Upload
others
View
5
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
Mentaliseren: een veilige basis
voor emotionele
beschikbaarheid
Erik De Belie
o Emotionele ontwikkeling in verbinding
o ‘Veelzeggende’ beroepskeuze & emotionele deskundigheid
o Mentaliseren, stress reguleren & emotionele beschikbaarheid: Anja (die laatste dans…)
o Reflectiespel: MENTEMO
Wat kan je verwachten?
2012-2013 Orthopedagogiek als wetenschap 2
Emotionele ontwikkeling in verbinding
11-12-2017 3
Basisthema’s emotionele ontwikkeling
o Adaptatie: (co)reguleren van stress en emoties met oog op homeostase (evenwicht)
o 1ste socialisatie: op zoek naar een veilige® gehechtheidsrelatie met oog op aanvaarden van ondersteuning (cf. cirkel van veiligheid)
o 1ste individuatie: unieke persoon – steunen van zelfwaarde (pos. vasthouden – neg. begrenzen)
11-12-2017 4
Cirkel van veiligheid
11-12-2017 5
Mentaliseren: ‘doorvoeld inzicht’ als veilige
basis voor emotionele beschikbaarheid
11-12-2017 6
2012-2013 Orthopedagogiek als wetenschap 7Orthopedagogiek als wetenschap 7
Ik - Begeleider
Overkant - Cliënt
BINNENKANT
Gedachten, gevoelens (stress),
overtuigingen, verlangens &
intenties
BUITENKANT
Gedrag en relationeel appel
BUITENKANT
Gedrag en relationeel appel
BINNENKANT
Gedachten, gevoelens (stress),
overtuigingen, verlangens &
intenties
Stijgen van emotionele arousal:
11-12-2017 8
Emotionele beschikbaarheid begeleider:
o Sensitief /responsief: aanvoelen en afgestemd reageren
o Structuur: houvast en ‘helpende’ grenzen
o Ruimte laten: voor unieke van de persoon (wie?)/
respect voor grenzen
o Mildheid: omgaan met (eigen) negatieve emoties
waardoor mildheid ontstaat & andere dimensies niet
besmet worden
11-12-2017 9
Emotionele beschikbaarheid cliënt:
o Responsiviteit: wijze waarop cliënt reageert op aanbod:
plezier? Co-regulatie? Herstel na breuk (‘goed genoeg’)?
o Contactinitiatieven: wijze waarop cliënt zijn behoefte aan
contact met een begeleider signaleert: vraag of eis?
(frequentie / indringendheid / rechtstreeks -
onrechtstreeks)
11-12-2017 10
‘Veelzeggende’ beroepskeuze & emotionele
deskundigheid
o ‘Veelzeggende’ beroepskeuze: kaderend binnen een eigen levensverhaal (rugzak!)
o Belang v. emotionele deskundigheid: emotioneel contact met situaties, waar niet direct een oplossing voor bestaat – in staat om aanwezig te blijven bij heftige gevoelens, verwarring, onzekerheid…
o Veerkracht: kracht ontwikkelen in/door ‘verteren’ van moeilijke ervaringen
11-12-2017 11
‘Veelzeggende’ beroepskeuze
oHoe komt het dat ik (indertijd) voor dit
beroep gekozen heb? Afgelegde weg?
oWat trekt me aan bij de mensen die ik
ondersteun?
11-12-2017 12
Anja: een ‘nieuw samengestelde’ cliënte…
Anja, een vrouw met een licht/matige V.B. en
een agressieproblematiek, zit rustig aan tafel.
Af en toe stelt zij een vraag. De begeleider,
druk bezig met het bereiden van het
avondmaal, weet intuïtief dat hij even moet
antwoorden om Anja gerust te stellen.
11-12-2017 13
11-12-2017 14
Innerlijke dialoog: aandacht voor je buikgevoel
o Emotionele Arousal: ontspanning – “dit voelt goed –OK” – open geest
o Intuïtieve kennis over Anja: een cliënte met een hoog spanningsniveau, waarbij je alert moet zijn. Zij voelt zich nu OK, maar checkt af en toe mijn beschikbaarheid
o Intuïtieve kennis over zichzelf: ik begrijp Anja voldoende om haar rustig te kunnen ondersteunen en blik terug op mijn positieve ervaringen met haar
11-12-2017 15
Stil staan: aandacht voor positieve ervaring(en)
o Zich meer bewust worden door het vertellen van een positief verhaal: krachtbron!
o Ruimte voor erkenning & waardering & verdiepen van ervaringskennis (= eigen-wijsheid)
o Inspireren van collega’s: “zo had ik het nog niet bekeken…”
11-12-2017 16
Uitdagende situatie
11-12-2017 17
Uitdagende situatie met
cliënt (relationeel
appel)
Een uitdagende situatie:
oJoost, een andere bewoner, spreekt de begeleider
aan en vraagt om naar buiten te gaan. De
begeleider luistert hier even naar en denkt na of
dit mogelijk is.
oAnja veert recht, klampt de begeleider aan en
begint te schelden: “jij hebt nooit tijd voor mij – jij
laat me altijd in de steek”
11-12-2017 18
Eerste reactie en inschatting
11-12-2017 19
Uitdagende situatie met
cliënt (relationeel
appel)
Hartcoherentie: resonantie
11-12-2017 20
Stijgen van emotionele arousal:
11-12-2017 21
Tolerantievenster voor stress (emotionele
arousal)
11-12-2017 22
Tolerantievenster voor emotionele arousal:
emotionele kleur én spanningsniveau (stress)
o Groene zone (‘Thinking Brain’): optimale ruimte voor (innerlijke) dialoog over jezelf en de relatie tot anderen (cliënten – samenwerking)
o Oranje zone (‘Alarmed Brain): stijgen van stress – gevoelens als ‘kompas’: angst & kwaadheid – verbinding tussen hoofd en buik onder druk- energie om te reageren
o Rode zone (erosie of trigger: ‘Affected Brain’): bewustzijnsvernauwing – verbinding verbroken (amygdala: gevaarcentrum – low road)▪ Overspannen: overleven (vechten – vluchten – actief bevriezen)
▪ Onderspannen: gevoelens van onmacht – uitputting – passief bevriezen
11-12-2017 23
11-12-2017 24
Eerste inschatting: buikgevoel op het verkeerde
been…
o Emotionele arousal: stijgt naar de oranje zone. Ik voel me angstig en kwaad worden, ik kan bijgevolg niet meer helder denken en voelen (= alarmed brain).
o Anja is een lastige cliënte, die niet kan verdragen dat andere bewoners appel op mij doen. Ze klampt me aan en scheldt om haar zin te krijgen (= oordelen).
o Intuïtieve kennis van mezelf in relatie tot Anja: ik blik vooral terug op vroegere situaties waar een actie-reactiespiraal ontstond, die tot agressie leidde. Dit maakt me angstig en onzeker. Ik ben het contact met mijn positieve ervaringen over Anja kwijt
11-12-2017 25
Mogelijke scenario’s: ‘actie-reactiespiraal’
o De begeleider blijft (met moeite) rustig en zegt dat
hij er wel voor haar is. Anja blijft echter doorrazen
en is niet voor rede vatbaar…
o De begeleider zegt ‘ferm’ dat Anja moet stoppen.
Anja wordt nog bozer en de situatie dreigt uit de
hand te lopen. Anja loopt ‘briesend’ buiten…
o (Stress) x 3 (of 4)= (Stress)²
11-12-2017 26
Coachen: van ventileren naar reflecteren
Open geest:
Ventileren
Vitaliseren
Waarderen Spiegelen Empathie
Reflectieve vragen stellen Reflecteren
Emotionele Beschikbaarheid
11-12-2017 28
Onderzoeker: starten van reflectie over cliënt,
jezelf en jullie relatie
o Aanvoelen en reguleren van emotionele arousal
o Nieuwsgierig: bewust worden van wat je al weet, maar in het vuur van de strijd soms vergeet (eigen-wijsheid) – op zoek gaan naar ‘nieuwe kennis’ om jezelf en je cliënt beter te begrijpen (= reflectie)
o Kunnen verdragen van ‘niet-weten’, twijfel, onzekerheid, als uitnodiging om (samen) op zoek te gaan
o Epistemisch vertrouwen: vertrouwen in de authenticiteit en persoonlijke relevantie van informatie die anderen aanreiken
11-12-2017 29
Reflecteren in proces
11-12-2017 30
Ademruimte
11-12-2017 31
Uitdagende situatie met
cliënt (relationeel
appel)
Ademruimte: ‘op verhaal komen door je verhaal
(mee) te delen
o Hoe verlies ik mijn energie (energie-zuigers: oranje/rood)?
Aan wat merk ik dit (lichaamssignalen, denken, voelen,
doen…)?
o Op welke manieren vind ik rust? Hoe tank ik bij?
Werk/thuis – samen/alleen…
11-12-2017 32
Helpende beeldvorming
11-12-2017 33
Uitdagende situatie met
cliënt (relationeel
appel)
Helpende beeldvorming
Helpende beeldvorming: nieuwsgierig naar
binnen én naar buiten kijken (onderzoeker)
oHoe kan ik het gedrag en appel van Anja begrijpen?
oWat doet dat met mij en met haar context?
oWat heeft Anja nu nodig om terug tot rust te komen?
oHoe reageert Anja op mijn emotionele
beschikbaarheid (respons)? Hoe begrijp ik deze
reactie?
11-12-2017 34
Helpende beeldvorming: centrale hypothese
Anja is omwille van een vroeger trauma hyperalert en heeft moeite om haar stress en stemming te reguleren
(adaptatiefase). Het feit dat Joost me aanspreekt ‘triggert’ haar verlatingsangst (1ste socialisatie) en daarom klampt ze zich vast aan mij. In plaats van haar angst te tonen, begint
ze te schelden en is ze niet meer voor rede vatbaar. Zo probeert ze de relatie te controleren.
Door dit te weten, kan ik de spanning beter bij haar laten. Ik voel ik me zelf rustiger en zekerder. Zo kan ik doordacht en
doorvoeld reageren.
11-12-2017 35
Wat heb ik nodig?
11-12-2017 36
Uitdagende situatie met
cliënt (relationeel
appel)
Helpende beeldvorming
Wat heb ik nodig?
Wat heb ik nodig om te reageren?
(reflecteren over eigen noden)
11-12-2017 37
oEmotionele verbinding met mezelf, team, cliënten
oAandacht voor ‘weerstanden’: uitnodiging tot
verdere verkenning/ondersteuning
oVeerkracht/herstel: inspiratie én moed om vol te
houden en terug op je plooi te komen
oFocus in het ‘hier en nu’ – oog voor toekomst
11-12-2017 38