KapagKapagNamatayNamatayang Iyongang Iyong

Minamahal...Minamahal...

1994, 2000, 2005Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania

Kapag Namatay ang Iyong MinamahalMga Tagapaglathala

Watchtower Bible and Tract Society of New York, Inc.Brooklyn, New York, U.S.A.Inilimbag Oktubre 2014

Hindi ipinagbibili ang publikasyong ito. Inilaan ito bilang bahagi ngpambuong-daigdig na pagtuturo sa Bibliya na tinutustusan

ng kusang-loob na mga donasyon.Malibang iba ang ipinakikita, ang mga pagsipi sa Kasulatanay mula sa makabagong-wikang New World Translation

of the Holy ScripturesWith References.When Someone You Love Dies

Tagalog (we-TG)Made in JapanGawa sa Japan

Hindi Totoo Iyan!PAHINA 3

Normal Bang Makadama Nang Ganito?PAHINA 7

Papaano Ko Mapagtitiisan ang AkingPagdadalamhati?

PAHINA 14

Papaano Makatutulong ang Iba?PAHINA 20

Isang Tiyak na Pag-asa Para samga PatayPAHINA 26

Natulog na ba sa kamatayan angiyong minamahal?

Nagdadalamhati ka pa bahanggang ngayon?

Kailangan mo ba ng tulong sapagharap sa iyong pagdadalamhati?

May pag-asa ba ang mga patay?

Kung mayroon, ano iyon?

Papaano tayo makatitiyak?

Sa brosyur na ito, ang gayong mga tanong aymabibigyan ng nakaaaliw na mga sagot mula sa Bibliya.

Inaanyayahan ka naming basahin itong mabuti.

Hindi Totoo Iyan!ISANG lalaking taga-New York (E.U.A.) angnagkukuwento: Ang aking anak na lalaking si

Jonathan ay dumalaw sa mga kaibigan na mgailang milya ang layo. Ang aking asawa, si Valentina, ay ayaw puma-

yag na pumunta siya roon. Siyay palaging ninenerbiyos dahil sa

trapik. Subalit gustung-gusto ni Jonathan ang elektroniks, at ang

kaniyang mga kaibigan ay may talyer na dooy maaari siyang ma-

kagawa ng aktuwal na pagsasanay. Akoy

nasa bahay sa kanluran ng Manhattan, New

York. Wala ang aking asawa at dinadalaw

ang kaniyang pamilya sa Puerto Rico. Dara-

ting na si Jonathan, naisip ko. Pagkatapos

ay may tumimbre sa pinto. Tiyak na siya na

iyan. Hindi pala. Iyon ay ang pulis at mga

paramediko. Kilala po ba ninyo ang lisensi-

yang ito sa pagmamaneho? tanong ng opi-

syal ng pulisya. Oo, sa anak ko yan, kay Jonathan. May masama

kaming balita sa inyo. Nagkaroon ng aksidente, at . . . ang inyong

anak, . . . ang inyong anak ay patay na. Ang aking unang nadama

ay, Hindi totoo iyan! Ang nakapanghihilakbot na pangyayaring

iyan ang sumugat sa aming puso na hanggang ngayoy masakit pa

rin, kahit lumipas na ang mga taon.

Isang ama sa Barcelona (Espanya) ay sumulat: No-

ong mga taon ng 1960 sa Espanya, masaya ang aming

pamilya. Naroroon si Mara, ang aking asawa, at ang

aming tatlong anak, sina David, Paquito, at Isabel,

may edad na 13, 11, at 9 ayon sa pagkakasunud-

sunod.

Isang araw noong Marso 1963, umuwi si Paquito

mula sa paaralan na idinaraing ang napakatinding sa-

kit ng ulo. Naging palaisipan sa amin kung ano kaya

ang dahilanngunit saglit lamang. Pagkaraan ng tat-

long oras siyay binawian ng buhay. Cerebral hemor-

rhage ang biglang tumapos sa kaniyang buhay.

Nangyari ang pagkamatay na iyon ni Paquito 30

taon na ang nakalilipas. Gayunman, ang matinding

hapdi ng pagkaulilang iyon ay nananatili pa rin hang-

gang sa ngayon. Hindi maiiwasan na madama ng mga

magulang na nawalan ng anak na silay kulang na sa

kanilang ganang sariligaano mang katagal na pa-

nahon ang lumipas o gaano mang karami pa ang na-

ging anak nila.

May masama kaming balita sa inyo. Nagkaroon ng aksidente,

at . . . ang inyong anak, . . . ang inyong anak ay patay na.

4 Kapag Namatay ang Iyong Minamahal

Ang dalawang pangyayaring ito, kung saan ang

mga magulang ay nawalan ng mga anak, ay naglala-

rawan kung gaano kalalim at katagal ang nagiging su-

gat kapag namatayan ng isang anak. Gayon katotoo

ang sinabi ng isang doktor na sumulat: Ang pagkama-

tay ng isang bata ay karaniwan nang mas kalunus-

lunos at mas masakit kaysa kamatayan ng mas matan-

da sapagkat ang bata ang pinakahuli sa pamilya na

inaasahang mamamatay. . . . Ang pagkamatay ng si-

numang anak ay nangangahulugan ng pagkawala ng

mga pangarap sa kinabukasan, mga pagkakaugnayan

[anak, manugang, apo], mga karanasan . . . na hindi

pa natatamasa. At ang pagkadamang ito ng matin-

ding kawalan ay maaari ring ikapit sa sinumang ba-

bae na nawalan ng sanggol dahil sa pagkalaglag.

Isang nangungulilang asawang babae ang nagpapa-

liwanag: Ang aking asawa, si Russell, ay naglingkod

bilang katulong sa paggagamot sa lugar ng digmaan

sa Pasipiko noong Digmaang Pandaigdig II. Nasaksi-

han niya at naligtasan ang ilang nakapanghihilakbot

na mga digmaan. Nagbalik siya sa Estados Unidos at

sa isang mas tahimik na buhay. Pagkaraan ay nagling-

kod siya bilang isang ministro ng Salita ng Diyos. Nang

lampas na siya ng 60 nagsimula siyang makadama ng

mga sintoma ng sakit sa puso. Sinikap niyang maging

aktibo sa kaniyang buhay. Nang, isang araw noong

Hulyo 1988, inatake siya sa puso at namatay. Ang ka-

niyang pagkawala ay nakapanlulumo. Ni hindi man

lamang ako nakapagpaalam. Hindi lamang siya asawa

para sa akin. Siya ang aking pinakamatalik na kaibi-

gan. Nagsama kami sa loob ng 40 taon. Ngayon sa

wari koy dapat kong harapin ang isang di-pangkara-

niwang pangungulila.

Ang mga itoy ilan lamang sa libu-libong trahedya

na matinding dinaranas ng mga pamilya sa buong da-

igdig araw-araw. Gaya ng sasabihin sa iyo ng karami-

han ng mga taong nagdadalamhati, kapag namatayan

ka ng anak, asawa, magulang, kaibigan, tunay na iyon

na nga ang huling kaaway ayon sa tawag ng Kristi-

yanong manunulat na si Pablo. Karaniwan nang ang

unang natural na madarama hinggil sa nakasisindak

na balita ay ang bagay na di ito matanggap, Hindi

totoo iyan! Hindi ako naniniwala. Iba pang damda-

min ang madalas na kasunod, gaya ng ating makiki-

ta.1 Corinto 15:25, 26.

Gayunman, bago natin isaalang-alang ang pagka-

dama ng pangungulila, sagutin muna natin ang ilang

mahahalagang tanong. Ang kamatayan bay nanga-

ngahulugan ng katapusan ng taong iyon? May pag-asa

bang makita muli ang mga mahal natin sa buhay?

May Isang Tunay na Pag-asa

Ang manunulat ng Bibliyang si Pablo ay nag-aalok

ng pag-asa upang makaligtas sa huling kaaway, ang

kamatayan. Isinulat niya: Ang kamatayan ay dadal-

hin sa wala. Ang huling kaaway na papawiin ay ka-

matayan. (1 Corinto 15:26, The New English Bible)

Bakit tiyak na tiyak ito ni Pablo? Sapagkat siyay na-

turuan ng isa na ibinangon mula sa mga patay, si

Jesu-Kristo. (Gawa 9:3-19) Iyan din ang dahilan kung

bakit naisulat ni Pablo: Sapagkat yamang ang kama-

tayan ay sa pamamagitan ng isang tao [si Adan], ang

pagkabuhay-muli ng mga patay ay sa pamamagitan

din ng isang tao [si Jesu-Kristo]. Sapagkat kung paa-

nong kay Adan ang lahat ay namamatay, gayundin

kay Kristo ang lahat ay bubuhayin.1 Corinto 15:

21, 22.

Nabagbag ang puso ni Jesus nang matanaw niya

ang isang babaing balo sa Nain at makita ang kani-

yang namatay na anak. Sinasabi sa atin ng ulat ng Bi-

bliya: Habang papalapit [si Jesus] sa pintuang-daan

ng lunsod [Nain], aba, narito! may isang taong patay

na inilalabas, ang bugtong na anak na lalaki ng kani-

yang ina. Bukod sa rito, siya ay isang babaing balo.

Isang malaking pulutong mula sa lunsod ang kasama

rin niya. At nang makita siya ng Panginoon, ay naan-

tig siya sa pagkahabag sa kaniya, at sinabi niya sa

kaniya: Tigilan mo na ang pagtangis. Sa gayon ay

lumapit siya at hinipo ang langkayan, at ang mga ta-

gapagdala ay huminto, at sinabi niya: Binata, sinasabi

Kapag Namatay ang Iyong Minamahal 5

ko sa iyo, Bumangon ka! At ang taong patay ay umu-

po at nagpasimulang magsalita, at ibinigay niya siya

sa kaniyang ina. Ngayon ang takot ay nanaig sa ka-

nilang lahat, at pinasimulan nilang luwalhatiin ang

Diyos, na sinasabi: Isang dakilang propeta ang ibina-

ngon sa gitna natin, at, Ibinaling ng Diyos ang kani-

yang pansin sa kaniyang bayan. Pansinin kung pa-

paano naawa si Jesus, kung kaya binuhay niyang muli

ang anak ng babaing balo! Gunigunihin ang ipinahihi-

watig nito para sa hinaharap!Lucas 7:12-16.

Doon, sa harap ng mga saksi, nagsagawa si Je-

sus ng di-malilimot na pagbuhay-muli. Iyon ay

patunay ng pagkabuhay-muli

na malaon na niyang inihu-

la bago pa ang pangyayaring

ito, ang pagsasauli ng buhay

sa lupa sa ilalim ng isang ba-

gong langit. Sa pagkakataong

iyon ay sinabi ni Jesus: Hu-

wag kayong mamangha rito,

sapagkat ang oras ay duma-

rating na ang lahat niyaong

nasa mga alaalang libingan ay

makaririnig ng kaniyang tinig

at lalabas.Apocalipsis 21:1,

3, 4; Juan 5:28, 29; 2 Pedro

3:13.

Kasali sa iba pang saksi sa

isang pagbuhay-muli ay si Pedro, kasama ang iba pa

sa 12 na sumama kay Jesus sa kaniyang mga pagla-

lakbay. Narinig nila mismo ang binuhay-muling si Je-

sus na nagsalita sa Dagat ng Galilea. Ang ulat ay nag-

sasabi sa atin: Sinabi ni Jesus sa kanila: Halikayo,

mag-agahan kayo. Walang isa man sa mga alagad ang

nagkalakas ng loob na magtanong sa kaniya: Sino

ka? sapagkat alam nila na iyon ang Panginoon. Luma-

pit si Jesus at kinuha ang tinapay at ibinigay ito sa ka-

nila, at gayundin ang isda. Ito na ngayon ang ikat-

long pagkakataon na si Jesus ay nagpakita sa mga

alagad pagkatapos na ibangon siya mula sa mga pa-

tay.Juan 21:12-14.

Kung gayon, makasusulat si Pedro taglay ang ganap

na pananalig: Pagpalain ang Diyos at Ama ng ating

Panginoong Jesu-Kristo, sapagkat alinsunod sa kani-

yang dakilang awa ay nagbigay siya sa atin ng isang

bagong pagsilang tungo sa isang buhay na pag-asa

sa pamamagitan ng pagkabuhay-muli ni Jesu-Kristo

mula sa mga patay.1 Pedro 1:3.

Nagpahayag si apostol Pablo ng kaniyang tiyak na

pag-asa nang sabihin niya: Naniniwala ako sa la-

hat ng mga bagay na inilagay sa Batas at nasusu-

lat sa mga Propeta; at may pag-asa ako sa Diyos, na

siyang pag-asa na iniingatan din ng mga taong ito mis-

mo, na magkakaroon ng pag-

kabuhay-muli kapuwa ng mga

matuwid at mga di-matuwid.

Gawa 24:14, 15.

Milyun-milyon kung gayon

ang magkakaroon ng matibay

na pag-asa na makitang muli

sa lupa ang kanilang mga mi-

namahal na buhay ngunit nasa

ilalim ng totoong naiibang ka-

lagayan. Ano nga kaya ang

mga kalagayang iyon? Ang iba

pang mga detalye ng salig-sa-

Bibliyang pag-asa para sa ating

yumaong mga minamahal ay

tatalakayin sa huling bahagi

ng brosyur na ito, na pinamagatang Isang Tiyak na

Pag-asa Para sa mga Patay.

Ngunit una muna ay isaalang-alang natin ang mga

tanong na maaaring nasa isip mo kung ipinagdada-

lamhati mo ang pagkamatay ng isang minamahal:

Normal bang magdalamhati nang ganito? Papaano ko

mapagtitiisan ang aking pagdadalamhati? Ano ang

magagawa ng iba upang matulungan akong makaya-

nan ito? Papaano ko matutulungan ang iba na nagda-

dalamhati? At higit sa lahat, Ano ang sinasabi ng Bi-

bliya tungkol sa isang tiyak na pag-asa para sa mga

patay? Makikita ko pa kayang muli ang aking mga ma-

hal sa buhay? At saan?

! ()(! ( *. %#-#*#(

Ano ang natural na nadarama sapagkamatay ng isang minamahal?

Ano ang ginawa ni Jesus para saisang babaing balo sa Nain?

Ano ang ipinangako ni Jesus hinggilsa mga patay?

Bakit nakatitiyak sina Pedro atPablo na magkakaroon ng

pagkabuhay-muli?

Anu-anong tanong angnararapat sagutin?

6 Kapag Namatay ang Iyong Minamahal

Huwag kang iiyak! kapag nasasaktan ako. Hindi ko

matandaan kung nahagkan o nayakap kailanman ng

aking ina ang sinuman sa aming magkakapatid (apat

kaming lahat). Akoy 56 na taon nang masaksihan

ko ang pagkamatay ng aking ama. Nakadama ako

ng matinding pangungulila. Gayunman, sa pasimula,

hindi ako makaiyak.

Sa ibang kultura, ang mga tao ay hayagang nagpa-

pamalas ng kanilang damdamin. Masaya man sila o

malungkot, nalalaman ng iba ang kanilang nadara-

ma. Sa kabilang dako naman, sa ilang bahagi ng da-

igdig, lalo na sa hilagang Europa at Britanya, ang mga

tao, lalo na ang mga lalaki, ay nasanay nang kuyu-

min ang kanilang damdamin, pigilin ang kanilang

emosyon, magtiim-bagang at magkimkim sa sarili.

Subalit kapag nakaranas kang mawalan ng minama-

hal, mali nga kayang ibulalas mo ang iyong pagdada-

lamhati? Ano ang sinasabi ng Bibliya?

Yaong mga Tumangis sa Bibliya

Ang Bibliya ay isinulat ng mga Hebreo sa rehiyon

ng silangang Mediteraneo, na mga taong lantarang

nagpapamalas ng kanilang damdamin. Itoy naglala-

man ng maraming halimbawa ng mga taong haya-

gang nagpamalas ng kanilang pagdadalamhati. Na-

mighati si Haring David sa pagkamatay ng kaniyang

pinaslang na anak na si Amnon. Sa katunayan, siyay

umiyak na mainam. (2 Samuel 13:28-39) Nagda-

lamhati pa nga siya sa pagkamatay ng kaniyang tak-

sil na anak na si Absalom, na nagtangkang kamka-

min ang pagkahari. Ganito ang sabi sa atin ng ulat

ng Bibliya: Nang magkagayon [si David] ang hari

ay nabagabag at umakyat sa silid sa bubungan sa

ibabaw ng pintuang-daan at nanangis; at ganito ang

sinabi niya habang siya ay naglalakad: Anak kong

Absalom, anak ko, anak kong Absalom! Oh ako na

sana ang namatay, ako mismo, sa halip na ikaw, Ab-

salom na anak ko, anak ko! (2 Samuel 18:33) Si

David ay namighati gaya ng sinumang karaniwang

ama. At madalas na nanaisin pa ng mga magulang na

sila na sana ang namatay sa halip na ang kanilang

mga anak! Wari bang totoong di-karaniwan na mau-

na pang mamatay ang anak kaysa sa isang magulang.

Ano ang naging damdamin ni Jesus sa kamatayan ng

kaniyang kaibigang si Lazaro? Siyay tumangis habang

papalapit siya sa libingan niya. (Juan 11:30-38) Pag-

karaan, tumangis si Maria Magdalena habang papala-

pit sa libingang-dako ni Jesus. (Juan 20:11-16) Tunay,

ang isang Kristiyano na may kaunawaan sa pag-asa ng

pagkabuhay-muli sa Bibliya ay hindi nagdadalamhati

Normal BangMakadamaNangGanito?

ISANG naulila ang sumulat: Bilang isang bata sa Inglatera, tinuruan akong huwagipahalata ang aking damdamin sa harap ng mga tao. Naaalaala ko pa ang aking ama,isang dating militar, na sinasabi sa akin habang pinagtitiim ang mga ngipin na,

Kapag Namatay ang Iyong Minamahal 7

nang ganoon na lamang anupat hindi na siya kailan-

man maaaliw, na gaya ng iba na walang maliwanag na

saligan sa Bibliya hinggil sa kanilang paniniwala sa ka-

lagayan ng patay. Ngunit bilang isang tao na may nor-

mal na damdamin, ang tunay na Kristiyano, bagaman

taglay ang pag-asa ng pagkabuhay-muli, ay nagdada-

lamhati at namimighati sa pagkamatay ng sinumang

minamahal.1 Tesalonica 4:13, 14.

Tumangis o Huwag Tumangis

Kumusta naman ang ating ikinikilos sa ngayon?

Nahihirapan ka ba o nahihiyang ipahalata ang iyong

nadarama? Ano ang iminumungkahi ng mga tagapa-

yo? Ang kanilang modernong pangmalas ay madalas

na umuulit lamang sa sinaunang karunungan ng Bi-

bliya na kinasihan. Sinasabi nila na dapat nating ibu-

lalas ang ating pagdadalamhati, huwag pigilin iyon.

Itoy nagpapaalaala sa atin sa tapat na mga lalaki

noon, gaya nina Job, David, at Jeremias, na ang pag-

papahayag ng dalamhati ay masusumpungan sa Bi-

bliya. Tiyak na hindi nila pinigil ang kanilang dam-

damin. Kaya nga, hindi matalinong ibukod mo ang

iyong sarili sa mga tao. (Kawikaan 18:1) Sabihin pa,

ang pamimighati ay ipinahihiwatig sa ibat ibang pa-

Normal lamang na magdalamhati at tumangis kapag namatay ang isang minamahal

8 Kapag Namatay ang Iyong Minamahal

Kapag Namatay ang Iyong Minamahal 9

Ang salitang paraan ay hindi nagpapahiwatig naang pagdadalamhati ay may isang itinakdangiskedyul o programa. Ang pagdadalamhati ay

maaaring magsanib at magkaroon ng ibat ibang haba

ng panahon, depende sa isa. Ang listahang ito ay hindi

kumpleto. Ang iba pang uri ng damdamin ay maaaring

lumitaw. Ang sumusunod ay ilan sa mga sintoma ng

pagdadalamhati na maaaring maranasan ng isa.

Panimulang nadarama: Pagkabigla sa simula;

di-makapaniwala; di-matanggap; pagkawala ng

pakiramdam; pagkadama ng kasalanan; galit.

Maaaring ibilang sa malalang pagdadalamhati

ang: Pagkamalilimutin at insomniya; matinding pagod;

pagiging sumpungin; maling pagpapasiya at pag-iisip;

madalas na pag-iyak; pagbabago ng gana sa pagkain,

anupat bumababa o tumataas ang timbang; ibat

ibang sintoma ng nasirang kalusugan; pananamlay;

pagbagal sa trabaho; mga guniguninararamdaman,

naririnig, nakikita ang namatay; sa pagkamatay ng

anak, walang-katuwirang pagkagalit sa iyong asawa.

Panahong Tumatatag na ang loob: Kalungkutan na

may pananabik sa nakaraan; mas nakawiwiling alaala

ng namatay, na may bahid pa nga ng katatawanan.

(! ,( (! !&'".#raan sa ibat ibang kultura, gayundin depende sa ka-

raniwang mga paniniwalang relihiyoso.

Ano kaya kung napapaiyak ka? Bahagi ng kalika-

san ng tao ang umiyak. Alalahaning muli ang pang-

yayari ng kamatayan ni Lazaro, nang si Jesus ay du-

maing sa espiritu at . . . lumuha. (Juan 11:33, 35)

Kaya ipinakita niyang ang pagluha ay isang normal

na pagkilos sa kamatayan ng isang minamahal.

Itoy pinatunayan ng halimbawa ng isang ina, si

Anne, na namatayan ng kaniyang sanggol na si Ra-

chel dahil sa SIDS (Sudden Infant Death Syndrome).

Ganito ang sabi ng kaniyang asawa: Ang nakapagta-

taka ay na si Anne at ako ay hindi man lamang na-

paiyak sa libing. Ang lahat ay umiyak. Ukol dito, su-

magot si Anne: Oo nga, pero nakaiyak na ako nang

husto para sa ating dalawa. Sa palagay koy gayon na

lamang ang aking nadamang sakt mga ilang linggo

pagkatapos ng malungkot na pangyayari, nang sa wa-

kas ay mapag-isa ako sa bahay isang araw. Magha-

pon akong umiyak. Ngunit naniniwala akong naka-

tulong iyon sa akin. Naginhawahan ako pagkatapos

noon. Kinailangan kong mamighati dahil sa pagka-

matay ng aking sanggol. Lubusan akong naniniwala

na dapat mong hayaan ang isang namimighating tao

na lumuha. Bagaman karaniwan na sa iba na sabi-

hing, Huwag ka nang umiyak, hindi makatutulong

iyan.

Kung Papaano Kumikilos ang Ilan

Papaano kumikilos ang ilan kapag nangunguli-

la sa pagkamatay ng isang minamahal? Halimba-

wa, isaalang-alang si Juanita. Alam niya kung pa-

Halimbawa, ang mga Yoruba ng Nigeria ay may tradisyunal napaniniwala sa reinkarnasyon ng kaluluwa. Kaya kapag namatayanng anak ang isang ina, may matinding pagdadalamhati ngunit saisang maigsing panahon lamang, yamang gaya ng sabi ng isang ba-hagi ng awiting Yoruba: Ang tubig ang natapon. Ang kalabasa ayhindi nabasag. Ayon sa mga Yoruba, itoy nangangahulugan na angkalabasang may lamang tubig, ang ina, ay manganganak pang mulimarahil ang reinkarnasyon ng isang namatay. Hindi sumusunodang mga Saksi ni Jehova sa anumang tradisyong salig sa pamahiinna nagmumula sa maling mga idea ng pagkawalang-kamatayan ngkaluluwa at reinkarnasyon, na walang saligan sa Bibliya.Eclesias-tes 9:5, 10; Ezekiel 18:4, 20.

paano mamatayan ng isang sanggol. Limang ulit na

siyang nakunan. Ngayon ay nagdadalantao na naman

siya. Kaya nang siyay kinailangang maospital dahil

sa isang aksidente sa sasakyan, natural lamang na

siyay mabahala. Pagkaraan ng dalawang linggo hu-

milab ang tiyannang kulang sa buwan. Di-nagtagal

pagkaraan ang munting si Vanessa ay ipinanganak

tumitimbang lamang nang mahigit dalawang libra.

Tuwang-tuwa ako, naaalaala ni Juanita. Sa wakas

ay naging nanay rin ako!

Subalit ang kaniyang katuwaan ay hindi nagta-

gal. Pagkaraan ng apat na araw namatay si Vanessa.

10 Kapag Namatay ang Iyong Minamahal

Bagaman may iba pa siyang mga anak, nasasabik pa rinsi Monna sa pagsilang ng kaniyang susunod na anak.Kahit bago pa isilang, itoy isa nang sanggol na kaniyang

nilalaro, kinakausap, at pinapangarap.

Ang nabubuong buklod sa pagitan ng ina at di pa naisi-

silang na sanggol ay matibay. Nagpatuloy siya: Si Rachel

Anne ay isang sanggol na sumisipa sa mga aklat na naka-

patong sa aking tiyan, hindi ako pinatutulog sa gabi. Naa-

alaala ko pa ang unang mumunting pagsipa, na waring

mararahan, mapagmahal na mga pagkalbit. Sa bawat pag-

galaw niya, nag-uumapaw sa aking dibdib ang gayong

pagmamahal. Kilalang-kilala ko siya anupat alam ko ka-

pag siyay nasasaktan, kapag siyay may karamdaman.

Nagpatuloy si Monna sa kaniyang pagkukuwento:

Ayaw akong paniwalaan ng doktor hanggang sa maging

huli na ang lahat. Sinabi niya sa aking huwag akong ma-

bahala. Nararamdaman kong unti-unti siyang namama-

tay. Bigla siyang umigtad nang malakas. Kinabukasan pa-

tay na siya.

Ang naging karanasan ni Monna ay hindi natatangi.

Ayon sa mga awtor na sina Friedman at Gradstein, sa ka-

nilang aklat na Surviving Pregnancy Loss, mga

isang milyong babae bawat taon sa Estados Uni-

dos lamang ang nakararanas ng nabigong pagda-

dalantao. Sabihin pa, ang bilang sa buong daigdig

ay mas nakahihigit pa.

Madalas na hindi nauunawaan ng mga

tao na ang pagkalaglag o pagkamatay ng

anak sa tiyan ay isang trahedya para

sa isang babae at isa na mamamala-

gi sa kaniyang alaalamarahil

sa buong buhay niya. Halimbawa,

si Veronica, na ngayoy may edad

na, ay hindi nakalilimot nang

siyay makunan at parating naa-

alaala ang patay na sanggol sa

kaniyang tiyan na nanatiling

buhay hanggang ikasiyam na

buwan at isinilang na may

timbang na 6 na kilo. Na-

natili sa kaniyang tiyan ang patay nang sanggol hanggang

sa huling dalawang linggo. Sabi niya: Ang pagsisilang ng

isang patay nang sanggol ay isang kalunus-lunos na ba-

gay para sa isang ina.

Ang damdamin ng bigong mga inang ito ay hindi pala-

ging nauunawaan, kahit nang ibang babae. Isang babae

na namatayan ng anak sa pamamagitan ng pagkalaglag

ang sumulat: Ang aking natutuhan sa paraang napakasa-

kit ay na bago ito mangyari sa akin, wala akong kamalay-

malay sa dinanas ng aking mga kaibigan. Naging wala

akong pakiramdam at walang kabatiran ukol sa kanila

gaya ng nararamdaman kong pakikitungo sa akin ng mga

tao sa ngayon.

Ang isa pang nakabibigat sa nagdadalamhating ina ay

ang pag-aakalang hindi nasasaktan ang kaniyang asawa

na di tulad niya. Isang asawang babae ang nagpahayag ng

ganito: Gayon na lamang ang aking pagkabigo sa aking

asawa noon. Kung para sa kaniya, walang nangyaring

pagdadalantao. Hindi niya naranasan ang pagdadalamha-

ting dinaranas ko. Nakikiramay siya sa aking mga pa-

ngamba ngunit hindi sa aking pagdadalamhati.

Ang damdaming ito ay marahil natural lamang

sa isang asawang lalakihindi siya dumaan sa

katulad na pagbubuklod sa pisikal at damdamin

na gaya ng nagdadalantao niyang asawa. Ga-

yunpaman, namatayan din siya. At maha-

laga na maunawaan ng mag-asawa

na silay kapuwa nagdurusa, ba-

gaman sa magkaibang paraan.

Dapat na magdamayan sila sa ka-

nilang pagdadalamhati. Kung

ikinukubli ito ng asawang lala-

ki, baka isipin ng kaniyang asa-

wa na siyay hindi nasasaktan.

Kaya ibahagi ang inyong mga

luha, mgaalalahan

n, at mga

yakap. Ipakitang kailangan nin-

yo ang isat isa higit kailanman.

Oo, mga asawang lalaki, magpa-

malas ng empatiya.

!%&!&! . !%'.3 (! (% - #3(P&'".# (! '! (

Nagugunita ni Juanita: Nadama kong wala akong ka-

buluhan. Inagaw sa akin ang aking pagiging ina. Na-

dama kong may kulang sa akin. Napakasakit umuwi

sa silid na aming inihanda para kay Vanessa at ting-

nan ang maliliit na kamisetang binili ko para sa ka-

niya. Nang sumunod na dalawang buwan, naguguni-

guni ko pa ang araw ng kaniyang pagsilang. Ayokong

makipag-usap kahit kanino.

Labis-labis na pamimighati ba? Baka mahirap para

sa iba na maunawaan, subalit yaong nakaranas nito,

gaya ni Juanita, ay nagpapaliwanag na silay nagda-

dalamhati para sa kanilang sanggol katulad din ng sa

isang nabuhay nang ilang panahon. Matagal pa bago

isilang ang isang sanggol, sabi nila, iyon ay mina-

hal na ng kaniyang mga magulang. May isang nata-

tanging buklod sa ina. Kapag namatay ang sanggol

na iyan, ang pakiramdam ng ina ay isang tunay na

persona ang nawala. At iyan ang dapat unawain ng

iba.

Kung Papaano Makaaapektoang Galit at Pagkadama ng Kasalanan

Ipinahayag ng isa pang ina ang kaniyang nada-

ma nang pagsabihang ang kaniyang anim-na-taong

anak na lalaki ay biglang namatay dahil sa sakit sa

puso na kaniyang taglay sapol sa pagkabata. Ibat iba

ang aking nadamapamamanhid, di-makapaniwala,

pagkadama ng kasalanan, at galit sa aking asawa at

sa doktor dahil hindi niya nalaman kung gaano ka-

selan ang kaniyang kalagayan.

Ang galit ay maaaring isa pang sintoma ng pag-

dadalamhati. Maaaring pagkagalit sa mga doktor at

nars, na inaakalang may magagawa pa sana sila sa

pangangalaga sa namatay. O baka pagkagalit sa mga

kaibigan at mga kamag-anak na, waring, nakapagsa-

lita o nakagawa ng mali. Ang ilan ay nagagalit sa na-

matay dahil hindi iningatan ang kaniyang kalusugan.

Nagunita ni Stella: Naaalaala ko pa na nagagalit ako

sa aking asawa dahil alam kong hindi sana nangyari

iyon. Malubha ang kaniyang sakit, pero hindi niya pi-

nansin ang babala ng mga doktor. At kung minsan

ay nagagalit sa namatay dahil sa pasaning idinudulot

sa naiwan bunga ng kaniyang kamatayan.

Ang ilan ay nakadarama ng kasalanan dahil sa

pagkagalitalalaong bagay, isinusumpa ang kani-

kanilang sarili dahil nagagalit sila. Ang ibay sinisi-

si ang sarili sa pagkamatay ng kanilang minamahal.

Hindi sana siya namatay, pinapaniniwala nila ang

kanilang sarili, kung pinapunta ko agad siya sa dok-

tor o pinapunta ko siya sa ibang doktor o pinapag-

ingat ko pa siyang lalo sa kaniyang kalusugan.

Para sa iba ang pagkadama ng kasalanan ay hi-

git pa sa riyan, lalo na kung bigla, di-inaasahan ang

Ang pagkamatay ng isang anak ay isang kalunus-lunosna karanasanang tapat na pakikiramay atempatiya ay makatutulong sa mga magulang

Kapag Namatay ang Iyong Minamahal 11

kamatayan ng kanilang minamahal. Sinisimulan na

nilang gunitain ang mga pagkakataong nagalit sila sa

namatay o kayay nakipagtalo sa kaniya. O maaaring

madama nilang silay nagkulang sa namatay.

Ang mahabang pagdadalamhati ng maraming ina

ay sinusuhayan ng sinasabi ng maraming eksperto,

na ang pagkawala ng isang anak ay nag-iiwan ng

isang namamalaging pangungulila sa buhay ng mga

magulang, lalo na sa ina.

Kapag Namatayan Ka ng Asawa

Ang pagkamatay ng asawa ay isa pang uri ng ma-

lubhang karanasan, lalo na kung silay palaging mag-

kasama. Iyon ay baka mangahulugan ng wakas ng

isang istilo ng buhay na kanilang pinagsamahan, ng

paglalakbay, pagtatrabaho, paglilibang, at pagtutulu-

ngan.

Ipinaliwanag ni Eunice ang nangyari nang biglang

mamatay ang kaniyang asawa dahil sa atake sa puso.

Nang unang linggo, akoy nawalan ng pakiramdam,

para bang nawala na ako sa mundo. Ni hindi ako ma-

kalasa o makaamoy. Gayunman, ang aking panga-

ngatuwiran ay nagpatuloy sa isang naiibang paraan.

Palibhasay nasa tabi ako ng aking asawa habang si-

nisikap nila siyang iligtas sa pamamagitan ng CPR at

mga gamot, di-inaasahang natanggap ko iyon. Gayun-

12 Kapag Namatay ang Iyong Minamahal

Ang biglang pagkamatay ng isang sanggol ay isang ka-lunus-lunos na trahedya. Sa isang araw ang isang wa-ring normal, malusog na sanggol ay hindi na nagigising.

Itoy hinding-hindi inaasahan, sapagkat sino ang mag-aaka-

lang ang sinumang sanggol o anak ay mamamatay nang una

pa sa kaniyang mga magulang? Ang isang sanggol na na-

ging tampulan ng walang-hanggang pagmamahal ng isang

ina ay biglang-biglang naging sentro ng kaniyang walang-

hanggang dalamhati.

Sunud-sunod ang pagkadama ng kasalanan. Maaaring

akalain ng mga magulang na sila ang may kasalanan sa pag-

kamatay, na para bang itoy dahilan sa ilang kapabayaan. Ti-

natanong nila ang kanilang sarili, Ano kaya ang dapat na gi-

nawa natin para hindi nangyari iyon? Sa ilang kaso ang

asawang lalaki, kahit walang batayan, ay baka sinisisi ang

kaniyang asawa nang di-namamalayan. Nang siyay puma-

sok sa trabaho, ang bata ay buhay at malusog. Nang siyay

umuwi, patay na ito sa kaniyang kuna! Ano ang ginagawa ng

Sudden Infant Death Syndrome (SIDS), na karaniwang nangyayari samga sanggol na may edad isa hanggang anim na buwan, ang terminong gi-nagamit kapag ang malusog na mga sanggol ay biglang namatay nang walanamang dahilan. Sa ilang kaso pinaniniwalaan na ang posibilidad ay maaa-ring maiwasan kung ang bata ay patutulugin nang nakatihaya o nakatagilidat hindi nakadapa. Gayunman, hindi mahahadlangan ng anumang posi-syon sa pagtulog ang bawat kaso ng SIDS.

kaniyang asawa? Nasaan siya nang mangyari iyon? Ang na-

kayayamot na mga tanong na ito ay dapat na liwanagin

upang hindi mapinsala ng mga ito ang pagsasama.

Ang di-inaasahan at di-mahuhulaang mga pangyayari

ang dahilan ng trahedya. Sinasabi ng Bibliya: Akoy buma-

lik at nakita ko sa silong ng araw na hindi ang matutulin ang

nananalo sa takbuhan, ni ang malalakas man ang sa pagba-

baka, ni sa mga pantas man ang tinapay, ni ang mga kaya-

manan man ay sa mga taong may unawa, ni ang mga pagli-

ngap man ay yaong sa mga may kaalaman; sapagkat ang

panahon at ang di-inaasahang pangyayari ay duma-

rating sa kanilang lahat.Eclesiastes 9:11.

Papaano makatutulong ang iba kapag ang isang pamilya

ay namatayan ng sanggol? Isang nangungulilang ina ang su-

magot: Isang kaibigan ang dumating at nilinis ang aming

bahay kahit wala akong sinasabi. Ang ibay nagluluto para sa

amin. Ang ilan naman ay tumutulong sa pamamagitan la-

mang ng pagyakap sa akinwalang salita, yakap lang. Ayo-

kong pag-usapan ang tungkol doon. Hindi ko kailangang ipa-

liwanag nang paulit-ulit kung ano ang nangyari. Hindi ko

kailangan ang nag-uusisang mga tanong, na para bang may

pagkukulang ako. Ako ang ina; gagawin ko ang lahat mailig-

tas lamang ang aking anak.

/( ( (. ." 3(,)'P!",* - &'".#

man, naroroon ang matinding pagkadama ng sipha-

yo, para bang pinanonood ko ang isang kotse habang

itoy nahuhulog sa bangin at wala akong magawa.

Lumuha ba siya? Siyempre naman, lalo na nang

basahin ko ang daan-daang kard ng pakikiramay

na aking tinanggap. Iniyakan ko ang bawat isa

nito. Nakatulong iyon upang

maharap ko ang nalalabing

maghapon. Subalit walang na-

itulong ang paulit-ulit na pag-

tatanong sa akin kung ano

ang aking nadama. Walang-

duda, akoy naging kahabag-

habag.

Ano ang nakatulong kay

Eunice upang mapaglabanan

ang kaniyang pagdadalamha-

ti? Walang kamalay-malay,

sa di-sinasadyay nagpasiya

akong ipagpatuloy ang aking

buhay, sabi niya. Gayun-

man, nananatili pa ring masa-

kit sa akin kapag naguguni-

ta kong ang aking asawa, na

gustung-gustong mabuhay, ay

wala na rito upang tamasahin

iyon.

Huwag Mong HayaangDiktahan Ka ng Iba . . .

Ang mga awtor ng Leave-

takingWhen and How to

Say Goodbye ay nagpapayo:

Huwag mong hayaang dikta-

han ka ng iba kung papaano ka dapat kumilos o

kung ano ang dapat mong madama. Iba-iba ang pa-

raan ng pagdadalamhati ng bawat isa. Ang ibay baka

nag-iisipat ipinaaalam sa iyo na sa palagay nilay

sobra ang pagdadalamhati mo o kayay hindi ka

gaanong nagdadalamhati. Patawarin mo sila at kali-

mutan ang tungkol doon. Sa pagsisikap mo na ipilit sa

iyong sarili ang ayon sa gusto ng iba o ng lipunan bi-

lang kabuuan, sinusugpo mo ang iyong pagsulong tu-

ngo sa panunumbalik ng iyong kalusugan sa damda-

min.

Mangyari pa, kinakaharap ng ibat ibang tao ang

kanilang pamimighati sa ibat ibang paraan. Hindi

naman natin sinasabing ang

isang paraan ay mas mabuti

kaysa sa iba para sa bawat

tao. Gayunman, lumilitaw ang

panganib kapag wala nang

pagbabago, kapag hindi na

makayanang harapin ng na-

mimighati ang katotohanan

ng kalagayan. Kung gayon ay

kailangan na ang tulong mula

sa nahahabag na mga kaibi-

gan. Ang Bibliyay nagsasa-

bi: Ang isang tunay na ka-

samahan ay umiibig sa lahat

ng panahon, at isang kapa-

tid na ipinanganganak kapag

may kabagabagan. Kaya hu-

wag matakot na humingi ng

tulong, makipag-usap, at tu-

mangis.Kawikaan 17:17.

Ang pagdadalamhati ay

isang normal na pagkilos ka-

pag namatayan, at hindi ma-

ling mapansin ng iba ang

iyong pamimighati. Subalit

may mga katanungan pang

dapat sagutin: Papaano ko

mapaglalabanan ang aking pagdadalamhati? Normal

bang makadama ng kasalanan at magalit? Papaano

ko haharapin ang ganitong damdamin? Ano ang ma-

katutulong sa akin upang mapagtiisan ang pangungu-

lila at ang pagdadalamhati? Sasagutin ang mga ito

at ang iba pang mga katanungan ng susunod na ba-

hagi.

! ()(! ( *. %#-#*#(

Papaano naaapektuhan ngkanilang kultura ang pagdadalamhati

ng ilang tao?

Anu-anong halimbawa angmatatagpuan sa Bibliya hinggil sa

mga hayagang nagdalamhati?

Papaano kumilos ang ilan dulot ngpagkamatay ng isang minamahal?Papaano ka kumilos sa katulad

na kalagayan?

Bakit isang naiibang karanasan angkamatayan ng isang asawa?

Papaano ba ang magdalamhati?Mali bang magdalamhati?

Ano ang ilang bahagi ngpagdadalamhati?

(Tingnan ang kahon sa pahina 9.)

Anong pantanging kalagayan angnakaaapekto sa mga magulang sabiglang pagkamatay ng sanggol?

(Tingnan ang kahon sa pahina 12.)

Papaano naaapektuhanang maraming ina kapag nalaglagan o

namatayan ng anak sa tiyan?(Tingnan ang kahon sa pahina 10.)

Kapag Namatay ang Iyong Minamahal 13

14 Kapag Namatay ang Iyong Minamahal

napatunayan niyang mali siya. Kaya nang ang kaibi-

gan ni Mike ay mamatayan ng kaniyang lolo, alam na

ni Mike ang kaniyang gagawin. Sabi niya: Kung itoy

nangyari noong nakaraang mga taon, tatapikin ko la-

mang siya sa balikat at sasabihin, Magpakalalaki ka.

Ngayon hinawakan ko ang kaniyang bisig at sinabi,

Hayaan mo lang kung ano man ang iyong nararam-

daman. Makatutulong iyan upang maharap mo iyan.

Kung ibig mong umalis ako, aalis ako. Kung ibig mo na-

mang manatili ako rito, mananatili ako. Ngunit huwag

kang matakot sa iyong nadarama.

Nakadama rin ng paghihirap si MaryAnne sa pagpi-

gil sa kaniyang damdamin nang mamatay ang kani-

yang asawa. Alalang-alala ako hinggil sa aking pagi-

ging isang mabuting halimbawa sa iba, nagugunita

niya, anupat hindi ko hinayaan ang aking sarili na

ipahalata ang aking tunay na nadarama. Ngunit sa wa-

kas ay napag-alaman kong ang pagsisikap na maging

isang haligi ng kalakasan para sa iba ay hindi naka-

tutulong sa akin. Sinimulan kong suriing mabuti ang

aking kalagayan at sabihing, Umiyak ka kung dapat

kang umiyak. Huwag kang maglakas-lakasan. Ibulalas

mo ang laman ng iyong dibdib.

Kaya kapuwa sina Mike at MaryAnne ay nagmu-

mungkahi: Hayaan ang iyong sarili na magda-

lamhati! At tama sila. Bakit? Sapagkat ang pagda-

dalamhati ay isang kinakailangang pagpapagaang ng

damdamin. Ang pagbibigay-daan sa iyong nadarama ay

makapagpapagaang ng pamimigat ng dibdib na iyong

dinaranas. Ang natural na pagpapahayag ng damda-

min, kung may kaakibat na pang-unawa at wastong

kabatiran, ay maglalagay sa iyong damdamin sa tum-

pak na pangmalas.

Mangyari pa, hindi pare-pareho ang paraan ng pag-

dadalamhati ng bawat isa. At ang mga pangyayari gaya

ng kung ang pagkamatay ng minamahal ay bigla o

kung itoy pagkatapos muna ng mahabang pagkakasa-

kit ay maaaring makaepekto sa emosyonal na ikikilos

ng mga naulila. Subalit iisang bagay lamang ang tiyak:

Ang pagpigil sa iyong damdamin ay maaaring makasa-

ma kapuwa sa pisikal at emosyonal. Mas makabubuti

kung bibigyang-daan mo ang iyong dalamhati. Papaa-

no? Ang Kasulatan ay naglalaman ng ilang praktikal na

mga payo.

Pagbibigay-Daan sa DalamhatiPapaano?

Ang pakikipag-usap ay maaaring makatulong sa

pagbibigay-daan nito. Kasunod ng pagkamatay ng la-

hat ng sampu niyang anak, gayundin ng ilan pang

personal na mga trahedya, sinabi ng sinaunang patri-

PapaanoKoMapagtitiisanangAking Pagdadalamhati?

MABIGAT na mabigat ang dibdib ko sa pagpipigil, ang paliwanag ni Mike habangnaaalaala ang kamatayan ng kaniyang ama. Para kay Mike, ang pagpigil sa kani-yang dalamhati ay katibayan ng kaniyang pagkalalaki. Pero nang maglaon ay

Kapag Namatay ang Iyong Minamahal 15

yarkang si Job: Ang aking kaluluwa ay talaga ngang

nakadarama ng pagkamuhi sa aking buhay. Ako ay

magbubulalas ng [Hebreo, magpapakawala] aking

pagkabahala tungkol sa aking sarili. Ako ay magsasali-

ta sa kapaitan ng aking kaluluwa! (Job 1:2, 18, 19;

10:1) Hindi na mapigilan ni Job ang kaniyang pagka-

balisa. Kailangan na niyang pakawalan iyon; dapat na

siyang magsalita. Sa katulad na paraan, ang drama-

tistang Ingles na si Shakespeare ay sumulat sa Mac-

beth: Ipakipag-usap ang kalungkutan; ang pagdada-

lamhating di-nasambit ay bumubulong sa pusong tigib

ng dalamhati at nagwawasak nito.

Kaya ang pakikipag-usap ng hinggil sa iyong nada-

rama sa isang tunay na kaibigan na buong-tiyaga

at may pakikiramay na makiki-

nig ay magdudulot ng isang an-

tas ng kaginhawahan. (Kawikaan

17:17) Ang pagsasabi ng mga ka-

ranasan at damdamin ay madalas

na nagpapangyari na maging mas

madaling unawain ang mga iyon

at harapin ang mga iyon. At kung

ang nakikinig ay isa ring naulila

na nakapanagumpay sa kaniyang

sariling pangungulila, baka ma-

kapulot ka ng ilang praktikal na

mga mungkahi kung papaano mo

ito makakayanan. Nang mamatay

ang kaniyang anak, nagpaliwa-

nag ang isang ina kung bakit na-

katulong ang pakikipag-usap sa

ibang babae na napaharap na rin

sa gayong pangungulila: Sa pagkaalam na ang ibay

dumanas din ng gayon, na may husto pa ring pag-iisip

at damdamin sa kabila ng lahat, at na siyay nagpapa-

tuloy pa rin sa kaniyang buhay na tulad nang dati, itoy

totoong nakapagpapalakas sa akin.

Ano kaya kung hindi ka naman sanay na ipakipag-

usap ang iyong nadarama? Kasunod ng pagkamatay

nina Saul at Jonathan, kumatha si David ng isang pa-

nambitan na dooy ibinuhos niya ang lahat ng kani-

yang pagdadalamhati. Ang mapanglaw na kathang ito

sa wakas ay naging bahagi ng nasusulat na rekord ng

aklat ng Bibliya na Ikalawang Samuel. (2 Samuel 1:17-

27; 2 Cronica 35:25) Sa katulad na paraan, nasumpu-

ngan ng iba na mas madali para sa kanila na ipahayag

ang sarili sa pamamagitan ng pagsulat. Isang baba-

ing balo ang nag-ulat na isinusulat niya ang kaniyang

nadarama at paglipas ng mga araw ay binabasa ni-

yang muli ang kaniyang isinulat. Nakatulong ito upang

siyay maibsan.

Sa pakikipag-usap man o pagsulat, ang pagsasabi

ng iyong nadarama ay makatutulong upang maib-

san ang iyong dalamhati. Makatutulong din ito upang

liwanagin ang mga di-pagkaka-

unawaan. Isang nangungulilang

ina ang nagpapaliwanag: Na-

balitaan naming mag-asawa ang

tungkol sa paghihiwalay ng ibang

mga mag-asawa matapos mama-

tayan ng anak, at hindi namin

ibig na mangyari iyon sa amin.

Kaya anumang oras na kamiy

nakadarama ng galit, anupat gus-

tong magsisihan sa isat isa, pi-

nag-uusapan namin iyon. Sa pa-

lagay koy lalo kaming naging

malapt sa isat isa nang gawin

namin iyon. Kaya nga, ang pag-

papabatid ng iyong nadarama ay

tutulong sa iyo na maunawaan na

kahit magkatulad ang inyong di-

nanas na kawalan, baka ang ibay hindi kaparis ng

iyong pagdadalamhatikung kailan at kung papaano.

Ang isa pang magpapagaang ng pagdadalamhati ay

ang pag-iyak. May panahon ng pag-iyak, sabi ng Bi-

bliya. (Eclesiastes 3:1, 4) Tiyak na ang kamatayan ng

isang minamahal ay magdadala sa atin sa panahong

iyon. Ang pagluha dahil sa dalamhati ay lumilitaw na

isang bahaging kailangan para sa pagpapagaling.

Ipinakikita ng mga halimbawa saBibliya na ang pagsulat ng iyong mganadarama ay makatutulong sa iyo na

ipahayag ang iyong dalamhati

16 Kapag Namatay ang Iyong Minamahal

Isang dalaga ang nagpaliwanag kung papaanong ang

isang matalik na kaibigan ay tumulong sa kaniya na

makayanan ang pagkamatay ng kaniyang ina. Nagugu-

nita niya: Ang aking kaibigan ay laging handang tu-

mulong sa akin. Nakikiiyak siya sa akin. Nakikipag-

usap sa akin. Sinasabi kong lahat sa kaniya ang aking

nadarama, at iyon ang mahalaga sa akin. Hindi ako na-

hihiyang umiyak sa harap niya. (Tingnan ang Roma

12:15.) Ni ikahiya man ang iyong mga luha. Gaya ng

nakita na natin, ang Bibliyay punung-puno ng mga ha-

limbawa ng mga lalaki at babaing may pananampala-

tayakasama na si Jesu-Kristona hayagang lumuha

dahil sa pagdadalamhati nang hindi kakikitaan ng pag-

kapahiya.Genesis 50:3; 2 Samuel 1:11, 12; Juan 11:

33, 35.

May panahon na masusumpungan mong makada-

rama ka ng damdaming hindi mo inaasahan. Biglang-

bigla na lamang tutulo ang iyong luha. Nasumpungan

ng isang babaing balo na ang pamimil sa supermar-

ket (isang bagay na madalas nilang ginagawang mag-

asawa) ay nakapagpaiyak sa kaniya, lalo na nang,

dahil sa pagkasanay, ay kunin niya ang mga bagay

na dating paborito ng kaniyang asawa. Pagbigyan mo

lang ang iyong sarili. At huwag mong isiping dapat

mong pigilin ang mga luha. Tandaan, ang mga iyan ay

natural at kailangan bilang bahagi ng pagdadalam-

hati.

Pakikiharap saPagkadama ng Kasalanan

Gaya ng nabanggit na, ang ilan ay nakadarama ng

paninisi sa sarili pagkatapos na mamatayan ng isang

minamahal. Itoy makatutulong upang maipaliwanag

ang matinding pagdadalamhati ng tapat na lalaking si

Jacob nang siyay papaniwalain na ang kaniyang anak

na si Jose ay napatay ng isang mabangis na hayop. Si

Jacob mismo ang nagsugo kay Jose upang alamin ang

kalagayan ng kaniyang mga kapatid. Kung kaya mala-

mang na sunud-sunod na paninisi sa sarili ang naram-

daman ni Jacob, tulad ng Bakit ko ba isinugo roon si

Jose nang nag-iisa? Bakit ko siya pinapunta sa isang lu-

gar na napakaraming mababangis na hayop?Gene-

sis 37:33-35.

Marahil ay inaakala mong may pagkukulang ka

kung kaya namatay ang iyong minamahal. Makatutu-

long sa ganang sarili kung mauunawaan na ang pani-

nisi sa sarilitotoo man o inaakala lamangay isang

normal na reaksiyon sa isang nagdadalamhati. Muli na

naman, hindi dapat kuyumin sa iyong kalooban ang

gayong damdamin. Ang pagtatapat ng iyong nadara-

Sa bawat kultura, pinahahalagahan ng nagdadalamhating mga tao ang tinatanggap na kaaliwan

Kapag Namatay ang Iyong Minamahal 17

mang kasalanan ay makapaglalaan ng isang kinakaila-

ngang pagluluwag ng loob.

Gayunman, pakatantuin na gaano man natin ka-

mahal ang isang tao, hindi natin mahahawakan ang

kaniyang buhay, ni mahahadlangan man natin ang

panahon at ang di-inaasahang pangyayari na duma-

ting sa ating mga minamahal. (Eclesiastes 9:11) Bukod

doon, walang alinlangan na ang iyong motibo ay hin-

di masama. Halimbawa, sabihin nang hindi ka nakipag-

usap agad sa doktor, may hangarin ka bang magkasa-

kit sana at mamatay ang iyong minamahal? Siyempre

wala! Kung gayon masasabi bang may kasalanan ka sa

pagkamatay ng isang iyon? Wala.

Isang ina ang natutuhang harapin ang pagkadama

ng kasalanan pagkatapos na mamatay ang kaniyang

anak na babae sa isang aksidente sa sasakyan. Ipinali-

wanag niya: Nadama kong ako ang may kasalanan da-

hil ako ang nag-utos sa kaniya. Subalit naunawaan

kong hindi dapat na iyon ang aking madama. Wala na-

mang masama kung inutusan ko siyang samahan ang

kaniyang ama. Iyon ay isa lamang talagang nakalulu-

nos na aksidente.

Subalit napakaraming bagay ang dapat sanang na-

sabi ko o nagawa ko, masasabi mo. Totoo nga, ngu-

nit sino sa atin ang makapagsasabi na tayoy naging

isang sakdal na ama, ina, o anak? Nagpapaalaala sa atin

ang Bibliya: Tayong lahat ay natitisod nang maraming

ulit. Kung ang sinuman ay hindi natitisod sa salita, ang

isang ito ay taong sakdal. (Santiago 3:2; Roma 5:12)

Kaya aminin mo ang katotohanang ikaw ay hindi sak-

dal. Walang magagawa ang paulit-ulit na pag-iisip sa

lahat ng mga kung sanay, sa halip ay baka pataga-

lin lamang nito ang iyong paggaling.

Kung may matibay kang dahilan na maniwalang tu-

nay ngang may kasalanan ka, hindi sa akala lamang,

kung gayon ay isaalang-alang ang pinakamahalagang

salik sa lahat upang mapagaang ang kasalananang

kapatawaran ng Diyos. Tinitiyak sa atin ng Bibliya:

Kung ikaw ay magtatanda ng mga kasalanan, Oh Jah,

Oh Jehova, sinong makatatayo? Sapagkat nasa iyo ang

tunay na kapatawaran. (Awit 130:3, 4) Hindi mo ma-

ibabalik ang nakaraan at mababago ang anuman. Ga-

yunman, makapagsusumamo ka sa Diyos ng kapata-

waran sa mga nagawang kasalanan noon. Ano kung

gayon? Aba, kung nangangako ang Diyos na kalilimu-

tan niya ang lahat, hindi ba dapat na patawarin mo rin

ang iyong sarili?Kawikaan 28:13; 1 Juan 1:9.

Pakikitungo sa Pagkagalit

Nakadarama ka rin ba ng waring pagkagalit, mara-

hil sa mga doktor, nars, kaibigan, o maging doon mis-

mo sa namatay? Unawain na ito man ay karaniwang

damdamin kapag namatayan. Marahil ang pagkagalit

ay isang natural na kakambal ng sakt na iyong nada-

rama. Sinabi ng isang manunulat: Tangi lamang kung

alam mong nagagalit kahindi ang pagpapakita nito

kundi ang pagkadama nitosaka ka lamang makaii-

was sa mapanirang epekto nito.

Makatutulong din kung maipakikita mo o maihihi-

nga mo ang galit. Papaano? Tiyak na hindi sa pamama-

gitan ng di-mapigil na mga silakbo ng galit. Nagba-

babala ang Bibliya na mapanganib ang nagtatagal na

galit. (Kawikaan 14:29, 30) Subalit baka maibsan ang

iyong kalooban kung ipakikipag-usap mo ito sa isang

maunawaing kaibigan. At nasumpungan din ng iba na

ang mabisang pag-eehersisyo kapag nagagalit sila ay

isang tulong sa pagpapagaan ng kalooban.Tingnan

din ang Efeso 4:25, 26.

Bagaman mahalaga na maging hayagan at tapat sa

iyong nadarama, ang isang paalaala ay angkop lamang.

May malaking pagkakaiba ang pagpapahayag ng iyong

nadarama at ang pagbubulalas nito sa iba. Walang da-

hilan upang sisihin ang iba dahil sa iyong galit at pag-

kasiphayo. Kaya huwag kalilimutang sabihin ang iyong

nadarama, ngunit hindi sa paraang pagalit. (Kawikaan

18:21) May isang pinakadakilang tulong upang maka-

yanan ang pagdadalamhati, at tatalakayin natin ito

ngayon.

Tulong Mula sa Diyos

Tinitiyak sa atin ng Bibliya: Si Jehova ay malapt sa

kanila na may bagbag na puso; at inililigtas yaong may

18 Kapag Namatay ang Iyong Minamahal

Umasa sa mga kaibigan: Huwag mag-atubili nahayaang tumulong ang iba kung nais nila at tunay namapakikinabangan mo ang ilang tulong. Unawain na baka

iyon ang kanilang paraan ng pagpapadama sa iyo ng

kanilang damdamin; marahil ay hindi nila maapuhap ang

angkop na pananalita.Kawikaan 18:24.

Pangalagaan ang iyong kalusugan: Ang pagdadalamhati

ay nakapapagod, lalo na sa pasimula. Kailangan ng iyong

katawan ang sapat na pamamahinga, tumpak na ehersisyo,

at tamang sustansiya higit kailanman. Ang pana-panahong

pagpapatingin sa iyong sariling doktor ay baka nararapat.

Ipagpaliban ang mabibigat na desisyon: Hanggat

maaari, maghintay ng panahon na sa papaano man ay higit

na malinaw na ang iyong pag-iisip bago mo pagpasiyahan

ang mga bagay-bagay gaya ng kung ipagbibili mo ang iyong

bahay o kung magbabago ka ng hanapbuhay. (Kawikaan

21:5) Isang babaing balo ang nakaalaala na ilang araw

pagkamatay ng kaniyang asawa, ipinamigay niya ang

karamihan sa mga gamit ng kaniyang asawa. Sa bandang

huli, napag-isip-isip niyang naipamigay pala niya ang mga

alaalang pinakaiingat-ingatan niya.

Pagpaumanhinan ang iyong sarili: Madalas na

mas matagal ang pagdadalamhati kaysa sa inaakala ng

karamihan. Ang taun-taong pagpapaalaala sa namatay na

minamahal ay makapagpapasariwang-muli ng kirot. Ang

pantanging mga larawan, awitin, o maging ang amoy ay

nagpapalaglag ng mga luha. Isang makasiyentipikong

pagsusuri ng pangungulila ang nagpaliwanag ng

nadaramang dalamhati gaya ng sumusunod: Bigla at

mabilis na nagbabago ang damdamin ng isang naulila, kung

minsan ay iniiwasang maalaala ang namatay at kung

minsan naman ay kusa niyang ibinabalik ang mga alaala

niya. Palaging isaisip ang mahahalagang pangako ni

Jehova.Filipos 4:8, 9.

Pagpasensiyahan ang iba: Sikaping pagpaumanhinan

ang iba. Unawaing iyoy nakaaasiwa para sa kanila.

Palibhasay di-alam kung ano ang sasabihin, baka pabigla

niyang masabi ang di-tama.Colosas 3:12, 13.

Mag-ingat sa pag-inom ng mga gamot o alak

upang makayanan lamang ang iyong dalamhati:

Anumang ginhawang dulot ng droga o alak ay

pansamantala lamang. Ang gamot ay dapat na

inumin lamang kung itoy inihatol ng doktor. Subalit

mag-ingat; nakapagpapasugapa ang karamihan sa mga

panangkap. Karagdagan pa, baka itoy makapagpabagal

sa pagpapagaling ng damdamin. Nagpapaalaala ang

isang pathologist: Dapat na pagtiisan ang trahedya,

batahin, at sa wakas ay mangatuwiran at ang di-angkop na

pagpigil dito sa pamamagitan ng pagpapatulog sa [tao] sa

pamamagitan ng gamot ay maaaring magpahaba o pumilipit

ng pamamaraan. Ang namamalaging kaginhawahan ay

matatamo sa pamamagitan ng pagbubulay-bulay sa dakilang

mga layunin ni Jehova.Awit 1:2; 119:97.

Bumalik sa karaniwang ginagawa: Baka kailangang

sa simulay pilitin mo pa ang iyong sarili na

bumalik sa trabaho, mamil, o asikasuhin ang iba pang

mga pananagutan. Ngunit makikita mong malaki ang

magagawang kabutihan para sa iyo ng kaayusan ng iyong

pang-araw-araw na gawain. Maging laging abala sa mga

gawaing Kristiyano.Ihambing ang 1 Corinto 15:58.

Huwag matakot na tapusin ang malubhang

pagdadalamhati: Waring nakapagtataka, ang ilan sa mga

nangungulila ay natatakot na tapusin ang matinding

dalamhati, na inaakalang iyon ay nagpapakilalang

nababawasan na ang kanilang pag-ibig sa namatay.

Hindi totoo iyan. Ang paglimot sa hapdi ng kalooban ay

nagbibigay-daan sa pinakaiingat-ingatang mga alaala na

walang-pagsalang mananatili sa iyo magpakailanman.

Eclesiastes 3:1, 4.

Huwag labis na mabalisa: Masusumpungan mo ang iyong

sarili na nababahala, Papaano na ako ngayon? Ipinapayo

ng Bibliya na isa-isahin ang bawat araw. Ang mabuhay

ayon sa pang-araw-araw na pangangailangan ay tunay na

nakatulong sa akin, ang paliwanag ng isang babaing balo.

Sinabi ni Jesus sa kaniyang mga alagad: Huwag kayong

mabalisa kailanman tungkol sa susunod na araw, sapagkat

ang susunod na araw ay magtataglay ng sarili nitong mga

kabalisahan.Mateo 6:25-34.

&(! ,%.#%& ( '! /(!%"#

Kapag Namatay ang Iyong Minamahal 19

pagsisising diwa. (Awit 34:18) Oo, higit sa ano pa

man, ang kaugnayan sa Diyos ay makatutulong sa iyo

na mapaglabanan ang kamatayan ng isang minamahal.

Papaano? Lahat ng praktikal na mga mungkahi na ibi-

nibigay hanggang sa ngayon ay batay o ayon sa Salita

ng Diyos, ang Bibliya. Ang pagkakapit ng mga ito ay

makatutulong sa iyo na magtagumpay.

Karagdagan pa, huwag maliitin ang bisa ng panala-

ngin. Hinihimok tayo ng Bibliya: Ilagay mo ang iyong

pasan kay Jehova mismo, at siya mismo ang aalalay

sa iyo. (Awit 55:22) Kung ang

pagsasabi mo ng iyong nada-

rama sa isang nakikiramay na

kaibigan ay nakatutulong, la-

long higit na matutulungan ka

kung bubuksan mo ang iyong

puso sa Diyos ng buong kaali-

wan!2 Corinto 1:3.

Hindi naman nangangahu-

lugan na ang panalangin mis-

mo ang nakapagpapabuti ng

ating pakiramdam. Ang Du-

mirinig ng panalangin ay na-

ngangako na magbibigay siya

ng banal na espiritu sa kani-

yang mga lingkod na taimtim

na humihiling nito. (Awit 65:2;

Lucas 11:13) At ang banal na

espiritu ng Diyos, o aktibong puwersa, ay makapagsa-

sangkap sa iyo ng lakas na higit sa karaniwan upang

makapagpatuloy sa araw-araw. (2 Corinto 4:7) Tanda-

an: Matutulungan ng Diyos ang kaniyang mga lingkod

na makapagbata ng anuman at alinmang problema na

makakaharap nila.

Nagugunita ng isang babaing namatayan ng anak

kung papaanong nakatulong sa kaniya at sa kani-

yang asawa ang bisa ng panalangin upang matiis

ang kanilang pangungulila. Kung kamiy nasa aming

tahanan sa gabi at halos di na namin makayanan

ang pangungulila, kaming dalaway malakas na nana-

nalangin, ang paliwanag niya. Sa unang pagkakataon

na siyay di namin kasamasa unang pulong sa kon-

gregasyon na aming pinuntahan, sa unang kombensi-

yon na aming dinaluhankamiy nananalangin para

sa higit na tibay ng loob. Kapag kamiy nagigising sa

umaga at ang katotohanan ng lahat ng ito ay waring

di na makayanan, kamiy nananalangin kay Jehova na

kamiy tulungan. Sa di-maunawaang dahilan, talagang

isang dagok para sa akin na pumasok sa bahay nang

nag-iisa. Kung kaya sa bawat pagkakataon na akoy uu-

wing mag-isa, mananalangin

na lamang ako kay Jehova na

sanay tulungan akong kala-

mayin ang aking kalooban.

Ang tapat na babaing iyan ay

matatag at may katuwirang

naniniwalang ang mga pana-

langing iyon ay nakatutulong.

Ikaw man ay makadarama na

bilang tugon sa iyong matiya-

gang pananalangin, ang kapa-

yapaan ng Diyos na nakahi-

higit sa lahat ng kaisipan ay

magbabantay sa iyong puso at

sa iyong kakayahang pangka-

isipan.Filipos 4:6, 7; Roma

12:12.

Ang tulong na itinutustos ng

Diyos ay may nagagawa. Sinabi ng Kristiyanong apos-

tol na si Pablo na ang Diyos ay umaaliw sa atin sa la-

hat ng ating kapighatian, upang maaliw natin yaong

mga nasa anumang uri ng kapighatian. Totoo, ang

maka-Diyos na tulong ay di-nakapag-aalis ng hapdi,

subalit nakapagpapaluwag naman ng kalooban. Hindi

ito nangangahulugang hindi ka na luluha o malilimu-

tan mo na ang iyong minamahal. Kundi makakayanan

mo ito. At habang gayon nga, ang iyong naranasan ay

magpapangyari sa iyo na maging higit na maunawain

at madamayin sa pagtulong sa iba upang makayanan

ang gayunding pangungulila.2 Corinto 1:4.

! ()(! ( *. %#-#*#(

Bakit mahalaga na hayaan ang iyongsarili na magdalamhati?

Papaano mo mabibigyang-daanang iyong pagdadalamhati?

Papaano makatutulong sa iyoang Kasulatan upang harapinang pagkadama ng paninisi sa

sarili at galit?

Sa anong paraan makatutulong saiyo ang kaugnayan sa Diyos upang

makayanan ang kamatayan ngisang minamahal?

Ano ang ilang praktikal namga mungkahi upang makayanan

ang pagdadalamhati?

tatawagin ba tayo ng naulila at sasabihing: Alam ko

na kung ano ang maitutulong mo sa akin? Bihira

iyon. Maliwanag, baka kailanganing tayo mismo ang

magkusa kung talagang ibig nating tulungan at aliwin

ang isang nagdadalamhati.

Isang kawikaan sa Bibliya ang nagsasabi: Gaya ng

mga mansanas na ginto sa mga bilaong pilak ang sa-

litang sinalita sa kaukulan. (Kawikaan 15:23; 25:11)

May katalinuhan ang alamin kung ano ang dapat sa-

bihin at kung ano ang hindi dapat sabihin, kung ano

ang dapat gawin at kung ano ang hindi dapat gawin.

Narito ang ilang maka-Kasulatang mungkahi na na-

katulong ayon sa ilang naulila.

Kung Ano ang Dapat Gawin . . .

Makinig: Maging matulin sa pakikinig, sabi ng

Santiago 1:19. Ang isa sa pinakamalaking maitutulong

mo ay ang pakikiramay sa hapdi ng damdamin ng na-

ulila sa pamamagitan ng pakikinig. Baka kailanganin

ng ilang naulila na ipakipag-usap ang tungkol sa ka-

nilang namatay na minamahal, tungkol sa aksidente o

karamdaman na naging sanhi ng kamatayan, o tung-

kol sa kanilang nadarama pagkatapos na mamatayan.

Kaya magtanong: Gusto mo bang pag-usapan iyon?

Hayaang sila ang magpasiya. Habang nagugunita ang

pagkamatay ng kaniyang ama, isang binata ang nag-

sabi: Talagang natulungan ako nang tanungin ako ng

iba kung ano ang nangyari at pagkatapos ay tala-

gang nakinig sila. Makinig nang may pagtitiyaga at

pakikiramay nang hindi kinakailangang isipin na da-

pat magbigay ng mga sagot o solusyon. Hayaan mong

maihinga nila ang anumang ibig nilang sabihin.

Muling bigyan ng katiyakan: Tiyakin sa kanila

na ginawa na nilang lahat ang magagawa nila (o ano

pa mang ibang bagay na alam mong totoo at positi-

bo). Muli mong bigyan ng katiyakan na ang kanilang

nadaramakalungkutan, galit, paninisi sa sarili, o iba

pang damdaminay normal lamang. Sabihin sa ka-

nila ang tungkol sa ibang kilala mo na napagtagum-

payan ang gayunding kawalan. Ang gayong mga ma-

ligayang salita ay kagalingan sa mga buto, sabi ng

Kawikaan 16:24.1 Tesalonica 5:11, 14.

Maglaan ng panahon: Maglaan ka ng panahon,

hindi lamang sa unang mga araw kapag naroroon ang

maraming kaibigan at kamag-anak, kundi kahit pag-

kalipas ng ilang buwan kapag ang iba ay nakabalik na

sa kani-kanilang karaniwang gawain. Sa ganitong pa-

raan pinatutunayan mo ang iyong sarili na isang ta-

pat na kaibigan, ang uri na laging nasa tabi ng kaibi-

gan sa panahon ng kabagabagan. (Kawikaan 17:17)

Tinitiyak ng aming mga kaibigan na kamiy abala pa

rin kahit sa gabi upang hindi kami gaanong mapag-

isa sa bahay, ang paliwanag ni Teresea, na ang anak

PapaanoMakatutulong ang Iba?

KUNG may maitutulong ako, sabihin mo lang. Ito ang madalas na sinasabi ng ma-rami sa atin sa kauulila pa lamang na kaibigan o kamag-anak. Aba, iyon talagaang nasa puso nat in . Gagawin natin ang lahat upang makatulong. Subal i t

20 Kapag Namatay ang Iyong Minamahal

ay namatay sa isang aksidente sa sasakyan. Iyan ay

nakatulong sa aming pangungulila. Ang sumunod na

mga taon, mga petsa ng anibersaryo, gaya ng aniber-

saryo ng kasal o petsa ng kamatayan, ay baka maging

isang maigting na panahon sa mga naulila. Bakit hin-

di markahan ang mga petsang iyon sa iyong kalendar-

yo upang kung dumating ang araw na iyon, ay ilaan

mo ang iyong sarili, kung kailangan, para sa tulong na

pakikiramay?

Magkusa kung nararapat: May mga dapat bang

asikasuhin? Kailangan bang may mag-alaga ng mga

bata? Kailangan ba ng matutuluyan ang mga kaibigan

at kamag-anak na dumadalaw? Ang kauulila pa la-

mang ay madalas na litung-lito pa anupat ni hindi nila

alam kung ano ang dapat nilang gawin, kaya papaa-

no pa nila masasabi sa iba kung ano ang kanilang ma-

itutulong. Kaya kung nakikita mo ang isang tunay na

pangangailangan, huwag nang hintayin pang pakisu-

yuan ka; magkusa ka. (1 Corinto 10:24; ihambing ang

1 Juan 3:17, 18.) Isang babaing namatayan ng asawa

ang nakagunita: Marami ang nagsabi, Kung may ma-

itutulong man ako, sabihin mo lang. Ngunit isang ka-

ibigan ang walang sinabi. Dumeretso siya sa kuwarto,

hinubaran ang kama, at nilabhan ang kumot at ku-

bre-kama na kaniyang kinamatayan. Ang isa naman

ay kumuha ng isang balde, tubig, at mga panlinis at

iniskoba ang rug na sinukahan ng aking asawa. Pag-

kalipas ng ilang linggo, isa sa matatanda sa kongrega-

syon ang dumating na nakasuot pan-

trabaho dala ang kaniyang mga gamit

at sinabi, Alam kong may dapat nang

ayusin dito. Ano kaya iyon? Hinding-

hindi ko malilimot ang lalaking ito na

nag-ayos ng pinto na natanggal sa bi-

sagra at naglagay ng mga kabitan ng

ilaw!Ihambing ang Santiago 1:27.

Maging mapagpatuloy: Huwag

ninyong kalimutan ang pagkamapagpa-

tuloy, ang paalaala sa atin ng Bibliya.

(Hebreo 13:2) Lalo nang dapat nating

alalahanin ang pagkamapagpatuloy

doon sa mga nagdadalamhati. Sa ha-

lip na isang paanyayang pumunta ka

kahit kailan, magsaayos ng isang tak-

dang petsa at oras. Kung silay tumang-

gi, huwag susuko agad. Baka kailangan

ang ilang bahagyang panghihimok.

Baka kung kaya nila tinanggihan ang

iyong imbitasyon ay dahil natatakot si-

lang di-makapigil sa kanilang damda-

min sa harap ng iba. O baka nahihiya

sila na masabing nagsasaya sila sa pa-

kikisalo at pakikisalamuha sa gayong

panahon. Alalahanin ang mapagpatuloy

Kung nakikita mo ang isang tunay na pangangailangan, huwag nanghintayin pang pakisuyuan kagumawa ng angkop na pagkukusa

Kapag Namatay ang Iyong Minamahal 21

na babaing si Lydia na binanggit sa Bibliya. Matapos

na anyayahan sila sa kaniyang tahanan, sinabi ni Lu-

cas, Ginawa niyang pumaroon kami.Gawa 16:15.

Maging mapagpaumanhin at maunawain: Hu-

wag mabibigla sa maaaring sabihin ng mga naulila sa

pasimula. Tandaan, baka silay nakadarama ng galit

at kasalanan. Kapag ikaw ang napagbuntunan niya ng

galit, kakailanganin ang pang-unawa at pagpapau-

manhin sa iyong bahagi na huwag sumagot nang may

pagkainis. Damtan ninyo ang inyong mga sarili ng

magiliw na pagmamahal ng pagkamadamayin, kaba-

itan, kababaan ng pag-iisip, kahinahunan, at maha-

bang-pagtitiis, ang mungkahi ng Bibliya.Colosas 3:

12, 13.

Magpadala ng sulat: Madalas na nakaliligtaan

ang kahalagahan ng nakasulat na pakikiramay o

isang kard ng pakikidalamhati. Ang kabutihan nito?

Ganito ang sagot ni Cindy, na nawalan ng ina dahil sa

kanser: Isang kaibigan ang nagpadala sa akin ng ma-

gandang liham. Iyan ay talagang nakatulong sapagkat

nababasa ko iyon nang paulit-ulit. Ang gayong liham

o kard ng pampatibay-loob ay maaaring buuin sa ka-

kaunting salita, subalit dapat na nagmumula sa puso.

(Hebreo 13:22) Masasabi nito na ikaw ay nag-aalala

at na nakikibahagi ka sa natatanging alaala ng nama-

tay, o maipakikita nito kung papaano naapektuhan

ang iyong buhay ng taong iyon na yumao.

Manalanging kasama nila: Huwag mamaliitin

ang bisa ng iyong mga panalangin kasama ng mga na-

ulila at para sa kanila. Ang Bibliyay nagsasabi: Ang

pagsusumamo ng taong matuwid . . . ay may malaking

puwersa. (Santiago 5:16) Halimbawa, kapag narinig

ka nilang nananalangin para sa kanila, itoy tutulong

sa kanila na mabawasan ang negatibong mga damda-

min tulad ng paninisi sa sarili.Ihambing ang Santia-

go 5:13-15.

Kung Ano ang #(# Dapat Gawin . . .

Huwag kang umiwas dahil lamang sa hindi

mo alam kung ano ang iyong sasabihin o gaga-

win: Natitiyak kong ibig nilang mapag-isa sa nga-

yon, baka sabihin natin sa ating mga sarili. Ngu-

nit baka naman ang totoo ay umiiwas lamang tayo

sapagkat natatakot tayong makapagsalita o maka-

gawa ng di-nararapat. Gayunman, ang pag-iwas ng

mga kaibigan, kamag-anak, o kapananampalataya

ay baka lalo lamang magpalungkot sa isang naulila,

anupat nakadaragdag sa kirot. Huwag kalilimutan,

ang pinakamababait na salita at kilos ay madalas

na siyang pinakamadaling gawin. (Efeso 4:32) Ang

iyong pagkanaroroon lamang ay makapagpapatibay-

loob na. (Ihambing ang Gawa 28:15.) Habang nagu-

gunita ang araw nang mamatay ang kaniyang anak,

sabi ni Teresea: Sa loob lamang ng isang oras, ang

tanggapan ng ospital ay napuno ng aming mga kai-

bigan; lahat ng matatanda at ng kani-kanilang asa-

wa ay naroroon. Ang ilan sa mga babae ay may cur-

ler pa sa buhok, ang ilan ay nakapantrabaho pa.

Basta nila iniwan ang kanilang ginagawa at duma-

ting agad-agad. Sinabi sa amin ng karamihan sa ka-

nila na hindi nila alam kung ano ang kanilang sa-

sabihin, pero hindi mahalaga iyon basta naroroon

lamang sila.

Huwag mo silang piliting tigilan na ang pag-

dadalamhati: Siya, siya, tahan na, baka sabihin na-

tin. Ngunit mas makabubuti kung hahayaan nilang

tumulo ang kanilang luha. Sa palagay koy mahala-

ga na hayaang ihinga ng mga naulila ang kanilang

damdamin at talagang ibulalas iyon, sabi ni Kathe-

rine, habang nagmumunimuni sa pagkamatay ng ka-

niyang asawa. Iwasan ang hilig na sabihin sa iba kung

ano ang dapat nilang madama. At huwag ipalagay na

dapat mong itago ang iyong nadarama upang panga-

lagaan ang sa kanila. Sa halip, makitangis sa mga ta-

ong tumatangis, ang mungkahi ng Bibliya.Roma

12:15.

Huwag magpadalus-dalos sa pagpapayo sa ka-

nilang itapon na ang mga damit o iba pang pan-

sariling gamit ng namatay nang hindi pa sila

22 Kapag Namatay ang Iyong Minamahal

handa: Baka isipin natin na makabubuti sa kanilang

itapon na ang mga bagay na makapagpapagunita ng

lumipas sapagkat sa papaano man ay lalo lamang ha-

haba ang kanilang pagdadalamhati. Ngunit ang kasa-

bihang Wala sa paningin, wala sa alaala ay baka

hindi angkop dito. Baka kailanganin ng isang naulila

na unti-untiin ang kaniyang paglimot sa yumao. Ala-

lahanin ang paglalarawan ng Bibliya sa naging reak-

siyon ng patriyarkang si Jacob nang siyay papani-

walaing napatay ng isang mabangis na hayop ang

kaniyang nakababatang anak na si Jose. Pagkatapos

na dalhin kay Jacob ang mahabang kasuutan ni Jose

na tigmak ng dugo, maraming araw na tinangisan

[niya] ang kaniyang anak. At nagsitindig ang lahat ni-

yang mga anak na lalaki at babae upang siyay ali-

win, datapuwat tumanggi siyang maaliw.Genesis

37:31-35.

Huwag mong sasabihing, Magkakaanak ka pa

naman uli: Nagdaramdam ako sa mga taong nag-

sasabi sa akin na magkakaanak pa naman ako uli,

Ang iyong pagkanaroroon sa ospital ay makapagpapatibay-loob sa naulila

Kapag Namatay ang Iyong Minamahal 23

nagugunita ng isang ina na namatayan ng anak. Wala

naman silang masamang ibig sabihin, ngunit para sa

isang nagdadalamhating magulang, ang mga salita na

para bang sinasabing mapapalitan naman ang nawa-

lang anak ay maaaring sumaksak gaya ng isang ta-

bak. (Kawikaan 12:18) Hindi kailanman mapapalitan

ng iba ang isang anak. Bakit? Sapagkat ang bawat isa

ay naiiba.

Hindi dapat iwasan ang pagbanggit sa nama-

tay: Ayaw man lamang banggitin ng marami ang

pangalan ng aking anak na si Jimmy o pag-usapan

ang tungkol sa kaniya, nagugunita ng isang ina.

Inaamin kong medyo nasa-

saktan ako kapag gayon ang

ginagawa ng iba. Kaya hin-

di dapat baguhin ang usapan

kapag nabanggit ang panga-

lan ng isang namatay. Tanu-

ngin ang isa kung ibig niyang

pag-usapan ang tungkol sa

kaniyang minamahal. (Iham-

bing ang Job 1:18, 19 at 10:1.)

Natutuwa ang ilang naulila

kung naririnig nilang sinasabi

ng mga kaibigan ang maga-

gandang katangian na naging sanhi kung kaya napa-

mahal sa kanila ang namatay.Ihambing ang Gawa

9:36-39.

Huwag magpadalus-dalos sa pagsasabing,

Mas mabuti na iyan: Ang pagsisikap na maging po-

sitibo tungkol sa kamatayan ay hindi palaging nakaa-

aliw sa mga kaluluwang nanlulumo na nagdadalam-

hati. (1 Tesalonica 5:14) Sa paggunita nang mamatay

ang kaniyang ina, sinabi ng isang dalaga: Ang ibay

nagsasabi, Hindi na siya naghihirap o, Sa papaano

man siyay nananahimik na. Pero ayokong marinig

iyan. Ang gayong mga komento ay maaaring manga-

hulugan para sa mga naulila na hindi sila dapat ma-

lungkot o na ang pagkamatay ay hindi mahalaga. Ga-

yunman, silay nakadarama ng labis na kalungkutan

sapagkat pinananabikan nila ang kanilang minama-

hal.

Mas makabubuti kung hindi sasabihing, Alam

ko ang nararamdaman mo: Talaga nga ba? Halim-

bawa, posible bang malaman mo kung ano ang nada-

rama ng isang magulang kapag nawalan ng anak kung

hindi mo pa naman nararanasan mismo ang gayong

kawalan? At kung sakali mang naranasan mo na, tan-

tuin mong hindi magiging magkatulad na magkatu-

lad ang inyong damdamin. (Ihambing ang Panaghoy

1:12.) Sa kabilang dako, kung waring angkop naman,

baka may ilang pakinabang sa pagsasabi kung papaa-

no mo napagtagumpayan ang

pagkamatay ng iyong minama-

hal. Isang babae na namatayan

ng anak na babae ang nagka-

roon muli ng tiwala nang ang

ina ng isa pang anak na babae

na namatay rin ang nagsabi sa

kaniya kung papaano siya na-

kabalik sa normal na buhay.

Sabi niya: Hindi sinimulan ng

ina ng anak na babaing nama-

tay ang kaniyang kuwento ng

Alam ko ang nararamdaman

mo. Basta sinabi lang niya sa akin kung ano ang na-

ramdaman niya at hinayaan niyang ako ang gumawa

ng pag-uugnay sa mga iyon.

Ang pagtulong sa mga naulila ay nangangailangan

ng pagkahabag, pang-unawa, at matinding pagmama-

hal sa iyong bahagi. Huwag hintaying ang naulila pa

ang lumapit sa iyo. Huwag basta sabihing, Kung may

maitutulong ako . . . Hanapin mo mismo kung ano

iyon, at pagkatapos ay gumawa ng angkop na pagku-

kusa.

Ilan pang tanong ang natitira: Kumusta naman ang

pag-asa ng Bibliya ng isang pagkabuhay-muli? Ano

ang maaaring maging kahulugan nito para sa iyo at

sa iyong minamahal na namatay? Papaano natin ma-

titiyak na itoy isang maaasahang pag-asa?

! ()(! ( *. %#-#*#(

Bakit nakatutulong ang pakikiramaysa hapdi ng damdamin ng naulila sa

pamamagitan ng pakikinig?

Anu-ano ang mga bagay na magagawanatin upang maaliw ang isang

nagdadalamhati?

Ano ang dapat natingiwasang sabihin o gawin sa

isang namimighati?

24 Kapag Namatay ang Iyong Minamahal

Kapag Namatay ang Iyong Minamahal 25

Kapag may namatay sa pamilya, ang mga magulanggayundin ang iba pang mga kamag-anak at mgakaibigan ay madalas na hindi malaman kung ano ang

sasabihin o gagawin upang tulungan ang mga bata na

makayanan ang nangyari. Gayunman, kailangan ng mga

bata ang matatanda upang tulungan silang harapin ang

tungkol sa kamatayan. Isaalang-alang ang ilang

karaniwang itinatanong hinggil sa pagtulong sa mga bata

upang maunawaan ang kamatayan.

Papaano mo ipaliliwanag ang kamatayan sa mga

bata? Mahalaga na ipaliwanag mo ang mga bagay-bagay sa

simpleng pananalita. Tapatin mo sila. Huwag mag-atubiling

gamitin ang nararapat na mga salita, gaya ng patay at

kamatayan. Halimbawa, maaaring umupo kang katabi ng

isang bata, kalungin mo siya, at sabihin: Napakalungkot na

bagay ang nangyari. Ang naging sakit ng Daddy mo ay

napakalubha at di-pangkaraniwan [o anumang bagay na

alam mong totoo], at siyay namatay. Walang may kasalanan

sa kaniyang pagkamatay. Hahanap-hanapin natin siya

sapagkat mahal natin siya, at mahal niya tayo. Gayunman,

makatutulong kung ipaliliwanag na ang bata

o ang naulilang magulang ay hindi naman mamamatay

dahil lamang sa ang isang iyon ay nagkakasakit

paminsan-minsan.

Himukin silang magtanong. Ano ba ang patay? marahil

ay itatanong nila. Maaari kang sumagot nang ganito:

Ang patay ay nangangahulugang ang katawan ay hindi

na gumagalaw at hindi na makagagawa ng anuman tulad

nang datihindi na iyon makapagsasalita, makakakita, o

makakarinig, at hindi na rin makakaramdam ng anuman.

Ang isang magulang na naniniwala sa pangako ng Bibliya na

isang pagkabuhay-muli ay maaaring magsamantala sa

pagkakataong ito upang ipaliwanag na inaalaala ng Diyos na

Jehova ang namatay at maaaring buhayin niyang muli sa

darating na makalupang Paraiso. (Lucas 23:43; Juan 5:

28, 29)Tingnan ang bahaging Isang Tiyak na Pag-asa

Para sa mga Patay.

Mayroon bang bagay na "#(# mo dapat sabihin?

Hindi makatutulong kung sasabihin mong ang namatay ay

naglalakbay sa malayong lugar. Ang takot na maiwan ay

siyang pinakapangunahing inaalaala ng isang bata, lalo na

kung ang isang magulang ang namatay. Ang pagsasabi sa

kaniya na may pinuntahan ang namatay ay magpapatibay

lamang sa pag-aakala ng batang siyay iniwanan at baka

mangatuwiran siya: Umalis si lola, at hindi man lamang

nagpaalam! Mag-ingat din, sa mga bata, sa pagsasabing ang

namatay ay natutulog. Natural sa mga bata na maging

literal. Kung ipapareho ng isang bata ang pagtulog sa

kamatayan, baka ang maging resultay katakutan ang

pagtulog sa gabi.

Dapat bang makipaglibing ang mga bata? Dapat

isaalang-alang ng mga magulang ang kalooban ng mga bata.

Kung ayaw nilang sumama, huwag silang pilitin o sa

anumang paraan ay konsiyensiyahin sila dahil sa hindi

pagsama. Kung gusto naman nilang sumama, isa-isahin

ang magaganap, kasali na ang tungkol sa kabaong at kung

ito man ay nakabukas o nakasara. Ipaliwanag din na

baka makakita sila ng maraming tao na umiiyak dahil

nalulungkot sila. Muli, hayaan silang magtanong. At tiyakin

muli sa kanila na maaari silang umalis kung kinakailangan.

Ano ang nararamdaman ng mga bata kung tungkol

sa kamatayan? Ang mga batay madalas na nag-aakalang

sila ang may kasalanan sa pagkamatay ng isang minamahal.

Sa dahilang ang isang bata ay baka may mga panahong

nagalit sa taong namatay, baka akalain ng bata na ang

nasa isip o nasambit na galit ang siyang naging sanhi ng

kamatayan. Baka kailanganin mong magbigay ng nakaaaliw

na mga salita: Ang iyong isipan at ang iyong mga salita

ay hindi dahilan ng pagkakasakit ng mga tao, at hindi

iyon pumapatay ng tao. Baka kailangang ulit-ulitin ang

pagbibigay ng gayong mga katiyakan sa isang maliit na bata.

Dapat mo bang itago sa iyong mga anak ang iyong

pagdadalamhati? Ang pagluha sa harap ng mga bata ay

kapuwa normal at nararapat. Bukod dito, halos imposible na

lubusang maitago sa mga bata ang iyong nadarama; likas sa

kanila ang pagkakaroon ng matalas na pakiramdam at

madalas na nahahalata nilang may masamang nangyayari.

Ang pag-amin sa iyong dalamhati ay nagpapangyaring

maalaman nilang normal lamang pala ang pagdadalamhati

at paminsan-minsan ay ipakita ang iyong nadarama.

!./&)(! - '! . ( ,*#( (! /(!%)& - '.3(

Kapag Namatay ang Iyong Minamahal 27

ko siya nang gayon na lamang. Dahil sa itinuro sa aking

nasa langit siya, aba, gusto ko na ring magpakamatay

para makasama ko siya. Siya ang aking pinakamatalik

na kaibigan.

Waring di-makatuwiran na magkaroon ng kapang-

yarihan ang kamatayan upang kunin ang iyong mina-

mahal. At kapag iyon ay nangyari, ang alaala na hindi

mo na kailanman makakausap, makakatawanan, o ma-

yayakap ang iyong minamahal ay siyang pinakamahi-

rap na batahin. Ang kirot na iyan ay hindi totoong na-

pawi sa pagsasabi sa iyo na ang iyong minamahal ay

nasa langit.

Gayunman, ang Bibliya ay may inilalaang naiibang

pag-asa. Gaya ng atin nang nalaman, ang Kasulatan ay

nagpapakitang posible na makasamang muli ang iyong

minamahal sa malapit na hinaharap, hindi sa isang wa-

lang-nakaaalam na langit kundi dito mismo sa lupa sa

ilalim ng mapayapa, matuwid na mga kalagayan. At sa

panahong iyan ang mga taoy magtatamasa ng sak-

dal na kalusugan, at hindi na sila kailangang mamatay

na muli kailanman. Pero mahirap yatang paniwalaan

iyan! baka sabihin ng iba.

Ano ang kailangan upang mapaniwala kang itoy

isang tiyak na pag-asa? Upang maniwala sa isang pa-

ngako, dapat mong tiyakin na ang nangako ay kapuwa

nagnanais at may kakayahang tuparin iyon. Sino, kung

gayon, ang nangangakong mabubuhay-muli ang mga

patay?

Noong tagsibol ng 31 C.E., tuwirang nangako si Jesu-

Kristo: Kung paanong ibinabangon ng Ama ang mga

patay at binubuhay sila, gayundin na binubuhay ng

Anak yaong mga ibig niya. Huwag kayong mamangha

rito, sapagkat ang oras ay dumarating na ang lahat ni-

yaong nasa mga alaalang libingan ay makaririnig ng

kaniyang tinig [ni Jesus] at lalabas. (Juan 5:21, 28, 29)

Oo, nangako si Jesu-Kristo na milyun-milyong patay

ngayon ang mabubuhay-muli sa lupang ito at may pag-

asang manatili roon magpakailanman sa ilalim ng ma-

payapa, malaparaisong kalagayan. (Lucas 23:43; Juan

3:16; 17:3; ihambing ang Awit 37:29 at Mateo 5:5.) Ya-

mang si Jesus ang nangako, maaasahang kapani-pani-

wala na nanaisin niyang tuparin iyon. Ngunit kaya ba

niyang gawin iyon?

IsangTiyaknaPag-asaPara samgaPatay

Isang 25-taong-gulang na babae ang sumulat: Noong 1981 ang aking ina-inahan ay

namatay dahil sa kanser. Ang kaniyang pagkamatay ay napakahirap para sa akin at

sa aking kinakapatid na lalaki. Akoy 17, at ang aking kapatid ay 11. Hinahanap-hanap

Ang mapagmahal na damdamin ni Jesus nangbuhaying-muli si Lazaro ay nagpapaaninag ng

kaniyang matinding hangarin na wakasan na angpamiminsala ng kamatayan

28 Kapag Namatay ang Iyong Minamahal

Paulit-ulit, sa pagpapaliwanag kung papaano nilanakayanan ang kanilang pagdadalamhati, ganitoang sinasabi ng tapat na mga Kristiyano: Hayaan

mong sabihin ko sa iyo ang aking paboritong teksto sa

Bibliya. Kung ikaw ay nagdadalamhati, baka ang

ilan sa mga kasulatang ito ay makatutulong sa iyo.

Pagpalain . . . ang Ama ng magiliw na mga awa at

ang Diyos ng buong kaaliwan, na umaaliw sa atin sa

lahat ng ating kapighatian.2 Corinto 1:3, 4.

Binubuksan mo ang iyong kamay at

binibigyang-kasiyahan ang pagnanasa ng bawat

nabubuhay na bagay.Awit 145:16.

Nagtakda siya [ang Diyos] ng isang araw kung

kailan nilalayon niyang hatulan ang tinatahanang

lupa sa katuwiran sa pamamagitan ng isang lalaki na

kaniyang inatasan, at naglaan siya ng garantiya

sa lahat ng mga tao sa bagay na binuhay niya siyang

muli mula sa mga patay.Gawa 17:31.

Akoako nga ang Isa na umaaliw sa inyo.

Isaias 51:12.

Gaya ng isang taong laging inaaliw ng kaniyang

sariling ina, gayundin na lagi ko mismong aaliwin

kayong mga tao.Isaias 66:13.

Ito ang aking kaaliwan sa kadalamhatian ko,

sapagkat iningatan akong buhay ng iyong

sariling pananalita. Naalaala ko ang iyong

mga panghukumang pasiya mula ng panahong

walang-takda, O Jehova, at ako ay nakasusumpong ng

kaaliwan para sa aking sarili. Nawa ang iyong

maibiging-kabaitan ay magsilbi, pakisuyo, na umaliw

sa akin, alinsunod sa iyong pananalita sa iyong

lingkod.Awit 119:50, 52, 76.

Ang oras ay dumarating na ang lahat niyaong

nasa mga alaalang libingan ay makaririnig ng

kaniyang tinig at lalabas, yaong mga gumawa ng

mabubuting bagay sa pagkabuhay-muli sa buhay.

Juan 5:28, 29.

! %-.)(! 'Wala pang dalawang taon mula nang ipangako iyon,

ipinakita ni Jesus sa isang makapangyarihang paraan

na kapuwa nais niya at kaya niyang gawin ang pagbu-

hay-muli.

Lazaro, Lumabas Ka!

Iyon ay isang makabagbag-damdaming tanawin.

Malala na ang sakit ni Lazaro. Ang kaniyang dalawang

kapatid na babae, sina Maria at Marta, ay nagpasabi

kay Jesus, na nasa kabilang ibayo ng Ilog Jordan: Pa-

nginoon, tingnan mo! ang isa na minamahal mo ay

may-sakit. (Juan 11:3) Alam nilang mahal ni Jesus si

Lazaro. Hindi kaya nanaisin ni Jesus na makita ang ka-

niyang may-sakit na kaibigan? Nakapagtataka, sa halip

na pumunta agad sa Betania, si Jesus ay nanatili pa rin

sa kaniyang kinaroroonan nang sumunod na dalawang

araw.Juan 11:5, 6.

Namatay si Lazaro pagkaraang ibalita ang tungkol sa

kaniyang pagkakasakit. Alam ni Jesus kung kailan na-

matay si Lazaro, at may binabalak siya tungkol doon.

Nang sa wakas ay dumating si Jesus sa Betania, ang ka-

niyang mahal na kaibigan ay apat na araw nang patay.

(Juan 11:17, 39) Mabubuhay pa kaya ni Jesus ang isa

na gayong katagal nang patay?

Nang mabalitaang darating si Jesus, si Marta, isang

babaing maliksi, ay patakbong sumalubong sa kani-

ya. (Ihambing ang Lucas 10:38-42.) Palibhasay nabag-

bag sa kaniyang pagkalumbay, tiniyak sa kaniya ni Je-

sus: Ang iyong kapatid ay babangon. Nang ipahiwatig

niya ang kaniyang pananampalataya sa isang pagkabu-

hay na muli sa hinaharap pa, maliwanag na sinabi ni

Jesus sa kaniya: Ako ang pagkabuhay-muli at ang bu-

hay. Siya na nagsasagawa ng pananampalataya sa akin,

kahit na siya ay mamatay, siya ay mabubuhay.Juan

11:20-25.

Nang nasa libingan na, iniutos ni Jesus na alisin ang

batong tumatakip sa pasukan. Pagkatapos, pagkaraang

manalangin nang malakas, iniutos niya: Lazaro, luma-

bas ka!Juan 11:38-43.

Lahat ng mga mata ay nakatitig sa libingan. Walang

anu-ano, mula sa kadiliman, lumitaw ang isang kaan-

Kapag Namatay ang Iyong Minamahal 29

yuan. Nababalutan ang kaniyang mga paa at kamay, at

ang kaniyang mukha ay may balot na tela. Kalagan

ninyo siya at hayaan siyang makalaya, ang utos ni Je-

sus. Ang pinakahuling kinalag na benda ay nalaglag sa

lupa. Oo, si Lazaro nga, ang lalaking apat na araw nang

patay!Juan 11:44.

Talaga Bang Nangyari Iyon?

Ang ulat ng pagkabuhay na muli ni Lazaro ay ini-

lahad sa Ebanghelyo ni Juan bilang isang makasay-

sayang pangyayari. Ang mga detalye ay napakalinaw

upang itoy maging isa lamang talinghaga. Ang pag-

aalinlangan sa pagiging makasaysayan nito ay nanga-

ngahulugan ng pag-aalinlangan sa lahat ng himala

sa Bibliya, kasali na ang mismong pagkabuhay-muli

ni Jesu-Kristo. At ang pagtanggi sa pagkabuhay-muli

ni Jesus ay nangangahulugan ng pagtanggi sa Kristi-

yanong pananampalataya sa kabuuan.1 Corinto 15:

13-15.

Ang totoo, kapag tinanggap mong umiiral ang Diyos,

wala kang magiging suliranin sa paniniwala sa pagka-

buhay-muli. Upang ilarawan: Maaaring i-videotape ng

isang tao ang kaniyang huling habilin, at pagkamatay

niya, makikita at maririnig siya ng kaniyang mga ka-

mag-anak at kaibigan, sa totoo, habang ipinaliliwanag

niya kung ano ang gagawin sa kaniyang ari-arian. No-

ong nakalipas na isandaang taon, ang gayong bagay ay

imposible. At sa ilang tao sa ngayon na nakatira sa mga

liblib na dako ng daigdig, ang teknolohiya ng video re-

cording ay hindi abot ng kanilang isip anupat itoy wa-

ring kahima-himala. Kung ang makasiyentipikong mga

tuntunin na itinatag ng Maylikha ay nagagamit ng mga

tao upang makabuo ng gayong nakikita at naririnig na

panoorin, hindi kaya makagagawa nang higit pa roon

ang Maylikha? Kung gayon, hindi kaya makatuwiran

na ang Isa na lumikha ng buhay ay makalilikhang-

muli niyaon?

Ang himala ng pagbabalik ng buhay ni Lazaro ay na-

kapagpapatibay ng pananampalataya kay Jesus at sa

pagkabuhay-muli. (Juan 11:41, 42; 12:9-11, 17-19) Sa

isang makabagbag-pusong paraan, isinisiwalat din nito

ang pagnanais at hangarin ni Jehova at ng kaniyang

Anak na isagawa ang pagkabuhay-muli.

Magtataglay ang Diyos ng Mithiin

Ang pagtugon ni Jesus sa pagkamatay ni Lazaro ay

nagsisiwalat ng isang mapagmahal na damdamin ng

Anak ng Diyos. Ang kaniyang labis na pagdaramdam

sa pagkakataong ito ay maliwanag na nagpapahiwatig

ng kaniyang matinding hangaring buhaying-muli ang

mga patay. Mababasa natin: Si Maria, nang siya ay du-

mating sa kinaroroonan ni Jesus at makita siya, ay su-

mubsob sa paanan niya, na sinasabi sa kaniya: Pangi-

noon, kung narito ka, ang aking kapatid ay hindi sana

namatay. Sa gayon, si Jesus, nang kaniyang makita

siya na tumatangis at ang mga Judio na sumama sa ka-

niya na tumatangis, ay dumaing sa espiritu at nabaga-

bag; at sinabi niya: Saan ninyo siya inilagay? Sinabi

nila sa kaniya: Panginoon, halika at tingnan mo. Si Je-

sus ay lumuha. Sa gayon ang mga Judio ay nagpasimu-

lang magsabi: Tingnan ninyo, kung anong pagmama-

hal mayroon siya para sa kaniya! Juan 11:32-36.

Ang buong-pusong pagkahabag ni Jesus ay ipinahi-

hiwatig rito sa pamamagitan ng tatlong salita: du-

maing, nabagabag, at lumuha. Ang mga salita sa

orihinal na wikang ginamit sa pag-uulat ng makabag-

bag-damdaming tanawing ito ay nagpapahiwatig na

lubhang naapektuhan ang damdamin ni Jesus sa kama-

tayan ng kaniyang mahal na kaibigang si Lazaro at ang

Kaniyang mga matay napuno ng luha sa pagkakitang

tumatangis ang kapatid na babae ni Lazaro.

Ang totoong kapansin-pansin ay na si Jesus ay dati

nang bumuhay ng iba pang dalawa. At lubusan niyang

Ang Griegong salita na isinaling dumaing ay mula sa pandi-wang (embrimaomai) na tanda ng nasaktan, o lubhang naapek-tuhang damdamin. Isang iskolar sa Bibliya ang nagsabi: Dito iyon aynangangahulugan lamang na ang gayong matinding emosyon ay du-maig kay Jesus anupat isang di-kinukusang pagdaing ang