Milovan Obradović

PROF. DR ZDRAVKO DELETIĆ - NASTAVNI I NAUČNI RAD

Apstrakt: Čitaocu se nudi osvrt na život i rad prof. Deletića. Napravljen je pregled nastavnog i naučnog rada, sa posebnim osvrtom na područja naučno-istraživačkog rada i najvažnije naučne radove.

Ključne reči: istoriografija, istorija školstva i kulture, metodika nastave istorije, istorijska metodologija.

PROF. DR ZDRAVKO DELETIĆ - TEACHING AND SCIENTIFIC WORK

Abstract: The life and the njork of prof. Deletić is discussed in the paper. The surrvey of the teaching and scientific njork is done esspecially regarding the scientific njork and the most important scientific papers.

Key words: historiography, methodology of teaching history, historical methodology.

Zdravko Deletić rođen je 1950. godine u Gračanici, opština Andrijevica. Osnovnu školu i gimnaziju završio je u Ivangradu. Diplomirao je na Filozofskom fakultetu u Sko-plju, grupa Istorija sa istorijom umetnosti, aprila 1974. godine. Doktorat istorijskih nauka stekao je avgusta 1992. na Filozofskom fakultetu u Novom Sadu, odbranom disertacije na temu Nastava istorije u Crnoj Gori od 1834. do 1918. godine.

Od oktobra 1973. radio je kao profesor likovne umjetnosti u Gimnaziji u Bijelom Polju, a od septembra 1974. kao profesor istorije u srednjim školama u Beranama. Nove-mbra 1994. izabran je u zvanje docenta na Filozofskom fakultetu Univerziteta u Prištini, Odsek za istoriju, na predmetu Uvod u istorijske studije, a novembra 1998. u zvanje vanrednog profesora na predmetu Metodika nastave isto-rije. Pored ova dva predmeta na osnovnim studijama, predaje i Istorijsku metodologiju na magistarskim studijama.

Na Filozofskom fakultetu Univerziteta u Nišu školske 2000/2001. godine predavao je Nacionalnu istoriju 16-18. vek.

Član je Odbora za istoriju Crnogorske akademije nauka i umjetnosti od 1993. godine. Od februara 1993. do februara 1995. godine bio je član Predsjedništva Društva istoričara Crne Gore. Član je redakcije časopisa za nauku, književnost i društvena pitanja "Tokovi" (od 1993) i redakcije časopisa Saveza istoričara Jugoslavije "Nastava istorije" (od 1995); bio je član uređivačkih odbora nekoliko zbornika radova. Ra-dio je u komisijama za izradu nastavnih programa istorije i vrednovanje uxbenika istorije u Crnoj Gori. Na Filozofskom fakultetu

Univerziteta u Prištini bio je u više komisija za ocenu podobnosti teme, ocenu i odbranu urađenih magista-rskih teza i doktorskih disertacija, komisija za izbor nasta-vnika i saradnika, mentor za izradu magistarske teze; rece-nzent je više knjiga; govorio je na više promocija knjiga i otvaranju izložbi slika.

Od oktobra 1998. do oktobra 2000. bio je šef Komisije za postdiplomske studije na Odseku za istoriju Filozofskog fakulteta u Prištini; od oktobra 2000. šef je Odseka za istoriju, član Komisije za nastavu i naučni rad Filozofskog fakulteta u Prištini i Komisije za postdiplomske studije; ispitivač je za Metodiku nastave istorije u Komisiji za pola-ganje stručnih ispita na Odseku za istoriju.

Od jula 1998. član je Upravnog odbora Univerziteta u Prištini; predsednik je Upravnog odbora Filozofskog faku-lteta Univerziteta u Prištini.

Član je Odbora za filozofske, istorijske i sociološke nauke Univerziteta u Prištini.

U protekle dve decenije učestvovao je u Crnoj Gori i Srbiji na 20 stručnih i naučnih skupova nacionalnog i među-narodnog značaja, bio član više odbora za pripremu stručnih skupova i izdavanje zbornika radova sa istih. Više puta držao je stručna predavanja na seminarima za nastavnike istorije.

Autor je tri monografije, dva zbornika radova i univerzitetskog uxbenika iz metodologije istorijske nauke.

U listovima, časopisima i zbornicima radova objavio je više od 130 stručnih i naučnih radova, osvrta i prikaza.

Radovi dr Deletića objavljeni su u časopisima: Nastava istorije (Novi Sad), Istorijski zapisi (Podgorica), Vaspitanje i obrazovanje (Podgorica), Nastava i vaspitanje, Eko-nomika obrazovanja, Učitelj (Beograd), Baština, Univerzi-tetska misao (Priština), Tokovi (Berane), Mostovi (Plje-vlja), Novopazarski zbornik (Novi Pazar), Samoupravno vaspitanje (Loznica); Naša škola (Sarajevo), Nastava povijesti (Zagreb).

Sarađivao je u listovima: Pobjeda, Prosvjetni rad (Podgorica), Beogradsko školstvo, Zbilja (Beograd), Jedinstvo, Prosvetna reč (Priština), Sloboda (Berane).

Više radova objavio je u Zborniku Filozofskog faku-lteta u Prištini, kao i zbornicima radova sa naučnih sku-pova.

O doktoratu i knjigama prof. Deletića objavljeno je oko 40 prikaza i kritika.

***

Iz tematike i sadržaja objavljenih radova profesora Deletića može se zapaziti da su povezani sa problematikom kojom se bavi u nastavi. Kao uspešan srednjoškolski profe-sor, o čemu svedoči i ocena nadzornika "Naročito se ističe", početkom 1982. godine počeo je objavljivati priloge o peda-goškim i nastavnim problemima. U listovima i časopisima pisao je o

slobodnom vremenu učenika, reformi i raciona-lizaciji obrazovanja, inovacijama u nastavi, ocenjivanju uče-nika, rukovođenju školom, radu stručnih organa, o novoj lite-raturi i stručnim skupovima.

Dolaskom profesora Deletića na Filozofski fakultet došlo je do značajnih promena u nastavi sadržaja istorijske metodologije, odnosno predmeta Uvod u istorijske studije sa metodologijom. Ovaj se predmet ranije predavao kao sporedni, a Deletić je isti kao izborni predmet uzdigao na nivo kakav zaslužuje; inovirao je nastavni program, uneo nove teorijske i praktične sadržaje, preporučio kvalitetnu i savremenu lite-raturu, nametnuo je studentima i nastavnicima drugačiji odnos prema ovom predmetu. Metodološkim problemima bavi se i na nivou teorijskih rasprava, zahvaljujući čemu je nastalo nekoliko eseja i uxbenik istorijske metodologije, izborom i obradom sadržaja jedinstven na jugoslovenskim prostorima.

Slično se desilo i sa nastavom Metodike nastave istorije. Ovaj predmet su decenijama predavali nastavnici koji se tim sadržajima istraživački i teorijski nisu bavili, nastavni program bio je konzervativan i izrazito ideološki, odgovarao je nastavi pedesetih godina; dogmatski izvođena na-stava pretvorena je u moru studenata. Deletić se i pre dolaska na fakultet kao posvećeni istraživač zanimao teorijom, istorijatom i aktuelnom praksom nastave istorije. Preuzi-majući nastavu ovog predmeta, izmenio je nastavni program i izbor literature, a zahvaljujući novim pogledima na mesto i ulogu nastave ovog predmeta, modernijem izboru sadržaja, uz odstranjivanje ideologije i uvođenje didaktičkih i praktičnih pitanja nastave istorije, Metodika je predmet koji se predaje na osnovama savremene istorijske i pedagoške nauke, oslo-njena je na odabranu psihološku, pedagošku i metodičku lite-raturu. Profesor Deletić je svojim istraživačkim i teori-jskim radovima, kao i učešćem na stručnim i naučnim skupo-vima, dao zapažen doprinos i literaturi iz ove oblasti, naročito objavljivanjem priručnika Prilozi metodici nastave istorije. Zalaže se da Metodika nastave dobije sta-tus samostalne, pomoćne istorijske nauke.

***

Tri su glavna područja naučnog interesovanja profesora Deletića: istorija prosvete i kulture, metodika nastave isto-rije i istorijska metodologija.

U maniru sociološke istoriografije istražuje razvoj, rad i značaj prosvetnih i kulturnih institucija u Crnoj Gori u 19. i 20. veku, obrađujući njihovo "dugo trajanje" i totalitet delovanja. Osim problema na državnom nivou, rado obrađuje i zavičajnu problematiku, smeštajući uvek predmet istra-živanja u šire društvene i istorijske okvire.

Među radovima iz ove oblasti nesumnjivo je najvažnija monografija Nastava istorije u Crnoj Gori od 1834. do 1918. godine (Podgorica, 1995), Deletićeva doktorska disertacija, dorađena prema primedbama komisije za ocenu i recenzenata. U pitanju je koncepcijski i istraživački jedinstveno i originalno istraživanje istorije crnogorskog školstva, naročito nastave istorije, od treće decenije 19. veka do kraja postojanja samostalne države.

S pravom se može reći da monografija daje više sadržaja od onoga što naslov sugeriše. Naime, autor je u uvo-dnim poglavljima sintetički obradio društveno-ekonomske, političke i kulturne prilike, razvoj školskog sistema u Crnoj Gori u istraživanom periodu, a nastavu istorije posma-trao je kao pitanje od posebnog državnog interesa. Radi celo-vite obrade

istorije školstva na prostoru sadašnje Crne Gore, u posebnom poglavlju obrađen je prostor pod austrijskom vlašću, Boka Kotorska, i onaj na severu pod turskom vlašću. Sve to čini da je knjiga značajna za šire razumevanje istorije Crne Gore u 19. i početkom 20. veka. Treba naglasiti i da sadrži podatke značajne za izučavanje sadržine i procesa fo-rmiranja istorijske i nacionalne svesti crnogorskog naroda u 19. i početkom 20. veka. Autor je slojevitu i komplikovanu temu obradio kombinacijom problemskog i hronološkog pri-stupa istraživačkom zadatku; materijal je rasporedio po pro-blemima vezanim za razvoj školstva i nastavne prakse, a isto-rijsku hronologiju primenio unutar tematskih celina.

Monografija je naučno utemeljena i dokumentovana, pisana stilom lepe naučne proze; popunjava naučnu prazninu u nacionalnoj istoriografiji; korisna je za upoznavanje ško-lske tradicije i inspirativna za dalja istraživanja, naročito u području izvora, mehanizama formiranja i sadržaja isto-rijske i nacionalne svesti i nacionalne ideologije u Crnoj Gori u 19. i početkom 20. veka.

Istraživanja u okviru izrade doktorata omogućila su autoru da prikupi građu i razvije interesovanje za još niz te-ma iz istorije crnogorskog školstva. U pojedinačnim rado-vima pisao je o izgradnji školskog sistema u Crnoj Gori za vladavine knjaza Nikole, ciljevima i zadacima osnovne škole i nastave istorije, o školovanju i stručnom usavršavanju učitelja, ocenjivanju učenika, uxbenicima i td.

Odabrane od tih radova Deletić je objavio u zborniku Ogledi iz istorije prosvjete (Priština, 1998), koji sadrži osam rasprava o aktuelnim pitanjima istorije prosvete i kulture na prostoru Crne Gore u 19. i 20. veku.

Odlika svih tekstova je da su rađeni na bogatoj dokumentarnoj osnovi i uz primenu istorijske metodologije. Primetno je da je autor izučio relevantnu literaturu, obja-vljenu i arhivsku građu, da je prikupljene stavove i činjenice kritički vrednovao i umešno složio u jasno, pregledno i ubedljivo istorijsko štivo, pripovedački zanimljivo i jezi-čki korektno napisano. I ovu knjigu kritika je afirmativno ocenila. Istom se Deletić potvrđuje kao pouzdan znalac isto-rijske građe i literature, metodologije istorijske nauke, pedagoške teorije i prakse školskog rada.

Profesor Deletić je posvetio značajnu pažnju i zavi-čajnoj istoriji, tj. istoriji prosvete i kulture u Vasojevićima. Iz ove grupe radova ističu se radovi o prosvetiteljskoj misiji budimljanskih manastira, o Beranskoj gimnaziji, periodičnim publikacijama škola u Vasojevićima. U štampi se nalazi i njegov rad o zanatskim školama u Vasojevićima između dva svetska rata, a u završnoj je fazi izrada monografije o učite-ljskoj školi u Beranama od 1919. do 1929. godine.

Zavičajnoj problematici posvećene su dve monografije.

Sredstva informisanja u Vasojevićima (Berane, 1996) je istorijsko-bibliografska monografija, pisana povodom 55 godina od izlaženja prvog broja i 35 godina kontinuiranog izlaženja regionalnog lista "Sloboda". U monografiji su na zanimljiv i dokumentovan način pregledno obrađeni listovi, časopisi i druga periodika na prostoru Vasojevića od 1930. do 1996. godine. Knjiga predstavlja koristan doprinos istori-ografiji i bibliografiji serijskih publikacija u Crnoj Gori. Iako se radi o jubilarnoj publikaciji, rađena je na naučnoj osnovi. Naglasak je na bibliografskoj obradi, uz korištenje istorijske literature i samih publikacija, pri čemu se zapaža kritički odnos prema literaturi o revolucionarnim glasi-lima.

Učiteljska škola u Ivangradu 1949-1954. (Berane, 2000) naslov je monografske studije koja je izašla iz štampe sre-dinom 2000. godine. Knjiga je utemeljena na arhivskoj građi i izučenoj literaturi, sadrži brojne podatke o učenicima i nastavnicima, a napravljena je i analiza rada ove poznate crnogorske škole.

Deletić praktikuje da uz svoje radove objavljuje zavidnu količinu podataka o građi i literaturi, a za ovu knjigu je karakteristično da je kao posebnu celinu objavio odabranu istorijsku građu, iz koje se mogu sagledati ne samo uslovi školovanja i života u internatu pomenute škole, već i šira ideološka atmosfera u kojoj se razvijalo naše školstvo sre-dinom ovog veka. Knjiga je lep primer kako se lokalna tema može kvalitetno obraditi u sklopu državne istorije, kako se o "maloj temi" može napraviti vredan rad.

***

Profesor Deletić je jedan od naših retkih istoričara koji se naučno bavi istraživanjem praktičnih i teorijskih problema nastave istorije u prošlosti i sadašnjosti. Istorijska monografija o nastavi istorije u Crnoj Gori redak je i uspešan primer naučnog istraživanja prošlosti nastave ovog značajnog školskog predmeta. Autor je objavio više radova o problemima nastave istorije u savremenim uslovima, zasnovanih na istraživanju neposredne nastavne prakse u bera-nskim školama i relevantne metodičko-pedagoške lite-rature, kao i uopštavanju iskustva i razmišljanja o mogućnostima i načinima modernizacije nastave istorije.

U teorijskim radovima iz oblasti metodike nastave istorije Deletić je pisao o inovacijama u nastavi, posebno o mogućnostima i pedagoškom značaju problemske nastave isto-rije, upotrebi grafoskopa u nastavi istorije, mogućnostima korištenja epske poezije u nastavi, radu stručnog aktiva na usavršavanju nastave istorije. Na osnovu literature i sopstvene prakse pisao je o problemima nastave istorije u savremenim uslovima. Jedan broj radova iz ove oblasti nastao je na osnovu podataka dobijenih anketiranjem učenika srednjih škola u Beranama. Iz te oblasti su radovi o interesovanju učenika za istoriju, uticaju sredstava informisanja na nastavu istorije, stavovima učenika prema nastavi istorije, o razvijenosti tehnika učenja i radnih navika kod učenika. Nekoliko radova posvećeno je razmatranju karaktera metodike nastave istorije i njenom mestu među pedagoškim naukama, odnosno pomoćnim istorijskim naukama, te o odnosu metodike nastave istorije i istoriografije. Iz oblasti metodike zanimljivo je i više prikaza savremene literature i stručnih skupova.

Nesumnjivo, poseban značaj u ovoj problematici ima knjiga Prilozi metodici nastave istorije (Priština, 1997), tematski zbornik odabranih istraživačkih i teorijskih rasprava, koji dr Deletića svrstava u red malobrojnih autora uxbenika i priručnika iz metodike nastave istorije. Knjiga je (kao i ostale) verifikovana od afirmisanih recenzenata i odobrena za štampu od Nastavno naučnog veća Filozofskog fakulteta. Objavljeni radovi su rezultat dugogodišnjeg izuča-vanja pedagoške i metodičke literature, istraživanja nasta-vne prakse i uopštavanja nastavničkog iskustva autora. U njoj je obrađeno više pitanja nastave istorije u savremenim uslo-vima, značajan je doprinos inače oskudnoj stručnoj literaturi iz metodike nastave istorije i didaktike uopšte.

***

Više godina profesor Deletić predaje na osnovnim i magistarskim studijama sadržaje istorijske metodologije, a svoja iskustva i razmišljanja o primeni istorijskog metoda u istoriografiji i drugim društvenim naukama izložio je u više radova koje je objavio ili pripremio za štampu. Ovoj grupi pripadaju ogledi: Mentorstvo u naučnom radu, Isto-rijski metod u društvenim naukama, Primena istorijskog metoda u pedagoškim istraživanjima, Arhivi i njihov značaj u istoriografiji, Biblioteka i njen značaj za istorio-grafiju.

Naročito mesto među metodološkim radovima profe-sora Deletića ima Metodika naučnog rada u istoriografiji (Priština, 2000), objavljena u ediciji univerzitetskih uxbe-nika početkom 2001. godine. U pitanju je originalna mono-grafija iz oblasti istorijske metodologije, koncipirana kao uxbenik. Obrađeni su teorijski i praktični sadržaji pro-grama istorijske metodologije. Prva reagovanja nastavnika, saradnika i studenata na fakultetima su pozitivna. Knjigu koriste studenati osnovnih i magistarskih studija; rado je dočekana jer je jedna od malobrojnih u ovoj oblasti na jugo-slovenskim prostorima.

Ova monografija popunjava značajnu prazninu u metodološkoj i uxbeničkoj literaturi iz oblasti istorijskih nauka. Autor je izložio teorijska saznanja iz metodološke li-terature u oblasti istorijske tako i drugih društvenih nauka i obradio praktične probleme naučnog rada u istorijskim nau-kama, neke i univerzalno primenjive, a značajno je i da je napravio izbor od oko 500 metodoloških jedinica iz oblasti istoriografije i graničnih humanističkih nauka.

***

Radovi prof. Deletića pisani su stilom i jezikom koji čini da se lako čitaju i razumeju. Autor ima razvijen smisao za uočavanje i vrednovanje činjenica, analizu i sintezu, logično i jasno formulisanje stavova i zaključaka. Svoje stavove dokume-ntuje izvorima i literaturom, savesno se odnosi prema izvo-rima i rezultatima naučne misli - radovima drugih autora. Pokazuje kritički odnos prema izvorima i literaturi, pozna-vanje i uvažavanje pravila istorijske metodologije, opreznost i odmerenost u formulisanju stavova i zaključaka, ali i želju da kritički prosuđuje, što sve uliva poverenje u njegove ra-dove. Primetno je da istraživane probleme razmatra u širem kontekstu istorijskih zbivanja i naučnih interesovanja. Raznovrsnost tematike govori o Deletićevoj naučnoj radoznalosti, a objavljeni radovi legitimišu ambicioznog na-učnika, zavidne kulture, širokih opštih i stručnih znanja, istraživača osposobljenog za komplikovane naučne projekte.

Svojim radovima i knjigama dao je značajan doprinos istoriografiji prosvete i kulture u Crnoj Gori u 19. i 20. veku, kao i literaturi iz oblasti metodike nastave istorije i istorijske metodologije na jugoslovenskom prostoru, ali nje-gove radne i stvaralačke mogućnosti zbog nepovoljnih uslova života i rada nisu do kraja iskorištene. Nadajmo se da će u budućnosti imati bolje uslove da zadovolji svoju naučnu radoznalost i ostvari još bolje rezultate.

*Izlaganje na kulturnoj manifestaciji "Beransko ljeto 2001", tema "Školstvo u Beranama" - veče prof. dr Zdravka Deletića, Berane, 18. jula 2001.