Upload
hilalaldemir
View
53
Download
4
Embed Size (px)
DESCRIPTION
makina elemanları mil göbek bağlantıları
Citation preview
Makine Elemanlar
7.Hafta /1.-2.Ders
Ali Imre AYDENIZ
Giri
Hesaplamalar
Yaptrma Balantlar
Makina Elemanlar
mailto:[email protected]Miller, Akslar, aftlar
Makina Elemanlar
Miller
Makinalarda, hareketi dnme hareketi olan para ve elemanlarnkullanlmas konstrktif adan ok eitli avantajlar salar.
Gerek motor elemannda, gerek g iletim hattnda ve gereksemakinann asl ilevinin yerine getirildii blmlerde mmkn olduukadar dnme hareketi yapan para ve elemanlar kullanlmaya allr.Bu para ve elemanlarn dnmelerine izin verecek ekildedesteklenmeleri (yataklanmalar) gerekecektir.
Ek olarak, dnen bir paradan bir dierine enerji ak (g iletimi) szkonusu olacaktr. Baz basit sistemlerde bu istekler her hangi bir bakaeleman kullanlmadan yerine getirilebilir. Daha sk uygulanan bir zmise dnen para ve elemanlar zerinde tayan ve tad bu paralararasnda enerji akna da imkn veren ayr bir elemann kullanlmasdr.
Bu elemanamil ad verilir.
Makina Elemanlar I -Miller ve Akslar
Miller Mil; dili ark, kay kasna, zincir dilisi, kavrama gbei, volan, rotor vb.
paralar zerinde tayan ve bunlarn kendisiyle birlikte dnebilmeleri iin
genellikle iki yerinden yataklanm olan nemli bir makina elemandr. Miller,
zerinde tad paralardan kaynaklanan ykler sonucu eilmeye, g
iletimini salayan dndrme momenti nedeniyle de burulmaya zorlanr.
Makina Elemanlar I -Miller ve Akslar
ki kademeli bir
dili kutusu ve bu
kutudaki ayr
mil
Dili kutusu milleri
Makina Elemanlar I -Miller ve Akslar
Mil rnekleri Alttaki ekilde yksek hzl bir dili kutusunun kaymal yataklarla yataklanm mili
gsterilmitir. Dzgn, niform kesitli silindirik bir ubuk gerek mukavemet ve
gerekse imalat maliyeti asndan bir mil iin ideal bir geometrik ekle sahip olduu
halde, ekilde de grlebilecei gibi konstrktif ekillendirme sonucunda ounlukla
bundan olduka farkl bir geometri ortaya kar. zerinde tad dili ark, kay
kasna, zincir dilisi, kavrama gbei gibi elemanlarla mil arasndaki mil-gbek
balants iin feder veya kama yuvas bulunabilir.
Makina Elemanlar I -Miller ve Akslar
Mil rnekleri
Millerde, mil-gbek balants iin yaplm konik geme yzeyleri, kamal
mil eklinde ilenmi blmler olabilir. eitli amalarla alm delikler
bulunabilir. zerine taklan paralarn eksenel dorultudaki konumlarn
belirlemek amacyla ani ap deiimleri ve bunun sonucu olarak fatura
denilen gei blgeleri, emniyet halkalarnn takld kanallar, vida alm
blmler olabilir.
Makina Elemanlar I -Miller ve Akslar
Bir talama tezgh-
nn mili. Yataklama
iin dtan basnlan-
drlm (hidro-statik)
yataklar kullanlmtr.
Mil, deformasyonlarn
kk kalmas
dnlerek
boyutlandrlmtr.
Mil rnekleri Makinann veya bir nitesinin dna doru uzanm olan ve g girii veya
k iin kullanlan mil ularnn ekli ve lleri ile ilgili ounluklauyulmas gereken standartlar, keza rulmanl yatak gibi baz standartllerde yaplan elemanlar milin llerine ve ekline baz kstlamalargetirir. Milin ekillendirilmesinde sistemin montajnn, gerekiyorsademontajnn mmkn ve kolay olmas da gz nnde bulundurulur. Bazuygulamalarda eitli amalarla millerin iinin boaltlmas gerekebilir.
Makina Elemanlar I -Miller ve Akslar
Bir torna tezgahnn i mili
Mil/aft/Aks
Miller Akslar Shaft
Eilme+Burulma Eilme Burulma
Makina Elemanlar
Bir gemi aft rnei
Krank miliRayl tatlar iin tekerlek
aks (a) dnmeyen (b)dnen
Krank milleri
Makina Elemanlar I -Miller ve Akslar
Gemi aftlar
Makina Elemanlar I -Miller ve Akslar
Titanic -1912
Bir gemi aft rnei
aftlar
Makina Elemanlar I -Miller ve Akslar
Bir nden ekili (tahrikli)
otomobile ait n tekerlek
konstrksiyonunda
tekerlei tayan mil ve
tahrik mili balants
1. Tekerlei tayan mil,
2. Tahrik mili (aft),
3. Sabit hz kavramas ,
4. Rulmanl yatak,
5. Jant,
6. Fren diski
Elastik miller Nispeten uzun mesafelerde ve kk glerin iletiminde elastik miller
kullanlmaktadr. Elde kullanlan delik delme ve talama aparatlar,
otomobillerin kilometre lme cihazlar ve hz gstergeleri bunlarn en ok
kullanld yerlerdir. Alttaki ekilde grld gibi bir elastik mil esas olarak
birbirine ters ynde sarlm yay tellerinden olumaktadr.
Makina Elemanlar I -Miller ve Akslar
Akslar Akslar; baz dnen veya salnm hareketi yapan para ve elemanlar
zerinde tayan ancak enerji iletme zellii olmayan elemanlardr. Halat makaralar, tat tekerlekleri, konveyr destek makaralar ve tamburlar, gergi kasnaklar, yine gergi amal zincir dilileri, baz hallerde dili arklar akslar tarafndan tanan elemanlara rnek olarak verilebilir.
Makina Elemanlar I -Miller ve Akslar
Bir bantl konveyrn destek makaralar ve bunlar tayan
dnmeyen trden akslar.
Dnen ve Dnmeyen Akslar
Rayl tatlar iin tekerlek aks olarak dnmeyen (a)
ve dnen (b) aks eklinde iki farkl konstrksiyon.
b deki aks tam deiken eilme zorlanmasna maruz kalr. Bu aks virajlarda ray ile tekerlek arasndaki srtnmeden dolay bir miktar burulma yk de alr.
Makina Elemanlar I -Miller ve Akslar
Aks rnekleri
Bir krene ait
dndrlen tekerlei ve
ona bal diliyi tayan
dnmeyecek ekilde
yaplm aks (Baz
hallerde perno da
denir)
Makina Elemanlar I -Miller ve Akslar
Aks rnekleri
Bir kamyonun n
tekerlek
konstrksiyonu ve
tekerlei tayan
dnmeyen trden
aks
Makina Elemanlar I -Miller ve Akslar
Aks rnekleri
Bir torna tezgahna ait dner punta. Dnen blm ilev
itibar ile bir aks olarak dnlebilir.Makina Elemanlar I -Miller ve Akslar
Mil ve Aks malzemeleri
En ok kullanlan malzeme eliktir.
Sfero dkme demir baz krank milleri gibi karmak ekillimillerin yapmnda kullanlabilir.
Kompozit malzemeler
lenmeleri:
Tornalama, frezeleme ve talama ilemleri millerin ve akslarnimalatnda ana ilemlerdir. Baz kk miller btnylesertletirme ilemine tabi tutulabilir. Dier baz millerde isegerekli blmlerinde yzey sertletirme uygulanabilir. Bilyapskrtme (shot-peening) ve yzey ezme (burnishing) gibiyararl artk gerilme oluturma amal ilemler de fatura gibi kritikblgelerde seyrek de olsa uygulanr.
Makina Elemanlar I -Miller ve Akslar
Kompozit aftlar
Son yllarda karma (kompozit) malzemelerden aftlar da
yaplmaktadr. Karbon elyafnn tayc malzeme olarak
kullanld bu aftlar elik aftlara gre biraz daha hafiftir.
Ek olarak metal aftlarda olmayan grlt snmleme
zellii de bu aftlarda bir lde bulunur.
Makina Elemanlar I -Miller ve Akslar
Konstrktif neriler Millerin ve akslarn toleransl olarak ilenmesi gereken
blmlerinde gereinden dar boyut ve ekil toleranslar
seilmemelidir. Benzer ekilde gereksiz yzey kalitesinden
kanmak gerekir.
malat srasnda uygulanacak ilem saysnn ve tezgh eidinin
nispeten daha az olmas ekillendirme aamas srasnda gz
nnde bulundurulmaldr.
Silindirik ubuk veya ktk gibi malzemeden yalnz talal imalat
ilemleri ile yaplacak millerde ar ap farklarndan kanmak
gerekir. Bu hem malzeme hem de ileme maliyetinin dk
kalmasn salar.
Sreksizlik blgelerinde oluabilecek gerilme ylmalarn
azaltmak iin uygun yuvarlatmalar yaplmaldr. Milin ar
zorlanan blgelerinde bu yuvarlatmalar daha nemlidir. Baz
hallerde yaplacak ek entikler entik etkisini azaltc ynde yarar
salar.Makina Elemanlar I -Miller ve Akslar
Konstrktif neriler Mil boylar mmkn olduu kadar ksa tutulmal ve kuvvet etkime
noktalar yataa yakn olmaldr. Bylelikle sehim ve eilme
momentleri azaltlm olur.
Mmkn olduu takdirde gerilme ylmasna neden olabilecek
konstrktif tedbirleri yksek gerilme blgelerinden uzak tutmak
daha uygundur. Bu mmkn deilse byk yuvarlatma yarap
ve hassas talanm st yzey de yarar salar.
Mukavemetin yeterli olduu, yalnz deformasyon asndan kritik
olan konstrksiyonlarda ucuz elikler kullanlmaldr. Btn
eliklerin elastiklik modlnn hemen hemen ayn olduu
unutulmamaldr.
Makina Elemanlar I -Miller ve Akslar
entik etkisinin azaltlmas
Miller ve akslarda entik etkisini azaltmak iin zmler
Makina Elemanlar I -Miller ve Akslar
entik etkisinin azaltlmas
entik etkisinin ek entiklerle azaltlmas (a, b, c, d) ve
gemelerde oluan gerilme ylmalarn azaltc zmler (e, f)Makina Elemanlar I -Miller ve Akslar
Millerin ve Akslarn Hesaplanmas
1) Mukavemet hesab
2) Titreim hesab
3) ekil deitirme (deformasyon) hesab
Makina Elemanlar I -Miller ve Akslar
Mukavemet Hesab
Millerin mukavemet hesabn
1. Boyutlandrma Hesab ve
2. Kontrol Hesab
olarak ikiye ayrmak mmkndr.
Makina Elemanlar I -Miller ve Akslar
Boyutlandrma Hesab -1
Yeni bir konstrksiyonda hesabn balangcnda mil veya aks ekil itibarile mesnet noktalar (yataklarn bulunduu yerler) yaklak olarak belli olanbir kiriten baka bir ey deildir.
Milin son ekli ortaya kmadan gerek zorlanma durumunu bilebilmek mmkn olmaz.
Mile taklan para ve elemanlardan kaynaklanan ykler ve bu elemanlarnmil ekseni boyunca konumlar yaklak olarak belirlenirse hesababalayabilmek iin bir model oluturmak mmkn olur. Mile ya da aksaetkiyen ykler yayl ykler olmakla birlikte ounlukla birer tekil yk olarakmodele yerletirilirler. Yayl yk yerine bilekesi olan tekil yk almakla birmiktar daha byk bir zorlanma iin hesap yaplm olur. Tekil yklervarsaym ile yaplacak hesaplarla n grlenden biraz daha byk biremniyet katsays olan mil veya aks elde edilir. ok nemli uygulamalardayayl yk durumu dikkate alnarak daha gereki hesaplar yaplabilir.
Makina Elemanlar I -Miller ve Akslar
Boyutlandrma Hesab -2
ncelikle belirlenmesi gereken, d yklerin zaman iindeki deiim durumudur. Dorultusu deimeyen, sabit eilme momenti oluturan ykler bile miller veya dnen akslarda dnme hareketinin bir sonucu olarak tam deiken eilme zorlanmasna neden olur
Makina Elemanlar I -Miller ve Akslar
Sabit yklere yani sabit
eilme momentine maruz
bir milde herhangi
bir noktann gerilmesinde
dnmenin bir sonucu
olarak ortaya kan
deiim.
Boyutlandrma Hesab -3
Dnen yklerin sz konusu olduu durumlarda milin asalhz ile dnen ykn asal hz eit ise bu yk statik bir ykgibi etki yapar.
Dnmeyen akslarda ise dorultusu ve yn deimeyenyklerin byklndeki deiim ihmal edilebilecekmertebede ise yine statik yk gibi dnlebilir.
G iletimi nedeniyle oluan burulma zorlanmasnda farkldurumlar sz konusu olabilir. Baz sistemlerde byklpek fazla deimeyen burulma momentleri sabitvarsaylabilecek kayma gerilmeleri oluturur.
Baz makinalarda ise burulma momentinin byklnnyan sra ynnn de dikkate alnmas gereken deiimlergrlebilir.
Makina Elemanlar I -Miller ve Akslar
Boyutlandrma Hesab -4
aftlarn boyutlandrlmasBoyutlandrma hesabnda yalnz burulmaya zorlanan millerde (aftlarda) ap ifadesi
Makina Elemanlar I -Miller ve Akslar
b
bem
W
M
16/dW 3b i dolu miller iin
316
em
bMd
Statik haldeS/Akem
S
bb
k
SMem
10Dinamik halde
Boyutlandrlmas gereken mil iin ap faktr b0 , yzey kalite
faktr b1 ve entik faktr k iin tahmini deerler alnr.
Boyutlandrma Hesab -5
Akslarn boyutlandrlmas
Eilmeye alan akslarda eilme gerilmesi bants
Makina Elemanlar I -Miller ve Akslar
e
ee
W
M
323 /dWe i dolu akslar iin
332
eme
eMd
Statik halde
(Duran aks)
S
bb
k
10SMeme
SAk
eme
Dinamik halde(Dnen aks)
Boyutlandrlmas gereken aks iin ap faktr b0 , yzey
kalite faktr b1 ve entik faktr k iin tahmini deerler
alnr.
Boyutlandrma Hesab -6
Millerin BoyutlandrlmasHem eilmeye hem de burulmaya zorlanan millerinboyutlandrlmasnda iletilmekte olan gten kaynaklanan burulmazorlanmas esas alnarak yaklak ap hesab yaplr.
Makina Elemanlar I -Miller ve Akslar
316
em
bMd
Millerin ounluunda, burulmayla
birlikte tam deiken eilme zorlanmas
da bulunduundan emniyet gerilmesi
nispeten kk alnarak eilme etkisi
dolayl yoldan hesaba katlr.
St 42, St 50, St 60 ve St 70 gibi karbonlu imalat
elikleri ve bunlara benzer elikler mil malzemesi
olarak dnlyor ise em=12...20 N/mm2 arasnda
seilerek bir ap hesab yaplr.
Kontrol Hesabn ekillendirme milin veya aksn
zorlanma durumunun daha gereki
olarak belirlenmesine imkn verir. Kiri
eklindeki model zerine d ykler
yerletirilerek yatak reaksiyon kuvvetleri
bulunur. Gerekiyorsa eilme ve burulma
momentlerine ait diyagramlar izilir. Bu
diyagramlara ek olarak milin ekli de
dikkate alnarak bir veya birka kritik
kesit belirlenir. Bu kesitlerin
belirlenmesinde kesite ait moment
deerlerinin yannda geometrik
sreksizlikler (entik etkileri) de dikkate
alnmaldr. Nispeten kk eilme ve
burulma momentlerine maruz kesitlerde
de entik etkisi dolays ile kritik bir
durum olabilir. Kritik olduu dnlen
ounlukla bir, baz hallerde ise iki veya
kesit ortaya kar. Bu kesitlerde
emniyet katsaylar ayr ayr
belirlenmelidir.
Makina Elemanlar I -Miller ve Akslar
Kritik kesitler
Kontrol Hesab-2Kritik olarak belirlenen kesitler yalnz eilmeye ya da burulmaya
zorlanyorsa kontrol hesab basit ekilde yaplabilir.
Bu kesitlerin mukavemetini temsil eden gerilmeler e muk veya b mukdeerleri bulunur.
Statik zorlanma iin e muk=Ak , b muk=Ak alnr.
Deiken zorlanma durumunda ise e muk=SM.b0.b1/k ya da b muk=SM.
b0.b1/k
b0, b1 ve k iin kontrol yaplan kesite ait deerler kullanlmaldr.
SM yada SM ise zorlanmann zamana gre deiim karakteri dikkate
alnarak mil veya aks malzemesine ait srekli mukavemet
diyagramlarndan elde edilir.
Kesite ait emniyet katsays,
Makina Elemanlar I -Miller ve Akslar
e
mukeS
Sadece burulmada var ise,
b
mukbS
Sadece eilme var ise,
Kontrol Hesab-2
Kesit hem eilmeye hem de burulmaya zorlanyor ise kesitteki zorlanmay temsil etmek zere bir edeer gerilme, uygun bir krlma hipotezi esas alnarak hesaplanmaldr.
Makina Elemanlar I -Miller ve Akslar
22 3 bev Edeer gerilme (Max. biim de. enerjisi hip.
v
mukeS
Emniyet katsays
Birok milde eilme gerilmesi tam
deiken olduu halde burulma gerilmesi
pratik olarak sabittir ya da bu gerilmedeki
deiken bileen dikkate alnmayacak
kadar kktr.
22 3 )K( bdev
Kd=e muk/(2b muk)
Kontrol Hesab-3
Daha doru bir hesap algoritmas ise aadaki gibidir.
ncelikle kesite ait deiken ve statik gerilmeler hesaplanr.
Statik ve dinamik gerilmeler ayr ayr edeer gerilmeler altnda toplanr.
Makina Elemanlar I -Miller ve Akslar
22 3 bgegv g
22 3 bdedv m Statik edeer
gerilme
(Ortalama gerilme)Dinamik edeer gerilme
(Gerilme genlii)
Daha sonra srekli mukavemet diyagramndan vm ye karlk gelen
yorulma dayanm okunur.
Kontrol Hesab-4
Makina Elemanlar I -Miller ve Akslar
ed
vm
Bu durumda sz konusu
kesit iin emniyet
katsays
v gk
ed bb'S
10
entik Faktrnn Belirlenmesi-1
ekil faktr ( gerilme ylma faktr ) k sadece geometriye vezorlanma durumuna bal olarak diyagramlar halinde verilir.
Makina Elemanlar I -Miller ve Akslar
Fatural mil hali iin k gerilme ylma faktr
diyagramlar
a) Eilme, b) Burulma zorlanmas iin
b)a)
entik Faktrnn Belirlenmesi-2
ekil faktr entik faktrne aadaki bant ile balanr:
k=(k-1)/( k-1)
k, entik hassasiyet faktr
Makina Elemanlar I -Miller ve Akslar
Malzeme k
malat elii, St 37...St 60 0,4...0,8
Islah elii 0,6...0,9
Yay elii 0,9...1
Hafif metaller (Alminyum vb) 0,3...0,6
Mil veya akslarda sk rastlanan baz geometrik
dzgnszlkler iin yaklak entik faktr deerleri
Makina Elemanlar I -Miller ve Akslar
ap dzeltme katsaylar
ap, d[mm] b0
10 1,00
15 0,98
20 0,95
30 0,90
40 0,85
60 0,80
120 0,75
Makina Elemanlar I -Miller ve Akslar
Yzey dzgnlk katsaylar, b1
Makina Elemanlar I -Miller ve Akslar
Kopma dayanm
(N/mm2)
300 400 500 600 700 800 1000
ok ince parlatlm 1,0 1,0 1,0 1,0 1,0 1,0 1,0
Parlatlm 1,0 0,99 0,985 0,98 0,975 0,972 0,97
Talanm 0,97 0,96 0,95 0,94 0,935 0,932 0,93
nce tala alnm 0,93 0,92 0,91 0,90 0,89 0,885 0,88
Kaba tala alnm 0,91 0,90 0,88 0,86 0,84 0,82 0,78
Tufall 0,80 0,74 0,67 0,61 0,56 0,51 0,43
Makine Elamannn Mile
Balanmas
Mil-Gbek Balantlar
Makina Elemanlar
Genel Bilgiler ounlukla bir mil ile bir gbein (dili ark,
kay kasna, zincir ark, kavrama gbei,
varyatr ark, fan gvdesi, trbin ark...)
moment aktaracak ekilde birbirine
balanmasdr.
Konstrktif isteklere bal olarak ok deiik
ekillerde olabilirler;
zlemez
Kuvvet bal
ekil bal
Eksenel harekete imkan veren vb.Makina Elemanlar I
zlemez Mil-Gbek Balantlar
Makina Elemanlar I
Kuvvet Bal Mil-Gbek Balantlar
Makina Elemanlar I
ekil Bal Mil-Gbek Balantlar
Makina Elemanlar I
Kuvvet Bal Mil-Gbek
Balantlar
Pres Gemeler
Makina Elemanlar I
Genel Bilgiler
Yapm ok kolay bir mil-gbek balantsdr.
Bir birine geen paralar bir pres geme toleransna
sahipse, yani aralarnda bir boyut fazlal (sklk) varsa
montajdan sonra yzeyler arasnda bir basn elde edilir.
rnein, milin ap delik apna gre bykse, mil yerine
takldnda bir miktar bzlr, delik ise bir miktar
geniler.
Bu ekil deitirmelerin elastik blgede kalmas halinde
temas yzeyleri arasnda bir basn alan, dolays ile bir
srtnme ba meydana gelir.
Makina Elemanlar I
Avantajlar
malat ok kolay
Kama yuvas almad iin mil zayflamaz
Darbeli veya deiken momentlerin iletimi iin uygundur
yi bir merkezleme salar
Uygun ekipmanlarla ok kolay monte edilebilir
malatta toleranslarn hassas bir ekilde elde edilmesi
gerekir
Srekli takp, skmeye uygun deildir
Bz hallerde konstrktif olarak uygulanamazlar
Makina Elemanlar I
Uygulamalar
Rulmanl yatak bilezikleri
Kavrama gbekleri
Dili arklarda gvdeye taklan dili emberler
Demiryollarnda tekerlek bandajlar
Millere taklan tekerlek ve volanlar
Kaymal yatak burlar
Paral krank milleri
Silindir gmlekleri.
Makina Elemanlar I
Hesap esaslar
Makina Elemanlar I
G (P)
Devir says (d/dak)
Dndrme momenti
Md=9550(P/n)
Srtnme ile iletilmesi
gereken moment
Ms=k.Md
Gerekli yzey
basnc (p)
Gerekli ap fark
(d)
Bu ap farkn
salayacak tolerans
???
TOLERANSLAR VE GEMELER
Boyut toleranslar
ekil (form) toleranslar
Yzey kalitesi ile ilgili snrlamalar
Boyut Toleranslar
Boyut: Parann yzeyleri veya
baz hallerde erisel bir yzeyi
tarafndan belirlenen iki noktas
arasndaki uzakla boyut
denir.
1 numaral yzey fonksiyonel
deildir. Tolerans vermeye
gerek yoktur. 2 numaral yzey
bir geme yzeyidir.
50,036 deerinin elde
edilebilmesi gerek imalat,
gerekse lme asndan
imkanszdr.
Boyut Toleranslar
Yaplabilir hale getirmek iin belirli bir tolerans tanmak gerekir.
Parann ilevi asndan herhangi bir saknca dourmamas
kayd ile bir st limit ve bir alt limit belirlenebilir.
Tole
rans
24m
50
,03
6
st
lim
it50,0
48
Alt lim
it50,0
24
ISO (International Standards Organisation)
Tolerans Sistemi:
Karmaay nlemek ve mhendisler iin tolerans konusunda ortak bir dil oluturmak
amac ile bir standart tolerans sistemi dzenlenmitir. (ISO/R 286). Bu sistemde;
ncekilere ek olarak, referans olarak kullanlan bir Nominal Boyut tanmlanmtr.
Nominal boyut, para iin gerekli boyuta yakn olan yuvarlak bir deerdir. Bu deer
esas alnarak grafik gsterimde 0-izgisi (sfr izgisi) tanmlanmtr.
T = st Limit - Alt Limit = dmax - dmin
T = st Sapma - Alt Sapma = A - Aa
dmax = d + st Sapma = d + A
dmin = d + Alt Sapma = d + Aa
Tolerans (T)
Nom
inalboyut
dm
ax
st
lim
it
-
+d
min
Alt lim
it
0+ izgisi
Aa Alt sapma
A st sapma
ISO (International Standards Organisation) Tolerans Sistemi:
ISO tolerans sistemi, tolerans bandnn genilii (Tolerans) ve bu bandn sfr izgisine gre konumu iin dzenleme getirir. Bu ikisinin bilinmesi parann o boyutunun tolerans durumunun bilinmesi iin yeterli olur.
Tolerans (Tolerans bandnn genilii) parann byklne (nominal boyutuna) ve imalat kalitesine baldr. ISO sisteminde 18 kalite sz konusudur. Bunlar 01, 0, 1, 2, 3,., 15, 16 eklinde saylarla gsterilir. Ayn bir nominal boyut iin 01 kalitesi en dar, 16 kalitesi en geni tolerans demektir. Belirli ap (boyut) aralklarna karlk gelen ve kaliteye de bal olan toleranslara temel toleranslar denir ve IT01, IT3, IT 15 gibi gsterilir.
I T 12
(ISO Tolerans Kalite Numaras)
Temel Tolerans T= k . i
ISO (International Standards Organisation) Tolerans Sistemi:
i temel tolerans birimi dir ve IT5 . IT16 iin
bants ile hesaplanr.
D, nominal boyutun alt ve stndeki boyut (ap) snrlarnn geometrik ortalamasdr.
rnek olarak 60 nominal ap iin Da=50, D=80 tr. (Bkz. Tolerans Cetveli)->
k kalite kademe katsays dr. rnein IT5 iin 7, IT8 iin 25, IT10 iin 100 dr. IT01 den IT4 e kadar zel bir
dzenleme yaplmtr.
mmD001,0D45,0mi 3
a DDD
Temel toleranslar ve standart ap kademeleri
Tolerans bandnn 0-izgisine gre konumu (Delikler)
+A
BC
GH JS
J KM
Y Z ZA
ZB
0+ izgisi
Tolerans bandnn 0-izgisine gre konumu (Miller)
+
ab
c
g hjs j
k
m
yz
zazb
0+ izgisi
rnekler:
55r6
r: d boyut
6. kalite
55 mm anma ap
(Nominal boyut)
Temel tolerans: 19 m(Kalite ve apa bal) 0+ izgisi
A=
60m
Aa=
41m
+
rnekler:
60G7
G: i boyut
7. kalite
60 mm anma ap(Nominal boyut)
Temel tolerans: 30 m(Kalite ve apa bal) 0+ izgisi
A=
40m
Aa=
10m
+
rnekler
90P7
P: i boyut
7. kalite
90 mm anma ap(Nominal boyut)
Temel tolerans: 35 m(Kalite ve apa bal)
0+ izgisi
A=
-24m
Aa=
-59m
+
Tolerans tablosu rnei
Makina Elemanlar I
Gemeler:
Silindirik bir parann silindirik bir delie taklmas ile oluan
gemede, eer paralarn mutlak lleri biliniyor ise
teorik olarak iki farkl durumdan biri sz konusu olabilir.
Ya boluk ya da sklk.
Gemeler
Gerekte ise belirli toleranslar verilerek yaplm paralardan herhangi ikisinin alnarak eletirilmesi sz konusu olduunda nceden sklk ya da boluk oluup olumayaca konusunda kesin bir ey sylenemeyebilir.
Paralardaki form sapmalar ve yzey przleri de dikkate alnrsa olay daha karmak hale gelir.
Yalnz boyut toleranslar dikkate alnsa bile drt farkl durum ortaya kabilir.
Durum 1
%100 SIKI GEME
0+ izgisi
+ mil
DELKMin
imum
sk
lk
Maks
imum
sk
lk
Durum 2
ounlukla sk geme
0+ izgisi
+
mil
DELK
Maksimum boluk
Maks
.s
klk
Durum 3
ounlukla boluklu geme
0+ izgisi
+
mil
DELK
Maksimum sklk
Maks
.bol
uk
Durum 4
%100 Boluklu geme
0+ izgisi
+
mil
DELK
Min
imum
bol
uk
Maks
imum
bol
uk
Gemeler
1 endisini mil, 2 endisini delik iin kullanalm. Paralarn boyutlarnn
tolerans band iinde normal dalma benzer bir dalm gsterdii
varsaylrsa aadaki gibi tolerans ifti iin bir ortalama sklk deeri
tanmlanabilir.
Normal dalm varsaym ile yaplacak eletirmeler sonucunda m civarnda ylma
olur.
Bantlar
Minimum sklk min= Aa1 A2= m
Maksimum sklk max= A1 Aa2= m +
Ortalama sklk m =
2
21 TT
2
21 TT
2
maxmin
2
AAAA 2a211am
Geme Durumlar (Normal Dalm)
olmak zere
SklkBoluk
maks
m
min
'maks
'min
Tg
%100 aral%99 aral
2
2
2
1g TTT
2
Tgm
'
min
2
Tgm
'
max
eitli gemeler
Pres geme (H7z8, H7x7,Z8h6)
Sk geme (N7h6,H7n6)
akma geme (M7h6, H7m6)
Tutuk geme (K7h6, H7k6, H6k5)
Srme geme(JS7h6,H7js6,J7h6)
Kaygan geme (H7h6, H8h7)
Zor hareketli geme (G7h6, H7h6)
Hareketli (dner) geme (F7h6, H7f6)
Kolay hareketli geme (E8h7, H8e7)
Geni hareketli geme (D9h6,H9d7,H9d8)
Hesap esaslarSrtnme ile iletilebilecek moment
Makina Elemanlar I
G (P)
Devir says (d/dak)
Dndrme momenti
Md=9550(P/n)
Srtnme ile iletilmesi
gereken moment
Ms=k.Md
Gerekli yzey
basnc (p)
Gerekli ap fark
(d)
Bu ap farkn
salayacak tolerans
???2
dpbdMS
A FNFS
k: Moment iletimindeki emniyet
k=1,2...2...2,5
Montaj iin gerekli kuvvetBoyuna pres geme
Makina Elemanlar I
pbdFe
A FN
Montaj iin gerekli scaklkEnine pres geme
Makina Elemanlar I
ap bydke ve sklk arttka boyuna pres geme ile montaj
sakncalar dourur. Bu gibi hallerde gbei stmak veya mili
soutmak gibi tedbirlere bavurulur.
Lineer sl genleme
denklemi
tgerekli=tevre +.d
Umaks+ UM0
Lineer sl
genleme
katsays d/1000
Kaln cidarl borular
Makina Elemanlar I
Kabuller:
1. Deformasyonlar elastik ve gerilmeler akma snr iinde
2. Malzemeler Hooke kanununa uygun
3. Eksenden geen dzlemlerle alnan kesitler, deformasyondan
sonra da dzlemsel kalrlar, daireler de bu durumunu muhafaza
ederler.
4. Mil ekseni istikametinde uzamalar ayn, gerilme sabit.
d=M+G
Kaln cidarl borular
Makina Elemanlar I
Yzeyler arasnda p basncn oluturmak iin
gerekli skln deeriMGdU
Mil ve gbek ayn malzemeden yaplmsa EM=EG ve G=M
M
M
M
M
G
G
G
G Q
Q
E
dp
Q
Q
E
dpd
2
2
2
2
1
1
1
1En genel hal
2
2
2
2
1
1
1
1
M
M
G
G
Q
Q
Q
Q
E
dpd
Popler hal: i dolu mil (QM=0) ve ayn malzeme
)Q(E
dpd
G
21
2
Gd
GxGx
Gd
Gd
dQ,
d
dQ
d
dQ,
d
dQ MxMx
MiM
Yzey przllnn etkisi
Makina Elemanlar I
Geme sonucunda yzeyde oluan basncn sonucu
olarak yzey przlerinde bir miktar dzleme
(ezilme)olacaktr. Bu durum bir miktar sklk kaybna
neden olur.
Sklk kayb U (G) ile gsterilirse
)R,R,(GU zGzM 40402
Bu durumda yzeyler arasndaki gerek
sklk
GUUUdS gerek
Rz deerleri eitli ileme halleri iin
ilgili literatrde yer almaktadr
Konstrktif tavsiyeler
Makina Elemanlar I
Kenar ksmda
byk basn
Konstrktif tavsiyelerKenarda basn artn nlemek iin tavsiyeler
Makina Elemanlar I
KONK GEMELER
Makina Elemanlar I
Konik gemeler
Makina Elemanlar I
yi bir merkezleme
salar
Byk glerin
aktarmna uygun
Kendi kendine yardm
prensibi sz konusudur
Belli tedbirler alnrsa
sklmesi ok kolay
Konik kovanlar
Makina Elemanlar I
Montaj ve demontajMekanik akma takmlar
Makina Elemanlar I
Montaj ve demontajMekanik - ektirmeler
Makina Elemanlar I
MontajIs yardm ile montaj
Makina Elemanlar I
MontajBasnl ya metodu
Makina Elemanlar I
Konik
gemelerde hem
montaj hem
demontaj,
silindirik
gemelerde ise
demontajda
kullanlr.
MontajBasnl ya metodu
Makina Elemanlar I
Silindirik
geme
Konik
geme
MontajBasnl ya metodu Hidrolik somunlar
Makina Elemanlar I
MontajBasnl ya metodu Ya enjektrleri
Makina Elemanlar I
Montaj ve demontaj video
Makina Elemanlar I
Dier kuvvet bal Mil-
Gbek balantlar
Makina Elemanlar I
Skma gemeler
Makina Elemanlar I
Skma geme
uygulamalarn
n prensibi
Bu balantlar, ya ok paral
veya yarkl olarak tasarlanmak
zorundadr. Aksi halde, gbei
mil zerinde skmak mmkn
olmaz.
Skma gemeler
Makina Elemanlar I
Bir kasnan
Skma geme
balants
P [kW]; n[d/dak]
]dak/d[n
]kW[p]Nm[Md 9550
dS MkM
Skma geme balantsnn
srtnme ile iletebilecei moment
dFM NS nN FiF
Uygulama k deeri
Sakin veya az darbeli 1,25
Orta darbeli 1,5
Kuvvetli darbeli 2
Cvata says
Skma gemeler
Makina Elemanlar I
Bir alter
balants
dFdFlFM NSd
NNSn lFlFi
Moment dengesi
Statik halde st veya alt
yarnn dengesi
Bilezik yay halkalar(rdinger Halkalar)
Makina Elemanlar I
Bilezik yay halkalar(rdinger Halkalar)
Makina Elemanlar I
Germe halkas
Makina Elemanlar I
letilebilecek momenti hesaplamak
genelde mmkn olmaz, imalatlarn
verdii deerler kullanlmaldr.
Germe diski
Makina Elemanlar I
Germe disklerinin bir dili
arkn mile
balanmasnda kullanl
Germe disklerinin bir V-
kay kasnann mile
balanmasnda kullanl
Hidrolik gmlek
Makina Elemanlar I
Ya basncnn mil-gbek balantsnda
kullanlmas
Montaj ncesi (basn
yok)
Montaj sonras (basn
var)
Oyuk kamalar
Makina Elemanlar I
dFM NS
)tan(tanFF n 2
Yzeylerin
zorlanmas
emGSN
GM plbd
M
lb
Fpp
ekil bal Mil-Gbek
balantlar
Makina Elemanlar I
Yuval kamalar
Makina Elemanlar I
Ksmen ekil, ksmen de kuvvet ba ile moment aktarlr.
Momentin 1/3 nn srtnme ile iletildii kabul edilir.
Federler (Uygu kamas)
Makina Elemanlar I
En yaygn kullanlan mil-
gbek balantlar
arasndadr. ok deiik
formlarda olabilir.
Federler (Uygu kamas)
Makina Elemanlar I
Federlerin kesiti mil apna baldr ve tamamen
standarttr. Federler uygulamaya gre deiik ekillerde
de olabilirler.
Federler (Uygu kamas)
Makina Elemanlar I
Standart boyutlar ve ilgili byklkler.
Federler (Uygu kamas)
Makina Elemanlar I
Federlerin hesaba esas olan
byklkleri sadece
uzunluudur.
Malzeme olarak ekme
dayanm 500...600 MPa olan
elikler kullanlr.
Federin
kesilmesi
emkd
klbd
M
2Gbein ezilmesi
emGd
G pltd
Mp
2
2
emMd
M pltd
Mp
1
2
Milin ezilmesi
Elde edilen 3 farkl
uzunluktan byk olanna
gre uzunluk seilir.
FederlerYuva almas (Gbek)
Makina Elemanlar I
FederlerYuva almas (Mil)
Makina Elemanlar I
Teetsel kamalar
Makina Elemanlar I
Yn ve bykl deien momentlerin sz konusu olduu
yerlerde tercih edilirler. Kamalarn eksenel ynde aklmas ile
teetsel ynde bir n gerilme elde edilmi olur.
Yarmay kama (Woodruff kamas)
Makina Elemanlar I
Nispeten kk momentlerin aktarlmasnda kullanlrlar. n
gerilme istenen yerlerde kullanlacaksa kama yuvasnn eimli
almas gerekir. Yuva derin olduundan entik faktr byktr.
Bu nedenle daha ziyade mil ularna taklrlar.
Hesab federlerle ayndr.
Profilli (kamal) miller
Makina Elemanlar I
Kamalarda olduu gibi bir blgeye ylm zorlanma yoktur. evre kuvveti
ok sayda yzeyden iletildii iin gbek genilii azaltlabilir. Standart
elemanlardr. Mil apna gre profillerin ekli, adedi ve byklkleri bellidir.
Sadece uzunluun hesab gerekir.
Kamal mil imalat
Makina Elemanlar I
Kamal gbek imalat
Makina Elemanlar I
Pimler ve Pernolar
Tespit, mafsallama ve merkezleme amac ile
kullanlan genellikle silindirik makina
elemanlardr.
Uygulamalar
Mafsal balantlar
Yaylarn tespiti
Mil-gbek balantlarnda
Makina Elemanlar I
Pim eitleriSilindirik pimler
Makina Elemanlar I
Montaj durumuna
gre serbest veya
sk geme olabilirler.
Pim eitleriKonik pimler
Makina Elemanlar I
Pim eitlerii bo ve spiral pimler
Makina Elemanlar I
Pim eitlerientikli pimler
Makina Elemanlar I
Hesap esaslarRadyal pimler
Makina Elemanlar I
Tavsiye edilen deerler:
d/D = 0,2 . . . 0,3
elik gbek iin DN/D2
Dkme demir gbek iin
DN/D2,5
Ara yzeye etkiyen
teetsel kuvvet D
MF dt
Pim
kesiti4
2dAp
p
tp
A
F
Pimin
kesilmesi)tD(dt
Mp dG
Pimin ezilmesi
2
6
Dd
Mp dmaksM
Gbein ezilmesi
Hesap esaslarEksenel pimler
Makina Elemanlar I
Tavsiye edilen deerler:
d/D = 0,13 . . . 0,2
Pimin eksenel uzunluu: l=(1...1,5).D
Ara yzeye etkiyen
teetsel kuvvet 2/D
MF dt
Pimin projeksiyon
alanldAp
p
tp
A
F
Pimin
kesilmesi
Ddl
Mp dM,G
4
Pim ve gbein ezilmesi
Hesap esaslar*Eksenel pimler
Makina Elemanlar I
Tavsiye edilen deerler:
t/d = 4 . . .5
Eilme momenti hFMe
Mukavemet
momenti 6
2tdWe
2
4
d
Fp
Pimin
kesilmesi
2
62
td
)/th(Fpe
Eilme
momentinden dolay
pimin ezilmesi
td
Fpp
Pimin
ezilmesitd
)t/h(Fppp pemaks
64
Pernolar*
Mafsallama amac ile kullanlan silindirik makina
elemanlardr.
Makina Elemanlar I
Pernolar*Hesap esaslar
Makina Elemanlar I
db
FpG
12Gbekteki ezilme
db
FpP
Pernodaki ezilme
42
2d
Fp
Pernonun kesilmesi
e
makse
peW
M
Pernonun
eilmesi
PernolarEksenel tespit
Makina Elemanlar I