “Kön irikor ëak yak,” pël yewas.24 Pël yaëën omën Anutuuk pimëën yaöniwesaurö, Yuta omënre omën muntarö,tiar kön wiin Kristo këra yetaprak möönwel wia pöta ngöntak Anutu pi ëwatreweëre kosangringëp pöt pet yaalni.25 Omën Anutuuk elmëën naröak könwiin irikor yaë epëtak yangerakë omnaröaëwatöt il yemowas. Ën omën Anutuukelmëën naröak kön wiin wiapre koryaë epëtak yangerakë omnaröa weërekosangöt il yemowas.

26Karurö, ar ngaanëër Anutuuk yas niakpimëën niwesa pötak arim wakaimautenkön wieë. Omnaröak arim tekrakaanomën selap ëwatre weëre kosang yapin-ringörö pël naniwasën ëa. 27 Pël ëaapomën yangerakë omnaröak ëwat wonöröpël yewas piporö Anutuuk yas niak ëwatyaningkën ëwatörö ëö yemongawis. Ënweëre kosang wonörö pël yewas piporöAnutuuk yas niak weëre kosang yan-ingkën weëre kosangringörö ëö yemon-gawis. 28 Pël ëak omën omnaröak könwiin omën pas yapin won irëak wëënomnaröa kaaö yaaurö Anutuuk yas yeni-aan isaurö il yemowas. 29 Anutuukyang omnarö tiar pim ëöetak tiarim-tok tiarimënt wak isnganëak pël elnia.30 Anutuuk tiar Yesu Kristooring öpenëakniulëa. Tiar piiring wë ëwatöt wak Anu-tuun kön yawi. Kristo puuk kaamökelniin Anutuuk tiarën, “Wotpilörö,” pëlyenia. Anutuuk tiarimëën yak ulmëën piutpetetakaan kama niön kölam sak wë.31 Anutuuk tiar ngönëntak epël wia pötëëpenëak pël elnia. “Namp pi ërëpsawingön apënëak pöt Aköpëël ko wesak ap.”

2Pool pi Kristo këra yetaprak möa pöta

ngönte ök mëëa1 Karurö, nem ngaan Anutuu ngön këët

ök niamëak wais arim naë wakaiman pö-tak ngön öngpökötre ëwatringöröa ya pölneniaan ëaut. 2 “Ne ngön munt nant ne-mangön, Yesu Kristo këra yetaprak möönwel wia pöt pëën ök memaat,” pël wesakwaisaup. 3 Pël ëak wais wiapre korring wëngönën wak isak niangönëak kas kön wiakreireë ureimaup. 4 Pël yeem nem ngönaöre ngönën ök niiaö pël eiman pöt om-naröa yaë pöl ar kön ngolöpöt önëak neni-aan. Won, ne ök yeniaan Ngëëngk Pulöökkaamök elnëën pim weëre kosangöön ite-naurö. 5 Omnaröa ëwatötön kat wia pö-taan won, Anutu pim weëre kosang elniapötaan ar piin kön wi kosang wasënëak newiapre korring wakaimaup.

Anutuu Pulöök ëwatöt yaningk6Ne omënAnutuuwëwëetak kosang sak

wëauröen ëwatta ngönöt ök yeniak. Yangomnaröere omp aköröa ëwatta ngönötnaën. Pörö pit kö sëpnaarö. 7 Anutupim ngön ëlëëp wiakaimaut nem war we-sak ök yeniak epot ngaanëër kutömreyang won wiaan Anutu pimtë wakaimau-tak kopëta wes wiin wiakaimautök peenetiar kutömweri së ëwaatak öpenëak warwes yaningk. 8 Yang omp aköröak Anutupimëwat ëlëëpwieëa pöten ëwat nasën ëa.Pit ëwat ëanëën yok pangk kutöm Aköp,iere kasir pepap, këra yetaprak namöönëan tapön. 9 Pit ëwat naën ëautak nengönëntak epël wia pöten ök yeniak.“Omën omnaröak itaampööre kat wiire

kön wi pël naënötAnutuuk omën piin lup sant yaalmëau-

röaan kopëta wes wia.”10Ngön pipët ëlëëp wiautak Anutu pim

Pulö wes mëën pöta songönte tekeri wesnina. Pöt Pulö pi omën poutë songönötëwatëpök Anutu pim yaauta songöntetaëwat wë. 11 Tiar omnarö nampök nampëkönöön ëwat naöngan. Pimënt kön pepa-pökëër ëwat öpnaat. Pöta ök omënnampök Anutuu könöön ëwat naöngan.Pimtë Pulöökëër ëwat wë tekeri yewas.12 Anutu pi yang omnaröa könö tiar nan-ingkën ëa. Pi tiar pim omën ompyautyaningk pöta songönten ëwat sëpenëakpim Pulö ningkën waut. 13 Ten Anutuuomën ompyaut yaningk pöta songöntenomnaröa könötëaan ök neniaan. Ngëëngk

1 Korin 2:14 201 1 Korin 3:17Pulöök re nuulön omën Pulööring wëau-röen ngönënta songönte tekeri wes yan-ingk. 14 Omën Ngëëngk Pulö naönörö pitAnutuu Pulöök ngön rë moula pöt ko-rar wesak kat nawiin yaë. Ën NgëëngkPulöwaurö tiarökëër pöta songönten ëwatwë. Pötaanök omën Pulö naönörö pitsongönten yok pangk ëwat nasën ëëpnaat.15 Omën Anutuu Pulö ningkën waurö tiaromën pout yok pangk kom ëëpenaat. ËnPulö naönörö pit tiarim songönten ëngkma e wesak pangk kom naën ëëpnaat.16 Pöt pit Anutuu songönten köpël wë pö-taanök. Pöta ngönte ngönëntak epël wia.“Talëpök Anutuu könöön ëwat wë?Talëpök pi omnantön ëwat sëpnaan rë

moulöpën?”Omën Pulö naönöröak yok pangk naënëëpnaatak tiar Pulöök rë nuulön Kristoëkön yawi pöl yeë.

3Ngönën ya yamëngk piporö Anutuu ya

omnarö1 Karurö, ne omën Anutuu Pulö wau-

röen ök yamëëa pöl arën ök niamëak ökëën pangk naën ëaut. Kristoë ngöntaanar öngaaröa ök köpël wë. Pötaanök neyangerakë omnaröen ök yamëëa pöl arënök niiaut. 2-3Öngaarö pit kaömp kosangötnanëmpan, kapa pëën nëmpnaat. Ar ön-gaaröa ök ngönënten köpël wëën yak nengönën öngpököt pëën ök niiaut. Ën pee-neeta ar wëwë ngaantakël wë. Pötaanökngön öngpököt pangk ëwat nasëngan. Ararim karuröen kaaö ëëre neneren sërerengön aö pël yeë pötak wëwë ngaantakëlwë yangerakë omnaröa yaaul yeë pël petyaalni. 4 Ar naröak, “Ten Poolëërö,” pëlyaan naröak, “Ten Apolos pimorö,” yak.Pötaanök yang omnaröa wëwëetakël wëpël yeniak.

5 Ar tol ëën ten Apolos kom yaalni? Arkönwiin Apolos puukëër kaöap Kristo pimököp pël yaë ma? Ma Pool nookëër kaöapKristo pim ököp pël yaë ma? Won, tenipom Aköpë inëën pëën yaauwaarök nampya nentak kom ë niulëën ya yamëngkënar piin kön wi kosang wesaut. 6 Tiar yalupöök nampök wet rëak öpöt ngëntënnampök nön yati. Pöta ök ne wet rëakngönën ök niaanApolos ënëmak ngarangkelnia. Tenip om pël ëauwaar Anutuukëërkaamök ëën këët yaarö. 7 Pötaanök ngën-tööre nön ti pël yaë pöaar yapin wonaar.

Ën kaamök ëën këët yaarö pöpökëër yap-inringëp. 8 Yangëntaupre nön yatiaup pi-arip kopëtalaar. Ën sum öpna pöt neenemya yamëngkauta ökök Anutuuk namp nalmangkën öpnaat. 9 Tenip Anuturing yayamëngkauwaar. Ën ar pöt Anutu pim yalupö pël yeë. Pël ëën pi ngarangk yaalni.Ar tenpimorö won.

Ngönënë ya omnarö ka ök yarëauröaökörö

Ar Anutu pim kaat pël yeë. 10 Anutukomre kolap elnëak pim yaatak neulëaup.Pël ëën omën ka ompyaut ök yarëaupökwet rëak ök ëak wap kosang panëët yewe-sir pöl nook wet rëak ngönënta songönteök niiaut. Pël ëën omën muntarö yalmenak wap pötë rangk ök yarë pöl naröpeene arim naë ngönën ya yamëngk.Omën peene arim naë ya yamëngk pöröpit këëkë wesak ngönën ök niiaö ngarangkelniip. 11 Ne Kristo pim ngönte arën ökniiaut. Pim ngön pöt ka wap weit we-sira pötë ököt. Pötaanök omnaröak pötti olëak wap muntat yok pangk newe-sirën ëëpnaat. 12 Wap weë pötë rangkka ök rapënëak naröak koolre siluwaarekël sum kësangring ompyaö pipot wakpël yeë. Ën naröak këra wiapötre perrekoin teënt sak yaila utpet pipot wak pëlyeë. 13 Pël ëën omnarö tiarim neenemya yamëngkautë songönöt tekeri sëp-naat. Akun kaöaöök Anutu pi tiarim yamëneimautë këët esuwesök war wasëp-naat. Tiar pimëën ompyaö elmëeiman pötkoolre siluwaare kël sumkësangringötë öknanikotön ëëpnaat. Ën utpet elmëeimanpöt këra wiapötre perre koin teënt sakyail pötë ök es kot won sëpenaat. 14 Pëlëën omën narö wap weë pötë rangk ökrëën esuwesök nokotön ëëpna pörö Anu-tuu naëaan kangut öpnaarö. 15 Ën naröwap weë pötë rangk utpetatring ök rëënes kotön kangut naön ëëpnaat. Pël yaëënomën pörö es nokotön wëën Anutuukomën pëënörö esuwesiaan kama wa ul-mëën öpnaat.

Ingre mor saurö pit Anutu pim ngëëngktupët

16 Ar Anutuu ngëëngk tupta ökörö. Pö-taanök pim Ngëëngk Pulö arim lupötëwë. Pöten ar köpël ma? 17 Omënnamp pi Anutu pim tup ngëëngk wesapöt utpet wasën pöt Anutuuk kangiir ut-pet mowasëpnaat. Pöt Anutuu tup pöt

1 Korin 3:18 202 1 Korin 4:13ngëëngkët pötaanök. Pimngëëngk tuppötar tapörö.

Tiar ngönënë wotöököröen wak isak an-gan

18 Arimtok arimtë lupötön morökelmëëngan. Arëkaan namp pimtën könwiin yangerakë omnaröa ëwatöt wak wëpël yewas pipop Anutuu ëöetak ëwatëppël sak öpënëak pöt yang omnaröa ëwatötkasëng menak wëën pitök piin kön irikoryaaup pël map. 19 Yangerakë omnaröaëwat pipot Anutuuk itaangkën kë wonötpël yaë. Pipta ngönte ngönëntak epël wia.“Omën omnaröak kön wiin ëwatringörö

pël yewas piporö morök yaëënAnutuukmaanpitëmtëmorök pötök utpet

yemowas.”20 Ën kaalak ngönëntak nenteta epël ya.“Aköp pi yangerakë omnaröa ëwatötön

kön wiin pasut pël yaë.”21 Pötaanök arëkaan naröak ngönënëwotöökörö komre kap ëak wak isakanganok. Omën pout arimtëëtok.22 Pool neere Apolosre Pita ten pouröarimorö. Ën yang epërere öp wëauterewel yawiautere omën peene wia epotereënëmak orööpnaat pipot pout arimot.Anutuuk arimëën yaö ëaut. 23 Ar pötKristoëërö, ën Kristo pöp Anutuup.

4Aköp pimtok pim ya omnaröa wëwëat

kom ëëpnaat1 Ar ten ngönënë wotöököröen kön

wiin Kristo pim inëën wë Anutuu ngön këngaanëër ëlëëp wiakaima pöt ngarangkëak ök yaaurö pël sëp. 2 Pël ëënngarangköröa ngön kosangët epël wia.Ngarangkëp pim yamena pöt këëkë wesakngarangk ëëp. 3 Ne pöt, arök ma omënmunt naröakta ya Anutuu nena pöt wëlelnëënë pötaan ne kön selap naëngön.Pöt omnaröa wël yaë pöt pasut. Nemtoktanem yaaut wël naëngön. 4 Nemtok nemyaauten kön wieë utpet nent nokoirënyaaup. Nook nemtën pël aan pangknaëpan. Aköpökëër nem yaaö pöt wëlelnëëpnaat. 5 Pötaanök akun Anutuu wiapöt naaröön wiaan omnaröa wëwëat komëëngan. Ënëmak Aköpë waisëpna akunpötak pi omën koutak ëlëëp wia pöt wakëwaatak wiak omën tiarim könöök kentkön wia pötta tekeri wasëpnaap. Pël ëakAnutuuk omnarö tiarim yaaut kom ëakneenem yaautë kangut nimpnaat.

Korin omnaröak pitëmtën wak isak aima6 Karurö, ne ngön pipët ök yeniem

ar kaamök elniipënëak ten Apolos ten-pimtë songönte ök yeniak. Pël ëak ngönngönëntak wia pipot ilap riinganëën ten-pim ënëm ëënëëten kent yaë. Pötaanökar naröak kom ëak ngönënë wotöökörönampön wak isak ëak nampön wak irëakangan. 7 Karurö, ar muntarö il wesakngönënë wotöökörö yok pangk kom ëënma? Won. Anutu pimtok omën poutyaningk, arimtok naön. Pötaanök Anu-tuuk omën pout yaningk pöten ar tol ëënarimtën kön wiin naningkën koröp oröönarimtën wak yawis?

8 Elei, ar arimtën kön wiin lupötëngönën peö ëak wë. Ar arimtën kön wiinAnutuu omën ompyaö pout wak pim ëöe-tak kaö sak wë ten il yaniwas pël yewas.Won, ar kaö nasën wë. Pël ëaap nemkentöök ar pël ëak wë pöten kent yaë.Pël kaö sak wëan talte ten kaamök el-niin arring kaö sak öpen. 9 Ne epël könyawi. Kristo pim ngön yaaö omnarö tenAnutuuk kot niwesak omnaröa iri yanu-ulë. Ten yang ngarangköröa omnarö ngönyaatak ulmëak weletaan yaö elmëën wëpöröa ök. Pël ëën enselre omën pourötenën it top yaalni. Ne kön wiin Anutuukten pël ëënëak yanuulë. 10 Ten Kristoëngönte ök yak pötaan omnaröak tenënkön wiin kopël waswas yaaurö pël yaë.Ën ar Kristook yal menak wë arimtënkön wiin ëwatringörö pël yaë. Omnaröaktenën kön wiin wiapre kor yaaurö pël yaë.Ën arimtok arimtën könwiinweëre kosan-gringörö pël yaë. Pël ëën omnaröak arënwak isak yeem tenën wak irëak yaaurö.11Ngaanëër ngöntök ëauröak om ngöntökë imeë iire kaömpre poë koröp poutönngöntök ëeim wë. Pël yaëën omnaröakyanimöön kan yeem oröptak ilenëak yeë?12 Pël yeem ten këëre kaömp koirënaakyak tenimtëmorötök këlangön katwiak yayamëngk. Omnaröak tenën ökre was yeni-aan kangiir ompyaö wesak yemak. Pitökutpet yaalniin kangiir utpet naalmëën yeë.13 Pit utpet wesak yeniaan kangiir wiapyaalmë. Ten yang ël epotë omnaröak wairman yaniwesaurö. Pitök tenën kön wiinutpet panëërö pël yaniwas. Tenën pëlelnieimauröak peeneeta tapël yaalni.

Pool pi Korin omnaröen pim yaaulëëpënëak mëëa

1 Korin 4:14 203 1 Korin 6:214 Ne ar ëö sënëën ngön pipot neni-

aan. Ar nem ruurö yak yaköm ëën köntektek sënëak ök yeniak. 15 Ar Kristookyal menak wëën omën selap pan ngarangkelniipënëak yaë. Pël ëaap ar pep selapwon. Nemënt kopëtapök ngön ompyautök niaan Yesu Kristook yal mangkën arimpep saup. 16 Pötaanök ne ke urak epëlyeniak. Nem yeë pöl ëeë. 17Ar nem yeë pölëënëak Timoti arim naë wes mëën yewais.Ngönëntaan pi nem ru panë sak wë yaompyaö yamëngkaup. Puuk nem Kristookyal menak wë omnant yaaö pöten arimkönöt ngolöp wes nimpnaat. Kristook yalmenak ëpena ngön pöt ne ka poutë ingremor sauröen ök maim wë.

18 Ar naröak neen, “Pi eprek newais-pan,” pël aimeë kölokkölok eim wë. 19 Pëlëaap Aköpök kön wiin pangk ëën pötpeene tapët arim naë waisumaat. Pël ëakpitëm kölokkölok ngön yaaö pötaan ngönnaëngan. Pitëm omnant yaautë songönöttekeri wasën ar pit weëre kosangringöröma won pöten itaampunëët. 20Anutu pimwangaöök nimëënwë pöta songönte ngönpëën yaaut won. Pöt weëre kosangring wëAnutuu ngönta ënëm yaaut. 21 Ar taltaankent kön yawi? Utpet ëeim wëën ne pëse-mentring waisumaaten kent kön yawi maompyaö wëën lup sant elniak mayaaptar-ing waisumaaten kent kön yawi.

5Korin omnaröa naë öngre omp wëwë ut-

pet nent oröa1Ne ngön nent omnaröak epël yaan kat

yawi. Arim tekrak öngre omp wëwë ut-pet nent ngönën köpëlöröakta naën yaautoröak wia. Omën nampök pim pepapëöngöp wak wë pël kat yawi. 2 Omën utpetpöt oröak wiaan ar tol ëën arimtën wakyawis? Pöt pangk naën. Ar utpet oröakwia pötaan yaköm kön wiak omën pipoparring öpanëën waö ë mëënë pöt ompyaö.3Yaap, ne arim naë won kamaarek wë. Ënnem könö pöt arring wë. Pötaanök nearim naë wëa ëëma pöl omnampë utpetëa pöt kat wiak kom ëak epël yeniak. 4 Artiarim Aköp Yesu Kristo pimorö pël könwieë wa top yaëën nem könö arim naëwiaan tiarim Aköp Yesu Kristo pim weërekosangö nimpnaat. 5 Pël ëën ar omënpöp Setenök këlangön menak pim wëwëngaante won wes olaan Anutuuk akunkaöaöökAköpYesu pim tekeri sëpna pötakpim lupmer kama öpnaan waö ë mëeë.

Pool pi Korin omnaröen omën utpetapwaö ë mëëpënëak mëëa

6Omënutpet pöt omwiaan arimtënwakisak yak pöt pangk naën. Ngön nokoliepëten ar köpël ma? “Pol pëwëö repak kotnent oröak yaapötë sëën pout kakam ëëp-naat.” Pöta ök utpet arim naë wia pötak arpourö utpet niwaspanëën ngarangk këëkëëeë. 7 Ar pöt utpet wonörö. Pötaanök polpout kakam ëëpanëak pëwëö ti yemoolakpöl omën pöpë utpetatök ar pourö utpetniwaspanëën pi waö ë mëeë. Anutuuk armait elniak arim utpetat won sëpënëakKristo sëpsëp ket ëak möa. Pötaanök artautpet ëënganëën omën pöp waö ë mëeë.8 Yuta omnaröa ketre saunat wa moolëakAnutu pim mait elmëa pötaan yoöre ërëpyamëëa pöl tiar utpet pout kasëng menakkölam wë ngön këët apa.

9 Ne pep newer wet rëak epël retëngë ninaut. “Ar omën öngre omp wëwëatutpet yaë piporö kasëng meneë,” pël ni-iaut. 10Ne omën piporöen kön wieë omënngönën köpël wë öngre omp wëwëat ut-pet yaaöre keimön yaaö, këkain yaaöreAnutu pim urtak omp ak kaarörö ngëëngkyewesa pörö kasëngmampun pël newasënëaut. Ar ngönën köpëlöröaring ngöntrekar naën yeëan talte yang epër yok pangksëp wasën. 11 “Ar omën namp pimtën, ‘Nengönën wak wë,’ pël aimeë arën, ‘Karurö,’pël niaim wë öngre omp wëwëet utpetëëre omnantön war ë, Anutuu urtak ompak kaarörö ngëëngk wasööre omnaröenökre was maö, i ngaat nak kön irikorëëre këkain ë pël yaë ke piporö kasëngmampun,” pël kön wiak retëng ë ninaut.Kot nenteta piiring kaömp ngawi ëëngan.12-13 Nook ngönën wonöröa wëwëat yokpangk kom naëngön. Anutuukëër pël ëëp-naat. Ën ar ingre mor sauröakëër arimwëwëat yok pangk kom ëënëët. Pötangönte ngönëntak epël wia.“Omën utpetap arim tekrakaan waö ëmëeë.”

6Ngönën kat wiauröak nener ngön yaatak

ulmëëngan1 Ar ingre mor sauröa naëaan omën

namp pim karipëën ngön wieë ar kekerelniak ngön yaatak moulmëëpënëak pötyang ngarangk ngönën wonöröa naë yokpangk sëpën ma? Won. Pi Anutuuomën sauröa naë së moulmëën kom ëëp.2 Ënëmak akun kaöaöök Anutuu omën

1 Korin 6:3 204 1 Korin 7:7

saurö tiarök yangerakë omnaröa wëwëatyok pangk kom ëëpena pöten ëwat wë. Arënëmak yangerakë omnaröa wëwëat komëënë pöt kot wia epöökëër yok pangk komëënëët. 3 Tiarök enselöröa wëwëatta yokpangk kom ëëpena pöt ar ëwat wë. Yaap,tiar ya kaö pipët mëmpenaarö. Pötaanökyangerakë wëwë epëtaan kom ëëpena pötkotte. 4 Pötaanök ar ingre mor sauröanaë yangerakë omnantëën ngönwieëa pöttol ëënak ngönën won arim ëwat pöröenpitök kom ëëpën yemak? 5 Ne ngönpipët ar kat wiak ëö sënëak ök yeniak.Arim naëaan ëwat omën namp karaarkom ëëpnaap won ma? 6 Wë koröppe.Pël ëaap ngönën kat wia nampök karipngönën wonöröa naë ngön yaatak ulmëënya yamëngk.

7Arim nener ngön yaatak yaulmë pötakarim ngönëntakë wëwëat wak yeira. Om-naröak ar utpet niwasööre arimot këkain ëpël yaëën kangiir naalmëën ëënë pöt yokpangk. 8 Pël ëaap arimtok omën naröaanutpetmowesak këkain yeë. Pël yeem ingremor sa arim karuröaanta tapël elmëakutpet panë yaalmë.

9 Omën utpet yaaurö Anutuuk wangaöök nemomëën ëëpna pöten ar ëwatwë. Ar omën epotön köpël ëëngan. Omënöngre omp nga yaaöre Anutuu urtakomp ak kaarörö ngëëngk yewesa, öngreomp wëwëet utpet yaaöre omp nampöknamp ëöaat yaalmëaö, 10 këkain yaaöreomnantönwar yaaö, i ngaat nak kon irikoryaaöre utpet wesak yaaöre omnarö möakkëkain yaaö utpet ke pilörö Anutuuk wangaöök nemomëën ëëpnaat. 11 Ngaanar narö pi tapël wakaimauröak peeneAköp Yesu Kristook yal yemangkën tiarimAnutu pim Pulöök i niirak arim utpetatwon wes nuulaan wotpil sak pimtëën yaösak wë.

Ompyaö wë Anutuu yapinte wak isak apa12 Ar naröak epël yak. “Omnant pout

yok pangk ëëmaat,” pël yak. Pöt yokpangk yaketak omën nantök ar pangkkaamök naalniipan. Neenta, “Omën poutyok pangk ëëmaat,” pël amaatak omënnent kaö sëën inëën elmëëngönëën pëlnaëngön. 13 Ar naröak epël yak. “Kaömppöt yaatakëët yak nëën yaatak yes. Yaepët kaömpötëët,” pël yak. Pöt yok pangkyaketak Anutuuk piptepar won wasëp-naat. Ën möönre koröp epö öngre ompnga yaaö pötë yaö wonö. Tiarim möönre

koröp epö Aköpë inëën elmëëpënëak yaöëau. Aköp pi tiarim möönre koröp epöökëpepap. 14 Anutuuk Aköp weletakaanwal ë ulmëaupök tiarta tapël pim weërekosangöök wal ë niulëëpën sa. 15 Arimmöönre koröp pipot Kristo pim koröp lupnant ar pöt ëwat wë. Ar kön wiin arimmöönre koröp wak öng kan pas yaaupringerën ëën pangk ëëpën ma? Pël naëngan,won pan. 16 Omp namp öng kan pasyaaupring erën yaë pöp pi öng pöpringkoröp kopëtaö yeö ar pöten köpël ma?Pöta ngönte ngönëntak epël wia. “Pi-arip pouwaar erën ëën koröp kopëtaö pëlëëpnaat.” 17 Ën namp Aköpring yal ëakwë pipop piiring könre lup kopëtemersak wë. 18 Öngre omp nga yeë pippelsëp weseë. Utpet muntat omnaröak yaëpipot pitëm koröpöt utpet newasën yaë.Ën namp öngre omp nga ëak pöt pimtëkoröpö utpet wasëpnaat. 19 Arim koröppipö Ngëëngk Pulö pim ngëëngk tupët pötar köpël ma? Anutuuk Pulö arim lupötëulmëën wë. Arim koröp pipö arimtëöwon, Anutu pimö. 20 Puuk sum kësangelniak ar utpetatë öngpökaan kama wakpimëën niwesa. Pötaanök ar ompyaö wëpim yapinte wak isak aë.

7Öngre omp yaauta ngönte

1 Arim ngön neen pepeweri pëël neeanpöt ne kangiir ök niamaan kat wieë. Omënnamp omp tek öpna pöt ompyaö. 2 Pëlëënëëtak öngre omp nga yaaut kësangwia. Pötaanök pötak wer niöpanok om-pörö neenem öngöp wak wëën öngöröetaneenem ompöp wak önë pöt ompyaö.3 Ompöpë koröp pipö pim öngöpëö. Pö-taanök keimön elmëëpan. Ën öngöpëkoröp pipö ompöpëö. Pötaanök keimönelmëëpan. 4 Pöt tol ëën? Öngöp pimtokpim koröpö ngarangk naën, pim ompöpökpël yaë. Tapël ompöp pimtok pim ko-röpö ngarangk naën, pim öngöpök pëlyaë. 5 Öngre omp weëaurö ar nener ko-röp keimön elmëëngan. Om Anutuunök manëak wet rëak ngön ë kat menëak akunet om wiaan arim koröp keimönëënë pöt yok pangk. Pël ëën akun pötpet irën Setenök morök elniin arim ko-röp ngarangk naën wë öngre omp ngaëënganëën kaalak erën ëën. 6 Ar öngreomp ëënëak yeniak pöt ne kosang wesakneniaan. Ar pël ëënë pöt yok pangk pëlyeniak. 7 Nem kentöök ar pourö nem ök

1 Korin 7:8 205 1 Korin 7:32tek önëak kent yaë. Pël yaëëtak Anutuukelniin narö öngre omp wak wëën narö tekwë. Pi tiar pël ëëpenëak weëre kosangötkom ëak narö nant narö nant yaalni.

8 Öngre omp tekre kapirörö ne arën ökniamaan kat wieë. Ar nem ök tek önë pötompyaö. 9 Pël ëënëëtak arim koröpöökëwëwëat ngarangk naën yeem öngre ompëënë pöt ompyaö. Koröpöökë kentre kau-rat kaö sak ngep elniipna pöt pangk naën.Pötaanök öngre omp ëënë pöt ompyaö.

10 Öngre omp weëaurö, ne arën kosangwesak ök niamaan kat wieë. Ngön epëtnook won, Anutu pim këm ngönte. Öngöppi pim ompöp sëp waspan. 11 Ma yok pëlëak pöt om öp. Won ëën pöt pim ompöpkaalak koirak lup kopëtemer sak öp. Ënompöp piita pim öngöp wes mëëpan.

12 Öngre omp muntarö, nem arën ngönniama epët Aköpëët won, nemtëët. Ompngönën kat wia namp öng Kristoon kön wikosang newasënëp koirën piiring öpënëakkent yaëën pöt wes mëëpan. 13 Ën tapëlöng ngönën kat wia namp omp Kristoonkön wi kosang newasën nampring wëënpiiring öpënëak kent yaëën pöt wes mëë-pan. 14 Pöt tol ëën? Öng ngönën katwia pöpëën Anutuuk omp Kristoon könwi kosang newasënëp yaö elmëa. Tapëlomp ngönën kat wia pöpëën Anutuuk öngKristoon kön wi kosang newasënëp yaöelmëa. Pël naën ëa talte piarpim ru-urö Anutuu ëöetak kölam nasën ëëpën.Pit Anutuuk pimëën yaö wesa. 15 Ënngönën köpël öng ma omp nampök pimweëaup sëp wasëpënëak yaan pöt ngönënkat wia pöpök il newariipan. Anutuuktiar mayaaptak öpenëak yaö niwesa. Pö-taanök nga elpanok ngönën köpëlëp sëpwasëpënëak yaan ngönën kat wiaup yokpangk kat mowiin sëpnaat. 16 Öngörö,arim ompöröak sëp niwasëpënëak yaanil mowariak kaamök elmëën Kristo pimnaë rë olaan kama öpna pöten ar köpëlwë. Tapël ompöröeta, arim öngöröak sëpniwasëpënëak yaan il mowariak kaamökelmëën Kristo pimnaë rë olaan kama öpnapöten ar köpël wë.

Anutuu yas niaan wakaiman pöl öpa17 Om ar pourö Anutuuk arim wëwë

önëak yaö elniin wakaiman yas niaanpim naë rë olëak wëaö pötak wakaimanpöl weë. Ngön pipët ar ka poutë ingremor sauröen kosang wesak ök niaim wë.18Namp Anutuun yaö ëak pim koröp kaut

moilën wëën Anutuuk yas mëëa ëën pötpim ila pöt ngep ëëpnaaten kön wiipan.Ën namp nailën wëën Anutuuk yas mëëaëën pöt ilëpnaaten kön wiipan. 19 Koröpkaut yailaut ma nailën yaaut piptepar ompastepar. Anutuu ngön kosangta ënëmëëpena pötaar omën këët. 20 Anutuukyas niaan pim naë san pötak wakaimanpöl weë. 21 Ar inëën ëeim wëën Anutuukyas niia ëën pöt wil niulëëpnaaten könselap ëënganok. Arim wil niulëëpnaatakan nent oröön pöt pöök seë. 22 Inëën wëma won pöten kön selap naën ëëpenaatasongönte epët. Omën namp inëën wëënAköpök yas mëëa pöp puuk wil moulmëënpimëën yes. Ën namp inëën won wëënAköpök yas mëëa ëën pöt Kristoë inëënëppël yes. 23 Anutuuk ar sum kaö elniakutpetatë öngpökaan kama niwak pimëënniwesaurö. Pötaanök omnaröa yaautëënëm ëënganëp pim ënëm seë. 24 Karurö,omën pourö tiar Anutuuk yas niaan pimnaë san pötak wakaiman pöl piiring öpa.

Ongre omp tekre kapiröröa ngönte25 Ne öngre omp teköröa ngönte ök

niamaan kat wieë. Ngön epët Anu-tuuk ök nenëaan, nemtok kësangën el-nëak weëre kosang nangkën nem ngönkëët ök yeniak epëten yaap pël wasënëët.26 Ne kön wiin akun eptak këëre ngaatoröak wia pötaanök peene wë epël önëpöt ompyaö. 27 Öngre omp ëaurö pötnener wes mëënëak kön wiinganok. Ënöngre omp naën wë pöt pël ëënëëten könwiinganok. 28 Omp tekörö ar öng önë pötsaun won. Ën öng tekörö ar omp önëpöteta saun won. Om öngre omp ëakwëën pöt könömöt arim naë orööpnaat.Pötaanök orööpanëën tek önë pöten kentyaë.

29 Karurö, nem yeniak pöta songönteepët. Tiar yang eprek öpenëak akun niwiapöt pet irëpënëak temanöm yes. Pötaanökakun kot eptak ar öngre omp ëauröakteköröa ök sak weë. 30 Ën ingre ya ilakyaauröak pël naën koröp oröak weë. Ërëp-sawi yaauröak won koröp oröak weë. Om-nant sum yaauröak omnant wonöröa öksak weë. 31 Yangerakë omnantëën ya kaöyamëngkauröak pötëën kent naën yaau-röa ök sak weë. Yangerakë omën pöt teëntkö sëpnaat. Pötaanök tiar pipotön kaöwesak kön selap ëëngan.

32 Ar omën pasutëën kön selap naënëënëëten ne kent yaë. Omp tekörö

1 Korin 7:33 206 1 Korin 8:13pit Aköpök itaangkën ompyaö sëpna yakpim yaataan kön yawiaurö. 33 Ën ompöngringörö pitëm öngöröak itaangkënompyaö sëpna yak yangerakë omnantëënkön yawiaurö. 34 Pit Aköpë omnantreyangerakë omnant pouteparëën kön yaw-iaurö. Ën öng tekre ulwasörö pit pitëmkoröpre lup pöt kölam sëpënëak kön wieëAköpë yaataan kön yawiaurö. Ën öngompringörö pitëm ompöröak itaangkënompyaö sëpna yak yangerakë omnantëënkön yawiaurö. 35 Nem yeniak pipët arimyaaut kan wariak neniaan, kaamök elni-ipënëak yeniak. Nem kentöök ar wotpilwë Aköpëën yak weë ngentiak pim yaatmëmpunëak kent yaë.

36 Ën omp namp pim koontup kaö sakomp öpna salëpök nga ngentiipënëak könwiin pangk naën ëën pöt lup kaip tiak ompmampënëak kön wiin pangk ëën omp mësmampna pöt utpet nasëpan. 37 Ën omënnamp pim könöök koontup tek öpënëakkön kosang wiak pöt pangk pël ëëpnaat.38Nem yeniak pipta songönte epët. Omënnamp pim koontup omp mampna pötompyaö ëëpnaat. Ën namp pim koontupompnemangkën ëën tek öpna pöt ompyaöpan ëëpnaat. 39 Öng namp pim ompöpöp wëën sëp wesak muntap koirëpna pötpangk naën. Ën ompöp wel wiin pimomp kent kön wiipna namp yok pangkkoirëpnaat. Pöt köntak won, Aköpön könwieë pël ëëpnaat. 40 Pël ëëpnaatak nemtëkönöök, pim ompöp wel wiin pimënt öpnapöt pi ompyaö pan öpnaat. Ne kön wiinAnutu pim Pulöök kön pipö tekeri wesnangkën yeniak.

8Animaut omp ak kaaröröaan kiri ar

yaauta ngönte1 Ne omp ak kaaröröaan kiri ar yaauta

ngönte ök niamaan kat wieë. Arök,“Ten kön wiin omnantë songönötön tiarpourö ëwat wë,” pël yak. Pël yaketak neepël yeniak. Tiar omnantë songönötönëwat wë pël apena pöt tiarimtën wakisak apenaat. Pël apenaatak tiar nenerenlup sant elmëëpena pöt lup kosang sëpe-naat. 2 Omën namp kön wiin pi omnantësongönte ëwat wë pim ëwatten wak isakyaan pöt pi këëkë ëwat nasën wë pël ape-naat. 3 Ën namp pi Anutuun lup santelmëëpna pöt Anutuuk omën pöpön ëwatsak pimëën wasëpnaat.

4 Ar animaö omp ak kaaröröaan kiri arëaut yok pangk nëmpen ma won pötenpëël yenëak. Arim, “Omp ak kaar om-naröak ket ëa pörö kë wonörö,” pël yakpöt yaap yak. Ën, “Anutu kopëtap këëp,muntarö won,” pël yak pöteta yaap yak.5 Kutömweriire yangerak omën kaöarökësang omën naröak pitën, “Anutu” pëlyamëëaurö wë. Omp ak selap omënngönën wonöröak ngëëngk wesak yayayamëëaurö wë pöt yaap. 6 Pël ëaap Anutukopët namp wë. Pöp tiarim Pep panëëp.Puuk omën ël epot pout ket elniin piminëën elmëëpenëak wë. Ën Aköp kopëtnamp wë. Pöp Yesu Kristo. Puuk omënël epot pout ket elniak wëwë kosangëtningkën wë.

7 Ar pourö, “Omp akörö kaarörö,” pötkëëkë ëwat nasën wë naröak ngaan ompak kaaröröaan kiri ar eimaö pöten könwiak kaömp yenem kaömp pöt omp akkaaröröaan kiri ëaut pël kön wieë yen. Pëlëak arök, “Yok pangk nën ma won?” pëlëak kön selapring yen pötak arim lupötutpet yaniwas. 8 Kaömp yenaare wonpötök kaamök elniin Anutuu naë nasën-gan. Tiar kaömp omp ak kaaröröaan kiriëaut nanën ëëpena pöt Anutuuk tiarën ite-nak utpetarö pël newaspan. Ën kaömp pötnëmpena pöteta puuk itenak ompyauröpël newaspan.

9 Om këëkë ngarangk ëeë. Arök, “Tenkaömp omp ak kaaröröaan kiri ëaut nënapöt yok pangk,” pël yewas. Pël yeëe-tak omën kaömp pöten, “Yok pangk nënma won?” pël kön selap yaë pöröak arpël yaëën itenak tapël ëën pötak pitëmlupöt utpet mowaspanëën ngarangk ëeë.10 Omën kaömp omp ak kaaröröaan kiriëautön, “Num ma won?” pël kön se-lap yaë pöpök itaangkën ar, “Omp akörökaarörö,” pël yewas pörö nampë ngönëntupta kakaati së yenën pi tol ëëpën? Piitakaömp ke pilöt yok pangk nëmpnaat we-sak arim ënëm ëak kaömp pöt nëën pötakpim lupmer utpet wasëpnaat. 11 Arim,“Omp akörö kaarörö,” pël yewas pötaanomën pöten këëkë wesak kön nawiin yaëpöp pim lupmer utpet sëpnaat. Ngönënkat wia arim kar pöp Kristook pi utpete-takaan kama öpënëak wel wia. 12 Arngönën kat wia arim karuröen utpet pipëlelmëak pitëm lupöt utpet yemowas pipëtKristoonta utpet yaalmë. 13Pötaanök nemkaömpke pilöt yena pötak nemkaripë lup-mer utpet yemowasën pöt animaut sasa

1 Korin 9:1 207 1 Korin 9:22nanëngan, pi utpet sëpanëën.

9Pool pim ya yamëngkautaan sum naön

pötaan ërëpsawi ëa1 Anutuu yaat nem mëmpëak kent yeë

epët omën nampök il newariipan. Netiarim Aköp Yesu Kristo pim ngön yaaöomnamp piin itenaup. Nook pim yaatmënautaan ar piin kön wi kosang wesakwë. 2 Omën naröak neen, “Pi Aköpë ngönyaaö omënwonöp,” pël ya. Pël yaatak arökpöt neen, “Pi ngön yaaö omnamp,” pötëwat wë. Pöt nook pim ngönte ök niaankön wi kosang wesak wë pötaanök. Arimwëwëetak ne Aköpë ngön yaaö omnamppöt pet yaë.

3 Omën nemëën kaaö ngön ya pöröenkangiir epël yemak. 4Nem arim naë Anu-tuu yaat yamëngkaö pötaan arim naëaaniire kaömp öma pöt pangk naën ma?5 Aköpë nangaröere Pitaare ngön yaaömuntarö pit pitëm öngörö mësak yesaurö.Ne yok pangk pël naëngan ma? Pangk pëlëëmaap. 6 Elei. Ar kön wiin ten Panapastenpimënt arën ngönën ök yeniem kaöm-pre omnantë waurat pangk ëën ma? Ten-pimtok pël ëëna pöt pangk naëpan. 7Ngaomnarö kaömpre ngaë omnant pitëmtëmonatök naöpan. Ëmre ya yaaurö pittakëët oröön yok pangk nëmpnaat. Pol pur-makaö ngarangk yaaurö pitta yok pangkkapa kolapöt kolak nëmpnaat.

8 Ngön pipët omnaröa kön pëënëëtöknaën. Pipta ngönte ngönëntakta wia.9 Anutu pim ngön kosangët Mosesök epëlëa. “Pol purmakaöp ya kaamök elniakkorupait tööpënëak ing samsam yeemnëmpënëak yaëën këmët il mowariingan.”Anutu Mosesën ngön mëëa pipët pol pur-makaöröaan pëën nemaan ëa. 10 Won.Anutuuk ten pim ya omnaröaanta könwieë ngön pipët Mosesën ök maan retëngëa. Omën ya yamëngkaupre këët oröönyewaup piarip köp sëën nant öpënëak könwieë ya mëmpna pöt yok pangk. 11 Tenökarim lupöt kosang sënëak ngönën ök ni-aim wë. Pötaanök arök kangiir koröpöökëkaamököt nimpunë pöt yok pangk naënma? 12 Ya omën muntarö koröpöökëkaamök pöt yemangk. Pötaanök ten wetrëak ya yamëngkaurö pit il yemowasënnimpunëët pangk önaat.

Pël ëënaatak Kristo pim ngön ompyautil wariinganëak pötön naën pas këlangönkat wiak ya yamëngk. 13 Ngönën omën

Anutu pim tup kaöetak waur yaaurö pitomnaröakAnutuun yak kaömpötwakwaiswiin pötëaan nant yeö ar pöten ëwat wë.Ën kiri ar yaauröeta animaö kiri yemangkpötëaan yeö. 14 Pöta ök Aköp Yesuukten pim ngön ompyaut ök yaaurö ar katyawiauröak koröpöökë kaamököt ningkënönëak kosang wesak ök niiaut.

15Ne pöt, arök koröpöökë omnant nam-punëakneniaan ëaut. Peeneeta pël ëënëakretëng naën. Won, ne omnantëën kimangneniangan. Kaömpötëën këën ëak welwiimëak yeem pöt arën kaömpëën neni-angan. Ne arim naëaan omnant naönyaaö pötaan ërëpsawi yeë. Ën nem ken-töök ar nenangkën yaëën pötaan ërëp-sawi eim öma pöten kent yaë. 16 Nemngön ompyaut ök ni yeë pötaan nemtënwak isak naëngön. Pöt Kristook ne pëlëëmëak kosang wesak neeaut. Ne pimngön ompyaut ök naën yeëan talte pimya mëmpëak neeaut sëp wesak pötaan yakëlangön kaö ëëm. 17Ya pipët nemkönöökyamëngkem talte sum ömaaten kent könwiim. Pël ëëmaatak ya pipët nem könööknaën, Aköpök epël ëëmëak nangkën sumnaön. 18Pël ëa pötaanök ne kangiir oröpötyeö? Nem kangiir yeö pöt epët. Ngönompyaut ök niak kangiir sumere omnantnaön yaaup. Ngön ompyaut amëak nekangiir sumere omnant yok pangk ömaatpël newasën yaaup.

Pool pi omën pouröa inëën sa19Ne omën pouröa inëën wonöpök nem

könöök ngönën ök niaan omën kësangpan Kristoë naë rë olanëak ar pouröainëën saut. 20 Ne Yuta omnaröa naëya yamëngkem pitën ngönën ök maanKristoë naë rë olapënëak pitëmtë yaaulyaaup. Mosesë ngön kosangta öngpöknaönöpök omën pöta öngpök wëauröenngönën ök maan Kristoë naë rë olapënëakpitëm yaaul yeem pim ngön kosangötngaarëk yewaup. 21 Tapël omën muntMoses pim ngön kosangta ënëm naënyaauröa naë ya yamëngkem arën ngönënök niaan Kristoë naë rë olanëak neentaMosesë ngön kosangta ënëm naën yaaup.Mosesë ngön kosangta ënëm naënëpökAnutuu ngön kosangët wa noolaan, Kris-toë ngönte ngaarëk yewaup. 22 Omënpitëm kön wi kosang yewesaut wiap, om-nant ëëpënëak kön selap yaë piporöa naëya yamëngkem pitën ngön ök maan Kris-toë naë rë olapënëak pitëm ök yesën om-

1 Korin 9:23 208 1 Korin 10:20naröak neen kön wiin wiapöp pël yewas.Omën pouröen ngönën ök niaan naröKristoë naë rë olaan utpetetakaan kamaniöpënëak arim ök saut. 23 Nem pël yeëpipët ngön ompyaut kaö sëën nemënttakëët ömëak yeë.

Anutuu omën këët öpenaataan weë ngen-tiipa

24 Ar omën epëten ëwat wë. Ngasamyaaurek omën pourö nener il wasëpënëakpöömpö sëpnaat. Pël ëëpnaatak wet rëaksë yaö ëaurek orööpna pöpök këët öpnaat.Pötaanök Anutuu omën këët önëëtaanweë ngentieë. 25 Omën ngasam ëak neneril wasëpenëak yaë piporöweëngentiak ko-röpöökë këlangön yaaö pöten kön nawiinyaë. Pit omën lëngë sëpna pötëënta pëlyaë. Ën tiar pöt Anutuu naëaan omënweë panë omwiakaimwiaapnaataan tapëlëëpa. 26 Nemëntta pöömpö yaaupë ököp.Ne pöt leng ëëmëak yaö ëaurekën itkökö ngënal yesaup. Ne omën moryamö pöpë ököp. Ne köntak namöönyaaup, kaëngk mööngönëak këëkë it-neë yamöaup. 27 Omën namp ngasam-tak muntapök il mowaspanëak pimtë ko-röpö weë yewas pöl utpet ëëngönëaknem koröpöökë kentre kaur pöt ngepyaalmëaup. Nemtok ngönën ök niaimolëak kö sungönëak pël yaaup.

10Moröktak wiap sënganëën ngarangk

këëkë ëëpa1 Karurö, ne ar tiarim ëarö, Mosesring

wakaimaurö, pitëm imautön ëngk ma ewasnganëën ök niamaan kat wieë. Anutupi kepiltak kaka elmëak kanö pet elmëënpit seim i kaö Köp Möau olëak sa. 2 Iyamëa pöta ök kepil pötak kaka elmëën ikaö ilën irë olëak së Moses pim omën sa.3 Pël ëën Anutu pim Pulöök kaömp tekeriwes mena pöt pit pourö në sa. 4 IitetaPul tapöök tekeri wes mangkën në sa. Ipitëm në sa pöt kël Pulöök pet elmëapöökaan yaaröön kolak neima. Kël pöökëyapinte Kristo. Iit kël pöökaan yaaröönnëën kaamök elmëeima pöl Kristook pitkan yesën pitring wë kaamök elmëeima.5 Pël ëautak pitëm tekrakaan pouröak ut-petat ëeima. Pötaan Anutuuk këëpöt könmowiin yang mopöök wel wi won sa.

6 Pitëm naë omnant oröa pötök tiarënpepanöm yenia pël yaë. Pitëm ëa pöltiar omnantön warre kaur ëënganëak pël

yaalni. 7 Pitëm tekrakaan narö pitëmëa pöl Anutuu urtak omp ak kaaröröaanngëëngk wesak yaya manganok. Pötangönte ngönëntak epël wia. “Omnarö welaisëeë iire kaömp nak wal ëak tan uröörengasam paspas ë pël eima.” 8 Pit naröaëa pöl tiar öngre omp nga ëënganok. Pitpël yaëën Anutuuk pitëmëën ya sangënelmëën omën kësang pan 23,000 ëak këtkopëtetak wel wia. 9 Pit naröa ëa pöltiar Aköpön morök elmëëngan. Pit pëlyaëën kamal ngaaröak mëngkën wel wia.10Pit naröa ëa pöl tiar Anutuun kaaö ngönangan. Pit pël yaan Anutuuk pim enselngaap wes mëën mëngkën wel wia.

11 Omën muntaröak Anutu kasëngmempanëak pepanöm elmëëpënëakomën pipot pitëm naë oröa. Akunet petirëpënëak yaëën wë eporö tiarta köntektek sëpenëak ngönëntak retëng ëa.12 Pötaanök ar narö arimtën kön wiin isëntiarim ëarö il wesak wë pël yewas pöröar wiap sak utpet ëënganëën ngarangkkëëkë ëeë. 13 Morök ke nentere nent arutpet ëënëak arim naë oröa pöt arimëntpëën won, omën pouröa naë yaarö. Pipotarim naë yaaröön ar yok pangk Anutuunkön kosang wiaan puuk kaamök elniinmorökta weëre kosang pötak wa nuulaanwiap nasëngan. Won, ar moröktak wëënpi kaamök elniin weë sak tauaanëët.

Anutuu ënëm yeem urmeraröa ënëmnaëngan

14 Pötaanök, nem kar panëërö, aromp ak kaaröröaan ngëëngk wesakyaya yamëëaut kasëng meneë. 15 Arkönringörö. Pötaanök nem niama epëtkat wiak kön wi pet ëeë. 16 Wain iitkelöntak lëmëakwelaköt elmëak Anutuunyowe yamëëa pöta songönte tiar ëwatwë. I pipët Kristo pim i tiarimëën lë mëapöt. Tiar wain i pöt yenem piiring lupkopëtemer sak wë. Ën kë pelak yen pöt,yenem pim möönre koröpö këra yetaprakmöa pötak yal yeë. 17Kë kopëtet wiaan tiarpourö yen. Pötaanök tiar selap pöröakerën ëak möönre koröp kopëtaö pël sakwë. 18 Israel omnaröa yaautön kön wieë.Omën animaö Anutuun kiri yemangkpöta kaut yen piporö pit kiri ar yaautakAnuturing lup kopëtemer mowasëpënëakpël yaë. 19Nem yeniak pipta songönte pöttolëël? Ne, “Omp ak kaarörö pit kaöarö,”ma “Omnaröak pitëmëën kiri yemangkpöt kaöat,” pël yeniak ma? 20Won, ne epël

1 Korin 10:21 209 1 Korin 11:12yeniak. Omën ngönën wonörö pitëm kiriyemangk pöt Anutuun won, urmeraröaanyemangk. Pël yaëën ar pitëmëën kirimampööre pitring kaömp ngawi në pëlëënëëten ne kaaö yaë. 21Aköpë i kelöntakyenauröak urmeraröaktakaan nëmpenapöt pangk naëpan. 22 Ar utpet pipotëënë pöt Aköp ya sangën mongawisënnimpënaat. Pi weëre kosangringëp, arweëre kosang wonörö. Pötaanök pi yasangën mongawisngan.

Anutuun ping wesak maim öpa23 Arök, “Tiar omën pout yok pangk

ëëpenaat,” pël yak pöt yaap yak. Pëlyaketak omën poutök kaamök naalniipan.Arök, “Tiar omën pout yok pangk ëëpe-naat,” pël yaketak omën poutök kosangnaniwaspan. 24 Ar arim omnant ëënëëtenkön wiinganok, arim karurö kaamökelmëënëëten kön wieë. 25 Animaut urömkaatakaan önë pipotön, “Epot omp akkaaröröaan kiri elmëa ma won?” pël ëakkön selap ëënganëp neë. 26 Pöta ngöntengönëntak epël wia. “Yangerere yangerakomnant wia epot pout Aköpëët.” Pëlwia pötaanök tiar yok pangk omën poutnëmpenaat. 27 Omën ngönën wonöröakar pitring kaömp ngawi nënëak yasniak kaömpre animaut ningkën pötön,“Epot omp ak kaaröröaan kiri elmëama won?” pël ëak kön selap ëënganëpköntak neë. 28 Pël ëënëëtak omën nampnim naë öpnaapök animaö pötön, “Epotomp ak kaaröröaan kiri ëaut,” pël ökniaan pöt pi utpet mowasën pim lupmerutpet ëëpanëën nënganok. 29 Pipot nëënarim lupöt utpet sepanëën won, arimkaripë lupmer utpet ëëpanëak yeniak.Ar nampök epël an koröp. “Ne tol ëënomën animautön kön selap yaë pipopönkön wiak nanën ëëm? 30 Ne Anutuunanimautaan yowe mëak yenën omnaröaknem yena pötaan utpet wesak neneapan.”

31 Pël aan ne epël yeniak. Ar iire kaömpnëëre omën nant ë pël ëënëak pöt Anu-tuun ping wesak aöök ëën. 32Yuta omënreomën muntaröere ingre mor saurö wiapsëpanok pël elmëëngan. 33 Nem yeëpöl ëeë. Nem omnant yeë epot omënpourö kaamök elmëëmëak weë ngentiakyeë. Nemtëën naën, omën pourö kaamökelmëën ompyaö sëën Anutuuk utpete-takaan kama moöpënëak yeë.

111Ne Kristoë kanöök ing mësëak pim ök

yeë arta tapël nem yeë epël ëeë.

Ngönënë wa toptak ompyaö ëëpenaatangönte

2 Ar omnant nem niiaul yeem ngön ökniiaut taë wak wëën ne arën kön wiinompyaö yaë. 3Pël yeëetak nem kentöök arepëtenta ëwat sënëak kent yaë. Ompöröaköngörö ngarangk ëa. Kristook ompöröngarangk ëa. Ën Anutuuk Kristo ngarangkëa. 4 Tiarim yaaul omp namp pim kepönökör koëak wëën pöt omnaröak itenak, “Piomën munt nampë ikanöök wë,” pël ya.Pël yaatak omp namp ngönën tuptak Anu-tuun ök maöre pim ngönte tekeri wesakaö pël ëëpna pöt pi omën munt nampëikanöök won. Pötaanök pël yeem pimkepönö kör koëëpna pöt utpet ëak pimKaöapKristo ëömongawisëpnaat. 5Ënöngnamp ngönën tuptak Anutuun ök maörepim ngönte tekeri wesak aö pël yeem pimkepönö kör nokoëën wëën pöt omnaröakpiin, “Ompöpë ikanöök naön wëa,” pël aanpim ompöp ëö mongawisëpnaat. Pöt öngkan pas yaaö namp pim kepön ëpöt katë olëak wë utpet yaë pöl pim kepönö körnokoëën wëa pötak utpet sak öng ke pöpëök sëpnaat. 6 Öng namp pim kepönö körnokoëën ëëpënëak pöt pim kepön ëpöt katë olap. Pël ëëpnaatak öngnamppimkepönëpöt kat ë olaan omnaröak piin kön wiin,“Pi öng kan pas yaaö namp,” pël wasënpi ëö kësang sëpnaat. Pötaanök öngöröpipël ëak ëö sëpanëën pitëm kepönöt körkoëëp. 7 Ompöp pi Anutu pim ök wëpim weëre kosangre ë rangi pöt pet yaë.Pötaanök pi Anutuu ök kaö sak wë pötpet ëëpnaataan pim kepönö kör nokoëë-pan. Ën öngöp pi ompöpë iri wë pötpet ëëpnaataan pim kepönö pangk körkoëëpnaat. 8 Pöta songönte epët. Anu-tuuk ompöp ket ëëpënëak öngöpökaankaut naön. Öngöpökëër ompöpökaan kautwak ket ëa. 9 Tapël ompöp pi öngöpëënyak ket naën. Öngöpökëër ompöpëën yakket ëaup. 10 Pël ëa pötaanök öngöp piompöpë iri wë pöt pet ëëpnaataan kepönökör koëak öpnaat. Pël ëën pöt enselöröakpöten itaangkën ompyaö ëëpnaat. 11 Pëlëëpnaatak tiar öngre omp Aköpë wëwëe-tak namp nerak naön, nampnamp kaamökëak wë. 12 Nem yeniak pipta songönteepët. Anutuuk öng wetëëp ompöpökaanket ëën kangiir pörekaan wais peene wë

1 Korin 11:13 210 1 Korin 12:6epöök pöt öngöröak ompörö yawil. Omënpout Anutuuk maan oröak wia.

13 Ar omën epëten kön wieë. Öngöröpitëm kepönöt kör nokoën wë omnaröatekrak Anutuun ök mapna pöt yok pangkpël yewas ma? Pël naëpan. 14 Tiarimwëauten ar ëwat wë. Omp namp öngöröaök pim kepön ëpöt wali sëpna pötakomnaröak ëöak mapnaat. 15 Ën öngöröpit ngan ëp waliit pitëm kepönöt körkoëëpënëak Anutuuk menaurö. Pötaanököng namp pim kepön ëpöt wali sëpna pötompyaö. 16Omën namp ngön epët komunuröpna pöpön epël memaat. Ten Kristoëngön yaaö omnaröere Anutuu ingre morsa pourö epël pëën yaaurö.

Korin omnaröak Aköpë këëre iit utpetwesa

17 Ar Anutuun yaya manëak wa topyeëan pötë ompyaö newasën, utpet yewe-san. Pötaanök nem yeniak epët, arënkön wiin ompyaö won. 18 Ne wet rëakepël niamaan. Ar ngönënëën wa ronganyaëën arim tekrak komre kap yaaröa pëlaan ne kat wiin yaap koröp yaarö. 19 Nekön wiin komkap pipot pas naaröön, aryangerakë omnarö yak arën ökre was el-niin ngönëntak kosang yes pörö tekeriwasëpënëak yaarö. 20Arim ngönënëën watop yeëan pötë Aköpë këët nënëak yeemirikor yeëan. 21 Ar epël yeëan. Kaömpnënëak Aköpön kön nawiin apre pap arimkaömp wak yesan pöt neenemot yenan.Pël ëak narö iire kaömp kësang nak könirikor yaëën narö këën wë. 22 Elei, ar pipëlëënëak pöt arim kaatë nënëëtep won ma?Ma ar kön wiin Anutuu ingre mor sauröpipël elmëak ngöntök yaaurö ëö yemowaspöt pangk yaë ma? Arim yeëan pötaan tolniam? Könwiin ompyaö yen pël niamma?Won, pël naëngan.

Aköp Yesu pim ruurö këërë i elmëa23 Ne ngön ngaan Aköpë naëaan wa

pöt niiaut. Pöt epël. Aköp Yesuuk Yu-tasök piin ngaaröen kup mowia röök pö-tak kaömp nent wak 24 Anutuun yowemëak pelak epël ök mëëa. “Epët nemmësëpët. Arimëën yak pëël elniak welwiimaat. Neim önëël nem elniauten könwieë neim önëët.” 25 Pël mëak kaömp pötnëën wain kelönte tapël wak yowe mëakepël mëëa. “Wain i epët sulöp ngolöptanem iit. Wain i epëtak ne wel yawiemnem iit olama pötaan Anutuu omnaröar-ing sulöp pöt kosang yewas pöt pet yaalni.

Neim önëël nem elniauten kön wieë neimönëët.” 26Pël ëaan ar këëre i nënëël Aköpëwel wiauta songönte tekeri weseim wëënkaalak waisëpnaat.

Namp pi Aköpë këëre iit utpet wesak pötsaun koirëpnaat

27 Pël wia pötaanök omën namp Aköpëiire këët pas köntak nëmpna pipop Aköpëmöönre koröpre i pöt utpet wasën saunar-ing ëëpnaat. 28Pötaanök ar këëre i nënëakpöt wet rëak arim lupöt wa kom ëaköknën. 29 Pöt namp pim lupmer wa komnaënrek Aköpë këëre iit köntak nëmpnapöt pim saunaring nëmpna pötaan Anu-tuuk këlangön mampnaat. 30Ar pël yeëanpötaanök arim naëaan narö kësang weërekosang won, yauman yaëën narö wel yawi.31 Ën tiarimtok tiarimtë lupöt wotpil we-sak wa kom yeëan talte Aköpök wa komelniire këlangön nimpö pël naën ëëpën.32 Aköpë tiarim lupöt wa kom yaalni pötyang omnaröaring kö sënganëak këlangönyaningk.

33 Pötaanök, karurö, ar Aköpë këëre iitngawi nënëak wa top yeem pöt nenerenkor ëën pourö wais pet irënak ngës rëpël ëën. 34 Ar këën panë ëën pöt arimtëkaatë nën, wa toptak utpet ëën kangut orönirëëpanëën.

Ngön muntat nemtok naë waisak ökniak ngan rë nimpaat.

12Ngëëngk Pulöök weëre kosang ke nentere

nent yaningk1 Tiar ngönën yaat mëmpenëak

Ngëëngk Pulöök weëre kosang ke nenterenent yaningk. Karurö, ne ar pötasongönten këëkë ëwat sënëak kent yaë.2 Ar ëwat wë. Ngaan ngönën köpël wëënyang omp ak wëwëat wonöröak wer niönpitëm ënëm seimaurö. 3Ne epël niamaankat wieë. Omën namp Anutuu Pulöökkaamök elmëën pöt, “Yesu sasa kö sëpën,”pël nemaan ëëpnaat. Ën namp NgëëngkPulöök kaamök naalmëën ëën pöt, “Yesupi Aköp,” pël nemaan ëëpnaat.

4 Pulöök Aköpë ngönën ya ke nen-tere nent mëmpenëak weëre kosang yan-ingk, Pul pö kopëtaöök. 5 Tiar Aköpëya ke nentere nent yamëngk, Aköp pöpkopëtap. 6 Aköpë ngönën yaat mëm-pena kan ke naöre naö wia. Anutupöp kopëtapök tiar omën pourö neenem

1 Korin 12:7 211 1 Korin 12:31weëre kosangöt ninak ya pipot mëm-penëak kaamök yaalni. 7 Pulö pi ngönën-tak ompyaöwesak öpenëak neenemweërekosangöt kom ëak yaningk. 8 Namp piPulöök weëre kosang mangkën ngönënëwat kaö panë apnaat. Ën namp pi Pultapöök weëre kosang mangkën ngönënöngpököt wa kotiak apnaat. 9 Namp piPul tapöök weëre kosang mangkën Anu-tuu yaat kosang mëmpnaataan kön wikosang yewesautaring öpnaat. Ën namppi Pul tapöök weëre kosang mangkën yau-manörö ompyaö mowasëpnaat. 10 Namppi Pulöök weëre kosang mangkën ya itngolöpöt mëmpnaat. Namp weëre kosangmangkën wetete ngön apënëak kön tek-tek mowasëpnaat. Namp weëre kosangmangkën Pulööre urmerarö pitëm yaautësongönte kom ëëpnaat. Namp weërekosang mangkën këm ngön ngolöpöökapnaat. Namp weëre kosang mangkënkëm ngön ngolöpöök ök aan kaip tiip-naat. 11 Ya pipot pout mëmpenëak Pulkopëtapöök tekeri wes yaningk. Pël elniakpimtë könöök omën pourö neenem weërekosangöt kom ë yaningk.

Tiarim koröpö kopëtaö, kaut selap12 Omnarö tiar tiarim koröpö kopëtaö.

Ën koröpöökë kaut selap. Pël ëën pipoterën ëën koröp kopëtaö pël yaë. Pöta ökomën selap eporö Kristooring erën ëënkopëtap pël yaë. 13Tiar narö Yuta omnarö,narö omën muntarö, narö inëën yaaurö,narö inëën naënörö. Pël ëaap tiar AnutuuPulöök wa niulëën möönre koröp kopëtaöyeö. Anutuuk pim Pulö ningkën tiar pouröpim Pul kopëtaö wak wëën tiarim lupötëwë.

14 Tiar ëwat wë. Koröpöökë kaut kopëtnent won, selap. 15 Pötaanök ingesök tolëak epël apën? “Ne mores won pötaankoröpöökë kaut won.” Pël aö omën koröpëlö sëp wesak pëlëër së öpën ma? Pël naë-pan. 16 Ën katëëpökta tol ëak epël apën?“Ne itö won pötaan koröpöökë kaut won.”Pël aö omën koröp ëlö sëp wesak pëlëër sëöpën ma? Pël naëpan. 17Koröp pouuk itötpëën wëanëën tol ëak ngön kat wiipën?Ën koröp pouuk katöt pëën wëanëën tolëak wot mööpën? Pël naëpan. 18 Anutupi ëwat wë. Pim könöök koröpöökë kautneenemöpnaarekmoulmëa. 19Koröpöökëkaö epot ke kopëtet pëën ëanëën koröp ëlöyok pangk wi naön ëan tapön. 20 Pël naën.

Tiar pöt koröpöökë kaut selap pötök erënëën kopëtaö pël yaë.

21 Itöök moresën epël nemapan. “Nikaamök naalnëën ëëmëëtak nemënt yokpangk ömaap.” Ën kepönöökta ingesënepël nemapan. “Ni kaamök naalnëënëëmëëtak nemënt yok pangk ömaap.”22Won, tiarim koröpöökë kaö nantön könwiin kaöat won pël yewas pipot wonëëpena pöt ompyaö naön ëëpenaat. 23 Ëntiarim koröpöökë kaö nantön kön wiinpasut pël yewas pipot ompyaö wesakngarangk ëëpenaat. Ën ëöaatta ompyaöpanë wesak kör koëëpenaat. 24 Pëlëëpnaatak koröpöökë kaö nantön tiaritaangkën ompyaut pël yaë pipot körnokoëën ëëpenaat. Anutu pimtok tiarimmöönre koröpöt ket elniak kaö nantönutpetat pël yewas pipot puuk kön wiinompyaö ëën kör koëëpenaat. 25Pël ëëpenapötaanök tiarim möönre koröpöök komrekap pöt naën ëëpenaat. Kaö pout nenerkaamök ëëpënëak ëaut. 26 Koröpöökëkaö kopët nent këlangön kat yawiin pötpout këlangön kat wiipnaat. Ën kaö nentompyaö wëën pöt pout ompyaö öpnaat.

27 Ar pöt erën ëën Kristo pim möönrekoröpö pël yeë. Ën neenem wëwëetak pötpim koröpöökë kaut pël yeë. 28 Pël yaëënAnutuuk pim ingre mor saurö tiarim naëya omnarö epël ulmëa. Wet rëak ngönyaaö omnarö ulmëa. Pöröaarek tektekngön yaaurö, pöröaarek rë yemoulaurö,pöröaarek ya it ngolöpöt yamëngkaurö,pöröaarek yauman ompyaö yewesauröereomnarö kaamök yaalmëauröere ngarangkyaalmëauröere këm ngön ngolöpöökyaaurö pël ulmëa. 29 Anutuuk pouröngön yaaö omnarö pël naulmëën ëa.Pourö tektek ngön apënëak naulmëën,pourö omnarö rëmoulöpënëak naulmëën,pourö ya it ngolöpöt mëmpënëaknaulmëën, 30 pourö yauman ompyaöwasëpënëak naulmëën, pourö këm ngönngolöpöök apënëak naulmëën, pourö këmngön ngolöpöök ök aan kaip tiipënëaknaulmëën. 31 Anutuuk ar ngönënë yaatmëmpunëak weëre kosang nimpna pöttaltak kaöet pöt wël ëak önëën kosangëeë.

Pël yaëën nook kan ompyaö panë epöpet elniimaan.

13Lup sant yaauta ngönte

1 Korin 13:1 212 1 Korin 14:91Ne ka nantëëröa ngön köngkömötëëre

enselöröa ngön köngkömötë omnaröpangk kat wiipnaat pël yeem lup santnaën yeëanëën nem ngön yaaut kuupreintö ngönötë yaan omnaröa ngön këëtkat nawiin yaë pöl köntak yeëan tapön.2 Ën ne tektek omnaröa ök wë ngönëntekeri wasööre ngön öngpökötre ëwatpoutë songönöt ëwat wëëre tomönötönmopwiipënëak könwi kosangwesakmaanpël ë pël yeem lup sant naën yeëanëënomën pasuröa ök wëan tapön. 3 Ma nemomnant kom ëak omën ngöntök yaaurömampööre Kristo pim ngöntaan yakmaannaröak newak es newaliin wel wi pël yeemlup sant naën yeëan talte kangut naönëëm.

4 Omën lup santring wëa pörö yawiaptaring wë sant yemowesaurö.Pit omën muntaröa omnantëën könutpet mowiire pitëmtën kön wiin isënkölokkölok ë pël naën yaaurö. 5 Pitomnant omnaröak kön wiin omënmuntaröen naalmëëpanëët ëën pöt pëlnaën yaaurö, keimön naën yaaurö. Pitya sangën naën yaaurö, utpet yaalmëënkangiir naalmëën yaaurö. 6 Pit utpetatëënërëpërëp naën, ompyautëën ërëpërëpyaaurö. 7 Omën lup santring wëa pöröomnaröak utpet yaalmëën kosang sak wëelmëëpnaatön ompyaö ëëpnaat pël weseëAnutuun kön kosang wiak pim ompyaöëëpna pöten korkor eim wë këlangön katyawiem kosang sak wëaurö.

8 Lup sant yaaö pöt kö nasën ëëpnaat.Ën tektek omnaröa ök Anutuu ngönte tek-eri yewesa pöt kö sëpnaat. Këm ngönngolöpötë yaaö pöteta, kö sëpnaat. Ënëwat ke nentere nent pötta kö sëpnaat.9 Pöt epël. Tiar ëwatöt kaut pëën ëwatwë. Ën Anutuu ngönteta kaut pëën tekeriwesak yaaurö. 10 Ënëmak Anutuu waisomën poutë songönte tekeri wes nimp-naatak kaö kot pipot kö sëpnaat.

11 Ne ngaan koturöa ök wë pitëm ngönya pöl aimaut. Pël ëak koturöa kat yawipöl kat wieimeë pitëm könötë wia pölwiakaimaut. Pël ëautak omp kaö sakkoturöa yaaö pöt ent ë olëaut. 12 Tiarkönitweri këëre wot kante itenak këëkë it-naangkën yeë pöl peene Anutuu songönteitenak om kotte pëën ëwat yes. ËnëmakKristoë tekeri sëpnaatak ëö ningkën piinkëëkë itaampenaat. Peene pöt tiar Anu-tuu songönte kaut pëën ëwat wë. Akun

pötak Anutuu tiarën ëwat panëwë pöl pimsongön pout ëwat sa pet irëpenaat.

13 Pël ëën kosang wiaapna pöt epot.Anutuun kön wi kosang yewesautere piinkön kosang wiak pim ompyaö ëëpnaatenkor wëautere lup sant yaaut, omën nen-tepar nent pipot kosang wiaapnaat. Lupsant yaautakëër kaöet.

14Pulöökweëre kosang yaningk pöta ngönte

1 Ar lup sant yaaut kaö wesak kosangngentiak arim karurö sant elmëeë. Pëlëak pöt ngönënë weëre kosang NgëëngkPulöök yaningk pipot önëën ök ëeë. PipotAnutuu ngönte tekeri wasënëak weërekosang yaningk pipot önëën wet rëak ökëeë. 2 Pöta songönte epël. Omën këmngön ngolöpöök ya pipop omnaröen ne-maan, Anutuun yema. Pi Pulöök elmëënngön ëlëëpöt ök yaan omnarö kat nawiin,Anutuukëër kat yawi. 3 Pël yaëëtak omënAnutuu ngönte tekeri wesak ya pipop om-narö kaamök elmëak pitëm kön wi kosangyewesaut taë wasën kosang sak öpënëakyema. 4 Omën këm ngön ngolöpöök yapipop pimënt kaamök yaë. Ën omën Anu-tuu ngönte tekeri wesak ya pipop ingremor sa pourö kaamök yaë. 5 Ne ar pourökëm ngön ngolöpötë anëak kent yaë. ËnAnutuu ngönte tekeri wesak anëak kentkaö pan. Omën Anutuu ngönte tekeri we-sak ya pipop omën këm ngön ngolöpöökya pöp il yewas. Ën namp këm ngönngolöpöök yaan nampök kaip tiak ingremor saurö kaamök elmëëpna pöt omënkëm ngön ngolöpöök ya pipop ya kaöyamëngk. 6 Pötaanök karurö, ne arim naëwais këm ngön ngolöpöök ök niaan pötakpangk kaamök naalniipan. Pël ëëmaateparim naë wais Anutuu ngön ök neea pötniam ma ëwat nent nimp ma pim këmngönte tekeri wesak niam ma ngönën rëniulöm pël ëëma pötaar kaamök elniip-naat.

Anutuu ngönte apenëak këm ngönngolöpötë pangk naëngan

7Ar omënpasut nger pëëp köntakmëm-pööre wëlemp köntak tang mö pël yaëënngön këët pangk kat wiin ma? Kat nawi-ingan. 8 Ën kuupö pas yamëngkën talëpökpangk kat wiak ngaëën ya pël wesak koëëpën? Pangk pël naëpan. 9 Pöta ökarta këm ngön ngolöp omnaröa pangkkat nawiipanëöök yaan talëpök pangk kat

1 Korin 14:10 213 1 Korin 14:36

wiipën? Kat nawiipan. Arim ngönöt pasmopöök sëpnaat. 10 Yang epot poutë om-naröak këm ngön ke nentere nentak ngönök ya. Pël yaatak köntak naën ompyaöwesak yaan kat yawi. 11 Ën omën nampökngön ök neaan kat nawiin ëëma pöt puukneen, “Maimap,” pël yenewasën nooktapiin, “Maimap,” pël mowasumaat. 12Arimnaë tapël wia. Ar weëre kosang NgëëngkPulöök yaningk pipot önëak kent yeë.Pötaanök weë ngentiin Ngëëngk Pulöökulöl wes ningkën weëre kosang ingre morsaurö kaamök elmëëpna pöt önëët.

13 Pötaanök omën këm ngön ngolöpöökapna pipop ngön pöt kaip tiin omnarö katwiipnaan Anutuun weëre kosang kimangmap. 14Pöt epël. Ne këmngönngolöpnemköpëltak Anutuun kimang mema pöt nemkëmëtere lupmerök yaan könöök naënpas öpnaat. 15 Pötaanök ne tol ëëm?Ne Anutuun kimang nemtë ngöntak lup-merre könöök memaap. Ën Anutuun tanmemaanta tapël memaap. 16 Ma ar namplupmerök këm ngön ngolöpöök Anutuunyowe yemaan omën ngolöp weëre kosangpöt naön nim ngönte pangk kat nawiinëëpna pipop tol ëak kat wiak kaamök ëak,“Yaap,” apën? Pël naëpan. 17 Ni yaapAnutuun yowe mamëëtak omën ngolöppöp taë nemowaspan.

18 Ne ar pourö il nuwesak këm ngönngolöpöök ngön yaaup yak Anutuunyowe yemak. 19 Pël yeëetak ingre morsauröaring yaya yamëëautak nem kentöökngön kopët omnaröa kat wiipnaateparamëak kön yawi. Këm ngön ngolöp selapomnaröa pangk kat nawiin ëëpna pötamaaten kaaö.

20 Karurö, ngönöt kat wiak wël yaau-taan rungaaröa ök ëëngan. Utpet yaaöpötönökëër öngaaröa ök köpël ëeë. Pël ëakngönöt kat wiak wël yaaö pötaan kaöaröaök ompyaö wesak ëeë. 21 Ngönën ngönnent epël wia.“Ne omën eporöen omën naröa ngön

maimatëëre omën maimaröa këmngönötë ök maan

pit nem ngönte kat nawiin ëëpnaat,Aköpök pël ya.”22 Pötaanök tiar kön wiin Anutuuk këmngön ngolöpötë ngön yaaut ngönën katwiauröaan won ngönën köpëlörö pimweëre kosangöönpet elmëën itaampënëakkön wia. Ën kangiir Anutuu ngönte tekeriwesak ök yaaut ngönën köpëlöröaan wonkat wiauröaan Anutuu songönte tekeri

wasën itaampënëak kön wia. 23 Pötaanökar ingre mor saö pourö wa top ëak këmngön ngolöpötë ngön aim wëën ngolöpngönën kat yawiauröere köpëlörö ilëakitenak pöt arën kön wiin kaökaö yaë pëlwasëpnaat. 24 Ën ar ingre mor saö pouröAnutuu ngönte tekeri wesak ök aim wëënngönën köpëlëp ma ngolöp kat yawiaupilëak katwiak pöt arim yaauten itenak pimsaunatön kön wiipnaat. Pim tekeri wesakyaan kat wiipna pötök pim utpet yaautkom ëën 25pim lupmeri omnant wieëa pöttekeri sëën itenak rar rë wesirak Anutuunyaya mëak epël niapnaat. “Yaap Anutuarim tekrak wë,” pël niapnaat.

Ngönënëën wa top yaautë ompyaö wesakëëpa

26 Karurö, ne tol niam? Arim Anutuunyaya manëak wa top ëënëëtë nampök tannent apnaat, nampök wetete ngön apnaat,nampök Anutuu ngön ngolöp mena nentapnaat, nampök këm ngön ngolöp naöökapnaat, nampökkëmngönngolöppöt kaiptiipnaat. Pipot pout yaëën ingremor saurökaamök elmëëp. 27 Këm ngön ngolöpötëanëak pöt pouröak anganok kopët naarma naar namp pöröak kopët pöppöp yaannampök songönöt kaip tiak ök niap. 28 Ënomën kaip tiipnaapwon ëën pöt këmngönngolöpötë anë pörö ingre mor sauröa watoptak anganok. Namp pi pël apënëakpöt pëëntak Anutuun map. 29 Ën Anutuungönte tekeri wesak anëak pöt omën naarma naar namp aan muntarö ngön pöt katwiak kom ëeë. 30 Namp pi wel aisëaanAnutuuk ngön nent apënëak kön wesweselmëën wal ë apënëak yaëën pöt wet rëaktaueë ngön yaaup leng ëëp. 31 Ar pouröAnutuu ngönte pangk tekeri wesak anëët.Pël yeem pöppöp aan kat wiak nener lupkosang wasënëët. 32Omën Anutuu ngöntetekeri wesak ök yaaö pörö pitëm ngönapna pötön ngarangk ëeë ök apën mawon pöt kön wiip. 33 Pöt Anutu pi tiaromnant irikor ëëpenaaten kaaö, mayaapöpenaaten kent yaaup pötaanök.

Ka nantë Anutuu omnaröa wa topötëyaaul 34 ar ngönënëën wa top yeemöngöröak ngön angan. Moses pim ngönkosangtak öngörö ompöröa ikanöök öpënpël wia. 35 Öngörö, arök wa topötë ngönanë pöt ëöaringët. Pötaanök ar ngönnantë songönöt ëwat sënëak pöt arimkaatë ompöröenpëëlmaan ökniap. 36Elei,Korin omnarö ar kön wiin arimtokëër

1 Korin 14:37 214 1 Korin 15:26omën muntarö il wesak Anutuu ngönteëwat panë wë. Ar kön wiin Anutuu ngöntewet rëak arim naë oröön ök aimaurö ma?Ma arimtokëër kat wiaurö ma? Pël won.

37 Arim naëaan namp pi pimtën könwiin, “Ne Anutuu ngönte tekeri wesakyaaup,” ma “Ne ngönënë weëre kosangnant Pulöökë naëaan waup,” pël ëëpnapipop pi nem ngön retëng yeë epëtenAköpë ngön kosangët pël wasëp. 38Nampngön epët kat wiak yaap newasën ëëpnapipopön, “Anutuu ngönte tekeri wesakyaaup,” pël nemangan. 39 Pötaanök,karurö, ar Anutuu ngönte tekeri wesakanëëtaan weë ngentieë. Pël ëak këm ngönngolöpötë yaaut kan wariingan. 40 Arngönënëën wa top yaautë omnant irikorëënganëp ompyaö wesak ëeë.

15Kristo wel wiak wal ëa

1 Karurö, nem Kristoë ngön ompyautök niaan ar kat wiak wak wë pipët kaalakngolöp wes nimpaan. 2 Ngön ompyaöpipët ök niaan wak pötakël wëën pöt Anu-tuuk utpetetakaan kama niöpnaat. Ompas könwi kosang wesan talte pël naalniinëëpën.

3 Omën kaöet Anutuuk neen neaankat wiak nook arën ngës rëak ök niiaut.Pöt epët. Ngönëntak Kristo pi tiarimsaunatëënwelwiipënëak ëa pöl ëaup. 4Pëlëak ngönëntak ëëpënëak ëa pöl yang kelweerënkët nenteparnentwon sëënkaalakwal ëaup. 5 Pël ëak wet rëak Pitaan ëöpet elmëak ënëmak pim ru 12 pöröen ëöpet elmëa. 6 Pörekaan pim ru kësang pan500 pörö wa top ëak wëën ëö pet elmëa.Omën pörö narö wel wiin kësang om öpwë. 7 Pörekaan Sems ëö pet elmëak ngönyaaö omën pouröen ëö pet elmëa. 8 Pëlëaupök ënëmak ne runga kar yawil pöpëök utpet yaaupön ëö pet elnëaut. 9 Nengön yaaö omën nem karuröa ök won,utpetap. Ne Anutuu ingre mor saurömënak utpet weseimaup yak ngön yaaöyapinte nenëanganë salëp. 10 Anutuukkomre kolap elnëak pim ngön yaaö omënwes neulëën wë. Pim komre kolap pötnem naë mos naën ëaut. Nook ngön yaaömuntarö il wesak ya kaö mëneimaut. Pötnemweëre kosangöökwon, Anutuu komrekolap elnëa pötak mëneimaut. 11Nook mapitök ngönën ök niian pöt kotte. Kaöet pötngönën kopëtet ten pouröak ök niaan katwiak kosang wesan.

Wel wiaurö weletakaan wal ëëpenaat12 Tenök, “Kristo weletakaan wal ëaup,”

ngönëntak pël ök niaan tol ëënak arimnaëaan naröak, “Wel wiaurö weletakaanwal naëpan,” pël aim? 13 “Wel wiauröweletakaan wal naëpan,” arim ngön pötyaap pöt, “Kristo weletakaan wal naënëa,” pël apa. 14 Kristo weletakaan walnaën ëanëën tenim ngönën ök yeniiautrearim piin kön wi kosang yewesaut kënaën ëan tapön. 15 Pël ëak pöt pëënwon. Ten Anutuun epël niiaut. “PiKristo weletakaan wal ë ulmëaup,” pëlniiaut. Wel wiaurö wal yaaut wi naönëanëën Anutuuk tol ëak Kristo wal ë ul-mëan tapön. Pël ëën tenim ngön yeniakepotön kön wiin, “Pit Anutuu ngësël we-sak kaar yaaurö,” pël ëan tapön. 16 Tiar,“Wel wiaurö weletakaan wal naëpan,”ngön pël yeëan talte Kristoonta, “Wele-takaan wal naënëp,” pël apen. 17 Kristowal naën ëanëën arim kön wi kosangyewesaut mos sëën utpetatë öngpök wëantapön. 18 Pël ëën omën Kristoon kön wikosang wesak wel wiaurö kö san tapön.19 Tiar Kristoon kön kosang wiak pimompyaö elniipnaaten kor wëën yangerakëwëwë eptakökëër kaamök elnianëënomënmuntaröak tiarën, “Kaökaurö,” pël wesakyangerakë yaköm yaaut il wesak yakömkaö pan elnian tapön.

20 Pël won. Kristo pi yaap wel wiakkaalak wal ëaup. Pi wet rëak wal ëënpim pël ëauten tiar kön wiin omën welyawia eporö Anutuuk tapël weletakaanwal ë niulëëpnaat. 21 Pöt epël. Omënkopëtap Atam puuk wel yawia pöt ngësrë nina. Tapël omën kopëtap Kristo puukweletakaan wal yaaut ngës rë nina. 22 Pötepël. Tiar Atamë ëarö pötaanök pim ëaulpourö wel yawi. Tapël Kristooring yalmenak wë pötaanök Anutuuk weletakaanwal ë niulëëpën sa. 23 Tiar yaap walëëpenëak ëa pöl ëëpenaat. Kristo pi wetrëak wal ëa. Pël ëën ënëm pim orööp-naatak pimëën sa pöröeta wal ëëpenaat.24 Pël ëën omën pout won sëpnaat. Akunpötak pi yangerakë ngarangkre omën kaöyapinringörö kö mowesak Setenë weërekosangringörö tapël elmëak pim omp akya pöt kë oröön Anutu pim Pepap kaalakmampnaat. 25 Peene pöt kaö sak wë pimyaatmëneimwë ënëmakpimkööre toköröil mowesak pim omp ak ya pöt kë oröönAnutu mampnaat. 26 Kristo pi utpetat ilwesak ënëm wel yawiauteta il wesak won

1 Korin 15:27 215 1 Korin 15:53mowasëpnaat. 27 Pöta ngönte ngönëntakepël wia. “Anutuuk moulmëën Kristookomnant pout il wesak kaö sak wë,” pëlwia. “Omnant pout” ngön pöten tiar könwiinAnutuukpimëntta pötring öpnaat pëlnewasën ëa. Pöt Anutu tapöpök Kristoomnant pipotë kaö sak öpënëak moulmëapötaanök. 28Pep pi omënere omnant poutKristoë ikanöök moulmë pet irën RuupPep pim kaö wesmoulmëa pöpë ikanöökölwëën Anutuuk tiar pouröa kaö sak öpnaat.

29 Omën wel wiaurö kaamökelmëëpënëak i yamë pörö pitën tolël könwiipen? Omën wel wiaurö weletakaanwal naën ëëpën talte oröpmorëën omënnarö pit kaamök elmëëpnaan i mëëpën?30 Ën omnarö kët ël epotë utpet elniakkëëmre këlangönë rangk yanuulë pötentolël kön wiipen? Wel wiaurö weletakaanwal naën ëëpën talte ten wal ëëpenaatangönte ök yaan omën naröak pël naalniinëëpën. 31 Kët poutë ne, “Omnaröak nemAnutuun yak ya yamëngk pötaan nempënma won?” pël kön yawi. Ngön pipët netiarim Aköp Yesu Kristook yal menak wëarim wëwëatön ya ërëpërëp yaë pötaanpil yeniak. 32 Wel wiaurö weletakaanwal naën ëëpën talte nem Epesas kakwakaimautak wal ëëpenaata ngönte ökyaan omnarö kent ngaaröa ök utpetelnëauta kangut naön ëëm. Wel wiauröweletakaan wal naën ëëpën talte omnaröaya pöl ëëpen. Pit epël ya. “Ëlpamök welwiipenaatak peenëër këëre imën nëmpa.”

33 Nant kaar niapanok. Ar utpet yaau-röaring önë pöt pitök arim wëwëet utpetniwasëpnaat. 34Kön irikor pipot sëpwesakkönöt wotpil wesak weë. Utpetat ëëngan.Ar kat wieë. Arim naëaan narö Anutuunköpël wë ënëm naën yeëan. Pötaanök arkat wiak ëö sënëak yeniak.

Möönre koröp maimaö wak weletakaanwal ëëpenaat

35 Naröak epël an koröp. “Wel wiaurötol ëak weletakaan wal ëëpën? Pit möönrekoröp ke tolëëlöt wak wal ëëpën?” 36 Arpël aan pöt epël niamaat. Ngön pipëtngönën köpëlöröa ngönte. Ar omnantngëntënmout söp ë yesën rëngapöt yaarö.37Arim omnant öpöt yangënt pöt möönreëp ënëm orööpna pöt nangëntën, lëlëpötpëën yangënt, korupaëëre omën muntat.38 Anutu pim könöök lëlëp ke nenterenent pötë elmëën neenem möönre ko-röpöt yaarö. 39 Wëwëetaring wëaurö

tapël wiaan möönre koröpöt ke kopëtnaö won. Omnaröa möönre koröpö naö,imënöröa möönre koröpö naö, intöröaönaö, pisöröaö naö, pël wë. 40 Kutömweriwëauröere yangerak wëaurö tapël wë.Kutömweri wëauröa ë rangiat nant, ënyangerak wëauröaat nant. 41 Këtëpëëwaat maim, ngoonöpëëteta maim, ariatëëwaattamaim. Ën ari pöt kom ëak neenemëwa ke nentere nent wia.

42 Weletakaan wal yaauteta tapëlwia. Möönre koröp yang kel yewerepö maimaö, utpet sëpnaö. Ën möönrekoröp kaalak wal ëëpna pö maimaö, utpetnaëpanëö. 43 Möönre koröp yang kelyewer pö weëre kosang won sak utpetsëën yang kel yewer. Ën weletakaanwal ëëpna pö ompyau, weëre kosangringwal ëëpnaö. 44 Möönre koröp yangkel yewer pö yangerakëö. Weletakaanwal ëëpna pö kutömweriö. Yangerakëmöönre koröpö wia pöl kutömweriöötawia. 45 Pöta ngönte ngönëntak epël wia.“Atam, wet rëak oröaup, pi yangerakëwëwëetaringëp.” Ën Atam muntapënëm oröaup, Kristo pöp, pi Pulööringëpyak wëwëeta pep sak wë. 46 Pël ëaapPulöökë wëwëet wet rëak naaröön. Yangeprekë wëwëetakëër wet rëak oröönPulöökë wëwëet ënëm yarë. 47 Atam wetrëak oröaup, yangerakaanëp, Anutuukyangetak ket ëaup. Ën Atam ënëm oröaupKristo pöp kutömweriaanëp. 48Yangerakëomën pourö Atam Anutuuk yangetak ketëaupë ökörö. Ën omën kutömweri wëwëetöpenaarö kutömweriaanëp Kristo pimök öpenaarö. 49 Tiarim möönre koröpöomën yangetak ket ëaup pimöökë ök wëtapël ënëmak tiarimmöönre koröpö omënkutömweriaanëp pimöökë ök öpenaarö.

50 Karurö, ngön epët niamaan kat wieë.Tiarim yang koröp epöök Anutuu kaknasëngan. Ma söpre tetring epöök kosangwieëaut pep nasëngan. 51 Kat wieë. Nengön ëlëëp epët tekeri wesak niamaan.Tiar omën pourö wel nawiingan. Narööp wëën Anutuuk teëntom möönre koröpngolöpö kaip ti nimpnaat. 52 Ënëmakakun pet irëpna pötak ensel nampök kuupmëngkën it mësak yengaul pöta ök teën-tom pan möönre koröp ngolöpö öpenaat.Kuup yamëngkën omën wel wiaurö wele-takaan söp won wal yaëën öp wëaurö tiarmöönre koröp ngolöpö kaip ti nimpnaat.53 Tiarim möönre koröp söp yaaö epöökngolöp sak söpnaën ëëpnaat. Maweletaan

1 Korin 15:54 216 1 Korin 16:24yaö ëa epöök ngolöp sak wëwë kosangëtöpnaat. 54 Yaap, tiarim möönre koröpsöp yaaö epöök ngolöp sak söp naën ëëreweletaan yaö ëa epöök ngolöp sak wëwëkosangët epël wia pöt kë rapnaat.“Anutuuk wel pöt ngep ëën won sa.”55 “Wel pöta weëre kosangët tarëk?Wel pöta ngaat tarëk? Won.”56Ngön kosangöt wa olaan saun pöt weërekosang yeö. Pël ëak pötak nga elniin welyokoir. 57Anutu pi tiarimAköpYesu Kristopim weëre kosangtak kaamök elniin welpöt il yemowas pötaan yowe mepa.

58 Pötaanök, nem kar panëërö, ar tain-taë wesak taueë. Ar Aköp Yesu pimëënyak ya yamëngk epot mos naëpanëët pëlweseë kët ël epotë kosang wesak pim yaatmëneim ön.

16Yerusalem kak ingre mor sauröaan mon

wa top ëëpënëak mëëa1ArAnutuu omënYutia yangerakwëau-

röaan monat kopëta wasënëak pöt nemKalesia yangerak omën ingre mor sauröenök mëëan pöl ëeë. 2 Ar Anutuuk kaamökelniin ya mënak neenem mon koirënëpötëaan nant kom ëak Sante poutë watop wes wieim ön. Ne waisën wa topwasënëëtaan ya kaö mëngkanëën. 3 Pëlëën ne wais oröön omën arim monatwak sëpënëak ulmëënë pörö Yerusalemngönënë kaöaröaan wetete pepat menakwes mëën monatring wak sëpnaat. 4 Ënmonat kaö ëën pöt neering ten pourö së-naat.

Pool pi Korin omnaröa naë sëpënëakmëëa5Ne Masetonia yangerakël sumëak kön

yawi. Pötaanök pöl sakök arim naëwaisumaat. 6 Pël ëak akun kot nent arimnaë ömaat. Ma wëën kopi akunet petirëpën koröp. Pël ëën arök kaamök elnëakkan naö koir nangkën pöt nal sumaat. 7Neakun eptak om itningënal el wesak sëënpangk naëpan. Pötaanök Aköpön kat wiinpangk aan pöt akun wali arring ömëakkent kön yawi. 8 Peene pöt ne Epesaskak om wëën Pentikos akunet won sëënsumaat. 9 Pöt omnarö selap ngönënëënkööre tok yaalnëëtak ya kaömëngkën këëtorööpënëak Aköpök ngönënë kanö ngolöpwes nangkën wë pötaanök.

10 Timoti nem yeë pöl Aköpë yaatyamëngkaup. Pötaanök pi waisën pöt yakë sëpnaan sant elmëën. 11 Piin kön wiin

irepan. Neere kar narö piin kor wë. Pö-taanök ngarangk ompyaö elmëak kan naökoir mangkën waisëp.

12 Tiarim karip Apolos pöp pi karnaröaring arim ngësë waisëpënëak keurak maan pangk kengkën nasën yaë.Peene won, ënëmak mop naö oröön pötyok pangk waisëpnaat.

Ngön mëët13 Ar arimtën ngarangk këëkë ëeimeë

kön wi kosang yewesautak taë weë. Pëlëeë lupöt kosang wesak weëre kosangringweë. 14 Pël ëeë arim omnant pout ëënëënlup santetaring ëeë.

15 Ar ëwat wë. Stepanasre pimkaatakörö Krik yangerak wet rëakKristoon kön wi kosang wesak weëngentiak Anutuu omnarö kaamök elnieimwë. 16 Karurö, ne kosang wesak epëlniamaan. Omën ke pilöröere munt narökaamök elniak ya mëneim wë piporöenitaangkën arim wotöökörö pël ëëp. 17 Nearim naë won pötaan ya utpetaring wëënStepanasre Potunetasre Akaikasringöröpitök arim kangiir waisën ya ërëpërëp yeë.18 Pit ne ya kë newasën wë. Pötaanök artakat wiak ya kë sënëët. Omën ke pilöröenkön wiin ompyaö sëp.

19 Ingre mor saö Esia yangerak wëauröpitök yowe yenia. Ën Akuilaare öngöpPrisilaare ingremor saö piarpimkaatakwatop yaaurö pitta Aköpëën yak yowe panyenia. 20 Tiarim kar pourö yowe yenia.Ar neneren lup santak yowe mëak mormeneë.

21 Epët Pool nemtok nem yowe yeniakepët nemtë moresök retëng yeë.

22 Namp Aköpön lup sant naalmëënëëpna pöp pi kö sëpnaap. Aköp Yesu, niwais.

23 Tiarim Aköp Yesu Kristo pim komrekolap pöt arim naë wiaap.

24 Tiar Yesu Kristook yal menak wë pö-taan ar pouröen lup sant yaalni. Yaap.

[Yok pi tapët.Ne Pool.]

2 Korin 1:1 217 2 Korin 1:17

2 KorinYesu pi wel wiak kutömweri sëën wë

krismaki 26 pöta ök won sëën Poolök pepepwer Korin kakë ingre morörö retëng ëmena. Pi wet rëakMasetonia yangerakaanpep newer Korin omnaröaan retëng ëakwes mëën oröön Taitas Korin kakaan pimnaë së koirak pitëm naëaan narö lup kaiptiak wëën naröak piin, “Ngön yaaö omënyaapöp won,” pël ëa pot ök maan Poolökkat wiak epët retëng ëa.Pöt epël wia.

Ngön ngës rëaut 1:1-11Poolre Korin ingre moröröa ngönte

1:12–7:16Yutia ingre moröröaan kaamök

elmëëpna ngönte 8:1–9:15Poolök pim ya mënauta ngönte ök ëa

10:1–13:10Ngön mëët 13:11-131 O Anutuu ingre mor saö Korin kak

wëauröere Krik yangerak wëaurö, ne PoolAnutu pimtë këmtak Yesu Kristoë ngönyaaö omnamp ne tiarim karip Timoti piir-ing wë pep epwer retëng ë yaningk.

2 Anutu tiarim Pepapre Aköp YesuKristo piaripök komre kolapremayaap pötningkën arim naë wiaap.

Pool pi Anutuun yowe mëëa3 Tiar Anutu tiarim Aköp Yesu Kristo

pim Pepapön yaya mepa. Tiar könwiin pi sant yaauta pepap, tiarim Anutuwiap yaalniaup pël yaë. 4 Pël yeëkëëmre këlangön nentere nent tiarimnaë yaaröön wiap yanuwesaup. Pël ëënAnutuu wiap yanuwas pöl omën narökëëmre këlangön nentere nent yeön pöttiarök pim wiap yanuwas pötaring pangkkaamök elmëëpenaat. 5 Yaap, Kristoëkëëmre këlangön kat wieima pöl tiartakëëmre këlangön kësang kat yawi. Pötaök tiar Kristook yal menak wëën pi wiapkësang nuweseim wë. Pötaanök Anutuunyaya mepa. 6 Tenim këëmre këlangönkat yawi pöt, ar wiap nuwasën Anutuukutpetetakaan kama niöpënëak pël yeë. ËnAnutuuk ten wiap yanuwas pöt, ar wiapnuwasënëak pël yaalni. Ar ya wiaptaringtenim këëmre këlangön kat yawi tapëtkat yawiin Anutuuk wiap nuwasën önëët.7 Tenim ar ompyaö ëënëak kön kosangwian pöt këlok nasën. Pöt ten kön wiintenim këlangön kat yawi pöl arta kat yawi

pël yaë pötaanök. Tapël Anutuuk ten wiapyanuwas pöl arta wiap nuwasëpnaat.

8 Karurö, ne tenim këlangön kat wiapöta ngönte ök niamaan kat wieë. Near tenim Esia yangerak këlangön kat wiapöten ëwat sënëak kent ëën ök yeniak. Tenpörek së wëën këëmre këlangön kësangtenim naë oröak ngep elnia. Pël ëën tenkönwiin ompyaö sëna kanöwon ëën, “Welwiinaat,” pël ya ngës kön wiaut. 9 Yaap,pan ten wel wiinëak yeë pël wesaut. Pëlëautak këëmre këlangön pöt om pas orönaniirëën. Tenimtëweëre kosangötön könwiin iraan Anutu wel wiaurö wal ë yaul-mëaup piin könwi kosangwasënëak omënpöt tenim naë orö nirëaut. 10 Omën utpetpanë nant tenim naë oröön wel wiinëakëaö pötëaan Anutuuk kama ent ë niulëa.Wë ënëmak kaalak utpetetakaan ent ë ni-uleim öpnaap. Ten piin kön kosang elaanpi kaalak ent ë niulëëpnaap. 11 Pötaanökar ten kaamök ëak Anutuun kimang maë.Pël ëën Anutu pi omën selap arim kimangpöt kat wiak kangut ninak ten ompyaöelniipnaan. Pël yaëën ar pim ten kaamökyaalni pöten Anutuun yoöre ërëp manëët.

Pool pi Korin omnaröen kaar nemaan12 Ten tenimtëën kön ompyaö yawi pöt

eptaanök. Omën ngönën kat nawiinöröanaë tenim elmëeima pöt, tenim lupötwiapnasën kölam wëën Anutuuk kaamök el-niin wotpil wesak elmëeimaut. Ën arimnaë elnieima pöt pitëm naë elmëeimautil wesak elnieimaut. Tenim ar pouröanaë elnieima pöt yangerakë ëwatötringwon, Anutuuk komre kolap elniin pël el-nieimaut. 13-14 Ten ngön öngpököt retëngë naningkën. Arim sangk kelak ëwatsënëët pëën retëng ë yaningk. Peene pöt,ar pöten om kot nent ëwat sak wë. Nemkönöök këëkë ëwat sënëak kent yaë. Ar pëlëënë pöt Aköp Yesu pim akun kaöaöök tenarim ëwat önëëtaan kön ompyaö yawiin arkangiir tenim kaamök yaalni pötaan könompyaö wiinëët.

15-16 Yaap, ne arën kön wiin tenimëënkön ompyaö yawi pël yaë. Pötaanök akunnentepar arim naë waisën pouteparëënar ya kë sënëak ëaut. Pël ëëma pöt,nem könöök Masetonia yangerakëwaisumaatak arim naë wais wë olëakMasetonia eprek waisumëak kön wiaut.Pël ëak eprek wë olëak kaalak arim naëwais wëën ar kaamök elnëak wes nemëënYutia yangerakë sumëak kön wiaut. 17 Pël

2 Korin 1:18 218 2 Korin 2:15kön wiautak arim naë newaisën ëaut.Pël ëaö pötaanök ar neen kön wiin,“Kön selap yaaup,” pël yaë ma? Ma könwiin ne omnant ëëmëak kopëta wesakyang omnaröa ë yeë pöl, “Pël naëngan,”weseë “Yok, pël ëëmaap,” kaar ya pël yaëma? Won pël naën yaaup. 18 Anutu piyaap yaaup pöt kön wiinëët. Tapël nearën niamëak kön selap akun tapëtakëërmak ma won poutepar neniaan ëaut.19-20 Pöta songönte epël. Anutuu Ruup,YesuKristo pimngönte ten Sailasre Timotiepaarök ök niiaut. Yesu Kristoë ngönnent ëak kaip tiak nent naën ëaut. Won,tenök Anutuu omnant ëëpënëak ya pötKristook yaë, pël ök niiaut. Pël niaan këyaarö. Yesu Kristo pim pël yaaö pötaantiarök piin, “Pim ngön kosang niwesa pötyaap,” pël weseë Anutuun yaya maim wë.21 Anutu pimtok ten arring Kristoë naëkosang wes niulëak pim yaat mëmpunëakyenia. 22 Pimënt tapöpök tiar pimtëënyaö nuwesak, “Anutuu Pulö tiar nina pölpim ompyaö niwas pet irëpënëak kupniwia pöt kë orööpnaat,” pël wasëpenëakNgëëngk Pulö wes mëën tiarim lupötëilëak wë.

Pool pi Korin kakë teënt nasën ëautasongönte ök mëëa

23Nem arim naë waisumëak ök niia pötne kaar neniaan ëaut. Anutu pi nem nianpipët yaap pöt ëwat wë. Pi nem arimnaë newaisën ëa pöta songönte ëwat wë.Ne Korin kakë waisanëën arën nga niaanya këlangön ëan tapön. Pël ëënganëaknewaisën ëaut. 24 Nem pël yeniak pöt,arim kön wi kosang wasënë kanö nem nganiama pö pël kön wiinëëten kaaö. Yaap,ten könwiin ar kosangwë Anutuun könwikosang yewas. Pël ëaap om ar ya kë sënëëkyak kaamök elniak ya yamëngk.

21 Ne kaalak wais ya këlangön koir nan-

ingkan pël kön kosang wiaut. 2 Nook yakëlangön koir nimpaatep talöröak ya kënewasëpën? Won. Nook ya këlangön koirnimpa pötaan tol ëak ar ya këlangönringwë ne ya kë newasën? Pangk pël naëngan.3 Pël ëënë pötaanök ne arim naë waisënya kë newasënë salöröak ya këlangön koirnangkanëak pepewer retëng ë ninaut. Pötne tiarimtën epël kön kosang wiaut pö-taanök. Nem ya kë suma pötak arta ya kësënëët. 4 Pël ëënëëtak nem pep retëng ëninautak ne arimëën ya këlangön ëën ing

aimeëak ar ya këlangönniwasumëaknaën,nem arimëën lup sant kaö pan yaalni pötëwat sënëak retëng ë ninaut.

Omën utpet ëaupë saunet wonwasëpënëak mëëa

5 Omën pim utpet ëautaan ya këlangönkön wian pöp nemënt won, arta yakëlangön koir ninaup. Ne pimëën ngapanë naalmëëngön. Pi ar pourö won,naröakëër ya këlangön koir ninaup. 6 Pimutpet ëaö pöt, ne kat wiin omën selaparök kangit pet iran. Pël ëën ne könwiin pet yair. Pötaanök kangit kaalakmangkanok 7 yakömring wë sasa utpetëëpanëën pim saunat won mowesak wawiap moweseë. 8 Pël elmëak arim piinlup sant yaalmë pöt sëp newasën om wiapöt pet elmëën pi pöten ëwat sëpënëakke urak yeniak. 9 Nem ngönte retëngë ninaö pöta songönte eptaanök. Nemngönöt pout ngaarëk yeö ma won pötasongönte war wasumëak morök elniaut.10 Ar omën namp utpet ëën pim saunetwon yemowasën pöt neenta tapël ëëmaap.Ën omën namputpet ëën nook saunetwonyemowas pöt arta ompyaö önëët Kristoëëöetak pël yaë. 11 Pötaanök Setenök tiarutpet elniipënëak kön wieim wë pötentiar ëngk ma e newasën wë. Pötaanök pitiar ököök elniak il niwaspanëën, “Omënpöpë saunet wonmowasëpa,” ne kaalak ökyeniak.

Pool pi Taitasëën ya ngës kaö ëa12 Ne kaalak nem Masetonia yangerakë

waisumëak ëa ngön ngës rëa pöta kautyal menak ök niamaan kat wieë. NemKristoë ngön ompyaut ök amëak Troaskak së oröan akun pötak ne itaangkënAköpök pël ëëmëak kanö tekeri wesyenangkën omën kësang kat wia. 13 Pëlëautak ne itaangkën nem karip Taitasarim naëaan newaisën ëën ya ngës kaöëën pi koirumëak pit sëp wesak Masetoniayangerakë waisaut.

Kristook pim weëre kosangët tekeri yewas14 Wais wë Taitas koirak puuk arim

ompyaö yaauta ngönte ök yenëa. Pö-taanök ërëpërëp ëak Anutuun yoöre ërëpyemak. Ten Kristook yal menak wëënomën pim il niwasën inëën yaalmëaurötenim naë Anutuuk pim weëre kosangëttekeri yewas. Pël yaëën ten wes nimëënpimngönte ulöl wasën omnarö ëwat yesënpöten könwiinmisëng kamp ompyauta ökyaë. 15 Yaap, tenim ngönën ya yamëngk

2 Korin 2:16 219 2 Korin 3:18pötAnutuuk itenak tenënkönwiinmisëngkamp ompyauta ök ëën tenim Kristoëënyak ya yamëngk pöten kön wiin ompyaöyaë. Tenök Kristoë ngönte ök maan wakwëën Anutuuk utpetetakaan kama yeöpöröere kat wiak kasëng menak kö sëpnapöröa naë ngönën ya yamëngk pöten Anu-tuuk kön wiin ompyaö yaë. 16 Kö yesautakanöököl wëaö pörö pit tenim Kristoëngönte ök yak pöten kön wiin wel yaw-iauta kampöökë ök ëën kasëng menak kösëpnaarö. Ën wëwëeta kanöököl wëaöpörö pit pöten kön wiin misëng kampompyautë ök ëën wak wëwëetak öpnaarö.Talëpök ya epët pangk ëëpën? Omënnamp pimtok mëngkën pangk naëpan.17Ya epët omën narömon öpënëak köntakKristoë ngönte ök ya. Ten pöröa ök won.Anutuuk pim yaatak niulëën wotpil wesakpim ëöetak Kristoë naë rë olëak wë pimngönte ök yaaurö.

3Sulöp ngolöpta ya omnarö

1 Nem Anutuuk ten pim yaatak niulëënpim ëöetak wotpil wesak pim ngönteök yaaurö pël yeniak pöten ar kön wiintenimtok tenimtën ping wesak yak pëlyewas ma? Ten pöt won. Omën kaar arimnaë wë piporö ar pitëm yaat ompyaut pëlwasënëak pepat omën muntaröa naëaanwak yewais. Pitëm sëpnaatak arta pep ketapöt pit omën muntarö mangkën pittatapël pitën kön wiin ompyaö sëpënëakpitëmëën retëng ëënëak pit kent yaaurö.Ten pël naëngan. 2 Ar tapöröak tenimlupötë wë tenim wetete pep retëngëauweri ökörö. Omnarö arim wëwëompyaut itaangkën pötak tenim ya arimnaë yamëngk pöta songönte tekeri wasënompyaö pël wasëpnaat. 3 Tenök arim naëya yamëngkën Kristoë pepewer pël sauröpöta songönte yoolök wia. Pöt i retëng yaëpötaring naën, Anutu wëwëetaringëp pimPulöök retëng ëaut. Pöt kël welingweriwon, omën lupmeri.

4 Kristook kaamök elniin ten arimëënAnutuun kön kosang yawi pötaan pilyeniak. 5Ya epëtmëmpunëak tenimweërekosangtak naën. Tenimtok yok pangk ëë-naat pël newasngan. Won, Anutuuk weërekosang ningkën yeë. 6 Anutu pimënttapöpök ten pim sulöp ngolöpta ngönte ökanëak weëre kosang ninaut. Sulöp ngolöppöt omnaröak retëng ëaut won, AnutuuPulöök ök yenia pipët. Moses pim ngön

kosang retëng ëa pötak elniin kö sëpenëakëauröak Pulöök wëwë ngolöpët koir yan-ingk.

7Anutuuk ngön kosangöt kël wësapöökretëng il Moses mena. Pël ëa akun pö-tak Anutu pim ëwaö omnantëëre Mosespim këëre wot kantak elmëa. Pël ëënënëmak ëwa pö wiap yesën Israel om-narö Mosesë këëre wot kanten itaangkënit sosor elmëa. Ngön kosang kö yesautar-ing pöt Anutu pim ëwaööring oröa. 8 Ënëwa peene Pulöök omnarö ompyaö yaalnieptak yaarö epö kaö panëö. 9 Mosesëngön kosang omnarö kö sëpenëak ëa pötëwaööring oröa. Ën Anutuuk omnaröwotpil niwasën wëwëetaring öpenëak yapöt ëwa kaö panëööring yaarö. 10 Yaap,Moses pimngön kosang pöt tiar ngaan könwiin ëwaat pël ëa pöten peene kön wiinëwa wonte pël yaë. Pöt epël. Pulöök tiarompyaö yaalni epö ëwa kaö panëö ngönkosangta ëwaö il yewas. 11Moses pimngönkosang kö sa pöt ëwaööring oröa. Pö-taanök omën ompyaö kosang wiaapnaatPulöök yaalni epta ëwaö kaö panëö.

12 Ten omën ompyaö pipot kosangwiaapnaat pël kön kosang wieë Anutu pimëwa tekeri wasëpna pöön kor wë. Pö-taanök weë ngentiak pim ngönte tekeriyewas. 13 Pël yeem ten Mosesë ök naënyaaurö. Pi Israel omnarö ëwa pim këërewot kantak wieëa pö kö yesën itaam-panëak poë koröpöök kör koëaup. 14 Tentekeri wesak yaketak pitëm lupöt kosangsak wëën yak kön nawiin yaaurö. Pötepël. Ngaanaan wais peene wë eptakpit Mosesë ngön kosangöt sangk yekelempitëm lupöt kör koëak wë pötaan könnawiin yaaurö. Omën namp Kristook yalëëpna pötaar Anutuuk kör pöt wilën ëwatsëpnaat. 15 Yaap, peeneeta pit akun poutëMosesë ngön kosangöt sangk kelën katyawia pötë pitëm könre lupöt kör koëënkön nawiin yaaurö. 16 Pël yaaurö pitëkaannamp lup kaip tiak Aköpë naë rë olaan pötpuuk kör pöt wilën kön tektek sëpnaat.17 Pöt tol ëënak? Aköp pi Anutuu Pulö.Aköpë Pul pö omën nampë lupmeri wëënpöt pi ngön kosangre omën muntatë irinaöpan. Pulöök kaamök elmëën ompyaööpnaat. 18 Ën tiar pöt, omën nentak tiarimkönre lupöt kör nokoëën wëën Aköpëëwaö tiarëk elniin pim ëwa pö tiarim naëtekeri yes. Aköp pi Pul tapö. Pötaanökëwa pim naëaan yewais pöök tiar ngolöpyanuwasën pim ök seim öpenaat.

2 Korin 4:1 220 2 Korin 5:44

Ngön yaaö omnarö pitëmtëën kön wiinyang kaputë ök ëa

1 Anutu pi ya ngës ëën pim sulöpngolöpta ngönte ök anëak niulëën yakten lup wiap naën, weë ngentiak yayamëngk. 2 Pël yeem utpetat yaëën om-naröak itaangkën ëö koirnganëak ëlëëpyaaö pöt kasëng menaut. Pël ëak Anu-tuu ngönte ngön kaarötring irikor ëakmorök yaaö pöteta naën yaaurö. Won,ten Anutuu ëöetak pim ngön këët yaanomën pourö pit neenem lupötë kom ëakpöt ompyaö pël yewas. 3 Pël yaëë-tak ngön ompyaö tenim ök ë yeë epotomën naröaan ëlëëp wia. Kö yesautakanöököl yesa pöröaan ëlëëp wiaan könnawiin ë yaë. 4 Ngön ompyaut katwiak kosang newasën yaë piporö yangomp aköp Setenök pit ëwaat itaampanëakpitëm könre lupöt il mowaria. Ëwapöt Kristo Anutuu ök panëëp pim ngönompyautakaan yewais. Ngön pötak Kris-toë ëwaöön ök ya. 5 Ten ngön ompyautök yeem tenim ngön nant ök neniaan.Yesu Kristo puukëër Aköp, ën ten pötom pimëën yak arim inëën yaaurö pël ökni yeë. 6 Anutu pi ngaanëër songöntakkoö olëak wiaan ëwa tëëpënëak maan pëlëaup. Pi tapöpök ten pim ëwaata songönteëwat sënëak niaan pimëwaat tenim lupötëoröa. Pim ëwaöökë songönte epël. TenYesuKristoon ityaangkemAnutuu ëwaöönëwat yes. Pötaanök ten arim inëën sak wë.

7 Anutuu ëwa ompyaö tenim lupötëwia pö weëre kosangring wiaatak tenpöt, weëre kosangring won, yang kaputëokörö. Pötaanök Anutuuk weëre kosangtenim naë won, pimtë naë wia pöt tekeriwasëpënëak pim ëwa ompyaö pö wiaprekor wëaurö tenim lupötë niwia. 8Utpet kenentere nent yaalniitak pötök panë utpetnaniwasën yaë. Ten omnantëën kön selapyeëetak pötëën panë wesak naën yaaurö.9 Kööre tok yaalniitak Anutu pi ten sëpnaniwasën yaë. Yanimëngktak wel nawiinyaaurö. 10 Yesu pim këlangön kat wiakwel wia pöl ten akun ël epotë omnaröakelniin tenim koröpötë këlangön kat wiakwel wi ap yaaurö. Pöt këlangön pipottenim naë yaaröön Yesu tenim koröpötëwë pöt tekeri sëën omnarö ityaangk. 11Pötepël. Omnarö pit ten Yesuu omnarö pëlniakmënwel niwiipënëak yaë. Pöt könömpipot tenimnaë yaaröönYesu tenimkoröp

kö sëpna epotë wë pöt tekeri yes. 12 Pötasongönte epël. Ten wel yawiautakël wëpötak ar wëwëetak wë.

13 Ngönëntak ngön nent epël wia. “NeAköpön kön wi kosang wesaup yak pimngönte ök ëaut.” Pötakël tenta piin könwi kosang yewesaurö yak pim ngönte ökyak. 14 Ten kön epël wesal yaaurö. AnutuAköp Yesu weletakaan wal ë ulmëauppuuk tenta Yesuuk yal menak wëën wal ëniulëak arring pim naë niulëën öpenaarö.Pël yewas pötaanök ten kas köpël pimngönte ök yak. 15 Yaap, tenim këlangönkat yawi pöt arimëën yakök yeë. Pël ëënomën kësang pan Anutuun kön wi kosangwasën pi ulöl wesak ompyaö elniin piinyaya maim wëën pim yapinte kaö panësëpnaat.

16 Yesuuk yal menak wëën Anutuukwal ë niulëën öpenaat pël kön wieëwiap naën Anutuu yaat weë ngentiakyamëngk. Tenim koröpöt kö sëpënëakyaëëtak lupöt Anutuuk kët ël epotë ngolöpniwasën ompyaö yes. 17 Yaap, tenimpeene yangerak këlangön kat yawi epëtkotte, pet irëpnaat. Pötak kaamök elniinwëwë ompyaö kosang wiaapnaat Anutuunaëaan önaat. Wëwë ompyaö pöt puukulöl wes ningkën këlangön kat yawi kotepët il yewas. 18 Ten tol ëënak pël yeniak?Omën yoolök ityaangk epot kö sëpnaat yakpötëël kön kosang nawiin. Omën ëlëëpwia pöt kosang wiaapnaat yak pötëël könkosang yawi.

5Ngön yaaö omnarö pit lup kosang sak

wakaima1 Tenim wiap naën Anutuu yaat weë

ngentiak yamëngk pöta songön nent epël.Yang koröp ka yaamta ök epöök yaamwëën sak ilënAnutuuk koröpngolöpomënmoresring ket naënö ka ket ëak kutömw-eri ningkën pöök wëën kosang wiaap-naat. 2 Ten yang koröp epööring wë ko-röp ngolöpö ningkën kutömweri önaataaning aim wë. 3 Pël ëën tenim koröp epösëp wesak koröp ngolöpö wak öna pötaktenim lupre könöt yool naöpan. 4 Peenepöt, ten yang koröp yaam epööring wëkönömöt yeweem ing aim wë. Wel wiakkoröp epö ent ë moolanaaten kön nawiin.Won, Anutuuk koröp ngolöpö ningkënwak ompyaö önaaten kön wia. Anu-tuuk pël elniak tenim koröp kö sëpna

2 Korin 5:5 221 2 Korin 6:2

pöökë kangiir ngolöpö ningkën wak piir-ing önaat. 5 Anutu pimënt kopëtapökëëromën ompyaö pöt tenimëën orö nirëënönëak tenim lupre könöt ko ë wia. Pëlëak, “Anutu pim Pulö tiar nina pöl koröpngolöp pim kup niwia pö yaap nimpnaat,”pël wasëpenëak Ngëëngk Pulö wes mëëntiarim lupötë ilëak wë.

6Pötaanök ten lup kosang sakwë. Peenepöt, ten kön wiin yang koröp epööringwë Anutuu wëaurek piiring naön. 7 Won,peene omën ompyaö Anutuuk nimpna pötten itnaangkën wieë omën pipot önaatkön wi kosang wesak wë. 8 Pël ëeë lupkosang sak wë tenim kentöök koröp epöent ë olëak Aköpë wëaurek piiring önëakkent kön wia. Ten kön wiin pël ëënapöt ompyaö pël yewas. 9 Pël ëaap yangkoröp epööring önaat ma piiring öna pötkaöet won, kotte. Kaöet pöt ten weëyengentiin Aköpök itaangkën pangk ëëp-naat. 10 Nem yeniak pöta songönte epël.Wë ënëmak omën pourö Kristoë ngön ëpet yairaurek oröön yang koröpööring wëomnant eimaut, utpetere ompyaö pötëkangut neenemot nimpnaat.

Anuturing lup kopëtemer sak öpenaatangönte

11 Kristook tenim omën eimaut,utpetere ompyaö pötë kangut neen-emot nimpna pöten kön wieë Aköpönkasinkasin yeë. Pötaanök ten omnaröenmaan pit, “Anutuu ngön pitëm ök yeniapöt yaap,” pël wasëpënëak weë ngentieimwë. Pël yaëën Anutu tenim wotpil wesakkön wiire omnant ë pël yaaö pöt ëwatwë. Ën tenim wotpil wesak wë pöt nemkentöök arta arim könötë ëwat sënëakkön yawi. 12 Tenim pël yeniak pöt,tenimtok tenimtën wak isak yaan artenën könwiin ompyaö sëpënëakneniaan.Won, arök tenimëën kön wiin isën wakisak anëak pël yeë. Pël ëën omën narölupmeri omnantön kön nawiin koröpöökëomnant wak yawis piporöak tenën utpetwesak yaan arök kangiir maan pit ngönwon ëëpnaat. 13 Pit tenën, “Kön irikoryaaurö,” pël ya. Pitëm ngön pöt, tenën,“Köntak Anutuu yaat pëën kaö yamëngk,”pël wesak, “Kön irikor yaaurö,” pël ya.Ën ar pöt, tenën, “Kön ompyautaringwë,” pël kön yawi wes. Yaap, ar köntektek nimpunëak kön ompyautaring wë.14 Kristo pim tenimëën lup sant yaalnipötak elniin Anuture arimëën yak ya

ompyaö pöt yamëngk. Pöt epël. Ten könkosang wiin Kristo kopëtapök tiar pouröakangiirwelwia pötak tiar pouröwelwiaut.15 Pim wel wia pöt, omën wëwëetaringwë eporö tiar yal menak tiarimtën könwiipenëak won, omën tiarimëën yak welwiak wal ëaup piin kön wiipenëak pël ëa.

16 Pötaanök peene pöt, yang omnaröakmuntaröa koröpöt itenak kom yaalmë pöltenimtok kaalak pël naalmëëngan. Yaap,ngaanëër ten pitëm kom yaalmë pöl Kris-toon elmëak piin kön wiin omën pasip pëlweseimaut. Ën peene pöt, pël naalmëëntenim Aköp pël yewas. 17 Yaap, Kris-took kaamök elniin ten itaangkën pi omënwonöpök tenimAköp pël yewas. Pötaanökomën namp Kristook yal menak wëën pötAnutuuk ngolöp panë yemowas. Pël ëënomën utpetat ngaan pim naë wiakaimapöt won yesën ngolöpöt yaarö. 18 Omënpipot, Anutu pimtok yaalni. Puuk Kristopim tiarimëën këra yetaprak wel wia pö-taan pim kööre tok tiarën elnieima pötwon nuwasën piiring lup kopëtemer saut.Pël ëën Anutu pi ten omën muntaröentapim kööre tok pitën yaalmë pöt wonmowasëpna kanöön ök manëak niulëaut.19 Pipët Anutuuk Kristoë këra yetaprakwel wia pötak tiar omnaröa pimëën kööretok elmëeima pöt won nuwasën piir-ing lup kopëtemer sak wë. Anutu pitiarim utpetatë kangut nimpnaaten könnawiin tiarim kööre tok elmëeima pötwonnuwasën piiring lup kopëtemer sëpenangön pöt anëak niulëaut. 20 Pim pël el-niautaan ten Kristoë ngönte yaauröak ni-aim pötak Anutuukta yenia. Ten Kristoëurtak wë Anutuu naë rë olaan arim piinkööre tok yaalmë pötwonnuwasën piiringlup kopëtemer sak önëak ke urak yeniak.21 Kristo omën utpetat naën pöp Anutuuktiarim utpetat pim rangk mowiin wel wiapöt tiar piik yal menak wëën Anutuuktiarën, “Omën wotpilörö,” pël niapënëakëa.

6Ngön yaaö omnarö pit këëmre këlangön-

ring wakaima1 Ten Timoti Anuturing ya ngawi

yaauwaarök kosang wesak epël yeniak.Anutuu komre kolap ningkën wa pöt mosëëpan. 2 Pöt Anutuuk epël ëa pötaanök.“Akun nem ar kaamök elniimëak ëautak ar

neen kimang neaan kat wiaut.

2 Korin 6:3 222 2 Korin 7:7Pël ëak ar utpetetakaan niömëak yaö ëa

pöt kaamök elniaut.” Kat wieë.Peene eptak Anutu ar kaamök elni-ipënëak yaë. Peene taptak utpete-takaan niöpënëak yaë.

3Omnaröak tenim ya yamëngkauten ut-pet wesak apanëak pitëm ya utpet ëëpnaatnaalmëën yeë. 4-5 Won, ten Anutuu yaomnarö pöt tenim omnant yaautök tekeriyewas. Ten epël yeë. Këlangönë öngpökwëëre këëre ngaë rangk wë, utpet elniiretang nimö, wii kaatak niulëëre wa top ëaknga elni, ya kaömëmpööre ka naökön ëërekaömp won wë pipot pout yeem kosangwë. 6 Ten ket won, ëwatring wë, om-naröak utpet yaalniin kangiir naalmëën,sant mowesak Ngëëngk Pulööring wë, lupsant yaaurö. 7 Ngönën këët ök yeemAnutuu weëre kosang yeö. Puuk elniinwotpil wëën pötak ngaë omnant ingëpretangre ngilö yeö pöl Setenring nga elöörepim nga yaalni pöt il wari pël yaaurö.8Omënnaröak tenënwak isak yaannaröakwak irëak ya. Naröak tenën utpet wesakyaan naröak ompyaö wesak ya. Naröaktenën, “Kaar yaaurö,” pël yeniaan tenkaar naën yaaurö. 9 Pitök irmanörö pëlyeniaan yapinring wëaurö. Tenën, “Welwiipënëak yaë,” pël yeniaan yal menaköp wëaurö. Utpet yaniwasën kö nasënyaaurö. 10 Ya ngës kaö yaalniin pas yaompyaöring wëaurö. Omnant wonöröakompyaö yaalmëaurö. Omnantön ëël yaau-röak omnant pout wieëaurö. Tenim pëlyaaö pötak ten Anutuu ya omën këërö pöttekeri yewas.

11 O Korin omnarö, ten omnant ngepnaalniin pout war wesak ök yeniak. Tenarën lup sant kaö panë yaalni. 12 Ten arënlup sant kot naalniin. Arökëër tenën lupsant kot yaalni. 13Pepapë ruuröen ngön ökyema pöl ne epël niamaan katwieë. Tenimlup sant kaö panë yaalni pöl arta kangiirtenën elnieë.

Tiar Anutuu ngëëngk tupöt14 Ar ngönën kat wiaurö ngönën kat

nawiinöröen arim keerö pël wesak pitringyal ëak lup kopëtemer sak öngan. Omënwotpil yaaurö pit tol ëak utpet yaauröar-ing lup kopëtemer sak öpën? Ma ëwaatakwëaurö tol ëak koutak wëauröaring lupkopëtemer sak öpën? Pangk pël naëpan.15 Kristoore Seten piarip tol ëak namp-nampön ngöntre kar ëëpën? Won. Ënngönën kat wiauröere kat nawiinörö pitta

tol ëak kopëtal sëpën? Pangk pël naëpan.16Ma Anutuu ngëëngk tupëtere polarö tolëak erën ëëpën? Pangk pël naëpan. Katwieë. Anutu wëwëapë tup pöt tiar. Pötangönte Anutuuk epël ëa.“Ne pitring yal ëak pitëm tekrak ömaat.Ne pitëm Anutu pël sak wëën pit nem

omnarö pël sak öpnaat.”17 Pötaanök Aköpök epël ya.“Ar utpet yaauröa yaë pipot ëëngan.Pëlëër weë.Kewil yaaut kasëng meneë.Pël ëën nemtok ar niömaan.18 Pël ëak pep elniak wëënnem koröngre ru sak önëët.Aköpweëre kosang pout pangk ëaupök pël

ya.”Anutuuk pël ya pötaanök ngönën katnawiinöröaring yal menak öngan.

71 Kar panëërö, Anutu pi ngön ompyaö

pipotön kup niwia. Pötaanök omën utpetyaaut tiarim koröpre lup utpet yewesa pötwa moolaan kölam tëëp. Pël ëën Anutuunkasinkasin yeem kölam pëën öpa.

Korin omnarö lup kaip tiin Pool ërëpërëpëa

2 Arim lupöt ten keimön elniingan.Tenök arim naëaan namp korar naalniinëaut, ma utpet naniwasën ëaut, ma nam-pön morök elniak pim omën nent naönëaut. 3 Ne ngön pipët ar utpet yeë pötwar wasumëak neniaan. Nem ngaan niakpöl tenim lupöt arimëën kosang wia. Welwiipenaat ma öp öpena pout arring pëlëëpenëak kent yaë. 4 Ne arën kön kosangpanë wiin nem ngönte ngaarëk önëët pëlwesak arën kön wiak wa ping yewas. Tenkëlangön nentere nent kat yawiem arënkön wiak lup kosang sak wë ërëpërëp kaöpanë yeë.

5 Ten Masetonia yang eprek wais oröakkë nasën këlangön nentere nent kat wiaut.Pöt ngönën kat nawiinöröak nga yaalniinkat wiaurö utpet sëpanëak kas kön wiaut.6 Pël yaëën Anutu pi omnarö këlangön-ring wëën wiap yewesaupök ten wiap ni-wasëpënëak Taitaswesmëën kaalakwaisa.7 Pim waisa pötaan pëën won, arim pimwiapmowesanpöta ngönte tenënökniaankat wiak wiap saut. Pël ëak arim nemkëlangön kat yawiautaan yaköm ëën neenitaampunëak kent ëën nemëën yak arimyaat ke urak yamëngkan pöt ök niaan yakë kaö parë saut.

2 Korin 7:8 223 2 Korin 8:118 Nem pep ngaan retëng ë ninan pöw-

erök arim lupöt utpet niwesaut. Pötenne kön wiin utpet naën yaë. Pep pöwerretëng ë ningkën arim lupöt utpet sanakun pötak yaap lup utpetaring ëaut.Peene kön wiin ya këlangön kön wianpöt akun mëntte pötaan ne kön wiin yautpet naën yaë. 9 Won, peene pöt nekön ompyaö yawi. Pöt ar ya këlangönkön wian pötaan won, ya këlangön pötaklup kaip yatiaut yokoir pötaan ya kë yes.Anutu pimtë könöökë wiaul ya këlangönkönwieimauröak tenimngönötök ar utpetnaniwasën ëaö pötaan ya kë yes. 10 Pötepël. Anutu pimtë könöökë wiaul tiarimya këlangön kön yawia pötak elniin lupkaip yatiaut koirën Anutuuk utpetetakaankama niöpnaat. Ya këlangön kön yawiake pil pöten tiarök kön wiin ompyaö yaë.Ën yang omnaröa yaaul yaëën ya këlangönkön yawiem lup kaip natiin ëautak yasangën eim öpnaat. Tiar yang omnaröayaaul yaëën pöt pitëm ya këlangön könyawia ke piptak kö sëpena kanöököl ni-ulëën öpenaat. 11 Pël ëëpenaatak arim yakëlangön kön wiaö pöt, yang omnaröa yakëlangön könwiautak lup kaip natiin yaaöpöl ar pël naën ëaut. Won, Anutuu kentkön yawiaul ar ya këlangön kön wiin pötakëët arim naë oröak wia. Pöta këët epël.Nem ngaan utpet arim tekrak wia pötaanpep retëng ëautak ar teëntom wak weëngentiak utpet yaaö pipët wotpil wesaut.Ar kaalakneering lup kopëtemer sëpenëakkent kön wiin kosang wesak omën utpetpipët ëaö pöp kangut elmëaut. Ar omënpipot pël yaëën pötök utpet pöta songöntearim tekrak won wia pöt tekeri wesaut.12 Pötaanök nem pepewer ngaan retëng ëninaö pöt omën utpet ëa pöpëën won, mapim utpet elmëa pöpëën won, pep pöwerAnutuu ëöetak arim lupöt nemëën kosangwia pöten ar këëkë kön wiinëak retëng ëninaut. 13 Arim lup kaip tian pötak tenimlupöt wiap niwesaut.

Tenim lupöt wiap niwesan pöt pëënwon, Taitas pim lupmer wiap mowasënërëpsawi ëautaan ten kön wiin ompyaöëaut. 14 Ne ngaan Taitas arim naënewaisën wëën arën ping wesak maan piarim naë wais ityaangkën ne ëö nasënëaut. Tenim arën ök niiaut pout yaapöttapël arën ping wesak mëëan pötenta piarën itenak yaap wesa. 15 Taitas arimnaëwaisën ar ngëëngk elmëak santmowe-sak pim ngönte ngaarëk wan pöten kön

wieë arimëën lup sant elnieim wë. 16 Nearën kön kosangwiin nemngönte ngaarëkönëët pël weseë ërëpërëp yeë.

8Masetonia ingre mor sauröak Yutia om-

naröaan kësangën elmëa1 Karurö, Masetonia yang eprek ingre

mor sauröa naë Anutu pim komre ko-lap elmëën omën nant oröa pöten tenar ëwat sënëak kön yawi. 2 Pit këërengaë rangkwëngöntökwakaimauröak pasërëpsawi kësang ëak Yutia yangerak ingremor saurö kaamök elmëak monere om-nant mampënëak wa rongan ëa. 3Yaap, nepitëm ëauten itenak war wesak ök yeniak.Pitëm mampënëak ëa pöt menak kaalakpitëm könöök muntat mena. 4 Pit ke urakten kuure mak maan pit kaamök ëak Anu-tuu omën Yutia yangerak wëaurö mam-pënëak kosang wesak niia. 5 Pitëm pël ëapöt tenim monat pëën mampënëak könwian pöt naën. Pit Anutuu kön wiaul wetrëak Aköpön pëël elmëak tenënta tapëlelnia. Pël ëak monat menaut. 6 Pit pëlëa pötaanök ne Taitas wet rëak monatmampena ya pöt arim naë ngës rëa pöppiin ya ompyaö yewesa ya pöt yal menakpet irëpënëak kosangwesak yemak. 7Arimomnant yaaö pout ompyaö pan yeë. Kris-toon kön wi kosang yewesaöre ngönën ökyaaöre ngönënta songönte ëwat wëaörengönën yaat kaö yamëngkaöre lup santyaalniaö pipot pout ompyaö pan yeë. Pö-taanök tapël mon mampunë ya ompyaöpipteta kengkën sak mëneë.

8 Ne mon mampunë ngön pipët kosangwesak neniaan. Ar Masetonia omën ingremor sauröa ëauta ök arim lup sant yaautyaap pöt tekeri sëpnaan kosang wesakkaamök ëëpënëak ëauten ök yeniak. 9 Artiarim Aköp Yesu Kristo pim komre kolapelnia pöten kön wia. Pi omnant poutëpepapök pöt kasëngmenak arimëën omënngöntök yaauröa ök sak wakaima. Pötar Anutuu naëaan omën ompyautë pepsënëak Kristook kësangën elnia. Pötaanökarta monat kësangën tapël ëeë.

10Arimmonmampunë pöt nem könöökepël niamaan kat wieë. Ne kön wiin arimkrismaki iriitak ngës rëak mon wa ronganëaö pöt pet irënë pöt ompyaö ëënëët. Pötar wet rëak mampunëak kön wieë ngësrëaurö. 11 Pötaanök peene mon pöt menpet ireë. Arim wet rëak mampunëak könwiak kosang wesan pöl neenem wieëaul

2 Korin 8:12 224 2 Korin 9:8men pet ireë. 12 Pöt epël. Arim kentöökkësangën ëak monat mampunë pöt Anu-tuuk arim naë won pöten kön nawiin, wiapötenökëër kön wiin pangk ëëpnaat.

13 Ne ar pit kaamök elmëak mon kaömangkën ompyaö sak wëën ar ngön-tök panë önëëten neniaan, pourö kopë-tal önëak yeniak. 14 Akun eptak arimnaë omnant ulöl wia pötaan omën ngön-tök wëaurö kaamök ëën pangk ëëpnaat.Ënëmak ar ngöntök wëën ulöl wieëau-röak kangiir kaamök elniipnaat. Pël yeemompyaö önëët. 15 Pöta ngönte ngönëntakepël wia.“Omën kaömp kësang waurö pit nak won

wesa.Ën kotkot waurö pit nak këën naën ëa.”Pötaanök nem könöök ar pourö kopëtalönëën monat pit mampunëak kön yawi.

Taitasre karaar Korin kakë sëpënëakmëëa

16 Anutu pi Taitasën elmëën nem yeëpöl ar kaamök elniipënëak kent kaö panyaë pötaan Anutuun yoöre ërëp yemak.17 Pi tenim kimang mëëaut kat wia pötaanpëën won. Pimtë kentöök kaamök elni-ipënëak kent kaö pan ëën arim naë kaalakwaisëpnaan yaë. 18 Akun pötak tenim karnampta wes mëën Taitasring waisëpnaat.Omën pöp ingre mor sauröak pim ngönompyaut ök yaauten könwiin ompyaö yaë.19 Pöt pëën won, epteta. Ingre moröröakten kësangënmonat yewaö ya ompyaö pötkaamök elniipnaaten pi il ulmëa. Aköpëyapinte ngaarëk isën omnaröak tenën ite-nak, “Pit tiar kaamök elniipënëak kentyaë,” pël apënëak ten ya pöt yamëngk.20 Pël yaëën omnaröak tenën, “Poolre pi-iring wëaurö monat ngarangk naën ëa,”pël apanëak kësangën mon yewa pöt tenngarangk ëeëwa top yeë. 21Tenimomnantyeë epot Aköpök pëën itaangkën ompyaöëëpënëak won. Omnaröakta itaangkënompyaö sëpënëak kön yawi.

22 Tenim kar munt nampta piaripringwes mëën yewais. Omën pipop akunnantë ök elmëak itaangkën pi kosangngentiak ya yamëngkaup. Peene pöt piarim ompyaö yaauten kat wiak ya mëm-pënëak kent kaö pan ëak yewais. 23 Taitaspipop nem karip neering arim naë yayamëngkaup. Ën omën munt piiringyewais pipaar, ingre moröröak wes mëënyewais. Piarip ingre mor sauröa öngpökya yamëngkem Kristoë yapinte wak isak

yaauwaar. 24Pötaanök pit arim naëwaisënpöt lup sant elmëeë. Pël ëën ingre morsaurö pöten kat wiak tenim arën pingwesak yak pöten yaap wasëpnaan.

9Kësangën monat kopëta wesauta ngönte

1 Yaap, arim Anutuu omën Yutiayangerak wëauröaan kaamök ëak monatmampunë pöt yok kopëta wes pet iran nepël yewas. Pötaanök ne pöta ngönte waliwesak retëng ë naningkan. 2 Arim monmampunëak ngës rëan pöt ne ëwat wëMasetonia yangerak wëauröen arën pingwesak epël ök mëëaut. “Tiarim kar Korinkak Krik yangerak wëaurö krismaki iriitakmon wa rongan ëëpënëak kopëta wesaut.”Pël maan arim mon mampunëak kosangwesan pöten kat wiak pitëm naëaannarö tapël ëëpënëak weë ngentiak wia.Pötaanök ar monat mampunëëtaan waliwesak retëng ë naningkan. 3 Peene pöt,tenim arim mon yawi pötaan ping wesakmëëaut mos ëëpanëak kar wes mëëmëakök yeniak eporö wes mëënmonat men petirënëën kaamök elniipnaat. Nem könöökarën ping wesak mëëa pöl pitring kopëtawasënëët. 4 Pël naën ëën Masetonia omënnarö neering wais itaangkën ar kopëtanewasën ëën pöt tenim arën kön kosangwia pötaan ëö yesën arta ëö sënëët. 5 Pëlëënganëak kar eporö wet rëak wes mëënarim naë wais kësangën monat wa topëënëak neak pöt arring kopëta wasëpnaankëk mamëak kön wiaut. Pël ëën ten ënëmwais itenak tenim këkre töötak won, arimkentöök kësangën monat wa top ëan pëlwasënaat.

6 Epël kön wieë. Omën namp öpötkopët nent ngëntëpna pöp këëtta tapëlkopët nent oröön wa nëmpnaap. Ënnamp öpöt selap ngëntëpna pöp këëttaselap tapël oröön wa nëmpnaap. Pötaök omën kësangën ëak omnant kësangyemangk pöröakëër tapël omnant kësangöpnaarö. 7 Arim kësangën monat wayemangk pöt arimtok neenem kent könwiaul meneë. Omnaröa këk yaautaankön selapring mangkanok. Pöt Anutupi omën lup kengkënring yemangk pöplup sant yaalmë. 8 Anutu weëre kosan-gringëpök moup wes nimpnaat. Arimwëwëeta kaamököt ningkën pangk ëënkaalak muntat rangk nimpnaat. Pëlëën kët ël epotë ar ulöpre moupring wëomënmuntarö kaamök kësang elmëënëët.

2 Korin 9:9 225 2 Korin 10:169 Kaamök ëëpenaata ngönte ngönëntakepël wia.“Omën kësangën yaaup ngöntök yaaurö

omnant kësang yemangk.Pël ëën pim ompyaö yaauten omnarö kön

nganngan ëeim öpnaat.”Pël wia pötaanök arta ök tapël ëeë.10 Anutuuk öpöt omën yangëntaupmangkën pi ngëntën Anutu tapöpök ulölwes mangkën wa yen. Pöta ök puuk arimwëwëeta kaamököt ningkën öpöt yangëntpöl omën muntarö yemangkën ulöl wasënkëët oröak kaö yes pöl arim ompyaö yaautkaö sëpnaat. 11 Anutuuk ar kësangënëënëak omën ompyaö ke nentere nentningkën ulöpre moupring önëët. Pëlëën ten arim kësangën monat wak sëmangkën pit pötaan Anutuun yoöre ërëpmapnaat. 12 Pöt Anutuu omnarö kaamökelmëak omnant mampunëët koröpöökëkaamököt pëën naalmëëngan. Pötakelmëën ërëpre sawi ëak Anutuun yayamapnaat. 13 Ar Kristoë ngön ompyautök yaauröak pim ngön pöt ngaarëk wakkësangën ëak Yutia omnaröere omënmuntarö omnant mampunë pöt arimkësangën monat mampunë pötak tekeriwasën omën selap itenak Anutuun yayamapnaat. 14 Pël ëak Anutu pi komrekolap kësang pan elniin arim naë wiapötaan pitëm könöt arim ngësël wes mëakAnutuun kimang mapnaat. 15 Anutu pikësangën kaö pan elniak Kristo tiarimnaë wes mëën irëa pöten pangk tekeriwesak naëngan. Pötaanök om yaan sakpiin yoöre ërëp mepa.

10Poolök omnaröa ngön yaaö omnaröen ut-

pet wesak ëauta kangiir mëëa1Pool ne Kristoë pimtën wak irëak wiap

elmëa pöl ke urak niamaan. Ar korarwesak neen epël yak. “Pool pi tiarim naëwë wiap ngön ya. Ën kamaarek wë pötkosang ngön yaaup,” pël yak. Pël yake-tak ne tapöpök ke urak epël niamaan katwieë. 2 Yaap, omën tenën, “Pit yang om-naröa yaë pöl yaaurö,” pël yenia piporöenpangk ngön kosang menaat. Pötaanöknem arim naë waisumaatak tapël ngönkosang niamaat elnëëngan. 3 Ten yangomnaröa yaë pöl naën yaaurö. Won, tenyangerak wëauröak omën Anutuun kööretok yaalmëauröen nga elmëënëak yangomnaröa nga yaë pöl naën yaaurö. 4Ngaëomnant wak wë epot yangaakaan wonöt.

Anutuu weëre kosangringöt pangk Setenëngaë ëmö tööl moolëak utpet yemowe-saurö. 5 Pël yeem ten omnaröa ngönën-taan kaar yaaö pöta songönte tekeri wesakutpet wes yemoolak. Pël ëak pitëm ëwatötwak yawisa pötak Anutuun ëwat sëpe-naata kanö il yemowaria pöta songöntetekeri wesak wa yemoolëaurö. Pël ëak om-naröa kön yawi pöt pout Kristoë ngönteënëm ëëpënëak kan pet yaalmë. 6Ar Kris-toë ngönte ngaarëk wak kengkën sa petirënë pötak arim tekrak narö wa yoolaanpöt këlangön mampunaat.

7 Ar omnant yoolök wia pöten këëkëiteneë. Omën namp pimtën kön kosangwiin, “Ne Kristo pimop,” pël wasëpna pöppi Kristo pimop tapël tenta Kristoëërö pëlwasëp. 8 Aköpök ten weëre kosang ni-nak ya mëmpunëak niulëa. Pöt ar utpetniwasënëak won, lup kosang niwasënëakpël ëa. Nemtok tenim ya yamëngk epëtenpingwesak yaketak nem yak epëten pangkëönaëngan. 9Arnempepepotön, “Tenkasniwesak ököök yaë,” pël wasënëëten kaaö.10 Pöt ar naröak neen epël yak. “Pool pipepatë pöt weëre kosangring kas ngönötyaëëtak tiarim naë wais pöt ngön pasutreireë ngönring ya.” 11 Omën ngön pöt yapiporö epël kön wiip. Ten kamaarek wëpepatë retëng ë yaningk pipot arim naëwais këët mëmpunaat.

12 Arim naëaan narö pitëmtën wakisak aim wë piporöa ök ten pël naën-gan. Omën piporö naröen kön wiin iraanpitëmtën wak isak aimeë ngön köntakötsangk keleimeë ëwat won wëaurö. 13 Tenpöt, Anutuuk ya naningkënten ping we-sak naëngan. Pim ya mëmpunëak yaöniia pöten pëën ping wesak anaat. Pimya mëmpunëak yaö niia pöl mëmpö waisarim naë yaarö. 14 Tenim arim naë waisya yamëngk pöt Anutuu sowi wia pötilap nariin yeë. Won, Anutuuk yaö niaanten wet rëak arim naë wais Kristoë ngönompyaut ök niia pötaan tenën ping wesakyak. 15 Ten omën naröa ya yamëngkau-rek së wë ngön mööngk rëak yeem ten-imtën ping wesak naën yaaurö. Won,kön wi kosang yewesaut arim naë oröakulöl sëën Anutuu yaö niia pöl tenim yaatarim naë wia pöteta kaö sëpënëak könkosang wiak wë. 16 Pël ëën arim naëtenim ya mënaut ulöl yesën ten ar il niwe-sak yang munt omën naröa ngönën yaatnamëngkënrek së ya yamëngkem omënmuntaröa yamëngkaurek pitëm ya mëna

2 Korin 10:17 226 2 Korin 11:20pöten ieping ngön naën ëënaat. 17 Pëlëak ngönëntak ngön epël wia pöt ëënaat.“Namp ërëpsawi ngön apënëak pöt Aköpëelmëa pöt ap.” 18 Pöt epël. Omën pimtënwak isak ya pöp won, omën Aköpök piinwak isak yema pöpönökëër tiar kön wiinompyaup pël ëëpnaat. Pötaanök ten ngönyaaö omnarö tenimtën köntak wak isaknaëngan. Won pan.

11Poolök ngön yaaö omën kaaröröa

songönte war wesak mëëa1 Ne ngak köpël ngön niaan kat wi-

inëëten kent yaë. Pötaanök niamaan paskat wieë. 2 Arim nem ngönte kat wiinëpöta songönte epël. Anutuu arimëën könkësang wieë pimëën niwasëpënëak yaëpöl neenta arimëën tapël yaë. Pepapökpim koont ulwas ompyaup omp nampönyaö yaalmë pöl nook ar Kristoën yaö wesniulëaut. 3 Pël ëautak Setenë kamalöpëlupmeri ilëak tiarim ëap Ewamorök elmëapöl ngönën omën kaaröröak arim könötutpet niwasën ar wotpil wesak Kristoëënëmnasën ëënganëak ya ngës yaë. 4Nemya ngës kön yawi pöt epël. Omën naröakarim naë wais tenim Yesuu ngönte ök niiapöl neniaan, pim ngönte wak irikor ëak ökniaan ar kat wiin ompyaö ëa. Ar AnutuuPulöwauröakpeenepitökniaan arngönënmaimet wak pöta iri wë. Ar ngön ompyautkatwiauröak peene pitökmaimet ök niaankat wiin ompyaö yaë. 5 Omën pörö arimnaë wais, “Ten Anutuu ngön yaaö omënkaö panëërö,” pël yenia. Pël ëak neen wakirëak yaatak nook pit il yemowas. 6 Yaap,ne pitëm ök ompyaö wesak ngön naënyaaup. Pël yaaupök ne ngönënta songöntekëëkë panë ëwat wë. Ne arring wë pötasongön nentere nent ök yeniem nem ëwatpöt tekeri yewasën ar iteneimaurö.

7 Nem arën Anutuu ngön ompyaut ökniiautak ne ar kaö sënëëk yak nemtën wakirëak wë ya mënaut. Pël ëeë ar kaamökelnëak omnant nampunëak kimang ne-niaan. Nem omnantön kimang neniaanëan pöten ar neen kön wiin omën pasipökutpet niwesa pël yewas koröp. Won. 8 Nearim naë ngönën ya yamëngkën ingremor sa ka nantëëröak kaamök elnëa. Nepitëm naë ya namëngkën wëën pas mon-ere omnant nenaut. 9 Ne arim naë wëngöntök ëën kaamök elnëënëak kimang

neniaan ëaut. Won, kar narö Maseto-nia yangerakaan waisa pöröak kaamök el-nëën pangk ëaut. Ne ngaan ar könömningkönëak arën kaamök elnëënëak ki-mang neniaanëp peeneeta tapël ëëmaap.10 Kristo pim ngön këët nem lupmeri wiapötaan ne yaap panë yeniak. Nem arënomnant nampunëak kimang neniaan yeëpöten ping wesak yaan Krik yangerakaanomën nampök il newariin ëëpnaat. 11 Netol ëën pël yeniak? Arën lup sant naalniinyeemak yeniak ma? Won, Anutu ëwatwëën ne arën lup sant yaalni.

12 Ën omën pitëmtën, “Ten Anutuungön yaaö omnarö,” pël kaar yenia piporöpitëmtën ping wesak, “Pool pim Anutuungön yaauröa yaat yamëngk tapël tentayeë,” pël yenia. Pël yeniaatak nem arimnaë ya mënan pötak arim naëaan monereomnant naön ëautak pit pël yeem arimnaëaan kangut yeö. Pötaanök pit kaalakpitëmtën ping wesak, “Poolë Anutuu ngönyaauröa ya yamëngk tapët tenta yeë,” pëlapanëak ne arim naë ya yamëngken arimnaëaan monere omnant naön ëan pöl ëë-maap. 13 Omën pörö pit Anutuu ngönyaaö omën kaarörö. Pit kaar aö morökyaëën omnarö pitën könwiin Kristoë ngönyaaö omnarö pël yewastak pit wonörö.14 Pitëm morök yaalni pöten yaan sakëëngan. Seten pi ensel ëwaaringöröa öksak morök yaaup. 15 Pötaanök pim inëënyaauröeta Anutuu inëënwotpilöröa ök sakyaëën yaan sëngan. Pit ënëmak pitëmutpet yaauta kangut öpnaarö.

Pool pi ngön yaaö omnaröa yaatyamëngkem këlangön ke nentere nent katwieima

16 Wet rëak niak pöt kaalak amaat. Nengak köpël ngön yeniaan ar neen könwiin,“Köpëlëp,” pël wasngan. Pël ëënëëtak,“Köpëlëp,” pël newasënë pöt yok pangkpël wasënëët. Pël yeem omën kaar pi-porö pitëmtën ping wesak yaan arim katyawi pöl neenta nem yaaten kot nent pingwesak amaan kat wieë. 17 Nem niamaepët Aköpë këm ngöntak won. Ne köpëlngön niak nem ya yamëngkauten ngakping wesak niamaan. 18 Omën narö se-lap pitëm yangerak omnant yaautön könwieë pitëmtën wak isak yaaurö. Pö-taanök ne tapël amaan. 19 Elei, arënkön wiin ëwatörö pël yewesautak omënpörö arim naë wais köpël ngönöt ök ni-aan kat yawi. 20 Pitëm inëën niwasööre

2 Korin 11:21 227 2 Korin 12:7morök elniak arim omnant wa ëp ëërepitëmtën wak isëpënëak arën wak irëakniiaöre ë kosaöök nimö pël yaëën ar könwiin ompyaö yaë. 21 Ar tenën korar we-sak, “Poolre piiring wëaurö weëre kosangwonörö yak omën munt eporöa weërekosangring ya yamëngk epël naën ëaut,”pël wesak yak. Ngön pipët yaap yak.Pitëm weëre kosangring ngönën ya utpetyamëngk pöl ten naën ëaut. Pël ëautakar korar wesak tenën kön wiin, “Weërekosangring wonörö,” pël wesak yaan ne ëöyaë.

Pël yeëetak omën namp kosang wesakpimtën wak isak yaan pöt neenta tapëlamaap. Nem yeniak pipët köpëlöröa ngönya pöl yeniak. 22 Ngön yaaö omën kaarpöröak pitëmtën, “Ten Yuta omnarö,” pëlya. Pël yaatak neenta tapöp. Pit Israelomnarö pël ya. Neenta tapöp. Pit Apramëëarö pël ya. Neenta tapöp. 23 Pit Kris-toë ya omnarö pël ya. Neenta tapöp,nook pit il yemowas. Elei, ne peenekaalak köpëlöröa ngön ya pöl ngön kön-tak yeniak. Ne pit il mowesak ya kaöpanë yamëngkaup. Nook pit il yemowasënakun selap wii kaatak neulëeimaut. Pit ilyemowasën akun selap tang nemöeimaut.Ne Pit il yemowasën akun selap wel wiap ëeimaut. 24 Akun mornas pötë Yutaomën kaöaröak maan wii uamngesringnemöeimën 39 ëaut. 25 Akun nenteparnent ëak Rom ngarangköröak maan kour-mentring nemöaut. Nentak Yuta omënnaröak kël nemöaut. Akun nenteparnent ëak i kaö wangaöök wëën wan-gaö utpet ëak kaöök ilaan ne i kaöökilëaut. Akun pötë nentak i kaöök war-ial seim wëën röök nent kët nent ëakwon saut. 26 Ne ngönën ya mëmpö kaareyang nantë yesaup. Pël yaëën i ngayaurem newak saap ëaut. Nantë yesënnemot kain ëëpënëak ëaut. Yuta omënnem karuröere omën muntaröak nem-pënëak ëaut. Ka kaöatëëre yang omënwonötë utpet ëëmëak ëaut. I kaöök kösaap ëaut. Ngönën omën kaaröröak nem-pënëak ëaut. 27Ne këlangön ya ke nenterenent yamëngkaup. Akun nantë rö kan kanaökön yaaup. Iire kaömp won ëën këënwëaup. Weë ngentiak ya mëmpëak kaömpngës olëak wëaup. Ëp yeweem ulpëënwonëën ap yewesaup. 28 Pöt pëën won. Kët ëlepotë ne ka poutë ingre mor sauröaan yangës kön wieim wëaup pötakta ngön yaaöomën kaarörö il yemowas. 29 Ingre mor sa

namp lup wiap yaëën pöt ne ya këlangönkön yawi. Ën nampök nampön këk maansaun yokoirën pöt ya utpet kön yawi.

30Ne nemtën wak isak amëak pöt omënwiapre kor nem pet yaalni pöten wak isakamaap. 31 Anutu, Aköp Yesu pim Pepap,tiarim akun poutë yaya maim öpenaap,pi ëwat wëën ne kaar naën, yaap yeniak.32 Omën nem naë oröa eptak nem wiaprekor yaaut pet yaalni. Pötaanök ökniamaankatwieë. NeTamaskas kakwëënyang ompak Aretas pim yang ngarangkëp ne walineöpënëak kaöökë ëm kanötë nga wieima.33 Pël ëën nem karuröak ne kolöm ëpkërëëpök waulak wii tëak ëm kan kotuukwilëngkëël wes nemëën yangerak ngen-tiak oröak kas saut. Omën nemwiapre koryaaut pet yaalni ke piptenökëër wak isakyeniak.

12Aköpök Poolön wangarëtak omnant pet

elmëa1 Nemtën ping wesak aan pangk naën

yaëëtak köntak ping wesak niamaan. Newangarëtak Aköpök omnant pet elnëënityaangkën ngön ëlëëpët ök neeautangönte ök niamaan. 2 Ne Kristoë omënnampön ëwat wë. Omën pöp pi ngaanAnutuuk koirak së kutömweri omnantpet elmëën itenak wëën krismaki 14 ëakwon yes. Pi yang koröpööring sa makönöök pëën itena wes ne pöten köpël.Anutuukëër ëwat wë. 3 Anutuuk omënpöp koirak kutömweri sa pöt pëën ne ëwatwë. Yang koröpööring sa ma könöök pëënitena wes ne pöten köpël. Anutuukëërëwat wë. 4 Pi pörek wë ngön ke nenterenent yang omnaröa pangk naënganëëtkat wia. Ngön pöt ök apanëak Anutuuknga mëëa. 5 Omën pöpönökëër pingwesak amaat, nemtën won. Nemtënping wesak amëak pöt nem wiapre koryeë pötenökëër amaat. 6 Ne nemtënping wesak amëak pöt omën köpëlöröangön ya pöl naëngan, yaap amaat. Yokpangk amaatak omnaröak neen kön wiinispanëën pël naëngan. Omën nem yamëmpööre ngön aö pël yaëën ityaangkpipot pëën wiaap.

Këmampön öngöökë yewal pöl Pool pimkoröpöök këlangön nent wiakaima

7 Nem omën kutömweri sa pël yeniakpöp nemënt tapöp. Pörek sëën Anutuukomën nentere nent pet elnëën itaampööre

2 Korin 12:8 228 2 Korin 13:2kat wi ëan pötön wak isak kaö panë we-sak anganëak Anutuuk kön wiin këlangönnent nem naë öröak wia. Pöt këmampönöngöökë yewal pöl Setenök wap elnëënkëlangön kat wiak nemtën wak isak naënyaaup. 8 Pël ëën sëp newasëpënëak akunnentepar nent Aköpön kimang mëëaut.9 Pël maan pi kangiir epël yenëa. “Won,ne ni komre kolap elniin pangk yaë.Ni wiapre kor yaëën pöt nem weërekosangöt ningkën nim naë yoolök yesënomnaröak këëkë itaampnaat.” Pël neaanpötaanök Kristoë weëre kosangöt nemnaëorööpënëaknemwiapre kor yaautön ërëp-sawiaring kaö wesak amaat. 10 Pötaanökwiapre kor wëën naröak utpet wesakyenëa. Pël yaëën ne ngaë rangk wëën pitutpet newasën këlangön kësang kat yawi.Omën pipot pout ne Kristoë yaat yamëngkpötaan nem naë yaaröön pötëën ya kë yes.Oröptaan ya kë yes? Ne wiapre kor wëënKristook weëre kosangöt yenangk.

Pool pi Korin omnaröaan ya ngës ëa11 Nem yeniak pipët, köpëlöröa ngön

ya pöl nemtën ping wesak nian. Ne pëlamaaten kaaö yaëëtak arimtok neen pingwesak naën yeë. Pël yak pötak elnëën pilnian. Ne omën pasipök omën arim naëwais, “Ten ngön yaaö omën kaö panëërö,”pël niaan kat wiin ompyaö yaë pöröak neil nenewasën yaë. 12 Ne arring wë lupwiapring retëng it ngolöp weëre kosan-gringöt, omnaröak pangk naënganëët,ngön yaaö omën yaapöröa mëmpna salötmëneimaut. Pötak ne ngön yaaö om-namp pöt pet elnia. 13 Nem ka nantëingre mor saurö kaamök elmëan pöl arnaalniin ëan ma? Won, ne tapël kaamökelniaut, kopët nentaar naën. Pöt ne arkönöm ningkanëak arën kaamök elnëakkoröpöökë omnant nampunëak kimangneniaan ëaut. Nem arën monere omnantkimang neniaan ëaö ompyaö pöten utpetëan pël yewas ma? Elei, utpet pipotönnemëën kön utpet wiingan.

14 Ne akun nentepar arim naë waisaup.Peene kaalak waisumëak ko yeë. Pël ëakwais arën omnantön kimang neniangan.Ne arim monat ömëak won, Kristo pimomën panë niwasumëak waisumaap. Tiaromnarö rungaaröak ëlre peparö kaamöknaalmëën, ëlre peparöakëër rungaarökaamök elmë yeë. Tapël nook arimpep sakwë pötaan arim naëaan omnant naöngan.15 Nook pöt, arim lupre könöt ompyaö

sëpënëak nem omnant pout këëpöt wesaknem wëwëeteta pëël elniima pöten yakë yes. Ne arën lup sant kaö yaalniin arkangiir kot elnëën ma?

16Ar naröak neen epël yak. “Yaap, Poolpi ëöetak tiarënomnantönkimangyeniemkönöm naningkën ëaut. Pël ëautak pimorök yaaupök ëlëëp pël elniak wiap sësëniaan pim iri ilëaut.” Pël aö ar neen könwiin, “Pi omnarö tiar morök elniin pim iriilapenëak wes nimëa,” pël yewas. 17 Arimpël yewas piptaan pëël niamaan. Nookomnarö wes mëën waisa pötak morök el-niin nem iri ilëaurö ma? Won. 18 NeTaitasën arim naë waisëpënëak këk mëaktenim kar nampring wes mëën waisaut.Akun pötak Taitasök morök elniak arimotëlëëp wa ma? Won, tenip pouwaar könkopëtal wiak kopëtal yaauwaar.

19 Nem kar panëërö, arök tenën, “Wot-pil yaaurö,” pël wasënëak retëng ë yan-ingk pöt kön wieim wë ma? Won, ngönepot pout, ten Kristook yal ëak wë Anu-tuu ëöetak ar kosang sënëak ök yeniak.20 Ne arim naë wais itaangkën nem kentkön yawi pöl won wëën itaangkönëak yangës yaë. Tapël arim kent kön wiaulnaalniin nga elniingönëak ya ngës yaë.Arim naë wais itaangkën utpet ke epëlötarim naë wiaapanëak ya ngës yaë. Ngönnga yaalaöre war yaaö, ya sangën yaaörekeimön yaaö, ökre was yaaöre ngönöt kainwak yaaö, wak isak yaaöre komkap yaaöutpet pipot arim naë wiaapan. 21 Arimnaëaan narö öngre omp nga eimeë lupkewilring wë koröpöökë kentötë ënëmeimaut lup kaip tiak wa nemoolaan wëënnem kaalak waisumaatak itenak Anutunemopök elnëën ëö sak arim ëöetak ingaan kön wiin irapanëak ya ngës yaë.

13Poolök Korin omnaröen pitëm kön wi

kosang yewesaut këëkë ngarangk ëëpënëakmëëa

1 Ne akun nentepar arim naë waisaup.Peene kaalak waisën nentepar nent ëëp-naan yaë. Nem wais elniima pöt ngönën-tak ngön nent epël wia pöta ök ëëpe-naat. “Omën namp utpet ëën ngön ë petirënëak pöt omën naar ma naar nampitena pöröak ök aan yok pangk pet irëp-naat.” 2 Ne ngaan arim naë waisën akunnentepar ëa pötak omën saunaringöröerear muntarö pouröen pepanöm niak pölpeene kamaarek wë tapël yeniak. Nem

2 Korin 13:3 229 2 Korin 13:13waisumaatak mait naalniin ëëmaat. 3 Ar,“Kristook kaamök elniaan pim ngönteök yaan,” pöta këët itaampunëak kentyeëerek nem waisumaatak mait naalniinnga yeniaan itaampunëët. Kristook omënnent elniipënëak pöt wiap naalniipan,weëre kosangring elniipnaat. 4 Yaap,ngaan wiap yaëën këra yetaprak möaup.PeenepötAnutuuweëre kosangööringwalëak wë. Tapël ten ngön yaaö omnaröKristook yal ëeë weëre kosang won yeë.Ën arën elniina pöt piiring wë Anutuuweëre kosangtaringwë pöta songönte tek-eri wasënaat.

5 Ar kön wi kosang yewesautaring wëma won pöten itaampunëën arim lupötmorök elmëak songönte tekeri wasën.Yaap, arim lupötön ök elmë pat ëën. Nekön wiin Yesu Kristo arim lupötë wë pëlyewas. Pël yewasetak arim lupöt ök ëënëakun pötak ar ök ëën kön wi kosang yewe-saut wonwiaan pöt pi arim lupötë won pëlëëpnaat. 6Pël ëëpnaatak nem kön kosang-tak arimtok tenim lupöt morök elniakYesu Kristo wë pöten ëwat sënëët. 7Ten arutpet ëënganëak Anutuun kimang maimwë. Pöt omnarö ten ar kaamök elniinompyaö yeë pöt itenak tenën, “Poolre piir-ing wëaurö ngönën ya këët yamëngk,” pëlapënëak won, ar ompyaö ëënë pötenökëërkimang maim wë. Ar ompyaö yaëënpöt tolëël wotpil niwasën? Pël naën-gan. Pël ëëna kanö won ëën ngön yaaöomnaröa weëre kosangöt tenim naë wiapöt tekeri nasën ëëpna pötaan omën narötenën, “Poolre piiring wëaurö pit ngönënya këët namëngkën yaë,” pël apnaat. Pëlapnaatak ne omnaröak tenën ping we-sak apënëak kent kön nawiin. Om arompyaö ëënë pötenökëër kent yaë. 8 Pöttolëël? Tenim ök epëlöröak ngön këët ilnemowariingan, om kaö sëpnaan kaamökëënaat. Pötaanök ar ngön këët ngaarëkwakwotpil wëën tenök pangkwotpil nani-wasngan. 9 Tenim arim naë waisënaatakten itaangkën ar ngön këët ngaarëk wakwë weëre kosangring önëëtak ten weërekosangring wotpil naniwasën omnarö ko-rar wesak tenën, “Poolre piiring wëauröwiapre kor yaaurö,” pël wasën pöt tenya kë sak önaat. Pötaanök ar Anutuungön këët ngaarëk wak arim wëwëat wot-pil wasënëëtaan piin kimang maim wë.10 Aköpë weëre kosang nena pöt pim om-narö utpet wasumëak won, taë wasumëaknenaut. Pötaanök ne arim naë wais

itaangkën ar saunaringwëën këlangön katwiinëën niangönëak kamaarek wë pep ep-wer wa korkor ngön retëng ë yaningk.

Ngön mëët11Ngön kaut epël niak pet irum. Karurö

yaköm. Arim wëwëat wotpil wesak ön.Pël ëak wa korkor ngön epot kat wiak lupkopëtemer sak mayaap ön. Pël ëën Anutulup santre mayaap pepap arring öpnaat.

12 Neneren lup santak yowe mëak mormeneë. Anutuu omën eprek wëauröakarën yowe yenia.

13Aköp Yesu Kristoë komre kolap, Anu-tuu lup sant, Ngëëngk Pulöökë wiapre korpöt arim naë wiakaim öp.

[Yok pi tapët,Ne Pool.]

Kalesia 1:1-2 230 Kalesia 1:21

KalesiaYesu pi wel wiak kutömweri sëën wë

krismaki 17 pöta ök won sëën Poolök pepepwer Aköpë ingre mor Kalesia yangerakwëaurö retëng ë mena. Pool pi wet rëakKalesia yangerak Antiokre Aikoniam, Lis-traare Tepi ka pötë së ngönën kopëlöröenngönën ök maan kat wiak Yesuu ingremor sa (Ngön Yaaö Omnarö 13, 14). Wëakun nentak Yuta omën Poolë ngöntenkaaö ëa narö pitëm naë së Anutuuk pitwotpil wasëpnaanMosesë ngönte ngaarëkopënëakmaanpitëmngön kaar pötë ënëmëa. Pël ëën Poolök kat wiak omën Yesuunkön wi kosang wasëpnaaröakëër Anutuukwotpil wasëpnaarö pël retëng ëa.Pöt epël wia.

Ngön ngës rëaut 1:1-10Poolök pim ya mënauta ngönte ök ëa

1:11–2:21Anutuu komre kolap ngön ompyaut 3:1–

4:31Kristoë wëwë pöt wii kaatak wë pötak

ök won 5:1–6:10Ngön mëët 6:11-181-2 O Anutuu ingre mor sa Kalesia

yangerak wëaurö, ne Pool Yesuu ngönyaaö omnamp kar naröaring wë pep ep-wer retëng ë yaningk. Omnaröak ne yaepët mëmpëak yaö nenëaan ma wes nen-emëën ëaut. Won, Yesu Kristoore tiarimPepapAnutu, Yesuweletakaanwal ëmoul-mëa pöp, piaripök ya epët mëmpëak yaöneeaut.

3 Anutu tiarim Pepapre tiarim AköpYesu Kristo piaripök komre kolapremayaap pöt ningkën arim naë wiaap.4 Kristo pi tiarim Pepap Anutu pim këmngönte ngaarëk wak tiarim utpetatëënpim wëwëet këëpöt wasën mëngkën welwia. Pöt tiar yangerak utpet eim wëepotëëlaan ent ë nuulëëpënëak pël ëa.5 Pötaanök tiar kët ël epotë Anutuun yayamaim öpa. Yaap.

Yesu pim ngön ompyaö pöt kë kopëtet6Elei, ar Yesu Kristo pimkomre kolap el-

nieimeë Anutu puuk yas niaan wëën kaaromën naröak pitëm könötëaanöt ngönën-tak yal menak ök yeniaan kat wiak walinasën wiaan kaalak pi sëp yemowasën neyaan yes. 7Pël ëaap ngönën kë kopët tapëtwia. Ën omën munt naröak lup wa irikorelniak Kristo pimngönënte utpet wasëpna

pöröaar wë. 8 Pötaanök tenim naëaannampök ma kutömweriaan ensel nam-pök tenim wet rëak ngönën ök niia pötwa irikor ëak ök nian talte es parëaöökëkanöökë yaö sën. 9 Tenim ngaan ök niiapöt kaalak epël ök niamaan. Omënngönënök niaan wa pöt wa irikor ëak maimat ökniia piporö es parëaöökë kanöökë yaö sëp.

10 Ne ngön pöt omnaröak kat wiaknemëën ya kë sëpënëak ëan ma? Wonpan. Ne Anutuuk nemëën ya kë sëpënëakkent yaë. Ma omnaröak nemëën kön wiinisëpënëak kent yeë ma? Pël ëan talteKristo pim inëën omnamp pël nasën ëëm.

Pool pim Yesuu ngön yaaö omnaröa yaatngës rëauta ngönte

11 Karurö, ne ök niamaan kat wieë.Nem ngönën ök niaan kat wieim wë pipotomnaröa könöökaan wonöt. 12 Ne omënnampök ök neeaöre rë neulö pël naën.Yesu Kristo pimtok tekeri wes nenaut. Pö-taanök nem ngönën ök yeniak epot këët.

13-14 Nem Yuta omnaröaring wëngönënta ënëm eima pöta ngönte aryok kat yawiaurö. Ne Yuta omën tenimkaöaröere ëere körööröa ngönötë ënëmëëmëak weë ngentieimeë nem kar naröil mowesak kaö saup. Pël ëeimeë ingremor saurö pitëm Anutuun kön wi kosangyewesa pöt sëp wasëpënëak utpet panëmoweseimaup.

15 Pël ëautak ne nem ëlëpë yaatakaannaaröön wiaan Anutuuk komre kolap el-nieimeë yaö newesak pim yaat mëmpëakyas neea. 16 Pël ëak pi pim Ruupë ngönteköpël omnaröen ök memëak kön wiakënëmak pim Ruupön pet elnëa. Pël ëënakun pötak ne omnaröen pim songöntaanpëël nemaan ëaut. 17Pël ëak ne Yerusalemkakël Yesuu ngön yaaö wet rëak wakaimapöröa naë nasën, Arepia yang ngönënngarangk won pörekël saut. Pörek së rëakTamaskas kakël saut.

18 Anutuuk pim Ruupön pet elnëën wëkrismaki nentepar nent won sëën Pitaanngönngön memëak Yerusalem kakël saut.Pörek së piiring wëën sant nentepar sa.19 Pörek së wë Yesuu ngön yaaö muntnaröen itnaangkën, Aköpë nangap Semspöpönökëër itenaut. Pötaanök ar YesuKristo pimtok pim ngönte tekeri wes nenapöten ëwat wë. 20Ngön e retëng yeë epotkaar won, Anutuu ëöetak yaap panëët.

21 Ne Pitaare Sems piarpim naë sëwë Siriaare Silisia yang pöteparëël së

Kalesia 1:22 231 Kalesia 2:17wakaimaut. 22 Pël ëaan akun pötak Yutiaomën Kristoë ingre mor sak wëa pöröpit neen itenak ëwat nasën ëa. 23 Pitom omnaröak ngön pëënte epël aan katwia. “Tiar ingre mor saurö mö waöelnieimaupök peene ngön tapët ök ya.”24Pël ëak pit nem naë oröa pöten Anutuunyaya maima.

2Pool pi Yerusalem kak së Yesuu ngön yaaö

narö koira1 Ne Yerusalem kakë nasën wëën kris-

maki 14 ëak won sëën kaalak sumëakPanapas koirak Taitasring ten pourö saut.Taitas pi Yuta omën wonöp yak tenimyaaul koröp kaut nailënëp. 2 Ne köntaknasën, Anutuuk ök neaan saut. Pël ëakköpël omnaröen ngönën ök yamëëa pötenngönënë wotöökörö pëën wesak nem yayamëngkaö pötaan ëngk ma e wesak kannewariipanëak ök mëëaut. Pit nga neaannem ya mëmpö imautre ënëm mëmpösuma pöt mos sëpanëak ök mëëaut. 3 Pëlëën pit Taitas neering wëaupön Krik om-namp wesa. Pël ëautak nem ngöntekat wiak Yuta omnaröa yaaul koröp kautilëpënëak nemaan ëa. 4 Pël ëaap ngönënomën kaarkaar narö pit Yesu Kristo puuktiar wil niulëën wëaö pöten itaampënëakingre mor saurö tenim tekrak ëlëëp ilëa.Omën pörö pit tiar Moses pim ngönkosangta öngpök niulëën Kristo sëp we-sak wii omnaröa ök sak öpenëak yaaurö.5 Pël yaauröak arim naë ngön ompyautwa irikor ëëpanëak ten pitëm Taitas pimkoröp kaut ilëpna ngön pöt kot nent katnemowiin ëaut.

6 Ën omën omnaröak ngönënë wotöökyewas pörö pit tol ëa? Ne omnaröakpitën kön wiin irapna ma isëpna pötenkön selap naën. Pöt Anutuuk itaangkënkomkap ëak wi naön. Ngönënë wotöökpörö pit ngön ngolöp nent ök nenëaan.7-8 Won pit nem ya yamëngka pöten ite-nak epël kön wia. Anutuuk Pita pi Yutaomnaröa naë Yesuu ngön yaaö omnaröayaat mëmpënëak weëre kosang menakkaamök elmëaupök tapël ne köpël omnaröarim naë Yesuu ngön yaaö yaat mëmpëakkaamök elnëaut. Pötaanök pit epël könwia. Anutuuk Pita Yuta omnaröen ngönompyaut ök maim öpënëak yaö mëëaup.Ök tapël kaalak köpël omnarö arën ökniaim ömëak neen yaö neea. 9 Pël ëënSemsre Pitaare Son omnaröak ngönënë

wotöök mowesa pörö pit Anutuuk nekomre kolap newesak ya epët nena pötenkön wiak ten Panapas ngöntre kar elniakmor yaningk. Pöt pit kön wiin tenip köpëlomnarö arim naë ya yamëngkën pit Yutaomnarö pitëm naë ya mëmpnaat pël wesapötaanök pël elniaut. 10 Pël ëak ngönkopët nentakëër epël niiaut. “Ngöntökyaaö tenim naë wëaurö ompyaö elmëën.”Pël niaan neenta tapël kön wiak kent ëënkosang wesak mëneimaut.

Poolök Pitaë saunet war wesak nga mëëa11 Ënëmak Pita Antiok kak wais ut-

pet nent ëën nook omnaröa ëöetak ngamëëaut. 12 Pita pi utpet epël ëa. Wetrëak pi köpël omnaröa naëaan ingre morsauröaring kaömp ngawi neim wëën Semspuuk omën narö Yerusalem kakaan wesmëën waisa. Pël ëën Pita pi omën Anu-tuuk ompyaö elmëëpënëak koröp kautilëpënëak këk yamëëa pöröen ök maankaaö mepanëak kas ëën akun pötak ngësrëak omën wet rëak piiring kaömp ngawineima pöröaring kaalak pël naën ëa. 13Pëlyaëën Yuta omën pim karuröeta tapël ko-rar yaëën Panapas piita pitëk yal mena.14 Pël ëën ne itaangkën pit wotpil we-sak ngön ompyauta kan wotpilöök nasënyaëën omnaröa ëöetak Pitaan nga mëakepël mëëaut. “Ni Yuta omnampök köpëlomnaröaring kaömp ngawi neimeë Yutaomnaröa yaaut sëp yewasën. Pël yeemaktol ëën köpël omnaröen Yuta omnaröayaaul ëëpënëak kosang wesak aimën?”

Namp pi Yesuun kön wi kosang wesak pötwotpil öpnaat

15 Yaap, ten köpël omën Moses pimngön kosangta ënëm naënöröa wëwëe-takël naaröönörö, Yuta omnaröa wëwëe-takël oröaurö. 16 Pël ëaap ten ëwat wë.Anutu pi omën Moses pim ngön kosangtaënëm pëën ëëpënëak yaaö pöpön, “Omënwotpilëp,” pël nemapan. Won. OmënYesu Kristoon kön wi kosang wasëpnapöpönök, “Omën wotpilëp,” pël mapnaat.Pötaanök Yuta omnarö Anutuuk tenimMosesë ngön kosangta ënëm yeë pötaanwon, Kristoon kön wi kosang yewas pö-taan, “Wotpilörö,” pël niapënëak YesuKristoon kön wi kosang wesaut. Pötasongönte epët. Omën namp Moses pimngönkosangpëënta ënëmëëpënëak yaëënAnutuukpiin, “Omënwotpilëp,” pël nema-pan. 17 Pël ëën ten Yuta omnarö Kristoënaë së rë olëak önëak ëakök saun omnaröa

Kalesia 2:18 232 Kalesia 3:17ök yeem pöt tol an? Kristo pi utpetatëënkëkre tö yaaup pël an ma? Won ë wonpan. 18 Ne Moses pim ngön kosangötmoolëaupök kaalak së olëaurekaan ömapötak omnaröak neen, “Saun omnamp,”pël neapnaat. 19 Ngön kosangtak mö welnewiin peene pöta iri ilëak naön. Pëlelnëa pöt Anutuu naë rë olëak ömëakelnëa. 20 Ne Kristooring këra yetapraknemöön wel wiaup. Pötaanök nem peenewë epët nemtok won, Kristo pimtok nemlupmeri wë. Pël ëën Anutu pim Ruup könwi kosang yewas pötaan peene wëwëe-taring wë. Pi nemëën yak pim wëwëetkëëpöt wasën möön wel wia. 21 Ne Anutupim komre kolap pöten utpet wesak naën.Ngön kosangtak saunat won yewesautwieëanëën Kristo këpök wel wian tapön.

3Ngön kosangta ënëm yaaöre kön wi

kosang yewesaö pöta songönte1 Kalesia omën kaökaurö aë. Ne Yesu

Kristo pim koröpö këra yetaprak möapöten këëkë ök niaan ëwat sauröak tolëën omën naröak kön irikor elniin Mosespim ngön kosangötë iri ilanëak yeë? 2 Neomën nenten pëlpël niamaan ök neaë.Ngëëngk Pulö wan pöt tol ëak waurö?Ngön kosangöt ngaarëk wakök waurö mangön ompyaut kat wiak kön wi kosangyewesautaan waurö? 3 Ar tol ëën kaökaöyeë? Ngëëngk Pulöök kaamök elniinwëwëngolöpët ngës rëauröak Ngëëngk Pulö sëpwesak arimtok arimtë koröpöök kaamökelniin wëwë ngolöp tapët önëak kön wiama? 4 Omën kësangöt arim wan pötpas waurö ma? Ne kön wiin pas naönëan pël yaë. 5 Nem wet rëak pëlpël niiapöt kaalak rangk niamaan yeë. AnutuukNgëëngk Pulö ninak arim tekrak retëngnant yaalni pipot ngön kosangöt ngaarëkwakök yewaurö ngön ompyaut kat wiakkön wi kosang yewesautaan yewaurö ma?Ar pipot ëwat wëak sëp wesak kaökaö yeë.

6 Pöta ngönte ngönën pepeweri epëlwia. “Apram pi Anutuun kön wi kosangmowasën Anutuuk pim kön wi kosangyewesautaan piin, ‘Ni omën wotpilëp,’ pëlmëëa.” 7 Pötaanök ar epël kön wiin. OmënApramë ëaul ngön ompyaut kat wiak könwi kosang yewas piporö yaap Apram pimruure ëarö. 8 Anutuuk köpël omnarö pitpiin kön wi kosang mowasën pitën, “Aromën wotpilörö,” pël mapnaat pël könwieë Apramön ngön ompyaut epëlmëëaut

ngönën pepeweri wia. “Yangerakë omënpourö nim neen könwi kosang yenewasënpipël yaalnëën pöt ompyaö elmëëmaat.”9 Apram Anutuun kön wi kosang wasënompyaö elmëa. Pöta ök omën piin kön wikosang yewas piporö tapël yaalniaup.

10 Omën ngön kosangöt ngaarëk yeönAnutuuk pitën, “Ar omën wotpilörö,”mapnaat pël wasëpna piporö Anutuuk pitkasëng mampnaat. Pöt ngönën pepeweringön nent epël wia. “Omën namp akunpoutë ngön kosangötë ngön wia pipotëënëm naën yaaö pipop Anutuuk kasëngmampnaap.” 11 Ën ngönëntak nent epëlwia. “Omën namp Anutuun kön wi kosangwasën piin, ‘Omën wotpilëp,’ pël mapnapipop wëwë ompyautak öpnaap.” Pö-taanök tiar epël këëkë kön wia. “Omënngön kosangötë ënëm ëëpna pipopönök,‘Ni omënwotpilëp,’ pël neniapan.” 12Ngönkosangta ënëm yaaö pöt Anutuun kön wikosang yewesautaat won. Pötmaimet. Pötngönën pepeweri epël wia. “Omën nampngön kosang poutë ënëm ëëpna pöpökwëwë ompyaut öpnaap.” Pöt tiar yangomnaröak yok pangk naëngan pötaanökAnutu puuk kasëng yanimangk.

13 Ngönën pepeweri Anutuuk kasëngyemangk pöta ngön nent epël wia. “Omënkëraatë mö yaut pörö Anutuuk kasëngyemangk.” Pötaanök Kristo pi tiarimkangiir këraarak möön utaan Anutuukkasëng mena. Pël ëën puuk tiar Anu-tuu ngön kosangöt ngaarëk naön yaëënkasëng nimena pötakaan wa ent ë nuulëa.14 Anutuuk Apram welaköt mampënëakyaömëëa pöt ar köpël omnaröeta ningkëntiar pourö Anutuun kön wi kosang wasënpim Ngëëngk Pul nimpënëak yaö niia pööpenëak Kristo kasëng mena.

Ngön kosangtak Anutu pim kup mowiapöt wa noolaan

15 Karurö, tiarim yaautak ök wiak nia-maan. Omën naar piarip omën nentaankuure mak ëak taë wasën munt nampökwonwasööre yalmampö pöt naëpan. 16ËnAnutuuk Apramre pim ëap piaripön omënompyaut pël kup mowia pöt pim ruureë pouröaanök nemaan, kopëtap Kristoonkön wieëak mëëa. 17 Nem ngön niakpöta songönte epël. Wet rëak AnutuukApramön ngön taë wes mena pöta këëtorööpënëak mëëa. Pël ëën wakaim kris-maki 430 ëak won sëën omën munt nentMoses pim ngön kosang pöt oröa. Pël

Kalesia 3:18 233 Kalesia 4:12ëaap ngön kosang Anutuuk omën muntnamp Mosesën ök mëëa pötak pim wetrëak Apramön kup mowiak taë wes menapöt yok pangk wa nemoolapan. 18 Pöt tiarngön kosangta ënëm ëën Anutu pim yaöniia pöt nimpën talte pim ngön taë wesnina pötaan naön ëëpen. Pël ëaap Anutupim Apramön ngön taë wes mena pötaankëët mena.

19 Elei, ngön kosang pöt oröp ëënakëa? Pipët Anutuuk tiar omën pourö utpetyaaurö pöt ëwat sëpenëak ënëm kaalakëaut. Pël ëaap ngön kosang pöt wieëApramë ëap Anutuu kupmowia pöp oröönwon sëpënëak ëaut. Pipët enselöröaktiarim omën tekrakëp Moses piin maanretëng ë ninaut. 20Ën Anutu pimApramönkup mowia pöt omën tekrak nampönmaan ök nemaan. Won, Anutu pimtok ökmëëa.

Moses pim ngön kosang pöt tiarim pep këyaningkaupë ököt

21 Pötaanök ngön kosang pötak Anu-tuu Apramön ngön taë wes mena pötenkööre tok yaalmë ma? Won pan. Om-narö ngön kosang nenta ënëm ëak wëwëkosangët koirëpna pöt wiaapën talte ngönkosangta ënëm ëën Anutuuk tiarën, “Aromën wotpilörö,” pël niapën. 22 Pötngönën pepeweri ngön nent epël wia.“Omën pourö utpetatök wii nitëën pötaöngpök wakaiman.” Tiar omnarö YesuKristoon könwi kosangwesak Anutuu om-nant Apramön ngön taë wesmena pöt könwi kosang yewesa kanpöököl öpenpëlwia.

23Kön wi kosang yewesa pöt won wiaanMoses pim ngön kosang pötak ten Yutaomnarö wii nitëën wakaiman. Pël ëakwëën ënëmak kön wi kosang yewesa pötorö tekeri sak wil niulëa. 24 Pötaanökten ngön ompyaut kat wiak kosang wasënAnutuuk tenën, “Omën wotpilörö,” pëlniapënëak Moses pim ngön kosang epotpep kë yaningkaupë ököt yak kaamök el-niak kan Kristoë naë sëna pöök niulëënwëën Kristo oröa. 25 Peene pöt kön wikosang yewesauta kanö oröön ten ngönkosangta iri naön.

Kön wi kosang yewesautak Anutuu ruyaniwas

26 Ar Yesu Kristoon kön wi kosangyewas. PötaanökAnutuu ru sakwë. 27Pötasongönte epët. Kristook yal menak i yamëpiporö ar pim ë pël yeë. 28 Pötaanök

Yuta omënere Krik omën, isaare irëa, ön-gre omp komkap wëaut pet irën ar pouröYesu Kristo piiring wëwë kopëtal sak wë.29 Yaap, ar Kristoë omnarö. PötaanökApram pim ëere körö panë sak wë Anutuuomën piin yaö mëëa pöt önëërö.

4Tiar omën mosutëën inëën yaauröak

Anutuu ru panë san1 Yaö niia pötaan watepang ngön nent

yal menak niamaan kat wieë. Yokot namppim pep wel wiaupë omnant pout öp-naatak kotup pötaan yok pangk ngarangknaëpan. Pël yeem akun pötak pimtok pepnasëpan, inëën ru koröp oröak öpnaat.2 Pep ngarangk yaauröa iri wë ënëmakpim pepapë akun mowia pöt temanömsëën öpnaat. 3 Tiarim songönte pöta ökpan. Tiar ngaan rungaaröa ök wë tiarimëere peparöa omënmosutë iri wakaimaut.4 Pël ëën ënëmak akun wia pöt temanömsëën Anutuuk pim Ruupwesmëën öngöpënaëaan oröak Moses pim ngön kosangötëënëm ëa. 5 Pöt tiar ngön kosangötë öng-pökaan ent ë niulëën Anutuu ru panësëpenëak pël elnia.

6Yaap ar pim koröngre ru sak wëën yakAnutuuk maan pim Ruupök Ngëëngk Pulöwes mëën tiarim lupötë ilëak wë kaamökelniaan Anutuun, “O Pep, ni tenim Pepompyaup,” pël maim wë. 7 Ar pim inëënru won, Anutuuk niön ru panë sak wë.Pötaanök ru namp pim pepapë mor kolutyeö pöl ar Anutuu yaö niia pöt önëët.

Pool pi Kalesia omnaröaan kön selap ëa8 Yaap, ar ngaan Anutuun köpël wë

omp ak kaarkaaröa iri wii kaatak wë pölwakaimaurö. 9 Pël eimauröak Anutuunëwat yes. Pötaanök ne peene epël yeniak.Anutu pi arën ëwat wë. Pël ëaap ar tolëënak kaalak kaip tiak yangerakë omënmosutë öngpök së yeilak? Ar pipotökkaalak wii nitëëpanok pipël ëëngan. 10 Pëleimeë Anutuuk arën, “Wotpilörö,” pëlniapënëak akun poutë këëre imën në, watop nentere nent eimeë, këtre ngoonrekrismaki nantön akun kaöat pël maimwëaurö. 11 Pötaanök nem arim naë yayamëngk epët ngentiipanëak ya ngës kaöyeë.

12 Nem karurö, ne ke urak niamaan.Moses pim ngön kosangötök wii netëënwëën Anutuuk wil neulëën arim ök sakwë. Pötaanök arta nem Kristo pimtën

Kalesia 4:13 234 Kalesia 5:2pëën kön wi kosang wesak wë pöl ëën.Ne arim naë wëën ar utpet nent naalnëënëaut. 13 Ar ëwat wë. Ne ngaan yauman-ring wë nem koröpö weë nasën wëautaanngön ompyaut ök niaimaut. 14 Yaap, nemkoröpö weëre kosang won ëa pötaan ar nesant elnëënëak poprak elnëaut. Pël ëautakar neen këëpöt ëak kasëng nenangkën.Won, ar Anutuu ensel nampë elmëënë pölelnëaut, ma Yesu Kristo pimtën elmëënëpöl ne elnëaut. 15 Akun pötak arimnemëën ërëpsawi ëan pöt tol ëak wonsa. Ne arim ompyaö eima pöten ëwatwëep. Akun pötak ar kaamök elnëënëakarim it ëënöt yatianëën ne ti nenan tapön.16 Pël ëauröak ne ngön këët ök niamëakpepanöm niaan ar ne kööre tok yaalni pëlyewas.

17 Ngönën omën kaarkaar piporö pit arpitëm ök sënëak weë yengenti. Pël yaëpöt pit utpet niwasëpënëak yaë. Pit arpitën kön wiin isëpnaataan nem naëaankom elniipënëak kent yaë. 18 Omën naröomën ompyautaan ar pitëm ök sënëakkent yaalniipna pöt ompyaö. Pöt akunarim naë öma pötëër won, akun poutë.19 Nem koontre yokot panëërö, ne omënnentak ök wiak niamaan. Ne arimëën yaköngöröa ruwilëpënëak lel yailën këlangönkat yawi pöl peene këlangön kat yawi.Nem këlangön kat yawi epët ar Kristopim ë pël ëënëëtaan yeë. 20 Peene akuneptak ne ar tolëël wë pöten kön selap yeë.Pötaanök nem retëng ë yaningk pöt sëpwesak arim naë wais wë këmtak këëkëwesak ök niamëak kent yaë.

Öng Ekaare Sera piarpim ngönte21Moses pim ngön kosangötë iri önëak

yaaurö, ne arën pëël niamaan ök neaë.Ar ngön pöt sangk kelak kat yawiaurö mawon? 22 Ngönëntak epël wia. Aprampim yokot naar wakaima. Nampë yapinteIsmael inëën koontup Eka puuk wilaup,ën nampë yapinte Aisak pöp öng yaapöpSera puuk wilaup. 23 Inëën koontupë pöpomnaröa ru yawil pöl yaap wila. Ën öngpanëëpë pöp Anutuu kosang wes menakan pötakël wila. 24 Ngön pipta këëtepël wia. Öng pöaar ngön taë wes menanentepar wia pöteparë ök ëa. Nent Sinairosiraöök Mosesën ngön ök mëëa pöt wiiyatë pöta ököt inëën koont Eka wii ket ëakmotëënwakaima pöpë ök yaë. Omën ngöntaë wes mena pötë iri wë pörö pit Eka pimëaröa ëaö pöl wii ket ëak motëën wë inëën

pëënë yaaurö. 25 Eka pöp Arepia yangerakSinai rosiraöök wii ket ëak motëën wëënpim ruure ëaröeta oröak piiring wakaimaYerusalemkakre Sinai rosir pötepar keerëlwia. Eka pim ruure ëarö Sinai rosiraöökoröa pörö wii ket ëak motëën wakaimapöl Yuta omën Yerusalem kak oröa pöröMoses pim ngön kosangötök wii motëënwakaim wë. 26 Ën Yerusalem o ngaarëkkutömweri wia pö Sera pim ökö. Sera piinëën ruwonöppötaanök tapël Yerusalemngaarëkwia pöökwëauröMoses pim ngönkosangta inëën naën yaaurö. PötaanökYerusalem ngaarëk wia pö tiarim ëlëp.27 Ngönëntak Sera ru köpël wakaimaupreinëën koont Eka akun kot nent Apramringwakaimaup piarpim ngönte epël wia.“Öng epop, ni nim yaat kol waup ru naw-

ilënëp, ni ërëpërëp ë.Öng epop, ni ru wilumëak lel yailën

këlangön kat nawiin yaaup, ni yakë yesem ngön a.

Pöt öng ru köpël wëën wes mëaup pimruure ëarö selap pan

kot nent ompring wakaimaupë ruure ëaröil wasëpnaat.”

28 Karurö, ar Seraë ruup Aisak pimökörö. Anutuu Apramön ru mampënëakkup mowiin Aisak oröa pöl kup taptakaanulöl sak arta Anutuu ru sak wë. 29 Pël ëënngaan yokot omnaröa yawilaul wila pöpökPulöök Sera mangkën wila pöpön kööretok elmëa. Pël ëa pöt peeneeta omënngön kosangta ënëm yaaö pöröak tiarëntapël yaalni. 30 Pël ëaap ngönën pepeweriyokot pöaarëën ngön tolëël wia? Pi epëlya. “Inëën koontupre pim ruup piarip waöelmëën sëp. Pöt inëën koontupë ruupököng yaapöpë ruupring pepapë pimëën yaömëëapötë pep sëpanpötaanök.” 31Karurö,tiar inëën koontupë ruure ëarö won, öngpanëëpë ruure ëarö, Anutuu omnarö.

5Tiar sulöptakaan wil nuulëaurö,

pötaanök ompyaö öpa1 Kristook tiar ompyaö sak öpenëak

sulöptakaan wil nuulëa. Pötaanök weësak taueë omën muntaröak kaalak sulöp-tak niulëëpanëën inëën yaniwasën pöt kemourpa.

2 Ne Pool, nook niamaan kat wieë.Naröak Anutuuk arën, “Omën wotpilörö,”pël niapnaan, “Arim koröp kaut ileë,” pëlniaan kat mowiinganok. Pël ëënë pötKristook ar yok pangk kaamök naalniipan.

Kalesia 5:3 235 Kalesia 6:33 Kaalak këëkë wesak niamaan. Namppi pim koröp kaut ilak pöt pi Moses pimngön kosang poutë ënëm ëëp. 4 Ën ngönkosangötë ënëm yeem pöten, “Anutuuk,‘Omën wotpilörö,’ pël niapnaat” yewaspiporö Kristo kasëng mangkën Anutuukomre kolap pöt arim naëwi naöpan. 5Pötepël. Tiar Ngëëngk Pulöökë kaamöktakkön wi kosang yewesautaring sak wëënAnutu tiarën, “Ar omën wotpilörö,” pëlniapënëak koreim wë. 6 Pöta songönteepët. Tiar Yesu Kristook yal menak wëpöt koröp kaut yaila pötere pël naën yaaöpöteparën mos wasëpenaat. Ën Anutuunkön wi kosang weseë neneren lup santyaalmëa pötenökëër këët pël wasëpenaat.

7 O Kalesia omnarö, ar ngaan ngönënkanöök ompyaö yesauröak peene talëpökngön kaarötök niak ar ngön këëta ënëmëënganëak il niwaria. 8 Anutu arën yasyeniiaup pi ar pil ëënëak këkre tö neni-aan. 9 Ne omën nentak ök ëak niamaan.Pol pëwëö repak kot nent oröak yaaptaksëën pout utpet yaë pöl omën narö ngönkaaröt ök yeniaan ar utpet sa pet yair.10 Nem kön kosangtak arimëën kön epëlyawi. Tiar Aköpring yal menak wë ar kaaromnaröa könöt sëp wesak nem könöökëënëm ëënëët. Pël yaëën kot ma kaö namparim könöt wa irikor yaalni pipop pi pimwa irikor yaaö pöta kangut öpnaat.

11 Karurö, ne koröp kaut ilënëak niaimwëanëën kaar omën pörö pit kööre toknaalnëën ëan tapön. Pël niaim wëanëënKristo tiarimkangiir këra yetaprakwelwiapöta ngöntaan pitëm nemëën kön utpetwia pötetawon ëan tapön. 12Nemkentöökomën arim koröp kaut ilënëak kön wairikor yaalni piporö pitëmtë koröp kautpout ilak won wasëp.

13 Karurö, ar pöt Anutuuk ar Mosespim ngön kosangötök wii nitëëpanëak yasniiaurö. Pël elnia pöt ar ngön kosangpöt won wë pötaanök koröpöökë ngönötngaarëk önëak anganok lup santaringneneraan inëën ëeim ön. 14 PitaanökMoses pim ngön kosangötë kepön erënëak epël ëaut. “Nimtëën lup sant yaëntapël nim karipëën elmëëm.” 15 Pëlëaap arimënt sërere ngön aöre neneraannga elmë pël eim önë pötak pourö ut-pet sënëët. Pötaanök arimtok arimtënngarangk ëeim önëëk yak ök yeniak.

Pulöökë wëwëetere wëwë ngaanta ngönte

16 Ne ngön pipot epël wesak niamaan.Ar Ngëëngk Pulöökë ënëm ëën. Pël ëënëpötak koröpöökë kentre kaur pipotön katnemowiingan. 17Tiarim koröpöökë kentrekaur yaautök Ngëëngk Pulöön kööre tokyaalmë. Ën kangiir Pulöökë kentre kaurpötök lup ngaanötön kööre tok yaalmë.Pël yaëën poutepar nentak nenten ngayaalmë. Pötaanök ar omnant ëënëakkengkën sak naëngan. 18 Ën Pulöökëënëm ëënë pöt Anutuuk arën, “Omënwot-pilörö,” pël niapnaan Moses pim ngönkosangötë iri naön ëënëët. 19 Koröpöökëyaaut epot. Öngre omp nga ëëre wa ngan-gaaringöt ëëre utpetat ëak ya ngës naën ë,20 Anutuu urtak omp ak kaarörö ngëëngkmowasööre kempre këarre pölangre pötë, kööre tok ëëre ngön nga elö, kentrekaur ë, kölöp ëëre keimön ë, welungwerakwëaare komkap ë, 21 war ë, i ngaat nakkön irikor ëëre i ngaat nak kaökaö ëaktanre ngön aö pël yaaö pipotre omënutpetmunt ke tapëlöt wia. Nem ngaan ök niakpöt kaalak yeniak. Omën namp utpetpipotring öpna pöp pi yok pangk Anutuukwa ngaöök nemomëëpan.

22 Pulöök omën utpet ke pilöt ëëpenëaknaalniin. Won, pöök elniin kë ke epottiarim wëwëatë yaarö. Lup sant, yaërëp, mayaap, omën nampök utpet elniinkangiir ya wiap elmë, kësangën, ompyaöë, ngönt kosang wesak wëwë, 23 wiap sësë, koröpöökë kentöön ngarangk ë, pipotPulöökë këët. Ngön kosangötökta omënompyaö pipot ëëpenëak ök yenia. 24 YesuKristoën yaö sak wëaurö pit pitëm lupngaan pötë kentre kaur utpetatring pötkëra yetaprak möön won sa. 25 Pulööktiar pim kanöök niulëa. Pötaanök pimkanöökël sëpa. 26 Tiar tiarimtë yap-inöt köntak wak isak aöre tiarim karuröya sangën mongawisak pitëm omnantëënitenak kentre kaur ë pël ëëngan.

6Tiar kar narö könömötring wëën kaamök

elmëëpa1 Karurö, omën namp saun nent koirën

pöt ar Pulööringöröak ya wiaptak ompyaömowasën. Pël yeem pöt arimënttaSetenökmorök elniipanëën ngarangk ëën.2 Arim naë könöm nant wiaan pöt nenerkaamök ëak won weseë. Pël yeem pötKristo pim ngön kosangöt pout ngaarëkonëët. 3 Omën namp pi yapin won wëakpimtën kön wiin isëpna pipop pi pimtë

Kalesia 6:4 236 Kalesia 6:18lupmermorök yaalmë. 4Ar pourö neenemwëwëatön këëkë itenak ompyaö ma utpetpötön ëwat seë. Pël ëak ompyaö wiaanpöt omën muntaröaan won, arimtëënërëpsawi ëënëët. 5 Pöt omën pouröneenem könömöt wak önëët.

6 Ar omën ngön rë yanuulëm omnantwon wë piporö omnant ompyaö wesakkaamök elmëeë.

7 Ne ar pouröen ök niamaan kat wieë.Arimtok arimtën morök ëënganok. Aryok pangk Anutuun morök naalmëëngan.Omën namp pi ya mëmpna pöp ënëmakpöta këët öpnaap. 8 Omën namp ko-röpöökë yaat mëneim öpna pöp pöta këutpetat koirak kö sëpnaap. Ën nampPulöökë yaat mëmpna pöp pi ënëmakPulöökë këët, wëwë kosang pöt koirëp-naap. 9 Pötaanök tiar omën ompyautëëpenaataan kaaö ëëngan. Tiarimtokwauretaan kos wiap naën ëëpena pö-tak këët tiipena akunetak kë ompyaökaöat öpenaat. 10 Pötaanök tiar omënpourö kaamök elmëëpena kanö oröön pötompyaö elmëëpa. Pël yeem wet rëaktiarim kar Anutuun kön wi kosang yewaseporöen kön wieë ompyaö elmëëpa.

Wa korkorre welaköt ngönte11 Retëng kaöat pi wia pipot nemtë

moresök arimëën yeëerek iteneë. 12Omënnarö pit omën muntaröak pitën ping we-sak apënëak arim koröp kaut ilënëëtaanweë yaë. Pit Kristo këra yetaprak möapöten aim wë wesak utpet mowaspanëakpël yaë. 13 Omën Mosesë ngön kosangötngaarëk yeö pël weseë koröp kaut ila pöröpit Moses pim ngön kosang pout ngaarëknaönörö. Pël yaauröak arim koröp kautilën pitëmtën ping wesak apënëak pël ya.14 Ne pöt, omën munt nantön won. AköpYesu Kristo pim këra yetaprak wel wiapötaan piin yaya yaaup. Kristo pim kërayetaprak wel wia pötak yangerakë omënutpetat nem naë wieëa pötta kö saut. Ënneenta tapël pötak wel wi olëaut. 15Koröpkaut ilööre nailën yaaö pötak këët won.Anutuu kön ngolöpöt ningkën ngolöp sakwë eptaar këët. 16 Omën kön epö wakwë ënëm yaë piporö pourö, Anutuu omënkëërö, Anutuu mayaapre ya ngës pöt arimnaë wiaap.

17 Ne omën nampök könöm muntatnampnaaten kaaö. Omën naröak Yesupimëën nemöa mörmöröt nem koröpöökwia pötaanök.

18 Karurö, tiarim Aköp Yesu Kristo pimkomre kolap pöt arim naë wiaap. Yaap.

[Yok pi tapët.Ne arim karip, Pool.]

Epesas 1:1 237 Epesas 1:23

EpesasYesu pi wel wiak kutömweri sëën wë

krismaki 32 pöta ök won sëën Pool pi Romkak wii kaatak wë pep epwer retëng ëakTikikas mangkën wak së Epesas kakë ingremor saurö mena. Pël ëën pit sangk kelakka naë wieëa pötë wes mëa.

Pep epweri Poolök Aköpë ingremoröröaan retëng ëa. Tiar pim möönrekoröpö, pi tiarim kepönö. Tiar pim kaat,pi möör wapët. Tiar pim öng koröp oröönpi tiarim omp koröp oröa.Pöt epël wia.

Ngön ngës rëaut 1:1-2Kristoore pim ingre morörö 1:3–3:21Kristook yal menak wëauta ngönte 4:1–

6:20Ngön mëët 6:21-241 O Epesas ingre mor saurö, kosang

wesak Yesu Kristoë kentöökë ënëm ëeimwëaurö, ne Pool Anutuu këmtak YesuKristo pim ngön yaaö omën nampök pepepwer retëng ë yaningk. 2 Anutu tiarimPepapre Aköp Yesu Kristo piarpim komrekolapre mayaap pöt ningkën arim naëwiaap.

Tiar Kristook yal menak wëën Anutu we-laköt elnieim wë

3 Tiar Kristook yal menak wëën tiarimAköp Yesu Kristo pim Pepap Anutu puukkutömweriaan ngönënë welaköt ke nen-tere nent nineimwë. Pötaanök pingwesakmepa. 4 Anutuuk ngaan panëër yangerwon wiaan pim ëöetak ketre saun wonöpenaataan Kristook yal mempenëak komë niulëa. 5 Pi ngaanëër kön pil wiinwiakaima. Pötaanök pi lup sant elniintiar Yesu Kristook yal yemangkën pim runiwasëpënëak kent kön wiak kön pipëlkosang wes niwia. 6 Pi tiar pim ru paupaöpanëëpök yal menak wëën komre kolapompyaut kësangën elniin wë. Pötaanökyaya mepa.

7Pi wel wiin pim iitak tiar utpetetakaansum ëak ent ë niulëak saunat kërë niulëa.Elei, Kristo pim komre kolap pöt peö ëakwia. 8 Yaap, pi pöt kësangën elniak könrelup ngolöp pöt lë nimëa. 9 Pël ëak pimtëngaanëër kön wiin ompyaö ëën Yesuuk yamëmpënaat pël kön wiin wiakaima pötakënëmak pim kön ëlëëp wia pöt tekeri wesnina. 10Anutu pi epël kön wia. “Ne wotpilweseimwëën akun könwian pöt temanöm

sëën kutömweriaan yangerakë omën epotpout erënwasën Kristook pep sak öpnaat.”

11 Anutu pi omën nant ëëpënëak könwiak pöt yok pangk yaaupök ngaanëërtiar Kristook yal mangkën pimorö pël saköpenëak kön wia. 12 Tiar wet rëak Kris-took kaamök elniipënëak kor wakaim wëeporö Anutuun kët ël epotë kön wieimeëpim komre kolap kësangën elnia pötaanyaya maim öpenëak pël kön wia. 13 Artangön këët, Anutuu ar utpetetakaanniöpnangönompyaöpöt katwiakKristoon könwikosang wasën Anutuuk Ngëëngk Pul wetrëak yaö niia pö ar pimorö pöt pet elni-ipënëak ninaurö. 14Ngëëngk Pulö tiarringwë pötaanök Anutuu omën ompyaö yaöelnia pöt öpenaat pöt ëwat yes. Pël ëakwakaimwë tiar pim komre kolap kësangënyaalnia pötaan yaya mepenëak Anutuuksasa niön piiring wakaim öpenaat.

Pool pi Epesas omnaröaan Anutuun ki-mang mëëa

15 Ne ar tiarim Aköp Yesuun kön wikosang wesak Anutuu omën tiarim karurölup sant yaalmë pöta ngönte kat wiaut.16Pötaanök kët ël epotë arimëën yak Anu-tuun yoöre ërëp maimeë nem kimangngöntak arimëën ök maim wë. 17 Nekimang ngöntak tiarim Aköp Yesu Kris-toë Anutu, kutöm ë rangi Pepap, piinkëëkë ëwat sënëëtaan kön ompyaut nim-pööre pim songönte tekeri wes nimpöpël ëëpënëak ök maim wë. 18-19 Ën nemkimang ngön eptakta ar yas niaan wëënkutömweriaan omën ompyaut önëak korwë pöt ëwat sëëre tiar pim ru niwesauröomën nimpnaat kësang panëët pöt ëwatsëëre weëre kosang kaö pan tiar piin könwi kosang weseim wëaurö ningkën wiapöt ëwat së pël ëënëëtaan arim lupötëëwa elniipënëak ök maim wë. Pim weërekosang tiarëk wia pötak 20 ngaan Kristoweletakaan wal ë moulmëak o kutömweripim yaapkëëtakël moulmëën wë. 21 Pëlëën Kristo pi omën kaö kutömweriaanyangerakë wëaurö pourö il mowesak kaöpanë isak öpënëak moulmëa. Pöt peeneeptakëër pëën won, ënëm akunaööktawakaim om öpnaap. 22 Pël ëak Anutuukomnant pout wa top ëak pim ingrak ron-gan ë moulmëën omën pötë kaö sak wëpim ingremor saurö tiarimëën kepön erënëak niulëa. 23 Möönre koröpöt kepönöökyal mangkën pangk ëëpna pöl tiar ingre

Epesas 2:1 238 Epesas 3:4mor saurö möönre koröp ket ëak wë Kris-took yalmangkënpangk ëëpnaat. Ën ingremor saurö Kristook yal mangkën pangkyaë pöpök omën poutë peö ëak pangkyaalni.

2Anutuuk tiar pourö Yesuring weletakaan

wal ë niulëa1 Ngaanëër ar utpet ke nentere nent

ëeimeë pötök arim lupöt mën wel ni-wieima. 2 Akun pötak kan utpetaöökëlwë urmeraröa kaöapök elniin pim naë sërë olëak wakaiman. Pi peeneeta ngönwa olë yaaurö pitëm lupötë wëën Anu-tuu ngönte wa olaim wë. 3 Tiar pouröngaan pitëm ök koröpöökë kentötë ënëmeimaut. Pël ëeimeë tiarim koröpöökëkönötë ënëm eimeë naröa ök Anutuukölöpta iri wakaimaut. 4 Pël ëautak Anutupi ya ngës kësang ëak lup sant kaö panelnia. 5 Pël elniak tiarim wa olë yaautaanlupöt wel wiauröak Kristooring wal ë ni-ulëa. Yaap, Anutu pi komre kolap elniakutpetetakaan niwa. 6 Pi tiar Yesu Kris-took yal yemangkën piiring wal ë niulëakkutöm wëwëet ninak weëre kosangringöpenëak niulëa. 7 Pi Yesu Kristoën pimlup sant elniaö pötak omën munt ënëmorööpna pörö pim komre kolap kësangpan kësangën elnia pöt itaampënëak pëlelnia. 8 Pöt pi komre kolap yaalniem arimKristoon kön wi kosang yewesautaan ut-petetakaan niwa. Pöt arimtok yok pangknaën ëan tapön. Anutuuk yaap elnia. 9 ArAnutuuk pël elniipënëak ya ompyaö nentnamëngkën ëaurö. Pötaanök arimtën ingti wak angan. 10 Anutu pimtok wëwëngolöp epët nina. Tiar Yesu Kristook yalmeneë Anutuu kan ompyaö kopëtaö wesnina pöök ing mësaim öpenëak pël elnia.

Kristook Yuta omnaröere köpël omnaröerën ë niulëa

11 Ar ngaan köpël wakaimaurö pötenkön wieë. Akun pötak koröp kautnailën wëën Yuta omën koröp kaut ilapöröak arën koröp kaut nailënörö pëlniaimaut. 12 Pël ëën ar ngaan Kristowon wë ten Yuta omën Anutuun yaösauröaring naön, pëlëër wakaimaurö. Arpörek wëën omën ompyaö nent ënëmarimëën orööpnaataan kor naön. ËnAnutuunta köpël wakaimaurö. 13 Ngaanmaimerek wakaimauröak peene Kristopim iit arimëën il olëa pötak wa niulëën

Yesu Kristook yal ëak Anutuu naë wë.14 Pöt Kristo pimtok tiar mayaap yaningk.Ngaan Yuta omnaröere köpël omnarötiarim naë kööre tokwiaan sowi kësangpeltekrak wiakaimaut. Pël ëautak Kristookpim möönre koröpö këëpöt wesa pötaksowi pö të olëak köpëlre Yuta omën pourörongan kopëtet ë niulëaut. 15 Moses pimngön kosangötre Yuta omnaröa yaautwon wasëpënëak pimtë koröpö këëpötwesa. Omën rongan nentepar pöteparëurtak rongan ngolöp kopëtet ë niulëëntiar piik yal ëak mayaaptaring öpenëakpël elnia. 16 Pim këra yetaprak wel wiapötak Yuta omënere köpël omën pouröwaerën elniin këra yetap pörak Anutuu naëniulëak komre kap tiarim tekrak wieëapöt won wesaut. 17 Pël ëën pi ten YutaomënAnutuunaëwakaimauröere ar köpëlomën maimerek waikaimaurö tiarënmayaaptaring öpena ngön ompyaö pöt ökniapënëak waisa. 18 Pöt Kristo tiarimëënwel wia pötaanök Yuta omënere köpëlomën tiar Ngëëngk Pul kopëtaööring wëkan kopëtaö wes nina pöök së Pepa naëorööpenaat.

Ingre mor saurö tiar Anutu pim tupngëëngkët

19 Pötaanök akun eptak ar suurö won.Ar ngönën omnaröaring erën ëak Anu-tuu ru sak wë. 20 Tiar pöt Anutu kaat.Ar ngëlangre pasöt Yesuu ngön yaaö om-naröere tektek ngön yaaö omnarö tenwapöt.

Ën Yesu Kristo pimënt pöt möör wapët.21Pël ëën tiar omnarö piik yalmampö seimwëën taë niwasën Aköpë tup ngëëngkëtpël orööpnaat. 22 Arta ten ingre morsauröaringKristook yalmangkënNgëëngkPulöök elniin Anutu pim tupët pël sakwëën pi öngpök wë.

3Anutuuk Pool köpël omnaröen ngön

ompyaut ök mapënëak ya pöt mena1 Pool ne Yesu Kristo pim ngönte ar

köpël omnaröen ök yeniak e taptaan wiikaatak neulëaut. 2 Yaap, ar neen katwian. Anutuuk komre kolap elnëak arimnaë ya mëmpëak ök neeaut. 3 Pël neakpim ngön ëlëëpöt war wes nenaut. Pötangön mëntte wet rëak pep epweri retëngëaut. 4Ar ngön pipët sangk kelak pöt nemkönöökAnutu pimngön ëlëëpöt Kristoëënëaut ëwat panë san pöten ëwat sënëët.

Epesas 3:5 239 Epesas 4:125Ngönëlëëp epët ngaanomënwëaprö imapöröa naë Anutuuk tekeri wes nemangkënëautak peene eptakökNgëëngk Pulöök tenngön yaaö omnaröere tektek ngön yaaurötekeri wes yaningk. 6Ngön ëlëëp pöt epët.Köpël omnarö ar ngön ompyaut wak wëten Yuta omnaröaring rongan kopëtet ëakAnutuu omën ompyaut tenring pep sakwë. Pël ëeë Yesu Kristook yal ëak Anutuuten Yuta omnaröen kup niwia pöt pep sakwë.

7 Ne pim ngön ompyaut ök niamëakAnutu pim weëre kosangöök komre kolapkësang elnëak pim ya omën wes neulëa.8 Ne ngönën omnaröa iri wëaupök Anutupimtok ar kopël omnaröen ngön ompyautök niamëak komre kolap kaö elnëak yaepëtak neulëaut. Kristo pim ulöpre moupngön epët kaö panëët omnaröa yok pangkpout ëwat nasënganëët. 9Anutu ngaanëëromën ël epot ket ëaup pim kön epët ëlëëpwiak wakaima. Pël ëautak peenök könëlëëp pöt omën pourö war wes nimpëakneea. 10Anutuu ingre mor sauröa naë pimëwat ke nentere nent epot akun eptakökwëlël ë wiin enselöröere kutömweri weërekosangringörö pitta itenak ëwat sëpenëakëlëëp wia. 11Anutu pi ngaan akun wontakpim könöök ngön kosang wesa pöta këëttiarim Aköp Yesu Kristo wes yamëem tek-eri wesa. 12 Pël ëën tiar piik yal ëeë kön wikosang wesak kasinkasin won Anutu naëyes. 13 Pötaanök epël niamaan kat wieë.Ne arimëën yak këëmre këlangönë rangkwë eptaan arim lupöt irepan. Ar pötenping weseë.

Pool pi Epesas omnaröaan Anutuun ki-mang mëëa

14 Ne Pepen rar rë mowesirak arimëënkimang yemak. 15 Pöt pi kutömweriaanyangerakë omën pourö tiarim pep sakwëën pim naëaan oröan. 16 Anutu pië rangi pout pangk ëeëaupök NgëëngkPulö elmëën weëre kosang koir ningkënarim lupöt kaö sak kosang sënëak ki-mang yemak. 17 Pël ëak ar Kristoonkön wi kosang wasën pi arim lupötëöpënëak kimang yemak. Pël ëak ar pimlup sant pötak misën il tëak kosang saktaueë 18 ngönën omën muntarö pitringar pourö lup sant pöta songönre löörekalap naöökaan naöök pout kengkën ëwatsënëak kimang yemak. 19 Pël ëak Kristoëlup sant omnaröa ëwatöt il yewesa pipëtaöngpök önëak kimang yemak. Pël ëaan

Anutuu naë lup moup peö ëak wia pippelar peö elniipnaan.

20 Anutu pim weëre kosangööktiarim lupötë ya yamëngk pöpök omënkaö panëët yaalniem tiarim kimangyamëëaare elniipënëak kön yawia pöt ilyewas. 21 Ingre mor sauröa naëre YesuKristoë naë pimëën yaya yal menmen aimom wiakaim wiaap. Yaap.

4Ingremor saurö tiar Kristoëmöönre koröp

sak wë1 Ne tiarim Aköp Yesu pim ngönëntaan

wii kaatak neulëaup nook kosang wesakniamaan kat wieë. Anutuuk omën kaöpanëëtaan yas niiaurö. Pötaanök wëwëompyaö önëak niulëa pöl weë. 2 Pël ëeëarimtën kön wiin iraan ya wiap pötar-ing wë kar naröa könöm elniipna pipötlup santak wetak weë. 3 Pël ëeë Pulöpim mayaapta wiirupök wa erën elniapipët ilpan. Pötaan ngarangk ëeim weë.4 Anutuuk pim omën ompyaö kopëte-taan kor öpenëak yas niaan tiarta rongankopëtet ëak Ngëëngk Pul kopëtaööringwë. 5 Tiarim Aköp kopëtap kön wi kosangyewesaut kopëtet, ën i yamëaut kopëtet.6Pël ëaan Anutu pi tiarim Pep ngawi kopë-tap. Puuk pout kepön erën elnia. Pël ëaktiar weëre kosang kaamök elniin pim yaatyamëngkën tiarim lupötë wëaup.

7 Yaap, tiar rongan kopëtet ëak wëënKristook neenem yaatë weëre kosangötnina. 8 Kristo pim tiarimëën elnia pötangönte ngönën pepeweri epël wia.“Pi kutömweri isëpënëak omën kësang

pan il mowesak wii tëak mësakngaarëk isa.

Pël ëak pi omnarö kësangën elmëa.”9 “Ngaarëk isa” ngön pöt oröptaanökëa? Songönte epët. Pi wet rëak maimo ngaarëkaanök yangerak irëa. 10 Piirëaupök kutömre yang poutë pangk ëaköpënëak kaalak kutömweri is pörek wëau-röaan kaö sak wë. 11 Pël ëeë pi tapöpökkësangën elniak omnarö weëre kosangkaamök elnieë narö pim ngön yaaö omënniwesa, narö tektek ngön yaaö niwesa,narö ngönën ök yaö niwesa, narö ingremor sauröa ngarangk niwesa, narö rëyanuulaö niwesa. 12 Pipët ngönën om-narö tiar pim ya ompyaut mëmpenaataankopëta niwasën pim möönre koröp pöttiarim naë kaö sak kosang sëpenëak omën

Epesas 4:13 240 Epesas 5:14piporö niulëa. 13 Pipël pipël ya mëm-peimeë tiar kön wi kosang yewesaöreAnutuu Ruupë songönten ëwat pouteparmëngkre mëngk sëën lup koptemer saköpenaat. Pël ëeë kaö sak Kristo pim wëwëompyaö panëëtakël së öpenaat. 14 Pël ëaktiar rungaaröa ök nasënganëp kosang saköpenaat. Pöt kent yamöön këra ëpotëëtëp yaalmë pöl rungaaröa ök ëngk ma eyewas pöröak kaar omnaröa ngönötön katwiak kön irikor ëak këlok sëpnaat. 15 Pëlëëpnaatak tiar lup santaring wë ngönkëët pëën aimeë kaö sak Kristo tiarimkepönöököp pim ök sëpa. 16 Pi tiarimkepönöök elniin ingremorre pöt nener yalmenak omën sëën ompyaö yaë. Tiar kaöke nentere nent neenem ëëpenëak kopëtawes nina pöta ënëm yeem lup santaringneenemëën kaamök ëeë kaö sak kosangsëpenaat.

Ingre mor saurö wëwë ngolöptak öpa17 Ne Aköpë urtak sak kosang panë we-

sak niamaan. Ar köpël omnaröa yaë pölarim könöt omën pasutëël wiak önganok.18 Pitëm lupöt koö olëaan yak ëwat nasënwë lup kosang ëak Anutuu wëwëet kasëngmenak tomökël wë. 19 Pël ëeë ëö köpëlpitëm könöt utpetatëël kosang wiak wëutpet ke nentere nent eimeë kewilring wë.

20 Ar pöt, wëwë pipët önëak Kristoësongönte rë naniulön ëaut. 21Ar yaapKris-toë ngönte kat wiaurö. Ngön pipët Yesupim ngön këët epël rë nuulön kat wiaut.22 Ar lup ngaanötring wëën arim kentrekauratök morök elniin utpet wakaiman.Pötaanök lup ngaan pipot ent ë olaë. 23Pëlëak Pulöök lupre kön ngolöp niwasëpnaankuure mak mëak 24 lup ngolöp pipot wamëeë. Pipot Anutuuk pimökmëngkwesakket ëaut, wotpilre ngëëngk panëët.

25Pötaanök ar kaar yaautmoolëak ngönyaapöt pëën neneren ök maë. Pöt tiarKristoë ingre mor sak nener yal yeë.Neneren kaar apena pöt tiarim yal ëa pötilpenaat. 26-27Ar kölöptak utpet nent ëën-gan. Setenëën kan motëënganëën kölöpëeim wëën këtëp ilepan. 28 Këkain yaau-röak pöt sëp wesak omnant koirënëënkosang ngentiak ya mënak nant ngöntökyaaurö meneë. 29 Arim këmötëaan ngönutpetat anganok ompyaut pëën omën katwiipnaarö kaamök elmëëpnaan aim weë.30 Ar Anutuu Ngëëngk Pulöön ya utpetëëpnaat elmëëngan. Pi tapöök niöpna

akunetak ar Anutu pimorö pöt pet elni-ipënëak yaöniwesau pötaanök. 31Ar omënya utpetaring yaaö, ngaare ya sangën,ngön kosang, ökre was, utpet pipot poutmoolaë. 32 Ar ngöntre karurö kaamökelmëak arim lupöt meneë. Pël ëak pitëmsaunat won moweseë, Anutuu Kristoëkangiir arim saunat won niwesa pöl.

5Tiar ëwaöök öpa

1 Anutuuk lup sant elniin pim ru sakwë. Pötaanök pim ë pël ëeë. 2 Kristopi tiarimëën yaköm ëën lup sant elniakpim wëwëet tiarimëën yak keëpöt wesakpim möönre koröpö omën köp nga kampmisëngringöt ar yaaö pöl Anutuun kiri ëënkë sa. Tapël ar yakömre lup sant kantakëlweë.

3 Ar Anutuu omnarö. Pötaanök öngreomp nga yaaö, utpet wa ngangaaring om-nantön kentre kaur ngön pipot kot nentarim tekrak orööpan. 4Ngön ëöaat, köntakyaaö puot, ngön utpetat, pangk naënganëpipot anganëp Anutuun yoöre ërëp aimweë. 5 Ar epël kön wieë. Öngre ompnga yaaöre utpetwangangaaringöt yaaöreomnantön kentre kaur yaaö Anutuu ur-tak yangerakë omnantön omp ak yewesaöpiporö Anutuuk wa ngaöök mëak wëwëkosangta yaö nemowaspan. 6 Ar morökomnaröa utpet ke pilöt ëënëak ngön kaaryenia pipot kat wiingan. Anutu omënpim ngön wa olëak utpet ke pil yaë pi-porö kangiir nga yaalmëaup. 7 Pötaanökar omën piporöaring wa meilak ëëngan.8 Ar ngaan koutak wakaimauröak peenepöt Aköpök wa niulëën pim naë rë olëakëwaatak wë. Pötaanök ëwaatak wëau-röa wë pöl weë. 9 Ëwaatak wëa pötakëët epot. Lup ompyaö, wotpil, ngönyaapöt yaaö pipot. 10 Pël ëak ar omënnant ëënëak pöt Anutuuk kent ëëpënma won pöt ëwat sakök ëeë. 11 Karnaröak kouta omën mosut yaëën kaamökëënganok omën pouröen wëwë pipotönutpetat pël ök maë. 12 Ne omën ëlëëpyaaö pipotön naëngan, amaaten ëö yaë.13 Pël ëaap tiar omën ke pilöt tekeri wasënëwaatak elmëën pipotë songönte yoolöksak wiaapnaat. Pöt omën tekeri yewas pötëwaaöök wesira. 14 Pöta ngönte epël wia.“Ka ureëaup, ni wal ë.Lup wel wiaup, öp së.Pël ëën Kristook ëwa elniipnaan.”

Epesas 5:15 241 Epesas 6:1315Pötaanök arimtë wëwëatön ngarangk

këëkë ëeë. Kön wonöröa wëwëat ön-ganëp könringöröa wëwëat weë. 16 Peeneakun eptak tiarim naë utpetat kësangpan wia. Pötaanök akun nant il mëën-ganëp akun poutë omnarö kaamök elmëakkosang ngentiak ya mëmpa. 17 Pötaanökar köpël ëënganëp Aköpë ya ngön ya pipötkön wieë.

18 I ngaat nak kön irikor ëëngan. Pip-tak utpet yaniwas. Pötaanök pël ëën-ganëën Anutuu Pulöök arim lupötë peöëak wiaapna pötaar elniip. 19 Pël ëeëkaruröaring arim këmötök ngönën tanretan Pulöök yaningk pipot Aköpön luprekönötökta tan aim weë. 20 Pël eimeë akunpoutë omën ël epot poutëën tiarim AköpYesu Kristo pim yapintak tiarim PepapAnutuun yowe maim weë.

Öngre ompöröa ngönte21 Ar Kristoon yaya yaaurö. Pötaan

neneraan inëën ëeë.22 Öngörö, Aköpön inëën yaalmë pöl

arim ompöröa ikanöök weë. 23 Kristotiar pim ingre mor saurö utpetetakaanniwa pöp tiarim kepön erën ëak ngarangkelnieim wë pöl ompöpök pim öngöpngarangk yaalmë. 24 Pötaanök ingre morsauröa Kristoon inëën yaalmë pöl öngöröar arim ompöröaan inëën elmëeë.

25 Ompörö ar, Kristo pim ingre morsaurö tiarimëën yak pim wëwëet këëpötwesa pöl arim öngöröaan lup sant elmëeë.26 Kristo pim ngön ompyautak tiarim ut-petat i niirak kölam niwesak tiar pim in-gre mor saurö Anutuun yaö niwasëpënëakwel wia. 27 Pël ëak tiar, pim ingre morsaurö, ketre saunere utpet ke nenterenent won kölam pëën ngëëngk niwesakpimtëën niöpënëak wel wia. 28 Ompöröar arimtë koröpö sant yewas pöl arimöngörö sant moweseë. Pöt öngre omppouwaar yal ëak koröp kopëtaö sak wëpötaanök. Omp namp pi pim öngöpsant yemowas pipop pimtë koröpööta santyewas. 29 Tiarim naëaan omën namppimtë koröpö këëpöt newasën. Won. Pim-tok pimtë koröpö kaömp menak ompyaöwesak ngarangk yaë. Pöta ök Kristook in-gremor saurö ngarangk elnieimwë. 30Pöttiar pim möönre koröp pöökë kaut pö-taanök. 31 Pöta ngön nent ngönëntak epëlwia. “Omp namp pim ëlre pepaar sëp we-sak öngöpök yal mangkën pöt piarip luprekoröppöt kopëtappël sak öpnaat.” 32Ngön

ëlëëp epta songönte öngpök wiaan nookkön wiin pöt Kristoonre pim ingre morsauröaan yaë. 33 Pël ëaap arimtëënta yaë.Ompörö ar arim koröpöön sant yaalmë pölarim öngörö lup sant elmëeë. Pël ëënöngörö arta arim ompöröa inëën elmëeë.

6Ëlre pep, koontre yokot pitëm ngönte

1 Rungaarö ar, Aköpëën yak ëlrepeparöa ngön ngaarëk weë. Pël ëënë pötompyaö. 2 Ngönëntak epël wia. “Ni nimëlre pepaarë ngön ngaarëk wë.” Ngönkosang piptakëër Anutuuk yal menakkup mowia. 3 Pöt epët. “Pël ëëmë pötakyangerak akun wali ömëët.”

4 Ën ëlre peparö, ar arim koontreyokoturö ya sangën mongawisngan.Ar ngönën rë moulak pepanöm mëakngarangk elmëeë. Pël ëën pit kaö sakngönënta ënëm ëëpnaan.

Inëën yaaöre ngarangk pitëm ngönte5 Inëënörö ar, arim ngarangköröa ngön

ngaarëk weimeë Kristoën inëën yaalmëpöl pitën kasinkasin ëak pitëmtëën pëëninëën elmëënëak weë ngentieë. 6 Pöt arimngarangköröak itaangkën ompyaö ëëp-naataan pëën won. Ar pël yeem Kristoëinëënörö pël weseë Anutuu kan yanuulëpöök kön kengkënring seë. 7 Pipët om-naröen könwieëwon, Aköpön könwieë yakë sak arimyaatmëneë. 8Ar epël könwieë.Namp pi inëën wë ma won wë ya ompyaömëmpna pöt Aköpök kangut ompyaö koirmampnaap.

9 Ngarangkörö arta tapël arim in-ëënöröen ompyaö yaalmëem pitëm kasëëpnaat elmëëngan. Aköp ar pouröangarangk ngawiap kutömweri wë pöpomnarö pim ëöetak isak irëak won,mëngkre mëngk wia.

Tiar nga omnaröa ök sak öpa10 Ne ngön kaut epël niamaan. Aköpök

yal menak pim naëaan weëre kosangötwak pötring weë. 11 Ar Setenök morökelniipënëak yaëën weëre kosangringtauak pi ke ur momëënëën Anutuu ngaëomnant yaningk pöt wak weë. 12 Tiaromën möönre koröpring eporöaring nganaalëën. Won. Ensel utpetaröere Setenëinëën yaauröere yang ngarangk utpetkoutak wëauröere urmer ke namprenamp mopöök wëaurö pitring nga yaal.13 Pötaanök ar Anutuuk ngaë omnantyaningk pipot wak weë. Pël ëën nga

Epesas 6:14 242 Epesas 6:24yaaröön pöt kangiir elmëën kas sëënweëre kosangring tauanëët. 14Ar epël ëaktaueë. Ngön këëtak yepat ket ëak ureë. Ënwotpil wëwë pötak ulpëën kosangëp ketëa pötë ök koröp oröön riipetakël mëakweë. 15Anutuumayaap yaningk pöta ngönompyaut omnaröen ök manëët kopëtawesak ing kör ket ëakmëeë. 16Pël ëak arimkön wi kosang yewesautakta ngilöatë ökwesak weë. Pël ëën pötök utpetatë pepapSetenë es wisangöt pörang urak sëpnaat.17 Anutuu utpetetakaan yaniö kön pötakul kosangta ök waëeë. Pël ëak Anutuungöntak Ngëëngk Pulöökë öpwer pël sëënwak weë. 18 Ar kët ël epotë NgëëngkPulöökë weëre kosangtak kimang maë.Anutuun kimang ke nentere nent maimeëkaaö köpël Anutuu omnaröaan kimangmaë. 19 Pël yeem ne ngönën ök memëakyaëën Anutu kaamök elnëak nem memapöt këmtaknewiin kas köpël ngönompyaöëlëëp wia pöta songönte tekeri wasumaannemëënta kaamök elnëak kimang maë.20 Ne ngön ompyaut ök amëak Anutuukneulëaupök nem pël yaautaan wii kaatakneulëaup. Pël ëën ar Anutuuk ne ngönompyaut tekeri wasum pël neeaö pöl kasköpël mëmpaan Anutuun kimang maë.

Ngön mëët21 Tikikas puuk pep epwer wak wais ni-

nak nem yaauta ngönöt pout ök niapnaat.Tikikas pöp tiarim kar panëëp Aköpë këmngön ngaarëk wak inëën yaaup. 22 Pi nookarën tenim songönte ök niaan kat wiak yakë sënëëk yak wes mëën yewais.

23 Anutu Pepere Aköp Yesu Kristo pi-aripök ar nem karurö mayaap tekeri wesninak arim kön wi kosang yewesaut taëniwasën lup santaring weë. 24 Ar tiarimAköp Yesu Kristoë naë rë olëakwë lup santyaalmëaurö arim naë Anutuu komre kolappöt wiaap.

[Yok pi tapët.Ne arim karip, Pool.]

Pilipai 1:1 243 Pilipai 1:19

PilipaiYesu pi wel wiak kutömweri sëën wë

krismaki 32 pöta ök won sëën Pool pi wiikaatak wë pep epwer retëng ëak Epapro-taitas mangkën wak së Pilipai kakë ingremor saurö mena. Pool pi wet rëak Pili-pai kak së ngönën ök maan narö Yesuunkön wi kosang wesa (Ngön Yaaö Omnarö16:11-40). Pël ëën ënëmak Pool pi wiikaatak wëën ingre moröröak mon nantwa rongan ëak Epaprotaitas mangkën waksë Pool mena. Pël ëën Pool yowe mëakpep epwer mena. Pi wii kaatak wëërëpërëp yeem pitta Kristooring wë pö-taan ërëpërëp ëëpënëak kent kön wiakretëng ëa.Pöt epël wia.

Ngön ngës rëaut 1:1-11Poolë ngönte 1:12-26Kristook yal menak wëauta ngönte 1:27–

2:18Timotiire Epaprotaitas piarpim ëëpnaat

2:19-30Pepanöm ngönte 3:1–4:9Kaamök elmëautaan yoöre ërëp ngönte

4:10-20Ngön mëët 4:21-231 O Pilipai kak Anutuu omnarö Yesu

Kristook yal menak wë pöröere ngönënëwotöököröerengönënë ya kaamökyaaurö,Poolre Timoti Yesu Kristo pim inëënyaauwaar tenip wë nook pep epwer retëngë yaningk.

2 Anutu tiarim Pepapre Aköp YesuKristo piarpim komre kolap mayaap pötningkën arim naë wiaap.

Pool pi Anutuun yoöre ërëp mëëa3Ne arimëën yak akun ëlötë könweswes

eimeë Anutu nemopön yoöre ërëp maimwë. 4-5 Ar wet rëak ngön ompyaut katwia pötak ngës rëak neering top ëak aö aöimeë peene pël yeë pöten kön wieë nemAnutuun ök yamëëa pötë ërëpsawiaringwë ar kaamök elniipnaataan ök yamëëaup.6Pël ëakne epël könyawi. Anutungës rëakarim lupötë ompyaö yaalni pöpök ompyaöelnii seimeë Yesu Kristo pim waisëpnaakun kaöaöök pet irëpnaap. 7 Ar nem ruulöpöökörö. Pötaanök Anutuuk ompyaöelnieim öpnaat nem kön yawi pöt yokpangk. Pöt nem wii kaatak wëaöre Kris-toë ngön ompyauta songönte tekeri wasënomnarö ngön pöt taë wesak öpënëak ngön

yaatak neulëën wëaö pöteparë ar neer-ing lup kopëtemer sak wëën Anutuukkomre kolap elniak kaamök yaalni. 8Yaap,Anutu ëwat wëën ne yaap pan ök yeniak.Yesu Kristoë tiarën ya ngës kësang yaalnipöl ne arën yaalni. 9 Pël ëeë ne arimlup sant yewesaö pöt kaö sëën Anutuuomnant këëkë ëwat sak ompyaöre utpetpötepar kom ëënëëtaan Anutuun kimangyamëëaup. 10 Pël ëak ar omnant këët komëak Kristo pim waisëpna akun kaöaööksaunwon,wotpil önëëtaanpël yaaup. 11Arpël eim wëën Yesu Kristook kaamök elniinwotpil wëauta këët arim naë oröak kaösëpnaat. Pël ëën omnarö pöten itenakAnutuun yaya mëak pim yapinte ping we-sak aim öpnaat.

Pit Pool wii kaatak moulmëak ngönompyaut il newariin ëën ulöl sa

12 Karurö, ar ëngk ma e wasnganëën ökniamaan kat wieë. Pit nem wii kaatakneulëautak ngön ompyaut il nemowariinëën ulöl yes. 13 Pötaanök nga omën pouröRom omën omp ak Sisa pim kaatak ngaiyaaö pöröere omënmunt kak eprek wëau-röeta pit neen ëwat wë, nem Yesu Kristoëngön ök yaautaan wii ka eptak neulëapöten. 14 Pël ëën ingre mor sa nem karnarö kësang nem Kristo pimëën yak wiikaatak neulëa pöten kön wieë Aköpön könkosang wiak kas köpël Anutuu ngönte ökaim wë.

15 Yaap, omën narö ne utpet wesak wakneirapënëak Kristo pim ngönte ök aimwë.Ën narö neen ompyaö elnëëpënëak pimngönte ök aim wë. 16 Omën nem ompyaöelnëëpënëak Kristoë ngönte ök aim wëapörö pit omën naröak ne ngön ompyautasongönte amëak wii kaatak neulëa pötenkön wiak lup sant elnëëpënëak Kristoëngönte ök aim wë. 17 Ën omën ne wakneirapënëak Kristoë ngönte ök aim wëapörö pitëmtëën wak isak apënëak pimngönte ök aim wë. Pit korar yeem newii kaatak wëën pitëm ngön ompyautök yaaö pötaan wii kaata ngarangköröakkönöm munt nant nem rangk newiak yalmampënëak yaë. 18 Pipët ompyaö. Pötomën narö korar yeem Kristoë ngönte ökaim wë, ën narö wotpil yeem pël eim wëpouteparëën ne ërëpsawi yeë. Nemëënpitëm Kristoë ngönte ök ya pipët kaöet.Pötaanök ërëpërëp yeë.

19Yaap, ne ërëpsawi eim ömaap. Pöt neepël kön yawi pötaanök. Ar nemëën Anu-

Pilipai 1:20 244 Pilipai 2:16tuun kimang yemaan Ngëëngk Pul YesuKristoë wes mëën waisa pöök kaamök el-nëën ne wii kaatakaan ent ë neulëëpnaat.20 Ne omën nant yeem ëöere kaskas naënëëmëak kent kaö pan. Ne akun ëlötëKristoë ngönte ök ëak pim yapinte wakisak yaaupök peeneeta öp wëëre wel wipël ëëma pötak kas köpël tapël pim yap-inte wak isak amaap. 21 Nemtë könöökepël yawi. Ne yangerak öma pöt Kris-toë songönte war wesak amaap. Pötompyaö. Ën wel wiima pöt pim naësumaap. Pöt ompyaö pan. 22Ne yangerakyal menak öma pöt nem Kristo pimëënyak ya mëmpa pötak kë orööpnaat. Pö-taanök nem ëëmaaten kön selap yaë. Pötnem wel wiimaat ompyaut ma öp ömaatompyaut ne pöten kön nawiin. 23 Yaap,ne ëngk ma e yewas. Nemtë kentöökwëwë epët sëp wesak së Kristo piiringöma pöt nemëën ompyaö pan. 24 Pël ëë-maatak ne yang eprek yal menak öma pötar kaamök elnieim ömaat. Pöt arimëënompyaö pan ëëpnaat. 25 Ne pipten könkosang yawi. Pötaanök ne ëwat sak welnawiin öp wë arim kön wi kosang yewe-saut kosang sëëre pötaring ërëpsawi ë pëlëënëëtaan arim naë wë kaamök elnieimömaap. 26 Pötaanök nem arim naë kaalakwaisumaatak ar nemëën ërëpsawi ëak yokpangk Yesu Kristoon yaya manëët.

Pilipai omnarö pit Poolring këlangön katwia

27 Ar kopët eptenökëër kosang wesakweë. Kristoë ngön ompyauta wia pöl wot-pil wesak weë. Pël ëaan ne arim naë waisitaampööre kamaarekwëën pöt omnaröakarën, “Pit lup kopëtemer sak wë kosangsak taueë nener yal menak weë ngentiakngön ompyaut ök ya,” pël aan kat wiimaat.28 Pël yaëën ar kas naën yaëën itenak pitkö sëën ar muumök önëët pöt kön wiip-naan. 29 Anutuuk arim naë orööpënëakëa pöt Kristoon kön wi kosang wasënë pö-taan pëën won, pim ënëm yeem këlangönkat wiinë pötaanta elnia. 30 Ngaan aritenaan ne Kristoë yaat yamëngkën om-naröak këlangön kat newiak utpet newe-seimaut. Peeneeta ar kat yawiin tapëlyaalnë. Pël yeem arta tapël yaalni.

21 Ar Kristook yal menak kosang sak

wë ma? Pi ar lup sant yaalniin ya këyesem wë ma? Ar ngëëngk Pulööring lupkopëtemer sak wë ma? Neneren lup sant

elmëak yaköm elmë yeë ma? 2 Ne könwiin ar yok pël yaaurö pötaanök ërëp-sawi yeë. Pötaanök ne ërëpsawi kaö panëëmaan epël ëeë. Ar kön kopëtal wieëneneren lup sant elmëeë. 3 Arimtën könwiin isëpënëak omnant ëënganok arimtënwak irëak omënmuntaröen könwiinakëërisëp. 4 Arimtëën pëën kön wiak kaamökëënganëp karuröaanta pël ëeë. 5 YesuKristoë pimtën kön wia pöl arimtën könwieë. Pi epël kön wia.6 Pi Anutuu wëwëere weëre kosangring

wëaupök weë ngentiak Anutuu ököpënëak naën.

7Pël ëaappi pipot sëpwesak inëënyaauröaök sak wakaima.

Pël yeem yang koröp wak omnaröa ök sa.8 Pi omën möönre koröp wak wë pimtën

wak irëak Anutuu ngön ngaarëkwak wel wia.

Omnaröak piin utpetap wesak kërayetaprak möön wel wia.

9 Pötaanök Anutuuk pi ngaarëk pan wakisak yapin nent mëëa.

Pötak yapin pout wa ngep ëak wë.10 Anutuuk omën pourö, kutömweriaan

yangerakë, öpre wel pourö, rar rëwesirak Yesuun yaya mëak

11Anutu Pepapön ping wesak maimeë,“Yesu Kristo pi Aköp,” pöt tekeri wesak

apenëak pël ëa.Tiar ariatë koutak ëwa yaë pöl omnaröa

tekrak ëëpa12 Nem kar panëërö, Kristo Anutuu

ngönte ngaarëk wa pötaan nem arringwakaimautak akun ëlötë nem ngönngaarëk weim pöl peeneeta kamaarekwë eptak il wesak pël ëeë. Anutuupimëën kama niwa pöta këët orööpnaankasinkasin yeem ompyaö wesak yamëneë. 13 Pöt Anutu pimtok ar pim kentkön yawiaut kent ëak ënëm ëënëëtaankaamök elniak arim lupötë ya mëneim wëpötaanök.

14 Ar omnant pout ya yamëngkemkaaöre këëpötre ya sangën ngön anganok.15 Pël ëënë pöt saun won wëën naröakarën, “Pit utpet yaë,” pël neniapan. Pël ëënar korar yaaöre utpet yaaö pöröa tekrakwotpil eim önëët. Pël yeem pöt ariatëkoutak ëwa yaë pöl ëënëët. 16 Pël ëeë pötpit kout sëp wasëpnaan wëwë kosangtangönte ök maim ön. Pël ëënë pöt Kristopimwaisëpna akun kaöaöök ne pas köntakya namëngkën ëaut pël wesak arimtëën

Pilipai 2:17 245 Pilipai 3:9ërëpsawi ëëmaat. 17 Arim kön wi kosangyewesaut Anutuun kiri yaalmë pöta ökyaëën ne arim kön wi kosang yewesauttaë wasumëak wel wiima pöt, nem iit wainiita Anutuun kiri yaë pöl il olaan arim kiriyaautak yal mangkën Anutuuk itaangkënompyaö yaëën arring ërëpsawi ëëmaap.18 Ën Anutuuk neaan wel wiin pöt artatapël pötaan neering ërëpsawi ëën.

Timoti pim ngönte19 Aköp Yesu Kristo pi kön wiin pangk

ëën pöt ne arim ngönte kat wiak ya kësumaan akun kot nent Timoti arim naëwes mëën wais rëak kaalak waisëpnaat.20Nem naë omën munt namp won, Timotipimënt nem arimëën yaalni pöl yeemarimëën kön nganngan yaaup. 21 Omënmuntarö pit Yesu Kristoë yaataan könnawiin pitëmtë omnantëën pëën könyawi. 22 Ar Timoti pim ompyaö yaë pötenëwat wë. Ompre ruaarë ya yamëngkpöl pi neering ngön ompyauta yaatyamëngkaup. 23 Pötaanök nem kentöökwii ka eptak nem ëëma nent kat wiakpöt tapëtakëër pi arim naë wes mëëmaat.24 Nem kön kosangtak epël yawi. Aköp pikat wiin pangk ëën pöt akun wali nasënwiaan nemëntta arim naë waisumaap.

Epaprotaitas pim ngönte25 Ne tiarim karip Epaprotaitas arim

ngësë wes mëën waisëpënëak kön yawi.Pi neering Kristoë yaat ngawi mëmpö ngaomnaröa yaë pöl weë yengentiaup. Neomnantëën ngöntök wëën pi wes mëënwais kaamök yaalnëaup. 26 Pi yaumanyaëën ar kat wiak pimëën kön selap ëau-taan ya këlangön kön wiak arim naëwaisëpënëak yaarek wes mëën waisëp-naat. 27 Yaap, pi yauman eim wel wi-ipënëak ëa. Pël ëaap Anutuuk piin yakömelmëak ompyaö mowesa. Pimtën pëënwon, nemëënta yaköm elnëa. Pöt neya këlangönring wëën pi këlangön muntpim wel wiipna pöt rangk naalnëën ëa.28 Pötaanök nem kentöök ar piin itenakya kë sëën nem naë arimëën könöm wiapöt kengkën sëpënëak pi arim naë teën-tom wes mëën waisëpnaat. 29 Pötaanökpi waisën pöt Aköpön yoöre ërëp mëakpiin sant elmëeë. Omën pim ök ke pilörökaöarö pël weseë. 30 Pöt arim urötak nekaamök elnëëpënëak pim wëwëet keimönnaën, Kristo pim yaat yamëngkem welwiipënëak ëaup pötaanök.

3Omën Kristoon kön wi kosang yewas pöp

Anutuuk piin, “Wotpilëp,” pël yema1 Karurö, ne ngön nent ök niamaan kat

wieë. Ar Aköpëërö pötaanök piin yoöreërëp maë.

Nem ngaan retëng ë niaan tapët kaalakrangk yeë. Pötak kaamök yaalni pötaanpël ëëmaaten kaaö naën. 2 Omën utpetkent toköröa ököröaan ngarangk këëkëëeë. Pit arim koröp kaut ilak Mosespim ngön kosangta öngpök wa niulëë-panëën ngarangk ëeë. 3 Pit Anutuunyaö sëpënëak koröp kaut yailtak pël naënyaë. Pël yaëëtak tiarimtok Anutuun yaösëpenëak omën utpetat tiarim lupötë wiapöt wa moolaan Anutuuk tiarën kön wiinpim omnarö pël yes. Pël ëën NgëëngkPulöök tiar kaamök elniin Anutuun yayamaimeë Yesu Kristoëërö pötaan piin yoöreërëp yamëem tiarim wëwë ngaanten könkosang nawiin ngolöptakël wë. 4 Ne nemwëwë ngaanten kön kosang wiimëak kentyeë talte yok pangk ëëm. Ën omën namppi pimtën kön wiin pim wëwë ngaanteompyaö ëën pötak pi yok pangk kaamökelmëëpnaat pël yaëën pöt nemtak pimëtil mowasëpnaat. 5 Nem yeniak pötasongönte epël. Ne newilën wieë kët mornas nasiaan nenteparwon sëën nent pötakten Yuta omnaröa yaaul koröp kaut neila.Pël ëën ne Israel omën Pensamin pim kur-mentëkaanëp. Nem ëlre pepaar Yuta om-naar, ne Yuta panëëp. Ne Parisi ngönënomnampök tenim yaaul Moses pim ngönkosangöt ngaarëk wak weë ngentieimaup.6 Pël ëaupök ne kön wiin, “Nook Yesu pimingre mor saurö utpet yemowasën Anu-tuuk neen kön wiin ompyaö sëpnaat,” pëlweseë eimaup. Pël yeem Moses pim ngönkosang pout ngaarëk wak weë yengentiinnem karuröak neen kön wiin pangk ëa.7 Pël ëaupök ngaan omën këët wesak wakwakaima pötön peene Kristook rë olëakwë kön wiin mosut pël yaë. 8 Yaap, omënpipot pëën won, nem Aköp Yesu Kristoonkön wiimëak omën muntatön kön wiinomën omöt yaë. Ën piin kön wiima pötakomën pout il yewas. Ne Kristo ömëakpim naë rë olëak omën nem ngaan könwiin kaöat pël sa pöt kasëng menak pötönulölöt pël yewas. 9 Pël ëak Kristook yalmen pet irumëak kent yaë. Pël ëak peeneAnutuuk neen, “Wotpilëp,” neapënëakMoses pim ngön kosangöt ngaarëk naön.

Pilipai 3:10 246 Pilipai 4:10Puuk nem Kristoon kön wi kosang we-sautaan neen, “Wotpilëp,” pël yenëa. 10Neomën kaö kopët nentakëër ëwat sumëakkent yaë, pöt Kristoon ëwat sa pet iru-maan. Ne Kristo weletakaan wal ëauppi weëre kosang kaöet pim naë wia pötnampënëak kent yaë. Kristo pi ngönompyaut ök yaan naröak piin utpet wesakkëlangön mena pöl elnëën pim ök ëëmëakkent yaë. Kristo pi pim wëwëet keimönnaën tiarimëën wel wia pöl neenta nemwëwëet keimön naën pim ök ëëmëak kentyaë. 11 Pël ëëma pöt Anutuuk weletakaanwal ë neulëëpnaat.

Pool Anutuu yaö mëëa pöta këët öpënëakke urak pöömpö sa

12Pël ëëpnaatak ne Kristoon ëwat sa petirak wotpil panë wë pël newasën. Pël ëaapomën ompyaut Kristook nampënëak newapöt ömëak weë ngentieim wë. 13 Karurö,yaap, ne omën ompyaö pöt wa pet iranpël newasën yeëetak omën kopët eptakëëryeë. Nemwet rëak eima pöt kasëngmenakomën ompyaö pöt ömëak weë yengenti.14 Anutuuk Yesu Kristoë tiarimëën elniapötaan wotpil wë kutömweri sëpenëakyaö niia. Pötaanök ne yaö niia pöta këëtömëak weë ngentiak pöömpö yes. 15 Arnarö lup kësang sauröak nem yeniak pipëlkön wiak ënëm ëeë. Ën narö kön maimalyawi pörö Anutu pimtok arim kön yawipöta songönte tekeri wes nimpnaat. 16 Pëlëëpnaatak omën kaöet epët. Anutuu kanpet elnia pöök yal menak sëpa.

17 Karurö, ar pourö nem yeë epël ëeë.Pël ëak omën munt tenim ënëm yaëpöröenta këëkë itenak pitëm yaë pöl ökëeë. 18 Omën narö pit Kristoëërö pël aöökpim këra yetaprak möauta ngönten kaaöëak maimal wë pötak pim ngönten kööretok yaalmë. Ne ngaan pitëmëën ök ni-iautak peene kaalak ya utpetaring wë ökyeniak. 19 Pit pitëm yenautre koröpöökëomnantön kaö wesak kentre kaur yaaurö.Pël ëak omën utpet tiarim kön wiin ëöëëpena pötön pit pitëmtën ping wesakyaaurö. Pël ëak yangerakë omnantëënkentre kaur eim wë. Pötaanök Anutuukpit es parëaöökë kanöök moulmëën kösëpnaat. 20 Tiar pöt, kutömweri yaaurö.Pötaanök kor wëën Aköp Yesu Kristo waisnikoirën Anutuu naë së öpenaat. 21 Pëlëën pi wais tiarim möönre koröp pasutlëngë sëpnapöt ngolöpwasënpimmöönrekoröp ompyau lëngë nasën ëëpna pöökë

ök sëpnaat. Pi omnant pout pim weërekosangtak il wesaup pim weëre kosangpötak pël ëëpnaat.

4Pool puuk lup kopëtemer sak wëëre

ërëpërëp ëëre omën ompyautëën kön wii pëlëëpënëak mëëa

1 Pötaanök karurö, ne ar lup sant el-nieimeë arën itaampëak kent yaë. NeKristoë yaat yamëngkën ar pimorö pël sakwëën arimëën ërëpsawi yeë. Nemorö,nem yeniak pipël Aköpök yal menak taëwesak taueë.

2 Öng Youtiaare Sintiki, ne aripön epëlniamaan kat wieë. Ne arip Aköpökyal menak wëaö pöaarök lup kopëtemersak önëak kosang wesak yeniak. 3 Ënneering ya ngawi yaaö kë panëëp, ni-inta öng pöaar kaamök elmëëmëak ökyeniak. Pöt piaripre Klemenre omën Anu-tuuk wëwë kosangët mampënëak pitëmyapinöt pepeweri retëng ëa muntarö pitneering top ëak ngön ompyaut anëak yakaö mëneiman pötaanök.

4 Ar Aköpök yal menak wë ërëpërëpëeë. Ne kaalak epël yeniak. Ërëpërëpëeë. 5 Aköpë kaalak waisëpna akunet te-manöm yes. Pötaanök omën pouröen yawiap elmëeë. 6 Ar omën nantre nantëënkön selap ëënganëp kët ël epotë Anutuunök yamëëautak piin yoöre ërëp maimeëpötëën kimang maim weë. 7 Pël ëënAnutuuk pimmayaap omnarö tiarim ëwatsa pet nairnganë pö nimpnaat. Ar YesuKristook yal menak wëën mayaap pö arimkönre lupötë pangk ëak wiaapnaat.

8Ne ngönmë epët ök niamaan kat wieë.Ar omën epotön kön wieim weë. Ngönyaap yaaut, ompyaö yaaut, wotpil yaaut,kölam yaaut, omën omnaröak kön wiakya kë sëpnaat yaaut, omën omnaröak könwiin ompyaö yaaut. Pipot ompyaut, wakyawisaut pötön kön wieim weë. 9 Nemomnant rë nuulak pet elnianpötön ar ëwatwë. Pipot pëën ëeim ön. Pël ëën Anutumayaap pepapök arim naë öpnaat.

Pool pi Pilipai omnaröa piin kësangënelmëa pöten ërëpërëp ëa

10 Ne Aköpök yal menak arök akunwali won sëën kaamök elnëënëak könyawi pötaan ërëpsawi kësang pan yeë.Yaap, ar ngaan kaamök elnëënëak kentkön wieimautak pël ëënë kanö won ëënnaën ëaut. Pël ëautak peene kanö oröön

Pilipai 4:11 247 Pilipai 4:23kaamök yaalnë. 11Ne omën nenten ngön-tök ëaö pötaan kimang neniaan yeë. Won.Ne epël kön wiak wë. Omën ke nenterenent nem naë yaaröön pöt ya kë sumaap.12 Nem ngöntök wëaare omnantring wëapouteparën kön wiin pangk yaë. Ne kepëak wëaare këën wëa pöteparënta ya këyesaup. Ën omnant selap wieëaare wonpötenta tapël yaaup. Anutuuk nem yaaöpöten ya kë suma pöt pet elnëën pël könyawiaup. 13 Yaap, Kristo pi weëre kosangnangkën omën pout yok pangk yaaup.

14Pël yaaupök könöm nent koirak wëënar kaamök elnëan pöt ompyaö elnëan.15 Pilipai omnarö, ar ëwat wë. Nemngës rëak ngön ompyaut ök ëautak neMasetonia yanger sëp wasën ingre morsa ka muntatëërö kaamök elnëak monnenangkën ëaurö, arökëër nenaurö. 16NeTesalonaika kak wëën akun nenteparkaamök elnëak sum nant wes nemëan.17 Ne arim nenan pöten kimang neniaanëaut. Pël ëautak Anutuuk arim nenanpöta kangiir omën ompyaut nimpënëakkent kön yawi. 18 Ne arim naëaanomnant kësang waut. Ar omnant kësangpan nangkën pangk yaë. Arim omënompyaut Epaprotaitas menan pöt wakwais nangkën peö yaë. Kësangën pipotomën köp kampAnutuun kiri yemera pötëököt. Pi pötön itenak ompyaut pël könwiak ya kë sa. 19 Anutu nemop pi omnantompyaö kësang pan Yesu Kristo pim naëmowiinwia. Pötaanök ar YesuKristook yalmenak wëën Anutuuk arim omën ngöntökyeë pöt pout nimpnaat. 20 Anutu, tiarimPepap, pim yapinte ngaapëël wak isakmaim öpa. Yaap.

Ngön kaö mëët21Ne Anutuu omnarö Yesu Kristook yal

menak wë pöröen yoöre ërëp yemak pëlök maë. Ën kar nem naë wë eporöetaarën yoöre ërëp yenia. 22 Anutuu omëneporö pourö arën yoöre ërëp yenia. PëlyaëënpitëmnaëaanomënompakSisa pimka eptak wë inëën yaalmëa naröeta yoöreërëp niapënëak kent pan yaë.

23AköpYesuKristo pimkomre kolap pötarim lupötë wiaap.

[Yok pi tapët.Ne arim karip, Pool.]

Kolosi 1:1-2 248 Kolosi 1:20

KolosiYesu pi wel wiak kutömweri sëën wë

krismaki 32 pöta ök won sëën Pool piRom kak wii kaatak wë pep epwer retëngëak Tikikasre Onisimas piarip mangkënwak së Kolosi kakë ingre mor saurö mena.Pim retëng ëauta songönte epël. Poolpi ngönën ya yamëngkautaan wii kaatakmoulmëënwëën Epapras pim naë së omënnaröak Kolosi ingre moröröen ngönënkaaröt mëëa pöt ök mëëa. Pitëm ngönënkaar pöt epël. Anuture omnaröa tekraktiarim yaya mapenaarö wë. Nent, Yesu piAnutuu ök won, enselöröa ököp. Ën nentpöt, kaömp nant ngës olëak wëaare koröpkaut yailaut ngön pöt ök maan kat wiakPoolök ngön kaar pöt tekeri wasëpënëakretëng ë mena.Pöt epël wia.

Ngön ngës rëaut 1:1-8Kristoë wëwëetere ya yamëngkaut 1:9–

2:19Kristook yal menak wëauta ngönte 2:20–

4:6Ngön mëët 4:7-181-2 O Anutuu omnarö, Kristo pim ken-

töökë ënëm ëeim Kolosi kak wëaurö nePool Anutuu këmtak Yesu Kristoë ngönyaaö omën nampök Timoti tiarim karippiiring wë pep epwer retëng ë yaningk.

Anutu tiarim Pepap pim komre kolappöt ningkën arim naë wiaap.

Pool pi Kolosi omnaröaan Anutuun yoöreërëp mëëa

3 Tenpim akun ël epotë Anutuunarimëën kimang yamëëautë Anutu, tiarimAköp Yesu Kristoë Pepapön, yoöre ërëpmaim wë. 4 Pöt Epapras puuk ar Kristookyal ëak wë kön wi kosang mowasööreAnutuu omën pourö lup sant elmë pëlyaauta ngönte ökniaan kat yawi pötaanök.5 Ngön yaapët, ngön ompyaö pöt, wetrëak arim naë yaaröön ar omën ompyautkutömweri arimëën yaö ëa pöta ngöntekat wiaurö. Pötaanök ar kön kosangwiak omën ompyaö arimëën kutömweriyaö ëa pötön kor wë pötaan kön wikosang wasööre lup sant elmë pël yaaurö.6 Anutuu ngön ompyaö pöt wet rëak arimnaë oröön kat wiak pim komre kolap pötasongönte këëkë ëwat san akun pötak ngësrëak ngaarëk wëën arim naë ulöl sa. Pëlyaëën yang muntatëëröa naëëta tapël

ngaarëk yeön ulöl së yes. 7 Ngön ompyaöpöt, Epapras, tenpim kar panëëp, neeringKristoë inëën yaalmë pöpök rë nuulönkat wian. Puuk nem urtak Kristo pimyaat këëkë wesak yamëngk. 8 Pi tapöpökNgëëngk Pulöök arim naë lup sant yaauttekeri wes nina pöten tenipön ök yenia.

Pool pi Kolosi omnaröaan Anutuun ki-mang mëëa

9 Pël yenia pötaanök tenip ngön pöt katwia akun pötak ngës rëak Ngëëngk Pulöökarim lupre könöt kaö nuwasën Anutuuarim ëënëak kön yawi pöten ëwat panësënëëtaan kimang maim wë. 10 Pël ëënar Aköpë kan pet yaalni pöök yok pangkyesën pi itenak ërëpsawi ëëpnaat. Pëlyaëën arim naë këët oröön omën ompyaöke nentere nent yeem Anutuu yaautenkëëkë ëwat sëën ëwat pöt kaö sëpnaat.11 Tenip ar ërëpsawiaring ya wiap wëërelup kosang wë pël ëënëak Anutuuk pimweëre kosang kaö panëëtak weëre kosangnimpnaataan kimang maim wë. 12 Pëlmaimeë Pep ar kaamök elniin pim om-naröaan yaö niwesaut, ëwaatak wia pöt,tenring öpenaataan yoöre ërëp maim wë.13 Anutu pi tiar kouta öngpökaan nuwakpim Ru panëëpë wa ngaöök yanimë pötaöngpök niulëën wë. 14 Pim Ru pöpökutpetetakaan ent ë niulëak tiarim utpetatwon wes nuulëa.

Kristo pim wëwëetere ya yamëngkaut15 Kristo pi Anutu itnaangkanëpë

ököp. Pi ngaanëër omnant won wiaanwakaimaupök peene pötë kaö sak wë.16 Anutuu Ruup pi kutömweriaan yanger-akë omën ël epot pout ket ë pet iraup.Omën tiarim ityaangkautre itnaangkënöt,weëre kosangring kutömweriire mopöökwëaurö, isaare irëa pourö ket ëa. Anutuukmoulmëën Kristo pi omën ël epot poutëpep sak öpënëak ket ëa. 17 Pi omënpout won wiaan wakaimaup. Pim weërekosangöök elmëaan omnant pout neenemurötë wë. 18 Pi ingre mor saurö tiarimkepön sak wë. Pël ëën ingre mor saurötiar pim möönre koröpö pël yaë. Pimënttapöpök ingre mor saurö tiarim songönte.Puuk omën poutë kepön erën elniaköpënëak weletakaan ngës rëak wal ëa.19 Pöt Anutu pim kentöök pimtë wëwëereweëre kosang pout yang elmëën wakwë. 20 Pël yaëën Anutu pi pim Ruupönmaan omën ël epot pout kutömweriaanyangerakë, piiring lup kopëtemer sak

Kolosi 1:21 249 Kolosi 2:15

öpënëak kön wia. Pël ëëpënëak pim Ruupkëra yetaprak möön iit il ngentiin pötakmayaap pöt tekeri wes nina.

21 Ar pöt, ngaanëër Anutu nerek wëënar nerek wë omën utpetat ëeimeë piinkööre tok elmëeimaurö. 22 Pël ëauröakKristo pim koröpre mësëpring oröak welwia pötak ar wiap nuwasën peene Anutupiiring wë. Puuk arim ketre saunat wonnuwasën lup kölam wëën Anutuu ëöetakniulëëpënëak pël ëa. 23Pötaanök ar könwikosang yewesautak weë panë sak tauaanomën nantök wer nuön kön wi kosangyewesaut këlok sëpanëën ngönën rë nuulapöt taë wes wak ön. Pool ne ngön ompyaöpiptaan ya omën saup. Ngön ompyaö pöttenök ar yang ël epotëëröen ök niaim.

Pool pi Kolosi omën ingre mor saurökaamök elmëa

24 Nem arimëën këlangön kat yawi ep-taan ya kë yes. Kristo pim ingre morsaurö, tiar pim möönre koröp wak wëpöröaan këlangön kat wia. Pöta ök neentaarimëën këlangön kat wiima nant om wia.Pötaanök ar ingre mor saurö kaamök el-niak këlangön om wia pöt kat wi pet iru-maaten kent yaë. 25 Anutu pim ngöntetekeri panë wesak ök niamëak ingre morsauröa ya omën neulëaup. 26 Pim ngönepët, ngaanëër ëlëëp wiaan tiarim ëereköröörö kat nawiin wë aprö imautak pee-neek pim omnarö tiar tekeri wes yaningk.27Anutuuk pim omnarö tiarën ngön ëlëëpompyaö panëët, omën ngönën kopëlöröarim naë wia pöt, tekeri wes nimpënëakkent yaë. Pöt epët. Kristo pi arring wë.Pötaanök ar piin kor wëën puuk nukoirakkutömweri së piiring önëët. 28 Pötaanöktenök Kristo pim songönte omën pouröentekeri wesak niaim. Pël eimeë utpetyaaut kasëng mampunëak pepanöm ni-iaöre ëwatring wë rë nuulëeim. Ar Kristoëök sak önëëk yakök yaalni. 29 Ne ar pëlëënëak pim weëre kosang kaöat yenangkpötring weë yengenti.

2Kön wi kosang wesak wë ngön kaaröt ke

ur olapa1 Ne ar omën epotön ëwat sënëak kent

kön yawierek kat wieë. Arre ingre morsa Leotisia kak wëauröere omën ingremorsa munt neen itnaangkën naröaanta weëngentiak ya kaö yamëngk. 2 Ne ar lupkopëtemer sak neneren lup sant elmëeë

lup kosang sëëre kön këëkë wieë kön wikosang wasö pël ëënëak weë yengenti.Ar pël ëënë pötak Anutu pim ngön ëlëëpwiakaima pöta songönten ëwat sënëët.Pöta songönte Kristo. 3 Pi kön tektekreëwat pepap yak omën poutë songönötëwat wë. 4 Nem pël yeniak pöt, omënnaröak ngön kaar niak wiap nuwaspanëakngön pipët ök yeniak. 5 Nem yeniak pötasongönte epël. Nem koröpöök maimerekwë, ën lupmer pöt arring wë. Pël ëeëarën itaangkën arim lup kopëtemer sakwë wotpil yaautre Kristoon kön wi kosangyewesaut taë wia pöten ërëpsawi yeë.

Kristook yal ëak wëwë kosangët öpa6 Ar Aköp Yesu Kristo wan pöl piik yal

menak weë. 7 Pël ëak piik misën il tëakpim weëre kosangöök kosang sak wë könwi kosang yewesauta kan ök niak rë nuulapöök pëën wë kaö wesak yaya maim weë.

8Omën naröak ngön kaar mos kë wonötök niaan kat wiin pötök wii nitëëpanëënkëëkë ngarangk ëak weë. Pöt Kristo pimnaëaan wonöt, ëaröa ngön pas yanger-akë pëënöt. 9 Ar ëwat wë. Anutuuwëwëere weëre kosang pout Kristoë ko-röpöök pangk ëak wakaima. 10 Pël ëaappiik yal ëak wë pim wëwëet wak omënnenten ap newasngan. Pi isaup, omënisauröa kepönöököp. 11 Ar pöt, Yuta om-naröa yaaul Anutuun yaö ëënëak koröpkaut nailën ëauröak wëwë utpetat kasëngmenak Kristoë naë rë olëak piik yal menakwëën puuk koröp kaut yail pöl elniak Anu-tuun yaö niwasën wë. 12 Arim i yanimëpiptak Kristook yal ëak wel wiin piiringyang kel niweera. Ën i yanimë taptakAnutu pim weëre kosangöök Kristo wele-takaanwal ëmoulmëa pöpök ar pimweërekosangöön kön wi kosang yewasën Kris-tooring wal ë nuulëa. 13 Ngönën köpëlwakaimaurö, ar ngaanëër arim lupötëAnutuun yaö naën wëwë ngaantakël wëutpetat eimaurö. Pël ëën pötök lupöt mënwel niwia. Pël ëautak peene pöt, AnutuukelniinKristooringwëwëetakwë. Pël yaëënpi tiarim utpetat ent ë yanuula. 14 TiarMoses pim ngön kosangötë ngön wia pötngaarëk naön wëën pötök utpet kanguttiarim naë orööpnaat, pël ëa. Pël ëautakAnutuuk utpet kang pöt kërë olëa. Kristopim këra yetaprak möön wel wia pötakAnutuuk kang pöt won wesa. 15 Kristoëkëra yetaprak isa pötak Anutuuk kutömw-eriaan mopöök omën utpet isaare weëre

Kolosi 2:16 250 Kolosi 3:16kosangringörö il mowesak pitëm weërekosangöt ent ë moolëak omnaröa ëöetakpitëm songönöt tekeri wesa.

Tiar Kristooring wel wiaurö16 Tiar Moses pim ngön kosangötë

öngpök naön. Pötaanök omën nampökarim iire kaömp yena pötaanre krismakima ngoon ma sant pötë öngpök akunnent ngëëngk newasën yeë pötaan ut-pet wesak niaan pöt kat mowiinganok.17 Omën pipotön ököököt pël apenaat.Këët orööpënëak yaëën wet rëak oröaut.Peene kë panë pöp, Kristo, pimënt oröakwë. 18Omën naröak arimtën wak irëak en-selöröen yayamanëak kaar yenia pipot katmowiingan. Pit omën pipotön wangarötëitena pël niak köntak ieping eimeë yanger-akë kentöökë ënëm yaë. 19Omën ke pilöröKristook yal naën wë. Pi tiarim kepönö, ëningre mor saurö tiar pim möönre koröpö.Kepönöök möönre koröpö kaamök elniinurötre kosatring yal ëën pangk yaë. Pëlëaan Anutuuk weëre kosangöt yaningkënkaö yes.

20 Ar Kristooring wel wiin yangerakëomnantë öngpökaan ent ë nuulëauröaktol ëën yang omnaröa yaaul yeë? Tolëën ngön kosang ke epot ngaarëk yeö?21 “Epot mor öngan.” “Epot nëngan.”“Epot mësël ëëngan.” 22 Ngön kosangpipotök tiarim yangerakë omnant wakwëën lëngë yes pötön ya. Ngön kosangpipot omnaröa könöökaanöt Mosesë ngönkosangötë yal yemangk, Anutuu naëaanwonöt. 23 Ngön kosang pipotök en-selöröen yaya maimeë arimtën wak irëakarim möönre koröpötön nga elmëënëakyenia. Pël yaalni pipotön omën naröakkön wiin ompyaö yaë pël yewas. Pëlyaëëtak pötök koröpöökë kentre kaur pötpangk kan newariipan.

3Anutuuk tiar Kristooring weletakaan wal

ë nuulëaurö1 Ar Kristoë wal ëautak yal ëak piir-

ing wë. Pötaanök omën këët o kutömw-eri Anutuu yaapkëëtakël, Kristoë kaösak wë pörek wia pötön war kön wieë.2 Ar yangerakë omnantön kön wiinganok,kutömweri wia pötön kön wieim ön.3 Pöt Kristoë wel wiautak ar yal ëak welwiin arim wëwëat Kristooring Anutuunaë ëlëëp wiin wia pötaanök. 4 ËnëmakKristo wëwë pepap pim orö tekeri sëpna

akunetak arta piiring Anutuu ëwaatak orörëënëët.

Lup ngaanöt sëp wesak lup ngolöpöt öpa5 Pötaanök koröpöökë kent arim yeë

pipot sasa kasëng meneë. Pöt epot. Ön-gre omp nga yaaö, lup kewilring yaaö,öngre omp neneraan kentre kaur yaaö,omën muntaröa omnantön war yaaut.Omën muntaröa omnantëën war yaaöpötak Anutuu urtak yangerakë omnan-tön omp ak yewas. 6 Omën Anutuungön wa olëak utpet pipot yaaö piporöpuuk kangut mampnaat. 7 Arta ngaanëëromën ke pilöröaring wë pitëm yaaul eimwakaimaurö. 8 Pël ëauröak peene pöt,ngaare ya sangën, kön utpet mowiire ökrewasre koö ngön, utpet pipot sëp we-seë. 9 Ar neneren kaar mangan. Lupngaanötë utpet yaaut ent ë olëak 10 lupngolöpöt wak wë pötaanök. Anutuuklup ngolöp pöt ket ëak nina. Pël ëakket elniaupök kët ël epotë könöt ngolöpnuwasën könring sak pimtë ök seim wë.11 Wëwë ngolöp eptak tiarim kom ëakwakaima pöt won yes. Yuta omnaröeremuntarö, koröp kaut yailauröere nailënyaaurö, ëwatöröere köpëlörö, inëën yaau-röere inëën naënörö, pöt pout mosöt pëlyaë. Ën Kristo tiar pouröa kaö sak tiarimlupötë wë pötakëër këët pël yaë.

Neneraan lup sant elmëëpa12Anutuuk ar pimëën yaö nuwasën pim

omën sak wëën lup sant yaalni. Pötaanökomnaröen yaköm kön wieë kaamök ëëresant elmë, arimtën kön wiin wak iraöre yawiap ë, omnaröak utpet yaalniin kangiirnga naalmëën ë pël ëeë. 13 Naröakkönöm nant elniin pöt wak weë. Ën arimtekrakaan nampök utpet elniin pimëënngön wieë pöt kangiir elmëënganëp ompim utpet pöt won wes moolaë. Kristookarim utpetat won wes nuulëa pöl artaëeë. 14 Lup sant yaaö pötak omën ompyaömuntat il yewas. Pël ëak pötak ulöp urakëën pangk yaë. Pötaanök omën ompyaöpipot yeem lup sant pötaring weë. 15 Pëlëën Kristook mayaap yaningk. Pötak arimlupöt wotpil wesak ompyaö yeë ma wonpöt pet elniip. Anutuuk ar möönre koröpkopëtaö wak lup kopëtemer sak mayaap-taring önëak yas niia. Pötaanök kët ëlepotë piin yoöre ërëp maim weë. 16Kristopim ngönte arim lupötë ilëak kaö sëp.Ar ëwat wë. Neneren rë moulööre utpetyaaut kasëng mampënaan pepanöm maö

Kolosi 3:17 251 Kolosi 4:18pël ëeë. Arim lupötök Anutuun yoöre ërëpelmëak ngönën tanre Pulöök elniin Anu-tuun yaya tan aö pël ëeë. 17 Anutu PepenAköp Yesu tiarimëën elnia pötaan yoöreërëp maimeë omën këmtak aöre moresökyamëmpöpël yeë pipot Yesuunwesak ëeë.

Ëlre pepere rungaaröa ngönte18 Öngörö, arim ompöröaan inëën

elmëeë. Aköpëën yaö saurö, ar pëlëën ompyaö ëëpnaat. 19 Ompörö arta,arim öngöröen nga elmëëngan, lup santelmëeë. 20 Rungaarö ar, arim ëlre peparöangön ngaarëk weë. Pël yaëën Anutuukitaangkën pangk ëëpnaat. 21 Ën peparöarta, arim rungaarö ya utpet ëëpanëën yasangën mongawisngan.

Inëën yaaöre ngarangköröa ngönte22 Inëënörö ar, kët ël epotë arim

ngarangköröa ngön ngaarëk weë. Arimngarangköröak itaangkën ompyaöëëpnaataan pëën won, Aköpön kasinkasinyeem weë ngentiak pitëm ngön ngaarëkweë. 23 Arim ya yamëngk pipot poutomnaröaan won, Anutuun yeë. Pötaanökweë panë ngentiak mëneë. 24 Ar ëwatwë. Aköpök kangut nimpnaat. Puukar pim omnaröaan yaö ëa pöt ningkënönëët. Pöt ar Aköp Kristo pim inëënyaalmë pötaanök. 25 Ën omën utpet yaëpipop Anutuuk pim utpet yaë pöta kangutmampnaap. Anutu pim ngön yaatak omënyapinringre yapin won pourömööngkraarkangk naalniipan

41Ngarangkörö ar, wotpil wesak arim in-

ëënörömëngkre mëngk ngarangk elmëeë.Pöt arta arim wotöököp kutömweri wëarën itena pël weseë.

Kimang yamëëautere ompyaö wëautangönte

2 Ar pourö kosang wesak Anutuun ökmaim ön. Pël eimeë ök yamëëautak Anu-tuun këëkë kön wiak yoöre ërëp maim ön.3 Pël ëak arim ök yamëëautak tenimëëntaAnutuun kimang maim ön. Pi kan nentkoir ningkën pim ngönte ök mëak Kris-toë ngön ngaan ëlëëp wiakaima pöt ökmenaan kimang maim ön. Ne ngön pötök yamëëautaan wii kaatak wë. 4 Kimangmaim önë pötak kaamök elnëaan nemëëmëak neea pöl ngön ëlëëp wiakaimautasongönte wa kotiak ök memaat.

5Ngönën kat nawiin wilëngkëël wëauröpitring wë akun il wasnganëën omnant

këëkë kön wieëak ëën. 6 Arim ngönötompyaö panmisëngring tomunatë ök ëëp.Pël wë omnaröen ngön kaip ti mampunëë-taan poprak naën ëënëët.

Poolök Tikikasre Onisimas wes mëa7 Nem wë pöta ngönte Tikikas puuk

waisak ök niapnaat. Pi nem kar panëëpökAköpë ya omën ompyaup, neering yangawi yamëngkaup. 8 Ten tolëël wë pötangönte ök niaan kat wiak lup kosangsënëak nook wes mëën yewais. 9 Pëlëak Onisimas, tiarim kar panëëp, piiringwes mëën yewais. Pi arim kakaanëp yasëp newasën om wëaup. Piaripök eprekëyaaut ök niapnaat.

Pool pi Kolosi omnaröen yoöre ërëp mëëa10Aristakas neeringwii kaatakwëaupök

arën yoöre ërëp yenia. Ën Maak, Panapaspim nang karip, puukta tapël yenia. Piarim naë waisën pöt nem niak pöl santmowasën. 11 Ën Yesu, yapin nent Sastas,piita arën yoöre ërëp yenia. Yuta omënnem karuröa naëaan pitökëër ketumönnewesak omnarö Anutuuk wa ngaöökmëëpënëak neering ya yamëngk. 12 Pëlëak arim kakaanëp, Epapras, Yesu Kristoëya omnamp, puukta yoöre ërëp yenia. Arkosang sak Anutuu arim ëënëak yaalnipöt kön wi sokolön yak kët ël epotëkosang wesak kimang maim wë. 13 Pimsongönten nem ëwat wë yeniak epop. Piarimëënre Leotisiaare Irapolis ka pöteparëomnaröaan kaamök elniipënëak ya kaöyamëngkaup. 14 Luk root ompyaupreTimas piaripta yoöre ërëp yenia. 15 Netiarim kar Leotisia kak wëauröen yoöreërëp yemak pël ök man. Pël ëak öngNimpaare pim kaatak ngönënëën wa topyaauröenta tapël man. 16 Pep epwer arsangk kelak pöt wes mëën Leotisia ingremor saurö pitta sangk kelëp. Ën kangiirLeotisia omnarö menan pöwer pit sangkkelak ningkën arta sangk kelën. 17 Pëlëak Akipas pipopön, “Aköpë ya nina pipëtkëëkë wesak mën,” pël man.

18 Pep epwer omën nampön maanretëng ëa. Ën kaö epët pöt nemtok retëngyeë. Nemtok arimëën yoöre ërëp ngönretëng yeë. Ar ne wii kaatak wë pöt könwieë nemëën Anutuun kimang maë.

Anutu pim komre kolap pöt arim naëwiaap.

[Yok pi tapët.Ne arim karip, Pool.]

1 Tesalonaika 1:1 252 1 Tesalonaika 2:7

1 TesalonaikaYesu pi wel wiak kutömweri sëën wë

krismaki 20 pöta ök won sëën Pool piKorin kak wë pep epwer Tesalonaika kakëingre mor sauröaan retëng ëa. Pi wetrëak Tesalonaika kak së ngönën ök maannarö Yesuun kön wi kosang wesa (NgönYaaö Omnarö 17:1-9). Pitëm pël ëa pötaanYuta omën naröak nga yaalmëën ingremoröröak Pool wes mëën sa. Pël ëak yamëmpö së Korin kak oröak wëën Timotipim naë së oröak pitëm ngönte ök mëëa.

Yuta omën naröak ingre moröröaannga elmëak utpet mowesa. Pël maan katwiak Poolök pit kosang sak öpënëak mëëa.Pël ëak Yesuu kaalak waisëpnaata ngönteretëng ë mena.Pöt epël wia.

Ngön ngës rëaut 1:1Anutuu yoöre ërëp ngönte 1:2–3:13Kristoë kentöökë ënëm ëëpenaat 4:1-12Kristoë kaalak waisëpnaata ngönte 4:13–

5:11Wa korkor ngönte 5:12-22Ngön mëët 5:23-281 O Tesalonaika kakë ingre mor saö

Anutu tiarim Pepapre tiarim Aköp YesuKristooring yal menak wëaurö ne PoolSailasre Timoti piaripring wë pep epwerretëng ë yaningk.

Anutu pim komre kolapre mayaap pötningkën arim naë wiaap.

Tesalonaika omnarö kön wi kosang we-seimeë wotpil wakaima

2 Akun poutë ten arën kön wieë Anu-tuun yoöre ërëp mëak arimëën kimangmaim wë. 3 Pöt ten arim Kristoon könwi kosang wasën këët yaaröön ompyaöyaaöre lup sant yeem ya kaö yamëngkaöretiarim Aköp Yesu Kristoon kön kosangwiak piin kor yeem lup kosang sak wëapötön kön wieë Anutuun pël maim wë.4 Karurö, Anutu ar lup sant yaalniaupökpimëën yaö elnia pöten ten ëwat wë.5 Ngön ompyaö tenim arën ök niaima pötngön pëën won, Ngëëngk Pulöökë weërekosangöök ök yeniaan Pul pöök tenimlupötë ngön pöt yaapöt pet elnia. Pël ëënten kaamök elniak arimnaë ya yamëngkëntenën itenak omën ke tolëëlörö pötenëwat saurö. 6 Pël ëak Anutuu ngönompyaut wak wëan pötaan könömöt arimrangk yawisën Ngëëngk Pulöök kaamök

elniin ërëpërëp ëak ten Aköpë wëwëetaënëm saurö. 7 Ar pël ëan pötaanök omënMasetoniaare Krik yangerarë ngönën wakwëaurö arim wëwë ompyauta ngönte ite-nak ënëm ëa. 8 Pöt eptaanök. Aköppim arim naë ya yamëngkauta ngönteaö yesem Masetoniaare Krik yangerarëwëaurö kat yawiin arim Anutuun kön wikosang weseim wë pöta ngönte ulöl sakyang munt nantëëta yes. Omën pouröpöten kat wia pötaan tenök ök mena pötpangk naën. 9 Omën pörö pitëmtok tenarim naë wais wëën omën arim naë oröapöta ngönten ök yenia. Pitök omën könökre wasut arim wet rëak ngëëngk we-seiman pöt sëp wesak Anutu wëwëetar-ingëp pim naë rë olëak pim inëën sak wëpöta ngönte ök ya. 10 Pël ëak pitök arën,“Anutuu Ruup kutömweriaan wes mëënkaalak waisëpnaap piin kor eim wë,” pëlya. Pim Ruup Yesu pöp ngaanëër wel wiinkaalak wal ë moulmëaup ënëmak Anutupim ya sangën elniipna pötakaan kamayaniö.

2Poolë Tesalonaika kak yamënauta ngönte

1 Karurö, ar ëwat wë. Ngaan ten arimnaë wais ngönën ök niia pöt mos nasën.Won. 2 Ten arim naë naaröön wë wetrëak Pilipai kak om wëën naröak utpetniwasën këlangön kat wia pöt ar ëwat wë.Pël ëaatak ten Anuturing wëën kaamökelniin lupöt kosang sakwëën naröak kööretok kaö yaalniin Anutuu ngön ompyautök niiaut. 3 Tenim ngönën ök yeniakepët ngön korar nentak ök neniaan. Tenwëwë kewilring wëa pötak morök elni-inëak naën. 4 Anutuuk tenën ökre waselniak itaangkën yok pangk ëënak pimngön ompyaut ök nianëak niaan yewais.Omnaröak tenim yaaten itenak kent ëëp-naataan won, Anutu lupöt ityaangkaupökitenak kent ëëpënëak ök yeniak. 5 Arëwat wë. Ten ngön pöt arök tenën könwiin ompyaö ëëpënëak ököök neniaanëaut. Won pan. Pël yeem tenim ngönniia pötakta tenim omnantön kentre kauryaaö pöt wa ëlëëp newasën ëaut. PötAnutu piita ëwat wë. 6 Ten Kristoë ngönyaaö omnaröak ar tenim yapinte wak isakanëak ngön kosang wesak niana pöt yokpangk ëëpnaat. Pël ëëpnaatak arma omënmuntaröak pël ëënëak neniaan ëaut. 7Tenngaan arring wakaima pötak ël nampë

1 Tesalonaika 2:8 253 1 Tesalonaika 3:8pim runga koturöen wiap yaalmë pöl el-nieimaut. 8 Ten arën lup sant yaalni pö-taan Anutuu ngön ompyaut ök nianëakkent kön wiaut. Pöt pëën won. Tenimwëwëet ar kaamök elniipnaan pëël elni-inëak kön wiaut. Pöt arën lup sant kaöpanë yaalniaut.

9 Karurö, ar tenim ya kosangmëneimautön ëwat wë. Pöt ten Anutuungön ompyaut ök niiautak këëre kaömpötarim naëaan önganëak tenimtok këtre rökan poutë ya mëneimaut. 10 Anuture arpourö tenën ëwat wë. Ten ar Anutuun könwi kosang yewesauröa naë ya yamëngkemutpet nent naën, wotpil wakaimaut. 11 Arëwat wë. Omp nampë pim rungaaröngarangk yaalmë pöl ten arimëën elniaut.12 Ten arim könre lupöt kosang nuwasënwëën Anutu pim naë sëën wa ngaööknimëën pim ëwaatak önëak yas yeniapöpök arën itenak ya kë sëpënëak kosangwesak niiaut.

Tesalonaika omnarö kön wi kosang panëwesak lupöt kosang sak këlangön kat wia

13 Omën epëtenta ten Anutuun yoöreërëp maim wë. Ngaan arim naë waisAnutuu ngönte ök niaan kat wian pötak aromnaröa ngön pasit pël newasën Anutuungönte pël wesak waurö. Yaap, ngönpöt Anutu pimtok ar piin kön wi kosangyewesauröa könre lupötë ya yamëngk.14 Karurö, omën nant Anutuu ingre morsaurö, Yutia yangerak Yesu Kristoë ënëmyaauröa naë oröa pöt arim naëta oröa.Pöt arim yangerakë omën karuröak el-niin këlangön kat wia pöl pitta Yutaomën pitëm karuröakwet rëak elmëën katwiaurö. 15 Yuta omën pörö tiarim AköpYesu Kristoore Anutuu tektek ngön yaaöomnarö mën wel wiak ten waö ë nimëaut.Pël ëak Anutuu omën ompyaö kent yeëapöt wa yoolëemak omën pouröaan kööretok yaaurö. 16 Pitök ten Anutuu ut-petetakaan kama niöpna ngön pöt aromënmuntaröen ök nianganëak il niwari-ipënëak pël ëaut. Pël yaëën pitëm saunatkaö panë saut. Pël ëaatak Anutuu yasangën pömpel peene pitëm naë yaarö.

Pool kaalak Tesalonaika omnaröa naë sëitaampënëak kent kön wia

17 Karurö, ten akun kot eptak ar sëpniwesak wë arën itaampunaataan yakömkön wiaut. Yaap, ten arën itnaangkënwë arimëën kön wieim wëaurö. Pël yeemkaalak wais it ningampunëak weë panë

ngentiaut. 18 Ten arim naë waisënëakkent kön wiaut. Ne Pool nook akun selapwaisumëak ökre was ëën Setenök tenimkanö il niwariak wë. 19 Ënëmak tiarimAköp Yesu kaalak waisën tiar pourö pimitöök taupenaat. Ten arën itaampunëakkor wë akun pötak Aköpë ëöetak arën ite-nak tenim arim naë ya mëneimauta këëtpël wesak ya kë sënaat. 20 Yaap, ten arimnaë ya yamëngkën ar Anutuun kön wikosang wesan pötaan ya kë sënaat.

3Poolök Timoti Tesalonaika omnarö weëre

kosang mampënëak wes mëën sa1 Ten arën itnaangkën wë ya këlangön

kön wiinganëak tenipökëër Atens kakom ön pël wesak 2 tiarim karip Timotitenipring Anutuu yaat yamëngkem Kris-toë ngön ompyaut ök yaaup arim naëwes mëaut. Ten pi arim lupöt kosangnuwesak arim kön wi kosang yewesauttaë nuwasëpënëak wes mëaut. 3 Ar narömunt naröak utpet yanuwasën pötak arimkönwi kosang yewesaut irikor elniipanëakëaut. Arimtokëër ëwat wë. Anutuuktiar omnaröak utpet elniipënëak yaö niia.4Pöt yaap ngaantak tenim arring wakaimapötak, “Ënëmak omën naröak tiar utpetnuwasëpnaat,” pël ök niiaut. Pël niaantenim ök niia pöl yaaröön ityaangk epëtar yok ëwat wë. 5 Omën naröak ut-pet nuwasëpënëak ëa pötaanök nem arënitnaangkën wë këlangön kat wian pölkaalak kat wiinganëak akun pötak arimkön wi kosang yewesauta songönten ëwatsumëak Timoti wes mëën waisa. PötSetenök arën ököök niaan tenim arim naëya mëneima pöt mos ëëpanëak kön selapëaut.

Timoti pim ngön ompyaut wak sëën Poolpi ërëpërëp ëa

6 Peene pöt, Timoti arim naëaan waise oröak wë arim kön wi kosang yewe-saöre lup sant yaaö ngön ompyaö pöttenipön ök yenia. Pël niak arök ten-imëën yak ya ërëpërëp kön wieim wëanpötere tenim arën itaampunëak kent könyawia pöl arta tenimëën yeëan pötenta ökyenia. 7 Karurö, arim wëwëeten kat wiapötaanök omnaröak ten utpet yanuwasënkëlangön kat yawiem arim kön wi kosangyewesauten kön yawiin pötak tenim lupötkosang yewas. 8 Pöt epët. Ar Aköpringlup yal ëak kosang sak wë pötaan ten

1 Tesalonaika 3:9 254 1 Tesalonaika 5:6peene lup kengkën sak önaat. 9 Arimyeëan pötaan ten Anutuun yoöre ërëpyemak. Pöt arën kön wieë Anutu tiari-mopön ök yamëem arimëën ërëpërëp kaöyeë. 10Këtre röök poutë ten arim naë waisitenak ngönën lup irikor yeë pöt wotpilwes nimpunaataan kosang wesak kimangmaim wë.

Pool pi Tesalonaika omnaröa naësëpënëak Anutuun kimang mëëa

11 Anutu tiarim Pepapre tiarim AköpYesu piarpimtok kanö të niwiin arimnaë waisënaat. 12 Aköpök kaamök el-niin arimëntre omën naröen lup santyaalmëan pöt kaö sëën tenim arën lupsant yaalni pöl elmëeim ön. 13 Pël ëënarim lupöt kosang niwasën tiarim AköpYesu pim omnaröaring waisëpna pötak arAnutuu tiarim Pepapë ëöetak utpet nentwon, kölam pëën önëët.

4Wëwë wotpilten Anutu kent yaë

1 Karurö, ne ngön munt nent niamaankat wieë. Ngaan arim wëwë ompyautwëën Anutuuk itenak kent ëëpnaatasongönten ök niaan kat wiak ënëmeimaurö. Peene pöt, ne Aköp Yesu pimyapintak ngön nent kosang wesak epëlniamaan kat wieë. Arim wëwë ompyaöpöt kaöwesak eimön. 2Ar ngönpout AköpYesu pim yapintakël tenim ök niia pötönëwat wë. 3 Anutuu kent yaaö pöt epët.Öngre omp nga yaaö pout kasëng menaklup kölam panë önëak kent yaë. 4 Ënompörö ar öng koirënëak pöt lup kopëtnemer wë wotpil wesak koireë. 5 Omënngönën won, Anutuun köpël wë pöröaöngöröaan kentre kaur ëak yokoir pölëëngan. 6Arim karurö utpet elmëak pitëmöngörö këkain elmëënganok. Pöt tenimngaan ök niia pöl Aköpök omën utpet kepil yaaurö kangut mampnaat. 7 Anutuuktiarën yas yenia pöt öng nga ëëpenaataanwon, lup kölam öpenëak yenia. 8Pötaanökomën ngön epët kasëng yemangk pöpomën muntapön won, Anutu NgëëngkPulö ar yaningk pöpön kasëng yemangk.

9 Ne arim karuröen lup sant elmëënëpöta ngönte pangk retëng ëak ök nenian-gan won. Pöt Anutuuk arën neneraan lupsant elmëënëak yok ök niia. 10 Pël niaanar yaap arim kar Masetonia yang poutëwëauröen lup sant yaalmë. Pël yaëënakkarurö tenök, “Pötakëër kaö wesak eim

ön,” kosang wesak pël yeniak. 11 Tenimngaan kosang wesak ök niia pöl wiap sakwëëre omnant ngarangk ë, omnant önëënarimtë moresök pëën ë pël ëënëën kosangwesak eim ön. 12 Pël yeem kaömpre om-nantëën kimang nemaan yaëën ngönënköpëlöröak itaangkën ompyaö ëëpnaat.

Aköp pi kaalak wais tiar wal ë nuulëëp-naap

13 Karurö, ar wel wiauröen ëngk ma eweseë ngönën köpëlöröa kaalak wal ëëp-naat köpël wë ingre yailak ya pöl an-ganëën ök niamaan kat wieë. 14 TiarYesu pim wel wiak kaalak wal ëa pötenkön wi kosang yewas. Pötaanök Anu-tuuk Yesu pim kaalak waisëpnaatak omënpiin kön wi kosang wesak wel wiauröetawal ë moulmëën piiring waisëpnaat pëlkön wieë. 15 Pöta ngönte Aköpë këmngönte epël nianaan kat wieë. ËnëmakAköpë kaalak waisëpna akunetak öp öpe-naarö wel wiauröa wotöök rëak kutömw-eri nasëngan. 16 Anutuuk ngön kosangwesak aan ensel wotöököpök ngön ëakyeniaan kutömweriaan kuup yamëngkënAköp pimtok yangerak irapnaat. Pëlyaëën omën Kristoon kön wi kosang we-seimeë wel wia pörö wet rëak wal ëëp-naat. 17 Pël ëën Anutuuk mësak yaw-isën akun pötak öp öpenaarö kutöm kepil-rak koirak Aköpön mopöök itaampenaat.Pël ëak piiring kët ëlötë wakaim öpenaat.18 Pötaanök arim karuröen ök mëak lupkosang moweseë.

5Tiar Aköpë waisëpnaaten kangk eim öpa

1 Karurö, “Akun tol ëak sëënak omënpöt orööpën?” ma “Omën oröp nentakëën orööpën?” ngön pöta songönten arëwat wë. Pötaan ök neniangan. 2 Aköpëwaisëpna akunetak ëëpnaaten arimëntëwatwë. Omënkëkainëpë rö kanyaaröpölteënt orööpnaap. 3 Omën Yesuu ngöntengaarëk naönöröak, “Akun eptak mayaapwë ompyaö öpenaat,” pël aim wëën Aköpëakunet oröön kö sëpnaarö. Öng nampëruwilëpënëak lel yailën këlangön kat yawipöl pit këlangön kat yawiin mait naalmëë-pan. 4 Karurö, ar koutak naön Aköpëakuneten ëwat wë. Pötaanök omën këkainnampë ëlëëp waisën yaan yes pöl Aköpëakunet yaaröön pël naëngan. 5 Ar këtreëwaata yaö saurö. Tiar koutere rö kanëyaöwonörö. 6Pötaanök omën ka kun yesauröa

1 Tesalonaika 5:7 255 1 Tesalonaika 5:28omnantön itnaangkën wë pöl ëënganëënkönwotpilwesakwëngarangk këëkë ëëpa.7 Rö kanötë omnarö ka nga yeem it-naangkën yaaurö. Ën rö kan tapötë i ngaatnak kön irikor yaaurö. 8 Pël yaauröak tiarAnutuu ëwaatak wëaurö. Pötaanök irikorëënganëp kön ompyaö wetete öpa. TiarAnutuun kön wi kosang wasööre lup santë pël ëak pötak ulpëën kosangëp ket ëakwak öpa. Pël ëak Anutuuk tiar utpete-takaan kama niöpna pötaan kön kosangwiak kor wë pötak ul kosangët ket ëakwaëak öpa. 9 Pöt eptaanök. Anutu pitiarimëën ya sangën elniipënëak neniaan.Won, pi tiarim Aköp Yesu Kristook utpete-takaan kama niöpënëak yaö niia. 10 Yesupim tiarimëën yak ngaanëër wel wia pöttiar narö wel wiire om öp wë pël ëaapenapörö piiring sasa wakaim om öpenëak ëa.11 Pötaanök peene yeëan pöl arim karurökosang mowesak nener kaamök elmëeimön.

Ngön mëët12 Karurö, ten kosang wesak epël

nianaan kat wieë. Ar omnarö arim naëngönënë ya yamëngk piporöa ikaanöökön. Pit Aköpök arim kaö wes moulmëënakkönre wetete ninak wotpil yanuwas.13 Pitëm arim naë ya yamëngk pötaankön wiin isën lup sant elmëën. Pëlyeem ar ingre mor saurö mayaaptaringön. 14 Karurö, ten ngön kosang epëlök nianaan. Ar omën wisën yaauröenpepanöm man. Pël ëak kas yaë piporöalupöt taë mowesak wiapre kor yaaö puorökaamök elmëën. Pël yeemomën pouröaanëpre wiap elmëën. 15Omën nampök utpetyaalniin kangiir elmëënganëën ngarangkëën. Akun poutë kosang ngentiakarim karuröere omën pouröaanta wëwëompyaut wël ëak elmëën. 16 Kët ëlötëërëpërëp eim ön. 17 Akun poutë Anutuunngön ök maim ön. 18 Omnant pout arimnaë yaaröön pöt Anutuun yoöre ërëpmaim ön. Anutuuk ar Yesu Kristooringyal menak wë pipot pout eim önëak kentyaë.

19 Ngëëngk Pulöökë ngönte apënëakyaëën wa olëak mëak kan mowariinganok.20 Anutuu ngönte omnaröa tektek yeniapöt kaaöre këëpöt ëak kasëngmangkanok.21Ngön pout ökre was ëak ompyaut wël ëmoröak wë 22 utpetat mop mowiin.

23 Anutu, mayaap pepap, pimtok arimlupöt kölam niwasën pangk ëëp. Pi

ngarangk elniin tiarim Aköp Yesu pimkaalak waisëpnaatak arim könre lupre ko-röpötë utpetere korar nent wi naöpan.24 Anutu yas yeniiaupök pim ngönte akunpoutë aan kat wiin kë yaaröaupök ngön ökyenia epët yaap mën pet irëpnaap.

25 Karurö, ar Anutuuk ten kaamök elni-ipnaan kimang man.

26 Karuröen lup santak yowe mëak mormeneë.

27 Ne Aköpë yapintakël kosang wesakepël yeniak. Ingremor sa kar pouröen pepepwer sangk kelak ök man.

28 Tiarim Aköp Yesu Kristo pim komrekolap pöt arim naë wiaap.

[Yok pi tapët.Ne arim nanëp, Pool.]

2 Tesalonaika 1:1 256 2 Tesalonaika 2:4

2 TesalonaikaYesu pi wel wiak kutömweri sëën wë

krismaki 20 pöta ök won sëën Poolök Ko-rin kak wë pep epwer Tesalonaika ingremoröröaan kaalak retëng ë mena. Pikat wiin pit kön irikor ëak Kristoë kaalakwaisëpna pöt yok oröa pël wesa pöt katwiak wotpil wasëpënëak pim waisëpnaatangönte kaalak retëng ë mena.Pöt epël wia.

Ngön ngës rëaut 1:1-2Yoöre ërëp ngönte 1:3-12Kristoë kaalak waisëpnaata ngönte 2:1-

17Kristoë kentöökë ënëm ëëpenaat 3:1-15Ngön mëët 3:16-181O Tesalonaika kak ingre mor saurö, ne

Pool Sailasre Timotiiring wë pep epwerretëng ë yaningk. Pöt Anutu tiarim Pepa-pre tiarim Aköp Yesu Kristo wë pötaanök.

2 Anutu tiarim Pepapre tiarim AköpYesu Kristo piarpim komre kolapremayaap pöt ningkën arim naë wiaap.

Pool pi Anutuun yoöre ërëp mëëa3 Karurö, akun poutë ten arimëën yak

Anutuun yoöre ërëp maim wëën pangkyaë. Arim kön wi kosang yewesaut kosangpanë yesën neneraan lup sant yaalmëanpöt kaö yes pötaanök. 4Pël yeë pötaan tenarim yapinte wak isak Anutuu ingre morsaö ka nantë wëauröen ök yemak. Arimkööre toköröak utpet yaalniin këlangönkat yawiem lup kosang sak wë kön wikosang yewesaut taë wes wak wë.

Anutuuk tiar wotpil wesak wël ëak yayanimëngk

5 Arim wëwë pitak Anutuuk wël ëak yayamëngkaut wotpilte pöt pet yaalni. Arwëwë ompyaö pipët wak wëën arën könwiak wa ngaöök nimëëpnaataan këlangönkat wiinëak niia. 6 Anutu pimtok wot-pil wesak ya mënak omën këlangön katyaniwi pörö kangiir këlangön kat mowi-ipnaat. 7 Pël ëak ar këlangön kat yawipörö puot kërë niolaan tenring ompyaöeim öpenaat. Pim pël ëëpna pöt tiarimAköp Yesu Kristo kutömwer sëp wesakes kësang newesring tekeri yaaröön pimensel weëre kosang pöröa piiring waisëp-naatak pël ëëpnaat. 8 Pël ëak omën Anu-tuun köpël wë tiarim Aköp Yesu pim ngönompyaut ngaarëk naön yaë pörö puuk

kangut mampnaarö. 9 Omën pörö pitAnutuuk kangut menak waö ë momëënAköpë ëöetak wëaut sëp wesak pim weërekosangöökë ëwaaten itnaangkën sasa kösëpnaarö. 10 Pim waisëpna akun pötakomën pim yapinte wak isak aimeë kön wikosang wesak wëa pörö piin yaya map-naat. Ën arta tenim ngönën ök niiaut könwi kosang wesan pötaanök pitëm tekrakönëët.

Pool puuk Tesalonaika omnarö Anutuukweëre kosang mampënëak kimang mëëa

11 Ar pël ëënë pötaanök ten akunpoutë Anutuuk kaamök elniipënëak ki-mang yamëëaurö. Wëwë önëak yas niiapöt pi arën kön wiin ompyaö wëën pangkëëpënëak kimang yamëëan. Pël yeem piweëre kosang ningkën arim kentöök omënompyaut pout ëënëak kön yawi pöt ëërearim ya Kristoon kön wi kosang weseëyamëngk pötta pet irö pël ëënëak kimangyamëëan. 12 Pël yeem ar tiarim AköpYesu Kristoë yapinte wak isak aim wëënpuukta arën tapël wak isak apënëak ki-mang yamëëan. Tiarim Anuture AköpYesu Kristo piaripök komre kolap elniinpël ëënëët.

2Omën ngön wa yoolëaupë ngönte

1Karurö, tiarimAköp Yesu Kristo kaalakwaisën piiring wa top ëëpena ngöntekosang wesak epël nianaan kat wieë.2 Omën naröak Aköp kaalak waisa ngönpöt yaan kat wiak kön irikor ëak ya ngësëënganok. Ngön kaar pöt omën nampöktektek ngön yaauröa ök sak niia ma nam-pök pimtë könöökaan rëak niiamanaröak,“Pool puuk retëng ëak wes momëën katwia,” pël ök niia wes. 3 Omën nampkaar ke pilöt ök yeniaan pöt kat mowi-inganok. Aköpë waisëpna akunet pasnaarööpan. Wet rëak omën kësang Anu-tuu ngönte wa olëak pi kasëng meneimwëënak omën Anutuu ngönte wa olaimapöp utpet mowesak es parëaöökë pingmowasëpnaap pi tekeri sëënak ënëmakAköpë akunet orööpnaat. 4 Pi omënpouröa Aköp pël sëpënëak pitëm omnantAnutuu ök yewesaare ngëëngk wesak yayayamëëa pötön kööre tok elmëëpnaat. Pipimtën ne Omp Aköp pël aö omnaröa yayayamëëa pötë rangk isak Anutuu ngönëntup kaöeta kakaati ilëakwel aisëeë pimtën,“Ne Anutu tapöp,” pël apnaat.

2 Tesalonaika 2:5 257 2 Tesalonaika 3:125 Ne ngaantak arring wë ngön pöt ök

niaimaut. Pöt ar kat kolak wë ma? 6 Peeneomën utpet pöp waisëpënëak yaëën om-nant il wariak wë pöten ar ëwat wë. Ënë-mak Anutuu pimëën akun mowia piptaktekeri orööpnaap. 7 Ar ëwat wë. Peenewëwë Anutuu ngön wa yoolëa pöt kotwiaan omën naröak pël yaë. Pël yaëënomën utpet pöt kot yewesa pöp om kotwesak wë ënëmak sëpnaap. 8 Pël ëënomën Anutuu ngönte wa olaima pöp tek-eri oröön utpet pöt kaö panë sëën AköpYesu wais pim këm muntönöök momöönwel wiipnaap. Pim waisëpnaatak ëwapööring oröön omën pöp kö sëpnaap.9 Omën Anutuu ngönte wa olaima pöpSetenë weëre kosangöök wais morök el-niipënëak ya weëre kosang ke nenterenentmënak retëng it ngolöpötmëmpnaat.10 Pël yeem pi Setenë weëre kosangöökomën kö sëpna pörö morök elmëëpnaat.Omën pörö Anutuuk utpetetakaan kamamoöpënëak pim ngön këët öpënëak maankaaö ëa pötaanök kö sëpnaarö. 11 Pitpim ngön këëten kaaö ëa pötaanök Anu-tuuk omën kaar nantëën wa yaap wesakkön wi kosang wasëpna yak omën weërekosang nent pitëm naë wes mëën oröakmorök elmëëpnaat. 12 Pötaanök omënngön këëten kön wi kosang newasën ut-petatëën kentre kaur eima pörö Anutuukkangut mampnaat.

Anutuuk ar utpetetakaan kamaniöpënëak yaö elnia

13 Tenim kar Aköpë lup sant yaalnipörö, ten arimëën yak Anutuun yoöreërëp maim wë. Ngaan panëër Anutuukar utpetetakaan kama niöpënëak yaö niia.Pël ëën pim Pulöök ar Anutu pimtëënomën panë sënëak niulëën ngön këëtenkön wi kosang wesan pötaanök utpete-takaan kama niwa. 14 Anutuuk ar utpete-takaan kama niöpënëak ngön ompyauttenim arën ök niia pötak yas niia. Pötar tiarim Aköp Yesu Kristooring ëwaatakwë pim omën ompyaut ngawi eim önëakniia. 15 Pötaanök karurö ar kosang saktaueë Anutuu ngönënte tenim këmötökrë nuulööre pepatë ök niiaö pël elnieimapötë ënëm ëeim ön.

16 Tiarim Aköp Yesu Kristoore Anututiarim Pepap, piaripök lup sant elnia.Pël ëak komre kolap yaalniem arim lupötkosang nuweseim öpnaat. Pël ëën omënompyaö piarpim nimpna pötëën kangk

eim wë. 17 Piaripök arim lupre könötkosang nuwesak omën ompyautëën aöremëmpö pël ëënëën weëre kosang nimp.

3Poolök, “Anutuun ten kaamök elniipnaan

kimang maë,” pël mëëa1 Karurö, ten ngön munt nent wia. Pöt

epët. Ar Anutuun ten kaamök elniin yamëngkën Aköpë ngönte arim naë ëa pölteëntom ulöl sëën omnarö wak ping we-sak apënaan kimang man. 2 Omën selappan Kristoon kön wi kosang newasën wë.Pötaanök Anutuuk ten utpetaröa moresi-aan kama nuupnaan kaalak kimang man.3 Pit piin kön wi kosang newasën yaëëtakAköp pi ya ompyaö yamëngkën tiar piinkön wi kosang wasëpena pöt pangk ëëp-naat. Pi Setenök utpet niwaspanëënweërekosang nimpnaat. 4 Aköpök ten könrelupöt kosang niwasën tenök arimëën könkosang yawi. Ten arën epël kön yawi.Tenim ngön kosang wesak ök yeniak pötar peeneaan ënëma poutë om eim önëët.5 Aköpök arim lupötë ya yanimëngkënAnutuu arën lup sant yaalni pötere Kristoëkosang sak taueë könömöt wak wakaimapötenta ëwat sën.

Poolök omën pourö ya mëmpënëak mëëa6 Karurö, ten tiarim Aköp Yesu

Kristoë urtak wë kosang wesak epël ökyeniak. Kar narö tenim ngönën ök niiapöta ënëm naën wisën wë pörö mopmowieë. 7 Ar ëwat wë. Tenim yaaulök ëënëët. Ten ngaantak arring wëwisën naën eimaut. 8 Akun pötak tenarim moresiaan këëre kaömpöt pas naöneimaut. Arim naëaan pas önganëak sumpëënë ëak önëak këtëkre rö kan poutëya kosang mëneimaut. 9 Tenim arimnaë ya mëneimaö pötak ar këëre kaömpnimpunëak kimang niianëën pangk ëantapön. Pël ëaatak ten pël naën ar tenimënëm ëënëëk yak tenimtok këëre kaömpöna yaat mëneimaut. 10 Ngaant tenimarring wakaima pöten ar ëwat wë. Pötaknga ngön nent epël ök niiaut. Omënnamp ya namëngkën ëëpna pöp kaömpmangkan.

11 Pöt oröptaanök ngön pöt niian was-ngan. Ten kat wiin epël aim. Omën arimteköökaan narö ya namëngkën wisën wëkar naröa omnantëën ngön pas köntakyamëëan pël ya. 12 Ten Aköp Yesu Kristoëurtak omën piporöen ngön kosang wesak

2 Tesalonaika 3:13 258 2 Tesalonaika 3:18epël yeniak. Ar ëlëëp wal ë rëak wëarimtëën ompyaö wesak ya yamëngkemkëëre kaömp wak neim weë.

13 Pël wia pötaan, karurö ar ompyaöyaautaan kaaöre këëpöt ëënganok.14 Omën namp tenim ngön pep epweriretëng ë yaningk epot ngaarëk naönyaëën pöt ëö sëpnaan war wes mëak kërëmomëën. 15 Pël yeem piin kön wiak arimkööre toköp pël wasnganok, won. Arökpiin kön wiin arim kar namp pël sëënpepanöm man.

Ngön mëët16Aköp,mayaap pepap, pimtok omën ke

nentere nent yaaröön mayaap nineim öp.Pi tapöpök ar pouröa naë öp.

17Ne Pool tapöpök arën yoöre ërëp epëtnemtë moresök retëng yeë. Mor retëngepët nemtëët. Nem pep poutë yaaulökarimëënta yeë.

18 Tiarim Aköp Yesu Kristoë komre ko-lap pöt arim naë wiaap.

[Yok pi tapët.Ne arim nanëp, Pool.]

1 Timoti 1:1-2 259 1 Timoti 1:18

1 TimotiYesu pi wel wiak kutömweri sëën wë

krismaki 35 pöta ök won sëën Poolök pepepwer Timoti pimëën retëng ëa. Timotipöp, pim ëlëp Yuta öngöp, ën pepap Krikompöp. Pi Epesas kak ingre mor sauröngarangk ëak wëën Poolök epwer retëngë mena. Ngön irikor nant pitëm naëyaaröön Poolök Timotiin tolëël ngarangkëëpën pöta ngönöt ëak mena.Pöt epël wia.

Ngön ngës rëaut 1:1-2Ngönënëën wa top yaauta ngönte 1:3–

3:16Timoti pim ya mëmpna ngönte 4:1–6:211-2 O Timoti ngönën ök niaan kön wi

kosang wesak nem ru panë saup, ne PoolAnutu tiar utpetetakaan niöpnaapre YesuKristo tiarim kor wëaup piaripök neaanYesu Kristoë ngön yaaö omën saupök pepepwer retëng ë yaningk.

Anutu Pepere tiarim Aköp Yesu Kristopiarpim komre kolapre ya ngësre mayaappöt ningkën nim naë wiaap.

Ngönën kaarötön pepanöm mëëa3 Ngaan ne Masetonia yangerakël

sumëak yeem ni Epesas kak om wëën keurak niian pöl yal menak ömëak rangkyeniak. Ni omën ngönën kaaröt ök yemapörö omën muntaröen kaalak mepanëënnga yamëem pirek om wë. 4 Pit omnaröenpitëm ëere körööröa ngön kaaröt ökyema. Pël ëak pötëën neneraan nga eimeëwëwë ompyaut öpna pötaan kaamök naënyaë. Pötaanök pit ngön ke pilöt kaalakapanëën nga mam. 5 Nem niin pitën ngamamëak yeniak pöta songönte epët. Pitkat wiipna pöt pitëm lupöt kewil wonwiaan kengkënwëAnutuun könwi kosangpanë wesak wëën pötök lup sant yewesautpitëm lupötë orööpnaat. 6 Omën kaaryaaö pörö pit ngönën kan pö sëp wesakkasëng menak ngön kë won mosut ngailak aimwë. 7Pit Mosesë ngön kosangöt rëmoulöpënëak yaëëtak pöta songönterepitëm rë moulöpna songönteta köpëlwëak yaaurö.

8 Tiar ngön kosang pöta songönte ëwatwë. Pötaanök ngön kosangta kan petyaalni pöökë ënëm ëëpena pöt yok pangk.9 Tiar ëwat wë. Anutuuk Mosesën ngönkosangöt ök maan retëng ëa pöt omënwotpilöröaan won. Pi om ke epëlöröen

pitëm utpet yaauta songönte pet elni-ipënëak ëa. Ngön kosangöt ilap yariau-röere ngön kosangöt wa yoolëaurö, Anutukasëng yemengkauröere utpet yaaurö,Anutuun yaya nemaan yaauröere piinwapwap yemëëaurö, pitëmtë ëlre peparöyamëngkauröere muntarö yamëngkaurö,10 öngre omp nga yaauröere ompöröpitëmtok pitëmënt neneraan kaip tiakyaaurö, öngre omp narö mon wëëre inëënelmë pël ëëpënëak omnarö kain yewau-röere kaar omnarö, Aköpë yapintak kaarëak kosang yewesauröere omën këëtaankööre tok yaalmëaurö. Omën ke pilöröenpitëm utpet yaauta songönte pet elni-ipënëak ngön kosang epot ëaut. 11 Ngönyaap ngön ompyautak wia pipët Anutuërëpsawiaring wëauta pepap puuk arënwar wesak ök niamëak neeaut.

Pool pi Anutuuk piin yaköm elmëa pötenyoöre ërëp mëëa

12 Tiarim Aköp Yesu Kristo puuk weërekosang nenak ya epët mëmpaat pël könwiin pangk ëën nenaut. Pötaanök ne piinyoöre ërëp yamëëaup. 13 Ne ngaan pimyapinte ngep elmëak pim ingre mor sauröutpet wesak piin ökre was maimaut. Neköpël wë piin kön wi kosang nemowasën.Pötaanök yaköm elnëak mait elnëaut.14 Tiarim Aköpök komre kolap kësang panelnëaut. Pël ëën ne Yesu Kristooring yalmenak wë piin kön wi kosang mowesaklup santaring wë. 15 Yesu Kristo pi ut-pet yaaurö tiar utpetetakaan niöpënëakyangerak irëa ngön pöt yaap pan. Pö-taanök kat wiak kön wi kosang wasëpe-naat. Ne epop utpet yaauröa wotöököp.16 Pël ëautak Yesu Kristo pi mait elnëakpim yaköm pöt kësang wia pöta songöntenem naë tekeri wesa pipët om pas won.Omën ënëmak piin kön wi kosang we-sak wëwë kosangta yaö sëpnaarö pit YesuKristook utpet yaauröa wotöököp neenyaköm kësang elnëa pöten itenak pit tapëlelmëëpna pöten kön wiipënëak pël el-nëa. 17Wëwë kosangta Omp Aköp, pi welyawiaut wonöp, itnaangkënëp. Pi kopë-tapökëër Anutu Këëp, piin ping wesakyaya aim öpa. Yaap.

Poolök Timotiin ompyaöwesak ngönën yamëneim öpënëak këk mëëa

18 Timoti nem ruup, omën naröakngaanëër ngön tekeri wes nina pöten könwieë ya ngön epët yeniak. Pötaanök nitektek ngön pöt taintaë wak wë Aköpëën

1 Timoti 1:19 260 1 Timoti 3:8kööre tok yaauröa öngpök ompyaö wesakngönën ya mëneim öm. 19 Nim kön wikosang yewesaut taintaë weë lupmerutpetat won wiaan kengkën wë ngönënyaat mëneim öm. Omën narö könompyaut pitëm lupötë wieë kan ompyaupet yaalnëa pöt kasëng mangkën kön wikosang yewesaut këlok sëënwa irikor ëeimwë. 20 Omën pöröa naëaan AimeniasreAlesanta pöaar nook Anutuun ökre wasyamëëaut sëp wasëpënëak Setenë moresimoulmëaut.

2Kimang yaauta ngönte

1 Ne wet rëak epël kosang wesakniamaan kat wi. Anutuun omënpourö kaamök elmëëpnaan ök maimeëkimang ngöntak yoöre ërëp man. 2 Tiarmayaaptaring ompyaö wë Anutuukanöököl wotpil öpenaataan omën ompaköröere ngarangk pouröaan kimangman. 3 Kimang pël maim önë pötak tiarutpetetakaan niwaup Anutu pi itaangkënompyaö ëëpnaat. 4 Pi omën pouröutpetetakaan niön ngön këëta songöntenëwat sëpenaaten kent yaë. Pötaanökomën pouröaan kimang man. 5 Tiarimutpetetakaan niöpna munt namp won,Anutu kopëtap wë. Pël ëën omnaröereAnutuu tekrak omën kopëtap Yesu KristoAnuturing yal nimampënëak wë. 6 Pitapöpök Anutuu akun mowia pötaktiar omnarö utpetetakaan sum ëak wilnuulëpënëak pim wëwëet këëpöt wesakwel wia. Pim pël elnia pötak Anutuu tiarutpetetakaan kama niöpënëak kent könyawi pöt pet yaalni. 7 Pötaanök Anutuukpim ngön yaaö omën sak ngönën kë pötök niamëak neulëaup. Pël ëak ar köpëlomnarö kön wi kosang yewesauta ngönënkëët rë niulömëak neulëaup. Ngön epëtkaar won, yaap yeniak.

8 Nem kentöök ka poutë omnarö pitngaare ngön nganga pöt sëp wesak pitëmlupöt kölam wë Anutuun kimang maimöpënëak kent yaë.

Öngöröa ngönte9 Nem kentöök öngöröeta ëöaat naën

ulpëën mëak köröpö këëkë ngep ëak öpnapöt yok pangk. Ën pit ieping ëak kepönëpötë ë rangiak polre kal ëak ulpëënompyaö panë retëngretëng sum kësan-gringörö mëak öpan. 10 Öngörö pit “Anu-tuu ënëm yaaurö” pël weseë pöt pël

yaauröa yaaul omën ompyaut pëën ëëp.11 Öngörö pitëmënt wak irëak këm urwariak wë kat yawia yaat pëën mëmp.12 Ne öngöröak rë yemoula yaat mëm-pööre ompörö il mowasö pël ëëpanëakyeniak. Pit om irëak wë ngön kat wiwipëën ëeim öp. 13Pöta songöntë epët. Anu-tuuk wet rëak Atam ket ëa. Pël ëak ënëmEwa. 14 Pël ëakta Atamök Setenë morökötkat wiak wiap nasën ëa. Öngöpökëërmorök ngönte kat wiak saun koira. 15 Pëlëautak öngörö pit ëöaat naën lup santar-ing wë Anutuun kön wi kosang wasöörelup kölam wë pël ëeim öpna pötak ruwilak ngarangk yaëën Anutuuk utpete-takaan moöpnaat.

3Ngönënë wotöök wëauta ngönte

1 Namp pi ngönënë wotöök öpënëakyaan pöt, “Ya ompyauten ya,” pël apenaat.Ngön pipët yaap. 2 Ar omën ke epëlëpngönënë wotöök moulmëën. Ngönënëwotöököp pi wotpil wëën omnaröpim utpet nent nokoirën yaaup, öngkopëtapring wëaup, pim kentöt sëp wesakpimtën ngarangk ëak ompyaö wesakwëaup, omën kamaatëaanörö ngöntrekar yaalmëaup, omnarö ompyaö panërë yemoulaup, 3 i ngaat nak kön irikornaën yaaup, ya sangën teënt ëak ngönkosang naën yaaup, omnaröaan wiaprekor yaalmëaup, monatëën kent naënyaaup. 4 Pi pim öngre ruurö ngarangkompyaö yaalmëaup. Pël ëën pim ruuröpimtë këm ngönte ngaarëk yewaurö.5Ngön pipotë këët epët. Omën pim öngreruurö ngarangk ompyaö naën yaaö kepilëpök yok pangk Anutuu ingre moröröngarangk naëpan. 6 Omën ngolöp ngönënkat yawia nampök ngönënë wotöök yokpangk naön ëëpnaat, kölok kölok yaëënAnutuuk Setenë elmëa pöl waö ë mëënkëlangön kat wiipanëën. 7 Omën nampomën ingre mor nasënöröakta itaangkënompyaö yaaö pipopökëër yok pangkwotöök öpnaap. Pöta songönte epët.Pit itaangkën pangk naën ëën pöt ökrewas maan Setenök lup irikor elmëën pimkalaapöök öpnaat.

Ngönën ya kaamök yaauröa ngönte8Ar omën ke epëlörö ngönën ya kaamök

moulmëën. Ngönën ya kaamök yaauröpitta tapël wotpil wëën naröak itaangkënompyaö yaaurö. Pit yangap yar naën

1 Timoti 3:9 261 1 Timoti 4:16yaaurö, i ngaat kësang nak omnaröa om-nantëën kentre kaur naën yaaurö. 9 Pitngönën kë ngaanëër ëlëëp wiakaimautpeene tekeri wesa pöt taintaë weë pö-taan lup könöm naën yaaurö. 10 Wetrëak ök elmëak itaampun. Pël ëën pityok pangk ëak ngönën ya kaamök ëëp-naan. 11 Pitëm öngöröeta tapël wot-pil wëën naröak itaangkën ompyaö ëëp.Pit ëlëëptak omnaröen ökre was apanëppitëm kentöt sëp wesak omën ompyautpëën ëeim öp. 12Ngönën ya kaamök yaauppi öng kopëtapring wë pimtë öngre ru-ure omën pim kaatakörö këëkë ngarangkyaaup. 13 Ën ngönën ya kaamök yaaönamp ya ompyaö mëmpna pöp pi yapin-ring öpnaap. Pël ëeë kosang wesak pimtëYesu Kristoon kön wi kosang wesa ngönompyaö pöt ök maim öpnaap.

Aköpë elnieim wë pöta songönte14 Ne teënt nim naë wais itaampëak

kent yaëënak pep epwer retëng ë yaningk.15 Pël yeëetak omën nentak kan newariinwë akun il yewasën pöt ni Anutuu rusaurö tiarim ompyaö öpenaata songöntenëwat sumëak pep epwer retëng ë yan-ingk. Ka nenta möörö ngentiipanëën wapkotre kaöat taë wesak wesiraapna pöta öktiar Anutuu ruurö Anutu wëwëetaringëppim ingre moröröak wap kotre kaö sakwë ngön këët ngentiipanëak waalak wë.16 Yaap pan, Anutuu ngönën ngaanëërëlëëp wiakaimaut peene tekeri wesa pötasongönte kësang panëët. Songön pötYesuun epël ya.“Pi omën sak tiarim naë tekeri saup.Pi wotpilëp pöt Ngëëngk Pulöök tekeri

wesaup.Enselöröak piin itenaup.Pim ngönte yang kaö poutë pangk ëaup.Yangerakë omnaröak kön wi kosang

mowesaup.Anutuuk koirak kutömweri isaup.”

4Ngön kaar yaauröa ngönte

1 Ngëëngk Pulöök këëkë wesak ngönepël ök ya. Omënnarö ënëmakngönën sëpwesak pul kaarötre urmeraröa ngönötërë olapnaat. 2 Omën kaarörö ngön kaarpöt yema pöröak utpet pitëm naë wiapötök pitëm lupöt wa irikor elmëën omënompyautre utpetat yok pangk kom naë-pan. 3 Omën ke pilörö pitök öng tekreomp tek wë kaömp nant ngës olëak öpna

pötakël morök elmëëpënëak rë yemoul.Pël ëaap kaömp epot Anutuuk tiar omënKristoon kön wi kosang wesak ngön këëtëwatörö yoöre ërëp mëak nëmpenëak ketëaut. 4 Anutuu omnant ket ëa epot poutompyaö pëënöt. Pötaanök Anutuun yoöreërëp maimeë nant yenem nantön kaaönaëngan. 5 Pöt Anutuuk tiarim kaömppangkpangk nëmpenëak ngön ëa pötenkön wieë yoöre ërëp yemak pötak kaömppöt welaköt ëën nëmpenëak yok pangkyeë.

Timoti pi Kristoë ya omën ompyaup6 Ni ngönënte kön wi kosang weseë

ngön këëta ënëm ëak weëre kosang wakomënmuntaröen nem ngön pipot pout ökmamë pöt Yesu Kristoë ya omën ompyauppël sumëët. 7 Pël yeem öng ulöpöröaëlar ngön mos pipot kasëng man. NiAköpë kanöök seim ömë pötaan lup-merök kengkën sumë yaat mën. 8 Niëwat wëën. Koröpöök kengkën sumëakya yamëngkën pöta këët ompyaut. Ënlupmerök kengkën sak Aköpön kön wisokolumë pöt kë ompyaö panëët. Pötökyangerakë wëwëetere kutömweri wëwëetpoutepar kaamök elniipnaat. 9 Ngön epëtyaap panëët, kat wiak kön wi kosangwasëpenaat. 10 Anutu wëwëetaringëpökkë ompyaö panëët nimpna pötaan piinkor wë weë ngentiak ya kësang yamëngk.Anutu pöp pi omën pourö utpetetakaanniöpënëak kent yaaupök tiar piin könwi kosang yewas pörö yaap utpetetakaanniöpnaap.

11 Ni ngön pipot pout omnaröen ökmëak rë moulön ënëm ëëp. 12 Ni yokotulwas wëën. Pötaanök omnaröak niinkön wiin irepan. Ni lup santre kön wikosang yewesautaring lup kölam wëënnim ngönën yaautre wëwëet tekeri sëënomnarö itenak ënëm ëëp. 13 Neen korwë ngönën sangk kel mampööre rëmoulö pël ëeim öm. 14 Akun ngönënngarangköröa moröt kepönöök yaniwiintektek ngön yaauröak ngön war wes ninapötak Ngëëngk Pulöök ya mëmpëak weërekosang kësangën elnia pöta këët mossëpanëën ngarangk ëëm. 15 Ni omnaröitaangkën nim yaat ompyaö sëpnaataanakun poutë kosang ngentiak mëneimwëën këët orööp. 16 Nimtë koröpöökëwëwëetere ngönën ök yamëëautenngarangk ëëm. Ni akun poutë ya kosangpël mëmpë pötak omën nim ngön kat

1 Timoti 5:1 262 1 Timoti 5:22-25yawiauröere nimëntre ar pourö wëwëompyautak önëët.

5Ingre morörö ompyaö elmëëpenaata

ngönte1 Omp ulöp nampön ngön mamëak pöt

ser erak ngön manganëp nimtë pepa-pön yemaan pöl wiap ngön mam. Ompulwasöröen mamëënta nimtë nanëpönyemaan pöl mam. 2 Ën öng ulöpöröenngönmamëënta nimtë ëlëpön yemaan pölmam. Öng ulwasöröen ngön mamëëntakön ompyautaring nimtë sasëpön yemaanpöl mam.

Öng kapiröröa ngönte3Öng namppimompöpwelwiin pimënt

wëën pöt ompyaö elmëëm. 4 Ën öngkapir namp pim ruure ëaröaring wëënpöt pit epël kön wiip. “Tiarim ya kaöetpi ngarangk elmëëpenaat,” pël weseë wetrëak pim pitëmëën elmëeima pöta kangiirelmëëp. Pël ëëpna pöt Anutuuk itaangkënompyaö ëëpnaat. 5 Öng kapir namppim kaamök elmëëpnaap won ëën pimëntwë pöt Anutuun kön wi kosang wesakkët kanaan rö kanë Anutuuk pi kaamökelmëëpënëak kimang maim wë. 6 Ën kapirnamp koröpöökë kentötë ënëm eim wëpipop pim lupmer wel wia. 7 Ni öngkapiröröngönpipta ënëmeimeë saunwonöpnaan këëkë wesak ök mam. Pël ëënomnarö itenak kön wiin ompyaö ëëpnaan.8Namp pim karurö kaamök elmëëre pimtëkaataköröwet rëak könwiak kaamök elmëpël naën yaë pipop pim kön wi kosangyewesaut kasëng menak köpëlöröa ök sakwë pitëm utpet yaaö pöt il yemowas.

9 Öng kapir namp pim krismakiat 60ëak won saup pim omp kopëtapringwakaimaup ke pilëpökëër kaamökelmëëpnaan pim yapinte öng kapiröröapepeweri wiaapnaat. 10 Pi sant yeëa mawon pöta songönte tekeri wasëpnaan pëëlmam. Ru wilak omnant menak ngarangkyeëa ma won? Omën ngolöpörö pimnaë waisën ompyaö yaalmëa ma won?Ngönën omnarö sant yaalmëa ma won?Omën këlangön kat yawiaurö kaamökyaalmëa ma won? Lup sant ke nenterenent yeëa ma won? Songönöt kat wiak piomën ompyaö pipot eima pël kön wiakökpepeweri wiim.

11 Öng ulwasöröak pitëm ompörö welwia piporöa yapinöt pepeweri wiinganok.

Ke pilörö kentre kaur ë yesem Kristokasëng menak omp koir yaë. 12 Pëlëak öng tek wë Kristoë inëën ëëpënëakwet rëak pim Kristo pimëntring öpënëakngön kosang wesa pöt yailën saunaringyaë. 13 Pël ëakta nent epël yaë. Pitka poutë ilëak orö yesem wisën eim wë.Pël yeem omën muntaröa omnantön könwieë pitëm ngönöt kain wak kaö we-sak yeem ngön utpet ke nentere nentnaëpanëët aim wë. 14 Pötaanök pit ut-pet ke pipot ëëpanëën nem kentöök öngulwasörö pit kaalak omp wak ru wilakpitëm kaat ngarangk ëëp. Pël ëëpna pö-tak tiarim kööre toköröak ngön utpetattiarën niapënëak pitëm utpetatön ngaölëak sëp wasëpnaat. 15 Nem ngön yeniakpipta songönte epët. Öng kapir naröAköpë kamtaö ilap riak Setenë ënëm yes.16Ngönën öng namp pim kurtak öng kapirnarö wëën pöt ngarangk elmëëp. Pëlëëpna pötak öng kapir pörö pit ingremoröröa naëaan omnant naön wëën in-gre mor pöröak öng kapir muntarö omënkaamök elmëëpnaat won pörö yok pangkkaamök elmëëpnaat.

Ngönënë ngarangköröa ngönte17 Ar ngönënë ngarangk ya ompyaö

yamëngkauröa sumat isak mampun. Pëlëënëak pöt pitëm naëaan ngönën ompyaöök aöre rë niulö pël yaaö piporö wet rëakpël elmëën. 18Pöta ngönte ngönënpepew-eri epël wia. “Purmakaöp ya kaamökyaalniem koinöt nëmpënëak yaëën këmëtil mowariingan.” Tapël nenteta epël wia.“Ya omnamp pim ya yamëngkauta kangutyok pangk öpnaap.” 19 Omën kopëtapökngönënë ngarangk namp utpet yaë wesakarim ëöetak ngön yaatak moulëëpënëakyaan pöt kat mowiingan. Ën omën naarma naar namp pöröak niaan pötaar katmowiim. 20 Ën ngarangk namp saun nentkoirën pöt omënpouröa ëöetakmoulmëakwotpil mowasum. Pël ëën pim karuröitenak kas ëëpnaan.

21Ne Anuture Yesu Kristoore ensel Anu-tuu yaö elmëaurö pitëm ëöetak kosangwesak epël yeniak. Ni ya pipët këëkëwesak ngarangk ëëm. Pël ëak ni ngönnenta songönte nokoirën wë teënt nimtëkönöök ök mangan. Pël ëak omnaröomnant mööngkraar kangk elmëëngan.22-25 Ni omnarö ngönën yaatak moul-mëëmëak teëntom mores kepönöök wiakwelaköt elmëëngan. Pöta songönte epët.

1 Timoti 6:1 263 1 Timoti 6:18Omën narö pitëm saunat yoolök wiaanpöta kangut naaröön yaëën ityaangk. Ënnaröaat ëlëëp wia. Ënëmak oröön itaam-penaat. Pöta ök omnaröa ompyaö yaautyoolök wia. Peene yoolök wi naönyaë epot yok pangk akun wali ëlëëpwi naöpan. Ni teëntom köntak om-narö ngönën yaatak moulmëëm pöt omënpöröa saunatë kangut nim rangk isëp-naat. Pötaanök nimtë wëwëet ngarangkëën lupmer kölam wiaap.

Ni yaumanre ya këlangön yaën. Pö-taanök won sëpnaan i yaapöt pëën nën-ganëp wain i kot nentaring na pël ëëm.

6Inëënöröa ngönte

1 Inëën yaaö ngönënring pöröak pitëmngarangköröen, “Kaöarö” pël weseë pingwesak ap. Pit pël naën ëëpna pötomën narö pöten itenak Anutuu yapinterengönënte wak irëak aöre utpet wesak aöpël ëëpnaat. 2 Inëën yaaurö pit pitëmngarangk Kristoon kön wi kosang wesakwë pörö pitën, “Pi nem karip,” pël wesakwak irepan. Pit pitëm ngarangköröen epëlkön wiip. “Pi Kristoon kön wi kosangyemowasën lup sant yaalmë. Pël ëën neya yamëngkën pöta këët öpnaat.” Pël könwieë pit weë ngentiak inëën panë elmëëp.

Omën këëtre mosutë ngönteNi omnarö ya pöt mëmpnaan kosang

wesak rë moulöm. 3 Omën namp tiarimAköp Yesu Kristo pim ngön këëtereAnutuu ënëm yaauta ngönte sëp wesakmaimet aimwë pipop 4pi pimtën könwiinisën kön won pan wë. Pël ëak pi irikorëak wë omënmosutön ngön kosang wesakaimeë ngön lup nantë songönötëën ngönnga elëpënëak kent yaë. Pël yaë pötökomën epot yaarö. War, komkap, ökre was,omnampön köpël wë pas köntak, “Pi utpetyaaup,” pël wasö pël yaaö pöt yaarö. 5 Pëlëak kët ël epotë ngön ke urak aim wë,omën ke pil yaë piporö pitëm könöt ëngkma e wia. Pël yeë ngönën këët këëkë waknaön yaë. Pël yeem pit epël yewas. “Aköpëngönëntakël wëaö pöt monere urömaringwëaut,” pël yewas.

6 Yaap, omën namp pi pimtë omnan-tön, “Ne yok pangk ëa,” pël weseë Aköpëngönënta ënëm ëëpna pöt yok pangkomën ompyaut kësang orö morëëpnaat.7 Tiar tiarimtë songönte ëwat wë. Ëlöröakelek niwilaurö. Wë ënëmak wel wiak elek

tapël sëpenaarö. 8 Pötaanök kaömpre poëkoröpre pöt wak wë pöt, “Yok pangk ëa,”pël wesak öpenaat. 9 Ën omën narö mon-ere uröm kësang pan koirëpënëak kentyaë pipörö pit Setenök morök elmëën pimkalaapöök öpnaat. Pël ëak omën pasutönkent yaaö pötak wer moön kö sëpnaarö.10 Monere urömatön kent yaaö pötak ut-pet ke nentere nent pötë songönte pëlyaë. Omën narö monere urömatön kentyaëën pötök wer moön ngönën sëp wesakkëlangön kaö kat wieim wë.

Pool pi Timoti ompyaö öpënëak mëëa11 Anutuu omnamp ni, omën ke pilöt

kasëng mamp. Pël ëak wotpil wëaö,ngönënring wëaö, kön wi kosang yewe-sautaring wëaö, lup sant yaautaring wëaö,weë ngentiak ulöp ngarngar yaautaringwëaö, wiap së së yaautaring wëaö, omënpipotring ömëëtaan weë panë ngentiim.12 Ni Kristoon kön wi kosang yewesautar-ing ömëëtaanweë ngentiim. Pël ëak wëwëkosangët wak öm. Ni omnaröa ëöetakAnutuun kön wi kosang wesan pöt mëëanpötak pi wëwë kosang pötak ömëak yaöniwesa. 13 Anutu omën pout wëwë yan-ingkaupre Yesu Kristo Romyang ngarangkPontias Pailatën ngön yaapët kosang we-sak mëëaup piarpim ëöetak kosang we-sak epël yeniak. 14 Aköpë ngön kosangwes yaningk pipot irikor ëëre omnaröakutpet wesak aö pël ëëpanëën ngarangkkëëkë eimwëënak tiarimAköp Yesu Kristoorööpnaat. 15 Anutuuk akun wiaut wiapötak pimtok Kristo tekeri wes ulmëëp-naat. Pimënt kopëtapökëër ërëpsawiar-ing wëwëere weëre kosang pötë pepappi omën omp aköröa Omp Aköp, pimënttapöpökëër kaöaröa Kaöap. 16 Pi kopëtapwel yawiaut wonöp, ëwa panë omnaröanasënganëëta öngpök wëaup. Omën nam-pök piin itnaangkën ëaup, peeneeta nam-pök itnaangkanëëp. Weëre kosangre yayayamëëa pöt pim naë wieëaut om wiakaimwiaap, kosang pan. Yaap.

Omën omnant selap wieëauröa ngönte17 Ni omën omnant selap wieëauröen

ök mam. Pël ëën koröp ngaarëk wakomën lëngë sëpna pipotön kön wiin pitëmkaamököt pël ëën kosang wesak öpan.Anutu pi moup pepap puuk omnant ulölwes ningkën wak ërëpsawiaring öpenaappiin kosang wesak öp. 18 Ni ök mam.Pël ëën omën omnant selap wieëauröya ompyaut selap mënak perper ëak

1 Timoti 6:19 264 1 Timoti 6:21pitëm omnant kom ëak omën muntarömamp. 19 Pël ëëpna pötak pitëm ënëmkaamök elmëëpna omën weëre kosan-gringöt koirak wëwë kosang këët öpnaat.

Wa korkor ngönte20 Timoti, ni Anutuu ngön nina pipët

këëkë wesak ngarangk ëëm. Pël ëak ngönpas kë won pipot kasëng mamp. Omënnarö tiarim ngönëntaan kööre tok yaalnipiporö pitëmngön pipten, “Ëwat kësangötyewaut,” pël kaar ya. 21 Pit, “Ten ëwa-tringörö,” pël aim olëak irikor ëak ngönënkasëng menaut pötaanök.

Anutu pim komre kolap pöt arim naëwiaap.

[Yok pi tapët. Ne nim pepap, Pool.]

2 Timoti 1:1-2 265 2 Timoti 2:3

2 TimotiYesu wel wiak kutömweri sëën wë kris-

maki 36 pöta ök won sëën Pool kaalak wiikaatak wë Timotiin epwer retëng ë mena.Pool pi pimtë wel wiipna akunet temanömyesën kön weswes ëeë Timoti pim Epesaskak ingre mor saurö ngarangk ëëpnaalngan rë mena.Pöt epël wia.

Ngön ngës rëaut 1:1-2Yoöre ërëpre wa korkor ngönöt 1:3–2:13Weteteere pepanöm ngönöt 2:14–4:5Pool pimtë ngönte 4:6-18Ngön mëët 4:19-221-2 O Timoti nem ru ulöpöököp ne

Pool Anutuuk Yesu Kristoë ngön yaaöomën sumëak neulëak tiarim wëwëetYesu Kristooring yal mangkën nimpnaatkosang wesak niia pöten ök niamëak wesnemëaupök pep epwer retëng ë yaningk.

Anutu Pepere tiarim Aköp Yesu Kristopiarpim komre kolapre ya ngësre mayaappöt ningkën nim naë wiaap.

Tiar ngönëntaan ëö ëëngan3 Nem ëere peparöa eima pöl neenta

lupmer utpetat won wiaan kengkënringwë Anutuun inëën elmëeim wë. Pël ëeënimëën yak kët ël epotë Anutuun kimangmaimeë yoöre ërëp maim wë. 4 Ne sëpyaniwasën nim neen yaköm ëën ing ëanpöten kön wieë ërëpërëp kësang pan ëë-maak yak niin itaampaaten kent yaë. 5Nenim kön wi kosang pan weseim wëënpipten kön wia. Kön wi kosang ke pilpipët nim öng ëap Loisre ëlëp Yunis pi-arpim eimautak niinta tapël yaën pël könyaniwi. 6 Pötaanök nim könö it nganganiwesak epël niamaan. Ngaan nem more-siar nim kepönöök yaniwiin Anutuuk we-laköt elniin ngönën ya mëmpëak weërekosang waup. Pötaanök weëre kosangpöta këët ngarangk ëak ulöl wasum. 7Nimelnia pöten kön wieë epël kön wiim.Anutu pim Pul tiar yaningk pöök kasëëpenëak naalniin weëre kosang ëëre lupsant ëëre tiarimtok tiarimtën ngarangkë pël ëëpenëak yaalni. Pötaanök weërekosang waö pöta këët ngarangk ëak ulölwasum.

8 Ni tiarim Aköpë ngönënte ök amëë-taan ëö ëëngan. Pël ëak ne pim yaatyamëngkënwii kaatak neulëaup neenta ëöëëngan. Ni Anutuu naëaan weëre kosang

wak nem yaaul ngönëntaan këlangön katyawiem kön wiin pangk ëëp. 9 Anutu pimtiar utpetetakaan niwak wotpil öpenëakyaö niia pöt tiarim ompyaö nentaan won.Ngaanëër pan Anutu pi yang epër wonwiaan Yesu Kristook tiar ompyaö niwasëp-naat pël kön wia pötak komre kolap el-nia. 10 Pim komre kolap elnia pötak peenetiarim utpetetakaan niwaup, Yesu Kristo,yaaröön tekeri yes. Kristo pi weleta weërekosangöt wa olëak pim ngön ompyautakwëwë kosang wiakaim wiaapna pöt warwes yaningk. 11 Pël ëën Anutuuk ne pimngön yaaö omën sak ngön ompyaö pötaöre rë moulö pël ëëmëak neulëaup. 12Pëlëaut pötaanök ne këëmre këlangönringwëaup. Pël ëeë pöten ëö naën nem könwi kosang yewesaup Anutu pöpön kön se-lap naën yaaup pi weëre kosangringëpöknem ya yamëngkautre wëwëet ngarangkelnëëpënëak yemangk pöt pout ngarangkëak wëën akun kaöaö temanöm sëpnaat.13 Ngön yaap nem këmtakaan ök yeniakpipta ököök ëëm. Ni Yesu Kristooringyal menak wë ngön pipët piin kön wikosang wasööre lupmerök sant mowasöpël ëëmëën yeniak pipël ëëm. 14 NiAnutuuk omën ompyaö ngarangk ëëmëaknina pipët ompyaö wesak ngarangk ëëm.Ngëëngk Pul tiarim lupmeri wia pöökkaamök elniaan ya pipët mëmp.

15Ni ëwat wëën. Esia yangerak ngönënomën pourö ne sëp newesaut. Pitëmnaëaan Piselasre Emosenis piaripta.16 Aköp pi Onesiporas pim öngre ruuröenyaköm elmëëp. Pitëm pepapök ne wiikaatak wëën kaaö naalnëën akun kësangnem naë wais ya kë neweseimaup. 17 PiRom kak wais neen ap weseim wiaknokoiraut. 18 Aköpök kön wiin pangk ëënakun kaöaöök yaköm elmëëp. Pi Epesaskak nemëën inëën ya kësang mëneimaut.Pöten iteneimaup niinta ëwat wëën.

2Poolök Timotiin Yesu Kristoë nga omën

sëpënëak mëëa1Nem ruup ni, tiar Yesu Kristooring yal

menak wëën komre kolap yaningk pötakweëre kosang sak öm. 2 Pël ëak omnaröaitöök nem ngönën ök niaan kat wia pipotnuukta tapël omën naröen kön wiin yaompyaö mëmpnaarö pël ëën pöt pitënmaan omën muntaröen ök map.

3Ni Yesu Kristo pim nga omën ompyaönamp pël sak tenring këëmre këlangönë

2 Timoti 2:4 266 2 Timoti 3:2rangk öm. 4 Ne nim ömëël pöten könwiimëëk yak ngön nokoliit ök niamaankat wi. Omën namp kööre tokörö ilwasëpënëak nga yaatak wë pi ya muntatnamëngkën yaaup. Ngaaröa kaöapökpim yaaten itenak kent ëëpënëak nga yakopëtet ompyaö wesak mëmpnaat. 5 Ënnamp pi omën muntarö il mowasëpënëakngaal witwit yeem ngasam pöta ngönkosangta ënëm naën ëëpna pöp këët naönëëpnaap. 6 Ën namp pi ya lupöök akunpoutë ya kaö mëneim öpna pöp puukwet rëak ya lupöökaan kaömp këët öp-naap. 7Ngön pipot ingre mor saurö tiarimwëwëeten ya. Aköpök kön koir ningkënnem ngön ök yeniak pipotë këëtön ëwatsumëët. Pötaanök kön wiaam.

8 Ni Yesu Kristoon kön wiaam. Piomën omp ak Tewit pim ëapökweletakaanwal ëaup ngön pöt ngönëntak ök ni yeëpöt. 9 Ne ngön ompyaö pipot ök yaanomnaröak nem ngönten kaaö ëën utpetyaauröen yaalmë pöl këëmre këlangön kenentere nent kat yenewi. Pit wii yenetë.Pël ëautak Anutu pim ngönte wii natëënyaë. 10 Pötaanök ne Anutuu yaö wesauröpitëmëën këëmre këlangön epot kat yawi.Pit YesuKristook utpetetakaanmoönAnu-tuu ëwaatak wakaim öpënëak këlangönkat yawi. 11Ngön epël wia epët yaap.“Tiar pim weletak yal menan pöt wëwëe-

takta yal mempenaat.12 Tiar këlangön kat yawiem weë ngenti-

ipena pöt piiring ngarangk sëpe-naat.

Tiar pi yak mowasëpena pöt puukta tiaryak niwasëpnaat.

13 Tiarim ngön kosangët wiap sëpna pötpim ngön kosangët kosang sakwiaapnaat.

Pi nalre nal naën yaaup.”Ya omën namp Anutuuk itaangkën

ompyaö yaë pöta ngönte14 Ni ngön epët ngolöp wesak Anu-

tuu ëöetak omnaröen mëak pit ngönutpetatëën nga elepan pël mam. Pëlyaë piptak kaamök naalmëën ngön utpetpötök pöt kat yawiaurö utpet yemowas.15 Anutuuk niin kön wiin kë sëpnaataanweë ngentiak yaat mëmp. Pël yeem ngönkëët wotpil tekeri wesakmaimwëën omënëöaat nim rangk nawisën ëëpnaat. 16Ngönpas kë won Anutuu kent naën pipot apan.Pipotök utpetatë kanöök wes mëën Anu-tuun kasëng mempanëën. 17 Kaar pipot

ëmpöl kaöatë yaë pöl ulöl sak utpet yewas.Omën ke pil yaauröakaan naar AimeniasrePailitas. 18 Piarip irikor ëak ngön këëtkasëng menak ënëmak weletakaan walëëpenaat ya pöt yok oröa pël kaar aimeëomën muntaröa kön wi kosang yewasaututpet weseim wë. 19 Pël yaatak Anutuukpim ingre morörö tiar ka wap ket ëakwesirën taintaë taua. Wap pöta möönöökngön epël wia. “Aköp pi pim omnaröenëwat wë.” Pël ëak munt nent epël wia.“Omën Aköpön, ‘Yaap pi tiarim Aköp,’ pëlmaimeë pim yapinte wak yaaurö pit ut-petat kasëng mamp.”

20 Omën omnant kësang wieëaupë kakaöetak kelön nant omën sum kësangëtkoolre siluwa pötök ket ëëre këraare yan-gatök ket ë pël ëaut wia. Nant yakaöatë yaut, nant pasutë yaut pël ëak wia.21 Namp pi omën pas pöt kasëng menakpim lupmer kölam wasën pöt pi kelönya kaöatë pötë ök sëpnaat. Pël ëën KaPepapök piin kön wiin ompyaö ëën perammowasën pi yaap Ka Pepapëën ya ompyaöke nentere nent mëmpnaat.

22 Timoti ni omp ulwasöröa kentrekaur yaaut sëp mowesak öm. Pël ëakomën lup kölamring wë Anutuun kaamökelmëëpënëak maim wëauröaring wotpilwëëre kön wi kosang mowasö, lup santelmëëremayaaptaringwë pël ëëmëënweëngentiim. 23 Ni köpël ngön utpet pipotkasëng mamp. Pipotök nga koir yaë pötenëwat wëën. 24 Aköpë inëën yaaö nam-pök ngaal witwit ngön epan. Pi omënpourö ngöntre kar elmëeimeë ompyaöwe-sak ngönën ök maim öp. Pël yaëën nam-pök piin utpet yaalmëën pöt ya sangënelmëëpan. 25 Pël ëak omën pim ngön waolë yaaurö pitën wiapre kor elmëak pitëmkönöt wotpil mowasëp. Pël ëën pit Anu-tuuk kaamök elmëën lup kaip tiak ngönkëët ëwat sëpën sa. 26 Pël ëak pitëm lupötkan tëën ngaanëër Setenök pim ngönngaarëk öpënëak kalaapö mowiin wakwakaima pörekaan ent ë olëak ompyaösëpnaat.

3Akun kaöaö temanöm yesën wa irikor

kësang orööpnaat1 Ni epël kön wiaam. Akun kaöaö

temanöm yesën könöm ke nentere nentorööpnaat. Pöt epot. 2 Omnarö pitëmtënkent ëën keimön ëëpnaat, monatön kentrekaur ëëpnaat, pitëmtën wak isak apnaat,

2 Timoti 3:3 267 2 Timoti 4:8ieping ëëpnaat, Anutuun ökre was apnaat,pitëm ëlre peparöa ngönöt wa olapnaat,omnantmangkën yoöre ërëp nemaan ëëp-naat, Anutuun ngëëngk nemowasën ëëp-naat, 3 omën pitring irëauröenta ngön-tre kar naën ëëpnaat, omnaröak mayaapelmëëpënëak yaëën kangiir nga elmëëp-naat, omnaröen ökre was apnaat, pitëm-tok pitëmtë koröpötön ngarangk naënëëpnaat, kentre imënöröa yaë pöl ëëpnaat,omën ompyaö yaautön kööre tok ëëpnaat,4 pitëm karuröen morök elmëak kööretoköröa moresi moulmëëpnaat, teënt panköntak pitëm kön ëngk ma e pötë ënëmëëpnaat, pitëmtok omën kaöarö pël kaarapnaat, koröpöökë omnantön kent yeemAnutuun kent naën ëëpnaat. 5 Pël yeempit koröpöök Anutuu ënëm yaaö kaarkaarsak wë Anutu kasëng menak öpnaat. Niomën ke pilörö kasëng mamp. 6 Pitëmnaëaan narö ëlëëp ka nantë së ilëaköng kön wonöröen ngön kaar ke nen-tere nent mëak pitëm ngönën kaar pötëënëm ëëpënëak morök yaalmë. Öng pöröpitëm saunatë könömöt wetak wë kön se-lap wëaurö kentre kaur ke nentere nentpötök wer moön ënëm yaaurö. 7 Pit këtël epotë ngön kat wiak kön ya mëneimeëngön këëta songönte ëwat nasën yaaurö.8Omënöngörömorök yaalmëapöröngaanSanisre Sampris piarpimMoses pim ngön-ten kööre tok elmëa pöta ök ngön këë-taan kööre tok yaaurö. Pitëm könöt ut-pet yaaurö yak kön wi kosang yewesautkaëngk yaaurö. 9 Pitëm omnant yaautëkëët kaö naarööpan. Sanisre Sampris pi-arpim ëa pöl köpël yaauta këët tekeri sëënomën pourö itaampnaat.

Weëre kosang taueë Anutuu ngönta ënëmyaauta ngönte

10 Ni neering yesaup nem ngönën ökyamëëaöre kan yaaö, omnant yaaö poutësongöntere Anutuun kön wi kosang yewe-saöre ya wiap yaaö, lup sant yaaörekëëre ngaatë rangk wë, 11 omnaröak ut-petat kësang yaalnëaöre këlangön katyawiaö pötön ëwat wëën Antiokre Aiko-niamre Listra ka pötë së wë këlangönkaö kat wieim wëën Aköpök utpet pötëöngpökaan ent ë neulëaut pöten ëwatwëën. 12 Omën narö Yesu Kristookyal menak Anutuu ngöntak öpna piporokööre toköröak utpet mowasëpnaat. 13 Ënomën utpet kaar yaauröak omnaröen

morök yemaan Setenökta pitën moröktapël maan utpet panë sëpnaat.

14 Ni pöt, ngön kë kat wiak kön wikosang wesan pipot taintaë wak öm. Niten ngön pipot rë niulauröen ëwat wëën.15 Nimtënta ëwat wëën. Nim kotuukaanngëëngk ngönën pepewer sangk kelakkat wieimaup yak pötak kön ompyautningkën Yesu Kristoon kön wi kosangwasën Anutuuk utpetetakaan niöpnaap.16 Ngönën pep pipot pout Anutu pimtëPulöökë kaamöktak oröaut. Pötaanökngön pipotök ëwat ninak tiarimtë ut-petatön pet yaalni. Pël ëak tiarim wëwëatompyaö niwesak wotpil öpena pöt rëyanuul. 17 Kopëta niwasën Anutuu omënkë panë sak ya ompyaö ke nentere nentmëmpenëak ngönën pep pöt oröa.

4Poolök Timotiin Anutuu ngön këët kosang

wesak ök mapënëak mëëa1Ne Anutuu ëöetakre Yesu Kristo omën

wel wiaare öp wëaurö tiarim ngönte ëpet irëpnaapë ëöetak pim akun kaöaöökwais wa ngaöök nimëëpna pötaan kosangwesak epël niamaan kat wiim. 2 Anutuungönte ök mëak omën pötaan kent yaau-röere kaaö yaaö pouröen wiap elmëakkosang wesak ök mam. Pël ëën ngönpötak elmëën pitëm lupöt it nganga sëp.Pitëm utpetatön nga maan lup kaip tiip.Konöt kosang mowasën Anutuu kanööksëp. Pël yaëën kët ël epotë wiap elmëakkëëkë wesak rë mouleim öm. 3 Ënëmakakun nent temanöm sëën omnarö wotpilngönten kaaö ëak pitëmtë kentötë ënëmeimeë ngönën kaaröt kat wiipënëak yeempëël maan rë yemoula ke nampre nam-pörö wais rë mouleim öpnaat. 4Pël ëën pitngön këët kasëngmenak ëlar ngön pöt katwieim öpnaat. 5 Ni pöt, kët ël epotë köntektektaring wë këëmre këlangönë rangköm. Pël ëeë omnaröen ngönën ök maimöm. Nim omnarö kaamök ëak ngönën ökyemaan ya pöt panë wesak mëmpeim öm.

Pool pi ya pet irëpënëak mëëa6Wain iit Anutuun kiri yaalmë pöl nem

iit lë olemëak yeë. Nem wëwë epët sëpwasuma akunet temanöm yes. 7 Ne nemyaat weë ngentiak mëneimaut. Nem yaatmëmpö wais pet ir yoolak. Kan yaöneea pöökmësaöwais yaö neeaurek yaarö.Nem kön wi kosang yewesaut wil këloknaën. 8 Pël ëën peene pöt kutömweri ul

2 Timoti 4:9 268 2 Timoti 4:22ë rangiaut, sum kësangring omën wot-pilöröaan yaö ëa pöt nemëën ëaut akunkaöaöök Omp Aköp, ngön ë pet yairaöwotpilëp puuk nampnaat. Pöt nemëntpëënwon, pimorööpna akuneten kent ëakkor wakaimaurö pitta mampnaat.

Ngön mëët9 Peene teëntom nem naë waisum.

10 Timas pi yangerakë omnantön kentrekaur ëak ne sëp newesak Tesalonaika kakësa. Pël ëën Kresen piita Kalesia yanger-akë yesën Taitasta Talmesia yangerakë sa.11 Pël ëën Luk pimënt tenip wë. Pö-taanök ni Maak koirak arip waiseë. Pi yokpangk ya kaamök elnëëpnaap. 12 Tikikaspöpökëër nook wes mëën Epesas kakël sa.13 Nim waisumë pötak nem ulpëën waliipTroas kak Kapas pim kaatak wiaan pöpwak waisum. Pël ëak pep pepatring ketëautre imën koröpöök ket ëaö pipotta wakwaisum. Ne pep imën koröpöök ket ëaöpipotön kent pan yaë.

14 Ainötök omnant ket yaaup Alesantapi utpet kaö elnëaut. Pötaanök Aköpökkangut mampnaat. 15 Niinta omën pöpönngarangk këëkë ëëm. Pi kosang ëak tenimngönöt wa olëaup.

16 Wet rëak nem ngön yaatak neulëapötak omën namp ne kaamök naalnëën,won pan. Omën pourö ne sëp newesa.Aköpök pitëm korar elnëa pöta kangutwon wes moolap. 17 Aköp neering wëngönën ulöl wasën köpël omnaröeta katwi pet irëpënëak kaamök elnëak weërekosang nenak utpet kaöatë naëaan ent ëneulëaut. 18 Aköp pi utpet ke nenterenenta öngpökaan newak ompyaö wesakkutömweri wa ngaöök nemëëpnaap. Tiarakun poutë pim yapinte ngaarëk wak aimöpa. Yaap.

19 Ne Akuilaare pim öngöp PrisilaareOnesiporasë öngre ruurö pit pouröaanyowe yemak pël ök mam. 20 Erastas piKorin kak wakaimaup. Tropimas yau-man ëën Mailitas kak ent ë moulmëaut.21 Kentre wap akunet temanöm sëpanëënteënt waisum.

Yupulasre Putenre Lainasre Klotiaareingre mor eprek wëaö pourö pitta yoweyenia.

22 Aköp nim könöpring öp. Pim komrekolap pöt arim naë wiaap.

[Yok pi tapët.Ne nim pepap, Pool.]

Taitas 1:1 269 Taitas 2:2

TaitasYesu pi wel wiak kutömweri sëën wë

krismaki 35 pöta Ök won sëën Poolök pepepwer Taitas pimëën retëng ëa. Taitas Krikomën Poolring wakaimaupök Krit kus-tak ingre mor saurö ngarangk ëak wëënPoolök epwer retëng ë mena. Pim pepepwer pöt, Taitasën tolëël ngarangk ëëpënpöta ngönöt mena. Ngön epët 1 Timotipöweri wia pötë ök.Pöt epël wia.

Ngön ngës rëaut 1:1-4Ngönënë ngarangköröa ngönte 1:5-16Omën pouröa ngönte 2:1-15Wa korkorre pepanöm ngönöt 3:1-11Ngön mëët 3:12-151 O Taitas, ne Pool Anutuu inëën

yaaupök pep epwer retëng ë yaningk.Puuk Yesu Kristoë ngön yaaö omënneulëak pimëën yaö elniaurö arim kön wikosang yewesaut taë wasën pimwëwëetakwë pöta këët këëkë ëwat sënëak neulëaut.2Ne ar ya kë sak wëwë kosangët önëëtaankor önëak arim kön wi kosang yewesauttaë yanuwas. Anutu pi kaar naënëpökyangerak omnant naaröön wiaan pötaankup nuwia. 3 Pël ëak puuk ënëmak pimakun wia pötak wëwë kosangta songöntepim ngöntak tekeri wes nina. Anutu kamayanuwa pöpök ngön epët nenak ök amëakneaan pël yeë.

4 Taitas niin ngönën ök niaan nem yeëpöl kön wi kosang wesak nem ru panësaup, niin yoöre ërëp yeniak.

Anutu Pepere tiarim kama yanuwaup,Yesu Kristo, piarpim komre kolapremayaap pöt ningkën arim naë wiaap.

Ngönënë wotöököröa ngönte5 Ni ingre mor sauröa naë omën nant

korar wia pöt wotpil wesak ka poutëngönënë wotöökörö moulmëëmëak nemök niia pöl Krit kustak niulëën wëaup.6 Ne epël ök niiaut. Omën namp pi om-naröa itöök ketre saun won panëëpök öngkopët nampringëp, pim ruuröeta Kristoonkön wi kosang yewesauröak pitëm ken-töökë ënëm ëak utpet naën yaaöre pitëmëlre peparöa ngön wa nemoolaan yaaöomën ke pilëpök ingre moröröa kepönöökmoulmëën öp. 7 Ngönënë wotöököp piAnutu pim yaat ngarangk yaaupök om-naröa itöök ketre saun won, wotpil öp. Pipimtën ping wesak ëak ya sangën teënt

ëëpan. I ngaat nak kön irikor ëak omnarököntak mööpan. Monere urömatëën warëëpan. 8 Omën kamaatëaanörö ngöntrekar elmëëp. Kön ompyautaring wë wotpilompyaö öp. Pimtë wëwëet ngarangk ëëp.9 Pi tenim ngönën kë rë yanuul pöt taëwes wak öp. Pël ëeë ngönën kë pöt rëmoulööre omën ngön pöt wa yoolëauröakaaröt tekeri wasö pël ëëp.

Krit kustak kaar omnarö selap wakaima10 Omën selap ngön wa yoolëaurö wë.

Pit ngönmosut ëakmorök yaalni ke pilöröselap Yuta omën, “Ar Anutuu ngöntaënëm panë ëënëën arim koröp kaut ileë,”kaar pël yaaö pöröa naëaanörö. 11 Pitmonere urömat öpënëak ngönën naë-panëët aö ompöröere pitëm öngre ruuröutpet yemowesaurö. Pötaanök ngönënëwotöökörö ar pit il mowarieë. 12 PitëmtëKrit kustakaan ëwat omën nampök epëlök ëa. “Krit omnarö ten kaar yaaurö.Ten animauröa ök kë köntak yeem wisënyaaurö.” 13 Krit ëwat omën pöpë ök ëapöt yaapët. Pötaanök pitëm könwi kosangyewesaut taë wesak öpnaan kosang wesakök maë. 14 Pël ëak pit Yuta omnaröaëaröa ngön pasutre omën ngön këët wayoolëauröa ngön kosang wesak ya pipotönkat wiipan pël maë. 15Omën pitëm lupötëkölam wë pörö pit omën poutön könwiin kölam wia pël yaaurö. Ën utpetatökpitëm lupötë utpet wasën Kristoon könwi kosang newasën yaaö pörö pit omënpoutön kön wiin kölam won pël yewas.Pöt pitëmkönre lupöt puwariin ompyaöreutpet pöt kom naën yaaurö pötaanök.16 Pël yaëëtak Anutuun ëwat wë pël yaau-röak pitëm yaautök pi kasëng yemangkpöt pet yaalni. Anutuuk pitën itaangkënutpet pan ëën pit pim ngönte wa olëakomën ompyaut ëëpënëak ëën pangk naënyaaurö.

2Öngre omp ulöpöröa ngönte

1 Pit utpet ke pipot yaauröak ni pötngönën këët pëën rë moul. 2 Ompulöpöröen i ngaat nak kön irikor ëëpan pëlma. Pit omën ompyaut yaëën omnaröakpitën ping wesak ap. Pël ëak pitëmtëwëwëat ngarangk ëëp. Pël yeem këëkëwesak könwi kosang wasööre neneren lupsant elmë pël ëëp. Pël yaëën omnaröakpitëmëën utpet yaalmëën pöt kosang sak

Taitas 2:3 270 Taitas 3:11

öp. 3Tapël öng ulöpöröenta öngöröa Anu-tuu ngön ngaarëk yewa pöl ëëpnaan ökma. Pit omnaröen utpet wesakmepan. Pëlëak i ngaat keimön nëmpan. Pël yeem öngulwas ompringöröen ompyaö yaaö pöt rëmoulak pet elmëëp. 4 Pël ëak öng ulwaspöröen pet elmëën pitëm ompre ruuröenlup sant elmëëpnaan. 5 Pël ëak pitëmtëwëwëat ngarangk ëak lup kölam öpnaan.Pël yeem pitëmtë kaatë omnant këëkëwesak ngarangk ëak omnaröaan ompyaöelmëak ompöröa ngönöt ngaarëk öpnaan.Pit pël yaëën pöt omnaröak pitëm yaautönitenak Anutuu ngönten utpet wesak naë-pan.

Omp ulwasöröa ngönte6Öngre omp ulöpöröenmëëa tapël omp

ulwasöröenta ök ma. Pitëmtë wëwëatngarangk ëëpnaan kosang wesak ök ma.7 Ni ompyaö yaaö pötaan wotöök rëakwëën omnarö nim yaaö pöten itenak ökëëp. Ni rë moulömëën, wotpil wë këëkëwesak rë moul. 8 Ngön kë omnaröak wautpet wesak naën ëëpna pöt pëën ök ma.Pël ëën nim kööre tokörö pit tiarën utpetwesak niapënëak ök ëën pangk naën ëënëö sëpnaan.

Inëën ruuröa ngönte9 Inëën ruuröen pitëm kaöaröa ngönöt

ngaarëk wak ompyaö wesak ya mëngkënpit itenak ya ërëpërëp ëëpnaan ök ma.Pitëm kaöaröen ngön utpetat kangiirmepan. 10 Pit pitëm kaöaröa omnantkëkain ëëpanëp ompyaö wesak pitëmngönöt ngaarëk öp. Pël ëën pit itenak,“Yok pangk yaë,” pël wasëpnaan. Inëënruurö pit ya ompyaö ke pil yamëngkënAnutu tiarim kama yanuwaup pimngönënte ngaarëk sëën omnaröak itenakkön wiin, “Ngön pöt ompyaut,” pëlwasëpnaat.

Tiar lup kölam wë Kristo pim akunkaöaöön kor öpa

11 Anutu pi yang ël epotë omën pourökama niöpënëak pim komre kolap pöttekeri wes nina. 12 Komre kolap pötakAnutu kasëngmenak wëaö pötere yanger-akë kentre kaur pöt sëp wesak e yangerakwë eptakëër tiarim wëwëat ngarangk ëakwotpil wë omën Anutuu ënëm yaauröawëaul öpenëak rë yanuul. 13 Pël ëëntiar wëwë pötakël wë kön kosang wiakkë ompyaö oröön ërëpsawi ëëpena pötenkor eim wë. Yaap, tiar kor eim wëënYesu Kristo yaaröön pim ëwaat tekeri sëën

itaampenaat. Pi tiarim Anutu, ompyaöyanuwas pöp, 14 tiar utpetatë öngpökaankama niwak kölam niwasën pim omnaröpël sak wë kosang wesak ompyaö yaaö pötëëpenëak pim wëwëet tiarimëën keimönnaën kësangën elniak wel wia.

15Ngönpipot pout ökma. Weëre kosangnina pöt pout wak wë ngön pipot öpnaanke urak mëak wa olapanëën kosang wesakma. Pit niin kön wiin iraan nim ngönte waolapan.

3Tiar wëwë ompyautak kosang sak öpa

1 Nim ingre mor sauröen yangngarangköröere kaöaröa iri öpnaanngolöp wesak ök ma. Pit ngönöt ngaarëkwak wëën ya ompyaö nant mangkënpöt mëmp. 2 Pit omnaröen utpet wesakmëak ngön kosang mepanëp ompyaöelmëak ëpre wiap elmëëp. 3 Tiar ngaanSetenök morök elniin ngön këëta kanöirikor ëak köpël wë ngön wa olaimaurö.Pël ëak tiarim wëwëat ngarangk naënkentre kauratë ënëm pëën eimaurö. Këtël epotë tiar utpet yaëën omnarö tiarënkaaö yaalniin tiarimëntta neneraan kaaöeimaurö. 4 Pël ëauröak Anutu tiar kamayanuwaup pim ompyaö elniire lup santelni pël yaaö pöt tekeri wes ninak 5 kamaniwaurö. Pi tiarim wotpil yaautaan won,pimtë yakömtak pël elniaurö. Pi tiarënyaköm elnieë tiarim lupöt iirak pim runiwasën Ngëëngk Pulöök tiarim lupötngolöp niwesa. 6Anutuuk Yesu Kristo tiarkama yanuwaaupë tiarimëën elnia pötaanNgëëngk Pul pö tiarim naë wes mëën waiskaamök kësang elnia. 7 Anutuuk komrekolap elniak, “Wotpilörö,” pël niak yaöniwasën kön kosang wiak kor wë wëwëkosangët öpenëak pël elnia. 8 Ngön pipotyaapöt.

Taitas, nem kentöök ni omën Anutuunkön wi kosang wesaurö omën ompyauteim öpnaan kosang wesak omën yaappipot ëëpnaan ök ma. Pipot ompyaut,omnarö kaamök yaalni. 9 Ngön utpet keepëlöt kasëng man. Ngön mosutëën ngaelngan. Ëere körööröa songönöt kaö we-sak angan. Moses pim ngön kosangtak wiapötön nga angan. Omën pipot pout mo-sut, kaamök naalniipanëët, pötaan kasëngman. 10 Ën omën namp ngön kaar ëak in-gre morörö kom yaalmëën pöt akun nentma nentepar wotpil mowas. Pël ëën pi katnawiin yaëën pöt kasëng moman. 11 Ni

Taitas 3:12 271 Taitas 3:15ëwat wëën. Omën ke pilëp korar wë utpetyaaup. Pimtë yaaut tiarën pet yaalni.

Ngön mëët12 Ne Atemas ma Tikikas namp nim

naë wes mëën wais orööpna pötak teën-tom nem naë Nikopolis kakë wais. Nekopi akunaöök pörek ömëak kön yawi pö-taanök. 13 Ni Sinas, Rom ngön kosangötëwatëpre Apolos piarip kaamök ompyaöelmëak kamtaöökë omnant menak wesmëën sëp. Piarip omnantön ngöntök ëë-panëën kaamök elmë. 14 Tiarim ingremor saurö pitta ompyaö yaauta yaat këëkëwesak mënak kosang sëp. Pël yaëën narökoröpöökë omnant ëël yaëën pöt kaamökelmëën pitëm ngönëntak wëaut kë ëëp-naat.

15 Omën neering wëaurö pit pourö niinyoöre ërëp yenia. Ngönëntak lup santyaalni pöröenta tapël yaalmë pël ök ma.

Anutu pim komre kolap pöt ar pouröanaë wiaap.

[Yok pi tapët.Ne nim pepap, Pool.]

Pailimon 1 272 Pailimon 22

PailimonYesu wel wiak kutömweri sëën wë kris-

maki 32 pöta ök won sëën Pool Rom kakwii kaatak wë pep epwer Pailimon pimëënretëng ëa. Pailimon pöp omnant kësangwieëaupök Kolosi kak wëën ingre morsaurö pim kaatak wa top ëeima. Poolëepwer retëng ëaö pöta songönte epël.Pailimonë inëën ru namp, Onisimas, pimomënnent këkain ëak kas Romkakë sa. Pëlëak Pool koirak lup kaip tiak Kristoon könwi kosang wesa. Pël ëën Poolök Onisimaskaalak Pailimonë naë wes yamëem Pail-imonök pim saunet won mowasëpënëakpep epweri ök mëak mangkën wak sa.Pöt epël wia.

Ngön ngës rëaut 1-3Pailimon pimtëën yaya ngönte 4-7Onisimas pimëën kimang mëëaut 8-22Ngön mëët 23-251 O Pailimon, ne Pool Yesu Kristoë

ngönte yaautaan wii kaatak neulëaupökTimoti tepërim ngöntöp piiring wë ten-pim ya ngawiap nimëën pep epwer retëngë yaningk. 2 Öng Apia tenpim karipreAkipas tenpim yeë pöl Anutuu yaat kosangngentiak yamëngk pöpre ingre mor saönim kaatak ngönënëën wa top ë yaëpöröaanta yoöre ërëp yak.

3 Anutu tiarim Pepapre Aköp YesuKristo piarpim komre kolapre mayaap pötningkën arim naë wiaap.

Pool pi Pailimonëën Anutuun kimangngöntak yoöre ërëp mëëa

4-5 Pailimon, ni Aköp Yesuun kön wikosang wesak Anutuu omnaröen lup santyaalmëan pöt naröak aan kat wiaut. Pö-taanök ne kët ël epotë nimëën Anu-tuun kimang ngöntak yoöre ërëp maimwë. 6 Ni omnaröen nim Kristoon könwi kosang yewesa pöten ök maan tiarKristook yal ëak wëën Anutuu tiarënompyaö yaalni pöten ëwat sëpënëak ki-mang yemak. 7 Ngöntop, ni Anutuu om-naröen lup sant elmëën pit ya kë sa. Pëlëën ne pöt katwiak ya kë sak ërëpërëp yeë.

Pool pi Pailimonön Onisimas santmowasëpënëak mëëa

8Ni lup sant yaalmëan pötaan epël nia-maan kat wi. Kristook pim yaatak neulëënwë. Pötaanök nook omnant ëëmëën këk

niamëak pöt pangk niamaat. 9 Pël ëë-maatak tepër nampnampëën yak lup santyeë pötaan wiap wesak niamaan. NePool omp ulöpöp Yesu Kristo pimëën yakwii kaatak neulëën wëaupök 10 Onisimas,nem ruup, pimëën kosang wesak kimangyeniak. Nem wii ka eptak wëautak piinKristöe songönte ök maan kön wi kosangwesak nem ru sak wë. 11 Pi ngaan nim in-ëën yaaupök pim akunet pet nairën wiaannim sëp wesautak ompyaö wesak kaamöknaalniin ëaup, peene tepër pouwaar yokpangk kaamök elniipnaap. 12 Pötaanöknook pi nim naë wes mëën yewais. Pinemruulöpöököpyakne sëpnewesaknimnaë yewaisën ya këlangön yaë. 13Ne Kris-toë ngön ompyaut ök yaautaan wii kaatakneulëën wëaupök pi nim urötak kaamökelnëëpënëak kent yaë. 14 Pël yaëëtak nipötaan kuure mak nenëaan wiaan piinmaan nem naë öpënëak kön nawiin ëaut.Pöt ni ompyaö elnëak piin maan öpnaanke urak niamaaten kaaö yaë. Könöök pëlelnëëmëëten kent yaë.

15 Ne kön wiin Onisimas pi kaalak waisniiring sasa öpnaataan Anutuuk maanakun kot nent sëp niwesa. 16Ngaan pi niminëën ru wakaimaup. Peene pöt, pöt pëënwon. Pi nim ëan pöl Kristook yal meneëyak inëën pëën won, nim kar panë sak wë.Ne piin lup sant yaalmë. Ën ni ne il newe-sak nim inëën ruupök nim ëa pöl Aköpönkönwi kosangwesakwëën lup sant kësangpan elmëeim ömëëp. 17Ni kön wiin tepërKristoë yaat yamëngkauwaar pël wesakpöt nim neen sant yaalnëën pöl piintaelmë. 18 Pi utpet nent elnia ma omën nentnimnaëaan këkain ëa pöt ök neaan kangiirnimpaat. 19 Ne Pool nemtë moresök epëlretëng yeë. Onisimas pim omën nimnaëaan wa pötë kangiir nimpaan. Ni ëwatwëën pötaan ngolöp nuwesak epël neni-angan. Ne kaamök elniin Kristoë omënsak wëën pötaan nim naë kangiir nampëkësang nent wia. 20Pötaanök Aköpëën yakne ompyaö elnëak Onisimas sant mowas.Tepër Kristook yal menak wëerek pël el-nëën ya kë sumaan.

21 Ni nem këm ngönte ngaarëk ömëëtpël kön wieë pep epwer retëng ë yaningk.Yaap, ne kön wiin ni il wesak munt nanttaëëmëëp. 22 Ne kön wiin Anutuuk nimkimang yamëëaut kat wiak wil neulëënnim naë waisumaap. Pötaanök Onisimaspim nim naë waisëpnaatak ne nim naëwais ömaan ur nent kopëta was.

Pailimon 23 273 Pailimon 25Yoöre ërëp ngönte

23Epapras, YesuKristoë ngönte ök yaau-taanwii kaatakmoulmëën neeringwë pöppi yoöre ërëp yenia. 24 Ën Maakre Aris-takasre Timasre Luk neering ya yamëngkapörö pitökta tapël yenia.

25AköpYesuKristo pimkomre kolap pötarim lupmeri wiaap.

[Yok pi tapët.Ne nim karip, Pool.]

Ipru 1:1 274 Ipru 2:1

IpruYesu wel wiak kutömweri sëën wë kris-

maki 37 pöta ök won sëën omën nam-pök pep epwer Ipru omën ingre mor saönaröaan retëng ëa. Omën retëng ëa pöp,tiar köpël. Pi ingremorörö kööre toköröakpitëm kön wi kosang yewesaut irikoryaalmëën kasëng mampënëak yaëën ep-wer retëng ë mena. Pi Kristoë yaatereyapintak Mosesëët il yewas pöt pet elmëa.Pöt epël wia.

Kristook Anutuu songönte tekeri wespet ira 1:1-3

Kristook enselörö il yewas 1:4–2:18Kristook Mosesre Yosua il yewas 3:1–4:13Kristoë kiri yaaö yaatak Mosesëët il

yewas 4:14–7:28Kristoë sulöp ngolöptak Mosesëët il

yewas 8:1–9:28Kristoë kiri ëautak Mosesëët il yewas

10:1-39Kön wi kosang yewesauta ngönte 11:1–

12:29Wa korkor ngön mëët 13:1-25

Anutuuk pim Ruupön maan pim ngönteök niia

1 Ngaanëër Anutu pi tektek ngön yaau-röen ök maan tiarim ëaröen ngön kenentere nent, kan ke naöre naö ök maöima. 2 Pël ëautak peene yangerakë om-nantwonwasëpna akunet temanömyesënakun eptak pim Ruupönmaan pim ngönteök niia. Ruup Pepapök maan omnantpout ket ëaup omnantë pep sëpënëakmëëa. 3 Anutuu ë rangiere ëwaat pim naëwiaan tekeri yewas. Pi Anutuu ök panëëppim weëre kosang ngöntak omnant poutkaamök elniaan taë sakwia. Puukwelwiaktiar kölam niwasëpënëak tiarim saunatwon wes olëak, kaalak kutömweri walëak së Anutuu yaapkëël wel aisëak weërekosangring wë.

Anutuu Ruupök enselörö il yemowas4 Pi Anutuuk yapin kaöet mangkën en-

selöröaat il yewas. Tapël pi kutömweriisak Anutuu yaapkëël wë weëre kosangwak enselörö ngep elmëak wë. 5Ne tol ëënpël yeniak? Ngaan Anutuuk ngönëntakepël mëëa pöt enselöröen ök nemaan ëa.“Ni nem Ruup.Peene ne wil nuulëak nim Pep sak wë.”Ën epteta enselöröen nemaan ëa.“Ne pim Pep sak wëën

pi nem Ru sak öpnaat.”6 Nent pöt, Anutuuk pim Ru wetëëpyangerak wes mëën waisëpënëak ëa pötakepël ök mëëa.“Ne Anutu nem ensel pourö piin yaya

map.”7Nent pöt, pim enselöröen, “Pit Ruupë iriwë,” weseë pitëmëën epël ëa.“Ne Anutu nem enselöröen maan ken-

töökë ök yesaurö.Ën nem inëënöröen maan es wilëngöökë

ök yesaurö.”8 Ën nent pöt, Ruupëën Anutuuk epël ökmëëa.“O Anutu, ni omp aköp akun wali om

ngarangk eim ömëëp.Nim omën wa ngaöök yamëën pörö wotpil

wesak ngarangk yaaup.9 Ni wotpil yaautön kent yaaup, utpet

yaautön kaaö yaaup.Pötaanök Anutu ne, nim Anutuuk ni ërëp-

sawi ëëmëak yaö niaan ërëpsawikaö yaëën nimotök karuröaat ilyewas.”

10Nent epël mëëa.“Aköp ni omnant won wiaan yanger ket

ëan.Nim moresring kutömwer ket ëan.11 Kutömre yang pipot kö yesën ni pöt

wakaim om ömëëp.Poë koröpö sëpar yes pöl pipot ëëpnaat.12 Nuuk pit poë koröpö rang rë yawi pöl

ëëmëët.Pël ëak ulpëënëp përëak ngakëp yamë pöl

elmëëmëët.Ën ni pöp om wakaim omëëp.Ni ulöp sak wiap nasëngan.”13 Nent epël wia pöt, Anutuuk pim en-selöröen nemaan, Ruupön mëëa.“Ni wais nem yaapkëëtakël wel aisëak

weëre kosangring wëënomën nimëën kööre tok yaaurö nook

maannimweëre kosangöökë karökilapnaat.”

14 Ën enselöröen tolël mëëa? Pit omënkönöröa ök ëën Anutuuk pim inëën yamëmpënëak wes yamëaurö. Pël ëën waisomën Anutuuk utpetetakaan kama niöp-naarö kaamök yaalni.

2Anutuu utpetetakaan yaniwa pöt

kësangët1 Yaap, Anutuu Ruupök enselörö il

yewas. Pötaanök tiar pim ngönte ök

Ipru 2:2 275 Ipru 3:6niaan kat yawi epët kat kolak sëp was-nganëën taë wes wak öpa. 2 Anutuu ngönkosangöt enselöröen maan ök mëëa pötyaap panëët. Omnarö ngön pöt ngaarëknaön wa yoolaan kangiir Anutuuk ut-pet mowasö ima. 3 Pötaanök tiar Anu-tuu ngönte, Ruupë ök ëa pöt, wa olëakAnutu tiar utpetetakaan kama niöpna kaöpöt kasëng mangkën tol ëak kangut wonëëpën? Orööpnaat. Pim tiar utpetetakaankama niöpna ngön pöt, Aköp Yesuuk wetrëak ök aan omën kat wiauröak ngönpöt yaap pël aan kat yawi. 4 Pit pëlyaëën Anutu pimtokta Aköp Yesuu ngönteyaap pöt tekeri wasëpënëak retëng weërekosangring it ngolöp ke nentere nentmëneima. Pël yeem pim könöök elmëënNgëëngk Pulöök ngön pöt kaamök ëakngönën ya mëmpenëak weëre kosang kenentere nent omnarö nina.

Yesu pi tiar omnarö utpetetakaan kamayewauta pep saup

5 Yang ënëm orööpënëak Anutuukmëëaur nem yeniak epër, Anutuukenselörö ngarangk ëëpënëak nemaan ëa.6Won. Pöta ngönte ngönëntak ngön nentepël wia.“Anutu, ten omën pasuröaan ni oröptaan

kön yaniwiin?Ten omën pëënöröaan ni oröptaan

ompyaö yaalniin?7Ni ten akun kot nent enselöröa iri önëak

niulëën pitök il niwesa.Pël ëën kaalak ënëmak ni ten wak ngaarëk

isak ëwaat ë nirangian.8 Pël ëak ni ten omnant pout ngarangk

ëënëak tenim iri niulëan.”Yaap, Anutu pi tiar omnant pout ngarangkëëpenëak niulëa ngönën piptak pël ëa.Pötaanök kopët nent tiar ngarangk naën-gan won, pout ngarangk ëëpenaat. Pëlëëpenaatak peene itaangkën tiar omnantpout ngarangk naën yeë. 9 Peene pöt, tiaritaangkën ngön pipët Yesuun ëa. Anutuukpi akun kot nent enselöröa iri öpënëakmoulmëën pitök il mowesa. Pël ëën pikëlangön kat wiak wel wiin pim pël ëapötaan Anutuuk pi wak ngaarëk isak ëwaöë morangia. Pim këlangön kat wiin ëmorangia pöt, Anutuuk tiar omën pourökomre kolap elniak tiar kaamök elniip-naan wel wiipënëak maan pël ëa.

10 Anutu pi omnant pout ket ëak pötëpep sak wë. Pi omën kësang pan pim rusak kutömweri së ëwaatak öpenëak kent

kön wia. Pël ëak Yesu tiar omnarö utpete-takaan kama yewauta pep panë sëpënëakyaö maan këlangön kat wia. Anutu pipël ëën kë sa. 11 Yesu tiarim kölam yani-wesaupre kölam niwesaurö, tiarim Pepapkopëtap. Pötaanök pi tiarën, “Nem nan-garö,” pël niapënëak ëö naëpan. 12 Pitiarën ëö naën Anutuun epël mëëa.“Nem nangaröen nim ngönte ök memaat.Ne ingre moröröa tekrak wë niin yaya

niamaat.”13 Ën nent epël.“Ne pitring piin kön kosang wiimaat.”Kaalak nent epël.“Anutuu runga nena pöröaring wë.”

Yesu pi tiar kaamök elniipënëak yang ko-röpö wa

14 Anutuu ruurö tiar yang koröpööringwë. Pötaanök piita tapël ëa. Pötpimtë weletak weleta pepap Seten wonmowasëpënëak yang koröpö wa. 15 Pëlëakta omën weletaan kas yaautak wii ketëak nitëën wakaimaurö wil niulëëpënëakpël ëa. 16 Pim yang koröpö wa pöt, en-selörö kaamök elmëëpënëak naën, tiarApramë ëarö kaamök elniipënëak pël ëa.17 Tiar pim nangarö kaamök elniipna kanmuntat won. Pötaanök tiarim ök panë sa.Pël ëak Anutuun kiri yaauta wotöök sakya ngës ëën wotpil nuwasëpënëak Anutuuëöetak ya kaö mëna. Pöt tiarim utpetat iirniolapënëak pël ëa. 18 Setenök piin morökyaalmëën këlangön kat wiaup yak om-naröa naë morök orö yanirëën yok pangkkaamök elniipnaap.

3Yesuuk Moses il yewas

1 Yesuuk kölam niwesa nem karurö,Anutu kutömweri wëaupök ar piiringönëak yas niiaurö. Ar Yesuun këëkë könwieë. Pi Anutuuk wes mëën pim ngönteök ëak kiri yaauta wotöök saupë ngöntetiarök ök yaaurö. 2Anutuuk pim omnaröanaëMosesën ya ngönmaan ya panë wesakmëna pöl Yesuukta tapël ëa. 3 Kaat ökrëaupë yapintak kaata yapinte il yewas pölYesu Anutuu kaata pepapök Moses pimkaatak wëaup il mowesën omnaröak pimyapinte wak isak ya. 4 Ka epot pout ökrëaup wë. Omnant poutë pepap Anutu.5 Moses pi Anutuuk ya ngön maan pimomnaröa naë inëën ya yamëngkem Anutupim ënëmak apna pöta ngönte ök maima.6 Kristo Anutuu Ruup pi Anutuuk ya ngön

Ipru 3:7 276 Ipru 4:10maan ya panë wesak yamëngkem Anutuuomnarö ngarangk elnieim wë. Anutuuomën pörö tiar tapörö. Pöt pas won. Tiarkön kosang wieë pim yaö niia pötön koröpena pöt pim omnarö pël apenaat.

Israel omnarö lup kosang ëak Anutuungönte wa olëa

7 Pötaanök Ngëëngk Pulöök ngön epëlëa pöt tiarimëën yes.“Ar peene Anutuu ngönte kat yawi eptak8 Israel omnaröa Anutu kasëng menak lup

kosang ëa pöl ëëngan.Pit yang mopöök ima akun pötak

pim ngönte wa olëak ökre waselmëeima.

9Arim ëarö pörek krismaki 40 pötë öngpöknem ya kosang mëneima pötöniteneëak

köntak utpet elnë ökre was elnëeimaut.10 Pël ëën ne omën pöröen ya sangën ëën

epël ëaut.‘Pitëm könöt nem pet yaalmëa pöl nawiin

sa rëak yesaurö.Pit nem yaautön ëwat sëpnaaten kaaö

yaaurö.’11 Pöten kölöp elmëak ngön kosang wesak

epël ëaut.‘Pit nem kaare yang kë yesaurek newais-

pan pan.’ ”Israel omnaröa Anutuu ngönte wa olëa

pöl ëëngan12 Karurö, arim naëaan namp lupmeri

kön utpetat wieë kön wi kosang newasënëak Anutu wëwëap kasëng mengkanëënngarangk këëkë ëeim ön. 13 Pël ëakarim naëaan namp utpetatë moröktak el-niin lup pu wariinganëën kët ël epotëneneren wa korkor ngön maim ön. Pëlëak ar neneren ngön ëak kat yawiem pöt,“Ngönëntak, ‘Peene,’ pël ëa pöl peenetaptakëër ngön ngaarëk ömaat,” pël könwieë ngaarëk weim ön. 14 Tiarim wetrëak Kristoon könwi kosang wesan pöl taëwes wak yesem weletak orööpena pötaanKristooring lup kopëtemer sak wë. 15 Pötangönte ngönëntak epël ëa.“Ar peene Anutuu ngönte kat wiak pötIsrael omnaröa pi kasëng mena pöl lup

kosang ëëngan.”16 Pöt talöröak Anutuu ngönte kat wiakkasëng mena? Pöt maim naröak naën,Israel omën Mosesök Isëp yangerakaanmësak waisa tapöröak ëaut. 17 Matalöröaan Anutuuk krismaki 40 pötëöngpök ya sangën elmë ima? Pörö utpetat

ë yesem yang mopöök wel wi won sa.18 Ma talöröaan pi kölöp elmëak ngönkosang wesak, “Pit nem kaare yang këyesaurek newaispan,” pël ëa? Pöt pimngönte wa olaima pöröaan ëa. 19 Tiarpöten ityaangk. Pit Anutuun kön wikosang newasën ëautaan pim kaare yangkë yesaurek neilaan ëa.

4Kë yesa kaare yangerak orööpenëak ni-

iaut1 Anutuuk pim kë yesa kaare yangerak

së öpenëak kup niwia. Pötaanök arimnaëaan namp utpet ëak neilaan ëën-ganëën ya ngës kön wiipa. 2 Pitëm ngaanngön ompyaut kat wia pöl tiarta ëaut. Pitngön pöt kat pëën wiak taë wa naön ëapötaan pötak kaamök naalmëën ëa. 3 Ëntiar ngön pöt taë wak wë eporö kë yesakaare yangerak së öpenaarö. Anutu pikaare yang pören epël mëëa.“Ne kölöp elmëak ngön kosang wesak epël

ëaut.‘Pit nem kaare yang kë yesaurek newais-

pan pan.’ ”Yaap, pim yanger ket ëa pötak kë yesakaare yang pöreta kopëta wesaupök kölöpngön pöt mëëa. 4 Anutuu omnant ket ëapötak ngönëntak kët 7 pöta ngönte epëlëa.“Anutu pi kët 6 pötë ya mëneim pet irak 7

pötak kë sa.”5 Pöta ngön nent kaalak epël ëa.“Pit nem kë yesa kaare yangerak newais-

pan pan.”6Omën ngaan ngön ompyaut kat wia pöröngön pöt wa olëa pötaan Anutuu kë yesakaare yangerak neilaan ëa. Peene pöt,narö kat wiak taë wasëpna pöt pörek ilap-naat. 7Omën ngaan wakaima pörö neilaanëautak Anutuuk tiar pim kë yesa kaareyangerak ilapenëak kaalak akun muntnent niwia. Akun pöt peene. Pël ëënakun wali won sëën ënëmak ngön nemkön ngolöp wes ninan pöt Anutuuk maanTewitök epël retëng ëa.“Ar peene Anutuu ngönte kat yawi eptak

lup kosang ëëngan.”8Yosuaak Israel omnarö mësak Anutuu këyesa kaare yangerak së oröanëën ënëmakAnutuuk akun munt nentakëën naën ëantapön. 9 Pötaanök tiar ëwat wë. Kë yesakaare yangAnutuuk kupniwia pör omwia.Pim kët 7 pötak kë sa pöl pim omnarötiar pim naë së kë sëpenaat. 10 Omën pim

Ipru 4:11 277 Ipru 6:1kë yesa kaare yangerak së orööpena pöröAnutu pim ya mën pet irak kë sa pöl ëëpe-naarö. 11 Pötaanök tiar kë yesa kaare yangpörek së öpenaan weë ngentiipa. Omënngaanöröa ëa pöl Anutuu ngön wa olëakkan kourak së kö sënganëën.

12 Anutuu ngönte wëwëetaringët, om-naröa naë weëre kosang yaaut. Pöt öp ngapanëëweri ök, öp newer nalaan nal poutëngaö wë pöwerta il wesak nga panëëwer.Pöwerök omnaröa kos yasinre ilëënöttayail pöl omnaröa könöpre lupmer komyaë. Pël yeem omnaröa kön yawiaare kentyaaö pötë songönöt war yewas. 13 Anutuuëöetak omën nent ëlëëp wi naön. Omënket ëa pout pi tekeri wasën pim ëöetakyoolök wiaan itena. Omnant pout ite-nak ëwat wëaup pi tiarim yaaut kom ëakkangut nimpnaap.

Yesu pi tiarim kiri yaauta wotöököp14 Yesu, Anutuu Ruup, kiri yaauta

wotöököp, pi kaö panë sak kutömwerisë tiarimëën Anutuun kimang maim wë.Pötaanök kön wi kosang yewesaut, tiarimpël yak pöt, taë wak öpa. 15 Kiri yaautawotöököp Anutuu naë tiarimëën kiriëeim wëaup, pi tiar wiapre kor yaëën yangës yaalniaup. Morök ke nentere nenttiarim naë yaarö pöt pim naëëta oröaapwiap sak utpet naën ëa. Pël ëa pötaanökpangk kaamök yaalniaup. 16 Pël yaalnipötaanök tiar kas köpël Anutu komrekolap yaalniaup pim naë oröeim öpa. Pëlëën könöm nentere nent orö yanirëënpuuk ya ngës elniak pim komre kolaptakkaamök elniipnaat.

5Kiri yaauta wotöököp Yesu pi utpete-

takaan pangk kama niöpnaap1 Yuta omnaröa kiri yaauta wotöököp

moulmëëpënëak yaaö pöt pi omnaröaanAnutuu inëën elmëëpënëak omnaröanaëaan ilak yemoulmë. Pël ëën Anutuukomnaröa utpetat won wes moolapënëakomnant menak animaurö kiri ar ëyemangk. 2 Kiri yaauta wotöököp piyang omnamp, wiapöp. Pötaanök Anutuuyaautön köpël ëëre kanöön irikor ëpël yaauröen wiap yaalmëaup. 3 Pimwiap yaautaan Anutuuk pi omnaröautpetatëën kiri ar yeem pimtëënta tapëlëëpënëak mëëa. 4 Kiri yaauta wotöököpëya pöt kaöet. Pötaanök omën namppimtë könöök ya pöt nampan. Won,

Anutuu Eronë elmëa pöl ya pöt mangkënyamëngk.

5 Kristo piita tapël pimtën wak isak,“Ne kiri yaauta wotöököpë yaat yok pangkmëmpaat,” pël weseë namëngkën ëa. Anu-tuuk ya pöt menak epël ök mëëa.“Ni nem Ruup.Peene nook wil nuulëak nim Pep sak wë.”6 Ën ngönëntak nent epël ëa.“Ngaan Melkiseteë kiri eima pölni pim urtak wë eim ömëëp.”

7Ngaan Yesuu yangerak wakaima pötakpi ingre ya ilak aimeë kimang ngöntakAnutuun ök maima. Pi Anutuuk yokpangk weletakaan kama öpënëak kön wiinAnutuuk pim ikanöök wë pim ngöntengaarëk wa pötaan kat wiak kaamökelmëeima. 8 Yaap, pi Anutuu ru panëëpökpas këlangön ya mënak pim ngöntengaarëk yeweem ngön ngaarëk yewautasongönte ëwat panë sa. 9 Pël ëën pimPepapë ngönte ngaarëk yewa pöt kaö sakkosang sëën pi omën pim ngönte ngaarëkyeö pörö utpetetakaan kama wëën wëwëkosangtak öpna pöta pep sa. 10 Pël ëënAnutuuk Yesu pi tapöpök Melkisete pimkiri eima pöl pim urtak wë kiri yaautawotöök öpënëak mëëa.

Öngaaröa ök ëëngan11 Melkisete pim ngön pöt, selap wiaap

ök niamaatep ar kat wiak kön tekteknasëngan. Pötaanökwar wesak niamaataktenim naë ya kaö wia. 12 Ar akun walingönën kat wi waisauröak muntarö rëmoulön pangk ëëpnaatep om köpël wëënnaröak rë nuulöpnapöta ök yeë. Pël ëën kepilörö ar ngönënwet rëak katwiaut kaalakök niama yangap yeë. Ar kë kosang yenau-röa ök won, kapa pëën yenauröa ök wë.Pötaan ngönën öngpököt pangk kat nawi-ingan, yoolököt pëën kat wiinëët. 13 Kapayena pöröen öngaarö pël mepenaat. Pötaök omën pörö pit öngaaröa ök könöt weënasënörö. Pötaanök wotpil yaauta ngöntekat wi naskolpan. 14 Ën kë kosang yenapöröen kaöarö pël mepenaat. Pöta ökomën könöt weë saurö pitëm könöök om-nant kom yaauröak omën ompyaöre ut-petat pangk kom ëëpnaat.

6Kön wi kosang yewesaut taë wak öpa

1 Nem pël niak pötaan Kristoë ngönënwet rëak kat yawi pöt ëwat sa pet irak yalmenak ngönënëën kaö sak öpa. Tiarim

Ipru 6:2 278 Ipru 7:4ka möör wapët wesirën taë ëaan kaalaktiak rangk newesirën ë yeë pöl omnantkë wonöt kasëng menak Anutuun kön wikosang yewesawet rëak kat yawi pöt rangknaën ëëpenaat. 2Pöt epot. Ngönën imëëreNgëëngk Pulö öpenëak mores kepönöökyawia, weletakaanwal ëëpenaare Anutuukakun kaöaöök kom ëak ngön ë pet irëpnangön wet rëak kat yawi pöt kaalak katnawiingan. 3 Anutu kat wiin pangk ëëpënpöt ngönën wet rëak kat yawi pöt ëwat sapet irak ngönënëën kaö sak öpa.

4 Omën Anutu kasëng mena pörökaalak lup kaip tiak pim naë rë noolapan.Pit ngönëntak pitëm lupöt ëwa elmëënkutömweriaan Anutuuk omën ompyautwes mëën wak Ngëëngk Pulööringwakaima. 5 Pit Anutuu ngönte ök ëënompyaö ëën omën weëre kosang akunkaöaöök mëmpnaata lup nant itena.6 Omën ke pilörö pit Anutu sasa kasëngmena. Pël ëa pötak pitëm könötök AnutuuRuup kaalak këra yetaprak möa. Pël yaëënomnarö itenak piin ökre was mëëa. Pël ëapötaanök omnaröak maan pit kaalak lupkaip tiak Anutuu naë rë noolapan.

7 Omën ke pilöröaan ngön nokoliit nia-maan. Yangnerak kopi rangkrangk peleimwëën yangera öngpök sëën omnant oröakkaö sëën këët oröön omën ya yangën-taurö yeö. Pipët, Anutuuk yanger welakötelmëën këët yaarö. 8Ën nön pëën orööpnapöt kë won ëën yanger utpet pël yewas.Yang utpet pör Anutuuk kaaö elmëën ënë-mak es kotak won sëpnaar. Omën utpetyaaö ke pilörö Anutuuk tapël elmëëpnaat.

9 Nem kar panëërö, yaap, ten ngönkönömöt niiaut yak arën kön kosang wiinyok pangk Anutu kasëng nemangkan pëlyaë. Ten arën kön kosang wiin ar ompyaöyaëën Anutuuk utpetetakaan kama niöp-naat pël yaë. 10Anutu pi korar naën yaaup.Ar pimëën yak pim omnarö itenak kaamökelmëak lup sant elmëeimauröak om ëeimwë pöten tol ëak kat nikolöpën? Pël naë-pan. 11 Tenim kentöök arim neenemëënweë yengenti pöl om ëeim wëën akunpet irëpënëak kön yawi. Pël ëën arimëënkutömweriaan mor kol kosangöt wiak korwë pöt önëët. 12 Ten ar wisën ëënëëtenkaaö. Tenim kentöök ar omën Anutuunkön wi kosang wesak weëre kosangringwë pim kup mowia pötë pep sa pöröa ökëënëak kön yawi.

Anutu pim kup niwia pöt këët

13Apram ke pilëpön Anutuuk ngön kupmowiak omën kaö talëpë yapintak kosangwasëpënëak ap wasën pim ököp won ëënpimtë yapintak kosang wesa. 14 Pël ëakpiin ëpël ök mëëa. “Yaap pan, ne we-laköt kësang pan elniin nim ruure ëaröselap pan oröak ulöl sëpnaat.” 15 Pëlmaan Apram pi yaap wesak kaaö köpël korwakaimeë Anutuu kup mowia pöta këëtwa. 16 Tiar omnaröa ngön ë kosang yewe-saut epël wia. Omën namp pim ngöntekosang wasëpënëak kaö nampë yapintakkosang wasëpnaat. Pël ëën omnarö pimngönte wa ngep elmëëpënëak kön wiinkaöapë yapintakël kosang wesa pöten katwiak yaap wesak sëp wasëpnaat. 17 Anutupi kupniwia pöt sëpwesakmaimet naëpankëët öpenaarö tiar war wes ningkën ëwatsëpenëak kent kön wia. Pötaanök pim kupniwia pöt pimtë yapintakël kosang wesa.18Anutuu kup niwiak pim yapintakël ngönë kosang wesa pöt pangk kö sëën kaarnaëpan. Pël wia pötaanök, tiar pim koluröök ilëak wëën ngarangk elniin pim kupniwia pöta këët öpenëak taë wak kor eimwë. 19 Anutuu kup niwia pöta kë tiarimöpenëak kön kosang wiak kor wë pötaktiarim wëwëat taë yanuwas. Pöt wiaprekor wonte, ngëëngk tupta poë koröpngeröök utaukë kasngaëël, Anutuu naë,wia. Pötaanök taë yanuwas. 20Ngeröök pötiarim wotöököp, Yesu, puuk tiar kaamökelniipënëak wotöök rëak keli olëak ilëa. PiMelkisete pim ök kiri yaauta wotöök sakpël ëeim kosang öpnaapök pël ëa.

7Melkiseteë songönte

1 Melkisete pöp, pi Salem kakë ompaköp, Anutu kaö panëëp pimëën kiriëeimaup. Pi tapöpök Apram nga sëyang omp ak naröere pitëm omnarö më-nak yewaisën kamtaöök koirak welakötelmëaup. 2 Pël ëën Apramök pim omnantwa pöt kom ëak lup 10 pötëaan kopëtnent pi menaup. Pim yapin Melkisetepöt, tiarim ngöntak wotpil yaaö omp aköppël apenaat. Ën Salem omp aköp pöteta,mayaap omp aköp pël apenaat. 3Melkisetepim ëlre pepere ëaröa songönte ngönën-tak war wesak naën ëa. Ën pimwilaare welwiauteta naën. Pël ëaap tiarök piin Anu-tuu Ruupë ök kiri yaatak wakaim öpnaappël wasëpenaat.

4 Ar Melkisete pi kaö panëëp pöt könwieë. Pöt tiarim ë kaöap Apram pi nga

Ipru 7:5 279 Ipru 7:26së yang omp akörö mënak uröm wa pötkom ëak lup 10 pötëaan kopët nent pimena. Pötaan pi kaö panë sak Apramil yewas pël kön wieë. 5 Ën Liwai pimruure ë kiri yaat yamëngk pörö Yuta omënpitëm karuröak omnant pout kom ëaklup 10 pötëaan kopët nent mampënëakMosesë ngön kosangtak ök ya. Liwai omënpöröa karurö pitta Apramë ruure ëarö.Pël yaëëtak kiri yaauröak pitëm karuröanaëaan omnant öpënëakMosesök ëa. 6Pëlëaap Melkisete pöp Liwai pim kurmen-tëkaanëp won, maimap, Apram pim om-nant kom ëak lup 10 pötëaan kopët nentmangkën welaköt elmëa. Apram Anu-tuu wet rëak kup mowia pöp Melkiseteekwelaköt elmëa. 7 Yaap, tiar ëwat panëwë. Tiar omnarö welaköt yaalni pöpökëërkaöap. Ën yeö pöp kotup. PötaanökMelkisete welaköt elmëa pöp kaöap, ënApram wa pöp kotup. 8 Liwai pim kur-takaan kiri yaaö lup 10 pötëaan kopët nentyewauröak kö seimaurö. Ën Melkisete lup10 pötëaan kopët nent wa pöp wëwëetar-ingëp ngönëntak pël ya. 9Liwai pöpön tiaryok epël apenaat. “Apramë lup 10 pötëaankopët nent wak Melkisete mena pötak Li-wai pöpta piarip pouwaar ëa,” pël apenaat.10 Pöt Liwai naaröön wiaan pim ë pepapApram Melkiseteek kamtaöök koirak we-laköt elmëa pötak Apramök pim omnantkom ëak lup 10 pötëaan kopët nent mena.Pötaanök Liwai piita pim ë pepap Apram-ring pël ëa. Pël ëa pötak Apramre Liwairepim kurtakaanörö Melkiseteek il yewaspöt pet yaë.

Kiri yaaö ngaanöröa urtak ngolöpöp oröa11 Ngaan Liwai pim kurtakaanöröak

ngës rëak kiri yaat mëna pötak AnutuukMosesën ngön kosangöt ök maan Yutaomnarö nina. Liwai pim kurtakaanöröakomnarö pangk wotpil yewesanëën kiriyaaö muntap naaröön ëan tapön. Pit wot-pil newasën ëa. Pötaanök kiri yaaö ngolöporöa pöp, Liwai pim kurtakaanëp Eronpim ök won, Melkiseteë ököp. 12 Anutuukkur nementëkaan kiri yaaö ngaanöröwa moolëak kur muntementëkaan omënngolöpöp moulmëëpënëak pöt pitëmngön kosang ngaanötta wa moolëakngön kosang ngolöpöt wiipna pöt pangkëëpnaat. 13Omën orööpënëak Anutuuk ökyenia Yesu pöp Liwai pim kurmentëkaanwon. Yesu pim kurmentëkaanörö kirinaën yaaurö. 14 Tiar ëwat wë. Tiarim

Aköp pi Yutaë kurtakaan oröaup. Omënkur pötakaanöröak kiri yaaö ya pötmëmpënëak Moses pi nemaan ëa.

Yesu pi Melkiseteë ök kiri yaaup15 Kiri yaaö ngolöpöp Yesu, Melkiseteë

ököp, pim oröa pötak ngön kosangngolöpötta oröa pöt tekeri yewas. 16 Yesupi kiri yaauröa kurmentëkaan ngönkosangtak ëa pöl won. Kan maimetakëlkiri yaaö saup. Pi wëwë kosangtaringwë pöta weëre kosangöökël kiri yaaö sakwëaup wë. 17Piin Anutuuk ngönëntak warwesak epël ëaup.“Ngaan Melkiseteë kiri eima pölni pim urtak wë eim ömëëp.”18 Ngön kosang ngaan kiri yaaurö Liwaipim kurmentëkaan orööpënëak ëa pötweëre kosang kaamök naalniin ëa.Pötaanök Anutuuk kama wa moolëa.19 Mosesë ngön kosangtak omnantompyaö wes pet nairën ëa. Peene pöt,Anutuuk kan ngolöp ompyaö naö ngësyaniwi. Pö ompyaö panëö ngön kosangngaanöt il yewas. Kan ngolöp pöök pangkAnutuu naë sepenaat.

20Anutu pi ompas Yesuun kiri ëëpënëakyaö nemaan. Pimëënwesak ngön ë kosangwesa pötaanök mëëa. Omnaröa ngaanomën narö kiri ya mëmpënëak moul-mëeima akun pötë ngön ë kosang yewesapöt won, köntak moulmëeima. 21 Yesuunpöt, Anutuuk ngön epël ë kosang wesa.“Aköp pi ngön ë kosang wesak epël niak

kaalak muntet naëpan.‘Nuuk kiri eim kosang ömëëp.’ ”22 Anutu pi kiri yaaö ngaanöröaan ngön ëkosang newasën ëautak Yesuun pël ëau-taan sulöp ngolöp Yesuuk yanitë epëtompyaö panëët ngaanöt il yewas pöt könwiaapenaat.

23Kiri yaaö ngaan pörö wel wiin pöp ur-tak pël ë waiseima pötaanök selap. 24Yesupöpwëwë kosangtaring wë. Pötaanök pimkiri yaaö ya pöt om kosang wiaapnaat.25Pi wëwë kosang wëaupök omën piin könwi kosang wesak Anutu temanöm yewaspörö kaamök elmëëpënëak Anutuun ki-mang maim wë. Pötaanök pi omën pöröakun poutë utpetetakaan kama weim öp-naap.

Yesu tiarim kiri yaauta wotöököpökpangk kaamök elniipnaap

26Kiri yaauta wotöök ke pipël pipop tiarpangk kaamök elniipnaap. Pi wotpilëp,utpetere saun nent wi naönöp, kölam

Ipru 7:27 280 Ipru 9:4pëënëp, Anutuuk saun omnaröa naëaanwak kutömweri kaö wes ulmëaup. 27 Yutaomën kiri yaauta wotöök pörö kët ël epotëwet rëak pitëmtë saunatëën kiri ar ëakökomnaröaan ënëm yaaurö. Ën Yesu pöt,pitëm yaaö pöl naën. Akun kopëtet pimtëwëwëet Anutuun pëël elmëak tiarimëënkiri ëën pet ira. 28 Yaap, Mosesë ngönkosang wet rëak oröa pötak omën weërekosang wonöröak kiri yaauta wotöököpënëak mëëa. Pël ëautak Anutuu ngönë kosang wesa ënëm oröa eptak pimRuupëën yaö yaë. Pël ëën Ru pöp Anutuukomnant pout pangk elmëak moulmëënkosang wë.

8Yesu pi kutömweri ngönën tup këëtak kiri

eim wë1 Ngön pipotë kepönte epël. Tiarimëën

kiri yaauta wotöök sak wë pöp pi okutömweri së kaö sak Anutuu yaapkëë-takël wel aisëak weëre kosangring wë.2 Pi kutömweri së kiri yaaö wotöök yaatAnutuu tupta kakaati ngëëngk panëëtakmëneimwë. Tuppöt, ngönën tup këët om-naröak ök neraan, Aköp pimtok ök rëaut.

3 Yang omën kiri yaauta wotöököröAnutuunkiriwiire ar ë pël ëëpënëakmoul-mëën wë. Pötaanök tiarimëën kiri yaautawotöök sak wë pöpta tapël kiri ëëpnapöt pangk ëëpnaat. 4 Yang eprek Yutaomnaröa ngön kosangötë wia pöl Anu-tuun kiri ar yaaöre omën ke nentere nentyawiaurö wë. Pötaanök pi yangerak omwë talte kiri yaaö yaat namëngkën ëëpën.5 Yuta omnaröa kiri yaaurö pit ngönëntup ökre wastak yaë. Kë pöt kutömweriwia. Yangerakomnaröa yaëpötMoses pimëa pöl ökre was yaë. Kë pöt kutömweriwia. Pi poë koröpötök ngönën tupët ökrapënëak yaëën Anutuuk epël mëëa. “Katwi. Rosiraöök könte pet elnian pöl omnantpout ëëm.” 6 Peene pöt, sulöp ngolöpYesuu tiarimëën nitëa pötak ngaante ilyewas. Tapël Yesuu tiar kaamök elniipnaya pötak Liwai omën kiri yaauröa yaat ilyewas. Sulöp ngolöptak ngaante il yewaspöta songönte epël. Anutuu peene kup ni-wia pötak ngaan Mosesën kup mowia pötil yewas. Pötaanök sulöp ngolöp kup niwiapöta taë yewas pötak ngaante il yewas.

Sulöp ngolöptak ngaante il yewas7Sulöp ngaantemos naën ëanëënAnutu

pi ngolöpët orööpënëak naën ëan tapön.

8 Anutu pi pim omnaröen kön wiin pangknaën ëën epël mëëa.“Wë akun nentak Israel omnaröere Yuta

omnaröaan sulöp ngolöp nent warwasumaat,

Aköpök pël ya.9 Ngaan pitëm ëarö Isëp yangerakaan

mësak yewaisem pitring sulöptëaut pöta ök won.

Pit pöta öngpök wë ënëm naën yaëën nekasëng menaut,

Aköpök pël ya.10 Ën ënëmak Israel omnaröaring sulöp

tëëma pöt epël.Nem kosang wesaut pitëm könötë mowiak

lupötë retëng ëën wiaapnaat.Pël elmëak ne pitëm Anutu pël sak wëën

pit nem omën sak öpnaat.11Akunpötak omën isaare irëa pourö neen

ëwat sa pet irëpnaat.Pötaanök omën pourö nener rë moulööre

nampök karipön, ‘Aë, ni Aköpësongönte ëwat së,’ pël nemapan.

12 Pitëm nem ngön wa olëa pöt ent ë ola-maap.

Pël ëak pitëm utpetatön kön wi naön ëë-maap.

Aköpök pël ya.”13 Anutu pim sulöp Yesuring oröa pöten,“Ngolöpët,” pël ya pötak ngaante sëpar sapöt pet yaë. Pël naën ëanëën ngolöpëtwar newasën ëan tapön. Sulöp ngaan pötomën nantë wak wëën sëpar yes pöl ëakwon sa.

9Kiri yaaö wotöök ngaanörö animauröa

iitak kiri ëeima1 Sulöp ngaantak Anutuun yaya mapna

wetete ngönre yangerakë ngönën tupëtwiakaima. 2 Ngönën tup pöt poë ko-röpötök epël wesak ök rëa. Ka pöt,ngeröök wiak nentepar wesak tomökëëtayapinte ngëëngk kaat pël yema. Pötak urket ëautak es rampewesring kaömp peretAnutuun yaö ëaut yawia. 3 Pël ëak poë ko-röpöök ngeröök utak kakaati panëëta yap-inte ngëëngk panë kaat pël yema. 4 Pötakkiri yaaö ur koolötök ompyaö panë wesakket ëa pöt wieëa. Kiri yaaö ur pötakAnutuun es koulöp wes mëëpënëak köpnga kampöt kiri ar ëeima. Pël ëak ka pötakMosesë ngön kosangta umkek koolwamëapöteta wieëa. Umkek pöta öngpök kapkoolötring ket ëa nent wiaan pötak kaömpmana pöt wesireëa. Pël ëën umkek tapta

Ipru 9:5 281 Ipru 9:28öngpök Eronë sungkör amail ëa pööringkël welung ngön kosangöt retëng ilautwieëa. 5 Umkek pöta rangk pöt, enselAnutuu ëwaööring naarë könaar ket ëënpöaarë wereweriarök umkek pöta ur Anu-tuuomnaröa saunatwonyewesapöt akaakë ulmëeëa. Pötë ngön pöt, tol ëak pout ökaan pangk ëëpën?

6 Pit pël ë ulmëak wë kët ël epotëkiri yaaurö pit ngönën tup poë koröpötökök rëa pöta ka tomökëëtak pitëm yaatmëmpö ilëak oröeim wakaim yeëa. 7 Ënka pöta kakaati panëëtak pöt, kiri yaaöwotöököp pimtokëër krismaki nenta öng-pök akun kopët nent sa yeëa. Pöt pasnasën, animaö iit Anutuun kiri ëëpënëakwak yesa. Pël ëak së wet rëak pimtëutpetatëën kiri ëakök omën pouröa könnawiin wë utpet yaautëën kiri ë yeëa.8 Omën pöta songönte Ngëëngk Pulöökepël pet yaalni. Kaata ka tomökë pöt,poë koröpö utaan ngëëngk panë tuptakilapena kanö naaröön yaë. 9 Poë koröp kapöt, peene yangerak wë epta ököt. Pötak,omnant Anutuun kiri wiire ar ë pël yaaöpötak omën Anutuun yaya yamëëauröalupöt wotpil nemowaspan. 10 Pipët, iirekaömpre ngönënëën koröp iirö pël yaaut.Koröpöökë yaaö pipot, Anutuuk omnantpout ngolöp wasën këët naaröön wiaanwiakaima.

Kristoë iitak kiri ëa11 Kristo pi omën këët oröak wia pöta

kiri yaaöwotöök sakwë. Pël ëak poë koröpka yangerak wia pötak won, kë panë om-naröak ök neraante kutömweri wia pötakilëak ya yamëngk. 12 Pim ngëëngk panëka pötak ilëa pötak memeere purmakaöiitaring won, akun kopët nentak pimtëiitaring ilaan pet ira. Pël ëak Anutuun kiriyeem tiar utpetetakaan ent ë niulëa. Pötkosang wiaapnaat. 13Memeere purmakaöi pötre purmakaö ruupë es kosöt omënutpet ëak ngönënëën pangk naën yaauröarangk lë mëak Mosesë ngön kosangtakkaalak ngönënëën ëëpënëak kölammowe-seima. 14 Pël ëeimauröak Kristoë i weëpanëëtak pötë yaaut il yewas. Anutuu Pulkosang wakaim öpna pöök Kristo kaamökelmëën saun won wë pim iitere koröpöAnutu kiri mena. Pël ëa pötaanök Anutuwëwëapë inëën ëëpenaan pim iitak yokpangk tiarim lupöt iirak kölam niwesakmos yaaut wa moolapnaat.

Kristoë iitak sulöp ngolöpët taë wesa

15 Taptaanök Kristo pi wel wiin pötaktiar sulöp ngaantakël wë saun ëeimanpötakaan ent ë yanuulë. Pël yaë pö-taanök Anutuuk pimëën yaö saurö pimwëwë kosangta mor kol kup niwia pötöpenëak Kristo sulöp ngolöpta songön sakwë. 16 Mor kolut yewauta songönte epëlwia. Pepap wel wiinak pangk ruup röakëëpenaat. 17Öpwëënmor koltaan ngön ëapöt kosang nasëpan. Wel wiipna pötakëërngön pöt kosang sëën këët orööpnaat.18 Sulöp ngaan pöt tapël wia. Animaup öpwëanëën ngönöt kosang nasën ëan tapön.Möön wel wiak iit lë olëa pötakëër ngönötkosang seima. 19 Moses pi ngön kosangpout omnaröen ök më pet irak memeerepurmakaö ruurömöak iit wak i yaaptaringirikor ëa. Pël ëak këra isop mormorökpol sëpsëp ëp köp möaut wa tëak i pötëwariak ngön kosangötë pepatëëre omënpouröa rangk ke möeima. 20 Pël yeemepël ök mëëa. “I eptak sulöp Anutuuk arngar önëak ngön ë kosang wes nina pöttaë yewas.” 21 Pël ëak poë koröp ngönëntupëtere kiri yawia kelönre omnant poutëi pöt ke möeima. 22 Yaap, ngön kosangötëëa pöl omnant pout animaö iitak ke möönkölam sëpnaat. Ën animaö iit lë noolaanëëpna pöt Anutuuk pangk utpetat ent ënanuulaan ëëpnaat.

Kristook tiarimëën kiri ëa23 Kutömweri omën këët wia pöta ökre

wasut i pasutök iirak kölam wasëpënëakMosesën mëëa. Ën këët kutömweriwia pötëën Kristo pimtok kiri ëa. Pimkiri ëa pöt kaö panëët yangerakëët ilyewas. 24 Pöt epël. Kristo pi ngönëntup omën moresök ök rëa këëta ökre waspötak neilaan ëa. Pi kutömweri öngpökilëa. Pël ëak pörek Anutuu ëöetak wëtiarimëën kimang maim wë. 25 Kiri yaaöwotöök ngaanörö pit yaap krismaki poutëngëëngk panë kaatak yeila. Pöt, pitëmtëiitaring won, i pasut wak kakaati sa yaë.Ën Kristo pi pim iitere koröpö rangkrangkkiri eim öpënëak neilaan. 26 Kristo pipöröa ök talte yangera oröaurek ngen-tiak akun selap wel wi waisëpën. Pi pëlnaën om wë akun pet irëpnaat temanömyesën tiarimëën pimënt kara ëën utpetatent ëëpënëak akun kopëtet tekeri oröa.27 Anutuuk omën pourö akun kopëtet welwiipenëak niiaurö. Pël ëak pöta rangkpim naë ngön yaatak orööpenëak niia.28 Tapël Kristo piita akun kopëtet omën

Ipru 10:1 282 Ipru 10:25selap tiarim saunat pim rangk isën pimëntkiri ëak wel wia. Pël ëaupök omën piinkor eim wë pörö tiarim utpetat kaalak entëëpënëak won, pimëën kama niöpënëakakun nentepar pöt orööpnaap.

10Mosesë ngön kosangtak kiri ëeima pötök

saunat won newasën ëa1 Mosesë ngön kosangtak omnant

ëëpënëak ëa pipot om omën këëtAnutu pim Kristoë oröautak ngës rëakorööpënëak kön wiauta kön pëënöt yaarö,kë panëët won. Pötaanök kiri yaaöwotöökörö pit ngön kosangöt ngaarëkwak krismaki poutë kiri rangkrangk yaëënomën pörek Anutuu naë yesauröa lupötwotpil nemowasën yaë. 2 Pël ëanëën kiriyaaut won san tapön. Pörek Anutuun yayayamëëaurö saun won wasën lup kölamsa talte pitëm utpetatön kön selap naënëëpën. 3 Pël ëaap kiri yaaö pöt krismakipoutë yaaröön pitëm saunatön kön yawi.4 Pöt epël. Purmakaöre memeerö möak iitil yoola pötak pangk utpetat won nasëpan.

5 Pötaanök Kristo pi yangerakorööpënëak yeem Anutuun epël mëëa.“Ni animaurö kiri ar ëëre omnant wi pël

yaauten kaaö yaaup.Pël yaaupök nim ngönte ngaarëk

ömëak möönre koröpö war wesyenangkën.

6Animaö ulpëën kiri ar yaaöre utpetatëënkiri yaaö pöt elniipnaaten ya kënasën yaaup.

7 Pël mëak ne kaalak epël mëëaut.‘Anutu, ngönëntak nemëën ngön ëa pöl,nim ngönte ngaarek ömëak yaarö.’ ”8 Pi wet rëak epël mëëa. “Ni animaurökiri ar ëëre omnant wi pël yaauten kaaöyaaup, ma animaö ulpëën kiri ar yaaöreutpetatëën kiri yaaö pöt elniipnaaten yakë nasën yaaup,” pël mëëa. Omnaröa kiriwiire ar ë pël yaaö pöt ngön kosangtawieëaul yaautak pi pël ök mëëa. 9 Pëlëak yal menak nent epël mëëa. “Ne nimngönte ngaarëk ömëak yaarö.” Pi pëlmëeëkiri yaaö ngaanöt won wes yemoolëemAnutuu ngönte ngaarëk öpena ngolöp pötulmëa. 10 Pötaanök Yesu Kristo pim Anu-tuu ngönte ngaarëk wak akun kopëtet pimiitere koröpö tiarim utpetatëën kiri ëau-taan Anutuuk kölam niwasën wë. Pötakkosang wiaapnaat.

Kristo kiri elniin pangk yaë

11 Kiri yaaö ngaanörö kët ël epotë kiriar ëeim wëëp pötak ketre saunat yokpangk won newaspan. 12 Kristo pi pöt,akun kopëtet pim iitere koröpö tiarim ut-petatëën kiri kosangwiaapnaat ëa. Pël ëakkutömweri së Anutuu yaapkëël wel aisëakwë. 13 Pël ëeë Anutuuk omën pimëënkööre tok yaaurö wa pim iri moulmëëp-naaten kor wë. 14 Pi akun kopëtet pimiitere koröpö kiri ëën pötak omën utpetatwon wesak kölam wesa pörö wotpil ni-wesa. Pöt kosang wiaapnaat.

15 Ngön pöt yaap wasëpenëak NgëëngkPulöökta ngönëntak epël ök yenia.16 “Aköpök epël ya.Akun ënëm orööpna pötak pitring sulöp

tëëma pöt epël.Nem kosang wesaut pitëm lupötë mowiak

könötë retëng ëën wiaapnaat.”17Kaalak yal menak epël ya.“Nepitëm saunatre utpetatön könwi naön

ëëmaap.”18Anutuuk tiarim utpetat won wes pet irapötaan kiri yaauröak kaalak kiri ëëpna pötpangk naëpan.

Kön wi kosang panë wesak Anutuu naësëpa

19 Karurö, Yesu pim tiarimëën wel wiapötak kan të niwiin kas köpël ngëëngkpanë kaatak Anutuu ëöetak yok pangkilapenaat. 20 Pöta kan ngolöp pöt pimtokkopëta wes nina. Pël yeem pim wel wiapötak Anuture omnaröa tekrak ngeröökwieëa pö ent ë olaan wëwë kanöök ilape-naat. 21 Pël ëën tiarimëën kiri ëa kaöappuuk Anutuu omnarö tiarim kaö sak wë.22 Pötaanök Anutuu naë sëpa. Kristo pimiitak tiarim lupöt kölam wasën utpetatëkönömöt tiarim naë won wiaan koröpöt iyaap ruru wontaring iirën lup ompyaö wëkön wi kosang panë wesak pim naë sëpa.23 Anutu, omnant kup niwia pöp, yaappöta këët nimpnaap. Pötaanök lup selapnaëngan tiarim kup niwiin kön kosangwiak ök yak pöt taë wak öpa. 24 Pëlëak tiar tol ëak nener kaamök ëak lupsant elmëëre ompyaö ë pöt ëëpen pëlkön wiipa. 25 Pël ëeë omën naröa yaëpöl ngönënë wa topötön kaaö ëënganëpnenera lupöt kosang wasëpa. Yaap, Aköpëwaisëpna akunet temanöm yes pël könwieë weë panë ngentiak nenera lupötkosang wasëpa.

Anutuu Ruup kasëng mangkan

Ipru 10:26 283 Ipru 11:826Tiar Kristoë ngön këët tekeri niwasën

wak wë ëwatring kaalak utpetat ëëpenapöt pötëën kiri naëpan. 27Omën Anutuunkööre tok elmëëpna pörö pitëm utpetatom wiaan pit pölöpring pitëm ngön ë petirëpnaataan kor wëën es nga panëëwesökkotak won mowasëpnaat. 28 Omën nampMosesë ngön kosangöt ilap yariin omënnaar ma naar nampök itenak tekeri we-sak pöt wiap naalmëën möön wel wieima.29 Ën ar omën Anutuu Ruup kasëng ye-mangk pöpön kön wiin tol yaë? Pi ut-pet kaö panë yaë pötaanök kangut yokpangk öpnaat. Kristoë iit Anuturing yalëëpenëak il olëa pötak pim utpetat iirakkölam mowesa pöten pasit wesak Pulkomre kolap yaningkaun ökre was yema.Pötaanök kangut öpnaat. 30Tiar ngön epëlmëëa pöpë songönten ëwat wë. “Saunatëkangut yaaö pöt nem yaat. Kangut nookëëmaat.” Pël ëak nent epël wia. “Aköppi pim omnaröa ngön ë pet irëpnaap.”31 Anutu wëwë pepapök pël ëa pötaanöktiar pi kasëng menak wë pöt ngön ë petirëpna pöten kas kaö panë ëëpenaat.

Kön wi kosang yewesautak kosang saköpa

32 Ngaan arim kön wi kosang wesanpöten kön wieë. Akun pötak Anutuungönte wak wëën pötak arim lupöt ëwaelniin ngönënëën këlangön kat yawiemwiap nasën weë ngentiak ya mëneimaurö.33Akun nantë omnaröa ëöetak tau niulëakökre was niak këlangön kat niwieimaurö.Akun nantë arim kar këlangön kat yaw-iauröaring wa meilak yeem këlangön katwieimaurö. 34 Arim karurö wii kaatakwëën yaköm ëeimaurö. Ën arim kööretoköröak monere urömat kain yeön urömkë kosangöt wia pël weseë ya kë seimaurö.35 Pötaanök arim kön wi kosang yewesautwiap wasnganëp taintaë wak weë. Pëlëënë pöt kë kësangët koirënëët. 36Ar Anu-tuu ngöntakël wë omnant yaö niia pötakëët önëën kosang sak weë. 37Nem yeniakpöta ngönte ngönëntak epël wia.“Akun kot pan nent wia pöt pet irën

waisëpënëak yaë pöp teëntwaisëp-naap, kor naöpan.

38 Nem omën wotpilörö kön wi kosangyewesautaan wëwë kosangët öp-naat.

Ën narö kas ëak ne sëp newasën pöt könwiin ompyaö nasën ëëpnaat.”

39 Tiar pöt, kas ëak Anutu sëp wesakkö nasënganëërö. Kön wi kosang wesakwëwë kosangët öpenaarö.

11Kön wi kosang yewesauta ngönte

1 Kön wi kosang yewesauta songönteepël. Omnant yaö niiaut öpenaaten könkosang wiire omën itnaangkënötön yaapwasö pël yaaö pöteparök erën ëën kön wikosang yewesaut pël yaë. 2 Ngönën omënngaan wakaimaurö pitëm kön wi kosangyewesautaan Anutuuk pitën kön wiinompyaö ëa. 3 Tiar kön wi kosang yewe-sautaring Anutuuk këmtak aan kutömreyang pout oröa pöt kön yawi. Omënityaangk epot itnaangkënrekaan ket ëa.

Apelre Inokre Noa pitëm ngönte4 Apelre nanëp Keen piarip pouwaar

Anutuun kiri yeem Apel puukëër kön wikosang yewesautaring pël ëa. PötaanökAnutuuk Apelëëten kön wiin ompyaö ëënKeenëët il wesa. Anutuuk pim kön wikosang yewesauten itenak kiri ëauten könwiin ompyaö ëën, “Omën wotpilëp,” pëlmëëa. Apel pi kön wi kosang yewe-sautaring wakaima. Pötaanök wel wiaupëngönte kat wieim wë.

5 Inok tapël kön wi kosang yewesautar-ing wakaima. Pël ëa pötaanök pi welnawiin öp wëën Anutuuk koirak kutömw-eri wak isa. Anutuuk pi wak isën omnaröap wasën pitëm naë won ëa. Pim nawisënwëa pöten, ngönëntak, “Anutuuk piin könwiin ompyaö ëa,” pël wia. 6 Omën nampAnutuun kön wi kosang newasën ëën pötAnutuuk yok pangk piin kön wiin ompyaönaëpan. Pöt epël. OmënAnutuunaë sëpnapöp pi Anutu yaap wë omën piin ap wasönaë yesaurö kangut yemengkaup pöt könwi kosang wesak sëpnaat.

7 Noa piita tapël kön wi kosangyewesautaring wëën Anutuuk omën ënëmorööpnaaten wetete maan kat wia. Pëlëak Anutuu ngönte ngaarëk wak piirepim öngre ruurö öp sëpënëak wangaö ketëa. Pim kön wi kosang yewesautak omënmuntaröa kön wi kosang newasën yaautwar wasën Anutuuk pim kön wi kosangyewesauten itenak, “Omën wotpilëp,” pëlmëëa.

Apramë ngönte8 Apram piita kön wi kosang yewe-

sautaring wë Anutuu ëëpënëak mëëa pötngaarëk wa. Anutuuk, “Yang nem nimpa

Ipru 11:9 284 Ipru 11:31pörekë së,” pël maan pim sëpna pörenköpëlëpök ngönte ngaarëk wak köntaksa. 9 Omën suuröa yang maimerek wëpöl pi kön kosangtaring wë yang kupmowia pörekwakaima. Ënëmak pim ruureëaar Aisakre Yakop piaripönta yang pöröpënëak kup mowiautak piarip poë koröpka yaamöt ök rëak wakaima. Piarpim ëapöl Apram piita pël ëeima. 10 Apram pikutömweri ka kosangAnutuuk ök rëa pöököpënëak kön kosang wieë poë koröp kayaamöt ök rëak wakaima.

11 Sera piita kön wi kosang yewesautar-ing wakaima. Pi ulöp sak ru akunet petiraupök Anutuu ngön kupmowia pöt yaapwesak këët mampënëak kön wi kosangwasën kaamök elmëën kepring sak wila.12 Pël ëa pötaanök omën kopëtap Apramulöp sak ru akunet pet iraupökaan ruureë oröak ulöl sauröak kutömweri ariere ipisötë ök selap sak wë.

13 Omën piporö kön wi kosang yewe-sautaringwakaimwel wia. Omën Anutuukkup mowia pöt pit naön maimerek wëkönötök kön wi kosang wesak ërëpsawiëak pitëmtën kön wiak epël ëa. “Tiar yangeprek omën maimapë yangerak yaam wëkak panë sëpenaat,” pël ëa. 14 Tiar ëwatwë. Omën ke pil ëa piporö pitëm ëa pötakyang pitëmtë panë nentakël sëpënëak ëapöt pet yaë. 15 Pël ëaap pit pitëm yangsëp wesak sa pören kön wieëanëën kaalaksëpënëak kengkën kön wiak san tapön.16 Pit yang pörek sëpënëak kön nawiinkutöm kaare yang ompyaurekël sëpënëakkent kön wieima. Pël ëa pötaanök Anu-tuuk pitëmëën ka kaö ompyaö naö ketë menak pitëm piin, “Tenim Anutu,” pëlmapnaaten ëö naën ëa.

17-18Anutuu Apramön morök elmëa pö-tak pi Anutuun kön wi kosang weseë pimruup Aisak kiri ar ëëpënëak kopëta wesa.Anutuuk wet rëak, “Nim ruure ëarö Aisakpim naëaan orööpnaat,” pël kup mowia.Pël ëautak Apram piin kön wi kosang we-seë pim ru kopët tapöp kiri ar ëëpënëak ëa.19 Pi, “Ne Aisak kiri ar ëën pöt Anutu wal ëulmëëpna weit wia,” pël wesaup yak ruupmënak kiri ar ëëpënëak yaëën Anutuuknga maan sëp wesa pöt, ruup weletakaanwal ëëpna pöta ök ëa.

Aisakre Yakopre Yosep pöröa ngönte20 Aisak piita Anutuun kön wi kosang

wesak wëaup yak pim ruaar YakopreIsoon welaköt elmëak omnant ënëm

piarpim naë orööpnaatön wetete ökmëëa. 21 Yakop piita kön wi kosangyewesautaring wë wel wiipënëak yeempim ru ë Yosepë ruaarön welaköt elmëakpim sungköraö ë mök ëeë tok oriakAnutuun yaya mëëa. 22Yosep piita kön wikosang yewesautaring wë pim wel wiipnaakunet temanöm yesën Israel omnarö pitënëmak Isëp yanger sëp wesak kaalakpitëmtë yangerak sëpënëak mëak pimkosat wak së weerëpnaata ngönte nganrë mena.

Mosesë ngönte23 Moses oröön pim ëlre pepaar pi-

aripta Anutuun kön wi kosang wesak wëyak yokotupön itaangkën ompyaö ëënomën omp aköpë ngönten kas naën ëlëëpwiak wëën ngoon naar namp ëak wonsa. 24Moses piita Anutuun kön wi kosangyewesautaringwë kaö sakwëën omnaröakpiin, “Peroë koontupë ruup,” pël yemaanyapin kaöet öpanëak kaaö ëa. 25 Pi utpetatëak akun kotte ërëpsawiaring öpnaatenkaaö ëën pim kar Anutuu omnaröak yalëak pitring këlangön kat wiipënëak könwia. 26 Pël yeem pim Kristo Anutu yaömëëaupëën yak, “Nem utpeta sak ëëmapötak monere uröm Isëp yangerak wiapöt il yewas,” pël kön wia. Pöt piënëmak Anutuuk kang ompyaut mamp-naaten kön wieë pël ëa. 27 Moses pikön wi kosang yewesautaring wë Anutuomnaröa itnaangkënëpön könöök itenaktaë wesak yang omp aköpë nga elmëëp-naaten kas naën Isëp yanger sëp wesaksa. 28 Pi Anutuun kön wi kosang wesak wëyak Israel omnaröen ensel yokot wetëërömëmpna pöp pitëm naë newaisën maitelmëëpënëak maan mait sëpsëpörö möakiit ka kanötë ke möa.

Omënmunt naröa könwi kosangwesautangönte

29 Israel omnarö pitta kön wi kosangwesak wë yak Isëp yanger sëp wesak i kaöKöp Möauuk oröön kaö ilën yang yaaprakëngk komuntakël sa. Pël ëën Isëp ngaomën pitëm ënëm saurö tapël ëëpënëakyaëën iimpel kaalakwais ngep ëakwamëa.30 Ënëmak Israel omnarö pit tapël kön wikosang wesak wë kët 7 pötë öngpök Yerikokaöökë ëmöök wirö taap ëak seimën këlëmö tööla. 31 Öng omp nga yaaup Reappiita Anutuun könwi kosangwesakwë yakIsrael omën naar ëlëëp Yeriko kakën ëwatsëpënëak ityaangkën ngöntre kar elmëak

Ipru 11:32 285 Ipru 12:14kaamök elmëa. Pël ëën Israel omnaröakomën Anutuun kön wi kosang newasënëaurö yamëngkem pi namëngkën ëa.

32 Ne wali wesak niam ma? Pangkpël naëngan. Kitionre Parakre SamsonreSeptaare Tewitre Samuelre tektek ngönyaaö omën pörö pitëm ngönöt niamaatepakun won. 33 Om kot epët pëën nia-maan kat wieë. Pitta Anutuun kön wikosang yewesautaring wë yang kaö nantëomnaröen nga elmëak il wesak wotpilyewesa yaat panë wesak mënak Anu-tuu kup mowia pöta këët wa. Pit kentnga lainonöröa këmöt il yemowariaurö,34 es wëlëng kësangöt ngaap yewesaurö,ngaë öngpök yesem wel nawiin yaaurö,wiapwëauröakweëre kosang yesaurö, ngayaalem weë panë ëak yang kaö nantëëröwaö ë yamëaurö. 35 Öng narö pitta Anu-tuun kön wi kosang wesak wëën pitëm ruwel wiaurö wal ëën koira. Ën omën naröwii kaatak ulmëak pitëm kööre toköröakkoröpöt utpet mowesak, “Anutu kasëngmampunë pötak wil niulëënaat,” pël maanpit weletakaan wal ëak wëwë ompyautöpnaataan kat nemowiin ëa. 36 Naröpöt, kööre toköröak ökre was mëak tangmomöak seenötring tëak wii kaatak moul-mëa. 37 Narö pöt, kël momöön wel wia,narö öp sootring luptak ila, narö ngerngerila. Narö poë koröpre ulpëën won pol sëp-sëpre meme koröpöt wetak këën yakömë sak wëën utpet yemowasën këlangönërangk wakaima. 38 Pël yaalmëën omënpörö ompyaö panëëröak yang omnarö ut-pet panë wë yak kaaö ëën waö ë momëënrepak yang omën wonötëëre rosiratë kön-tak pentak ë yesem kël öngöpre yangöngöpötë wakaima.

39 Omën pörö kön wi kosang yewe-sautaring wëën Anutuuk itaangkënompyaö ëa. Pël ëaap yangerak wëapötak pim kup mowia pöta këët nokoirënëa. 40 Anutu pim ompyaö niwasëpnapöt pitëmënt pëën won, tiar pouröelniipënëak kön wia. Pötaanök wet rëakompyaö nemowasën ëa.

12Yesuun itenak kön wi kosang wasëpa

1 Tiar pöt, omën ngaan kön wi kosangyewesautring wakaima pöröa ngönöt katyawi. Pötaanök pitëm ënëm ëëpenaankönömötre utpetatök wii ket ëak nitëakwë epot ent ë olëakweë ngentiak kan Anu-tuuk sëpenëak yenia pöök sëpa. 2Pël yeem

Yesuun iteneim öpa. Puuk tiarim kön wikosang yewesaut ngës rë yaningk. Pël ëakkön wi kosang weseim öpenaat kaamökyaalni. Pi tapöpök këlangön kat wi petirak ya kë sak ërëpre sawi ëëpnaaten könwieë kosang sak këra yetaprak këlangönkat wiak ëö mongawisa pöten kön wiinpasit pël ëa. Pël ëaup peene pöt, kaö sakAnutuu mor yaapkëësiil wë.

Anutuuk wotpil yaniwas pöta ngönte3 Saun omnaröak Yesuun kööre tok

yaalmëën weë sak wakaima pöten könwieë arim lupöt wiapre kor ëëngan. 4 Arutpetat ëënganëak weë ngentieim wë. Pëlyaëën omnaröak këlangön kat niwiin welnawiin ëaurö. 5 Anutu pi ar pim ruuröpël weseë ngönëntak arim lupöt kosangniwasëpënëak epël yenia pöten kön wieë.“Nem ruup, Aköpök wotpil niwasën kön

wiin irepan.Këlangön kat niwiin nim lupmer wiap së-

pan.6 Pöt epël. Aköp pi omën pim lup sant

yaalmëaurö wotpil yemowas.Pël ëak ru yemowesaurö wotpil sëpënëak

yamöaup.”7 Anutuuk ar wotpil sënëak yanimöönwiap sënganok. Pöt pi ar pim ruurö pëlweseë pil yaalni. Ma ru talëp pepapök pësnemomöön yeëa? 8Won, peparö pitëm ru-urö pës möak wotpil mowas yaë. Anutuukar pël naalniin yeëa talte pim ru panëëröwon, kain ruurö pël apen. 9 Ar kön wieë.Tiarim pep yangeraköröak möak wotpilyaniwasën pitëm ngön ngaarëk wa yeë.Pöl Anutu tiarim könöröa pepapë ngöntengaarëk panë öpena pöt pangk ëëpnaat.Pël yeem ompyaö öpenaat. 10 Pit akunkot nent pitëm könöök möak wotpil ni-weseimaut. Ën puuk tiar ompyaö wë pimök kölam sëpenëak pil yaalni. 11 Wotpilyaniwasën ya kë nasën ya këlangön könwiyeë. Ënëmak wotpil niwasën wëën kosangsauröa naë këët oröön mayaap wë ketresaun won wotpil sak öpenaat.

Kosang sak Anutuu kentöökë ënëm ëëpa12 Ar pöt, Anutuu ënëm ëëre yaat

mëmpö pël ëënëëtaan ingre mor kël wau-röa ök weëre kosang won yaaurö. Pö-taanök kosang sak weë ngentieë. 13 Omëning kël wauröa ök yaaurö arim ënëm yeemwiap sak utpet ëëpanëën ompyaö sëpnaanwotpil wesak weë.

14Kosang sak omën pouröaring mayaapwë lup kölam wesak weë. Lup kewilring

Ipru 12:15 286 Ipru 13:6öpena pöt Aköpön itnaangkan. 15 Arimnaëaan namp Anutu kasëng menak pimkomre kolap elmëëpnaat naön ëëpanëënngarangk ëeë. Pël ëak arim tekrakaannamp kar kapangmentë ök sak wë amailëak nikoën utpet sënganëën ngarangkkëëkë ëak weë. 16 Pël ëak arëkaan nampIso pim ök öng nga yeem ngönën sëpwaspanëën ngarangk ëeë. Iso pi ngaanpim nangapön epël mëëa. “Ni akun kopëteptak kaömp ar ë nampë pöt nook pepamor kol ru wetëëpë yewaut wa nimpaat,”pël mëëa. 17Ar pim ngönte ëwatörö. Ënë-mak pim pepap wel wiipënëak yaëën we-laköt elmëak mor kolut mampënëak maanpepap kat nemowiin ëa. Pi pepapök we-laköt elmëëpënëak ing ëaap ngaan utpetëautwamoolapna kantewonëënpompëa.

Tiar Saion rosir ompyauk Anutuu kakyaarö

18 Ar peene pöt, arim ëaröa ëa pölSinai rosir pangk mor wëëre mësël ëpël ëënë pöök së naaröön. Ngaan pitSinai rosiraöökë iri wëën es wëlëng kaöyokotönuröamwariak koö olëakwieë kentkaö yamöön 19 kuup ngön yaan Anutuungönte kat wia. Pël ëak pit kas ëënMosesën kaalak muntat apanëak Anutuunök mapënëak mëëa. 20 “Omën pëën won,animaö nampta rosiraöök ing mësaan pötkëlmöönwelwiip,” Anutuu ngön pëlmëëapöt kaalak kat wiipanëak kas ëën mëëa.21Omën pöt oröeim wëën Mosesta kas ëakepël mëëa. “Ne kas kaö ëën reireë yaur.”

22 Ar rosir ke pëlöök oröak omënpölöpringöt itnaangkën ëaurö. Saionrosir, Anutu wëwëap, pim ka kaöaöYerusalem kutömweri wia pöök oröakomën ompyaö panëët itenaurö. Pëlyeem ensel ërëpsawi yaauröa wa topkësangöökre 23 omën Anutuuk wet rëakru wesak yapinöt kutömweri retëng ëapöröawa topöökta oröaurö. Pël ëak Anutuomën pouröa ngön ë pet irëpnaapre omënpiin kön wi kosang wasën wotpil wes petirauröa könöröa temanön saurö. 24Pël ëakYesu, sulöp ngolöpët Anuture omnaröatekrak tëa pöpë naë saurö. Apel mëngkënwel wiautak pim iit il ngentiin Anutuukitenak kangit mena. Pël ëautak Yesu welwiautak pim iit il yengentiin Anutuukitenak kaamök elnia. Pötaanök Yesu pimiitak Apelëët il yemowas.

Anutu pi kutömre yang pout ëtëp elmëëp-nen ëa

25 Ar Anutu ngön ök ni yaë pöp kasëngmengkanëën ngarangk ëeim ön. NgaanMosesë yangerak wë ngön ök mëëa pötwa olaan kangut orö morëaup. Peenepöt, kutömweri wë ngön ök niaim wëënpi kasëng menak tol ëak kangut nokoirënëëpen? 26 Ngaanëër pi ngön yemaanyanger ëtëp ëaup. Peene pöt, pi kupniwiak epël yenia. “Ne wë ënëmakkaalak yanger pëën won, kutömre yangpout akun kopët nent ëtëp elmëëmaap.”27 “Kaalak akun kopët nent ëtëp elmëë-maap,” pël ëa pöt ëtëp elmëën omnant pimket ëaut pout kö sëpënëak kön wiak ëa. Kösëën pangk ëtëp naëpanëët oröak kosangwiaapnen ëa.

28 Anutuuk wa ngaöök nimëën pimomën ompyaö nimpna pötë pep sak öpenapöt ëtëp naëpanëët kosang wiaapnaatpötëën piin yoöre ërëp maim öpa. Pëlëeimeë kasinkasin ëak karangkin elmëakpim kön wiin ompyaö yaaö pöl yaya maimöpa. 29 Pöt tol ëën? Anutu tiarimop piesuwesi ök omnant pim kön wiin pangknaën ëëpnaat kö wasëpnaap.

13Anutuuk kön wiin ompyaö yaauta ngönte

1Ar Kristoë omnarö pötaan neneren lupsant elmëeim ön. 2 Omnarö maimerekaanyewaisën sant elmëënëëten kat kolngan.Ngaan omën narö pël yeem enselöröenköpël wë omën yaapörö wesak sant elmëa.3 Arim kar wii kaatak moulmëa pöröenkön wiin ar pourö niulëa pël weseë santelmëën. Pël ëak arim karurö këlangön katyawi pöten könwiin ar pourö këlangön katyawi pël weseë sant elmëën.

4 Öngre omp wëwëeten kön wiinompyaö ëëp utpet wasngan. Omënöngre omp nga ëëre öngre omp wëwëetutpet wasö pël yaë pörö Anutuuk kangutmampnaarö.

5 Arim lupöt monere urömatëën kentrekaur ëëpan. Omnant arim wia pötön könwiin pangk ëëp. Pöta ngönte Anutu pingaanëër epël ëa.“Ne ar sëp naniwasngan.Kasëng nanimangkan.”6Pël ëa pötaanök tiar kön kosangwieë epëlapenaat.“Aköp pi kaamök yaalnëaup yakne kas naën ëëmaap.Omën nampök pangk utpet naalnëëpan.”

Ipru 13:7 287 Ipru 13:25Ngönën ök niiaut wak wë Yesuu ënëm

ëëpa7 Arim wotöök rëak Anutuu ngönte

ök niak rë niuleimauröen kön wieim ön.Pël ëak wëwë taltak wë wel wia pötenkön wieë Yesuun kön wi kosang weseimapöl ëeim ön. 8 Yesu Kristo pi ngaanwakaimaupök wë wakaim öpnaap. Pimwëwëet ke kopëtalte. 9 Pël ëa pötaanökngönën maim ke nentere nent kat wiinpötök wer niön Anutuu kanö sëp we-sak maimaöök sëngan. Pim komre kolapyaalni pötak tiarim könöt kosang wasënöpena pöt Anutu itaangkën pangk ëëp-naat. Omnant yenautë ngön pasutökpangk taë naniwaspan. Pötök omën pëlyaaurö kaamök naalmëën ëa. Pötaanökngönën maim ke pipot kat wiingan.

10 Kristo tiarimëën kiri ëa pöp kaamökelniipënëak tiarim naë wë. Pël ëaapYuta omën yangerakë ngönën tuptak an-imaurö kiri ar yaaö pörö yok pangk pimnaë sëën kaamök naalmëëpan. 11 Kiriyaaö wotöökörö pit animaurö möak iitpëën omnaröa utpetatë saunatëën kiriëëpënëak ngëëngk panë tupta kakaati-itakël wak yesën këërö kaöökë wilëngkëëlesuwesi mereim wë. 12 Pël yaëën Yesupiita tapël pim iitak tiar omnaröa lupötkölam niwasëpënëak kaöökë wilëngkëëlmöön wel wia. 13 Pël ëa pötaanök tiartakaöökë wilëngkëël yes pöl Yuta omnaröakiri yaaut sëp wesak piiring wë pim ëösa pöl ëëpa. 14 Pöt yang eprak ka kosangnaö won. Pötaanök ënëm ka kosang tek-eri wasëpnaöön kön nganngan ëeim wë.15 Pötaanök Yesu tiarimëën kiri ëa pötaantiarök kangiir tiarim yaya yamëëautakAnutuun kiri elmëeim öpa. Yaap, tiarimkëmötök pim songönte tekeri wasëpa.16 Neneren sant wesak kaamök yaaut katkolngan. Pöt Anutuuk itaangkën kiriyaauta ök ompyaö ëëpnaat.

17 Arim wotöököröa ngön ngaarëk ye-weem pitëm ikanöök ön. Ënëmak pitëmya yamëngkauta këët Anutuun ök map-naarö. Pötaanök pit arim könre lupötkosang sënëak ngarangk elnieim wë. Pëlëën ar pitëm ngön ngaarëk yeön pöt pit yaompyaöring ya mëneim öpnaat. Pël naënyaëën pöt ya utpetaring ya yamëngkënpötak tolëël kaamök elniipën? Won.

18 Ar tenimëën Anutuun kimang maimön. Ten tenim lupötön kat men ëën Anu-tuu ëöetak wotpil wë kët ël epotë pimyaat wotpil wesak mëmpunëak kent yaë.

19 Pötaanök ar Anutuun kimang ngöntakök maan kaalak wes nemëën arim naëteëntomwaisumëak kosangpanëwesak ökyeniak.

Kimang ngönte20 Anutu mayaapta pepap puuk tiarim

Aköp Yesu, sëpsëp ngarangk kaöap,pim iitak sulöp ngolöp wiakaim kosangwiaapna pöt taë wesa pötaan weletakaanwal ë moulmëa. 21 Pi tapöpök pimkentöökë ënëm ëënëën omnant ompyaöke nentere nent nimp. Pël ëak pim könwiin ompyaö yaaut Yesu Kristoë weërekosangöök arim lupötë war wasëp. Pimnaë yayaatakaan yayaatak om aim kosangwiaap. Yaap.

Ngön mëët22Karurö, ne kosang wesak epël yeniak.

Pep retëng ë yaningk epët kotte. Pötaanökpepanöm ngön epët këëkë wesak kat wieë.23 Ar kat wieë. Tiarim karip, Timoti, piwii kaatakaan wil moulmëa. Pötaanökpi teënt waisën pöt koirak tenip pouwaarwais arën itaampunaat.

24 Arim ngönënë wotöököröere Anu-tuu omën pouröen yoöre ërëp yemakpël ök man. Kar Itali yangerakaan waiswë eporöakta arën yoöre ërëp yenia.25Anutuu komre kolap pöt arimnaëwiaap.Yaap.

Sems 1:1 288 Sems 1:20

SemsYesu wel wiak kutömweri sëën wë kris-

maki 20 ma 30 pël won sëën Sems, Yesuunangapök, pep epwer retëng ëa. Semspöp,pi Yerusalem kakë ingre morörö ngarangkëak wëa. Pim epwer pöt, ingre moryang kaö nantë repak sa pöröaan wëwëompyauta ngönte ëak mena.Pöt epël wia.

Ngön ngës rëaut 1:1Kön wi kosang yewesautere ëwat

ngönte 1:2-8Monere urömaring wëaare won wëauta

ngönte 1:9-11Morök yaauta ngönte 1:12-18Anutuu ngönte kat wiak ënëm ëëpenaat

1:19-27Mööngkraar kangk ëëngan pöta

pepanöm ngönte 2:1-13Kön wi kosang yewesautere pöta këët

2:14-26Yangapöökë ngönte 3:1-18Yangerakë omnantëën kent yaauta

ngönte 4:1–5:6Ngön mëët 5:7-201 O Anutuu omën repak saurö, ne Sems

Anuture tiarim Aköp Yesu Kristoë inëënru saupök pep epwer retëng ë ninak yoöreërëp yeniak.

Tiar moröktak kosang yanuwas2 Nem karurö, morök ke nentere nent

arim naë yaaröön pöt, “Ompyaö yaë,” pëlwesak ërëpsawi ëën. 3 Ar ëwat wë. Morökke pilöt yaaröön arim Anutuun kön wikosang yewesa pöt taë sëën arim lupötyok pangk kosang sak morökötë önëët.4 Pël ëën arim naë kosang sak wëautakëët këëkë orööp. Pël ëën ngönënë omënnenten ap newasngan, ketre saun wonompyaö önëët.

Kön won ëën pöt Anutuun kimang mapa5Arëkaan omën namp kön won ëën pöt

Anutuun kimang map. Pël ëën pi omënpouröaan nga naën kësangën yaaupök könkoir mampnaat. 6 Pël ëëpnaatak pi könselap naënëpök Anutuun kön wi kosangyewesautaring kimang map. Omën nampkön selap yaaupök kimang mapna pötkëraamenti kent möak wak nalaan nal yaëpöta ök ëëpnaat. 7-8 Omën ke pilëp könnaörarring wë pim omnant yaautön ëngkma e yewesaup. Pël yeem puuk Aköpönkimangmaanmampnaaten kön nawiipan.

Omën mon wonöröere mon wieëauröangönte

9 Tiarim kar ngönën kat wia nampomnant wonöpök Anutu pim ngönëntakwak isak yaauten kön wieë ërëpsawi eimöp. 10 Ën tiarim kar namp monere urömkësang wieëaupök pöt Anutuuk piin wakirëak mapnaaten kön wieë ërëpsawi eimöp. Këra puutë lëngë yes pil won sëpnaatpötaanök. 11Këra puut weerakwëën këtëpaprak nga panë maan koö möak ngentiakpitëmköpmöeëa pöt ngaap sëpnaat. Piptaök panë omën omnant kësang wieëauptamuntat öpënëak ya yamëngkem kö sëp-naat.

Morök yaalniauta ngönte12 Omën morököt pim naë yaaröön

wiap nasën ëëpna pöp ërëpsawi ëëp-naap. Morököt pim naë yaaröön keur moolaimeë lup kosang sak öpna pöpAnutuuk wëwë kosang omën piin lupsant yaalmëaurö mampënëak kup wia pötkangiir mampnaap.

13 Omën namp morököt pim naëyaaröön pöt, “Anutuuk morök epëlyaalnë,” pël naën ëëpnaat. Anutu pi utpetëëpënëak morök yaalmëa pöt wonöp. Piomnarö utpet ëëpënëak morök naalmëënyaaup. 14 Pël yaaupök omën namp pimtëkoröpöökë kentre kauratök wer moönwii ket ëak motëak pötök morök yaalmë.15 Pël ëën koröpöökë kentre kauratë këëtutpetat. Utpet pöt kaö sëën pötë këët welyawiaut.

16Nem kar panëërö arök, “Anutuuk tiarutpet ëëpenëak morök yaalni,” pël we-sak ëngk ma e wasnganok. Pi pël naënyaaup. 17Omën ompyaöre wotpil pout Pepkutömweri wëaup pim naëaan yewais. Piëwa mopöök wia pötë pepapök wes mëëniraan yeö. Pipot kaip tiktikre kaka yaautökpi irikor naën, ompyaut pëën yaalniaup.18Anutu pimtë könöök pim ngön këët tiarninak pim ru nuwesa. Pim omën ket elniapourö pël elniipënëak kön wiak tiar wetrëak elnia.

Tiar Anutuu ngön kat wiak ënëm ëëpa19 Nem kar panëërö, ar omën epëten

ëwat seë. Ar pourö ngön ök yeniaankëëkë kat wiin. Pël ëak ngön kangut teëntmanganok wet rëak kön wiakök man. Pëlëak nga teënt elmëënganok. 20Tiar ngaareser yaalmëem omnarö kaamök elmëënwëwë wotpil naön yaëën Anutuuk kön

Sems 1:21 289 Sems 2:16wiin ompyaö naëpan. 21 Pötaanök ut-pet yaaut arim lupötë kaö sak wëwëatkewil yengawis pöt kërë moolaë. Pël ëakarimënt wak irëak wë ngön Anutuuk arimlupötënuwia pöt ngaarëkweimweë. Ngönpöt ngaarëk yeön Anutuuk utpetetakaankama niöpnaat.

22 Ën arimtë lupöt morök elmëak Anu-tuu ngönte kat pëën mowiinganok katwiak ënëm ëën. 23 Omën namp pi Anutuungönta ënëmnaën kat pëënmowiipna pöppi könitweri këëre wot kan ityaangk pötaök ëëpnaap. 24 Pi pim këëre wot kan-ten könitweri itenaupök së tapëtakëër katkolöpnaap. Pöta ök omën Anutuu ngöntekat pëën mowiipna pöp ngön pöt teëntomkat kolak pim utpet yaaut sëp newaspan.25 Ën omën Anutuu ngön kosang ompyaututpetetakaan ent ë yanuulë pötë pëënitenak kat nokolön këëkë itenak itneimwë pim ityaangkaö pötë ënëm eim öpnapöp pi wëwëetak wëën Anutuuk ompyaöelmëën ërëpsawi ëëpnaap.

26 Omën namp pimtën ngönëntakwëaup pël weseë pim këmët ngarangknaën wë pöt pimtë lupmer morök elmëënpim ngönën yaaö pöt mos ëëpnaat.27Tiarimngönën yaauta këët Anutuuk könwiin ompyaö sëpna pöt epët. Ru wamërreöng kapirörö kaamök elmëëpenaatereyangerakë omnaröa utpet yaautök utpetniwaspanëën ngai ëëpenaat pöten pi könwiin ompyaö sëpnaat.

2Tiar omnarö neneraan sant yeem narö

kasëng mangkan1 Nem karurö, ar tiarim Aköp Yesu

Kristo, ëwa pepapön, kön wi kosang yewe-sauröak omën isaare irëaurö mööngkraarkangk elmëënganok. 2 Ar ngönën tuptakwa top ëak wëën omën naar, namp ërangi ompyaut ëak ulpëën ompyaö retën-gretëngëp mëaup, namp omnant wonulpëën sëparëpmëaup, piaripwais yeilaan3 ar omën ompyautringëp piin sant mowe-sak, “Kaöap, ur ompyaö eptak wais welaisa,” pël mëak omën omnant wonöp piinsant nemowasën, “Nimëën urte wonokpirek taua,” ma “Nimëën urte wonok nemikanöök e yangerak eprek wel aisa,” 4 pëlmanë pöt ar kön wiin ompyaö ëëpën ma?Won, utpet ëënëët. Ar omnarö kön ut-petatring kom elmëën Anutuuk kön wiinpangk naën ëëpnaat.

5 Nem kar panëërö, kat wieë. Omënyangerakë omnaröak kön wiin pasurö pëlyaë pörö Anutuuk piin kön wi kosang we-sak pim wa ngaöök yamëautak ilapënëakyaö mëëa. Pim wa ngaöök yamëaö pötomën piin lup sant yaalmëauröen kupmowia. 6 Ën ar pöt, omën omnant wonöröëö yemengkaurö. Ar kön wiin talöröakutpet yanuwas? Ma talöröak ngön yaatakyanuulë? Omën omnant wonöröak pëlnaalniin kësang wieëauröak yaalni. 7 Pëlyeem Kristoë yapin ompyaö arim rangkwia pöten utpet wesak ya. Pötaanök ar tolëën pitën wak isak yemak?

8Aköpök ngönën pepeweri ngön kosangnent epël ëa pöt kön wieë. “Nimtëën lupsant yaën tapël nim karipëënta elmë.” Arngön kaö epët ngaarëk önë pöt ompyaöëëpnaat. 9 Ën ar omën isaare irëauröomnant mööngkraar kangk elmëënë pötutpet ëën ngön kosang pötak ar ngön wayoolëaurö pöt pet elniipnaat. 10 Omënnamp ngön kosangöt ngaarëk yeweem lupkopët nent ap öpna pöt Anutuuk piin könwiin omën pout wa yoolëauröa ök sëënkangut mampnaat. 11 Pöt epët. “Ni ön-gre omp wëwëet kom ëënganok,” pël ëatapöpök, “Ni omën mëngkanok,” pötetaëaup. Pötaanök ar öngre omp wëwëetkom naën wë omën namp mëmpunë pötAnutuu ngön kosangöt wa olanëët. 12 Pëlëën Anutuuk akun kaöaöök ngön kosangngolöptak kom elniipnaat. Ngön kosangngolöp pötak utpetetakaan ent ë nuulëa.Pötaanök ngön kosang pöten kön wieëompyaö wesak ngön aöre wëwë wë pëlëeë. 13 Omën namp muntaröaan yakömnaalmëën yaaö pöp Anutuuk tiar kom el-niipna pötak yaköm naalmëën ëëpnaap.Ën namp muntaröaan yaköm yaalmëapöp Anutuuk kom elniipnaatak yakömyaalmëën kas köpël tauaapnaap.

Tiar omën ompyaut naën, kön wi kosangpëën wasëpena pöt mos ëëpnaat

14Nemkarurö, omën namp këmtak, “NeKristoon kön wi kosang yewesaup,” pëlyeem muntarö kaamök elmëëre ompyaöelmë pël naën ëëpna pöp, pötak kaamökelmëëpën ma won? Pangk naëpan. Könwi kosang yewesa ke piptaan Anutuukutpetetakaan kama nemoöpan. 15 Karnamp ulpëënre kaömpötëën ap yewasënpöt 16 arëkaan nampök, “Ompyaö öm.Ëp önganëën ulpëënëp mëak kaömp nakkep ëëm,” pël yamëem koröpöök kaamök

Sems 2:17 290 Sems 3:12naalmëën ëën pangk ëëpën ma won?Pangk naëpan. 17 Tiarim kön wi kosangyewesa pöt pi tapël yaaut. Tiarim pël yaaöpötakëër wiaan pöt këët oröön ompyaönaalmëën ëëpena pöt könwi kosang yewe-saut mos ëëpnaat.

18 Pël ëëpnaatak arim naëaan nampökepël apën koröp. “Omën namp kön wikosang yewesautaring wëën namp omënompyaut yaaup.” Pël apnaatak ne piinkangiir epël memaap. Ni omën ompyautnaën ëëmë pöt tol ëak Kristoon könwi kosang yewesautaring wëën pöt petëëm? Pël naëngan. Pël ëëmëëtak nemompyaö yaaö pötak ne Kristoon kön wikosang yewasautaring wë pöt pet elniip-naat. 19 Ni Anutuun kön wiin kopëtap wëpël yewasën. Pöt ompyaö. Pël yaëëtakpöt pëën pangk naëpan. Pöt urmeraröetatapël Anutuun kön wi kosang wesak wëpiin kas ëak reireë yaur. 20 Ni ëwatëtwonöp. Ni kön wi kosang yewesautar-ing wëën pöta këët omën ompyaut naënyaaup. Pötaanök nim kön wi kosangyewesa pipot mos sëpnaan pet elniimaap.

21 Kat wieë. Tiarim ëap Apram pi tolyaëënak Anutuuk piin, “Omën wotpilëp,”pël mëëa? Pöt epët. Pi ngaan Anutuungönte ngaarëk wak pim ruup Aisak kirielmëëpënëak ëa. Pim omnant yaaö pö-taan Anutuuk piin, “Wotpilëp,” pël mëëa.22 Ar kön nawiin ma? Apram pi kön wikosang wesak wë omën ompyaut ëa. Pikön wi kosang yewesautaring wëën këëtoröön omën ompyaut ëa pötaan pim könwi kosang yewesa pöt kë ëa. 23 Pël ëën,“Apram Anutuun kön wi kosang wasënpim pël ëa pötaan Anutuuk kön wiin wot-pilëp pël sa,” ngönëntak ngön wia pipët këoröa. Yaap, Anutuuk piin, “Wotpilëp,” pëlmëak piin ngönt kip mëëa. 24 Pötaanökar pourö kat wieë. Anutuuk omën namppim kön wi kosang yewesautaan pëënwon, omën ompyaut yaautaanta, “Wot-pilëp,” pël mapnaat. 25 Apramë ëa pölöng omp nga yaaö namp Reap piita tapëlomën ompyaut yaëën Anutuuk piin, “Wot-pilëp,” pël mëëa. Pöt pi Israel omënngaan Yosuaak yang ngaakëren ëlëëp ite-nak waisëpënëak wes mëën sa pöaar santmowesak kaamök elmëak wes mëën kanmuntaöökël sa. Pël ëën pim ompyaöëa pötaan Anutuuk pël mëëa. 26 Epëtenkön wieë. Tiarim koröpöök könöp wonëanëën wel wian tapön. Tapta ök tiar könwi kosang yewesautaring pëën wë omën

ompyaut naën ëëpena pöt tiarim kön wikosang yewesa pöt sokutë ök ëëpnaat.

3Tiarim yangapöt ngarangk ëëpa

1Nem karurö, arëkaan selap rë yaula yaomën sënganok. Kat wieë. Anutuuk ënë-mak ingre moröröaan sapsap wël yeem rëyaula ya omnarö tenimëën kaö wesak wëlelniipnaat. 2Tiar pourö omnant ëëpenëakutpet ke nentere nent yaaurö. Omnarötiarim këmötök utpet nent naën yeëantalte omën ompyaö panëëröak tiarim ko-röpöt ngarangk ëëpen. 3 Pol osopë kanyesaut ngarangk yeë pöt tiarim kentöökëënëmëëpënëakwii kotu pimkëmtak kapulyemoulmë. Pël ëak wii pö wer yeön osöppim kepönö pokol ëak omnampë sëpënëakkön wia pöök yesaup. 4 I kaö wangaööntakön wieë. Wangaööta kësang panëëmpel.Pël ëaatak kent weëre kosangöök möakmök ëën i kaöök yesau. Ën wangaöökmoröak së pëlpël yaaö pöt kot panëët.Ngarangkëpök pötakmoröak lup nentakëlko wiak sëpënëak kön wiipna pöt yok tappantak së moulmëëpnaat. 5 Tiar omnaröayangapöökta tapël yaë. Yangap pö kotuukaan omën kësangöt orööpnaat.

Ën epëten kön wieë. Omën namp esngëpöpët il olaan pöt kaö panë sak kosan-gre koinöt kot won sa yaë. 6 Pël wiaataktiarim yangapö esuwesi ök. Pipöök tiarimkoröpöök wë kaip tiktik ëak ngön ut-pet ke nentere nent yeem koröp pou ut-pet wes yaë. Yangapöök ngön utpetatyeem es ket ëak kotak omnaröa wëwëatutpet yewas. Utpet yewas pöta weërekosangpöt Setenök yaningk. 7Tiar animaöreraö ke nampre namp kosangöökaanre ikaöökaan, imënre intre kamal pörö wakwiap wasëpenëak pöt pangk pël ëëpenaat.8 Pël ëëpenaatak talëpök yangapö wiapwasën ngön ompyaut apën? Pangk pëlnaëngan. Kamalöp pim këmtak welakrekakamöt wiaan kant nimëngkën wel yawipöta ök tiarim yangapöök ngön utpetatyeem omnarö utpet yewas. 9Yangap AköptiarimPepapön yaya aimwë tapöök kaalakomën Anutuuk pimtë ök panë wesak ketëauröen utpet wesak yaaurö. 10 Anutuunyaya ngön yamëëautere utpet wesak yaautyangap kopët tapöökaan yaarö. Pötaanöknemkarurö, wëwë korar pipëlwëën pangknaëpan. 11 Epël kön wieë. I kölok kopëtnentakaan i yaapmerre kakam yaaumeryaaröa ma? Won. 12 Karurö, ar kön wieë.

Sems 3:13 291 Sems 4:16Yok pangk këra kemmentök muri ulöputöpën ma? Ma wii neweëëk yok pangkkem ulöp utöpënma? Pöta ök panë i yaap-merta kakamyaaumeriaannaarööpan. Pëlwiaap ar tol ëën yangap kopët tapöökaanngön utpetere ompyaö pout aim. Pötpangk naëngan.

Ëwat ompyaut Anutuuk yaningk13 Arim naë omën narö könre wetete

ompyaut wieë omën ompyaöre utpetatkomyaëën pöt pitëmwëwë ompyautök pitkön ompyaöring wë pitëmënt wak irëakomnarö wiap yemowesa pöt tekeri wasëp.14Ar omnantëënwar yeemomnaröaan luputpetaring wë arimtën wak isak, “Ten könompyautaring wë,” pël angan. Pël anëpöt kaar anëët. 15 Pitëm kön ke pöt Anu-tuu naëaan won, yang omnaröa naëaanwaut. Pitëmtë könöökë ënëmyeemSetenëkön yawia pöl yaaurö. 16 Omnantëën waryeem omnaröaan lup utpetaring önë pötnga yaalem utpet ke nentere nent eimönëët. 17 Yangerakë könöt ke pil yaë.Pël yaëëtak könre wetete ompyaut Anu-tuu naëaan yaaröön arim wak wë pöt lupkölam önëët. Pël yeem omnaröaring lupyal ëakwëpitwiapmowesak pitëmngönötkat wiinëët. Pël ëak ya ngës elmëak omënompyaut pëën elmëënëët. Pötaan könselap naën wotpil wesak önëët. 18 Pëlyeem ar omnaröaring lup kopëtemer sakwë wiap mowasën këët oröön wotpil wëaöpöt ulöl sëpnaat.

4Tiar yangerakë omnantëën kent yeem pöt

Anutuun kööre tok elmëëpenaat1 Arim neneraan kööre tok yeem nga

yaal pöta songönte tol ëënak yeë? Arpourö koröpöökë kentre kauratë ënëmyeem kööre tok ëak nga yaalaurö. 2Ar om-nant önëak kent yeem naön yaauröak om-narö mëmpunëëten kent yeë. Ar omnan-tëën war yeem pangk naöngan. Pötaanökneneraan kööre tok yeem nga yaalaurö.Ën omnantëën kentre kaur yeem Anutuunkimang nemaan yeëan. Pötaanök nan-ingkën yaë. 3 Ar Anutuun omnantëënkimang yamëem pöteta naön yaaurö. Pöttol ëën? Ar kön wotpil won, korar wiakwë omnant wak arim korööpöökë kentrekauratë ënëm ëënëak kimang yamëëan.Pötaanök naningkën yaë. 4 Utpetarö aë,ar öng nampë ompöp sëp wesak muntapënaë së wë pöta ök Anutu kasëng menaurö.

Omën namp yangerakë omnantëën ken-tre kaur yeem pöt Anutuun kööre tokyaalmëaup. Ar pöten kön nawiin ma? Pö-taanök yangerakë omnantëën kentre kaurëënë pöt Anutuun kööre tok elmëënëët.5 Ngön Anutuuk ngönëntak epël ëa pötpas naën. “Anutu tiarim lupötë kön nu-ulëa pöröen pi kentre kaur kësang yaë.”6 Pël ëak rangk komre kolap yaalni. Pötangönte ngönëntak epël wia. “Anutuukomën pitëmtën wak isak yaaurö kasëngyemangkem pitëmtën wak irëak yaau-röaan komre kolap yaalmëaup.”

7Pötaanök ar arimëntwak irëak Anutuuikanöök weë. Pël ëak Seten waö ëën sëpniwesak kas sëp. 8 Anutuu naë rë olaë.Pël ëën pi arim naë panë wais ngarangkelniipnaan. Utpetarö, arim utpet yaautsëp weseë. Kön selap yaaurö, arim könötkopëtal wieë. 9 Arim utpet yaautön könwieë yaköm ëak ingre ya ilak aim weë.Omën utpetatëën söm yaaut sëp wesakelere war eim weë. Pötëën ërëpërëp yaautsëp wesak ya ngësring weë. 10 Pël ëeëAköpë ëöetak arimtën wak irëak aim ön.Pël ëën puuk kaalak wak isak niapnaan.

Karurö kom elmëëngan11 Karurö, ar neneren utpet wesak

manganok. Ar arim karuröen utpet wesakmëak kom ëak, “Pit utpet yaaurö,” pëlyamëem pöt, Anutu pim neneren lup santëëpenëak ngön kosang wesak niia pötenutpet wesak ëak, “Korar yaë,” pël manëët.Ën ar Anutuu ngön kosang pöten, “Korar,”pël manë pöt, ngön pöt ngaarëk naönarimtën kön wiin isën ngön ë pet yairau-röa ök sënëët. 12 Anutu kopëtapökëërngön kosang wesak niiaupök kom elniip-naap. Pimtok mait elniipën ma nimpën.Ar pim ök talte arim karurö kom elmëën.Pangk pël naëngan.

Tiarimtën wak isak anganok13 Elei, ar narö epël yaaurö. “Peene

ma ëlpamök ka kësang naöök së wë kris-maki nenta öngpök ya yamëngkem monkaö panë öpenaat.” Pël yak pöröen epëlniamaan kat wieë. 14 Ëlpamök arim naëorööpnaaten köpël wë. Arim wëwëatmuntönöökë ök. Muntön naöökë akunkot nent oröak is lööla ëak won yespöl ar akun kot nent wë wel wiinëët.15 Pötaanök, “Tiar ya epot mëmpenaat,”pël anganok ngön ke epël an. “Aköpë ken-töök niaan pöt wëwëetak om wë ya epotmëneim öpenaat,” pël an. 16 Ar ngön pël

Sems 4:17 292 Sems 5:20naënöröak arim omnant ëënë pötön könyawiem arimtënwak isak yaaurö. Arimtënwak isak yaaö pöt ompyaö naën yaaut.17 Pötaanök omën namp ompyaö yaautasongönten ëwat wëak pël naën ëëpna pötutpet ëëpnaat.

5Omën monere uröm kësang wieëauröa

ngönte1 Omën urömere kaar es kësang

wieëaurö, ar këëkë kat wieë. Arimkëlangön kat wiinë pöten kön wiak yangës ëën. 2 Arim urömere kaar es kësangpöt köt sëën poë koröpötta iwalöröakna pet irëpnaat. 3 Ën monatta polirangëak kö sëpnaat. Pël ëëpna pöt arim monpötön keimön ëak omnarö kaamök elmëaknemangkën yaaut tekeri wasëpnaat. Pëlëak esuwesi koröpöt es kotak utpet yewaspöl arim monatön keimön yaaö pipottaarim lupöt utpet wasëpnaat. Pöt peeneyanger pet irëpnaat temanöm yesën armonere urömatön keimön ëak kësangwa rongan ëak wë pötaanök. 4 Këëkë katwieë. Inëën ruurö pit arim yaak kaamökelnia. Pël ëauta sumat nemangkën, omngön kaar maim wë. Pël ëën ar keimönelmëën inëën ru pöröak monat naön ëakkaaö ngön aan Aköp kutömweri wëaupkat wia. 5Ar e yangerak wë kaömp kësangneimeë arim kentötë ënëm yaaurö. Pëlyeem kaömp kësang nak polöröa ök kewiswiak wëën arim mën wel niwiipna akunettemanöm yes. 6 Ar omën wotpil yaauröngön yaatak moulmëak mënan. Pël ëënpit kangiir naalniin ëa.

Tiar këlangön kat yawiem ya wiapringAköpë waisëpnaaten kor öpa

7 Karurö, pit pël ëauröak lupöt kosangsak këlangön kat wieimeë ya wiapringAköpë kaalak waisëpnaataan kor ön. Arya neweri pepapë yaë pöten kön wieë. Piomnant ngëntak këët orööpnaataan koreim wë. Pël yeem lup kosang sak wë këtrekopi ëën orööpnaataan kor wëaup. 8Yaap,Aköpë waisëpna akunet temanöm panësa. Pötaanök yaaweri pepapë yaë pöl yawiapring weë.

9 Karurö, neneren kaaö ngönmanganok. Anutu, ngön ë pet yairaup,waisëpënëak yaëën pël anë pöt ngön ë petirak kangut nimpnaat. 10 Karurö, tektekngön yaaö omën ngaan Aköpë yapintakpimtë ngönte aima pöröen kön wieë.

Pitëm kööre toköröak utpet yaalmëënkëlangön kat wieimeë ya wiapring yamëneima. Pötaanök pitën kön wieë pitëmëa pöl mëneë. 11 Tiar omën këlangönkat yawiem lupöt kosang sak wakaimapöröen kön wiin ërëpsawi yaë. Ën Yooppim ngönteta kat yawiaurö. Pi këlangönkësangöt kat yawiem lupre kön kosangsak wëën ënëmak Aköpök ompyaö elmëapöten kat wiaut. Yaap, Aköp pi ya ngëskaö elniak sant panë yaniwas.

Ngön ë kosang yewesauta ngönte12 Nem karurö, ngön niama epëten

kaöet pël weseë ngaarëk ön. Arimngönöt kosang wasënëak Anutuu yapin-takël utak, “Anutuu ëöetak yaap yeniak,”pël aöre omën nantë yapinötëël utak aöpël ëënganok. Won, ar omën nent ëënëakpöt om, “Mak, ne pël ëëmaap,” pöt pëënan. Ën naën ëënëak pöt om, “Won, pëlnaëngan,” pöt pëën an. Pël anë pöt Anu-tuuk kangiir nga naalniin ëëpnaat.

Omën wotpilëpök Anutuun kimangmapna pöt kaamök kësang elmëëpnaat

13 Arëkaan namp këlangön kat yawiempöt Anutuun kimang map. Ën nampërëpsawiaring wë pöt Anutuun yaya tanap. 14 Ën namp yauman wak wë pötngönënë kaöaröen yas map. Pël ëën pitwais Aköp Yesu pim yapintakël i kolapëtwa yemomëem Anutuuk kaamök elmëëp-naan kimang mapnaat. 15 Pit Anutuukomën pöp ompyaö mowasëpënëak könwi kosang wesak piin kimang mapna pötkaalak wal ë moulmëën ompyaö sëpnaat.Ën saunat wiaaneta ent ë moolapnaat.16 Pötaanök ar ompyaö sënëën arim utpetëaut neneren tekeri wesak mëak arimën-tëën Anutuun kimang maë. Yaap, omënwotpil wëaupök kimang mapna pöt Anu-tuuk kaamök kësang elmëëpnaat. 17 Eliapi omën tiarim ök tapëlëpök Anutuun kopinepelën ëëpënëak kosang wesak kimangmëëa. Pël ëën kopi nepelën wieë krismakinentepar nent ngoon mor nas nasiaannamp pël sa. 18 Pël ëën pi kaalak kimangmaan Anutuuk kat mowiin kopi kësangpan pelën këëre kaömp oröa.

Omën ngön këët sëp wesaurö kaalakmësak waisëpa

19 Nem karurö, arëkaan namp Anutuungön këët sëp wasën kaalak nampök lupkaipmotiin ngön këët ngaarëk öpna pötenkön epël wieë. 20 Omën pim karip utpetyaauta kanöökaan lup kaip motiipna pöp

Sems 5:20 293 Sems 5:20pi kaamök elmëën Anutuuk saun omënpöp pim utpet pout won mowasën könöpwel nawiin öpnaap.

[Yok pi tapët.Ne arim karip, Sems.]

1 Pita 1:1 294 1 Pita 1:15

1 PitaYesu wel wiak kutömweri sëën wë kris-

maki 34 pöta ökwon sëën Pitaak ingremorsaö naröaan pep epwer retëng ëa. Pitapöp Yesuu ru 12 pöröakaan namp. Omënpörö omën naröak utpet mowesak pitën,“Utpet yaaurö,” pëlmëëa. Pël ëënak Pitaakpit kön wi kosangtak taë sak öpënëak YesuKristoë ngön ompyaut ngolöp wes mena.Pitaak pitëm Yesuu wel wiak wal ëauterekaalak waisëpnaaten kön kosang wia pö-taan këlangön kat yawiem kön wi kosangyewesaut këlok nasën ëëpnaat pël weseëretëng ë mena.Pöt epël wia.

Ngön ngës rëaut 1:1-2Anutuuk utpetetakaan kama niwaut 1:3-

12Wëwë kölam öpenaata ngönte 1:13–2:10Këlangön akunetak ingre mor sauröa

ëëpenaat 2:11–4:19Ingre mor sauröa irëak inëën ëëpenaat

5:1-11Ngön mëët 5:12-141 O Anutuu omën arim ka songönöt

sëp wesak kas së Pontasre Kalesiaare Kap-atosiaare Esiaare Pitinia yang pötëël repakwëaurö, ne Pita, Yesu Kristo pim ngönyaaö omën saupök arimëën pep epwerretëng ë yaningk. 2Ngaan Anutu Pep pimkönöök pimëën kom ë nuulëën NgëëngkPulöök ngëëngk wes nuulëa. Pöt YesuKristoë ngönte ngaarëk wak wëën pimiitak i niirak kölam niwasëpënëak pël ëa.

Anutuu komre kolapremayaap pöt arimnaë ulöl sak wiaap.

Tiar wëwë ompyaö kutömweri wia pötenkor eim wë

3 Anutu tiarim Aköp Yesu Kristo pimPepapön yaya maim öpa. Pim tiarimëënya ngës kaö yaaö pötak Yesu Kristo wele-takaan wal ë ulmëak wëwë ngolöpët nina.Pël ëën wëwë ngolöp pöt tiarim naëwia pötaan Anutuu kup niwia pöta këëtöpenëak kön kosang wia. 4 Pël yeë pö-taan tiar Anutuu mor kol yaö niia pötöpenëak kor eimwë. Pöt kumkumëëre kötsë pël naënöt kosang wiaapnaat arimëënkutömweri wia. 5 Ar Kristoon kön wikosang wesak wë pötaan Anutu pimweërekosangöök ngarangk elnieim wë. Pël ëënakun kaöaö temanöm yesën pim utpete-takaan kama niwak ompyaö elniipna pöt

tekeri wesak pël elniipnaat. Pël ëëpna pötkopëta wes pet ira.

6 Pötaan ërëpërëp yaaurö. Pël yaëënAnutuukmorök nant elniipënëak könwiinpangk ëën pöt akun kot nent arim naëkëlangön nant orööpnaat. Pël yaëënërëpërëp ëën. 7 Morök pötök arim piinkön wi kosang yewesaut yaapët pöt tekeriwasëpnaat. Kool pöt wiapöt esuwesökpim songönte war yewas. Ën arim könwi kosang yewesaö koolöt il yewas pötmorök elniin kosang wia pöt tekeri wasënYesu Kristoë orööpnaatak Anutuuk ya kësak yaya yeniem ë nirangiak ping wesakniapnaat. 8 Yesu Kristo arim itnaangkënëaupön lup sant yaalmë. Peeneeta it-naangkën tapöpön kön wi kosang wesakërëpërëp kaö yeë. Arim ërëpërëp pötakyangeraköt il yewasën pöten këmötök warwesak naëngan. 9 Arim ërëpërëp yaautasongönte epël. Piin kön wi kosang yewe-sautaring wë pötaan Anutuuk ar utpete-takaan kama yanu.

10 Anutuu ar utpetetakaan kama yanupipët, pim tektek ngön yaaö omnarö pötasongönte koirëpënëak ap weseima. Pëlëak Anutuu komre kolap nimpënëak ëapöt war wesak pöta songönten këëkë könnawiin ëa. 11 Kristo pim Ngëëngk Pulöpitëm lupötë wë Kristo këlangön kat wiakkutömweri isak ëwaatak öpënëak mëëa.Pël maan pit, “Akun taltak ma ke tolëëlyaëën Kristo pi pël ëëpën?” pël maimeëkangkkangk ëeim wakaima. 12 Anutuukpitën, “Arim ya yamëngk epot kaamöknaalniipan, omën ënëmak orööpnaarökaamök elmëëpnaat,” pël mëëa pöta këëtarim naë yaarö. Pitëm ya yamëngkemngön war wesa pöt, Ngëëngk Pul kutömw-eriaan wes mëën irëa pöök omën narökaamök elmëën ngön ompyaut ök niaankat wiaurö. Ngön ompyaö pöta songönteenselöröakta ëwat sëpënëak kent könyawiitak pangk pël naën yaë.

Anutuuk ngëëngk öpenëak yenia13 Pötaanök könöt wotpil wesak këëkë

ngarangk ëeim ön. Pël ëak Yesu Kristoëtekeri sëpnaatak komre kolap war wasnimpnaaten kön kosang wieim ön. 14 ArAnutuu ruuröak pim ngönte ngaarëk weë.Ngaan ngönën köpël wë kentre kauratëënëm ëeiman pöta ök ëënganok. 15Anutu,ar pim ru sënëak yas niiaup, pim ngëëngkwë pöl arta ngëëngk sak wë omnant ëën.

1 Pita 1:16 295 1 Pita 2:1216 Pöta ngönte ngönëntak epël wia. “Nengëëngk wë. Pötaanök arta ngëëngk ön.”

Yesuu iitak utpetetakaan ent ë nuulëa17Anutu, arim Pep pëlmëak yaya yemak

pöp, pi omën isaare irëaurö, mööngkraarkangk naalmëën yaaup. Pi tiar neenemomnant yaautë ökök ngön ë pet irëp-naap. Pötaanök yangerak önëël piinkasinkasin elmëeimeë ompyaö ëeim ön.18 Ar ëwat wë. Arim ëere peparöakanöököl wëwë utpet wakaimauröak Anu-tuuk pötëaan ent ë nuulëëpënëak sumelnia. Pöt koolre siluwa lëngë yesa pötökwon, 19 Kristoë i sum kësangringtak sumëak ent ë nuulëaurö. Pi sëpsëp möönsöëëre kewil wonöpë ök wakaima. 20 Pingaanëër yanger won wiaan pël ëëpënëakyaö mëëaupök peene akun pet irëpënëakyaëën arimëën tekeri orö rëaup. 21 Kristopim pël ëa pötaan Anutuun kön wi kosangweseim wë. Pi Kristo weletakaan wal ë ul-mëak ë morangia. Pël ëa pötaan Anutuunkön wi kosang wesak pim niöpnaataanërëpsawiaring kor eim wë.

Anutuu ngöntak ngolöp wes yanuulë22 Ar ngön këët ök niaan kat wiak

ngaarëk yeö pël yaëën pötak arim luprekönöt kölam yanuwas. Pipët arimkaruröen këëkë lup sant elmëënëak oröa.Pötaanök kosang wesak neneren lup santëeimön. 23Arngolöpwesakwil niulëënwëpipët, kö yesauröa naëaan won, kö nasënyaaö Anutuu ngön wëwëetaring kosangwiaapna pötakëlaan oröaurö. 24 Pötangönte ngönëntak epël wia.“Omnarö pit nönre koinötë ökörö.Pitëm ë yerangi pöt puutë ököt.Nönöt umön yarëaut, puut teënt kërë

yesaut.25 Ën Anutuu ngön pöt kosang wiaapnaat.”Anutuu ngön pöt ngön ompyaö pitëm ökniia pipët.

2Kristo pi tiarim möör wap kosangët

1Ar ngolöp wes niulëaurö pötaanök ut-pet ke nentere nent moolaë. Kaar aöremorök ë, war ëëre omnaröen utpet wesakaö pël yaaut sëp weseë. 2 Önga ngolöpwilauröa ëlöröa kapaatön kent yaë pöl artangönënë kapaaten kent panë ëën. Pël ëënëpöt kosang sakwëënAnutuu utpetetakaankama yanu pötak kaö sak ompyaö önëët.3Ar yaap Aköpë sant yaalni pöten kat menyeë pötaan pël ëeë.

4 Aköp Yesu, wëwëeta pepap, piik yalëeë. Pi omën ka ök yarëauröa wapompyaut öpënëak utpetat wël ë yemoolapöl omnaröak piin kaaö elmëën Anutuukkön wiin isën möör wap wesir ulmëaup.5 Ar Anutuuk wëwëet nina pörö piik yalëak wap pöta ök sak Ngëëngk Pulöökë tupsën. Pël ëak kiri yaauröa ök sak arimlupre könöt Anutuun kiri yaalmëën YesuKristoë ëautaan arën kön wiin ompyaöëëpnaat. 6 Nem yeniak pöta songöntengönën pepeweri epël wia.“Kat wi.Ne Saion rosiraöök wap nent yewesir.Wap pöt möör wap sum kaö panëët.Omën namp piin kön wi kosang wasëpna

pöp ëö nasëpan.”7 Ar piin kön wi kosang weseim wë pörökön wiin ompyaö panë yaë. Ën omën könwi kosang newasën pöröaan ngönëntakepël ëa.“Wap omën ka ök yarëauröa wël ë

moolëautAnutuuk ompyaut wesak möör wap wes

yewesir.”8 Ën nenteta pitëmëën epël ëa.“Pi kël kotuukë ök sak wëën narö ing wot

möak kawiap ëëpnaat.Ën kël kësangöökë ök sak wëën pötal urak

kawi ngentiipnaat.”Omën pörö Anutuu ngönte wa yoola pö-taan pim ëëpënëakmëëa pöl ingwotmöakkawiap ëëpnaat.

Tiar Anutuu omën saut9 Ar pöt pitëm ökörö won. Anutuuk

pimëën nuwasën pim omën sak kutömAköpëën kiri yaaurö. Ar pim omën wot-pilörö. Koutak wëën puuk yas niaan pimëwa ompyautak ilëak wë. Pim ompyaöyaauta ngönte aim önëak yas niia. 10 Arngaan omën pas wakaimauröak peeneekAnutuu omën sak wë. Ar ngaan Anutuuya ngëstak naön ëauröak peeneek pim yangëstak wë.

Tiar Anutuu inëën ëëpenaat11 Nemorö, ne kosang wesak niamaan

kat wieë. Ar yangerak yaamre su kakwë pötaan koröpöökë kentre kaur arimlupre könötëën kööre tok yaaö pipot sëpweseë. 12Pël ëak ngönën köpëlöröa tekrakwotpil ön. Pël ëën pit arim songöntenitenak, “Utpet yaaurö,” pël yenia pöt sëpwesak Anutuu waisëpnaatak arim ompyaöyaautaan piin yaya mapnaat.

1 Pita 2:13 296 1 Pita 3:1213 Ar Aköpön kön wieë omnaröa ngön

kosangöt ngaarëk ön. Yang omp akwotöök wëaupre 14 pim yang ngarangkutpet yaauröen nga maöre ompyaöyaauröen ping wesak maö pël ëëpënëakwes yamëa pöröa ngön ngaarëk ön.15 Anutuu kentöök arim ompyaö yaautakomën köpël wë ngön kaar ya piporöakëmöt ur mowariipnaaten kent yaë. 16 Arutpetetakaan wil nuulëën ompyaö wë.Pël ëeë omnaröen, “Utpetetakaan wilnuulëën wë,” pël morök mëak ëlëëputpetat ëënganok, Anutuu inëën sak wëompyaö ëeimön. 17Ar omënpouröen pingwesak an. Ngönën omën arim karuröenlup sant elmëën. Anutuun kasinkasinelmëën. Yang omp aköpön ping wesakan.

Kristo tiarimëën këlangön kat wiak pimingtak sëpenëak kanö pet elnia

18 Inëënörö ar, arim kaöaröenkasinkasin elmëakpitëmngönngaarëk ön.Pöt omën ëpre wiap yaalniauröaan pëënwon, yaar ser yaauröaanta tapël elmëën.19 Pöt eptaanök. Pit ar saun wonrek këpökkëlangön kat yaniwiin Anutuun kön wieëya sangën naën wëën pi arën kön wiinompyaö ëëpnaat. 20 Ën ar utpet nentëën kaöaröak pës yanimöön ya sangënnaën ëënë pöt Anutuuk kön wiin ompyaöëëpën ma? Pël naëpan. Wotpil wëënkëlangön kat yaniwiin ya sangën naënëënë pötakëër Anutuuk kön wiin ompyaöëëpnaat. 21 Anutuuk ar Kristoë ëaulwotpil wë këlangön kat wiinëak niulëa.Pi arimëën këlangön kat wiak pim ingtaksënëak kanö pet elnia. 22 Pi utpet nentnaënëp, pim këmtakaan kaarre moröknent naaröönöp. 23Omnaröak utpetwesakyemaan kangiir nemaan ëa. Këlangön katyemowiin kangut mampënëak nemaan,Anutu wotpil wesak ngön ë pet yairauppimëën yaö mowesa. 24 Tiarim utpetatökpim rangk isën këra yetaprak möön welwia. Pöt tiar utpetat sëp wesak wotpilöpenëak pël ëa. Pim koröpö utpet wesapötaan tiar ompyaö san. 25 Ar ngaanëërpol sëpsëpöröa yaë pöl kanö wiaan irikorëeimaurö. Peene pöt, arim ngarangkëpKristo, lupre könötë pepapök, yas niaanpim naë oröak wë.

3Öngre ompöröa ngönte

1Öngörö ar, inëënöröa yaë pöl arim om-pöröa ikanöök wë pitëm ngön ngaarëk ön.Pël ëën omp narö Anutuu ngön ngaarëknaön ëëpna pörö arën itaangkën ngön ne-maan yaëën arim ompyaö yaauten itenakpim naë rë olapnaat. 2Yaap, arim ompöröar Anutuun kasinkasin yaalmëem kölamwë pöten itenak pim naë rë olapnaat.3Ar koröpöt pëën ompyaö sëpnaan kepönëpötë ë morangiire polere kal ëëre ulpëënompyaö retëngöt më pël ëëngan. 4 Omëpre wiap arim lupötë ëlëëp wia pötökarim lupre könöt ë morangiin. Pël ëënëpöt sëpar nasën kosang wiaan Anutuukitaangkën isëpnaat. 5Öng ngaan Anutuunyaö sak wakaima pörö pit tapël Anutuunkön kosang wieë pitëm ompöröa ikanöökwë ngön ngaarëk weim wakaima. 6 Serapi tapël ëak pim ompöp Apramë ngönngaarëk weimeë piin, “Kaöap,” pël maima.Pötaanök ar pim ëa pöl ompyaö yeem arimompöröa ëëpna nenten kas naën ëënë pötpim ök önëët.

7 Ompörö, arënta tapël niamaan. Aröngöröaring wë arim Anutuun kimangngön ök manëët il wariipanëën pit weërekosangwonörö pël weseë ompyaö elmëën.Pitta wëwë kosangtaan yaö mëëaurö pö-taanök.

Lup kopëtemer sak öpa8 Epët ar pouröaan niamaan. Ar lup

kopëtemer sak omnaröen yaköm ëën.Arim karuröen Anutuu omnarö pël weseëlup sant elmëak komre kolap elmëeimeëarim lupöt wak irëak ön. 9 Omnaröak ut-pet yaalniin kangiir elmëënganok. Utpetwesak yeniaan kangiir manganok. Won,Anutuuk welaköt elniipënëak yas niiaurö.Pötaanök pël yaëën pöt Anutuun pitta we-laköt elmëëpnaan kimang man. 10 Pötangönte ngönëntak epël wia.“Omën ërëpsawiaring ompyaö öpënëak

kent yaë pöppim këmtakaan ngön utpetere kaaröt

orööpan.11 Utpetat kasëng menak omën ompyaut

ëëp.Pël ëak mayaaptak öpnaan ke urak pöta

yaat mëmp.12Aköp pi omën wotpil yaauröen itenakpitëm kimang yamëëaut kat yemowiaup,utpet yaaurö kasëng yemengkaup.”

Ompyaö yaautaan këlangön katwiipenaat

1 Pita 3:13 297 1 Pita 4:15

13 Karurö, ar ompyaö sënëëtaan kosangyengentiin talëpök utpet niwasëpën? 14Arwotpil wëën këlangön kat yaniwiin pötërëpsawi ëënëët. Ar pitën ya ngës könwiak kas ëëngan. 15 Arim könre lupötKristoon kasinkasin ëak kaö mowasën. Pëlëën omnaröak arim omën ompyaut önëakkor yeë pöta songönten pëël yeniaan pötompyaö wesak ya wiaptaring ök manëëlkopëta wesak ön. 16 Pël ëak arim könötkengkën ëënëën wotpil ön. Pël ëënë pötomnaröak arim Kristook yal ëak ompyaöyaautakël utak utpet wesak yeniem pitëmkaar yaauta songönte tekeri sëën ëö sëp-naat. 17Anutuuk könwiinwotpil yaautaankëlangön kat wiipena pöt ompyaö ëëp-nat. Ën utpet yaautaan pël ëëpena pötaarpangk naën ëëpnaat.

Kristo pi tiarim saunatëën wel wia18 Kristo pi wotpilëpök tiarimëën wel

wia. Pi wotpilëpök utpetarö tiar Anutuunaë wa nuulëëpënëak akun kopët nent pëlëa. Koröpö wel yawiin könöp wel nawiinëa. 19 Pël ëak pim könöp omën ngaanwel wiauröa kön wii kaatak wëauröa naësë ngönën ök mëëa. 20 Kön pörö omënngaan Noa pim akunetak Anutuu ngön waolaimauröa könörö. Noa pi wangaö ketëeim wëën Anutu pit pim ngön ngaarëköpënëak pimtë ya wiap yaautak om ko-rkor elmëeima. Pël ëautak omën kopët8 pöaar pëën pim ngönte ngaarëk wakwangaöök ilaan i ngep naën ëa. 21 I pipëtngönën i yanimë pöta ökre waste. Pötepël yaë. I yanimë pöt koröpöökë kewil-ötëën naën, Anutuun kimang yemaan ut-petat won yanuwas. I yanimëën AnutuukYesu Kristoë weletakaan wal ëa pötaanompyaö yanuwas. 22 Pi weletakaan walëak kutömweri së Anutuu yaapkëël wëënenselöröere kutömweri yapinringreweërekosangringörö pim iri wë.

4Kristoë këlangön kat wia pöl yeemutpetat

kasëng mempa1 Kristo pi yangerak këlangön kat

wia. Pötaanök pim ëa pöten kön wieëkosang sën. Namp koröpöök këlangön katwiipnaapök utpet yaaut sëp wasëpnaat.2 Pötaanök peene ngës rëak koröpöökëkentre kauratë ënëm ëënganëp Anutuukëm ngönte pëën ngaarëk weim ön.3 Ar ngaan ngönën köpël wë köpëlöröakentöökë yaaut epël eimaurö. Öngre omp

nga ëëre omën utpetatön kentre kaur ë,i ngaat nak kön irikor ëëre këëre imënkeimön nëëre i ngaat keimön nak utpet ë,Anutuu urtak omp ak kaaröröaan ngëëngkmowasö, pël yaaö pöt ë waiseimeë pöt kaöwesak wakaimaurö. 4 Peene pöt, utpetke pilöt pitring naën yeë pötaan yaansak utpet wesak yenia. 5 Pël yeniaatakwë ënëmak Anutu omën welere öpöröangön ë pet irëpnaap pim naë së tauakpitëm eimautë songönöt ök maan kangutmampnaat. 6 Pël ëëpnaat pötaanök Kristopi omën ngaan wel wiauröa naë së ngönompyaut ök mëëa. Pit koröpööring welwiauröak Anutuu öp wë pöl könöpringöpna kanö pitëmëën orööpënëak pël ëa.

Weëre kosang Anutuu yaningk pötring yamëmpa

7Karurö, omën ël epot poutë won sëpnaakunet temanöm yes. Pötaanök ompyaöwesak Anutuun ök manëëtaan arim könrelupöt pëën weseë. 8 Pël ëak lup santyaauten kön wiin kaö sëën kosang wesaklup sant ëeimön. Pël yeemneneraanutpetyaaut ngep ëënëët. 9 Ar karurö arim naëyewaisën omnant keimön elmëënganëpkaaö köpël sant mowasën. 10 Ar pouröAnutuuk ngönën ya mëmpunëak neenemweëre kosang ke nentere nent nina. Pö-taanök arim karurö kaamök elmëënëakompyaö wesak weëre kosang pötring epëlmëmpun. 11 Namp ngönën apënëak pötAnutuu ngön pëënöt ap. Namp narökaamök elmëëpënëak pöt weëre kosangAnutuuk yamangk pööring pël ëëp. Pitpël yaëën omnaröak Yesu Kristoë weërekosangöök yaë pöten itenak Anutuun yayamapnaan pël ëëp. Ë rangiereweëre kosangpöt pim naë wieëautök wiakaim wiaap.Yaap.

Kristoë këlangön kat wia pöl ëëpenaat12Kar panëërö, morök kësang nent arim

naë orööpnaan yaë. Pöten itenak omënngolöpët pël wesak yaan sëngan. 13Morökpöt yaaröön Kristoë këlangön kat wia pöl,“Tenta yeë,” pël kön wiak ërëpsawi ëën.Wë ënëmak Kristoë ë rangiet tekeri oröyarëën ërëpsawi kaö ëënëët. 14Omnaröakarën Kristoë omnarö pël weseë utpet we-sak yeniaan pöt ërëpsawi ëënëët. Pitëmpël elniipna pötak Anutuu Pul ëwaaringpö arring wë pöt pet elniipnaat. 15 Arimnaëaan nampmënautaanma kain ëautaanma utpet ëautaanma omënmuntaröa yaatwa ëp ëautaan kangut elmëën këlangön

1 Pita 4:16 298 1 Pita 5:14kat wiipan. 16 Ën omën namp pi Kris-toë omnamp pötaan këlangön kat yawiempöten ëö sëpanëp Kristo pimop pötaanAnutuun yoöre ërëp map.

17 Anutu pim omnaröa songönte tek-eri wasëpna yaat mëmpna akunet oröakwia. Pötaanök pim omnarö tiarim naëngës rëak ngön ya nimëmpna pötak omënpim ngön ompyaut ngaarëk naön yaaurötol elmëëpën? Elei, pit këlangön kaö katmowiipnaat. 18 Pöta ngönte ngönëntakepël wia.“Anutuuk omën wotpilëp utpetetakaan

kama wak ompyaö wasëpënëak yakaö mënak ompyaö yewasën pöt,

omën pi kasëng menak utpet yaaup tolëëpën?”

19 Pël wia pötaanök omën Anutuu könwiaul këlangön kat yawi pörö wotpil wëpitëm wëwëet Anutu pim moresi ulmëëp.Pi ket elniaupök pimtë ök yenia pölompyaö wesak kaamök yaalniaup.

5Wotöököröa ngönte

1 Ngönënë wotöökörö, neenta wotöökarim karipök, kosang wesak niamaan.Nem itöök Kristo këlangön kat wiakwel yawiin itenaupök wë ënëmak pimë rangiet tekeri sëën piiring pöta pepsumaap. Pötaanök niamaan kat wieë.2 Anutuu sëpsëpörö ngarangk ëënëakniiaurö këkre töötak won, ya ngëstakitenak ngarangk elmëën. Pël yeemmonere uröm won, ya mëmpunëëtaanulöp es ngaaring mëmpun. 3 Pël ëak omënomp ak sak arim ngarangk elmëënëakniulëa pörö il mowasnganëp arim ënëmëëpnaan ngönënë kanöök wot ran. 4 Pëlëën Kristo, sëpsëp ngarangk kaöap, pimtekeri sëpnaatak omën ompyaö weitkangiir ningkën önëët.

Tiarimtënwak irëak ngarangk këëkë ëëpa5 Ulwasörö, arënta tapël niamaan kat

wieë. Ar arim kaöaröa iri ön. Pötngönëntak epël wia. “Anutu pi omënpitëmtën wak isak yaaurö wak yeirëaup.Ën pitëmtën wak irëak wëaurö ompyaöyaalmëaup.” Ngönëntak pël wia pötaanökar kotre kaö pourö arimtënwak irëak nen-eraan inëën ëeim ön. 6 Tok oriak Anutuweëre kosangringëp pim iri ön. Pël ëënpimtë akun wia pötak ar wak isëpnaat.7 Puuk ngarangk elnieim wë. Pötaanök

arim naë könömöt oröön pöt pim moresimowiin.

8 Ar könöt wotpil wesak arimtënngarangk ëeim ön. Kent toköröa imënmëmpënëak këm nga ëak sak waiseim wëpöl arimëën nga yaaup, Seten, pi arimtekrak wë talëp mëmp ma talëp mëmpwesal yaë. 9 “Ingre mor sa tenim kar yangëlötë wëaurö morök ke tapël elmëeimwë,” pël weseë kön wi kosang yewesautakkosang sak wë pi ke ur momëën. 10Pël ëakakun kot nent këlangön kat yawiin Anutu,komre kolap yaaup, Kristook yal menakpiiring ë rangi kosang kö nasëpanëëtë pepsënëak yas niiaup, puuk ompyaö nuwesaktau nuulëak weëre kosang nimpnaat.11 Weëre kosang pöt pim naë wiakaimwiaap. Yaap.

Ngön mëët12 Ne ngön kot epët Sailasën maan

retëng yaë. Pi nem ngönt këëp. Ne arimlupöt kosang niwesak komre kolap arimwak wë pöt Anutuu komre kolap këët pötök niamëak yeë. Piptak taë sak ön.

13 Papilon kakaan ingre mor sa Anutuuarring yaö wesaurö yoöre ërëp yenia. ËnMaak nem ru sak wëaup puukta tapëlyenia. 14 Neneren lup santak yowe mëakmor meneë.

Kristook yal menak wëaurö arim naëmayaap wiaap.

[Yok pi tapët.Ne arim karip, Pita.]

2 PITA 1:1 299 2 PITA 2:1

2 PITAPitaak pep epwer ingremor saönaröaan

retëng ëa. Omën naröak ngönën kaarötök maim wëën Pitaak wotpil wasëpënëakkent könwiakök omënYesuun itaampöörekat wia pöröa pitëm ngönën ök mëëautkön ngolöp wes mena.Pöt epël wia.

Ngön ngës rëaut 1:1-2Anutuu yaö niwesauta ngönte 1:3-21Ngönën kaar yaauröa ngönte 2:1-22Kristoë kaalak waisëpnaata ngönte 3:1-

181 O Yesu Kristoon kön wi kosang wesak

tenim ök sak wëaurö, Saimon Pita ne yaomën pim ngönte yaaupök arimëën pepepwer retëng ë yaningk. Tiarim Anutu,Yesu Kristo, utpetetakaan kama yanu pöp,pim wotpil yaautak kaamök elniin kön wikosang wesaurö.

2 Ar Anuture tiarim Aköp Yesuun könkosang wiak wëën piarpim komre kolapremayaap pöt ningkën arim naë kaö sakwiaap.

Anutuuk tiar pimtëën yaö niwesaurö3 Anutu pim ëwa ompyaö yaautak yas

niiaup tiar piin ëwat wëën omnant poutkoröpöökëëre lupmeri wëwëeta kaamökötpimweëre kosang kësangöökwar wes nin-aut. 4 Pël ëak pim ëwa ompyaö tapöökomën kaö ompyaö kup niwiauta këët nina.Pim kup niwia pötaan koröpöökë kentrekauratëën kö yesaö epët kasëng menakAnutuu wë pöl öpenaat.

5 Pël ëëpenaak pötaanök ke urak arimkön wi kosang yewesautak wotpil wëautyal mampun. Wotpil wëautak ngönënësongön ke nentere nent kön tektek yesautyal mampun. 6 Kön tektek yesautakkoröpöökë ngarangk yaaut yal mangkënkoröpöökë ngarangk yaaö pötak weërekosang wëaut yal mampun. Weëre kosangpötak Anutuu wëaul önëët yal mampun.7Anutuu wëaul önëëtak ngöntre kar yaautyal mangkën ngöntre kar yaaö pötak lupsant yaaut yal mampun. 8 Omën pipotarim naë ulöl sak wiaapna pöt tiarim AköpYesu Kristoon ëwat yesaut mos naëpan.9 Ën namp pi omën pöt won wëën pöt piinepël apenaat. “Pi it il tëauröa ök sak könëngk ma e wesak wë utpetat iir moolëapöten kat kola,” pël apenaat.

10 Karurö ar, Anutuuk yas niak pimëënyaö wes nuulëaurö. Pötaanök kosangsak yas niia pöt kë ëëpnaataan weë panëngentiin. Pël ëënë pötak utpet nasënganompyaö önëët. 11 Pël ëaan tiarim Aköp,utpetetakaan kama yanuwaup, Yesu Kris-took sant niwesak kan të niwiin popraknaëngan pim wa ngaöök yanimë pötakilëak wakaim önëët.

12 Yaap, ar omën pipot rë nuulön ëwatwëën ngön kë arim wa pötak kosang ni-wasën wë. Pöt ne ëwat wëak om ngolöpwes nineim ömaap. 13 Ne kön wiin öp wëpël eim öma pöt pangk ëëpnaat. 14 Pötepël. Ne könwiin tiarimAköpYesuKristoëneea pöl akun kot nent wë wel wiimaap.15Pötaanök ne wel wiin omën pipotön könwiaanëëk yak ngolöp wesak kosang wesyaningk.

Pita pi Kristoë naë wë pim ëwaöön itena16 Tiarim Aköp Yesu Kristoë weëre

kosangring kaalak waisëpnaata ngöntetenim ök niiaö pipët ëlar ngönaak omënkönöökaan rëak neniaan. Ten piiringwë Aköpë ëwaöön itenaut yak ök niiaut.17-18 Ten piiring rosir ngëëngköök wëënAnutu Pepapök piin ping wesak mëakëwaö yemangkën ten kat wiaan Anutuukkutöm ëwaöökaan epël ya. “Epop nem ruulöpöököp. Ne pimëën ya kë panë yes.”

19 Pël yaan ten kat wiak tektek ngönyaaö omnaröa ngön ëa pötön kön wiinyaap pan ëaut. Pötaanök ar pitëm ngönpötön këëkë kön wiaan. Pipotök koutakesuwesi ëwa yaë pöl elniaanKristowaisëp-naat. Pim waisëpna akunet temanömyesën pi tangewesi yaarö pöl oröak arimkönre lupötë ëwa elniipnaat. 20 Omënkaö epëten wet rëak kön wieë. Tek-tek ngön ngönën pepeweri wia pipotësongön pipot omnaröa könötëaan pangknaëpanëët. 21 Tektek ngön pipot om-naröa könötëaan kön wiak naënöt. Anu-tuu ngönöt Ngëëngk Pulöök tekeri wesmangkën aima.

2Ngönën kaar yaauröa ngönte

1Ngaan Israel omnaröa naë tektek ngönyaaurö wëën kaar yaauröeta wakaimapöl kaar yaaö narö arim naë orööp-naat. Pit arim naë ëlëëp wë ngönënkaar arim kön wi kosang yewesaut ut-pet wasëpnaat niak Kristo pitëm kaöapkëlangön kat wiak pimëën mowa pöpönta

2 PITA 2:2 300 2 PITA 3:2pi kaöap pöt ngep ëak wonwon apnaat.Pël yaëën Anutuuk kangut teënt mamp-naat. 2 Pël ëën ngönën omën selappitëm yaaul öngre omp nga ëëpnaat.Pël yaëën omën muntarö pitën itenakngönënë kanöön utpet wesak apnaat.3 Kaar omën pörö pit monere urömatönwar ëën arim naëaan öpënëak morök el-niak ngön kaaröt niapnaat. Omën kepëlöröaanAnutuukngaanëër ngön kosangwiaut wiap nasën kosang wiakaimautpeene pet irën kö sëpënëak yaë.

4 Ensel narö nganëër utpet yaëën Anu-tuuk mait naalmëën wii tëak es parëaöökmoolëa. Pël ëën koutak së ngan iakuneten kor eim wë. 5 Omën ngaan panwakaimauröeta pi mait naalmëën i ngepëëpënëak maan Anutuu ngön wa olëauröpourö kö sa. Pël ëën Noa wotpil wëautangönte yaaupring omën kopët 7 ëak öpsa. 6 Kaalak Sotomre Komora ka pöörartatapël kö sëpënëak maan es kot won sa. Pëlëa pötak omën ënëm utpet ëëpnaaröaanpepanöm ëa. 7 Lot pi wotpil wë omënutpetaröa öngre omp nga yaautëën ya ut-petaringwëënAnutuukmait elmëak kamawa. 8Omënwotpil pöppitëm tekrakwëkëtël epotë pitëm utpet yaautön itaampöörekat wi pël eimeë kön utpetaring wakaima.Pötaanök kö nasën ëa. 9 Aköp pi ompyaöëaurö mait elmëa pötaan pim ngön katyawiaurö morökötëaan pangk kama öp-naap. Ën utpet yaaurö ngan i akune-tak këlangön kat mowiipnaap. 10 Omënnarö pitëm koröpöökë kentre kaur ut-petatë ënëmyeemAköp ngep yaalmë pörökëlangön kaö kat mowiipnaap.

Ngönën omën kaar pörö pitëmtën wakisak aimeë pitëmtë könöök omnant yeemkutömweri ëwaatak wëauröen kas naënutpet wesak yamëëaurö. 11 Pël yaau-röak ensel kaö weëre kosangring pit ilyemowas pöröak Aköpë ëöetak kangiirutpet wesak nemaan yaaurö. 12 Omënpiporö kön won, animaö omnant kön-tak yaë pöröa ökörö. Animaö pörö om-naröak mööpenëak pitëm ëlöröak yaw-ilaurö. Pit omnantë songönötön könnawiin utpet wesak aimeë animauröa yaëpöl kö sëpnaarö. 13 Pël ëak pitëm utpetyaautë kangiir këlangön kat wiipnaarö.Pit këtëkötë ëö köpël koröpöökë kentrekauratë ënëm yeem utpet ke nentere nentyaautön kön wiin ompyaö ëëpnaat. Pitëöa pipot yaauröak arim kaatëwais kaömpngawi yenem utpet niwesak pitëm pël

yaaö pötaan ërëpsawi yaaurö. 14 Pitëmitöt öngöröen kentre kauraring iteneimeëutpetat kep köpël yaaurö. Pël ëak omënlup wiap yaauröen wiap sësë mëak utpetyemowesaurö. Pit monere urömat keimönpanë yaaurö. Elei, omën ke pilörö pit esparëaöök së kö sëpnaarö. 15 Pit wotpilwëauta kanö kasëng menak irikor yeemtektek ngön yaaö omën kaar Pelam, Pioëruupë kanöök yesaurö. Pi utpetatëënsumat öpënëak kent yaëën 16 pimtë poltongki ngön wonöpök omën ngönringirikor yeem utpet ëëpanëak kan mowaria.

17 Kaar omën piporö i leep yarëautëökörö. Kepilöt kentöök wak së waisöyaëën kopi nepelën yaë pöta ökörö. Omënke pilörö Anutuuk koö panëëtak öpënëakyaö mëëa. 18 Pit pitëmtën ping wesak ëakngön mosut yamëem köpël omnaröenkoröpöökë kentre kauratë ënëm yeemöngre omp nga ëëpënëak wiap sësëyamëëaurö. Köpël omën pörö utpetatsëp wesak kan ngolöpöök sëpënëakyaëën pël yaalmëaurö. 19 Pël yeem epëlyema. “Omën eptak wii ket ëak nanitëënëëpnaat,” pël yemaatak pitëmtë omnantyaautök utpet mowesak wii motëënwëaurö. Omën nent tiarök kaö wesakinëën elmëëpena pöt pötak wii ket ëaknitëëpnaat. 20 Omën namp pi tiarim AköpYesuKristo, utpetetakaan kamayaniwaup,piin kön wi kosang wesa pötak yangerakëutpet yaaut sëp wesak wë ënëmak kaalakpötë së rë olaan wii motëëpna pöt ngaanutpet wakaima pöt kotte, ënëm pöt kaöpanë sëpnaat. 21 Omën ke pilëp pi wotpilwëauta kanöök nasënëpök yaë talte pangkëëpën. Anutuu ngön kosang ngëëngkötrë moulaupök kan pö kasëng yemangkënpangk naën pan yaë. 22 Omën pël yaë pöppiik ngön nokoliil epël ëa pöt kosang yes.“Kentëp pi köl ngës olëak kaalak yen.” Ënnent. “Polöp pi iir moulmëën kaalak kepiyeila.”

3Aköpë waisëpnaata ngönte

1Nem kar panëërö, ne ngaan pep newerretëng ë ninaut. Peene epwer kaalakningkën neweriar yes. Pouweriarë wotpilwesak kön wiinëëtaan ngön epët ngolöpwes nimpëak retëng yeë. 2 Tektek ngönyaaö omën ngëëngköröa ngaanëër ngönëa pötre tiarim Aköp utpetetakaan kama

2 PITA 3:3 301 2 PITA 3:18yaniwaupë ngön kosang ngön yaaö om-narö tenim arën ök niia pötönta kön wi-inëak ëaut. 3 Ar wet rëak epël kön kosangwiin. Yangera pet irëpna akunet temanömyesën omën pitëmtë koröpöökë kentrekauratë ënëm yaaurö oröak ökre was ngönepël niapnaat. 4 “Yesu kaalak waisëpënëakëa pöt yaap ma? Pi tarëk wë? Tiarimëarö wel wieimaurö. Ën omën epot poutyanger yaaröön oröautta tapël om wiaap.”5 Pël yeem Anutuu ngaanëër ëa pöten könwiipnaaten kaaö yaaurö. Ngaanëër Anu-tuuk maan kutömre yang oröa. Yangeri kaöökaan oröak i kaö tapöökë rangkwiakaima. 6 Pël ëën ënëmak Anutuukmaan i kaöök yang ngaan wiakaimaurngep ëak utpet wesa. 7 Ën kutömre yangpeene e wia epot Anutuuk tapël maan eskot won sëpënëak yaö ëa. Epot om wiaanënëmak Anutuu ngönën wonöröaan ngönë pet irëpnaatak pitring kö sëpnaat.

8Kar panëërö, ar omën epëten ëngk mae wasngan. Aköp pi tiar omnaröa könyawi pöl naën. Pi kët kopët nenten könwiin krismaki 1000 pöta ök yaaup. Ënkrismaki 1000 pöten kön wiin kët kopëtetpël yaaup. 9 Aköp pi pim ngön ëa pötakëët tekeri wasëpnaaten ëngk ma e ëakakunwali naön. Omënnaröak könwiin pëlkoröp yaë. Won, pi omnarö kö sënganëakarimëënök korwë. Pi omën pourö lup kaiptiinëak korkor yaë.

Kutömre yang epot won sëpnaat10 Aköp pi korkor yaëëtak pim akun

kaöet këkain yaauröa yaë pöl ëlëëp tapëtpöt orööpnaat. Pël yaëën kutömwer rirrepor kësang ëak won yesën omën pörekwieëa pöt pout es kotak won sëpnaat. Pëlëën yangere yangera rangk omën epotpout es kot won sëpnaat. 11 Pël ëëpnaatpötaanök ar wotpil wë Anutuu ngöntetaintaë wak ön. 12 Pël yeem Anutuukaalak waisëpna akuneten kor wë akunpöt teënt orööpnaan kosang wesak yaompyaö mëmpun. Akun pötak kutömweres kotak kö yesën omën pörek wieëa pötpout tapël es kot won sëpnaat. 13 Tiar pöt,kutömre yang ngolöpötön Anutuuk kupniwiin kor wë. Pörek wotpil öpen sa.

Aköpön kor wë ngarangk këëkë ëëpa14Nemkar panëërö, ar omën pötëën kor

wë pötaan arim lupötë kölampëën utpetatwon wiaan Anuturing lup kopëtemer sakönëën kosang sak ön. Pël ëën pi arënitaangkën pangk ëëpnaat. 15 Aköpök pim

akunet wali yewas pöten kön wiin tiarpourö utpetetakaan kama niöpënëak yaëpël wasën. Ngön pöt tiarim kar panëëpPool Anutuuk könö kaö wes mangkënpuuk nant retëng ë ninaut. 16 Yaap, omënpipotön pim pep poutë tapël retëng ëa.Ngön pim pepatë wia pöt, nant könömöt,pötë songönöt koirëpenaataan ya kaömënyeë. Ngön pöt omën könwonre lupwiaprekor yaaö narö pitök ngönën pep muntatëyaë pöl wa irikor ëak ë yaë. Pël yeem kösëpënëak yaë.

17 Nem kar panëërö, ar ngaan wa ko-rkor ngön pöt ök niaan kat wiaurö. Pö-taanök omën ngön wa yoola piporöa ut-pet yaautök wer niön arim lupöt këloksak wiap sëpanëën ngarangk këëkë ëën.18 Pël ëak tiarim Aköp Yesu Kristo utpete-takaan kama yaniwaup pim komre kolaptasongönte ëwat sak kosang sën. Tiarim piinping wesak yaaut kosang wiakaim wiaap.Yaap.

[Yok pi tapët.Ne arim karip, Pita.]

1 Son 1:1 302 1 Son 2:13

1 SonYesu wel wiin wë krismaki 60 pöta ök

won sëën Sonök pep epwer ingre mor saönaröaan retëng ëa. Son pöp Yesuu ru12 pöröakaanëp. Pi omnarö Anutuun lupsant yaalmëem karuröenta elmëëpënëakmëëa. Pël mëak omën naröak, “Yangomnarö utpetarö. Pötaan Yesu yang ko-röpööring newaisën ëa,” pël ya pörö kaarya pöt retëng ë mena.Pöt epël wia.

Ngön ngës rëaut 1:1-4Ëwaare kaö pöteparë ngönte 1:5–2:29Anutuu ruuröere Setenë ruurö 3:1-24Ngön yaapötre kaaröt 4:1-6Lup sant yaauta ngönte 4:7-21Kön wi kosang yewesauta ngönte 5:1-21

Wëwëeta ngönte1 Ne omën kaö nenten kön tektek nia-

maan. Omën kaö pöt wëwëeta ngönkëëta pep pöp ngaanëër kutömre yangwon wiaan wakaimaup. Ten piin kat wiaktenim itöök itenak moresring moröak pëlëaut yak tekeri wesak arën ök niaim.2 Wëwë këëta pepap tekeri orö rëën ite-naut. Yakök wëwë kosangta pepapön warwesak ök niaim. Wëwë kosangta pep pöpPepapring wakaimaupök tenim naë tekerioröön itenaut. 3 Ten itenak kat wiak pëlëakök arënta ök yeniak. Ar kat wiin tiarlup kopëtemer sak Pepere pim Ruup YesuKristooring lup kopëtemer sak öpenëak ökyeniak. 4 Pël ëën tiarim naë ërëpre sawikësang pan oröak wiaapna yak ngön epëtretëng ë yaningk.

Tiar ëwaatak öpa5 Yesuu naëaan ten epël kat wiak ök

yeniak. Anutu pi ëwa pepap yak pim naëëwa pëënëwia. Koö nent pim naëwi naön.Won pan. 6 Tiar koutak wë Anuturing lupyal menak wë pël apena pöt kaar apenaat.Pël ëak ngön këëteta yok pangk wak naönëëpenaat. 7 Anutu pi ëwaatak wë. Pö-taanök tiarta ëwaatak wë pöt lup kopëte-mer sak wëën pim Ruup, Yesu Kristo, pimiitak tiarim utpetat kërë nuulaan kölamtëak wë. 8 Tiar tiarimtën saun wonörö pëlyak pöt tiarimtë lupöt morök yaalmë. Pëlëën ngön këët tiarim lupötë wi naön yaë.9 Anutu pim ngön ëa pöt kë rëak wotpilyaniwesaup. Pötaanök tiar tiarim saunatwar wesak yemoolak pötak pimtok tiarimutpetatë songönte ent ë nuulëak kölam

yaniwas. 10Tiar tiarimtën utpet nent naënyaaurö pël yamëem pöt Anutuu ngön niiapöt wa kaar weseimwë piin kaar yaaup pëlyemak. Pël ëën pim ngönte tiarim lupötëwi naön yaë.

2Anutuu ngönte ngaarëk yeweem pim naë

öpa1 O nem ruurö, ar saunaring önganëak

ngön epët retëng ë yaningk. Ën arim naënamp utpetat yaë pöp tiarim kaamököp,Yesu Kristo, wotpilëp, Pepapë naëtiarimëën ke urak kimang më yaë pöpwë. 2 Anutuuk tiarim saunat ent elniipnayak puuk tiarim kangiir wel wiaup. Pöttiarimënt won, yangerakë omën pourötiarim saunat waup. 3 Tiar Anutuu ngönkosangta ënëm ëëpena pötak piin ëwatwë pël kön këëkë wiaapenaat. 4 Ën omënnamp pi, “Ne Anutuun ëwatëp,” pël aimeëpim ngönte ngaar naön öpena pöpön, “Pikaar omnamp, ngön këët pim lupmeriwonöp,” pël apenaat. 5 Namp pi Anutuungönta ënëm ëëpna pöp pi Anutuun lupsant kë elmëëpnaap. Tiar Anutuu naë rëolëak wë pël kön këëkë wiipena pöt epëlëëpenaat. 6 Namp pi, “Ne Anutuu naë rëolëak wë,” pël apna pöp pi Yesuu wëaulwëën pangk ëëpnaap.

Ngöntre kar rëak ëwaatak öpa7 Nemorö, nem ngön retëng ë yaningk

epët ngolöpëtwon, arimngönënngës rëakkat wiaurek rë nuulaut. Ngön ngaan katwieima tapët kaalak ök yeniak. 8 Pël ëakretëng yeë epët ngön kosang ngolöp nentpël yaë. Ngön kosang ngaan wia pipëtpeene Yesuu naëre arim naë poutepar këyaëën ityaangk. Pël yaëën kout won yesënëwa këët oröak wia. Pötaanök songönpouteparëënök ngön kosang ngaan wiautpeene retëng yeë epët ngön kosang ngolöpnent pël yaë. 9Omën namp pi pimtën, “Neëwaatak wë,” pël aimeë pim karipön kööretok yaalmë pipop pi om koutak wë. 10 Ënnamp pim karip lup sant yaalmë pipoppi ëwaatak wë. Pötaanök omën nentakelmëën nengentiipan. 11 Pël ëaap omënpim karipön kön utpet yemowi pipop pikoutak wë. Pötaanök koö pötak pimitöörar ngep elmëën pim sëpnaalën it-naangkën yaë.

12 Nem ruurö, Kristoën yak Anutuukarim saunat ent ë nuulëaurö. Pötaanökngön epët retëng ë yaningk. 13 Peparö,

1 Son 2:14 303 1 Son 3:10ar Omën ngaan kutömre yang won wiaanwakaima pöp, Anutuu Ruup piin ëwatwë. Pötaanök ne ngön epët retëng ë yan-ingk. Ën ulwasörö, ar Seten il mowesaurö.Pötaanök ngön epët retëng ë yaningk.14 Ruurö, ar Pepen ëwat wë. Pötaanökne pep epwer retëng ë yaningk. Peparö,ar Omën ngaan wakaima pöpön ëwat wë.Pötaanök epwer retëng ë yaningk. Ënulwasörö, ar Anutuu ngönte arim lupötëwiaan weëre kosang ëak Seten il wesaurö.Pötaanök retëng ë yaningk.

Tiar yangaakë omnantëël lupre könötwiak öngan

15 Ar yangaakë omnantëël arim luprekönöt wiak önganok. Namp pi pim lupmeryangaakë omnantëël rë olëak wë pipop pitiarim Pepapön lup sant naalmëën yaë.16 Yang omnaröa yaautön tiar ëwat wë.Yangaakëlaan omnant koröpöökë kentrekaur yaautre itöök itenak kent yaautrepitëm omnant wieëautëën wak isak yaaöpipot Anutuu naëaan wonöt. Pipot yan-gaakëlaanöt. 17 Yang epërere omnaröaomën kentre kaur yaaö pöt seim së wonsëpnaat. Ën Anutuu ngönte kat wiakngaarëk öpna pöp pi om wakaim öpnaap.

Kristoën kööre tokörö oröak wë18Nem ruurö, akun kaöet temanöm yes.

Ar ngaan Kristoën Ngaap orööpnaat pëlaan kat wiaurö. Peene pim ngaarö selaporöak wë. Pötaanök tiar, “Akun kaöettemanöm yes,” pël yewas. 19Nga pörö tiarsëp niwesaut. Pël ëaap pit pörö tiarimöröwon. Tiarimöröak ëanëën tiarring wëantapön. Pit tiar sëp niwesa. Pötaanök,“Pit maimarö yak tiar sëp niwesaut,” pëlyewas. 20Ar pöt Ngëëngk Pulö waurö. Pö-taanök ëwattaringwëaurö. 21Arngönkëëtköpël wë pël weseë ne pep epwer retëng ënaningkën. Won. Ar ngön këët kat wiakkaar epot ngön këëta naëaan wonöt pëlyewesaurö. Pötaanök retëng ë yaningk.22 Talëp kaar omnamp? Omën namp piYesuun pi Kristo, Anutuu YaöMëëaupwonpël yema pöp pi kaar omnamp. Omën pöppi Pepapre Ruup kasëng menak Kristoonkööre tok yaalmë pöp Kristoën Ngaap.23 Omën namp pi Yesu kasëng yemangkpöp Anututa kasëng yemangk. Ën nampRuupön ping wesak yema pipop Pepaptayeö. 24 Ngaanëër ngönën ngön ök niaimpöt olanganok. Wak ön. Pël ëënë pötakPepapre Ruup arring wëën önëët. 25 Pël

ëën Kristoë wëwë kosang tiar nimpënëakniia pötak önëët.

Ngëëngk Pulöök ngön këëten ök niaim wë26 Lup wa irikor elniipënëak yaë

pöröaan kasiinök ngön epët retëng ëyaningk. 27 Ar pöt, Kristoë naëaanNgëëngk Pulö waurö. Pël ëën pi arringwëën ar omën nampök omnant petelniipënëak nemaan yaaurö. Pulöök omënpout pet yaalni. Pipot kaar won, yaapöt.Pötaanök pulöökë ök yenia pipël Yesutaintaë wak ön.

28 Nem ruurö, ar Kristooring ön. Pëlëën ënëmak pim tekeri sa rëëpna akunpötak tiar ëönasëngan. Pimëöetak kosangsak tauaapenaat. 29 Ar piin wotpil wë pëlweseë itaangkën omën namp wotpil tapëlwëën pöt Anutuu ruup pël wasën.

3Tiar Anutuu ru sak wë

1 Kat wieë. Pep pi lup sant maim nalelniak pim ru niwesa. Yaap, tiar Anutuuruurö. Omën ngönën wonörö pit Anutuunköpël wë yak tiarënta köpël yaë. 2 Onem ngöntörö, tiar yaap peene Anutuuru sak wë eporö. Tiarim ënëm öpenapöten köpël, om epël kön yawi. Wë ënë-mak Kristo orö rëëpna pötakök piin itenakpim ök sëpenaat. 3 Pötaanök omën piinkor wëaurö tiar Kristoë kölam wë pöl lupkoore katëp ëak kölam wakaim öpenaat.

4 Namp pi utpetat yaë pipop Anutuungön kosangët wa yoola. Ngön wa yoolëapötak saun këët. 5 Ar ëwat wë. Kristopöp saun wonöpök tiarim saunat wonnuwasëpënëak oröaup. 6 Omën Kristoor-ing wë pöp utpetat naën yaë pipop. Ënutpetat yaaö pipop pi Yesuun itenak ëwatnasën wë.

7 O nem ruurö, omën naröak lup irikorelniipënëak yaan kat mowiinganok. Omënwotpil yaaup pi Yesuu wëaul wotpilwëaup. 8 Ngaanëër Setenök utpetat ngësrëa. Pël ëaupök utpetat ë om seim wë.Pötaanök omën namp utpetat yaë pipopSetenë omnamp. Anutuu Ruup pi pöt,Setenë utpet yaë pöt wa moolapënëakoröaup. 9 Pötaanök namp pi Anutuu rusak wë pöp pi utpet naën yaaup. Pöt piAnutuu naëaan wëwëeta weëre kosangwak wë pötaanök. Pi Anutuu ru sak wëyak utpetat naën yaë. 10 Anutuu ru sakwëautere Setenë ru sak wëauta këët epëltekeri sëën itaampenaat. Omën wotpil

1 Son 3:11 304 1 Son 4:12naön yaë pöp pi Anutuu ruup won. Ënnamp pim karurö sant nemowasën yaëpöpta Anutuu ruup won.

Tiar neneraan lup sant ëëpa11 Ar ngaanëër neneraan lup sant

elmëëpena ngön epët kat wieimaurö.12Tiar Keen pim kanöök sëngan. Pi Setenëru sak pim nangap mënaup. Pöt tolëënak wasnganok. Pim yaaut utpet, ënnangapë yaaut wotpil ëa. Pötaanök mëna.13 Karurö, ar ngönën wonöröak kööre tokyaalniin yaan sënganok. 14 Tiar tiarimkarurö lup sant yaalmë pötak weletakanö kasëng menak wëwë kosangtakëlel menan pöt ëwat wë. Ën omën namppi pim karipön lup sant naalmëën yaëpipop weleta kanöökël om wë. 15 Namppi pim karip këëpöt mowasën pöt omënyamëngkaupë ököp. Omën ke pilëpë naëwëwë kosangët wi naönöp pël yewas.16Tiar lup sant pöta këët epël tekeri wasënëwat saut. Kristo pi pim wëwëet këëpötwesak tiarimëën wel wia. Pötaanök tiartatapël tiarim karuröaan wëwëat këëpötwasëpa. 17 Omën namp pim urömat selapwiaanak kom ëak pim kar ngöntök yaaupnemangkën yaë pipop pi Anutuun lupsant naalmëën yaë. 18 O nem ruurö, tiarlup sant yaaö pöt këm pëëntak anganëp,lup sant elmëëpenëak pöt könöökremoresiarökta mëmpa.

Tiar Anutuu ëöetak kosang tauaapenaat19-20 Pël yeemak ngön këëta ënëm

yeë pël wasëpenaat. Ën tiarim lupötöktiarimtën utpet yeë pël wasën pötAnutuuk elniin pim ëöetak mayaapöpenaan. Pöt Anutu pi tiarim ök won.Pi tiarim könre lupötë kön yawia pöt ilniwesaup yak omnant poutön ëwat wë.21 O ngöntörö, tiarim lupötök tiarimtënutpet naënëp pëlwesak pöt Anutuu ëöetakkosang taupenaat. 22 Pël ëak omën kenentere nentaan Anutuun kimang maannimpnaat. Pöt pimngönkosangët ngaarëkwak pim kentöökë ënëm yeëan. Pötaanökpël elniipnaat. 23 Pim ngön kosangëtepël wia. Tiar pim Ruup Yesu Kristoonkön wi kosang weseimeë pim ök niia pöltiarim lupötökneneraan lup sant elmëëpa.24 Omën namp Anutuu ngön kosangtaënëm yaë pöp pi Anuturing wëën Anutupiiring wë. Anutuuk Pulö ningkën wë. Pëlëën Pul pöök Anutu tiarring wë pöt petelniin ëwat yes.

4Ngëëngk Pulööre pul kaarö

1Nemorö, omën selap, “Ne Anutu ngönyaaö omnamp,” pël kaar yaaurö yangpoutë wë. Pötaanök, “Anutuu, Pulö neer-ing wë,” pël yaauröa ngönöt wa yaap was-nganok. Pit pul pitëm lupötë wë pö ökrewas ëak Anutuu naëaanörö ma won pötenitaampun. 2 Ar Anutuu Pulö epël tekeriwasën ëwat sënëët. Omën namp pi, “YesuKristo pi omën sak yangerak oröaup,” pëlaan pöt ar piin, “Pulö Anutuu naëaanwaup,” pël wasënëët. 3 Ën namp, “Yesuomën sak yangerak oröaup,” pël naën ëënpöt piin, “Pulö Anutuu naëaan naönöp,”pël wasënëët. Pipop Kristoën Ngaapë pulwa tapö waup. Ngaan, “Kristoën Ngaaporööpnaat,” pël niak pöpök oröak wë.

4 O nem ruurö, ar Anutuu ru sak wë.Pötaanök pim Pul arring wë epöök Setenomën ngönën wonöröaring wë pipop ilyemowasën yak arökta kaar omnarö ilyemowas. 5 Kaar omnarö pit yanger-akaanörö. Pötaanök yangerakë omnantëëlya. Pël ëën yangerakaan omën ngönënwonörö pit kat yawi. 6 Tiar pöt, Anuturuu sak wë. Omën Anutuun ëwat wë pöptiarim ngönöt kat yawi. Ën Anutuu ru saknaön yaaö pöp pi tiarim ngönöt wa yoolapipop. Ke pil piptak Pul ngön këët tekeriyewesa pööre pul kaarkaarö piarpim këëttekeri yesën ityaangk.

Anutu pi lup sant yaauta pepap7 Nemorö, tiar neneraan lup sant ëeim

öpa. Lup sant yaaö pöt Anutuu naëaante.Pötaanök omën namp lup sant yaautaringwë pöp pi Anutuu ru sak piin ëwat wë.8Anutu pi lup sant pepap. Pötaanök omënnamp pim karuröen lup sant naalmëënyaë pipop pi Anutuun köpël wë. 9 Anutupim Ru kopëtapök tiar wëwë koir nim-pënëak wes mëën yangaak oröa. Pötakpim lup sant elnieim wë pöt pet yaalni.10 Anutu pim tiarën lup sant elnieim wëpöt epël pet yaalni. Tiar Anutuun lup santnaalmëën ëaut. Puukëër tiarën lup santelniak pimRuupwesmëënyangerak oröaktiarim saunat ent elniipënëak wel wia.

11 O nem ngöntörö, Anutuuk tiarënlup sant kësang ke pipël yaalni. Pö-taanök tiarta neneraan lup sant tapëlëëpa. 12 Omën nampök Anutuun it-naangkën ëaut. Tiar neneraan lup santyaalmëpötakAnutupi tiarringwë. Pël ëën

1 Son 4:13 305 1 Son 5:16

tiarim Anutuun lup sant yaalmë pöt kaösëpnaat.

13 Pi pimtë Pulö tiar ninaup. Pötaanök,“Tiar piiring wëën pi tiarring wë,” pëlkëëkë kön yawi. 14 Pep pi pim Ruuptiar yangerakë omën pourö utpetetakaankama niöpënëak wes mëa. Pël ëaup yapöt yamëngkën ten itenaut yakök war we-sak ök yeniak. 15 Pötaanök omën nampYesuun, “Pi Anutuu Ruup,” pël ya pipoppi Anuturing wëën Anutu piiring wë.16 Anutu pim lup sant kësangët tiarimëënelnia pöten könwiak könwi kosang yewas.

Anutu pi lup sant yaauta pepap. Pö-taanök omën namp lup santtaring wëpipop pi Anuturing wëën Anutu piiringwë. 17Tiarim Anutuun lup sant yaalmëautepël ëëpenëak kaö yes. Pi tiar omën pouröakun kaöaöök ngön yaatak niulëën kasnaën ëëpenëak kent yaë. Tiar Kristo pimwë pöl yangaak eprek wë. Pötaanök Anu-tuu ëöetak kosang sak taupenaat. 18 Tiarnampön lup sant yaalmëem pöt piin kasnaalmëën yeë. Pötaanök lup sant yaaöpöt kaö sak kas yaaut rokot ë yoola. Kasyaaö pöta songönte epët. Omën namppi utpetatë kangut öpënëak ëwat wë pölkas yaaup. Pötaanök omën pim utpetatëkangutön kas yaaö pipop pim Anutuunlup sant yaaut oröak kaö nasën wieëa pëlapenaat.

19 Anutuuk wet rëak tiar lup sant el-nieëa. Pötaanök tiar lup sant pötaringwë. 20 Ën omën namp pi, “Ne Anutuunlup sant yaalmëaup,” pël yeemak pimkaripön kaaö yaalmë pipop kaar omnamp.Pim karipön itneëak lup sant naalmëënyaë pipop pi Anutu ëlëëpöpön lup santnaalmëën yaë. 21 Yesu pim ngön kosangëtepël wia. Omën Anutuun lup sant yaalmëapöp pim karipönta lup sant elmëëp.

5Yangerakë omnant il yemowas pöta

songönte Anutuun kön wi kosang yewas epët1 Omën Yesuun pi Kristo Anutuu Yaö

Mëëaup pöt yaap wesak wë piporö pitAnutuu ru sak wë. Pël ëak pit Pepapönlup sant yaalmëem pim ruuröenta yaalmë.2 Tiar Anutuun lup sant elmëak pim ngönkosangta ënëm yeemakëër Anutuu ru-uröen lup sant yaalmë pël kön wiipenaat.3 Pöt tiar Anutuu ngön kosangta ënëmyaalmë pöt piin lup sant yaalmë. Pimngönkosangta ënëm yaaö pöt könöm wonte.4 Anutuu ru sak wëaurö pit kosang sak

yangerakë omnant ent ë yemoola. Tiarimpël yeë pöta songönte Anutuun kön wikosang yewas epët. 5 Talëpök yangerakëomnant ent ë moolapën? Omën nampYesuun Anutuu Ruup pël kön wi kosangyewas pipopök ent ë yemoola.

Anutuuk Yesuu ngönte war wesak niiaut6 Yesu Kristo pi omën nampök i

yaaptaring momëën këra yetaprak pimomën iit il olapënëak oröa. I yaaptaringpëën momëëpënëak won, omën iitetail olapënëak oröa. Pulö pi ngön këëtapepap. Pötaanök pi Yesu Kristoë ngöntewar wesak ök niaim wë. 7 Omën nenteparnent epteparök Yesuu ngönte war wesakya. 8 Pulööre i yaapëtere omën iitere pëlëak pit omënnentepar nent pipotök pitëmngönte kopëtet. 9 Tiar omnaröak ngön ökaan kat wi yeëep. Anutu pim ngön yaepotök omnaröaat il yemowas. Anutuungön pötök pim Ruupön ök niaim wë.10 Namp Anutuu Ruupön kön wi kosangyewas pipop Anutuuk pim lupmerën ökyema pötenta kat wiak kosang yewas. Ënnamp Anutuun kön wi kosang newasënyaë pipop pi Anutu pim Ruupëën ngönkëët ök niia pötenta kön wi kosangnewasën yaë. Omën namp ke pipëlëpökAnutuun kaar omnamp pël ya. 11 Wëwëkosangta ngön këët Anutu pim ök yeniaepët. Pi wëwë kosangët ninaut. Ën wëwëkosangta pep pöp pim Ruup. 12 OmënRuupë naë rë olëak wë pipop pi wëwëetakwë. Ën namp Anutuu Ruupë naë rë olëaknaön yaë pipop pi wëwëetak naön yaë.

Tiar wëwë kosangtak wë pöten kön wiipa13 Ar Anutuu Ruupön kön wi kosang

yewas pöröak wëwë kosangtak wë pötenëwat sënëak ngön epët retëng ë yan-ingk. 14 Tiar epët ëwat wë pötaan Anu-tuu ëöetak kas naëngan. Tiar pim ken-töökë ënëm yeemak omën nentaan ki-mang mepena pöt pi tiarim kimangöt katwiipnaat. 15 Pi tiarim kimangöt kat yaw-iauppöt ëwatwë. Pötaanök omënnentaankimang mëëaut yaningk pötenta ëwat wë.16 Omën namp pi itaangkën pim karip ut-pet kot Anutuu es parëaöök wes namëë-panë sal nent yaëën pöt pi Anutuun pimkaripëën kimang maan wëwë kosangtakanöök wa moulmëëpnaat. Omën ut-pet kot Anutuu es parëaöök wes namëë-panë salte yaë pipopön yeniak. Utpet kenentere nent omnarö es parëaöökël wes

1 Son 5:17 306 1 Son 5:21yamëaut wia pötëël kimang manëak neni-aan. 17 Omnant utpet yeë epot saunaringpëënëët. Pël ëaap saun nant es parëaöökëlnasënganëët.

18 Tiar epël ëwat wë. Anutuu ru sakwëaup pi utpetat naën yaaup. AnutuuRuupök ngarangk yaalmëën Setenök pinamööpan.

19Tiar epël ëwat wë. Tiar Anutuu ru sakwëën ngönën wonörö pit Setenë iri wë.

20Tiar epël ëwat wë. Anutuu Ruup puukirëak tiar Anutu këëpön ëwat sëpenëakkön nina. Pël ëën tiar Anutu këëpre RuupYesu Kristo piaripring wë. Pi Anutu këëp,wëwë kosangta pepap. 21 O nem ruurö, aromp ak kaarkaarörö kasëng meneë.

[Yok pi tapët.Ne arim pepap, Son.]

2 Son 1 307 2 Son 13

2 SonYesu wel wiak kutömweri sëën wë kris-

maki 60 pöta ök won sëën Sonök pep ep-wer kak nerek ingre mor sauröaan retëngëa. Naröak kön wiin pi öng nampëënretëng ëa. Ën narö selap kön wiin ingremor sauröaan pël ëa. Sonök pit nenerenlup sant elmëëre kaar omnaröa ngönötëënngarangk ë pël ëëpënëak mëëa.Pöt epël wia.

Ngön ngës rëaut 1-3Lup sant yaauta ngönte 4-6Ngönën kaarötëën pepanöm ngönte 7-

11Ngön mëët 12-131 O ingre mor sa, Anutu pimtëën

wesaurö, ne ngönënë wotöök nampökarimëën pep epwer retëng ë yaningk. Neyaap pan arën lup sant yaalni. Pöt nemëntwon. Ngön këët kat yawiaurö pitta tenpourö lup sant yaalni. 2 Ngön kë tiarimnaë wia epët om wiakaim wiaapnaat.Pötaanök arën lup sant yaalni.

3Tiar ngön këëtere lup santtaring wëënAnutu Pepere Ruup, Yesu Kristo, pi-arpim komre kolapre yakömremayaap pöttiarim naë wiaap.

Tiar lup sant yaautaring öpa4 Arim naëaan narö Pepa ngön këët

tiarën ök niiaö pöt kat wiak ënëm yaë pëlaan kat wiak ya kë saut. 5 Ingre mor saurö,kaalak ök yeniak. Tiar neneraan lup santëëpa. Ngön kosang epët ngolöpët won,ngaanëër kat wieimaut. 6 Lup sant yeëpötak Anutuu ngön kosangta ënëm yeë.Tiar ngaanëër ngön kosangtak lup santëëpena epët kat wiaut. 7 Kaar omnaröselap pan oröak yang poutë wë. Pit YesuKristoon, “Pi omën sak naaröönöp,” pëlyaaurö. Pötaanök nampök ngön ke pëlteyaan pöt pi kaar omnamp, KristoënNgaap,pël wasëpenaat. 8Ngarangk këëkë ëën. Pëlyaëën arim ya yamëngk pöta këët, nentkö nasëpan, pout önëët. 9 Omën namppi Kristoë ngönte taintaë wak naön ilapriak ngön maimetaring irikor yaë pipopAnutu piiring naön yaë. Ën namp Kris-toë ngönte taintaë wak wë pipop PepapreRuup pouwaar piiring wë. 10 Pötaanöknamppi arimnaëwais oröakYesuungöntewon, maim nent ök yeniaan pöt omënpöp koirak arim kaatë së ulmëak yoöreërëpmanganok. 11Omën namp kaar omën

pöpön yoöre ërëp mëak ompyaö yaalmëpipop pi omën pöpë ya utpet pöt kaamökyaaup.

Ngön mëët12 Ne arën ngön kësang ök niamaatak

pepatë retëng ëëmaaten kaaö. Nem ken-töök naë wais arring ngönngön ëak ërëp-sawi kaö ëëpenaaten kent yaë.

13 Ingremor sak nemnaëwëën Anutuukpimëën yaö wesaö eporö, pit niin yoweyenia.

[Yok pi tapët.Ne arim pepap, Son.]

3 Son 1 308 3 Son 15

3 SonYesu wel wiak kutömweri sëën wë kris-

maki 60 pöta ök won sëën Sonök pep kotepwer omën namp yapinte Kaias pimëënretëng ë mena. Pep epwer pöt Ka-iasën yayamëak Taiotrepisë utpet ëautaanpepanöm mëëa.Pöt epël wia.

Ngön ngës rëaut 1-4Kaiasë ngönte 5-8Taiotrepisre Temitrias pöaarë ngönte 9-

12Ngön mëët 13-151 O Kaias nemop, ne ngönënë wotöök

nampök pep epwer nimëën retëng ë yan-ingk. Ne niin lup sant yaalni.

2 Nemop, ne nimëën Anutuun kimangyemak. Ni könre lup ompyaö wëën pitapël omnant nim yaën pipot ompyaösëëre nimëntta këlangönre yauman wonömëëten kent yaalnë. 3 Kar naröak nimnaëaan wais ni ngön këëta ënëm yaën pëlneeaut. Pël ëën ne kat wiak ërëpërëpkësang ëaut. Yaap, nim ngön këëta ënëmyaën pöten ne ëwat wë. 4 Nem ruuröpit ngön këëta ënëm yaëën pöt ne ya këyes. Omën muntatëën ya kë yesa pötak ilnewaspan.

Kaias pi ya ompyaö mëneima5 Nemop, ni ingre mor saurö ompyaö

yaalmëanpöt, nimtë naëaanörö pëënwon,kamaatëaanöröeta yaalmëan pöt ompyaö.6 Omën pöröak nim pitëmëën lup santelmëauten ten ingre moröröen ök niaankat wiaut. Pötaanök ni Anutuun kön wieëkarurö kan kourakëën kaamök elmëakwesmëëmë pöt ompyaö. 7 Pit Yesu pim yaatmëmpö yesem ngönën köpëlöröa naëaansumnaön yaaurö. 8Omën ke pilörö pitringtop ëak ya mëmpnaan kaamök elmëëpa.Pël ëën ngön këët ulöl sëpnaan.

Taiotrepis pi utpet yaaup ën Temitrias piompyaö yaaup

9 Ne ar ingre moröröaan ngön nentretëng ëaut. Pël ëautak Taiotrepis pi arimwotöök öpënëak yaaupök nem ngönte katnawiin yaë. 10 Pötaanök ne arim naë waisoröak pim wëwëeta ngönte amaat. Pinemëën ngön ke nampöt paspas yaaup.Pël ëak pöt pëën won. Pimëntta ingre morsa narö ka nantëaan waisën pim kaatakwa naulmëën yaaup. Pël ëën omnaröakpitëm kaatë wa ulmëën pöt nga mëak

omën pël ëa pörö ingre moröröa naëaanwaö ë yamëaup.

11 O nemop, ni omnarö utpetat yaëënënëm elmëëngan. Ni omën ompyaut wëlëak ëëm. Omën ompyaö yaë pipop Anutuuomnamp. Utpetat yaë pipop Anutuun könnawiin yaë. 12 Omnaröak Temitrias piinping wesak ya. Pi ngön këëta ënëm yaëënwëwë ompyaö pöt tekeri yes. Pël ëënnookta piin ping wesak yak. Ar neen ëwatwë. Nem ngön epët yaapët.

Ngön mëët13 Ne niin ngön kësang ök niamaatak

pepatë retëng ëëmaaten kaaö. 14 Nemkentöök teëntom pan naë wais niiringngönngön apëaaten kent yaë.

15 Ni mayaaptaring öm. Omën ngöntrekar eporöak yowe yenia. Ën nuuk nemyoöre ërëp epët ngöntre karuröen mam.

[Yok pi tapët.Ne nim pepap, Son.]

Yut 1 309 Yut 13

YutYesu wel wiak kutömweri sëën wë

krismaki 50 pöta ök won sëën Yut,Yesure Sems piarpim nangapök ingre morsaurö kosang sak ngönën omën kaaröröangönötëën ngarangk ëëpënëak pep epwerretëng ë mena.Pöt epël wia.

Ngön ngës rëaut 1-2Ngönën kaar yaauröa ngönte 3-16Kön wi kosang yewesauta ngönte 17-23Yaya mepena ngönte 24-251 O Anutuu ru sënëak yaö niiaurö, ne

Yut, Yesu Kristoë inëën ruup, Sems pimnangap, nook pep epwer retëng ë yan-ingk. Tiarim Pepap Anutuuk lup sant el-nieim wëën Yesu Kristook ngarangk yaal-niin ompyaö wë.

2 Anutu pim ya ngësre mayaapre lupsant pöt ningkën arim naë ulöl sak wiaap.

Omën ngönënëën kööre tok yaauröangönte

3 Kar panëërö, Anutuuk tiar utpete-takaan kama nuweim öpna pöta ngöntewet rëak arimëën retëng ëëmëak könwiaut. Pël ëaupök peene pöt ar kosangwesak ngönën arim wak wë pöt ngarangkëak omën ngön pöt kööre tok yaalmëau-röa ngön kaaröt ke ur olanë yak retëngëëmëak kön yawi. Ngönën pöt Anutuukngaan pim omnarö mangkën arim naëoröön wak wë pipët. 4 Nem peene ngönepët retëng yeë pöta songönte epël. OmënAnutuu ngön wa yoolëa pörö pitëm ut-pet yaaut ëlëëp wiak ingre morörö arimöngpök ilëak arim könöt irikor elnieimwë. Anutuuk tiar komre kolap elniakutpetat kërë yoola ngön yaap pöt irikorëak epël yeniiaurö. “Anutuu pël yaal-niaö pötaan ar yok pangk öngre ompnga ëënëët. Pël yaëën kaalak ompyaöniwasëpnaat,” pël yeniia. Pit ngön kaarpöt yeniem Aköp Yesu Kristo tiarim Kaöapkasëng yemengkaurö. Omën pörö Anu-tuuk ngaanëër utpetatë kangut kësangpan mampënëak mëëa.

5 Nem peene niama epët ar ëwat sakkat wi pet irauröen kaalak ngolöp wesniamaan yeë. Ngaanëër Israel omnaröIsëp yangerak këlangön kat wieim wëënAnutuuk ent ëmoulmëak yangmunterekëmësak sa. Pël ëën ënëmak narö piin könwi kosang newasën yaëën pörö mën wel

mowia. 6 Ën enselöröenta kön wieë. Pitnarö Anutu pim ya mëmpënëak yaö elmëapöt mëneim naön pitëm wëaurek sëp we-saurö. Pël ëën Anutuuk pit sasa wii parëak koutak moulmëën akun kaöaöök ngönyaatak moulmëak kangut mampnaataankor wë. 7 Sotomre Komora ka kepönkësang pöörarre munt kot naë wieëa pötëëa pötenta kön wieë. Omën pörek wëaöpöröeta enselöröa utpet ëa pöl eima. Pöröpit öngre omp nga yeem ompöröak ompkaruröaring utpet ke tapöpöt ëeima. Pëlëënak Anutuuk es kosangwesi wes mëënsasa kotak won sa. Pöten tiar itenak,“Utpet ëëpena pöt, Anutuuk kangiir tapëlelniipnaat,” pël wasëët.

8 Pël ëëpenaatak omën arim naë ëlëëpilëak wë piporö utpet ke tapël yaaurö.Pitëm wangar nentere nent mena pötëëlutak mëak omnaröaring utpet yeempitëmtë wëwëat utpet wesak omën wangangaëët yaaurö. Pël yeem Aköp ngepelmëak kutömweri ëwaatak wëauröenutpet wesak yamëëaurö. 9 Enselöröawotöököp, Maikel, ngaan SetenringMosesë sokuraan nampnampön ngönkosang yamëem Setenën utpet wesaknemaan om epël mëëa. “Aköpök kangiirnga niapnaat,” pël mëëa. 10 Pël ëautakomën arim öngpök ilëak wë piporöomnantë songönöt köpël wëak köntakutpet wesak yamëëaurö. Pël yeem pitëmomnant yaaut pol rerauröa köntak yaë pölyaëën pitëmtë yaautök utpet yemowas.11Yakömpe. Pit tol ëëpën? Pit omënngaanwakaima eporöa ökörö. Keen pim utpet ëakan tapöök yes. Pelam pi monat öpënëakomnaröen utpetat ëëpënëak mëëa pölyaë. Ën Kora pimtën wak isak ëak Mosesëngönte wa olaan Anutuukmënwel wia pölelmëëpnaarö.

12 Omën piporö wais oröak kaömpreanimautön kent ëën ëö köpël arim lupkopëtemer sënëak wa rongan yaaut utpetyewesaurö. Pitëm omnant yaaut mos ëakomnarö kaamök naalmëën yaë. Pötaanökkepilöt kentöök ilak yamëën kopi nepelënyaë pöta ökörö. Ën nent, këra nantulöp akunatë nautön yaëën omnaröaksongönöt kama ti olaan umön rë yes pötëökörö. 13 I maatë möön këkoot yaarö pölpit utpet yaëën pitëkaan ëö yaaut yaaröönityaangk. Ën nent, pit ari nantë mopteköök wawasëpënëakmoulmëautök urötsëp wesak köntak unak wireim wë pötëökörö. Ke pil yaaurö Anutuuk kaare yang

Yut 14 310 Yut 25koö utpet panë olëauren yaö elmëën pörekwakaim öpnaarö.

Utpet yaaurö kangut öpnaat14 Omën utpet ke pëlörö Atam pim

kurmentëkaan orö yewaisem wais Inokpi 7 pöpök tektek ngönöt pitëmëën epëlëa. “Kat wieë. Aköpring pim enselngëëngkörö kësang pan waisëpnaan yaë.15 Pël ëak omën pourö ngön yaatak ni-ulëak komelniak omënpi kasëngmenauröpitëm ya utpet mëneimautre piin utpetwesak maimautaan kangut mampnaat.”16 Omën arring irikor ëak wë puorö pitkaaö ngön aöre omën nant pitëm naëyaaröön lup mëmpö pël yeem pitëmtëkentre kauratë ënëm yaaöre pitëmtënwakisak ëak omën karuröa omnant öpnaataanwiap sësë mëak wa ëpre wer yaaurö.

Wa korkor ngönte17 Nem kar panëërö, ar tiarim Aköp

Yesu Kristoë ngön yaaö omnaröa omnantorööpnaatë ngön ök niaima pötön könwieim ön. 18 Pöt pit epël ök niaimaut.“Ënëmak, akun kaöaö temanöm yesënomën narö oröak Anutuu ngönten ökrewas ëak piin kön nawiin pitëmtë kentrekauratë ënëm ëëpnaat.” 19Omën ke pilöröpitök ingre morörö ar komkap yaalni. Pityangerakë omnantëën kön wieimeë Anu-tuu Pulö naön, won wë.

20 Nemorö, ar pöt epël ëën. Anutuungön arim kön wi kosang yewesa pöt könwieë arim lupöt kosang wesak NgëëngkPulöökë weëre kosangtak piin ök maimön. 21 Anutuuk ar lup sant yaalni pötaanlup sant pöt önëëtaan pim naë ön. Pëlëeë tiarimAköpYesu Kristoë yakömelniakwëwë kosangët nimpna pöten kor eim ön.22 Omën Kristoë ngönta songönten ëngkma e yewesauröen yaköm elmëën. 23 Ënomën narö es parëaöökë kanöök yesën pötes kotpanëën kaamök elmëak kamamoön.Ën narö pitëm koröpöökë kentre kauratëënëm ëak utpet yaëën yaköm elmëak tapëlkaamök elmëën. Pël yeem pitëm utpetyaautök utpet niwasën arta tapël ëën-ganëën ngarangk ëak utpet pötön kas ëën.

Anutuun yaya mepenaata ngönte24 Anutu pi weëre kosangringëpök

ngarangk elniaan wiap sak utpet naëngan.Ëwa pepap pimtok kaamök elniaan pimëöetak saun won, ërëpsawiaring önëët.25 Anutu pöp pimënt wëaö tapöpöktiarim Aköp Yesu Kristoë ompyautaanutpetetakaan kama yanuwaup. Pötaanök

pim yapinte wak isak mepa. Pimtokëërtiarim kësang mowasën wotöök sak wë,pim weëre kosangö om wiaap. Pimënttapöpök ngaanëër wakaimaupök, peenewë, om wakaim öpnaap. Yaap.

[Yok pi tapët.Ne arim karip, Yut.]

Ënëma Ngönte 1:1 311 Ënëma Ngönte 1:13

Ënëma NgönteYesu wel wiak kutömweri sëën wë kris-

maki 60 ma 65 pöta ök won sëën Sonökingre mor sauröaan retëng ëa. Ingre morsaö poröa Yesu Kristo pi Aköp pël wesa pö-taan këlangön kat yawiem Sonök kosangsak öpënëak kent ëa. Son pi kus nentyapinte Patmos pötak wii kaatak wëënAnutuuk wangarötë yemangk pöl elmëakomën ënëm orööpnaatön pet elmëa. Wan-gar pötë këlangön kësang yaaröön YesuukSetenre kööre tok muntarö il mowesakpiin kon wi kosang yewesaurö kutömreyang ngolöpötë öpenëak pet elmëën ökniia.Pöt epël wia.

Ngön ngës rëaut 1:1-20Ingremor saö ka 7 pötëëröaan retëng ëa

2:1–3:22Pepewer pesöm ëak wii 7 tëauta ngönte

4:1–8:1Kuup 7 pötë ngönte 8:2–11:19Kamal kësangëpre animaö nga

ngaawaarë ngönte 12:1–13:18Wangar ke nentere nent mena 14:1–15:8Anutuu omnaröaan ya sangën 7 pötön

itena 16:1-21Papilon kaö utpet wasën Seten

këlangön kat wia 17:1–20:10Ngön ya kësangët orööpnaat 20:11-15Kutömre yang ngolöpötre Yerusalem

ngolöpö 21:1–22:5Ngön mëët 22:6-211Ngön epët ngaanëër elëëp wiakaimau-

tak Yesu Kristook tekeri wes wia. Ngönepët Anutuuk Yesuun pim inëën ruuröenomnant akun wali nasën wiaan orööpnapötön tekeri wasëpënëak pet elmëa. Pëlëën pim ensel namp wes mëën ne Son piminëën ruupön ök neeaut. 2Ne Sonök omënpötön itenak Anutuu ngön ök neeaöreYesu Kristoë omnant tekeri wes nenaöpötenta poutön ök yeniak.

3 Omën namp ngön kë orööpna epëtngönënë wa toptak sangk kelëpna pöpërëpërëp ëëpnaap. Ën namp ngön pepepweri retëng yeë epët sangk yekelën katwiak ngaarëk öpna pöpta ërëpërëp ëëp-naap. Ngön pöta këët orööpna akunettemanöm yes pötaanök.

Sonök ingre mor saö ka 7 pötë wëauröaanpep retëng ëa

4Ne Son nook ngön epët ingre mor saöEsia yangerak ka 7 pötë wëaurö arimëënretëng ë yaningk. Anutu ngaan panëërwakaimaup peeneeta wë wakaim öpnaappiire Ngëëngk Pul Anutuu itöök ur pimwel aisëak ngarangk yaalni pöta naë wëaöpöök komre kolapre mayaap pöt ningkënarim naë wiaap. 5 Ën Yesu Kristo puuktakomre kolapre mayaap pöt ningkën arimnaëwiaap. Pi wotpil wesak Anutuu ngöntetekeri wes yaningkaupök wet rëak wele-takaan wal ëak yang omp aköröa kaö sakwë.

Pi tapöpök tiarimëën lup sant elniaktiarim kangiir wel wia pötak utpetatë öng-pökaan ent ë nuulëa. 6 Pël ëak puuk niaanpiiring kaö sak ngarangk eim kiri ar yaau-röa ök Anutu pim Pepapë inëën sak om-naröaan kimang yamëëaurö. Tiar pouröYesu Kristo pim yapinte wak ngaarëk isakyemaan ngarangk elnieim öp. Yaap.

7 Kat wieë. Yesu pi kutöm kepilötringwais oröön omën pourö itaampenaat,omënpimwelwiipënëak elmëa pöröaring.Pël ëak yangerakë omën pourö piin itenakpitëm utpet elmëautaan kangut mamp-naaten ya ngës ëën ing kaö apnaat. Yaappan.

8 Aköp Anutu weëre kosang pepap,ngaan wakaimaup peeneeta wë wakaimöpnaap, pi epël ya. “Ne tapöpwot rëaupökkaalak ënëm remaap.”

Son pi Kristoon itena9 Ne Son, arim karip, tiar Yesuring yal

menak wëën Anutuuk wa ngaöök nimëënkëlangön katwieimeë kosang sakwë. NemAnutuu ngönte ök neeaöre Yesu Kristoëomnant tekeri wes nenautön ök yaautaankööre toköröak Patmos kustak neulëaut.10Pël ëën Sante, Aköpë akun pötak AnutuuNgëëngk Pulö pim weëre kosangöök nemnaë oröön ne kat wiin nem kasngaëlaankuup nga ngön naöökë ya pöl ngön ëak11 epël ya. “Omnant nim itaampë epotpout pepeweri retëng ëak ka 7, EpesasreSimenaare Pekamamre Tiatiraare SatisrePilatepiaare ën Leotisia ka potë ingre morsauröaan wes momëëm.”

12 Pël yaan ne talëpök nem kasngaëlaanngönaak yenëa pöten itaampa yak kaip tiitaangkën es rampe koolötök ket ëa 7 ëakwieëa. 13 Pël ëën ne itaangkën namp esrampe pötë tekrak wëa. Pöp omnampëök sak ulpëën wali el wesak së ingesiarë ilmenaö namp mëak yepat koolötök ket ëa

Ënëma Ngönte 1:14 312 Ënëma Ngönte 2:13naö pim riperak rëëwarök ëak wëa. 14 Pimkepön ëpöt kölam panëëp, int awangëpre uröam lup kölamötë ök. Ën itöörarpöt es wëlëngöökë ök panëöörar, omnantomnaröa lupötë wieëautön ityaangkaup.15 Ën pim ing pöwesiarta aini ke nal nentyapinte paras pël yema pöt es kësangwesiar ëak ompyaö wasën simpelang yera pötaök yeëa. Ën pim këm ngön pömpel iitë ngayaurem kuk ya pöl yeëa. 16 Pim mor yaap-këëwesi ari 7 ëak wali weëa. Öp newertanalaan nal nga panëëwer pim këmtakaanoröak irëeëa. Ën pim këëre wot kantekëtëpë nga panë yema pöl ëeëa.

17 Ne piin itenak yaan sak imën könsak kawi ngentiak së pim ingesiarë naëilëaut. Pël ëënak pim mor yaapkëëwesnem rangk nowiak epël yenëa. “Ni kasëëngan. Ne wot rëaupök kaalak ënëmremaap. 18 Kat wi. Ne wëwë pepa-pök wel wiak wal ëaup, peene om öpwë wakaim ömaap. Pël ëeë welere welkakë kaö sak wë. Pötaanök nook kanpöwer tëak omnarö wal ë moulmëëmëakpöt pangk pël ëëmaap. 19 Pötaanök nimomën ityaangkën epot retëng ëëm. Om-nant peene epotre ënëmak orööpna poutpël ëëm. 20 Nim itaangkën ari 7 ëak nemmor yaapkëëwesi wak wëan pötre ën esrampe 7 ëak wieëa pöt ngön kepön nent.Pöta songönte epët. Ari 7 pipot ingre morsaö ka 7 pötë wë pöröa ngarangköröen ya.Ën es rampe koolötök ket ëa 7 pöt ingremor saö ka 7 pötë wëauröen ya.”

2Epesas kakë ingre mor sauröa ngönte

1 Aköp es rampeetë tekrak wëaö pöpökepël yenëa. “Ni Epesas kakaan ingre morsauröaan epël retëng ë.

“Ngön epët omën mor yaapkëëwesi ari7 ëak wali wak es rampe koolötök ket ëa7 pötë tekrak kan ing yaaup nem ngönte.2Ne arim omnant yaautön ëwat wë. Ar yakosang mëmpööre këlangön kat yawiemkosang sak wë pël yaaö pöten ëwat wë.Ën pël yeem ar utpet omnaröa yaautönkaaö ëën omën pitëmtën, ‘Ten Kristoëngön yaaö omnarö,’ pël kaar yaauröenwël ëak itenak pit kaar yaaurö pël könwian pötenta ëwat wë. 3 Ën omën naröpit itaangkën ar nemorö pël sëën ut-pet yaniwasënak kaaö ëën sëp nenewasënkëlangön kat yawiem kosang sak wëaöpötenta ne ëwat wë. 4 Pël yaautak omëneptaan arën kön wiin pangk naën yaë.

Ngaantak ngës rëak kön wi kosang wesanpötak arim lup sant ëan pöt won së yes.5 Ngaan ar wëwë ompyaut wakaimauröakwiap sak sëp wesan. Pötaanök arim wëwëngaan pöten kaalak kön wiak ön. Pël ëaklup kaip tiak wëwë wet rëak wakaimanpöl ön. Ën lup kaip natiin ëënë pöt nearim naë oröak arim es rampewes kamawëën ingre mor saurö won sënëët. 6 Arimwëwë ompyaut wakaiman pöt sëp we-sautak omën eptaan könwiin ompyaö yaë.Nem Nikolasre pim ingre moröröa wëwëutpetatëën kaaö yaalmë pöl arta yaalmë.

7 “Katringöröak Ngëëngk Pulöök ingremor sauröen ngön ök yenia pipët këëkëkat wiin. Omën namp pim wëwë ompyau-tak utpetat il wesak kosang sak öpnapöpön nook, ‘Ni wëwë kosangta këraa-mentëkaan ulöpörö neim ömëëp,’ pël ökmemaap. Këra pöment Anutuu ya lupöökwë.”

Simena kakë ingre mor sauröa ngönte8Aköpök kaalak neen epël ök yenëa. “Ni

Simena kakaan ingre mor sauröaan epëlretëng ë.

“Ngön epët omën wot rëaupök ënëmremaap, wel wiak kaalak wal ëak öpwëaupnem ngönte. 9 Arim këlangön kat yawipöten ne ëwat wë. Ën omnantëën elekpanë yeë pötenta. Pël yeëetak kutömweriarimëën omnant kësang wia. Ën omënnarö pitëmtën, ‘Ten Yuta omnarö,’ pël yapöröak utpet wesak yenia pötenta ne ëwatwë. Pit, ‘Ten Yuta omnarö,’ pël yaatakYuta omën yaapörö won, Setenë ingremor panë saurö. 10 Arim omën këlangönkat wiinëak yeë epten kas ëënganok katwieë. Seten pi ar narö morök elniipënëakomën naröen maan wii kaatak nuulëëp-naat. Pipët ar këlangön wak imeë këtmoresiar pël sënëët. Pël ëënëëtak Anu-tuun kön wi kosang weseim wë wel wiinëpöt nook wëwë kosangët ningkën neeringwakaim öpenaat.

11 “Katringöröak Ngëëngk Pulöök ingremor sauröen ngön ök yenia pipët këëkëkat wiin. Omën namp pim wëwë ompyau-tak utpetat il wesak kosang sak öpna pöpes parëaöök së këlangön kat nawiipan.”

Pekamam kakë ingre mor sauröa ngönte12 Aköpök kaalak neen epël ök yenëa.

“Ni Pekamam kakaan ingre mor sauröaanepël retëng ë.

“Ngön epët omën öp nalaan nal ngapanëëwer weëaup nem ngönte. 13Ne arim

Ënëma Ngönte 2:14 313 Ënëma Ngönte 3:2kakën ëwat wë. Seten pi ka pipöökë kaösak wëën omnarö utpet kaö panë yaaurö.Pël yaauröak kön wi kosang yewesaut taëwak wë. Ën ngaan arim karip Antipaswotpil wesak nem ngönte omnaröen ökmaö ima pöp omën utpet naröak arim kakSetenë ngarangk yaalmëa pörek pi mënwel wia akun pötak kasëng nenemangkënkön wi kosang neweseimaurö. 14 Pël ëau-röak arim wëwë utpet epël yeë epotönne kön wiin pangk naën yaë. Ar Peka-mam kakaan ingre mor sauröa naëaannarö Pelam pimngön kaarta ënëm yaaurö.Pelam pöp ngaan Pelakën wetete ök maanpuuk Israel omnaröen morök maan an-imaö kön Anutuu ökre was kaaröröaankiri ar ëaut yenem öngre omp nga ëaurö.15 Ën arim naëaan naröeta tapël Nikolasrepim ingre moröröa ngön utpetatë ënëmyaaurö. 16 Pötaanök ar lup kaip tiin. Ënwon ëënë pöt akun kot panë nentak arimnaë wais oröömaat. Pël ëak öp nga nemkëmtak wia epwerring omën piporöaringnimëmpaat.

17 “Katringöröak Ngëëngk Pulöök ingremor sauröen ngön ök yenia pipët këëkëkat wiin. Omën pim wëwë ompyautakutpetat il wesak kosang sak öpna pöpkutömweri kaömp yapin mana pël ya pötnem naë ëlëëp wia epot mempaat. Pëlëak kël kölam naööta mempaat. Këlpöök yapin ngolöp nent retëng ëulmëë-maat. Yapin pöt omën muntarö köpëlwëën omën kël pö waapna pöpökëër ëwatöpnaat.”

Tiatira kakë ingre mor sauröa ngönte18 Aköpök kaalak neen epël ök yenëa.

“Ni Tiatira kakaan ingre mor sauröaanepël retëng ë.

“Anutuu Ruup pim itöörar eswëlëngöökë ök panëöörar, omnantomnaröa lupötë wieëa pötön ityaangkaup.Ën pim ing pöwesiar aini ke nal nentyapinte paras pël yema pöta simpelangyera pöl yeëa. Ngön epët Anutuu Ruulöpöököp nem ngönte. 19 Ne arimomnant yaautön ëwat wë. Arim lupsant yaaöre kön wi kosang wesak yawotpil mëmpö, nemëën yak ya ompyaömëmpööre këlangön kat yawiem kosangsak wë pël yaaö pötön ne ëwat wë. Arimwet rëak omnant eiman pöt peene il wesakompyaö panë yaaurö. 20Pël yaauröak arimutpet epël yeë pöten ne kön wiin pangknaën yaë. Öng utpet yaaö namp ngaan

wakaima yapinte Sesepel pöpë ök yaëpöpönta arring öpënëak mëëaurö. Öngpöpök pimtën, ‘Ne Anutuu tektek ngönyaaö omën namp,’ pël kaar mëak ngönënkaaröt nem ënëm yaalnëauröen öngreomp nga ëëre animaö kön Anutuu ökrewas kaaröröaan kiri ar yaaö pöt në pëlëëpënëak morök yaalmëaup. 21 Nook pimomp nga yaaö pöt sëp wasëpënëak akunmangkën pi lup kaip natiin kaaö ëaup.22 Kat wi. Ne öng pöpön maan yaumanëëpnaat. Ën omp öng pöpring utpet yaaöpöröeta lup kaip natiin yaëën pöt nookmaan këlangön munt nant pitëm naë orömorëëpnaat. 23 Pël ëak öng pöpë wëwëetaënëm yaaurömënwel mowiimaat. Pël ëënka nantë ingre mor saurö pöten itenak neomën pouröa könre lup wël yaaup pötenëwat sëpnaat. Ne tapöpök ar omnaröneenem omnant yaautë kangut nimpaap.24Omën munt Tiatira kak wëaurö ar ngönutpet pöta ënëm naën yaaurö. Pël yeemngön utpet pöten omën naröak, ‘Setenëngön öngpököt,’ pël ya pöt ar ëwat nasënyaaurö. Pël yaaö pöröen epël ök yeniak.Ne këlangön munt nant naningkan, omepët pëën nimpaan. 25Arimwëwë ompyaöyaaö pöt kosang panë wesak ön. Pëlëën nemënt kaalak akun nentak waisoröömaap. 26Namp pim wëwë ompyautakutpetat il wesak kosang sak wë nemngönte ngaarëk weimeë wel wiipna pöpnook weëre kosang menak köpël omnaröakaö wes moulmëëmaap. 27 Pël ëën pingarangk ëeë aini sungkör naö wak wëomnarö yang kaputmööna kelak unön yaëpöl köpël omën pörö elmëëpnaap. Weërekosang nem mampa pöt nem Pepapöknenaut. 28Ne omënpötmenak tangewestamempaat.

29 “Katringöröak Ngëëngk Pulöök ingremor sauröen ngön ök yenia pipët këëkëkat wiin.”

3Satis kakë ingre mor sauröa ngönte

1 Aköpök kaalak neen epël ök yenëa.“Ni Satis kakaan ingre mor sauröaan epëlretëng ë.

“Ngön epët omënAnutuuNgëëngk Pulöwak ari 7 ëak wali wak wëaup nem ngönte.Ne arim omnant yaautön ëwat wë. Om-nant yaaö pöt omnaröak arimëën, ‘Pitwëwëetaringwëak yaë,’ pël yenia. Ën nookarim lupötön itaangkën wel wiauröa ökwë. 2Pötaanökwal ëak it nganga seë. Arim

Ënëma Ngönte 3:3 314 Ënëma Ngönte 3:18kön wi kosang yewesaö kot wieëaut sasawon sëpanok taë weseë. Arim omnantyaautön itaangkën Anutuu ëöetak wotpilnaënörö. 3 Pötaanök ngön rë nuulön katwiakwanpöten könwiin. Pël ëak ngönpötngaarëk wak lup kaip tiin. Ar wal ëak itnganga nasën ëënë pöt nga omën nampëyaë pöl nem akuneten köpël wëën tapëtpöt oröak kangut nimpaat. 4 Pël ëëmaatakar Satis kakaan omën narö utpetat naënyaaurö. Omën naröa ulpëën kölamöt pëënë yerangia pöl ar wëwë kölam wë. Ne arënkönwiinwotpilörö. Pötaanök arim ulpëënkölamöt ë yerangian pöl wëwë kölam-taring neering wakaim önëët. 5 Omënnamp pim wëwë ompyautak utpetat ilwesak kosang sak öpna pöpökëër ulpëënkölamöp më moulmëëmaap. Pël ëak pimyapinte wëwë kosangta pepeweriaan kërënemoolanganëëp. Anutu nem Pepaprepim enselöröa ëöetak pi nemop pöt tekeriwesak amaat.

6 “Katringöröak Ngëëngk Pulöök ingremor sauröen ngön ök yenia pipët këëkëkat wiin.”

Pilatepia kakë ingre mor sauröa ngönte7Aköpök kaalak neen epël ök yenëa. “Ni

Pilatepia kakaan ingre mor sauröaan epëlretëng ë.

“Aköp ne omën ngëëngkëp. Ne tapöpomën kë panëëp. Ngaanëër Tewit pimyang omp ak sak weëre kosangringomnarö ngarangk elmëeima pöl nookkutömweri omp ak sak weëre kosangringngarangk ëeë kanwer të wiin omënnampök newariipan. Ën kanwer wariinnampök pangk natëëpan, won pan. Ngönepët ne tapöpë ngönte. 8Ne arim omnantyaautön ëwat wë. Ar weëre kosang kësangwon wë nem ngönte ngaarëk weiman.Pël yeem nem yapinte ëlëëp nenowasëntekeri wesak aiman pöten ne ëwat wë.Pötaanök nook kanwer të nuwiin wiaanomën nampök yok pangk newariipan.9 Kat wieë. Setenë ingre mor arim naëwëaurö pit pitëmtën, ‘Ten Yuta omnarö,’pël kaar yenilaurö. Pit Setenë utpetatëënëm yaaurö, Yuta omën yaapörö won.Omën pöröen nook maan arim ikanöökrar rë nuwesirak nemtok arimëën lupsant yaalnian pöten ëwat sëpnaarö. 10 Arkëlangön kat yawiem kosang sak önëaknem arën ök yeniak pöt ngaarëk weiman.Pötaanök omën utpet nant yangerakwëauröaan morök elmëëmëak yangerakë

wesmëëma pöt nook ar ngarangk yaalniinarim naë naarööpan. 11 Ne akun kotnent won sëën arim ngësë waisumaap.Pötaanök omën nampök irikor elniin arimompyaö yaauta kangut naön ëënganëënompyaut arim naëwia pöt kosangweswakön. 12 Omën namp pim wëwë ompyautakutpetat il wesak kosang sak öpna pöpnook Anutuu ngönën tupta möör waptaök wesak wesir moulmëëmaap. Pëlëën pi Anutuu naë kosang sak öpnaap.Pël ëën nem yapin ngolöpëtere Anutuuyapintere pim ka kaöaöökëët piik retëng ëulmëëmaap. Ka pöökë yapinte Yerusalemngolöpö, kutömweri nem Pepapë naëaanirapnaö.

13 “Katringöröak Ngëëngk Pulöök ingremor sauröen ngön ök yenia pipët këëkëkat wiin.”

Leotisia kakë ingre mor sauröa ngönte14 Aköpök kaalak neen epël ök yenëa.

“Ni Leotisia kakaan ingre mor sauröaanepël retëng ë.

“Aköp nemënt ngön yaapta pepapökwotpil wesak Anutuu ngönte tekeri we-sak yaaup. Ne Anutuu omnant pout ketëa pötë pepap. Ngön epët Aköp nemtëngönte. 15 Ne arim yaauta songönte ëwatwë. Ar nemëën kaaö panë elnëëre lupsant panë elnë pël naën yaaurö. Poutepararim naë irikor ëak wia. Pötaanök arimtokkaaö panë elnëënëak kön wiak pöt pëlelnëënëët. Ën lup sant panë elnëënëakkön wiak pöt pël elnëënëët. Pël ëënëë-tak poutepar irikor ëak wi naöpan. 16 Arpöt nemëën kaaö panë elnëëre lup santpanë elnë pël naën yaaö poutepar irikorëak yeëan. Pötaanök ne arimëën kaaöelniak wa niolamaat. 17 Ar arimtën epëlyaaurö. ‘Ten monere uröm omën nantkësang wieëaurö. Omën kësang panëpöt tenimtokëër wak ompyaö wë omënnentaan ngöntök naën yaauröep,’ pël yak.Pël yaketak arim lupre könöt utpetatringwëën omnaröak yaköm elniipna salöröakyak. Arim lupötë omën nantëën ngöntökyeem it il tëak yool wë pöten arimëntitnaangkën wëan. 18 Pötaanök ne arën ökniamaan kat wieë. Ar nem naëaan songresar ngolöp weë panëët wak ön. Pël ëakarim koröp yool wë pipot ngep ëënëënulpëën kölam ompyautta nem naëaan ön.Pöt arim koröp yool wë pipot omnaröak itningankën ëö sënganëën. Pël ëak i kolapnenteta arim itötë wa mëën omën nantön

Ënëma Ngönte 3:19 315 Ënëma Ngönte 5:4itaampunëën nem naëaan ön. 19Ne omënnem lup sant yaalmëa pörö pit utpet yaëënpöt ngön kosang mëak wotpil yemowe-saup. Pötaanök ar kosang ngentiak lupkaip tiin. 20 Kat wieë. Ne ka kanraktaueë kontkont yaaup. Omën namp nekontkont yemaan kat wiak kan të newiinpöt kakaati së piiring kaömp ngawi naktenip önaat. 21 Omën namp pim wëwëompyautak utpetat il wesak kosang saköpna pöpön nook, ‘Ni nem naë wais nemomp ak urtak wel aisëak neering omnaröngarangk ëëpa,’ pël ökmemaap. Pöt ne ut-petat kasëng menak nem Pepapë naë pimomp ak urtak wel aisëak omnarö ngarangkeim wë pöl arta ëënëët.

22 “Katringöröak Ngëëngk Pulöök ingremor sauröen ngön ök yenia pipët këëkëkat wiin.”

4Kutömweri omnarö Anutuun yaya maim

wë1 Aköp ngön ök neë pet irën ne wan-

gar yemangk wesak itaangkën kutömwerikan newer të wieëa. Pël ëën omën këmngön naö yaan kat wiin nem wet rëakkuup ngönöökë ök ngönaak neea tapöpökkaalak epël yenëa. “Ni eprek apër. Pël ëënomën ënëm orööpnaatön pet elniimaan,”pël yenëa. 2Pël yenëaan taptakëër AnutuuNgëëngk Pulö pim weëre kosangöök nemnaë oröön itaangkën kutömweri Aköpë urnent wiaan Anutu pötak wel aisëeëa. 3Pimkëëre wot kante kël köp möaö naöörarënyapintepar saspaare konilian pël yemapöörarë ök pengpeng yeëa. Pël ëën ierekasir naö pim urtak wirö kaörok elmëeëa.Iere kasir pö kël këra ëp koröp oröa naöönyapin emeral pël yema pöökë ök yeëa.4 Pël ëaan ur nant 24 ëak omp ak urtakwa taap elmëak wieëa. Pël ëaan ngarangknaröeta 24 tapël ëak ur pötë wel aisëeëa.Pit ulpëënwali kölamörömëak ul koolötökket ëaut omp aköröa yewaëa pötë ökötpitëm kepönötë waëak wëa. 5 Pël ëënAnutu pim ur wel aisëeëa pötakaan kenttangar mënak tangre kaö kësang yera. Pëlyaëën pim urta itëkëël es wëlëng 7 ëakyokota. Es wëlëng pöt Anutuu NgëëngkPulö. 6 Ën ur pöta itëkëël omën nent ikaöre könitötë ök pan nent wieëa.

Pël ëaan kutöm omën mor kong nentwëwëetaring narö tekrak wëa. Pörö ompak urtak wirö kaörok ëak taueëa. Pitëmit ulöpöt kësang pan, koëlaan kasngaël

pangk ëak oröeëa. 7 Kutöm omën wëwëe-taring pörö, namp kent nga laionöröaököp, namp pol purmakaö ompöröa ököp,namp pi it omën këëre wot kan waup, ënnamp int tuparöa ököp. 8 Kutöm omënmor kongnentwëwëetaring pörö pitwer 6ëak uteëa. Ën pitëm it ulöpöt kësang panëoröeëa. Pöt weratë tomökölaan ikanöökölpoutë pangk ëeëa. Pit pël ëak wë Anutuunyaya yaaut leng naën, röökre kët poutëepël maim wë.“Aköp Anutu ni weëre kosang pout

weëaup.Ni wakaimaupökwëën omwakaim ömëëp.Ni ngëëngkëp, ni ngëëngkëp, ngëëngk

panëëp.”9 Kutöm omën mor kong nent wëwëe-

taring pörö pit Anutu omp ak urtak welaisëeëaup wë wakaim om öpnaap piinyaya maimeë ping wesak mëak yoöre ërëpmaimwëaurö. Pit pël yaëën 10ngarangk 24pörö pit Anutu omp ak urtak wel aisëeëapöpë naë rar rë mowesirak yangerakëltok oriak wë omën wakaim öpna pöpön,“Puukëër weëre kosang pepap,” pël weseëpitëm omp ak ul koolötök ket ëa pöt perakurta ikanöök wiak yaya ngön epël maimwëauro.11 “O Aköp, ni tenim Anutu.Nuukëër kaö panëëp.Ten pourö yaya niaimeë ping wesak niak

nimtë naë weëre kosang wia pëlyeniaan kë yes.

Nimtok omnant ël epot pout ket ëaup.Nuuk wiaapënëak kön wiak ket ëën om

wia.Pötaanök yaya yeniaan kë yes.”

5Sonök pep newer pesöm ëak wii tëak

wiaan itena1 Ne kaalak itaangkën Anutu pi omp

ak urtak wel aisëeë pim mor yaapkëëwesipep newer weëa. Pep pöweri retëngnant koëlaan kasngaël ëeë. Pël ëaan om-naröak wilak sangk kelpanëak pep pöwertep möak wii 7 ëak të ulmëeëa. 2 Pëlëaan ne itaangkën ensel weëre kosangringnemorök ngön ë olëak epël ya. “Omënwotpil talëpök pep epweri wii 7 ëak tëaepot pangk ilak pepewer wilëpën?” 3 Pëlyaan omën nampök o kutömweriaan ma eyangerakaan ma yang epra ikanöökëlaanwotpil nampök pep pöwer wilak itaamp-naataan kengkën nasën ëaut. 4 Pël ëën neitaangkënwotpil nampökpep pöwerwilak

Ënëma Ngönte 5:5 316 Ënëma Ngönte 6:5itnaangkën ëën ing kësang panë ëaut. 5Pëlëën omën ngarangk nampök epël yenëa.“Ni ing anganëp kat wi. Yutaë kurmen-tëkaan kent laionöpë ök weëre kosangpanë namp oröak wë, Tewitë ru ëap. Pimwëwë ompyautak utpetat il wesaupök yokpangkwii 7 pöt pout ilak pep pöwerwilëp-naap.”

Son pi Sëpsëp Ruupön itena6 Pël neaan ne itaangkën Sëpsëp Ru

namp taueëa. Pöp omën mënauröa ökpim koröpöök ëmpöl ëeëa. Pi Anutuuomp ak urötere kutöm omën mor kongnent wëwëetaring pöröere ngarangköröatekrak taueëa. Pim kepönöök watöt 7ëak oröeëa. Ën itötta 7 tapël ëak wëa.It 7 pöt Anutu pim Ngëëngk Pulö, kaareyang poutë wes mëën pangk ëak wë pö.7 Pël ëën ne itaangkën Sëpsëp Ru pöpöksë Anutu pi pim omp ak urtak wel aisëakwë pep pöwer pimmor yaapkëëwesiil waliwak wëën kama yeön itenaut. 8 Pël yaëënkutöm omën mor kong nent wëwëetaringpöröere ngarangk 24 pörö Sëpsëp Ru pöpënaë së rar rë mowesirak yangerakël tokoria. Pit omën intöatë ök nant neenemotwak, ën söwar koolötök ket ëa nanttaneenemot wak wëa. Söwar pötë öngpökomën nant Anutuun kiri ar ëën es koulöpköpnga kampöt ngaarëk yawisa pötwieëa.Ës koulöp kamp ompyaö omnaröa Anu-tuun yayaare kimang yamëëaut. 9 Pit pëlëak tan ngolöp nent epël yema.“Ni omënwotpil kaö panëëp, pepeweri wii

tëa pöt yok pangk wa ilumëëp.Omën naröak ni nimëngkën wel wian.Pël ëën wel wian pötak omnarö kaalak

Anutu pimëën kama waup.Yaap, ni omën möönre koröp naöre naö,

ngön nerere ner, yang poutëëröwaup.

10 Nuuk maan pit niiring kaö sak wë kiriar yaauröa ök sak tenim Anutupim inëën sak omnaröaan kimangyamëem wëaurö.

Pël ëak pit yangerakë omnaröaanngarangk elmëëpnaarö.”

Omën pourö Sëpsëp Ruupön yaya maimöpenaat

11 Pël yemaan ne kaalak itaangkën en-sel selap pan këm top ëak yaan katwiaut. Ensel pöröen sangk kelën pöt se-lap pan tausenre milion pöta ök yes. Pitomp ak urötere kutöm omën mor kong

nent wëwëetaring pöröere ngarangköröwa taap ëak taueë 12ngön ëak epël ya.“Sëpsëp Ru omnaröa mën wel wia pöp pi

omnant poutë kaö saup,poutë pepap, ëwaare weëre kosangre ëwat

wieëaup pël yamëemyaya maimeë ping wesak yemaan kë yes.”13Pël yaan ne kat wiin omnant pout Anutupimmor ket ëa, kutömweriaan yangerakë,i kaöökaan yangra ikanöökë, pötök ngö-naak aö yesën ne kat wiin epël ya.“Anutu pim omp ak urtak wel aisëeaupre

Sëpsëp Ruup piaripönyöore ërëpre yaya maimeë ping wesak

mëak weëre kosangöt piarpim naëwia

kët ëlötë pël maim öpa.”14 Pël yaan kutöm omën mor kong nentwëwëetaring pöröak, “Yaap,” pël yemaanomën ngarangk pörek wëa pörö piarpimikanöök rar rë mowesirak yangerakël tokoriak yaya yema.

6Sëpsëp Ruupök wii 6 ëak tëa pöt pepewe-

riaan il olëa1Ne kaalak itaangkën Sëpsëp Ru pöpök

pepeweri wii 7 ëak tëeëa pötëaan wan pöil yoola. Pël ëën ne kat wiin kutöm omënmor kong nent wëwëetaring pöröakaannampök ngön ëak yaan kat wiin pim këmngön pömpel tangre kaö ket ëak yarëemepël yema. “Ni wais.” 2 Pël yemaan nekaalak itaangkën pol os kölam namp wëa.Pöpë rangk omën namp raëëp wak welaisëak wëa. Pël ëën omën pörek wëauröakpi ul nent waë yemoulmë. Pöt omën ngawotöök yesauröa ulötë ököt. Pël ëën piomën nga ëak il yewesauröa ök nga ëak ilmowasëpënëak sa.

3 Sëpsëp Ru pöpök kaalak pepeweriwii tëeëa munt 2 pö il yoolaan ne katwiin kutömomënwëwëetaring pöröakaanmunt nampök, “Ni wais,” pël yema. 4 Pëlyemaan pol os munt köp möaö nampyaarö. Pöpë rangk omën nampwel aisëeëapöp pitök weëre kosang yemangk. Pötpuuk maan yangerak mayaap won sëënomnarö nener mëmpënëak weëre kosangyemangk. Pötaanök omën pöp pi ya pötmëmpëna yak öp nga panë newer ye-mangk.

5 Sëpsëp Ruupök kaalak pepeweri wiitëeëa munt 3 pö il yoolaan ne kat wiaankutöm omën wëwëetaring pöröakaanmunt nampök, “Ni wais,” pël yema.

Ënëma Ngönte 6:6 317 Ënëma Ngönte 7:5Pël yemaan ne itaangkën pol os koönamp wëa. Pöpë rangk omën namp welaisëeëa pöp pi omën könömöt wël yaaönent sikel pël yema pöt wali wak wëa.6 Pël ëën ne kat wiin kutöm omën morkong nent wëwëetaring pöröa tekrakaannampök epël yema. “Omnaröa ya lupötëkaömp nant utpet mowasën umön rë sëënngöntök ëëp. Pël yeem kaömp öpënëakyaëën kaömp ompyaut kap kot nentakwesirak mon kësang 3 kina pöta ngöntwesak mangkën sum ëëpnaat. Ën tapëlkaömputpetat kap kot nentepar nent pötëwesirën mon 3 kina tapël sum ëëpnaat.Pël ëëpnaatak ni kaömp utpet yewasën pitolip kolapring nant ar ëëre wain i në pëlëëpnaat ngöntök ëëpanëën olipre wainyaat utpet mowasngan.”

7 Pol Sëpsëp Ruupök kaalak pepeweriwii tëeëamunt 4 pö il yoolaanne katwiaankutöm omën mor kong nent wëwëetaringpöröakaanmunt ënëm nampök, “Ni wais,”pël yema. 8 Pël ëën ne itaangkën pol oskoröpöök kaplak ilëa namp wëa. Pöpërangk omën namp wel aisëeëa pöp pimyapinte Wel pël yema pöp wëa. Pël ëënomën pim ënëm waisa namp pim yapinteWel Kak pël yema pöpta oröak wëa. Pëlëën omën kutömweri wëa pöröak yangerkom ëak lup 4 wesak piarip yang lup nermenak omën yang pörek wëaurö mën welwiipënëak weëre kosang yemangk. Pitepël ëëpnaarö. Pitëmënt nener mën welwiire ën narö këënëën ya sak ilak wel wi,narö yauman ke nentere nent wak welwiire narö animaö ngaaröak mën wel wipël ëëpnaarö.

9 Sëpsëp Ruupök kaalak pepeweri wiitëeëa munt 5 pö il yoolaan ne itaangkënomën wel wia naröa könörö Anutuunkiri ar yaaurekë ikanöök wëa. Pörö pitngaantak Anutuu ngönte taë wes wak wëtekeri weseima pötaanök kööre toköröakmëngkën pitëm könörö Anutuu naë wëa.10 Omën kön pöröak ngön ë olëak maapepël yema. “O Aköp weëre kosang pepap,ni këëkë wesak wotpil yewesaup. Niakun taltak yangerakë omnaröaan ngönya mënak pitëm ten nimëna pöta kangutmamp?” 11 Pël yemaan Aköpök omënkön pörö ulpëën kölam waliit neenemotmenak epël ök yema. “Ar kaalak akunkot nent kë seim wëën arim kar arring yangawi yamëngka narö mën wel wiipënëakyaö mëëa pörö pitta mën wel wiinak nekangut arim kööre tokörö mempaat.”

12 Pël yemaan ne itaangkën SëpsëpRuupök kaalak pepeweri wii tëeëa munt6 pö il yoolaan moup kësang panënempel yamö. Pël ëën këtëp kaip tiakmaan ne itaangkën poë koröp kouukëök sak koö olaan ngoonöpta tapël kaiptiak maan omën iitë ök köp möak wëa.13 Ën ariatta kutömweriaan ti yangerakngentiin itaangkën këra nantë ulöpörököp namöön wiaan kent möak tö olaanwia pötë ök yaë. 14 Ën kutömwerta këraëpötë pesöm mö yawi pöl ëën won yesënkaö kusre rosiratta tiak nerekaan nerekëyaë. 15 Pël yaëën yang omp aköröerengarangkörö, nga omnaröa wotöököröeremonere uröm omnarö, omën weërekosangringöröere omën pourö, inëën yayamëngk pöröere omën yaap wëa pörö pitpourö yang öngöpre rosiratë kël öngöpkësangötë ëlëëp ilëak wëa. 16 Pël ëak pitngön ë olëak epël ya. “Këlre rosirat pelakngep elniip, Anutu pim omp ak urtak welaisëeë itningampanëën ëlëëp ilepenaan,Sëpsëp Ruupökta ya sangën elniipanëën.17 Akun kaöaö yaaröön kangut nimpa pötpeene yok oröak wia. Pël ëën AnutureSëpsëp Ruup piarip ya sangën elniipnaanyaë. Pötaanök omën talëpökëër nga pöt ilwasëpën?”

7Israel omën 144,000 pörö Anutuun yaö

elmëa1 Ngön pöt pet irën ne itaangkën en-

sel 4 ëak yang kaö 4 pötë taueëa. Yangkaö 4 pötëaan kent 4 tapël ëak wais ikaöre yang, wiire këra pöt möak utpetwaspanëak ensel pöröak il warieëa. 2 Pëlëën ne itaangkën ensel munt namp këtëpëyengampiaulaan oröak yawisën itenaut.Pi Anutu, wëwë pepapë, omën nent om-narö pimëën yaö wesak yapin mowiipnapöt wali wak is ensel 4 ëak Anutuukyangerere i kaö utpet wasëpënëak weërekosang mena pöröen ngön ë olëak ngönkosang yamëem 3 epël yema. “Ar peenëërteëntom i kaöre yang, wiire këra pötutpet wasnganok. Kot nent kor wëënwet rëak omën tiarim Anutu pim inëënyaaurö pimëën yaö wesak yapinte pitëm ëkosatë mowiinak ënëmak yok pangk utpetwasënëët.” 4Pël yemaan ne kat wiin öngreomp Anutuuk pimëën wesak yapin mowiapörö sangk kelën 144,000 pipël Israel om-naröa kurötë saulaan yaarö. 5 Pit epël ëa.Yuta pim kurmentëkaan 12,000,

Ënëma Ngönte 7:6 318 Ënëma Ngönte 8:7Rupen pim kurmentëkaan 12,000,Kat pim kurmentëkaan 12,000,6Asa pim kurmentëkaan 12,000,Naptalai pim kurmentëkaan 12,000,Manasa pim kurmentëkaan 12,000,7 Simion pim kurmentëkaan 12,000,Liwai pim kurmentëkaan 12,000,Isaka pim kurmentëkaan 12,000,8 Sepulan pim kurmentëkaan 12,000,Yosep pim kurmentëkaan 12,000,ën Pensamin pim kurmentëkaan 12,000.Omën piporö Anutuuk pimëën wesakpitëm ë kosatë yapin mowia.

Omën kësang panë Anutuun yaya mëëa9 Ne omën pöt itenak kaalak itaangkën

omënkësang panëwa top ëakwëa. Pöröenomën nampök yok pangk sangk naalpan.Omën pörö möönre koröp naöre naö,ngön nerere ner, yang poutëërö wais erënëa. Pit Anutu, pim omp ak urtak welaisëeëaupre Sëpsëp Ruup piarpim itëkëëltaueëa. Pitëm wëwë ompyautak utpetatil wesautaan ulpëën kölam waliirö mëakkewis komöt wali wak wëa. 10 Pël ëeëngön ëak epël ya. “TiarimAnutu, pim ompak urtak wel aisëeëaupre Sëpsëp Ruuppiaripök tiar utpetetakaan kama nuunompyaö wë.” 11 Pël yaan ensel pouröakAnutu, pim omp ak urtak wel aisëeëauprengarangk 24 pöröere kutöm omën morkong nent wëwëetaring pörö wirö wa taapelmëak taueëa. Pël ëak pit omp ak urtaitëkëël rar rë wesirak tok oriak Anutuunyaya mëak 12 epël yema.“Yaap, tenim Anutu,ten nimëën ërëpërëp ëak ping wesak

yeniak.Ëwat pout nimtë naë wiaan yayaare yoöre

ërëp yeniak.Nuukëër weëre kosangring wëaupökomnant pout pangk ngarangk yeëaup.Omën pipot pout nim naë wiakaim wiaap-

naat.Yaap.”

Omën eporöa këlangön kat yawia pöt petira

13 Pël yemaan ngarangk 24 pöröanaëaan nampök neen epël pëël yenëa.“Omën ulpëën kölam waliit mëa eporötalörö? Tarëkaan waisa?” 14 Pël neaanngön kangit epël yemak. “O kaöap, neköpël. Nimtokëër ëwat wëën.” Pël maanpuuk epël ök yenëa. “Omën eporö pitëmkööre toköröa këlangönë öngpökaanwaurö. Pitëm ulpëënöt Sëpsëp Ruupë

iitak iirak kölam wesaurö. 15 Pötaanök pitAnutu pim omp ak urta itëkëël taueë këtreröök poutë pim ngëëngk tuptak pimëëninëën yaalmëem yaya maim wëaurö. Pëlëën Anutu pimënt pim omp ak urtakwel aisëeë ngarangk yaalmëaup. 16 Pitkaalak këënëën ëëre iiten ë pël naëpan.Ën këtëpökta nga elmëëre omën nantë esnga naöök pitëk isö pël naëpan. 17 SëpsëpRuup omp ak urta luptak wëa pöpök pitngarangk elmëak mës wak së i köloktayoolëaurek së wëwë kosangta iit kolmangkën nëmpnaat. Pël ëën Anutuukpitëm ing telapöt tum mokorak wonmowasëpnaat.”

8Sëpsëp Ruupök pepeweri wii tëeëa 7 pö il

olëa1 Sëpsëp Ruupök kaalak pepeweri wii

tëeëa munt 7 pö il yoola. Pël ëën kutömw-eriaan ngön nent naën wieë akun kot nentap aöa pöta ök won yes. 2 Pël ëën neitaangkën ensel 7 ëakAnutuu ëöetak taueëkuup 7 tapël ëak yeön itenaut. 3 Pël ëënensel munt namp wais Anutuun ur kiriyaalmëauta naë taö yeö. Pöp pi söwarkoolötök ket ëa neweri omën nant köpnga kamp ompyaut wiipënëak wak waistaö yeö. Pël ëën pi omën es koulöpköp nga kamp ëëpna pöt kësang panëmangkën yeö. Omën köp nga kamp pötAnutuun kiri yaalmëaurek ur koolötök ketëa pötak kiri ar ëën es koulöp köp ngakamp ompyaut ngaarëk yawisem Anutuuomnaröa pimëën yayaare kimang yamëëapötring erën ëëpënëakmangkën yeö. 4Pëlëën ensel Anutuu ëöetak taueëa pöp piomën köp nga kamp pöt moresi wak wë arëën es koulöpö ngaarëk yawisem Anutuuomnaröa pimëën yayaare kimang yamëëapötring erën ëak yawis. 5 Pël yaëën en-selëp pi söwar pöwer omën köp nga kam-pöt wiaan wak Anutuun ur kiri yaalmëau-takaan es newes korak söwarweri wiakyangerak yoola. Pël ëën kent tangar më-nak tangre kaö kësang yeraanmoup yamö.

Ensel 4 ëak kuup mëna6 Ne pöt itenak kaalak itaangkën ensel

7 pörö pitëm kuup 7 ëak wak wëa pötmëmpënëak yaë.

7 Ensel wet kaal rëa nampök pim ku-upö wet rëak mëngkën kopi kësangpelëp ulöpötring yepelën esre omën iitringngentiak yang lup ner pour es kotwon yes.

Ënëma Ngönte 8:8 319 Ënëma Ngönte 9:15Ën yang lup neraar om wia. Lup es kotapörek omnantwieëa pötwiire këraare nönpout es kot won panë yes.

8 Ën ensel 2 pöpök pim kuupö yamëngk.Pël ëën tomönötë ök nempel es yokotönolaan i kaöök yengenti. Pël ëën i kaö ë naökaip tiin omën i sëën naöörar om wieëa.9 I kaö ë omën i sa pöök animaö wëa pöröpourö wel wiin wangat pout utpet yaë.

10Ën ensel 3 pöpök pimkuupö yamëngk.Pël ëën ari naö es kalaö newesi yokotpipël pan kotak kutömweriaan ti yangerakyengenti. Pël yaëën iitre i rëëpöt poutkom ëak 3 yes. Pël ëën ari pöök ngentiakyang nera iit ngep ëën munteraarëët omwieëa. 11 Ari ti ngentia pöökë yapintewelakre kakam pël ya. Pötaanök i wenaöökël wieëa pöt welakre kakam sëën wenaöörarë wieëaut om ompyaö wieëa. Pëlëën omën narö kësang i welak yaaö pötnak wel yawi.

12 Pël yaëën ensel 4 pöpök pim ku-upö yamëngkën këtëp kom ëak rongan 3yesën ngoonöpre ariatta tapël yaë. Pëlëën këtre ngoonre ari rongan 3 pötëaannent mëngkën lup nent ëwa naën nen-teparökëër ëwa yaë. Pël ëën këtëkre rökanötë lup nentak ëwa naën wiaan lupnenteparökëër ëwa yaë.

13 Pël ëën ne itaangkën int tup kësangpanë nemor wal ëak mopöök yesën katwiaan int pöpök ngön ëak epël ya. “Oyaköm, yaköm, yaköm pan. Ensel munt3 pöröak pitëm kuupöt mëmpna pötakyangerakë omnaröa naë utpet kësangpanë nempelëar nempel ëak orööpnaanyaë. Yang omnarö tol ëëpën?”

9Ensel 5 pöpök kuup mëna

1 Ensel 5 pöpök kuup mëngkën neitaangkën ari naö kutömweriaan tiak waisyangerak ngentiak wieëa. Ari pö enselnampönök ya. Ën ne itaangkën yangöngöp wali panë naö wieëa. Pöökë lengëa pörekën ne köpël. Yang öngöp pöökëkiet ensel pöpmangkënyeö. 2Pël ëakpuuköngöp pöökë kanwer të wiin es koulöp naööngöpöökaan oröak yawis. Es koulöp pöes kësangöte koulöpöökë ökö. Pël ëën eskoulöp pöök këtëpre mop epö ka wariinkoö yoola. 3 Pël ëën es koulöpöökaan mopnarö oröak yangerak yeira. Pöröa kantyamëngka nga pöt körngapöröa yaë pölyaaurö. 4 Pël ëën kutömweri wëauröakpitën epël ök yema. “Ar nönre këra, wiire

omnant ke nampre nampöt e yangerakoröak wë epot pout utpet wasnganok ommait elmëën. Ën omën Anutuun yaö ëakpitëm ë kosatë pim yapinte nawiin pi-poröakëër utpet mowasën. 5 Ar ngoon 5pöröa öngpök omën piporö utpet mowe-seim ön. Pël ëënëëtak mën wel mowi-inganok.” Pël yemaan mop pörö omënnarö kant mënak këlangön yemongawis.Pöt körngap nampë omën namp kantmomkëna këëm kat yawi pita ök yeëa. 6Neomën pipot poutön itenaup. Pipot ngoon5 pöröa öngpök orööpna pötak wel wi-ipna kanten ap kësang panë wasëpnaatakpangk kangk nokoirpan. Pit wel wiipënkön wiak pël ëëpnaatak pangk pël naëpan.

7 Ne itaangkën mop pörö pol osöröangaöök sëpënëak kopëta wes ulmëën wëpöl ëakwë. Moppöröa kepönötë ompakulkoolötök ket ëautë ököt waëak wëa. Këërewot kan pöt omnaröa ökörö. 8 Ën pitëmkepön ëpöt, öngöröaatë ök wali panëëtoröeëa. Kë pöt kent nga laionöröaatë ökpanëët oröak wëa. 9 Pitëm ripatë ainingilöatë ököt ngep ëeëa. Ën wer pötpol osöröa teënt ngaöök sëpënëak kaaratënga ë raare wisangöt wa wiin wak weruakyesën u kësang ya pöl ya. 10 Pitëm suutkörngap pöröaatë ököt. Wap nantta om-narö wesirën këëm kat wiipnaat suutëoröeëa. Pitëm nga ëëpna pöt suutë wëapötök omnarö ngoon 5 pöröa öngpök ut-pet yemowas. 11 Pit pouröa kepönöökomën omp ak namp wëa. Omp ak pöpensel yang öngöpwali panëöökë ngarangkwëa pöp. Pim yapinte Yuta ngöntak Ap-aton, Krik ngöntak Apolion, ën tiarimngöntak, “Omën omnant pout utpet yewe-saup,” pël apenaap.

12 Këlangön kësang wet kaalte, kuup 5pöökë mëngkën oröa pöt peene pet yair.Këlangön munt nentepar om wia, ënëmakorööpnaatepar.

Ensel 6 pöpök kuup mëna13 Ensel 6 pöpök kuup mëngkën ne kat

wiin ngön nent yeemya. Ngön pöt ur Anu-tuun kiri yaalmëaö koolötök ket ëa pimitëkëëlwieëa pöta tepön4pötëëlaanoröak14 ensel 6 kuupö wak wëa pöpön epël ökyema. “Ensel utpet 4 ëak i kësang Yupretispël yema pömeri pouuk wii kaatak wëpiporö kan wes mëën sëp,” pël yema.15 Pël yemaan ensel 4 pörö kama wël ëyemoulmë. Ensel utpet pörö, yangerakëomën pourö kom ëak rongan 3 wesak

Ënëma Ngönte 9:16 320 Ënëma Ngönte 11:3nentakörö mën wel mowiin nenteparëëröom öpnaat pël maan pitök ya pöt mëm-pënëak kor wakaima. Pitëm pël ëëpna pötngaantakëër krismakiire ngoon, këtre aöaakun pöt mowia. 16 Pit pël ëëpënëak kanyesën pitëm nga omën pol osöröa rangkwel aisëak wëa pörö pitring yes. Pitëmsareet pöt kësang pan, 200 milion pël aankat yawi. 17 Ën pol osöröere pitëm rangkomën wëa pöröen wangartak epël itenaut.Omnaröa ripatë aini ngilöat ngep ëeëa. Ënpötë retëngretëng ëeëea pöt epot. Köpmöaare kunöm ka uraare kop retëng kaura pöt pitëk pangk ëeëa. Pol osöröakepönöt kent laionöröa kepönötë ök seëa.Pël ëënpitëmkëmötëaan kël kop retëng kaura es yokota nantring koulöpre wëlëngötyaaröa. 18 Pël ëën pitëm këmötëaankël kop retëng ka ura es yokota pötringkoulöpre wëlëngöt yaaröa 3 pötök yangomnaröa naëaan rongan nentak wëa pöröpourö mën wel yawiin nenteparë wëauröom wë. 19 Pol os pöröa weëre kosangpöt këm kanre suutë wieëa. Pitëm suutpöt kamalöröa ököt, kepönötta wëa. Supötökta omnarö möak utpet wasëpnaat.

20 Pol osöröa këmötëaan omën utpet3 ëak oröa pötök yangerak omën rongannentak wëa pörö mën wel wiipënëak nen-tepar pël naalmëën yaë. Pël yaëën omënwel nawiin pörö lup kaip tiak utpet yaautsëp newasën yaë. Pël ëak pitëm omp akkaar aini koolre siluwaare parasötök ketëëre këraare këlötök omën kön ket ëautsëp newasën yaë. Omën kön pöt itaam-pööre kat wiire kan ing ë pël naën yaëëtakpötëën yaya yamëëa pöt sëp newasën yaë.21 Pël yeem nga ëëre kemp ë, wëwë utpetöngre omp nga ëëre omën köntak këkainë pël yaaö pötta sëp newasën yaë.

10Enselëpök Son pep newer mangkën na

1 Ne omën pöt yaaröön itenak kaalakitaangkën kutömweriaan ensel weërekosangring munt namp yeira. Pöp pimkoröpöök kepilöt pe ëën kepönöök ierekasirö wesirak wëa. Këëre wot kante pötkët ket ëakmëak ëwa ëeëa. Ën ingesiar pötes wëlëngöökë ököp. 2 Pi pep kot newerwilak wali weëa. Pim ing yaapkëëwes ikaöökë rangkmësëak katnëëwes yangerakmësëak wëa. 3 Pël ëeëaupök kent laionöpëya pöl maap ngön ë olëak aan tangrekaö akun 7 ëak yera. 4 Pël yaëën nengön pöt retëng ëëmëak yeem kat wiin

kutömweriaan ngön nent epël yenëa.“Tangre kaö akun 7 ëak yeraan ngön aankat wian pöt ni retëng ëënganëp könöökwa wi,” pël yenëa.

5 Pël yeneaan ensel nem wet rëakitaangkën pim ingesiar nas i kaöökre nasyangerak pël ëak wëën nem itena pöpökkaalak o kutömweriil pimmor yaapkëëwesngaarëk wesak wë 6 Anutu wakaim öp-naapök, kutömre yang, i kaöre omnantpötë wieëa pöt pout ket ëa pöpë yapintakngön kosang wesak epël ya. “Anutu piomnaröaan kor wakaimaup, kaalak naö-panëëp. 7 Ensel 7 pöpök pim kuupömëngkën Anutuu ngön ëlëëp ngaanëërpim inëën ru tektek ngön yaauröen ökmëëa pöt kë orööpnaat.”

8 Pël yaan ngön nem wet rëak kutömw-eriaan ök neaan kat wian taptak kaalakepël yenëa. “Ni së ensel i kaöökre yangerarangk taueëa pöpë pep wilak wali waköpna pöwer kama öm.” 9 Pël neaan neenselëpë naë së pep kot pöwer nampënëakmaan pi epël yenëa. “Ni pöt num. Nimkëmtak kapulak kant mënak numë pötngëntötë ök misëng pan ëëpnaat. Pëlëëpnaatak yaatak së wieë welakre kakamëak nga ëëpnaat.” 10 Pël neaan ne pep kotpöwer pim moresiaan wak naut. Pël ëënnem këmtak kapulak nëën ngëntötë yaëpöl misëng pan ëaut. Ën yaatak së wieëakkaalak welakre kakam ëak nga ëaut. 11 Pëlëën ne epël kat yawi. “Ni kaalak omënyang kaö nantë neenem ngönöt yaaörepitëm omën omp aköröa naë orööpna pöttekeri wesak maim öm.”

11Omën naarök Anutuu ngönte ök apnaat

1 Ne ngön pöt kat wiaan nampöksungkör ök naö nenak epël ök yenëa. “Niwal ëak ök epö wak së Anutuu ngönëntup kaöetere ur pimëën kiri yaalmëautakepööring ök wiak omën pörek piin yayayamëëa pöröen sangk kelum. 2 Pëlëëmëëtak tup ka ngëëngkta ëm pipöök wiinganëp, mosëp. Pipöökë öngpökAnutuuk omën ngönën köpëlöröaan yaömaan pit Yerusalem ka ngëëngk pipökrismaki nentepar nent ngoon 6 pöröaöngpök ka pö utpet wasëpnaat. Pötaanökök wiingan. 3 Pël ëën omën naar nemsongönte tekeri wasëpnaan wes mëëmaat.Ne piarip wes mëën nem ngönte tekeriwesak apnaataan kaplak ilaim wëën

Ënëma Ngönte 11:4 321 Ënëma Ngönte 12:3krismaki nentepar nent ngoon 6 pörö petirëpnaat.”

4Omënpöaar këra olip rikötre rampeetërangina yaë pöl yangera pepap, Aköp, pimëöetak ëwa yaauwaar. 5Omën namp piariputpet mowasëpën wesak elmëëpna pötes wëlëngöörar piarpim këmteparëaanoröak mokotöpnaat. Yaap, omën piariputpet mowasëpna pörö akun tapëtakëërwel wiipnaarö. 6 Piarip kutömweriaanweëre kosang wak akun piarpim Anutuungönte aö sëpna pötë piaripök kopi ne-pelën ëëpënëak maan nepelën ëëpnaat.Weëre kosang tapööring i epot pout kaiptiak omën i sëëre yangerak omnant këërengaat orö pël ëëpënëak maan pël ëëpnaat.Piaripök ya pöt mëmpënëak kön wiipnapöt pangk ëëpnaat.

7 Piarpim Anutuu ngönte ök aö seimeësë pet irëpna pötak animaö utpet nganamp yang öngöp wali panë pöökaanoröak piaripring nga elak puuk piaripmën wel mowiipnaawaar. 8 Pël ëën omënpöaarë sokuraar ka kësang piarpim Aköpkëra yetaprak möön wel wia pöökë kam-taöök mowiin wiaapnaat. Ngön nokoli-itak ka pöön Sotomre Isëp pël ya. 9 Pëlëën omën möönre koröp naöre naö, ngönnerere ner, yang poutëaan narö wais erënëak piarpim sokuraarön iteneimeë së kët3re ën kët kaö nent pël sëpnaat. Pëlëëpnaatak omën nampökta itenak wak sëwelaaröa yangaöök moweerëpnaaten ku-ure mak nemaan ëëpnaat. 10 Pël ëakyangerakë omën pourö piarpim wel wiapötaan yak ërëpërëp ëak këëre kaömpngawi naknener omnant yowemampnaat.Pöt yangerakë omën pörö utpet yaëënAnutuu tektek ngön yaaö omën pöaarökpit këëmre këlangön menak utpet mowe-seima pötaanök.

11 Ën kët 3re kaö nent won sëën Anu-tuuk pim omën wel wia pöaar wëwëetaëmö mangkën kaalak öp sak tauaan omënpourö piaripön itenak kas kësang pan yaë.12 Pël ëën piarip kat wiaan kutömweriaanngön naö ngön ëak epël yema. “Aripe ngaarëkël apreë.” Pël maan piaripkan aprö is kutöm kepilötë öngpök ilëakyesën kööre tokörö itenaut. 13 Pël ëënakun tapëtakëër moup nempel möak kakaöaöökë lup ner utpet wes yoolaan lup9 ëak om wia. Moup yamöön omën 7,000ka kaöaöökë lup nerak wëaurö wel wiin,lup 9 pötë wëaurö omwë omën pörek oröa

pöten itenak kas kësang panë yeem Anutukutöm pepapë yapinte wak isak yema.

14 Këlangön kësang 2 kuup 6 pöökëmëngkën oröa pöt peene pet yair.Këlangön 3 ënëm panë pöt, peene tapëtorööpnaan yaë.

Ensel 7 pöpök pim kuupö mëna15 Ensel 7 pöpök pim kuupö mëngkën

kutömweriaan omën naröak ngön ë olëakepël ya. “Tiarim Aköp Anutu pi Kristo pimYaö Mëëaupring omnaröa kaö sak wë omwakaim öpnaap.” 16 Pël yaan ngarangk 24Anutuu ëöetak pitëm omp ak urötë welaisëeëa pörö pit rar rëmowesirak tok oriakAnutuun yaya yamëem 17 epël yema.“O Aköp Anutu, weëre kosang pout

wieëaup,ni ngaanëërwakaimaupökpeeneetawëën.Ni nimtë weëre kosang kësangö wak omp

ak sak ngarangk yaalniin.Pötaanök ten niin yoöre ërëp yeniak.18 Yangerakë omën niin köpëlörö ya

sangën elnieim wë,ën nim pitëmëën ya sangën elmëëmë pöt

yok peene yaarö.Nim omën wel wiauröa wël ëak kangut

mampë pöteta yok yaarö.Peene nim inëën ru tektek ngön yaaö

omën pöröere ën nim omën pourö,kotre kaö,

niin kasinkasin yaalnia pörö pit ompyaökangut mampëëp.

Pël ëak omën yang omnarö utpet yewe-sauröeta utpet mowasumëëp.”

19 Pit ngön pöt ök më pet yairën Anu-tuu tup ngëëngk kaöet kutömweri wia pötkan tëën ne itaangkën Anutu pim umkekMosesë ngön kosangöt wieëa pöt tup pötakakaati wia. Pël ëën ne itenaan kenttangarmënak tangre kaö rëakmoupmöakkopi kësangpel ëp ulöpötring yepel.

12Öng nampre kamal kësangëpë ngönte

1 Ne itaangkën kutömweri retëngkësang nent yaarö. Pöt öng nampök pimkoröpöök këtëpök ulpëën ket ëak mëakwëa. Ngoonöp pöt pim ingesiarë iri wëa.Ën kepönöök pöt ari 12 pötök ul ket ëakwaëak wëa. 2Pöp ru yak wë wilëpënëak lelyailën këlangön kësang kat yawiemmerekya. 3 Ën omën munt nantta kutömweritaprek yaarö. Omën pöt kamal kësangpanë nemorë ök sak wëa. Pömor köpmöaumorök pim kepönöt 7 ëak wëën

Ënëma Ngönte 12:4 322 Ënëma Ngönte 13:5watöt 10 ëak pötëaan oröeëa. Ën omënomp aköpë ulöt 7 ëak pim kepön 7 pötëwaëeëa. 4 Pim su pömentök kutömwerimöak ari tit nent ti olaan tit nenteparpëën om wë. Pël ëaan kamal pöp öng ruwilëpënëak yaaö pöpë itëkëël së nga kortaö yeö. Öng pöp rungaap wilën pi wanëmpënëak pël yaë. 5 Pël ëën öng pöpëyokot ënëmak yangerakë omën pouröweëre kosangring ngarangk elmëëpnapöp yawil. Pël ëën akun tapëtakëër pitrungaap teëntom panë wak yes, Anutupim omp ak urtak wel aisëeëa pöpë ngësë.6Pël ëën öng pöp kan kas së yang lup omënwon ner, Anutuuk mangkën krismakinentepar nent ngoon 6 ëakwëënngarangkëak kaömpre omnant mampënëak yema.

7 Ne kaalak itaangkën kutömweri ngakësang panë nempel yaarö. Nga pötMaikelre pim enselöröak kamal kësangpömorre enselöröaan nga yaalmë. Pëlyaëën pit kangiir yaalmë. 8 Pël yaëënMaikelre pim enselöröak pit il mowe-sak, “Ar e kutömweri yok pangk naön-gan,” pël yema. 9 Pël mëak kamal pö-mor wa yangerak yemoola. Pöp kamalwet ngaanëër pan wakaimaupök yanger-akë omën pourö morök yaalmëaup, Setenpöp. Piire pim enselörö wa yemoola.

10 Ën ne kat wiin kutömweriaan ngönnaö ngön ë olëak epël ya.“Peene Anutuuk tiar utpetetakaan kama

yanu.Peene pim weëre kosangöök omnant pout

il mowesak pi Aköp pël sak wë pötpet yaalni.

Ën pim Ruup Kristo puukta pi kaö sak wëpöt pet yaalni. Pöta songönte epët.

Seten pi tiarim Anutu pim ëöetak tiarimkaruröaan röökre kët poutë ngönutpet wesak yamëëa pöp piaripökkutömweriaan wa yemoola.

11 Tiarim karurö Yesu Kristo, Sëpsëp Ru-upë i il olëa pötak weëre kosangwak pim ngönte ök aimeë Seten ilmowesa.

Pit pitëm wëwëat keimön naën Anutuungönte taë wes wak wëën pitëmkööre toköröak mënaurö.

12 Pötaanök kutömweri wëaurö arërëpërëp ëeë.

Ën yangerakre i kaöök wëauröaan yakömpan.

Setenpi pimakunet ëwatwëyak ya sangënëën arim naë oröak nga kaö elniip-naan yaë.”

13 Kamal kësang pöp pi yangerak wamoolëa pöten kön wieë öng yokotup wilapöp utpet mowasëpënëak nga yes. 14 Pëlyaëën Anutuuk öng pöp int tup werew-eriarë ök neweriar yemangk. Pöt pi ka-malöpë naëaan kas wal ëak yang lup omënwon panë nerek së wëën Anutu ngarangkelmëak këëre kaömp meneim wëën kris-maki 3 ën ngoon 6 pël sëpënëak yemangk.15 Pël ëën kamal pöpök öng pöp i waksëpën pël kön wiak köm ngës olaan ikësang nemer nga urak ënëm yes. 16 Pëlëën yangerak öng pöp kaamök elmëakkëm nga ëën i kamalöpë köm ngës olëapömer ngemë ilëak won yes. 17 Pël ëënkamal kësangëp pi öngöpön ya sangën ëënpim ru wet rëak wilaö muntarö Anutuungön kosangöt ngaarëk wëëre Yesu pimomnant tekeri wes mena pöt taë wes wakwëaurö nga elmëëpënëak yes. 18 Pël ëakkamal kësang pöp i kaöökë pisöök tauakkor wë.

13Animaö nga naar oröa

1 Ne omën pötön itenaan animaö nganamp i kaöökaan yaarö. Pöp pim kepönöt7 ëak wëën watöt 10 ëak pötëaan oröeëa.Omën omp ak ulöt 10 tapël ëak wat 10pötë waëak wëa. Pim kepönötë yapinAnutuun utpet wesak yaaö nant wieëa.2Animaönga nem itena pöp pi pusi kësangnga namp lepat pël ya pöpë ököp. Inge-siar pöt imën nga namp pea pël ya pöpëök. Ën këm pöt kent nga laionöpë ök.Animaö nga pöp kamal kësangëpök pimweëre kosangö menak pim omp ak urtakwel aisëeë yangerakë omnarö ngarangkëëpënëak yema. 3 Pël yaëën ne itaangkënanimaö nga pöpë kepön naö omnaröakwisang ëak mënaupë kepönöökë ök seëa.Pël ëautak ëmpölö yok pu wariin yaap sakwëën omën pourö pöten itenak yaan sakëak pim ënëm yes. 4Pël ëak omnarö kamalkësang pöpök pim weëre kosangö animaöngaapmena pötaan kamalöpön yayamëakanimaö ngaapönta yaya mëak epël ya.“Talëp animaö ngaapë ök weëre kosan-gring wë? Ma talëpök pi il mowasëpën?Won pan.”

5Kamal kësangëpök animaö nga pöpön,“Ni Anutuu yapinte wa ngep elmëak ut-pet wesak mam,” pël ök maan Anutu ku-ure mak yema. Pël ëak pi krismaki 3ën ngoon 6 pöröa öngpök yang omnaröngarangk elmëëpënëak animaö ngaapön

Ënëma Ngönte 13:6 323 Ënëma Ngönte 14:8tapël yema. 6 Pël maan pi Anutuun ut-pet wesak mëak yapinte wa ngep elmëakpim wëautere kutömweri wëauröenta ut-pet wesak yema. 7 Pël ëak animaö ngapöpön Anutuuk pim omnaröen kööre tokelmëak puuk il mowesak omën möönrekoröp naöre naö, ngön nerere ner, yangpoutëërö ngarangk elmëëpënëak kuuremak yema. 8 Pël maan yangerakë omënpitëm yapinöt wëwë kosangta pepeweriretëng naën ëa pöröak animaö nga pöpönyaya yema. Pep pöwer yang epër naaröönwiaan Sëpsëp Ru ënëmak mën wel wiapöpök omën wëwë kosangtak öpnaaröayapinöt retëng ëauwer.

9 Katringöröak ngön epët këëkë katwiin. 10Anutuuk omën nampwii kaatakënyaö ëëpna pöp yok sëpnaap. Ën nampönkööre toköröak mëmpënëak yaö ëëpnapöpmëmpnaap. Ngön pöt ngönëntak wia.Pötaanök omën ke pilöt Anutuu omnaröanaë yaaröön pöt kosang sakwë piin könwikosang yewesaut taë wes wak öp.

11 Ne kaalak itaangkën animaö ngamunt namp yangera öngpökaan yaarö.Pöp wat naöörar wëa pöörar sëpsëp ru-uröaatë ök. Ën pim ngönaak yaaö pötkamal kësangöröa ngönötë ök kaö yaaup.12 Animaö nga 2 pöpök munt wet kaalpöpë weëre kosang pout wak wëa. Pëlëak pi wet kaal pöp kaamök ëak yanger-akë omën pourö animaö wet kaal pimkepön naö mëngkën wel wiin ëmpölö puwariaö pöpön yaya mapënëak yamëëaup.13 Animaö nga 2 pöpök ya it ngölöp kenentere nent mëneim wë. Pël yeemkutömweriaan esuwes wes mëën yanger-akël yeiraan omnarö iteneimwë. 14Pël ëënAnutuu kuure mak mëëaul animaö ngawet kaalëpë itöök ya it ngolöpöt yamëngkapötök yang omnaröen morök epël maimwë. “Ar animaö nga ngaantak öp wesirënwel wiak kaalak öp wëaupë könöp ket ëakkön pöpön yaya maim ön.” 15 Pël yaëënAnutuuk kat mowiin puuk animaö kön ketëa pöp wak këm muntön momöön ngö-naak yaan omën animaö kön pöpön yayanemaan yaë pörö mëneim wë. 16 Pël ëakanimaö nga 2 pöpök omën pourö kotrekaö, monere urömaringre il ngentingentiyaaö, omën yaap wëaöre ën inëën yaaöpouröen maan animaö wet kaalëpë yap-inte pitëm mor yaapkëëtëëre ë kosatë wipet yair. 17 Namp animaö pöpë yapinteresaareet piik nawiin ëën pöt animaö pöpökomën pöp omnant sum ëëre omnaröakta

pim naëaan sum ë pël naëpan pël yema.18Animaö nga pöpë yapinta songön pöt

epël këëkë kön wiipa. Yapin pöt saareet666 pël wia. Pötaanök omën namp könwetete wë pöt saare epët sangk kelak pötasongönte ëwat sëp.

14Omën 144,000 pörö tan ngolöp nent ëa

1 Ne kaalak itaangkën Sëpsëp RuupYerusalem kak Saion rosiraöök taueëa. Pëlëën omën 144,000 Sëpsëp Ruupre PepapAnutu piarpim yapintepar pitëm ë kosatëwieëa pöröeta piiring wëa. 2 Pël ëënne kat wiin këm ngön nempel i kësangnant nga yaurem kuk aöre tangre kaökësang rë pël yaë pöta ök kutömweriaanyaarö. Ngön nem kat wian pöt omën selapintö tang yamööna ya pöl ëaut. 3 Omën144,000 pörö Anutu pim omp ak urtakwel aiseëa pöpre kutöm omën mor kongnent wëwëetaring pöröere ngarangk 24pöröa ëöetak taueë tan ngolöp nent aimwë. Tan ngolöp pöt omën muntaröakëwat nasëpan. Omën 144,000 Anutuukyang omnaröa naëaan pimëën kama wapöröakëër pangk ëwat sëpnaat. 4 Omënpörö pit öngörö mësël naën wonörö. Pityaap wëwë wotpil wakaima. Pël ëeë Sëp-sëp Ruupë ngönte ngaarëk wak kaatë yamëmpö seima. Omën pörö Anutuuk pötakangiir pit yang omnaröa teköökaan kamawaurö. Pël ëën Anuture Sëpsëp Ruupëingre moröröa wotöökörö pël sak wëa.5Pit ngön kaar aöre utpet nent ë pël naën,won.

Ensel 3 pöröak ngön nant ök mëëa6Ne kaalak itaangkën ensel munt namp

mopöök wal ëak yesën itenaut. Pöpmöönre koröp naöre naö, ngön nerere ner,yang poutëëröen Anutuu ngön ompyaöwiakaim wiaapna pöt ök mapënëak yes.7 Pël ëak pi ngön ë olëak epël ya. “Anutupim omën pourö kom ëak ngön yaatakniulëëpna akunet yok yaarö. Pötaanökpiin kas yeem ping wesakmaë. Pi kutömreyangre i kaöre kölok pout ket ëa pöpönyaya maë.”

8 Pël aö yesën ensel munt namp pimënëm yesem epël ya. “Kat wieë. Papilonka kaöaö omën naröak yok utpet yewas.Yaap, pit utpet panë wesak tööl yoola.Omën ka pöök wëa pörö öng omp ngayaaö nampëwain iit omnarömangkën nakpiiring utpet yaë pol pitëm utpet yaaö pöt

Ënëma Ngönte 14:9 324 Ënëma Ngönte 15:4yang omën pouröen rë moulön ulöl sa.Pötaanök pitëm ka kaöaö töölön pitta köyes.”

9 Pël aö yesën ensel munt 3 pöp wetkaal pöaarë ënëm yesem ngön ëak epël ya.“Omën narö animaö nga pöpre pim omënkön ket ëaupön yaya mëak pim yapintepitëm moresiire ë kosaöök wiaapëna pörö10 omën nampë wain iit mangkën nak könirikor yaë pöl Anutuuk pitën ya sangënelmëën këlangön kat wiipnaarö. Kot nentwiap naalmëëpan, ya sangën kaö elmëakkël kop retëng ka urauuk es yokota pörekwes mëën ensel ngëëngköröere SëpsëpRuupë ëöetak këlangön kaö pan kat wi-ipnaarö. 11 Es pitëm këlangön kat mowi-ipna pöwes nariin om yokotön koulöpökët ëlötë o ngaarëk aprö seim öpnaat.Omën animaö ngaapre pim omën kön ketëaupönta yaya yamëem pim yapinte pitëkwiaapna pörö röökre kët poutë këlangönkat wieim öpnaarö.”

12 Pël ëëpnaat pötaanök utpet kenentere nent Anutuu omën pim ngönkosangöt ngaarëk wëëre Yesuun kön wikosang wasö pël eim wëaurö arim naëyaaröön pöt kosang sak ön.

13 Ne kaalak kat wiin ngön nentkutömweriaan epël yenëa. “Ni ngön epëlretëng ë. Omën Aköpë naë rë olëak wëakun eptak ngës rëak wel wiipna pöröërëpërëp ëëpnaarö.” Pël yaan NgëëngkPulöök epël yenëa. “Yaap pan. Pit wel wiinpitëm ya mëmpnaatë kangut Anutuukmampnaarö. Pötaanök yok pangk pitëmya kaö mëmpna pöt pet irak kë yesemërëpërëp eim öpnaarö.”

Enselöröa omnarö koirëpnaata ngönte14 Ne ngön pöt kat wiak kutömweriil

itaangkën kutöm kepil kölam kësang nerwiaan itenaut. Pël ëën kepil pöra rangknampwel aisëeëa. Pöp omnaröa ököp, pimkepönöök omp ak ul koolötök ket ëa nentwaëakmoresi öp nga panë newerwakwëa.15 Pël ëën ensel munt nampök Anutuungëëngk tup kaöeta kakaatiaan oröak en-sel kutöm kepilta rangk wel aisëeëa pöpönmaap ngön ëak epël yema. “Yangerakëkaömpöt köp sëën tiak kama ömë akunetyok yaarö. Pötaanök ni së öpwerring ti.”16 Pël maan ensel kutöm kepilta rangkwel aisëeëa pöp së pim öpwer yangerakwesirak kaömp köp saut yati.

17 Pël yaëën ne itaangkën ensel muntnamp kutömweri ngëëngk tup kaöeta

kakaatiaan öp nga panë newer wali wakyaarö. 18 Pël ëën ensel munt Anutuun kiriar yaaö urtak esuwesi ngarangk yaaupökpötakaan oröak ensel öp nga panëëwerwali wak wëa pöpön maap ngön ë olëakepël yema. “Yangerak wii wain ulöpörököp sak wë. Pötaanök së öpwerring tö.”19 Pël maan ensel pöp së pim öpwerringyangerakaanwain ulöprö töak rongan yaë.Pël ëak wain ulöp pörö ing mësaan iitoröak sëpënëak wa kap kësang këlötök ketëa nenta öngpök yewesir. Wain ulöpöröaing mësaan iit oröak sëpna pöt Anutu pimomnaröen ya sangën elmëëpnaata ök ëëp-naat. 20Pit Yerusalemkaöökë ka tomökwiiwain ulöp pörö kap kësang pötak wesiraking mësaan pötakaan omën iit oröak iyaapötë ök yaë. I pöt oröak kaö wetakomnaröa kepönöt il yewas. Rëëptakaanopetakë waliit 300 kilomita pöta ök.

15Ensel 7 pöröak omën utpet panë nant 7

tapël ëak wali wak wëa1 Ne itaangkën kutömweri retëng

kësangmunt nent oröak wëën itenak yaansaut. Ne itaangkën ensel 7 pörö omënutpet panë nant 7 tapël ëak omnarö utpetmowasëpnaat wak wëa. Omën utpet pötoröön ënëmak kaalak munt nant naaröönëëpnaat. Anutu pim ya sangënte pörekökpet panë irëpnaat.

2 Pël ëën ne omën kësang i kaöökë öknenten itenaut. Omën pöt könitweri öktakesuwesi köp möak wë pöl ëeëa. Ën omënanimaö nga pöpring nga elak piire pimomën kön ket ëaupre pim yapinta saareetil wesa pörö Anutuuk pim intöat mangkënwali wak i kaö könitweri ök pöökë ëööktaueëa. 3Pël ëeë Sëpsëp Ruupëën tan nentMoses Anutuu inëën ruupë tan pöta ökepël aim wë.“O Aköp Anutu, ni weëre kosang pout

wieëaup.Nim ya pout kosang kaö panëët,

pölöpringöt.O omën pouröa Omp Aköp,nim wëwë pötakëër wotpil ompyaö

panëët.4 Aköp, nimënt tapöpökëër ngëëngk

panëëp.Pötaanök ten omën pourö niin kasinkasin

elniak nim yapinte wak isak ni-anaat.

Nim wotpil yewesa yaat tekeri panë oröakwia.

Ënëma Ngönte 15:5 325 Ënëma Ngönte 16:15-16Pötaanök yang kaö poutëaan narö nimnaë

wais yaya niapnaat.”5 Tan pöt pet irën ne kaalak itaangkën

kutömweri ngëëngk tup kaöet poë ko-röpötök ök rëa pöta kakaati ngëëngk tuppanë pöt kan të wieëa. 6 Pël ëën ensel 7pörö omën nant omnarö utpet mowasëp-naat 7 tapël ëak wak tup ngëëngk panëpöta kakaatiaan yaarö. Pit ulpëën waliompyaö kewil won, ëwaëwa yaaö nantmëak wëa. Pël ëak yepat koolötök ketëa nant pitëm ripatë wirö rëwarök rëakwëa. 7Pël ëën kutöm omënmor kong nentwëwëetaring pöröak söwar koolötök ketëa 7 ëak ensel 7 pörö yemangk. Söwarpötë Anutu wëwë kosangtaringëp pim yasangënöt peö ëeëa. 8 Ën Anutuu ëwaareweëre kosang pö es koulöpöökë ök saktup ngëëngk panëëtak wiaan es koulöp pökakaati peö ëaan omnarö pörek ilapnaatpangk naën. Ënëmak utpet 7 enselöröakwak yewais pöt pet irëpna pötakëër ilap-naat.

16Anutu pimomnaröaan ya sangënöt söwar

7 pötë wieëa1 Ne kat wiaan tup ngëëngk panëëta

kakaatiaan ngön nent ensel 7 poröen epëlök yamëem ya. “Ar söwar 7 pötë öng-pök Anutuu ya sangënöt wia pipot kömenyangerak olaë,” pël yema.

2 Pël maan ensel kopët pöpök pimsöwarweri wieëaut wak së kömenyangerak yoola. Pël ëën omën animaöngaapë yapinte pitëk wiak pim omënkön ket ëaupön yaya maima pöröa naëëmpöl utpet kësang panë nant orömorëënkëlangön kaö kat yawi.

3 Ën ensel 2 pöpök pim söwarweriwieëaut i kaöök kömen yoola. Pël ëën ikaö pö kaip tiin omën wel wiauröa iitë ökkoröp oröön omën i kaöökwëa pöröwelwiwon yes.

4Pël yaëën ensel 3 pöpök pim söwarweriwieëaut i kësangötëëre kölokötë kömenyoola. Pël ëën pötta kaip tiin omën i koröpyaarö. 5 Pël ëën ne kat wiaan ensel i poutngarangk yaaö pöpök Anutuun epël yema.“O Ngëëngkëp, ni wakaimaupök wëën.Nim kangut yemengka yaat wotpil

yamëngkaup.6 Omnaröak tektek ngön yaaö omënere

nim omën muntarö mën wel wiinpitëm iit oröak ngentieimaut.

Pötaanök omën utpet pöt eima pörö nuukomën i epot mangkën yen.

Nimwotpil yewesa yaat yamëngkën pitëmutpetatë kangut yeö.”

7 Pël yemaan ne kat wiaan kaalak ur Anu-tuun kiri yaalmëautakaan ngön nent ngönëak epël ya.“Yaap, Aköp Anutu weëre kosang pepap,nim ya yamëngkaut wotpilre ompyaö

yamëngkaup.”8 Ën ensel 4 pöpök pim söwarweri wieëautkëtëpë rangk kömen yoola. Pël ëën Anu-tuuk këtëp nga panë wesak maan omnaröes kotöpënëak yema. 9 Pël ëën këtëpnga panë wesak maan omnaröa koröpötëes mokotön Anutu utpet pöten maan pitutpet mowasëpënëak oröa pöpön utpetwesak yema. Pit lup kaip tiak piin pingwesak nemaan yaë.

10 Ën ensel 5 pöpök pim söwarweriwieëaut animaö ngaapë omp ak urtak kö-men yoola. Pël ëën animaö pöpë ikanöökomënwëën ngarangk elmëeima pöröa naëkoö yoola. Pël ëën omën pörö këëmrekëlangön kat yawiem kë kant mënak wë.11Pël ëak pitëm ëmpölre këëmre këlangönyaaö pötëën Anutu kutömweri wëaupönutpet wesak yema. Pitëm utpet yaautkasëng menak lup kaip natiin yaë.

12 Ën ensel 6 pöpök pim söwarweriwieëaut i kësang nemerën Yupretis pëlyema pömeri kömen yoola. Pël ëën ipömer leep raan omën omp ak këtëpëyengampiaul wëauröa wais nga elëpnakanö yaarö. 13 Pël yaëën itenaan urmerömöröa ök narö 3 ëak yaarö. Nampkamal kësangëpë këmtakaan, namp ani-maöngaapë këmtakaan, nampanimaöngamunt 2 pöpön tektek ngön yaaö kaar om-namp pël yema pöpë këmtakaan pël ëakyaarö. 14Urmer pörö Setenëëröak omën itngolöp ke nentere nent yaaurö. Pit yang ëlepotë omp aköröa ngësë yes. Pitök omënomp ak pörö Anutu weëre kosang pepapëakun kaöaöök nga elëpnaan wa ronganelmëëpënëak yes. 15-16 Pël ëak së koirakyang lup nentak wa rongan yaalmë. Yanglup pöta yapinte Yuta ngöntak Amaketonpël ya.

Pël yaëëtak Kristook epël ya. “Katwieë. Ne këkain omnaröa yaë pöl ëlëëpwaisumaap. Pötaanök namp pi ka uraankëkainëpök wais pim poë koröpö wilaksëën yool wë omnaröa ëöetak ëö ëëpanëënitit ngarangk ëëpna pöp ërëpërëp ëëp-naap.”

Ënëma Ngönte 16:17 326 Ënëma Ngönte 17:1517 Ën ensel 7 pöpök pim söwarweri

wieëaut mopöök kömen yoola. Pël yaëëntup ngëëngk panëëtak omp ak urtakaanngön kosang nent epël ya. “Nem omën ut-pet pipotring omnarö yamëngk pöt peenepet yair.” 18 Pël yaan kent tangar mënaktangre kaö yeraan moup yamö. Mouppömpel kësang panëëmpel ngaan ke pëlnent möön itnaangkën ëautak peenökyamö. 19 Pël ëën Papilon ka kësang pöluptak weerak 3 wasën omnaröa kaat töölngentiak utpet yes. Pöt Anutuuk Papilonomnaröa utpet yaautön kön wiak omënnampë muntap wain i ngaat mangkën nakkëlangön kat yawi pöl pitën ya sangënkaö elmëën utpet yes. 20 Yanger moupkësang yamöön i kaö kusöt mop wiak sëënrosiratta won yes. 21 Pël ëën kutömweri-aan kopi kësang yepelën ëp ulöp kësangötomnaröa rangk ngentiin këlangön kaö katyawi. Ëp ulöp kopët nemesi könömëtomnaröa könömta ök. Pël ëën pötök utpetpanë mowesa pötaanök omnaröak Anu-tuun utpet wesak yema.

17Öng omp nga yaaup pi sum utpet wa

1 Ne omën pöten itenaan ensel 7 ëaksöwar nant 7 tapël ëak wali wak wëapöröakaan nampök wais neen epël ökyenëa. “Ni wais. Pël ëën öng omp ngaë yaë pöp pim utpetatë kangut Anutuukmangkën öpnaatön pet elniimaan. Öngpöp pi ka kaö i kësangötë ëöök wieëa pö.2 Yang omp akörö pit öng pöpring utpetyaaurö. Ën omën yaapöröeta sëën öngpöpök wain iit mangkën nak kön irikorëak piiring utpet tapël yaaurö. PötaanökAnutuuk utpet kangut mampnaat.”

3 Pël neaan Ngëëngk Pulö pim weërekosangööring nem naë oröön ensel pöpökne mësak së yang lup omën won nentakyeneulë. Pël ëën ne pörek wë itaangkënöng namp animaö nga köp möaö nampërangk wel aisëeëa. Animaö pöpë koröpöökyapin Anutuun utpet wesak yaaö nantkësang retëng ëeëa. Ën pim kepönöt 7 ëakwëën pötë watöt 10 ëak oröreëa. 4 Öngpöp ulpëën köp nentepar möa nampmëakpolre kal ëak ë rangi ompyaut pim ko-röpöök pangk ëak wëa. Pël ëak kelönkoolötök ket ëa nent wali weëa. Pötaöngpök pimtë omp nga yaauta utpet kampyaaö kömkëënringöt peö ëeëa. 5 Pël ëakpim yapin ëlëëpët ë kosaöök retëng ëeëa.Pöt epët. “Papilon ka kaöaö, öngre omp

nga yaaöre utpet kömkëënringöt yaaöpötë ël panëëp.” 6Ne itaangkën öng pöpökAnutuu omnarö mënak pitëm iit nak könirikor ëak wë. Omën pörö Yesuu yapintewak kaö wesak aima. Pötaanök pit mënakpitëm iit nak wë.

Ne öng pöpön itenak yaan panë saut.7 Pël yaëën enselëpök epël yenëa. “Nioröpmorëën yaan panë yesën? Nookniin öng pipopre animaö kepönöt 7 ëakwëën pötë watöt 10 ëak oröaupök öngöpköka ëak wëa pöp piarpim songönteparök niamaan kat wi. 8 Animaö nim ite-naö pöp ngaantak wëaupök peene wonwia epop ënëmak kaalak yang öngöp walipanë pöökaan oröak apër sasa kö sëpnaap.Pël ëën omën yangerak öpna pöröa yap-inöt wëwë kosangta pepeweri yang epërnaaröön wiaan retëng naën ëa pöröak an-imaö pöpön itenak yaan sëpnaat. Animaöpöp ngaantak wakaimaupök peene wonwia ënëmak orööpnaap.

9 “Pöta songönte këëkë ëwat sëpa. Pötepët. Kepön 7 ëak wëa pël ya pipot rosir7 pötönök ya. Öng pöp rosir 7 pötë rangkwel aisëeëaup. 10 Ën kepön 7 ëak wëapël ya tapötök omën omp ak 7 pörö pëlya. Pitëm naëaan 5 pörö wel wiin kopëtnampökëër peene yangerakë omp ak sakom wë. Ën munt namp pi omp ak nasënwon wë. Ënëmak pöp oröak akun kot panënent öpnaap. 11Animaö nga pöp ngaanëërwakaimaupök peene won wia, pöp piitaomp ak namp munt 7 pöröak erën ëën 8ëak wë kö sëpnaap.

12 “Ën watöt 10 ëak nim itenaö pötomën omp ak 10 pöröenök ya. Pöröpit peene omp ak nasën wë. Akun kotpanë 1 aöa ke pil pötak weëre kosangwak animaö nga pöpring omën omp saköpënaarö. 13 Pël ëak omën omp ak 10pörö pit kön kopët nent wieë pitëm weërekosangre omnaröen ngarangk elmëëpnapöt animaö nga pöp kön wes mampnaat.14 Pël ëak pit Sëpsëp Ruupring nga elakpöpök pit il mowasëpnaarö. Pi omën isaöpouröa Kaöap, omën omp ak pouröa OmpAköp. Pötaanök omën piiring öpna pörö,pimyasmëak pimtëën yaö ëën pimngöntekëëkëwesak öpnapörö pourö, piiring erënëak yang omp ak pöröaring nga elak ilmowasëpnaarö.”

15 Pël neak kaalak epël ök yenëa. “Ikësangöt öng omp nga yaaupë ëöök welaisëeëa pöt omën möönre koröp naörenaö, ngön nerere ner, yang poutëëröenök

Ënëma Ngönte 17:16 327 Ënëma Ngönte 18:12ya. 16 Ën watöt 10 ëak oröaan nim itenanpipot yang omp ak 10 ëak nem ök niiaöpöröere animaö nga pöpre ëak pitök öngomp nga yaaö pöpëën kööre tok elmëëp-naarö. Pël ëak pitök pi utpet mowesakulpëënre poë koröp pim ë rangieëa pöt wailak keli moolëak yool moulmëëpnaat. Pëlëak pim koröpre mësëp kaö nant nak nantes momarëpnaat. 17 Yaap, Anutuuk pimtëngaantakëër könwia pöl pitëm lupötë könpout mangkën pit ya pöt mëmpnaat. Yapöt pit kön kopët naö wieë omën omp aksak öpëna weëre kosang pitëm pöt animaöpöp mampnaat. Pël ë seim Anutuu akunmenautak pet irëpnaat. 18 Ën öng nimitenan pipop ka kësang yang omp aköröngarangk elmëëpna pö.”

18Papilon ka kësang pö utpet ëa

1Omën pöt pet irën ne kaalak itaangkënensel munt namp kutömweriaan yanger-akël yeiraan itenaut. Pöp Anutuuk weërekosang kësang mangkën pim ëwaöökyangerak ëwa ë pet yair. 2 Pël ëën pi ngönë olëak epël ya.“Papilon yok utpet yaë.Papilon ka kësangö utpet ëak kö yes.Pël ëën peene urmer ke nampre nampre

int utpetarö pitëmënt pëën wë.3 Ka kësang pö utpet yes pöta songönte

epël.Öng pöpök omën nampë muntap wain iit

mangkën nak kön irikor yaë pötaök

omp nga ëëre utpetat kësang ë pël yaaöpöt pet elmëën yang omën pourötapël ëeim wëaurö.

Pël ëak yang omp akörö pit öng pöpringutpetat ëeimaurö.

Pël yaëën öng pöpë omën nant kësang öp-naataan kentre kaur yaaö pötaan

yangerakë omën monere urömatëën yayamëngkauröak omnant menakpim naëaan sum kësang weima.

Pötaanök kö yes.”4Pël yaan ne kat wiaan ngön munt nent

kutömweriaan epël ya.“Nem omnarö, ar öng utpet pipop sëp

wesak kas seë,öng pipopring wë saun koirak pötë kangut

önganëën.5 Öng pöpë utpet yaaö pöt kësang panë

sëënAnutu kutömweri wë pöp itenak utpet

kangut mampënëak kön wieim wë

6 Ar omën utpet kangut pi mampunëpörö pim këlangön omën muntaröyemengka pötön kön wiak kangutmampun.

Ar pël ëënëak pöt pi omnarö utpet menaëën pöt kangiir il wesak mampun.

Omën nampë muntap i ngaat mangkënnak utpet yes pöl öng pöpök om-narö utpet wesak këlangön katmowieima.

Pötaanök i nga kosang panëët yemangkpöl il wesak këlangön kësang katmowiin.

7 Pi pimtën wak isak yeem pim utpetyaautëën ërëpsawi eima pöta ök

arök kangiir këlangön kat mowiin ing ap.Pim lupmeri kön korar epël wieëaup.‘Ne öng ak kësangëp yak omp ak ur-

tak wel aisëeë omnarö ngarangkyaalmëaup.

Ne öng kapiröa ök omnantëën il ngentin-genti naënëp.

Könöm nant nem naë oröön ingre ya ilaknaënganëëp.’

8Pimtok kön korar pöt wieëa pötaanök këtkopët nentak utpet epot pim naëorööpnaat.

Anutuuk maan yaumanre ngöntök yaaöreën ingre ya ilak yaaö pöt orööp-naat.

Aköp Anutu utpet kangut yemengka pöpweëre kosang kësang yaaup yak

puuk maan es kotöpnaat.”Pël yaan kat wiaut.

9 Yangerakë omp ak piiring ya utpetyamëngkempötëën ërëpsawi eimaurö öngpöp, ka kaö pö, es yokotön koulöpöngaarëk yawisën itenak pimëën ingre yailak apnaarö. 10 Pit Papilon ka kaö pöökëomnaröa këlangön kat yawia pöten itenakpitta tapël ëëpanëak kas ëën om kamaarektaueë epël apnaat.“O yakom, ka kaöaöön yaköm pan.Papilon ka kaöaö, 1 aöa akun kot pita

öngpöknim saunatë kangiir utpet yaën.”Pël yaan kat wiaut.

11 Ën yangerakë omën monere urö-matëën ya yamëngkauröeta omnaröakpitëm naëaan urömat kaalak sum naëpanpël wesak pimëën ingre ya ilak apnaarö.12 Pitëm uröm pöt epot. Koolre siluwa,kël ompyaut, polere kal, songre sar, poëkoröp ke naöre naö ompyaö retëngretëngëaut, këra köp nga kamp ke nampre nampyaautre omën nant këra sum kësangötök

Ënëma Ngönte 18:13 328 Ënëma Ngönte 19:3ket ëaut, aini parasre yaap, kël retën-gretëng ëautök ket ëaut, 13 omën kampompyaö këra koröp neweriaan yewautyapinte sinamon pël yema pötre ëwamöt,këra ëpre kömau nga kamp ompyaut,wainre i kolap kaömp ar ëëpnaat, koru-paë lölöpöt, pol purmakaöre sëpsëpörö,pol osöröere ën kaar pitëm wii ngan ëakwak weruak yaautre, ën omën inëën yaau-röere, pitëm sum yaaö pöt pipot.

14 Omën monere urömatëën yayamëngkauröak öng pöpön epël ya.“Omën nant nim ömëak kent kön yawian

pöt sasa won yes.Monere këëre kaömpre omën ompyaö ë

rangi pötta won yes.Pötaan omën pipot pout kaalak naöngan,

won pan.”15 Pël ëak omën monere urömatëën yayamëngka pörö omën ke pilöt pim naësum yeëa pörö Papilon ka kaö pöökë om-naröa këlangön kat yawia pöten itenakpitta tapël ëëpanëak kas ëën om kamaarektaueë ingre ya ilak ëak epël apnaat.16 “O yaköm, ka kësangöön yaköm pan.Ka kësang epö öng nampë ök.Pi ulpëën ompyaö retëngretëng köp nen-

tepar möa namp mëakpim koröpöök koolre songre sar ë rangiak

wëaup.17Akun kot 1 aöa pöta öngpök pimmonere

uröm pout kö yes.”Ën i kaö wangatë ngarangk pöröere

omën narö wangat wak ka muntatë yespiporö, wangatë inëën yaauröere omën ikaö pöökmonya yamëngka pörö pourö pitPapilon kak pëlëër wiaan kamaarek taueë18 itaangkën ka pö es yokotem koulöpötoröak yesën itenak ngön ëak epël yema.“Elei, ka kësang epöökë ök naö e nerek winaön, won pan.” 19 Pit pël mëak kaplakilaimeë ingre ya ilak ëak epël aim wë.“O yaköm, ka kësang epöön yaköm pan.Wangatë ngarangk yaaurö tiar ka kësang

epöökë urömat wak yesemmonereuröm kësang weimaurö.

Akun kot 1 aöa pöta öngpök ka epö kö yes.20 Kutömweri ngëëngköröere Anutuu

ngön yaaöre tektek ngön yaaöomënere pim omën muntarö ar kapö won yes pötaan ërëpërëp ëën.

Ka pöök utpet elnieima pötaan Anutuukkangut yamangk.”

Pël yaan kat wiaut.

21 Ën ne kaalak itenaan ensel weërekosangring nampök kël kësang panë naöwak wal ëak i kaöök yoolëem epël ya.“Nem këlö i kaöök yoolak epëlAnutuuk ka kësang Papilon pö utpetwasën sasa kö sëën kaalak itnaangkan.22 Pël ëën intöere iraö ngön aöre pëëp

mëmpö,polere kuup ngön aö pöt ka pöökaan

kaalak yaan kat nawiingan.Ën omnaröakta ka pöök ya ke nentere nent

yamëngkën itnaangkan.Korupaëta kas yamöem yaan kat nawiin-

gan.23 Ka pöökaan es rampe newes kaalak ëwa

naën ëëpnaat.Öngre omp yaëën ipre kër yemangka pö-

tenta itnaangkan.Ngaantak ka pöökë omën monere urö-

matëën ya yamëngkaurö yanger-akë kaö sak wakaimaurö.

Ën ka pöökaan naröak kempre tëptëpwak yeemomënmuntaröenmorökelmëeimaurö.

24 Papilon ka kësang pöökë omnaröakAnutuu tektek ngön yaaö omënerepim omën muntarö mëneima.

Ën yang omën naröeta kööre toköröakmëneima pël ëautë saunat Papilonka kësang tapöök wieëa.

Pötaanök Anutuuk kangut yaalmë.”19

Omnarö Papilon kaö utpet yesën ërëpërëpëa

1 Ne omën pötön itenak kat wiaankutömweriaan omën kësang pan ngön ëolëak epël ya.“Tiar Anutuun yaya mepa.Tiarim Anutu tapöpök tiar utpetetakaan

kama nuwa.Ë rangiere weëre kosang pipot pim naë

wia.2 Pi tapöpök pim ngön yaatak omnaröa

wëwëat wotpil wesak wël yaaup.Öng omp nga yaaö pöpë utpet pömpelök

yangerakë omnarö utpet mowe-seima.

Pël ëën Anutuuk pi utpet kangut mena.Öng pöpök Anutuu inëën ru narö

mëneimaup. Pötaanök kangiirelmëa.”

3 Pël ëak pit kaalak ngön ë olëak epël ya.“Anutuun yaya mepa.Ka kësang pö es yokotem koulöpö kët ël

epotë aprö seim wë.”

Ënëma Ngönte 19:4 329 Ënëma Ngönte 19:21

4 Pël yaan ngarangk 24 pöröere kutömomën mor kong nent wëwëetaring pöröpit rar rë mowesirak tok oriak Anutu pimomp ak urtak wel aisëeëa pöpön yayamëak epël ya.“Yaap, Anutuun yaya mepa.”5 Pël yaan kat wiaan Anutuu omp ak urtanaëaan ngön ëak epël yeem ya.“Anutuu inëën ruurö, ar pourö tiarimAnu-

tuun yaya maë.Piin kasinkasin yaaö kotre kaö pourö pël

ëeë.”Sëpsëp Ruup öng koirën pim ipre kër

mampna akun kësangët oröa6 Ngön pöt ë pet yairën ne kaalak kat

wiaan ngön munt nempelök omën kësangpan rongan ëak wë ngön kaëp aöre ikësang nant nga yaurem kuk aö, tangrekaö kësang yeraan nga ngön aö pël yaë pölngön ë olëak epël yeem ya.“Anutu tiarim Aköp weëre kosang pout

wieëaupök peene kësang panë sakwë omnant pout ngarangk yaalni.

Pötaanök piin yaya mepa.7 Sëpsëp Ruupë öng koirëpna akunet yok

yaaröön öngöp piin korkor yaë.Pötaanök tiar kön ompyaö wieë ërëpërëp

kësang panë yeem,pim yapin pingetakëër wak isak aim öpa.8 Anutuuk öng pöp ulpëën ompyaö

ëwaëwa yaaö kewil won panënamp mëëpënëak mena.”

Ulpëën ompyaö pöp Anutuu omnaröawëwë ompyaö wotpilten ya.

9 Enselëpök neen epël ök yenëa. “Ningön epël retëng ë. Omën AnutuukSëpsëp Ruupë öng koirëpna akunetakkaömp ngawi nëmpënëak yas mëëaö pöröërëpërëp ëëpnaarö.” Pël neak kaalakepël yenëa. “Ngön epët Anutuu ngönkë panëët,” pël neeaut. 10 Pël neaan nepiin yaya mamëak pim ingesiarë ikanöökrar rë mowesirak tok yariin epël yenëa.“Neen pil elnëëngan. Anutu pimtënökëëryaya mam. Niire nim kar Yesuu ngönteök yak pörö tiar ya kopët nent ngawiyamëngkaurö.” Yesuu ngönte ten kaamökelmëën tektek ngöntak aöre songönte tek-eri wesak aö pël yeë pöt Pulöökë yaat.

Omën pol os kölamöpë rangk wel aisëeëapöpë ngönte

11 Ngön pöt ök neë pet irën ne itenaankutömwer kan tëën pol os kölam nampwëën itenaut. Omën namp pöpë rangkwel aisëeëa pöpë yapintepar nent, “Yaat

wotpil yamëngkaup,” ën nent “Ngön yaapyaaup,” pël ya. Omën pöp pi omnarö ngönyaatak ulmëak kangut mampööre nga elöpël yeem wotpil yaaup. 12 Pöpë itöörarpöt, es wëlëngöökë ököörar. Ën kepönöökpöt, omp ak ul nant selap waëeëa. Pimkoröpöök pimtë yapinte wieëa. Pöt pim-tokëër ëwat, omën muntarö köpël wë.13 Pim ulpëënëpök omën iitök petak urakwëa. Ën pim yapinte pöt, omnaröak piin,“Anutuu ngönte,” pël yamëëaup. 14Pël ëënkutömweri nga omnarö ulpëën ompyaökölam panë kewil won narö mëak pol oskölam naröa rangk wel aisëak omën pöpëënëm yes. 15 Omën pöpë këmtakaan öpnga panë newer oröak irëeëa. Öp pöw-erring yang omën pim kööre tokörö më-nak weëre kosangring ngarangk elmëëp-naap. Puuk wii wain ulöpörö kël kapkësang nentakaan ing mësaan iit yaaröpöl omnaröen Anutuuk ya sangën elmëakmëngkën pitëm iit orööpnaat. 16 Pöpëulpëënëpökre kopirak pim yapinte epëlretëng ëeëa. “Omën omp aköröa OmpAköp, isauröa Kaöap.”

17 Ne kaalak itaangkën ensel nampkëtëpök taueëa. Pël ëeë ngön ë olëak intngaarëk wal ëak yaauröen epël yema. “Arpourö Anutuu këëre imën nënëën waisrongan ëeë. 18 Ar omën omp aköröerenga omnaröere pitëm wotöököröere polosöröere pitëm rangk wel aisëak wë pöröpourö, inëën yaauröere yaap wëaurö,kotre kaö, pit pouröa mësëpöt nënëënwais rongan ëeë.”

19 Pël yemaan ne itaangkën animaö ngapöpre ën yangerakë omp aköröere pitëmnga omnarö pit Yesu pol osöpë rangkwel aisëeëaupre pimnga omnaröaring ngaelëpënëak rongan ëak wëa. 20 Pël ëënpuuk animaö pöpre ën tektek ngön yaaökaar omën pöp wali yeö. Tektek ngönyaaö omën pöp pi wet rëak ya it ngolöpötanimaö pöpë ëöetak mëneimautak omënanimaö pöpë yapinte pitëk mowiak ani-maö könpimtë ket ëa pöpönta yayamaimapörö morök elmëeima. Pël ëën omënutpet pöaar wak öngöp kësang i kaöökëököök kël kop retëng ka urauuk es yokotapöwesi yemoola. 21 Pël ëak omën polosöpë rangk wel aisëeëa pöpök nga omënutpet pöaarë naë wëaö pörö pim öp ngapanë këmtakaan oröeëa pöwerring mënwel yemowi. Pël ëën intöröak wais omënmëna pöröa mësëpöt wa neim olëak keppanë yaë.

Ënëma Ngönte 20:1 330 Ënëma Ngönte 21:4

20Seten pi wii kaatak moulmëëpnaap

1Ne kaalak itaangkën ensel namp yangongöp waliöökë kietaring wii seen naöwali wak kutömweriaan yeirëa. 2 Pël ëakensel pöpök kamal kësang ngaan panëërwë Anutuu ëöetak omnaröaan utpet we-sak aim wëaup, Seten, pöp enselëpök wakkrismaki 1000 pötë öngpök öpënëak wiiseen pööring të yemowi. 3 Pël ëak en-selëpökwa yang öngöpwali pöökë öngpökmoolëak kaalak kan wariak taë panë wesyemoulmë. Krismaki 1000 pöt won nasënwiaan yang omnarö kaalak morök elmëë-panëak pël yaalmë. Ënëmak krismaki 1000pël won sëënak orö moulmëën akun kotpanë nent öpnaap.

4 Ne kaalak itaangkën omp ak ur nantwiaan pötë omën narö wel aisëeëa. Anu-tuuk pit omënmuntarö ngön yaatakmoul-mëak kangut mampna ya pöt mangkënwak wëa. Pël ëën ne itaangkën omënnaröa könöröYesuun könwi kosangwesakpim yapinte tekeri wes ök aö yeemAnutuungönte kosangwesmoröakwëa. Pitëm pëlyaaö pötaan kööre toköröak ngernger ilmoolaan wel wia. Omën pörö animaö ngapöpre pim kön ket ëa pöpëën yaya maörepim yapinte pitëm ë kosatëëre morötëmowi pël naën ëa. Pitökëër Anutuukweletakaan wal ë moulmëën wë Kristoor-ing omp ak sak ngarangk wakaimeë sëkrismaki 1000 ke pipël won yes. 5 Pitëmweletakaan wal ë moulmëa pöt wet rëaut.Ën omën munt wel wia pörö wal naënwia. Pit krismaki 1000 pöt won sëënakwal ëëpënëak kor wë. 6 Omën Anutuukwet rëak weletakaan wal ë moulmëa pöröngëëngk mowasën ërëpërëp eim öpnaarö.Omën pörö kaalak wel wiak es parëaööknasën ëëpnaarö. Pit kiri ar yaauröa öksak Anuture Kristoon yaya yamëem Kris-tooring omp ak sak ngarangk yaatmëneimwëën krismaki 1000 ke pël won sëpnaat.

Seten pim këlangön kaö panë kat wiip-naata ngönte

7 Krismaki 1000 pöt won sëënak Setenwii kaatakaan kan të mowiin orööpnaap.8 Pël ëak yang kaö nantëaan nantë wëapörö pouröa naë së morök elmëën rongannentepar ëën Kokre Mekok pël sëën ngawa top ëëpnaat. Pël ëëpna pörö pangksangk nekelngan, i pisötë ök kësang panëëëpnaat. 9 Omën pörö yang kaö poutëaanwais Anutuu omnaröere Yerusalem ka

kësang pim kent kön wia pö wa taapëak mëmpënëak yaëën Anutuuk es neweskutömweriaan wes mëën irë omën pöröes kot won wasëpnaat. 10 Pël ëën Setenpit morök elmëa pöp puuk wak öngöpkësang i kaöökë ököök kël kop retëng kaurauuk es yokota pörek animaö ngaapretektek ngön yaaö kaar omnamp wet rëakwa moolaan wëa pöwesi moolapnaat. Pëlëën pit omën naar namp pörö röökre këtpoutë es yokotön këlangön kësang katwieim öpnaarö.

Ngön ya kësang mëmpnaata ngönte11Ne kaalak itaangkën omp ak ur kölam

kësangëtere pötak wel aisëeëa pöpön ite-naut. Pël ëën kutömre yanger pim naëmop wiak won yes. 12 Pël yaëën itaangkënomën wel wiaurö kotre kaö omp ak ur-tak wel aisëeëa pöpë ëöetak taueëa. Pëlëën pep nant yawil. Pël ëak neweryawil. Pöwer wëwë kosangta pepewer.Pël ëak puuk omën wel wiaurö pitëmwëwëatë songönöt pep pötë iteneë wëlyaalmë. 13 Pël ëëpënëak omën i kaöökwel wiaurö i kaöökaan wal yaë. Yaap,omën wel wia pourö weletekaan wal ëënneenem wëwëatë kangut yemangk. 14 Pëlëak welere wel kaö wak öngöp kësang ikaöökë ököök es yokota pöwesi moolaankö yes. Omën pörek sëpna pörö wel2 kosang pöt wiak sasa kö sëpnaarö.15 Anutuuk itaangkën omën namp pimyapinte wëwë kosangta pepeweri won ëënpöt wak öngöp kësang i kaöökë ököök esyokota pöwesi yemoola.

21Kutömre yang ngolöpöt yaarö

1 Ne omën pötön itenak kaalak kutömngolöpwerre yang ngolöpren itenaut.Kutömre yang wet rëak oröak wiakaimapöt kö sak sëën i kaööta won wieëa.2 Pël ëën ka kësang ngëëngk Yerusalemngolöpöön itenaut. Ka ngolöp pö Anutuunaë kutömweriaan yeiraan itenaut. Pö ërangi ompyaö panë nant ëak wëa. Pöt öngnamp pim omp yaö ëak wëaup öpënëakë rangiak wë pöl ëak yeira. 3 Pël ëënne kat wiaan omp ak urta naëaan ngönëak epël ya. “Kat wieë. Anutu pi pimomnaröa tekrak wë. Pi pitring wëën pitpim omën sak öpnaarö. Ën Anutu pimtokpitëm naë wë pitëm Aköp pël sak wakaimöpnaat. 4 Pël ëak puuk pitëm ing telapöttum mokorön ërëpërëp ëëpnaat. Pöt pit

Ënëma Ngönte 21:5 331 Ënëma Ngönte 21:24kaalak wel wiire ën kön utpetaring wë,ingre ya ilak aöre këlangön kat wi pëlnaën ëëpnaat. Omnant ngaan wiakaimapöt pout won sa pötaanök.”

5 Pël yaan omën omp ak urtak welaisëeëa pöpök epël ya. “Kat wieë. Nepeene omnant pout ngolöp wesak oröyaulmë.” Pël ök ëak neen epël yenëa.“Ngön epot yaap panëët, omnaröa kön wikosang wasëpnaat. Pötaanök retëng ë.”6 Pël neak kaalak epël ök yenëa. “Omënepot pout yok oröak wë. Ne tapöp wotrëaupök kaalak ënëm remaap. Omnantngës rë ulmëaupök kaalak pet irumaap.Omën namp iiten yaëën pöt nook i om-naröa kol mangkën nak wëwë kosangtayaö sëpnaat sum won mangkën nëmp-naap. 7Omën namp pimwëwë ompyautakutpetat il wasëpna pöp omnant ompyaöepot poutë pep sëpnaap. Pël ëën ne pimAnutu pël sak wëën pi kangiir nem ruuppël sak öpnaap. 8 Pël ëëpnaatak omëntoköröen kas ëak neen kasëng nampöörekön wi kosang nenewasën ë, ya utpet kenentere nent mëmpööre omën muntarömënwelwi, öngre ompnga ëëre kipre këarnga ë, Anutuu urtak omp ak kaaröröerekön ket ëauröaan ngëëngk wesak yayaaöre ngön kaar aö, omënke pil yaaö piporöpourö öngöp kësang i kaöökë ököök këlkop retëng ka urauuk es yokota pöwesi sëes koteim öpnaarö. Pël yeem wel akun 2kosang pöt wiak sasa kö sëpnaarö.”

Yerusalem ka ngolöpö9 Pël neaan ensel 7 pöröakaan namp

nem ngësë waisa. Ensel 7 pörö pitsöwar 7 ëak omën utpetatta 7 tapël ëakwiak wak wëa. Pöt ënëmak akun petirëpënëak yaëën omnarö utpet mowasëp-naat. Pöröakaan namp nem naë waisepël yenëa. “Ni wais. Pël ëën SëpsëpRuupë öng koirëpnaapön pet elniimaan,”pël yenëa. 10 Pël neaan Pulöökë weërekosangö nem naë oröön ensel pöpök newa newak së tomön wali panë naöökneulëak Yerusalem ka ngëëngkö Anu-tuu naë kutömweriaan yeiraan pet el-nëën itenaut. 11 Ka kësang pöök Anutuuëwaö elën ëwa ke maim nal panë tëakwieëa. Pöt yaap kël ompyaö saspaare ënkönitweri yaë pöl pan ëwaëwa yeem wëa.12Yerusalem ka pöök ëm kësang wali panënaö ök rëeëa. Ëmpöök kan 12 ëak rëwieëa.Pël ëën ensel narö 12 tapël ëak kan ëëtëngarangk taueëa. Kan pötë Israel omën

kur 12 piporöa yapinöt retëng ëeëa. 13 Ëmkëtëpë yengampiaul pöök kan neraar nerëak rë wieëa. Këtëpë yeilëaul we pöökëlkan neraar ner tapël ëak rë wieëa. Ën wenaöökaan naöökta om tapël ëeëa. 14 Ëmpöökë ingöök kël 12 ëak kosang wesakwieëa. Kël pötë Sëpsëp Ruupë ngön yaaöomën 12 pöröa yapinöt retëng ëeëa.

15 Ensel neen ngönaak neea pöp pikëkalëp ök yawia koolötök ket ëa naö waliwak wëa. Pö ka kësang pööre ëmööre ëmkanöt ök wiipnaö. 16Ka pöökë ë mor kongnent pötë waliit ke kopëtal pan. Ën enselpöpök ka pö pim këkalëpööring ök wiinwaliire mëntere tingk pöt ke kopëtal yaë.2400 kilomita pël yaë. 17Pël ëën enselëpökökööring ëmöökë tingkët ök wiin 70 mitapël yaë. 18 Ka kësang pöökë ëm pö, këlompyaö saspa pööring ök rëeëa. Ën kapö kool pëënëëtök ök raan könitweri ökpengpeng yeëa. 19 Ën ëm pöökë ingöökkël sum kësang yaaö ke naöre naöring ërangi ulmëeëa. Kël ompyaö wet kaal panërëak wia 1 pöökë yapinte saspa, ën muntkunöm ka ura 2 pöökë yapinte sapaia,ën munt kölam 3 pöökë yapinte aket, ënmunt këra ëp koröp oröa 4 pöökë yapinteemeral, 20 ën munt köp möaare kölamkoröp oröa 5 pöökë yapinte satonikis, ënmunt köp möaö 6 pöökë yapinte konil-ian, ën munt kop retëng ka ura 7 pöökëyapinte krisolait, ën munt këra ëp koröporöömaap kangk ëa 8 pöökë yapinte peril,ën munt kop retëng ka urömaap kangkëa 9 pöökë yapinte topas, ën munt kopretëngre këra ëp koröp ka urömaap kangkëa 10 pöökë yapinte krisopres, ën muntkunöm ka urömaap kangk ëa 11 pöökëyapinte aiasin, ën munt köp karkar möapanë 12 pöökë yapinte ametis. Kël ompyaö12 epotring ëm ingöök wiak ë rangi ul-mëeëa. 21 Ën ka kan 12 pöt kal kölam sumkësangring nant 12 pötring ket ëeëa. Kalnaöök kan newer naöök newer pël ëeëa.Ka kësangöökë kamënt pötta koolötök lëmëën könitweri ök pengpeng yeëa.

22 Ne ka kësang pöök ngëëngk tupnent ök rëan itnaangkën, won. AköpAnutu weëre kosang pout wieëaupre Sëp-sëp Ruup piarpimtok ngëëngk tup ket ëakwëa. 23 Ka pöök këtre ngoon ëwa naönaëpan, won. Anutuu ëwaöök së elënSëpsëp Ruup es rampewesi ök ket ëak ëwaëën ka pöök ëwa tëak wia. 24 Yangerakëomën pourö ka pöökë ëwaöök kan ingyaaurö. Ën yangerakë omp akörö pitëm

Ënëma Ngönte 21:25 332 Ënëma Ngönte 22:18ë rangiat ka pöökë wak sëpnaarö. 25 Kapöök koö noolapan. Pötaanök kët poutë kapöökë ëm kanöt të wiakaim öpnaat. 26 Pëlëën omën pourö pitëm monere urömereë rangiat pout ka pöökël wak sëpnaat.27Pël ëëpnaatak omënwëwë utpet ke nen-tere nent yaautre kömkëënringöt yaautrekaar yaaut pangk wak ka pöökë öngpöknasëpan, won. Om Sëpsëp Ruupë yap-inöt wëwë kosangta pepeweri retëng ëapöröakëër ka kësang pöökë öngpök sëp-naarö.

22Wëwë kosangta iitere këraament

1 Ensel pöpök kaalak ka pöök i om-naröa kol mangkën nak wëwë kosangtayaö yesa pömerën pet elnëën itenaut. Ipömer könit ket ëak ëwaëwa yaaumerAnuture Sëpsëp Ruupë omp ak urtakaanoröak yesaumer. 2 I pömer ka pöökë kam-taöökë luptak yesaumer. Ën i pömeri poönaöökaan naöök këra nant wëwë kosangëtyemengka pöt tau seëa. Pöt krismakikopët nenta öngpök akun 12 ëak ulöpöröngoon nampnampë öngpök utö aprö yesa.Këra pötë ëpötök omnaröa këlangönreyaumanöt ompyaö yemowesa. 3 Omnantpout Anutuuk won wiaapënëak kön wiautka pöök wi naöpan. Om Anuture SëpsëpRuupë omp ak uröt ka kësang pöök wiaanAnutuu inëën ruurö piin yaya maim öp-naat. 4 Omën pörö pim këëre wot kantenitaampnaat. Pël yaëën pim yapinte pitëmë kosatë wiaapnaat. 5 Ka pöök koö olaanes rampeere këtëpök ëwa naëpan, won.Aköp Anutu pimtë ëwa kësang pömpelökëwa elmëaan pit omp ak sak akun ëlötë omomnant poutë ngarangk wakaim öpnaarö.

Yesu pi teënt kaalak waisëpnaap6 Ne pötön itenaan enselëpök epël ök

yenëa. “Ngön epot pout yaap panëët,omnaröa pangk kön wi kosang wasëpnaat.Aköp Anutu pim Pulö tektek ngön yaaöomnarö kaamök yaalmë pöpök pim in-ëën ruurö omën peene orööpnaatön ëwatsëpënëak pim ensel namp pitëm naë wesmëa.”

7 Pël yenëaan Yesuuk epël ök ya. “Katwieë. Ne teëntom waisumaap. Omënnamp nem tektek ngön pep epweri wiaepot ngaarëk weim öpna pöp pi ërëpërëpëëpnaap.”

8 Ne Sonok ngön epot kat wiak omënepotön itenaut. Ne epotön kat wiire

itaampö pël ëak ensel ök neeaöre pet elnëpël ëaö pöpë ingesiarë ikanöök rar rëmowesirak tok oriak piin yaya mamëakyaëën 9 epël yenëa. “Ni neen pil el-nëëngan. Anutu pimëntenökëër yayamam. Niire nim kar tektek ngön yaaöreomën pourö ngön pep epweri wia pötngaarëk yeö pörö tiar ya kopët nent ngawiyamëngkaurö pötaanök.” 10 Pël neak pikaalak epël ök yenëa. “Anutuu ngön pepepweri wia epot ngep ëak önganok. Ngönpötë këët orööpna akunet temanöm yes.11Omën wëwë utpet wëa pöp piita om yalmenak pël ë seim öp. Kewilring wëa pöppiita om yal menak pël ë seim öp. Wotpilwëa pöp piita om yal menak pël ë seim öp.Ën lup kölam wëa pöp piita om yal menakpël ë seim öp.”

12Pël yenëaan Yesuuk kaalak epël ök ya.“Kat wi. Ne teëntom pan waisumaap. Neomën pouröa sumat wak wais pitëm om-nant yaautë kangut neenemot mempaap.13 Ne tapöp wot rëaupök kaalak ënëm re-maap. Ne omnant ngës rë ulmëaupökkaalak pet irumaap.

14 “Omën pitëm ulpëënöt iirak lupkölam wë pörö pit ërëpërëp ëëpnaarö.Pël ëak këra wëwë kosangët yemengkapömentëkaan yok pangk ulöp tö nak kakësangöökë ëm kanöt të wiaan öngpökilapnaarö. 15 Pël ëëpnaatak omën keepëlörö ka pöökë öngpök neilapan, omka tomök öpnaarö. Kentre pol ket ëakwëwë kewilring wëëre kipre këar nga ë,öngre omp nga ëëre mën wel wi, Anutuuurtak omp ak kaaröröere kön ket ëauröaanngëëngk wesak yaya maö, ngön kaar aörepötë ënëm ë, omën ke pil yaaö pörö katomök öpnaarö.

16 “Ne Yesu nook nem ensel namp wesmëën wais ar ingre mor sauröen ngön ökniia. Ne Tewit pim kurmentëkaan oröaup.Ne tapöpök tangewesi ök ëwaaringëp.”

17 Pulööre Sëpsëp Ruupë öng yaup pi-aripök, “Ni wais,” pël ya. Pël ëën omënnamp ngön pipët kat wiak pöt puukta, “Niwais,” pël ap. Yaap omën namp iiten yaëënpöt waisëp. Pi i omnarö kol mangkën nakwëwë kosangta yaö yesa pöt nëmpënëakkent yaëën pöt nëmp. I pöt sumwon, yaapnëmpnaat.

18 Ar Anutuu tektek ngön pep epw-eri wia epot sangk kelak kat wiinëëröaanpepanöm ngön epët ök yeniak. Omënnamp Anutuu ngönte wak pim könöökaanngön munt nantring yal menak irikor

Ënëma Ngönte 22:19 333 Ënëma Ngönte 22:21ëëpna pöp Anutuuk maan omën utpetnant omnarö utpet mowasëpna pep ep-weri retëng ëa pöt pim naë orööpnaat.19 Ën omën nampök pep epweriaan Anu-tuu ngön nent kërë olëak irikor ëëpna pöpAnutuuk kangiir piin epëlmapnaap. “Kërawëwë kosangët yemengka pömentëkaanulöp tö nëëre ka kësang ngëëngk epöökwë

nem omnaröa ëëpënëak pep epweri ngönëa pöl naëngan.”

20Ngön epot tekeri wesa pöpök epël ya.“Yaap, ne teënt waisumaap.” Yaap. AköpYesu, ni wais.

21Aköp Yesu pim komre kolap pöt Anu-tuu omnarö arim naë wiaap. Yaap.