İmmünolojik testlerde kalite ve güvenilirlik · 2014-03-11 · İmmünolojik testlerde kalite ve güvenilirlik Dr. Neşe KAKLIKKAYA Karadeniz Teknik Üniversitesi Tıp Fakültesi

İmmünolojik testlerdekalite ve güvenilirlik

Dr. Neşe KAKLIKKAYA

Karadeniz Teknik Üniversitesi Tıp FakültesiTıbbi Mikrobiyoloji Anabilim Dalı

I. Ulusal Klinik Mikrobiyoloji Kongresi, 12-16 Kasım 2011, Antalya

İmmünolojik testlerdekalite ve güvenilirlik

Kalite

• “Kusur içermeme”

• “Ürün memnuniyetsizliği oluşturmama”

• “Standartlara uygunluk”

• “Kusur içermeme”

• “Ürün memnuniyetsizliği oluşturmama”

• “Standartlara uygunluk”

Güvenilirlik

• “Aynı süreçler”

• “Aynı ölçütler”

• “Aynı sonuçlar”

• “Aynı süreçler”

• “Aynı ölçütler”

• “Aynı sonuçlar”

Hangi testler?

Sunu amacı

• İmmünolojik testlerdekaliteyi nasıl sağlarız?

• Nasıl kontrol ederiz?

• İmmünolojik testlerdekaliteyi nasıl sağlarız?

• Nasıl kontrol ederiz?

Sunum planı

• Laboratuvar hatalarını azaltma önlemleri

• Yeni bir test seçimi ve değerlendirilmesi

• İç kalite kontrol

• Dış kalite kontrol

• Laboratuvar hatalarını azaltma önlemleri

• Yeni bir test seçimi ve değerlendirilmesi



Laboratuvar hataları

Plebani M, Clinica Chimica Acta, 404:16-23, 2009

Pre-analitik evreTest seçimi

Örnek kabı seçimiİstemin yapılması

Örneğin alınmasıEtiketlenmesi

Hasta ve hekim bilgileri

Örneğin alınmasıEtiketlenmesi

Hasta ve hekim bilgileri

Laboratuvara gönderme

Örneğin kabulüSantrifüjleme, bölümlere ayırma

Yeniden etiketleme

Pre-analitik evre

Hangitest?

Ne zaman?Hangi örnek?

Hangi kap?Ne kadar örnek?

Nasıl göndereyim?Sonuç ne zaman

çıkar?

Test rehberiTestin adı ASMAEş anlamlıları Anti-düz kas antikorları

Anti-smooth muscle antibodies

Örnek kabul zamanı Her gün, 24 saat boyunca

Sonuç verme zamanı Cuma günü öğleden sonra

Numune türü SerumTEST

REHBERİ

Numune türü Serum

Numune kabı Sarı kapaklı, jelli tüp

Örnek ret nedenleri Hemoliz, lipemi, kontaminasyon

Çalışma yöntemi IFA

Normal değeri Negatif

Kullanımı Yüksek titrede aktin tipi ASMA pozitifliği özellikle yüksek titredeAntinükleer antikor ile birlikte olduğunda Tip I otoimmün hepatit içintanı koydurucudur. Çeşitli viral enfeksiyonlar, SLE ve bazı kansertürlerinde de pozitiflik görülebilir, ancak bu hastalıklarda tanısaldeğeri yoktur. Sağlıklı bireylerde düşük titrelerde non-aktin tipi ASMApozitifliği görülebilir.

TESTREHBERİ

ÖRNEK RET FORMUServisin Adı: Tarih:Hastanın Adı Soyadı: Saat:

Kayıtsız örnek Yetersiz materyal Yanlış materyal Eksik tüp (Eksik olan tüp………….) Hasarlı örnek (Açıklama………..) Eksik bilgi HİS ile istem arasında uyumsuzluk Materyal yok Yanlış kayıt Kaşesiz istem (Tahakkuk yapılmamış) Gönder işlemi yapılmamış Eksik kayıt Mükerrer kayıt İstem üzerinden iptal edilmiş HİS’ ten iptal edilmemiş Barkodsuz Diğer nedenler

Açıklama:

Formu DolduranınAdı Soyadı

ÖRNEK RET FORMUServisin Adı: Tarih:Hastanın Adı Soyadı: Saat:

Kayıtsız örnek Yetersiz materyal Yanlış materyal Eksik tüp (Eksik olan tüp………….) Hasarlı örnek (Açıklama………..) Eksik bilgi HİS ile istem arasında uyumsuzluk Materyal yok Yanlış kayıt Kaşesiz istem (Tahakkuk yapılmamış) Gönder işlemi yapılmamış Eksik kayıt Mükerrer kayıt İstem üzerinden iptal edilmiş HİS’ ten iptal edilmemiş Barkodsuz Diğer nedenler

Açıklama:

Formu DolduranınAdı Soyadı

Yeni bir test ???

Personel sayısı vePersonel eğitimi

yeterli mi?

Kısa sürede ve kesinsonuç veriyor mu?

Klinik gereksinimvar mı?

Laboratuvarda yeterlialan var mı?

Sistem/cihazlarınkalite onayı var mı?

Testin performansparametreleri

yeterli mi?

Maliyet etkin mi?

Yeni test

Doğruluk(accuacy) Kesinlik

(tekrarlanabilirlik)(presicion)

Doğrusallık(linearity)

Pozitif tahmindeğeri

(Positive predictive value)

Negatif tahmindeğeri

(Negative predictive value)

Verifikasyon (onaylama)IVD/CE belgeli veya FDA onaylı kitler için


Özgüllük(specificity)

Analitik duyarlılık(limit of detection)

Kantitasyon aralığı(reportable range)

Verimlilik(efficiency)

Duyarlılık(sensitivity)


(Positive predictive value)

Verifikasyon için minimumihtiyaç

Doğruluk(accuacy)

ISO 15189IVD Directive 98/79/EC

Kesinlik(tekrarlanabilirlik)

(presicion)


Verifikasyon

Rabenau HF, J Clin Virol, 40(2):93-8, 2007

Doğruluk(accuacy)

CLIA

Verifikasyon için minimumihtiyaç

Kesinlik(tekrarlanabilirlik)

(presicion)

Referans değer(Reference range)

Kantitasyon aralığı(Reportable range) Verifikasyon

Doğruluk? Kesinlik?

Doğruluk

Test sonuçlarının standart(referans) test sonuçlarına uyumu

Yöntem karşılaştırmaYöntem karşılaştırma

Referans materyal ile test etme

Geri kazanım deneyleri

Referans materyaller

Standart serumlar İyi karakterize edilmişklinik örnek

Kitlerin kontrolleriKalibratörler

Referans yöntem ile doğruluk tespiti

REFERANS TEST

Pozitif Negatif

Pozitif Gerçek pozitifler(a)

Yanlış pozitifler(b)


a/a+bYENİTEST

Pozitif Gerçek pozitifler(a)

Yanlış pozitifler(b)


a/a+b

Negatif Yanlış negatifler(c)

Gerçek negatifler(d)

Negatif tahmindeğeri

d/d+c

Duyarlılık

a/a+c

Özgüllük

d/b+d

Doğruluk

a+d/a+b+c+d

Gerekli minimum örnek sayısı

Kalitatif testler Kantitatif testler

Doğruluk

Doğruluk(accuracy)

Pozitif 3 3

Düşük pozitif 3 3

Negatif 3 3


Kesinlik (tekrarlanabilirlik)

Test birçok kez uygulandığındaaynı sonucu verebilme özelliği

Aynı test içinde (intra-assay)

Çalışmalar arasında (inter-assay)

Laboratuvarlar arasında (inter-laboratory)

Kesinlik (tekrarlanabilirlik)Kontrol serumu

20 kezardışık olarak çalışılır

Ortalama veStandart sapma (SD)

hesaplanır

%CV=(SD/ortalama) x 100

Ortalama veStandart sapma (SD)

hesaplanır

Varyasyon katsayısı(%CV) hesaplanır

%CV kesinlik

Kesinlik (tekrarlanabilirlik)

Referans değer 5001. çalışma 490

2. çalışma 5122. çalışma 512

3. çalışma...478

OrtalamaStandart sapma (SD)Varyasyon katsayısı (%CV)

493.3317.243.49

Gerekli minimum örnek sayısı

Kalitatiftestler

Kantitatiftestler

Kesinlik (intra-assay) Pozitif 1(x3) 4(x3)

Kesinlik (tekrar edilebilirlik)

Düşük pozitif 1(x3) 3(x3)

Kesinlik (inter-assay) Pozitif 1(x3) 2(x3)

Düşük pozitif 1(x3) 1(x3)


Doğrusallık

y = 1.0175x + 0.065R2 = 0.9961

0

2

4

6

8

10

12

0 2 4 6 8 10 12

Bulunan değer

Bek

lene

n de

ğer

En az 3 dilüsyondakontrol serumu

İkişer kez çalışılır

y = 1.0175x + 0.065R2 = 0.9961

0

2

4

6

8

10

12

0 2 4 6 8 10 12

Bulunan değer

Bek

lene

n de

ğer

Ortalamaları alınır

Beklenen standart değerlerile karşılaştırılır

y = 0.9905x - 0.745R2 = 0.7401

0123456789

10

0 2 4 6 8 10 12

Bulunan değer

Bek

lene

n de

ğer

Useful Range of an Analytical Method“Matrix” etkisi

Gerekli minmum örnek sayısıKalitatif testler Kantitatif

testler

Doğrusallık

Kalitatif testler Kantitatiftestler

Doğrusallık Pozitif 0 1(10 katlık sulandırımlar

içeren en az üçdilüsyon)


Gerekli minimum örnek sayısıKalitatif testler Kantitatif testler

Doğruluk (accuracy) Pozitif 3 3


Negatif 3 3

Duyarlılık Pozitif 10 10

Validasyon (geçerlilik kontrolü)

Duyarlılık Pozitif 10 10


Özgüllük Negatif 20 20

Kesinlik (intra-assay) Pozitif 1 6


Kesinlik (inter-assay) Pozitif 1 2


Doğrusallık Pozitif 0 2 (10 katlık sulandırımlariçeren en az üç dilüsyon)

Kalite güvence değerlendirmeleri

Örneğin kabulü Ön işlemler Analiz RaporlamaÖrneğin kabulü Ön işlemler Analiz Raporlama

Kalite güvence değerlendirmeleri

%0.5-1.0 örnek tekrarçalışılmalı

%0.5-1.0 örnek tekrarçalışılmalı

Yeni örnekler Uygun şartlardasaklanmış örnekler

“Spiked” örnekler

QCOP 27i6

Kalite güvence şemasıHasta örneği laboratuvara

kabul edilir

Örnek ikiye bölünür

Rutin laboratuvar numarası(barkod) verilir

İç kalite kontrolnumarası verilir

Rutin laboratuvar numarası(barkod) verilir

Rutin işleyiş ile çalışılır

Rapor hazırlanır

İç kalite kontrolnumarası verilir

Rutin işleyiş ile çalışılır

Rapor hazırlanırSonuçlar

karşılaştırılır

Uyumsuzluk raporları hazırlanır QCOP 27i6

Kalite güvence – uyumsuzluk raporu

Uyumsuzluk raporu

Ekip çalışması

İç kalite kontrol

Örneğin kabulü Ön işlemler Analiz Raporlama

Kitin kontrolüÇalışmanın kontrolü

İç kalite kontrol

İç kalite kontrolörnekleri

Kitin kendikontrol örnekleri

Kitin kendikontrol örnekleri

Bağımsızkontrol örnekleri***

Bağımsız kontrol örnekleri

Standart serumlar İyi karakterize edilmişklinik örnek

Kalibratörler

Ticari ise aynı lot numaralı

Bir yıl yetecek miktarda

Tek çalışmalık bölümlerde

İç kalite kontrolİç kalite kontrol örnekleri seçilir

20 ayrı testte çalışılır20 ayrı testte çalışılır

Değerlerin ortalaması vestandart sapması hesaplanır

Levey-Jennings ya daShewart çizelgeleri hazırlanır.

Levey-Jennings grafikleri

James O. Westgard (Ph.D.)

Westgard’ın uyarı kuralı-1Rastlantısal

hata

12SD kuralı: Bir kontrol örneğinin bir kez ±2SD’undışında kalması

Westgard’ın uyarı kuralı-2Sistematik

hata

12SD kuralı: İki ardışık örneğinin aynı yönde ±2SD’undışında kalması

Westgard’ın uyarı kuralı-3Sistematik

hata

41SD kuralı: Dört ardışık örneğin aynı yönde ±1SD’undışında kalmasıdır.

***Kalibrasyon ya da cihaz kontrolü yapılmalıdır.

Westgard’ın alarm kuralı-1Rastlantısal

hata

13SD kuralı: Bir kontrol örneğinin bir kez ±3SD’undışında kalmasıdır.

Westgard’ın alarm kuralı-2Rastlantısal

hata

R4SD kuralı: Ardışık iki örneğin arasındaki farkın ±4SD’unüzerinde olmasıdır.

Westgard’ın alarm kuralı-3Sistematik

hata

10x kuralı: 10 ardışık örneğin aynı yönde ortalamanındışında kalmasıdır.

Genellikle bir reaktifte sorun olduğunun bir göstergesidir.

Analitik dönem hataları

Pipetlerin kullanılması

Cihaz kontrolü

Dış kalite kontrolKontrol örneklerinin

içeriği bilinmez

Rutin prosedürlerile çalışılır

Rutin prosedürlerile çalışılır

Sonuç dış kalitekontrol kuruluşuna

gönderilir

Dış kalite kontrol

Dış kalite kontrol

EQAS BIORADNEQAS

EUROIMMUN

EQAS BIORAD

CAP

INSTAND

Dış kalite kontrol sonuçları

Postanalitik dönem hataları

Postanalitik dönem hataları

İletişim

Özet

• Test seçimi



• Cihaz ve ekipman kontrolü

• Test seçimi



• Cihaz ve ekipman kontrolü

Teşekkür ederim….

Documents

İmmünolojik testlerde kalite ve güvenilirlik · 2014-03-11 · İmmünolojik testlerde kalite ve güvenilirlik Dr. Neşe KAKLIKKAYA Karadeniz Teknik Üniversitesi Tıp Fakültesi