225
mTvaris meToTxmete dRe fantastikuri deteqtivi vaxo saliasgan Tbilisi 2011

mTvaris meToTxmete dRe - dspace.nplg.gov.gedspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/5555/1/Mtvaris_Metotxmete._Dge.pdfsamfexa ZaRlebis xrovam wvalebiT, TamaS-TamaSiT, kudis qiciniT, erTmaneTTan

Embed Size (px)

Citation preview

mTvaris

meToTxmete

dRe

fantastikuri deteqtivi

vaxo saliasgan

Tbilisi

2011

2

© vaxo salia

mTvaris meToTxmete dRe

fantastikuri deteqtivi

proeqtis redaqtori:

qeTi kobiaSvili

teqnikuri redaqtori:

Tengiz ColoyaSvili

nawarmoebis gmiri 1937-Si “gubernskis” cixeSi aR-moCnda da iq daxvda 1898 wels moulodnelad gau-Cinarebuli ivane maCabeli . . .

ISBN 978-9941-0-3216-5

3

Tavi pirveli

SavarSiaSemovlebuli wiTeli droSebi da

Sotlandiuri seteri

magdam fexakrefiT gaiara derefani, aseve uCumrad Caiara kibe, sadarbazos kari jajgu-riT gamoaRo da quCaSi gaabija. Teatralur CixSi aravin Canda. aivnebze gamofenili Savar-SiaSemovlebuli wiTeli droSebi kidev ufro amZimebda isedac moJamul garemos.

ori welic da samocis gaxdeboda. asaks ar imCnevda. marTalia, WaRara Tmas ar iRebav-da, dedisgan memkvidreobiT miRebul lamaz

4

saxeze naoWebi emCneoda, magram koxta lurji Sifonis grZeli qvedabolo, cisferdaTeTr-zolebiani maisuri, romelic TeTri batistis kofTis qveS ecva, TeTrbafTiani kopwia Calis qudi da sakmaod maRalqusliani fexsacmelebi eleganturobis elfers unarCunebda.L

daRmarTs dauyva da ukve marcxniv “sa-piornaiaze”@unda Caexvia, rom kuTxidan mou-lodnelad gadmoxta ucnauri arseba, romel-sac Sarvlis marjvena toti mwvane, xolo marcxena yviTeli naWrisgan hqonda Sekerili; perangis saxelo piriqiT: marjvena _ yviTeli da marcxena mwvane iyo; Tavze uzarmazari var-disferi qudi exura, romelzedac farSevangis bumbuli miemagrebina; cxvirs sakmaod mozr-dili wiTeli burTula umSvenebda. srul si-CumeSi mexis gavardnasaviT gaisma:

- “oh, mapatie, miwad qmnilo, sisxlSi mosvri-lo,

rom me am yasbebs ase rbilad, tkbilad veqcevi!

Sen xar nangrevi im kacisa, romelsac toli

dasabamidan ar hyolia mTel qveyanaze!..”

eldisgan adgilze gaqvavda, magram icno Tu ara, SiSma maSinve gauara. mis win idga ga-reTubnis idioti simonika, romelsac dedis muclidan ucnauri niWi dahyva: speqtaklebidan zedmiwevniT zustad imaxsovrebda ama Tu im gmiris teqstis oriode nawyvets da mTeli dReebis ganmavlobaSi imeorebda xolme. sa-

5

wyali robinhuda gaaxsenda, operis Teatris kariskaci. masac hqonda garkveuli niWi. igi, gonebasisustis miuxedavad, SaSs ise kargad TamaSobda, rom mTel qalaqSi cota vinme Tu gauwevda winaaRmdegobas. sacodavi robinhuda sruliad axalgazrda gardaicvala, albaT arc simonikas uweria didi dRe. samwuxarod, idiotebi didxans ar cocxloben, mxolod araidiotebis idiotizmia maradiuli.

_ gagimarjos, Cemo mSveniero. ra kargi biWi iqnebodi, ase xmamaRla da moulodnelad rom ar afrTxobdeBxalxs? _ magram simonika Seqspiris piesis “iulius keisaris” erT-erTi personaJis rolidan gamosvlas ar apirebda da rac Zali da Rone hqonda gahkioda:

“vai imaT xelT, vinc daRvara es wminda sisxli!

winaswarmetyvelad gardviqcevi Sen WrilobaT win,

romelT alisfrad SeRebili munji tuCebi

TiTqos xmas mTxoven, mTxoven enas da metyve-lebas!

kacTa naTesavs daatydeba Tavs sawyevari

da italias musrs gaavlebs TaviT bolomde

medgari SfoTi Sinauri, ZmaTa mteroba;

Cven, SeveCvieT sisxls da xocvas,

ise rom TiTon dedebic ki ar SekrTebian,

ro dainaxven maTTa naSobT oTxad gapobilT!”

6

- yoCaR, namdvili triumviri markos anto-niosi xar, oRond arlekinis kostiumSi, _ mag-das guls Zalian cudad moxvda: “ro dainaxven maTTa naSobT oTxad gapobilT” _ magram yura-dRebis Rirsi ar gaxada. cru rwmenisgan Tavi-sufali iyo da Tanac suliT avadmyofis naTq-vams ra magiuri an winaswarmetyveluri Zala unda hqonoda?!

Cveulebrivi zafxulis dila Tendebo-da. ca mowmendili iyo, mze jer ar Canda, ma-gram naTels ukve dRis Suqi eTqmoda. zustad aseTive alioni winaT igive qalaqs mxiarul da laR ferebSi axvevda, srulfasovani sicoc-xlis aromatiT avsebda, irgvliv yovelives im-edis ZaliT kvebavda, magram dRes yvelaferi sxvagvaradaa.

nacrisferi dila, ukve ramdenime weliwa-dia, aq aravis ukvirs. orTaWalis baRebidan dabrunebuli moqeifeebis RiRins Tan moyoli-li mxiaruleba, didi xania, tkbilad ar aRvi-Zebs Ramis muxambazis simReris hangebis gareSe CaZinebul moqalaqeebs. aRarc meTevzeebis, memw-vanileebis da memawvneebis xmebi ismis maameb-lad. mtkvarze tiviT moseirne yaraCoxelebis dilis saari ki mosagonradac aravis axsovs. romantikuli nisliT kargad SefuTuli legen-da warsulSi mxiaruli qalaquri cxovrebis Sesaxeb ufro Soreul bavSvobaSi mosmenil zRapars hgavs. axla aqaurobas wiTeli urCxu-li dahpatronebia da dabeCavebuli xalxisgan drodadro, TiTqos Tavisi droSis feris Sesa-

7

narCuneblad, sisxls iTxovs, romlis dauoke-beli wyurvili dRiTi dRe umZafrdeba.A

dedamiwis am nawilisTvis wyeul wlebSi gamorCeuli 1937 mZvinvarebda.

mze yovel diliT amodis aRmosavleTidan da yovel saRamos Cadis dasavleTSi. dedamiwis manaToblis amgvari aRqma uxsovar droSi iRebs saTaves. maSin adamianebs egonaT, rom dedamiwa brtyelia da, Sesabamisad, mze sibrtyis erT boloSi amodioda da meore boloSi Cadioda. droTa ganmavlobaSi Wkviani arsebebi Caswvdnen am moZraobis WeSmarit arss, gaarkvies, rom de-damiwa mrgvalia, mbrunavi da Tanac mze ki ar brunavs mis garSemo, aramed Tavad trialebs mzis irgvliv. axla, da Tanac ukve didi xania, es codna yvela adamianisTvis anbanuri WeSma-ritebaa, Tumca, miuxedavad amisa, aqaurebi ji-utad amboben: mze amodis da Cadiso. Soreul warsulSi rom daiCemes, dResac imaves amtkice-ben. anu movlenas gonebiT ar aRiqvamen da TiT-qos TvaliT danaxuls aniWeben upiratesobas. magram CvenTvis arc TvaliT xiluls aqvs ga-damwyveti mniSvneloba. mzian aminds kargs ve-ZaxiT, wvimians _ cuds da uJmurs. karg aminds bevri cud xasiaTze myofi adamiani cudad aRiqvams da piriqiT _ zogisTvis cud amindSi irgvliv yovelive sasiamovnoa. samyaros da movlenebs TvaliT ki ar SevicnobT, aramed _ Cveni sulieri mdgomareobiT da ganwyobiT. orjer ori oTxia, es yvelam viciT, magram, vin

8

moTvlis, ramdenjer mogvindomebia da dagvije-rebia, rom zogjer metia an naklebi?! Tanac orjer ori oTxze metia an naklebiao Tu vi-tyviT, cxovreba ufro saintereso gveCveneba da vxalisobT, xolo orjer ori oTxiao, _ es mxolod pirvelklaseli moswavlisTvis aris siaxle da WeSmariteba. orjer ori pirobiTad, Torem xSirad Savs TeTrs veZaxiT, sikeTes _ borotebas, lamazs _ uSnos, uzneobas _ zneo-bas da piriqiT. es yovelive Cveni gonebis ka-prizebia.

samyaros da movlenebis sworad aRqma mxolod Tavisufal adamians ZaluZs. Tu RvTis darad Seqmnils Tavisufleba raime formiT SeezRudeba, mis mier danaxuli samyaroc Seu-sabamoa anu is, garda imisa, rom Tavisuflebis SezRudvis gamo daSorda RvTisgan Seqmnil ar-sebas, imave dros daSorda RvTisgan Seqmnil samyarosac; dahkarga misi sworad aRqmis da, Sesabamisad, masTan harmoniaSi yofnis niWi.

mzis pirveli sxivebi ukve wiTeli agu-riT myarad nagebi mesangreTa yazarmis dasa-wyisSi daewia. es mtkice Senoba mudmivad axse-nebda, rom misi mepatroneebi arsad apirebdnen wasvlas da amgvari samxedro simagreebiT cdilobdnen magdas bedkruli qveynis Tavisu-fali sulis gatexvas. bavSvobidan aikviata, ginda Tu ara, aqaurobas saldaTis “partian-kis” suni asdiso da am simyrales yovel Cav-laze grZnobda, maSinac ki, rodesac saswau-

9

li moxda da rusebi TiTqmis aTasi dRiT aiyarnen am qveynidan. ucnauri dampyroblebi aRmoCndnen marTlmadideblobas amofarebuli monRoluryvrimalebiani matyuara slavebi. Tu arabebs da oqros urdos am qveynis aoxreba-dawiokebis Semdeg xarkis saxiT gahqonda xvavi da baraqa, osmalo da sparsi ki Tavis teri-toriad miiCnevda bedkrul saqarTvelos, ru-suli okupacia rusi “starSinas” filosofias ar scdeboda _ ”Пробежал несколько шагов , окопайся!” es patara qveyana maTTvis sangari iyo, sadac morigi dampyroblebi “окопались”, raTa Semdeg sxva qveynebisken gaelaSqraT. aqaurebs rom samSoblo egonaT da eamayebo-daT, rusebisTvis mxolod qvaRorRiani, mTiani da Waobiani sangari anu, rogorc TviTon ityodnen, “okopi” iyo. aq celqi, veluri ada-mianebi cxovrobdnen da Tu maTi beladebis mosyidvas moaxerxebdnen, mezobeli terito-riebis dasapyrobad karg meomrebsac Seima-tebdnen.

Sinsaxkomis muSur-glexuri miliciis meore ganyofilebas Cauara. am mravalWirga-movlili nagebobidan bolo dros Sededebuli sisxlis suni gamodioda, ai iseTi, boinSi rom dgas.

marjvnidan saldaTis “partiankis”, marcxnidan sasaklaos aromati. dilac aseTi unda!

10

mtkvris sanapiros mxridan mawanwala

samfexa ZaRlebis xrovam wvalebiT, TamaS-

TamaSiT, kudis qiciniT, erTmaneTTan alersiT

amoirbina, naRvliani TvalebiT puris maRazias

erTi ki gaxeda da iqve Teatraluris CixSi sa-

swrafod gauCinarda. am samfexa cxovelebis

arseboba sruliad SeumCnevlad Caivlida, rom

ara ubnis eqimis nikoloz andriaZis Sotlan-

diuri seteris ucabedi dakargva da Semdeg

aseve moulodneli gamoCena. darbodnen es sam-

fexa ZaRlebi ubanSi, aravis ukvirda maTi sam-

fexoba; xalxs nel-nela daaviwyda ZaRlebis

pirvandeli bunebrivi mdgomareoba, TandaTan

mkvidrdeboda azri, rom isini aseTebi arian;

ubnis patarebs ecodinebodaT, rom es adamia-

nis megobari cxovelebi samfexebad Seiqmnen.

Semdeg gaizrdebodnen, sxva ubnebsa Tu qala-

qebSi naxavdnen oTxfexa ZaRlebs; erTs ki

gaikvirvebdnen, magram gansakuTrebul yura-

dRebas mainc ar miaqcevdnen. piriqiT, iamayebd-

nen, rom ubanSi Taviseburi cxovelebi bina-

droben. aqaurebis winaprebi xom uamrav pa-

Tologias SeeCvivnen. Taobebs egonaT, rom

monobaSi cxovreba normaa; rom saxelmwifo

moxeleebisTvis qrTamis micema Cveulebrivi

cxovrebis wesia; rom kanoni da wesrigi sxve-

bisTvis arsebobs da Tu saqme MmaT axlobels

11

exeba, maSin yvelaferi ise unda mogvardes,

rom es axlobeli camde marTali iyos.

erT mSvenier dRes ki saxlidan gasa-

seirneblad gamoyvanili eqim andriaZis ZaRli

ukvalod gaqra da ori kviris Tavze Sin sam-

fexa dabrunda. naxa nikoloz eqimma Tavisi

sayvareli cuga da, hoi saocrebav, marjvena

wina kiduri, beWis CaTvliT, amputirebuli aR-

moaCnda. nakerebi, romlebic ukve TiTqmis Sex-

orceboda, profesionali dastaqris mier unda

yofiliyo dadebuli. maSin ki ikadra eqimma da

ubnis biWebs ZaRlebis xrovidan sami Tu oTxi

egzemplari daaWeria. daTvalierebam igive

Sedegi aCvena. yvela cxoveli profesionali

qirurgis mier iyo operirebuli. am ambiT Ta-

vidan eqimi da ubnis Worikanebi dainteresdnen,

magram Tema imdenad ucnauri da saintereso

gamodga, rom TiToeulma moqalaqem gadawyvita

am sakiTxTan dakavSirebiT Tavisi sakuTari, ra

Tqma unda, uaRresad kompetenturi azri hqo-

noda. uamrav Wors Soris gansakuTrebiT ga-

morCeuli iyo ramdenime versia, romlebic

erTdroulad da, rogorc TviTon egonaT,

erTmaneTisagan damoukideblad gauCndaT ub-

nelebs. mainc ras niSnavs, rom erT SezRudul

sivrceSi cxovrobdnen, erTi haeriT sunTqavd-

nen, wamdauwum qeifobdnen da simTvraleSi

12

sulelur azrebs erTmaneTs Tavs axvevdnen?!

mavanni udreki sijiutiT amtkicebdnen, rom

Tavis droze, anu 1888 wels, londoneli mfa-

travi jeki inglisidan policias gamoeqca, sa-

qarTveloSi Semoipara da am ubanSi dabinavda.

Turme londonuri vaiTCepeli da Tbilisuri

gareTubani ZmebiviT hgavs erTmaneTs. aqaurma

havam, araCveulebrivma Tbilma klimatma, adgi-

lobrivma kerZebma, gansakuTrebiT Savpilpil-

moyrilma cxelma xinkalma da, ra Tqma unda,

aq mcxovreb keTil adamianebTan kaxuri Rvinis,

ginda TeTris, ginda wiTlis, xSirma smam

sruliad gamoaswora _ gadaaCvia adamianebis

fatvras; jekma marTlmadidebloba miiRo, moi-

nania warsuli codvebi da ukve lamis netari

mousvlel qveyanaSi apirebda samudamod gamg-

zavrebas, rom sibereSi morigi paTologia

Seeyara da ZaRlebis wina kidurebis amputa-

ciis maniiT daavadda. es adamianebi sruli se-

riozulobiT amtkicebdnen rom “Jack the Ripper”-is bolo saqmianoba TbilisSi, mTawmindaze,

gareTubnis romeliRac miyruebul sardafSi,

ZiriTadad mawanwala da SigdaSig oTaxis,

ZaRlebis wina kidurebis amputacia iyo. arc im

kacs daujeres, romelic morcxvad ambobda,

rom ubanSi ingliselebi bolos 1920 wels

naxes; isini iyvnen, britaneTis mefes da imav-

13

droulad indoeTis imperator jorj mexuTes

erTgulebas Seficuli, kadetTa korpusSi

mcxovrebi jariskacebi, romlebmac damoukide-

bel saqarTvelos Tavi imiT daamaxsovres, rom

rusTavelis gamzirze pirvelebma gamofines

gasaSrobad Tavisi qveda sacvlebi, riTac pa-

tiosani moqalaqeebis SeSfoTeba gamoiwvies.

Tanac es SeSfoTeba virusuli gripiviT ga-

daedoT, britaneTSi Tan waiRes, iqaurebs Se-

hyares da, rodesac arasircxvilisgan gawiT-

lebulma ruseTma saqarTvelo 1921 wels morig

jerze daipyro, ganaxlebuli ZaliT sajarod

gadmoafrqvies Tavisi qveynis Jurnal-

gazeTebis saSualebiT. marTalia, evropelebis

mier gamoTqmuli nebismieri SeSfoTeba mniSv-

nelovania, magram rusebs amgvari protesti

fexebze hkidiaT.

meore moaruli versiiT ki, romelsac Tavad eqimi andriaZec iziarebda, ZaRlebs wina kidurebs aWrida samedicino praqtikis mqone, savaraudod, adre cimbiris cixeebmovlili, iq tuberkuliozakidebuli maniaki, romelic Tan ZaRlis xorcs miirTmevda Tavisi avadmyofobis samkurnalod, Tanac es cxovelebi ise uyvarda, rom maT sasikvdilod ver imetebda da opera-ciis Semgom aucilebel mkurnalobis srul kurssac utarebda. am ori versiis gadamowmeba ubnis biWebma scades, gadaaqoTes yvela sar-

14

dafi Tu sardafebs qveS arsebuli miwurebi, magram verc jek mfatravs da verc WleqiT daavadebul qirurgs miagnes. samagierod ipoves erTi viwroTvaleba, usaxlkaro, jer kidev nikolozas jars CamorCenili moxuci dezertiri, romelzedac viRacam Tqva koree-lia, xolo koreelebi, rogorc cnobilia, ZaRlisxorcmWamelebi ariano da sawyali did-xans awames, sanam ar “aRiara,” rom ZaRlebs marTlac aWrida fexebs. mouyvanes eqims, ro-melmac nasaldaTarTan saubris Sedegad gaarkvia, rom igi iakutia da ara koreeli da, rac mTavaria, ara Tu Wrilobaze nakeris da-deba, aramed sityva skalpelis mniSvnelobac ar icoda da saerTod iyo tlu da wera-kiTxvis ucodinari; Tanac arc Wleqiani aR-moCnda. xolo rac Seexeba xorcs _ Turme bo-lo wlebia saerTod ar uWamia ara Tu ZaRlis, aramed qaTmisac ki, im ubralo mizezis gamo, rom kbilebi ar hqonda.

iyo sxva mravali versia, romelTagan gansakuTrebuli borotebiT gamoirCeoda va-raudi imis Sesaxeb, rom ZaRlebs fexs Tavad eqimi nikoloz andriaZe aWrida. amis gafiqre-baze magdam SiSnarevi sircxvilis grZnobiT gaixeda dastaqris saxlisken. ucnauria, magram am diliT fanjarasTan hantelebiT movarjiSe nikolozi ar Canda. albaT uTenia waiyvanes maRali rangis bolSevikis mZime “paxmeliis” samkurnalod. netavi gamagebina, vin tviniT avadmyofma moifiqra, rom eqimi andriaZe la-

15

vrenti berias Wleqis samkurnalod mawanwala ZaRlebis beWis xorcs aWmevdao? bolos qarT-veli bolSevikebis liders Tavad eqimis ZaRli moswonebia, misi beWi mouTxovia da ni-kolozmac uari ver Sehbedao. usazRvroa bo-roti adamianebis fantazia.

cxovreba Tavisas moiTxovda. ZaRlebis ambavi TandaTan miviwyebas mieca. eqim nikoloz andriaZis ZaRlma fexis dakargva idarda da am dards gadahyva. darCnen mxolod mawanwala samfexa ZaRlebi, romlebsac zogjer oTxfexac gamoereoda da Caisaxa imedi, rom mfatravi je-ki da Wleqiani maniaki Tavisi sikvdiliT gar-daicvalnen da gareTubanSi ZaRlebis popula-ciac nel-nela evoluciis aqamde miRweul etaps daubrundeboda.

gamoCnda puris rigi, romelic ukve oc-daaTamde adamianisgan Sedgeboda. zogs _ xa-kisferi galife, kavkasiuri perangi da Savi Ceqma, zogs _ TeTrdayavisferzolebiani piJama da naxevarkedebi, zogsac Wreli saSinao xa-laTi da flostebi ecva.

dilis niavma daubera da maRaziis Tavze milursmnuli SavarSiaSemovlebuli wiTeli droSa odnav Searxia.

- dila mSvidobisa, _ yvelas erTad miesalma da rigis bolos dadga.

wyeuli wlis 13 ivlisia, Teqvsmeti we-lia, rac qarTvel bolSevikebs daapyrobines

16

sakuTari qveyana; ukve meTeqvsmeted iReben am odesRac baraqiani miwis xorblis mosavals, magram jer puris problema ver moagvares. ki-dev erTxel Seavlo rigs Tvali da SeamCnia, rom Zia avqsenti, oTxmocs gadacilebuli, mu-dam rkinigzelis formaSi gamowyobili, saTno moxuci, romelic yovelTvis pirveli idga ma-Raziis karebTan, arsad Canda. es xom margoa, avqsentis komunaluri binidan, Cemi yofili mowafe? TiTqos guSin iyo 8 wlis margos pir-veli notebi rom aswavla . . . mival vkiTxav, ra xdeba.

- Ты куда без очереди, сука старая? - ras brZanebT, qalbatono? Я всего на

пару слов. У меня и в мыслях не было нарушить очередь, RmerTo, Sen miSvele! _ yofiT gare-moebebSi zogjer magdac scodavda, magram ri-gis darRveva yovelTvis qurdobis tolfasad miaCnda da arasodes gadadgamda amgvar nabijs. aseTi saqcieliT xom mis win mdgomis sicoc-xlisTvis gankuTvnil dros moiparavda. es dro ki adamianisTvis RvTisgan boZebuli yve-laze Zvirfasi amqveyniuri ganZia. nemsis qurdi Tu qurdia, dros anu sicocxlis nawilis mom-paravi, xom aTiaTasjer da kidev ufro metjer qurdi gamodis?!

- Нука, на место, контра ряженая, _ ar cxre-boda grZelxalaTiani TmagaburZgnili qali, romlis msgavsi uamravi arseba Camoyva am qa-laqSi 1921 wels dabrunebul saldaTebs.

17

- margo, Svilo, gamodi, gverdze davd-geT, Torem SegvWams es qalbatoni.

- Ты по вашему не ругайся. Знаю Я Чингиз Хана и вашего Могит Хана, басурманка! _ ver inelebda guSindel bragas. ucnauria, am Rvinis da WaWis qveyanaSi es oxrebi Tavisas ar iSlian da mSobliuri aqoTebuli sasmelebis dayenebis tradicias ar Ralatoben. arada pirze sul “CaCa-CaCa” akeriaT, dildilobiT ki bragas an siuxas suniT yaran.

- Ты мне не тыкай, Я с тобой гусей не пасла, сейчас милицию позову, по тебе вытрезвитель плачет! _am yaidis adamianebTan kontrSeteva kargad hqonda dacdili.

afofrili dedakaci moikuta da uwyi-nrad SeiyuJa rigSi. eSmakma icis, ra mogonebe-bi gacocxlda miliciis xsenebaze mis alko-holiT gabruebul TavSi:

- Ну ладно, ладненко.… - Tqveni Wirime, magda masw, nu ahyvebiT,

xom xedavT, giJia, _ feri ar edo margos. - ra gWirs, rad caxcaxeb, xom mSvidobaa?

avqsenti papa ar Cans. SeuZlod xom ar aris? - ra mSvidoba, ris mSvidoba?! _ xelkavi

gamosdo, gverdze gaiyvana da CurCuliT daiwyo gogonam. _ xom iciT, axla ra droa? dilis oTxis naxevrisTvis Cven saxlTan manqa-na gaCerda. mere derefanSi fexis xma gaisma, papa avqsentis karebze Cumad daakakunes, imanac gauRo. xmadabla laparakobdnen, oTaxSi midi-modiodnen. gamosvla ver gavbedeT, dedaCemi

18

SiSisgan kinaRam mokvda. mama ambobda, Cumad iyaviT, Torem yvelas dagviWereno. cota xanSi oTaxidan gamovidnen, derefani gaiares, mere “Corni voronokis” Zravi aTuxTuxda. mamam Tqva, avqsenti waiyvanes da daxvreteno, magram male isev fexsacmlis bakuni gavigoneT. mere avqsenti papas oTaxis kari gaiRo da iqidan siarulis da faCunis xma gamodioda. mamam Tqva, xom vambobdi, eg moxuci damsaxurebuli kacia, etyoba, gaiges da gamouSveso. mindoda gasvla, magram mamam isev gamaCera, ra ici, iq-neb marTla xalxis mteria, specialurad “pri-mankad” datoves, rom vinc miakiTxavs isinic daiWirono. oTxi saaTisTvis karma daiWriala da derefanSi viRacam gaiara, papa avqsenti yo-vel diliT am dros gadioda saxlidan. jer seirnobda da xuTidan ukve puris rigSi pir-veli dgeboda. dedas da mamas eZinaT, me ki ver daviZine, Cem sergoze vfiqrobdi, male unda davqorwindeT, isic rkinigzaSi muSaobs da rom waiyvanon, raRa meSveleba? axla xom yve-las iWeren?!

- moica, gamagebine daiWires Tu ar dai-Wires, dalagebulad miTxari.

- ar vici, araferi vici . . . “rio-rita, marga-rita, uCemobas rogor itan” . . . _ margom cali xeli welze mohxvia, marcxena marjvenaSi Caavlo, gaaSlevina, magda uneblieT ahyva da valsis cekva daiwyes. _ erTi-ori-sami, erTi-

19

ori sami. . . kargia, magda masw, Zalian gTxovT nu gaCerdebiT.

_ Sen ra, gagiJdi? ra gacekvebs am uTe-nia? _ moisma magdas zurgs ukan mbrZanebluri mkivana xma.

_ salami, amxanago roza, es Cemi musikis maswavlebeli qalbatoni magdaa, _ margom sau-bris Tema Secvala da Tavze wamomdgar Sin-saxkomis saxelmwifo uSiSroebis sammarTve-los mbeWdav-memanqaneTa ufross miesalma.

- amxanago margo, rva saaTze “StikiviT” daerWobi samsaxurSi. dReisTvis bevri sabeWdi dagvigrovda, _ rozam zedac ar Sexeda magdas.

yoCaR margo! sxartad Seafasa situa-cia. vin icis, Tuki avqsenti marTla dapati-mrebulia, ra kuds gamoabamda Cekisti maT sau-bars?! magdam interesiT SeaTvaliera awowili sakmaod asakovani qali, romelzec ambobdnen, axirebuli adamiania, Sinsaxkomis muSur-glexuri miliciis meore ganyofilebis masze bevrad axalgazrda ufross _ polikarpes _ xan uSiSroebis sammarTveloSi Tavis kabinet-Si ibarebs da xanac masTan midis ganyofile-baSi da orivegan TanamSromlebis gasagonad siyvarulobisgan oxraven da xvneSiano. ai ase-Ti uSno zne sWirs Turme rozas. polikarpe erT dros magdas Svilis amxanagi iyo da axla am qalis Semyures magrad dawyda guli.

20

muSur-glexuri miliciis karis Tavze, SavarSiaSemovlebuli droSis gverdze mima-grebuli radiodan sabWoeTis himnma _ “inter-nacionalma” - daiquxa, puris maRazia gaiRo da quCaSi mdgomi xalxic gamococxlda; rigi, TiTqos gveliao, jer gaizmora, mere isev Se-viwrovda da TaviT Ria karebSi SeZvra.

magdam icoda: facifuciT, ukanmouxeda-vad puris mosapoveblad rigSi dabrunebul margos am wuTidan aRarc papa avqsenti axsov-da, arc magda maswavlebeli, arc deda da arc mama. igi mxolod purze fiqrobda da am mdgo-mareobaSi myof adamianTan sxva Temaze saubars azri ar hqonda. axalgazrda bolSevikebi ki amboben: movklav dedas, movklav mamas, Tu partia metyvis amaso, magram am qveyanaSi par-tiaze maRla mainc kuWi darCa da is gabatonda umravlesobis gonebaze. kuWi gaxda socialis-turi qveynis mTavari organo da sinamdvileSi swored is, da ara partia, iyo wiTeli epoqis goneba, Rirseba da sindisi. puri, romelsac bolSevikebi xalxs muclis amosayorad sTava-zobdnen, RvTisgan boZebuls arafriT hgavda da magdas, daynosavda Tu ara, eCveneboda, TiT-qos comis safuarad cixeebis obi iyo gamoye-nebuli.

mis gardacvlil qmars da rkinigzelis formaSi gamowyobil moxucs, rom raRac uxi-lavi, saidumlo Zafi akavSirebdaT, amis Se-saxeb im dRidan icis, roca ori wlis win ru-

21

seTidan gadmosaxlebul damsaxurebul rki-nigzels lunaCarskis da ZnelaZis gadakveTaze, ZiriTadad samxedro mosamsaxureebis da maT-Tan gaTanabrebuli pirebis ojaxebiT dasax-lebul saxlSi, komunalur binaSi, morigi “uplotnenies” Sedegad, “bagdadkiT” gati-xruli erTi cicqna oTaxi gamouyves Tu ara, or dReSi TerTmeti wlis unaxavi spiridoni gamoecxada da avqsentis ambavi ikiTxa.

spiridoni jvrisweramde afrTxilebda, rTuli col-qmroba gveqnebao, magram gana ase-Ti?! uceb sadRac gaqreboda, Semdeg gamoCnde-boda Tu ara, aucileblad raRac ubedureba datrialdeboda. pirvelad 1907 wlis 7 marts, malaqias dabadebidan erTi Tvis Tavze, sadRac wavida da mxolod 31 agvistos molaslasda SeSlili saxiT, Cemi bralia yvelaferi, erTi dRiT damagviandao. 1915 wels kvlav daikarga. TurqeTis frontidan dabrunebulma daWrilma ucnobma jariskacma ambavi moutana _ erze-rumTan vnaxe, TqvenTan mokiTxva da Svilis aRzrdis rCevebis nusxa gamomatanao. 1918-Si Camovida da 1921 wlamde yvela brZolaSi mii-Ro monawileoba. mere isev daikarga. 1924-Si ga-moCnda da maleve gaqra, albaT daiWires. maSin bevri daxvrites an gadaasaxles. ver miak-vlies mis asaval-dasavals. an rogor ipovid-nen? kaci erTi iyo da sxvadasxva saxelze da gvarze gacemuli dokumentebi aTasi hqonda. ukve misi naxvis yvela imedi gadaewura, rode-sac 1935 wlis 28 oqtombers diliT karebTan

22

ipova cocxal-mkvdari. swored maSin CaiCur-Cula _ avqsenti unda cxovrobdes Cvens me-zoblado. ramdenime wuTs icocxla. dambla-dacemuli marcxena xel-fexs ver amoZravebda, enac waerTva. gardacvalebamde furceli da fanqari moiTxova; anderZis wera daiwyo, ma-gram goneba ubneldeboda da ramdenime wina-dadebis mere raRac abdaubda cifrebs korian-teli daayena. sikvdilis wina wams TvalebSi Suqi Caudga, metyvelebis unari aRudga da sav-sebiT naTlad warmoTqva: “axlos ar gaekaroT, Soridan upatroneT, davalebas misgan miiRebT. avqsenti ivane…. . .” da gvari, romelic maSin moismina imdenad gamaognebeli iyo, rom misi gafiqreba mudmivad SiSis zars scems.

meuRlis sityvebi aravisTvis gaumxelia. Tavidan ifiqra, agoniaSi myofi kacis bodvaa da yuradReba ar miaqcia. an sad ecala, cix-idan gamoqceuli qmari farulad unda dae-saflavebina.

. . .

malaqiam…saxlis aSmorebul, bnel sar-dafSi ormo amoTxara da deda-Svilma spiri-donis gvami RamiT qurdulad miabares miwas. miwas etyvian, Torem sawyal spiridons gare-Tubnis qveS gamdinare wylebsa da kldis namsxvrevebSi miuCines samudamo samyofeli.

. . .

23

axla mogonebebisTvis ar scalia.

situacia aseTia:

Tu Zia avqsenti Cekistebma wuxel daa-patimres, maqsimum sam dReSi ganaCens gamouta-nen da an daxvreten, an gadaasaxleben mimowe-ris uflebis gareSe; rac, kacma rom Tqvas, erTi da igivea. bolo Tveebis gamocdilebiT, samwuxarod, sxva Sedegi gamoricxulia; anu masTan kontaqtis dasamyareblad mxolod oriode dRea.

Tu moxda saswauli da, rogorc margo varaudobs, saxlidan gayvanili moxuci Sinsax-komis saxelmwifo uSiSroebis sammarTvelos operatiuli samsaxuris TanamSromlebma ukan gamouSves, igi mainc ukvalodaa gamqrali.

orive SemTxvevaSi moxucis povna da masTan kavSiris damyareba magdas SesaZleblo-bebs aRemateba. saWiro xdeba am saqmeSi Svilis CarTva. dRes unda gadawyvitos _ an sabolood ganudges meuRlis arCevans, an Svili daayenos im gzaze, romelmac maT ojaxs mxolod tki-vili da ganSoreba arguna; vin gaswiros, uc-nobi adamiani, romlis vinaobaSi eWvi epareba, Tu sakuTari Svili? Tanac vis gamo unda gairTulos cxovreba? eseni xom im eris umravlesi warmomadgenlebi arian, vinc 1921 wlis TebervalSi sakuTar pirtitvela iunke-rebs kojorSi rusebTan sabrZolvelad zar-

24

zeimiT acilebda da 1922-Si da Semdegi wlebis 25 Tebervals am biWebis amomJuJavebis aRlums yvavilebisa da wiTeli droSebis frialiT xvdeboda; eseni xom im eris umravlesi warmo-madgenlebi arian, visac marTla sjera, rom viRac agronomi mowamluli simindis Teslis mraval heqtarze daTesvas apirebda, raTa aseve mowamluli mosavali mieRo da im comiT ga-momcxvari mWadiT sabWoTa mSromelebi dae-wamla; eseni xom “troikebs” udanaSaulo ada-mianebis daxvretisaTvis koleqtiur madlobebs uxdian; eseni xom poetebs da mecnierebs msoflio imperializmis agentebad acxadeben, xolo maT umweo balRebs xalxis mtris Svi-lebs eZaxian! eseni xom imasac ki ver bedaven, rom xuTi dRis win mTawmindaze, sazogado moRvaweTa panTeonSi dakrZalul ioseb stali-nis boz deda kekeze glovis niSnad mTel qa-laqSi gamofenili SavarSiaSemovlebuli wi-Teli droSebi axla mainc Camoxsnan; emand vinmem belads ar acnobos da Tavi ar wagvag-debinono; visac droSebis Camoxsnis brZaneba unda gaeca _ lavrenti berias _ ki ver daeje-rebina, rom koba juRaSvili dedis saflavze erTi muWa miwis misayrelad ar Camovidoda Tundac dagvianebiT, pompezuri ceremoniale-bis gareSe da qalaqs samgloviaro iers ami-tomac ar ucvlida; eseni …. . . moica! SeCerdi! SeCerdi!!! es xom TviTmomarTvis reJimia?! ase is susti adamianebi iqcevian, visac Tavisi ubadruki saqcielis gasamarTleblad TiTidan

25

gamowovili argumentebi sWirdeba. magdas Sercxva Tavisi gonebis am kaprizisa, romelic qvecnobierad cdilobda deda aeZulebina Svi-lisTvis xifaTi aecilebina, Tundac tenden-ciuri daskvnebiT. vin-vin da magdam icoda, rom im adamianebis didi nawili, vinc wiTeli ar-miis 25 Tebervlis aRlums eswreboda, iZule-biT iyo iq mirekili saokupacio reJimis mier da amgvarad axerxebda fizikur gadarCenas; mowamluli simindis ambavi im daujerebeli WoriviT iyo, Savi WiriviT rom moedeba ko-leqtiur cnobierebas. mowamluli TesliT Sxamiani mosavlis miReba da amgvarad xalxis dawamvla rom absurdia, yvelaze ukeT amxanag stalins moexseneboda, magram es geniosad Se-racxuli mamaZaRli sruliad Segnebulad tkbeboda amgvari braldebebiT daxvretili uamravi adamianis ubedurebiT; madlobis ko-leqtiur werilebs ki bolSeviki aqtivistebi werdnen partiis davalebiT da, aba, kargi de-dis Svili iyavi, xeli ar mogewera?! eg xom TviTmkvlelobis tolfasi iqneboda. yvelas rom gmiroba moeTxovebodes, maSin gmiroba raRa iqneba?! rac Seexeba xalxis mtrebis Svilebs?! maT xom marCenali ded-mama daux-vrites da mainc arseboben da Tavi gaaqvT. ese igi, viRac exmarebaT lukma-puris, tansacmlis da wignebis SeZenaSi. swored es viRac aris is faruli gmiri, vinc es qveyana da eri dRemde moitana. swored maT gamo da maTi imediT Rirs brZola. bolos da bolos, kekes pativsacemad

26

droSebze mimagrebuli Savi arSiis naWrebi mzis sxivebis zemoqmedebis Sedegad gaxundeba, frialiT gacvdeba da moSordeba bolSevikur alams, romelsac odesme Tavadac gauva yavli.

magda Tavis Sesaxvevs miuaxlovda, gaaxsenda simonikas oinebi da masTan Sesaxve-drad moemzada, magram kuTxeSi aravin daxvda. sadarbazomde ormocdaaTiode nabijiRa rCe-boda. SiSis grZnoba daeufla _ SvilTan ur-TierTobis SiSis?! ukve karga xania xvdeboda, rom malaqiasTan adrindeli sulieri siax-love daukargavs. es gaucxoeba ki maSin daiwyo, rodesac sakuTar naSiers mamis sai-dumlo ver gaumxila. rac dro gadioda, miT ufro Sordebodnen erTmaneTs. axla grZnobda, Tu ra mZime iqneboda mosalodneli saubari.

sadarbazos kari WrialiT SeaRo, iqidan viwroTvaleba da wiTelloyebiani idioti ga-moefeTa:

“sardals Tqveni sakravebi ise moswons, rom umorCilesad gevedrebaT xma aRar amoaRe-binoT.”

- simonika, ra sakravebi moswons Sens sardals?! me xom mxolod fortepianoze dak-vras vaswavli?!

27

- “Tu uxmo sakravebi gaqvT, ramdenic gindodeT, daukariT: xmianebi ki Cvens sardals arafrad eprianeba.”

- eg romeli piesidanaa, Cemo simonika? - ai, ar iciT! simonikam ki icis. es arle-

kinis sityvebia “otelodan”. Tqven xom miTxa-riT, masxara xaro?!

bednieri idioti quCaSi gavarda, rus-Tavelisken gaiqca, xuTiode metrSi moulod-nelad gaCerda, Semotrialda da rac Zali da Rone hqonda SesZaxa:

“rad ar meSleba es sxeuli, esreT magari?

rad ar gadneba da cis namad rad ar iqceva? . .

cud ambebs vxedavT da kvlavc unda cuds mo-velodeT,

gaipe, gulo, raki ena unda dadumdes.”

simonika marTlac dadumda, Setrialda, patara aRmarTs dinjad daadga da vin icis, romeli speqtaklidan, vis sityvebs ixsenebda misi am soflisTvis daburuli goneba?!

magda mZimed auyva kibes. sadarbazoSi Zveli da obiani gajis suni idga. rac bolSe-vikebma aqedan samasiode metrSi mdebare mtkvris marjvena toti amoavses da orbelia-nebis kunZuli, romelsac dRevandeli qalaqe-lebi ratomRac madaTovis kunZulad ixsenie-ben, moSales, magdas saxli ufro daSorda

28

mdinares da TiTqos nestic naklebi unda yo-filiyo, magram am qmedebam, iseve rogorc ama-Ti xelidan gamosulma sxva yvelaferma, sapi-rispiro Sedegi gamoiRo. sisvelem imata, sax-lis saZirkvels amoscda da axla kedlebs Tanmimdevrulad miuyveboda meore sarTu-lisken.

magda binis karebTan SeCerda; kidev erTxel dafiqrda. mixvda, rom mxolod erTi ram icoda zustad _ ideas, romelsac misi meuRle da sxva Seficulebi emsaxurebodnen, jerjerobiT, yvelasTvis mxolod ubedureba mohqonda. swored am codnis gaTvaliswinebiT unda gansazRvros, rogor moiqces . . .…

29

Tavi meore

Saneli, leningradis parfiumeriuli

fabrika da jadosnuri sakvoiaJi

- gaiRviZe, Svilo, gaTenda.

- ara, ra davaSave, ra Rvino Semogvmata bolos sufraze im SeCvenebulma?! xom vici, rom mamamisi samxedro nawilSi, jariskacebis ulufidan, moparuli SaqriT ayenebs Sxams da usindisod iZaxis: mironia, mironio! ramdenjer vTqvi, cud Rvinos ar davlev-meTqi, _ gawebili Tvalebis gaxela uWirda malaqias.

- adeqi, wyali Seisxi, gamofxizldi, saqme maqvs SenTan.

- ra gWirs, deda, ram SegaSina, ra saxe gaqvs? aha, xom ar daviRupeT, xom ar CageZina

30

da bolSevikebis dilis saari _ “internacio-nali” _ xom ar gamogrCa? ginda gimRereb : Вставай, проклятьем заклейменный, Голодный, угнетенный люд! _ amis avtori, me mgoni, Cemi ga-saxeTqi Tavis amdilandel mdgomareobaze werda. naxe, rogor grZeldeba: Наш разум _ кратер раскалённый... “раскалённый” da jandaba!

- SeiZleba, adamiani mudmivad maimunobis xasiaTze iyos?

- ra ginda, deda?

- ra minda da, Seni kargad yofna. Mmgoni, Zia avqsenti daiWires. wuxel Cekistebi yofi-lan masTan.

- vin avqsenti? moica. aha, is moxuci, Cum-Cumad rom uTvalTvaleb, ara?

- Sen ra ici, me vis vuTvalTvaleb?

- ar dagaviwydes, Cemi Wyondideli mamikos genialuri pedagogiuri instruqciebiT var gazrdili. aba, kargad daZabe goneba: erTxel ise gagitaca gare dazvervis operatiuli Ta-namSromlis rolma, rom ara xanSiSesuli, ma-gram saocrad sxarti ucnobi kuzianis ostato-ba, tramvai gagitanda. gaxsovs, rogor exvewe-bodi: Tqveni saxeli mainc miTxariT, sanTels daginTebT da TqvenTvis vilocebo?

31

- ara! . . Se-en?!

- diax, ucnob gmirad varCie darCena da saxelic amitom ar gagimxile. romc meTqva _ ar damijerebdi! ise rogori skolaa? bavSvobi-dan, Tqveni wyalobiT, saxazino da operis Tea-trebis grimiorebi maswavlidnen gardasaxvis ostatobas. kuzian moxucad ki ara, Tu ginda, xeofsad an ufro meti _ Cofura msoflio proletariatis beladad da erebis mamad gada-viqcevi.

- xeofsi vinRaa?

- vinaa da, vinc rusTavelze wminda aleqsandre nevelis saxelobis taZari _ “so-boro” _ daangria da mis adgilze xeofsis Ta-Rebiani piramida aaSena saxalxo deputatebisT-vis, “Cqin lavrenti beria.”

- Cumad mainc ilaparake da Zalian gTxov, daukrefavSi nu gadadixar!

- magaT gadamkides cota xanSi yvelas gveqneba gulze xelebi dasakrefi. sad gagoni-la eklesia daangrio da RvTis nasaxlarze am-partavnebis sasaxle aago?! ar iqneba eg adgili madliani. borjomi gvaqvs?

- gvaqvs!

- saocari siTxea, naRvinevze uebari wa-malia! .…. adre ekaterines wyaros eZaxdnen

32

Turme. wyali ra mSvenieria da qali rogori iqneboda _ kniaz golovinis qaliSvili, kniagi-nia katerina, ha?!

- moasvene saflavSi is qalbatoni. Sen rom qali gindodes, aqamde colsac moiyvandi da mec mSvidad viqnebodi.

_ aha, daiwyo! . .

Rianacrisferi marmariloTi mopirkeTe-bul xelsabanTan piri daibana, wveri gaiparsa, saxeze odekoloni “Sipri” Seisxura, sveli Tmebi ukan koxtad gadaivarcxna. yavisfer Sar-valSi, muq perangze TeTr halstuxSi, Sav Te-Tryelian fexsacmelebSi gamoiwkipa da sabr-Zolo ganwyobiT miujda magidas, romelzec magdas ukve gaeSala kunelis Cais, xurtkmelisa da qeris fafisgan Semdgari sauzme. radios miswvda, CarTo. SiSini gaisma, mere _ xriali da mxolod amis Semdeg alaparakda: “diax, amxana-gebo, socializmis mSeneblobis frontze miR-weuli arnaxuli warmatebebis Sedegad mSro-melebs imdeni kvebis produqtis narCeni ugrovdebaT, rom dauRalavad uwevT muSaoba Cvens saxelovan menagveebs da aki gaivso kidec Zveli nagavsayreli. axalma droebam dRis we-srigSi axlis gaxsna daayena. ai aq eyreba mas safuZveli _ axali droebis axal nagavsayrels. adgili sagangebod SeirCa. rogorc xedavT, am trial mindorze qari qalaqis sapirispiro mxares uberavs da aqauri simyrale aRar Sea-

33

wuxebs Cveni saxelovani muSaTa klasis warmo-madgenlebs. . .”

_ xedav, deda, amaT marTla hgoniaT, rom qari yovelTvis erTi mimarTulebiT uberavs da, rac mTavaria, Turme imdeni dovlaTi Seuqm-niaT, rom xalxi nagavSi yris kidec zedmet sakvebs. asea, batono, roca qveyanas saTaveSi sasuliero saswavleblidan akademiuri Camor-Cenis gamo garicxuli adamiani udgas, misi uS-velebeli imperiis erT-erTi provinciuli qa-laqis moxeles ra ganaTleba moekiTxeba?!

_ Senc CemsaviT fiqrob, rom xelisufle-bis ubedurebis TavidaTavi gaunaTleblobaa?

_ vis eZaxi xelisuflebas? xelisufleba sakuTar mosaxleobas ase ar eqceva. eseni namd-vili dampyroblebi arian. gana aRa-mahmad-xanis jarma amaTze meti qali gaaupatiura?! erTi kia, Seuracxyofili mandilosnebisTvis koWis mye-sebi ar dauWriaT. amisTvis didi madloba. ra-dioSi molaybe moxeles, wesieri ganaTleba rom mieRo, ecodineboda, qari sxvadasxva dros sxvadasxva mimarTulebiT uberavs da, rac mTa-varia, nagavsayrelisTvis Ria adgils ki ar SearCevda, aramed samarxs gaTxrida. deda, ga-naTlebas, ra Tqma unda, mniSvneloba aqvs, ma-gram, nu gewyineba da ver dageTanxmebi, rom _ gadamwyveti. babuaCemis mamas universitetSi ar uswavlia, magram mis gamWriax gonebaze, zrdi-lobaze, kacobaze da zneobaze legendebi da-

34

dioda. ganaTlebuli da niWieria frangi mwe-rali lui aragoni, magram xom xedav, ra gone-badabinduli umReris bolSevikebs diTiram-bebs?!

- lui aragoni sul sxva fenomenia. jer erTi, is adamiani rwmeniT komunistia, meore _ Camoiyvanes sabWoeTSi, aryiT umaspinZles, mTvrals aCvenes uralis STambeWdavi mSeneb-lobebi da daabnies kaci.

- aha! eg odesme gamofxizldeba da auci-leblad mixvdeba Secdomas, magram jerjerobiT xom cdilobs sabWoeTis Zlevamosili ideebis propagandas Tavis revoluciebis samSobloSi?! netavi gamagebina, marTla ram daawerina “vaSa, uralo!” lui aragons da safrangeTs araferi uWirs?! ai gedevans da erastis ra eSvelebaT, namdvilad ar vici; deda, xom gaxsovs egeni?

- magaT ra damaviwyebs? am biWebis damsax-urebacaa Seni ganswavluloba. iseTi Wkviani bavSvebi iyvnen, zog saganSi Sen gjobdnen da swored maTTan SejibrSi gaizarde da ganvi-Tardi. ganaTlebis Tamasas erTmaneTs sul maRla da maRla uwevdiT. maTi madlobeli var.

- wignierebaze arc axla amboben uars, magram codnis gamoyenebis Tamasa amJamad iseT simaRleze auweviaT, rom verafriT Sevwvdebi.

35

- ar gekadreba bavSvobis amxanagebze ci-nikuri saubari. pirdapir miTxari, ra moxda, ram gatkina guli.

- ram matkina da?! _ orive Cemi gimnaziis amxanagi axla amxanag lavrenti pavles Ze be-rias samsaxurSi Camdgara. erTi amxanagi gede-vani cekas aparatSi maRal Tanamdebobazea, meore amxanagi erasti ki komkavSiris raikomSi ideologiuri brZolis avangardSi. amaTma sam-saxurebrivma mdgomareobam imdenad ar SemaS-foTa, ramdenadac _ im aRtyinebam, riTac cdi-loben berias piradi monis movaleobis Sesru-lebas da erTmaneTs pirveli msaxuris wode-bisTvis brZolaSi ejibrebian. arada, amaT ara Tu gaunaTlebeli, aramed swored rom ganaT-lebuli da wignieri adamianebi hqviaT.

- mainc ra moxda, ra daaSaves aseTi?

- magaT kerp lavrenti berias cekas ple-numze warmoTqmul sityvaSi mweral konstan-tine lorTqifaniZisTvis miukuTvnebia mweral grigol robaqiZis gamonaTqvami. beriasTvis mwerali mweralia. ra mniSvneloba aqvs lorT-qifaniZe iqneba Tu robaqiZe?! magram, naxe, sad imaleba eSmaki! grigol robaqiZe amJamad xal-xis mtradaa gamocxadebuli da misi citireba maRali rangis bolSevikis mier mTlad karg saqcielad ver CaiTvleba; Tu gauges, ra Tqma unda. lavrentis am iaRliSs sruliad seri-ozulad ganixilavdnen ukve kargad SezarxoSe-

36

buli gedevani da erasti. gedevanma, romelsac Tanamdebobrivad evaleba cekas mdivnis moxse-nebis momzadebaSi monawileoba, ganacxada, rom es uzustoba sul sxva moxelis bralia, ro-melic Turme ise axlosaa beriasTan, rom be-ladis sruli ndobiT sargeblobs da sxvebs ar akarebs mis mier momzadebul teqstebs, rom-lebsac beria sakuTar naazrevad warudgens sazogadoebas. gedevanma cekas mdivnis samza-reulos es niuansebi gagvacno da ganacxada, rom Secdoma man ki ara, an beriam ki ara, aramed cudma mrCevelma dauSva; da, ra Tqma unda, yvelaferSi damnaSave swored rom is cu-di adamiania. is ki ara Tqva, lavrenti Cveule-brivi mokvdavia da ra vuyoT?! _ zogjer masac eSlebao. deda, jer sad xar?! axla naxe, ra brZana amxanagma erastim?! amxanagma erastim ga-nacxada, rom amgvari Secdomebi ubralo Sec-domebi ki ara, aramed Segnebuli sabotaJiao! naxe, ra sityva uswavlia! Tan gedevans iqve, sxvaTa Soris, RriankaliviT ukbina da Seaxsena, rom rodesac igi, anu erasti, yovelTvis bol-Sevikebis erTguli adamiani iyo, amxanagi ge-devani siymawvileSi menSevikebs TanaugrZnobda da mxolod Semdeg aexila Tvali. rac mTavaria, arc amxanagma erastim aRiara, ra vqnaT, kacni varT da Secdomisgan TviT amxanagi beriac ki ar aris dazRveulio. orivem icis, rom swored beria Secda da Tavisi msjelobiT imas ki ar arkveven, sinamdvileSi Secdoma vin dauSva, aramed erTmaneTs da mTavrobas eubnebian: me

37

bolSeviki var, bolSevikebis mxares var, Cve-niani var, batonoo! amgvari qceva ufro cxove-lebisTvisaa damaxasiaTebeli, vidre _ adamia-nisTvis. Tu ZaRli garkveuli teritoriisadmi mis kuTvnilebas gamoxatavs, rodesac fseliT da ganavliT axerxebs am sivrcis moniSvnas, mere kuds aaqicinebs da ase cdilobs ZaRlu-ri erTguleba aCvenos patrons, gedevani da erasti ZaRlis qcevas imeoreben ara fsliT, ganavliT da kudis qiciniT, aramed ufro ma-Rali arsebisTvis damaxasiaTebeli metyvelebis unaris meSveobiT. isini ZaRlur kuTvnilebas da erTgulebas umtkiceben patrons. ZaRlur erTgulebas imitom veZaxiT ZaRlurs, rom ada-mianuri erTgulebisgan ganvasxvavebT. daloc-vilis Svilo, ufalma azrovneba da ena imitom mogca, rom adamianurad uerTgulo mas, vinc amas imsaxurebs. netavi imis eSmakic gamxada, berias raRaSi sWirdeba adamianebis cxoveluri erTguleba? vin-vin da, magan xom mainc icis, rom Sinauri cxoveli ki gierTgulebs, magram mokvdebi Tu ara cxvirs da yurebs mogaWams.

_ rac Seexeba gedevans da erastis, Svi-lo?! aRmosavluri sibrZne gvaswavlis, rom Tu Sens sacxovrebelSi ZaliT Semosaxlebul me-zobels ver erevi da saxlidan ver agdeb, mas-Tan Cxubsa da davidarabaSi mudmivad yofna Sensave janmrTelobaze cudad imoqmedebs da mterze metad gavnebs. amitomac jobia, Tavs gaufrTxilde, wagebul omSi ar Caeba, droebiT mSvidobianad icxovro, misi yuradReba moadu-

38

no, TandaTan gaZlierde. amgvarad garkveul sulier simSvides moipoveb da sicocxlesac ar gaimwarebo.

_ aRmosavleTSi ki amboben, mteri Tu Senze Zlieria, moiTmine, uazrod nu daxarjav masTan brZolaSi drosa da energiaso, Torem mtris samsaxurSi Cadeqi da misi erTgulebiT gadairCine Tavio, arsad uTqvamT.

_ ras gerCi?! azrovneb, kamaTob ese igi ebrZvi naRvinevis gabruebas, magram mTavari mainc gamogrCa. erastis da gedevanis ZiriTadi Secdoma berias mier lorTqifaniZis da robaqi-Zis erTmaneTSi arevis viRac moxelisTvis ga-dabraleba an am sakiTxze msjelobisas bol-SevikebisTvis erTgulebis mtkiceba ki ar aris, aramed _ lavrenti pavles Zis mier Cade-nili usaSinlesi danaSaulebidan ganxilvis sagnad swored es umniSvnelo epizodi rom aq-cies. ai amaze unda gabrazebuliyavi. asea, Cemo kargo, kidev erTxel aRiare: Rvinis zedmetad daleva mavnebelia gonebisTvis; mTvrali kaci sworad verc samyaros aRiqvams da movlenebsac saTanadod ver afasebs.

_ deda, Rvino ki ara, Sxami davlie, Sxami. eg Seni mware SeZaxili ki Sxapia, civi Sxapi. marTali xar. me mgoni, ukve sabolood gamovf-xizldi da axla mTavar saqmes davubrundeT.

- ra mTavar saqmes?

39

- ise swrafad dabrundi maRaziidan, aSka-raa Seni dapatimrebuli megobrebis SvilebisT-vis puri ar SegiZenia. es ki imas niSnavs, rom moxuci rkinigzelis ambavi ufro mniSvnelova-nia, vidre Seni kuWi.

- Cemi kuWi ra SuaSia? ra cecxli da nav-Ti dalie guSin aseTi, isev areulad rom la-parakob?

- sworedac SuaSia. im balRebs xom ar daakleb lukmas da dRes vernayidi puris nac-vlad Seni ulufidan gamouyof cota qer-xorbals. moica, rogor Tqvi rkinigzelze _ mgoni, daiWireso? es “mgoni” ras niSnavs?

- Sen Tu kvlav xumrobis da tingicobis xasiaTze xar, umjobesia, saerTod nu visau-brebT. CemTvis am moxucs Zalian didi mniSvne-loba aqvs, Tundac imitom rom, rac misi ambe-bis gasaidumloeba daviwye, SenTan urTierToba miWirs. rodesac Svils raimes umalav, masTan sxva sakiTxebSic ver xar gulwrfeli. Tanac irkveva, bolomde verc veraferi dagimale da zogjer Turme komikur situaciaSic movxve-drilvar. ise arc Sen gamogiCenia gulwrfelo-ba da sakuTar dedas uTvalTvalebdi Turme.

- ukacravad! xari xarTan rom daaba, Sen-gan miswavlia, ori xari iqnebao! rac _ deda, is _ Svili! deda! mamaCemma sicocxleSi xom ga-gamwara Tavisi akviatebuli ideebiT?! daanebe

40

axla Tavi, movrCeT am Temas erTxel da samu-damod. Sen ambob, Cvens Soris Savma katam viTom raRac saidumlos gamo gairbinao. keTili da Tvali patiosani. axla vuTxraT erTmaneTs si-marTle. modi, SevrigdeT da mxardamxar ga-vagrZeloT socializmis mSenebloba.

kari gaiRo, oTaxSi Semopartyunda mwva-nezolebian piJamaSi Cacmuli, fexSiSvela, loyebRaJRaJa, grZelcxvira axalgazrda mama-kaci, romelic saocrad hgavda proporciulad gadidebul kudSekreWil TuTiyuSs da Tan Se-moafrqvia gamourecxavi Rvinis kasris da mundStukis wekos nazavis aromati:

- dila mSvidobisa, magda deida, rogor brZandebiT? malaqia xom ar gabrazebT? so-cializmis mSeneblobas movkari yuri. ha, rame cudi ar wamogcdeT. venacvale wiTlebs! magaT iseTi ori kargi saqme gaakeTes?!

- Sen raRa gagikeTes kargi, Cemo ambako, Svilo?

- ras ambobT, qalbatono magda?! magaT daamkvidres CvenSi rami da Cai. rasakvirvelia, ramis moyolili induri kanafis plantaciebis nayofiT me ver gavZexi, radgan TiTo-orola buCqiRa SemorCa dasavleTSi, xolo Cai gamamx-nevebeli sasmelia. magda deida, Cven gagviTavda eg mwvane oqro da iqneb gvasesxoT ori muWa?

41

- ambako, ar vici kanafi raSi gargia, ma-gram amdeni Cai, Sen rom svam, guls ar uxdeba, Svilo. am diliT Cavixede tomsikaSi da, savse rom meguleboda, ki dagiyvania Ziramde. midi, ici Sen, sadac aris da aiRe imdeni, rom cota Cvenc dagvrCes.

Cai piJamas jibeSi Caiyara, gaxarebuli gavarda oTaxidan, kari miixura da mere isev SemoaRo:

- magda deida, rasakvirvelia, Tqven pri-musze movaduReb!

- ambako! _ veRar moiTmina malaqiam.

- hame?

- ra hame, Se idioto? grigorianul rjulzec xom ar gadagiyvana arturam? ver xedav, ukve ucxo kilozec ametyveldi? jer sada xar, gagixmobs isedac fuye tvins eg boli da Cefiri?! axla gamaswari, Torem. . .

- vinc “paxmelia” ar icis, is Cveni mego-bari araa, _ ambako ukve ezoSi Carboda.

- mamis anderZs rogor eZaxi akviatebul ideebs? _ miubrunda Svils magda.P

- aba raa es najRabni, Tu ara axireba da bodva? _ malaqia skamidan audgomlad miswvda komods, ujra gamoswia da iqidan amoRebuli

42

furclis nagleji dedas daudo magidaze. _ aha, Sexede. SeiZleba, es abdaubda, rac ar unda sayvareli adamianis dawerili iyos, anderZad CaTvalo:

- iqneb Segewuxebina Tavi da gageSifra cifrebi. Svilo, eg mamaSenis dawerili bolo sityvebia.

- xom ici, vcade. cifrebiT anbanis daSif-vra cnobili xerxia; TerTmeti wlisas piradad maswavla. modi, erTad vcadoT. aha, asoTa ric-xobrivi mniSvneloba:

a-1, b-2, g-3, d-4, e-5, v-6, z-7, T-8, i-9, k-10, l-20, m-300, n-40, o-50, p-60, J-70, r-80, s-90, t-100, u-200, f-300, q-400, R-500, y-600, S-700, C-800, c-900, Z-1000, w-2000, W-3000, x-4000, j-5000 da ase Semdeg.

“Svilo malaqia!

43

memkvidreobiT saqarTvelos mcvelis wo-deba gadmogecema. brZanebebs mekavSireebisgan miiReb. uSualod dacvis obieqtTan kontaqtis ufleba mxolod gardauvali aucileblobis SemTxvevaSi geZleva.

amJamad dacvis obieqtia: 100 20 10 50 10 3 7 5 30 10 jadosnuri sityvebia: 100 4 1 j _ 88 ”

gamodis: 100//t 20//l 10//k 50//o 10//k 3//g 7//z 5//e 30//m 10//k anu “tlkokgzemk”; 100//t 4//d 1//a j//5000 _ 88//rT anu “t d a 5000 _ rT.” bolo winadadeba srulad ase gamoiyureba: “am-Jamad Cemi dacvis obieqtia tlkokgzemk jados-nuri sityvebia: t d a 5000 _ rT.” gamogaqvs rame azri? vcade rusuli da laTinuri anba-nebic. mainc mieT-moeTi miviRe. araerTxel miTqvams, eqimebma damidastures, rom TavSi sisxlCaqcevis SemTxvevaSi adamianebs an gone-ba emRvrevaT, an weris dros anbani eSlebaT, an kidev orive erTad da msgavsi Canawerebi Cveu-lebrivi movlenaa. rogorc Cans, Tavidan goneba daebinda da raRac zRapari SeTxza, bolo wams ki asoebi da cifrebic aeria. Sen ki agoniaSi myofi kacis nacodvilarSi saidumlo anderZs daeZeb. martivia, deda, yvelaferi, Zalian mar-tivi. araviTari Seficulebi ar arseboben, arc Seni qmari yofila raime saidumlo organiza-ciis wevri. igi Cveulebrivi qarTveli mox-etiale raindi iyo da cnobili espaneli kole-gisgan mxolod erovnebiT da epoqiT gansxvav-deboda. eg iyo da eg! mTeli cxovreba gamogo-nil samyaroSi gaatara, gamogonili kacis ro-

44

li bolomde erTgulad iTamaSa da axla mara-diuli qveynidan cdilobs Cvenc misi ocnebebis gzaze gvataros.

- iqneb is omebic gamogonili iyo, rom-lebSic ibrZoda?! iqneb arc is cixeebi arse-bobda, romlebSic awamebdnen?! iqneb igi saer-Tod ar yofila da mxolod Cemi da Seni cno-bierebis avadmyofuri nayofia. iqneb Cvens sar-dafSi damarxuli gvami cvilisaa?! barem miT-xari, rom giJi var da orive davisvenebT!

- gewyina?! me ki gavbrazdi. ocdaaTis gavxdi da, mgoni, erTi dRec ar micxovria Cemi cxovrebiT. rac Tavi maxsovs, sul mamaCemis rCevebs vasrulebdi. es SeniRbvis da gardasax-vis ostatobao, es saidumlo mimoweris xelov-nebao, es xridolis ileTebio, es germanuli, franguli, inglisuri, rusuli enebis Seswav-lao; zed fortepiano da simRera daerTo. al-baT _ Seni iniciativiT, ara?! profesiis arCevis uflebac ar momeca. ginda Tu ara veqili unda gamoxvideo da aha, var axla advokati im qveya-naSi, sadac es sityvac ki warsulis gadmonaS-Tad iTvleba. Tanac damcvelTa kolegiis wevri rom gavmxdariyavi, ori weliwadi saxalxo ga-momZieblad mamuSave Sinsaxkomis muSur-glexur miliciaSi. aqaoda saboloo miznis misaRwevad dasaSvebia zneobrivi principebis darRvevao. gamagebine erTi, marTla gjera, rom uzneobiT zneobrivi saqmeebis keTeba SeiZleba? ici _ ra gadavitane im ori wlis manZilze? ramden si-

45

binZureze davxuWe Tvali? adamiani ki ara mona var, mona da am mdgomareobamde sakuTari mSoblebis surviliTa da mondomebiT mivedi. amboben, jaWvis simtkice misi yvelaze susti rgolis gamZleobiT ganisazRvrebao. hoda, mo-di, Cvens ojaxSi es susti rgoli me viqnebi, me gavwyvet jaWvs, me dambraldes yvelaferi, oRond dasruldes es dausrulebeli iluzo-ruli yofa.

- ar ici, ra Zneli iyo, Cemi neba-surviliT sabolood dameyenebine mamis gzaze?! me xom mTeli cxovreba vevedrebodi ufals SenTvis aeridebina am, faqtobrivad, omis bi-likze Sedgoma. ar ici, ra Zneli iyo TiTqmis ori wlis ganmavlobaSi gulSi metarebina sai-dumlos is nawili, romlis gamxeliTac Sen aucileblad gaxdebodi mamis anderZis erTgu-li?! is ki ra vicodi, Turme, sada banaob?! SenTvis sruli simarTle rom meTqva, bevrad ufro sasacilo mdgomareobaSi aRmovCndebodi. vgrZnobdi, martoqali ver SevZlebdi spirido-nis saqmis gagrZelebas da sindisi mqenjnida. axla vxedav: ar yofila eg Seni saqme da mad-loba RmerTs _ Seusmenia Cemi locvebi.

- aha! Zalianac kargi! Senc geSvela da mec.

- keTili da, rogorc Sen ityvi, Tvali patiosani. axla ori formalobaRa damrCa Se-sasrulebeli.

46

pirveli:

adrec miswavlebia da axlac gimeoreb _ Tu adamians daxmareba gWirdeba da ar iTxov, ampartavnebis codvaSi vardebi. am SemTxvevaSi gafuWebuli saqme Seni fizikuri uZlurebis brali ki ar iqneba, aramed _ siamayisa da qed-maRlobis. amitom, naxevradTqmad rom ar CameT-valos, erTxelac gTxov daxmarebas, Tanadgo-mas mamaSenis anderZis SesrulebaSi da Sengan dafiqrebul, araZaldatanebiT pasuxs velode-bi. sxvaTa Soris, mrisxanebis daTrgunvasac gaswavlidiT; etyoba, gamogrCa disciplinebis CamonaTvalSi. aba, gaixsene legenda solomon brZenis beWdis Sesaxeb. axla, batono Cemo, ke-Tili inebe, daioke grZnobebi da saboloo pa-suxis mosafiqreblad ramdenime wuTiT marto dagtoveb. ho, marTla, ar damaviwydes. mamaSeni ase iyo da Senc mas daemsgavse: mSier kuWze qofaki ZaRliviT iRrinebiT, Wame rame, _ magda wamodga da auCqareblad gavida oTaxidan.

1921 wlis Tebervlis Rame gaaxsenda. roca mniSvnelovani gadawyvetilebaa misaRebi, cnobierebaSi yovelTvis soRanluRis dacviTi xazis ambavi wamotivtivdeba xolme da sircxvilis ali swvavs guls. axlac ase dae-marTa.

oRond dRes ara, mere, sxva dros, ifi-qrebs im Ramis koSmarze.

47

ra ucnauri qalia! aSkarad didi xnis win mofiqrebuls da kargad dagegmils hgavs misi moqmedeba. sapensio asakis xdeba. ra iyo misi ganvlili cxovreba? ra naxa, risTvis iSroma da iwvala? musikosi albaT ocnebobda ucxo qveynebSi gastrolebze; romis, parizis, berlinis, venis scenebze. sinamdvileSi ki misi yvelaze Sors mcxovrebi mowafe, visac gakve-Tilebs saxlSi misvliT utarebs, avlabrelia.

Zlieri ojaxis Seqmna surda. qmarTan bednierebiT Zalian cota xans tkbeboda. Ziri-Tadad ganSorebiT gamowveuli xangrZlivi sev-da da droebiTi Sexvedrebis wamieri sixaruli akavSirebda meuRlesTan. yovelive amas Tan sdevda maradiuli gaurkvevlobis SiSi.

rac Seexeba Svils? misi bednierebisTvis araferi dauSurebia. dauRalavad aswavlida musikas sxvis Svilebs, rom TavisisTvis arafe-ri daeklo da ise gaenaTlebina, rogori piro-bac hqonda dadebuli spiridonTan. Tumca xe-davs, aSkarad xedavs, rom Sedegi maincadamainc saxarbielo veraa.

anu profesiulma ocnebam da meuRlem namdvilad, xolo Svilma jerjerobiT ar gau-marTla. miuxedavad amisa, mainc mizanmimarTu-li, welSi gamarTuli, amayi da sicocxliT savsea. ra aZlevs am energias, risi wvdomis survili? ager arturas dedis cxovrebis miza-nia bevri oqrosa da sxva Zvirfaseulobis Se-

48

groveba da miuxedavad garegnuli siduxWiriT arsebobisa, SigdaSig axerxebs xolme axal-axali samkaulebis SeZenas da unda naxoT erTi, rogori bednieria maSin, rodesac axalSenaZens, mezoblebis dasanaxad, erTi dRiT gamoaCens xolme?! Tan iZaxis: naTesavebma maTxoves, erTi dRe atare, yismaTiani qali xar, dagvebedebao. magis xalxs dapyrobil an ucxo qveyanaSi ar-sebobis da gaZlebis didi istoriuli gamoc-dileba aqvs. amitomac agrovebs imgvar qonebas, rom, rame rom iyos, uceb xeli dastacos da gaiqces. xolo axal adgilze am danazogiT Ta-vidan daiwyos cxovreba. ebraelebic xom ase arian. Tumca sxva eris Svilebs ras verCi? Cveni qveynisTvis ver mogvivlia, Tavi ver dagvimkvi-drebia da amitomac sxvebs Cvens imedad yofna ar moeTxoveba. davdgebiT fexze da isinic mSvidad icxovreben, gasaqcevad qonebis dagro-vebaze ar ifiqreben. eh, eg rodis iqneba, vin icis?

Cvens qarTvel qalebs mainc raRac sxva mizani amoZravebT, sxva idealebi aqvT. isini ojaxis jariskacebi arian, romlebic usityvod emorCilebian warmosaxviT brZanebebs. amgvari cnobierebis CamoyalibebaSi didi wvlili, ra Tqma unda, sarwmunoebasac miuZRvis. marTlma-didebeli mamebi qalis daniSnulebad upirve-lesad dedobas Tvlian da sxvisTvis Tavgan-wirvisken mouwodeben. dedoba gasagebia, magram es sxvisTvis Tavganwirva raRaa? Tanac susti arsebisTvis amgvari funqciis dabraleba

49

mTlad swori ar unda iyos?! arada, Rirsi mame-bi warsulSi araerTxel aRniSnavdnen, rom qals samyaros SemZvrelisa da gardamqmnelis udidesi Zala aqvs miniWebuli.

ise CefiriT gamotvinebul ambakos rom daujeros kacma, qalis saqmea: samzareulo, sa-recxi da logini. arada, amas amtkicebs kaci, romlis babuac srulad iyo damokidebuli be-biaze, xolo mama, colis Tanxmobis gareSe, saxlidan fexs ver adgams. ambakos ojaxis mama-kaci wevrebidan ufro saintereso mainc babuaa. ambakos winapari meuRlis dakrZalvis meore dResve taxtze wamowva da aRar amdgara. Tavi-dan ifiqres colis gardacvaleba ver gadaita-na, ganicdis da glovis niSnad ar gamodis oTaxidano, magram ormocic rom gadaixades, mere wlisTavic miilia da kaci ar dgeboda, hkiTxes raSia saqme, rame xom ar gawuxebso?! araferio, - arxeinad upasuxa. - mTeli cxovreba aseT yofaze vocnebobdi, magram coli miSlida xels, is ar maCerebda sawolSi. axla ki dadga nanatri dro da, rogorc iqna, avisrule cxo-vrebis wadili. marTlac, TiTqmis xuTi weli icocxla mas Semdeg ambakos babuam da mTeli am xnis manZilze taxtze wolisa da wignebis kiTxvis meti araferi ukeTebia.

Tu saqarTveloSi mcxovrebma ebraelebma da somxebma ician: odesme, Tundac Soreul mo-mavalSi, maTi romelime STamomavali aucileb-lad icxovrebs an istoriul, an sxvis teri-

50

toriaze maTi umravlesobiT Seqmnil, an kidev ucxo, magram maTi eTnikuri interesebis damc-vel qveyanaSi, qarTvel qalebs es samSoblo saswrafod, axlave sWirdebaT Tundac imitom, rom is aqvea, ageraa da mas mxolod daxsna sWirdeba. es ocneba ki, SesaZloa, sul male ganxorcieldes da maSin ki daiwyeben srulfa-sovan arsebobas; ai maSin ki miscemen Tavs uf-lebas icxovron Tavisuflad, rogorc im sa-myaroSi cxovroben, romlis nawilic odesRac maTi saxelmwifoc iyo da romelsac evropuli civilizacia hqvia. dResdReobiT ki magda evro-pel qalebs mxolod CacmulobaSi, ganaTlebasa da kulturaSi etoleboda. Cacmulobas, ganaT-lebas da kulturas ki Tavisuflebis gareSe sxva, bevrad ufro dabali, fasi aqvs da sur-nelic sxvanairi asdis: iqaurs _ Sanelis, mag-dasas _ leningradis parfiumeriuli fabrikis.

Tumca ubeduri adamiani magdas ar eTqmo-da. romeo da julietas bedniereba sul ramde-nime dRe gagrZelda, magram maT siyvaruls dRemde Sehnatris kacobrioba; magda da spiri-doni wlebi Sehxarodnen erTmaneTs da, rac mTavaria, maTi trfobis nayofi saR-salamaTi, ganaTlebuli, fizikurad da sulierad arcTu uZluri arsebobs da Sansi aqvs ganagrZos si-cocxle. mxolod egaa, zogjer egoizmiT Sepy-robili verc ki amCnevs mSobels, mis miswrafe-bebs, survilebs.

51

dedam xom ukeT icis, Tu raoden saxifa-To cxovrebis wess sTavazobs Svils, magram amas mainc Segnebulad, sruli pasuxismgeblo-biT akeTebs. swored aq vlindeba magdas, ro-gorc samyaros gardamqmnelis RvTisgan boZe-buli niWi. ara, Zmao! Zalian Zlieri qalia da axla misi Tundac gamogonil brZolis velze mitoveba sxva araferia, Tu ara laCroba. es sityva ki jiutad cdilobs kvlav 1921 wlis TebervalSi daabrunos. rac moxda _ moxda, warsulis Secvlis SesaZlebloba Cven ar gvaqvs da arc uSecdomod cxovrebis niWi mou-cia RmerTs. sinanuli ki is mSvenieri grZnobaa, romelic ganviTarebasa da srulyofaSi gvexma-reba. axla ki moveferoT dedas, SevusruloT survilebi da aucileblad sikeTiT mogvegeba. giyvardes mSobeli Senio, brZanebs ufali da iqve dasZens: raTa keTili geyos isev Senao. bolos da bolos, ras iTxovs aseTs?!

_ deda, Semodi, Senma ajoba, sul me viCa-grebi. ra vqna, aseTi yofila Cemi bedi! _ kvlav ironiul tons daubrunda malaqia. siymawvilis asakidan ratomRac es poza daiCema mSoblebTan urTierTobaSi da am mdgomareobaSi ufro kom-fortulad grZnobda Tavs. ironia exmareboda garkveuli distancia SeenarCunebina da amgva-rad daecva Tavisi Sinagani samyaro.

- araferi giWamia. ase ar gamova. lukma gatexe.

52

- lukmis ra mogaxseno, magram me ki gav-tydi. yovelTvis merevi. erTi suli maqvs, ro-dis gamimxel, meore formaloba raRaa? Tumca Cems dasamarcxeblad pirvelic sakmarisi aR-moCnda.

- meore formaloba mamaSenis mier sikv-dilis win sruliad mkafiod warmoTqmuli si-tyvebia, _ magdam spiridonis xma daiyena da me-ti damajereblobisTvis misi naTqvamis sruli imitacia SesZlo. _ “axlos ar gaekaroT, Sori-dan upatroneT, davalebas misgan miiRebT. avq-senti ivane maCabelia. . .”

mamis xmis gagonebam da mosmenilis Si-naarsma malaqias sisxli gauyina. gaognebuls iseTi SegrZneba daeufla, TiTqos es sityvebi pirvelad ar esmis da am situaciaSi warsul-Sic araerTxel yofila.

- vin ivane maCabeli, deda!

- swored is!

- eg xom didi xnis win mokvda, deda!

magda auRelveblad miuaxlovda komods, gamoswia qveda ujra da Zveli saqaRalde amoi-Ro.

- aha, Sen amonaweri 1898 wlis “cnobis furclidan”:

53

“T .iv. maCabeli guSinwin, 26 ivniss, di-liT adre, TiTqmis oTx saaTze gamovida Tavis saxlidan da arsad aRar Cans. saxlSi dautove-bia portmone, saaTi da oqros Rilebi perangi-sa. erTi sityviT, araviTari Zvirfasi Tan ar wautania. am ambavma mometebulad aaRelva misi ojaxoba da maSinve dauwyes yoveli mxriT Zeb-na. ager mesame dRe gadis da kidev ver upov-niaT. laparakoben, rom viTom zogierT nacno-bebs enaxoT Tav. maCabeli 9 saaTze diliT sax-azino TeatrTan da 10 saaTze freilinis qu-Caze, magram namdvili aravin icis. am ukanask-nel dros T. maCabeli Zalian kargad grZnobda Tavs, avadmyofoba srulebiT aRar awuxebda. pirvel ivliss igi unda gamgzavrebuliyo ojaxobiT abasTumans. SinaobaSi srulebiT ara-viTari sawyeni ara Sexvedria ra. mxiarulad iyo, wina Rames T. akaki wereTeli iyo imasTan stumrad, erTad uvaxSmiaT da srulebiT aravi-Tari Sewuxeba ar etyoboda saxezeo. goris sindikatis saqmes mxned moekida da muSaobdao. yovelTaTvis sruliad gaugebaria, Tu ram ai-Zula Tav. maCabeli ase daimalos sadme da Ta-vis mosiyvarule ojaxobas mciredic aris cno-ba ar daugdos, Tu sad wavida. eZeben yovelgan da rogorc ki rasmes SevityobT, Cvenc vacno-bebT Cvens mkiTxvelebs”.

- ai sxva cnoba “kvalidan”:

“es aTi dRea ivane maCabeli daikarga. policia, naTesavebi da megobrebi daeZeben, ma-

54

gram dRemdis misi kvalic ver aRmoaCines. ueW-velia, aq raRac didi saidumloeba unda iyos da, rogorc Cans, amis gamoaSkaraveba did dros moiTxovs”.

- es kidev ivane maCablis portretebia, naxe rogor hgavs Cvens moxucs! _ magdam magi-daze ori foto dado.

55

- aba erTi, wvrilad momiyevi, vin giambo avqsentis da Cekistebis ambavi.

- margom, Cemma yofilma mowafem miTxra: Ramis oTxis naxevrisTvis movidnen da avqsenti waiyvaneso; mere ramdenime wuTSi TiTqos ukan mobrunda da oTx saaTze saxlidan gavidao. faqtia, rom puris rigSi ar gamoCnda da saxl-Sic ar aris.

- aha, oTx saaTze gavida da mas Semdeg ar gamoCenilao? ase ar weria “cnobis furcel-Sic”: “diliT adre, TiTqmis oTx saaTze gamo-vida Tavis saxlidan da arsad aRar Cans.” magi-Jeb, dedaCemo?! moica, dRes ra ricxvia?

- 13 ivlisia! . . raRac cudad ijRanebi. isev gautie ara?!

- ara, ras ambob?! kidev kargi 26 ivnisi araa _ 1898 wels ivane maCablis dakargvis dRe, Torem Cemi fexiT wavidodi fsiqiatrTan. moi-ca 26 ivnisi Zveli stiliT iyo. axliT iqneba . . . ara, 13 ivlisi ara, . . . 8 ivlisi. 26 ivnisi axali stiliT 8 ivlisia. agaSena RmerTma! mistika ar gagrZelda. xumroba iqiT iyos. Jur-nal-gazeTebidan amowerili monacemebiT, ivane maCabeli 1898 wels ugzo-ukvlod daikarga da im droisTvis iyo sruliad janmrTeli. ramdeni wlis iqneboda imJamad?

56

- daibada 1854 wels anu 44 wlis gaxl-daT. dRes 83 wlis gamodis. asakiT avqsentis esadageba.

- nu viCqarebT. jer saeWvo kiTxvebs vupa-suxoT. Tu 44 wlis ivane maCabeli “cnobis furcelis” Tanaxmad “Zalian kargad grZnobda Tavs”, abasTumanSi ratom apirebda gamgzavre-bas? iq xom filtvebiT mZimed daavadebulebs mkurnalobdnen.

- vici saiTkenac midixar. ufro mets ge-tyvi. ivane maCabels filtvebis Zalian mZime avadmyofoba awuxebda da gauCinarebamde seri-ozuli operacia gadaitana, ris Sedegadac ramdenime nekni amokveTes; Tu imasac gaviTva-liswinebT, rom es daavadeba maSin Znelad gan-kurnebadad iTvleboda, imaT banakSi aRmovCnde-biT, vinc ukurnebeli seniT Sepyrobili ma-Cablis TviTmkvlelobis versias uWerda mxars da didi mondomebiT amaod daeZebda mis gvams mtkvarSi. am SemTxvevaSi ki Zalian Zneli dasa-jerebelia, rom mZime avadmyofma kidev TiTqmis ormoci weli icocxla da dResac mxned gax-lavs. erTi sityviT, es garemoeba Cvens sasar-geblod ar metyvelebs, magram nurc kategori-ulebi viqnebiT. bunebaSi yvelaferi xdeba.

- vnaxoT, vnaxoT. dinjad, emociebis ga-reSe mivyveT saqmes. axla rac Seexeba ormoci da meti wlis win gadaRebul portretebs. me am qalaqSi mogiZebni ramdenime aTeul oTxmocs gadacilebul kacs, romelTa mimsgavseba ivane

57

maCablis axalgazrdobis fotoebisTvis mainca-damainc ar gamiWirdeba.

-Gabsolutur msgavsebaze verc me davdeb Tavs, Tundac imis gamo, rom Cvens xelT arse-bul fotoebze ivane maCablis saxis garkveuli nawili SeniRbulia anu wveriTaa dafaruli; ormocwliani asakobrivi sxvaobac mniSvnelova-nia. isic gaviTvaliswinoT, rom imJamindeli fotografebi retuSsac baraqianad iyenebdnen. Tumca Tvalebi, Subli, cxviri namdvilad ugavT.

- axla mec unda gamogityde. rac SegamC-nie, rom moxuci gainteresebda, masze raRac cnobebi Sevkribe. 1905 wlis 23 ianvars golovi-nis prospeqtze demonstraciis mowyobis bral-debiT daapatimres amierkavkasiis rkinigzis Tbilisis mTavari saxelosnoebis ormocze meti muSa, maT Soris yofila Cveni avqsentic. es gaxlavT misi pirveli da ukanaskneli aqtivoba saqarTvelos revoluciur moZraobaSi. mere ga-dasaxlebula kavkasions iqiT. ai iq ki uRvawia jer revoluciis gasamarjveblad, mere sabWoTa qveynis rkinigzis ayvavebisTvis. imasac amboben, revoluciis almodebul petrogradSi valodia leninis Camomyvan matarebels marTavdao; ma-gram ar unda iyos eg mTlad marTali. im mata-rebelze imdeni legenda msmenia, rom mxolod nawilsac Tu davijerebT, memanqaneebi sul co-ta asi kaci mainc yofilan. amdeni ki im da-wyevlil matarebelSi araTu memanqane da nax-

58

Siris Semyreli, aramed mgzavric ki ar iqnebo-da.

oTxmoci wlis Rvawlmosil veterans sam-Soblo monatrebia da cimbiris rkinigzis ufrosisTvis uTxovia Tanadgoma. im dalocvi-lis Svils ki ar dazarebia da amierkavkasiis rkinigzis ufrosisTvis werili mouweria: gex-vewebiT, gaiTvaliswineT Tqveni mxaris kacis didi damsaxureba socialisturi samSoblos winaSe da uzrunvelyaviT misi Rirseuli sapen-sio arseboba TbilisSio. am ukanasknelmac Sea-srula kolegis Txovna. eg aris da eg. daufas-da avqsentis wiTlebis samsaxuri. sacxovreb-lad gamouyves xuTi mTeli, xuTi meaTedi kva-dratuli metri: jer es ikmare da mere metri orzec Cvenze iyoso. am biografiuli monaceme-bis kaci ki Zneli dasajerebelia, warsulSi Seqspiris cnobili mTargmneli iyos.

- am biografiis ki batono, magram am bio-grafias amofarebuli kaci SesaZloa ivane maCa-belia. aba daakvirdi: Cveni revolucioneri sa-qarTvelodan 1905 wels gadasaxlda da oc-daaTi wlis Semdeg dabrunda, rodesac misi gamkiTxavi da mcnobi aq cota Tu SeiZleba vinme iyos. Tanac misi warsuli cxovreba da asaki sabWoTa epoqaSi usafrTxoebis arcTu um-niSvnelo garantiebs iZleva. hoda, aiRe aseTi kacis sabuTebi, Camodi TbilisSi da icxovre mSvidad. oTxmoci wlis beberi proletarebi aq aravis yuradRebas miipyroben. me mgonia, ar un-da iyos urigo legenda.

59

- aba ra giTxra?! jerjerobiT Sens sa-sargeblod mxolod _ rogor Tqvi? _ Tvalebi, Subli, cxviri metyvelebs. kidev erTi ram, rac garkveul kiTxvebs badebs: gazeT “kvals”, romelic antiiliuri ganwyobiT, Tanac so-cial-demokratiuli mimarTulebiT gamoirCeo-da, TiTqos eWvi hqonda, rom ivane maCabeli Se-saZloa cocxalia da mondomebiT cdilobda am azris gavrcelebas. am TvalsazrisiT, dasazus-tebelia, ras werdnen sxva Jurnal-gazeTebi, Tundac ilia WavWavaZis “iveria” da Zmani misni. mende, vici rac unda gavakeTo. yvelafers miv-xedav da SeZlebisdagvarad angariSs piradad Cagabareb. axla mxolod Cemi jadosnuri sak-voiaJi mWirdeba.

- ilia WavWavaZis “iveria” ZiriTadad dumda. misi TanamSromlebi ixsenebdnen, rom Tavad ilias dana pirs ar uxsnida, Zalian ga-nicdida ivanes gauCinarebas da masTan am Te-maze saubars veravin bedavda.

60

Tavi mesame

stalini papirosis mowevas Tavs ar anebebs

Tvalebze qudCamofxatuli, samxedrofor-miani, aprexilulvaSiani axalgazrda kaci, ro-melsac xelSi Wreli sakvoiaJi eWira, frTxi-lad Sevida sadarbazoSi, sadac Savi da TeTri feris keramikuli filebiT mopirkeTebul gac-veTil-dabzarul iataks amSvenebda frangi mSe-neblebis safirmo niSani “SALVE”. meore sar-Tulze, marcxniv Seuxvia Tu ara, aRmoCnda de-refanSi. aq komunaluri binis samzareulodan gamosuli, sacvlebis gamosaxarSad moTuxTuxe

61

qvabidan amofrqveuli, Zalian dabali xarisxis sapnis surneli gabatonebuliyo. marjvniv Savi kolenkoriT dafaruli xuTi kari moCanda. ma-laqiam SeamCnia, rom amaTgan pirveli danarCe-nebisgan zomiTac gansxvavdeboda da Tan mis CarCos gajis SeuRebavi fena faravda; miua-xlovda; saerTo samzareulos siRrmidan tua-letis Carecxvis xma moisma. cudi grZnoba daeufla, axla vinmes danaxva ar esiamovneboda; gaixed-gamoixeda, frTxilad miawva karebs, ro-melic bolomde moxurulic ki ar iyo da gan-sakuTrebuli Zalisxmevis gareSe pawawuna oTaxSi aRmoCnda. rkinis sawolis erT Tavze leibi da baliSi, xolo meoreze sabani ekida. marjvniv kedelSi CarWobili samive lursmani carieli iyo, maT qveS iatakze pirsaxoci egdo. fanjris rafaze mawvnis gaurecxavi qila idga. marcxena kedelze Camokidebul fotoze sta-lins Cibuxi xelSi eWira, xolo saxeze iseTi gamometyveleba hqonda, mixvdebodiT: “hercogo-vina floras” nafazi es-esaa daertya.

malaqia sawolTan mdgar magidas miua-xlovda da TiTi dausva. warmoidgina oTaxSi arsebuli yvela danarCeni nivTi rogor daax-vaves aq dafenil gadasafarebelze, gamokvanZes boxCad, moikides zurgze da Tan waiRes. ia-takze raRac naglejebi eyara. daixara, akrifa. organ muyaoze dakrul Sindisfer qaRaldze vercxlisferi nabeWdi asoebi gaarCia: erTze “FIGARO” _

62

meoreze “EXTRA FINE” _

es iyo da es malaqias nadavli. SesaZloa,

nakuwebi wignis ydisa iyos. vTqvaT, “FIGARO” bomarSes romelime “figaroa”, xolo “EXTRA FINE” inglisuridan TargmanSi “gansakuTrebiT karg” vTqvaT gamocemas mianiSnebs. aba wignis garekanze amaze logikuri sxva ra SeiZleba igulisxmos kacma: “. . . figaros gansakuTre-biT kargi gamocema”. magram es im SemTxvevaSi, Tu Zalian ginda daijero, rom wignieri kacis oTaxSi imyofebi da muyaoebi sxva araferia, Tu ara ydis naxevebi. Tumca raRa franguli nawar-moebis inglisurad Targmani unda hqonoda kacs, romelmac frangulic SesaniSnavad icoda da gamorCeuli iyo swored dednidan genialu-ri TargmanebiT?! an kidev, vis ecala wuxel aq maincadamainc wignis ydis dasaxevad?! oTaxis daTvalierebam mxolod erTi ram daadastura: moxuci namdvilad wasulia am binidan an faci-

63

fuciT, Tavisi neba-surviliT, an kidev Cekis-tebma waiyvanes da misi avla-didebac gaayoles xels.

axla saWiroa aqedan aseve SeumCnevlad gasvla. karis moxurvisas Tvali Seavlo sta-linis portrets, romelsac imave wams sarkmlidan SemoWrili mzis mtvriani sxivi moxvda da malaqias moeCvena TiTqos beladma Tvali Caukra, piridan Tambaqos boli ga-moafrqvia, marjvena xelis cera TiTi cxvirze miido, Tanmimdevrulad: saCvenebeli TiTi, Sua-TiTi, araTiTi _ Cakeca, neki mouSvira da niS-nis mogebiT gauRima.

fexakrefiT gaemarTa kibisken. zurgs ukan viRacis mzera igrZno, moixeda _ aravin Canda. gasagebia, aqaurebi wuxandeli Ramis Semdeg masze aranakleb eridebodnen ucxo kacTan Sex-vedras da cnobismoyvareobas smeniTi organoe-biT ikmayofilebdnen. axla am derefanSi ka-rebze ramdenime adamians yuri miedo da erTi suli hqonda, rodis SesZlebda ukve sadarba-zodan gasuli daupatiJebeli stumris danaxvas. malaqia ki, nacvlad imisa, am xalxis molodini gaemarTlebina, meoTxe sarTulze avida, de-refnis boloSi kedlis patara kibiT sxvenSi aZvra, ulvaSebi moiSora, grimi moiwminda, sam-xedro forma gaixada, Tavis yavisferi Sarvali da Savi perangi Caicva, TeTri halstuxi gaike-Ta. sxvenidan gverdiT mdebare saxlis sax-uravze gadavida, samercxulSi SeZvra, sadarba-

64

zoSi Cavida da sanam fanjrebSi Tavgamoyofili moxuci rkinigzelis mezoblebi amaod elodnen mis ZnelaZis quCaze gamoCenas, ukve rusTavelis prospeqtze miseirnobda.

Semdegi viziti Sinsaxkomis miliciis meore ganyofilebis ufrosTan hqonda. axla polikarpesTan Sexvedras sikvdili erCivna, ma-gram sxva gza ar iyo.

meoce saukunis oci-ocdaaTiani wlebis sabWoTa saqarTveloSi damcvelad ver imuSa-vebdi Tu gamomZieblad moRvaweobis orwliani staJi ar geqneboda. deda ki mamis daJinebul Txovnas imizezebda da malaqias advokatis wo-debis mosapoveblad yovelgvari winaaRmdegobis gadalaxvisken ubiZgebda. muSur-glexuri mi-liciis saxalxo gamomZiebelma malaqiam maSin gaicno polikarpe. es iyo saocrad wuwki axal-gazrda kaci, romelic komkavSiruli sagzuriT movida SinsaxkomSi samuSaod. Zalian uyvarda fuli da mis saSovnelad yvelaferze awerda xels. dawiokebuli hyavda gareTubnis TerZebi, dalaqebi, mlesavebi, santeqnikosebi, nalbande-bi, mesaaTeebi, fotografebi da CumCumad sZa-lavda maT kapikebs. 1936 wlis 27 martis brZane-bis Semdeg, rac sabWoTa kavSirSi am katego-riis ostatebis saqmianobis naxevradlegaliza-cia moxda, Semosavlis es wyaro daexSo. amas winaT damcvelTa kolegiaSi Sekrebaze viRac ambobda, polikarpem mTel qalaqSi msubuqi danaSaulis saqmeebze axaldakavebulTa misa-

65

marTebis damcvelebisTvis miyidva daiwyoo. am bolo dros gauWirdaT damcvelebs klientebis mozidva da TviTon akiTxavdnen dapatimre-bulTa ojaxebs, iqneb vinmem saqme mogvceso. dro iyo aseTi: gaCnda sityva “deficiti”. ada-mianebi produqtebs da sayofacxovrebo nivTebs ki ar yidulobdnen, aramed _ “Soulobdnen”. am dReSi iyvnen damcvelTa kolegiis wevrebic; deficitis pirobebSi isinic iZulebuli gaxd-nen klientebi “eSovaT” da am miznis misaRwevad mciredi qrTamis gacemasac ar Takilobdnen. malaqias imedi hqonda, rom miliciis raionuli ganyofilebis ufross qalaqis masStabiT gu-Sindeli kriminaluri ambebis krebsi, rogorc wesi, TerTmeti saaTisTvis ukve magidaze eqne-boda da SesZlebda mis naxvas.

gansakuTrebiT mwared daamaxsovrda po-likarpesTan dakavSirebuli pirveli istoria. maSin am vaJbatonma daiCema ganyofilebaSi sa-Wadrako blic-turniri unda CavataroTo. al-baT komkavSirul aqtiurobad CauTvlidnen amg-vari RonisZiebis mowyobas. moitana dafebi da, rac yvelaze sainteresoa, saWadrako saaTebic iSova. darbazi moawyo, Sejibrebis grafiki Seadgina, TiToeul moTamaSes aTwuTiani saTa-maSo limiti dauwesa da turniric gaCaRda. malaqiam polikarpesTan SexvedraSi ramdenimes-vliani kombinacia Caatara da mowinaaRmdegis mefes qiSi gamoucxada. iseTi situacia Seiqmna, polikarpe, erTaderTi iZulebiTi sapasuxo svlis Semdeg, aucileblad daSamaTdeboda. ro-

66

gorc wesi, am dros patara jiuti bavSvic ki ar agrZelebs TamaSs. malaqia skamidan wamodga, raTa molocva mieRo, magram Secda: polikarpem Tavi xelebSi Cargo da Rrmad Cafiqrda. mala-qiam kidev erTxel gadaavlo Tvali Wadrakis dafaze Seqmnil situacias da darwmunda, rom mowinaaRmdeges erT svlaSi namdvilad wagebu-li hqonda partia. polikarpe ki mtkiced ijda da fiqrs ganagrZobda. malaqiam saWadrako saaTs Sexeda. ucilobeli gamarjvebis sixaru-liT yuradRebamodunebuls, Tavisi svlis mere, Rilakze TiTis daWera daviwyebia da polikar-pec muxlebis kankaliT elodeboda darCenili oTxi wuTis Semdeg malaqias saaTis isris Ca-movardnas, raTa wesebiT mogeba CaTvloda. ma-laqiam gadawyvita daesaja mowinaaRmdege; kidev ori wuTi eclia misTvis nerviuloba da Semdeg mSvidad gadaerTo saaTi. magididan adga, oTax-Si gaiseirna, asocamde daTvala da is iyo Ri-lakisken waiRo TiTi, rom polikarpe wamoxta da rac Zali da Rone hqonda SesZaxa: movige-e-e! dabneulma malaqiam saaTs daxeda. alami mar-Tla Camovardniliyo. wageba CauTvales. poli-karpe ki amgvar gamarjvebasac zeimobda. kacia da guneba! Tumca es istoria amiT ar damTavre-bula.

erTi kviris mere ganyofilebaSi iRliaSi saaTamoCrili saWadrako klubis direqtori movarda aqoSinebuli da Svelas iTxovda. Sem-Wames moWadrakeebma, iqneb miTxraT, romel xe-losans gamoacvlevineT zambara, ris Sedegadac

67

es saaTi orjer ufro swraf dros aCvenebso . . .…ai maSin ki gaixsenes TanamSromlebma, ra caitnotSi uwevdaT polikarpesTan TamaSi, xo-lo malaqia mixvda, ratom gavida asoc daT-vlaSi oTxi wuTi.

amgvari TaRliTuri niWiT gamoirCeoda mudam bolSevikuri partiis saqmis erTgule-baze molaparake polikarpe, romelsac, axali droebisTvis Sesaferisi am Tvisebebis gamo, ka-rieraSi winsvlas uwinaswarmetyvelebdnen. war-mateba odnav gvian da ucnaurad, magram mainc movida. axalgazrda, energiuli, jan-RoniT savse kaci samocs miRweul Sinsaxkomis sax-elmwifo uSiSroebis mTavari sammarTvelos mbeWdav-memanqaneTa ufross rozas moewona da sayvarladac gaixada. rozas mbeWdav-memanqaneTa ufross ki uwodebdnen, magram yvelam icoda, rom igi sinamdvileSi Cekas centraluri apara-tis saidumlo mexuTe ganyofilebas xelmZRva-nelobda. maTi xmauriani sasiyvarulo Sexve-drebis dawyebidan oriode TveSi rigiTma po-likarpem miliciis meore ganyofilebis imJa-mindeli ufrosi mavneblur saqmianobaSi amxi-la da jildod misi Tanamdebobac miiRo. maSin bevrs egona, rom amgvari, partiul kuTvnileba-sa da sasiyvarulo istoriebze dafuZnebuli, karieruli dawinaurebebi mxolod bolSevike-bis mier Seqmnil sistemaSi iyo SesaZlebeli da, ra Tqma unda, sxvagvari mmarTvelobis pi-robebSi msgavsi ram azradac aravis mouvidoda.

68

am fiqrebSi garTuli malaqia operas gascda, Teatralur quCaze saxlSi Seirbina, sakvoiaJi datova, xel-piri dRes ukve meored daibana, raTa grimis narCenebi moeSorebina da kvlav ZnelaZeze, amJamad, Sinsaxkomis meore ga-nyofilebas miadga.

- Sen Semogevle da dagenacvle, Cemo ma-laqia, sada xar, kaco, rad dagvekarge? ase un-da Zveli TanamSromlebis daviwyeba? modi, kar-go kaco, axlos modi, gulSi Cagikra, xom ici ZmisSvilebSi ar gamomerCevi, dedis suli nu wamiwydeba, _ aqoTqoTda da aviSviSda meore ganyofilebis maradiuli mne icxaka.

es adamiani aq im droidan muSaobda, ro-desac am quCas jer kidev “bariatinskaias” eZaxdnen, mere, rogorc iqna, axali dasaxeleba “sapiornaia” aiTvisa xalxma; amis Semdeg menSe-vikebma mesangreTa quCis damkvidreba scades, magram maleve mosulma wiTlebma ZnelaZed mo-naTles. quCis dasaxeleba icvleboda, ganyofi-lebasac xan Jandarmeria erqva, xan policia, xan milicia, xan “ОООО”, xan Ceka, xanac Sinsax-komi, xalxSi kidev vin icis, ras ar eZaxdnen. icxaka ki yovelTvis mnis Tanamdebobaze mu-Saobda da misi mwyeninebeli an misgan nawyeni adamiani aq aravis unaxavs.

- rogor gikiTxoT, Zia icxak? ojaxSi rogor xarT? meuRle rogoraa, Svilebi, Svi-liSvilebi, SvilTaSvilebi?

69

- Seni lamazi dediko, xom kargad aris? am diliT ise Caiara, Cvensken arc gamouxedavs, raRacaze iyo Rrmad Cafiqrebuli. abrazeb ara? mgoni, colis moyvanas agvianeb, imas kidev swyins. ase varT mSoblebi! _ wesad hqonda ic-xakas, rac ar unda gekiTxa, pasuxis nacvlad kiTxvebis koriantels daayenebda. _ albaT saqme gaqvs, Sen ise ar Semoivlidi. samsaxurSi xom yvelaferi kargadaa?

- ara uSavs ra, vwvalobT. vifiqre, didi xania, biWebi ar minaxavs, mival, davxedav, ga-vigeb: ra uWirT, ra ulxinT?! Zia icxak, marTa-lia, Sinsaxkomma gegmis Sesasruleblad ukve moxucebis daWera daiwyoo? aba mogiwevs axla maTTvis radikulitis da wnevis wamlebis Sov-na.

- am bolo dros uZilobam Semawuxa, ga-naTlebuli kaci xar, rame saSualeba xom ar ici? netavi marTalia, wels xorblis kargi mo-savali gveqnebao? im dRes glexebi ambobdnen, qiziySi iseTi puri movida, marcvali sad daa-binaon, ar iciano. ager, Cvens win, mesangreTa yazarmebSi imdeni adgilia, moitanon. imaTi “zavxozi” “zaxar maiseiCi” Cemi Zmakacia. qalaqi sofels unda daexmaroso, xoda, aq ara varT?

- Wkviani kaci xar, oTxmoci wlis pati-mrebis yolas xorblis movla girCevnia, _ kvlav scada rogorme avqsentize wamoecdevine-bina rame, Tumca Zalian cota Sansi iyo, mox-

70

uci rkinigzelis dapatimrebasTan Sinsaxkomis miliciis raionul ganyofilebas raime kavSiri hqonoda. Ramis dakavebebi ZiriTadad saxelmwi-fo uSiSroebis mTavari sammarTvelos kompe-tenciaSi Sedioda.

- erTi es miTxari. socializmi rom ukve avaSeneT, ese igi, puri bevri gveqneba da rigeb-ic aRar iqneba?! Semdeg wels ukve xorcic ad-vili saSovneli gaxdeba, imis iqiT _ rZe da yveli, mere _ tansacmeli da fexsacmeli, navTi da asanTi da, raRa darCa?! gamodis rom, dai-ca, daviTvalo: xorci – erTi, rZe – ori, tan-sacmeli _ sami, navTi _ oTxi anu ha-ha maqsimum xuT weliwadSi aSendeba komunizmi, gaval pen-siaze, wamovwvebi mxar-TeZoze da davelodebi miqelas?!

- xuTi weli ra ambavia?! saidumlod gety-vi, polikarpes ufrosobisTvis uTxovia, samoci wlis zemoT vinc aris, pensiaze unda gavuSvao da aha, gaixare! SeiZleba, wuTi-wuTze movides nanatri Tavisufleba!

- rao? samoci weli raRaa? ager “zaxar maiseiCi” oTxmocdaaTis xdeba da muSaobs. mag Senma polikarpem jobia, Tavis beber bozs mix-edos da is gauSvas damsaxurebul pensiaze. mTeli Rame aq egdo, dilamde aikles aqauroba, rogor kvnesis da kivis rom icode?! gagonila kaco! ras hqvia samoci weli?!

71

- wuxel rom moxuci moiyvanes is ramdeni wlisaa, Tu ici?

- ra moxuci, ris moxuci, guSin Rame aq aravin mouyvaniaT. beberi, moxuci, Zukna, kaxpa da sapensio magis rozaa!

- kargi, dawynardi, gexumre, Zia icxak. nu geSinia, xom ici, Seni Semcvleli jer ar daba-debula?!

- ai Sen ki dagenacvle! vicodi, rom xu-mrobdi. ra ucnauri xumrobebi ici, kaco?! ki-naRam guli gamixeTqe. mamis suli nu wamiwyde-ba, Tavi ki ar madardebs, es Senoba uCemod meore dResve daingreva. ra eSveleba aqauro-bas?! saxuravidan wvima Camodis, sardafSi wya-li dgeba, kedlebi daibzara, fanjrebi aRar iketeba,_ Tavis stiqias daubrunda moxuci mne.

- aha, ra gamaxsenda! saswrafo saqme maqvs, xalxi melodeba, gaviqeci, Zia icxak. gamixarda yoCaRad rom xar. aba, magrad iyavi.

malaqiasTvis yvelaferi naTeli gaxda: radganac icxaka welgamarTuli daxvda, Tavs Tavisuflad grZnobda da Tan, rac umniSvnelo araa, xmamaRla gamoxata ukmayofileba _ ese igi ufrosi ukve samsaxurSi ar iyo. xolo Tu ratom da sad wavida polikarpe? _ amazec mox-ucma mnem gasca pasuxi: roza mTeli Rame aq yofila, siyvarulobisgan siqagaclili poli-

72

karpe albaT fexze Zlivs idga da Zal-Ronis mosakreblad axla sadme miyuCebul adgilze sZinavs. eg saRamomde gamRviZebeli araa, rvaze uSiSroebis sammarTveloSi saidumlo politi-kuri ganyofilebis TaTbirze aucileblad miva, mere isev roza SeaTrevs kabinetSi, mere isev daiZinebs da, karg SemTxvevaSi, Ramis pirveli-dan oramde samsaxurSic gamocxaddeba. mis ga-reSe ki wuxandeli ambebis krebsis pakets vera-vin gaxsnis.

Rame rom miakiTxos polikarpes da dapa-timrebulTa sia sTxovos _ ar gamova, aSkarad saeWvo iqneba. arsebobs kidev erTi gza: SuaRa-misas Sinsaxkomis sammarTvelos ezodan axali patimrebis asayvanad “Corni voronoki” gamova, rogorme Tundac mZRols Tu gavesaubrebi, iq-neb gairkves, iyvnen Tu ara wuxel Cekistebi ZnelaZeze avqsentis saxlTan. axla ki saswra-fod sajaro biblioTekaSi. vnaxoT erTi, raa kidev cnobili ivane maCablis ucnauri gauCina-rebis Sesaxeb.

biblioTekaSi malaqias siurprizi eloda.

73

Tavi meoTxe

beThovenis mecxre simfonia malaqiasa da

dangreuli eklesiebisTvis

SuaRame axlovdeboda. mzardi mTvariT da varskvlavebiT mokirwyluli iisferi cis qveS qalaqis es ubani bevrad ufro naTeli da mxiaruli unda yofiliyo, magram axali droeba arad dagidevdaT bunebis mxardaWeras. quCis ganaTeba ukve CaeqroT, saxelmwifo dawesebu-lebebic Cabnelebuli iyo. mosaxleobis im na-wils, romelsac jer kidev ar eZina, fanjris darabebi mWidrod hqonda mixuruli da oTax-

74

ebis isedac susti Suqi wvrili RriWoebidan Zlivs SesamCnevad bJutavda. depoSi mimavalma mkrTalad ganaTebulma tramvaim, romelsac gverdze stalinis uzarmazari portreti amSve-nebda, moCvenebasaviT Caiara da sicocxlis uka-naskneli naperwkalic gaecala rusTavelis prospeqts. gorkis quCis kuTxeSi ori aCrdili daSorda erTmaneTs: erTi iqve darCa, meorem ki swrafad airbina patara aRmarTi da tribuna-lis quCis kuTxis saxlis sadarbazoSi gauCi-narda. aqedan kargad Canda mopirdapire mxares, odnav qvemoT mdebare Sinsaxkomis saxelmwifo uSiSroebis sammarTvelos Senobis WiSkari, saidanac savaraudod wuTi wuTze gamovidoda xalxSi “Corni voronokad” monaTluli “stu-debekeri” da adamianTa msxverplad Sewirvis uZvelesi ritualis Sesrulebas Seudgeboda.

gegma martivi iyo. Tu “studebekeri” rus-Tavelisken daeSveboda, kuTxeSi mdgari ambakos amocana gaxldaT daefiqsirebina, Tu sad Seux-vevda igi; xolo Tu manqana mTawmindisken amouxvevda, mas malaqia advilad daedevneboda. Semdegi qmedeba ase iyo dagegmili: patimris asayvanad gaCerebul avtomobilTan, yvela SemTxvevaSi, pirvelad mividoda Sinsaxkomelis formaSi gamowyobili malaqia da situaciis mixedviT imoqmedebda; xolo ambakos, Tu moaR-wevda “studebekeramde”, mSvidad unda Caevlo misTvis da ukve im quCis kuTxeSi unda Casafre-buliyo, raTa transportis gadaadgilebis Sem-degi marSruti gaerkvia. ambakos advilad Sesa-

75

srulebeli roli misi tradiciuli mdgoma-reobiT gaxldaT nakarnaxevi; ukve Cartymuli hqonda Tavisi saRamos wili orasi grami WaWa anu, rogorc TviTon uyvarda Tqma _ “dvesti”.

mTawmindis ferdobis es amJamad uka-crieli, bneli, mdumare nawili gardacvlilTa qalaqis miyruebul ubans damsgavseboda. Seno-bebi gadidebul saflavis qvebs waagavda, rom-lebzec aqa-iq ukve lamis bolomde damwvari sanTlebi iRvenTeboda. malaqiam igrZno, rogor efloboda bavSvobis Ramis koSmarebis samyaro-Si. xel-fexi gauSeSda; scada ganZreva, magram aRaraferi gamouvida; warmoidgina, TiTqos Sin-saxkomis saxelmwifo uSiSroebis sammarTvelos Senoba jojoxeTis amqveyniuri nawili iyo da misi ezodan areklili ususuri Suqis nisli iqaur kupris moTuxTuxe qvabebs asdioda. fisis surnelic ki SeigrZno. da uceb saocreba mox-da. haeri gaapo zaris xmam. jer maRali “la” gaisma, romelsac ori ufro dabali “la-la” mohyva. malaqiam icno wminda samebis eklesiis ukve moSlili samreklos xma, romelic bavSvo-bidan kargad axsovda. ucnauri iyo, bolSevi-kebma xom zogi eklesia mTlianad daangries, xolo gadarCenilebs, romelTa ricxvs wminda samebis eklesia ganekuTvneboda, samrekloebi mouSales. Camogdebuli zarebiT zarbaznebi Ca-moasxes. arada, ararsebuli zaris xma namdvi-lad moesma. smena daZaba. axla ufro mkafiod gaigona Tanmimdevrulad: ioane RvTismetyvelis, romeliRac ucnobi da wminda giorgis qaSveTis

76

eklesiebis zarebi _ “re”-“mi”-“fa”. xmis mimar-Tulebis mixedviT ivarauda, rom ucnobi “mi” jer kidev aRa-mahmad-xanis dros dangreul or-belianTa mcire eklesias ekuTvnoda. zarebis rekva gagrZelda: ”mi”-“fa”-“sol”. es “sol” ax-sovda malaqias. igi kaloubnis wminda giorgis eklesiisa gaxldaT. taZari ukve mTlianad iyo dangreuli, magram misi zaris xmaSi axlac ga-mokrTa am adgilze Temurlengis spis mier cxenebiT gaTelili bavSvebis kvnesa. “fa”-“mi”-“re”, da ukve did zarebs patarebic mieSvela: “fa//re”-“mi”-“re”-“re//re “. Semdeg: “do//la”-“sibekari//sibekari”. “la//do”. es axali “do” wminda andria pirvelwodebulis saxelobis anu lurji monastrisa gaxldaT, xolo ”sibekari” ise axlodan moisma, malaqias eWvic ar Sehpar-via, rom igi ukve miwisagan aRgvil wminda aleqsandre nevelis samreklos ekuTvnoda; “soldiezi”// “si”; “soldiezs” savaraudod me-fisnacvlis sasaxlis sapirispiro mxares ia-varqmnili RvTismSoblis saxelobis eklesiis zari gamoscemda; “la//do”-“sibekari//re” . . . _ ukve imqveyniuri cremliT xmamaRla moTqvamd-nen: wminda samebis, ioane RvTismetyvelis, or-belianTa mcire, wminda giorgis qaSveTis, ka-loubnis wminda giorgis, wminda andria pir-velwodebulis, wminda aleqsandre nevelis da RvTismSoblis _ eklesiebis zarebis ukvdavi sulebi! malaqias tanSi Jruantelma dauara. es xom beThovenis mecxre simfoniis meore nawilis saocari sidiadis hangebi esmoda: “la-la-la /

77

re-mi-fa / mi-fa-sol / fa-mi-re / fa//re-mi-re-re//re / do//la-sibekari//sibekari-la//do / soldiezi//si-la//do-sibekari//re / la//do-soldiezi//si-la//la”. . .

saaTs daxeda: fosforiani isrebi Tor-mets aCvenebda. cocxali da gardacvlili za-rebis erToblivi orkestris mier aJRerebuli simfonia iseve moulodnelad Sewyda, rogorc gaisma.

Sinsaxkomis saxelmwifo uSiSroebis sam-marTvelos WiSkari WrialiT gaiRo da sikv-dilis samsaxurSi Camdgari “studebekeri” fax-faxiT daiZra mTawmindis zemo nawilisken: tri-bunalis quCaze marjvniv gauxvia, TuxTuxiT ga-nagrZo gza da ar misuli aleqsandre WavWava-Zis quCasTan gaCerda.

manqanidan sami Cekisti gadmovida; cota xans erTmaneTs esaubrnen, rogorc Cans, mcire TaTbiri Caatares, kidev erTxel gainawiles funqciebi, quCa gadakveTes da sadarbazoSi Se-vidnen. malaqia avtomobils miuaxlovda da aR-moaCina, rom mZRolic gahyolia dampatimreb-lebs. marjvniv gaixeda da italiuri ezos

78

TaRSi Cayenebuli rkinis WiSkris gisosebs miR-ma ori wyvili Tvali dalanda. mixvda, esenic “Corni voronoks” elodnen. albaT Sinsaxko-melTa mxardamWeri jgufi iyo, romelic opera-ciis usafrTxod Catarebas uzrunvelyofda. yvelaferi ise martivi ar aRmoCnda, rogorc warmoedgina. axla, Tu TvaTvals ganagrZobda, TviTon gaxdeboda aq Casafrebuli ori Cekis-tis dakvirvebis obieqti. amitomac saswrafod ganagrZo gza WavWavaZis quCisken, mere marjvniv Seuxvia, gverdiT ezoSi Sevida, saxanZro kibiT saxuravze aZvra, iqidan meore saxlis sxvenSi aRmoCnda da daxveuli kibiT ukve im ezoSi Ca-vida, sadac is ori Cekisti eguleboda. frTxi-lad mivida TaRTan, zurgiT aekra kedels da smenad iqca.

- . . . mainc Sensas uberav. kargi. davuS-vaT, is Cekisti SemTxveviTi “mastia”. es “alka-Si” vinRaa, “paravoziviT” qoSin-qoSiniT rom Caiara da axla kuTxeSi dgas, oxravs da iqidan aliverebs?! kaci ase hgavdes Cits jer ar mi-naxavs. gaixsene, bolos rodis gadaveyareT Su-aRamisas quCaSi moseirne “fraerebs”? biWo, mgoni SarSi varT.

- yovelTvis kurdRlissisxla iyavi, Cemo nibliav. naxe erTi, xom ar mocurcle?!

- kurdRlissisxla da curcli Sena xar, Se nabozaro.

79

- biWo, sityvas daufiqrdi! ar arsebobs magis mocemuli saqme daiwvas. SemeZlos, ge-tyodi Cveni “xazeini” ra didi kacia. Sen xom enaze araferi dagadgeba, wamoayrantaleb sadme. “bezpiati” generalia-meTqi rom geubnebi, ar kmara?! Cemi kudebi imas, didi xania, xelSi uWiravs. rame rom iyos, ise gamaqrobs, ferflsac veravin ipovis. eg rom saqmes mogv-cems, wyali ar gauva.

- Sen iZaxi: didi kaciao, Torem aba me ra vici, iqneb matyueb da axla vinme “gvisadka-vebs”?! Tu daviwviT, deda gvetireba kutuzkaSi. ha, iqneb dagaviwyda, ra cudad vijeqiT? qurde-bi jer naxevar sicocxles wagvarTmeven da mere “gagvStiraven”.

- ara, Zmao! me iq dambrunebeli aRara var. “xazeini” dampirda,”trupi” ar aikido da danar-Ceni Cemze iyos, axal “xodkaze” ar gagiSvebo.

- aha, xom gamotydi! “znaCit” Sen ar ga-giSvebs. me ki ra da _ viris Tav-fexi, misive ab-anoTi.

- me da Sen mag saqmeSi ram gagvyo?! an ki-dev romeli gautexeli cixe-simagre Sena xar? TiTs mogadeben Tu ara, ar vicode mainc, egreve gverdSi mimisvam, CamSvebebis ustabaSo!

- vina, biWo, me var CamSvebi? Se marTla “nasedka”, Sena. moica, gamoiyvanes Citunia. naxe

80

rogori “aCkarika” pederastia; es axla sul cota profesori mainc iqneba; Sexede, rogor kankalebs; vnaxoT, ra gvianderZa gonebrivi frontis muSakma. magaT, xom ici, saxlSi Zvele-buri faifuri aqvT; Cais smas “kruSkidan” ki ar kadruloben. guSindeli “JeleznodoroJniki-viT” ki ar cxovroben, naxevari qila mawvnis meti saWmeli rom araferi hqonda.

- isic Sen Sexvripe, Se kuWis monav. biWo, xom namdvilad meore sarTulia, marcxniv pir-veli, meore, mesame fanjrebi! kars mivagnebT. pijaki gaiswore, frTxilad rames ar gamosdo, TaviT ageb pasuxs. mTeli zafxuli da Semod-goma Cekistebi amgvarad Cacmulebi ivlian; tya-vis qurTukebs zamTrisken daurigeben da Cvenc maSin daviTrevT. aba, gavdivarT! daimaxsovre, Tu vinmea saxlSi _ viTom darCenili “veSdoke-bis” wasaRebad gamogvagzavna ufrosma. gaige? “veSdokebis” da ara “xaraxuris”!

“studebekeri” aTuxTuxda da sul male sadRac qvemoT, lunaCarskis gavliT, broses quCaze gauCinarda. CekistebiviT gamowyobili dostebi TaRidan gamovidnen, quCa gadaseres da axaldapatimrebulis sadarbazoSi Sevidnen.

mosmenilma malaqia gaaogna. netavi odesme Tu moifiqreben patara mikrofonebis Seqmnas da Cumad dadgmas sadarbazoebSi, restornebSi, saxlebSi, samsaxurebSi, erTi sityviT, yvelgan sadac adamianebi daufaravad layboben. daukav-

81

Sire es mikrofonebi mavTuliT erT sadgurs, dasvi operatorebi da usmine. damnaSaveebi erT-maneTTan saubrisas arafers eridebian da wvrilad yvebian danaSaulis detalebs, zogi _ siamayiT, zogi _ sinanuliT, zogic _ ise ubralod, enis mosafxanad. aRarc operatiuli samsaxuri ginda, aRarc _ damsmenebi da “ano-nimSikebi.” es raebi ilaparakes am aramzadebma?! eseni vin yofilan da amaTTan rom kavSiri aqvs, Sinsaxkomis uSiSroebis sammarTvelos Tanam-Sromels, is manaxa erTi, ra adamiania?! avqsen-tis oTaxSi fanjris rafaze mdgari gaurecxavi mawvnis qila gaaxsenda. erT-erTma am mamaZaRl-Taganma Sexvripa, vin icis, sasikvdilod ganwi-ruli kacis dilis ulufa da Seergo?!

ambako mowyenili Cacucquliyo kuTxeSi da papiross eweoda. malaqias danaxvaze Tvale-bi sixaruliT gaufarTovda:

- ha, eg Cekistebi saidan gaCdnen? “Corni voronokic” davkargeT. wamo, CavideT SenTan da

magdas alublis “nalivkas” CavusxdeT. Горе запивать будем!

- arc ase cudadaa saqme. egeni Cekistebi ki ara, gadacmuli yaCaRebi arian. axla dapati-mrebulis binas Zarcvaven.

- ara!

- marTla geubnebi.

82

- dedas gaficeb!

- ar gexumrebi, banditebi arian.

- mere Cven aq ras vudgavarT, avideT Ta-vebi davaWraT, _ ambakom fexze mimagrebuli finuri dana daaZro.

- axlave gadaagde! ramdenjer unda giT-xra: CemTan egeTebi ar ginda. magaT unda vaca-loT da, rogorc Sen ambob xolme, “xataze” davadgeT. wesiT, sadme axlos unda hqondeT bu-nagi. guSin ZnelaZeze iyvnen, dRes _ tribu-nalze, Tanac orivegan aleqsandre WavWavaZis quCis gadakveTaze.

- Senc ityvi, ra unda ZnelaZeze WavWa-vaZis quCas?

- aba gaxede, aleqsandre WavWavaZis quCas rusTavelis qvemoT lunaCarskis hqvia.

- mere geTqva adamianurad: WavWavaZisa da lunaCarskis. me kidev dabneva minda?!

- midi, bevrs nu laparakob, aRmarTs auye-vi da sadme gaiyuCe. rame ar miqaro. Tu zemoT wamovidnen, me aqedan gamovyvebi.

ambako aRmarTze principulad ar eweoda, amitomac darCenili papirosis namwvi sagulda-

83

gulod Seinaxa Sarvlis jibeSi da xvneSa-xvneSiT daadga gzas. malaqia iqve xes amoefara.

dostebic male gamoCdnen. erTs boxCa moekidebina, meore ki Cemodans moaTrevda. maTi devna ar gasWirvebiaT. mZimed datvirTuli ban-ditebi nela moZraobdnen jer WavWavaZeze, Sem-deg ki arsenas quCaze da Cabalis Sesaxvevis gavliT, WiWiaSvilis gasavalze mdebare naxe-vradmiwurSi SeZvrnen.

es iyo ukuniT moculi, mindvris Tagvebis saTareSo gareTubnis ukiduresi nawili, ro-melic dasavleTiT ferxulis mTis, xolo sam-xreTiT mTawmindis ferdobebs ebjineboda da namdvili jurRmuli gaxldaT. aqauri ficru-lebi da miwurebi damangreveli stiqiuri ube-durebis Semdeg gadarCenili masalebiT xel-daxel Sekowiwebuls hgavda da adamianTa mud-miv sacxovreblad ar gamodgeboda. naxevradmi-wuris karis RriWoebidan ususuri naTeba ga-mokrTa: dostebma Wraqi aanTes.

ambakom oflSi dasvelebuli perangi gaixada, Tav-piri gaiwminda, mere kargad gawu-ra, dabertya, Caicva da malaqias miaSterda:

- ha, ra vqnaT?

- dro iTmendes, movusmendiT magaT lapa-raks. vin icis, kidev ramden sisuleles wamo-roSaven?! magram, samwuxarod, unda viCqaroT.

84

Sen gaiqcevi da kars Seangrev. me Sevdivar da situaciis mixedviT vmoqmedeb. midi axla, es tyavis niRabi gaikeTe, ar minda saxeze dagimax-sovron, xma daiboxe da ar gabedo zedmeti in-iciativis gamoCena. me ki am maskaradSi mSobeli dedac ver micnobs, _ xelovnuri ulvaSebi gaiswora malaqiam da grimze gadmosuli of-lis wveTebi cxvirsaxociT frTxilad Seim-Srala.

ambako gaeqana, kari Selewa, inerciiT Sua oTaxSi mdgar magidaze gaSlili Cemodani ga-daagdo da TviTon daikava misi adgili. sanam gaognebuli yaCaRebi moulodnel stumars da-hyurebdnen, malaqiam imarjva da marcxena hukiT marjvniv mdgomi msubuq nokdaunSi gaagzavna, xolo marjvena muSti marcxniv myofis ybasTan SeaCera:

- gaitrune da Seni wkruni ar gavigo.

- ar damartya, me araferi vici, am CaT-laxis bralia yvelaferi.

wuTic ar gasula da xelfexSekruli, erTmaneTze zurgiT mikruli maspinZlebi mi-waze eyarnen. malaqiam yaCaRebis dRevandel na-davls arc ki Sexeda. Wraqi aiRo da miwuris marjvena kuTxeSi mdgar xis taxts mianaTa. zed daWmuWnuli magidis gadasafarebeli egdo da daglejili muyaos patara kolofebi eyara. ydis feri ecno.

85

- Tqve unamusoebo, es futlarebi raRaze daxieT, amaT raRas erCodiT?

- aba ra vici, zogjer egeT rameebSi fskerze fuls malaven.

malaqiam jibidan ZnelaZis quCaze mde-bare oTaxSi napovni muyaos nafleTebi amoiRo, futlarebs miado da mwared gaecina. mas rom wignis yda egona, ori sxvadasxva patara yuTi aRmoCnda; erTi _ germanuli wversaparsis ”FI-GARO”- si, meore _inglisuri wversaparsis sa-lesis, romelsac gadarCenil ukana mxareze garkveviT ewera:

uceb saSineli xrotinis xma gaisma. amba-ko erT-erT yaCaRs axrCobda.

- Se bozo, Sena, Seni saqcieli “zapad-loa” da unda mokvde. rogor gabedeT “srokze” mimavali kacis gaqurdva, Tqve “krisebo”. dag-xocavT Tqveni. . .

malaqiam Zlivs aaglija ambako gakoWili banditis yels.

- es vinaa, ras gverCis?

- vina var da “praSliaki” ki var, magram Tqven iseTi adaTi daarRvieT axal “srokze” siamovnebiT waval, ar gacocxlebT, _ ambakom

86

“finka” amoiRo da axla ukve mas moxvda mala-qias huki, amJamad marjvena, Tanac gametebiT.

erTxel kidev Seamowma gakoWilebi, piri aukra, darwmunda, rom xmas ver amoiRebdnen, verc gaiqceodnen. gaTiSuli ambako zurgze moikida, miwuridan gamovida da daRmarTs dauyva.

“xom geubnebodi, gvisadkaveben-meTqi”, _ Soridan moesma banditis sityvebi, magram ma-Sinve mixvda, rom moeCvena. yaCaRebs piri xom saguldagulod aukra, mezoblebi ar Seawux-ono.

“erT RameSi ukve meored Camesmis xmebi. Cemi saqme mTlad kargad ar unda iyos. albaT wuxandeli Saqriani surogatis bralia. Rvinis nacvlad Sxams rom dalev kaci, kidev kargad var”, _ gaifiqra malaqiam.

- Sen damartyi? ara, Sen damartyi? _ aluRluRda gons mosuli ambako.

- dagartyi ki ara, unda momekali. eg dana ratom ar gadaagde. xom ici Cemi xasiaTi, ar miyvars orjer erTi da imaves gameoreba, _ welSi gaimarTa, odnav marjvniv Semotrialda da ambako fexze daayena.

- egeni, Zmao, Sens enaze marodiorebi arian, gesmis?!

- egeni arian damnaSaveebi da kanonis wi-naSe ageben pasuxs. Mme kidev, Zmao, Cemi saqme maqvs gasakeTebeli da Seni xuSturebis gamo

87

mkvlelobaSi Tanamonawileobas ar avikideb. es kargad daimaxsovre. aha, aiRe Seni dana, wadi saxlSi, ybaze civi sveli tilo miide, fexebi daibertye da daiZine. xval me TviTon gnaxav, Zmao! ar iSli ara, ZvelbiWobas? vin varo, ra Tqvi?! ho, “praSliaki”. eg sityva pirvelad ga-vigone, Se marTla “praSliako’! mapatie, ver movzome da magrad momivida, magram Seni bra-lia, sxva gza ar damitove, kacs klavdi. gaviq-cevi, Zalian meCqareba. _ mxarze xeli dahkra megobars da sirbiliT ganagrZo gza.

88

Tavi mexuTe

aRiarebiTi Cveneba

- ratom ar gZinavs, deda?!

- xom ici, roca saxlSi ara xar, ver vi-Zineb. unabis Ciri miirTvi, amSvidebs. oRond jer eg grimi moiSore, veRar giyureb.

- axlave. wyali xom damigrove? swrafad gadavivleb da gaviqcevi, polikarpe unda vnaxo. wesiT, samsaxurSi iqneba.

- modi, dagisxam, dasaZineblad gamzadeb, Sen ki am SuaRamisas SinsaxkomSi garbixar. aba

89

erTi daixare da Tan ambebic momiyevi. xom mSvidobaa?

- beWebze nu, kiserze damasxi. ai ase, kar-gia. mSvidobis ra mogaxseno?! Seni moxuci namdvilad “enkavedes” saidumlo-politikur ga-nyofilebas daupatimrebia da axla romel cix-eSia, ar vici; mis binaSi wuxelve yaCaRebi Se-sulan da rac Cekas gadaurCa, Tan wauRiaT. im yaCaRebs uSiSroebis sammarTveloSi viRac didi kaci mfarvelobs. uf-uf, ra kargia, midi, daas-xi, nu genaneba. . . pirsaxoci momawode. . . CaT-vale, rom Tavidan mSobe. Semomxede: viyavi Ce-kisti, gavxdi malaqia. axla raRac ideebi maqvs, vnaxoT, Tu gamomivida: polikarpes unda SevTa-vazo banditebisTvis saqmis mimcemi da mfarve-li uSiSroebis moRalate maRalCinosanze gas-vla. vici, daxarbdeba. es saqme magrad daexma-reba dawinaurebaSi. magan da misma roza babom miliciis wina ufrosi mogonili braldebiT gaagdes da misi Tanamdeboba Caigdes. axla ki naRd saqmes vTavazob, wamova, aba ras izams?! radgan am istoriaSi Seni moxucic urevia, iq-neb rogorme mis kvalsac mivagno.

- Sen ra xeli gaqvs uSiSroebis maRalCi-nosanTan? raRac SarSi exvevi.

- maRalCinosanTan jer araferi, magram misi bandis ori wevri gavskvanCe da iseTi mSi-Srebi arian, polikarpes sakanSi amohyofen Tu ara Tavs, yvelafers dafqvaven.

90

- vin ori bandis wevri? modi, ufro gasa-gebad miTxari.

- vin da _ vinc avqsentis oTaxi ga-Zarcves, ras vambob gaugebars?! is ori mama-ZaRli axla Cems mier xel-fex Sekruli elo-deba, rodis mival polikarpesTan, movuyvebi ambavs, rodis gaagzavnis polikarpe maT dasaka-veblad Tavis qveSevrdomebs, rodis miiyvanen Sinsaxkomis sakanSi da rodis moyvebian Tavis mfarvelis ambebs. erTi sityviT, miliciaSi mi-viyvanT banditebs, isini daasaxeleben uSiSroe-baSi mokalaTebul maT mfarvels, uSiSroebis kacis mxileba did Tanamdebobas moutans po-likarpes, madlieri polikarpe gagvagebinebs avqsentis adgil-samyofels, Cven kidev dav-grexT Toksa-bawarsa, CavugdebT da amoviyvanT Cvens Zmobil WianWvelasa.

- aris axla xumrobis da tingicobis dro?!

- namdvilad ara. unda giTxra, seriozu-lad maSfoTebs saidumlo politikuri ganyo-filebis mier Rrmad moxucebuli, damsaxure-buli pensioneris mimarT gamoCenili esoden maRali yuradReba. raRacaSia saqme da vcadoT, iqneb gavigoT, ra xdeba?!

malaqiam Tavis sayvareli yavisferi Sar-vali da Savi perangi Caicva. Sinsaxkomelis forma koxtad dakeca da sakvoiaJSi Caalaga.

91

- amas operis Teatris rekvizitebis sa-wyobis karebTan, kibis qveS davtoveb da diliT JuJuna deidas Seaxsene, kargad daabinaos.

- ese igi, safrTxe gvemuqreba?!

- saidan moitane?

- Zalian frTxilob!

- ras izam, deda?! axla iseTi droa, TiT-qos es “axla” mTeli cxovreba ar grZeldeba?! damaviwyda, SenTvis meTqva, amas winaT orTo-grafiul leqsikons vaTvalierebdi. ambakom daiCema sworia sulguni da ara sulugunio. ra Tqma unda, suluguni yofila swori, magram eg araferi. axla rasac getyvi daujerebelia. bolSevikebis mier gamocemul leqsikonSi ver vipove sityva suki, niko CubiniSvilis ganmar-tebiT, xerxemlis orive mxares rbili xorci. am sityvas sulxan-sabac madianad xsnis: “zur-gis Zvlis xorci.” wiTeli profesorebi ki su-kis mwvadma daafrTxoT. etyoba, pativcemul cenzorebs SeeSindaT suki vinmes saxelmwifo uSiSroebis komisari ar egonos, es ukanaskneli Samfurze ar warmoidginos da cud xumrobad ar CagviTvalono. gesmis, suki amoiRes leqsi-konidan da Sen ginda komisris forma da aTas-nairi grim-maskaradebi saxlSi davitovo?!

- aba ra giTxra?! arlekinis qudiRa gak-lia!

92

- “marTals vityvi, Seviqnebi tyuilisa moambe rad”?! Tu ar gjera, aiRe orTografi-uli leqsikoni da Sen TviTon moZebne sityva “suki”, aba Tu ipovi?! deda, gaviqeci, win sag-miro saqmeebi melodeba.

miliciis karis Tavze radios qveS or-mocvatiani naTura sacodavad bJutavda da irgvliv odnav met Suqs afrqvevda, vidre iora-ma morigis papirosi.

- iorams vaxlavar, mogklavs amdeni Tam-baqo. ufrosi aq aris, Tu ici?!

- va! malaqia?! am SuaRameze ram mogiyvana, xom mSvidobaa?

- ki, mSvidobaa, saswrafo saqme maqvs po-likarpesTan. aq aris, xom?

- aq aris da imasac, etyoba, raRac uWirs. feri ar edo da sul gineb-ginebiT aRebda kabi-nets. Cemi rCevaa: axla, jobia, nu naxav.

malaqiam Cabnelebuli derefani gairbina da daukakuneblad SeaRo miliciis ufrosis kari. polikarpes seifi gaexsna da Sig iqeqebo-da.

- kargi cnobebi maqvs SenTvis. ori bandi-ti myavs gakoWili WiWiaSvilis gasavalze marcxniv meore miwurSi da imaT ambebi ician?! _ cota xanSi Sens beds ZaRli ar dahyefs!

93

- ra WiWiaSvilis gasavali, vin banditebi, vin xar, kaco, Sen? _ motrialda Semcbari mi-liciis ufrosi. - ra ambebi ician?

- ram SegaSina, polikarpe, me var malaqia. kargi ambavi maqvs SenTvis. dawinaureba ar agc-deba. gaagzavne axlave brigada WiWiaSvilze, Torem, ise magrad myavs gakoWili biWebi, dau-buJdebaT xel-fexi da sxva rbili adgilebi.

- Sen xar?! modi, dajeqi, momiyevi vin bi-Webi, ra gakoWilebi. Sen gakoWe? _ polikarpem skami gamoswia da magidas miujda. saxeze ga-moxatuli gakvirveba cbierma Rimilma Secvala. _ Sen rom kargi kaci iyo, am SuaRameze im jurRmulSi ra gindoda?

- kaco, petre-pavlobas megobrebma cudi Rvino davlieT. guSin mTeli dRe ver movinele da vera. Cemi ambavi xom ici, varjiSiT miyvars Sxamebis gamoyvana organizmidan. erTxel avir-bine WavWavaZis quCa, meored avirbine da ukve mesame wreze mivdiodi, Cems danaxvaze ori formiani tribunalis quCaze SeZvra TaRSi. Cvens ubanSi vin unda iyos, rom ar vicnobde? hoda, saeWvod momeCvennen, Semovuare da, ici Sen, rogor vakeTebdi xolme, uknidan mivepare da yuri davugde. imaT iq ilaparakes?! dro rom meqneba, mogiyvebi. erTi sityviT, uSiSroebidan amaT viRac aZlevs RamiT dasapatimrebelTa mi-samarTebs da esenic “Corni voronokis” was-

94

vlis mere Sinsaxkomis formaSi gamowyobilebi adian da asufTaveben binas.

- ra ici, rom uSiSroebidan aZleven misa-marTebs, ra, TviTon Tqves Tu ra?

- aba, sxvam vin icis, vis daiWeren amaRam?

- Senc marTali xar. es ise vikiTxe, sxva-Ta Soris, raRac xom unda meTqva?! _ jer TiT-qos daimorcxva da Semdeg ratomRac saxeze kmayofileba daetyo polikarpes.

- aba, swrafad gauSvi operjgufi, Camog-viyvanon yaCaRebi, _ daaCqara malaqiam.

polikarpe zaris Rilaks ar endo da TviTon gavida morige razmis gasagzavnad.

oTaxSi marto darCenil malaqias Tvali magidisken gaeqca. rogorc Cans, polikarpem gatvina, rom karg saqmes gamohkra xeli da ax-la dawinaureba da Cin-medlebi elandeba. naxe, xmac rogor dautkba?! aha, esec krebsis kon-verti. zed spilos Zvlistariani qaRaldis specialuri saWreli dana devs. etyoba, axla amiT gaxsna gzavnili. malaqias gaaxsenda, erT-xel rogor gaglija polikarpem kbilebiT kon-verti da gaeRima: viTardeba biWi. xelis erT gawvdenaze devs axla is furceli, romelze dabeWdili informaciis mosapoveblad darboda dilidan. Tumca raRa dros?! avqsentis dapati-

95

mrebis ambavi cxadze ucxadesia. saqmis bo-lomde miyvanis Cvevam Tu cnobismoyvareobis inerciam Tavisi qna, malaqiam dana gverdze ga-dado, konvertidan krebsi amoiRo, Tvali ga-daavlo Sinsaxkomis wuxandeli qmedebebis sias da dakavebulTa Soris arc avqsentis saxeli figurirebda da arc ZnelaZis quCaze auyvaniaT vinme. Tvalebs ar daujera, kidev erTxel ga-daikiTxa mTeli krebsi, magram moxucze raime informacia ar Canda. TariRs daxeda: diax, swored guSindeli Ramis ambebi iyo aRnusxuli. meoTxe ganyofilebis operatiuli razmis mier wuxel mTel qalaqSi ganxorcielebuli dapa-timrebebi, Tavisi dapatimrebulTa siiT da maTi misamarTebiT detalurad iyo CamoTvlili. eriha!!! aba avqsenti vin daiWira?! derefanSi fexis xma gaisma. malaqiam swrafad daabruna furceli Zvel adgilze.

- gavardnen lomebi. kidev kargi, bolo ori kviraa sawvavis sakiTxi mogvarda. Tu Zrav-ma ar umtyunaT, aT wuTSi aq arian. axla, erTi, es miTxari. mxolod orni iyvnen Tu kidev hyav-daT vinme “paddelniki”? magaT xom ici, “atasze” uyeniaT xolme kaci.

- ara, aravin SemimCnevia. ratom mekiTxebi?

- ra vici, Cemebma miTxres: mgoni, viciT eg xalxi, egeni samni cxovroben mag miwurSio.

96

- aba magis ra giTxra. me mxolod orni vnaxe. Sen gecodineba, am bolo dros saxelm-wifo uSiSroebas xalxis damWeri rame axali saidumlo struqtura xom ar daemata.

- ara, axali araferia. mxolod egaa, rom konspiraciis mizniT ganyofilebebi danomres da axla operganyofilebas meore hqvia, sai-dumlo-politikurs _ meoTxe, rozasas _ mex-uTe. sxvebis nomrebi, marTali giTxra, arc max-sovs da arc mainteresebs. Seni saqmeebi rogor midis? advokatob xom? gakiTxavT xalxi? xom ici, rogor pativs gcem, Tu gaiWedebi, SemiZlia xeli gagimarTo da axaldapatimrebulTa misa-marTebi mogce. nu mogerideba, ai dRes motani-li krebsi, CavixedoT da airCie klientebi, feSqaS, miCuqnia. naxe ra saWrelia, naRdi av-striuli brinjaoa, amas winaT maCuqes.

- ara, SimSiliT movkvdebi da magas ver vikadreb, _ qaRaldis specialuri dana ga-moarTva, SeaTvaliera da ukan daubruna. _ Za-lian magaria!

- kidev vin icis banditebis da maTi mfar-velis Sesaxeb?

- ar gekadreba, polikarpe?

- axla miTxari. Cems adgilze Sen rogor moiqceodi. ganaTlebuli kaci xar, Wkua moge-kiTxeba. mTel Sinsaxkoms eyofa, rac wignebi

97

wagikiTxavs da universitetebi dagimTavrebia, magram rad ginda? gamoyeneba ar ici. Seni cod-na momca, dedamiwas davazanzarebdi. am soroSi ki ar vijdebodi, sul cota, kremlSi didi stalinis marjvena xelobas gavqaCavdi. zogjer mgonia, Cveni partia maincadamainc ar gexateba gulze. xom var marTali? ha, mipasuxe! . . kargi, kargi gexumre! ese igi, Sen ambob, rom gveli gvizis ubeSi? Tanac _ CekaSi? ise ratom unda gagikvirdes kacs?! iagoda ra, Cekas mTlad ufrosi ar iyo?! arada, Turme rogori xalxis mteri yofila!

- im oridan erT-erTma icis Cekistis vi-naoba. vici _ romelmac. Tu Zalas vaCvenebT Cvensken gadmova. magisTvis es ar iqneba pirve-li Ralati. dapirdi xelSeuxeblobas da ofi-cialuri agentis roli SesTavaze. anketa Seav-sebine, xeli moawere da beWedi daartyi. Tavs samSvidobos daigulebs Tu ara, maSinve yvela-fers mogiyveba. da iqneba amis mere Seni erT-guli, vidre sxvas, Senze magars ar ipovis.

- magan is kaci daasaxelos da mere me vi-ci. erTi es miTxari, vvarjiSobdio rom miTxa-ri, ase gamopranWuli darbodi zemoT-qvemoT?

- ase rogor vivarjiSebdi?! miliciis ufrosTan galifeSi, gimnasturSi da kedebSi xom ar movidodi?! Cemi ambavi ici Sen. Tu saTa-nadod ar macvia, xalxSi ar vCndebi. saxlSi Sevirbine, gamovicvale.

98

- rao, ra mecvao? vin varjiSobs galife-Si, gimnasturSi da Tanac Sua Rame, Tu Zma xar?

- xom giTxari, ofli unda gamomedina. Ra-mec imitom davrbodi, rom am Sua zafxulSi ase Tbilad Cacmuli aravis gadavyrodi.

karebze daakakunes. polikarpe adga da oTaxidan gavida. ramdenime wamSi Tavi Semoyo:

- “operia” sxva saqmeze, or wuTSi SenTan var.

malaqias eWvis Wia SeuCnda. aSkaraa, rom polikarpe raRacas umalavs. Tanac SesaZlo dawinaurebis molodiniT gamowveuli xbos aR-tacebac ar etyoba. ara, aq raRac sxva ambavia.

- ai mec aqa var! waiRes am wvril-wvrilma saqmeebma tvini, _ energiulad dabrunda kabi-netSi polikarpe.

derefanSi xmebi gaisma. oTaxSi iorama Semovarda:

- ufroso, orive mkvdari dagvxvda, viRa-cas yelebi gamouWria mag sacodavebisTvis. yrian axla miwaze zurgiT erTmaneTze mibmu-lebi. xeli arafrisTvis gvixlia. dacva kareb-Tan davayene da TqvenTan gamoviqeci. yuradRe-biT gismenT!

malaqia gaognda: mainc gaakeTa Tavisi briyvuli saqme ambakom. ar unda damebrunebina

99

dana. Tumca ra? xeliT ver gagudavda Tu ra? eg rogor qna am sulelma kacma?! ra misi saqmea qurduli kanonebis dacva da aRsruleba. es ma-maZaRli polikarpec raRacas malavs.

- saswrafod gamoiZaxe gamomZiebeli, qa-laqis moriges daureke, iqneb damatebiTi Zale-bi dagvWirdes, ormagi mkvlelobaa, rac ar un-da iyos; droze axla, ras dayudebulxar? imoq-mede! _ malaqiasTvis moulodnelad sxartad daiwyo zusti brZanebebis gacema polikarpem.

ioramma fexebi miatyupa, marjvena xelis mtevani safeTqelTan miido, Setrialda da brZanebis Sesasruleblad gaiqca.

- nu geSinia, ager var, Sen Tavs aravis davaCagvrineb,_ marto rom darCnen, malaqias moubrunda polikarpe. _ ra miTxari, Tbilad mecvao? xelTaTmanebic xom ar gekeTa?

- jer asec ar gavgiJebulvar, _ malaqia mixvda saiTken uqcevda miliciis ufrosi. misi araerTi TiTis anabeWdi darCa naxevradmiwurSi, rasac gamomZieblebi daafiqsireben da krimi-nalistebs gadascemen. midi mere da umtkice am xisTavianebs mkvlelobasTan kavSiri ar maqvso.

- aba, swrafad gaixsene, ras mohkide mi-wurSi xeli, me TviTon aval da kvals wavSli. Torem axla iseTi droa, yvelafrisTvis unda viyoT mzad. Tu Zmobaa, Zmoba iyos. Cemebs ki mivxedav, magram qalaqis sammarTvelos xalxi me ar memorCileba.

100

- ras ambob, polikarpe, mag saqmeSi ro-gor gagrev an rogor vikadreb, mkvlelobis adgilze Cems gamo raime kvali wagaSlevino. amoigde eg sisulele Tavidan.

- maSin Sen TviTon moifiqre, ra vqnaT. aq ijeqi. gaval, sammarTvelos biWebs gareT davxvdebi, mainc ufrosoba hqviaT.

didxans ar mouwia martoobaSi yofna. ka-binetSi iRliaSi saqaRaldeamoCrili, TeTr ki-telSi Cacmuli kaci Semovida, polikarpes skamze mokalaTda, qaRaldebi amoalaga, TeTri qudi gaiswora, malaqias cbierad gauRima da:

- kargia axalgazrdav, Tqveni neba-surviliT rom CabardiT milicias da aRiareT ori kacis mkvleloba. Cveni, msoflioSi yve-laze humanuri, saxalxo sasamarTlo ganaCenis gamotanisas aucileblad gaiTvaliswinebsBam garemoebas, Tumca raRas gixsniT?! polikarpem isic miTxra, adre CvenTan muSaobda, axla damcvelTa kolegiis wevria da rogorc Si-naurs ise moeqecio. ras izam, kacni varT, xval SeiZleba igive mec damemarTos. arafrisgan varT dazRveuli. erTmaneTs pativi unda vceT. aba, daviwyoT aRiarebiTi Cvenebis gaformeba. . .

101

Tavi meeqvse

Eye of Providence

Sinsaxkomis muSur-glexuri miliciis sam-marTvelos izolatoris sakani siganeSi or-naxevari metri iqneboda. zRurblidan erTi me-tris siRrme betonis winkars ekava, romlis marjvena kuTxeSi “paraSa” idga; winkaris Sem-deg samociode santimetris simaRleze iwyebo-da mowiTalo-yavisfrad SeRebili ficargada-kruli mosasvenebeli adgili. yovelive amis danaxva malaqiam im ramdenime wamSi moaswro, rac zedamxedvels karis misaxurad dasWirda

102

da darwmunda, rom misi gamomZieblad muSaobis droidan aq araferi Secvlila.

srul ukunSi wingawvdili xelebiT ori nabiji gadadga, marjvena fexis wveriT SemaR-lebis Zirs Seexo, marcxniv Semotrialda da didi, koleqtiuri naris kuTxeze Camojda. ai, Turme, ra martivad mTavrdeba cxovreba. mTeli Seni ocnebebi ase uceb Seikvecs frTebs da rom gegona am qveyanaze, maradiulad Tu ara, did-xans mainc iqnebodi, moulodnelad aRmoaCen: yvelaferi dasrulda. Tumca gangebam, romelic zogjer myisierad moswyvets adamians amqvey-niur samyaros, malaqias fiqris da ganvlili cxovrebis SefasebisTvis raRac dro mainc mis-ca. axla yvelaze metad is ori mokluli adardebda, romelTa codvaSi uneblieT Cadga fexi. mere ra, rom isini banditebi iyvnen?! am SemTxvevaSi sazRauri, romelic maT gadaixades aSkarad gadametebuli gaxldaT.

kars RriWoc ki ar hqonda. ase rom, aq verasodes mixvdebodi, rodis gaTendeboda. bolSevikebs uwignurebs, xepreebs, wera-kiTxvis ucodinrebs ki eZaxdnen, magram adamianis daTrgunvisa da damcirebis yvela araadamianur meTods zedmiwevniT kargad flobdnen. romano-vebis ruseTis cixeebSi, sakuTari gamocdile-biT, kargad aiTvises wamebis xerxebi da axali wesrigis dasamyareblad SesaniSnavad iyenebd-nen. malaqiam kargad icoda, Tu ra didi mniSv-neloba aqvs gansacdelSi myofi adamianisTvis

103

alions. Ramis uimedobas gaTenebasTan erTad yavli gasdis da diliT, axal dResTan erTad, axali imedebic Cndeba. ai am imedis naperwkal-sac uklavdnen mudmivad sibneleSi myof pati-mars. dilis es saocari madli pirvelad 1921 wlis TebervalSi foilos ukve afeTqebuli xididan ramdenime metrSi gaTxril sangarSi gaTenebuli pirvelive Ramis Semdeg SeamCnia malaqiam.

wina dRes ubanSi xma dairxa, levandovs-kis wiTelma armiam saqarTvelos sazRvari gad-mokveTa da dedaqalaqisken daiZrao. im wels 7 Tebervals ToTxmeti wlis gaxda malaqia da diad sagmiro saqmeebze ocnebobda. Zilis win warmoidgenda, rogor exmareboda uZlevel qarTvel meomrebs tao-klarjeTis dabrunebaSi da, am Zlevamosil brZolebSi msubuqad da-Wrils, rogor uxvevda xolme Wrilobas Tavsa-farze wiTeljvargamosaxuli sanitari gogona maro mayaSvili. Tumca tao-klarjeTic da ma-ro mayaSvilic Soreuli ocneba iyo. axla ki bedi Tavisi fexiT karze modgomoda: ager, sul ramdenime kilometrSi brZolebi unda gamar-Tuloyo. 17 Tebervals malaqia saxlidan frontze gaipara. soRanluRis dacviT xazze mekavSiris funqcia daakisres da sagmiro saq-meebis nacvlad erTi sangridan meoreSi xan Tambaqo mihqonda da xanac dedas purebi. es ar akmara bedma da aq yofnis mesame dRes kojris dacviTi xazidan gadmosrolilma erT-erTma iunkerma uambo iq myofi eqTani gogonas Sesax-

104

eb, romelsac maro mayaSvili erqva. saocaria, malaqias nafiqrali nawilobriv mainc amxdara, Tumca misi ocnebis gogona sxva frontze aR-moCnda da malaqia, gmiruladac rom daWri-liyo, maros mainc ver gaicnobda.

es ambavi ki 22 Tebervals moxda. yinva ZvalSi atanda, Rame ukuni idga. xmebi dairxa, rusebi SetevisTvis emzadebiano. malaqias ubr-Zanes frontis xazis datoveba, magram fexic ar moucvlia, meomrebma atalaxebuli sangridan ver gaiyvanes da im Rames blindaJSi miuCines adgili. iq SedarebiT Tbiloda da oTxi saa-TisTvis malaqias CaeZina kidec, rodesac ofi-cerma mxarze xeli daado da SeanjRria:

- gavroS, aha Sen paketi. aq sardlis brZa-nebaa. gadairben marjvena flangze da iq gan-lagebul megrelTa polkis razmis meTaurs gadascem. rame rom moxdes, ityvi rom adgilo-brivi mcxovrebi xar da meomrebTan araferi gaqvs saerTo.

malaqias aqauri bilikebi dRisiT kargad hqonda Seswavlili da amitomac sibneleSi ar gasWirvebia gzis gakvleva. marjvena flangis sangrebamde ocdaaT metramde rCeboda, rodesac misgan marjvniv tevris siRrmeSi raRac Cxakuni gaisma, TiTqos Caxmaxi Seayenes. jer SekrTa, mere SeeSinda, nabijs auCqara da male sir-bilze gadavida. sangarSi rom Caxta, guli ga-malebiT ucemda da qoSinebda.

105

- va! gavroS isev Sena xar? xom giTxres wadi aqedano? ras dawanwaleb am sibneleSi? moica, raRac SeSinebuli Canxar? puri mogvi-tane Tu papirosi? Seni sunTqva ar momwons. aba, amyevi: “Zista-Zistebi, maRla xiStebi. gavanad-guroT bolSevikebi! . .” ara, ver xar amaRam xa-siaTze, moxda rame?

- ara, araferi, batono meTauro! Cvenma oficerma TqvenTan paketi gamomatana! ai, in-ebeT, _ ver gabeda malaqiam, eTqva tevridan mis yuramde moRweuli Cxakunis Sesaxeb. Sercxva, Tavisi SiSi gaendo ufrosisTvis. axla ki icis, brZolis velze mSiSara da matyuara kaci mterze uaresia, magram maSin ToTxmeti wlis ymawvilma pativmoyvareoba ver dasZlia da Ta-namebrZols ver gaumxila: Cxakuni, romelic te-vridan moesma,DSeiZleba mtris iaraRisa yofi-liyo. amis aRiarebis SemTxvevaSi, rogorRa aexsna, rom SeSinebulma ver gariska, Seemowme-bina, iq namdvilad mteri iyo, moyvare Tu ubralod xma moesma. ver gauswora ymawvilma sinamdviles Tvali da rodesac meore Rames marjvena flangis sangrebze mtris ieriSis dros qarTvel mebrZolebs viRacam zurgidan cecxli gauxsna, malaqiam gadawyvita: SesaZloa, sabediswero Secdoma dauSva. im dRidan gulSi daatarebda sircxvils, romelic suls uWamda da raime Zalian diadi gmirobis Cadenisken mouwodebda, raTa iqneb rogorme Sveba egrZno.

106

axla ki am bnel sakanSi ijda da, ambakos saqcielis gamo, cxovrebas sruliad uazrod asrulebda. situacia mZime iyo. vTqvaT, ambakom daxoca mZarcvelebi. rasakvirvelia, raRac kvals datovebda naxevradmiwurSi, riTac ad-vili iqneboda misi mxileba, magram vin oxeri dainteresdeba amiT? wiTelma gamomZieblebma ise gaimartives saqme, rom nivTmtkicebis cneba saerTod amoiRes leqsikonidan. axla mTavaria, damsjeli organos warmomadgenels moelandos, kaci damnaSaveao da ganaCenic gamomcxvaria. ise daostatdnen am saqmeSi, stalinic ki iZulebu-li gaxda, daxvretebze raodenobrivi SezRud-vebi daewesebina, magram verc aman Seakava stax-anovuri tempiT momuSave Cekistebi da sistema-turad iTxoven dasaxvretTa limitis gazrdas. vTqvaT, moxda saswauli da dadginda, rom dostebi ambakom daxoca. malaqias amiT ra? si-marTlis dadgenis SemTxvevaSic ki Tavs ver daaRwevs wiTel sasamarTlos da mas ambakos miaxvreten, rogorc mkvlelobis Tanamonawiles.

“idioti ambako! es marTlac idioti, ar-turaze rogor ambobda: idiotiao”.

malaqias ambakosTan saubari gaaxsenda:

- malaq, Sen yvelaferi ici! erTi miTxari, Tu Zma xar, somxur anbanSi ramdeni asoa? _ brZnuli saxiT hkiTxa erT saRamos ambakom.

107

- eg raRaSi dagWirda? armenologoba xom ar gadawyvite?

- eg armenologoba ar vici: sujukia Tu basturma, an rasTan iWmeba. ubralod guSin sa-Ramos oficerTa saxlSi me da artura “tan-cebze” viyaviT. erTi fiTqina qali daviTrie, welze Semovexvie da ase Caxutebulebi vcekvav-diT Wipxaxunas, roca es idioti artura mo-miaxlovda didZuZuebian qalbatonSi Cacomebu-li da mekiTxeba: “Сколько у вас в грузинском алфавите букв-o”? vpasuxob: “Тридцать два”.

- riT ver iswavle ocdaTormeti kbili gvaqvs, aso ki _ ocdacameti!

- xo, kargi! magas Turme didi mniSvnelo-ba hqonia?!

- aha! aba, ra mniSvneloba?

- ra da: ici, ras meubneba im Tavisi msu-qanas gasagonad?! “А у нас в армянском _ тридцать три! ” Turme Tanabari raodenobis asoebi gvqo-nia Cven da somxebs. me kidev SemeSala, mSob-liur anbans aso davakeli da arturasTan wa-vage. momeWra Tavi fiTqinasTan.

- orive magrebi xarT. magaT enaSi ocda-cameti ki ara, ocdaTvrameti aso aqvT.

108

- aba ocdacametio, ratom Tqva? damindo? qalTan Tavi bolomde ar momWra da mxolod erTi quliT momigo?!

- aba, biWo! dagindo ara?! Tbiliseli somxebis didma nawilma somxurad wera-kiTxva ar icis; an rusuli ganaTleba aqvT, an _ qar-Tuli. Sen rom geTqva qarTulSi ocdacameti asoa, artura niSnis mogebiT gipasuxebda: som-xurSi ocdaToTxmetiao. magisTvis mTavari iyo qalTan moewonebina Tavi da siamayiT eTqva: Cvens enaSi meti asoa, vidre qarTulSio. ase rom oriveni idiotebi xarT, radganac mSobli-uri anbani ar iciT da, rac mTavaria, imasac ver xvdebiT, Tqveni qalbatonebisTvis somxur da qarTul anbanSi asoebis raodenobas aravi-Tari mniSvneloba ar hqonda. danarCenze Sen ifiqre.

malaqias gaaxsenda ambakos saxe, romelic rogorc iqna mixvda, Tu romeli aso ufro mniSvnelovani iyo im saRamos gacnobili qal-batonebisTvis; mere uceb goneba gaunaTda, emc-xeTa, rom idioti, ambako ki ara, TviTonaa. eg rogor ar gamaxsenda?! qarTulSi xom anbanis cifrebiT gamosaxatavad uwin ocdaCvidmeti aso iyo. anu mamis anderZis gasaRebi SesaZloa swored ocdaCvidmetasoiani anbania. malaqias Tvalwin daudga spiridonis anderZi:

“Svilo malaqia!

109

memkvidreobiT saqarTvelos mcvelis wo-deba gadmogecema. brZanebebs mekavSireebisgan miiReb. uSualod dacvis obieqtTan kontaqtis

ufleba mxolod gardauvali aucileblobis SemTxvevaSi geZleva.

amJamad dacvis obieqtia: 100 20 10 50 10 3 7 5 30 10 jadosnuri sityvebia: 100 4 1 j _ 88 ”

1-a, 2-b, 3-g, 4-d, 5-e, 6-v, 7-z, 8- , 9-T,

10-i, 20-k, 30-l, 40-m, 50-n, 60- D, 70-o, 80-p,

90-J, 100-r, 200-s, 300-t, 400- U,500-f, 600-q, 700-

R, 800-y, 900-S, 1000-C, 2000-c, 3000-Z, 4000-w,

5000-W, 6000-x, 7000- F, 8000-j, 9000-h, 10 000- .

am anbaniT erTi daSifruli sityva ga-moCnda: 100//r 20//k 10//i 50//n 10//i 3//g 7//z 5//e 30//l 10//i anu rkinigzeli. rac Seexeba “100 4 1 j _ 88”-s. igi amgvarad waikiTxeba: “r d a 8000 _ p ”. TiTqos uazrobaa. “jadosnur sityvebSi” spiridoni, ra Tqma unda, parolis kiTxva-pasuxs gulisxmobda. modi, “j _ 88” ucvlelad davtovoT, maSin gamodis: “r da j _ 88”. anu kiTxviTi nawilia “r da j”, xolo pasuxi _ “88”. vTqvaT, rkinigzeli marTlac ivane maCabe-lia, maSin sruliad logikuria: “r da j” anu “romeo da julieta” da masze pasuxi “88”. es piesa pataraa da savsebiT SesaZlebelia, rom “88”-Si gverdebis raodenoba igulisxmebodes. anu teqsti srulad ase gamoiyureba:

“Svilo malaqia!

110

memkvidreobiT saqarTvelos mcvelis wodeba gadmogecema. brZanebebs mekavSireebisgan miiReb. uSualod dacvis obieqtTan kontaqtis

ufleba mxolod gardauvali aucileblobis SemTxvevaSi geZleva.

amJamad dacvis obieqtia: rkinigzeli. ja-dosnuri sityvebia: r da j _ 88”

Tu es msjeloba sworia, darwmunebiT

SeiZleba iTqvas: anderZis werisas spiridoni srul gonebaze iyo. mxolod bolo ori niSnis dasaSifrad Zala ar eyo. am gadasaxedidan, Se-saZloa, moxuci rkinigzeli marTlac mistikur saburvelSi gaxveuli pirovnebaa, vidre Cveu-lebrivi adamiani. gonebaSi guSin sajaro bib-lioTekaSi mosmenili ucnauri ambebi wamotiv-tivda.

. . .

foieSi biblioTekis Wias, zamTar-zafxul TeTr labadaSi gamowyobil, fridonas gadaeyara. es kaci mTel dReebs aq atarebda da ucnauri gonebis patroni iyo. mas hqonda unari, zustad daemaxsovrebina wakiTxul masalaSi aRwerili faqtebi, Tumca imgvar daskvnebs ga-moacxobda xolme, advilad mixvdebodiT, rom srul Wkuaze ver unda yofiliyo. malaqia da-fiqrda, gamoeyenebina Tu ara fridonas niWi. ivane maCablis gauCinarebasTan dakavSirebuli informaciis Semcveli sxvadasxva Jurnal-

111

gazeTebis gamoweras da Seswavlas didi dro dasWirdeboda. am dalocvil fridonas ki yve-laferi zedmiwevniT zustad emaxsovreba, Tumca faqtebis paralelurad imden sisuleles mohy-veba, SeiZleba nervebi mogeSalos. malaqiam yvelaferi awon-dawona da gadawyvita, frido-nasgan mieRo informacia. ase nakleb dros dah-kargavda. sxvis ndobaze damokidebuli swrafi gadawyvetilebebis miRebisas xSirad mecxramete saukunis cnobili moWadrakis, samegrelos mTa-vris andria dadianis ambavi axsendeboda. erTma moWadrakem masTan TamaSis dros ormoci wuTi ifiqra svlaze da andrias dedofali Seswira, am ukanasknelma ki sam wuTSi gaakeTa sapasuxo svla. partiis damTavrebis Semdeg andriasTvis ukiTxavT:

- ratom aigdeT mowinaaRmdege, romelmac didxans ifiqra, Tqven ki daufiqreblad upa-suxeT.

- piriqiT, swored rom pativiscemiT move-pyari. radganac, didxans fiqris Semdeg, dedo-fali Semomwira, vende mis gaTvlebs da is va-riantebi, romlebic figuris ayvanis SemTxveva-Si SeiZleba ganviTarebuliyo arc ki ganmix-ilavs. dro movige da partia sxva mimarTule-biT waviyvane.

malaqia fridonas miuaxlovda.

112

- karg kacs, fridons vaxlavar. rogor gikiTxoT, batono Cemo, rogor midis saqmeebi?

- me ki var kargad, magram Sen raRa mogi-vida? naxevar welze metia, biblioTekaSi ar minaxixar. davijero, Senc SegZulda wigni da mecniereba?!

- fridon, Seni Wirime, unda miSvelo, dax-mareba mWirdeba. ivane maCablis dakargvis ambe-bi mainteresebs da Senze ukeT vis ecodineba?!

- oo, batono Cemo. swored rom zust mi-samarTzed mobrZandiT. aqeT, fanjarasTan gTxovT. imedia, gulwrfelad gainteresebT sa-maCablos TavadiSvilis ambebi?! didi xania, Tvali miWiravs mag vaJbatonsa da mis Tanamebr-Zolebzed. bejiTad momismine da igeT ambebs mogaxseneb, vin icis, Tmebi yalyzed dagidges?!

- gulisyuriT gismen, fridon batono! _ malaqiam gadawyvita ahyoloda fridonas, ro-melmac meti damajereblobisTvis Tavis mety-velebas mecxramete saukunis elferi SesZina.

- bejiTad giambob, rac ram wamikiTxavs ivane maCablis Sesaxeb da SarSandels Tovlsa-viT gaqreba Seni gonebidan metadre Tu raime kargi warmodgena gqonda maszed. sxvebis Sesax-eb mere getyvi, jer mxolod sam maTganze vi-saubroT _qarTul triumviratze, ase vTqvaT. eseni arian: ilia WavWavaZe, akaki wereTeli da

113

ivane maCabeli. kargad Caufiqrdi Senis gonie-rebiT da aba miTxar, ra aqvT maT saerTo?

- rogor Tu ra?! samiveni Tanamoazreni iyvnen, vidre ivane maCabeli da ilia WavWavaZe ar gaiyarnen.

- ara gcodnia. jer erTi, arc ra gasayari hqoniaT da sinamdvileSic ar gayrilan. es ise, gareSe Tvalis dasanaxad iCxubes. saerTo ki am sam adamians isa aqvs, rom samives saxeli da gvari cameti asosgan Sesdgeba. cameti ki, mo-gexseneba, samyaros arasrulyofilebis simbo-loa, romelic TavisTavad gulisxmobs imas, rom qveyniereba viRacam unda marTos da mxo-lod maSin miaRwevs srulyofilebas. mimixvdi albaT?! diax, dausrulebel piramidaze gela-parakebi, masonTa simboloze, romelic cameti rigisgan Sesdgeba da zemodan yovlismomcveli Tvali dahyurebs. es Tvali ki samkuTxedSia Casmuli.

- mere, ra SuaSia aq ilia, akaki da ivane?

- swored egeni arian masonTa qarTuli loJis meTaurebi da samkuTxedis gverdebi maTi simboloebia. im Tvals “Eye of Providence” hqvian da gaixsene ilias “Tanamdevi ukvdavi suli”, romelic srulad gadmoscems “Eye of Providence”-s dedaazrs. Tanamdevi ukvdavi suli qarTuli yovlismomcveli Tvalia. axla masonTa prin-cips gagaxseneb: “Brothery love, Relief, Truth”, rom-

114

lis franguli variantia: “Liberty, Equality, Frateni-ty”(Tavisufleba, Tanasworoba, Zmoba). Seadare ilias princips: “mamuli, ena, sarwmunoeba!” xe-dav, rogor miusadages masonTa sayovelTao simboloebsa da principebs gadmoqarTulebuli simboloebi da principebi. xoda, Cemo batono, 1898 wels minskSi gaimarTa masonTa axali Zlieri organizaciis _ social-demokratiuli partiis yriloba. mixvda Cveni sameuli, rom axali Zala modioda da masTan brZolas ufro metad gasaidumloebuli organizacia sWirde-boda. swored amitom gaiTamaSes ivane maCablis gauCinarebis scena. gaxsovs, mas gaqrobis wina saRamos swored akaki stumrobda. rogorc Cans, bolo instruqciebi gadasca iliasgan. amgvarad gaacucurakes sazogadoeba. marTalia, social-demokratebs Tavidanve hqondaT eWvebi ivane ma-Cablis gaqrobasTan dakavSirebiT. sul iZaxd-nen, raRacaSia saqme da eg saidumlo unda gavxsnaTo, magram mere TandaTan miiviwyes da axla, mgoni, social-demokratebis ori masoni wevri cametasoianTa gundidan lavrenti beria da ioseb stalini mainc ar isveneben da im sa-meulis memkvidreebs daeZeben.

- moica erTi, Tu kaci xar! Zalian xom ar gautie?! vTqvaT lavrenti berias saxeli da gvari marTlac cameti asosgan Sedgeba, magram ioseb stalini, ginda _ juRaSvili aq ra Sua-Sia? _ malaqiam gadawyvita TamaSi fridonas wesebiT gaegrZelebina.

115

- rogor Tu ra SuaSia?! eg sanam masoni gaxdeboda, iyo ioseb stalini-juRaSvili, mere ki social-demokratiul partiaSi rom Sevida cametasoiani koba juRaSvili gaxda. aba kar-gad daiTvale: k o b a j u R a S v i l i. aris Tu ara cameti aso?!

- Sen rom gisminos kacma SoTa rusTavel-ic masoni gamodis?!

- SoTa rusTaveli ki ara _ SoTa rusT-veli anu mxolod Tormeti asosgan Semdgari saxeli da gvaria. ise rom icode, pirveli ma-sonuri loJa meTvramete saukuneSi Seiqmna da “vefxistyaosnis” avtori verafriT iqneboda maTi wevri.

- Tu eg ici, isic gecodineba, rom ruse-Tis imperiaSi 1822 wlis pirveli agvistodan, aleqsandre pirvelis brZanebiT, masonTa loJe-bi aikrZala. Sesabamisad, ilias epoqaSi verc saqarTveloSi iarsebebda msgavsi ram.

- rawams aikrZala, maSinve saidumlod ga-nagrZes saqmianoba. mixeil voroncovi xom gax-sovs?! general-gubernatori iyo kavkasiaSi 1844-1854 wlebSi. TbilisSi mis dros aSenebul xids dResac “varancovis” xids eZaxian. iq misi Zeg-lic idga, magram rogorc yvelaferi dromoW-muli, bolSevikebma aiRes. xoda, cxonebuli ma-mamisi semioni iyo pirveli rusuli masonTa loJis meTauris roman ilarionis Ze voronco-

116

vis Svili. mixvdi xom? mixeil voroncovi gaxldaT rus masonTa mamis SviliSvili da pirdapiri memkvidre. mixeils TbilisSic gaugrZelebia saidumlo loJis saqmianoba da aq mTeli qseli Seuqmnia. rogorc Cans, im qselis wevrebi dainteresdnen cameti asosgan Semdgari gvar-saxelebis mqone ganaTlebuli qarTvele-biT da TavianT saqmianobaSi CaiTries ilia, akaki da ivane.

- albaT amis damamtkicebeli sabuTebic geqneba?!

- ras brZaneb! magaT ise aqvT yvelaferi SeniRbuli, veranairad miudgebi, _ xmaSi sevda Seepara fridonas, _ magram namoqmedars sad gaeqcevi?! _ kvlav moyoCaRda. _ mag samma Seqmna saidumlo qarTuli mTavroba, romelic saqmia-nobas dResac ganagrZobs. maT daafuZnes mason-TaTvis damaxasiaTebeli yvela organizacia sa-qarTveloSi: banki, Teatri, wera-kiTxvis ga-mavrcelebeli sazogadoeba, Jurnalebi da ga-zeTebi, cdilobdnen soflis meurneobis aRor-Zinebas. swored maTi mimdevrebi iyvnen 1924 wlis ajanyebis monawileebi, romelTa didi na-wili daxvrites, xolo vinc gadarCa, imaT dRe-sac dasdevs Ceka da, rogorc xedav, sakmaod warmatebuladac. eh, ramdeni daiWires da dax-vrites da kidev vin icis, ramdenni arian?!

- moica, axla magas Tavi davaneboT. Sen rom gisminos kacma, dRevandeli dRe gansaku-

117

Trebuli masonuri gamodis. naxe 13 ivlisia. ivlisi ki im Svid Tves ganekuTvneba, romlebic ocdaTerTmeti dRisgan Sedgeba. aba daakvirdi cifrebs 13/31. Seatriale ocdaTerTmeti da ca-mets miiReb anu naxe ra saocaria: 13/13. Zalian Sevtope, ai?! aba erTi, kargad momiyevi, yvelaze metad vis ar sjeroda ivane maCablis uecari gauCinareba.

- Sen xumrob da mag cifrebSi SeiZleba marTlac didi saidumlo inaxeba. axla rac Seexeba imaT, visac ar sjeroda masonis gaqro-ba _ metadre dedamiss natalia erevancovis qals, romlis naTqvamsac aleqsandre maCabeli igonebda: “ise gavzarde, rom araferi gautexnia ra, Zalian niWieri aris. venacvale.…Cemi Wkviani vano advilad ar gadaigdebda Tavs. is wasulia sxvaTa qveyanaSi, did saqmeebs akeTebs da we-rilic mosula, ambavi moutaniaT, magram me ve-ra vxedav.”

- egeT rameebs rogor imaxsovreb?! Svi-lebze ras metyvi?!

- niko (nikolozi) 1924 wels daxvrites bolSevikebma, elene ki saR-salamaTia _ Cerqe-ziSvilis qalia. ukanono Svilic hyavda sadRac kaxeTSi liza qarTveliSvilisgan, Salvas eZax-ian.

118

- dRes cocxali rom iyos, kidev visTan

mividoda ivane maCabeli? - cocxlebis ra mogaxseno da micvale-

bulebidan aucileblad inaxulebda udidesi siyvarulis _ mariam safarovis qalis saflavs.

kidev didxans isaubres da malaqiam fri-donas nabodvaridan mxolod ramdenime daskvna gaakeTa: ivane maCablis gauCinareba an marTla ar sjerodaT social-demokratebs, an kidev ise cdilobdnen am faqtis gamoyenebas, rom ilia WavWavaZisTvis evnoT; maCablis qaliSvili coc-xalia da ra guli gauZlebda moxuc rkinig-zels, is rom marTlac maCabeli iyos, Svili ar moenaxulebina.

samwuxarod, elene CerqeziSvils ver Sexvda, misi mezoblebis naxviT ki arc araferi gairkva. informacia imis Sesaxeb, rom maTTan am diliT an bolo ori wlis ganmavlobaSi ucno-

119

bi moxuci gamocxadda ver moipova. es mere gairkva, rom rkinigzeli marTlac dapatimre-bulia da mis Zebnas maCablis quCaze azri ar hqonda. arada, naxevar DdReze meti sul tyui-lad daixarja. ras ifiqrebda, rom, SesaZloa, mis cxovrebaSi es Tavisuflebaze gatarebuli bolo dRe iyo?! ambakos sibriyvem da, rac mTa-varia, polikarpes SesaZleblobebis Seufaseb-lobam am sakanSi moiyvana da aqedan erTaderTi gza im kedelTan midis, sadac borotmoqmedebs xvreten.

rac Seexeba polikarpes?! misnair adamia-nebs axasiaTebT gansakuTrebuli sixarbe, ro-melic gansazRvravs maT moqmedebebs. sakuTari keTildReobis uzrunvelsayofad isini arad dagideven sxvebs. swored amgvari adamianebi arian, vinc yoveldRiur yofaSi puris rigSi urigod cdiloben win gaZromas, TiTqos aseTi qmedebiT Tavis gansakuTrebul upiratesobas aRniSnaven. arada, rigis darRveviT isini iq mdgomTa dros iparaven, rom araferi vTqvaT _ nervebze. dro da nervebi ki bevrad ufro Ri-rebulia, vidre materialuri faseulobebi, anu dros da nervebis qurdi ufro metad qurdia, vidre fulis, Zvirfaseulobis an sxva nivTebis momparavi. polikarpesnairi adamianebi iparaven Tanamdebobebs, qonebas, keTildReobas, siyva-ruls, fexqveS Telaven sxvebis Rirsebas da vireSmakobiT gaaqvT wuTisofeli. rogorc Cans, niSandoblivi iyo is avbediTi saWadrako blic-turniri. sworad ver Seafasa malaqiam maSin

120

polikarpes ambiciebi da SesaZleblobebi. uwig-nur adamianebs xSirad seriozulad aravin uyurebs. miaCniaT, rom gaunaTleblobis gamo, maTi ambiciebi ganuxorcielebeli darCeba da cxovreba avtomaturad miuCens kuTvnil adgils sazogadoebaSi. ase egona malaqiasac, magram mwared Secda. im turniris Sedegad gamoCnda, rom malaqia polikarpeze bevrad ukeTesad Ta-maSobs Wadraks, magram malaqiam yuradReba ar miaqcia metad saintereso garemoebas: man saWa-drako partia polikarpesTan waago. turniris formalur nawilSi aravis daufiqsirebia, rom malaqias marcxis mizezi specialurad daziane-buli saaTi iyo. miliciis meore ganyofilebis ufrossac egona, es utvino da arafrismcodne komkavSiruli sagzuriT mosuli kaci ecdebo-da, wesierad moqceuliyo da monuri erTgule-biT daemkvidrebina adgili TanamSromelTa So-ris; iqneboda brZanebebis usityvo Semsrule-beli da droTa ganmavlobaSi saSualo mili-cielad Camoyalibdeboda. sinamdvileSi ki po-likarpem ipova, marTalia, uRirsi gza da mi-liciis ufrosis savarZelSic mokalaTda. am SemTxvevaSic faqtad dafiqsirda, rom polikar-pem gaimarjva. es malaqias da misnairebs hgo-niaT, rom gamarjveba Rirseuli unda iyos, To-rem polikarpesnairi kacebisTvis mTavaria Ta-vad gamarjvebis faqti. es mere, imqveyniur cxovrebaSi ganikiTxaven wesier da uweso ga-marjvebebs; aq ki, wuTisoflis am monakveTze, gamarjvebuli polikarpe iqneba, xolo da-

121

marcxebuli _ masze bevrad wesieri adamiani. swored rom wesieri da ara gonieri. gonieri arseba valdebulia susti mowinaaRmdegis yvela svla gaTvalos, maT Soris iseTic ki, romelic Cveulebrivi mokvdavisTvis xSirad warmoudgenlad paTologiuria.

mainc raSi dasWirda polikarpes malaqias sasikvdilod gawirva? ras miiRebs damcvelTa kolegiis erTi Cveulebrivi wevris Tundac or-mag mkvlelobaSi mxilebiT miliciis ufrosi? iseTs _ arc arafers. mkvlelobis operatiuli gamoZiebisTvis didi-didi sammarTvelos ufro-sisgan madloba daimsaxuros. Cekas maRalCinos-nis RalatSi mxileba ki grandiozul karie-rul winsvlis perspeqtivas Seuqmnida, Tanac ara miliciaSi, aramed misTvis sanatrel da sayvarel Cekas struqturebSi. Tumca es pers-peqtiva banditebis sikvdilis Semdeg bundova-ni xdeboda. rogorc Cans, polikarpem xvalin-del qaTams dRevandeli wiwila amjobina. an kidev raRac iseTi ambebi trialebs, razec ma-laqias informacia ara aqvs. SesaZloa, mala-qiasgan miRebuli cnobebi uSiSroebaSi myofi moRalatis Sesaxeb Tavis roza kneinas gaacnos da erTad dagegmon raime operacia mtris gamo-savlenad. malaqia ki, rogorc bevris mcodne, gzidan martivad CamoiSora. kidev ramdenime versiis mofiqrebac SeiZleba, magram am situa-ciaSi ra azri aqvs am Temaze fiqrs da gans-jas? praqtikulad sikvdilmisjilis bneli sak-nidan Secvli rames, Tu ra?

122

cdilobda dedaze ar efiqra, magram go-nebas Tavisi kanonebi aqvs. yvelaze mZime dReSi axla magdaa. ra Tqma unda, ukve yvelaferi icis. . .

uceb gasaRebis RrWialis xma gaima, ro-melsac karis Wriali mohyva da malaqias Tva-lebi zedamxedvelis xelis farnis Suqma daaxuWvina.

- aba, adeqi da gamodi, gareT manqana ge-lodeba.

malaqia usityvod daemorCila brZanebas. dumiliT gaiares derefani, ezoSi gavidnen, iq mdgomi “Corni voronis” ukana karTan malaqiam mocimcime cas axeda, Rrmad CaisunTqa da din-jad avida manqanaSi. kari moixura da aqac ukunma daisadgura. ramdenime wuTSi daRmarTi daiwyo, mere mtkvris surneli SeigrZno da am aromatma kidev didxans gaacila; malaqia mZafr sunze mixvda, rom orTaWalis sapnis qarxanas Cauares. icoda, sadRac aq orTaWalis baRebSi RamRamobiT xvretdnen adamianebs, ma-gram ratomRac darwmunebuli iyo, rom “gu-bernskis” cixeSi gadahyavdaT. axla am cixes “gamsaxli” erqva, anu gamosasworebeli saxli. malaqia amjerad ar Semcdara.

123

Tavi meSvide

”bezxozni” patimari

zedamxedvelis farnis SuqiT ganaTebuli “gubernskis” sakani bevrad ufro didi Canda, vidre _ sammarTvelos izolatoris da, rac mTavaria, aq sxva patimrebic iyvnen. daxSul sivrceSi dagubebuli mZafri oxSivari malaqias saxeSi eca da Tvalebi aewva. es gaxldaT fe-kaliebis, magram ara adamianis ganavlis suni. erTxel bavSvobaSi ipodromis sajiniboSi SeigrZno amgvari aromati da axla gaaxsenda; SeiSmuSna. sakanSi, sadac or aTeulamde pati-mari iyo gamomwyvdeuli, cxenis oflis da fu-

124

nis suni idga. uneblieT iataks daxeda, ariqa, rame rbilSi ar Cavyo fexio.

- “starosta”! axali gyavT, Tu guSindeli jer kidev ar dauxvretiaT? _ sruli seri-ozulobiT ikiTxa zedamxedvelma. _ gamoCndi, kaco, droze, Torem varwyie da eg aris!

- jerjerobiT isev me var. ras damCxavi?! TiTqos Cemi gaWirveba ar myofnis da axla Seni enis yiviliRa maklia. yoveli karis gaRebaze muxlebi mikankalebs. arada, xom gaxsovs oTxi wlis win, pirvelad rom vijeqi, rogor mix-aroda Seni Semosvla?! maSin an “peredaCi” mog-qonda, an Cemi “mastis arestanti” Semogyavda. sasmeli ar mogitania, vxedav: iqneb papirosi Semogyva da survili gklavs gamimaspinZlde?

- papirosi ara, dediSenisa. aha, patimari Caibare! garegnulad xalxis mters ki hgavs, yvelas ormocdameTvramete “statia” hgonia, ma-gram namdvilad Seni “mastia” _ ori adamianis mkvleli! “prestupnikebTan” gaanawile.

- erTi kaci rom Semoiyvane, mivxvdi, Cemia-ni iqneboda. aba, politikurebi jguf-jgufad mogyavT da rom Semolagdebian farnis mkrTal Suqze saxeebi aqvT _ TiTqos sakuTar panaS-vidze ariano.

125

- yovelTvis ybedi iyavi da ybedad mokv-debi, ufro sworad _ dagxvreten. moeSvi laq-laqs da saqmes mixede.

- moica, kaco, Sen malaqia ara xar _ ad-vokati malaqia? aq ram mogiyvana? ra ori kacis mkvlelio? ras bodavs es kargi ded-mamis Svi-li? _ kari daixura da urdulis Carazvis xma gaisma. _ Tfu, kargi ded-mamis ara, dedimisisa?! ra ZaRlic TviTonaa, ded-mamac aseTive eyole-ba.

malaqias win idga mTel qalaqSi cnobili qarTuli poeziis da andazebis ubadlo mcodne da imave dros vagzlis saTiTurebis maestro, qurdbacaca, yomarbazi TamSuki. aha, axla am TaRliTma leqsebis TanxlebiT unda gadawyvi-tos, romel narze gaatarebs malaqia Tavis cxovrebis bolo dReebs.

- TamSuk, Sen raRaze zixar? davijero am droSi vinmes SennairebisTvis scxela? _ nac-nobis danaxvisTanave xalisi mieca malaqias.

- TamSuk, vin moiyvanes, ra “mastia”, to? _ gaisma saknis siRrmidan xrinwiani xma.

- kargi kacia, Cveni Zmebis Zma da megoba-ri. jaba batono, gecodineba: advokati malaqia.

- raze zis?

126

- ra vici?! “nadzorma” ori kacis mkvlelobazeo.

- ras hqvia: ra vici? Seni saqme swored magis dadgenaa. ramdenjer giTxra eg sityvebi ar gamagono-meTqi. airia qveyana, verafers gai-geb. gagonila, veqili kacs klavdes? ara, naR-dad meored mosvlaa! eg ra ubnelia, to?

- gareTubneli, mTawmindeli-raRa!

- ho, gamaxsenda, vici, magasTan jerjero-biT pretenziebi ara gvaqvs; iyos TavisTvis; mere vnaxoT, saZmoSi gavikiTxav.

- aha, Zmao, vina Tqva, sanTel-sakmevlis ambavi tyuiliao?! ager, sad dagxvda Cven Zmebze gaweuli amagi?! magrad gagimarTla, “kameras” jaba uyurebs, aq Seni damCagravi aravinaa. ise Sinaurulad getyvi, _ TamSukma yurebze miado tuCebi da CasCurCula. _ “prestupnikebi” am bolo dros aq “palaJenias” ver ayeneben; poli-tikurebi metni arian da amitomac ver Cagraven. “sadac ara sjobs, gacla sjobso.” samagierod zonaze, icocxle, erTiorad iyrian javrs.

- madlobis meti ra meTqmis.

- wamo, Seni adgili ganaxo; iq davilapa-rakoT. eh, Zmao, sadRaa Zveli cixe?! Torem aseTi daxvedra gekadreba?! uwin aq kargi pur-marili, Rvino-arayi, TamaSi, mxiaruleba, saqmis

127

garCeva iyo. erTi sityviT, cxovreba duRda da yvelaferi Tavze sayrelad gvqonda. sad gago-nila, axali patimari Semovida da misi ambavi aravis ainteresebs. kaci ifiqrebs, “kameraSi” gabutulebi sxedano. yvela TavisTvisaa. es ra dro dadga, kaco?! waxda yvelaferi! uwin unda genaxa! rogor Tqva poetma: “vah, droni, droni, nagebni mtkbarad, wariltvnen, ganhqren sizmre-briv Cqarad!” rom gicani, vifiqre, CemsaviT po-litikurze iqneba-meTqi! movediT, ai Seni sa-woli, aq daiZineb.

- moica, moica! rao, ra Tqvi? Sen ra, mar-Tla politikurze zixar? sad Seni saqmianoba da sad _ politika?! aba, “me igive var, marad da marado”?! _ narze Camojda malaqia.

- Cumad vilaparakoT. “kameraSi” “nasedke-bi” ara gvyavs, magram am bolo dros kedlebmac yurebi gamoibes; ager Sexede, rogor apartyu-neben?! yurebis ambavi, rasakvirvelia, xumro-baa, magram iq, am sibneleSi ar Cans, marTla kidia erTi plakati valodia ulianovis por-tretiT, romelsac saocari warwera amSvenebs.

aba, Tu mixvdebi ra? _ “Ленин с нами!” me mgoni, stalini gveRadaveba. rac sabWoTa kavSirSi cixeebSi saknebia yvelgan iliCis suraTi Camo-kida. etyoba, umaRles netarebas ganicdis, le-nini rom yvela cixeSi erTdroulad Casva. eg-rea, Zmao! me da vladimer ilias Ze politi-kurze dagviWires, _ CurCulze gadavida TamSu-ki.

128

- ara Tqva axla, germaniis agenti varo?! saTiTurebiT faSistebis svastikis konturebs xom ar xazavdi?! _ gamxiarulda malaqia.

- svastika ara _ torola?! viRac nabo-zarma CamiSva. axla ase amboben: visaca gascem _ Seniao da yoveli meore Cambozebeli gaxda, Zmao. politikuri “karti” mipoves.

- aha! eg raRaa, Tu Zma xar?

- xom ici “sekas” giJi var?! axali “kartis kaloda” gavaSanSale. “valetebze” ymawvili stalini davaxate, “damebze”_ dedamisi keke, “karolebze”_ kiteliani, xolo “tuzebze” _ ge-nerlisformiani stalini. mgoni, beriam damRu-pa. eg cxrianze gamovWime, megona, pativi veci.

- eg romeli cxriania, banqos darigebis dros, mudmivad dastis qveS rom gaqvs Semonax-uli, ara?

- Sen icine da damcine, marTla politi-kuri patimari var.

- xumrob xom?

- faizaRs geubnebi. ra mexumreba, davi-Rupe kaci. vin ifiqrebda, me Tu “piatdesiatvas-moiT” gamasamarTlebdnen odesme. Cemi “znameni-ti” kolegebidan aseTi pativi mxolod ka-mos_ter-petrosian-ZRreniWamias xvda wilad.

129

- ara, namdvilad sagiJeTia! marTali giT-xra, amaTgan aRaraferi mikvirs. erTi es miTxa-ri, funis suni ratom dgas?

- Senc igrZeni xom? mec eg vikiTxe da ici, ra miTxres? “peredaCi” aq ar Semodis, adamia-nebs cxenebiviT mxolod qeris wyalwyala fa-fas aWmeven. gagigonia albaT: ras Svrebio da rasac vWam _ imaso! saqoneliviT rom ikvebebi, Senc da Sens ganavalsac nexvis suni auva, aba ra iqneba?! ara uSavs, male mieCvevi. ise, meore mxriv, kargic kia, funis suni rom dgas; kacis ganavals bevrad myrali surneli asdis. amazea naTqvami: zogi Wiri margebeliao.

- ras vifiqrebdi, eg andaza aseTi univer-saluri Tu iyo da adamianis da cxenis gana-valsac ase mouxdeboda?!

- axla Ramea da umravlesobas an sZinavs, an kidev Tavs imZinarebs. diliT “perekliCkaze” wargadgen da amaTac gagacnob. ise, ras naxavs kaci ukeTess?! saknis ori mesamedi “piatdesiat-vasmois” xalxs uWiravs da mxolod erTi mesa-media “prestupnikebis”. politikurebis mxares axla sixalvaTea, ori saaTis win gaiyvanes gu-Sin RamiT Semoyvanili xuTi kaci dasaxvretad. bolo dros uceb tydebian da egreve aRiarebiT Cvenebebs iZlevian. me Tu mkiTxav, sworadac iq-cevian. aba ra azri aqvs “atkazze” gasvlas?! didi-didi ori dRiT gaixangrZlivo sicocxle. samagierod, am or dRes jojoxeTad giqceven.

130

xo marTla, ar damaviwydes, “kameraSi” erTi “bezxozni arestantic” gvyavs.

- eg raRac axalia. arc gamigia, Tu “bez-xozni” patimaric arsebobs.

- xo, marTla axalia. axla, ager kuTxeSi, narze wevs TavisTvis da xmas ar iRebs. getyvi, ratom veZaxiT “bezxoznis”. aq rom kaci Semo-hyavT, is an ukve dakiTxulia, an maSinve dasa-kiTxad gahyavT da mobrundeba Tu ara, icis, raze Casves. yovel patimars Tavisi gamomZiebe-li hyavs da me rogorc “starostas” mevaleba vicode, vin visi patimaria. am kacs ki arc ara-vin moakiTxa da arc raime “svodka” mimiRia mis Sesaxeb. rac moiyvanes, aris TavisTvis. vifiqre, “nasedka” xom ar aris-Tqo, magram magis asakis kacs albaT ukve kargadac ar esmis da romc mohkras rames yuri, aramgonia, damaxsovrebis unari hqondes?! jabam amixsna, SesaZloa, Sec-domiT daiWireso. erTxel Turme, morigi etapis dros, magaTTan “tepluSkaSi”, satvirTo vagon-Si-raRa, vagzlis platformaze myofi, mSob-lebs CamorCenili patara biWi SecdomiT Se-mougdia “axranas”. xoda, is sawyali bavSvi “pe-resilniSiRa” mouvidaT zedmetad saTvalavSi, Torem bolomde axexvinebdneno. me mgoni, eg moxucic aseve SemTxveviT gamoayoles xels da axla ar ician, ra uqnan.

- Seni ambavi cnobilia, saxels ar hkiT-xavdi, magram naRdad gaarkvevdi, ra ubnelia.

131

- saxelic vici da ubanic; romeli gain-teresebs?

- orive.

- “kak raz” Seni ubnelia, ZnelaZeze ucxo-vria da avqsenti papas meZaxiano. icnob?

malaqia darwmunebuli iyo, rom ukve aRa-rasodes araferi gaukvirdeboda, magram TamSu-kis sityvebis gagonebaze mTel sxeulSi Jruan-telma dauara. dideba Senda, ufalo! am ambebSi aSkarad Canda uxilavi Zalis xeli.

- rao, raze damiWireso, ras ambobs?

- araferi vicio da namdvilad gulwrfe-ladaa gakvirvebuli. gamomZiebels _ ki, magram me, xom ici, ver momatyuebs.

- cnobiT ar vicnob, magram gamigia. aba romelia, manaxe.

- xom giTxari, eger or nabijSi, kuTxeSi zurgSeqceviT wevs qveda narze-meTqi. midi, ma-gas naRdad ar sZinavs.

malaqia fexakrefiT da xelebis faTuriT miuaxlovda moxucis sawols. frTxilad daado xeli marjvena mxarze:

- Rame mSvidobisa, Zia avqsenti!

132

- mSvidoba nu mogiSalos ufalma. rome-li xar? _ moxuci gadmobrunda da saxeze daak-virda malaqias, TiTqos am ukunSi raimes da-naxva SeiZleboda.

- Tqveni mezobeli var!

- rom ver gicani, Svilo?! sad cxovrob an visi Svili xar?

- Teatralur SesaxvevSi, musikis maswav-lebel magdas Svili var.

- mapatie, magram arc Sen gicnob da arc dedaSens. didxans ar vcxovrobdi saqarTvelo-Si; oriode welia, rac Camovedi. Cemi Zveli nacnobebi ukve daxocilebi damxvdnen, axlebs ki veRar vimaxsovreb. wlebs Tavisi miaqvs. Cemi Tavi jandabas, cxovreba gavlie, Sen ki axal-gazrda kaci xar, aq ram mogiyvana?

- Zia avqsenti, Tu nebas damrTavT, erTi kiTxva maqvs TqvenTan.

- mkiTxe, Svilo, nu meridebi. sabodiSo ra gaqvs?!

- r da j, batono Cemo!

- ra Tqvi, Svilo, gaimeore am sibereSi yurs damaklda.

- romeo da julieta, Zia avqsenti!

133

- ra romeo da julieta, Svilo?! nuTu ise gcemes am jojoxeTis msaxurebma, rom gone-ba dagebinda?! es Teatri ki ara cixea, cixe. axla damSviddi, daisvene, Tu SesZleb, daiZine da diliT yvelaferi ukeTesad iqneba.

- r da j, Zia avqsenti, spiridoni mama iyo Cemi!

“nuTu Sevcdi? ra mware imedgacruebaa. axla ki namdvilad damTavrda yvelaferi!”

- oTxmocdarva!

- ukacravad, ra oTxmocdarva? mama sul mafrTxilebda, CvenSi bolomde arc araferi iTqmeba da arc iSifreba. yovelTvis aris ra-Rac uTqmeli da gamosacnobi. Tu gendnen, gan-gimartaven kidec. zogjer ki mxolod Sen unda gamoicno. aseTia wesio. vivaraude, rom 88 gverdzea saubari.

- marTali xar. Svilo, oTxmocdarva gverdi! “romeo da julietas” ivane maCablis xelT arsebuli gamocema, romlis Targmnasac apirebda, oTxmocdarvagverdiani iyo.

malaqiam xelze iCqmita. ara, yvelaferi namdvilad cxadSi xdeboda!

- rogor mogmarToT, batono Cemo?

- Cveulebrivad, Cemi saxelia avqsenti.

134

- vimsaxureb Tu ara Tqvens ndobas?

- srulebiT! Tqvens Sesaxeb bevrad meti vici, vidre warmogidgeniaT, _ moulodnelad TqvenobiTze gadaerTo moxuci.

- aqvs ki azri Cvens saubars, Tuki gaviT-valiswinebT, rom am cixidan, Tanac am droSi da, miT umetes, CemTvis wayenebuli braldebiT, gasvlis Sansi nulis tolia?

- ori adamianis mkvlelobis braldeba, darwmunebuli var, SeTiTxnilia da sruli si-cruea. eg ambavi, SesaZloa, CemTan aris dakav-Sirebuli. rac Seexeba Sanss? _ igi yovelTvis arsebobs. amaze mogvianebiT. Tumca, unda ico-deT, dro Zalian cota gvaqvs.

- SemiZlia gkiTxoT, ra moxda 1898 wlis 26 ivniss?

- gaazrebuli gaqvT, ra mZime tvirTi unda ataroT Tqvens kiTxvaze pasuxis mosmenis SemTxvevaSi?

- savsebiT, Cemo batono!

- Tqven, ra Tqma unda, fiqrobT, rom ra-Rac Zalian saidumlo ritualis Sesruleba mogiwevT, magram es ase ar aris. Tqvenze memk-vidreobiT gadmosuli movaleobis Sesaxeb, ro-gorc Cans, iciT. Cveni TanamSromloba ukve Sedga. sxva dros am sakiTxebze saubrisgan

135

Tavs Sevikavebdi, magram stalinma iseTi masS-taburi terori daiwyo, gamoricxuli araa, ara Tu Cven, aramed Cveni ambebis mcodne cocxali aRaravin gadarCes. Ceka mefe herodes gzas daadga da gadawyvita yvela mospos, vinc ki SeiZleba Teoriulad sxva politikuri gaer-Tianebis Tanamzraxveli iyos. swored amitoma-caa, rom upirvelesad ganaTlebul adamianebs xvreten. axla rac Seexeba 1898 wlis zafxuls. mas win ramdenimewliani istoria uZRoda. sa-qarTvelos faruli mTavrobis xelmZRvanelma ilia WavWavaZem 1873 wels peterburgSi “mefe liris” Targmanze muSaobis dros qveynis sam-saxurSi miiwvia ucxo enebis mcodne sruliad axalgazrda vano maCabeli da mas evropis qvey-nebTan kavSirebis damyareba daavala. cnobilia, rom Zalauflebas ver ganaxorcielebs verc calke aRebuli erTi adamiani da verc yvela erTad; Zalauflebis ganxorcieleba ZaluZs organizebul umciresobas, romelic marTavs masebs im ubralo mizezis gamo, rom igi orga-nizebulia. magram Tanamedrove samyaroSi orga-nizebul umciresobas aucileblad sWirdeba msoflios wamyvani qveynebis mTavrobebis da aseve sxvadasxva tipis organizebuli umcire-sobebis mxardaWera.

“is wasulia sxvaTa qveyanaSi, did saq-meebs akeTebs”, _ gaaxsenda malaqias Nnatalia erevancovis qalis sityvebi Svilis Sesaxeb, fridonas naTqvami, aleqsandre maCablis mogo-nebidan.

136

- msgavs organizaciebSi evropis sxva-dasxva masonuri loJebi xom ar igulisxmebo-da?

- aramxolod masonuri loJebi. Cven dava-myareT kavSirebi TiTqmis yvela met-naklebad aRiarebul daxurul organizaciasTan: ilumi-natebTan, rozenkroicerebTan, iezuitebTan, sxvebTan.

gasagebia Cveni sazogadoebis mkveTrad uaryofiTi damokidebuleba am gaerTianebebi-sadmi. rodesac pretenzia gaqvs iyo saidumlo organizacia, es ukve TavisTavad gulisxmobs, rom Sens mimarT uamravi eWvi gaCndeba da bralsac dagdeben kacobriobis yvela ubedure-baSi. SeTqmulebis Teoriebi dasavleTis Tavi-sufal sazogadoebaSic arsebobs. CvenSi ki, sa-dac 1822 wlidan oficialurad kanoniT idevne-boda amgvari gaerTianebebi, xolo 1921 wlidan bolSevikebma yvela politikur da sazogadoe-briv organizacias terori gamoucxades, ada-mianebi SiSiT uyureben konspiraciis nebismier gamovlinebas. masonuri loJebi, iluminatebi, iezuitebi da sxva jgufebi civilizebul sa-myaroSi Riad arsebobs, maTi wevroba individe-bis gadasawyvetia da saxelmwifos mxridan Ca-reva adamianis uflebebis Selaxvad iTvleba. es gaerTianebebi mniSvnelovan rols TamaSobs ka-cobriobis istoriaSi da maTTan kavSirebis uqonloba wamgebiania Cveni qveynis arsebobisa da momavlisTvis. miT umetes, rom warsulSi

137

evropuli oficialuri saxelmwifo struqtu-rebi ara Tu araoficialur gaerTianebebTan, aramed saqarTvelos samefos warmomadgenleb-Tanac ki eridebodnen seriozul kavSirebs.

- batono avqsenti, sulxan-saba orbeliani wminda basilis ordenis wevric gaxda da vax-tang meeqvses elCic iyo anu erTdroulad dax-uruli dajgufebis da saqarTvelos samefos warmomadgeneli gaxldaT, magram evropelebTan urTierTobaSi qveynisTvis sasargeblo Sedges mainc ver miaRwia. safrangeTis xelmwife lui meToTxmete sulxan-sabas orjer Sexvda, xolo gadawyvetileba mainc sparseTis elCis mohamed riza-xanis sasargeblod miiRo. evropis uZlie-resma saxelmwifom sparseTSi Tavisi ekonomi-kuri da politikuri interesebi saqarTveloze maRla daayena.

- gana ra aris safrangeTis qmedebaSi sak-virveli?! imJamad maTi saxelmwifosTvis be-vrad ufro mniSvnelovani iyo sparseTTan kav-Siri, vidre saqarTvelosTan megobroba. Tuki gsurs gamarjveba, Sens konkurentebze Zlieri argumentebi unda gqondes. imis Zaxili, rom meored mosvlis dros ufali mxolod qarTul enaze ganikiTxavs da samebis meoTxe hipostasi qarTvelTa Tamar mefea, religiuradac mkrex-elobaa, Tanac simarTlesac ar unda Seesabame-bodes. Tamar mefe eklesiis mier wmindanadaa Seracxuli da es udidesi pativia; rac Seexeba qarTul enas? meored mosvlis dros ufali

138

qarTul enazec ganikiTxavs. swored sxva qris-tianul enaTa Soris qarTulis aRiarebaze sau-brobs ioane-zosime Tavis “qeba da dideba Si”.

Tu Cveni qveynis ganviTarebisTvis obieq-turi pirobebi ar Seiqmna, Zireuli warmatebe-bis miRweva, SeuZlebeli Tu ara, Zalian Zneli iqneba. Cveni amocanaa am obieqturi pirobebis warmoqmnisTvis xelis Sewyoba da maTi warmo-Sobis SemTxvevaSi srul sabrZolo mzadyofna-Si yofna, raTa RvTisgan boZebuli SesaZleb-loba maqsimalurad sargeblianad gamoviyenoT.

- evropaSi imJamad Zlierdeboda marqsis-tuli moZraoba. TiTqos am tipis gaerTianebebis konspiraciulobazec laparakobdnen. nuTu so-cial-demokratiuli mimarTulebis ordenebTa-nac ar eridebodiT urTierTobebs.

- ilia WavWavaZis da ivane maCablis pir-veli xmauriani sajaro dapirispireba 1883 wels moxda. im wels maCabeli ilias survilis wi-naaRmdeg wavida da zedized orjer SesZlo mi-si damarcxeba: ilias “droebis” redaqtorad qananovi undoda, magram gazeTis xelmZRvaneli maCabeli gaxda; ilias bankis meTaurad avaliS-vili undoda, arCevnebi ki maCabelma moigo. qarTuli sazogadoeba alaparakda ilias da ivanes mtrobaze. maSin aravis mosvlia azrad es dapirispireba raime saxiT daekavSirebina sul male evropul cxovrebaSi momxdar mniSv-nelovan movlenasTan. kerZod im droisaTvis

139

Zalas ikrefda social-demokratiuli azrovne-ba da 1883 wlis seqtemberSi plexanovma Sehqmna kidec “Sromis gaTavisuflebis” marqsistuli jgufi da Teoriulad daarsa social-demokratia. iliam icoda, Tu ra safrTxes uqadda kacobriobis ganviTarebas es, erTi Sex-edviT, samarTliani moZraoba, romelic popu-laruli unda gamxdariyo adamianTa masebSi da brbos mmarTvelobis damkvidrebis did winapi-robas qmnida sxvadasxva saxelmwifoSi. gansa-kuTrebiT saSiSi iyo es movlena ruseTis impe-riisTvis. ilia WavWavaZis farul mTavrobas hqonda konkretuli amocanebi da miznebi, rom-lebic ganpirobebuli iyo arsebuli oficia-luri wesrigiT da miznad isaxavda saqarTve-los damoukideblobisken TandaTanobiT svlas swored am wesrigis pirobebSi. social-demokratiis fexis adgmasTan erTad saqarTve-losTvis axali safrTxeebi gaCnda da es rea-loba ukve sxva tipis brZolis xerxebs moiT-xovda. gaCnda saWiroeba axali faruli mTa-vrobis Seqmnisa da iliam am meore Crdilovani xelisuflebis xelmZRvanelad misi axalgazrda TanamebrZoli ivane maCabeli dainaxa da daiwyo misgan sajaro gamijvna, raTa igi ilias popu-larobis arealidan gaeyvana. garda social-demokratiuli safrTxisa, axali faruli struqturis Seqmna sxva obieqturi mizeziTac iyo ganpirobebuli. yvelaferi faruli odesme aucileblad gacxaddeba da ilias saidumlo mTavrobasac emuqreboda es safrTxe. amitom

140

Crdilovan struqturebSic aucilebeli iyo permanentuli ganaxlebebi.

1898 wlis 1-3 marts minskSi gaimarTa ru-seTis social-demokratiuli muSaTa partiis pirveli yriloba da ukve aSkara iyo, rom es moZraoba ruseTis imperiaSi sul male saSiS masStabebs miiRebda. im droisTvis ilia, mar-Talia, faruli mTavrobis meTauri iyo, magram misi cnobadoba da aRiarebuloba imdenad ma-Rali xarisxis gaxda, rom igi saqarTvelos sa-zogadoebis mier faqtobriv xelmZRvanelad aRiqmeboda da mas ugvirgvino mefes eZaxdnen. iliam gadawyvita, iatakqveSeTSi gadaeyvana ivane maCablis xelmZRvanelobiT ukve moZlie-rebuli axali faruli mTavroba da am mizniT gaTamaSda maCablis gauCinarebis speqtakli. pa-ralelurad ilia WavWavaZem mekavSiris saSua-lebiT daavala soso juRaSvils Canergiliyo social-demokratiul partiaSi da iq gaekeTebi-na politikuri kariera. es rCeva saidumlo sa-zogadoeba rozenkroicerebisgan modioda da, rogorc Semdeg gamoCnda, Cveni germaneli mego-brebis seriozul gaTvlebze iyo dafuZnebuli. gecodinebaT, swored es “vardisa da jvris” raindebi moiazrebian 1917 wlis ruseTis revo-luciebis zurgs ukan. 1898 wlis agvistoSi io-seb juRaSvili saqarTvelos social-demokratiuli organizaciis _ “mesame dasis” wevri gaxda. samwuxarod, ganuzomelma Za-lauflebam, romelic stalinma SemdegSi xelT Caigdo, igi aseve ganuzomlad garyvna, xolo

141

saqarTvelos Tavisuflebis ideam mis TavSi rogori transformaciac ganicada, ukve yve-lasTvis naTelia.

- gamodis rom, stalini ilia WavWavaZis saidumlo gegmis nawilic iyo.

- ilias axasiaTebda niWieri adamianebis povnis da mozidvis unari. mxolod garemoebe-bis Tanxvedris Sedegi ar aris, rom soso ju-RaSvili uzarmazari wiTeli imperiis pirveli kaci gaxda. minda icodeT, rom mis mier gadadg-muli nabijebi jerjerobiT kidev stovebs did Sanss saqarTvelos gadarCenisa. mTavaria, sab-WoTa garemom zneobrivad sabolood ar garyv-nas eri. bolSevikebis mmarTveli klasi cdi-lobs funqciebi da privilegiebi memkvidreobi-Tad aqcios, isini sazogadoebisgan axal Za-lebs ar miiReben. maTi partia TandaTan Caike-teba da amowuravs Tavis SesaZleblobebs. droTa ganmavlobaSi Zalian dasustdebian da swored im periodisTvis qarTuli sazogadoeba unda aRmoCndes mowodebis simaRleze, raTa mi-nimaluri danakargebiT gamovides sabWoTa im-periis ngrevis procesebidan. Tumca Cveni sa-boloo mizani damoukidebeli saqarTvelo ki ara, aramed _ Tavisufali adamianebis Tavisu-fali qveyanaa. damoukidebelia amJamad germania, magram mas faSisti hitleri ryvnis da aCana-gebs. Cvens saqmianobaSi upirvelesi mainc pi-rovnuli Tavisuflebis miRwevis gziT qveynis damoukideblobisken swrafvaa. Tavisufal

142

qveyanaSi mcxovrebi Tavisufali adamiania go-nierad janmrTeli da mxolod mas ZaluZs dau-brundes RvTisgan Seqmnil sawyis mdgomareobas da gaxdes samyaros Semoqmedi.

Cveni qseli, romelmac umZimesi dartyma miiRo 1924 wlis ajanyebis dros, nabij-nabij Zalas ikrebda, magram, amJamad mimdinare sru-liad usistemo represiebis Sedegad, ra mdgo-mareobaSi aRmovCndebiT, aravin icis. marTalia, axali adamianebis Cabma axal riskebTan aris dakavSirebuli, magram herodes meTodiT moqme-di xelisuflebis pirobebSi adamianebis Zalian did, gauTvaliswinebel danakargebs ganvicdiT da maTi Canacvleba aucilebelia. saqmianobis gagrZelebisTvis saWiroa saidumlo saganZuris gadarCena. Tqven gevalebaT saunjis adgilsa-myoflis dadgena da misi movla-patronoba. es gaxlavT aucilebeli piroba. unda icodeT, rom ganZi sxvaganacaa gabneuli, magram Tqveni qme-debebi unda iyos iseTi, TiTqos es xsnisTvis saWiro erTaderTi saunjea da misi dakargvis SemTxvevaSi qveynis interesebs gamousworebeli ziani miadgeba.

axla rac Seexeba uSualod saunjes?! sa-varaudod dReidan bolSevikebis kidev ori Taoba unda Seicvalos, raTa sabolood moe-ryeT taxti. amas daaxloebiT ormocdaaTi weli dasWirdeba. ese igi, naxevari saukunis Semdeg aucilebeli, da savaraudod SesaZlebeli, gax-deba aRniSnuli resursis srulad gamoyeneba.

143

- batono avqsenti, gulwrfelad getyviT, rom gonebis da rwmenis udidesi mobilizacia damWirda, raTa TqvenTvis momesmina da Cveni amJamindeli mistikuri mdgomareoba obieqturad Semefasebina. unda vaRiaro: Zalian miWirs!

- sworad brZaneT! Cveni saqmianoba gark-veulwilad mistikuria da rwmenis fenomeni CvenTvis aucilebelia! metsac getyviT: sagan-Zuri swored rwmenis sferos gadasarCenadaa. _ moxucis xmaSi meti simtkice igrZnoboda da mi-si TviTdajerebuloba gadamdebi gaxda.

- sad unda veZebo saidumlo ganZi? - ilia WavWavaZis neba aseTia: am etapze

saganZuris dacva da saWiroebis SemTxvevaSi ga-moyeneba lelT Runias gvaris warmomadgenelT evalebaT. gaxsovT “mgzavris werilebSi” werda: ”Cemma moxevem me kidev bevri ram miTxra, magram yoveli misi naambobi dasawerad ar gamodgeba SemTxvevisa gamo sxvisa da sxvisa”. . . swored lelT Runias daavala iliam gergetis samebis tradiciebis aRdgena. droTa ganmavlobaSi RvTisnierma kacma xevSi ilias sxva davalebe-bis aRsrulebac daiwyo da organizebuli qselic Seqmna. Tqveni amocanaa im qselis war-momadgenlisTvis informaciis gadacema da mis Sesrulebaze Tvalyuris midevneba. moxeveebi gulwrfelebi ki arian, magram ar gamoxataven Tavis keTilganwyobas. miuxedavad garegnuli sicivisa, stumris saocari pativiscema axasia-TebT da maTTan urTierTobaSi SegiZliaT

144

sruliad gulaxdili iyoT. gulwrfelad naTq-vam mware simarTles mTel saqarTveloSi mxo-lod moxeveebi xvdebian zedmeti emociebis ga-reSe. mamaTqvens hyavda sofel sivans erTi me-gobari; yarajeT iagoras eZaxdnen da swored is dagexmarebaT ZebnaSi.

- mapatieT, magram, samwuxarod, lelT Ru-nias namdvili gvari arsad msmenia da wamikiT-xavs.

- RuduSaurTa gmiruli gvarisa iyo. is yarajeT iagorac mag gvaris kacia. RuduSau-rebSia damarxuli saunjis saidumlo.

- am mZime dros yarajeT iagoras rom rame mosvloda, faqtobrivad, brma knutiviT vrCebi. sxva raime niSnebsac xom ver metyviT?

- iagoras garda saunjis povnaSi kidev sami niSani gamogadgebaT: pirveli _ sofeli sno, meore _ iqauri TinaTini da mesame _ ganZis WurWeli iadonis xmas unda gamoscemdes. go-nieri kaci brZandebiT da danarCens TqveniT mixvdebiT.

- batono avqsenti, iseTi grZnoba maqvs, TiTqos axla ityviT: “gaixsen, cixis karebo”, cixe gatydeba da yvelani Tavisufalni Seviqne-biT.

- yvelani, samwuxarod, _ ara, mxolod _ Tqven!

moxuci amjeradac iseTi Tavdajerebuli iyo, TiTqos saswaulis moxdena marTlac SeeZ-lo.

- ukve maSinebT, batono Cemo!

145

- ara, saswaulmoqmedi namdvilad ara var. Cemi rwmena codnazea damyarebuli. yvela cix-idan arsebobs gaqcevis Sansi da erT-erTi gza zogjer cixis arqiteqtorebis mieraa proeqt-Sive gaTvaliswinebuli. es tradicia jer evro-paSi damkvidrda da mecxramete saukuneSi ru-seTis imperiis ramdenime cixis mSeneblebmac gaiTvaliswines. revoluciebis droSi didi iyo imis Sansi, rom xelisuflebis umaRlesi pirebi Tavissave aSenebul sapatimroebSi moxvedri-liyvnen. amitomac maTi dacvis samsaxurma cix-idan daxsnis gegmac SeimuSava. saxelmwifos ramdenime maRali rangis moxelem icoda, rom yvela ZiriTad cixes hqonda saidumlo gamosas-vleli da SemuSavebuli iyo am gamosasvlele-biT sargeblobis sqema. amis Sesaxeb 1900 wels briuselSi sapatimroebis meoTxe saerTaSoriso kongresze miambo am sferos cnobilma specia-listma profesorma ivan foinickim.

146

mas jer kidev studentobidan, peterbur-gis universitetidan vicnobdi; araerTi leqcia momismenia, Tumca briuselSi Cveni Sexvedra sul sxva rangSi Sedga. Cvenma megobrebma maso-nuri loJidan “safrangeTis diadi aRmosavle-Ti”, romlis erT-erTi rusuli ganStoebis _ “CrdiloeTis cialis” _ wevric aRmoCnda foi-nicki, sTxoves mas garkveuli daxmareba gaewia. foinicki kargad icnobda ruseTis imperiis sa-patimroebis sistemas, romelTa Soris erT-erTi mniSvnelovani iyo Tbilisis sagubernio cixe. saidumlo gasasvleli aqac arsebobs. igi cixis karcerSia SeniRbuli. karceris Sua kedlis meore rigis marjvnidan meore lodi gasasvlelia, romelic gvirabSi SegiyvanT. lodis Sua nawilSi ipoviT TvaliT uxilav pa-wawuna xvrels, romelSic maxaTs SearWobT. xuTi santimetris siRrmeze ganlagebulia spe-cialuri meqanizmi, romelic dartymis Sedegad Camkets gaxsnis. lods miawvebiT, wesiT, advi-lad dagemorCilebaT. gvirabSi ipoviT adamia-nis mumias, romelsac gapoxavT iqve bidonSi Senaxuli navTobiT. Semdeg SemoitanT karcer-Si, gahkravT mumiaze gul-mkerdis areSi ZuiT mimagrebul kvess da roca darwmundebiT, rom cecxli saimedod moedo gvams, gaZvrebiT isev saidumlo oTaxSi, lods daabrunebT Zvel ad-gilze. Tavisuflebaze gasasvleli gvirabi sak-maod grZelia da SesaZloa alag-alag Camon-greulic iyos, magram nu SegeSindebaT. sabo-lood orTaWalis baRebSi gaaRwevT. mumia ki

147

ise danaxSirdeba, veravin icnobs. eg aris da eg. aha, gamomarTviT es maxaTi da ori Reri specialuri monadiris asanTi.

- vera. Tu gaqcevis es gza realuria, Tqven unda isargebloT. gareT Cemnairi ja-riskaci kidev bevri geyolebaT da sxva mniSv-nelovan saqmeebsac mixedavT.

- Cemi bedi nu gaRelvebT. aqedan sxva gziT gaval. nu inerviulebT, araferi momiva, vidre am etapze dasaxul umTavres amocanas ar Sevasruleb. saqme kargad midis, erTi mtevnis TiTebze CamosaTvleli wlebic da saqarTve-los saxelmwifos aRdgenisTvis aucilebeli pirveli institutis _ saqarTvelos samociqu-lo eklesiis teritoriul avtokefalias au-cileblad aRiarebs rusuli eklesia. vidre amis Sesaxeb ar gaigebT, Cemi sulis mosaxsenie-bel panaSvids nu gadaixdiT. karceris gasas-vleliT ki im ubralo mizeziT ver visargeb-leb, rom iq Cemi Cayvana praqtikulad gamoric-xulia. karcers eseni karga xania aRar iyeneben, ar sWirdebaT; bevrad ufro jojoxeTuri me-Todebi aqvT adamianebis dasaTrgunavad. Tumca iq moxvedris Sansi Tqven namdvilad gaqvT, Tqveni asakis gamo.

- nu miwyenT, batono Cemo, magram Cemi asa-ki ra SuaSia?

148

- axlave agixsniT. mogexsenebaT, damnaSa-veTa samyaros, rogorc sxva yvela farul or-ganizacias, Tavisi sainformacio wyaroebi gaaC-nia da maTi sandoobis xarisxi Zalian maRalia, radganac am cnobebis sizusteze sicocxliT ageben pasuxs. TamSukma ki giTxraT, moxucs yurs akliao, magram arc ise cudadaa Cemi saqme. guSin diliT, rogorc Cans, garedan ra-Rac axali informacia miiRes da im frTaze TaTbiris msgavsi gamarTes. gairkva, rom axali cixis ufrosi dorife amaT samyaroSi sakmaod cnobili pirovneba yofila. rostovis cixidan SemouTvliaT, am dorifes adre CaCula erqva da foniWalaSi ucxovria dedasTan erTad. de-damisi Turme duqanSi sasomxeTisken mimaval meetleebs emsaxureboda da sursaT-sanovagis garda ganurCevlad yvelas sxva rame-rumeebiTac umaspinZldeboda, saTanado ana-zRaurebis fasad, ra Tqma unda. amitomac ara-vin icoda dorife-CaCulas mamis vinaoba. gange-bam es ar akmara ubedur biWs da erT Rames de-damisis galeSili stumris msxverpli gamxdara. im arakacma dedasTan rom moiTava Tavisi saq-meebi, mere patara biWi gaaupatiura. Caido Ca-Culam gulSi boRma. rom wamoizarda da kacuri Zala mieca, pirveli viszec es Zala gamoscada isev dedamisis, oRond sxva, muStari iyo, ro-melic wlovanebiT misi gambaxeblis asakis yo-fila. ymawvils SezarxoSebuli stumrisTvis RvinoSi arayi Seuparebia da ugonod mTvralze javri uyria. kidev erTi-orjer gasvlia msgavsi

149

saqcieli, magram mere gasaqcevad mieca saqme da ruseTSi gadakargula. bevri uwvalia da sabo-lood cixeSi mowyobila zedamxedvelad da ocdaaT wels mitanebuli kacebisaken midreki-leba iqac SeunarCunebia. am asakis adamiani, vinc TvalSi mouvidoda, an gaabrazebda, kar-cerSi Cahyavda da iq aupatiurebda Turme. mere rusebma, 1921 wels saqarTvelos dapyroba rom gadawyvites, Tavis qveyanaSi moiZies ara mxo-lod moRalate qarTveli politikosebi, aramed

sxvadasxva juris mamaZaRlebic. “ВЧК”-m mTels wiTel imperiaSi Tavi mouyara saqarTvelodan gaqceul adamianebs, viszec SeeZloT gavlenis moxdena makomprometirebeli masalebiT da me-TerTmete armiis rigebSi gamouyena sakuTari samSoblos dasapyrob gzas. CaCulac amxedrda wiTel cxenze, daiWira wiTeli SaSxana, daix-ura wiTelvarskvlaviani qudi, daxoca Cveni gogo-biWebi da samagierod kargi Tanamdebobac misces aqaur sadamsjelo razmSi. magram moxda ise, rom erT-erTma mis mier gabaxebulma deda-misis muStarma, romelsac bolSevikebisgan Ca-Culaze ufro didi Tanamdeboba miuRia, icno igi.

Cveni vaJbatonic iZulebuli gaxda, sa-qarTvelodan kvlav gadaxvewiliyo.

_ darwmunebuli var, rom ara mxolod damnaSaveTa samyarosTvis, aramed bolSevikuri xelisuflebisTvisac cnobilia dorifes mamaT-mavluri midrekilebebi. raSi sWirdebaT aseTi

150

adamiani? sisxlis samarTlis kodeqsSic aris Sesabamisi muxli.

_ eh, malaqia, Cemo batono, dorife-CaCula ki ara, piradad saxalxo komisari eJovic aqti-urad iyenebs Tavis homoseqsualur Tvisebebs patimrebis winaaRmdeg. bolSevikuri wamebis am saSineli meTodis gamoyenebis muqaris gamocaa, rom axla mimdinare sasamarTlo procesebze xalxis mtrebad Seracxuli adamianebi proku-rorebs ejibrebian Tavisi Tavis dadanaSaule-baSi. Tanamedrove evropelebi amboben, rom ada-mianis sicocxle umaRlesi Rirebulebaao, ma-gram maTi mamebi Rirsebis SelaxvisTvis duel-Si iwvevdnen erTmaneTs, anu Rirseba metad fa-sobda, vidre sicocxle. xalxis mtrad gamoc-xadebul da dapatimrebul qarTvel kacebs gau-patiurebas sikvdili rom urCevniaT, ra aris amaSi sakvirveli? Tumca sasamarTlo proce-sebze aRiarebiTi Cvenebebis didi nawili sul sxva ucnauri fenomeniTaa gamowveuli.

bavSvobidan mwared damamaxsovrda erTi istoria; mouravis meZebari ZaRli mgelma dak-bina, ris Sedegadac sacodav cxovels ukana fexebi waerTva da veRar moZraobda. sanadirod es aRar gamodgeba, tyuilad unda iwvaloso, ganacxada misma patronma da tyeSi waiyvana, raTa, monadireTa wesis Tanaxmad, iq tyviiT moekla. saqme saqmeze rom midga, miuSvira Turme ZaRls lula, cugam ki patronisadmi erTgulebisa da siyvarulis gamosaxatavad ku-

151

dis qicins umata. imas verafriT daejerebina, rom warsul samsaxurs dauviwyebdnen da sa-sikvdilod gaimetebdnen; man xom patrons amave TofiT uamravi frinvel-nadiri moakvlevina. swored im ZaRliviT arian stalinis mier da-patimrebuli bolSevikuri saqmis erTguli partiuli aqtivistebi, rodesac sasamarTlo procesebze kuds aqicineben da acxadeben, Cveni danaSauli swored isaa, rom xalxis mtrebs ufro aqtiurad ar vavlendiTo; Tumca imdeni mainc davxvriteT, rom vimsaxurebT sikvdiliT dasja samudamo patimrobiT SegvicvaloTo.

dorifes davubrundeT. axla, rodesac represiebis amJamindeli talRa aagores bol-Sevikebma, maT qarTvel kolegebs erovnuli siamayis grZnoba ebRalebodaT imis gamo, rom sapatimroebSi damsjelebad ZiriTadad ucxo-tomelebi muSaobdnen da gadawyvites ruseTSi gabneuli qarTveli zedamxedvelebis samSob-loSi Camoyvana. ase aRmoCnda sami dRis win Cvens cixeSi CaCula, romelsac Turme ukve do-rife hqvia. jaba kvdeboda siciliT: “TamSuk dorifes sayvarel asakSi xar da aba Sen ici, iqneb Sahis colobas gamohkra xelio”! mere se-riozulad gadawyvites: TamSukma gaabrazos dorife, amgvarad moxvdes karcerSi da iq mis gasaupatiureblad misul cixis ufross, ros-toveli Zmebis gulis mosafxanad, damnaSaveTa samyaros mier gamotanili ganaCeni gaacnos. amaTac daiCemes, ginda Tu ara, dorifes dasja erovnuli Rirsebis saqmeao. axla Cveni amocanaa

152

TamSuks davaswroT da diliT Semosul dorifes pirvelebma mivayenoT Seuracxyofa. mere ki Tqven iciT da Tqvenma vaJkacobam.

_ nu RelavT, batono Cemo. darwmunebuli var advilad mivaRwev mizans. winaswar gixdiT bodiSs im saqcielisTvis, romelic karcerSi moxvedras gamiadvilebs. Tumca gpirdebiT, rom uzrdelobas maqsimalurad zrdilobianad ga-movxatav. Zalian gTxovT, mapatioT.

_ “uzrdeloba, maqsimalurad zrdilobia-nad” _ kargad JRers. sainteresoa, gulisyuriT davelodebi am warmodgenas.

153

Tavi merve

karcerSi, Cemo kargo, karcerSi!

saknis kari RrWialiT gaiRo da derefni-

dan rkinigzelebis, oTxidan mxolod calTva-lanTebulma, gamadidebelSuSebianma faranma TvalismomWrelad Semostyorcna mizanmimar-Tuli Suqi, romelmac iatakidan sawolebisken gadainacvla, Semdeg Werze wre gamosaxa, mere narze Camomjdar malaqias miaSterda da sabo-lood mainc saknis marjvena dabal kuTxeze dafiqsirda; dabalze imitom, rom adamiani, ro-melsac es farani eWira imdenad patara iyo, qondriskacebSic jujad CaiTvleboda. malaqias moulodneli stumris simokle jer ukun sib-neleSi SemoWrili sinaTliT gamowveuli opti-kuri iluzia egona, magram male darwmunda,

154

rom yvelaferi cxadad xdeboda: karis zRurblze marTlac idga cicqna kaci, romel-sac kiserze masze ociode santimetriT mokle farani ekida.

_ “starosta”!!! – iseTi ZaliT dasWeqa ba-jajgunam, kedlebma daizanzara, xolo ramde-nime patimari narebidan wamoxta.

_ hame, _ TamSuki Seecada rixi mieca xmisTvis, magram zedamxedvelis gruxunTanN mi-si “hame” wruwunas wripins ufro hgavda.

_ sada xar? vin oxeri xar? axlos moe-Trie, kargad gnaxo!

_ aqa var, ufroso! momxdurma TamSuks axeda, farani saxeze

mianaTa, Tvali TvalSi gauyara: _ ras gavxar, Se upatrono? vin utvinom

dagniSna “starostad”? risi maqnisi xar, an ra saqme unda gaakeTo, Se ojaxqoro?! ra gqvia?

_ TamSuks meZaxian, am saxeliT micnobs mTeli qalaqi da bare araerTi cixe, _ TiTqos avtoritetis aRdgenas Seecada odnav gons mo-suli saknis meTvalyure. _ gaikiTxeT, ufroso, xalxi pativs mcems.

_ egRa maklia, SenisTana tutucebis vi-naobis dasadgenad dro davkargo da sxvebis azri movismino. ra mokiTxva ginda? zed ar ge-tyoba, ra mamaZaRlic xar?! Seni xma ar gavigo da meored ar Semomepasuxo, Torem dabadebas gananeb! daimaxsovre, dReidan Sengan mxolod

155

ori fraza unda gavigono: “diax, ufroso!” da “ara, ufroso!” gasagebia?

_ rogorc brZanebT, ufroso!

_ rao? Sen TamSuki xar Tu viRac utvino, marTla aseTi idioti xar, rom Cemi naTqvami ver daimaxsovre?

_ ara, ufroso!

_ ra “ara, ufroso”?

_ diax, ufroso!

malaqia am diliT gansakuTrebulad yu-radRebiT rom ar yofiliyo, isic ki ifiqrebda: qondriskaci hipnozis niWiTaa dajildoebuli da mravalgansacdelgamovlili TamSukis daTrgunva amgvarad SesZloo. samiode wlis win gaicno da daumegobrda axalgazrda reJi-sors giorgi tovstonogovs. xSirad daswrebia mozard mayurebelTa TeatrSi repeticiebs, sa-dac es axalgazrda kaci rudunebiT aswavlida msaxiobebs sasceno metyvelebisas damajerebe-li intonaciebis gamoyenebas. Tanac malaqias dedisgan memkvidreobiT gansakuTrebuli smena ergo da advilad iWerda mosaubris xmaSi yalb notebs. TamSukis pirvelive “hame” examuSa, xo-lo danarCeni pasuxebi aSkarad cudi msaxiobis TamaSs hgavda. da miuxvda malaqia cnobil TaRliTs Canafiqrs. marTalia, TamSuki yomar-

156

bazi, matyuara, qurdbacaca da sxva uamrav da-naSaulze xelismomweri arseba gaxldaT, ma-gram igi kacis mokvlas ver gabedavda. miuxeda-vad imisa, rom jabas dahpirda saZmos mier ga-motanili ganaCenis aRsrulebas _ CaCula-dorifes karcerSi Catyuebas da iq mis dasjas, rogorc Cans, fiqris Semdeg, mixvda, rom ar iyo am saqmis gamkeTebeli. TamSukma gadawyvita, Cafiqrebuli operacia sawyis etapzeve CaeSala, dorifesTan sakanSive waego orTabrZola da ase sircxvilnaWami darCeniliyo jabas TvalSi, vidre kacis codva daedo. Tumca TamSukma erTi Secdoma mainc dauSva: sakanSi rixiT Semosuli ucnobi cixis axal ufrosad miiCnia. qon-driskaci ki hquxda, magram mis xmaSi situaciis sruli makontroleblisTvis damaxasiaTebeli simSvide ar igrZnoboda. ucnobi juja ufro sxvisi nebis usityvod Semsrulebeli iyo, vi-dre namdvili mbrZanebeli. misi leqsika da qceva mimbaZvelis iyo da ar gadmoscemda Sina-gan bunebas. TavisTavad, TamSukis Secdoma ukve kargi sawindari gaxldaT, radgan misi mxridan konkurencia gamoiricxa da malaqias Canafiqris aRsruleba gauadvildeboda. axla sainteresoa, rogor gamoiyureba namdvili dorife-CaCula!

_ daawyve eg Seni amala! erTi kargad da-gaTvalieroT! _ aRrialda qondriskaci.

_ diax, ufroso! aba, xalxo, xelebi zurgs ukan da CamwkrivdiT.

157

nirwamxdar TamSuks mainc daemorCilnen da saknis gaswvriv moewyvnen Tirkmlebze xel-Semowyobili da mxrebSi winwaxrili patimrebi. malaqia mwkrivis SuaSi Cadga, undoda swrafad daenaxa dorife, raTa SedarebiT sruli war-modgena Seeqmna mowinaaRmdegeze. saknis kari bolomde Ria iyo, magram bnel derefanSi ara-vin Canda.

qondriskacma patimarTa mwyobrs ise Ca-mouara, rom aravisTvis Seuxedavs. Semdeg nare-bisken gaZvra, erTi sawoli wamoSala, bolos yuradRebiT daaTvaliera saknis kuTxeebi da kvlav karis Wrils daubrunda; xvneSiT Ca-moixsna farani, win ori nabiji gadadga, karsa da mwyobrs Soris zustad SuaSi dadga; daix-ara, Camqrali SuSebis damcavi darCenili sami firfita amoiRo da farnis Suqi axla oTxi mi-marTulebiT gaifanta.

_ samamde viTvli da yvelani viwyebT ta-Siskvras. gasagebia! _ iRriala cicqnam.

_ diax, ufroso! _kveri daukra TamSukma.

_ Sen vinRa gekiTxeba, Se RoriSvilo, Caigde xma da Tvlas daelode! aba, yuradRebiT! viwyeb! erTi . . . ori . . . sami!

taSis xma kantikuntad gaisma.

158

_ ar varga! aba, yvelam erTad da ta-Siskvras ar vwyvetT, sanam xels ar agiqnevT! isev samamde viTvli da amyeviT, visac sicoc-xle ar mogbezrebiaT! erTi . . . ori . . . sami! . .

patimrebma qondriskacs mxari aubes. ga-CaRda taSiskvra, magram ra taSiskvra. SigdaSig kacuna vaSas iZaxda. malaqias, erTi piroba, TeatrSi warmatebul premieraze egona Tavi. ovaciebi ukve sam wuTze met xans grZeldeboda, rom moulodnelad saknis karis WrilSi uSve-lebeli Crdili gamoCnda. malaqia daakvirda da gaocebisgan Tmebi yalyze daudga. farnis Suqze naTlad Canda, rom sakanSi Semovida TeTr kitelSi, galifesa da CeqmebSi gamowke-pili TiTqmis ori metri simaRlis . . .

_ stalini! _ aRmoxda malaqias gverdze mdgom patimars, romelic imave wams iatakze gonebadakarguli Caikeca.

taSiscema uceb Sewyda da samariseburi siCume Camovarda.

malaqia gulwasul patimars eca. saSiSi araferi iyo. damfrTxali Tvalebs aqeT-iqiT acecebda, Tumca Soks ukve gaevlo. es ki ga-darCa,Umagram am simaRle stalini sad gago-nila?! Tvali isev moulodnelad gamoCenili aCrdilisken gaapara. rogorc Cans, es vaJba-toni saknis karebTan iyo garedan atuzuli da moTminebiT eloda, Tu rogor amzadebda

159

mis Teatralizebul vizits qondriskaci, ra-Ta ucabedi gamoCeniT miRweuli SedegiT damtkbariyo. kargad daakvirda. msgavseba stalinTan, moulodnelobisa da amgvari ga-naTebis fonze, marTlac iyo, magram efeqti mxolod msaxioburi ostatobis damsaxureba gaxldaT. sakanSi stalini namdvilad ar idga. es arseba misi bevrad ufro janmrTeli, axo-vani da msuqani oreuli iyo.

_ ha, xom ar SeSindiT, Tqve dedlebo? me Tqveni axali cixis ufrosi var da dReidan _

mw-mw, ra hqvia, kaco? Забота rogor aris qar-Tulad? xo _ vizruneb Tqvens janmrTelobaze. patimari saR-salamaTi unda iyos. wina ufross fexebze ekideT. me ki civilizacias Semovitan Tqvens cixeSi. “paraSas” gavitan da kanaliza-cias Semoviyvan saknebSi. axali droeba axle-bur midgomebs saWiroebs. da rogorc didi be-ladi ambobs: “kadrebi wyveten yvelafers”. mec amitom SemarCies, rom civilizacias gaziaroT. _ dorifem dinjad Camouara patimrebis mwkrivs. malaqiasTan SeCerda, Tvali TvalSi gauyara: aha, mw-mw, gulisxmieri adamiani xar, ara? mw-mw, ar miatove gansacdelSi Cavardnili amxanagi, mw-mw! ar aris urigo Tviseba. mw-mw! _ Cibuxi gaabola dorife-CaCulam.

ai, rogori yofila. amas ase advilad ver moerevi. xridolis xerxebis mTeli arsenalis gamoyeneba gaxdeba saWiro. ra bedi hqonia Tam-Suks?! aSkarad mfarvelma angelozma daicva da

160

aarida amasTan karcerSi moxvedras, Torem naRdad auxdeboda jabas winaswarmetyveleba Sahis colobis Sesaxeb. asea: cud saqmeze xels rom aiReb, RmerTi aucileblad dagicavs.

_ kacis bunebaa aseTi. Cveulebrivi, ada-mianuri instinqtia, waqceul adamians waeSvelo.

_ egrec nu gaaubraloeb Sens saqciels, ymawvilo. mw-mw. ra gqvia? mw-Mmw.

_ malaqia.

_ malaqia! malaqia! mw-mw. viRacas mago-nebs. malaqia! Откуда Я его помнию, что за чёрт Малакия! mw-mw. gamaxsenda, kaco! an ram dama-viwya? guSin TviT amxanag qobulovTan _ bog-dan zaxaroviCTan mqonda malaqiaze laparaki. daviWerT male. xalxis mteri yofila. xo, ra gvaria? mw-mw. toroSeliZe. es vin yofila, ka-co?! mweralTa kavSiris mdivnad davniSneT, un-iversitetis reqtoradac, mweralTa sakavSiro yrilobaze TviT stalinTan SeTanxmebuli “reCi” wavakiTxeT 1934 wels. partias erTgule-bas gveficeboda, erTi-ori mweralic gamogvas-worebina, bolSevikebis kursiT ar midiano. la-vrenti pavloviCs amierkavkasiaSi bolSevikuri moZraobis Sesaxeb wignis daweraSi exmareboda. Cemze erTguli kaci partias cota Tu hyavso da xedav, SeniRbuli mteri ar aRmoCnda, kaco, Tanac ra saqme gauskda? eg mamaZaRli Turme Cveni partiis wevric ar yofila. arada, sa-

161

qarTvelos mweralTa kavSiris partorganiza-ciis mdivanic ki iyo Tavis droze. rogori sifrTxile gvmarTebs, rogori sifrTxile?! ras momSterebixar? Seni naTesavi xom ar aris, Cemo malaqia, a? mw-mw.ATumca mec ras gekiTxe-bi?! saxeliT naTesaoba sad gagonila, kaco?! moica, or kacs erTi da igive saxeli rom hqvia ras veZaxiT? ho, sexnia! mw-mw. _ dorife mala-qias miuaxlovda, loyaze uCqmita. _ ha, ra la-mazad waikuze amxanagis dasaxmareblad, Se marTla, toroSeliZis sexniav?

“gaWra, gaWra. ese igi, sworad gavTvale. axla mTavaria, nervebs ar avyve da ganvimtkico mdgomareoba, Tanac uswrafesad unda vimoqme-do”.

_ TqvenTvis kiTxvis dasma Tu SeiZleba? _ sitkbo Seapara intonaciaSi malaqiam.

_ SenTvis yvelaferi SeiZleba.

_ merideba, magram kiTxvac aris da Txov-nac. Tu amazec damTanxmdebiT, Cemze bednieri adamiani ar iqneba.

_ iyos Txovnac. nu gerideba. gismen. mw-mw.

_ ara uSavs, rom anatomiuri xasiaTisaa?

_ ara uSavs, Tu ginda zoologiuric iyos.

162

_ sworad SeniSneT, ar aris gamoricxuli zoologiasac exebodes.

_ he, biWo, amoRerRe!

_ radgan maCqarebT ki, batono! magram wi-naswar mainc bodiSi unda mogixadoT. erTxe-lac mapatieT da Tu Zalian ar SewuxdebiT, ukan, trakze moisviT xeli, Sig vinmes rame xom ar CarCa?

samariseuli siCume Camovarda. dorife auRelveblad idga da yuradRebiT akvirdeboda mis win amayad mdgom axalgazrda kacs. dumili TamSukis xmam daarRvia:

_ es ra Caidine, malaqia, ram gadagiyvana Wkuidan, ratom iRupav Tavs?

dorifem qondriskacs gaxeda, TvaliT ra-Rac aniSna, es ukanaskneli ki TamSuks miua-xlovda:

_ Sen me ra giTxari, vin mogca laybobis ufleba, Se viriSvilo, CoCoro, Sena? mome yu-ri, Cumad unda gkiTxo.

TamSuki daixara da marjvena yuri tu-Cebze miado qondriskacs. imanac raRac uCur-Cula.

_ ras ambob, ufroso! _ Tavi ver Seikava da xmamaRla wamoscda.

163

_ jer erTi, ra gayroyinebs, Se, marTla, viro, Sena? meore, ra ”ras ambob, ufroso’?

_ ara, ufroso! _ mixvda orive Secdomas TamSuki. _ ara, ufroso, ara, ufroso! _ meti damajereblobisTvis CurCuliT gaimeora da gaocebuli saxiT gaixeda malaqiasken.

_ SewyviteT lazRandaroba, _ rogorc iq-na daarRvia dumili dorifem. _ araferia, ra vuyoT mere, axalgazrda kacs nervebma umtyuna. mw-mw. Нервный срив у всех бивает. me kidev kanali-zaciis Semoyvana mindoda, _ kvlav malaqias miubrunda. _ Cven male SevxvdebiT erTmaneTs, gpirdebi, kmayofili darCebi. ai Turme vin yo-filxar? kargi andaza aqvT rusebs: «В тихом болоте черти водятся!» -- mere cicqnas miubrunda: nakawris gareSe CamoiyvanT iq, ra hqvia?! ho, Ни в пизду и ни в Красную Армию, а в карцер! В карцер его, сучье отродье! karcerSi, Cemo kargo, karcerSi! iq vnaxavT anatomias, zoologias da, Tu ginda, botanikasac! _ dorifem erTi nafazic daartya, malaqias saxeSi Seabola, samxedro yaidaze ad-gilze ostaturad Semotrialda, Ceqmis qusle-bi erTmaneTs miartya da uSvelebeli nabijebiT gavida saknidan.

qondriskacma farans daavlo xeli da patrons gaekida. bnel derefanSi TeTr kitel-Si, galifesa da Sav CeqmebSi gamowkepil swra-fad mimaval dorifes ukan, rac Zali da Rone hqonda, misdevda cicqna kaci, romlis moTama-

164

SeEfarnis sxivi, mxolod SigdaSig moxvdeboda Tu ara, wamierad anaTebda win mimavals. radga-nac Suqze mxolod TeTri tansacmeli gamoCn-deboda xolme, iseTi STabeWdileba iqmneboda, TiTqos uTavo da muxlqveS ufexo moCveneba gadaadgildeboda ukunSi. efeqts aZlierebda dorifes Ceqmebis lanCebze miWedebuli nalebis, qvis iatakTan Sexebis Sedegad, gamosrolili naperwklebi. albaT, ase moZraobs satana jo-joxeTis bnel labirinTebSi. saknis kari mou-lodnelad daixura. rogorc Cans, dorifes da misi qondriskacis usafrTxoebas kidev viRac icavda, romelsac karis gaReba-daketvac evale-boda. arc mTlad guladi yofila dorife-CaCula.

_ aba, ra mindao qondriskacma? ra gkiTxa? _ miubrunda malaqia sibneleSi im adgils, sa-dac TamSuki eguleboda.

_ rac mogiva, daviTao, yvela Seni traki-Tao, _ daubrunda andazebis niWi TaRliTs. _ rao da, Senze mkiTxa, eg kaci pederasti xom ar ariso?

_ aha! viTom ratom dainteresda?! pede-rastobiT albaT damiwunebda ara?

_ albaT ki ara _ namdvilad! eg zustad vici. dorife cnobili aqtiuri mamaTmavalia, magram pederastebs ar aupatiurebs! ixumre, ixumre! ra gexumreba, ver xedav, buRasaviTaa,

165

magis xelSi mteri Cavarda. Sennari biWebi gaufuWebia, mag marTla Roris Svils?!

_ Sen nu Relav, Cemo TamSuk, Seni sfero-danaa: xerxi sjobia Ronesa, Tu kaci moigoneb-sa, _ srul simSvides inarCunebda malaqia, romelic jerjerobiT ver xvdeboda, rom do-rifem SemTxveviT ar axsena botanika!

_ TamSuk! _ gaisma jabas xma

_ hame, jabajan!

_ hame da Savi qva Sen. mokide mag veqils xeli, aq momiyvane, unda davelaparako! droze, sanam moTreulan da karcerSi CauyvaniaT.

_ movdivarT, jabajan! _ mere malaqias miubrunda, _ wamo, Se ubeduro, iqneb jabam gvirCios rame.

TamSukma malaqias xelis CasWida; TaR-liTs sibneleSi orientaciis niWi aRmoaCnda, eqvsi nabiji da ukve jabas narze isxdnen.

_ aba he, danarCenebma daaxvieT aqedan, ga-dadiT politikurebis mxares da mogudul xmaze Cemi sayvareli “wyalsa mohqonda nafoti” waimRereT, oRond ise, rom Tqven Cveni xma ar gesmodeT, Cven ki Tqveni yroyini saubarSi xels ar gviSlides.

166

jer faCunis xma gaisma da cota xanSi saknis meore nawilidan jer mozomili xmiT saocrad tkbili hangebi gaisma: “wyalsa moh-qonda nafoti”, _ mere ki ufro xmamaRla da Tamamad gagrZelda: “. . . alvis xis CamonaTali, dadeq, nafoto, miambe moyvrisa SemonaTvali . . .” _ rogorc Cans, “prestupnikebs” politiku-rebic ahyvnen.

_ axla aqeT momismine, advokatjan, kar-cerSi dorife unda mokla, _ pirdapir saqmeze gadavida jaba.

_ vah, Seni Wirime, viTom ratomao? mere me rom qristiani var da Cemi RmerTi kacis kvlas mikrZalavs, amas ra vuyoT?

_ dalocvilis Svilo, im or kacs rom klavdi, maSin qristianobidan SvebulebaSi iya-vi gasuli Tu “pererivze”?

_ me isini ar momiklavs.

_ kai, kaco! albaT sxvam mokla da Sen gabraleben? eg simRerebi gamomZieblisTvisaa da aq TiToeul patimars Tavisi sakuTari da-werili da originaluri SesrulebiT aqvs. ar ginda axla: “ara kac hkla”, “ar iparo”, “ar im-ruSo”, ar ibozo da misTanebi. eklesia, kaci ar moklao, ki qadagebs, magram Cvens winaprebs qristianobis dasacavad mteri rom ar eJuJaT, vinRa iqneboda am qveyanaSi qristiani.?!

167

_ rwmenis da msxverplis sicocxlis da-sacavad moZaladis mkvlelobas “ara kac hklas” cneba ar exeba. radganac rwmena Tqven ar gagaC-niaT, iqneb miTxraT, msxverpli vinaa?

_ magas ra didi codna unda? vinaa msxverpli da _ Sen! _ gaioca jabam. _ Sen gi-pirebs dorife gaupatiurebas.

_ aramgonia, eg iyos Tqveni ZiriTadi sa-dardebeli da amitom moiTxovdeT Cemgan do-rifes mokvlas.

_ xedav, TamSuk, es ra jiuti kaci yofi-la? maSin ase getyvi: dorife-CaCulas ganaCeni, Cveni TanamoZmeebis wamebisa da sikvdiliT das-jisTvis, saZmom gamoutana da Sen unda aRa-srulo. iaraRs me mogcem. aha, tisaki gamomarT-vi.

_ Tqve kargi ded-mamis Svilebo, Tqvens samyaros vgulisxmob, Tu qurdobasTan erTad mkvlelebisTvis ganaCenis gamotana SeiTavseT, barem stalinisTvis migesajaT sikvdili ti-sakze wamogebiT. magas xom dedamiwis erT meeqvsedze iseTi xocva-Jletva gauCaRebia, romlis msgavsi kacobriobas ar axsovs da Ta-nac SeCerebasac ar apirebs. stalinis sikvdi-liT dasja gansakuTrebiT mniSvnelovania misi momavali msxverplisTvis da amiT uamravi ada-mianis madlierebasac daimsaxurebT. dorife, magasTan SedarebiT, garkveuli lmobierebis

168

Rirsic kia. savaraudod, Cvens cixis ufross araerTi adamiani uwamebia da mouklavs, magram eg mxolod savaraudod da SesaZloa didi al-baTobiTac, rac sabolood ar aris miukerZoe-beli sasamarTlos mier damtkicebuli. es erTi argumenti, ratomac dorifes ver movklav. meore argumentia: me jalaTi ar var, rom vinmes ganaCeni aRvasrulo; mesame: Cemi da dorifes urTierTobis am konkretul SemTxvevaSi jer-jerobiT mirCevnia, movkvde, vidre movkla. ra Tqma unda, mTavaria, Tu rogor icxovreb, ma-gram aranaklebad mniSvnelovania, rogor mokv-debi. adamianis sisxliT damZimebul cxovrebas, kacis kvlis codvis gareSe sikvdili mirCevnia. mgoni sakmarisia. me Tqveni tisaki ar mWirdeba.

_ va! ra dalagebulad laparakob! Sen xom ar gaviwydeba, rom karceris erTi bewo sivrce-Si dorifesnair xarkameCTan aucileblad da-marcxdebi da mere CvenTan mosasvleli piri ar geqneba. ase rom, aiRe es yama da rasac geubne-bian gaakeTe. Tu sikvdili giweria, kacurad mainc mokvdebi, Tanac, aramgonia, dorifes mok-vla imqveynad codvad CageTvalos. ase ar aris, TamSuk?

_ dorifem Tu gagaTaxsira, mere raRa azri aqvs cxovrebas? jer kidev rodis am-bobda didi SoTa rusTveli: “sjobs sicoc-xlesa naZraxsa, sikvdili saxelovani,” _ mieca asparezi poeziis moyvarul TaRliTs.

169

_ karcerSi ra moxdeba, aravin icis, im ubralo mizezis gamo, rom momavlis winaswar-metyveleba SeuZlebelia. me Tqvens saqmeebSi ar verevi, Tqvens davalebebs ar vasruleb. Cemi saqmisa me vici da axla dros sul tyuilad hkargavT.

_ eriha! amas SiSisgan goneba daukargavs, TamSukjan, da rogorc Seni ityvi: giJi miuSvi nebasa, TviT Seeyreba cnebasao, Tu rogor ari?! me Cemi giTxari da Seni saqmisa, rogorc Tqvi, Sen ici!

TiTqos jabas da malaqias saubris da-srulebas elodeboda, saknis kari kvlav gaiRo da xelborkilebis JRarunic gaisma.

saxeldaxelod Sekowiwebulma patimrebis gundma “Cakrulo” dascxo da kedlebi daazan-zara:

“xidisTavs SavkraT piroba,

Cven gavxdeT RviZli Zmanio,

CavuxteT muxran batonsa,

Tavs davangrioT banio . . .”

170

Tavi mecxre

kvesi, ra Tqma unda, kvesi

karceris kedlebis gaTeTreba Cveulebri-vi rusuli yofiTi kulturis gamoZaxili iyo, ris gamoc malaqias saWiro lodis moZebna da gansakuTrebiT mis Sua nawilSi naxvretis povna gauZneldeboda.

karcerSi moxvedramde ki movlenebi mo-salodneli scenaris mixedviT ganviTarda.

zurgs ukan Semowyobil majebze xelbor-kilebis dadebisas malaqiam iluzionistis os-tatobiT SesZlo zedamxedvelebis yuradReba fexebze gadaetana da maxaTi, asanTis ori Re-ris TanxlebiT, yvelasTvis SeumCnevlad jer marjvena xelis araTiTsa da SuaTiTs, xolo Semdeg marcxena mtevnis saCvenebel TiTsa da SuaTiTs Soris damala. Tu imasac gaviTvalis-winebT, rom malaqiasTvis maxaTiT xelborki-lebis saketis gaxsna sruliad martivi amocana gaxldaT, praqtikulad saqmis ZiriTadi nawili gakeTebuli iyo, Tumca, rogorc male gairkva,

171

problema, xelborkilebi ki ara, sul sxva ram yofila.

patimari da misi gamcileblebi karce-ramde mSvidobianad Cavidnen. iq Ria karTan ga-badruli qondriskaci daxvdaT, romelmac far-Sevangis bumbuliT gawyobili uzarmazari qudi moixada da malaqia sakanSi ostaturi reveran-siT SeipatiJa.

_ aba, biWebo, saxiT kedelTan miayeneT, _ mimarTa or mutruks.

malaqiam beWebs Sua Cxvleta igrZno da imwamsve nanemsari aewva.

_ esec ase! Tu kargad moiqcevi, cota xanSi, xelborkilebsac agxsni. Sen ki nu dafrTxebi, saSiSi araferia. damijere, adre cixis morgSi sanitrad vmuSaobdi da samedici-no saqmeebSi kargad verkvevi. preparati gamoc-dili alkaloidia. am sityvis nu SegeSindeba. alkaloidi niSnavs, rom Sxami mcenareuli war-moSobisaa. nurc sityva Sxamis SegeSindeba, xom giTxari mcenareulia, ese igi, naklebad sazia-noa da Tanac miotoqsinia. rao? miotoqsinma SegaSfoTa? arc esaa didad sadardebeli. mi-otoqsini mxolod kunTebis paralizebas iwvevs. anu xel-fexi wagerTmeva, Torem gonebas sru-lad SeinarCuneb da kargad daimaxsovreb, rac dagemarTeba. mere Rrma siberemde gagyveba tkbili mogonebebi. preparati sruli ZaliT

172

naxevar saaTSi amoqmeddeba. ase rom dro gaqvs da datkbi sasiamovno wuTebis molodiniT.

“mcenareuli Sxami! ai Turme ras gulisx-mobda dorife botanikaSi! ese igi, paralize-bamde naxevari saaTi maqvs, magram albaT ara-sruli, radgan wamali TandaTan daiwyebs moq-medebas; aravin icis, rodis SemizRudavs ga-daadgilebis da nivTebis gadatanis unars.”

qondriskacma pativi sca da piradad Sexsna xelborkilebi; Semdeg erTi lazaTianad gadaixarxara, mas badragi ahyva, xarxari xor-xocSi gadaizarda, romelsac “gubernskis” sardafis kedlebi eqoTi Seexmiana da am or-kestrma, namdvili jojoxeTuri xrWialis, ki-vilis, satanuri kiskisis ZarRvebSi sisxlis gamyinavi, saSineli musika gaaJRera.

karceris kari miixura. malaqiam badra-gis farnis Suqze moaswro TvaliT moeniSna kiris ramdenime feniT dafaruli, Sua kedlis marjvnidan meore rigSi savaraudod arsebuli lodis adgilsamyoflamde manZili da axla frTxilad daiZra iqiTken. fexebSi garkveuli sisuste ukve igrZno. unda iCqaros.

TiTebiT daafiqsira sasurveli lodis konturebi da frCxilebiT scada Sua nawili-dan nestiani kiris fenis afxeka. ar iyo rTuli. rodesac darwmunda, rom qvis saWiro monakveTi gasufTavda, saqmeSi maxaTi CarTo. naxvreti ve-ra da ver ipova. lodi tufis qvisgan iyo ga-moTlili, Sesabamisad, bunebrivi nasvretebiT mofenili. Tanac, kirs da WuWys cicqna xvre-

173

lebic amoevso. zedmiwevniTi sizuste, moTmine-ba da dro iyo saWiro, romlis naklebobas yo-vel wams grZnobda. TiTebi ukve TiTqmis ar emorCileboda, rom maxaTis wveri TiTqos ra-Rac rbilSi moxvda, malaqia frTxilad mieZa-la da isic, TiTqos karaqSi erWobao, advilad daiZra lodis siRrmisken, mere raRac mkvrivs miadga da gaCerda. malaqiam marcxena xelis cera TiTis frCxili miado maxaTis bolos da marjvena xeliT miawva; imave wams srul siCume-Si susti Cxakuni gaisma. malaqia ukve TiTebs ver imorCilebda. axla iatakze ise moewyo, rom marcxena idayvi lodis Sua nawils miado, gaSlili marjvena mtevniT da mTeli tanis ZaliT marcxena muWs daawva. lodi foladis CarCoSi Casmuli kari aRmoCnda, romelic gai-Ro, marjvniv misTvis specialurad gamoWril niSSi Cajda da malaqias gza gauTavisufla.

ucnauria, magram karcerSi datrialebu-li ambebidan mxolod is ukvirda, rom aqamde araferi gahkvirvebia.

lodi-kari sakmaod didi iyo da malaqia Tavisuflad Seetia xvrelSi. sisuste ukve muxlebSic igrZno, magram jerjerobiT moZrao-bis unari hqonda. karceris kedlis sisqe nax-evar metrze meti ar iqneboda. malaqiam mona-diris asanTi qvas gahkra da xuTiode kvadra-tuli metris oTaxi gaanaTa, romlis marjvena kedelSi kari iyo. iatakze CvrebSi gaxveuli mumia esvena da gverdze bidoni edga. malaqia xvrelidan gadmoZvra, magram wamodgoma ver

174

SeZlo. bobRviT adgilze datrialda da mumias gverdze miuwva. marjvena xelisguliT scada, bidonisTvis Tavsaxuri moexsna; moaxerxa; ned-li navTobi, romelsac rkinis WurWeli Jangis-gan kargad daecva, mumias daasxa, mere ukve kargad gaJRenTil gvams xeli mohxvia da fex-ebSi jer kidev SemorCenili ZaliT scada xvrelamde mietana; Tavi Seayofina, TviTon mu-miis meore bolomde mibobRda da axla ukve mxriT miawva. vin icis, visi sxeulis narCenebi mkvrivad Sekruli da sakmaod msubuqi aRmoCnda; malaqiam igi karcerSi gadaitana. TviTon mxolod Tavi da xelebi gahyo xvrelSi da darCenili asanTi iataks gahkra. asanTis Tavma erTi fS gamosca, odnav gakrTa da Caqra. yve-laferi ise kargad midioda, rom aucileblad raRac cudi unda momxdariyo.

am saxiT mumiis karcerSi datoveba ope-raciis srul kraxs gamoiwvevda. nedli navTo-bis kvali zedamxedvelebs saidumlo lod-karTan miiyvanda; movlenebis Semdgomi ganviTa-rebis ganWvreta ki advili iyo . . .

kvesi, ra Tqma unda, kvesi, romelis Sesax-ebac saubrobda moxuci rkinigzeli, magram eyofa Zala, karcerSi gadaZvres da mumiis sxeulze mimagrebuli kvesi ipovos am sibnele-Si? Tanac grZnobda, rom xelebSi Zala Tanda-Tan ecleboda. muclis kunTebiT daxmarebiT SesZlo win waweva da, xeliT Seexo Tu ara, igrZno iatakis sicive. es ukve kargis niSania. ese igi, marTalia, xelis TiTebis kunTebis mo-

175

torika praqtikulad atrofirebulia, magram temperaturis SegrZnebis grZnoba jerjerobiT SenarCunebulia. civi kvesi mumiaze Semoxveul jvalos naWerze advilad SeigrZno da aseve advilad aawyvita. saidumlo gasasvlelTan micocda, ramdenjerme gahkra filaqans da na-perwklebi mumiis navTobiT gaJRenTil naWerze cecxlad gardaiqmna. malaqiam ukanaskneli Za-lebi moikriba, Tavi xvrelSi Sehyo, ris vai-vaglaxiT gadacocda saidumlo oTaxSi da mixvda, rom moZraobis unars kargavda. ara, oRond axla ar SeiZleba gaTiSva. axlaa swored is momenti, rodesac, yovel adamianSi Cabudebul, zebunebriv Zalas unda mouxmos da malaqiam moaxerxa isev ukan, xvrelisken Semo-bruneba, xelebSi Zalac mouvida, lodi-kari mixura da imwamsve mTeli sxeuli gauSeSda. axla vin icis, ramden xans mouwevs am mdgoma-reobaSi yofna, magram Tavisi saqcieliT mainc kmayofili iyo. mumia, nedli navTobi da mu-miaze Semoxveuli naWeri wvis Sedegad iseT Wvartls warmoqmnis cicqna oTaxSi, rom iqauri kedlebi srulad gaimureba, Sesabamisad amoiv-seba kari-lodis kiris saRebavis dazianebiT warmoqmnili RriWoebi. danaxSirebuli gvami rom malaqiasia, amaSi eWvis Semtani vin iqneba?! ase rom, operaciis es etapi warmatebulia.

organizmidan Sxamis gamosvlas da moto-ruli funqciebis aRdgenas savaraudod sul cota Tormeti saaTi dasWirdeba. ase rom, amde-ni xnis ganmavlobaSi mouxerxebel mdgomareo-

176

baSi uZravad yofnis da am yofis srulad aRq-mis perspeqtiva Zalian damTrgunveli iqneboda fsiqikisTvis. am SemTxvevisTvis metad sasar-geblo iyo meditaciis safuZvlebis gaxseneba da gonebis amgvari meTodiT gaTiSva. marTalia, sruli meditaciis miRwevas adrec Zalian Zne-lad axerxebda, magram rogorc TamSuki ityvis: cda bedis monaxevreao.…. .

177

Tavi meaTe

qvismTlel masonTa loJa

“TamSuki . . . TamSuki, TamSuki . . . “

TamSuki ra SuaSia? aha, gaaxsenda, “cda bedis monaxevreaos” avtorad vagzlis yomarba-zi rom gamoacxada.

vin icis, ra dro gavida mas Semdeg, rac malaqiam moaxerxa gonebis gaTiSva?! xelis da fexis TiTebi aamoZrava, idayvebs daeyrdno, muxlebi ukan Caacura da saidumlo oTaxSi ia-takze aRmoCnda. kunTebi emorCileboda da od-nav stkioda, magram es araferi. mTavaria, gone-ba muSaobda sxartad. perangs patara naWeri moaxia, bidonSi darCenil navTobSi daasvela, kvess gahkra da saxeldaxelod damzadebuli patruqi aanTo. kuTxeSi karada SeamCnia, mivida, gamoaRo da ipova, rasac eZebda. zeda Taroze lampa idga.

178

oTaxi gaanaTa. karadaSi Senaxul muq qilebs Tavi daluquli hqonda. erT-erTi gaxs-na, qiSmiSi kargad iyo Senaxuli. qveda Taroze Camwkrivebul boTlebSi wyali aRmoCnda. al-baT, naTlisRebis dResaswaulze Caasxes da amitomac hqonda sicocxlis Zala SenarCunebu-li. malaqia danayrda da wyurvilic moikla. wyals ufro metad daewafa. icoda, am RvTae-briv siTxes kargad gamohyavs organizmidan Sxamebi. axla oTaxis mSvidad daTvalierebac SeiZleba. saocaria, magram ara Tu obobas ab-labuda, aramed mtveric ki arsad Canda. ked-lebs daakvirda. gansakuTrebuli sinatifiT ga-moWrili qvebisgan iyo nagebi, romelTa Soris RriWo praqtikulad ar arsebobda. ra didebu-li ostaturi namuSevaria! aha, ras gaugeb gone-bis kaprizebs? malaqias cnobierebaSi wamotiv-tivda ambavi imis Sesaxeb, rom pirveli Tavi-sufal masonTa ordeni swored qvismTlelebis loJa iyo.

karTan mivida; mas saketi ar hqonda, miaw-va, advilad gaaRo da identur sivrceSi amohyo Tavi, mxolod im gansxvavebiT, rom am oTaxs ori kari hqonda da iatakze, marjvena kedelSi gaWril xvrelTan, naWrebSi gaxveuli mumia jer kidev esvena. meore karTan miirbina. igi urduliani iyo, gasaRebi iqve ekida. SeaTva-liera ufro universalurs hgavda, ai iseTs qurdebi “atmiCkas” rom eZaxian; amiT sxva kare-bis gaRebac SeiZleboda; advilad moargo, ga-

179

daatriala da amjerad morigi oTaxis nacvlad viwro gvirabSi SesasvlelTan aRmoCnda.

“gubernskis” am nawils ori karceri hqonda da TiToeuls Tavisi saidumlo oTaxi emsaxureboda.

dro ar iTmenda. malaqiam meore mumia gverdze gaswia, xvrelSi SeZvra; saidumlo lodi-karis Sida saketi zambaraze iyo momar-Tuli, advilad gaxsna; Kkvlav oTaxSi dabrun-da; “atmiCka” jibeSi Caido, lampa daSala, pa-truqi amoaZro da TaviT kvlav karcerisken ga-daeSva. lodi-kari frTxilad moixura, magram ar Cauketavs. rogorc mosalodneli iyo, kar-ceris kari Ria daxvda. Tu sakani carielia, mas, rogorc wesi, ar razaven. derefanSi damw-vari xorcis da tilos suni idga. ai Turme ra aromati mimovafrqvie “koconze dawvis” Semdeg. malaqia kibes auyva: sardafidan cixis zeda sarTulebze asasvleli kari universalur ga-saRebs advilad daemorCila. axla ramdenime safexuri da misi yofili saknis derefanSi iq-neba. erTis mxriv, Turme ra kargia, bolSevikur cixeebSi sul mudam Rame rom aris, uCumrad gadaadgileba nebismier drosaa SesaZlebeli. yvelafris daTvlis Cvevac gamoadga; zustad icoda kibidan saknamde ramdeni nabijia. xelis faTuriT moZebna saketi da gasaRebic moargo. odnavi winaaRmdegoba da saketi gaixsna; kari gamoaRo da Secvlili xmiT daiZaxa:

_ “starosta”!

180

_ va, kidev axali zedamxedveli?! _ gai-oca TamSukma. _ ra xdeba? xom mSvidobaa? am SuaRamisas ram Segawuxa an Cven ras gverCi? farani ra uyavi? rao, navTi xom ar Semoge-liaT? baqo aqve ar aris?! iq Turme imdeni saw-vavia, mTel qalaqSi mazuTis suni dgas.

_ axlos modi da gaoceba axla naxe! _ Tavis xmas daubrunda malaqia

_ vai, deda! fui, eSmaks! fui, eSmaks! _ pirjvars iwerda TamSuki.

_ Cumad, xalxi ar gaaRviZo! nu xmaurob! saxels nu damiZaxeb! _ CurCulze gadavida.

_ aba, dorifem navTi gadaasxa da dawvao?

_ “sanam cocxal var, ase viqm: vaxareb Cemsa iasa; movkvdebi, gauxardeba samaris karsa Wiasa. “axla saqmeze! dro ar maqvs. Cumad momiy-vane Seni ”bezxozni” patimari. Cven wavalT da daimaxsovre: ar gicnob, ar micnob da Tvali-Tac ar ginaxivar, moxuci sad wavida ar ici; arc yofila-Tqo. daimaxsovre?

_ rogor ar vici, malaqiajan, rogor ar vici? me Tu ar vici, sad wavida rkinigzeli, aba vin icis? Seni dawvis ambavi rom movida, mere dorifes daWeris “svodkac” miviReT. nasa-dilevs ki cixis sul axal ufrosTan erTad ori rusi komisari Semovida, wiTuri Tma, wveri da Savi warbebi hqondaT, Cemxela mauzerebi ekidaT; kremlidan, moskovidan saxalxo komi-srebis direqtoris brZanebiT Camofrenilan.

181

aerodromidan pirdapir aq movidnen, “bezxozni” rkinigzels xeli mohkides da waiyvanes. Turme magas lenini Camouyvania ruseTSi Cvidmet wel-Si. ise CvenSi darCes da Tarsi kaci yofila. waiyvanes Tu ara, sul cincxali cixis ufros-ic moxsnes. imas raRas erCodnen. magan xom ar daiWira, kaco? piriqiT, gauSva!

_ saxalxo komisrebis direqtori raRa ubedurebaa? Savi warbebi Tu SeamCnie, Tvalis feri ar gamogrCeboda. rusulad aqcentiT xom ar laparakobdnen?

_ va, komisrebis direqtori rogor ar ici? ai skolis direqtori maswavleblebis da moswavleebis ufrosi xom aris? axla komisrebi vnaxoT. imaTac sWirdebaT direqtori. isa, kaco, ra gvaria? aseTi ai, _ TamSukma orive xelis TiTebi gaSala da scada zRarbi gamoexata.

_ eJovi? eg direqtori ki ara generaluri komisaria, Tanac dorifes “mastis” yofila.

182

_ xo, ram damaviwya? eJovi. kai, kaco, egec? ra WirT, etyoba, marqsma magaT uTxra: ‘pederastebo yvela jiSisa, SinsaxkomSi SeerTdiTo”. im “riJebis”GTvalis feri ar da-minaxavs. mterma Caxeda magaT TvalebSi. ise erTi sul cixis ufross miStereboda. rusu-lad uaqcentod laparakobdnen. “Авксентии Иванович, простите ради Бога”-o, gaiZaxodnen. “Мы этих врагов народа, всех к стене , сволочей”-o, yvi-rodnen.

_ aha! maSin me wavedi. CaTvale, rom moge-lande! _ malaqiam saknis kari Caketa da swafi nabijebiT karcerisken gaemarTa . . .

“is wasulia sxvaTa qveyanaSi, did saq-meebs akeTebs”, _ kvlav gaaxsenda malaqias ivane maCablis dedis sityvebi.

183

meore diliT TamSuki jabas saSinel is-torias uyveboda:

_ ara, jabajan, ai rogorc Sen gxedav, ara?! zustad ase velaparakebodi. etyoba misi aCrdili iyo. bavSvobaSi wamikiTxavs, tanjviT moklulebis sulebi, sanam Surs ar iZieben iq daZrwian, sadac gardaicvalneno. Turme mTeli inglisis sasaxleebi savsea amnairi moCvenebe-biT. . .

malaqia saidumlo oTaxSi swrafad da-brunda. qiSmiSiT erTxelac moikriba Zala, qi-las Tavi lampis cecxlze gadamdnari luqiT mouxufa da karadaSi Tavis adgilze daabruna. miixed-moixeda, Zveli wesrigi, SesaZleblobis farglebSi, aRdgenili iyo. lampis patruqis nawiliT gasasvlelamde gza gainaTa. am naWrisa da kvesis gareSe ver gabeda gzis gagrZeleba.

aguriT mopirkeTebul TaRovan gvirabSi gadaadgileba mxolod xoxviT SeiZleboda. adre “gubernskis” cixis mxridan orTaWalis kunZulze mtkvris totze gadebuli sacalfexo xidiT moxvdebodi. bolSevikebma mdinaris es nawili amoavses da orTaWalis baRebi ukve mtkvris marjvena sanapiros nawiliRa gaxda. ge-movnebiani mesveurebi xelovnur kunZulebs hqmnian, raTa meti pewi da sikoxtave SesZinon qalaqs _ amaT ki orbelianebis da orTaWalis ori bunebrivi margaliti mouSales Tbiliss. rogorc Cans, gvirabi mtkvris im yofili totis

184

qveS gadioda da amitomac sakmaod grZeli unda yofiliyo. malaqiam patruqi Caaqro da xelSi momuWa; kvesi jibeSi edo da saWiroebis SemTxvevaSi advilad gainaTebda. win ucnobi gza edo da malaqiac dinjad daadga mas. sa-surveli iyo gaTenebamde gasuliyo samSvido-bos, radganac xoxvisgan saSinlad dabinZurde-boda da dRis Suqze qalaqSi amgvarad gamoCena zedmet yuradRebas miiqcevda.

moZraoba maincadamainc ar gasWirvebia. erTaderTi, rac aferxebda xolme, saxeze mod-ebuli ablabudebi iyo. ociode wuTis Semdeg malaqiam imis gafiqreba moaswro, rom ukve SeiZleba gvirabis bolos iyo da marjvena xe-liT win myari sxeuli igrZno. kargad mosinja, faqturiT qva iyo. Camketad zustad iseTive me-qanizmi eyena, rogoric saidumlo oTaxidan karcerSi gasasvlel lod-karze. zambara moqa-Ca, miawva. lodi jer myarad daxvda, magram ryevis Sedegad TandaTan daimorCila da win gaaRo. malaqia mihyva. mixvda, rom gvirabi ki damTavrda, magram kvlav raRac daxurul sivr-ceSi aRmoCnda. wamodgoma scada, gamouvida; welSi gaimarTa, jibidan kvesi amoiRo da pa-truqs cecxli waukida. daaxloebiT ori kva-dratuli metris farTobis bunebriv gamoqva-bulSi imyofeboda. win viwro gasasvleli Can-da. masSi adamiani Tavisuflad gaeteoda. mala-qia miuaxlovda, xeli gahyo da naxevar metrSi miwas waawyda. iqve, RriWosTan niCabi iyo miyu-debuli. Semotrialda, lod-karTan mivida da

185

CxakuniT mixura. qva ise Seerwya gamoqvabulis lodebs, rom mis bunebriv nawilad iqca. iseTi ostaturi namuSevari iyo, cnobierebaSi isev qvismTlel masonTa loJa wamotivtivda.

malaqia Seudga gasasvlelis gaTavisuf-lebas. niCbiT iRebda miwas da SigniT yrida. niadagi Tavidan mkvrivi da nestiani iyo, magram TandaTan gafxvierda. jer gaukvirda, magram rom gaaxsenda visTvis iyo gvirabi gaTvaliswi-nebuli, ifiqra amgvari msubuqi miwa specia-luradaa SerCeulio. gamoqvabulis lodebs Soris sivrce ukve srulad gawminda da win TiTqmis naxevari metriT waiwia, rom zemodan niadagi moswyda; aha, ese igi gasasvleli zemo-Taa da malaqiamac axali ZaliT ganagrZo sa-maSvelo saqmianoba. Camoyrili miwa kidev ufro fxvieri aRmoCnda da saqmec win advilad mii-wevda. ukve bunebrivi gamoqvabulis gareT mu-Saobda. zemodan miwas qvemoT gamoqvabulSi yrida, rom uceb niCabi raRac ucnaurs Seexo; ifiqra an xis moria an sxva msgavsi ramo; niCa-bi miayuda, mtveri Camobertya da xeliT daqaCa. ver daimorCila. gvirabSi dabruda, patruqi aanTo, gamovida da ucnaur nivTs mianaTa. Tva-lebs ver daujera: mis zemoT erTmaneTze mi-tyupebuli wyvili Ceqmis lanCebi da quslebi gamoCnda. malaqia axla orive xeliT miswvda Ceqmebs, romlebSic aSkarad raRac ido; rac Zali da Rone hqonda daqaCa. Ceqmebi malaqiasken daiZra da Tan miwisU masasTan erTad raRac sxva sxeulic gamoiyola. malaqiam, mtveri rom

186

ar Cayroda, Tvalebi daxuWa. maleve xeli Ca-moisva saxeze, miwa Camoibertya da Tvali gaax-ila. zemoT patara naxvretidan bunebrivi susti Suqi Camodioda. gverdze gaixeda da ver dai-jera: miwiT gaTxupnul adamianis saxes ociode santimetri aSorebda. patruqi mianaTa, kargad daakvirda. ucnobs Sublze natyviaridan gad-moRvrili Sededebuli WuWyiani sisxli rqasa-viT etyoboda. marcxena xeliT saxidan mtveri moaSora da ukve sabolood darwmunda, rom mis gverdiT namdvilad dorife-CaCulas gvami iyo. ai Turme ratom iyo miwa aseTi fxvieri da fa-fuki. malaqia daxvretili dorife-CaCulas sax-eldaxelo saflavs qvemodan Txrida. sanam ma-laqia saidumlo oTaxSi paralizebuli da go-nebagaTiSuli iyo, rogorc Cans, cixeSi movle-nebi ucnauri scenariT ganviTarda. SesaZloa, malaqias karcerSi dawvis ambavi gaxmaurda, dorifes ar apaties amgvari iaRliSi, gamou-tanes sasikvdilo ganaCeni da saswrafod iqve orTaWalis baRSi daxvrites kidec. ese igi, ar tyuodnen is adamianebi vinc amtkicebdnen, rom RamRamobiT orTaWalis baRebSi srolis xma is-mis, iq sasikvdilo ganaCenis aRsruleba xdebao.

187

Tavi meTerTmete

skintlma fuli iciso

dorifes saflavidan amoZvra. mTvaris Suqi jer kidev jabnida aRmosavleTiT dedamiwas amofarebuli mzis sust sxivebs, magram uku-neTSi gatarebuli dReebis Semdeg malaqiasTvis irgvliv yvelaferi kaSkaSebda; cas axeda, mTawmindisken gaeqca Tvali; mTis ferdobebs gamohyva, mtkvris xeobas gaxeda; avlabridan mdinareze gadmofenili saxlebis aivnebis mSve-nierebiT datkba; metexis eklesiis konturebma saocari simSvide mohgvara. axla ukve miwaze dabrunebac SeiZleboda.

mimoixeda Tu ara, sabolood darwmunda, rom ucnaur sasaflaoze imyofeboda. uborcvebo, ujvro, uwarwero sxvadasxva zomis axalTaxal namarxebs Soris idga. orTaWalis es mtkvris-pira zoli bolSevikebs “gubernskis” mxridan SemouRobavT da kacTa sasaklaod uqceviaT. dorifes mesaflaveebs weraqvi da niCbebi aqve dauyriaT. malaqia datrialda da ormos Ca-

188

vardnili nawili miwiT Seavso; yoveli SemTxvevisTvis qvebiT jvrisebri kombinacia ga-mosaxa da esec miwaSi Catkepna. mere mimoixeda, TvaliT orientirebi moniSna da daimaxsovra.

mtkvrisken daeSva, mdinareSi Sevida. wyali mdored miuyveboda kalapots. dinebis sawi-naaRmdegod ganagrZo gza. orTaWalis dasaxle-basTan SeCerda, Sarvali da perangi garecxa, magrad gawura, kargad dabertya, buCqze gada-fina.

qalaqi gasaRviZeblad emzadeboda.

malaqia mdinareSi Rrmad Sevida da mis ta-lRebSi Securda. oriode wuTi isiamovna, igrZno rogor ganibana ara marto cixis Wu-Wyisgan, aramed raRac sxva xelSeuxebeli, ara-materialuri sibinZurisganac. napirze gamovida, xelebi gaSala, zecas axeda da Tvalebi daxuWa.

“ai Turme, ra tkbilia Tavisufleba?!”

magram netareba didxans ar gagrZelda; Sublze raRac Tbili da blanti daeca. Tvale-bi gaaxila, mis Tavze Toliebis gundi dafri-navda. xeli moisva, daxeda: skintli!

“fuli iciso, ityoda ambako.”

xeli daibana, skintli Sublidanac Camoirec-xa. sveli Sarvali Caicva, fexsacmelebi moir-go, perangi dakeca, xelSi daiWira da oriode

189

wuTSi ukve artaxebSi Casmul mtkvris marjvena sanapiroze saxlisken mirboda. sveli fexsac-melebi ki Wyapunobda:

“skintlma fuli iciso, skintlma fuli iciso. . . ganZi, ganZi, ganZi. . . nuTu es yvela-feri cxadSi xdeba da axla samizne xevSi da-culi saganZuria? gamigia, romanovebis ganZi sadRac kavkasiis mTebSi inaxebao; Tumca ma-namde dedas unda Cavexuto, mere idot ambakos-Tanac gavarkvio urTierToba da, rac mTavaria, polikarpes gamovecxado. skintlma fuli ici-so, skintlma fuli iciso, ganZi, ganZi, ganZi. . .

190

Tavi meTormete

TeTri Slapa Savi kantiT

sakuTari binis karebTan idga da dakakunebas ver bedavda. guli Sinisken mouCqaroda, magram axla mixvda, rom moulodneli gamoCeniT SeiZ-leba dedisTvis evno. mas xom ukve acnobebdnen Svilis gardacvalebis Sesaxeb. cudi ambavi elvis siswrafiT vrceldeba.

kari TavisiT gaiRo, zRurblTan ZaZebSi Cac-muli magda daxvda.

_ Semodgi fexi, karebSi kocna ar SeiZleba, Tanac avma Tvalma ar daginaxos, swrafad Se-modi.

_ deda!

_ modi, Svilo, nu geSinia. Savebi saCveneblad macvia, Torem Sens sikvdils rogor davije-rebdi?!

191

_ guli gigrZnobda!

_ isic ki vicodi, rom karebTan ideqi. aseTia dedis guli, _ magda Svils Caexuta da spiri-donis gardacvalebis Semdeg pirvelad wascda cremlebi.

_ nu tiri, deda, xom xedav, cocxali var! “qalo, ras stiri, ras stiri, ras dagiTxria Tvalebi, mindorSi Senis cremliTa savsea sa-gubarebi!”

_ netav odesme Tu vnaxav im qals, visac eg unda umRero?

_ aha, gicani, gicani! isev is magda xar!

_ wamo, visauzmoT. win rTuli dRe gvelodeba.

malaqiam tansacmeli gamoicvala, magidas miujda, kunelis Cai mosva:

_ vah, ra kargia!

_ naxe?

_ vnaxe!

_ is aris?

_ namdvilad is aris!

_ samSvidobosaa?

192

_ yovel SemTxvevaSi “gubernskis” cixidan ga-moyvanilia, sxva araferi vici.

_ davaleba miiRe?

_ maqvs pativi.

_ Sors midixar?

_ jerjerobiT xevSi.

_ yvelaferi gamzadebuli maqvs, Sens jados-nur sakvoiaJSi erTi xeli tansacmeli, yalbi Stampebisa da beWdebis dasamzadebeli luqi da Srifti, nikolozas ruseTis dabadebis mowmo-bis carieli blankebi davamate. mamaSenis memk-vidreobaa, sxvenSi mqonda saguldagulod Se-naxuli.

_ vici, ratomac maCqareb, magram dReidan ve-rafers wavuyrueb. axla idioti ambako Cumad amomiyvane. mere polikarpesTan gavasworeb an-gariSs. cxovreba wvrilmanebisgan Sedgeba da maTi ugulebelyofa aris yvela seriozuli Secdomis saTave.

_ geTanxmebi, magram wvrilmani SurisZiebac ar aris kacis saqme.

_ SurisZiebas arc vapireb. ubralod uamravi detali maqvs dasazustebeli, romlis gareSec Cveni saqme win ver waiwevs.

193

_ maSin gavaRviZeb ambakos.

magda mezobelTan gavida. malaqiam sakvoiaJi gaxsna, sarkes miujda. ulvaSebma, xSirma war-bebma, mrgvalma saTvaleebma, cotaodenma grimma Tavisi qna, TeTrma Savkantianma Slapam bolo Strixi Semata da saxlmmarTvel domentisgan veravin ganasxvavebda.

kari gaiRo da ambakom Semoyo Tavi.

_ va, domenti? ra iyo, ra ver gasvenebs, aq ram mogiyvana am dilauTenia? acaleT kacs gacieba da mere SeitaneT Sesworeba “damavoi kniJkaSi”.

_ modi, dajeqi. gaciebiT axla Sen gagaciebs. riT ver iswavle gacieba sxvaa, gaciveba sxva. vis unda acalo gaciveba, biWo?

_ ara! . . malaqia, Zmao! cocxali xar?

_ ra gaRrialebs? Cumad! xalxi ar Semiyaro! aba erTi, momiyevi, ratom daxoce is ori mama-ZaRli.

_ RmerTi, rjuli, aha, pirjvari gadamiweria, ar momiklavs. ar dagimalav, vapirebdi, magram, rom mivbrundi, imaTi sorodan viRac gamodi-oda. iqve kuTxeSi movyuCdi. axlos Camiara, Ca-miara ki ara, Camiqrola. qurdiviT garboda, ma-gram mainc vicani. polikarpe iyo miliciis ufrosi.

194

_ faizaRi? xom ici, Secdomis ufleba ara gaqvs?

_ ginda xatze davificeb?

_ Sens xatze daficebas ra Zala aqvs, Se ur-julo?!

_ polikarpe iyo namdvilad. sxva iq aravin daminaxavs. saswrafod miwurSi Sevvardi. orives yeli hqonda gamoWrili da jer kidev caxcaxebdnen. ase rom, is ori mamaZaRli Senma Zmakacma polikarpem daxoca da ara me. Seni da-Weris, da mere daxvretis, ambavi rom movida, fici davde: unda movkla. aba Sen sisxls xom ar SevarCen.

_ kargad Semomxede. vis sisxls ar SearCen, biWo? axla sad brZandeba? radgan mokvlas upirebdi, daadgendi mag mamaZaRlis adgilsa-myofels. erTad vmuSaobdiT da maSin aravin icoda, sad cxovrobda.

_ vici. jer samsaxurSi agdia, roza hyavs stumrad. rva saaTisTvis is qali Cekas sam-marTveloSi midis, polikarpe ki Tavis sardaf-Si wava dasaZineblad. yovel SemTxvevaSi guSin es grafiki hqondaT. movicdi, erT Rames rogor ar gaaTevs saxlSi, rom RoriviT yeli gamov-Wra?!

195

_ mag bednier Rames ver davelodebi. axla waxval da rogorc ki naxav, rom miliciidan gamovida, Sematyobineb. me Tavad davadgebi saxlSi. rao, ra miTxari, sad cxovrobso?

_ ara, magas aRar vWam! uCemod ver miagneb da martosac ar gagiSveb! me waval, iqneb dRes ufro male gamovides. ise domentis magrad hgavxar. ha, Zia spiridons xom ar umamaZaRlia rame?!

_ netavi gamagebina, visgan dagyva am uniWo an-globis niWi?! wadi, biWo, da iqneb dRes dili-dan, Cemi xaTriT, orasi grami ar dahkra.

_ ai magas ki ver dagpirdebi, _ tradiciis erTguli darCa ambako.

_ deda, sxvenSi mec maqvs erTi patara saqme. aval da male Camoval. . .

196

Tavi Mmecamete

mauzeri yverebSi

_ vin oxeri xar? saxlSi mainc momasveneT. es wuTia CameZina. ra ubedurebaa karze braxuni. xo, movdivar! Tu qveyana ar daqceula, CaTvale rom gvami xar da Tanac ukve gaxrwnili, _ po-likarpem urduli gaswia da kari odnav SeaRo. _ domenti, Sen xar, kaco? Semodi. xom sruli siiT moxvedi? _ kari bolomde gauRo stumars da winkaris gavliT oTaxSi Sebrunda.

“ese igi, domenti aq miRebuli kacia! an ra ga-sakviria, saxlmmarTveli rom amaTi agenti iyos?!”

malaqia polikarpes Sehyva. aTiode kvadratu-li metris oTaxSi mxolod patara tansacmlis karada da uzarmazari sawoli idga. sacodavi sanaxavi iyo am sawolze dagdebuli nifxvisa-mara darCenili miliciis ufrosi, romelic

197

mauzeris Seyenebis xmaze dafrTxa da yuradRe-biT akvirdeboda stumars:

_ xma amoiRe, domenti, es ra xumrobaa? xom namdvilad domenti xar, biWo? moaSore eg ia-raRi!

_ ara var namdvilad domenti! mixvdi albaT, movida Seni gankiTxvis dRe!

_ Sen?

_ diax, me!

polikarpe gaSeSda. gulwrfelad iyo gaoce-buli da SeSinebuli, magram ramdenime wamSi TvalebSi misTvis damaxasiaTebeli ucnauri na-perwkali gaukrTa. es ki imas niSnavda, rom gam-Zafrebulma gadarCenis cxovelurma instinqtma xsnis gza ukarnaxa. malaqia yuradRebiT iyo da es cvlileba ar gamohparvia.

“aha, aba vnaxoT ra taqtikas airCevs.”

_ ar mesrolo, malaqia, yvelafers mogiyvebi. me arafer SuaSi var. Tumca ras gixsni, Senc xom mSvenivrad ici. Tavidanve unda mivmxvda-riyavi, rom Tqvens TamaSSi paiki viyavi. sad me _ xepre da gaunaTlebeli da sad Tqven _ ga-naTlebulebi da gonierebi? unda mcodnoda, gamomiyenebdiT da gadamagdebdiT. Wkua ar meyo me ubedurs. ver mivxvdi: Sen, lavrenti beria, is moxuci “JeleznodoroJniki” da moskoveli komisrebi _ erTi “kamanda” rom iyaviT.

198

“Tavs gaunaTleblobiT macodebs da cdilobs msxverplad gamoCndes; ucnauri versiis moyo-liT ecdeba dro maqsimalurad gawelos; Se-saZloa, vinmes mosvlas elodeba, Torem eg ase advilad kars ar gaaRebda.”

_ modi, ase SevTanxmdeT. Tu sicocxle ginda, me gekiTxebi, Sen konkretulad mpasuxob. mieT-moeTi, nabiji marcxniv, nabiji marjvniv gaqce-vis mcdelobaa da daufiqreblad gesvri. sikv-dils mxolod imitomac imsaxureb, rom im or Sens damqaSs, visac dasapatimrebelTa binebis gasaZarcvad iyenebdi, yeli gamosWeri da icode, xeli ar amikankaldeba. daviwyoT 12 ivlisiT. ra moxda moxuc rkinigzelTan dakavSirebuli am dRes? aba, he! pirveli. . .

_ gasgebia. im mamaZaRlebis ambavi ukve gcod-nia. pirveli: 12 ivliss Sen rom qeifobdi da sufraze SenTan erTad lavrenti berias ua-xloesi megobrebic iyvnen, maSin unda mivmxvda-riyavi, ar xar xelwamosakravi kaci, magram Wkua ar meyo.

_ polikarpe, xom SevTanxmdiT: mxolod moxuc rkinigzelTan dakavSirebuli konkretuli faq-tebi! sxva saxis msjelobebi dros mogebis mcdelobad Sefasdeba. Sens mier drois gayvana rasac niSnavs, im saWadrako turniridanac kar-gad maxsovs. gagaxsenda xom? radgan azrebs Tavs ver uyri, konkretul kiTxvaze gameci pa-suxi: saidan gaige, rom moxuc rkinigzels iWerdnen?

199

_ ase jobia. 12 ivliss saRamos rozasTan viyavi uSiSroebaSi. dasapatimrebelTa ganwesi, sadac maTi gvar-saxelebi, dabadebis weli da misamarTia miTiTebuli, rva saaTisTvis ukve dabeWdes da Semoutanes. me Cveulebrivad gave-cani sias. ZiriTadad sololakelebi iyvnen da Cemi ubnidan mxolod is wyeuli moxuci iyo. misamarTi marcxena xeliT gadmoviwere da im viris Svils daTqmul adgilze samalavSi Ca-vude.

_ aha, kargad midixar. axla gaagrZele, mere ra moxda?

_ mere, gvian ganyofilebaSi davbrundi. sas-tumro “orientis” erT-erTi “oficiantis”, Cveni agentis, “danosi” damxvda. iq ewera, rom magi-dasTan, romelsac igi emsaxureboda, Turme qarTveli mwerlebi qeifobdnen viRac qarTu-lad molaparake ucxoelebTan. kargad rom damTvralan, erT-erT ucxoels dauCemebia, gin-da Tu ara, konstantine balmontisgan zustad vici, marjoris “vefxistyaosnis” inglisurad Targmanis redaqtirebaSi imJamad britaneTSi mcxovrebi qarTveli vano, gvari ar maxsovs, ex-marebodao. gvari Tu ar ici, eg ambavi rogor daijere an rad daimaxsovreo, _ dauciniaT qarTvelebs. _ ar vici ki ara, ar maxsovs. is kaci ilia WavWavaZis megobari iyo da Seqspiri aqvs qarTulad Targmnili. _ ara Tqva axla, vanos gvari maCabeliao, _axarxarebulan mwer-lebi. marjorim Tavisi inglisuri “vefxistyao-

200

sani” 1912 wels gamosca, rodesac vano maCabeli karga xnis gardacvlili iyoo. _ damijereT, balmontma isic miTxra, mere is kaci, msoflio omis dawyebamde saqarTveloSi saporto qalaq foTSi vnaxe da vesaubreo. _ ai eg ki bolo yanwis bralia, magan namdvil qarTvelad gaq-cia: fantaziorobasTan erTad jiutobac daga-wyebinao.

lavrenti beriam, ilia WavWavaZis mkvlelobis gamomZiebeli komisiis Tavmjdomared rom da-niSnes, miliciis ufrosebi dagvibara specia-lur TaTbirze da ilia WavWavaZeze rames, Tundac umniSvnelos, Tu mohkraT yuri, auci-leblad macnobeTo. me sulelma gadavwyvite, Tavi gamomeCina da es ambavi lavrenti pavlo-viCTan mimetana. maSinve rozas davureke, imasac meti ra undoda, saswrafod miliciaSi movida da mTeli Rame beriasTan Sexvedris gegmebs va-wyobdiT Cveneburad. dedis rZe ar SemarCina. mere dilidan saqarTvelos komunisturi par-tiis(bolSevikebisa) centralur komitetSi wa-vedi da iq miRebis molodinSi TiTqmis SuaRa-memde davrCi. mxolod TerTmeti saaTisTvis Se-miSves beriasTan. yuradRebiT momismina, yoCaRo, Semaqo da ucnauri davaleba momca. Sens ubanSi Tuki sadme oTxmocs miaxloebuli da gadaci-lebuli moxuci cxovrobs, yvelas gvar-saxeli, misamarTebi damizuste da momawodeo.

cekadan rom gamovedi, ganyofilebaSi dav-brundi da Sevudeqi davalebis Sesrulebas. eg

201

sakmaod Zneli saqme iyo. Cveni sapasporto ma-gidis monacemebi arasruli iqneboda, radgan sapensio asakze, Senc kargad mogexseneba, pas-portizacia ar vrceldeba. davibare Cemi mego-bari domenti, icode, pirvelad Sen geubnebi, magas vendobi, Cemi “trusikis” Zmakacia da vubrZane Camoevlo yvela saxlmmarTveloba, enaxa yvela agenti, vinc upasporto da Cauwe-reli moxucebis gamovlenaSi dagvexmareboda da sia mzad eqneboda Tu ara, nebismier dros, CemTan unda moetana. domentis velodi da sarkmlidan rom gamovixede is megone. sxva Cems Sesawuxeblad aq ver mobedavda.

“ai, Turme ra xdeba. ese igi domentis eloda da axlac mas elodeba. Sesabamisad polikarpe dros gayvanas domentis da iRblis imediT ec-deba.”

_ domenti kargad iyos. saqmes davubrundeT.

_ am saqmeebs rom movrCi, krebsis paketi gavx-seni da Tvali gadavavle. guSindeli moxuci gamaxsenda. imis dabadebis weli zustad ar maxsovda. vifiqre, erTic vnaxoT, egec CvenTvis saWiro asakis ar iyos-meTqi. Turme sada xar? sadRaa siaSi moxuci. jer Tvalebs ar davu-jere, kargad movifSvnite, kidev erTxel wavi-kiTxe mTeli krebsi, iqneb sadme sxvagan mia-weres_Tqo, magram gagonila?! maSinve mivxvdi, raRac ver iyo kargad saqme da gaviqeci im vi-riSvilebis sanaxavad WiWiaSvilze. imaTi gamoq-vabulidan ki viRac Cekisti gamovida zurgze

202

kacmokidebuli. Turme Sen yofilxar, magram maSin, im sibneleSi, ras mivxvdebodi? Rame ki ara, ager dRisiT ver gicani. axia Cemze. mere im soroSi Sevedi da pirakruli ori mamaZaRli vnaxe erTmaneTze mibmuli. vifiqre, berias xri-kebSi gavexvie, im Cekistma eseni droebiT dato-va da TviTon razmis gamosaZaxeblad wavida. amaT uSiSroebaSi gadaiyvandnen da dakiTxavd-nen Tu ara, egreve CaSvebuli viyavi. erT-erTs piri gavuxseni iqneb rame vaTqmevino-meTqi da iseT xmaze iyvira: “xom geubnebodi, gvisadkave-ben-meTqio”, SemeSinda, Cekists ar gaegona da martivad gamovWeri yeli jer myviralas da mere meoresac.

“gamodis rom, im saRamos erT-erTi banditis xma ki ar momeCvena, aramed realurad gavigone.”

_ marTla ase advilia SenTvis kacis mokvla?

_ aba Tavs xom ar daviRupavdi? iqidan wamo-vedi da gzaSi ukve gadavwyvite: Cemi saqme cu-dadaa da jobia, gavecalo aqaurobas. ganyofi-lebaSi imitom davbrundi, rom seifidan tyvia-wamlis maragi da fuli ameRo. swored maSin damadeqi Tavze. vifiqre, bedi karze momadga da am SemTxvevis xelidan gaSveba ar iqneba-Tqo. Turme sad xar? Tu midixar, wadi ra?!

_ mainc saidan moxvda moxuci dasapatimre-belTa ganwesSi?

203

_ gagecineba. eg rozam gamirkvia. viRac mbeW-dav-memanqane hyolia ganyofilebaSi, mgoni, mar-go hqvia. ho, margo yofila moxucis mezobeli komunalur binaSi da Turme gaTxovebas api-rebs; saqmro zedsiZed unda Semoiyvanos ojax-Si, sadac isedac viwrod arian. im gogos ufi-qria, Tu moxucs daiWeren, mis farTs Cven mogvcemeno da rkinigzelis gvari miubeWdavs dasapatimrebelTa siisTvis.

_ dorifeze da cixeze ra ici?

_ eg ambebic rozam miambo. mag saqmes saidum-lo ganyofilebaSi “gansakuTrebiT saidumlo” grifi adevs. eg dorife rom gadmoiyvanes “gu-bernskis” ufrosad, magis sabuTebi rozas ga-nyofilebam cekaSi gaagzavna. aseTi wesia: did Tanamdebobebze daniSnuli xalxis damtkiceba partiis Tanxmobis gareSe ar SeiZleba. iq es sabuTebi miutaniaT cekas erT-erT mdivanTan. aRmoCnda, rom is dorife sinamdvileSi CaCula yofila da im mdivnis Zveli nacnobi. Turme am CaCulas adre, gasabWoebis wlebSi revoluciis saqmisTvis uRalatia. cekas mdivans magis saq-meze rezolucia daudia: saswrafod amxileT rogorc xalxis mteri da gaasamarTleTo. Ceka imwamsve wavida cixeSi CaCulas dasakiTxad. es dorife-CaCula am dros karcerSi xanZris Ca-qrobas xelmZRvanelobda. Cavida es komisia sardafSi da ras xedavs: Sen xar Turme damw-vari. meti ra undodaT? dorife daiWires, da-kiTxes. yvela codva aRiara da daxvretac mi-

204

usajes. ganaCeni guSin Rame aRasrules da saq-mec daxurul arqivSi gadaagzavnes. awi magis gamkiTxavi aravinaa. Senze fiqtiuri procesi gaaformes, sikvdili mogisajes da ase Camog-weres. magram rad ginda: ager dgaxar saR-salamaTi. miTxari marTla vin xar? ra Zala da gavlena gaqvs aseTi? an is moxuci vin oxeria? magis wasayvanad moskovidan specialuri TviTmfrinaviT imisTana xalxi Camofrinda, aq saxeze aravin icnobda. Tqves, gansakuTrebiT saidumlo qvedanayofis komisrebi ariano. ro-zam miTxra egeni arsad, arc erTi sabuTiT ar arseboben, piradad stalins emorCilebian da mxolod mis miTiTebebs asruleben, yvelafris ufleba aqvTo. amxela xalxSi xar gareuli da Cemi daRupva rad ginda? nebismier Sav saqmeSi gamomiyene, yvelaferze movawer xels, oRond axla nu momklav, _ polikarpe muxlebze daeca da sawolis gaswvriv malaqiasken xoxviT wamo-vida. _ fexebs dagikocni da bolomde Seni erTguli viqnebi.

malaqias zurgsukan fardis Sriali moesma, miixeda da _“ar isroloo”_ iyvira, magram ukve gvian iyo. ambakos finuri dana tyviaze uswra-fesad gafrinda iqiTken, sadac polikarpe unda yofiliyo. Tvali miayola da axla ukve mux-lebze daCoqil polikarpes eWira gulSi gar-Wobili danis tari. misi mauzeri ki iatakze egdo.

205

_ amas ras eloliavebodi? egreve unda mo-gekla. xom icodi, ra gvelic iyo. naxe, sad hqonda fiSto damaluli? egeTi ram arc gami-gia; amxela iaraRi yverebis qveSidan gaaZro, _ bavSvur gaocebas ver malavda ambako.

“am idiotis tvinSi Camaxeda. es-esaa, adamiani gaagora da saWurvlis Senaxvis adgiliTaa gak-virvebuli! me kidev ra umaduri var? megobarma sicocxle SeminarCuna da idiots veZaxi! ara, mTavari mainc sxva ramaa: ambakom sikvdilTan erTad, kacis kvlas amarida da Cemi codva aiRo Tavze! aha! aris kidev erTi sakiTxi: saintere-soa, ramdenad zneobrivia codvis sxvisTvis ga-dakisreba? Tumaca amaze mere, xevisken mimaval gzaze vifiqreb.”

_ aiRe Seni dana da wavediT aqedan, Zmao!

206

Tavi meToTxmete

moxevis qalo, Tinao

soflidan sivanis eklesiisken mimavali gzis gasayarze moTamaSe bavSvebma yarajeT iagoras saxli miaswavles. siRrmeSi, wyaroze Casas-vlelTan marcxniv Seuxvia, aRmarTSi ociode metri gaiara da gamoCnda mogrZo, sakmaod maR-al saZirkvel-naxevarsardafze agebuli, Senoba. fasads mTel sigrZeze SuSabandi gasdevda da ori qvis kibe hqonda miSenebuli. qabarjinas mTaze ukve dasamalad gamzadebuli mzis sxive-bi SuSabandis minebze irekleboda da iqauro-bas mocimcime burusSi xvevda. marcxena kibis winkarze mokled SeWrili TmiT, TeTr perangsa da kubokrul qvedaboloSi Cacmuli, gasafenad gamzadebuli TeTreuliT savse gobiT idga da iRimeboda axalgazrda qali.

207

xuTive grZnoba erTdroulad amoqmedda. ma-laqiam Sori manZilidan, raRac aqamde ucnobi niWis wyalobiT, igrZno mis win moTamaSe sxi-vebSi mdgomi arsebis: Tmebis spetaki surneli, gulis feTqva, tuCebis sitkbo, mkerdis siTbo, barZayebis sasiamovno sigrile, masTan miWris da Caxutebis mwveli survili da am yvelafer-Tan erTad iSva is meeqvse grZnobac, romlis axsnasac dRemde ver axerxebs kacobrioba. swored am eqvsi grZnobis erTianobiT gansxvav-debian adamianebi cxovelebisgan da mas Cveu-lebriv metyvelebaSi im sityvas eZaxian, risic dRemde ase eSinoda malaqias.

_ me Tina mqvia, Sen?

“rasakvirvelia, Tina! “moxevis qalo, Tinao, ra RmerTma gagaCinao!” es harmonia bavSvobida-naa! da, ra Tqma unda, “Sen?” axla amas Tqveno-biT, rom moemarTa, dedamiwaze sicocxle da-sruldeboda.”

_ malaqia.

_ vis eZeb, malaqia?

_ Sen!

_ me?

_ ara. ara ki ara, ki. yarajeT iagoras.

208

_ dabneuli meCvenebi. albaT namgzavri xar da Tanac mTam dagcada. icis ase. Zia iagora rad gekuTvnis?

_ mamaCemis megobaria.

_ mec ram gamaStera? gadaveCvie stumris miRe-bas, _ gobi dadga, kibe Camoirbina da malaqias jer marcxena xeli gauwoda, gaecina, ukan wai-Ro da axla marjvenaTi miesalma. _ cacia var da sul meSleba.

“gaStereba Sen Cemi unda naxo. ase kargad arasodes vyofilvar. TiTqos suli xorcs da-Sorda, TiTqos dedamiwam mizidulobis Zala dahkarga da ara Tu mxolod gravitaciis, aramed mTeli kosmosis aqamde aRmoCenili yve-la kanoni dairRva.”

_ sicxe xom ara gaqvs? _ SeSfoTeba gamokrTa Tinas xmaSi.

_ ara, ara uSavs, gamivlis. icnob iagoras?

_ vicnobdi. im zafxuls gardaicvala, rode-sac universitetSi Caviricxe.

_ ese igi universitetSi swavlob?

_ vswavlobdi, wels davamTavre da ganawile-biT Cems sofelSi damabrunes. axla aqaur ba-lRebs unda vaswavlo wera-kiTxva. gamodis rom, Zia iagora ager ukve xuTi welia aRar aris.

209

_ meuRle, Svilebi Tu darCa?

_ meuRle Talala deida SarSan gardaicvala. Svilebi: naTela cxra wlisaa, ufrosi cucu _ TerTmetis. sadRac TamaSoben, mzis Casvlamde dabrundebian. cxonebuli maTi deda sul CasCi-Cinebda: qali daRamebamde Sin unda iyoso.

_ davelodebi, bavSvebi aucileblad unda vnaxo, _ mnaTobs gaxeda.

“dRes cis mbrZanebeli Tu ar Cava, iagoras Svilebic kargad gaerTobian, mec TinasTan saubris mizezi meqneba da, saerTod, kacobri-obas am erTi dRis usasrulobiT ara mgonia, rame dauSavdes.”

. . .

malaqia skamze ijda, Tina sarecxs hfenda. va-Ji mixvda, rom am qalTan usasrulod SeeZlo nebismier sakiTxze saubari da es urTierToba maradiulad Tu gagrZeldeboda maTze bednieri aravin iqneboda.

. . .

mze uReltexils gadascda Tu ara, ezoSi aqoSinebuli gogonebi Semovardnen.

_ Tina! Tina! xom movaswariT mzis Casvlamde? deda xom ar gavabrazeT?

210

_ nu geSiniaT, Cemo kargebo, moaswariT, aba ra?! Talala deida zecaSi kmayofilia da iqi-dan glocavT. Tu CemTan SemoxvalT, Tafliani rZe magidaze gelodebaT. es axalgazrda kaci ki TqvenTanaa stumrad.

_ gamarjoba, lamazebo. mamaTqvenis megobris Svili var. aqeTken viyavi da SemogiareT, Tinam imdeni gaqoT, Zalian mominda Tqveni naxva.

_ saRamo mSvidobisa, _ erTxmad miesalmnen gogonebi.

_ Tqven albaT Zia spiridonis Svili brZande-biT, _ iniciativiani umcrosi da aRmoCnda. _ Cven sul gelodiT da vicodiT, rom erT mSvenier dRes gamoCndebodiT.

_ icodiT? saidan? icnobdiT mamaCems?

_ ara, magram dedam sikvdilis win sawolTan migvixmo da dagvibara, aq qalaqidan Zia spiri-doni mova an misi Svili da aucileblad ga-daeciT, rom “mamam Tavisi jvari snovel Sio-leT giorgis gadaabarao”. dao, xom zustad ase Tqva: “mamam Tavisi jvari snovel SioleT giorgis gadaabarao”? sityvasityviT daimaxso-vreT, es Zalian mniSvnelovaniao.

_ ki, zustad ase Tqva: “mamam Tavisi jvari snovel SioleT giorgis gadaabarao.”

211

_ axla unda viCqaro, mze ukve Cavida da male daRamdeba; Tqvens snovel SioleT giorgis un-da vestumro, _ malaqiam ukve icoda, rom am adamianebTan gulRia da gulwrfeli unda yo-filiyo.

212

Tavi meTxuTmete

SioleT giorgi

SioleT giorgim Ramis stumars WiSkarTan

dawvrilebiT gamohkiTxa vinaoba. gaigo Tu ara, rom yarajeT iagoras megobris SvilTan hqonda saqme, SeyovnebisTvis bodiSi mouxada da Sin SeipatiJa. _ cudi droa exla, yvelas ver endoba kaci.

wvrilSvilis patroni var da vfrTxilob. Senc unda gamiga. am wuTidan ki Cemi stumari xar da mimsaxure, _ mere meuRles gasZaxa: Nnataliav, RvTis kacia CvenTan da datrialdi, ar SavrcxveT.

213

ramdenime wuTSi malaqia da giorgi cxel xa-bizginas miirTmevdnen, patara yanwebiT arays ayolebdnen da didi xnis unaxavi megobrebiviT saubrobdnen.

_ Zalian gauWirda moxeves. es raiRac oxeri kolmeurneoba maigones da daiqca fexze mdgari ojaxebi. mec iZulebuli gavxdi Zaugs gadavsu-liyav sacxovreblad; snoCi zafxulobiT Cama-myavs jalabi. balRebs aqauri hava da veZa im-den Zalas aZlevs, rom mTeli zamTari ise ga-daaqvT, erTi Tavs ar aitkiveben.

_ siduxWire sxva saqarTvelosac awuxebs, ma-gram, sulier dacemasTan SedarebiT, lukma-puris uqonlobas vin Civis?! eklesia-monastrebis ngrevas znedacemuloba mohyva. ase didxans Tu gagrZelda, qarTvelebi ki gverqme-va, magram Tavad es sityva ar iqneba vaJkacobis, zneobriobis, gulisxmierebis, gamtanobis, Tavi-suflebisa da silaRis aRmniSvneli.

_ eklesiis sulis nawili Sin gadmavitane. aq mudmivad anTia kandeli, xatebi gvifaravs da TiToeulo CvenTagani RvTisnierad vcxovrobT. uflis SiSi didi Zalaa da gadarCenis imedic maqvs.

_ aq rom Semovdgi fexi, iseTi grZnoba da-meufla, TiTqos taZarSi var! aqauri garemo saocrad mamSvidebs da sulierebiT mavsebs.

214

_ cota xanCi balRebi nwuxris sagaloblebs rom SamasZaxeben, netareba memre naxe. imaTi xmis gagonebaze goneba minaTdeba, sisxli miT-beba da Semoqmedis Zala meZleva.

_ kargia, cxovrebis wesi rom ver Segacvlevi-na wiTelma urCxulma.

_ bolSevikebi xorcs imisTvi gvjijgnian, hgoniaT, esre suls wogorTmen. egonaT. mTava-ria, Cven gavigaT, rom suli unda gadavirCinaT. exlandel droCi xsna swored emaCia. xorcieli yofis daTrgunviT bolSevikebi bevri codvili sulis gadabirebasac SasZleben, magram bevric magrad daudgebaT da gansacdelis Jami rom gadava, aucileblad mova Jami sixarulisa da netarebisa. im dros unda SavxvdeT minimaluri danakargebiT. albaT es aris Cveni Taobis amo-cana.

_ me mainc mgonia, SigdaSig arsebobisTvis ia-raRiTac unda gavibrZoloT. marTalia, ajanye-bebiT da revoluciebiT amaT ver gavejibrebiT, radganac Tavad am saqmis uzado ostatebi arian da Cveni nebismieri mcdeloba mxolod mimbaZveloba iqneba. mimbaZveli ki avtorTan WidilSi windawinve damarcxebulia. Tumca gabrZolebas aqvs azri. baraTaSvilma Tqva kar-gad:

“cudad xom mainc ar Caivlis es ganwirulis suliskveTeba,

215

da gza uvali, Sengan Telili, merano Cemo, mainc darCeba.”

_ arc ilias uTqvams urigod: “xsna yvelgan aris!”

_ Tu nebas momcem, saqmeze gadavideT!

_ neba Senia. magas mainc ver gaveqceviT.

_ yarajeT iagoras unda scodnoda, ra unda gaekeTebina.

_ rac iagoram icoda, exla me vici.

_ aha!

_ radgan maxve, ese igi dro dadga. exla unda ipovna, maCvena da memre jeri Cemzea! sul es aris Cemi funqcia. Ziebis procesSi mimsaxure, nurafris mogerideba.

“iagoras garda saunjis povnaSi kidev sami niSani gamogadgeba: pirveli _ sofeli sno, meore _ iqauri TinaTini da mesame _ ganZis WurWeli iadonis xmas unda gamoscemdes. go-nieri kaci xar da danarCens SeniT mixvdebi,” _ gaaxsenda moxucis sityvebi.

“iagoras Semcvleli ageraa araCveulebrivi kaci; sofeli sno RamiTac lamazia da, warmo-midgenia, dRis Suqze ra saocrad gamoiyureba; aqauri TinaTinis saxlis dadgena Cemi maspin-

216

Zlis daxmarebiT ar unda gamiWirdes. gana ram-deni TinaTini cxovrobs am patara sofelSi?! TinaTini. Tina. sivanel Tinas albaT ukve sZi-navs an am mSvenier, lamis savse mTvares uyu-rebs. Tu Tina mTvares uyurebs, mec igive mTvares vxedav, sofistikurad gamodis, rom me da Tina gverdigverd varT. sofistika xval. axla saqme; WurWlis xmas albaT saganZuris naxvis dros davadgenT. aha, rac mTavaria _ RuduSaurebi, swored am gvarSia saganZuri Se-naxulio.”

_ giorgi, ori kiTxva maqvs.

_ rao, malaqia, eg kiTxvebi mTvareze xom ar waikiTxe?! egeTi yuradRebiT aTvalierebdi.

_ ara, ubralod mTvare ase axlos arasodes minaxavs.

_ asea, mTel saqarTveloCi mxolod aq aris mTvarec da varskvlavebic xelis erT gawvde-naze. aq gadis zecasa da dedamiwas Soris umoklesi gza. mkiTxe, aqa var.

_ sanam Zebnas daviwyeb, ori ram maqvs dasa-zustebeli. sofelSi mcxovrebi yvela Rudu-Sauris da aseve TinaTinis saxelis matarebeli qalebis misamarTebi mWirdeba.

giorgis gaecina.

217

_ am sofelCi mcxovrebTa udidesi nawili RuduSauria, xolo TinaTinebis povnaCi nata-lia dagvexmareba, mxolod xval diliT, rode-sac dRis Suqze sofeli gamoCndeba. aqedanve gaCvenebT TinaTinebis saxlebs.

uceb sadRac axlodan moisma samSabaTis Zi-lis win locva: “ufalo, meufeo zecisao, nuge-Sinis-mcemelo, sulo WeSmaritebisao, nugeSi-nis-mcemel meqmen da Semindven me uRirssa mo-nasa Sensa. . .”

locvas xma Seuwyves da daasrules Tu ara unazesi sagalobeli aJRerda:

“RmrTismSobeli da yovlad patiosani

deda, qalwuli, Svenieri SroSani,

mas axarebda angelosi frTosani:

Sengan iSvebis mefe gvirgvinosani,

da mas hmonebdes mefe mraval-ymosani. . . “

218

Tavi meTeqvsmete

orTa mier brwyinvaleTa

RmrTisa kacTa, sasurvelTa

mTeli dRe sofel snos, misi koSkebis da kopwia saxlebis, snoswyalis, mTlianad xeobis mSvenierebiT tkbeboda; aqauri adamianebis fi-zikuri da sulieri silamazec am bunebis sa-dari iyo.

gansakuTrebiT isiamovna aqaur TinaTinebTan urTierTobiT. maT Soris patara xuTi wlis gaxldaT da rogorc ki uTxres, Sen geZebeno, sixarulisgan ezoSi amoburcul qvis uzarma-zar lodze aZvra, xelebi gaSala da unatifesi nazi xmiT daiwyo vaJas leqsi:

219

“RmerTo, nu mohklav pataras,

nu autireb mSobelsa,

nu miabareb Sav miwas

am soflis gaucnobelsa,

nu vnaxav bavSvis kubosa,

nu gamxdi Sensa mgmobelsa!” oTxmocdaaTs gadacilebulma TinaTinma ki,

malaqia dainaxa Tu ara, gulSi Caikra;

_ papam giamba Cems Sesaxeb ara, Svilav? imas Semeevlas Cemi jani da axalgazrdoba. jer mas velodi, memre imis Svilsa, bolos vifiqre, SviliSvili mainc mamakiTxavs-meTqi. meveswar em dResa. Cemebi sul damcinodnen da aha, Tu ar vyofilvar marTali?! rogor hgvixar?! aba, misi uSvilZirod gadageba iqneboda, ra lamazi da axovani kaci iyo?! iqneb cocxalic aris Cemi tarasi?..

Tavidan ifiqra mivageni, visac veZebdio, ma-gram malaqias, arc mamis da arc dedis mxridan, arc papa da arc papis mama tarasi ar hyolia. Turme moxuci mTeli cxovreba cimbirSi gada-saxlebuli Tavisi saqmros STamomavlebs elo-da.

ucnaur sasiyvarulo istoriebs ra gamolevs?!

220

soflis RuduSaurebsac Sexvda da esaubra, magram saganZurze xelSesaxebs TiTqos vera-fers miakvlia. saRamosken mixvda, rom am saxis Ziebas azri ar hqonda da gadawyvita mzis Cas-vlamde dabrunebuliyo maspinZlis saxlSi da mis gonebasxart ojaxis ufrosTan erTad moe-fiqrebina Semdegi nabijebi. xom urCia moxucma, moxeveebTan gulwrfeli iyavi da isinic gulSi Cagikraveno. snoswyalze gadavida da giorgis saxls gaxeda. mis win gadaSlilma xedma raRac Zalian nacnobi gaaxsena. TiTqos es yvelaferi sadRac ukve nanaxi hqonda da Tanac ara So-reul warsulSi, aramed _ sul axlaxan. goneba daZaba. aha! es ukve qronikulia. ra Tqma unda, sivaneli Tina! Camavali mzis sxivebi ise irek-leboda SioleT giorgis saxlis fanjris mi-nebze, rogorc guSin _ yarajeT iagoras SuSa-bandze. axla RuduSaurebis koSkisken gaixeda. nagebobas Tavze TiTqos diadema adga. “wesiT, mTis broli unda bzinavdes”, _ gaifiqra mala-qiam, adgils moswyda da sirbiliT gaiqca mo-cimcime sxivebTan Sesaxvedrad. igi mzad iyo es sxivebi iseve Caekra gulSi, rogorc sivaneli Tina! saocari aRmafrena igrZno.

“danarCens TqveniT mixvdebiT! danarCens Tqve-niT mixvdebiT! danarCens TqveniT mixvdebiT”, _ Caesmoda uwyvetad cixeSi mosmenili jadosnu-ri sityvebi.

. . .

221

BxeobaSi bindi Camowva. malaqia da giorgi guSindeliviT aivanze isxdnen. amjerad qeris fqvilisgan gamomcxvar mxlovans miirTmevdnen da saferavs agemovnebdnen. stumarma iTxova, es jadosnuri saRamo garkveul dromde uxmod ga-vataroTo da iyvnen ase, TiTqos saswauls elodebiano.

SioleT giorgis ojaxis tradicia ar dairR-va da 1937 wlis 21 ivlisi oTxSabaTis Zilis win locviT sruldeboda: “dido mTavarange-lozo, rafael, romelsa gaqus niWi RmrTisagan senTa gankurnebisai, gankurne ukurnebelni wy-lulebani gulisa Cemisani...”

locva mTavrdeboda, rodesac Trusos xeoba-Si gamTbarma siom snomde moaRwia.

“gundni igi zecisani

Sen, wmidasa, ganwyobiTni

gigaloben:

me uRirsi Segivrdebi,

raTa viyo maTTanave Sengan uZag, ‘‘ _ gaisma siCumeSi da varskvlavebiT moWir-

xluli ca dedamiwaze CamobrZanda.

_ axlaRa mivxvdi ratomaa aq mTvare da varskvlavebi erTi xelis gawvdenaze. isini xom

222

am harmoniis mosasmenad ise qvemoT eSvebian, rom mere, rodesac es galoba Sewydeba, aRar surT Sors wasvla, radgan meore dRes isev unda dabrundnen da dagvianebis eSiniaT, _ ma-laqia adga, giorgi moixmo, ezodan gavidnen da im koSks miuaxlovdnen, saidanac galoba ismo-da.

“ese Sesxma sulieri,

Sen mierve mocemuli,

kacTa mier moRuaweTa

friad sibrZniT gamoTqumiTa

Seiwire Cem mierca

kacT-moyvare.

orTa mier brwyinvaleTa

RmrTisa kacTa, sasurvelTa

siRrmiTa miT gulisaiTa,

saTnod RmrTisa Sekrebili,

viTarca rai margaliti

uricxvisa sasyidlisa,

Cuen mogueca morwmuneno. . .” O

223

_ aha, Cemo giorgi. Cemi amocanis pirveli na-wili Sesrulebulia. ivane maCabelma damavala, mepova saganZuri, romelic Cveni qveynis gadar-Cenas unda moemsaxuros. oTxi niSanic maswavla, riTac im ganZs mivagnebdi. niSani pirveli: so-feli sno. ucilobelia, rom aq vimyofebiT. meore niSani: snoveli TinaTini. saRamos, rode-sac vbrundebodi, swored Seni saxlis fanjre-bidan areklilma TinaTinma gaminaTa goneba da momca saidumlos gasaRebi. mesame niSani: “gan-Zis saidumlo RuduSaurebSia damalulio.” dRes sofelSi miTxres, rom Seni gvari Siola RuduSauris pativsacemadaa Tqvens mier miRe-buli, anu Sioleni sinamdvileSi RuduSaurebi xarT. da bolos, meoTxe niSani: “ganZis WurWe-li iadonis xmas unda gamoscemdes.” aba mois-mine, gana es galoba ar aris iadonis xma? ase rom, saganZuri, romelic unda mepova, ai im koSkSia.

_ gasagebia. TiTqos yvelaferi emTxveva, Tum-ca aris ori magram.

_ aba, yuradRebiT gismen.

_ saidumlos Cemi nawiliYmavalebs, Sens mier napovns da miTiTebuls gadavce saqarTvelos faruli xelmZRvanelis brZaneba: gadalaxos yovelgvari winaaRmdegoba, iTanamSromlos ne-bismier faqtobriv xelisufalTan _ Tugind mterTan, moiTminos damcireba, Suri, Wori, oRond aucileblad gaxdes saqarTvelos ekle-

224

siis meTauri da am gziT emsaxuros qveynis da misi xalxis gadarCenas.

_ aha, ai Turme rogori saganZuri yofila. miT ukeTesi! amas ra jobia?! xels ra giSlis, Cemo giorgi?

_ cota ar iyos, davibeni. isini orni arian da Tanac Zalian mcirewlovanni brZanebis aRsaq-melad!

_ vin isini?

_ iadonis xmis patronni. koSkSi meaTe sauku-nis saocar sagalobels am saRamos orni asruleben: Cemi Svili da misi biZais balRi.

_ giorgi, aba sagaloblis sityvebi gaixsene. ioane-zosime gvkarnaxobs Soreuli warsulidan:

“orTa mier brwyinvaleTa, RmrTisa kacTa sa-survelTa”.

orives unda gadasce brZaneba da vin iqneba

maT Soris patriarqi, es ukve uflis nebaa. rac Seexeba wlovanebas? ivane ambobda, es saganZuri srulad daaxloebiT ormocdaaTi wlis Semdeg dagvWirdebao. im droisTvis swored sibrZnis asakSi iqnebian. ase rom, Cven arsad gveCqareba. Tanac davelodoT ruseTis eklesiis mier sa-qarTvelos eklesiis teritoriuli damouki-deblobis aRiarebas da maSin aziare balRebi

225

saidumlos. rogorc ivanem brZana, im dRemde cali xelis TiTebze CamosaTvleli wlebi darCa. mcvelis funqciebis Sesrulebas ukve Se-vudgebi, mxolod maT amis Sesaxeb ar unda icodnen. esaa Semdegi davaleba, aseve Seni da Cemi saidumlo. . . . malaqiam cas axeda. mTvarem miipyro misi yu-

radReba; kargad daakvirda da SeamCnia, rom mnaTobis erTi gansakuTrebuli sikaSkaSis sxi-vi snos xeobis marcxena mxares im adgils umiznebda, sadac sofeli sivani mdebareobs. kacma ukve zustad icoda, es mTvaris sxivi ki ara, aramed TinaTini iyo, Tanac sivaneli Tinas TinaTini.

. . . ar eZineboda da aivanze idga. aekviata maspin-

Zlebis saxelebi: giorgi daNnatalia, giorgi da natalia. . . netavi, ras unda niSnavdes? aha, esec albaT mistikaa: ivane maCablis ded-mamasac giorgi da natalia erqvaT da patara vanos oc-neba saqarTvelos patriarqoba iyo.

es Rame saocari ocnebebis Rame iyo! . .

_ mziani Rame, _ moesma malaqias zurgidan, motrialda, patara biWs savse mTvarisken gaeS-vira xeli. _ mziani Rame!