NEOBNOVLJIVI ENERGETSKI RESURSI

1. NEOBNOVLJIVI RESURSI

Neobnovlivi resursi su oni koji, kada se jedanput iskoriste, ne mogu ponovo da se koriste u istom obimu i na isti način. To su mineralni i energetski resursi: fosilna goriva (ugalj, nafta, gas), i mineralne sirovine (rude metala i nemetala).

1.1. Fosilna goriva

Fosilna goriva su prirodni resursi nastali tokom duge evolucije životnih procesa na zemlji. Osnovna goriva su:

1. ugalj2. nafta3. zemni gas

1.1.1.Ugalj

Ugalj je nastajao evolucijom ogromnih količina biljne mase nastale od ostataka kopnene vegetacije u močvarama tokom 400 miliona godina. Složenim biohemijskim i hemijskim preobražajima biljaka u geološkom vremenu u zemljinim slojevima nastala su ležišta uglja. Smatra se da energija uglja predstavlja delom fosiliziranu energiju sunca. Mrki ugalj je nastao u proesu izumiranja četinara, palmi i lisnatog drveća tercijarnog perioda, koji su zbog nedostatka vazduha bili izloženi dugom procesu oksidacije. Najstariji kameni ugalj je nastao od biljaka iz perioda karbona. Naslage uglja su očuvane specifičnim procesima. Korišćenje uglja je započelo u 12. veku u Engleskoj, koja je tada bila jedna od najnaseljenijih zemala, i kao ostrvska zemlja nije imala mnogo šuma, pa u potrazi za drugom vrstom energije došli su do uglja, koji je kaloričniji i od drveta. Negde tokom 16. veka Engleska

je ostala skoro sasvim bez šuma i intenzivnije korišćenje uglja počinje u industrijskom periodu, počev od sredine 17. veka pa nadalje. Ugalj je omogućio bolju i efikasniju topioničku preradu rude. To dovodi do većeg korišćenja ruda metala. U početku je korišćena samo neposredna toplotna energija, a višestruka upotreba energije uglja otpočela je sa pronalaskom parne mašine Džemsa Vata 1782. godine. Ovaj pronalazak podstakao je niz drugih, naročito onih koji su omogućili pronalazak elektriciteta, kao i onih koji su omogućili razvoj saobraćaja. Parni brodovi i železnica postahu glavna saobraćajna sredstva. Tokom industrijske ere (od 1775. do 1950.) ugalj je najznačajnije gorivo za transport, industrijsku proizvodnju i zagrevanje prostotora.

1.1.2.Nafta

Tamo gde su bili potrebni pokretni izvori energije za suvozemni i vodeni saobraćaj, parna mašina sa pogonom na drva i ugalj biva zamenjena benzinskim i dizel motorima. Na taj način nafta kao izvor energije pokazuje se kao praktična jer je lako prenošljiva. Reč nafta dolazi od grčke reči i znači kameno ulje.To je tečna sagorljiva smeša ugljovodonika: 84-85% ugljenika,12-14% vodonika i 4-5% azota, kiseonika i sumpora. Nafta je fosilno gorivo nastalo evolucijom života na zemlji.U toku više stotina miliona godina, u pogodnim morskim dubinama i određenim uslovima, osim uobičajenih morskih životinja, rasle su i razvijale se ogromne količine planktonskih mikroorganizama, primitivne alge, bakterije i gljive. Ovi organizmi su postepeno odumirali i tonuli na morsko dno, gde su se bez prisustva kiseonika konzervirale. Sa obližnjih viših slojeva zemlje naslage erozionih i drgih naslaga, kamenja i stena, s obzirom na visoki pritisak, uticale su na preobraćaj organskih supstanci u ugljovodonik. Ovi procesi su se mogli odvijati samo u određenim uslovima i tokom velikih vremenskih razdoblja. Nastanak nafte mogao je da se ostvari na onim prostorima planete gde su postajali trajni uslovi, u toku stotna miliona godina. Osim na kopnu i u priobalnim delovima, nafta može da se nađe i u slojevima ispod morskog dna.

Rastuća uloga korišćenja nafte u ljudskoj civilizaciji počinje pedesetih godina 20. veka, dominira šezdesetih i sedamdesetih, kada je 1973. godine došlo do poznate naftne krize. Nafta i jneni derivati su praktično nezamenljiva goriva ya transportna sredstva. Potrošnja upotrebe nafte u pomenutom periodu povećava se po godišnjoj stopi od 6,9%. To znači da se količina potrošnje nafte udvostručuje svakih 10 godina.

1.1.3.Zemni gas

Poreklo termina zeni gas je slično terminu nafta. Zemni gas (plin) nastao je pod istim uslovima i paralelno sa nastankom nafte. On ima široku upotrebu sistemima zagrevanja prostorija, i kao tplotna energija u ugostiteljstvu i domaćinstvima. Razvoj ljudske civilizacije se uvek bazirao na potrošnju određene vrste energije. U zadnja tri veka, najviše su korišćena fosilna goriva, za koja se smatralo da su neiscrpna i da će uvek dolaziti do novih nalazišta. Ovo verovanje je splasnulo posle iznetih rezultata granica rasta kada je ukazano na njihovu konačnost. Prirodni gas se računa kao treće (posle uglja i nafte) glavno gorivo, koje sa 19.6% učestvuje u svetskoj potrošnji energije. Do sada poznata rezerve u svetu se u najvećim procentima nalaze u regionima:

bivšeg Sovjetskog saveza sa 14%, Iranu 15%, SAD-u 6%, Saudijskoj Arabiji 4%, Alžiru i svim ostalim 28%

1.2.Potrošnja fosilnih goriva iproizvodnja energije

Fosilna goriva se koriste za dobijanje toplotne energije, a preko nje i proizvodnju električne energije, onako kako potrebe za energijom rastu. S obzirom da se broj ljudi na planeti povećava, da razvijene zemlje teže da dostignu određeni razvoj, to i proizvodnja energije ima stalni eksponencionalni rast.

potrošnja fosilnih goriva kao i utrošak proizvedene energije se udvostručuje svakih 10 godina.Najveća potrošnja fosilnih goriva desila se u periodu posle II svtskog rata, odnosno 50-tih godina 20.veka.U ovom razdoblju od 40godina potrošeno je više nego u periodu ranije kompletne istorije ljudskog društva. Do kraja 21. veka jedino će još uglja biti u izobilju. Prema do sada poznatim nalazištima uglja u svetu, rezerve su raspoređene u najvećem procentu u regionima:

zemljama bivšeg Sovjetskog saveza 23%, SAD-u 21%, Kini 15%, Nemačkoj 14%, Poljskoj 8%, i ostalima 19%

Što se tiče tečnog goriva-nafte, ako se potrošnja nastvi istim tempom, doći će do iscrpljivanja tokom narednih 30 godina (procena je data 1982. god.).Od svetskih rezervi, u procentima, nalazišta su:

u regionu Srednjeg Istoka oko 30%, u temljama bivšeg Sovjetskog saveza oko 25%, u Južnoj i Severnoj Americi oko 20% (po ½ u svakoj).

Potrošnja prirodnih neobnovljivih resursa je neravnomerna kada su u pitanju razne zemlje, bez obzira na to odakle potiču resursi.Ako se uzmu zajedno razvijene zemlje, njih 24okupljene u OECD (Organizacija za ekonomsku saradnju i razvoj), koje su industrijski razvijene, sa velikim nacionalnim dohotkom po glavi stanovnika, može se reći, da su one i najveći potrošači prirodnih resursa planete. Ali, istovremeno su i naveći zagađivači životne sredine. potrošnja energije je daljem stalnom porastu. Uperiodu od 1960-1986. godine (u vremenskom razmaku od 26. god.) potrošnja energije je porasla za 150%. Po jednom stanovniku u razvijenim zemljama je preko 80 puta veća nego, npr. u zemljama Afričke Sahare. Jedna četvrtina svetskog stanovništva troši tri četvrtine svetske primarne energije. Što se tiče vrste energije koja se najviše koristi, to je još uvek nafta. Na tabeli prikazano je, od ukupne količine svetske energije u procentima koje se vrste koriste. podatak se odnosi na 1988. godinu.

TABELA POTROŠNJE ENERGIJE U SVETU

REDNI BROJ VRSTE ENERGIJE PROCENAT1 Nafta 332 Ugalj 273 Zemni gas 184 Obnovljivi resursi 175 Nuklearna energija 5

Ubrzan ekonomski razvoj bilo koje zemlje istovremeno znači i ubrzanu potrošnju većih količina energije od dotadašnjih. Kako su potrebe za energetikom sve veće, a mnogih izvora energetskih resursa sve manje, to će, verovatno sve više dolaziti i do sukoba među nacijama i zemljama međusobno, ili po tom pitanju udruženo.