' MEPIYA WAYEG INEMEN

SARANGANI MANOBO

' MEPIYA WAYEG INEMEN Good Drinking Water

by

Carl and Lauretta DuBois

Illustrations by

Nathaniel T. Tianero

S1m111tr laslillle of ~...,. .. , Inc. TrGDSiators PBIJshers

1974

Published in cooperation with

Bureau of Public Schools and

Institute of National Language of the

Department of Education and Culture Manila. Philippines

Edition 2 42.14-1074-l.ZM 67.SOP-745-SOS6N

P~inted in the Philippines by S.I.L. Nasuli Press

PREFACE

This health booklet promotes the preparation of safe drinking water. It is designed to infonn its readers, the Sarangani Manobo people of Davao del Sur, Republic of the Philippines, how to avoid contracting illness carried by water that is not safe for drinking. The material was prepared by Carl and Lauretta DuBois together with Malompason Panay.

The Manobo preface and Visayan translation were prepared by Marcelo Lim.

The Summer Institute of Linguistics is happy to present this publication as part of its program to provide vernacular reading material.

TEPAD TE LIBRO SEINI

~piya se wayeg so mekebolong iyan te keleowan. Pengkey benal ~piya se wayeg meneng doen wayeg ken~ ~piya inemen so egpengibing te mesakit. Yan se doun insolat se libro seini amon metaga-taga se rnenge otaw·menonen se peg-inang te wayeg IOOpiya inemen.

I

•

Ked1ta te otaw minem te wayeg.

Ang tanang tawo gusto mag-inorn ug tubig.

1

Keilangan inemen te kedita te otaw se mepiya wayeg. Meneng doen heman wayeg medaet inemen so doen keloli. Se wayeg doen keloli yan se eglekatan te mesaki.t.

Kinahanglan ang tawo maga-:mom ug maayong tUbig. Adunay tubig nga dili maayo pagaimnon kay adunay daghang mikrobyCJ ug mao kana ang hinungdan daghang tawo nagmasakiton.

2

Doen otaw eg-indes te wayeg so egpekeinem dan te wayeg doen keloli. Doen doma otaw eglegenawun aw eg-elegen te getek so egpekeinem dan te wayeg doen keloli.

Daghang mga tawo nagsak1t ug suka-kalibang tungod kay adunay mikrobyo sa tubig nga ilang nainom. Daghang mga tawo ginakalintora ug sakit sa tiyan kay adunay mikrobyo sa tubig nga ilang nainom.

3

Medita se otaw nematay te mesakit so egpekeinem dan te wayeg doen keloli.

Daghang mga tawo narnatay tungod sa m1krobyo nga ilang nainan gikan sa tubig nga maoy hinungdan sa ilang kamatayon.

4

Ken~ m~piya inemen se wayeg lekat te baog. Pengkey met)ngaw se wayeg Runu doen kelo11. Ont~ dedeitek se keloli egpengibing te mesakit.

Ang tUbig gikan sa sub a dili maayong imnori. · B1san tin-aw na ang tubig adWla pay gihapon mikrobyo. Gagrnay kaayo ang mikrobyo ug nagadala sa saki t.

5

Eked kitai te mata se menge kelo11 seini. Meneng kitaen dan aw tengtengen diya te mikroskopyo. ·

Tonged sa kagagmay sa rnikrobyo sila dili makit-an sa mata. Makit~an kana ken tan-awon sa rnikroskopyo.

6

·II

_-_.--!'·.•)£"' Ken) heman ont'O mlp1ya se wayeg lekat te

se1ep cw eked sempengi. Ipalid te kelamag se kelol1 di~a te selep Me1b1ng·heman se kelol1 te pasak aw meagos te odan. Meibing heman se keloli te menge ayam-ayam mipanaw kidoen. Ont'O m~piya aw simintohan se selep aw penga niyan sempengan.

Ang tUbig sa atabay dili maayo kon walay tabon. Makasulod ang mikrobyo sa atabay kon rnaghangin. Masulod us·ab ang lapok nga rnaanod sa ulan. Madala usab sa mga rnan~ap ang rnikrobyo diha sa atabay. Ang rnaayong pagabuhaton sirnintohon ang ataba) U\: pagatakluban.

7

Kena m~piya eg-inemen se wayeg lekat te sokian egkotkoten diy~ te kilid te baog. Onawa se kinemoloan te keloli kidoen te wayeg te baog. Meibing heman se keloli te otaw doton te sokian egkotkoten.

Dili usab rnaayo imnon ang tubig nga pagakaluton diha sa daplin sa suba kay way kalainan sa mikrobyo didto sa suba ug diha sa gikalut~n nga pagasaguban.

8

Se wayeg te baJon doen bomba yan se m~p1 ya wayeg 1 nemen. 811 a aw somal ok k 1 do en, ont~ onawan se lata aw sempengan heman amon eked pekeawop se kel oli diy} te m~p1ya wayeg insalok.

Ang tubig sa bomb a niao ang rnaayong pagaimnon. Kon rnagasag-ob kamo kinahanglan hugasan ninyo pag-ayo ang taro ug takluban pag-ayo aron dili rnakasulod ang rnikrobyo didto sa tubig nga iny~g gisag-ob.

9

811~ aw doen wayeg isalok eked pa 1yan 1nem1 so on} pa ipesebo amon matay se keloli.

Kon lubog ang tubig nga inyong p~gasag-ubon d~li kana maayo pagaimnon. Kinahanglan ipabukal usa ninyo aron mamatay ang mikrobyo.

10

Bil~ aw lebeg se wayeg isalok. on~ ipetelek se wayeg s1yan. Penga niyan isawol se melinis penenaktun diyl te bah~ te doma lata. Penga niyan pilisen se wayeg diy~ te lata slyan. Na ont~ den iyan met1ngaw meneng doen pa gayed keloli. Van eked pa iyan kepakay 1 nemi •

Ken lubog ·ang tubig nga inyong gisag-ob -ipalugdang usa ang tubig. Pagkahuman ibutang ang limpiyo nga panapton sa baba sa taro ug iyabo ang tpbi.,g diha sa laing taro. Ken tin-aw na ang tubig aduna pay gihapon mikrobyo. Dili pa kana maayo nga imnon.

11

Singed 1nemen se wayeg aw onl 1pesebo amon matay se kelol1. Ipesebo se wayeg te sempol~ m1notos. Van matay se keloli. Aw eked pesebowi se wayeg te sempolb m1notos. eked kematay se kelol1 aw yan kesek1tan se otaw minem kenyan.

Sa diJ.i pa kaino maga-inom ipabuJtal usa nJ.nyo ang tubig. Ipabukal ang tubig sulod sa dyis minutes aron mamatay ang mikrobyo. Kon dili ipabukal ang tubig sulod sa dyis minutes dili mamatay ang rnikrobyo ug diha gikan ang saki t.

12

Onawan se sebad ininit. Penga niyan diy~ te sebad la~a. Na aw toloen ini yan menge otaw.

lata amon ewakan te wayeg ewakan se wayeg in1nit Penga niyan sempengan. m~piya se wayeg inemen te

Hugas1 niriyo · ang usa. ka taro aron butangan n1.nyo sa pinabukal nga tubig.· Ug hum~ niana taklubi. Kong inyo kining pagasundon magainom kame sa maayong tubig.

13

Gayed sempengan se lata egsolan amon wedad kelolf mekeawop diy"l te wayeg. Aw eked sempengi membong se langaw kidoen aw meib1ng heman se kepong-kepong te tana te kelamag. M~piya aw gayed sempengan se wayeg. Van m~p1ya inemen.

Kinahanglan inyong takluban c:t.ng taro nga 1.nyong butangan sa tubig aron dili makasulod ang mikrobyo. Kon dili ninyo takluban makasulod ang langaw sa tubig ug ang alikabok mapalid sa hangin didto sa sulod sa taro nga gibutangan sa tubig. Kinahanglan inyong pagatakluban ang tubig aron makainom kamo sa maayong tubig.

14

Isawol se m~piya wayeg inemen diy~ te melangkaw amon eked keapet te mengis~ amon eked dan gewgawi amon eked pekeawop se kelolf d1y~ te m~piya wayeg.

Ibutang ang maayong tubig sa taas nga dapi~ aron dili makab-ot sa mga bata ug dili nila isu]bd ang ilang kamot sa tubig. Sa maong paagi dili makasulod ang mikrobyo.

15

Ik~ eggawgaw te m~p1ya wayeg eg-inemen. Iol~ se wayeg diy~ te sebad solanan. So aw gewgawen se wayeg tod~ mekeawop se kelo11 diy~ te wayeg.

Ayaw ibutang ang inyong karnot sa rnaayong tubig nga rnainorn. Apan ibutang ang tubig sa rnaayong butanganan. Ken inyong ibutang ang inyong karnot sa tubig nga inyong pagaimnon rnakasulod gihapon ang rnikrobyo.

16

( /

(

/

Aw meg-1n1t kaw te kap1, on} n1yo pesebow1 se wayeg te sempol~ minotos. niyan 1sawol se kapi aw esokal diy) te Aw 111ng kenyan se peg-inang n1yo, yan m~piya inemen.

---------------

Penga wayeg. ont~

Ken rnagahirno karno'g kapi, ipabukal usa ninyo ang tubig sa dyis rninotos, unya ilunod ang kapi ug asukal. Kong inyo kining sundon maayo ang inyong rnainorn.

17

Aw eked kaw keibeg kesekiti. inem kaw te mepiya wayeg. Aw meg-iling kaw te kedita nekesolat dini te libro seini. ont'O mep1ya se wayeg inemen niyo.

Kon gusto kamong dili kanunay magsakit, kinahanglan magainom kama sa maayong tubig. Kon inyong tumanon ang nahisulat dinhi niining libroha maayo ang tubig nga inyong mainom.

18