Visoko sudsko i tuilako vijee Bosne i Hercegovine Visoko sudbeno i tuiteljsko vijee Bosne i Hercegovine High Judicial and Prosecutorial Council of Bosnia and Herzegovina Bosna i Hercegovina Bosnia and Herzegovina Federacija Bosne i Hercegovine Federation of Bosnia and Herzegovina Javna ustanova centar za edukaciju sudija i tuilaca u F BiH Javna ustanova centar za edukaciju sudaca i tuitelja u F BiH Javna ustanova centar za edukaciju sudija i javnih tuilaca u RS

MODUL 7 GRAANSKA OBLAST NAKNADA TETE

Vodei ekspert: Rosa Obradovi, Okruni sud Banja Luka Konsultanti: Predrag Krsmanovi, sudija Kantonalnog suda u Tuzli Nevenka Mitri, sudija Osnovnog suda Banja Luka Mirza Jusufovi,sudija Suda BiH Staka Gojkovi, Vrhovni sud RS Violanda ubari, Okruni sud Banja Luka Asja Razi, sudija Kantonalnog suda u Tuzli Enisa Halilovi, sudija Kantonalnog suda u Tuzli Jovanka Jovanovi, predsjednik Osnovnog suda u Doboju

Sarajevo, januar/sijeanj 2006.godine

NAKNADA TETE

1

SADRAJ PODMODUL I -OPSTE PRETPOSTAVKE ODGOVORNOSTI ZA STETU ....... 3 UVODNE NAPOMENE ................................................................................................ 3 OPIS PODMODULA ..................................................................................................... 3 1. OPTE PRETPOSTAVKE ODGOVORNOSTI ZA TETU .............................. 6 1.1. Subjekti obligaciono pravnog odnosa ........................................................ 8 1.2. tetna radnja............................................................................................... 13 1.3. Protivpravnost tetne radnje....................................................................... 17 1.3.1. Nanoenje tete po dunosti ................................................................ 22 1.3.2. Nanoenje tete vrenjem prava .......................................................... 24 1.3.3. Nuna odbrana .................................................................................... 25 1.3.4. Stanje nude ......................................................................................... 27 1.3.5. Dozvoljena samopomo ....................................................................... 28 1.3.6. Pristanak oteenog ............................................................................. 28 1.4. teta............................................................................................................. 30 1.5. Uzrona povezanost izmeu tetne radnje i tete....................................... 31 2. POSEBNE PRETPOSTAVKE ODGOVORNOSTI ZA TETU....................... 40 2.1. Krivica ......................................................................................................... 40 2.2. Objektivna odgovornost .............................................................................. 42 2.3. Odgovornost za drugoga............................................................................. 44 2.3.1. Odgovornost za neodgovorna lica ....................................................... 44 2.3.2. Odgovornost roditelja za maloljetnike ................................................ 44 2.3.3. Odgovornost drugih lica za maloljetnike ............................................ 46 2.3.4. Odgovornost za maloljetnike po principu pravinosti........................ 46 3. ODGOVORNOST PREDUZEA I DRUGIH PRAVNIH LICA PREMA TREIM LICIMA ................................................................................................. 46 3.1. Odgovornost preduzea .................................................................................. 46 3.2. Odgovornost drugih pravnih lica ................................................................... 47 3.3. Odgovornost pravnog lica za rad njenog organa .......................................... 48 4. ODGOVORNOST POSLODAVCA ZA TETU KOJU RADNIK PRETRPI NA RADU ILI U VEZI SA RADOM.................................................................... 48 4.1. teta uzrokovana donoenjem nezakonite odluke ......................................... 48 4.2. teta uzrokovana radniku na drugi nain ..................................................... 49 5. ODGOVORNOST RADNIKA KOJI NA RADU ILI U VEZI SA RADOM PRIINI TETU POSLODAVCU I TREEM LICU ....................................... 50 6. ODGOVORNOST ZBOG NEISPUNJENJA OBAVEZE IZ UGOVORA ILI ZAKANJENJA S ISPUNJENJEM..................................................................... 51 7. ODGOVORNOST U SLUAJU UDESA MOTORNIM VOZILOM U POKRETU .............................................................................................................. 52 7.1 Odgovornost prema pravilima subjektivne odgovornosti................................. 52 7.2 Odgovornost prema pravilima objektivne i solidarne odgovornosti ................ 55 7.3 Odgovornost zajednice osiguranja.................................................................... 56 8. ODGOVORNOST PROIZVOAA STVARI SA NEDOSTATKOM............ 56 9. PRETPOSTAVKE ODGOVORNOSTI ZA STETU-TEST PITANJA ............ 57 UVOD ............................................................................................................................ 57 KRATAK OPIS INJENINOG STANJA .............................................................. 57 KRATAK OPIS HIPOTETIKOG SLUAJA........................................................ 58U U

NAKNADA TETE

2

KRATAK OPIS INJENNOG STANJA................................................................ 59 KRATAK OPIS HIPOTETIKOG SLUAJA........................................................ 60 ANEKSI......................................................................................................................... 62 1. LISTA MATERIJALA I KOMPONENTI ................................................................ 62 1.1. Sudska praksa ................................................................................................... 62 1.2. Bilteni ................................................................................................................ 63 1.3. Komentari.......................................................................................................... 63 1.4. Knjiga ................................................................................................................ 63 1.5. lanci ................................................................................................................ 63 2. MATERIJALI I KOMPONENTE .......................................................................... 64 PODMODUL II OSNOVI ODGOVORNOSTI ZA TETU ................................. 65 UVODNE NAPOMENE .............................................................................................. 65 OPIS PODMODULA ................................................................................................... 65 1 ODGOVORNOST PO OSNOVU KRIVICE (SUBJEKTIVNA ODGOVORNOST)................................................................................................. 72 1.1. Oblici (stepeni) krivice...................................................................................... 74 1.1.1.Namjera (dolus) ........................................................................................ 74 1.1.2.Nepanja (culpa)....................................................................................... 76 1.1.3.Prezumirana (pretpostavljena) krivica .................................................... 77 1.1.4.Dokazana krivica ...................................................................................... 78 1.1.5.Uticaj krivine presude na dokazivanje u parnici ................................... 79 2 ODGOVORNOST ZA TETU OD OPASNE STVARI ILI DJELATNOSTI (OBJEKTIVNA ODGOVORNOST) .................................................................... 85 2.1. Odgovornost od opasne stvari .......................................................................... 87 2.2. Odgovornost po osnovu opasne djelatnosti...................................................... 90 2.3. Lica odgovorna za tetu od opasne stvari ili opasne djelatnosti ..................... 91 2.4. Oslobadjanje od odgovornosti .......................................................................... 93 3 ODGOVORNOST ZA DRUGOGA...................................................................... 96U

NAKNADA TETE

3

PODMODUL I -OPSTE PRETPOSTAVKE ODGOVORNOSTI ZA STETU UVODNE NAPOMENE Tumaenje norme, kao proces njenog saznanja, pretpostavka je pravilne primjene norme. Pojam pretpostavke odgovornosti za tetu nije definisan odredbama Zakona o obligacionim odnosima, one su predviene u zakonskim odredbama kojim je propisana teta i njena naknada, a kako ovaj pojam nije definisan, pretpostavke odtetne odgovornosti , moraju se prepoznati u odreenim zakonskim odredbama u svakom tetnom sluaju utvrivanja odtetne odgovornosti tetnika. Pojam pretpostavke odgovornosti za tetu ima znaenje da, od ispunjenja odreenih uslova koji, kao to je naprijed reeno, nisu zakonom definisani, ali su ipak predvieni i koji se utvruju u zavisnosti od predmetnog tetnog dogaaja, zavisi odtetna odgovornost tetnika . U ovom podmodulu bit e govora o vrstama pretpostavki odgovornosti za tetu, koje se dijele na: opte i posebne, kao elementima odtetne odgovornosti, ije pravilno shvatanje i poimanje, daje odgovor na pitanje ispunjenja uslova za utvrivanje odtetne odgovornosti tetnika, a time i na pitanje o osnovu za odgovornost tetnika. Utvrivanje ispunjenja pretpostavki za naknadu tete, nije ni malo lak zadatak suda. To je voditelja na izradi ovog pod-modula i rukovodilo da ovaj pojam izdvoji u vidu posebne teme, kako bi se korisnici podmodula potstakli da pravno analiziraju i procjenjuju elemente koji su od pravnog znaaja za definisanje ovog pojma. U tekstu podmodula, radi lakeg svatanja ovog pojma, koriteni su (jednostavni hipotetiki) primjeri, a u sluaju koritenja pravnog obrazloenja iz sudske odluke, naznaena je odluka suda iz sudskog predmeta. OPIS PODMODULA Kategorije U ovom podmodulu obrauje se dio Zakona o obligacionim odnosima i to odredbe zakona, kojim su propisane pretpostavke odgovornosti za tetu, sadrane u odjeljku dva tog zakona, kojim je propisana obaveza naknade tete i to kao jedan od segmenata ovog instituta (naknade tete) od ijeg, kumulativnog ispunjenja zavisi nastanak odnosa odgovornosti za tetu. Tematske kljune rijei koje e se obraivati u ovom podmodulu su: opte pretpostavke odgovornosti za tetu, u koje spadaju (subjekti obligaciono-pravnog odnosa odgovornosti za tetu, tetna radnja, protivpravnost tetne radnje, teta, uzrona povezanost izmeu tetne radnje i posljedica te radnje koje se manifestuju u vidu tete), te posebne pretpostavke odgovornosti za naknadu tete,u koje spadaju (krivica: dokazana i pretpostavljena i objektivna odgovornost po naelu uzronosti, to znai-bez obzira na krivicu).

NAKNADA TETE

4

Trajanje Oblik

Za zavretak ovog podmodula na seminaru potrebna su etiri radna asa. U okviru tog vremena podmodul predstaviti u obliku: seminara, predavanja, i interaktivnim ueem edukacione jedinice ili grupe te strunjaka na podmodulu i to putem vjebe, radionice, diskusije predvoene od strane moderatora i panel diskusije Na korisnike podmodula koji nemaju dovoljno iskustva, eli se prenijeti znanje o tome, koje su pretpostavke odtetne odgovornosti od pravnog znaaja za odtetnu odgovornost , njihovo poimanje i prepoznavanje u svakom konkretnom tetnom dogaaju, a ciljevi edukacije korisnika sa iskustvom su, da se putem konferencijskih aktivnosti, razmjenom iskustava i miljenja doprinosi usaglaavanju sudske prakse o ovom pitanju, te unapreenju znanja korisnika podmodula sa manjim sudijskim iskustvom, ime bi se doprinijelo kvalitetnoj edukaciji korisnika podmodula, bez iskustva, o ovom vanom pitanju. Odgovornost za tetu, u svakom konkretnom sluaju proistie iz odreenog obligaciono pravnog odnosa, a za postojanje odtetne odgovornosti iz osnova odreenog tetnog dogaaja, neophodno je ispunjenje odgovarajuih pretpostavki za odgovornost tetnika, koje se u svakom tetnom digaaju, moraju prepoznati Radi lakeg poimanja nastanka odgovornosti za tetu, slijedi objanjenje tematskih-kljunih rijei spomenutih u prednje naznaenoj kategoriji modula definisanih, u vidu ciljeva edukacije: o Cilj 1. Definisanje subjekata u obligaciono-pravnom odnosu, kao lica ijom je radnjom ili proputanjem radnje (tetnik), drugom licu priinjena teta (oteeni) o Cilj 2. tetne radnje, koja predstavlja takvo postupanje tetnika kojim se oteenom nanosi teta. o Cilj 3. Definisanje protivpravnosti tetne radnje, kao graanskog delikta, kojim se drugome prouzrokuje teta. o Cilj 4. Definisanje tete, kao jedne od kljunih rijei ovog podmodula, a i samog modula, kao osnovne pretpostavke odtetne odgovornosti, bez ijeg postojanja nema graanskog delikta, niti sankcije za tu vrstu delikta, koja se dosuuje u vidu naknade bilo u novanom ili nenovanom obliku. o Cilj 5. Uzrona povezanost izmeu tetne radnje i tete, kao pretpostavka odtetne odgovornosti, definisana je samim nazivom ove pretpostavke I predstavlja-povezanost izmeu

Ciljevi edukacije

NAKNADA TETE

5

tetne radnje I posledice nastupanja tetne radnje, koja posledica se manifestuje u vidu tete. Prednje navedene kljune rijei objanjene u takama cilj1do cilj 5 predstavljaju opte pretpostavke odgovornosti za tetu. Slijede kljune rijei koje oznaavaju posebne elemente odgovornosti za tetu, koje pored optih pretpostavki, u odreenim sluajevima moraju biti ispunjene, da bi bilo rijei o odtetnoj odgovornosti: o Cilj 6. Pojam krivice tetnika podrazumijeva krivicu kao subjektivni elemenat, u okviru pretpostavki za tetu. Zakon o obligacionim odnosima prihvatio je naelo prezumirane krivice, mada je predviena odgovornost po osnovu dokazane krivice. o Cilj 7. Objektivna odgovornost za tetu je takoe jedna od posebnih pretpostavki odtetne odgovornosti, prema kojoj, odgovornost tetnika potie od nekih svojstava stvari ili iz osnova djelatnosti, bez obzira na krivicu. Opis Razlog za podmodul Pretpostavke odgovornosti za tetu, kao relevantna oblast za edukaciju je usavravanje znanja iz ove oblasti , radi lakeg poimanja i prepoznavanja pretpostavki odtetne odgovornosti, koje opredjeljuju osnovanost potraivanja naknade tete i sam osnov odgovornosti. Ovo tim prije kada se ima u vidu, da pojam pretpostavke odgovornosti za tetu nije definisan posebnom odredbom Zakona o obligacionim odnosima, kao poseban pravni institut i to se otuda, one moraju prepoznavati i definisati u u okviru vie zakonskih odredbi, u svakom konkretnom sluaju , na osnovu odreenog ivotnog dogaaja, to esto i nije lak zadatak suda. Stoga je za pravilno prepoznavanje pretpostavki odgovornosti za tetu potrebno stalno usavravanje znanja, zatim posjedovanje sposobnosti pravnog procjenjivanja predmetnog tetnog dogaaja, kako bi se izveo pravilan pravni zakljuak u pogledu ovih pretpostavki, to predstavlja razlog za izradu ovog podmodula. Vodei ekspert, konsultanti i ostali predavai/edukatori Centra. Dnevni red modula se nalazi kao dio modula ili e biti kreiran od strane Centra na bazi potreba za pojedinani modul. Rosa Obradovi, Okruni sud Banja Luka

Mogui predavai/edukatori Dnevni red modula

Vodei ekspert

NAKNADA TETE

6

1. OPTE PRETPOSTAVKE ODGOVORNOSTI ZA TETU Ovaj odjeljak o optim pretpostavkama odgovornosti za tetu, zapoinje iznoenjem injeninog stanja o konkretnom ivotnom dogaaju, iz kog proizlazi pravilo prema kojem, od postojanja optih pretpostavki odgovornosti za tetu, zavisi odtetna odgovornost tetnika (pravni znaaj postojanja optih pretpostavki za odtetnu odgovornost tetnika). Slijedi primjer injeninog stanja, odreenog tetnog dogaaja: Tuilac je podnio tubu protiv tuenog, radi naknade tete. U tubi navodi, da ga je tueni na fudbalskoj utakmici na stadionu u D.V. dana 20.10.1985. godine ubo patent akijom u lea i da mu je time nanio tjelesne povrede u vezi ega tubenim zahtjevom preciziranim podneskom od 12.5.2004. godine trai naknadu nematerijalne tete preciznije navedene u izreci presude. U odgovoru na tubu tueni je istakao prigovor zastarjelosti potraivanja, jer se tetni dogaaj desio 20.10.1985. godine, a tuba je podnesena 28.12.1990. godine. Dalje je naveo da je tueni u konkretnoj situciji postupio u nunoj odbrani jer je prethodno napadnut od strane veeg broja lica koja je predvodio tuilac koji je na njega nasrnuo odmah nakon to je tueni od nekog iz te grupe pogoen kamenom u glavu i da radi toga nije duan naknaditi tuiocu tetu koju je pretrpio usljed povreda zadobijenih ubodom patent akijom. Pravnom procjenom i analizom navedenog injeninog stanja, kod-meu parninim strankama nesporne injenice da je tuilac zadobio tjelesne povrede, na naprijed opisani nain, za postojanje odtetne odgovornosti tuenog potrebno je, pored injenica odlunih za odluku o prigovoru zastarjelosti potraivanja utvrditi, postojanje pretpostavki odtetne odgovornosti. Slijedi pravno obrazloenje navedenog injeninog stanja: Sporno je da li je tueni postupao u nunoj odbrani ime bi shodno odredi lana 161. Zakona o obligacionim odnosima bila iskljuena njegova odgovornost za naknadu tete koju zahtijeva tuilac. Sporno pitanje meu parninim strankama treba rijeiti kroz odredbe l.154, 155 161, 192, i 200. Zakona o obligacionim odnosima. Prema sadrini navedenih odredaba Zakona o obligacionim odnosima svako injenino stanje obaveze naknade tete mora sadravati sljedee pretpostavke: tetnu injenicu, nedoputenu tetu, uzronu vezu, izmeu tetnog dogaaja, tete i odgovornosti. Izostajanje jednog od navedenih elemenata ne stvara obavezu tetnika da oteenom naknadi prouzrokovanu tetu. Sobzirom na naprijed navedene, zatim injenicu da je uloga suda da stranki prua pravnu zatitu primjenom materijalnog prava na konkretno injenino utvrenje i odredbe novog Zakona o parninom postupku prema ijoj sadrini stranke imaju aktivnu ulogu jer su dune da dokazuju svoja injenina tvrenja, to je za udovoljenje tubenog zahtjeva na strani tuioca bila obaveza da dokae sve pretpostavke za naknadu tete. Meutim, tuilac to nije uinio, prije svega u pogledu visine tete, pa i sve da iz provedenih dokaza slijedi iskljuiva odgovornost tuenog za naknadu tete, sud nije mogao udovoljiti tubenom zahtjevu tuioca radi ega je primjenom pravila

NAKNADA TETE

7

tereta dokazivanja u cijelosti odbio tuioca sa postavljenim tubenim zahtjevom (l. 126. Zakona o parninom postupku). (Iz obraloenja presude Opinskog suda u ivinicama, Broj --- od 19.5.2005. godine). Naprijed navedeni primjer injeninog stanja, primjer je pravila, da je za odtetnu odgovornost tetnika, nuno ispunjenje zakonom propisanih uslova za odtetnu odgovornost, koji uslovi se tiu, prije svega - postojanja optih pretpostavki za odgovornost za tetu. Ovaj primjer takoe pokazuje, koliko su povezani instituti koji predstavljaju pretpostavke odtetne odgovornosti, jer se na ovom primjeru, jednako kao to se mogu procjenjivati opte pretpostavke odtetne odgovornosti, moe procjenjivati i institut nuna odbrana, kao zakonom propisani izuzetak od pravila o zabrani prouzrokovanja tete. O ovom institutu prvostepeni sud, ije pravno obrazloenje predmetnog injeninog stanja je naprijed izneseno, s pravom se nije ni bavio, polazei od razloga, kako se navodi u pomenutoj presudi- zbog kojih je tuilac i odbijen sa tubenim zahtjevom, zbog ega isti sud nije ni iznosio postojanje osnova za naknadu predmetne tete, smatrajui to, kod ovakvog stanja stvari, suvinim. Iz istog primjera vidljivo je da sud prua pravnu zatitu strankama u sporu, pravilnom primjenom materijalnog prava, na potpuno i pravilno utvreno injenino stanje, a u postupku (ovdje parninom) koji se vodi prema pravilima procesnog prava (ovdje novog Zakona o parninom postupku), ija uloga je dola do izraaja, a sastoji se u pravilu o teretu dokazivanja, to se samo uzgrd spominje, jer bi se detaljnijim obrazlaganjem primjene novog Zakona o parninom postupku, izalo iz okvira teme ovog podmodula. Opte pretpostavke odgovornosti za tetu, kao ni sam pojam pretpostavki odgovornosti za tetu nisu taksativno nabrojane ni u jednoj od odredbi Zakona o obligacionom odnosim, ve se njihovo postojanje pronalazi iz sadraja odredbi istog zakona, koje govore o naknadi tete. Teorija i sudska praksa su o ovom pitanju zauzeli stanovite, tako da pojam opte pretpostavke odgovornosti za tetu predstavlja pravni standard i utvruju se u svakom konkretnom sluaju, na osnovu elemenata tog komkretnog sluaja. Opte pretpostavke odgovornosti za tetu su one pretpostavke, bez ijeg postojanja, gotovo da i ne moe biti rijei o odtetnoj odgovornosti tetnika. Meutim, razliita su miljenja teoretiara , kao i pravna shvatanja iz sudske prakse o tome, koje pretpostavke imaju karakter - optih pretpostavki. Tako prof. Dr.Branko Morait u knjizi Obligaciono pravo, knjiga II,Banja Luka 1999. godine, na stranici broj 28 navodi da, u svakom sluaju prozrokovanja tete moraju postojati najmanje dva opta uslova: teta i uzrona veza i da su ova dva uslova sasvim dovoljna za ustanovljenje odgovornosti za tetu. U komentaru Zakona o obligacionom odnosima I knjiga II izdanje redaktora: prof. dr. Borislava T. Blagojevia i prof. dr. Vrleta Krulj iz 1983. godine, izdava Savremena administracija, Beograd, na stranici 486 kao pretpostavke obaveza naknade tete, naznaene su: tetna injenica, nedoputena teta, uzrona veza izmeu tetnog dogaaja i tete i odgovornosti. Na identian nain ureene su pretpostavke obaveze naknade tete, koje mora da sadri svako injenino stanje obaveza naknade tete i u komentaru Zakona o obligacionom odnosima glavnog redaktora prof. dr. Slobodana Perovia I knjiga iz 1995 godine, Savremena administracija, na stranici 303. U zborniku radova nazvanom Odgovornost za tetu, Saveza drutva pravnika (ranije) Republike Hrvatsk, Zagreb iz 1987. godine navodi se, da se kao opte

NAKNADA TETE

8

pretpostavke odgovornosti za tetu uglavnom spominju: subjekti obveznog odnosa odgovornosti za tetu, tetna radnja, protivpravnost tetne radnje, teta, te uzrona veza izmeu tetne radnje i posljedice. Kod injenice, da iz prednje navedenog ne proizlazi jedinstven stav u pogledu definisanja pojma optih pretpostavki odgovornosti za tetu, argumenti koji, prema pravnom shvatanju voditelja na izradi ovog podmodula, govore u prilog opih pretpostavki, prema ovom posljednje spomenutom Zborniku radova su slijedei: Iz sadraja odredbe lana 154. stav 1. Zakona o obligacionim odnosima, kojom je propisano da-ko drugome prouzrokuje tetu, duan je nadoknaditi je, ukoliko ne dokae da je teta nastala bez njegove krivice-proizlaze pretpostavke odtetne odgovornosti, koje se tiu: subjekata obligacionog odnosa, tetne radnje, njene protivpravnosti i uzrone veze. Subjekti obligacionog odnosa, na posredan nain spominju se i u stavu 2. istog lana, koji propisuje odgovornost za tetu po principu objektivne odgovornosti, jer i kod ovog oblika odgovrnosti postoji: tetnik i oteeni, u irem smislu rijei. teta, kao opta pretpostavka odtetne odgovornosti, definisana je u lanu 155. prednje navedenog zakona. Slijedi kratak osvrt o svakoj od optih pretpostavki odtetne odgovornosti: 1.1 Subjekti obligaciono pravnog odnosa

Subjekti u obligaciono pravnom odnosu su: povjerilac i dunik. Meutim, odreivanje subjekata u odreenom materijalno pravnom odnosu (onog lica koje je ovlatenik prava da zahtijeva naknadu i obveznika, prema kome je usmjeren zahtjev za naknadu), nije uvijek lak zadatak suda. 1) Primjer koji slijedi, korisnicima podmodula posluit e za pravno procjenjivanje subjekata u konkretnom obligaciono pravnom odnosa: Tuioci .B. i mld. .B. zastupana po zakonskoj zastupnici .B. u tubi i tokom postupka istiu da je prvotuena R.S. mobilisala za svoje potrebe putniko motorno vozilo, kojim je kritinog dana upravljao drugotueni M.B. kao pripadnik V.R.S. kada je, upravljajui putnikim motornim vozilom, zaobilazei parkirano teretno voziloleper, vozilom kojim je upravljao, preao na lijevu kolovoznu traku i tom prilikom svojim prednjim dijelom vozila udario vozilo pravnog prednika tuioca .R. pri emu je priinjena teta na istom vozilu, konstatovana zabiljekom Stanice javne bezbijednosti B.L. i zapisnikom o oteenjima spornog vozila, sainjenim od strane Osiguravajue organizacije. Zahtijevaju, da im tueni solidarno naknade tetu iz osnova predmetnog tetnog dogaaja.u iznosu od 1.953,00 DM. Prvotuena u odgovoru na tubu spori zahtjev tuioca, istiui prigovor nedostatka pasivne legitimacije, jer je, prema navodima ove tuene predmetnu saobraajnu nezgodu skrivio drugotueni. Drugotueni spori navode iz tube i osporava tubeni zahtjev istiui: da je putnikim vozilom upravljao po nalogu svo pretpostavljenog, da se kretao ulicom M.P. gdje je bio parkiran kamion leper, da je stajao svojim vozilom prednjim dijelom isturenim iza teretnog-leper vozila da bi vozilo prednika tuioca nesmetano prolo, ali

NAKNADA TETE

9

da je isto vozilo, kreui se iz suprotnog pravca, udarilo u vozilo kojim je upravljao ovaj tueni, mada je, prema njegovim navodima, mogao nesmetano da proe kolovoznom trakom. Pravnom analizom naprijed navedenog injeninog stanja, korisnik modula, treba odgovoriti na pitanja: ko su subjekti u ovom spornom pravnom odnosu, kod injenice, da su tuioci pravni prednici (u vrijeme voenja parnice-pokojnog) .R. da je prvotuena imalac motornog vozila (po osnovu mobilizacije istog), kojim je upravljao drugotueni, da su u predmetnoj saobraajnoj nezgodi uestvovali pravni prednik tuioca i drugotueni, te da je u momentu tetnog dogaaja drugotueni bio na izvrenju zadatka po nalogu prvotuene. Kako su u sudskoj praksi zabiljeeni brojni sluajevi pokrenutih postupaka za naknadu tete, a o teti ne moe biti rijei, bez uesnika u svakom tetnom dogaaju, brojne su i sudske odluke iz oblasti odtetne odgovornosti. 2) Primjer koji slijedi, takoe e korisnika modula podstai na pravnu analizusubjekata u spornom pravnom odnosu: Tuiteljica G.S. u tubi zahtjevom trai da joj tuena R.S. naknadi tetu na ime trokova sahrane i za duevne bolove zbog smrti unuka, tuiteljici bliskog lica. Za osnov tube navodi: da je majka pokojnog M.. umrla kada je on imao devet mjeseci ivota i da nije bila u branoj zajednici sa njegovim ocem, da ga je tuiteljica othranila, izdravala i da je unuk ivio s njom u zajednikom domainstvu, kolovao se i odatle zasnovao svoju branu zajednicu. Polazei od toga da je smrt unuka tuiteljice u vezi sa vrenjem slube, za to ga je angaovala tuena, trai da se tuena obavee na naknadu tete na ime trokova sahrane u iznosu od 500 KM. i naknadu za duevne bolove zbog smrti bliskog lica, u iznosu od 10.000,00 KM. Tuena osporava osnov i visinu tubenog zahtjeva, a osporavanje temelji na tvrdnji da tuiteljica ne spada u krug lica koja imaju pravo na naknadu traenih vidova tete prema odredbi lana 193. i lana 201. Zakona o obligacionim odnosima. Imajui u vidu prigovor tuene, da tuiteljica ne spada u krug lica koja, pod odreenim, zakonom propisanim uslovima imaju pravo na naknadu traenih vidova tete, kao i injenice i dokaze na kojima tuiteljica temelji tubeni zahtjev, odluna injenica za pravilnu primjenu materijalnog prava je-da li tuiteljica ima ovlatenja da trai naknadu predmetne tete od tuene, to daje odgovor na pitanje, njenog subjektiviteta (stvarne-aktivne legitimacije), u ovom materijalno-pravnom odnosu. 3) I primjer injeninog stanja koje slijedi, govori o ispunjenju ove pretpostavke odgovornosti za tetu: Tuitelji (roditelji, te braa i sestre) poginulog, zahtijevaju naknadu materijalne i nematerijalne tete prouzrokovane smru, njima bliskog lica. Za osnov potraivanja navode, da je tuena odgovorna po principu objektivne odgovornosti, kao vlasnik odnosno imalac motornog vozila i da je po tom osnovu pasivno legitimisana u ovoj pravnoj stvari. Tuena istie, da je kao subjekt obaveze netano oznaena i da se zbog toga radi o neizvrivoj obavezi, da je za nastalu tetu iskljuivo odgovoran J.N. koji je upravljajui vozilom tuene skrivio nezgodukoja je imala za posljedicu smrtmld.A.A. sina i brata tuitelja, te da tuena nije pasivno legitimisana u ovom sporu.

NAKNADA TETE

10

4) Iz hipotetikog sluaja, koji slijedi, takoe treba procijeniti ko su uesnici spornog pravnog odnosa: Tuioci su lanovi ueg porodinog domainsta (supruga i djeca) M.M.koji je preminuo zbog smrtonosnih povreda zadobijenih na radu kod poslodavca. Pravni prednik tuioca M.M. je za ivota pokrenuo parnicu protiv poslodavca, radi naknade materijalne tete, na ime izgubljene zarade prouzrokovane nezakonitim prestankom radnog odnosa i naknade nematerijalne tete za duevne bolove zbog povrede prava linosti. Nakon smrti M.M. koja je nastupila u toku trajanja ove parnice, tuioc, kao njegovi nasljednici, preuzeli su voenje parnice u ovoj pravnoj stvari. Zahtjevom trae, da im tueni naknadi materijalnu tetu u iznosu od 5.000,00 KM na ime izgubljene zarade zbog nezakonitog prestanka radnog odnosa njihovog pravnog prednika i nematrijalnu tetu u iznosu od 10.000,00 KM, zbog povrede prava linosti, koje vidove tete je za ivota traio, njihov pravni prednik.. Tueni je osporio osnov potraivanja tuioca, istiui prigovor nedostatka aktivne legitimacije na strani tuioca i nedostatak pasivne legitimacije na strani tuenog, pri emu tueni navodi, da se smru pravnog prednika tuioca, gase kako ovlaenja tuioca na podnoenje zahtjeva, tako i obaveza tuenog za naknadu traenih vidova tete. Na osnovu prednje navedenih injeninih navoda ovog hipotetikog sluaja, korisnik modula treba procijeniti: da li su tuioci, koji su pravni nasljednici M.M. aktivno, a tueni, pasivno legitimisani u ovoj parnici, kada je rije o zahtjevu za naknadu materijalne i nematerijalne tete, koju je traio i njihov pravni prednik odnosno, da li tuioci i tueni, kraj naprijed navedenog stanja stvari, imaju status subjekata u spornom obligaciono pravnom odnosu i u kom obimu potraivanja. 5) Sluaj injeninog stanja primjer, za ispunjenje pretpostavke odgovornosti za tetu definisane kao subjekti obligaciono - pravnog odnosa. Tuitelj zahtjeva naknadu tete zbog pomora ribe u rijeci S. i jezeru M. do kojeg uginua je, prema navodima tuioca dolo prilikom proloma oblaka u mjestu V. kada su oborinske vode poplavile nezatiene bazene tuenog i izbacile otpadne materije sa farme koje su se prema tvrdnji tuitelja, isunim koritom potoka ulile u rijeku S. Tueni spori osnov potraivanja istiui, da niim nije doprinio uginuu ribe tuitelja. Obligacioni odnos predstavlja takav pravni odnos u kome, jednom subjektu (povjeriocu) pripada ovlatenje da zahtijeva od drugog subjekta (dunika), da neto uini ili da se uzdri od neega, na to je dunik ovlaten da uini. Dakle, povjerilac je lice koje u svoje ime, odnosno u ije ime se trai pruanje pravne zatite odreenog sadraja-sadraja, naknade tete, a dunik je lice protiv koga je upravljen zahtjev za pruanje pravne zatite sadraja, naknade tete. Zakon o obligacionim odnosima ne sadri u posebnoj zakonskoj odredbi definiciju pojma povjerilac i dunik, kao to drugi zakoni, npr: Zakon o izvrnom postupku, sadri poseban lan kojim su definisani izrazi trailac izvrenja i izvrenik. Povjerilac i dunik, kao pravni instituti i kao subjekti obligacionog prava, sadrani su u pojedinim odredbama Zakona o obligacionim odnosima, a iz definicije obligacionog odnosa proizlazi da su subjekti pravnog odnosa iz koga se sastoiji obligacija: povjerilac i dunik. Potraivanje koje proistie iz obligacije, predstavlja subjektivno pravo povjerioca prema duniku.

NAKNADA TETE

11

Lice odgovorno za tetu je ono lice, koje je duno naknaditi prouzrokovanu tetu (to moe biti lice koje je tetu uinilo, kao i lice koje je bilo duno da tetu sprijei), a oteeno lice je ono lice, kome je teta nanesena. tetnik je najee ono lice, koje je prouzrokovalo samu tetu. To nije uvijek sluaj, jer su brojni sluajevi u kojim, odtetno odgovorno lice nije ono lice koje je poinilo tetnu radnju, ve drugo lice koje se nalazi u izvjesnom odnosu prema licu koje je poinilo tetnu radnju i o kojima je on duan da se stara, (npr. sluaj iz lana 165. Zakona o obligacionim odnosima, kojim je propisana odgovornost roditelja za tetu koju njihovo dijete uzrokuje drugom licu), u kom sluaju tetnik i odgovorno lice su, ne samo terminoloki razliita lica ve i sutinski, jer je u pomenutom sluaju tetnik u uem smislu rijei, kao lice koje je tetu neposredno prouzrokovalo- dijete, a odtetno odgovorno lice za predmetnu tetu je roditelj dijeteta, kakav sluaj moe biti i kod tete koja potie od opasne stvari ili opasne djelatnosti. Odgovorno lice moa biti fiziko ili pravno lice, ili vie lica kao sauesnika u izvrenju tetne radnje. Postupak sauesnika moe proistei iz jedinstvene tetne radnje, moe se zasnivati na obligaciji, kao i kad teta nastane iz dogaaja koji nije jedinstven za vie uesnika, u kom sluaju je rije o tzv. nepravoj zajednici u kojoj nema uea uesnika, ve se radi o sasvim samostalnom radu svakog od njih. Slijedi pravno obrazloenje iz sudskih odluka donesenih na osnovu injeninog stanja na koje je ukazano pod takom 1). u uvodu ovog ovog odjeljka: Iz provedenih dokaza proizlazi, da je vozilo kojim je upravljao drugotueni, bilo mobilisano od strane i za potrebe prvotuene i da je drugotueni prilikom obavljanja zadatka po nalogu svog nadreenog, skrivio predmetnu saobraajnu nezgodu, emu nije (ni djelimino) doprinio pravni prednik tuitelja. Stoga je po ocjeni ovoga suda, saglasno odredbi lana 173. i lana 174. Zakona o obligacionim odnosima, prvotuena odgovorna kao imalac stvari tj. putnikog vozila koje u opisanoj saobraajnoj situaciji ima svojstva opasne stvari, te lana 121. Zakona o vojsci, prema kojoj odredbi ova tuena odgovara za tetu priinjenu treim licima, koju vojno lice uini u vezi sa vrenjem vojne slube. Nasuprot navedenom, zahtjev tuilaca u odnosu na drugotuenog, je neosnovan. Ovo iz razloga, to je tetna radnja od strane drugotuenog (saobraajna nezgoda) izvrena na radu i u okviru funkcije koje su mu povjerene. Opte pretpostavke odgovornosti za drugoga su: nedoputenost, uzrona veza i teta, pa kako u konkretnom sluaju postoje naprijed navedene pretpostavke, jer je nedoputenom i nezakonitom (suprotno odredbama zakona o osnovama bezbijednosti saobraaja na putevima) radnjom drugotuenog uzrokovana nezgoda, kojom prilikom je priinjena teta na vozilu prednika tuilaca, to analognom primjenom odredbe lana 170. i lana 171. Zakona o obligacionim odnosima, za predmetnu tetu odgovara prvotuena, iji pripadnik je bio drugotueni, kao da je tetnu radnju sama uinila, zbog ega je primjenom istih zakonskih odredbi, zahtjev tuilaca u odnosu na drugotuenog odbijen kao neosnovane (Iz neobjavljene presude Osnovnog suda u Banja Luci broj P-1244/93 od 21.8.1997. godine). Slijedi pravno obrazloenje iz sudske odluke, zasnovano na naprijed navedenom injeninom stanju iz take 2). koje opisuje okolnosti konkretnog sluaja odlune za pravilno presuenje o zahtjevu tuiteljice za naknadu tete, prouzrokovane smru njenog unuka:

NAKNADA TETE

12

Tuiteljica je, usljed smrti svoje kerke bila prinuena da preuzme svu brigu oko unuka, to je, s obzirom na uzrast djeteta i okolnosti u kojima je dijete ostalo bez majke, bilo prirodno i logino, sasvim sigurno je, da je tuiteljica bila emotivno vezana za poginulog. Smrt, nuno znai duevnu bol za lica koja su voljela umrlog. Takve afekcije su najee meu srodnicima, ali one ne pretpostavljaju nuno odnos srodnika. Okolnost o kojoj se mora voditi rauna prilikom utvrivanja obima pretrpljene nematerijalne tete jeste-stepen ivotne zajednice i odnos u toj zajednici. Kako je tuiteljica odnjegovala poginulog unuka kao svoje dijete, njegovom smru trpi duebne bolove, a ta trpljenja su, s obzirom na navedeno, daleko vea, nego to bi bila u sluaju da je poginuli odrastao sa svojom majkom u uoj porodici i da je imao uzajamna osjeanja sa lanovima te porodice.Tuiteljica je sa unukom ivjela u zajednikom domainstvu, pod istim krovom, usljed ega se nalazila s njim u raznovrsnim ivotnim odnosima, koji su dui vremenski period predstavljali sastavni dio njihovog zajednikog ivota i formirali njihove navike. Otuda, zbog takvih njihovih ivotnih odnosa, smrt M.. je sasvim sigurno uzrokovala nematerijalnu tetu koja se manifestovala u vidu duevnih bolova tuiteljice, zbog izgubljenog bliskog srodnika. Iz navedenih razloga, tuiteljica (baka poginulog), ima pravo na naknadu traenih vidova tete, iako baka ne spada u krug lica iz odredbe lana 201. Zakona o obligacionim odnosima, ovlatenih na naknadu tete zbog smrti bliskog lica, jer je sa poginulim ivjela u zajednici ivota slinoj zajednici izmeu roditelja i djece, pa se takva zajednica moe upodobiti sa tim licem, zbog ega mu pripada pravina naknada za duevne bolove zbog smrti bliskog lica. Naknada na ime trokova sahrane, nadoknauje se prema propisu lana 193. Zakona o obligacionim odnosima, za iju primjenu su u konkretnom sluaju ispunjeni zakonom propisani uslov. (Iz obrazloenja presude Okrunog suda u Banjaluci br. G-106/00 od 3.4.2000.godine). Pravno obrazloenje za opis injeninog stanja iz take 3) ovog odjelka, nazvane subjekti obligaciono-pravnog odnosa: Ne moe se prihvatiti prigovor da je tuena kao subjekt obaveze netano oznaen i da je zbog toga prvostepena presuda neizvriva.Ovo stoga, to je u ovoj parnici kao tuena oznaena BiH-F.BiH. M.O. ime je tuena kao pravna osoba i subjekt obaveze dovoljno i jasno odreena. Tano je, jer je to utvreno u krivinom postupku, da je J.N. upravljajui motornim vozilom skrivio saobraajnu nezgocukoja je imala za posljedicu smrt mld A.A. sina odnosno brata tuitelja. Meutim, radi se o vojnom motornom vozilu, iji je vlasnik odnosno imalac tuena, pa tuena odgovara za tetu od ove opasne stvari po principu o0bjektivne odgovornosti na osnovu odredbi lan 173. i174. ZOO, a kako se voza motornog vozila tuene u smislu odredbe lana 177. ZOO ne smatra treim licem, to se ni tuena kao imalac opasne stvari ne moe osloboditi od odgovornostini potpuno ni djelimino, bez obzira na postojnje subjektivne odgovornosti vozaamotornog vozila. Zato je pravilna i ocjena prvostepenog suda da je neosnovan istaknuti prigovor tuene da ona nije pasivno legitimisana u ovoj pravnoj stvari. (Iz obrazloenja presude Kantonalnog suda u Tuzli broj G-330/01 od 23.04.2001 godine). I najzad pravno obrazloenje za 5) primjer prednje navedenog injeninog stanja, u pogledu ispunjenja ove pretpostavke odtetne odgovornosti: Prema odedbi l.154 st. 1 ZOO ko drugome prouzrokuje tetu duan naknaditi je, ukoliko ne dokae da je teta nastala bez njegove krivice. Da bi neko odgovarao za

NAKNADA TETE

13

tetu potrebno je, dakle, uz oteenog tetu radnju i posljedice utvrditi i ko je tetnik, a tuitelj u ovoj parnici nije uspio dokazati da je to tueni. (Iz obrazloenja presude Vrhovnog suda Federacije BiH Rev.273/02 od 29.6.2004.godine). Za odreivanje odgovornog lica, kao subjekta u obligaciono-pravnom odnosu (nezavisno od toga da li se radi o pravnim ili fizikim licima), kod pojedinih vrsta odtetne odgovornosti, za postojanje odtetne odgovornosti, neophodno je posjedovanje odreenih svojstava (npr. deliktna sposobnost), dok oteeno lice moe biti svaki subjekt (fiziko ili pravno lice) ili drugi oblik organizovanja, za to im nisu potrebna posebna svojstva, osim da im status oteenog lica pripada prema pravilima odtetnog prava. 1.2 tetna radnja

tetna radnja u irem smislu rijei podrazumjeva postupanje ovjeka koje se manifestuje u obliku tetne radnje i dogaaj koji je izvan postupanja ovjeka i koji se moe pripisati odreenim svojstvima stvari ili djelatnosti. Iz injeninih navoda tube i odgovora na tubu, koji slijede, korisnik podmodula treba prepoznati tetnu radnju, kao elemenat odtetne odovornosti: Tuioci su supruga i djeca S.M.koji je preminuo od smrtonosnih povreda koje mu je, prema navodima tuioca, nanio tueni, C.D. upotrebom vatrenog oruja. Istiu da je tueni, kritinog dana, prvo verbalno napao njihovog pravnog prednika ispred seoske prodavnice, a zatim da ga je fiziki napao i da mu je tom prilikom nanio smrtonosne povrede iz vatrenog oruja, a da mu za takvo ponaanje pokojni S.M. nije dao nikakvog povoda, te da je tueni pravosnanom presudom krivinog suda O.S. u B.L.oglaen krivim za krivino djelo-ubistva, iz kog osnova se zahtijeva naknada tete u ovoj parnici. Trae, da sud utvrdi odgovornost tuenog za predmetni tetni dogaaj, po osnovu krivice i da ga obavee da tuiocima naknadi tetu na ime trokova sahrane u iznosu od 2.7000,00 KM i za duevne bolove zbog smrti S:M., njima bliskog lica u iznosu od po 7.000,00 KM svakom od njih sa zakonskom zateznom kamatom, poev od presuenja pa do isplate. Tueni osporava tubeni zahtjev, istiui prigovor podijeljene odgovornosti pravnog prednika tuioca, te da tuiocima ne pripada pravo na naknadu traenih vidove tete, s obzirom da-prema navodima tuenog, pravni prednik tuioca, nije ivio sa tuiocima u ekonoskoj ni porodinoj zajednici unazad osam godina prije njegove smrti. Kada se ima u vidu da se ova zakonska pretpostavka odtetne odgovornosti u Zakonu o obligacionim odnosima obrauje u okviru Odjeljka 2. tog zakona kojim je ureeno pitanje uzrokovanja tete proizlazi da je ustvari tetna radnja uzronik tete, a da pitanje odtetne odgovornosti tetnika zavisi od ispunjenja, pored ove pretpostavkei drugih pretpostavki odtetne odgovornosti. Daljom analizom samog pojma tetna radnja slijedi zakljuak, da tetna radnja predstavlja faktiku radnju koja, sobzirom na svoju tetnost, (protivpravost) ima za posljedicu tetu koja se moe manifestovati u raznim vidovima materijalne i nematerijalne tete, za iju nadknadu je neophodno utvrenje ispunjenja uslova odtetne odgovornosti. O ovom obliku tetne radnje, u vidu faktike radnje, koja za posljedicu moe imati umanjenje neije imovine ili spreavanje

NAKNADA TETE

14

poveanja imovine, moe biti govora kada je rije o aktivnoj tetnoj radnji preduzetoj u vidu injenja- koje joj daje pravni karakter aktivne radnje. tetna radnja moe biti i u vidu neinjenja , odnosno pasivnog postupanja tetnika (misli se na tetnika u irem smislu rijei). Ovaj oblik tetne radnje, koju karakterie proputanje-neinjenje to terminoloki znai nepostupanje, a sa aspekta odtetne odgovornosti znai postupanje u vidu proputanja odnosno neinjenja. Iako u vidu proputanja odnosno neinjenja, to ovakvu tetnu radnju ini pasivnom, i ova, pasivna tetna radnja predstavlja takoe faktiko stanje koje karakterie pasivno postupanje tetnika, koje za posljedicu ima tetu manifestovanu u nekim od njenih vidova, koja se naknauje prema pravilima o odtetnoj odgovornosti. Primjer tetne radnje u vidu neinjenja, slijedi iz slijedeeg hipotetikog sluaja: Odlukom Komisije za stambene odnose poslodavac je, povodom zahtjeva radnika odluio da radniku isplauje na ime naknade za stanarinu iznos od po 100.00KM mjeseno iz sredstava naplaenih u stambeni fond poslodavca, poev od dana donoenja odluke, pa sve dok se ne izmijenu okolnosti. Ova odluka poslodavca, potvrena je u drugostepenom postupku povodom prigovora direktora preduzea izjavljenom protiv iste, tako da je navedena odluka postala konana, a zatim i pravosnana, jer nije osporena pred sudom. Kako i pored navedenih odluka poslodavac, ne vri isplatu odobrenih novanih sredstava, radnik je podnio tubu protiv poslodavca kojom zahtijeva da sud obavee poslodavca na izvrenje odluke, isplatom mu odobrenih novanih sredstava u traenom i odobrenom mjesenom iznosu od po 100,00 KM poev od dana donoenja odluke, pa dok se ne izmijenu okolnosti. Analizom injenica iz opisanog hipotetikog sluaja, ukazuju se spornim, slijedea pitanja: koja je pravna kvalifikacija spornog materijalno-pravnog odnosa izmeu poslodavca i radnika, kod injenice da konana i pravosnana odluka poslodavca, predstavlja pravnu fikciju njene zakonitosti, da i pored stvorene obaveze poslodavac istu ne izvrava, kako okarakterisati opisano ponaanje poslodavca (aktivno ili pasivno), u kojem dijelu je ono aktivno, a u kojem pasivno, te koje je od navedena dva postupanja poslodavca od pravnog znaaja za odluku o predmetu spora. Navedeni primjer je jednostavan primjer prouzrokovanja tete pasivnim ponaanjem poslodavca. Sporni materijalno pravni odnos subjekata ove obligacije, karakterie teta, koju radnik trpi proputanjem, odnosno nepostupanjem poslodavca, prema odluci o odobravanju sredstava. Aktivno postupanje poslodavca, u konkretnom sluaju, manifestuje se radnjama preduzetim u postupku donoenja konane i pravosnane odluke kojom su sredstva odobrena radniku. Pasivno ponaanje poslodavca koje, za pravnu kvalifikaciju predmetnog spornog odnosa, ima znaaj postupanja sastoji se u proputanju poslodavca da izvrava svoju odluku i da u skladu sa istom, radniku isplauje odobreni iznos novanih sredstava, jer se poslodavac ne moe vie pozivati na nezakonitost navedene odluke, koja je konana i pravosnana, to predstavlja pravnu prezumciju njene zakonitosti. Navedeno postupanje poslodavca, za posljedicu ima tetu koju trpi radnik, koja se sastoji u umanjenju imovine , jer naknadu za stanarinu mora obezbijediti iz drugih izvora finansiranja (obina teta). U navedenom hipotetikom sluaju, pored tete, sadrane su i druge pretpostavke odtetne odgovornosti: subjekti obligacionog odnosa (radnik i poslodavac), tetna radnja (nepostupanje poslodavca, ne-vrenje isplate), protivpravnost (postupanje poslodavca protivno konanoj i pravosnanoj odluci), uzrona veza izmeu tetne radnje i

NAKNADA TETE

15

posljedice koja se manifesruje u vidu materijalne tete, te odgovornost poslodavca po osnovu krivice. Prema tome, tetna radnja, bilo da je rije o aktivnoj ili pasivnoj radnji, predstavlja faktiku injenicu, postupanje u vidu injenja ili proputanja odnosno neinjenja, koja se manifestuje tako da za posljedicu ima umanjenje neije imovine ili spreavanje njenog poveanja. U komentaru Zakona o obveznim (obligacionim) odnosima Dr. Borislav Vizner, Zagreb 1978 godina, strana 619-620 u pogledu ovog pojma, navedeno je, da se pod pojmom Uzrokovanje tete podrazumijeva: takvo faktiko uzrokovanje tete drugome koje pravni poredak, pravo u objektivnom smislu sadrano u Zakonu o obveznim odnosima, osuuje kao nedoputeno i zbog toga na tu injenicu nadovezuje nastanak i postojanje obveznopravnog odnosa odgovornosti za uzrokovanu tetu, po kojem odnosu je dunik-tetnik duan a vjerovnik-oteenik ovlaten da se faktino uzrokovana teta nadoknadi. Prema komentaru istog autora: Proizlazi-da se ovako shvaeno uzrokovanje tete kao izvor obveznopravnih odnosa sastoji iz dva elementa, iz dva dijela: prvog, koji se odnosi na faktiku injenicu uzrokovanja tete drugome, i drugog- koji se odnosi na odgovornost za uzrokovanu tetu kao pravno relevantnu injenicu iz koje nastaje obveznopravni odnos dunosti i prava na njezinu naknadu. Sve ovo potvruje naprijed navedeni zakljuak, da je tetna radnja uzronik tete, to znai da je tetna radnja primarnog karaktera u odnosu na odgovornost, koja je sekundarnog karaktera, jer bez tetne radnje ne moe biti rijei ni o odtetnoj odgovornosti. tetna radnja moe se manifestovati kao graanski delikt, ili u vidu povrede, ve zasnovanog obligacionog odnosa. tetna radnja kao graanski delikt, predstavlja takvo postupanje, koje je protivno naelu zabrane prouzrokovanja tete iz lana 16. Zakona o obligacionim odnosima, kojom je izreena dunost svakoga da se uzdri od postupka kojim se drugome moe prouzrokovati teta. Takvim postupanjem tetnika (u vidu graanskog delikta), nastaje stvara se obligaciono pravni odnos izmeu tetnika i oteenog, koji predstavlja izvor obligacije u kojoj je oteeni ovlatenik prava da zahtijeva odgovornost tetnika za graanski delikt koji se manifestovao u vidu tete, a tetnik je obveznik koji je, ako se utvrdi njegova odtetna odgovornost , duan da iz tog, novo-zasnovanog graanskog, materijalno -pravnog odnosa, snosi odgovornost za tetu. tetna radnja u vidu povrede obligacionog odnosa (koji moe biti zasnovan na osnovu ugovora ili na drugi zakonom propisani nain), podrazumijeva takvu injeninu i pravnu situaciju u kojoj je prije postupanja tetnika definisanog kao teta ve bio zasnovan obligaciono-pravni odnos izmeu tetnika i oteenog i koji je tom odreenom tetnom radnjom povrijeen, tako da ta povreda - ranije zasnovanog obligacionopravnog odnosa, predstavlja izvor nove obligacije. Tako nastala obligacija, pretstavlja ustvari novu obligaciju, u odnosu na ranije zasnovanu i tetnom radnjom povrijeenu obligaciju, to ovaj izvor obligacije, razlikuje od izvora obligacije nastalog tetnom radnjom u vidu graanskog delikta, gdje prije nastupanja graanskog delikta tetnik i oteeni nisu bili ni u kakvom obligaciono-pravnom odnosu. U sluaju izvora obligacije graanskim deliktom, ulogu stranaka u konkretnom obligaciono pravnom odnosu (povjerioca i dunika) opredjeljuje predmetni graanski delikt, koji nadalje opredjeljuje ulogu stranaka u postupku ostvarivanja prava po osnovu odtetne odgovornosti (kao tuioca i tuenog), dok je u sluaju izvora obligacije povredom obligacionog odnosa,

NAKNADA TETE

16

uloga stranaka u predmetnom materijalno pravnom odnosu, opredijeljena ranije zasnovanom obligacijom, koja opredjeljuje ulogu stranaka i u eventualnom sudskom postupku. Kao to je naprijed reeno, tetna radnja moe biti aktivna, to znai u vidu injenja ili preduzimanje neke aktivnosti (npr. ako neko lice bez pravnog osnova posijee vona stabla oteenom, ili mu udarcem tupim predmetom nanese tijelesne povrede i na taj nain povrijedi tjelesni integritet oteenog). Slijedi primjer (aktivne tetne radnje) iz sudske prakse, zasnovan na prednje navedenom injeninom stanju: Jedna od optih pravnih pretpostavki za odgovornost za tetu po osnovu krivice iz lana 154 sta1. ZOO. je- tetna radnja. Kada se govori o tetnoj radnji misli se uvijek na odreeno ponaanje ovjeka, mada uzrok teti moe biti i opasna stvar i opasna djelatnost. Postupanje pravnog prednika tuioca, na nain to se: po izlasku iz seoske prodavnice, pred kojom se nalazio tueni, uputio prema svom traktoru, sjeo i isti upalio namjeravajui da traktorom nastavi put do odredita, moe se okarakterisatiuobiajenim ponaanjem. Nasuprot uobiajenog ponaanja pravnog prednika tuioca, tueni: prati poginulog do-u blizini zaustavljenog traktora, trai od njega da ugasi traktor i zapoinje verbalnu prepirku, a na uzvraenu mu verbalnu prepirku, tueni reaguje neadekvatno, nesrazmjerno uzvraenoj verbalnoj prepirki vatrenim orujem iz kojeg je pravni prednik tuioca zadobio smrtonosne povrede,za to se ne moe rei, da je razumno, uobiajeno ponaane. Stoga je prigovor tuenog o podijeljenoj odgovornosti i o doprinosu pokojnog S.M. predmetnom tetnom ogaaju, bez osnova. Takav nain gubitka ivota uzrokuje duevne patnje i u sluaju kada odnosi u porodici nisu sa jakim emotivnim vezama, jer i slabije emotivne veze ne znae ravnodunost bliskih srodnika, kada je u pitanju ovakav nain gubitka ivota i ta injenica moe biti od pravnog znaaja samo pri odmjeravanju visine naknade nenaterijalne tete, dok se ne moe prihvatiti tvrdnja tuenog, da s obzirom na navedeno, tuiocima ne pripada pravo na naknadu ovog oblika tete. (Iz neobjavljene presude Okrunog suda u Banja Luci broj G- 2210/01 od 25.06.2004.godine). tetna radnja moe biti i uvidu pasivnog ponaana, neinjenja, proputanja izvrenja neke radnje, kao npr. kad preduzee za proizvodnju vode, suprotno odluci nadlenog dravnog organa o privremenoj zabrani upotrebi vode za pie zbog bioloke neispravnosti vode, nastavi sa isporukom vode korisnicima, a da prije toga ne otkloni nedostatke u pogledu kvaliteta vode, pa uslijed toga nastupi epidemija trovanja vodom, preduzee za proizvodnju vode je propustilo da u okviru zakonom propisane obaveze-da vri proizvodnju i prodaju bioloki ispavne vode, zbog ega, u sluaju ispunjenja i drugih pretpostavki odtetne odgovornosti, odgovorno je za tetu licima koja su zadobila trovanje koritenjem bioloki neispravne vode. Kao primjer prouzrokovanja tete pasivnim ponaanjem tetnika moe se uzeti i slijedei hipotetiki sluaj: kada posebnim zakonom odreena organizacija za odravanje puteva propusti da, prema pravilima o bezbjednosti saobraaja obiljei upozorenje o izvoenju radova na putu, pa imalac motornog vozila usljed takvog proputanja, kreui se po kolovozu propisanom brzinom, nailazei na rupu na putu, koja je posledica izvoenja radova na putu, odteti motorno vozilo, organizacija za odravanje puteva je odgovorna za tetnu radnju koja se sastoji u proputanju pravilnog obiljeavanja upozorenja o izvoenju radova na putu, kako bi imalac vozila prilagodio

NAKNADA TETE

17

vonju uslovima puta i saobraajnoj situaciji, ukoliko je teta na motornom vozilu prouzrokovana oteenjima puta (u vidu rupe na putu) i ukoliko teta (potpuna ili djelimina) ne potie iz nekog drugog uzroka. Tako, Komunalna organizacija koja se ugovorom obavezala da a obavljati zimsko odravanja javnih povrina i ulica, u sluaju neizvravanja ugovorom preuzete obaveze, odgovara za tetu koju pretrpi neko lice usljed povrede izazvane okliznuem na zaleenoj povrini u blizini zgrada organa lokalne zajednice, poto je proputanjem radnje ienja, na ije se vrenje ugovorom obavezala, uzrokovala tjelesno povreivanje tog lica, ukoliko prouzrokovana teta, makar i djelimino, ne potie eventualno iz drugog uzroka. 1.3 Protivpravnost tetne radnje

Protivpravnost tetne radnje, kao pravni institut koji definie jedan od elemenata odtetne odgovornosti, po svom sadraju i smislu oznaava, radnju koja je protivna normama pozitivnog prava, to takvu radnju ini nedoputenom i to, u sluaju ispunjenja i drugih, zakonom propisanih elemenata, dovodi do odtetne odgovornosti tetnika. 1) Iz nie navedenog injeninog stanja, slijedi primjer za prepoznavanje i definisanje ovog pojma: Tuiteljica tvrdi da je nematerijalnu tetu, za koju zahtijeva plaanje naknade, pretrpjela zbog donoenja nezakonitog akta tuenika, o prestanku njezinog radnog odnosa, kao dogaaja koji je kod tuiteljuice izazvao stres, ije su posljedice psihike smetnje, koje su, prema navodima tuiteljice utjecale da je opa ivotna aktivnost kod tuiteljice smanjena za 20%. Tueni osporava injenine navode tube i tubeni zahtjev istiui da u konkretnom sluaju nije nastupila pravnorelevantna situacija kakvu ima u vidu odredba lana 200. Zakona o obligacionim odnosima, koja bi opravdavala dosuivanje pravine novane naknade, odnosno da je do umanjenja ope ivotne aktivnosti i u vezi s tim trpljenje bolova i straha, dolo usljed naruenja zdravlja tuiteljice, koje je evidentiranoznatno prije donoenja spornog akta tuenog. Analizom navedenog injeninog stanja i njegovom ocjenom u svjetlu odredaba materijalnog prava, korisnik ovog podmodula treba procijeniti koja je odluna injenica, od koje zavisi osnovanost potraivanja tuiteljice, iz osnova predmetnog ivotnog dogaaja. Kod odgovora na ovo pitanje potrebno je poi od nesporne injenice da je tueni donio akt o prestanko radnog odnosa tuiteljici i da je ivotna aktivnost tuiteljice u vrijeme odluivanja o tubenom zahtjevu bila umanjeno za 25%. Pored ovih nesposnih injenica, treba dati odgovor i na pitanje da li u radnjama tuenog, koje se sastoje u donoenju akta o prestanku radnog odnosa tuiteljici, ima elemenata protivpravnosti, a stim u vezi i pravno procijeniti pravni znaaj radnje tuenog manifestovane u donoenju navedenog akta i povezanosti te radnje i tetne posljedice, koja je manifestovana u vidu nematerijalne tete, ija se naknada trai u ovoj parnici. Kada se ima u vidu, da je tueni akt o prestanku radnog odnosa tuiteljici donio u okviru ovlatenja datih mu internim aktima i Zakonom, to u radnjama koje se sastoje u

NAKNADA TETE

18

donoenju navedenog akta, nema protivpravnosti, koja bi predstavljala pretpostavku odtetne odgovornosti. Meutim, kada je rije o stresu, ije su posljedice psihike smetnje, kao osnovu potraivanja tuiteljice, radi pravilnog definisanja ovog pojma valja ukazati, samo primjera radi (mada je to irelevantno kod pravnog shvatanja u pogledu ne-protivpravnosti radnje donoenja akt tuenog), za postojanje odtetne odgovornosti (pod pretpostavkom da u radnjama donoenja akta o prestanku radnog odnosa tuiteljici ima elemenata protivpravnosti), neophodno je utvrditi da li su duevni bolovi i strah, kao posljedica stresa, neposredno uzrokovani donoenjem akta o prestanku radnog odnosa, odnosno da li su oni njihova direkta posljedica. Zakon o obligacionim odnosima ne predvia izriito protivpravnost kao jednu od pretpostavki odtetne odgovornosti, mada postoje odredbe o ovom pojmu u odredbama istog zakona, kojim se za odgovornost za tetu trai i da ponaanje uinioca bude protivpravno, to ini dovoljan pravni osnov za ovu prepostavku odtetne odgovornosti. Pojam protivpravnosti u irem smislu rijei znai, da je za odgovornost za prouzrokovanu tetu radnjom ili proputanjem tetnika potrebno, da je ta radnja odnosno proputanje, kojim je prouzrokovana teta protivpravno nedoputeno. Protivpravna je, svaka radnja ili proputanje, kojim je prouzrokovana teta, ako je ta radnja ili proputanje protivno normama objektivnog prava, kojim se tite odreena subjektivna prava nekog lica. Tek povredom subjektivnog prava oteenog nastaje teta, koju treba naknaditi. 2) Protivpravnost, kao pretpostavka odgovornosti za tetu, proizlazi iz nie navedenog injeninog stanja: Predmet spora je zahtjev kojim tuioci trae naknadu materijalne i nematerijalne tete prouzrokovane smru, njima bliskog lica. Za osnov tube navode, da je tueni odgovoran po osnovu krivice za predmetni tetni dogaaj do koga je dolo izvrenjem krivinog djela-ubistva, za to je pravosnanom presudom oglaen krivim i za to mu je izreena krivina sankcija. Navode da je ovakvim-protivpravnim ponaanjem tuenog tuiocima prouzrokovana teta u vidu duevnih bolova i u vidu trokova sahrane, iju naknadu trae u ovoj parnici. Tueni se brani od odgovornosti za naknadu traenih vidova tete istiui: da je pravni prednik tuioca uzrokovao konkretni tetni dogaaj svojim ponaanjem tako, to tuenom nije isplatio radove na izgradnji objekta izvedene prije par godina i pored toga to je tueni to od pravnog prednika tuioca u vie navrata traio, da mu je, umjesto isplate slao prijetee poruke, te da mu je u verbalnom konfliktu uputio uvjreujue rijei (psovke) da je upravo on zapoeo verbalni konflikt. Kod ovakvog stanja stvari, predlae da se zahtjev odvije kao neosnovan. Protivpravnost ponaanja ima pravnog znaaja za odreenu obligaciju samo ako takvim ponaanjem drugome prouzrokovana teta. Protivpravnost tetne radnje postoji onda, kada se krenjem nekog pravila objektivnog prava ili pravno zatienog interesa povrijedi neko subjektivno pravo, kao pravno zatieno dobro nekog lica. Kod graanske odgovornosti za prouzrokovanu tetu tetniku se (misli se na tetnika u irem smislu te rijei, kao odgovorno lice) izrie graanska sankcija, koja se sastoji u obavezi tetnika na naknadu tete u jednom od vidova naknade tete. tetna radnja je protivpravna sa aspekta graanske odgovornosti samo, ako je njome prouzrokovana teta. To znai da ako se tetna posljedica povodom postupanja

NAKNADA TETE

19

tetnika (injenja ili neinjenja ) nije manifestovalo u vidu tete, to ponaanje, iako protivpravno, ne dovodi do odtetne odgovornosti tetnika. Takvo postupanje tetnika moe imati elemente neke druge odgovornosti (npr. prekrajne ili krivinopravne odgovornosti), a da pri tom, zbog nedostatka elementa zvanog teta nema elemente odtetne odgovornosti, kakav je stav u pogledu navedenog izraen u odluci VSH, G1503/76 od 25.5.1976. godine objavljenoj u Zborniku radova Odgovornost za tetu Saveza drutva pravnika Hrvatske : okolnost da se u automobilu vozio vei broj osoba nego to je propisano, moe utjecati na odtetnu odgovornost samo ako je u uzronoj vezi s nastankom tetnog dogaaja. U istm Zborniku objavljena je odluka Vieg suda Novi Sad, G-2991/81 SP4/82-37, prema kojoj, naprije navedeno pravilo vrijedi i za sluaj da je automobilom upravljao voza pod utjecajem alkohola. U oba navedena sluaja povrede propisa o bezbijednosti saobraaja na putevima (koje se sastoje u vonji veeg, od zakonom dozvoljenog broja lica u vozilu i u upravljanju vozilom u alkoholisanom stanju), to predstavlja povredu zakonom propisane norme o osnovama bezbijednosti saobraaja na putevima, mogu imati pravnog znaaja na odtetnu odgovornost tetnika, samo ako su navedene povrede propisa o bezbijednosti saobraaja na putevima u uzronoj vezi sa prouzrokovanom tetetom. Nasuprot tome, ta ista postupanja, u svakom sluaju i bezuslovno predstavljaju povrede koje imaju elemente neke druge odgovornosti (prekrajne ili krivine odgovornosti, zavisno od pravne kvalifikacije povrede propisa o bezbijednosti saobraaja na putevima, kojim je ureeno ponaanje uesnika u saobraaju i kojim je sankcionisano svako postupanje, koje je suprotno normama tog propisa. Odgovor na pitanje, koje ponaanje tetnika ima elemente protivpravnosti, zavisi od pravilne interpretacije pravne norme, a za zakljuak o tome da li je odreena tetna radnja protivpravna, u ne-rijetkim sluajevima, sudu e elemente dati struno lice, u okviru svoje struke i nauke. Ovo sloeno i ni malo lako pitanje, nametnulo je potrebu zauzimanja pravnih zakljuaka, tako da je na savjetovanju Saveznog suda, vrhovnih sudova republika i pokrajina i Vrhovnog vojnog suda od 15- i 16. 5. 1985. godine usvojen i u naprijed navedenom Zborniku radova objavljen zakljuak (PSP 28-32) i u kojem su iznesene, objektivna i subjektivna teorija protivpravnosti: Sudionik sportske igre kome drugi igra pri igri nanese tjelesnu povredu nema pravo na naknadu tete nastale tjelesnom povredom, osim ako mu je povreda nanesena namjerno ili grubim krenjem pravila sportske igre. Za tetu nastalu tjelesnom povredom odgovara sudionik sportske igre koji je namjerno ili grubim krenjem pravila sportske igre nanio tjelesnu povredu. Solidarno s njim za tetu odgovara i njegov sportski klub (organizacija) ako u pripremi i u toku igre nije poduzeo odgovarajue mjere da se igra odvija u spostskom duhu i u skladu s pravilima igre. Navedeno stanovite, odgovara objektivnoj teoriji protivpravnosti, prema kojoj je za postojanje protivpravnosti dovoljno da je tetnom radnjom prekrena pravna norma , a irelevantno je kakav je subjektivni odnos tetnika prema tetnoj radnji i njenim posljedicama. U skladu sa ovim stanovitem, protivpravno moe postupati i lice koje nije sposobno za rasuivanje, a protivpravnost ne znai da je neko lice krivo za tetne posljedice, te kad se radi o teti za koju se odgovara samo ako je prouzrokovana skrivljeno, tetnik koji nije kriv nee za nju odgovarati, iako je postupao protivpravno.

NAKNADA TETE

20

Prema subjektivnoj teoriji protivpravnosti, za postojanje protivpravnosti nije dovoljno da je tetnikovo ponaanje protivno pravnom poretku, ve se trai i to da to ponaanje bude skrivljeno. Prema istoj teoriji kao to bez protivpravnosti, nema krivice, tako ni bez krivice nema protivpravnosti, a u pogledu odgovornosti lica koje nije svjesno svojih postupaka, stav je, ta ne mo biti protivpravno ponaanje tog lice , a da jedino kad tetnik odgovara bez obzira na svoju krivicu protivpravnost postoji i bez nje. U pogledu ove pretpostavke odgovornosti prof. dr. Branko Morait u knjizi drugoj Obligaciono pravo Banja Luka 1999. god. na stranici 21. navodi: Mora se priznati postojanje protivpravnost, jer se i kod neizvravanja ugovorne obaveze vrijea povjerioevo subjektivno obligaciono trabina, kao to je i nanoenje tete deliktom, oteujuom radnjom koju preduzima jedno lice protiv drugog lica ili njegove imovine, sa kojim nema od ranije zasnovan obligacioni odnos. Kako je Zakonom o obligacionom odnosima predviena odtetna odgovornost prema kriterijima subjektivne odgovornosti i prema kriterijima objektivne odgovornosti, za navedene vrste odgovornosti od pravnog znaaja su, obje prednje navedene teorije o protivpravnosti tetne radnje. Slijedi pravno obrazloenje naprijed navedenog, pod takom 1) ovog odjeljka injeninog stanja, u predmetu spora u kojem tuiteljica zahtijeva naknadu tete iz osnova donoenja odluke o prestanku radnog odnosa tuiteljici: Naime, iz nalaza vjetaka, na kojem tuiteljica bitno temelji svoj tubeni zahtjev, proizlazi samo da je donoenje akta o prestanku radnog odnosa bio dogaaj koji je kod tuiteljice izazvao stres ije su posljedice psihike smetnje , koje su utjecale da je opaivotna aktivnost tuiteljice umanjena za 20%. Vjetak pri tom ne nalazi koja su to ogranienja u ivotnim aktivnostima nastala, a koja je tuiteljica ranije ostvarivala ili bi ih po redovnom toku ubudue izvjesno ostvarivala niti koje su to aktivnosti koje bi eventualno tuiteljica ostvarivala pod poveanim naporima. Kada vjetak uz to ne nalazi ni da je umanjenje ope ivotne aktivnosti i sa tim povezani bolovi i strah, izravna posljedica donoenja akta o prestanku radnog odnosa ve da predstavlja doprinos u njegovu nastanku (uz raniji nastanak naruenog zdravlja) sudovi nieg stupnja su imali apsolutnu i pravnu i injeninu osnovu odbijanja tubenog zahtjeva, jer ni okolnosti sluaja ne bi opravdavale dosuivanje naknade pretrpljene tete, sve kada bi se donoenje akta moglo podvesti pod tetnu radnju u smislu l. 200. ZOO. Donoenje akta kojim se odluuje o pravima i dunostima iz radnog odnosa, nije radnja kakvu za posljedice iz l. 200. ZOO ima u vidu ta odredba pa i onda kada takve posljedice nastupe u vezi sa tom radnjom, jer nisu njezina izravna posljedica. Uz to se mora imati u vidu da je tueni ovlaten odluivati (u skladu sa zakonom) kako o zasnivanju, tako i o prestanku radnog odnosa svojih uposlenika. U tom odluivanju moe doi i do nezakonite povrede prava iz radnog odnosa, kao to je to sluaj i sa tuiteljicom. Tipina je posljedica nastanak materijalne a netipina nastanak takvog obima nematerijalne tete, koja bi zasluivala dosudu naknade po lanku 200.ZOO, budui da su na primjeren nain osigurana pravna sredstva za ukidanje nezakonitih akata i eliminiranje svih njegovih materijalno-pravnih posljedica, to ukljuuje i sudsku zatituu koju je tuiteljica oito imala povjerenje i ostvarila je u obimu koji je zakonom predvien. (Iz obrazloenja presude Vrhovnog suda Federacije Bosne i Hercegovine, Rev-369/02 od 3.6.2003. godine)

NAKNADA TETE

21

Primjer iz sudske prakse u pogledu ove pretpostavke odgovornosti za tetu, koji sadri pravno obrazloenje prednje navedenog u taki 2) ovog odjeljka, injeninog stanja: tetna radnja je protivpravna ako je njom povrijeeno neko pravilo objektivnog prava. Ako tetna posljedica nije nastala, to ponaanje e ipak biti protivpravno sa aspekta neke druge odgovornosti, ali nee dovesti do odtetne odgovornosti tetnika. Opta norma koja zabranjuje postupke kojima se moe drugom uzrokovati teta je odredba lana 16. Zakona o obligacionim odnosima, a odredba lana 154. istog Zakona nalae tetniku da naknadi tetniku koju je drugome prouzrokovao. U konkretnom sluaju radi se o odgovornosti po osnovu krivice. Prema odredbi lana 12. stav3. ZPP-a, krivina presuda kojom je optueni oglaen krivim, vezuje parnini sud, koji je vezan u pogledu postojanja krivinog djela i krivine odgovornosti uinioca, tako da tueni ne moe osporavati da je uinio radnju sa obiljejima krivinog djela i da je za nju odgovoran, a uzrona veza izmeu tetne radnje i obima tete, kao subjektivne pretpostavke graanske odgovornosti, utvruju se u parninom postupku. Budui da je tetna radnja tuenog, koja se sastoji u upotrebi vatrenog oruja iz kojeg su pravnom predniku tuioca nanesene smrtonosne povrede protivpravna, jer je pravo na ivot jedno od osnovnih ustavnim naelima zagarantovanih prava i da je navedenom protivpravnom radnjom tuiocima priinjena teta koja se manifestuje u trpljenjima bolova (fizikih i duevnih), u vidu straha, kao i u vidu trokova sahrane,tueni je odgovoran za predmetnu tetu na osnovu odredbe lana 154 stav 1.ZOO. (Iz neobjavljene presude Okrunog suda broj G-2210/01 od 25.06.2004. godine). Prema tome, graanski delikt nije istovremeno i krivini delikt, a krivini delikt moe biti istovremeno i graanski delikt, ukoliko je njime prouzrokovana teta. Kada je rije o graanskoj i krivinoj odgovornosti iz osnova istog tetnog dogaaja, trebe imati u vidu da je graanska odgovornost ira od krivine odgovornosti i da, za utvrivanje graanske odgovornosti iz istog ivotnog dogaaja koji predstavlja istovremeno i uslov za krivinu odgovornost, postojanje krivine odgovornosti ne predstavlja prethodno pitanje zbog kojeg bi se postupak utvrivanja graanske odgovornosti eventualno trebao prekinuti, to se jo uvijek u sudskoj praksi postavlja, kao sporno pitanje. Graanski delikt je ono ponaanje koje je protivno naelu o zabrani prouzrokovanja tete sadranom u propisu lana 16. Zakona o obligacionim odnosima. Prema tom naelu, svako je duan da se uzdri od ponaanja i postupanja, kojim se drugom moe prouzrokovati teta. Meutim, postoje sluajevi u kojim se uzrokovanje tete, ne smatra protivpravnim.Ti sluajevi su: nanoenje tete po dunosti, nanoenje tete vrenjem prava, sluaj nune odbrane, stanje nude, doputena samopomo i pristanak oteenog. Slijedi kratak osvrt na iznijete sluajeve, koji predstavljaju izuzetke od naela zabrane uzrokovanja tete:

NAKNADA TETE

22

1.3.1 Nanoenje tete po dunosti 1) Ovaj, zakonom propisani izuzetak od pravila o zabrani prouzrokovanja tete, prepoznatljiv je u nie navedenom injeninom stanju, za koje je u daljem tekstu ovog odjeljka, dato pravno obrazloenje: U tubi tuilac trai da mu tuena naknadi tetu na ime oduzete robe iz njegovog trgovako uslunog i ugostiteljskog preduzea, za koju robu je Republika uprava javnih prihoda-Finansijska policija, nakon izvrene kontrole pravilnosti i zakonitosti obraunavanja i uplate javnih prihoda, zbog utvrenih nepravilnosti evidentiranja u poslovnim knjigama i drugim propisanim evidencijama te stavljanjem u promet robe koja za to nije bila registrovana, izdala rjeenje kojim se oduzima odnosno zapljenjuje roba namijenjena prometu, koja je blie po vrsti i koliini navedena u tom rjeenju (ukupno 23 artikla), da je primio navedeno rjeenje i da protiv istog nije podnosio albu. Tuena se brani od odgovornosti za naknadu tete time, da je kao nadleni organ tuene, postupila po dunosti, da je u okviru te dunosti ovlatena da u smislu odredbi l. 18. 19. Zakona o kontroli, utvrivanju i naplati javnih prihoda , u preduzeima i drugim subjektima koji se bave propisanom djelatnou vri pregled poslovnih knjiga i druge propisane dokumentacije, te ako ustanovi da takav subjekat vri promet robe koja nije propisno evidentirana u poslovnim knjigama i drugim evidencijama, da je ovlatena da oduzme takvu robu, koja se nakon toga prodaje i ostvarena sredstva uplauju u republiki buet, pa kako je u vrenju pregleda poslovnih knjiga tuioca, organ tuene utvrdio da tuilac nije imao propisanu evidenciju u poslovnim i drugim evidencijama robe namijenjene za promet, roba mu je oduzeta, o emu je izdato rjeenje o oduzimanju robe. 2) I slijedei primjer (za koji je, u tekstu koji slijedi, dato pravno obrazloenje), govori o vrenju tete po dunosti: Predmet spora je zahtjev tuilje (Banke), da joj tuena (Organizacija koja se bavi poslovima platnog prometa), naknadi tetu u utuenom iznosu. Tubeni zahtjev temelji na tvrdnji da je tuena, postupajui po prijedlogu za izvrenje traioca izvrenja .B. koji je u parninom postupku protiv tuene (ovdje, u ovoj parnici tuilje), uspio u sporu, u kojem je pravosnanom presudom O.S.u S. tuena (ovdje tuilja), obavezana da mu isplati devizni tedni ulog u utuenom iznosu (prema ugovoru o oroavanju deviznih sredstava), u postupku izvrenja navedene pavosnane presude, sprovela izvrenje iste u korist traioca izvrenja, na teret sredstava tuene Banke (ovdje tuilje), posredstvom tuene strane u ovom sporu, kao Organizacije za poslove platnog prometa. Nalazei da je izvrenje sprovedeno protivno prinudnim propisima tuitlja je pokrenula ovaj spor protiv Organizacije za poslove platnog prometa, posredstvom koje je sprovedeno naprijed navedeno rjeenje o izvrenju, radi naknade tete u navedenom iznosu. Tuena-Organizacija za poslove platnog prometa, osporavanje tubenog zahtjeva temelji na tvrdnji da odredbe Zakona o izmenama i dopunama Zakona o deviznom poslovanju, kao ni drugih propisa, nisu bile smetnja za sprovoenje izvrenja i da predmetno izvrenje nije bilo u suprotnosti sa prinudnim propisima.

NAKNADA TETE

23

U sluaju, kada su neka lica po zakonu ovlatena, ak i duna da izvravaju svoju dunost, a izvrenje te njihove dunosti predstavlja nanoenje tete drugim licima, ta lice ne odgovaraju za tetu uzrokovanu pravilnim vrenjem svoje dunosti. Definiciju neka lica treba tumaiti u irem smislu, kao lica koja su produena ruka nadlenog dravnog organa. Kada ta lica u vrenju slubene dunosti ili funkcije, prouzrokuju tetu, a svoju dunost ili funkciju su vrila u okviru svoje nadlenosti i na zakonom propisani nain , iskljuena je odgovornost za eventualno nastalu tetu. Za navedeni izuzetak od zakonom propisanog pravila o zabrani uzrokovanja tete koji je naznaen u Zborniku radova Odgovornost za tetu Saveza drutva pravnika Hrvatske iz 1987 godine, stranica 981 koji ilustruje situaciju - kada lice, koje izvravajui svoju dunost u okviru zakonom propisanih ovlatenja nanese tetu drugom licu, ne odgovara za tu tetu navodi se slijedei primjer : ako se u upravnom postupku neko lice deposedira u skladu sa zakonom sa dijela k.. na kojem je izgraena stambena porodina zgrada, koji dio nije nuan za redovnu upotrebu objekta, ne postoji odtetna odgovornist pravnogm lica iji je dravni organ, vrenjem deposediranja sa predmetne k.. iako je time umanjena vrijednost objekta, jer u radnjama upravnog organa nema protivpravnosti, sobzirom da je deposediranje izvreno na temelju zakona, to znai po dunosti. Granica za nepostojanje odtetne odgovornosti u ovakvim sluajevima je da lice u izvravanju svoje dunosti ustanovljene zakonom (kao produena ruka upravnog organa koji odgovara za rad svog radnika), ne prelazi okvire svoje dunosti, jer postupanje tog lica izvan okvira njegove dunosti, takvo postupanje ini protivpravnim, to za sobom povlai i odtetnu odgovornost. Primjer iz sudske prakse za ovaj pravni institut o postupanju upravnog organa u vrenju javnih ovlatenja, za injenino stanje iz take 1) ovog odjeljka: Niestepeni sudovi nalaze da je nadleni organ tuene Finansijska policija Republike Srpske ovlaena da u smislu odredbi l.18. i 19.Zakona o kontroli, utvrivanju i naplati javnih prihoda, u preduzeima i drugim subjektima koji se bave propisanom djelatnou vri pregled poslovnih knjiga i druge propisane dokumentacije, te ako ustanovi da takav subjekat vri promet robe koja nije propisno evidentirana u poslovnim knjigama i drugim evidencijama, ovlaena je da oduzme takvu robu, koja se nakon toga prodaje i ostvarena sredstva uplauju u republiki budjet, pa kako su u vrenju pregleda u preduzeu tuioca PP B..iz B.utvrdili da nije imao propisanu evidenciju u poslovnim i drugim evidencijama robe namijenjene za promet, robu mu oduzeli a potom izdali predmetno rjeenje o oduzimanju robe od 28.3.1994. godine protiv kojeg tuilac nije podnosio albu, pa je rjeenje postalo konano i pravosnano. Kada tuilac nije traio preispitivanje zakonitosti navedenog rjeenja, parnini sud je u smislu lana 12 ZPP. vezan pravosnanou odluke upravnog organa ija zakonitost se vie ne moe preispitivati u upravnom postupku, zbog ega nema protivpravnosti u radnjama organa tuene, kao zakonske pretpostavke za naknadu tete u smislu odredbe l. 154. ZOO.(Iz presude Vrhovnog suda Republike Srpske broj Rev-310/02 od 13.07.2004.godine). Ovaj, zakonom propisani izuzetak od pravila o zabrani prouzrokovanja tete, proizlazi i iz nie navedenog, za injenino stanje iz takr 2) ovog odjeljka, pravnog obrazloenja:

NAKNADA TETE

24

lanom 6.Zakona o izmjenama i dopunama Zakona o deviznom poslovanju (Sl.gl.R.S.br.10/97), dodat je novi lan 137-a. Navedenim propisima, ureen je samo odnos izmeu ovlaene banke (kod koje je poloen novani depozit) i vlasnika tog depozita, a ne i treih lica koja ta svojstva nemaju. Tuena kao organizacija koja obavlja poslove platnog prometa, nije u konkretnom sluaju ni ovlatena banka, a ni vlasnik novanog depozita, nego tree lice. Ona prema tome u vrijeme isplate iznosa od 6.647,85 dinara u korist povjerioca .B. na teret sredstava tuilje, po nalogu prvostepenog suds u izvrnom postupku, nije bila vezana zabranom iz navedenih kao ni iz drugih propisa. Njena radnja kojom je izvren prenos novanih sredstava tuilje na povjerioca nije protivpravna nego je izvrena u skladu sa zakonom, pa je pravilan zakljuak drugostepenog suda da nisu bili ispunjeni uslovi iz lana 154. ZOO.da se tuilji dosudi naknada tete, iz razloga navedenih u pobijanoj, ali i u ovoj presudi. (Iz presude Vrhovnog suda Republike Srpske broj Rev-187/2000 od 20.6.2000.godine). 1.3.2 Nanoenje tete vrenjem prava Jedno od osnovnih pravnih pravila je - da ko vri svoje pravo, ne priinjava tetu drugome. To pravilo sadrano je i u pravnom pravilu 1305 AGZ , kao i u pravnom pravilu 806 SGZ. Prema tom pravilu, onaj ko u vrenju svoga prava uini drugome tetu, nije duan da je naknadi, jer je vrei svoje pravo, ovlaten na odreeno postupanje, koje je dozvoljenoi kao takvo na povlai odtetnu odgovornost. Ovo pravilo proizlazi iz odredbe lana 13. Zakona o obligacionim odnosima, kojom je propisana zabrana zloupotrebe prava. Prema toj zakonskoj odredbi, zabranjeno je vrenje prava iz obligacionih odnosa, protivno cilju zbog kojeg je odreeno pravo ustanovljeno ili priznato zakonom. Brojni su sluajevi u kojim se, vrenjem vlastitog prava drugome nanosi teta (npr. ako se u neposrednoj blizini jedne Samostalne trgovinske radnje izgradi Trni centar u kojem se, izmeu ostalog, prodaje i roba koja se do tada prodavala samo u pomenutoj trgovinskoj radnji, logino je da e izgradnjom Trnog centra u njenoj neposrednoj blizini, opasti promet u Samostalnoj trgovinskoj radnji, za to vlasnik Trnog centra nije odgovoran, jer u radnjama izgradnje Trnog centra, koji je izgraen po zakonu nema elemenata protivpavnosti, uzimajui da se prometovanje roba u oba prodajna mjesta odvija prema pravilima o lojalnoj konkurenciji. Pravno obrazloenje iz sudske prakse, za ovaj izuzetak od pravila o zabrani zloupotrebe prava, navedeno u odluci VPSH, P 173/82 od 11. 1. 1983 godine PSP 22-313), glasi: Tko se svojim vjerovnikim pravom slui, ne odgovara drugome za tetu. (Zbornik radova Saveza drutva pravnika ranije Republike Hrvatske Odgovornost za tetu stranica 981.) Utvrivanje granica vrenja prava, odnosno pitanje kada vrenje prava dobija svojstvo njegove zloupotrebe, koje je od pravnog znaaja za utvrivanje odtetne odgovornosti, faktiko je pitanje i sud ga, utvruje u svakom konkretnom sluaju, zavisno od okolnosti sluaja, to takoe nije uvijek lako utvrditi, a u sudskoj praksi, stranke se u prilog svojih tvrdnji i zahtjeva, esto pozivaju na naelo o zabrani zloupotrebe prava.

NAKNADA TETE

25

1.3.3 Nuna odbrana Nuna odbrana predstavlja takoe osnov za iskljuenje odgovornosti za naknadu tete. Iz nie navedenog injeninog stanja (za koje je u okviru ovog odjeljka dato pravno obrazloenje), prepoznatljiv je ovaj osnov za iskljuenje odtetne odgovornosti: U ovoj parnici tuilac trai da mu tueni solidarno naknade nematerijalnu tetu po osnovu duevnih bolova zbog umanjenja ivotne aktivnosti, pretrpljenih bolova i straha, u traenom iznosu naznaenom za svaki od vidova tete, kao posljedica povreda koje su mu tueni nanijeli. Navodi: da su parnine stranke bile u radnom odnosu u istoj koli, da su odnosi izmeu nji bili loi zbog nesuglasica na poslu i da se to ispoljavalo i u privatnom ivotu, da su tueni izazvali fiziki sukob, kome je prethodio verbalni sukob, u kojem su tuiocu nanesene tjelesne povrede, na nain da su ga tueni saekali na parkingu, iznad zgrade, u koju su poli i da ga je u momentu dok je prolazio tim dijelom paking prostora, prvotueni udario tapom po dijelovima tijela, a da mu se u tome pridruila i drugotuena. Tueni osporavaju osnovanost potraivanja istiui: da je tih dana dolo do verbalnog sukoba zbog odbijanja tuioca, kao v.d. direktora kole da prvotuenom potpie raun o kupovini lopti za potrebe kole, te da je kritinog dana dolo do fizikog sukoba izmeu parninih stranaka, u veernjim asovima na parkingu iznad zgrade u koju su tueni poli u posjetu prijateljima, a u blizini bazena za vodu prema kojem je iao tuilac, da je fiziki sukob izazvao tuilac, tako to je saekao prvotuenog iza upe koja se nalazila ispod parkinga, kuda su tueni morali proi i da ga je u tom momentu pokuao udariti tapom koji je drao u ruci, nakon ega je dolo do fizikog kontakta izmeu njih, te da se u tom kontaktu prvotueni samo branio, a da mu je u tome pomogla i drugotuena. Kod naprijed navednog stanja stvari, pitanje koje je odluno za pravilnu primjenu materijalnog prava je pitanje: da li su tueni u opisanoj situaciji postupali u nunoj odbrani, da li su prekoraili granice nune odbrane i ima li mjesta primjeni odredbe lana 161. Zakona o obligacionim odnosima, o emu je odgovor sadran u pravnom, nie navedenom obraloenju prednje opisanog injeninog stanja. Postojanje nune odbrane, odnosno da li je bila potrebna nuna odbrana ili ne, procjenjuje se u svakon konkretnom sluaju. Nuna odbrana uvijek predstavlja osnov za iskljuenje odgovornosti od naknade tete za lice koje tetu prouzrokovalo, jer je kada je rije o ovom pravnom institutu u sukobu pravo sa nepravom pri emu se teta nanosi nepravu, kao pravno nezatienom dobru. Nuna odbrana predstavlja samopomo Pod nunom odbranom se u svjetlu krivino pravnih propisa (koja definicija se primjenjuje i u graanskom pravu), podrazumijeva ona odbrana, koja je neophodno potrebna, da neko od sebe ili drugog odbije istovremeni napad. teta nanesena u nunoj odbrani , nije nanesena protivpravnom radnjom, pa otuda onaj ko u nunoj odbrani prouzrokuje tetu licu koje je uzrokovalo nunu odbranu, nije odgovoran za tetu, izuzev prekoraenja nune odbrane. Ovaj izuzetak od naela zabrane prouzrokovanja tete , sadran je u propisu lana 161. stav 1. Zakona o obligacionom odnosima, kojim istina, nije definisano ta se smatra nunom odbranom i prekoraenjem nune odbrane. Stoga se kod definisanja ovih instituta u svjetlu

NAKNADA TETE

26

graansko-pravnog pojma nune odbrane i njenog prekoraenja, ovi instituti utvruju na osnovu odgovarajuih krivino-pravnih zakonskih odredbi. Pitanje granice za utvrivanje postojanja odtetne odgovornosti tetnika, koja njegovo postupanje svrstava u ili izvan okvira nune odbrane, faktiko je pitanje koje se utvruje u svakom konkretnom sluaju i zavisi od toga da li je tetnik preao dozvoljene okvire nune odbrane, zavisi postojanje njegove odtetne odgovornosti. U sluaju prekoraenja nune odbrane, oteenik je odgovoran za tetu prema pravilima odtetnog prava, a za sva postupanja oteanog, koja se mogu definisati u svjetlu krivino pravnih propisa nunom odbranom, nema odtetne odgovornosti tetnika. Ovdje se moe postaviti pitanje da li je u sporu utvrivanja odgovornosti za tetu graanski sud ovlaten ispitivati i utvrivati prekoraenje nune odbrane ( a time i odgovornosti za naknadu tete) lica za koje u krivinom postupku nije utvreno da je prekorailo nunu odbranu i koje je u krivinom postupku osloboeno optube, jer je postupalo u nunoj odbrani. Kako je graanski sud ovlaten da utvruje postojanje odtetne odgovotnosti tetnika i sluaju oslobaajue krivine presude, jednako je ovlaten da ispituje i utvruje okvire nune odbrane, nezavisno od odluke krivinog suda u pogledu postojanja ovog instituta ili u pogledu prekoraenja nune odbrane, jer je graanska odgovornost ira, a graanski sud vezan krivinom presudom, samo u pogledu postojanja krivinog djela i krivine odgovornosti (lan 12. Zakona o parninom postupku). Primjer iz sudske prakse: Po ocjeni ovog revizijskog suda pravilno su niestepeni sudovi zakljuili da su tueni postupali u nunoj odbrani, da nisu prekoraili granice nune odbrane i da je tubeni zahtjev tuioca neosnovan. Tani su navodi revidenta da u krivinom postupku, koji je voen protiv parninih stranaka povodom istog dogaaja, nije utvreno postojanje nune odbrane i da taj postupak nije okonan oslobaajuom presudom iz tog razloga. Meutim i u tom sluaju sud u parninom postupku moe utvrditi sve druge injenice vezane za isti ivotni dogaaj koje u krivinom postupku nisu utvrene kao elementi krivinog djela ili krivine odgovornosti.Oslobaajua ili odbijajua presuda u krivinom postupku ne predstavlja smetnju da sud u parninom postupku ispituje i one injenice koje po svojoj prirodi predstavljaju elemente krivinog djela i krivine odgovornosti, ako su bitne za odluku o zahtjevima stranaka, stim to se njihov znaaj cijeni u skladu sa pravilima o graanskoj odgovornosti. Niestepeni sudovi su upravo postupili na taj nain i raspravili sve okolnosti i injenice od kojih je zavisilo utvrenje kako je dolo do fizikog sukoba meu parninim strankama, ko je taj sukob zapoeo, odnosno ko je napada, a ko se brani tj.ko je kriv za nastanak tetnog dogaaja, pa je utvreno da je tuilac napada i da je do sukoba dolo krivicom tuioca, a da su se tueni branili od njegovog napada i da nisu prekoraili granice nune odbrane. Stoga su niestepeni sudovi pravilno primijenili materijalno pravo kada su, pozivom na odredbe lana 161.stav 1. ZOO. odbili tubeni zahtjev tuioca kao neosnovan. (Iz presude Vrhovnog suds Republike Srpske brojRev-442/02 od 17.082004. godine).

NAKNADA TETE

27

1.3.4 Stanje nude Ne moe se govoriti o protivpravnosti tetne radnje ni u sluaju postojanja stanja nude, koje predstavlja osnov za iskljuenje odtetne odgovornosti prema odredbi lana 161. stav 2. Zakona o obligacionom odnosima. Istom zakonskom odredbom propisano je da kad neko prouzrokuje tetnu radnju u stanju nude, oteenik moe zahtijevati naknadu od lica koje je krivo za nastanak tete, ili od lica od kojih je teta otklonjena, ali od ovih poslednjih, ne vie od koristi, koju su imali od toga. O stanju nude radi se, ako je nastanak tete skrivio neko drugi, a ne tetnik i ako je tetnik, tetu prourokovao, djelujui u stanju nude. Ovo stanje se odreuje prema pravilima krivinog prava, koja propisuju ovaj krivino-pravni pravni institut jer prednje navedenom odredbom Zakona o obligacionim odnosima, a ni drugim odredbaba istog zakona, nije blie definisan ovaj izuzetak od naela o zabrani uzrokovanja tete. teta je uinjena u stanju nude (koju definie krivino pravo, koja definicija se primjenjuje i u graanskom pravu), ako je tetu neko uinio radi toga, da od sebe ili drugog otkloni istovremenu neskrivljenu opasnost, koja se na drugi nain nije mogla otkloniti i ako je pri tom uinjeno manje zlo, od onog koje je prijetilo. Za pravilno shvatanje ovog pojma potrebno je ukazati na slijedee: da bi se odreeno stanje definisalo stanjem nude , kakvo stanje poznaju krivino pravne norme, takvom stanju treba da prijeti opasnost, koja moe biti izazvana od strane ovjeka, prirode ivotinje i slino. Lice koje je djelovalo u stanju nude, mada na prvi pogled izgledalo da je tetnik (jer je teta direktna posljedica njegove radnje ili proputanja), nije odgovorno za naknadu tete. Oteeni u ovom sluaju moe, saglasno odredbi lana 161. stav 2. Zakona o obligacionim odnosima naknadu tete zahtijevati: od lica koje je skrivilo nastanak opasnosti tete, jer je to skrivljeno ponaanje dovelo do stanja nude. Odtetno odgovorno je i lice, od kojeg je teta otklonjena, s tim da je odgovornost ovih lica, shodno prednje navedenoj zakonskoj odredbi ograniena, tako da naknada tete koja njih tereti (misli se na lica od kojih je teta otklonjena), ne moe biti vea od koristi koju su ta lica imala od toga to je od njih otklonjena opasnost tete. Time se odgovornost ovih lica svodi u okvire naknade tete u visini tete koja bi njima bila nanesena, u sluaju da teta nije od njih otklonjena. Da bi stanje nude moglo biti osnov za iskljuenje odgovornosti za prouzrokovanu tetu, potrebno je da je teta uinjena u stanju nude, manja od one tete koja je prijetila uiniocu, to sud utvruje u svakom konkretnom sluaju, prema okolnostima istog sluaja. Kod stanja nude, takoe su u sukobu dva prava (o kakvom sukobu je bilo rijei i kod izuzetka od odtetne odgovornosti definisanog nuna odbrana a povreda slabijeg prava, pod odreenim uslovima moe da bude osnov za iskljuenje odtetne odgovornosti. Ako neko, da bi od sebe ili drugog otklonio istovremeno neskrivenu opasnost, povrijedi tuu stvar i uini veu tetu od one tete koja mu je prijetila, odgovarae u svakom sluaju za naknadu prouzrokovane tete. Ako je uinilac bio duan da se izloi opasnosti npr. kada je rije o vrenju dunosti, koje vrenje je izloeno opasnosti, u tom sluaju nema krajnje nude, pa ne moe biti iskljuenja od odgovornosti tog uinioca, po ovom osnovu za prouzokovanu tetu. Lice koje je krivo za stanje nude odgovarae licu, kome je teta u tom stanju uinjena, npr: ako voza motornog vozila, da bi izbjegao saobraajnu nezgodu, do koje bi dolo krivicom drugog

NAKNADA TETE

28

vozaa, da bi izbjegao nezgodu, izae vozilom na trotoar i tom prilikom na trotoaru povrijedi nakog sluajnog prlaznika, za tetu nee odgovarati taj voza, ve voza ijom je krivicom dolo do opasnosti. 1.3.5 Dozvoljena samopomo Svakom licu koje smatra da mu je povrijeeno neko njegovo pravo, omogueno je obraanje nadlenim organima , radi zatite povrijeenih mu prava, bez obzira o kojim (povrijeenim) pravima je rije i takvo postupanje lica u sluaju povrede nekog njihovog prava, predstavlja pravilo. Samo u izuzetnim, zakonom propisanim sluajevima, dozvoljena je samopomo (lan 162 . Zakona o obligacionim odnosima). Prema stavu 1. ove zakonske odredbe, ako je u sluaju dozvoljene samopomoi, licu koje je izazvalo potrebu samopomoi uzrokovana teta, tetnik je nije duan nadoknaditi. Definicija dozvoljene samopomoi sadrana je u propisu stava 2 . istog lana, kojim je ovaj pravni institut definisan kao pravo svakog lica da otkloni povredu prava, kad neposredno prijeti opasnost, ako je takva zatita nuna i ako nain otklanjanja povrede prava odgovara prilikama u kojima nastaje opasnost. Iz navedenog proizlazi da je samopomo dozvoljena, ako su ispunjene pretpostavke koje se tiu: uinjene povrede neijeg subjektivnog prava, postojanja neposredne, prijetee opasnosti , da je zatita prava putem samopomoi nuna, to znai da se prijetea opasnost ne bi mogla otkloniti blagovremenom intervencijom nadlenog organa, te da nain otklanjanja povrede prav