Milieu - CMO · voor het milieu, het broeikaseffect doen toene-men of de ozonlaag aantasten. De regering pakt deze twee problemen aan door nationale parken te stichten, en door mensen

Editie 9:

Milieu

Per Jaar Beter Na meer dan 25 jaar onderhandelen en redetwisten over het oplossen van de armoede in de wereld heeft de wereld acht doelstellingen opgesteld die door alle leden van de Verenigde Naties, door de Wereldbank en door de Wereld-handelsorganisatie worden onderschreven: de Millennium Development Goals (de millenniumdoelen). De wereld moet er in 2015 een stuk beter voorstaan dan in het vergelijkingsjaar 1990. Op 8 concreet aangegeven terreinen en met heldere meetpunten. Elk jaar brengen de landen rapport uit over de gemaakte vorderingen. En dan zou het 'per jaar beter' moeten gaan. Met behulp van 'Per Jaar Beter' controleren leerlingen of dat ook zo is,. Zijn we op de goede weg? Gaan we de millenniumdoelen op tijd halen? In de werkbladen en op de bijbehorende webstek vinden ze de opdrachten én de benodigde informatie. * Wat is het doel? * Wat was de situatie in 1990? * Hoe is de situatie nu? * Gaan we het doel in 2015 halen?

‘Per Jaar Beter’ is een project van: Centrum voor Mondiaal Onderwijs

Centre for International Development Issues Nijmegen

Per Jaar Beter komt tot stand met financiële ondersteuning van de Nationale Commissie voor Internationale Samenwerking en Duurzame Ontwikkeling

© 2007 – CMO

Milieubescherming Ontwikkeling gaat vaak ten koste van het milieu. Hele stuk-ken regenwoud bijvoorbeeld worden gekapt om plaats te maken voor landbouwgronden, voor de winning van delf-stoffen (zoals steenkool en koper) of voor stadsontwikke-ling. De houtkap levert tropisch hardhout op dat voor goed geld in het rijke westen wordt verkocht én de gekapte gronden leveren per hectare meer op dan als tropisch bos. Dat houtkap vaak gepaard gaat met bodemerosie en een toename van CO2 zijn onbedoelde neveneffecten.

Landen die zich aan het ontwikkelen zijn, gaan ook veel meer energie gebruiken, eveneens vaak ten koste van het milieu. China is daarvan een berucht voorbeeld. In dit land verrijst de ene na de andere fabriek die afvalstoffen meestal ongezuiverd in het water loost of de lucht in blaast. De hoofdstad Bei-jing is berucht vanwege de smog die dat oplevert.

Hoog tijd om enkele spelregels op te stellen! Millenniumdoel 7 zegt over het milieu:

• Voor 2015 hebben we een blijvend goed (duurzaam) milieu. We stop-

pen het onomkeerbare verlies van natuurlijke hulpbronnen.

De VN willen met dit millenniumdoel onder andere ontbossing tegengaan, de afbraak van de ozonlaag stoppen (door gebruik van het drijfgas CFK tegen te gaan), de lucht-vervuiling aanpakken (door de uitstoot van CO2 te verminderen) en door energiebezui-nigende maatregelen te bepleiten. Al met al geen gemakkelijke opgave!

Gaan de landen de doelstellingen op tijd halen? Dat is wat jullie gaan onderzoeken! Wat is er al bereikt in de landen? Wat moet er nog gedaan worden in de race om de doelstellingen te gaan halen? Je vindt op de volgende werkbladen en de bijbehorende internetpagina’s informatie over Bolivia, Marokko, Oeganda en India, onze Per- Jaar-Beter-landen. Vier ontwikkelingslanden die overeenkomsten hebben, maar vooral grote verschillen. Ook de rol van Nederland komt aan bod: wat doet Nederland om ontwikkelingslanden te helpen bij het halen van de millenniumdoelen?

Lees de werkbladen goed door. Je vindt er telkens stukjes tekst met een ver-wijzing naar de website voor meer informatie. Elke landenbeschrijving eindigt met de hoofdvraag. Op bladzijde 13 en 14 kun je het onderzoek uitwerken.

_________________________________________________________________________1

editie 9 ___Milieu_______ werkbladen

Bolivia & Milieu • Het gaat goed in Bolivia Bolivia is zesentwintig keer zo groot als Nederland, maar er wo-nen maar negen miljoen mensen, waarvan de meesten in de gro-te steden wonen. Meer dan de helft van het land is bedekt met bos, twintig procent van het land is beschermd gebied. Wat dat betreft staat Bolivia er veel beter voor dan bijvoorbeeld Neder-land. De uitstoot van kooldioxide is per persoon in Bolivia tien keer zo laag als in Nederland. Er is een enorme verscheidenheid aan landschappen, aan soorten planten en dieren. Kortom: de natuur in Bolivia is bijzonder waardevol. Lees meer, ga naar www.cmo.nl/pjb. Kies land en onderwerp.

• Het gaat slecht in Bolivia Een probleem in Bolivia blijft de armoede. Kiezen tussen geld en milieu is moeilijk. Wat als er olie wordt gevonden in een na-tuurgebied? Een oliemaatschappij brengt inkomsten en vaak ook andere voordelen, bijvoorbeeld door het aanleggen van we-gen of het bouwen van bruggen. Daarvan kan de streek profiteren. Maar wat moet ervoor worden opgeofferd? Het is zoeken naar tussenoplossingen. Bolivia heeft de reputatie corrupt te zijn. In het verleden profiteerde vooral een kleine groep rijken van contracten met buitenlandse maatschappijen. Ambtenaren waren vaak omkoopbaar. Zoiets is moeilijk uit te roeien. Toch ziet het ernaar uit dat de situatie verbetert. Er wordt beter ge-luisterd naar de bevolking. Tegelijkertijd groeit de economie van Bolivia. Zal het milieu opzij gezet worden voor het geld nu de bodemschatten van Bolivia weer winstgevend zijn? Lees meer, ga naar www.cmo.nl/pjb. Kies land en onderwerp.

_________________________________________________________________________2


Op de muur staat: Vrijhandelsverdrag: handel om Bolivia te bestelen!

4 september is de Dag van de Beschermde Gebieden. In 2007 startten het district Beni en het Wereldnatuurfonds op die dag een cursus voor 2000 militairen van verschillende legereenheden. De helft van die eenheden is gelegerd in een beschermd gebied. Een handboek geeft informatie over de natuur in hun eigen land, welke gevaren die natuur bedreigen en hoe zij die kunnen beschermen. Militairen moeten ook milieuwachters worden. Deze voorlichting moet een grote groep jonge volwassenen bereiken. Later komen die terug in de burgermaatschappij en zullen zich dan meer bewust zijn van de rijkdom van de Boliviaanse natuur.

De Amazone-rivierdolfijn. Deze zoet-waterdolfijn komt ook in Bolivia voor.

• Bolivia - Milieu

Godenvoedsel met grote bloemen: Theobroma grandiflora, of-tewel cupuaçu. Dit familielid van de cacaoboom uit het Amazo-negebied heeft vruchten met een lekkere, romige smaak. Je kunt het sap drinken, met het vruchtvlees ijs maken, jam of vulling voor gebakjes, toetjes enzovoorts. In Zuid-Amerika is de vraag groter dan het aanbod, in Europa bijna onbekend. Als het aan Bolivia ligt zul je cupuaçu nog tegenkomen in de schappen van de winkels. Aan de ene kant de natuur bescher-men, aan de andere kant er geld mee verdienen, daarnaar doet Bolivia al lang onderzoek. Veelbelovende producten op het moment zijn hout, cupuaçu en kaaimannen (voor de huid).

Lees meer, ga naar www.cmo.nl/pjb. Kies land en onderwerp.

_________________________________________________________________________3

Opdracht: het onderzoek

In de Millenniumverklaring gaat millenniumdoel 7 onder meer over een blijvend goed (= duurzaam) milieu en het tegengaan van het verlies van natuurlijke hulpbronnen. 7. Zal het Bolivia lukken om in 2015 een blijvend goed milieu te hebben en

het verlies van natuurlijke hulpbronnen te hebben gestopt?

Zie voor uitleg en deelvragen pagina 11 en 12 van deze werkbladen.


In 2007 verklaarde president Evo Morales dat klimaatverandering een gevolg is van het kapitalistische systeem. Hij zei in een toespraak voor de VN dat Europa en Noord-Amerika 70% van de uitstoot van kooldioxide veroorzaken. Het tempo waarin diersoorten uitsterven is honderd keer zo hoog als voor de mens op aarde ver-scheen. Wij consumeren in één jaar, waarvoor de aarde vijftien maanden nodig heeft om het te produceren. De Wereldbank, aldus Morales, stelt voor om subsidies op koolwaterstoffen stop te zetten, water duurder te maken en subsidies te geven op investeringen in schone energiebronnen. Ze passen marktstrategieën toe om op dezelfde manier door te gaan als altijd. Dat is in zijn ogen voortzetting van beleid dat milieuproblemen ver-oorzaakt. Neem bijvoorbeeld biobrandstoffen: om één liter ethanol te maken heb je twaalf liter water nodig. Om één ton biobrandstof te maken heb je gemiddeld één hectare land nodig. President Morales vindt dat landbouw er is om mensen te voe-den, niet om machines draaiende te houden. Morales riep op tot respect voor Moeder Aarde. De noordelijke landen moeten hun koolstofuitstoot met 60 tot 80 procent verminderen om rampzalige gevolgen voor het leven en de natuur te voorkomen. Er moet een Wereld Milieu Organisatie komen die de Wereld Handels Organisatie tot de orde kan roepen. De Verenigde Staten en Europa consumeren 8,4 keer zoveel als de rest van de we-reld. Dat moeten zij verminderen. “Ik weet dat verandering niet gemakkelijk is als een erg machtige sector buitengewone winsten moet opgeven zodat de planeet kan overleven. Ik weet dat verandering moeilijk is, maar ik heb een absoluut vertrouwen in mensen, hun vermogen om redelijk te denken, te leren van hun fouten. ”

Een cupuaçutruffel (uit Brazilië). Heerlijk.

Marokko & Milieu • Het gaat goed in Marokko Marokko heeft de VN beloofd zijn bossen en zijn soortenrijkdom te beschermen en de uitstoot te verminderen van CO2 en gassen die de ozon-laag aantasten. De Marokkaanse regering zoekt een evenwicht tussen economische ontwikke-ling met meer welvaart voor de burgers en een zodanig gebruik van natuurlijke hulpbronnen van het land dat ook in de toekomst burgers daar voordeel van hebben. Zo geeft ze natuur-gebieden een beschermde status en bevordert ze het gebruik van duurzame energiebronnen ter vervanging van vaste brandstoffen (vooral hout) en andere milieuvervuilende energiebron-nen. Lees meer, ga naar www.cmo.nl/pjb. Kies land en onderwerp.

• Het gaat slecht in Marokko De bevolking van Marokko groeit snel en ook neemt de welvaart toe. Daardoor worden steeds meer na-tuurlijke hulpbronnen van het land gebruikt, zoals hout. Het aanpakken van ontbossing en luchtvervui-ling gaat moeizaam omdat wetten en andere regels die de regering uitvaardigt in de praktijk vaak niet worden toegepast. Ook zijn er nog niet veel particulie-re organisaties die zich inzetten voor het aanpakken van milieuproblemen. Veel mensen gebruiken in huis vaste brandstoffen omdat ze te arm zijn om de scho-nere energiebronnen stroom en gas te kunnen betalen of omdat ze daar niet op zijn aangesloten zijn. Lees meer, ga naar www.cmo.nl/pjb. Kies land en onderwerp.

_________________________________________________________________________4

Eucalyptus: zegen en vloek De eucalyptus is inheems in Australië maar groeit ook goed in Marokko. Bij herbebossing wordt deze boomsoort vaak ge-bruikt omdat hij hard groeit en daardoor snel brand- en tim-merhout levert. Ook houden zijn wortels de bodem goed vast en levert hij geurige oliën op die veel aftrek vinden. Maar deze boom neemt zó veel water uit de bodem op dat er voor andere planten in de buurt weinig overblijft. Akkers waar eucalyptus-sen naast groeien, drogen uit. Ook neemt hij veel voedings-stoffen uit de bodem op en geeft er weinig humus voor terug. Daardoor raakt de bodem waar de boom op groeit snel uitge-put. Tenslotte kunnen andere planten en gewassen niet groeien vlakbij eucalyptussen. Wie bomen wil planten om aan brand- en timmerhout te komen én het milieu wil sparen, kan volgens de VN-landbouworganisatie FAO beter een inheemse boomsoort kiezen.


Een test van een energiezuinige oven, door Marokko zelf ontwikkeld

Traditionele oven binnenshuis, die voor veel luchtvervuiling zorgt

• Marokko - Milieu De Marokkaanse bevolking gebruikt steeds meer voedsel en energie. Dat gaat ten koste van bos-sen en andere natuurgebieden in het land. Er ver-dwijnt jaarlijks 30.000 hectare bos. Door ontbos-sing worden soorten bedreigd of verdwijnen zelfs helemaal. Waar bomen en andere vegetatie ver-dwenen zijn, spoelt de bodem weg. Dat vergroot de kans op overstromingen. Marokko kampt ook met vervuiling door afvalgassen die schadelijk zijn voor het milieu, het broeikaseffect doen toene-men of de ozonlaag aantasten. De regering pakt deze twee problemen aan door nationale parken te stichten, en door mensen meer duurzame energiebronnen te laten gebruiken in plaats van hout en andere vervuilende energie-bronnen. Zo geeft ze meer plattelandsbewoners toegang tot stroom en gas zodat die geen hout of andere vaste brandstoffen hoeven te gebruiken.


_________________________________________________________________________5


In de Millenniumverklaring gaat millenniumdoel 7 onder meer over een blijvend goed (= duurzaam) milieu en het tegengaan van het verlies van natuurlijke hulpbronnen. 7. Zal het Marokko lukken om in 2015 een blijvend goed milieu te hebben en



Zuiniger aan met brandhout in de Zat-vallei Het Franse Bureau voor Duurzame Energie en Milieu GERES voert projecten uit in Marokko om mensen te leren zuiniger om te gaan met energie. Een voorbeeld hiervan vindt plaats in de Zat-vallei ten zuiden van Marrakech. Van oudsher gebruiken bewoners van deze streek oude modellen kachels. Daar moeten enorme hoeveelheden brandhout in om voldoende warm-te te krijgen voor het koken en om de woning te verwarmen. Ook braken de kachels en fornuizen grote hoeveelheden rook en CO2 uit. Vanaf 2001 voorziet de GERES de bewoners van moderne houtkachels die energiezuiniger zijn. Moskeeën in dit gebied krijgen zonneboilers voor warm water. Ten slotte krijgen mensen gasovens om brood te bakken. Gas is schoner dan brandhout. Ook zijn de ovens energiezuinig omdat ze geïsoleerd zijn en hun warmte goed vasthouden.


Een energiezuinige houtverbrander van metaal

Oeganda & Milieu • Het gaat goed in Oeganda Vroeger stond Oeganda bekend als ‘de Parel van Afrika’. Het land is rijk aan prachtige natuur. Er zijn bossen vol exotische dieren en planten. Moerasgebieden vol met vis, rivieren met watervallen en grote en kleine meren. Een gedeelte van deze natuurlijke rijkdom is beschermd in een netwerk van 10 natio-nale parken. Die worden beheerd door de Nationale Beheers-groep Bossen (National Forestry Authority/NFA). Na een lange tijd van burgeroorlog, is het nu in het grootste gedeelte van het land vrede. De toeristenindustrie is weer op gang geko-men. De parken worden een steeds belangrijker bron van in-komsten. Niet alleen voor het land, maar ook voor de dorps-gemeenschappen die rondom de parken wonen. Ook buiten de parken worden er pogingen gedaan om het milieu te bescher-men. De zwart-witte franjeaap in het Kibale Bos (Zuidwest-Oeganda) Lees meer, ga naar www.cmo.nl/pjb. Kies land en onderwerp.

• Het gaat slecht in Oeganda Oeganda is nog steeds een parel, maar de glans is aan het verbleken… De bevolking groeit snel. De meest mensen wonen op het platteland en leven van klein-schalige landbouw. Ze hebben dus land nodig. Zoals je op de foto ziet, liggen de landbouwgronden nu al vlak tegen de grens van het beschermde bos aan. Het komt dan ook vaak voor dat boeren beschermd bos-gebied kappen om daar landbouwgrond van te maken. Buiten de parken verdwijnt het bos in sneltreinvaart. Er is ook een snelgroeiende vraag naar houtproducten zoals bouwmaterialen en brandstof. Oeganda wil ook industrialiseren en meer suikerriet aanplanten. Daar is land voor nodig. President Museveni heeft onlangs een suikerrietproducent toestemming gegeven een stuk beschermd bos te kappen voor de uitbreiding van de plantage. Lees meer, ga naar www.cmo.nl/pjb. Kies land en onderwerp.

_________________________________________________________________________6


Milieuvervuilend koken 94% van de bevolking gebruikt hout of houtskool om te koken. Dit gebeurt nog heel primitief: een pan op drie stenen, met daaronder een vuurtje. Veel van de warmte gaat verloren. In de steden wordt de jiko ge-bruikt, een houtskoolstoof. Er gaan gigantische hoe-veelheden hout doorheen. Van struiken, kleine bomen tot grote woudreuzen. Op de foto hiernaast zie je de houtvoorraad voor een weekje koken van de school-lunch. Vrachtwagenvelgen vervangen de drie stenen.

• Oeganda - Milieu Oeganda heeft één bron van elektriciteit: de Nalu-baale-dam (vroeger de Owen Falls Dam geheten) in de Nijl. De dam levert lang niet genoeg op om het hele land van elektriciteit te voorzien. De mensen op het platteland hebben geen stroom en in de steden valt de stroom vaak uit. Daarom wil de regering meer dammen in de Nijl aanleggen, onder andere eentje bij Bujugali, iets stroomopwaarts. Maar dat gaat ten koste van prachtige natuur en watervallen. Aan de andere kant: als er meer stroom beschikbaar is, kunnen de mensen wellicht elektrisch gaan ko-ken. Dat scheelt een hoop bomen. In afwachting van de bouw zijn de mensen in de omgeving van Bujuga-li al verhuisd. De organisatoren van het plaatselijke ‘wild water varen’ krabben zich achter de oren: waar moeten ze straks naar toe met hun wildwaterboten? Er zijn in 2007 ook olie- en gasvoorraden in Oeganda gevonden. Wie weet kunnen deze nieuwe hulpbron-nen het energietekort helpen oplossen en zijn er geen nieuwe—natuurverslindende- dammen nodig? Lees meer, ga naar www.cmo.nl/pjb. Kies land en onderwerp.

_________________________________________________________________________7


In de Millenniumverklaring gaat millenniumdoel 7 onder meer over een blijvend goed (= duurzaam) milieu en het tegengaan van het verlies van natuurlijke hulpbronnen. 7. Zal het Oeganda lukken om in 2015 een blijvend goed milieu te hebben en




Een school met een eigen bomenkwekerij De kinderen leren op school dat bomen een belangrijke rol spelen voor het behoud van een goed milieu. Er zijn ook bomen nodig voor bouwmaterialen en brandhout. Fruitbomen voor voedsel, bomen om de huizen tegen de wind te beschermen en bomen om lekker in de schaduw te kunnen zitten. Bomen zijn ook de woon– werken leefomgeving van dieren. Bomen moeten dus niet alleen worden beschermd, maar ook geplant. Op de foto zie je de kinderen van Kanyawara-basisschool in hun bomen-kwekerijtje.

India & Milieu • Het gaat goed in India Duurzame energie is erg belangrijk voor India. Door middel van bij voorbeeld windturbines en zonnepanelen kunnen de plattelandsgebieden die niet verbonden zijn met het elektrici-teitsnetwerk toch elektriciteit krijgen. Daarom wordt de ont-wikkeling van duurzame energie in India ook intensief onder-steund door de overheid van India. Er is zelfs een ministerie dat zich bezig houdt met duurzame energie: het ministerie van Non-conventionele Energiebronnen (MNES), en een overheids-instantie die zich richt op de ontwikkeling en financiering van duurzame energie: de India Renewable Energy Development Agency (IREDA). Beide instanties zijn uniek in de wereld. Lees meer, ga naar www.cmo.nl/pjb. Kies land en onderwerp.

• Het gaat slecht in India De adivasi zijn de eerste bewoners van India. Oor-spronkelijk leefden zij in de heuvels en bossen van deelstaten als Bihar, Orissa, Kerala en Tamil Nadu. Ze spreken andere talen dan de hindoes en hebben hun eigen tradities. De adivasi worden al eeuwen gediscri-mineerd. De laatste jaren verliezen zij steeds meer land door de snel groeiende economie en de stijgende behoefte van India aan natuurlijke hulpbronnen (mineralen en hout) en de vraag naar ruimte voor de aanleg van dammen of voor mijnbouw. Voor de bouw van enorme dammen in de deelstaat Madhya Pradesh moesten tienduizen-den adivasi wijken. Hun land werd onder water gezet. Ze kregen geen nieuw land en maar een gedeeltelijke

schadevergoeding, te weinig om een nieuw leven te kunnen opbouwen. Zo zijn zij slachtoffer geworden van een niet door henzelf veroorzaakte milieuverstoring. Lees meer, ga naar www.cmo.nl/pjb. Kies land en onderwerp.

_________________________________________________________________________8

Inhalators zonder CFK’s India heeft samen met andere landen beloofd CFK’s helemaal uit te bannen. CFK’s worden in India al niet meer gebruikt in airco’s en koelkasten. Maar er worden daar nog steeds CFK’s verwerkt in inhalators. Een inhalator is een apparaatje maarmee je medicijnen in poedervorm of in kleine druppeltjes in kunt ademen. Vooral mensen met astma of bronchitis maken daar gebruik van. Nu brengen farmaceutische bedrijven in India inhalators op de markt waarin hydroflueoralkanen of HFA’s zijn verwerkt. Deze stoffen tasten de ozonlaag van de aarde niet aan en versterken ook niet het broeikaseffect op aarde. Ze komen in het najaar van 2007 en begin 2008 op de markt. Wel zullen ze 20% duurder zijn dan inhalators waarin CFK’s zijn ver-werkt. Daar staat tegenover dat er een grote markt is voor deze nieuwe producten. India telt namelijk tussen de 15 en 20 miljoen astmapatiënten. Ook hebben veel mensen last van chronische ontstekingen aan de luchtwegen. Deze mensen kunnen voortaan milieuvriendelijk inhaleren. Bron: http://timesofindia.indiatimes.com


Adivasi in Gudalur

• India - Milieu

Vooral de onstuitbare bevolkingsgroei in India en de daarmee gepaard gaande enorme vraag naar energie is de belangrijkste oorzaak van de milieuproblemen in dit land. De uitbreiding van de landbouwproductie heeft in de vorige eeuw grootschalige ontbossing veroorzaakt waardoor veel planten- en diersoorten worden be-dreigd. De CO2-uitstoot door de industrie en het verkeer heeft de grote steden al enorm vervuild. De grote stuwdam-men die nodig zijn voor de energievoorziening tasten natuurgebieden aan. De Indiase regering wil dat ook wind en zon een be-langrijk aandeel krijgen in de energievoorziening. Het land behoort intussen bij de top-drie van landen die gebruik maken van windenergie.


_________________________________________________________________________9


In de Millenniumverklaring gaat millenniumdoel 7 onder meer over een blijvend goed (= duurzaam) milieu en het tegengaan van het verlies van natuurlijke hulpbronnen. 7. Zal het India lukken om in 2015 een blijvend goed milieu te hebben en het

verlies van natuurlijke hulpbronnen te hebben gestopt?


Voorportaal van de zon In Chunangamveli, een dorp in de deelstaat Kerala, staat het Mithradham Centrum voor Duurzame Ener-gie. Mithradham is Sanskriet voor ‘voorportaal van de zon’ en ‘huis van vrienden’. Het centrum houdt zich bezig met ontwikkeling van zonne-energie. Ook geeft het centrum voorlichting over duurzame energie en trainingen aan mensen die ermee willen werken. Één van de projecten die het centrum uitvoert, is de aanleg van verlichting in woningen van mensen die geen aansluiting hebben op het stroomnet. Dat zijn vooral mensen die te arm zijn een aansluiting en levering van stroom te kunnen betalen. Voorheen zaten daar scho-lieren hun huiswerk te maken bij het licht van stin-kende en walmende olielampen, die ook nog eens het milieu flink vervuilen. Nu hebben ze die vervuilende lampen niet meer nodig. De nieuwe verlichting loopt op stroom, opgewekt in zonnepanelen die op het dak zijn geplaatst. Bron: http://www.mithradham.org

Als je goed kijkt, kun je in het riet een zonnepaneel zien zitten


Bouw van de Sardar Sarovardam in de Narmadarivier

Wat doet Nederland? Nederland staat ook wel bekend als Holland. De term Holland is afgeleid van holtland of holdland oftewel hout-land. Ooit was ons land volledig bedekt met bossen. Daar is nu nog maar zo’n 10% van over. De ontwikkeling van Nederland als geïndustrialiseer-de natie heeft tot een grootschalige ontbossing van Holland geleid. Hetzelfde proces heeft in diverse andere ontwikkelde landen plaatsgevonden. Sommige ontwikkelings-landen beschuldigen het rijke westen ervan hen arm te willen houden door niet toe te staan dat zij dezelfde ontwikkeling (lees: ontginning door houtkap) door mogen ma-ken. Hoe dan ook, de steeds verdergaande wereldwijde ontbossing is een van de be-langrijkste milieu-items en een belangrijk onderdeel van de millenniumdoelen. Milieu is een van de prioriteiten van het Nederlandse ontwikkelingsbeleid. Nederland wil ervoor zorgen dat er internationale afspraken komen over milieubescherming en dat er beter internationaal wordt samengewerkt. Meer concreet wil Nederland dat in 2015 tien miljoen mensen in ontwikkelingslanden met Nederlandse hulp zijn voorzien van duurzame energiediensten (zoals elektriciteit uit zonne-energie).

Nederland ondersteunt in dit kader ook PRO-MAB (Programa Manejo de Bosques de la Amazonia Boliviana), een programma voor duurzaam tropisch bosgebruik in het Bolivi-aanse Amazonegebied. Doel van dit pro-gramma is het bevorderen van welvaart en welzijn van de bevolking door een verstandig gebruik van het bos. De bewoners krijgen

voorlichting over duurzaam bosgebruik. PROMAB is een samenwerking van de universiteit van Ri-beralta (Bolivia) en van Utrecht (Nederland). Veldonderzoek in het Boliviaanse Amazonegebied Niet alleen de Nederlandse regering is actief op milieu en ontwikkelingssamenwerking. Ook Nederlandse particuliere organisaties steunen projecten op dit terrein. We noemen er enkele. Oxfam Novib en Hivos voeren samen het beheer over het Biodiversiteits-fonds (BDF). Het fonds heeft tot doel om biodiversiteit (= soortenrijkdom) te bevorde-ren. Het fonds steunt wereldwijd (ook Bolivia, India, Marokko en Oeganda) projecten die bijvoorbeeld ongecontroleerde houtkap tegengaan, het gebruik van pesticiden be-

strijden en duurzame landbouwmethoden bevor-deren. Het fonds richt zich vooral op kleine boe-ren in ontwikkelingslanden. ICCO steunt diverse projecten gericht op natuur-behoud en bescherming van natuurlijke hulp-bronnen, bijvoorbeeld in India. De partnerorgani-satie Seva Mandir richt zich ondermeer op duur-zaam water– en bosbeheer in 600 dorpen in de streek Rajasthan. Lees meer, ga naar www.cmo.nl/pjb. Kies Nederland.

Deelnemers aan een bijeenkomst van Seva Mandir in Rajasthan

________________________________________________________________________10



Het bevorderen van een duurzaam leefmilieu is on-derdeel van het zevende millenniumdoel: 7. Voor 2015 hebben we een blijvend goed (=

duurzaam) milieu. We stoppen het onomkeer-bare verlies van natuurlijke hulpbronnen.

Naast een duurzaam milieu vallen ook toegang tot veilig drinkwater (PJB 3) en een beter leven voor krottenwijkbewoners (PJB 6) onder millenniumdoel 7. Bij de meeste millenniumdoelen hebben de VN concreet aangegeven wat elk land moet doen om dat millenniumdoel te halen. Extreme armoede moet per land in 2015 met 50% zijn teruggedrongen; kindersterfte met 66% en moedersterfte zelfs met 75%. Voor een ’duurzaam milieu’ is nergens aangegeven wat de streefcijfers zijn. Gemeten wordt bijvoorbeeld hoeveel procent van het land met bos is bedekt, maar wanneer mo-gen we tevreden zijn? Is dat als een land voor 10% met bos (zoals Nederland) is be-dekt of als een land voor 50% (zoals Bolivia) met bos is bedekt? Het lijkt erop dat de VN al tevreden zijn als de ontbossing per land gestopt kan worden en kan worden om-gebogen in herbebossing. Het enige harde cijfer dat genoemd wordt, heeft te maken met de uitstoot van het drijfgas CFK (dat broeikasgassen aantast waardoor de aarde sneller opwarmt). Die uit-stoot moet op termijn worden teruggebracht tot 0. Op de website http://www.cmo.nl/pjb/ vind je de millenniumdoelstellingen, de meet-punten (met een duur woord: prestatie-indicatoren), achtergrondinformatie en verha-len van mensen die met milieu en milieuaantasting te maken hebben. Niet van alle lan-den in de wereld, maar van de vier landen die jullie gaan onderzoeken: Bolivia, India, Marokko en Oeganda.

Rondom een duurzaam milieu zijn er vier prestatie-indicatoren, waarbij één indicator twee soorten uitstoot meet: die van CO2 en die van CFK’s. Vreemd genoeg wordt de ene per hoofd van de bevolking omgerekend (CO2) en de ander niet (CFK’s). Van be-lang is verder of het percentage bos niet verder daalt (= of de ontbossing een halt wordt toegeroepen) en of er maatregelen worden genomen om waardevolle natuurge-bieden te beschermen. Ten aanzien van het energiegebruik geldt: niet zozeer de hoogte van het energiege-bruik, als wel de vraag of het energiegebruik een dalende trend heeft is belangrijk. Een dalende trend kan immers duiden op succesvol beleid in het kader van energiebe-zuiniging.

________________________________________________________________________11

Vragen bij doelstelling 7 over een duurzaam milieu: • Hoeveel procent van het land is nog met bos bedekt? • Hoeveel procent van het land is tot beschermd natuurgebied uitgeroepen? • Hoe groot is de uitstoot van CO2 (per hoofd van de bevolking)? • Hoe groot is de uitstoot van het drijfgas CFK (totaal voor het hele land)? • Hoe groot is het energiegebruik?


De antwoorden op de deelvragen geven een goed beeld van de vorderingen in de af-gelopen jaren. Trek de lijn door naar 2015 en dan kun je waarschijnlijk wel voorspellen of de millenniumdoelen wel of niet gehaald gaan worden. Vergeet niet je conclusie met goede argumenten te ondersteunen!

Presentatie Zoek een goede vorm om de resultaten van het onderzoek aan anderen te presente-ren. Je kunt ervoor kiezen er een spreekbeurt van te maken, of een powerpoint-presentatie. Het zou in de vorm van een artikel (voor bijvoorbeeld de schoolkrant) kunnen, of een pagina voor een (school)website. Misschien kun je iets met affiches of met een fototentoonstelling? Zie voor meer suggesties de bijlage op pag. 13-14.

________________________________________________________________________12

Antwoorden op de deelvragen: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Conclusies hoofdvragen (met argumenten). De kans is groot/klein dat in 2015 Bolivia/Marokko/Oeganda/India een blijvend goed milieu heeft en het verlies van natuurlijke hulpbronnen heeft gestopt. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .


BIJLAGE Suggesties voor presentaties De vorm waarin jullie de resultaten van jullie onderzoek kunt presenteren, is geheel vrij. We geven hieronder een overzicht van mogelijke presentatievor-men, zoveel mogelijk toegespitst op het thema ‘duurzaam milieu’. Je kunt na-tuurlijk ook combinaties van verschillende vormen gebruiken. Aan jullie de keus. Hoorspel, rollenspel of drama Ontbossing en luchtvervuiling kunnen dramatische gevolgen hebben voor het dagelijks leven van mensen in ontwikkelingslanden. Vruchtbare bodem spoelt weg als er geen boomwortels meer zijn die de grond vasthouden; mensen krijgen longaandoeningen door smog en kunnen niet meer werken. Kortom: elementen genoeg voor een aangrij-pend hoorspel, rollenspel of drama. Schrijf van tevoren alle rollen zoveel mogelijk uit en oefen een keer voordat jullie het resultaat aan anderen presenteren. Fotopresentatie of fotoverslag Met foto’s kun je veel duidelijk maken. Foto’s over verdwijnende bossen of luchtvervui-ling door verkeer en fabrieken zeggen vaak meer dan woorden. Gratis foto’s kun je op internet ondermeer vinden op Flickr. Powerpointpresentatie Met tekst en beeld kun je ook een Powerpointpresentatie maken waarin je uitlegt wat er goed en niet goed gaat op milieugebied in het land dat jullie onderzocht hebben. Bij de afsluiting kunnen jullie ook je eigen mening of conclusies presenteren. Affiche of cartoon In ontwikkelingslanden kunnen veel mensen niet lezen of schrijven. Die mensen kun je niet met een tekst wijzen op de gevaren van ontbossing. Met een affiche of cartoon zonder of met weinig woorden en een of meer duidelijke afbeeldingen kun je duidelijk maken waarom het belangrijk is om niet alle bomen in de omgeving om te kappen.

Bomen kappen voor het kranten-papier waarop de ontbossing in een vette kop wordt aangekondigd

________________________________________________________________________13


________________________________________________________________________14

Reeks stellingen Jullie standpunt over het milieubeleid van de regering van het land dat jullie onderzoeken, kunnen jullie ook presenteren in de vorm van een aantal stellingen. Een stelling waarmee je discussie kunt oproepen, zou kun-nen zijn: ‘De regering van land XXX doet veel te weinig om de ontbossing of luchtvervuiling in eigen land tegen te gaan.’ Gastles De stellingen van hierboven kun je ook verwerken in een gastles die jullie zelf aan de rest van de klas geven. Geef je klasgenoten informatie over het milieu in het door jullie onderzochte land en laat hen vragen stellen. Verzin ook enkele opdrachten waarmee ze met door jullie verstrekte informatie aan de slag kunnen gaan.

Website Op Kennisnet vinden jullie een handig hulpmiddel om een website te ma-ken: de Websitemaker. Hiermee kunnen jullie al snel een website in elkaar zetten. Kijk op: http://wesitemaker.scholier.kennisnet.nl/. Denk van tevoren goed na over wat jullie kwijt willen op de website. En over de vormgeving. Op beeldscherm lezen is lastig dus maak de teksten niet te lang en hou de zinnen kort. Jullie kunnen links aanbrengen naar websites die meer informatie geven. En misschien kunnen jullie er animaties of filmpjes aan toevoegen?

Rap of lied Voorlichting over het milieu kan ook via een rap of lied. Geef wat je geleerd hebt over het milieu in jullie PerJaarBeter-land weer door middel van een pakkende tekst.

Collage + mondelinge toelichting Een goede collage is niet makke-lijk te maken. Je moet maar net de foto’s en teksten vinden die precies aansluiten bij wat jullie kwijt willen over het milieu in het door jullie onderzochte land. Wat je niet kunt vinden kun je verwerken in een mondelinge toelichting. Wat doet de regering van jullie land bijvoorbeeld om de luchtvervuiling tegen te gaan?

Dit zijn enkele voorbeelden van mogelijke presentatievormen. Misschien bedenken jullie zelf een hele andere. Een spreekbeurt of een verzonnen verhaal over het milieu waarin jullie de conclusies verwerken! Aan jullie de keus om en een spannende presentatie te bedenken waarin jullie conclusies goed naar voren komen. Succes!


editie 9 ___Milieu_______ handleiding

VOOR LEERKRACHTEN Projectopzet Per Jaar Beter bestaat uit twee onderdelen die onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn:

1. de werkbladen (op papier) met informatie over het betreffende millenniumdoel, de situatie in de vier landen en de activiteiten van Nederland op dit vlak. In de werkbladen staan de onderzoeksopdrachten geformuleerd, die leerlingen groeps-gewijs moeten uitvoeren, één land per groep.

2. de website (http://www.cmo.nl/pjb/) met:

a. aanvullende informatie over millenniumdoelen, b. aanvullende informatie over prestatie-indicatoren, c. de positieve ontwikkelingen per land, d. de te nemen hindernissen per land, e. concrete verhalen van mensen in het zuiden, f. de gegevens per land op elk van de relevante prestatie-indicatoren, g. algemene en specifieke landeninformatie, h. interactieve elementen als ‘vraag het de deskundige’ en e-mailformulieren, i. verwijzingen, j. de downloadpagina.

Verschenen en nog te verschijnen edities 1. Onderwijs. 1. Armoede. 2. Toegang tot veilig drinkwater. 3. Kindersterfte. 4. Eerlijk handel. 5. Leefomstandigheden van krottenwijkbewoners. 6. Aids. 7. Moederzorg. 8. Milieu. 9. Malaria. 10. Schuldenvraagstuk. 11. Overdracht van nieuwe technologieën.

Doelgroep Leerlingen van de basisvorming in het voortgezet onderwijs (12-15 jaar) en hun Leerkrachten. De verschillende edities sluiten aan bij de vakken biologie (domein ‘mensen in hun omgeving’), aardrijkskunde (domein ‘De wereld’) en econo-mie (domein ‘de leerling als burger’). Daarbij sluit Per Jaar Beter goed aan bij het TVS-model (toepassing, vaardigheden en samenhang), gezien het feit dat leerlingen zelfstandig on-derzoek moeten doen en eigen conclusies moeten trekken.

________________________________________________________________________15

Doelstellingen • Leerlingen verdiepen zich in één of meer millenniumdoelstellingen. Aan de hand van

concrete casestudies bekijken leerlingen de situatie in een land in Noord-Afrika, een land in Zuidelijk Afrika, een land in Azië of een land in Latijns-Amerika.

• Daarnaast leerlingen wat Nederland aan het bereiken van de millenniumdoelstel-ling bijdraagt.

• Leerlingen onderzoeken zelfstandig de indicatoren die bij de betreffende millen-nium-doelstelling horen.

• Leerlingen trekken zelf hun conclusies of de millenniumdoelstelling(en), op onder-delen en in zijn totaliteit, gehaald gaan worden.

Werkwijze Verdeel de klas in vier groepen, naar analogie van de vier landen. Als de groepen te groot worden, kunt u twee groepen ook onafhankelijk van elkaar aan hetzelfde land laten werken. Laat elke groep aan de slag gaan met inleidend werkblad 1. Vervolgens gaat de groep die zich bezig gaat met Bolivia aan de slag met de werkbladen 2 en 3, de groep voor Marokko met de werkbladen 4 en 5, de groep voor Oeganda met de werkbladen 6 en 7 en de groep voor India met de werkbladen 8 en 9. De teksten op de werkbladen vormen slechts een inleiding op het thema. Meer informatie kunnen de groepen vinden op de internetsite van het project: http://www.cmo.nl/pjb/ Daar vinden de leerlingen achtergrondinformatie over het land dat ze gaan onderzoe-ken, de successen en de hindernissen die het land ondervindt bij zijn streven om het betreffende millenniumdoel te gaan halen en verhalen die weergeven welke uitwerking dat streven heeft op het dagelijkse leven van de mensen in dat land. Alle groepen lezen ter vergelijking met hun eigen land werkblad 10 over wat Nederland op het terrein van millenniumdoelen doet. Het onderzoek doen de groepen allemaal aan de hand van werkblad 11. Het verslag en de presentatie aan de hand van werkblad 12. Werkbladen 13 en 14 dienen als bijlage en geven de leerlingen suggesties voor moge-lijke presentatievormen. De al genoemde website geeft ook achtergrondinformatie en nieuws rondom de millenniumdoelen en bruikbare externe links.

________________________________________________________________________16


Deel van de openingspagina van de Per jaar Beter-website: http://www.cmo.nl/pjb/ E-mail-attendering Het Centrum voor Mondiaal Onderwijs biedt u de mogelijkheid om geïnformeerd te worden over het verschijnen van nieuwe edities van Per Jaar Beter. Het enige dat u daarvoor hoeft te doen is een e-mail te sturen naar [email protected] met als onderwerp ‘Houd mij op de hoogte van het verschijnen van nieuwe edities van Per Jaar Beter’.

________________________________________________________________________17


Evaluatieformulier 1. Het gebruik van een editie van Per Jaar Beter

• Hoe vaak gebruikt u Per Jaar Beter? • Hoe gebruikt u Per Jaar Beter?

Als onderdeel van een reguliere les Als een speciale les geheel gewijd aan het onderwerp van PJB Anders:

• Gebruikt u de aangereikte lessuggesties of ontwikkelt u (ook) eigen lessugges-ties?

Ik gebruik de aangereikte lessuggesties (onderzoeksopdracht) Ik gebruik ook eigen lessuggesties Ik gebruik alleen eigen lessuggesties

2. Redenen om Per Jaar Beter te gebruiken

• Graag aanvinken wat voor u van toepassing is: Aandacht in de media Actualiteit van het onderwerp Sluit aan bij het niveau van mijn leerlingen Sluit aan bij de thema’s waarmee ik in de klas bezig ben Sluit aan bij het curriculum Anders:

3. Impact op de leerlingen

• Vinden leerlingen het leuk om met PJB te werken? • Zo ja, waarom? • Bieden de PJB’s leerlingen de gelegenheid om een link te leggen tussen hun ei-

gen leven en dat van mensen in het Zuiden? Hoe? • In welke mate kunnen leerlingen de denkbeelden en vaardigheden die ze ontwik-

kelen door te werken met PJB ook toepassen op andere verhalen/lessen over het Zuiden?

• In welke mate verandert het werken met PJB de beeldvorming over het Zuiden? • Denkt u dat uw leerlingen meer geïnteresseerd zijn in het zoeken van aanvullen-

de informatie over het Zuiden? • Zijn er enige tastbare resultaten die het resultaat zijn van het werken met PJB?

4. Enkele andere kwesties

• Laat u exemplaren van PJB aan andere docenten zien? Gebruiken zij die ook? • Gebruikt u de informatie van de bijbehorende website? • Wijst u leerlingen op het bestaan van de website?

5. Enkele stellingen

• Welke van de volgende stellingen kunt u onderschrijven? Werken met PJB heeft me meer vertrouwd gemaakt met derdewereldzaken Werken met PJB heeft mijn kennis van derdewereldzaken vergroot Werken met PJB heeft me aangezet tot het zoeken van aanvullende infor-

matie/lesmateriaal over het Zuiden Werkende met PJB heb ik kennis kunnen nemen van verschillende stand-

punten en getuigenissen uit het Zuiden Geen van bovenstaande, aangezien ik al goed op de hoogte was van der-

dewereldzaken Dit evaluatieformulier is ook als Word-document te downloaden vanaf de website: http://www.cmo.nl/pjb/

________________________________________________________________________18


Documents

Milieu - CMO · voor het milieu, het broeikaseffect doen toene-men of de ozonlaag aantasten. De regering pakt deze twee problemen aan door nationale parken te stichten, en door mensen