SEMINARSKI RAD

TEMA: NAFTA

1

Sadržaj:

1.Uvod…………………………………………………………………….…2

2.Sjevernoamericki sporazum o slobodnoj trgovini-NAFTA……………….3

2.1.Osnovne karakteristike clanice NAFTA sporazuma……………………3

2.2.Parcijalni i zajednicki interesi clanica ugovora NAFTA………………..4

2.3.Glavne odredbe sporazuma NAFTA…………………………………….4

3.Ekonomske, politicke i trgovinske integracije u Juznoj Americi…………..7

3.1.Znacajne karakteristike juznoamerickog ekonomskog prostora…………9

3.2.Strategija razvoja………………………………………………………10

3.3.Glavni uzroci duznicke krize…………………………………………….10

3.4.Prevazilazenje posledica duznicke krize………………………………11

3.5.Reforme ekonomske politike u Juznoj Americi I tzv. ”Vasingtonski

koncenzus” ……………….………………………………………………..11

3.6.Odnos SAD prema ekonomskim integracijama u Juznoj Americi…….13

4. Zaključak…………………………………………………………………15

Literatura……………………………………………………………………16

2

1. Uvod

Danas je sve više prisutna pojava međusobne integracije i koordinacije Zemalja

svijeta. Koordinacija, za razliku od integracije, predstavlja slabe oblike međudržavnih

aktivnosti dizajniranih za ostvarivanje nekih zajedničkih ciljeva. Integracija je mnogo

formalniji sporazum koji uključuje i neke političke i ekonomske žrtve kao i obaveze te

političku volju kako bi se definisalo učestvovanje u međunarodnoj ekonomiji. U jednom

smislu, integracija znači povezivanje zemalja kako bi se formirala jedinstvena cjelina ili

stvorila jača međuzavisnost.

Može takođe predstavljati proces koji omogućuje ostvarivanje određenih ciljeva

koje pojedine zemlje članice nisu u mogućnosti ostvariti autonomno. Većina regionalnih

integracija današnjice, osim liberalizacije trgovine, podrazumjeva i liberalizaciju kretanja

proizvodnih faktora rada i kapitala, naravno, zavisno o stepenu i samoj prirodi regionalne

integracije. Cilj ovoga rada je analiza integracijskih trendova te analiza međusobne

interakcije između višekontinentalnih integracija.1

Ekonomske integracije su svjetski proces koje su uslovljavane sa političkim i

ekonomskim razlozima. Njihovo utemeljenje počiva na zaključcima s konferencija,

deklaracijama, konvencijama i ugovorima (sporazumima). Različitog su institucionalnog

oblika, od područja slobodne trgovine do ekonomske unije.

Najstabilnija i s najvećim ekonomskim učincima je Evropska unija.

1 www.wikipedia.com

3

2.Sjevernoamerički sporazum o slobodnoj trgovini-NAFTA

U drugoj polovini XX vijeka došlo je do permanentnog poboljšanja trgovinskih,

ekonomskih i političkih odnosa između SAD, Kanade i Meksika, što je rezultiralo

stvaranjem potrebnih preduslova za početak ozbiljnih pregovora o potpisivanju jednog

kompleksnog sporazuma kojim bi se stvorila slobodna trgovinska zona. Sjevernoamerički

ugovor o slobodnoj trgovini potpisan je 17. decembra 1992. god a ratifikovan od strane

nadležnih institucija SAD, Kanade i Meksika od juna do kraja novembra 1993. god., pa je

poslije skoro četiri godine pregovora stupio na snagu 1. januara 1994. god.

Ovaj sporazum predstavlja pravni okvir najveće ekonomske integracije dvadesetog

vijeka. Sa oko 385 miliona stanovnika, 7.771 milijardom američkih dolara i učešćem u

svetskom bruto proizvodu sa oko 28% . Zemlje članice ostvaruju izvoz oko 865 milijardi

dolara, što čini 17% ukupnog svjetskog izvoza.

2.1. Osnovne karakteristike članice NAFTA sporazuma

S obzirom na činjenicu da su trgovinski tokovi između SAD i njenih susjeda tokom

dvadesetih godina iskazivali trend rasta i da su još više postali intezivni nakon primjene

NAFTA ugovora, postavlja se nezaobilazno pitanje koje su to osnovne karakteristike

Severnoameričke zone slobodne trgovine NAFTA.

Te karakteristike su sledeće:

1. sve forme trgovinskih barijera su ukinute,

2. došlo je do specifikacije sjevernoameričkih zahjteva za robom koja je subjekt

slobodne trgovine

4

3. uspostavljen je sistem rješavanja sporova.

2.2.Parcijalni i zajednički interesi zemalja ugovora NAFTA

Sjedinjene Američke Države kao najrazvijenije među partnerima vide svoj

kompleksni interes u pristupanju slobodnoj trgovinskoj zoni u ukidanju carina, smanjenju

necarinskih barijera, mogućnosti direktnih investicija, sektoru usluga, boljoj zaštiti

intelektualne svojine, većoj disciplini u oblasti subvencija. Zbog superiornosti na druge

dvije članice (Kanada, Meksiko )američka privreda nema potrebe da se prilagođava nekim

novim trgovinskim pravilima.

Interesi Kanade su pre svega, u boljem pristupu tržiisnim, zaštiti kulturnog

identiteta Kanađana, regulisanja raznih međusobnih trgovinskih sukoba, ustanovljavanju

porijekla robe u slobodnoj trgovini. Interesi Meksika za pristupanje ugovoru NAFTA su

čvršće ekonomsko povezivanje sa SAD i Kanadom, korištenje prednosti koje nudi

ogromno tržište ovih zemalja: ukidanje carina, smanjenje necarinskih barijera, povećanje

obima usluga, regulisanje investicija.

2.3. Glavne odredbe sporazuma NAFTA

Ovim sporazumom su određeni načini i odnosi pristupa tržištu, nabavkama iz

nadležnosti države, prava na zaštitu intelektualne svojine, prava o porijeklu, procedurama u

slučaju međunarodnih sukoba, zaštitne odredbe, izuzeća od primjene sporazuma.

Sporazumom su takođe regulisane oblasti koje se tiču radne snage, posebno zapošljavanja,

zaštite životne sredine, porastu uvoza, trgovinskog bilansa, pravilo o porijeklu robe itd.2

2 “Medjunarodna ekonomija i finansije” dr Todor L. Petkovic, str. 54.

5

Sektori i posebni sporazumi u okviru NAFTA sporazuma

1.Glavni sektori

a) Poljoprivreda

Sjevernoamerički sporazum o slobodnoj trgovini NAFTA je opisan kao postojanje

dva režima koji se odnose na poljoprivredu. Jedan od njih primjenjuje SAD i Kanada, pri

čemu poseban odbor odlučuje o nivou izvoza u važnim Kanadskim plodovima. Drugi

primenjuju SAD i Meksiko ,gdje se trgovina kreće u više otvorenom i fer pravcu.To je

poljoprivredna politika u Kanadi fokusirana na opadajuću stopu kojoj tehnološke promene

uzrokuju da se rad odliva iz poljoprivrede kroz stvaranje upravljanja snabdjevanjem i

marketing odbora. NAFTA sporazum ostavlja ovo nepromjenjeno.

Poljoprivredna politika u Meksiku se sada kreće prema tržištu baziranom na

sistemu koji pokušava da modernizuje i poboljša sektor. Poljoprivreda je u Meksiku u

ranim 90-tim zapošljavala 26% radne snage, a proizvodila 9% od BDP. Na tržištu bazirana

restrikcija poljoprivrednog sektora uključuje: ukidanje vladinih subvencija za izvoz i uvoz

cijene, reformu sistema polukomunalnih farmi (ejidos) politika ohrabrivanja ljudi da

napuste ovaj sektor.

b) Automobili

Auto-sektor je već najinteresantniji od svih sektora Kanadsko-SAD

trgovine .Razlog za ovakvu tvrdnju jeste sto ova trgovina skoro slobodna od svih

restrikcija, od primjene Autopakta iz 1965.godine, uz konstataciju da će kroz 10 godina biti

potpuno slobodna.

Drugo, meksikanski zahtevi za trgovinski bilans ,carine i NTB, će biti uklonjena u

desetogodišnjem periodu. Ali, restrikcije će biti uvedene samo za finansijske subvencije

6

kompanijama. Na snazi će i dalje ostati pravila o porijeklu, uvedene na 62,5% za glavne

komponente(mašine,prenos i sl.), i 60 % za druge dijelove.

c) Energija

Energija spada među najvažnije i najznačajnije sektore sjevernoamerickog

sporazuma o slobodnoj trgovini NAFTA, sa različitim tretmanom sve tri zemlje

(Kanade,SAD i Meksika). I pored stimulativnih mjera razvoja i ekonomske politike ovih

zemalja, restikcije na ulaganja ostaju i dalje u području eksplatacije, prozivodnje, rafinacije

i maloprodaje gasa. Na drugoj strani, petrohemijski proizvodi su liberalizovani za trgovinu

i ulaganja, mada su ključni proizvodi ostali zatvoreni. Za razliku od NAFTA sporazuma,

CUSTA dopušta restrikcije u trgovini energijom iz četiri razloga:

1) nacionalne sigurnosti

2) očuvanja

3) manjka i

4) stabilizacije cijena

d) Finansijske usluge i tržište osiguranja

Različit pristup i tretman triju zemalja sektoru finansijskih usluga i njihovom

regulisanju (od ponude neograničene vrijednosti do restrikcija i sl.) osnovna je

karakteristika članica NAFTA. Tržište osiguranja je otvoreno i skoro sve restrikcije su

prestale poslije 2000.godine. Sa pravom mnogi posmatrači očekuju, ne samo velika već i

permanentno rastuća strana ulaganja. Dok SAD banke vide priliku, meksikanske banke

vide stabilne uloge.

e) Telekomunikacije

7

Restrikcije ostaju na vlasništvu TV i radio stanica sve tri zemlje. Dio restrikcija na

trgovinu i ulaganja su ukinute i biće povučene u narednih pet godina.Izuezetak su bazne

usluge (bazni tel.servis i sl.)

f) Tekstil i odjeća

Ovo je prvi pokušaj otvaranja Kanade ili SAD u ovom sektoru za zemlje u razvoju.

Nametnuta je tzv. “tro-transformacija” (SAD,Kanada i Meksiko), za slobodnu trgovinu

tkanina od vlakana, što daje ovom sektoru jak sjevernoamerički zahtev sadrže domaće

komponente. Da bi se kvalifikovala za slobodnu trgovinu,tkanina mora biti tkana u

Sjevernoj Americi od konca koji je napravljen od vlakana proizvedenih na ovom području.

Carine za ovaj sektor će biti povučene u roku od 10 godina. Isto tako, kvote na mnogu

meksikansku robu su vec uklonjene i pretvorene u ekvivalent carina.

g) Transport

Postoje ozbiljna neslaganja o kamionskom transportu. Ovaj dio sporazuma nije

uzeo u obzir predmet tenzija između SAD i Meksika. To se u SAD izražava kroz

zabrinutost o sigurnosti meksikanskih kamiona na autoputevima u ovoj zemlji.Tvrdi se da

meksikanska inspekcija i sigurnosni program nisu adekvatni. Dodatno, značajna sabotaža

restrikcije ostaje, a granični postupci su neadekvatni.

3.Ekonomske,trgovinske i političke integracije u Juznoj Americi

Osnovna obležja Juznoamericke privrede

Juzna Amerika se prostire od Tihuane na američko-meksičkoj granici do Rta Horn

na krajnjem južnom dijelu Juzne Amerike. U ovom širokom geografskom području se

8

govore razni jezici i postoje raznovrsne kulture pa je svaka definicija Juzne Amerike vrlo

složena i ima izuzetke, specifičnosti i kontradikcije. Možda je manje važno dati preciznu

definiciju nego što je prepoznati različitost fizičkih, geografskih, kulturnih i prirodnih

uslovljenosti.

U svari, razlike su dovoljno velike da se vrijedi upitati da li se za sve ove zemlje

može da kaže da predstavljaju poseban svjetski region. Drugim rječima - šta je Juzna

Amerika i kako se mogu grupisati tako različite zemlje kao što je Argentina sa evropskom

kulturom i relativnim prosperitetom, ili Gvatemala sa urođeničkom kulturom i velikim

siromaštvom? To znači da bi nas različitosti u Juznoj Americi mogle dovesti do više

nedoumica. Ipak, postoji nekoliko zajedničkih obeležija za sve ili skoro sve zemlje

regiona. Prva je zajednička istorijska povezanost jer mnoge zemlje dijele nasljedstvo

španske i portugalske kolonizacije, dajući im zajedničku lingvističku bazu, mada je u

nekim zemljama urođenički jezik takođe veoma važan. Drugi dio njihove zajedničke

istorije leži u tome što su mnoge zemlje postigle nezavisnost od Španije i Portugalije kroz

nacionalne revolucije tokom 19. veka. To ih razlikuje od drugih regiona evropske

kolonizacije u Africi i Aziji, što ukazuje da je nacionalni identitet možda jači u mnogim

drugim djelovima svijeta, posebno zemljama u razvoju.

Tokom 20. vijeka zemlje Juzne Amerike dele mnoga zajednička ekonomska

iskustva. Velika depresija u tridesetim godinama 19.vijeka prouzrokovala je da se mnoge

zemlje okrenu od spoljne izvorne orijentacije prema unutrašnjoj ciljnoj industrijskoj

strategiji, tako da je ona razvila vlastitu teoriju poznatu kao “uvozno supstituirajuća

industralizacija”. U novije vrijeme najviše zemalja bilo je u ulozi pozajmljivača u

sedamdesetim sa iskustvom ozbiljnih dužničkih problema u osamdesetim godinama

prošlog vijeka.

Konačno, osamdesetih i devedesetih godina region se suočio sa velikim brojem

reformi ekonomske politike, jednakih u obimu transformacija koje su počele u Centralnoj i

Istočnoj Evropi sa padom socijalizma.

9

3.1.Značajne karakteristike juznoamerickog ekonomskog prostora

Krajem 20. vijeka zemlje u Juznoj Americi čine region sa približno oko 500

miliona stanovnika, što je više nego u tri zemlje (SAD, Meksiko i Kanada), članice

NAFTA (severnoameričko udruženje slobodne trgovine) i skoro za oko 50 miliona više u

odosu na 25 zemalja EU. Ovakva populacija sama po sebi čini region jednog od najvećih

tržišta u svetu. Pet zemalja predstavlja većinu stanovništva, Brazil, Meksiko, Kolumbija,

Argentina i Peru.Uzete zajedno,one čine oko 74% stanovništva Juzne Amerike i 86%

BNP.U stvari, Brazil,Meksiko I Argentina same obuhvataju tri četvtine(78%BNP) i više od

tri petine (61% )stanovništva. Ako fokusiramo ekskluzivno 1980. godinu sposobnost Juzne

Amerike da stvara ekonomski rast i podiže životni standard izgleda da je ograničena.

Očigledno i priroda komparacije sa visoko razvijenim zemljama Istočne Azije-Južne

Koreje, Singapura, Hong Konga, Tajvana, Malezije, Tajlanda, Indonezije, dobijamo

zaključak stalnog neuspjeha u Juznoj Americi. Međutim ovaj zaključak je pogrešan.

Tokom 20.vijeka Juzna Amerika je jedan od najbrže rastućih regiona u svijetu.

Posebno od 1900. do 1960.,realni BNP per capita regiona rastao je brže nego evropski,

SAD i azijski. Međutim, individualno iskustvo varira, ali su mnoge zemlje postigle rast

životnog standard adekvatan izvrsnom rastu BNP. Od 1960. do 1980. godine razvoj je

neznatno usporen ali region nastavlja da bilježi solidan rast i drži ga u odnosu na najbrže

rastuće azijske privrede. Dok svjetski ekonomski razvoj pada poslije 1973.godine, iskustvo

juznoamerickih privreda postaje različito. Neke rastu brže ili ubrzanim tempom dok neke

imaju drastičan pad.

10

3.2. Strategija razvoja

Oficijalni naziv za strategiju razvoja koja je preovladavala u Juznoj Americi od 1940. Do

1980. godine je uvozno-supstituirajuća industralizacija ili ISI. Prema orjentaciji

meksikanske ekonomske politike,cilj ISI je industralizacija kroz usmjeravanje razvoja na

industrijsku proizvodnju robe koja suspstituira uvoz. Ove industrije su imale visok nivo

zaštite od strane konkurencije i nesrazmjeran dio nacionalnih finansijskih resursa.U više

slučajeva države su uključene sa direktnom participacijom u proizvodnji kroz stvaranje

preduzeća u državnom vlasništvu.Jedna od odlika ISI razvoja je ta da ona stvara prepreke

izvozu.

Ovaj efekat varira od zemlje do zemlje ali pokazuje i glavne pomake u svjetskoj

orijentaciji Juzne Amerike. Od sredine osamdesetih godina ekonomski rast je bio čvrsto

vezan za izvoz primarnih roba kao što su kafa, pamuk, riblje meso,bakar, kalaj i

petrolej .Sa prihvatanjem ISI strategije primarne robe nastavljaju biti glavni izvozni artikal

ali njihova povećanje uloga u državnoj privredi opada i izvoz nije više prenaglašen.

3.3.Glavni uzroci dužničke krize

Četvrti element dosadašnjeg ekonomskog iskustva je dužnička kriza u osamdesetim

godinama. Kao i u većini zemalja Juzne Amerike tako je i u slučaju Meksika, kolaps cijena

nafte u 1981. godini potkopavao mogućnost pa i spremnost da se ostvari prihod za

servisiranje dugova. Naime, problem se uklopio sa činjenicom da je značajan dio njegovog

duga bio u dolarima sa varijabilnom kamatom i nastojanjem da se suzbije inflacija. Sve je

to rezultovalo višim nivoom svetskih kamata. Plaćanje kamata na meksikanski dug je

porasla u isto vrijeme kada je mogućnost zemlje da zaradi dolare bila smanjena.

Kolaps cijene nafte u 1981. godini i rast kamata u svijetu nisu bili jedini problem za

privredu Juzne Amerike jer su od 1981. Do 1982. svjetske industrijske privrede ušle u

11

duboku recesiju koja je redukovala svjetsku tražnju i cijene za mnoge sirovine iz ovog

regiona. Sniženje izvoznih cena i rast kamate bili su ozbiljni ekomski šokovi koji su vodili

u ozbiljnu dužničku krizu.

3.4. Prevazilaženje posledica dužničke krize

Jedan, ne mali broj ekonomskih eksperata i analitičara najrazvijenijih zemalja

Zapadne Evrope,Japana i SAD u međunarodnim finansijskim institucijama kao što su

MMF i Svjetska banka, shvataju novonastalu dužničku krizu kao privremeni tj. kratkoročni

problem likvidnosti da bi se pristupilo rešavanju ovog veoma akutnog problema bilo je

potrebno obezbjediti, odnosno povećati tokove kapitala u Juznu Ameriku i druge zadužene

regione tako da imaju finansijske resurse potrebne za servisiranje svojih dugova. Međutim,

jedna od najvećih teškoća u obezbjeđenju većeg izvoza finansijskog kapitala u navedene

regione i zemlje u razvoju je u tome što vodeće komercijalne banke Evrope, SAD i Japana

nisu žejlele da posijle 1982. godine pozajmljuju potrebna finansijska sredstva.Takvim

stavom otvoreno je pitanje o izvorima o potrebnih tokova kapitala, čime je doveden u

pitanje egzistencijalni položaj većine ovih zemalja.

3.5.Reforme ekonomske politike u Juznoj Americi i tzv. “Vašingtonski

koncenzus”

Krajem osamdesetih godina najviše zemalja Juzne Amerike je počelo seriju reformi

ekonomske politike,koje su počele mijenjati fundamentalne odnose između biznisa,država

i svijeta. U najvećem broju slučajeva reforme sadrže tri odvojene ali međuzavisne

karakteristike. Prva sa različitim stepenom uspjeha gdje vlade primjenjuju stabilizacione

planove sa ciljem zaustavljanja i kontrole budžetskog deficita.

Druga, najveći broj zemalja je počeo privatizaciju državnih dijelova privrede kao

što su industrija, finansijske i druge usluge ,rudnici, turizam, javne usluge itd. Treća,

12

trgovinske politike su se pomjerile prema većem stepenu otvorenosti i manje

diskriminacije prema izvozu. U juznoamerickom region ovaj paket reformi je poznat kao:

“neoliberalni model” ili neoliberalizam, jer predstavlja povratak klasičnom evropskom

liberalizmu iz 19. vijeka koji favorizuje slobodno tržište i minimalnu državnu intervenciju

u privredi.

Od 1992.godine ove reforme su počele otplatu dugova kroz rast koji se vratio u

najveći broj zemalja u regionu. Vašingtonski koncenzus ima svojih deset sastavnih

elemenata:

1) fiskalna disciplina kao primarni višak od nekoliko procenata od BDP i operacionalni

deficit sa ne više od 2% od BDP

2) prioritet javnih troškova koji se odnose na favorizovani napor da se poboljša distribucija

prihoda prema zdravstvu, obrazovanju i infrastrukturnoj potrošnji preko administracije,

odbrane i nediskriminirane podrške.

3) poreska reforma, niže marginalne stope, povećanje efikasnosti cijelog sistema ,širenje

osnove,

4)finansijska liberalizacija koja nastoji osigurati pozitivne realne stope, ukinuti

prefencijalne kamatne stope za favorizovane pozajmice

5) postavljene kurseve na nivo tako da se osigura konkurentnost

6)trgovinskaliberalizacija- ovdje treba zamjeniti kvantitativne restrikcije sa carinama i

progresivno ih redukovati,

7)direktna strana ulaganja koja treba ohrabriti, dopustiti stranim i domaćim

firmama da ravnopravno konkurišu,

8) privatizacija državnih preduzeća,

9) depresija- treba ukinuti barijere u cjelini ili restrikcije na konkurenciju i osigurati

životnu sredinu, sigurnost i razumnu racionalnost za preostalu regulaciju,

13

10)vlasnička prava treba učiniti sigurnim za formalni i neformalni sektor.

3.6.Odnos SAD prema ekonomskim integacijama u Juznoj Americi

Posijle završetka 2.svetskog rata, a naročito iza šezdesetih godina, SAD su ispoljavale sve

izaraženija nastojanja i interese da od juznoamerickog regiona stvore zonu svog

neprikosnovenog uticaja. Pod direktnim uticajem SAD 15. juna 1958. godine došlo je do

potpisivanja prvog Ugovora o osnivanju centralnog-američkog zajedničkog tržišta (na

engl.Central American Common Market) odnosno CACM. Potpisnici ovog ugovora su:

Gvatemala, El Salvador, Honduras, Nikaragva i kasnije Kostarika. Ugovor je poznat pod

imenom Ugovor o slobodnoj trgovini i ekonomskoj integraciji. Krajem 1960.godine

zaključen je drugi opšti i kompleksniji ugovor, poznat pod nazivom Centralno-američke

zone slobodne trgovine (Central American Free Trade Association) skr. CAFTA. Članice

ovog ugovora su: Gvatemala, El Salvador, Honduras, Nikaragva i Kostarika se pridružila

nakon dve godine. Jedna među opštim karakteristikama novog ugovora je u tome što je

proširio integracije u odnosu na prvi ugovor iz 19583.

Ne samo što je otvorena liberalizacija međusobne trgovine već je ustanovljena i

zajednička tarifa prema trećim zemljama (na uvoz), postignut je impresivan napredak po

pitanju harmonizacije ekonomske politike, te formiranje više zajedničkih organizacija i

institucija ekonomske i trgovinske integracije. Treće po redu, ali prvo po značaju,

18.februara 1960. Godine, formirano je Juznoamericko udruženje slobodne trgovine

LAFTA (Latin American Free Trade Association) od strane sledećih zemalja članica:

Argentine, Brazila, Meksika, Paragvaja, Urugvaja, Perua, Čilea i Ekvadora a kasnije i

Kolumbija, Venecuela i Bolivija. Između zadataka koje je pred sobom postavila Karipska

zajednica izdvajamo:

1. jačanje trgovinskih odnosa i ubrzavanje ravnoteže privrednog razvoja;

3 “Medjunarodna ekonomija i finansije” dr Todor L. Petkovic, str. 65.

14

2. razvoj integracije u svim oblastima koje su od višestruke koristi za sve zemlje članice

3. jačanje ekonomske nezavisnosti zemalja članica

Cilj LAFTA je bio ubrzanje privrednog razvoja juznoamerickog regiona, a posebno

njegove ubrzane industralizacije; osnivanje zajedničkog juznoamerickog tržišta preko

ukidanja carina u međusobnoj trgovini, a s tim u vezi uspostavljanje zajedničke carinske

tarife prema trećim zemljama.

4. Zaključak

15

S obzirom na činjenicu da su trgovinski tokovi između SAD i njenih susjeda tokom

dvadesetih godina iskazivali trend rasta i da su još više postali intezivni nakon primjene

NAFTA ugovora, postavlja se nezaobilazno pitanje koje su to osnovne karakteristike

Severnoameričke zone slobodne trgovine NAFTA.

Te karakteristike su sledeće:

1. sve forme trgovinskih barijera su ukinute,

2. došlo je do specifikacije sjevernoameričkih zahjteva za robom koja je subjekt

slobodne trgovine

3. uspostavljen je sistem rješavanja sporova.

Ovim sporazumom su određeni načini i odnosi pristupa tržištu, nabavkama iz

nadležnosti države, prava na zaštitu intelektualne svojine, prava o porijeklu, procedurama u

slučaju međunarodnih sukoba, zaštitne odredbe, izuzeća od primjene sporazuma.

Sporazumom su takođe regulisane oblasti koje se tiču radne snage, posebno zapošljavanja,

zaštite životne sredine, porastu uvoza, trgovinskog bilansa, pravilo o porijeklu robe itd.

Literatura:

Knjige:

16

1. “Medjunarodna ekonomija i finansije” dr Todor L. Petkovic

2. “Međunarodni ekonomski odnosi” dr Gordana Čenić Jotanović

Sajtovi:

1. www.Wikipedia.com

17