1

mc lc s 12 thng 12/2002

thi s - trao i "Quyt" Quc hi

Nguyn s dng Phi khc phc khuyt im

Khnh Vn Tit kim thi gian

Nguyn c Lam Ting ni doanh nhn trong Quc hi

Minh c T chc

Cao Vn Uy Trng lng no lng y nh...

Bi Ngc Sn

Nghin cu nh nc Nh nc tht s ca dn, do dn v v dn

PGS.TS. Thnh Duy Hon thin c ch trch nhim ca Chnh ph v cc thnh vin Chnh ph

PGS.TS. Bi Xun c

Nghin cu php lut Hon thin B lut Dn s Vit Nam

inh Th Mai Phng Hng ro phi thu quan Vit Nam v nhng yu cu ca Hip nh thng mi Vit-M

ThS. Bi Bch Lin Tng tr t php quc t trong lnh vc dn s - Thc trng v gii php

ng Trung H

Nghin cu chnh sch

Tht nghip v bo him tht nghip ThS. L Th Hoi Thu

Thng tin nghin cu V mt hnh thc bu c: Bu theo thch

Nguyn Ngc Phn Bo h php l quyn tc gi

Kiu Th Thanh

2

HNG RO PHI THU QUAN Vit Nam v nhng YU CU CA HIP NH THNG MI VIT - M

ThS. Bi Th Bch Lin*

D b hng ro phi thu quan l mt trong nhng yu cu c bn trong t do ho thng mi. y cng l mt trong nhng cam kt ca Vit Nam trong khun kh ASEAN v Hip nh thng mi Vit- M. Trong bi cnh , vic nghin cu hng ro phi thu quan c ngha quan trng. Bi vit i chiu s tng thch ca cc quy nh hin hnh Vit Nam v hng ro phi thu quan i vi nhng yu cu ca Hip nh thng mi Vit-M.

Hng ro phi thu quan (HRPTQ) l mt trong nhng tr ngi c bn cho t do ha thng mi. V vy, loi b HRPTQ l mt yu cu quan trng trong bi cnh ton cu ha kinh t hin nay. Hu ht cc hip nh thng mi quc t song phng v a phng u cp n yu cu ny. Vi Vit Nam, chng ta cng cam kt loi b HRPTQ trong khun kh ASEAN, Hip nh thng mi Vit - M (HTM). Sp ti, khi Vit Nam hon thnh vic gia nhp T chc thng mi th gii (WTO) th loi b HRPTQ s tr thnh mt trong nhng ngha v thnh vin c bn m chng ta phi thc hin. Bi vit ny cp ti cc yu cu ca HTM v HRPTQ, ng thi xem xt s t-ng thch ca cc quy nh hin hnh ca Vit Nam v HRPTQ1.

1. Th no l bin php phi thu quan (BPPTQ) v HRPTQ?

HTM quy nh mt s ngha v v vic iu hnh BPPTQ v HRPTQ, nhng li khng a ra bt c nh ngha hoc gii thch no v nhng thut ng ny. V vy, thc hin c cc quy nh ca HTM, trc ht chng ta phi xc nh c khi nim, phm vi ca hai thut ng ny.

C nhiu cch hiu v BPPTQ v HRPTQ. Trong phn ln cc trng hp, hai thut ng ny c hiu nh nhau v c dng ng nht. Tuy nhin, i khi BPPTQ c hiu l mt khi nim rng hn HRPTQ (v c mt s BPPTQ khng trc tip to ra ro cn thng mi). Ni cch khc, HRPTQ ch l mt phn ca BPPTQ2. Sau y, chng ti xin c gii thiu cch tip cn hai thut ng ny ca mt s t chc quc t ln.

Cc hip nh ca WTO khng a ra nh ngha v s phn bit r rng gia BPPTQ v HRPTQ. Tuy nhin, trong li gii thch khng chnh thc ca WTO th HRPTQ c th l bt c bin php k thut, hnh chnh hoc php l no c th gy tr ngi cho hot ng thng mi3. Hip nh chung v thng mi v thu quan (GATT 1994) c a ra mt s quy nh mang tnh nguyn tc v HRPTQ. Cc quy nh c th v vic p dng mt s HRPTQ c iu chnh bi cc hip nh ring ca WTO, bao gm hip nh v: (i) cc bin php v sinh v v sinh thc vt; (ii) cc tr ngi k thut cho hot ng thng mi; (iii) kim tra trc khi gi hng; (iv) quy nh v xut x hng ha; (v) th tc nhp khu.

Theo nh ngha ca T chc hp tc kinh t v pht trin (OECD) th: HRPTQ l nhng bin php khng phi l quan thu do cc quc gia p dng khu vc bin gii nhm hn ch nhp khu.

Hi ngh v thng mi v pht trin ca Lin Hp Quc (UN Conference on Trade and Development - UNCTAD) cng khng a ra nh ngha c th v BPPTQ v HRPTQ. Thay vo , UNCTAD xy dng mt danh mc c th cc bin php c coi l HRPTQ v s tham chiu cho cc bin php ny4. Hin nay, danh mc ca UNCTAD c coi l danh mc y nht v c s dng nh mt

3

chun mc quc t cho nhng nghin cu v vic xy dng chnh sch v HRPTQ. V vy, trong bi vit ny, chng ti s phn tch cc HRPTQ Vit Nam theo yu cu ca HTM v s phn loi ca UNCTAD. Theo , cc HRPTQ c bn bao gm cc bin php: mang tnh cht thu5 (v d ph thu), qun l gi (quy nh mc gi ti thiu tnh thu nhp khu), hn ch khi lng nhp khu (quota, giy php), cc bin php k thut (quy nh iu kin k thut i vi hng nhp khu), bin php ti chnh (qun l ngoi hi, phng thc thanh ton) v mt s bin php khc.

2. Yu cu ca HTM v BPPTQ v HRPTQ

Cc yu cu v BPPTQ v HRPTQ c quy nh ti iu 2 v iu 3, Chng I ca HTM. C th, Vit Nam s phi thc hin nhng cam kt sau:

Cc ngha v chung lin quan n BPPTQ v HRPTQ:

- iu hnh hp l cc BPPTQ to c hi cnh tranh bnh ng cho hng ha M;

- Ct gim tho ng thu v cc HRPTQ i vi thng mi hng ho do m phn a phng mang li.

Cc ngha v c th

- Khng p dng (d trc tip hay gin tip) bt c loi thu hoc ph ni a no i vi hng ho M nhp khu vo Vit Nam cao hn mc c p dng cho hng ho tng t ca Vit Nam;

- Bo m khng son tho, ban hnh hoc p dng nhng quy nh v tiu chun k thut nhm to ra s tr ngi i vi thng mi quc t hoc bo h sn xut trong nc;

- Loi b tt c cc hn ch, hn ngch, yu cu cp php v kim sot xut khu, nhp khu i vi mi loi hng ho v dch v, ngoi tr nhng hn ch, hn ngch, yu cu cp php v kim sot -c GATT 1994 cho php;

- p dng h thng nh gi hi quan da trn gi tr giao dch ca hng nhp khu tnh thu hoc ca hng ho tng t ph hp vi GATT 1994.

3. Cc quy nh hin hnh ca php lut Vit Nam v BPPTQ v HRPTQ

a. Ch thu chnh lch gi6

Ch thu chnh lch gi (trc y gi l ph thu) c duy tr trong khong gn mi nm tr li y. V thc cht, thu chnh lch gi l khon tin m nh nhp khu phi np thm ngoi thu nhp khu i vi mt s mt hng nht nh. Nhn chung, chng ta khng c mt chnh sch nht qun v vic p dng thu chnh lch gi, c quan c thm quyn quyt nh thu chnh lch gi cng nh danh mc nhng mt hng phi thu chnh lch gi. Gn y, vic thu chnh lch gi c thc hin theo cc quyt nh ca Th tng Chnh ph, B Ti chnh, c tham kho kin ca B Thng mi. Tuy nhin, phn ln cc quy nh lin quan n thu chnh lch gi (ph thu) trong khong thi gian trc nm 1999 u di dng quyt nh hoc cng vn do y ban vt gi Chnh ph ban hnh. Mt s quyt nh c ban hnh n l v p dng ph thu cho mt s mt hng nhp khu theo yu cu ca cc cng ty kinh doanh mt hng 7. Cc vn bn ban hnh sau khng xc nh r vic hy b hay tip tc duy tr cc vn bn trc8. Thc trng ny gy nn kh khn ln cho vic nghin cu, r sot quy nh v thu chnh lch gi v hiu lc ca cc quy nh ny.

Quy nh gn y nht v thu chnh lch gi l Quyt nh s 35/2001/Q-BTC ban hnh ngy 18/4/2001 v vic quy nh t l thu chnh lch gi i vi mt s mt hng nhp khu9. Tuy nhin,

4

quyt nh ny li khng ch r liu cc mt hng c lit k trong vn bn ny c phi l cc mt hng duy nht phi thu chnh lch gi hay khng. V th, sau khi quyt nh ny c ban hnh, mt s mt hng nhp khu khc tip tc c a vo danh mc hng thu chnh lch gi. V d: Quyt nh s 42/2001/Q-BTC ngy 15/5/2001 quy nh thu chnh lch gi i vi Clinker nhp khu.

Theo s phn loi ca UNCTAD th thu chnh lch gi l mt BPPTQ. ng thi theo HTM th thu chnh lch gi khng ph hp vi iu 2 v iu 3 Chng I, v l mt loi thu (hoc ph) ni a (ngoi thu nhp khu) p dng i vi hng nhp khu cao hn mc c p dng cho hng ho tng t trong nc. Khng th ph nhn rng, chng ta c nhng c gng ng k trong thi gian gn y hn ch cc loi ph thu, chnh lch gi. Ph thu i vi phn bn, thm ch c bi b trc thi hn quy nh theo l trnh ca HTM10. Tuy nhin, nhng quy nh hin hnh nh trnh by trn th vn cn phi c hon thin.

b. Cc quy nh v tiu chun k thut

V nguyn tc, Vit Nam khuyn khch v hng ti vic p dng cc tiu chun k thut i vi hng ha theo chun mc quc t (ISO). Tuy nhin, ngoi cc quy nh chung v tiu chun Vit Nam, cc tiu chun k thut i vi hng nhp khu vn c quy nh ri rc nhiu vn bn khc nhau. Hin trng ny dn n vic mt s cc quy nh chng cho, khng thng nht. Trong khi , mt s lnh vc quan trng nh kim dch ng, thc vt khi nhp khu li cha c iu chnh y . Mt s vn bn c gi tr php l cao nh Php lnh cht lng hng ha, Php lnh th y, Php lnh bo v v kim dch thc vt c ban hnh nhng vn cha to ra mt mi trng php l y cho vic p dng hp l cc tiu chun, iu kin k thut i vi hng ha nhp khu v ni a. Php lnh cht lng hng ha c ban hnh t nm 1999 nhng ti nay vn cha c ngh nh h-ng dn thi hnh.

Phn ln cc tiu chun k thut i vi hng nhp khu do cc b qun l chuyn ngnh ban hnh. V d, cc sn phm y t nh thuc, vac-xin, hoc sinh phm min dch khi nhp khu phi m bo cc iu kin k thut do B Y t quy nh11. Cc sn phm nng nghip nhp khu phi theo tiu chun ca B Nng nghip v pht trin nng thn. Nhn chung, cc iu kin k thut nu ra trong cc vn bn ny l ph hp vi quy nh ca HTM v GATT 1994, v mc ch ca cc tiu chun l bo v sc kho ca con ngi, ng vt v thc vt. Tuy nhin, vic xem xt c s khoa hc ca nhng tiu chun ny vn l cn thit m bo vic p dng khng to ra nhng ro cn th-ng mi, vi phm nguyn tc i x quc gia. Di y, chng ti xin nu mt v d minh ha.

Theo Quyt nh s 55/2001/Q/KNKL ban hnh ngy 11/5/2001 v danh mc sn phm thc n gia sc v nguyn liu sn xut thc n gia sc c php nhp khu trong giai on 2001-2005, B Nng nghip v pht trin nng thn ban hnh nhiu yu cu cht lng cho cc loi sn phm nhp khu. V d, ng ht ch c php nhp khu khi t l AFLATOXIN ti a cho php l 100PPb. Vic t ra cc yu cu cht lng ny c th l cn thit bo v sc khe gia sc. Tuy nhin, cc yu cu li khng p dng i vi sn phm sn xut trong nc. V th, quyt nh ny c th khng ph hp vi iu 2 v iu 3, Chng I, HTM v cn xem xt li, c bit l v c s khoa hc ban hnh cc tiu chun cht lng.

Tng t nh vy, trong Thng t s 01/2001/TT-BCN ban hnh ngy 26/04/2001 hng dn qun l xut khu, nhp khu ha cht, B Cng nghip a ra mt danh mc cc iu kin v mt k thut cho sn phm ha cht nhp khu. Theo cc m t k thut trong quyt nh ny, kh c th khng nh rng liu nhng yu cu k thut c hp l v hon ton ph hp vi cc quy nh ca HTM v GATT 1994.

Lin quan n vic kim tra cht lng hng ha nhp khu, Php lnh cht lng hng ha quy nh rng, nu hng ha c xc nhn l tun th cc tiu chun Vit Nam, nc ngoi hoc quc t th c min kim tra. Tuy nhin, hin nay, ngh nh hng dn Php lnh cht lng hng ha vn cha c ban hnh. Bi vy, cc vn bn hng dn c vn c p dng, trong c mt s quy nh

5

khng ph hp vi tinh thn ca HTM v GATT 1994. V d, mt s mt hng nhp khu phi chu kim tra nh nc v cht lng da trn cc tiu chun cht lng ca Vit Nam v an ton, v sinh v mi trng12. Quy nh ny to ra s phn bit i x khi cc nh nhp khu phi chng minh v tiu chun hng ha ca mnh, cn cc nh sn xut ni a ch phi a ra cng b cc tiu chun cht lng 13.

c. Ch hn ngch, giy php, kim sot nhp khu

Ch hn ngch, giy php, kim sot nhp khu ca Vit Nam c t do ho nhiu trong thi gian gn y.

Theo quy nh ca Ngh nh s 57/1998/N/CP ban hnh ngy 31/07/1998 quy nh chi tit thi hnh Lut thng mi v hot ng xut khu, nhp khu, gia cng v i l mua bn hng ha vi nc ngoi ( c sa i bi Ngh nh s 44/2001/N/CP ngy 2/8/2001) th cc bin php kim sot nhp khu bao gm:

- Quy nh v hng cm nhp khu;

- Quy nh v hng nhp khu c iu kin bao gm: nhp khu theo hn ngch (quota); nhp khu theo giy php ca B Thng mi; hng nhp khu thuc din qun l chuyn ngnh v nhp khu theo quy nh ring ca Th tng Chnh ph.

Danh mc cc mt hng cm nhp khu, nhp khu c iu kin v hn ngch thng c ban hnh hng nm theo s iu hnh xut, nhp khu ca Th tng Chnh ph. iu ny gy nhng kh khn nht nh cho doanh nghip trong vic hoch nh k hoch kinh doanh ca mnh. Tuy nhin, k t nm 2001, cc bin php ny c quy nh theo thi hn di hn l 5 nm. y l bc chuyn bin ng k trong vic iu hnh chnh sch xut, nhp khu theo hng n nh, lu di ca Chnh ph.

Ngy 04/04/2001, Th tng Chnh ph ban hnh Quyt nh s 46/2001/Q/TTg v qun l xut khu, nhp khu hng ha thi k 2001-2005 (Quyt nh 46) thay th Quyt nh s 242/1999/Q-TTg ban hnh ngy 30/12/1999 v qun l xut, nhp khu trong nm 2000. Quyt nh 46 bi b cc hn ngch i vi nhiu loi sn phm cng nghip quy nh ti Quyt nh 242/1999/Q-TTg14. Hn ngch i vi mt hng chin lc cho sn xut nng nghip l phn bn cng c bi b. Cc loi hn ngch ny nay c thay th bng cc yu cu v giy php. Nh vy, hn ngch khng cn c s dng nh mt trong nhng bin php c bn kim sot nhp khu. Quyt nh 46 c ban hnh trc khi HTM c thng qua chng t c gng ln ca Chnh ph Vit Nam trong vic thc thi chnh sch hi nhp. Tuy nhin, Quyt nh 46 v cc vn bn thi hnh Quyt nh ny vn cn mt s quy nh cha hon ton ph hp vi tinh thn ca HTM v HRPTQ. Sau y, chng ti s phn tch s b cc quy nh .

thi hnh Quyt nh 46, ngy 18/04/2001, B Thng mi ban hnh Thng t s 11/2001/TT-BTM (Thng t 11)15. Danh mc hng ha cm nhp khu v hng thuc din qun l chuyn ngnh c quy nh ti cc ph lc ca Quyt nh 46 v Thng t 11. Theo , x g l mt mt hng cm nhp khu. Tuy nhin, Ph lc B3 ca HTM ch cm nhp khu thuc l ch khng cm nhp khu x g. Nh vy, vic cm nhp x g theo Quyt nh 46 c th khng ph hp vi HTM, v trong s cc ngoi l m GATT 1994 cho php, kh c th tm ra ngoi l no l gii cho trng hp ny.

Vic qun l xut, nhp khu cc mt hng thuc din qun l theo chuyn ngnh c thc hin theo Thng t hng dn ca cc b hu quan16. Phn ln cc mt hng ny vn cn c giy php khi nhp khu v hn ngch vn c duy tr i vi mt s mt hng nh thuc bo v thc vt17. Ch qun l hng ha chuyn ngnh ny vn cn bao gm mt s quy nh mang tnh phn bit i x

6

r rt gia hng nhp khu v hng ni a v do cha hon ton ph hp vi yu cu ca HTM. Sau y l mt s v d.

thi hnh Quyt nh 46 i vi cc sn phm nng nghip, B Nng nghip v pht trin nng thn (BNNPTNT) ban hnh Quyt nh s 58/2001/Q/BNN/KNKL ngy 23/05/2001 v Danh mc ging cy trng, ging vt nui qu him cm xut khu v danh mc ging vt nui c nhp khu (Quyt nh 58/2001). Tuy nhin, Quyt nh ny lm ny sinh tnh trng khng nht qun vi Quyt nh 46. C th, Quyt nh 46 ch ban hnh danh mc cc mt hng nhp khu phi c php ca BNNPTNN. Trong khi , Quyt nh 58/2001 cung cp cc danh mc ging cy trng v ng vt khng c php nhp khu. Nh vy cu hi t ra y l liu cc sn phm khng c lit k trong danh mc ca Quyt nh 58/2001 th c c nhp khu hay khng? Nu cu tr li l c th Quyt nh 58/2001 to ra mt HRPTQ vi hng nng nghip nhp khu v do cha ph hp vi iu 2 v iu 3 Chng I, HTM. Tng t nh vy, B Khoa hc cng ngh v mi trng ban hnh mt danh mc hng cm nhp khu, m theo , phm vi cc mt hng cm nhp khu rng hn nhiu so vi Ph lc B ca HTM v GATT 1994, iu XX18.

i vi mt hng thuc din qun l chuyn ngnh ca B Y t, mt s loi m phm v thuc nhp khu hin nay phi tin hnh ng k lu hnh19, trong khi m phm ni a cng loi khng phi thc hin yu cu ny. y cng c th c coi l mt loi HRPTQ v do cn phi c d b.

Lin quan n vic cp giy php, hin nay, chng ta vn cha c c ch thng nht cho cc loi mt hng khc nhau. Th tc cp giy php hon ton ty thuc vo b qun l chuyn ngnh i vi mt hng .

d. Ch nh gi hi quan

Theo quy nh ca Lut Hi quan, gi tnh thu hng ha xut, nhp khu c xc nh theo cc quy nh v lut thu v cc quy nh php lut khc20.

Cc vn bn php lut thu hin hnh vn quy nh hai ch gi tnh thu: gi hp ng v gi Nh nc qun l21. Gi tha thun trong hp ng ngoi thng s c s dng tnh thu khi hp ng tha mn mt s iu kin nht nh. Trong trng hp khng c hp ng ngoi thng hoc gi trong hp ng qu thp th gi tnh thu c xc nh theo gi ti thiu do Nh nc ban hnh. B Ti chnh chu trch nhim ban hnh Bng gi tnh thu ti thiu i vi cc mt hng thuc din qun l nh nc22 v Tng cc Hi quan ban hnh Bng gi ti thiu cho cc mt hng khng thuc din qun l nh nc23.

C th thy r mc ch ca Nh nc khi ban hnh gi tnh thu ti thiu l trnh tht thu thu. Tuy nhin, vic p dng hai ch khc nhau ni trn c nhng nhc im nht nh. Vic xc nh gi tnh thu trong thc t tr nn rt phc tp, bi bng gi tnh thu ti thiu ca B Ti chnh v Tng cc Hi quan thng xuyn c sa i, b sung. V th, doanh nghip nhp khu hng ha s gp kh khn trong vic theo di nhng s thay i ny, c bit l khi cc doanh nghip c yu cu t k khai, tnh thu. Bng gi ti thiu cng phn no hn ch s linh hot, sng to trong kinh doanh ca doanh nghip. Doanh nghip s khng c gng m phn vi bn hng mua hng vi gi r, v ngay c khi h nhp c hng vi gi r th gi tnh thu vn l gi p dng trong bng gi ti thiu. V pha Nh nc, B Ti chnh v Tng cc Hi quan s phi thng xuyn chy theo th tr-ng iu chnh mc gi mi khi c bin ng.

Theo yu cu ca HTM th hai nm sau khi HTM c hiu lc (tc l k t ngy 10/12/2003), Vit Nam s phi p dng h thng nh gi hi quan trn c s gi hp ng theo quy nh ca GATT 1994. Chng ta nhn r ngha v ny v xc tin nhng vic chun b nht nh cho vic p dng h thng nh gi hi quan mi . Theo d kin, ch ny s c ban hnh trong mt ngh nh hng dn thi hnh Lut Hi quan. Tuy nhin, cho ti nay ngh nh vn cha c ban hnh.

7

4. Kt lun

a. Nhn chung, quy nh v HRPTQ ca HTM rt gn vi cc tiu chun ca WTO v vn ny (GATT 1994 v cc hip nh khc). Mt s iu khon trong HTM cn dn chiu trc tip ti Hip nh ca WTO. V vy, vic thc hin cc iu khon ny khng ch thc thi HTM m cn c ngha quan trng trong vic y nhanh tin trnh m phn gia nhp WTO ca Vit Nam. Thc hin tt yu cu ca HTM v HRPTQ to nn tng c s Vit Nam hng ti cc chun mc quc t trong quan h thng mi. ng thi, vic thc hin nghim chnh cc cam kt quc t ca Vit Nam s tng cng uy tn v cng c lng tin ca cng ng quc t cng nh cc i tc th-ng mi i vi Vit Nam.

b. Theo cc quy nh ca HTM, mt s HRPTQ s loi b theo l trnh, mt s khc phi loi b ngay sau khi HTM c hiu lc. Theo chng ti, thc hin cc ngha v ny, chng ta cn khn trng trin khai mt s cng vic sau y:

1. T chc r sot chi tit cc HRPTQ hin ang c p dng. Cng vic ny i hi s nghin cu nghim tc v phm vi, bn cht ca HRPTQ theo cc quy nh quc t. ng thi, vic nghin cu, r sot cc HRPTQ cn s phi hp, cng tc ca nhiu b, ngnh hu quan. Chng ta c mt s d n ln r sot tng th cc quy nh php lut hin hnh thc hin HTM. Tuy nhin, dng nh cc d n ny vn cha dnh s quan tm thch ng ti HRPTQ.

2. Chng ta nn sm c bin php hon thin nhng im cn hn ch trong vic p dng cc HRPTQ hin ti nh trnh by trn. C th, chng ta nn xy dng c ch thng nht qun l ch thu chnh lch gi. Hng nm, Th tng Chnh ph c th ban hnh danh mc cc mt hng nhp khu phi thu chnh lch gi mt ln, khng nn iu chnh thng xuyn danh mc ny hoc ban hnh cc quyt nh ring l v vic thu chnh lch gi i vi mt vi mt hng c th. ng thi, khi ban hnh danh mc ny, chng ta phi nghin cu k cc yu cu ca WTO trnh tnh trng khng ph hp vi cc tiu chun ca t chc quc t ny. Thm vo , chng ta cng cn tin hnh r sot danh mc cc loi ph thu tng c p dng m hin nay khng p dng na nhng vn cha c quyt nh chnh thc hu b. Vn phng Chnh ph c th cng b danh mc cc loi ph thu ht hiu lc ny trnh nhm ln.

3. i vi cc quy nh v tiu chun k thut, chng ta cn tin hnh nghin cu sm ban hnh quy nh v mt s lnh vc quan trng nh kim dch ng, thc vt hoc v sinh thc phm. Cc vn bn hin hnh nu c cha ng cc quy nh mang tnh phn bit i x nh phn tch trn th cn c xem xt sa i, b sung.

4. HTM cng nh WTO khng cm vic p dng hn ngch, giy php hoc kim sot nhp khu. Tuy nhin, vic p dng cc bin php ny phi m bo khng phn bit i x gia hng ho ni a v nhp ngoi v khng cn tr thng mi quc t. Chng ti kin ngh cc b chuyn ngnh nn xy dng v ban hnh c ch r rng trong vic cp giy php. Th tc cp giy php phi c cng b cng khai. Cc bin php kim sot nhp khu khc danh mc hng ho cm nhp khu nn c r sot, sa i, b sung ph hp vi HTM v cc ngoi l m WTO cho php.

5. Lin quan ti vic nh gi hi quan, chng ta cn khn trng xc tin cc bin php chun b c th p dng phng thc nh gi hi quan mi theo ng l trnh ca Hip nh. C th l ngh nh hng dn Lut Hi quan v vn ny cn c sm ban hnh. Lut thu xut khu, nhp khu v cc vn bn hng dn thi hnh cng phi c sa i cho ph hp. Cc bin php nn c tin hnh ng thi m bo tnh thng nht trong vic ban hnh v p dng php lut.

*

* *

8

Tm li, vic tm hiu, nghin cu v BPPTQ v HRPTQ khng ch gp phn thc hin cc cam kt quc t ca Vit Nam m cn c ngha quan trng trong vic iu hnh chnh sch xut, nhp khu. WTO cho php mt s ngoi l trong vic duy tr HRPTQ. V th, chng ta cn phi hc tp cc k thut trong vic p dng cc ngoi l ny va m bo vic tun th ngha v quc t ca Vit Nam, va bo h hp l sn xut trong nc. Thm vo , kin thc v HRPTQ cng s gip chng ta nhn bit v c bin php i ph kp thi khi i tc thng mi ca chng ta vi phm cc cam kt ca h v vn duy tr nhng HRPTQ, phn bit i x i vi hng ha Vit Nam./.

* Ging vin Khoa Php lut kinh t- i hc Lut H Ni

1. Chng ti khng c tham vng i su phn tch tt c cc loi HRPTQ hin ang c p dng Vit Nam, m ch xin cp n mt s loi HRPTQ ph bin nht theo yu cu ca HTM, ng thi c tham chiu ti cc quy nh ca WTO khi ph hp. Chng ti cng s khng bn lun n HRPTQ m Hoa K c th ang p dng i vi hng ha Vit Nam. Ch ny xin c dnh cho mt bi vit khc. theo yu cu ca HTM.

2. Xem Bo co D n ASEAN - VIE 95/015 ca Lin Hp Quc v vic thc y hi nhp ca Vit Nam vi ASEAN (Adam McCarty - H Ni 1999).

3. Xem Kinh doanh vo tng lai (Trading into the Future) - Xut bn phm ca WTO. Bn in in t c ti http://www.wto.org.

4. Xem thm thng tin ti http://www.unicc.org/unctad/en/techcop/trad109.htm. tin cho vic phn loi, mi HRPTQ tng ng vi mt s tham chiu, v d: cc bin php qun l gi (3000), cc bin php qun l khi l-ng nhp khu (6000).

5. Para-tariff measures: chng ti tm dch l bin php mang tnh cht thu. 6. Hin ti, trong cc sc thu ca Vit Nam c tn ti mt s quy nh khng ph hp vi nguyn tc i x

quc gia (v d: thu VAT, thu tiu th c bit). Tuy nhin, trong phm vi bi vit ny, chng ti s ch cp n cc bin php mang tnh cht thu.

7. V d: Quyt nh s 76/1998/VGCP-TLSX ban hnh ngy 10/9/1998 v vic ph thu nha PVC nhp khu. Theo quyt nh ny, 5% ph thu i vi PVC nhp khu c p dng theo yu cu ca Cng ty Mitsui - Vina. Tng t nh vy, Quyt nh s 07/1999/QD-VGCP ban hnh ngy 19/1/1999 p dng mc ph thu 5% i vi cht ha do DOP nhp khu theo yu cu ca cng ty LG - Vina.

8. Trong mt s trng hp c th (v d: phn m, phn ln), y ban vt gi Chnh ph c ra cng vn v vic bi b ph thu i vi cc mt hng ny. Tuy nhin, y ch l nhng bin php iu hnh n l. Vic bi b ph thu i vi cc mt hng khc khng c tin hnh ng lot.

9. Cc mt hng phi thu chnh lch gi theo quyt nh ny bao gm: giy in, giy vit khng trng phn; gch p, lt Ceramic v Granit; mt s loi knh xy dng v mt s loi thp xy dng.

10. Xem Quyt nh s 30/1999/Q/BVGCP ban hnh ngy 12/05/1999 v tm ngng vic ph thu phn bn DAP nhp khu, Quyt nh s 14/2001/Q/BVGCP ban hnh ngy 21/03/2001 v vic bi b ph thu phn NPK nhp khu v Quyt nh s 22/2000/Q/BVGCP ban hnh ngy 28/04/2000 v vic khng ph thu phn Ur nhp khu.

11. Thng t s 09/2001/TT/BYT ban hnh ngy 21/05/2001 hng dn thc hin vic xut khu, nhp khu vcin, sinh phm min dch dng cho ngi giai on 2001-2005.

12. Xem Quyt nh s 1091/1999/Q/BKHCNMT ban hnh ngy 22/06/1999 v vic ban hnh Quy nh v kim tra nh nc v cht lng i vi hng ha xut khu, nhp khu v Quyt nh s 117/2000/Q-BKHCNMT ban hnh ngy 26/01/2000 v vic ban hnh Danh mc hng ha xut, nhp khu chu s kim tra nh nc v cht lng nm 2000, sa i, b sung bi Quyt nh s 14/2002/Q-BKHCNMT ban hnh ngy 8/6/2001.

13. Xem Quyt nh s 2425/2000/Q/BKHCNMT ban hnh ngy 12/12/2000 v vic ban hnh Quy nh tm thi v cng b tiu chun cht lng hng ha. Quyt nh ny ch p dng i vi cc mt hng sn xut trong n-c.

14. Xem Ph lc II ca Quyt nh ny. 15. Thng t ny c sa i bi Thng t s 19/2001/TT/BTM ngy 20/07/2001. 16. V d: Xem cc Thng t s 02/2001/TT/TCB ban hnh ngy 25/04/2001 hng dn Quyt nh s

46/2001/Q/TTg ngy 04/04/2001 v qun l xut khu, nhp khu hng ha thi k 2001-2005 i vi hng ha thuc qun l chuyn ngnh ca Tng cc Bu in; Thng t s 29/2001/TT/BVHTT ban hnh ngy 05/06/2001 hng dn thc hin Quyt nh s 46/2001/Q/TTg ngy 04/04/2001 v qun l xut khu, nhp

9

khu hng ha thi k 2001-2005 i vi hng ha thuc din qun l chuyn ngnh ca B Vn ha - Thng tin.

17. Xem Thng t s 62/2001/TT/BNN ban hnh ngy 05/06/2001 hng dn vic xut khu, nhp khu hng ha thuc din qun l chuyn ngnh nng nghip theo Quyt nh s 46/2001/Q/TTg ngy 04/04/2001 v qun l xut khu, nhp khu hng ha thi k 2001-2005. Vic xc nh tnh ph hp vi HTM ca quy nh v hn ngch i vi thuc bo v thc vt hin nay vn cha r rng. Theo Ph lc B1 v B2 ca HTM th thuc bo v thc vt khng nm trong danh mc sn phm phi loi b hn ngch. Tuy nhin, cc ngoi l ca HTM v GATT 1994 cho php duy tr mt s HRPTQ (k c quota) nu nh vic thc hin HRPTQ l bo v sc khe con ngi, ng vt v thc vt. Khng c tiu ch v iu kin c th cho cc ngoi l ny, v th vic xc nh chng rt kh khn.

18. Xem Thng t s 02/2001/TT/BKHCNMT ban hnh ngy 15/02/2001 Hng dn tiu chun cc d n cng nghip k thut cao, sn xut vt liu mi, ct liu qu him, ng dng cng ngh mi v sinh hc, cng ngh mi sn xut thit b thng tin, vin thng, x l nhim mi trng hoc x l ch bin cc cht thi thuc d n c bit khuyn khch u t, cc vn lin quan n Bo co nh gi tc ng mi trng; vic nhp khu my mc qua s dng, vic nhp khu my mc qua s dng i vi doanh nghip c vn u t nc ngoi. Theo thng t ny, BKHCNMT cm cc doanh nghip kinh doanh cc thit b (hoc cc b phn) qua s dng sau y: - Cc thit b yu cu chnh xc cao c s dng trong cc ngnh sn xut nh cc thit b o lng, th nghim v kim tra; - Thit b s dng trn mng li bu chnh vin thng; - Thit b trong cc ngnh cng nghip ch bin sau: du kh, in lc, xi-mng, tuyn qung, nu kim loi, ha cht, sn xut phn bn v thuc tr su; v - Nhng thit b c th nh hng ti mi trng trong mt khu vc rng nh thit b x l cht thi, ca p n-c Danh mc ny r rng nhiu hn danh mc hng cm nhp khu quy nh trong Ph lc B ca HTM.

19. Quyt nh s 19/2001/Q/QLD ban hnh ngy 27/04/2001 v ban hnh Qui ch tm thi ng k lu hnh m phm nh hng trc tip n sc khe con ngi nhp khu vo Vit Nam.

20. iu 71. 21. Xem Ngh nh s 54/1993/N/CP ban hnh ngy 28/08/1993 quy nh chi tit thi hnh Lut Thu xut khu,

nhp khu v Lut sa i mt s iu ca Lut thu xut khu, nhp khu, Ngh nh s 94/1998/N/CP ban hnh ngy 17/11/1998, Thng t s 172/1998/TT/BTC Hng dn thi hnh Ngh nh s 54/CP/1993/N/CP, Thng t s 82/1997/TT/BTC ban hnh ngy 11/11/1997 Hng dn thc hin p dng gi tnh thu nhp khu theo Hp ng ngoi thng, c sa i, b sung bi Thng t s 92/1998/TT/BTC ban hnh ngy 24/07/1999.

22. Xem Quyt nh s 164/2000/Q/BTC ban hnh ngy 10/10/2000 ca BTC v vic Ban hnh Danh mc cc mt hng Nh nc qun l gi tnh thu nhp khu v Bng gi tnh thu ti thiu cho cc mt hng ny v cc vn bn sa i, b sung.

23. Quyt nh S 177/2001/QD/TCHQ ban hnh ngy 31/03/2001 ca TCHQ v vic Ban hnh bng gia mua ti thiu i vi nhng mt hng nhp khu khng thuc Danh mc hng ha Nh nc qun l gi tnh thu v cc vn bn sa i, b sung Quyt nh ny.

10

Trng lng no lng y nh...

Bi Ngc Sn*

Trong khi chng ta cn tp trung huy ng cc ngun lc quc gia ganh ua trn trng quc t, th t tng cc b a phng lm phn tn nhng ngun lc thnh nhng mnh vn phc v cho nhng li ch hn hp. Bn cnh nhng truyn thng tt p ca np sng cng ng lng x nng thn Vit Nam, t tng cc b a phng l mt trong nhng thi xu m np sng li, to ra tr ngi cho tin trnh pht trin hin nay.

a s cng ng Vit Nam l nng dn, sinh sng nng thn, lm ngh nng nghip la nc trong cc lng x. Vit Nam c c mt truyn thng lng x. Ni n lng x Vit Nam, ngi ta ni n hng lot cc yu t truyn thng, trong c nhng thi quen tt v c nhng thi quen xu. Nhng truyn thng xu c tc ng nh mt lc cn ca tin trnh ci cch hnh chnh hin nay Vit Nam. Ngi ta li cho lng x khi khng thnh cng trong vic t chc hnh chnh cp trung ng l c l. Nhng s nh hng ca truyn thng lng x n i sng hnh chnh hin i khng phi ch do cch t chc v qun l- yu t hnh chnh ca lng x truyn thng nh hng n cch t chc v iu hnh nn hnh chnh hin i, m phn ln l do nhiu yu t phi hnh chnh, chng hn vn ho lng x, tm l lng x sn sinh ra t bi cnh lng x. Chnh nhng mt hn ch ca nhng yu t phi hnh chnh ca lng x truyn thng c nhng nh hng tiu cc n nn hnh chnh hin i. Xin a ra mt in hnh l c b phi, cc b, a phng- tm l lng x.

Ngun gc v nn tng ca c cu xm lng l cng x nng thn thuc loi hnh chu. Cc b, a phng l cn tnh sn sinh ra t ch cng x nng thn ni chung. C. Mc ch ra tnh cht ny ca cng x nng thn: " l s bit lp ca n, s thiu quan h gia sinh hot mt cng x vi sinh hot ca cng x khc, ci th gii vi m cc b y, m ngi ta khng gp thy mi ni nh l tnh cht ni ti ca kiu cng x "1.

Cc lng x Vit Nam tn ti nh nhng cng ng khp kn. C nhn trong cng ng lng x c xu hng hng ngoi, th hin s din ca mnh trc cng ng. Cn cng ng lng x th li c xu h-ng hng ni. "N lun lun ln trnh con mt ngi ngoi"2. Lng khng mun quan h vi bn ngoi, cng nh khng mun nhng g bn ngoi xm nhp vo lng. Quan li c triu nh c v lng, c tip n mt cch long trng theo nhng nghi thc v tc l quy nh nhng nh, cha, ch khng phi trong lng. Cha khng c xy trong lng; ch ba ln cng khng hp trong lng m thng hp ng t ng, gn sng... S bit lp ca lng c tng cng bi mt h thng phng th vng chc l lu tre lng. Cc lu tre lng tn ti nh mt s phn khng i vi nhng g mun lt vo trong lng.

S khp kn ny to ra truyn thng tt l tnh t lc, chu thng, chu kh trong lao ng: bn mt cho t, bn lng cho tri; nhng cng li di cn l c b phi, cc b, a phng: tru ta n c ng ta; ta v ta tm ao ta, d trong d c ao nh vn hn; trng lng no lng y nh, thnh lng no lng y th...

S cc b, khp kn ca cc lng x khng to iu kin cho cc lng x pht trin. Loanh quanh, lun qun vi ci ng trc, b tre, vi ci ao lng, b "kn mt" sau lu tre xanh th... tt yu s "ngh quanh, ngh qun", kiu t an i: "ngu si hng thi bnh"3. Ngi nng dn v sinh sng trong mt mi trng vn ho nh hp l lng nn thiu t tng pht trin: giu lng, sang nc, khng "bt" ra khi lu tre lng pht trin. Khng c s ganh ua gia cc lng vi nhau pht trin m

11

thay vo l s ganh t ln nhau, tranh chp t ai, gy xung t gia cc lng, thm ch c nhng lng cn kin co nhau c th k...

Vic chuyn i x hi t nng nghip sang cng nghip din ra trong mt th h v mi ngi c rt t thi gian iu chnh suy ngh v hnh vi ca mnh cho ph hp. Nc ta vi khong 80% dn s l nng dn cho nn hu ht cn b, cng chc nh nc hin nay xut thn t nng dn. Do , tnh tiu nng vn cn n su vo i sng hin i v vn ang nh hng n l li lm vic ca h, gy ra nhng tr lc cho tin trnh ci cch hnh chnh.

c b phi, cc b, a phng- tm l lng x- mt yu t phi hnh chnh ang gy nhng tc hi rt ln i vi nn hnh chnh hin nay. "Mt ngi lm quan c h c nh". Mt ngi c nhng tnh xu ni trn khi tr thnh c chc, c quyn th bng cch ny hay cch khc s li ko nhng ngi trong gia nh, dng h mnh vo b my hnh chnh. Khi h cm quyn mt x th ci thn qu ca nh h c u tin. Khi ln huyn th h vun xi cho x, khi ln tnh th khng qun gip huyn mnh, khi ln trung ng th dnh nhng iu c th dnh c ca quc gia cho "tnh nh". T tng cc b khng cn dm chn a phng na m n pht trin thnh cc b ngnh, cc b b4.

T tng cc b, a phng gy kh khn cho s pht trin ca cc a phng, cc ngnh Trung ng. Trong khi chng ta cn tp trung huy ng ti sn ca quc gia ganh ua trn trng quc t, th t tng cc b, a phng lm phn tn ti sn quc gia thnh nhng mnh vn phc v cho nhng li ch cc b. T tng cc b, a phng c th khot su s cch bit gia cc a phng, cc ngnh: v lun mun nhng iu tt p cho a phng mnh, ngnh mnh, nn nhng a phng no, ngnh no c iu kin thun li th cng pht trin, cn a phng no, ngnh no khng c iu kin thun li th cng ngho, chm pht trin. Nh vy t tng cc b, a phng nh hng n s pht trin cn i gia cc a phng, khng to ra mt mi trng lnh mnh cho s cnh tranh pht trin gia cc a phng.

T tng b phi th hin trong cc c quan nh nc l s ko b, ko cnh thnh nhng ng dy mu cu nhng li ch ring thng qua s bn rt ti sn cng. in hnh l ci m chng ta gi l d n. ng H Ngc i a ra mt cng thc l th: "Ci linh hn ca d n ny khng cn tr ng chn thin ng, cao xa m ngay ti ci hnh hi trn th ca ng tin v sng theo chu k: Tin- d n- Tin"5. Vi nm gn y, ni n mt D n no , b con ta ngh ngay n mt ng dy v li. Chng hn, ni n d n A, ngi ta ngh ngay n ng dy ca ng X, d n B l ng dy ca ng Z...

Trc thch thc ca cng nghip ho, hin i ho, nht l trong xu th ton cu ho hin nay, chng ta cn phi vch ra nhng nhc im trong cn tnh ca ngi tiu nng trong cc lng x khp kn v cn phi c nhng c ch khc phc nhng biu hin tiu cc ca c b phi, cc b, a ph-ng ang nh hng n i sng cng quyn, pht trin nhng cung cch suy ngh v lm vic mi trong nn hnh chnh mi v mt x hi mi tt p./.

* Khoa lut- i hc quc gia H Ni

1. Th ca Cc Mc gi V-ra Dat-xu-litx (1881). In trong Bn v cc x hi tin t bn. NXB Khoa hc x hi, H, 1975, tr313.

2. P.Pasquier. S c lp ca lng. In trong Nguyn Vn Huyn Ton tp, Vn ho v gio dc Vit Nam, tp I. NXB Gio dc, 2000, tr148.

3. Trn Quc Vng. V nhng thi h tt xu ca ngi Vit c truyn. In trong Tm l ngi Vit Nam nhn t nhiu gc - Trung tm nghin cu tm l dn tc. NXB Thnh ph H Ch Minh, 2000, tr119.

12

4. Nguyn c Xun. T tng cc b- tng ca ng tin ln ca dn tc. In trong Tm l ngi Vit Nam nhn t nhiu gc - Trung tm nghin cu tm l dn tc. NXB Thnh ph H Ch Minh, 2000, tr103, 105.

5. H Ngc i. "D n" l. In trong Mt gc nhn ca tr thc. NXB Tr v tp ch Tia Sng, tp 2, 2002, tr27.

13

hon thin c ch trch nhim ca Chnh ph v cc thnh vin Chnh ph

PGS. TS. Bi Xun c*

nm trng trch th phi chu trch nhim, nht l li nm vn mnh ca c quc gia. Nhng chu trch nhim trc ai, nh th no, theo c ch no? i t kinh nghim chung nc ngoi, qua c ch chu trch nhim ca Chnh ph nc ta t nm 1946 n nay, tc gi nu nhng vn ang -c t ra v xut hon thin c ch chu trch nhim ca Chnh ph v cc thnh vin Chnh ph.

1. Trch nhim ca Chnh ph trc Quc hi, Ngh vin

Ch nh trch nhim ca Chnh ph (v ca cc thit ch quyn lc nh nc ni chung) bt ngun t nguyn l u quyn. Chnh ph v h thng hnh php - hnh chnh thc hin quyn hnh php l thc hin s u quyn ca lp php. Hot ng ny khng c vt ra ngoi phm vi u quyn v phi c s tn thnh ca c quan lp php1. V khi khng p ng cc i hi , Chnh ph (hnh php) phi chu s phn xt ca lp php, tc l chu trch nhim trc c quan lp php (Ngh vin, Quc hi). Ngoi ra, Chnh ph cng c th phi chu trch nhim trc mt s thit ch c lin quan khc. V l , Hin php quy nh ra mt c ch chu trch nhim ca Chnh ph bao gm c s, hnh thc v trnh t chu s phn xt v gnh chu ch ti ca Chnh ph, cc thnh vin Chnh ph trc cc c quan nh nc c thm quyn m trc ht l trc c quan quyn lc v lp php. V bn cht, trch nhim ca Chnh ph - hnh php trc c quan lp php l mt loi trch nhim chnh tr.

Trn th gii c nhiu m hnh trch nhim ca hnh php trc lp php, song v c bn, c hai m hnh chu trch nhim in hnh ph thuc vo hnh thc chnh th ca Nh nc l i ngh hay tng thng. Ngoi ra, c th k thm cc m hnh trch nhim ca Chnh ph trong chnh th hn hp v chnh th XHCN. Tuy nhin, hai m hnh sau khng phi l c lp m t nhiu u mang nhng dng dp ca hai m hnh trn.

Trong chnh th i ngh, Chnh ph phi chu s kim tra ca Ngh vin, chu trch nhim trc Ngh vin. Chnh ph ch c hot ng khi vn cn s tn nhim ca Ngh vin (H vin). Mt tn nhim trc Ngh vin dn ti hu qu th tng, b trng phi t chc hoc ton b Chnh ph b lt v thay bng mt Chnh ph mi. Hin php nhiu nc quy nh: "Chnh ph phi c s tn nhim ca c hai vin" (Hin php , iu 94), "Chnh ph chu trch nhim trc Quc hi" (Hin php Cng ho Sc, iu 67). "Th tng v cc B trng khc chu trch nhim tp th trc H ngh vin, cc B trng chu trch nhim c nhn v cc hot ng ca cc b trc Th tng v H ngh vin" (Hin php Nepan, iu 36) v.v...

L do ca s bt tn nhim c rt nhiu. Trc ht l do kt qu hot ng ca Chnh ph khng c Quc hi chp thun. Tip n l nhng d n m Chnh ph trnh Quc hi nhng khng c Quc hi thng qua, nht l v d n ngn sch. Vic Quc hi bc b d n ngn sch c coi nh s bc b cc d n, chng trnh ln ca Chnh ph, bi v tt c mi chng trnh hnh ng, mi k hoch, mi chnh sch quc gia u c th hin trong d n ngn sch. Bc b d n ngn sch do Chnh ph trnh l bc b chnh sch v ng li ca Chnh ph v nh th c ngha l bt tn nhim Chnh ph. Sau na, vic bc b mt d n lut cng l mt trong nhng nguyn nhn mt tn nhim ca Chnh ph2. Nhng l do k trn thng xut pht t thc t chnh tr. Tuy nhin, Hin php mt

14

vi nc quy nh r nhng cn c ca s bt tn nhim. V d, iu 94 Hin php quy nh: "Mi vin th hin s tn nhim hoc bt tn nhim thng qua mt ng thi c l v c b phiu bng im danh... Mt phiu chng i ca mt hoc hai vin i vi mt ngh ca Chnh ph khng a n ngha v t chc". Hin php Bahrain quy nh: "Vic t vn tn nhim i vi mt B trng khng th b nu ra tr phi l do chnh ngh ca B trng hoc theo ngh c ph chun bi 10 thnh vin trong cuc cht vn thnh vin Chnh ph ti Ngh vin c gi n B tr-ng ".

S bt tn nhim ca Ngh vin c th c nu ra vi tp th Chnh ph cng nh tng thnh vin ca Chnh ph. iu 66 Hin php Ba Lan quy nh: "H ngh vin c th bi nhim, bng mt a s phiu tuyt i, da trn phiu bt tn nhim i vi Hi ng B trng". iu 67 quy nh: "H ngh vin c th b phiu bt tn nhim i vi mt c nhn B trng". Vic lt Chnh ph xut pht t cch t vn tn nhim thng c biu hin di hai hnh thc: Chnh ph t vn tn nhim trc Ngh vin; v Quc hi ra quyt nh khin trch Chnh ph. Trng hp th nht, Chnh ph cm thy khng cn vng tin vo s tn nhim ca Quc hi, t nu vn tn nhim Quc hi xem xt Chnh ph cn hay khng cn tn nhim na. Trng hp th hai, Ngh vin ch ng nu vn bt tn nhim bng mt ngh quyt khin trch Chnh ph. Khi ngh quyt khin trch -c a s tuyt i ngh s thng qua, Chnh ph ng nhin phi t chc.

Trn phng din thc t, s bt tn nhim ca Ngh vin i vi Chnh ph c nh hng ln n i sng chnh tr ca mt quc gia, l mt hnh thc ch ti rt gay gt, biu hin s mu thun gia lp php v hnh php, gy nn khng hong hin php (khng hong chnh tr) ca t nc. Do , nhiu Hin php t ra nhng quy nh cht ch nhm hn ch vic s dng quyn hn ny ca Ngh vin. Chng hn, sng kin t vn bt tn nhim phi thu c mt s lng nht nh ch k ng h ca ngh s (V d, Php, ,... phi c t nht 1/10 tng s h ngh s k tn, Nht t nht l 50 h ngh s); thi hn t khi t vn bt tn nhim ra trc Quc hi n khi Quc hi biu quyt khng c ko di m ch din ra trong vng thi gian ngn (thng l 3 ngy k t khi nu vn bt tn nhim nh Php, Cng ho Lin bang c, ); hn ch s ln cng nh khong cch gia cc ln b phiu bt tn nhim (Hin php Nepan quy nh khng c a ra qu mt ln trong mt nhim k Chnh ph (Khon 2 iu 59), Hin php Ba Lan quy nh, khi mt bt tn nhim c thng qua th mt ng thi tip theo cng loi ch c th c thc hin sau 3 thng k t khi b phiu tn nhim i vi ng thi trc . Thi hn ny s khng tnh nu ng thi c nu ra bi t nht 115 h ngh s (Khon 3, iu 66)). y l cha k trong nhng trng hp nh vy, Chnh ph nhiu nc t bn c s dng mt quyn hn rt ln l "gii tn ngc" i vi Ngh vin (thng gi l "phn bt tn nhim").

Trong chnh th tng thng, php lut khng quy nh trc tip hnh thc trch nhim ca Chnh ph (Tng thng) trc Ngh vin, Quc hi. Hnh thc trch nhim ny thng c biu hin di cc dng khc nh: s khng ph chun mt nhn s no , yu cu iu trn trc Ngh vin, s bc b quyn min tr v cao hn c l ch nh ph trut Tng thng. Trn thc t, hnh php vn phi chu s kim sot, chu trch nhim nht nh trc lp php. Chnh v vy m ngi ta cn gi ch tng thng l ch "i ngh hnh lang".

cc nc XHCN (trong c nc ta), Chnh ph l c quan chp hnh ca Quc hi v ng nhin phi chu trch nhim trc Quc hi. Theo l thuyt, Chnh ph l c quan phi sinh t Quc hi - c quan quyn lc nh nc cao nht - nhn quyn lc do Quc hi phn giao v trong hot ng ca mnh, Chnh ph nm di s kim sot ca Quc hi. V hnh thc, trch nhim ca Chnh ph trong cc nh nc XHCN c nhng nt ca c ch trch nhim trong cc ch i ngh, song khng c c ch "phn bt tn nhim" i vi Quc hi nh cc nc trn. Trong tng thi k Hin php, c ch trch nhim cng c nhng im ring bit, ph thuc vo mc l thuc ca mi quan h gia Quc hi v Chnh ph.

15

2. Trch nhim v c ch chu trch nhim ca Chnh ph nc ta: nhng vn cn hon thin

Trch nhim v c ch chu trch nhim ca Chnh ph qua cc Hin php

Theo Hin php nm 1946, Chnh ph gm c Ch tch nc, Ph Ch tch nc v Ni cc. Ni cc c Th tng, cc B trng, Th trng, c th c Ph Th tng. Trnh t chu trch nhim c quy nh nh sau:

- Ch tch nc khng phi chu mt trch nhim no, tr khi phm ti phn quc. Trng hp truy t Ch tch nc v ti phn quc th Ngh vin lp mt to n c bit xt x (iu 50-51);

- B trng chu trch nhim trc Ngh vin. B trng no khng c Ngh vin tn nhim th phi t chc (iu 53-54);

- Th tng phi chu trch nhim v con ng chnh tr ca Ni cc;

- Ni cc chu trch nhim (tp th) trc Ngh vin cng di hnh thc b phiu tn nhim. Nhng Hin php quy nh cht ch hn l: Ngh vin ch c th biu quyt v vn tn nhim khi Th t-ng, Ban thng v hoc mt phn t tng s ngh vin nu vn y ra. Trong thi hn 24 gi sau khi Ngh vin biu quyt khng tn nhim Ni cc th Ch tch nc c quyn a vn tn nhim ra Ngh vin tho lun li. Cuc tho lun ln th hai phi cch cuc tho lun ln th nht 48 gi. Sau cuc biu quyt ny, Ni cc mt tn nhim phi t chc.

Nh vy, Hin php nm 1946 khng c quy nh B trng chu trch nhim trc Ni cc hoc trc Th tng nh cc Hin php sau ny.

Theo Hin php nm 1959, Hin php nm 1980 v cc lut t chc Hi ng Chnh ph, Hi ng B trng tng ng quy nh mt c ch trch nhim mi ca Hi ng Chnh ph, Hi ng B tr-ng v cc thnh vin:

- Hi ng Chnh ph (Hi ng B trng) chu trch nhim v bo co cng tc trc Quc hi, trong thi gian Quc hi khng hp th chu trch nhim v bo co cng tc trc U ban thng v Quc hi (Hi ng Nh nc) (iu 71 Hin php nm 1959, iu 104 Hin php nm 1980);

- Th tng Chnh ph (Ch tch Hi ng B trng) v mi thnh vin ca Hi ng Chnh ph (Hi ng B trng) chu trch nhim chung trc Quc hi v ton b cng tc ca Chnh ph (Hi ng B trng), ng thi chu trch nhim ring trc Quc hi v phn cng tc ca mnh (iu 2 Lut t chc Hi ng Chnh ph nm 1960), iu 112 Hin php nm 1980);

- B trng, Th trng c quan ngang B chu trch nhim trc Hi ng Chnh ph (Hi ng B tr-ng) (iu 10 Lut t chc Hi ng Chnh ph nm 1960, iu 112 Hin php nm 1980, iu 28 Lut t chc Hi ng B trng nm 1981); (Ring Lut t chc Hi ng B trng nm 1981 cn quy nh hnh thc chu trch nhim trc c Hi ng Nh nc ca cc chc danh trn)

- Th trng c quan trc thuc Hi ng Chnh ph chu trch nhim trc Hi ng Chnh ph (iu 10 Lut t chc Hi ng Chnh ph nm 1960). Hin php nm 1980 v Lut t chc Hi ng B trng nm 1981 khng c quy nh c th v hnh thc trch nhim ca th trng c quan thuc Hi ng B trng mc d cng c thc hin cc quyn quy nh cho cc thnh vin ca Hi ng B trng (iu 35 Lut t chc Hi ng B trng nm 1981). Nhng ta c th hiu l cc chc danh cng chu trch nhim trc Hi ng B trng.

16

C mt im ng lu trong c ch trch nhim ca giai on ny l: trong khi php lut quy nh s chu trch nhim ca Hi ng Chnh ph (Hi ng B trng) trc U ban thng v Quc hi (Hi ng Nh nc) th li khng c quy nh trch nhim tng t i vi Th tng Chnh ph (Ch tch Hi ng B trng).

Hin nay, theo Hin php nm 1992 vi cc sa i, b sung v Lut t chc Chnh ph nm 2001 th trch nhim ca Chnh ph v cc thnh vin c quy nh nh sau: Chnh ph, Th tng Chnh ph chu trch nhim trc Quc hi v bo co cng tc vi Quc hi, U ban thng v Quc hi, Ch tch nc (iu 109, 110 Hin php nm 1992), Ph Th tng... B trng, Th trng c quan ngang B chu trch nhim trc Th tng, trc Quc hi v ngnh, lnh vc mnh ph trch (iu 4 Lut t chc Chnh ph).

V trch nhim ca Chnh ph v Th tng Chnh ph: Nh nu trn, Chnh ph, Th tng Chnh ph chu trch nhim trc Quc hi v bo co cng tc vi Quc hi, U ban thng v Quc hi, Ch tch nc. Nh vy, khc vi quy nh ca cc Hin php trc , Chnh ph hin nay ch chu trch nhim trc Quc hi m khng chu trch nhim trc U ban thng v Quc hi na. Cn Th tng Chnh ph trc y tuy khng quy nh r hnh thc chu trch nhim trc U ban thng v Quc hi v Hi ng Nh nc, nhng khi m c Chnh ph (Hi ng B trng) cn phi chu hnh thc trch nhim ny th ngi ng u ng nhin cng phi gnh chu. Ngay c trng hp Hi ng Chnh ph (Hi ng B trng) khng phi chu trch nhim trc U ban thng v Quc hi (Hi ng Nh nc) th ring ngi ng u vn c th phi chu trch nhim. Nay quy nh li Th tng Chnh ph ch chu trch nhim trc Quc hi l mt thay i ln, cn thit, nhm nng cao v th ca Th tng trong hot ng qun l iu hnh ca thi k i mi.

Th tc quy trch nhim i vi Chnh ph cha c quy nh c th. Cn i vi Th tng Chnh ph, th theo hai con ng: mt l, Quc hi tin hnh min nhim, bi nhim Th tng khi c ngh ca Ch tch nc; hai l, Quc hi quyt nh b phiu tn nhim theo ngh ca U ban th-ng v Quc hi.

C th thy trong c ch trch nhim ny c nhng im cha c quy nh r l: mc d quy nh Chnh ph chu trch nhim trc Quc hi nhng cha ch r hnh thc trch nhim c th cng nh trnh t x l trch nhim nh th no. Theo thng l chung, ni trch nhim ca Chnh ph l ni n trch nhim ca c tp th Chnh ph, ch xy ra khi Chnh ph b Ngh vin, Quc hi bt tn nhim dn n ph bnh, gii tn (i khi cn dng thut ng "lt "). Hin php nm 1946 quy nh hnh thc cng nh th tc ny (iu 54). Song cc Hin php sau ny (1959, 1980 v 1992) li ch quy nh rt chung chung. Ngh quyt sa i, b sung mt s iu ca Hin php nm 1992 v Lut t chc Chnh ph nm 2001 vn cha khc phc c khim khuyt ny.

Cn mt kha cnh na: i vi cc Chnh ph theo ch tng thng v ni cc, khi ngi ng u Chnh ph b thay th thng ko theo s gii tn c Chnh ph ngi k nhim mi c kh nng la chn kp mi. Chnh ph nc ta trc y, theo Hin php nm 1959 v nm 1980, c t chc theo ch hi ng th vn ny khng t ra. Nay Hin php nm 1992 t chc li Chnh ph theo hng tng cng ch th trng, tc theo ch ni cc, th vn t ra l phi cho ngi ng u Chnh ph c nhng kh nng trn th mi bo m quyn lnh o ca mnh. Tuy nhin, php lut hin hnh cha c quy nh v iu ny.

- V trch nhim ca Ph Th tng v cc B trng, Th trng c quan ngang B: Theo quy nh ti iu 4 Lut t chc Chnh ph th: "Ph Th tng... B trng, Th trng c quan ngang B chu trch nhim trc Th tng, trc Quc hi v ngnh, lnh vc mnh ph trch". Nh vy, cc thnh vin khc ca Chnh ph va chu trch nhim trc Quc hi v ngnh, lnh vc mnh ph trch (ging nh cc Hin php trc) va phi chu trch nhim trc Th tng Chnh ph. im mi cn bn trong c ch ny l: nu nh trc y cc thnh vin khc ca Chnh ph chu trch nhim trc tp th Hi ng Chnh ph, Hi ng B trng (iu 10 Lut t chc Hi ng Chnh ph nm 1960, iu 5 Lut t chc Hi ng B trng nm 1983), th nay ch chu trch nhim trc Th tng

17

Chnh ph. Thay i ny nhm mc ch tng cng vai tr iu hnh ca Th tng i vi cc thnh vin khc trong Chnh ph. (Vic Quy ch lm vic ca Chnh ph quy nh trch nhim c nhn ca B trng trc Chnh ph (iu 4) c v nh khng ph hp vi tinh thn ca Hin php v Lut).

Cng ging nh i vi Th tng Chnh ph, Ngh quyt sa i, b sung mt s iu ca Hin php nm 1992 v Lut t chc Quc hi, Lut t chc Chnh ph nm 2001 c nhng quy nh c th hn trng hp no th Quc hi s t nu vn tn nhim i vi Ph Th tng, B trng (sau c th tin hnh th tc min nhim), khi no th do Th tng ngh Quc hi min nhim, cch chc, cho t chc. Tuy nhin, c ch trch nhim ca cc Ph Th tng, B trng, Th trng c quan ngang B trc Th tng cn cha c c th ho.

- V trch nhim ca Th trng cc c quan thuc Chnh ph: Theo quy nh chung t trc n nay, cc c quan thuc Chnh ph do Chnh ph quyt nh vic thnh lp, gii th. Th trng cc c quan ny do Th tng b nhim. Trch nhim c nhn ca Th trng cc c quan thuc Chnh ph hin ti c Quy ch lm vic ca Chnh ph quy nh l trc Chnh ph v Th tng Chnh ph (iu 4 Mc 4). Trc y, khi cha c sa i v b sung Hin php cng nh Lut t chc Chnh ph mi quy nh li v tr, chc nng, thm quyn v s lng cc c quan ny trong Chnh ph th nhng quy nh trn hon ton khng ph hp. V nh bit, trong s cc c quan thuc Chnh ph, c nhiu c quan cng thc hin chc nng qun l nh nc ging nh cc B qun l chuyn ngnh, cng ban hnh vn bn qun l nh nc v ngnh, lnh vc, m mt quyt nh qun l nh nc i vi ngnh, lnh vc ca mt B trng thnh vin Chnh ph v ca Th trng c quan thuc Chnh ph u c ngha tng t v cng phi chu trch nhim nh nhau. Th nhng, trong khi cc B tr-ng, Th trng c quan ngang B phi bo co, tr li cht vn trc Quc hi th Th trng cc c quan thuc Chnh ph khng phi lm vic , mc d trong hot ng ca h xy ra nhiu tai ting v c nhiu kin i biu Quc hi t yu cu cc c quan phi gii trnh trc Quc hi. Nu xt trn quan h thnh lp th c ch trch nhim nh trn c th chp nhn c (v cc c quan do Chnh ph thnh lp), song ng trn quan im chc nng, nhim v, thm quyn th c th thy l khng tng ng. Trn din n khoa hc c nhiu kin ngh quy nh Th trng c quan thuc Chnh ph c chc nng qun l nh nc cng phi chu trch nhim ging nh cc B tr-ng, Th trng c quan ngang B, tc trc Quc hi v Th tng Chnh ph ch khng phi ch c trc Chnh ph v Th tng Chnh ph. Hin nay, sau khi c s ci t mnh m cc c quan thuc Chnh ph c chc nng qun l nh nc nu trn thnh cc B qun l nh nc mi hoc a v cc B c chc nng tng ng, ch cn li cc c quan c tnh cht chuyn mn, nghip v, s nghip th c ch trch nhim i vi chng nh quy nh hin hnh c bn l ph hp.

3. Hon thin c ch chu trch nhim ca Chnh ph

hon chnh hn ch nh ny, theo chng ti cn quy nh r hn cc vn sau:

- i vi trch nhim ca Chnh ph trc Quc hi. Cn phi hiu r y l trch nhim ca c tp th Chnh ph, ch xy ra khi Chnh ph b Quc hi bt tn nhim dn n ph bnh, gii tn. Cn thit phi quy nh r hn khi no, ai c quyn nu vn bt tn nhim Chnh ph v th tc cng nh hu qu ca vic gii tn Chnh ph.

- i vi trch nhim ca Th tng, Ph Th tng v cc B trng, Th trng c quan ngang B. Trng hp Quc hi t vn b phiu tn nhim dn n min nhim, bi nhim i vi Th tng tng i r. Cn quy nh c th v r hn na c s v th tc min nhim, bi nhim i vi Th tng Chnh ph trong trng hp Ch tch nc ngh. Quy nh r hn trnh t tm quyn v bu ngi thay th cng nh kh nng Th tng mi c thay i cc thnh vin khc ca Chnh ph (min nhim Ph Th tng v cc B trng ca Th tng tin nhim v chn ngi khc tm thay cho n khi c Quc hi ph chun) to kip lm vic. i vi cc thnh vin khc (Ph Th tng v cc B trng, Th trng c quan ngang B) th theo php lut, phi chu trch nhim trc Quc hi v trc Th tng Chnh ph (iu 117 Hin php). Trong trng hp chu trch nhim trc Quc hi th cn quy nh c th trng hp no th Quc hi s t nu vn min nhim (bt tn nhim),

18

khi no th do Th tng ngh. Kinh nghim cho thy ch nhng trng hp c bit lm, Quc hi mi trc tip xem xt trch nhim ca Ph Th tng, B trng, cn phn nhiu l cho Th tng quyt nh, Quc hi ch ph chun. Ring c ch chu trch nhim ca cc thnh vin khc ca Chnh ph trc Th tng nh th no cha c quy nh r. Phi chng ch l Th tng ngh Quc hi min nhim, cch chc, cho t chc; trnh Ch tch nc quyt nh tm nh ch cng tc? Theo chng ti, nu quy nh trch nhim ca cc thnh vin khc ca Chnh ph trc Th tng (ch khng phi trc Chnh ph, Hi ng B trng nh trc y) th phi quy nh cho Th tng quyn nh ch chc v, cho t chc i vi cc thnh vin , c ngi khc tm thay ri trnh Quc hi ph chun.

i vi trch nhim ca Th trng cc c quan thuc Chnh ph. C ch trch nhim hin hnh i vi cc c quan thuc Chnh ph l ph hp. Tuy nhin, cn hn ch mt s thm quyn c th dn n trch nhim ca cc c quan c chc nng qun l nh nc cha iu chuyn. R sot li, chuyn v cc B nhng c quan c coi l c quan thuc Chnh ph nhng v tnh cht, cp th khng hn nh vy (nh cc hc vin hay cc tng cng ty), trnh cho Chnh ph v Th tng Chnh ph khi phi nm qu nhiu u mi, sa vo gii quyt nhng vn vn vt tp trung vo cc cng vic qun l c tm v m ca t nc./.

* Vin Nghin cu Nh nc v php lut

1 Tuy nhin, trn thc t thng xy ra s xm phm nguyn tc ny bng quyn lp quy ca Chnh ph. l biu hin- theo nh cc nh kinh in Mc-Lnin- hnh thc, hn ch ca ch ngha lp hin t sn. V im ny xin c bn vo mt dp khc.

2 Chng hn nh Nht, vo thng 11 nm 1993 khi Thng ngh vin bt u tho lun cc d n lut ci cch nhm lm trong sch nn chnh tr ca Nht Bn ca Th tng Morihir Hosskawa, ngi t ti nh cao ca s c lng dn. Hosskawa tuyn b rng nu Quc hi khng thng qua ng s t chc. Theo AFP (Tky 26/11/1993)

19

t chc

Cao Vn Uy*

Trong mt phin cht vn ti k hp th hai, Quc hi kho XI ln ny, mt i biu hi v B tr-ng, i l cc nc, chng hn mt cy cu sp th ngi ng u ngnh hoc a phng c lin quan t nguyn t chc, vy Vit Nam th sao? Khng thy v B trng n tr li trc tip vo cu hi. T chc- mt khi nim php l v hnh chnh, gn lin vi trch nhim c nhn, vi quan nim v o c. Hn th na, cn l vn ho - Vn ho t chc.

T chc hiu mt cch n gin l xin thi khng gi chc v hin ang gi. y l mt khi nim khng mi. N xut hin v tn ti cng vi b my v h thng quan li ca nh nc phong kin tr-c y. N cng ang tn ti trong cc nh nc php quyn hin i. Sau y l mt s im c bn trong vn ny.

1. T chc - mt phm tr php l v hnh chnh

C th khng nh rng, khng c nh nc, khng c lut php, khng c b my hnh chnh v i ng cn b, cng chc vi mt h thng chc v c t ra, th khng c vn t chc. Do vy, t chc trc ht chnh l mt phm tr php l v hnh chnh.

BOX:

Quy ch cng chc u tin ca nc ta c ban hnh theo Sc lnh s 76/SL do Ch tch H Ch Minh k ngy 20/5/1950, c quy nh vic "t chc" v "t chc bt buc". Theo Quy ch ny, "t chc bt buc" l mt hnh thc k lut.

iu 87 ca Lut T chc Quc hi: "Ngi c Quc hi bu hoc ph chun vic b nhim, nu v l do sc kho hoc v l do khc m khng th thc hin c nhim v th c th xin t chc".

Quy nh v trch nhim ca ngi c chc v, quyn hn cc c quan, t chc trong vic phng chng tham nhng, quan liu, lng ph (ca Ban Thng v Thnh u Thnh ph H Ch Minh ban hnh): "C quan, t chc c nhiu cn b, ng vin b k lut ng, k lut chnh quyn do t li c nhn hoc vi phm php lut th ngi ng u t gic xin t chc hoc b cch chc". Ln u tin mt ng b trong h thng ng c quy nh v vn ny.

Tuy nhin, Php lnh cn b, cng chc nm 1998 khng quy nh vic t chc, do vy vic t chc (bt buc) nc ta hin nay cha tr thnh yu cu c tnh php l v cng cha hnh thnh c thi quen hnh chnh ny trong i ng cn b, cng chc, nht l cn b, cng chc gi chc v lnh o, qun l trong cc c quan hnh chnh, c quan cng quyn. Theo chng ti, Php lnh cn b, cng chc nn b sung iu khon ny, ph hp vi s pht trin chung ca nn hnh chnh v tin trnh ci cch hnh chnh nh nc nc ta.

T chc (bt buc) nu c tr thnh mt trong nhng quy nh ca c ch qun l cn b, s gp phn tch cc vo vic gi gn phm cht chnh tr, t cch, o c; tng cng tinh thn trch nhim, khc phc bnh quan liu, xa dn, xa thc t ca mt s cn b lnh o thuc cc c quan, t chc trong h thng chnh tr t Trung ng n c s.

20

T chc (bt buc) thc cht l mt hnh thc x l cn b c vi phm khng th cng v hin ti c na, nhng cha n mc phi s dng cc hnh thc cao hn nh cch chc chng hn. T chc (bt buc) trong khi vn bo m nhng yu cu c bn ca cng tc qun l v s dng cn b, nh-ng li "nh nhng" v "t nh" hn. Mt khc, n pht huy c tinh thn trch nhim c nhn, dm lm, dm chu v tnh k lut t gic ca cn b. y l s "uyn chuyn" ca quy php m cc ch Nh nc ta t xa, cng nh nhiu nc trn th gii hin nay p dng mt cch linh hot v c hiu qu. N th hin s nghim minh ca k cng, php nc v mang tnh vn ho cao ca mt nh nc php quyn dn ch v tin b.

Ni v trch nhim ca cn b, cng chc, nht l trch nhim ca ngi ng u, nu ch tuyn b "nghim khc kim im" v "phi chu trch nhim mt cch nghim tc", m khng gn vi vn t chc, min chc v cch chc, ng thi c nhng quy ch c th thc hin, th hiu qu ca vic xc nh v nng cao trch nhim c nhn ca cn b, ng vin, cng chc, nht l trch nhim ca ngi ng u c quan, t chc, n v, chc chn s rt hn ch.

Mt vn na cng cn ni ti l, tuy ngi cn b, cng chc c n cng khai xin t chc v mt trong nhng l do ni trn, nhng vic c ng cho t chc hay khng li thuc v cp c thm quyn. Bi v, cn phi xem xt t chc nh vy c tho ng khng, hay s phi x l bng nhng hnh thc khc nghim khc hn nh min chc hoc cch chc.

Tuy nhin, li c nhng trng hp khng chp nhn cho t chc, m vn yu cu ngi xin t chc tip tc m ng trch nhim. Bi v, mt ngi cn b tht s c kh nng, trnh v bn lnh dm lm, dm chu nhng trong qu trnh cng tc, c th mc phi sai lm, khuyt im nhng khng thuc v phm cht chnh tr, o c, li sng, khng li dng cng v, chc v tham nhng, tiu cc. Sai lm mc phi ta nh mt tai nn lao ng. Trong trng hp ny khng nhng khng chp nhn t chc, m cn phi ng vin v to iu kin ngi cn b vn ln, sa cha khuyt im v lp nhng thnh tch mi.

2. T chc l trch nhim, ngha v v o c

n lc nn t ra vic t chc (bt buc), khng ch ring i vi nhng ngi c Quc hi bu, hoc ph chun vic b nhim nh Lut T chc Quc hi nm 2001 quy nh, m cho tt c cc cn b, cng chc trong h thng chnh tr ca Nh nc ta. c bit bao nhiu v vic do thiu trch nhim trong ch o, qun l, iu hnh, gy hu qu nghim trng, hoc xy ra tiu cc, tham nhng nh trong vic cp t, duyt v thc hin d n, duyt kinh ph, u thu, xy dng c bn, v.v... gy d lun bt bnh chnh ng trong nhn dn, m ngi ng u ngnh, lnh vc, c quan, n v hoc a phng c v vic xy ra, vn ng nhin ti chc, nu khng b cp trn hoc cc c quan bo v php lut pht hin v x l.

cp n vn ny, Thi bo Ngn hng s 80, ra ngy 14/10/2000, tc gi Nguyn Xun Cnh vit: "Trong chnh sch cn b khng th thiu ch nh t chc. Ch nh ny t lu khng nh mnh nh mt nhn t dn ch tt yu ca ch cng v v c c s lch s vng chc. n lc ch nh t chc phi tm c ch ng xng ng ca n trong Nh nc php quyn x hi ch ngha. T chc khng ch l quyn, n cn l ngha v ca i ng cn b do dn bu cng nh do b nhim, m trc ht l nhng ngi lnh o".

Trn nguyn tc "Ngi ng u b my phi chu trch nhim mi mt v b my m mnh ph trch"1, t chc (bt buc) c th s c p dng vo cc trng hp nh do thiu trch nhim trong ch o, qun l, iu hnh, xy ra tham nhng, tiu cc, hoc cc v vic gy hu qu nghim trng, hoc bn thn c nhng vi phm v phm cht chnh tr, li sng, t cch, o c, hoc do nng lc, trnh , sc kho khng th hon thnh c nhim v. Mun vy phi "Lm r chc nng, thm quyn, phi xc nh r trch nhim ca ngi ng u v trch nhim ca tng c nhn trong b my; xc nh r nguyn tc lm vic, c ch vn hnh v cc quy ch phi hp. Khi

21

c vn th c cn c phn r ng, sai mt cch minh bch v xc nh r trch nhim thuc v ai "2.

vic t chc (bt buc) c thc hin mt cch nghim tc, cng khai, dn ch, cn phi c nhng quy nh mang tnh nguyn tc v tin ti phi th ch ho bng cc quy phm php lut. Phi c quy ch c th v vic t chc (bt buc), nhng cn b, ng vin, cng chc ang gi cc cng v lnh o, qun l trong b my ca ng, Nh nc v cc t chc khc trong h thng chnh tr t Trung ng n c s nhn thc c rng, nu vi phm n mc no v phm cht chnh tr, t cch, o c, hoc thiu trch nhim trong ch o, qun l, iu hnh, xy ra nhng hu qu nghim trng, th trc ht h phi t chc

V kha cnh o c hoc nhn vn, t chc cn xy ra khi khng ng quan im ngi lnh o; nhng xut, kin ngh khng c xem xt, gii quyt; nhng quyn li chnh ng khng c h-ng; ngi lnh o ca quyn, c on, thiu cng bng v bn thn khng c iu kin, kh nng m ng c chc v.

3. Vn ho t chc

Cuc sng l vn ho. l nn vn ho tng hp ca mt dn tc, mt quc gia, mt th ch, mt t chc, mt on th, mt c quan, mt n v, thm ch mt gia nh, mt con ngi. Ngi ta t tn cc nn vn ho nh vn ho , vn ho ng, vn ho ng Sn, vn ho ng bng Bc b, vn ho Nam b... Ngi ta gi tn cc lnh vc vn ho nh vn ho giao tip, vn ho m thc, vn ho hc ng... Cng nh th, c th ni n vn ho t chc.

Trong my nm gn y, d lun x hi cng bt u c s ch n vn ny. Nh hot ng cch mng lo thnh Trn Bch ng t cu hi: "V sao Hn Quc chng hn, mt cy cu sp , B trng Giao thng vn ti v Th trng Seoul t chc lp tc? C l cng n lc mt thi quen dn ch v trch nhim nh th cn thnh lut Vit Nam"3. Nh bo lo thnh Thi Duy cp n vn trch nhim c nhn ca ngi lnh o gn lin vi vic t chc. Tc gi t vn "D bt c chc v g, nu khng thc hin y trch nhim c nhn, cng phi t chc hoc b cch chc"4. Cn nh vn L Bu th khng nh rng: "Nc ta hin nay cha c vn ho t chc"5. l nhng ting ni y tm huyt, th hin s quan tm ng n ca ngi dn i vi cng vic xy dng mt nh nc php quyn x hi ch ngha, xy dng mt nn hnh chnh trong sch, cng bng v dn ch nc ta.

*

* *

Vo gia nm 1999, khi cp n vn trch nhim c nhn ca ngi ng u cc b, cc ngnh trc nhng khuyt im, sai lm ca b, ngnh mnh ph trch, ng ch L Kh Phiu nhn mnh: "Nu bn thn sai hoc b my sai th ngi ng u cng phi chu trch nhim. Hoc l xin t chc hoc b cch chc. Bn thn khng tham nhng, nhng b my tham nhng ln, th khng th v can".

Ngay sau khi c ti c c, cp n vn trch nhim c nhn ca cn b, cng chc, Ch tch nc Trn c Lng ni: "Dt khot phi gn trch nhim c nhn ca mi cn b, cng chc, nht l ngi ng u cc c quan hnh chnh, c quan cng quyn cc cp m khng hon thnh nhim v th tt hn ht l nn t chc. ng n lc ri vo sai phm, phi chu k lut".

ng ch Nguyn Minh Trit, u vin B Chnh tr, B th Thnh u Thnh ph H Ch Minh, trong nhiu cuc hp Ban chp hnh ng b thnh ph, khuyn co ngi ng u nn t chc, nu c s mnh ph trch xy ra tham nhng, tiu cc hoc khng hon thnh nhim v.

22

T nhng quan im rt r rng v kin quyt ni trn, vic cao trch nhim c nhn, nht l trch nhim ca ngi ng u cc c quan hnh chnh, c quan cng quyn, gn lin vi vn t chc, bc u c th ch ho thnh cc quy phm php lut. Hy vng rng, t bc khi u quan trng , tt c cc t chc trong h thng chnh tr t Trung ng n c s, s c nhng quy nh c th v trin khai thc hin mt cch cng khai v dn ch./.

* Hc vin Hnh chnh Quc gia

1. Vn kin Hi ngh ln th 7 BCH T ng kho VIII. 2. Vn kin Hi ngh ln th 7 BCH T ng kho VIII. 3. Bo Thanh nin s ra ngy 16/2/2002. 4. Bo i on kt s ra ngy 3/6/2000. 5. Tp ch Tia sng s ra thng 8/2002.

23

tng tr t php quc t trong lnh vc dn s - thc trng v gii php

ng Trung H*

Trong bi cnh hin nay, tranh chp dn s c yu t nc ngoi ngy cng nhiu hn. Tng tr t php (trong c tng tr t php trong lnh vc dn s) l mt cng c tr gip hu hiu gii quyt tranh chp . Tuy nhin, cn kh nhiu vic phi lm trong lnh vc ny. Bi vit ch ra nguyn nhn ca nhng tn ti trong hot ng tng tr t php nhng nm qua v xut ban hnh Php lnh v tng tr t php, ng thi tng cng m phn, k kt, tham gia cc iu c quc t.

1. C s php l bo m thc hin tng tr t php quc t gia Vit Nam v cc nc

Tng tr t php quc t l vic cc quc gia (ch yu thng qua To n v cc c quan t php) gip , h tr nhau v cc vn t php (bao gm c dn s v hnh s). Trong lnh vc dn s1, ch yu l hot ng u thc t php gia cc c quan t php cc nc nhm gip nhau thc hin mt s cng vic c lin quan n hot ng t tng nh: tng t giy t, ly li khai, iu tra thu thp chng c.

Vic thc hin tng tr t php gia Vit Nam v cc nc trc ht da trn c s cc hip nh song phng v tng tr t php. Trc nm 1992, khi cn tn ti Lin X v h thng cc nc x hi ch ngha, Vit Nam k kt 06 Hip nh tng tr t php vi cc nc l: CHDC c, Lin X, Tip Khc, CuBa, Hungary, Bungary. n nay, Hip nh vi CHDC c ht hiu lc, Hip nh vi Lin X c Lin bang Nga k tha (mc d gia Vit Nam v Lin bang Nga k Hip nh mi nhng Hip nh mi ny hin cha c hiu lc), Hip nh vi Tip Khc c c Sc v Xlvakia k tha. Ni dung ca cc Hip nh c k trong giai on ny v c bn tng i ging nhau. Cc Hip nh ny u iu chnh mt cch tng th hai mng quan h, l tng tr t php gia cc c quan t php cc nc k kt v phng php thng nht cc quy tc chn php lut p dng gii quyt xung t lut v quy tc xc nh thm quyn ca c quan t php trong vic gii quyt cc vn dn s, lao ng, hn nhn gia nh v hnh s. Sau nm 1992, k t khi c Hin php mi cho n nay, Vit Nam k thm 9 Hip nh tng tr t php vi cc nc l: Ba Lan, Lo, Trung Quc, Lin bang Nga, Php, Ucraina, Mng C, Belarus, CHDCND Triu Tin. Cc Hip nh tng tr t php trong giai on ny so vi giai on trc c k vi nhng nc c ch chnh tr a dng hn, ni dung ca cc Hip nh cng khng ging nhau. Trong khi cc Hip nh k vi Ba Lan, Ucraina, Mng C, Belarus, CHDCND Triu Tin c phm vi iu chnh tng th nh cc Hip nh giai on trc nm 1992, th Hip nh k vi Php v Trung Quc ch iu chnh cc vn tng tr t php gia cc c quan t php hai nc m khng quy nh v vn chn php lut p dng gii quyt xung t php lut cng nh dn ti phm.

i vi cc nc cha k vi Vit Nam Hip nh tng tr t php, vic thc hin cc tng tr t php v dn s c thc hin theo nguyn tc c i c li. iu 85 Php lnh th tc gii quyt cc v n dn s nm 1989 quy nh To n Vit Nam s hp tc vi to n nc ngoi trong vic thc hin t-ng tr t php trn c s bnh ng v cng c li. To n Vit Nam s chp nhn thc hin cc yu cu tng tr t php ca To n nc ngoi nu yu cu tng tr t php khng tri vi trt t x hi v khng lm phng hi n an ninh ca nc Cng ho x hi ch ngha Vit Nam. Thc t cho thy, cc v vic c yu t nc ngoi c c gii quyt mt cch n tho ti To n hoc c quan

24

trng ti ca mt nc hay khng, cn ph thuc vo kt qu thc hin u thc t php ca quc gia -c yu cu. Nu nh quc gia c yu cu t chi thc hin u thc t php, th r rng cc v vic s khng c gii quyt ph hp vi php lut. Hay ni cch khc, li ch chnh ng ca cc bn trong trng hp ny s khng c bo v mt cch khch quan. Do , vic To n v cc c quan t php khc ca Vit Nam thc hin u thc t php quc t theo yu cu ca pha nc ngoi, k c khi khng c iu c quc t nh trnh by trn y l vic lm cn thit nhm bo v trc ht l quyn li ca cng dn Vit Nam trong v vic do pha nc ngoi yu cu.

2. Thc trng hot ng tng tr t php quc t trong lnh vc dn s.

1. Tnh hnh thc hin

Thc tin hot ng tng tr t php nc ta nhiu nm qua cho thy, u thc t php v dn s thng bao gm: a) tng t cho ng s giy gi ra To, quyt nh ca To n hay cc giy t khc; b) ly li khai ca cc b n v nhn chng; c) thu thp chng c; d) xc minh a ch; e) trng cu gim nh v.v...

Vic thc hin u thc t php quc t v dn s Vit Nam trong cc nm qua cho thy, mc d chng ta cn thiu vn bn php lut quy nh v vn ny, song cc c quan nh nc c gng thc hin mt khi lng ln cng vic u thc t php theo yu cu ca cc nc k kt Hip nh tng tr t php, cng nh cc nc cha k Hip nh ny. Nu nh trong nhng nm 80, s lng u thc t php v dn s ca nc ngoi yu cu ta thc hin ch chim khong trn 100 v/nm, th t nm 1997 n nay, s lng u thc loi ny tng ln rt nhiu (trung bnh khong trn 300 v/1 nm). Ring nm 2001, s lng cc u thc v dn s l hn 600 v, trong ch yu l cc u thc v tng t giy t v ly li khai ng s l ngi nc ngoi trong v kin ly hn do To n nc ta yu cu, c bit l i vi i Loan.

Phm vi u thc t php thng bao gm cc loi v vic chnh sau:

Th nht, cc u thc t php do To n nc ngoi yu cu To n Vit Nam thc hin.

U thc tng t giy t v ly li khai ng s trong v kin truy nhn cha v cp dng nui con l loi u thc chim a s trong nhng nm 80 v na u 90 (khong trn 100 v/nm), ch yu do cc nc ng u v Cng ho Lin bang c chuyn cho ta. Ngoi ra, trong nm 1999 pht sinh loi vic mi l pha Sc yu cu To n nhn dn thnh ph H Ni thc hin gim nh nhm mu xc nh cha cho con. y l loi vic i hi chi ph kh cao.

U thc tng t giy t lin quan n cc v ly hn (khong trn 50 v/nm) l loi vic ang pht sinh ngy mt nhiu, ch yu do cc To n ca CHLB c, Sc, Xlvakia, Nga yu cu. Ngoi ra, u thc tng t giy t v v kin thng mi (hp ng mua bn hng ho) cng l loi vic mi pht sinh trong nhng nm gn y.

Th hai, u thc t php do To n Vit Nam yu cu To n nc ngoi v i s qun Vit Nam nc ngoi thc hin.

U thc tng t giy t v ly li khai ca ng s l cng dn Vit Nam ang c tr nc ngoi trong v kin ly hn l loi vic chim s (khong 70% v vic do To n Vit Nam yu cu). Trong thi gian gn y s lng cc u thc tng t giy t v ly li khai i vi b n l cng dn nc ngoi trong cc v n ly hn cng gia tng rt nhanh.

Ngoi ra, cc u thc v vic ly li khai ca ng s l cng dn Vit Nam ang c tr nc ngoi trong cc v kin dn s do To n trong nc xt x (i tha k, chia ti sn, thay i h tn...) cng ang c xu hng tng ln (khong 10 v/nm).

25

Trong cc nm qua, To n nhn dn thnh ph H Ni v To n nhn dn thnh ph H Ch Minh l hai ni thc hin nhiu nht cc u thc t php ca nc ngoi, cng l ni yu cu To n nc ngoi v i s qun Vit Nam nc ngoi thc hin u thc nhiu nht (chim 80% v vic u thc ca To n trong nc ra nc ngoi). Ring trong nm 1999, To n nhn dn thnh ph H Ch Minh c khong 70 v vic u thc ra nc ngoi lin quan n vic i ly hn gia cng dn Vit Nam vi ngi i Loan, nhng To n i Loan mi ch thc hin c 30 v vic do To n TP H Ch Minh yu cu. iu ny gy tr ngi khng nh n thi hn xt x ca To n Vit Nam.

2. nh gi v tnh hnh thc hin

Nhn chung, vic thc hin cc u thc t php (vi cc nc k kt Hip nh tng tr t php cng nh vi cc nc cha k kt Hip nh) trong nhng nm gn y dn dn i vo nn np, p ng cc yu cu t ra. Tuy nhin, nh gi v nhng tn ti ca cng tc ny, c th nu ln mt s nh-c im v nguyn nhn c bn sau:

Mt l, tin thc hin u thc t php, v c bn cn chm so vi yu cu. Nguyn nhn ch yu l do cc To n a phng cha c cn b chuyn trch, thiu phng tin i li, cha c bin php ch ti i vi b n khng thi hnh giy gi n To n, do a ch ca ng s cn c tng t giy t v ly li khai khng c chnh xc. Cc To n Vit Nam thng phi mt rt nhiu thi gian cho vic xc minh a ch ca ng s ghi trong h s u thc. C nhng u thc khng th thc hin -c do khng th tm c c a ch ca ng s, hoc ng s chuyn ni , thm ch c nhiu trng hp ng s vn ang sng bt hp php ti nc c To n gi u thc, hoc trn sang t nn ti cc nc khc. Thc trng ny xy ra nhiu i vi cc u thc ca Cng ho Sc trong cc v kin truy nhn cha v cp dng nui con.

Hai l, v cht lng thc hin u thc, nhiu To n a phng cn cha thc hin nghim tc theo ng hng dn ca B T php ti Thng t s 163/HTQT ngy 25/3/1991 v vic thc hin u thc t php ca To n nc ngoi. Bn cnh , cn c To n (nht l cc To n cc tnh pha Nam) cha quan tm ng mc n vic thc hin u thc t php, trong h s thc hin u thc cn thiu giy t theo hng dn, bin bn tng t giy t khng c lp theo quy nh (khng y cc ch k ca Thm phn (ch to), ca cn b th k, ca ngi nhn tng t v nhiu khi cn khng c du ca To n). c bit, cc To n cn cha quan tm thc hin ng quy nh v th tc lin h vi To n nc ngoi v gi h s cho To n nc ngoi. Mc d c hng dn ca B T php, nhng nhiu trng hp To n khng lm ng theo hng dn, khng c Cng vn tr li To n nc ngoi v kt qu thc hin u thc. Trong hng dn ca B T php cng nu r v tnh hp l v hp thc ca mt h s u thc, nhng nhiu To n ca ta cha quan tm n vn ny.

Ba l, vic thc hin u thc t php do To n trong nc yu cu thng qua i s qun Vit Nam nc ngoi v vic tng t giy t v ly li khai ca cng dn Vit Nam ang tm tr nc ngoi l ng s trong cc v kin v dn s, lao ng v hn nhn gia nh, c To n trong nc xem xt v ang th l, nhn chung gii quyt cn rt chm. Phi tha nhn rng trong nhng nm qua, c bit l nhng nm gn y, Cc Lnh s B Ngoi giao cng nh cc i s qun, Lnh s qun Vit Nam cc nc c nhiu c gng, n lc thc hin cc yu cu ny v thu c nhng kt qu kh quan, nu so vi nhng nm trc y. Tuy vy, loi u thc ny ngy mt nhiu, do vic thc hin cn phi c quan tm nhiu hn na mi p ng c yu cu ca cc To n trong nc, nht l v mt tin thi gian (nhiu u thc c khi phi hn 1 nm mi thc hin c, trong khi To n b ph thuc v khng ch bi thi hn th l v phi a v n ra xt x theo quy nh ca Php lnh th tc gii quyt cc v n dn s).

Bn l, trong 5 nm tr li y, cc v vic u thc do To n nc ta ngh To n nc ngoi h tr thc hin cc hnh vi t php ngy cng nhiu, nht l i vi cc nc cha k kt Hip nh tng tr t php (nh i Loan). Trong khi chng ta cha c vn bn quy phm php lut trong nc quy nh v trnh t, th tc thc hin u thc t php vi cc nc cha k kt iu c quc t vi nc ta, nn lu nay cc c quan ca Vit Nam ch bit nh qua ng ngoi giao. V th, tin cng nh cht l-

26

ng thc hin cc u thc ny t pha To n nc ngoi (c yu cu) rt khc nhau v php lut cc nc quy nh khc nhau v vn ny, nhng thng l kt qu rt chm, cha p ng c yu cu ca To n trong nc.

3. Gii php v mt php l

Mt trong nhng nguyn nhn c bn i vi nhng tn ti nu trn l hin nay, chng ta cha c mt vn bn quy phm php lut c gi tr php l cao ( cp lut, php lnh) iu chnh v hot ng tng tr t php trong khi chng ta k kt ngy cng nhiu cc Hip nh tng tr t php vi cc nc v thc tin hot ng u thc t php ngy cng pht trin. i vi cc nc k Hip nh, Thng t lin b s 139/TT-LB ngy 12/3/1984 ca B T php - Vin Kim st nhn dn ti cao - To n nhn dn ti cao- B Ni v- B Ngoi giao v vic thi hnh Hip nh tng tr t php v php l v cc vn dn s, gia nh v hnh s k gia nc ta vi Lin X v cc nc x hi ch ngha qu li thi v khng cn ph hp vi tnh hnh mi. i vi cc nc cha k Hip nh, hot ng ny vn thc hin theo tng v vic c th, khng c c ch nht qun.

Ban hnh Php lnh v tng tr t php quc t

Trong thi gian ti, theo chng ti, cn thit phi xy dng Php lnh v tng tr t php quc t, bi v y l mt vn rt rng, cha c vn bn lut no iu chnh, lin quan n chc nng, nhim v khng ch ca cc c quan thuc Chnh ph (B T php, B Ngoi giao, B Cng An...), cc c quan chnh quyn a phng m cn lin quan nhiu n chc nng ca cc ngnh To n, Kim st. Vic ban hnh php lnh ca U ban thng v Quc hi s c gi tr rng buc (v ngha v php l) i vi c To n nhn dn ti cao v Vin kim st nhn dn ti cao trong vic thc hin, c bit l c ch phi hp gia cc b, ngnh v s ch o, hng dn vic thc hin cc Hip nh tng tr t php k kt. Nu xy dng mt vn bn quy phm php lut thp hn mc Php lnh, v d Ngh nh ca Chnh ph v tng tr t php th r rng khng p ng c yu cu ny, nht l khng th quy nh ngha v thc hin iu c quc t cho To n nhn dn ti cao v Vin kim st nhn dn ti cao c. Ngc li, nu trong thi im hin nay, chng ta xy dng ngay mt o lut v tng tr t php quc t th cng khng hp l, v xy dng mt o lut phc tp ny i hi rt nhiu thi gian, cng sc v cn c tnh ton, cn nhc k cng, thn trng. Hn th na, Chng trnh xy dng php lut ca Quc hi qu ti.

Php lnh tng tr t php cn iu chnh cc ni dung c bn sau y:

- Nguyn tc thc hin tng tr t php quc t: cc c quan c thm quyn thc hin tng tr t php quc t trn c s iu c quc t c k kt gia Vit Nam vi cc nc; trong trng hp khng c iu c quc t, th tng tr t php c thc hin theo nguyn tc c i c li, trn c s tn trng c lp, ch quyn quc gia v cc bn cng c li.

- iu kin thc hin tng tr t php: quy nh nhng iu kin c th cho vic thc hin tng tr t php (h s, ngn ng, thi hn, chi ph...).

- Trnh t, th tc thc hin tng tr t php: quy nh nhng th tc, trnh t thc hin tng tr t php theo yu cu ca To n, c quan t php nc ngoi ti Vit Nam, cng nh th tc thc hin t-ng tr t php ca To n, c quan t php Vit Nam ti c quan i din ngoi giao, c quan lnh s Vit Nam nc ngoi.

- Yu cu i vi h s u thc t php quc t (giy t, ti liu, th tc v dch vn bn, cng chng, hp php ho...).

- Qun l nh nc v cng tc tng tr t php quc t: ni dung qun l nh nc; h thng cc c quan thc hin chc nng qun l nh nc; nhim v ca Chnh ph, To n nhn dn ti cao, Vin kim st nhn dn ti cao; trch nhim v c ch phi hp cng tc gia cc b, c quan ngang b,

27

cc U ban nhn dn tnh, thnh ph trc thuc trung ng v c quan i din ngoi giao, lnh s Vit Nam nc ngoi trong cng tc qun l nh nc.

Tng cng m phn, k kt v tham gia cc iu c quc t

Vit Nam hin mi k kt c 14 Hip nh tng tr t php song phng vi cc nc, trong khi nhiu nc c ng ngi Vit lm n sinh sng v c nhu cu v tng tr t php cao nh: Hoa K, c, Canaa th li cha c Hip nh. iu ny gy nhiu kh khn cho vic thc hin tng tr t php. Trong thi gian ti, song song vi thc y cng tc m phn, k kt Hip nh song phng, Vit Nam cn tham gia vo mt s Cng c a phng v vn ny. Vic tham gia Cng c a phng s to thun li, c th cng mt lc hp tc tng tr t php vi nhiu nc l thnh vin ca Cng -c, m rng phm vi hp tc m khng cn phi trc tip m phn vi tng nc mt nh iu c song phng. i vi hot ng tng tr t php Vit Nam hin nay, theo chng ti, nc ta nn tham gia mt s cng c nh: Cng c LaHay nm 1956 v tng t giy t t php v ngoi t php ra nc ngoi; Cng c LaHay nm 1970 v thu thp chng c cho cc v kin dn s v thng mi... y l nhng cng c hin c nhiu nc tham gia, c phm vi iu chnh lin quan cc v vic u thc t php v tng t giy t cng nh ly li khai, thu thp chng c trong cc v n dn s - mt loi u thc hin ang chim a s trong hot ng tng tr t php ca cc To n nc ta.

Cng c cc c s php l ng vai tr quan trng, tin quyt i vi hot ng tng tr t php quc t. Vic hon thin php lut nhm gii quyt cc vn ang vng mc hin nay nh: t chc b my thc hin tng tr t php, quy trnh u thc t php, c ch phi hp, c ch hp tc gia To n Vit Nam v cc nc... Qua , gp phn nng cao cht lng v hiu qu ca cng tc tng tr t php quc t, thc y quan h hp tc gia Vit Nam vi cc nc, cng nh khuyn khch cc ch th ca php lut tham gia ngy mt nhiu vo cc quan h dn s, kinh t, thng mi c yu t nc ngoi, vi s yn tm, tin tng rng cc tranh chp pht sinh gia h (nu c) s c gii quyt mt cch n tho, thng qua s tr gip hu hiu ca hot ng tng tr t php./.

* V php lut quc t v hp tc quc t- B T php

1. Khi nim "dn s " y c hiu theo ngha rng bao gm c thng mi, hn nhn gia nh, lao ng.

28

hon thin B lut dn s Vit Nam

inh Th Mai Phng*

Tc gi phn tch nhng khuyt tt trong B lut Dn s 1995: v tr trn, di trong h thng cha r, tnh chung chung, thiu kh thi, nhiu mng quan h x hi cha c iu chnh, cha khp vi php lut quc t v xut nhng quan im, yu cu sa i, b sung B lut ny.

I. S cn thit ca vic sa i, b sung nhm hon thin B lut Dn s nm 1995

Khng th ph nhn ngha to ln ca B lut dn s nm 1995 (BLDS), tuy nhin, trong qu trnh thi hnh, BLDS bc l nhng im cn cha ph hp. nn kinh t c nhng bc pht trin mi v cht v y nhanh tin ca qu trnh hi nhp quc t, mt yu cu cp bch chng ta phi tin hnh, theo Ngh quyt i hi i biu ng ton quc ln th IX, l: "y mnh vic xy dng v hon thin khung php lut ph hp vi kinh t th trng nh hng x hi ch ngha, nghin cu sa i, b sung php lut hin hnh ph hp vi yu cu thc hin chin lc kinh t- x hi v yu cu hi nhp kinh t quc t". bo m thc hin cc yu cu trn y, c th khi qut tnh cp thit ca vic sa i, b sung BLDS nh sau:

1. Vic thc hin cc quy nh ca BLDS trn thc t cn nhiu bt cp

1.1. Cha c quy nh xc nh v tr, vai tr ca BLDS trong h thng php lut

iu ny to ra s c lp gia cc quy nh ca BLDS vi cc quy nh trong cc lnh vc php lut khc c lin quan nh cc quy nh php lut thuc lnh vc kinh t hoc thng mi. T dn n s cng nhc trong qu trnh p dng php lut dn s, c bit trong qu trnh p dng php lut ti to n. iu ny to ra tnh trng thiu thng nht trong qu trnh p dng php lut. Mt vn cng mt lc c th c iu chnh bi cc quy phm thuc cc ngnh lut khc nhau, nhng li cho hai kt qu khc nhau1.

Xt v l lun phn ngnh lut cc nc trn th gii ni chung, BLDS c coi l o lut chung v chim v tr ct yu trong h thng lut t iu chnh mi quan h gia cc c nhn, cc ch th khc trong quan h ti sn v nhn thn. Trong khi , cc lut khc nh Lut Thng mi, Lut v S hu tr tu... l cc vn bn lut chuyn ngnh. Vic p dng cc quy nh ca BLDS ch c thc hin khi cc vn bn lut chuyn ngnh khng quy nh hoc quy nh cha c th. Khc vi quan im ny, nc ta, BLDS ni ring v ngnh lut dn s ni chung c lp v cng tn ti song song vi cc ngnh lut khc nh lut thng mi, lut kinh t. iu ny gy nn tnh trng khng c p s cho bi ton phn bit v i tng v phm vi iu chnh gia cc ngnh lut. Hn th, n cn to ra tnh trng thiu thng nht trong qu trnh p dng php lut, tnh trng tranh chp v thm quyn trong vic gii quyt cc tranh chp pht sinh trong cc lnh vc php lut khc nhau dn ti tnh trng ko di trong hot ng xt x, quyn v li ch hp php ca cc ch th khng c bo v mt cch kp thi.

1.2. Mt s quy nh ca BLDS mi dng li cc quy nh mang tnh nguyn tc, cha th thi hnh trn thc t

29

iu ny c th thy r nht qua mt s quy nh ti Phn 2 v Ti sn v Quyn s hu, Chng V, Phn 3 v Trch nhim bi thng thit hi ngoi hp ng, ti Phn 4 v Tha k, Phn 5 v Nhng quy nh v Chuyn quyn s dng t...

Chng hn, theo quy nh ti iu 613, 614 v 615: Tu tng trng hp, to n quyt nh buc ng-i xm phm phi bi thng mt khon tin b p tn tht v tinh thn m ngi phi gnh chu. Tuy nhin, vic xc nh khon tin b p tn tht v tinh thn khi no c thc hin v thc hin nh th no th khng c quy nh c th. Chnh iu ny dn n tnh trng, trong rt nhiu tr-ng hp trong qu trnh xt x, To n b qua khng xem xt ti khon tin b p v tinh thn.

Theo cc quy nh v tha k trong BLDS, mt c nhn c quyn lp di chc nh ot ti sn ca mnh v ngi tha k c th l c nhn cn sng vo thi im m tha k hoc sinh ra cn sng sau thi im m tha k nhng thnh thai trc khi ngi li di sn cht hoc l c quan, t chc cn tn ti vo thi im m tha k. Nh vy, mt c nhn c th li di sn ca mnh cho Nh nc. Tuy nhin, BLDS khng quy nh c th c quan no thay mt Nh nc tip nhn di sn tha k.

Tng t nh vy, theo quy nh ti iu 647 BLDS, trong trng hp khng c ngi tha k theo di chc, theo php lut hoc c nhng khng c quyn hng di sn, t chi quyn hng di sn, th di sn khng c ngi nhn tha k thuc Nh nc. Tuy nhin, php lut cng khng quy nh c th Nh nc tip nhn di sn vi t cch g, c quan no thc hin v h c phi thc hin ngha v v ti sn ca ngi li di sn hay khng?...

1.3. Mt s quy nh ca BLDS thiu tnh kh thi

iu ny c th thy r nht qua mt s quy nh trong phn chung nh quy nh v t cch ch th ca H gia nh v T hp tc, quy nh v thi hn t chi hng di sn tha k

Chng hn, theo quy nh ti iu 116 BLDS: H gia nh bao gm cc thnh vin c ti sn chung hot ng kinh t chung trong quan h s dng t, trong hot ng sn xut nng, lm, ng nghip v trong mt s lnh vc sn xut, kinh doanh khc do php lut quy nh, l ch th trong cc quan h dn s . Quy nh chung chung ny dn n tnh trng s tn ti ca ch th h gia nh ch l trn danh ngha; trn thc t, t cch ca ch th ny gn nh khng tn ti trong cc giao dch dn s. Quy nh ny cng rt kh xc nh th no l mt h gia nh, th no tr thnh thnh vin ca h gia nh v chnh v vy, trch nhim dn s ca ch th h gia nh khng c xc nh v tn ti mt cch c th trn thc t.

Tng t nh vy, s tn ti t cch ch th ca T hp tc cng khng thc s hp l cng nh khng bo m s an ton cho cc ch th khc khi tham gia vo cc giao dch dn s vi ch th ny.

Quy nh ti iu 645 BLDS v vic t chi nhn di sn tha k cng chng t iu trn. Theo quy nh ti iu ny, nu sau thi hn su thng k t thi im m tha k m ngi tha k khng thc hin quyn t chi nhn di sn tha k th h buc phi nhn di sn. Nh vy, php lut a ra quy nh buc ch th c quyn phi thc hin quyn ca mnh. R rng quy nh v thi hn ny trong BLDS l cha thc s hp l. V vy, trn thc t, khong thi gian gia thi im m tha k v thi im xy ra tranh chp v yu cu to n gii quyt vt qu 6 thng rt nhiu, nhng thng thng cc to n vn chp nhn yu cu t chi nhn di sn tha k ca cc ng s...

1.4. Mt s mng quan h x hi cha c iu chnh bi cc quy nh ca BLDS

Thc trng ny c th thy r nht qua cc quy nh ca BLDS trong phn ch th quan h php lut dn s v phn ti sn.

30

Chng hn, theo quy nh ti iu 172 BLDS: "Ti sn bao gm vt c thc, tin, giy t tr gi c bng tin v cc quyn ti sn". T khi nim trn, chng ta c th hiu, ti sn c phn thnh hai loi c bn sau: Th nht, ti sn l cc vt c thc, tin, giy t tr gi c bng tin; Th hai, ti sn l cc quyn s dng, chim hu, nh ot i vi loi ti sn th nht. Nh vy, nu theo quy nh ny, cc nh lm lut ch mi cp ti cc ti sn hu hnh, cc ti sn tn ti di hnh thc vt cht nht nh m hon ton cha cp ti mng ti sn v hnh, mt loi ti sn ngy cng tr nn quan trng trong x hi, c bit khi nn kinh t ca nhn loi ang dn tng bc chuyn sang hnh thi mi, hnh thi kinh t tri thc. Thc t chng minh gi tr v vai tr ca loi ti sn ny trong x hi ni chung v trong hot ng sn xut, kinh doanh ca cc doanh nghip ni ring l rt ln, l mt trong nhng yu t quyt nh s thnh cng ca mi doanh nghip trong hot ng sn xut, kinh doanh. i vi mt doanh nghip, gi tr hu hnh, gi tr vt cht i vi mt nhn hiu hng ho cho mt sn phm l khng ln. Ch vi mt chi ph khng ln, ngi ta cng c th to ra nhng nhn hiu hng ho rt p, rt c th. Tuy nhin, gi tr v hnh ca mi nhn hiu hng ho c th hin qua s chim lnh trn th trng so vi cc hng ho cng loi, lng tin v thi quen ca khch hng i vi nhn hiu hng ho l mt ti sn c gi tr rt ln, mt kha cnh no c th ni n l v gi. N quyt nh ti s thnh cng ca doanh nghip trn th trng cng nh n c th mang li nhng gi tr vt cht rt ln cho mi doanh nghip.

Chnh v vy, trong ln sa i ti, nhng khong trng trn cn khc phc nhm p ng ngy cng tt hn cc yu cu pht sinh trong thc tin iu chnh cc quan h x hi trong lnh vc dn s.

2. Mt s bt cp pht sinh t yu cu ca qu trnh hi nhp kinh t quc t

Trc mt s yu cu pht sinh t qu trnh hi nhp kinh t quc t cng nh t qu trnh ton cu ho i sng kinh t- x hi, v d vic Vit Nam tham gia vo mt s iu c quc t nh Hip nh TRIPs, Hip nh thng mi Vit Nam- Hoa K, vic tin ti gia nhp T chc thng mi th gii WTO... i hi h thng php lut ca nc ta ni chung v cc quy nh php lut dn s ni ring cn phi hon thin to cho qu trnh ch ng hi nhp. Cc yu cu ny chng ta c th nhn nhn mt cch chi tit trong mt s quy nh ca BLDS, nhng gic tng quan, chng ta c th khi qut mt s im sau:

2.1. Khung php lut dn s Vit Nam cn thiu nhiu so vi khung ca cc iu c quc t m Vit Nam tham gia hoc chun b tham gia

Thc trng ny c th thy qua cc quy nh php lut v bo h i tng s hu cng nghip. Theo quy nh ca BLDS, cc i tng s hu cng nghip c bo h thiu rt nhiu. Chnh v vy, cc vn bn di lut (cc Ngh nh ca Chnh ph) c ban hnh nhm p ng yu cu iu chnh, v d: Ngh nh s 54/2000/N-CP ngy 3/10/2000 v bo h quyn s hu cng nghip i vi b mt kinh doanh, ch dn a l, tn thng mi v bo h quyn chng cnh tranh khng lnh mnh lin quan n s hu cng nghip; Ngh nh s 06/2001/N-CP ngy 1/2/2001 sa i, b sung mt s iu ca Ngh nh s 63/CP ngy 24/10/1996... Thc trng ny cng tng t i vi cc quy nh php lut trong BLDS v quyn tc gi. to s thng nht trong qu trnh thi hnh cng nh nhm bo m tnh n nh v hiu lc ca cc quy phm php lut, cc quy phm trong cc vn bn trn cn c b sung vo BLDS. Hn th, vic ghi nhn cc quy phm trn vo BLDS cn th hin thi nghim chnh ca nc ta trong vic thc hin nguyn tc tun th iu c quc t "Pacta Sunt Servanda" trong qu trnh thc thi cc iu c quc t song phng v a phng.

2.2. Cc quy phm xung t trong BLDS cha v cha p ng yu cu dn chiu ca cc quan h dn s c yu t nc ngoi ang pht trin ngy cng a dng v phc tp

Cc quy phm xung t trong BLDS (t iu 826 ti iu 838) nh hin nay cha thc s tng xng, c bit trong mt s vn nh vn s hu, vn tha k v vn hp ng. Thc trng ny dn ti tnh trng cc to n thiu c s php l trong vic gii quyt cc tranh chp dn s c

31

yu t nc ngoi. V vy, vic xy dng v b sung thm cc quy phm xung t vo BLDS l mt i hi tt yu pht sinh t thc tin p dng php lut.

II. Mt s quan im c bn trong qu trnh sa i, b sung cc quy nh ca BLDS

Xut pht t v tr v tm quan trng ca BLDS trong i sng kinh t- x hi nc ta, theo kin c nhn, chng ti cho rng vic sa i, b sung ln ny cn qun trit mt s quan im c bn sau:

1. C th ho Hin php

Vic hon thin h thng php lut khng ch th hin vic to ra h thng cc quy phm php lut ph hp vi s pht trin ca cc quan h x hi m cn th hin tnh thng nht gia cc quy phm trong ton h thng php lut. Vi vai tr l mt o lut gc trong h thng php lut, Hin php l nn tng, l c s php l cho s hnh thnh ca cc ngnh lut trong h thng php lut, cho hot ng ca cc c quan nh nc, cc t chc cng nh mi cng dn trong x hi. Chnh v vy, cc quy nh ca BLDS phi c th ho c cc quy nh ca Hin php trong lnh vc dn s. V vy, trong ln sa i ti, BLDS phi c th ho cc quy nh ca Hin php 1992 c sa i, b sung.

2. p ng nhng i hi ca thc tin cuc sng, ng thi c tnh d bo lu di

Thc t cho thy, cc quy phm php lut ch pht sinh hiu lc thc t khi chng ph hp vi cc yu cu pht sinh t cc quan h x hi tng ng. Chnh v vy, nhm nng cao hiu qu iu chnh ca cc quy phm php lut dn s trong thc tin, khc phc nhng hn ch ca BLDS qua hn 5 nm thi hnh, vic sa i, b sung cc quy nh ca B lut cn bm st cc yu cu pht sinh t thc tin cuc sng. Hn th, nhm duy tr s n nh ca BLDS trong h thng php lut v cng l duy tr s pht trin n nh ca cc quan h x hi trong lnh vc dn s, trnh nhng thit hi khch quan i vi cc ch th khi tham gia vo cc quan h dn s mang li do s thay i ca cc quy phm php lut, trong qu trnh sa i, b sung, vic nghin cu quy lut vn ng ca cc quan h dn s nc ta trong thi gian sp ti cng nh trong mt khong thi gian lu di l v cng cn thit. Vic lm ny cng nhm khc phc tnh trng lp php nc ta hin nay, nhiu vn bn php lut mi c hiu lc thi hnh phi sa i, b sung, tnh trng "hm nay lm, ngy mai sa".

Bn cnh , vic nghin cu mt cch ton din h thng cc iu c quc t m Vit Nam tham gia, chun b tham gia hoc s tham gia nhm nh gi tc ng i vi h thng php lut ni chung v BLDS ni ring. Vic lm ny nhm khc phc tnh trng "sa lut theo iu c quc t" v tnh trng "nc n chn mi nhy" vn xa nay vn thng thy nc ta. Thc trng ny gy ra hai hin tng, th nht, a chng ta vo trng thi "b ng hi nhp" m khng phi "ch ng hi nhp", gim hiu qu ca cc hot ng trong l trnh thc hin cam kt trong iu c quc t; th hai, gy xo trn h thng php lut mi khi tham gia hoc k kt mt iu c quc t, iu ny cng tc ng khng nh ti cc ch th thuc phm vi, i tng iu chnh ca cc vn bn php lut tng ng.

3. Kinh nghim ca qu kh v kinh nghim nc ngoi

Thc tin thi hnh BLDS trong thi gian va qua cho thy, nhng quy phm php lut phn nh c phong tc, tp qun, nhng truyn thng tt p ca dn tc thng pht huy ti a hiu lc thc t. Tuy nhin, trong qu trnh xy dng BLDS, chc chn, vic nghin cu nhm tip tc pht huy nhng phong tc, tp qun tt p cha th c thc hin mt cch ton din. Chnh v vy, trong ln sa i ny, vic tip tc nghin cu, tm hiu cc phong tc, tp qun tt p mt cch ton din nhm phn nh chng trong cc quy phm php lut ca BLDS l mt vic lm cn thit. Bn cnh , vic nghin cu thc tin thi hnh nhm tm ra nhng nhm quy phm ph hp vi thc

32

tin cuc sng, trn c s rt ra nhng bi hc cn thit cho vic sa i, b sung cc quy phm php lut cha thc s ph hp vi cuc sng cng ng vai tr rt quan trng.

Lch s pht trin ca nhn loi ni chung v ca mi nc trn th gii ni ring cho thy, s vn ng v pht trin ca i sng dn s mi quc gia trong cng mt thi k c rt nhiu im t-ng ng v khng ph thuc vo ch chnh tr. Chnh v vy, vic nghin cu kinh nghim lp php ca mt s nc pht trin trn th gii nhm vo ba mc tiu c bn, th nht, nhm trnh nhng va vp m nhng nc ny gp phi trong qu trnh hon thin h thng php lut dn s; th hai, nhm hc tp kinh nghim lp php v nhng vn tng t c kim nghim qua thc t; v cui cng, nhm phc v cho qu trnh ch ng hi nhp ca nc ta nh phn tch trn. Tm quan trng ca vic nghin cu h thng php lut ca cc nc tin tin trn th gii c khng nh r nt nht thng qua mc tiu th ba. iu ny c th c minh chng qua nhng hnh ng cp bch m nc ta ang xc tin thc thi Hip nh thng mi Vit Nam- Hoa K. Trong cc hot ng , vic nghin cu v tm hiu h thng php lut Hoa K l mt trong nhng hot ng c u tin hng u.

III. Mt s yu cu t ra trong qu trnh sa i, b sung BLDS

Trn c s qun trit nhng quan im phn tch trn, vic sa i, b sung BLDS phi nhm vo mt s mc tiu sau:

1. Ly BLDS l b lut gc trong lnh vc dn s

Nh phn tch trong phn tnh cp thit, trong ln sa i ny, v tr, vai tr ca BLDS trong h thng php lut phi c xc nh mt cch r rng. Theo , BLDS c coi l mt o lut chung, l b lut gc iu chnh cc quan h x hi c xc lp trn nguyn tc bnh ng, t nguyn, t do tho thun v t chu trch nhim. Khi pht sinh quan h trong lnh vc kinh t, thng mi v hn nhn gia nh, cc o lut chuyn ngnh s c p dng, trong nhng trng hp trong cc vn bn php lut chuyn ngnh khng c quy phm iu chnh th khi mi p dng cc quy nh ca BLDS.

Gii php trn bo m tnh thng nht v r rng trong qu trnh p dng php lut, trnh tnh trng chng cho, mu thun. Hn th, gii php ny cn gp phn lp nhng khong trng trong cc lnh vc php lut chuyn ngnh, trnh tnh trng ban hnh vn bn quy phm mt cch trn lan, tu tin v thiu thng nht nh hin nay.

2. Cc quy nh trong BLDS cn phi c c th mc ti a

Trong thi gian qua, thc t cho thy, nhiu quy nh trong BLDS vn cha thc s pht sinh hiu lc, cha khng nh vai tr ca mnh trong vic iu chnh cc quan h dn s. Mt trong nhng nguyn nhn ca tnh trng ny l cc quy nh mi dng mc l nhng nguyn tc chung, cha th p dng vo cc quan h c th, trong khi cc c quan c thm quyn cha kp ban hnh cc vn bn hng dn thi hnh. iu ny c th thy mt cch r nt nht trong lnh vc bi thng thit hi ngoi hp ng, lnh vc tha k, lnh vc s hu tr tu v chuyn giao cng ngh... Chnh v vy, trong nhiu trng hp, khi c tranh chp xy ra, cc c quan xt x thng ch vn bn hng dn ca c quan nh nc c thm quyn hoc cng vn hng dn ca to n cp trn. T , dn ti thi gian xt x cc v n ti cc to n ko di, s thiu thng nht trong qu trnh p dng php lut. khc phc tnh trng ny, trong ln sa i, b sung ti cn xy dng BLDS theo hng c th ho mc ti a cc quy nh ca BLDS c th trc tip i vo cuc sng m khng phi ch i cc vn bn hng dn ca c quan nh nc c thm quyn. Tuy nhin, bn cnh vic c th ho mc ti a nhm nng cao hiu lc thc t ca cc quy phm php lut, vic sa i, b sung vn phi qun trit nguyn tc nh cp trn. l, BLDS l mt o lut gc, mt o lut chung iu chnh cc quan h x hi c xc lp trn nguyn tc t do, t nguyn tho thun v t chu trch nhim.

33

3. Lm r mi quan h gia qun l nh nc vi giao lu dn s

Theo quan im lp php ca Vit Nam, nhiu c quan trong b my nh nc c vai tr quan trng trong giao lu dn s. Tuy nhin, i vi mi trng hp cn c s hin din (can thip hoc h tr) ca Nh nc th vn tip theo l c quan no (c quan hnh chnh hay t php, c quan cp c s hay cao hn) s thc hin vic can thip hay h tr khng hn l cu hi d tr li. Nht l trong iu kin b my nh nc ca chng ta ang trong qu trnh ci cch, i mi mnh m trong mt vi nm qua. S thn trng trong vic giao thm quyn cho mt c quan c th trong BLDS nh vy l rt cn thit nhm m bo cho B lut tng thch vi qu trnh ci cch, i mi b my nh n-c. Nhng vic trao thm quyn chung chung, khng r rng v cha thc s hp l v phm vi thm quyn cng nh vic khng quy nh cc ch ti bo m thc hin thm quyn ny mt cch r rng hoc trn thc t c quy nh ca php lut song c quan c trao thm quyn li cha c thnh lp hoc c nhiu c quan c giao trng thm quyn dn n vic kh khn khi p dng cc quy nh ca BLDS. Mt khc, cc quy nh ny trong mt chng mc no , biu hin "s can thip qu su" vo giao lu dn s, lm hn ch nguyn tc c bn trong giao lu dn s l t do ch, t nguyn, t tho thun, c bit trong cc quan h hp ng dn s. Thc trng ny lm gim hiu qu trong giao lu dn s ni chung. iu ny c th chng minh qua mt s quy nh nh quy nh v thi im giao kt hp ng (iu 403 BLDS), v gii thch giao dch dn s (iu 135 BLDS)...

Theo quy nh ti iu 403, thi im giao kt hp ng i vi nhng hp ng m theo quy nh ca php lut phi c chng nhn ca Cng chng Nh nc, chng thc, ng k hoc xin php l thi im hp ng c chng nhn, chng thc, ng k hoc cho php. Qua thc tin thi hnh cng nh xt v mt l lun, quy nh ny phn no cha thc s hp l, th hin s can thip qu su ca Nh nc. Xt v bn cht, thi im giao kt l thi im cc bn cam kt vi nhau v vic thc hin quyn v ngha v. Chnh v vy, Nh nc can thip ngay vo giai on ny l khng thc s cn thit.

Tng t nh vy l quy nh ti iu 135 BLDS: "2. Trong trng hp giao dch dn s c th c hiu theo nhiu ngha khc nhau, th phi gii thch theo ngha ph hp vi mc ch ca giao dch, theo tp qun ni giao dch xc lp; nu bn mnh th v kinh t a vo giao dch dn s ni dung bt li cho bn yu th v kinh t, th khi gii thch giao dch dn s phi theo hng c li cho bn yu th ". Theo quan im c nhn, chng ti cho rng, s can thip ca Nh nc c th hin qua quy nh ny cha thc s hp l. R rng, mt giao dch dn s phi c xc lp trn c s t do ch ca cc ch th tham gia. Nh vy, khi giao dch dn s c xc lp trong trng hp quy nh ti Khon 2, iu 135 th ch c th xy ra hai trng hp:

- Th nht, Nh nc khng nn can thip vo giao dch ny thng qua vic gii thch theo hng c li cho bn yu th. V, d sao cc bn tham gia giao dch hon ton t do ch. S can thip ny r rng khng