Upload
others
View
53
Download
1
Embed Size (px)
Citation preview
Cıvata-somun bağlantıları
11/30/2014
İçerik
Vida geometrik büyüklükleri
Standart vidalar
Vida boyutları
Cıvata-somun bağlantı şekilleri
Cıvata-somun imalatı
Cıvata-somun hesabı
Cıvataların mukavemet hesabı
Eğik bir doğrunun bir silindirin iç veya dış yüzeyine sarılması ile eldeedilen helis eğrisine vida eğrisi denir. Eğik doğru yerine belirli kalınlıktaveya profilde bir elemanın dolu bir silindirin dış yüzeyine çıkıntı teşkiledecek şekilde helisel bir hareketle (ötelenme+dönme) sarılmasındancıvata elde edilir. İçi boş bir silindirin iç çevre yüzeyine aynı profilinhelisel hareketle sarılmasından oluşan eleman da somun olaraktanımlanır. Cıvata dış vida somun ise iç vida olarak bilinir.
Vida
Helis eğrisi veya vida eğrisi soldan sağa doğru sarılarak yükselirse sağvida, sağdan sola doğru sarılarak yükselirse sol vida olarak tanımlanır.Helis üzerinde hareket eden bir nokta silindir etrafında dönerken aynızamanda ötelemede yapar.
Vida oluşumu
Vida geometrik büyüklükleri makinaegitimi.com
DİŞ: Helisel vida kanalı açıldıktan sonra oluşan çıkıntılar
DİŞ ÜSTÜ ÇAPI: Vida açılmış silindirin dış çapı (d)
DİŞ DİBİ ÇAPI: vidanın diş dibinden ölçülen çap (d1)
DİŞ YÜKSEKLİĞİ:Vidanın diş üstü ile diş dibi arasında kalan yükseklik
ORTALAMA ÇAP: 2/12 ddd VİDA EĞİM AÇISI: Helis eğrisinin ortalama çaptan geçen daire açınımı ile yaptığı açı (a).
Vida hatvesi
VİDA ADIMI (HATVE):
Helis eğrisinin bir ana doğrusunu ardarda kestiği iki nokta arasındaki
eksenel uzaklık (h).
Bir tam dönmeye karşılık gelen öteleme miktarı
2d
htg
Çok ağızlı vida
Tek Ağızlı vida: Bir turda bir profil ilerleyen vida
Çok ağızlı vida: Bir turda birden fazla profili ilerleyen vida hzht *
Çok ağızlı vida
Vidayı oluşturan helisel oyuk veya çıkıntı kesit geometrisi vida profilinibelirler.
Standart vidalar_metrik
Üçgen Profilli Vidalar
a) Metrik Vidalar: Tepe açısı 60°
Standart gösterimi:
M x nominal çap (diş üstü)
Örnek:
M20 M: metrik vida
d=20 mm
Standart gösterimi:
M x nominal çap x hatve
Örnek:
M20 x1.5 M: metrikd=20 mm
h=1.5
Standart vidalar_metrik
Standart vidalar_whitworth http://makinaegitimi.com
İlk olarak İngiltere’de kullanılmaya başlamış vidanın nominal ölçüsü incsistemine göre veriş ve tepe açısı 55°’ olan ikiz kenar üçgen profillidir
W ½” x 2.117
Standart gösterimi:
Standart vidalar_trapez
Tepe açısı 30° olan yamuk profil vardır. Genellikle hareket vidası olarakkullanılır
Tr 30x6 (Nominal çap x adım)
Standart gösterimi:
Standart vidalar_testere dişi
Vida dişinin iki yüzü eksene göre farklı eğimlidir. Tepe açısı 30° olup biryüzey %3 eğile işlenmiştir. Bu yüzey formundan dolayı bir yönde dahabüyük kuvvetler desteklenebilir.
Te 50x8 (Nominal çap x adım)
Standart gösterimi:
Standart vidalar_yuvarlak profilli
Toz toprak gibi zararlı etkilere maruz ve sık sık sökülüp takılanuygulamalarda kullanılır. Tepa açısı 30° olan yuvarlak vidalardır.
Yv 60x1/6’’(Nominal çap x 1’’ deki diş sayısı)
Standart gösterimi:
Standart vidalar_kare profilli
Hareket vidası olarak tercih edilir, standart değildir.
Vida boyutları
Vida sembolleri
Vidalı Bağlama elemanlar
Civatalar kullanım amaçlarına göre;
Bağlantı Cıvataları
Hareket Cıvataları
Civata-Somun bağlantılarının uygulamada
karşılaşılan şekilleri
Bağlantı (tespit) elemanı olarak:
Gergi cıvatası olarak:
Ayar elemanı olarak:
Ölçme elemanı olarak:
Kapama elemanı olarak:
Hareket vidası olarak
Cıvata-somun bağlantı şekilleri
Somunun ayrı bir parça olduğu, parçalarda boydan boya cıvata
milinin rahat geçeceği deliğin açıldığı
Bir parçaya açılan vida ile cıvatanın iki parçayı
birleştirdiği
Saplama bağlantısı
Cıvata somun çeşitleri
Cıvata somun çeşitleri
Konstrüksiyon örnekleri
Cıvata somun malzemeleri
Cıvata somun mekanik özellikleri
5.8 50k daN/mm2 4085 AK daN/mm2
Cıvata-somun imalatı
Talaşlı imalat
Cıvata-somun imalatı
Haddeleme-Ovalama
Cıvata-somun hesabı
Kuvvet Durumu ve Sıkma Momenti
Somunun sıkılması neticesindecıvata eksenel doğrultudauzamaya zorlandığından önyükleme kuvveti oluşur.
Somun hiç sıkılmaz veya temas yüzeyine oturacak kadar sıkılır
Cıvata-somun hesabı_kare profilli vida
Kuvvet Durumu ve Sıkma Momenti
Fö: Eksenel kuvvet
Ft : Çevresel kuvvet (somun çevirme kuvveti)
Fn: normal tepki kuvveti
R: sürtünme kuvveti
Cıvata-somun hesabı_kare profilli vida
Fö kuvveti vida dişleri üzerinde yayılı bir yük oluşturur ve her noktanın cıvataeksenine göre momenti farklıdır. Hesaplarda basitlik için yayılı yük yerine Fökuvveti çevresel kuvvet ve normal kuvvetin bileşkeleri göz önüne alınır ve bunlarınvida dişlerinin ortalama çapı d2 üzerinde etki ettiği kabul edilir. Ancak vida profilyüzeyinin her noktasının vida ekseninden farklı uzaklıklarda olmasından dolayıfarklı eğimde eğik düzlemler elde edilir.
Sıkma durumunda:
Çözme durumunda:
Cıvata-somun hesabı_kare profilli vida kuvvet durumu
Cıvata-somun hesabı_kare profilli vida moment durumu
Dış moment:
eksenel kuvveti kaldırmak
civatayı sıkmak veya çözmek Uygulanan moment
Vida dişleri ve yüzeyi arasındaki sürtünme momenti Ms1
Somun veya civata başı ile temas ettiği yüzey arasındaki sürtünme momenti Ms2
MS1 momenti:
MS2 momenti:
Toplam cıvata sıkma momenti:
Bağlantıyı çözmek için gerekli momenti:
Cıvata-somun hesabı_kare profilli vida moment durumu
Cıvata-somun hesabı_üçgen profilli vida durumu
Helis eğiminin yanı sıra diş yüzeylerinin eğimi ( de dikkate alınarak kuvvetler tespit edilir.
Profil eğiminden dolayı normal kuvvet:
Sürtünme kuvvetleri:
Sıkma ve çözme momenti:
Otoblokaj şartı
Otoblokaj:
Ön gerilmeli bir vida bağlantısının kendi kendine çözülememesi veya sürtünme bağı ile kendi kendini kilitlemesi durumudur.
Helis açısından dolayı çözme yönünde bir moment doğar ve bu moment sürtünme momentini yenerse somun çözülür. Dolayısıyla otoblokaj:
helis eğimine
sürtünme açısına bağlıdır
Otoblokaj şartı: a m
Civataların Mukavemet Hesabı
Ön yüklemesiz bağlantılar
İşletme esnasında çıkan F kuvveti civata-somun bağlantısını eksenel yönde ve statik olmak üzere çekmeye veya basmaya zorlar
Mukavemet hesabı kritik kesit olan diş dibi kesitine göre yapılır.
Civata-somun bağlantısının maruz kaldığı diğer zorlanmalar
Diş yüzeylerinde ezilme
Diş köklerinde kayma veya kesilme ve Eğilme
Civataların Mukavemet Hesabı
Ön yüklemeli bağlantılar
Sıkma momentinden dolayı Fö ön gerilme kuvveti doğar ve bu kuvvet;
Diş dibi kesitine çekmeye zorlar
Ms1 sıkma momenti diş dibi kesitinde burulmaya zorlar
Çekme Normal Gerilmesi
Ön gerilme kuvvetinden dolayı plastik şekil değişimi olur.
Kesit alanı vida dişini de ihtiva ettiğinden diş dibi kesitinden büyüktür. Dolayısıyla gerilme kesit alanı:
24
21 ddAs
Çekme Gerilmesi em
s
öç
A
F
Civataların Mukavemet Hesabı
Kayma Gerilmesi
Sıkma momentinden dolayı cıvata şaftında burulma gerilmeleri doğar.
Hareket cıvatalarında Fö yerine eksenel kuvvet F dikkate alınır
Eşdeğer gerilme
Hem çekme gerilmesi ve hem de burulma momenti etkisindeki bir cıvata da eşdeğer gerilme kırılma hipotezleri yardımıyla hesaplanır.
Ön yüklemeli bağlantılar
Civataların Mukavemet Hesabı
Dişlerde Zorlanma
F eksenel yük veya Fö ön gerilme kuvvetinin bütün dişlerde eşit olarak dağıldığı kabul edilir ve bir dişe gelen kuvvet:
z
FF 1
Dişlerde meydana gelen zorlanmalar:
Diş yüzeyleri boyunca ezilme
Diş kökü kesitinde kesilmeye ve eğilmeye
Civataların Mukavemet Hesabı
Vida Dişlerinde Yük Dağılımı
Civataların Mukavemet Hesabı
Vida Dişlerinde Yük Dağılımı
Civataların Mukavemet Hesabı
Yüzey Basıncı ve Ezilme
Diş yüzeyi: 12tdA
Bir dişde oluşan yüzey basıncı: emPtzd
FP
12Somun Yüksekliği
Somun yüksekliği h adımı ve z diş adeti dikkate alınarak hesaplanır.
Somun yüksekliği veya vidanın parçaya bağlanma yüksekliği
em
ö
Ptd
hFzhH
12
Cıvataların Mukavemet Hesabı
Dişlerde Kesilme
Diş dibinde oluşan kesme veya kayma gerilmesihzd
F
1
Burada h’ : diş dibi kesit alanın yüksekliği olup
Üçgen profilli vida cıvatada: 0.75h
Üçgen profilli vida somunda: 0.85h
Trapez vidada: 0.65h
Kare vidada: 0.5h
Dişlerde Eğilme
emehd
Ft
2
1
3
Ön gerilmeli bağlantılar
Ön gerilmeli Bağlantılarda İşletme Yükü
Somun sıkılırken:
Fö kuvveti
Ms1 sıkma momenti tarafından zorlanır.İşletme esnasında:
Fö ön gerilme kuvveti
Fiş iletme kuvveti tarafından zorlanır
Ön gerilmeli bağlantılarDers Notlari
Parçalarda Meydana Gelen Şekil Değişimi
Somun sıkıldığıda Fö’den dolayı civatada: cL
Parçalarda ise:pL
uzamakısalma
Fiş’ten dolayıCivatada:
cL
parçalardapL
uzama
uzama
Ön gerilmeli bağlantılar
Ön gerilme Üçgeni (Şekil Değişimi Üçgeni)
Ön gerilme üçgeni (Şekil değişimi üçgeni) yardımıyla cıvata bağlantısını zorlayan kuvvetler arasındaki ilişki belirlenir.Cıvatayı zorlayan kuvvetler
kc: cıvatanın yaylanma (rijitlik) katsayısı
kp: parçanın yaylanma (rijitlik) katsayısı
Cıvataya gelen toplam kuvvet:
Cıvata ve parçanın rijitliği
İşletme yükü
İşletme yükünün etkisi
İşletme yükünü (Fz), cıvata ve parçalara etkiyen kısımları olarak aşağıdaki şekilde ifade edilir:
İşletme yükünün cıvataya etki eden kısmı:
İşletme yükünün parçaya etki eden kısmı:
Parçalarda kalan kuvveti öF
İşletme Yükü
İşletme Yükünün Etkisi
Cıvatanın yorulma ömrünü uzatmak için:Esnek cıvata-rijit parça
Sızdırmazlık için:Rijit cıvata- esnek parça
İşletme Yükü
Elastik (Uzar) Cıvata
Cıvatanın yorulma ömrünü uzatmak için:Esnek cıvata-rijit parça
Sızdırmazlık için:Rijit cıvata- esnek parça
Elastik cıvata
Elastik (Uzar) Cıvata
Enine kuvvet
ENİNE KUVVET ETKİSİNDE CIVATA HESABI
Boşluklu bağlanan cıvatalar
Parçaların bağıl hareket yapmamaları için:
ö
FF
z
Cıvataya verilmesi gereken ön gerilme kuvveti:
ö
FF k
z
k: kaymaya karşı emniyet katsayısı (1.1 – 1.6)
F: enine kuvvet
z: cıvata sayısı
Enine kuvvet
Boşluksuz bağlanan cıvatalar
Enine kuvvet cıvata şaftını kesmeye zorlar
n: kesilmeye çalışılan kesit sayısı
Bağlantıda oluşan yüzey basıncı: s: en küçük parça kalınlığı
ENİNE KUVVET ETKİSİNDE CIVATA HESABI
Örnek
Şekilde verilen hava kompresörünün A silindir kafası B silindirine 8 adet cıvata ile bağlanmıştır. Sızdırmazlık alüminyumdan yapılmış D contası ile sağlanmaktadır. Cıvatalara Pmax=20 daN/cm2’lik bir maksimum basınç etki ettiğinde conta üzerindeki kuvvet 0.5Fiş’e eşit olacak şekilde bir ön gerilme ile sıkılmaktadır.
a) Cıvataları boyutlandırınız
b) Ön gerilme kuvvetini hesaplayınız
c) Cıvatalara bu ön gerilme değerinin verilmesi için uygulanması gereken sıkma momentini bulunuz.
40.7 10 2 daN/mmAlE 42.1 10 2 daN/mmçelikE
Bütün yüzeyler için 0.15
Örnek
Şekilde gösterilen el presinin cıvatasına F=100kN’luk bir kuvvet etki etmektedir. Cıvata malzemesiSt70 somun ise CuSn çalaşımından yapılmıştır.Cıvata da kullanılan trapez vida Tr60x9 olup ağızsayısı 3’dür. Sürtünme açısı 6 derecedir.L=800 mm’dir. Emniyet katsayısını 2.5 olarakalınız. Kç=2. Tabla ile zemin arasındaki sürtünmeyiihmal ediniz.
a) Vidada kilitlenme olup olmadığını kontrol ediniz
b) Cıvatanın mukavemet hesabını yapınızc) L1 somun uzunluğunu bulunuzd) Verimini hesaplayınız
malzeme AK(daN/mm2) Pem(daN/mm2)
St70 37
CuSn 1
ÖDEV
Şekilde verilen flanş M10x50 ve 4.6kalitesinde cıvatalarla öngerilmeli olaraksabitlenmesi istenmektedir. Sızdırmazlıkiçin cıvatalarda 0.4Fiş olmasıistenmektedir. Kaptaki basınç p=0…25bar arasında değişmektedir. Sıkıştırılanparçaların rijitliği kp=750 kN/mm vecıvanın rijitliği ise kc=250 kN/mmolduğuna göre:
a) Öngerilme üçgenini çizinizb) Gerekli cıvata sayısını bulunuz.
Kç=3 ve s=2 alınız. Diğer faktörleri 1 olarak alınız.