Matanović, Lekić: Tajni jezici

8/17/2019 Matanović, Lekić: Tajni jezici

1/18

Filozofski fakultet Sveučilišta u Zagrebu

Ak. God 2015./2016.

Tajni jezici

S!"#A$S%" $A&

%olegi'( )*+a li,gvistika

-oreda,a !ata,ovi+ i ele,a -eki+

eail( loreda,aata,ovigail.o 3ele,a.tardisgail.o

1

mailto:[email protected]:[email protected]:[email protected]:[email protected]


2/18

Sadržaj

4vod..

1.

%ri*tologi'a...7

1.1. 8ovi'est

kri*tologi'e.7

1.1.1. Skital.795 1.1.2. 8olibi'ev

kvadrat5

1.2. Suvree,a

kri*tologi'a59 6

2.

%ri*toa,aliza..6.

%ri*tozaštita6

.1. %ri*togra:'a69

; .1.1.


3/18

1917 >.

-iteratura.1

5

UVOD

ezik 'e sredstvo ko'i izra@avao svo'e isli i os'e+a'e. &akle9 glav,a

uloga 'ezika 'e eBusob,o razu'eva,'e tog istog 'ezika izeBu dva ili

više sugovor,ika. Ako ,ea razu'eva,'a ,e *osto'i ,iti kou,ikai'a9 t'.

i,forai'e se ,e ogu *re,ositi. #o što ako ,a 'e il' u*ravo ogra,ičiti

*ri'e,os os'etl'ivi3 i,forai'a ,a o,e ko'ia so te i,forai'e ,ai'e,ili i

,ikoga drugogaC Dada se *o'avl'u'e ko*leks,a z,a,ost kri*tologi'e9 sa

svo'i *odz,a,ostia9 kako bi osigurala u*ravo to( kodira,'e9 t'.

zakriva,'e odreBe,i3 *odataka od ,eke tre+e osobe ko'o' ti *odai ,isu

,a'e,'e,i. %ri*tologi'a 'e de:,ira,a kao z,a,ost o ta',o

s*orazu'eva,'u9 stoga su za ta',o s*orazu'eva,'e *otreb,i i ta',i 'ezii.

oš od dav,i,a čov'ek 'e fasi,ira, o,ie što u 'e ta',o i ,edokučivo9 *a

tie i ta',i 'eziia. %roz *ovi'est o@eo vid'eti ,oge *ri'ere

u*otrebe takvi3 'ezika. $azloga za u*otrebu *osto'i ,ekoliko. Zašti+e,i 'ezii ogu se koristiti u raz,i sferaa @ivota9 *a tako su i da,as


4/18

ras*rostra,'e,i u vo',i o*erai'aa i ta',i slu@baa9 gd'e se oder,i

kodovi teel'e ,a slo@e,i ateatički forulaa te su kao takvi vrlo

teški za dešifrirati. 8ri*ad,ost ,eko' od ekskluziv,i3 društve,i3 sku*i,a

o@e se evide,tirati *oz,ava,'e 'ezika takve elit,e sku*i,e. )dreBe,e

argi,al,e društve,e sku*i,e9 bliske krii,al,o il'eu takoBer su*oz,ate *o razvi'a,'u svo'i3 karakteristič,i3 'ezika. Da',i 'ezii *risut,i su u

religi'aa i v'eraa kako bi se odr@ala ta'a,stve,ost odreBe,i3 rituala i

tako *ove+ao i,teres za ,'ia.. Eez kodira,i3 'ezika ,aš @ivot da,as bio bi

,ezaisliv s obziro da su *otreb,i za fu,kio,ira,'e oder,e te3,ologi'e

kao što su kredit,e kartie9 eail te ostali3 i,forai'ski3 sustava.

1 Kriptologija

$i'eč kriptologija dolazi od grčki3 ri'eči kryptósskrive, i logos

z,a,'e9z,a,ost. %ri*tologi'a 'e z,a,ost ko'a se bavi *roučava,'e etodaza zaštitu i,forai'a9 ali takoBer i etoda za otkriva,'e ve+ šifrira,i3

i,forai'a. 8rea de:,ii'i9 kri*tologi'u d'elio ,a dvi'e gra,e9

kriptoanaliza i kriptozaštita. %ri*tozaštita se dal'e di'eli ,a kri*togra:'u9

kri*tofo,i'u i kri*tovizi'u

1.1. Povijest kriptologije

8rvi kri*tografski za*isi datira'u iz razdobl'a *ri'e ot*rilike 7000 godi,a

od,os,o oko 1?00. godi,e *ri'e %rista9 iz drev,og gi*ta. #a

7


5/18

drev,oegi*atsko grob,o *odruč'u Ee,i asa, blizu grada !i,=e ,a

zidovia grob,ie *lei+a %3,u3ote*a "". ,aBe,i su ,eobič,i siboli.

Zidovi su *rekrive,i o*isia feudal,og @ivota9 @ivota %3,u3ote*a "". te

zabil'eškaa o s*oe,iia ko'e 'e o, *odig,uo u slu@bi farao,a

Ae,e3eta "". De zabil'eške sadr@e ,eke ,euobiča'e,e 3i'eroglife9 a*osto'i i ,eko,ziste,t,ost u si,taksi. #eki egi*tolozi v'eru'u da 'e za*is

,a'er,o *roi'e,'e, kako bi se sakrilo *ravo z,ače,'e grob,ičkog

,at*isa. #eki od razloga za to ogli bi biti očuva,'e ta',e odreBe,i3

religi'ski3 rituala9 to 'e alo v'ero'at,o 'er *roi'e,'e,i siboli ,e *ru@a'u

zaštitu budu+i da i3 se lako o@e odgo,et,uti te *ove+a,'e ta'a,stve,osti

religi'ski3 rituala i sai tie *ove+a,'e i,teresa za ,'ia. #eki

satra'u da su ti siboli *osl'edia geo*olitički3 *ro'e,a ko'e su seodvi'ale *ri'e tog

*erioda9 a ukl'učivale su reforai'u doi,a,t,e religi'e. !ogu+e 'e da su

to faktori ko'i su ut'eali ,a li,gvističke *ro'e,e. #eobič,i siboli

'ed,ostav,o su ,ove ri'eči u vokabularu9 a ,eobič,i u'et,ički elee,ti

o@da *redstavl'a'u kultur,e *ro'e,e. #a'više 'e *ri3va+e,a teza *rea

ko'o' 'e u'et,ik stilizirao uobiča'e,e za*ise kako bi i*resio,irao čitatel'a9

*ostavio odreBe,i ,ivo autoriteta i dig,iteta dok se tekst čita9 a ,e da bi

sakrio *ravo z,ače,'e teksta. "ako ova' za*is v'ero'at,o ,i'e *ri'er *rave

kri*togra:'e 'er se v'ero'at,o ,e radi o ,a'er,o ta',o *isa,'u od,os,o

skriva,'u *ravog z,ače,'a teksta9 o, u sebi i*ak ukl'uču'e os,ov,i elee,t

kri*togra:'e H ,a'er,u tra,sforai'u sibola. Do 'e ,a'stari'i *oz,ati

takav tekst.

1.1.1Skital

Skital slika 1 'e *rea ,eki autoria *rvi ikad osišl'e,i kri*tografski

ureBa'. Do 'e drve,i šta* oko ko'eg se ,aotava vr*a od *ergae,ta ili

ko@e. #a takvu ,aota,u vr*u u stu*e se *išu z,akovi. Iita'u+i z,akove

vodorav,o9 dobiva se *oruka. %oristili su ga S*arta,i9 ,a've+i rat,ii u

staro' Grčko'9 oko 500. *.%r. u vo',e svr3e te tako us*ostavili *rvi vo',i

kri*tografski sustav u *ovi'esti. %ada se *oruka slala9 vr*a s teksto

odotala se sa šta*a i takva *oslala *riatel'u. 8riatel' bi 'e ,aotao ,ašta* istog *ro'era i *ročitao *oruku. Ako bi ,e*ri'atel' *resreo *oruku9 ,e

5


6/18

bi 'e ogao dešifrirati bez šta*a istog *ro'era 'er bi u rukaa iao vr*u

s ,aizgled besisle,i okoiti ,izo z,akova. Skital 'e 'eda, od sao

,ekoliko kri*tografski3 ureBa'a u *ovi'esti ko'i su osišl'e,i za korište,'e

tra,s*ozii'ske etode šifrira,'a.

1.1.2. Poliijev kvadrat

Starogrčki *ov'es,ičar 8olibi'e oko 200.H11>. *. %r. osislio 'e

sig,alizai'ski sustav. $adi se o kvadratu s isti bro'e redaka i stu*aa

ko'i se sasto'i od *očet,i3 stu*a i retka ko'i sadr@e bro'ke i *ol'a ko'a

sadr@e slova. Svako slovo *redstavl'e,o 'e s dvi'e bro'ke H bro'ke retka i

bro'ke stu*a u ko'ia se ,alazi. Slovo t 'e *rea toe 779 slovo v 'e 519 a

slovo z 55. Dako šifrira,i akro,i De3,ičkog veleučilišta glasi 775155.

8olibi'e 'e *redlagao da se ovako šifrira,e *oruke *re,ose *reko sustava

bakl'i. #a *ri'er za slovo v od,os,o 51 iali biso *et diza,'a bakl'i u

des,o' rui i 'ed,o diza,'e u li'evo' i tako bi se *oruke *re,osile *reko

veliki3 udal'e,osti. %ri*togra: su u ovo sustavu ,ašli ,eke vrlo vri'ed,e

karakteristike za korište,'e u kri*togra:'i( *retvara,'e slova u bro'eve9

sa,'iva,'e bro'a različiti3 z,akova i razdva'a,'e 'ed,og elee,ta u dva.

1.2 S!vre"ena kriptologija

%ao i,terdisi*li,ar,a z,a,ost *o,a'više se osla,'a ,a i,foratiku9 a

z,at,o 'e *ot*oog,uta raz,i ateatički teori'aa. Sla,'e *oruka u

digital,o obliku *odrazu'eva ,'i3ovo *retvara,'e u ,izove bitova, a

tekst *oruke *rikazu'e se kao ,iz bi,ar,o kodira,i3 z,akova bro'eva.

Zbog eBu,arod,e ,ore9 kodira,i tekstovi svia su *oz,ati. Svi

i,ter*u,ki'ski i abeed,i z,akovi9 te bro'evi9 ia'u kod od > bitova što či,i

1 bajt (byte)9 čie se o@e *rikazati uku*,o 256 2> različiti3 z,akova.

!eBu,arod,a ,ora ili sta,dard za raz'e,u *odataka us'ere, ,a *rikaz

slova ,a ,ači, ,eovisa, o *rograu9 'eziku ili *latfori ,aziva se

Unicode. 4*ravo ,a'ras*rostra,'e,i'i ,ači, kodira,'a 'e 4DF> Unicode

Transformation Format 89 ko'i sto'i za ,ači, za*isa kod,i3 točaka u

6


7/18

sta,dardu Unicode *oo+u ,izova 8-bitnih bajtova9 ,o ,i'e i 'edi,i. Slova

ve+i,e euro*ski3 i bliskoistoč,i3 *isaa kodira'u se ,a'više sa 16 bitova.

2 Kriptoanaliza

Gra,a 'e kri*tologi'e ko'a se bavi *roučava,'e etoda za dešifrira,'e

*odataka bez *os'edova,'a ta',i3 i,forai'a ko'e su *otreb,e da bi se ti

*odaia *ristu*ilo. ),a obič,o *odrazu'eva *ro,ala@e,'e ta',og kl'uča.

Jil' kri*toa,alize 'e odreBiva,'e dul'i,e kl'uč,e ri'eči te bro' z,akova ko'e ta

ri'eč sadr@i. "ako 'o' se il' kroz *ovi'est ,i'e *ro'e,io9 etode i te3,ike

drastič,o 'esu9 *ro*orio,al,o sve ve+o' ko*leks,osti kri*togra:'e.

# Kriptozaštita

Gra,a kri*tologi'e ko'a se bavi osigura,'e zaštite ta',osti *oruke *ri*re,oše,'u ,esigur,i kou,ikai'ski ka,alia. %arakteristič,a 'e za

vo',e9 eko,oske9 di*loatske te sigur,os,e orga,izai'e. Zbog ,'ezi,og

z,ača'a za dr@av,u sigur,ost9 sve d'elat,osti kri*tozaštite svrstava'u se u

red vr3u,ski3 ta',i9 te se obavez,o ureBu'u zako,ia.

#.1 Kriptogra$ja

#a'ras*rostra,'e,i'a gra,a kri*tozaštite 'e kri*togra:'a grč9 kryptós

skrive,9 grfo*isati . Eavi se *revoBe,'e kriptiranjem ili

!ifriranjem ragovi'et,og9 otvore,og teksta ili sku*a *odataka u

,erazgovi'eta, tekst (kriptirani tekst 9 kriptogram ili !ifrat . Sao o,a

osoba ko'a *os'edu'e u,a*ri'ed odreBe, kl'uč za odgo,eta,'e o@e

ga *revesti ,atrag u otvore,i tekst i tako dobiti *ristu* i,forai'i.

8osto'e dvi'e kri*tografske etode. 8rva 'e transpozicija u ko'o'

svako slovo zadr@ava svo' ide,titet ali i'e,'a 'esto9 drugi

ri'ečia *re'ešta,'e z,akova dobiva se a,agra. )va etoda 'e

,esigur,a u sluča'u alog bro'a z,akova 'er *osto'i ali bro'

ogu+i3 kobi,ai'a9dok u sluča'u velikog bro'a z,akova etoda 'e

sigur,a 'er 'e teška za dešifrira,'e i to ,e sao ,e*ri'atel'u ,ego i

@el'e,o *riatel'u. &a bi so ogli raz'e,'ivati dugačke *oruke

tra,s*ozii'sko šifro9 orao s *riatel'e u,a*ri'ed dogovoriti

*ravilo *o ko'e se tra,s*oziio,ira otvore,i tekst. ed,a od

ogu+,osti 'e iz"jeni%na transpozicija u ko'o' se slova *išu

,aiz'e,e u gor,'i i do,'i redak9 a o,da se reti ,adove@u 'eda, ,a

;


8/18

drugog. &ruga etoda 'e s!pstit!cija& gd'e svako slovo i'e,'a

ide,titet9 ali zadr@ava svo'e 'esto. #a'z,ača',i'i *ri'er 'e

'ezarova s!pstit!cijska ši(ra9 u ko'o' se su*stitui'a vrši ,a ,ači,

da se z,akovi alfabeta za'e,'u'u sa z,akovia ko'i se ,alaze tri

'esta od ,'i39 s des,e stra,e. Dakvu su*stitui'sku šifru ,azivao"onoal(aetsko" 'er svako slovu otvore,og teksta odgovara

'edi,stve,o slovo šifrata. %ri*toa,aliza ovakvog sustava ,aziva se

gr!a sila e,g. Erutefore a slova se *oiču uli'evo9 su*rot,o od

*ostu*ka šifrira,'a sve dok se ,e doBe do r'eše,'a. Za razliku od

o,oalfabetske9 polial(aetska s!pstit!cijska ši(ra *u,o 'e te@a

za dekri*tira,'e 'er se svako slovo otvore,og teksta o@e *reslikati u

'ed,o od m ogu+i3 slova 'e dul'i,a kl'uča 9 ovis,o o svo*olo@a'u u,utar otvore,og teksta. )d *olialfabetski3 šifri vri'ed,o 'e

s*oe,uti


9/18


10/18

Stroae9 svo'e 'e u'et,ičko ie izveo iz ri'eči PaestroQ u*ravo *o

,ačeliia 'ezika /erlan.2

2ot3elsch u #'eačko' 'e bio rašire, eBu obrt,iia i skit,iaa.

S,a@a, 'e su*strat #'eačkog ali sadr@i ri'eči iz drugi3 'ezika9 ali i

,'eački3 di'alekata kao što 'e *ri'erie idiš @idovski ,'eački.

DakoBer sadr@i ri'eči iz $oskog 'ezika. S obziro da 'e razvi'e, u svr3u

raz'e,e i,forai'a u vezi raz'e,e dobara i ,ova9 2ot3elsch ,ea

,azive za a*strakt,e *o'ove kao što su *ri'erie godiš,'a doba

*rol'e+e i zia. ?6>;7>5

7 &ola,9 Dere,e 8atrik ed. ; nglish 2007 Gill T!a!illa, "SE# 0;1;155;

5 %irk9 . T U Eaoill eds.9 &. Travellers and their angage 2002 Vuee,Ws4,iversit= Eelfast "SE# 0>5>?>27

6 !Art3ur9 D. ed. The 7?ford %ompanion to the >nglishangage 1??2 )Xford 4,iversit= 8ress "SE# 01?2171>Y

10

http://www.nytimes.com/2013/10/15/arts/15iht-stromae15.html?_r=0http://www.nytimes.com/2013/10/15/arts/15iht-stromae15.html?_r=0https://en.wikipedia.org/wiki/Special:BookSources/3896874853https://en.wikipedia.org/wiki/Gill_%26_MacMillanhttps://en.wikipedia.org/wiki/Gill_%26_MacMillanhttps://en.wikipedia.org/wiki/Special:BookSources/0717135357https://en.wikipedia.org/wiki/Queen's_University_Belfasthttps://en.wikipedia.org/wiki/Queen's_University_Belfasthttps://en.wikipedia.org/wiki/Special:BookSources/0853898324https://en.wikipedia.org/wiki/Oxford_University_Presshttps://en.wikipedia.org/wiki/Special:BookSources/019214183Xhttp://www.nytimes.com/2013/10/15/arts/15iht-stromae15.html?_r=0http://www.nytimes.com/2013/10/15/arts/15iht-stromae15.html?_r=0https://en.wikipedia.org/wiki/Special:BookSources/3896874853https://en.wikipedia.org/wiki/Gill_%26_MacMillanhttps://en.wikipedia.org/wiki/Gill_%26_MacMillanhttps://en.wikipedia.org/wiki/Special:BookSources/0717135357https://en.wikipedia.org/wiki/Queen's_University_Belfasthttps://en.wikipedia.org/wiki/Queen's_University_Belfasthttps://en.wikipedia.org/wiki/Special:BookSources/0853898324https://en.wikipedia.org/wiki/Oxford_University_Presshttps://en.wikipedia.org/wiki/Special:BookSources/019214183X


11/18

ig atin 'e 'ezik či'e *ori'eklo ,i'e *oz,ato. $ašire, 'e eBu

govor,iia e,gleskog 'ezika i koriste ga kada @ele *rikriti ,ešto što

govore od o,i3 ko'i ,isu u*oz,ati sa *ravilia 'ezika. 8rvi suglas,ik

*o,ekad *rva dva stavl'a'u se ,a kra' ri'eči te se doda'e ,astavak @ay .

8ri'er( 8ut t3at book doR,. Utpay atthay ookbay o3nday . 8o,ekad se doda'u dodat,i slogovi kako bi se olakšao izgovor. Tep

tatha keboo nada3

4ematria 'e te3,ika tuače,'a tekstova ko'a datira iz ra,okrš+a,ske

ere. 4 *ri'evodu s grčkog z,ači geoetri'a. Asirskobabilo,skogrčkog

'e *ori'ekla9 a kas,i'e 'e usvo'e,a u @idovsku kulturu. 4 ,'o' su slova

za'e,'e,a bro'evia9 a vri'ed,osti se us*oreBu'u kako bi se dobio

uvid u z,ače,'e teksta. 4 ,a'češ+e korište,o sisteu9 *rvi3 10 slova

ebre'skog alfabeta ,uerira,o 'e bro'evia od 1 do 10[ sl'ede+i3 >

ia'u vri'ed,osti 209 09709 itd.[ te zad,'a 7 slova ia'u vri'ed,osti

1009 2009 00 i 700. 4 e,glesko 26 slova 'e za'e,'e,o bro'evia od

1 do 26. #a ova' ,ači, se o@e do+i do za,il'ivi3 i ,eki 'oš uvi'ek

satra'u z,ača',i3 od,osa eBu slovia i ri'ečia. #a'bol'i *ri'er

Geatrie 'e @idovska ri'eč PJ3aiQ @iv ko'a se sasto'i od dva slova

3ebre'skog alfabeta či'i zbro' iz,osi 1>. Zbog toga \idovi bro' 1>

satra'u sret,i bro'e9 a darovi ko'i sadr@e bro' i višekrat,ike bro'a

1> su vrlo *o*ular,i;.

- Kriptos!stavi

8araetarske ateatičke fu,ki'e *ri'e,'u'u se u da,aš,'i

*ostu*ia kri*tira,'a i to kao algoriti ko'i iz bitova 'as,og teksta

izraču,ava'u bitove kri*tira,og teksta. 8araetar fu,ki'e či,i kl'uč

kri*tira,'a te odreBu'e toča, ,ači, izraču,ava,'a. Zbog toga su oblii

fu,ki'a kri*tira,'a i dekri*tira,'a o*+e *oz,ati9 a ,'i3ovu ta',ost 'ači

,'i3ov *araetar. Fu,ki'e kri*tira,'a i dekri*tira,'a za'ed,o či,e

kriptos!stav. $azliku'eo si"etri%ne kriptos!stave9 ko'i ia'u 'ed,ak

kl'uč za kri*tira,'e i dekri*tira,'e te ovise o osigurava,'u ta',osti kl'uča9 od

; A%habad'org %hani enjaminsonA'

11

http://www.chabad.org/library/article_cdo/aid/484894/jewish/What-is-the-reason-giving-money-in-multiples-of-18.htmhttp://www.chabad.org/library/article_cdo/aid/484894/jewish/What-is-the-reason-giving-money-in-multiples-of-18.htm


12/18

asi"etri%ni* kriptos!stava ko'i su *ostavl'e,i tako da se kl'uč za

dekri*tira,'e ,e o@e u *ri3vatl'ivo vree,u izraču,ati iz kl'uča za

kri*tira,'e. Stoga sudio,ii kou,ikai'e ora'u iati dva kl'uča( kl'uč

kri*tira,'a9 ko'i se 'av,o obz,a,'u'e te kl'uč dekri*tira,'a ko'i z,a sao

vlas,ik. #a ta' ,ači, svatko o@e kri*tirati *oruku 'av,i kl'uče ali saovlas,ik svo'eg *rivat,og kl'uča o@e obaviti dekri*tira,'e.

12


13/18

/aklj!%ak

#a teel'u ,avede,i3 i,forai'a o@eo zakl'učiti da 'e kri*tologi'a sa

svo'i *odz,a,ostia 'eda, vrlo ko*leksa, sku* *oseb,i3 i

s*ei'alizira,i3 z,a,'a ko'a su i,tegrira,a u l'udsku kulturu od daleke

*ovi'esti *a sve do da,as. %ao i sa ostali sege,tia te3,ologi'e i

te3,ike9 oder,o doba dovelo 'e do usavršava,'a i evoluira,'a kri*tologi'e

te sada o@eo sa sigur,oš+u re+i da *osto'e ,e*robo',i kri*tografskisustavi ko'i sa sto*ostot,o sigur,oš+u gara,tira'u ta',ost *odataka. Sa

sta'ališa kri*tofo,i'e o@eo re+i da *osto'i a,'e i više ko*leks,i ta',i

'ezii ko'i se u*otrebl'ava'u u različiti ko,tekstia i kulturaa9 ali svi o,i

ia'u za'ed,ički il'( izra@ava,'e *ri*ad,osti ,eko' od društve,i3 gru*a

kroz *oseba, 'ezik9 čie autoatski dolazi do izdva'a,'a o,i3 ko'i u te

gru*e ,e *ri*ada'u. 8otreba za ta',ovitosti i zakriva,'e i,forai'a

v'ero'at,o +e *osto'ati sve dok *osto'i i sao čov'eča,stvo.

1


14/18

0 Sažetak

M3e, Re disuss seret la,guages9 t3e :rst t3i,g t3at oes to our i,d

is soet3i,g 3idde,9 ea,t o,l= for t3e 3ose, grou* of *eo*le. ve,

t3oug3 Re are failiar Rit3 t3ose ki,d of o,e*ts ostl= via ovies a,d

books9 t3e= ver= u3 eXist i, t3e real Rorld. D3e= ,ot o,l= eXist9 but are

a ver= i*orta,t *art of our ever=da= ou,iatio, e.g. eail9 redit

ards9 et.. oRever9 t3eir *riar= use is for t3e ilitar= *ur*oses a,d i,

i,foratis te3,olog=.

", t3e latter ases9 r=*tolog= is o, t3e adva,ed level so it is i*ossibleto u,dersta,d Rit3out 3avi,g eX*ertise i, t3at :eld. Jr=*tolog= is ,ot

soet3i,g t3at ae Rit3 oder, te3,olog=9 o, t3e o,trar=9 3ua,it=

is k,oR, for usi,g it si,e t3e a,ie,t ties. #aturall=9 Rit3 t3e

develo*i,g of ge,eral te3,olog=9 r=*tolog= beae ore a,d ore

o*leX9 u,til it rea3ed t3e urre,t level of oder, sie,e R3ere it is i,

ost ases i*reg,able. For as lo,g as t3ere is a,ki,d9 t3ere Rill

alRa=s be a ,eed for sere= a,d =ster=.

17


15/18

Prilozi

slika 1. Skital

15


16/18

slika 2.


17/18

Slika .


18/18

Jolli,s "ris3 &itio,ar=9 ar*erJolli,s 2006

&avid Jr=stal QD3e Jabridge e,=lo*edia of la,guage] 9 Jabridge 4,iversit=8ress9 1??;

&ola,9 Dere,e 8atrik ed. A &itio,ar= of iber,o,glis3 2007 Gill T!a!illa, "SE# 0;1;155;

&u'ella9 !. !areti+( %ri*togra:'a9 lee,t9 Zagreb9 200;.

a,sG,ter -er39 ODs3 loRi...&as !a,is3e i, Giesse,O9 1?;6/20059 $e*ri,tditio,

3tt*(//e,iklo*edi'a.3r

3tt*s(//e,.Riki*edia.org

%a3,9 &avid. D3e Jodebreakers ( D3e Jo*re3e,sive istor= of SeretJou,iatio, fro A,ie,t Dies to t3e ",ter,et. #eR Nork ( Srib,er9 1??6

!a3i,ae.o. Jr=*tolog= ( %3,u3ote* "".4$-( 3tt*(//RRR.a3i,ae.o/r=*to/k3,u3ote*.3tl.

Si,g39 Sio,. L"F$ kratka *ovi'est kri*togra:'e. Zagreb ( !ozaik k,'iga9 200

Dra,^uillus9 J. Sueto,ius. D3e -ives )f D3e DRelve Jaesars. D3e 8ro'etGute,berg9 2007. 4$-(

3tt*(//RRR.gute,berg.org/a3e/e*ub/6>6/*g6>6.3tl.

1>
https://en.wikipedia.org/http://www.machinae.com/crypto/khnumhotep.htmlhttps://en.wikipedia.org/http://www.machinae.com/crypto/khnumhotep.html

Documents

Matanović, Lekić: Tajni jezici