maswavleblis wigniold.eqe.ge/uploads/Grifireba/GRIFIREBULEBI_2012/georgrafia/sulakauri/... · 53-mde Tema. saxelmZRvanelos Sinaarsi (sagakveTilo Temebi) Seesabameba erovnuli sas-wavlo

maswavleblis wigni

geografiageografiis saxelmZRvanelo merveklaselTaTvis

8geografia 8 maia bliaZe, gia Wanturia, daviT kereseliZe

Sinaarsi

I Sesavali ------------------------------------------------------------------------------------- 4

II zogadi ganaTlebis erovnuli miznebi ------------------------------------------------- 6

III erovnuli saswavlo gegma --------------------------------------------------------------- 7

IV saxelmZRvanelos Sesatyvisoba erovnul saswavlo

gegmasTan (Sinaarsisa da misaRwevi Sedegebis ruka) ------------------------------- 10

V meToduri rekomendaciebi maswavlebelTaTvis ------------------------------------- 14

VI komentarebi moswavlis wignis sagakveTilo paragrafebze ---------------------- 38

VII sanimuSo gakveTilebis scenarebi ----------------------------------------------------40

VIII moswavlis wignSi mocemuli davalebebis pasuxebi ------------------------------- 51

IX moswavlis wignSi mocemuli Semajamebeli samuSaoebis pasuxebi --------------- 84

X Sefaseba ----------------------------------------------------------------------------------- 90

XI TviTSefaseba ---------------------------------------------------------------------------- 99

XII damatebiTi masala --------------------------------------------------------------------- 102

XIII damatebiTi literatura ------------------------------------------------------------ 112

4

I Sesavali

qveynis, sazogadoebis, skolisa da ojaxis movaleobaa iseTi pirovnebisa da moqalaqis aRzrda, romelic aRWurvili iqneba saTanado codniTa da unar-CvevebiT, realizaciisa da TviTdamkvidrebis surviliTa da SesaZleblobebiT. swored am miznebis gaTvaliswinebiT Seiqmna VIII klasis geografiis saxelmZRvanelo.

saxelmZRvanelos mTavari mizania, moswavlisaTvis ara mxolod codna-informaciis mowodeba, aramed naswavli masalis gaazreba, im unar-Cvevebis formireba da ganviTareba, rac maT saSualebas miscems, miRebuli codna praqtikulad gamoiyenon.

amavdroulad, saxelmZRvanelom unda uzrunvelyos moswavleTa sivrciT-droiTi, analitikuri da sistemuri azrovnebis ganviTareba, maTi patriotuli aRzrda; daexma-ros maT, aRiqvan samyaro mTlianobaSi da gansazRvron saqarTvelos adgili msoflio procesebSi.

geografiis saxelmZRvanelo mimarTulia iseTi miznebis misaRwevad, rogorebicaa moswavleebSi geografiuli, garemosdacviTi da ekonomikuri azrovnebis Camoyalibeba, politikuri kulturis formireba, sakuTari qveynis bunebis mravalferovnebisa da socialur-ekonomikuri ganviTarebis Taviseburebebis Sesaxeb warmodgenis Camoyalibeba, maTi Sedareba sxva qveynebis analogiur maCveneblebTan da maT Soris msgavseba-gansx-vavebis dadgena.

geografiis VIII klasis saxelmZRvanelo moicavs 6 Tavs, romlebSic gaerTianebulia 53-mde Tema. saxelmZRvanelos Sinaarsi (sagakveTilo Temebi) Seesabameba erovnuli sas-wavlo gegmiT gaTvaliswinebul misaRwev Sedegebsa da indikatorebs.

saxelmZRvanelos mTavari SemecnebiTi-saganmanaTleblo funqcia gulisxmobs cod nis damoukideblad SeZenis unars. moswavlem unda miiRos msofliosa da mSobliuri qveynis bunebis, mosaxleobis, meurneobisa da sxva mravali sakiTxis Sesaxeb iseTi codna, romelic mas momaval praqtikul saqmianobaSi gamoadgeba, xels Seuwyobs zogadgeografiuli kulturis Camoyalibebas, agreTve ganuviTarebs garemomcveli samyarosadmi faqiz da pasuxismgeblian damokidebulebas.

vimedovnebT, rom aRniSnuli saxelmZRvanelo iqneba rogorc codnisa da unar-Cvevebis SeZenis saSualeba, aseve umTavres rols Seasrulebs moswavleTa qcevis modelebis formirebis procesSi. Ees ki xels Seuwyobs moswavleebs, rom maT sworad gansazRvron Ta-vianTi adgili bunebriv, socialur da kulturul struqturebSi sxvadasxva – lokalur, regionalur da globaluri doneebze.

VIII klasis geografiis saxelmZRvanelos axlavs maswavleblis wigni, romlis mizania, maswavleblebs gaacnos saxelmZRvanelos funqcia, gakveTilebis agebis principebi, struq-tura da swavlebis interaqtiuri meTodebi; Seuqmnas warmodgena gakveTilebis dagegmvis nimuSebsa da sagakveTilo scenarebze.

maswavleblis wignis umTavresi mizania, daexmaros maswavlebels Tanamedrove gakveTi-lis dagegmvasa da CatarebaSi. Tumca, unda aRiniSnos, rom Cven mier SemoTavazebuli meToduri rekomendaciebi maT Tavisi Sexedulebisamebr SeuZliaT gamoiyenon.

erovnuli saswavlo gegmis mixedviT VIII klasSi geografia mTeli wlis ganmavlobaSi iswavleba, kviraSi 2 saaTi. maswavlebels saxelmZRvanelos Sinaarsidan gamomdinare, rCeba sarezervo dro, romelsac sxvadasxva aqtivobisa da damoukidebeli muSaobisTvis gamoiyenebs.

5

saxelmZRvanlos teqstur, sagakveTilo nawils erTvis mravalferovani kartografi-uli masala (rukebi, naxazebi, cxrilebi, diagramebi, sqemebi da sxv.), ilustraciebi (fo-tosuraTebi, aerofotosuraTebi) da Tematuri masala (saintereso movlenebi, cnobebi, faqtebi, wyaroebi).

TiToeul Temas mosdevs davalebebi, romelTa mniSvnelovani nawili sruldeba gakveTilze, nawili ki gamiznulia saSinao samuSaosTvis.

kiTxva-davalebebi da savarjiSoebi xels Seuwyobs moswavleebs, ganiviTaron Sesa-Zleblobebi informaciis moZiebisa da damuSavebis kuTxiT, gaxdnen cnobismoyvareni, sakuTar Tavs dausvan SekiTxvebi da sxv. Sedegad moswavleebs CamouyalibdebaT varaudis gamoTqmisa da warmosaxvis, agreTve damoukidebeli da kritikuli azrovnebis unari, aseve informaciis moZiebis, klasificirebis, analizisa da sakuTari azris dasabuTebis unari.

vimedovnebT, aRniSnuli saxelmZRvanelo xels Seuwyobs moswavleebSi TavianTi qveynisa da mTlianad samyaros mimarT interesis gaRvivebas, istoriuli da geografiuli azrovnebis, aseve samoqalaqo cnobierebis Camoyalibebas.

6

II zogadi ganaTlebis erovnuli miznebi

saqarTveloSi zogadi ganaTlebis sistema miznad isaxavs, Seqmnas xelsayreli pirobebi erovnuli da zogadsakacobrio RirebulebebiT aRWurvili, Tavisufali pirovnebis Camoyali-bebisaTvis.

amasTan erTad, ganaTlebis sistema uviTarebs mozards gonebriv da fizikur unar-Cvevebs, aZlevs saWiro codnas, amkvidrebs jansaRi cxovrebis wess, moswavleebs uyalibebs libera lur da demokratiul Rirebulebebze damyarebul samoqalaqo cnobierebas da exmareba maT oja xis, sazogadoebisa da saxelmwifos winaSe sakuTari ufleba-movaleobebis gacnobierebaSi.

saqarTvelos zogadi ganaTlebis sistemaSi miRebuli gamocdilebis safuZvelze mozardma unda SeZlos:

a) qveynis interesebis, tradiciebisa da Rirebulebebis mimarT sakuTari pasuxismgeblobis gaazreba:

saskolo ganaTlebam unda ganuviTaros mozards unari, sworad gansazRvros sakuTari qveynis saxelmwifoebrivi, kulturuli, ekonomikuri da politikuri interesebi, da misces mas sasikeTo gadawyvetilebaTa miRebisa da aqtiuri moqmedebis SesaZlebloba;

b) bunebrivi garemo pirobebis SenarCuneba da dacva:mozardma unda icodes, ra bunebriv garemoSi cxovrobs, ra ziani SeiZleba miayenos garemos

adamianis ama Tu im moqmedebam, rogor SeinarCunos da daicvas bunebrivi garemo;g) teqnologiuri Tu sxva inteleqtualuri miRwevebis efeqtianad gamoyeneba; informaciis

mopoveba, damuSaveba da analizi:dRes, rodesac adamianisaTvis misawvdomia didi moculobisa da sxvadasxva Sinaarsiis infor-

macia, misi efeqtianad gamoyenebis unari sasicocxlo mniSvnelobas iZens. mozards unda ESeeZlos ara mxolod informaciis mopoveba, aramed misi Sefasebac Sinaarsis, daniSnulebisa da xarisxis mixedviT, dasaxuli miznebisaTvis misi gamoyenebis formebis gansazRvra; teqnologiuri miR-wevebis efeqtiani gamoyeneba yoveldRiuri cxovrebis, muSaobis, inteleqtualuri Tu sulieri moRvaweobis pirobebis gasaumjobeseblad;

d) damoukideblad cxovreba, gadawyvetilebis miReba:saskolo ganaTlebam unda ganuviTaros mozards pirad, ojaxur da sazogadoebriv cxovrebaSi

damoukidebel gadawyvetilebaTa miRebis unar-Cvevbi; e) iyos Semoqmedi, Tavad Seqmnas Rirebulebebi da ar icxovros mxolod arsebulis xarjze: saskolo ganaTlebam unda uzrunvelyos mozardis im unar-Cvevebis ganviTareba, romlebic

miscems mas saSualebas, ukve arsebuli gamocdileba da miRwevebi gamoiyenos axali materialuri, inteleqtualuri Tu sulieri Rirebulebebis Sesaqmnelad;

v) sakuTari SesaZleblobebisa da interesebis uwyveti ganviTareba mTeli cxovrebis ganmav-lobaSi da maTi maqsimaluri realizeba, rogorc qveynis SigniT, ise mis sazRvrebs gareTac:

saskolo ganaTlebam unda Camouyalibos mozards uwyveti ganviTarebis, mTeli cxovrebis ganmavlobaSi axali codnisa da Cvevebis damoukideblad SeZenis unari, raTa SeZlos sakuTari SesaZleblobebisa da sulieri midrekilebebis adekvaturad gansazRvra da amis mixedviT sazoga-doebriv cxovrebaSi sakuTari adgilis damkvidreba;

mozardi mzad unda iyos, arCevani gaakeTos momavali ganaTlebisa da SromiTi saqmianobisaT-vis.

z) komunikacia individebTan da jgufebTan:saskolo ganaTlebam unda uzrunvelyos, rom sazogadoebis momaval wevrebs ganuviTaros

zogadi sakomunikacio unar-Cvevebi ( wera, kiTxva, metyveleba, mosmena), saorganizacio da jgu-furi muSaobis Cvevebi; maT Soris imaT, visTvisac saqarTvelos saxelmwifo ena mSobliuri ar aris;

T) iyos kanonmorCili, toleranti moqalaqe:dRevandel dinamikur, eTnikur da kulturulad mravalferovan samyaroSi sazogadoebis fun-

qcionirebisaTvis gansakuTrebul mniSvnelobas iZens urTierTpativiscemis, urTierTgagebisa da urTierTSemecnebis Cvevebi. skolam unda gamoumuSavos mozards adamianis uflebebis dacvisa da pirovnebis pativiscemis unari, romelsac igi gamoiyenebs sakuTari da sxvisi TviTmyofadobis Sesa-narCuneblad. mozards unda SeeZlos adamianis arsebiTi uflebebis Sesaxeb miRebuli Teoriuli codnis ganxorcieleba da am principebiT cxovreba.

7

III erovnuli saswavlo gegma

sazogadoebrivi mecnierebebiVIII klasi

wlis bolos misaRwevi Sedegebi mimarTulebebis mixedviT

wlis bolos misaRwevi Sedegebi da indikatorebi

49. საქართველოს კონსტიტუცია

საზოგადოებრივი კონფლიქტი და მისი ტიპები 50. საზოგადოებრივი კონფლიქტი და მისი ტიპები

საზოგადოება და კულტურა 51. ურთიერთობისა და ქცევის კულტურა საზოგადოებაში/ეტიკეტი 52. ჰერალდიკა წარსულში და თანამედროვე სიმბოლოები

განათლება 53. სწავლა-განათლების როლი და მნიშვნელობა 54. უმაღლესი განათლების უმნიშვნელოვანესი კერები შუა საუკუნეებში (ევროპა-საქართველო) 55. თანამედროვე განათლების სისტემა

ვაჭრობა და მოგზაურობა 56. ვაჭრობა და ფული/შორეული მოგზაურობების დასაწყისი 57. დიდი გეოგრაფიული აღმოჩენები და მათი მნიშვნელობა 58. ძველი ქართველი მოგზაურები 59. ბაზარი და ბიზნესი: ბიზნესი და მეწარმეობა

ხელოვნება და სპორტი 60. საგმირო ეპოსი (რაინდული ეპოსი, ევროპელი რაინდისა და სამურაის ზნეობის კოდექსი, ქართული მაგალითი და სხვ) 61. სპორტის წარმოშობა, ოლიმპიადები, ძველი ქართული თამაშობები, სპორტული მოძრაობები და ორგანიზაციები

კომუნიკაცია

62. დამწერლობის წარმოშობა და მისი უძველესი სახეები, ანბანური დამწერლობა 63. ინფორმაციის გადაცემის საშუალებები (ხელნაწერი წიგნები, წიგნის ბეჭდვა, პრესა, ფოსტა და ტელეგრაფი) 64. თანამედროვე საკომუნიკაციო საშუალებები (ელექტრონული საკომუნიკაციო და საინფორმაციო საშუალებები) საჭირო თვალსაჩინოებები: თემატური ისტორიული რუკები

VIII კლასი გეოგრაფია

სტანდარტი

წლის ბოლოს მისაღწევი შედეგები მიმართულებების მიხედვით:

დრო და სივრცე გარემო და ეკონომიკა გარემო და სოციალური სისტემები გეო.VIII.1. მოსწავლეს შეუძლია გეოგრაფიული ინფორმაციის მოსაპოვებლად რუკის კითხვა და სხვა თვალსაჩინოების ანალიზი. გეო.VIII.2. მოსწავლეს შეუძლია განსაზღვროს გეოგრაფიული ობიექტებისა და ქვეყნების მდებარეობა რუკაზე.

გეო.VIII.3. მოსწავლეს შეუძლია ახსნას, თუ რა გავლენას ახდენს ბუნებრივი პირობები დასახლების ტიპებსა და მეურნეობის განვითარებაზე. გეო.VIII.4. მოსწავლეს შეუძლია დაახასიათოს კავკასიის რეგიონი. გეო.VIII.5. მოსწავლეს შეუძლია მსჯელობა ტრანსპორტის განვითარებაზე უძველესი დროიდან დღემდე. გეო.VIII.6. მოსწავლეს შეუძლია მსჯელობა ვაჭრობის როლზე ეკონომიკის განვითარებაში.

გეო.VIII. 7. მოსწავლეს შეუძლია მიგრაციის პროცესისა თავისებურებების დახასიათება. გეო.VIII.8. მოსწავლეს შეუძლია დაახასიათოს ურბანიზაციის პროცესი. გეო.VIII. 9. მოსწავლეს შეუძლია დაახასიათოს მსოფლიოში რეგიონების გამოყოფის პრინციპები და ქვეყნების კლასიფიკაციის მნიშვნელოვანი კრიტერიუმები.

წლის ბოლოს მისაღწევი შედეგები და მათი ინდიკატორები მიმართულება: დრო და სივრცე გეო.VIII.1. მოსწავლეს შეუძლია გეოგრაფიული ინფორმაციის მოსაპოვებლად რუკის კითხვა და სხვა თვალსაჩინოების ანალიზი.

49. საქართველოს კონსტიტუცია

საზოგადოებრივი კონფლიქტი და მისი ტიპები 50. საზოგადოებრივი კონფლიქტი და მისი ტიპები

საზოგადოება და კულტურა 51. ურთიერთობისა და ქცევის კულტურა საზოგადოებაში/ეტიკეტი 52. ჰერალდიკა წარსულში და თანამედროვე სიმბოლოები

განათლება 53. სწავლა-განათლების როლი და მნიშვნელობა 54. უმაღლესი განათლების უმნიშვნელოვანესი კერები შუა საუკუნეებში (ევროპა-საქართველო) 55. თანამედროვე განათლების სისტემა

ვაჭრობა და მოგზაურობა 56. ვაჭრობა და ფული/შორეული მოგზაურობების დასაწყისი 57. დიდი გეოგრაფიული აღმოჩენები და მათი მნიშვნელობა 58. ძველი ქართველი მოგზაურები 59. ბაზარი და ბიზნესი: ბიზნესი და მეწარმეობა

ხელოვნება და სპორტი 60. საგმირო ეპოსი (რაინდული ეპოსი, ევროპელი რაინდისა და სამურაის ზნეობის კოდექსი, ქართული მაგალითი და სხვ) 61. სპორტის წარმოშობა, ოლიმპიადები, ძველი ქართული თამაშობები, სპორტული მოძრაობები და ორგანიზაციები

კომუნიკაცია

62. დამწერლობის წარმოშობა და მისი უძველესი სახეები, ანბანური დამწერლობა 63. ინფორმაციის გადაცემის საშუალებები (ხელნაწერი წიგნები, წიგნის ბეჭდვა, პრესა, ფოსტა და ტელეგრაფი) 64. თანამედროვე საკომუნიკაციო საშუალებები (ელექტრონული საკომუნიკაციო და საინფორმაციო საშუალებები) საჭირო თვალსაჩინოებები: თემატური ისტორიული რუკები

VIII კლასი გეოგრაფია



დრო და სივრცე გარემო და ეკონომიკა გარემო და სოციალური სისტემები გეო.VIII.1. მოსწავლეს შეუძლია გეოგრაფიული ინფორმაციის მოსაპოვებლად რუკის კითხვა და სხვა თვალსაჩინოების ანალიზი. გეო.VIII.2. მოსწავლეს შეუძლია განსაზღვროს გეოგრაფიული ობიექტებისა და ქვეყნების მდებარეობა რუკაზე.

გეო.VIII.3. მოსწავლეს შეუძლია ახსნას, თუ რა გავლენას ახდენს ბუნებრივი პირობები დასახლების ტიპებსა და მეურნეობის განვითარებაზე. გეო.VIII.4. მოსწავლეს შეუძლია დაახასიათოს კავკასიის რეგიონი. გეო.VIII.5. მოსწავლეს შეუძლია მსჯელობა ტრანსპორტის განვითარებაზე უძველესი დროიდან დღემდე. გეო.VIII.6. მოსწავლეს შეუძლია მსჯელობა ვაჭრობის როლზე ეკონომიკის განვითარებაში.

გეო.VIII. 7. მოსწავლეს შეუძლია მიგრაციის პროცესისა თავისებურებების დახასიათება. გეო.VIII.8. მოსწავლეს შეუძლია დაახასიათოს ურბანიზაციის პროცესი. გეო.VIII. 9. მოსწავლეს შეუძლია დაახასიათოს მსოფლიოში რეგიონების გამოყოფის პრინციპები და ქვეყნების კლასიფიკაციის მნიშვნელოვანი კრიტერიუმები.

წლის ბოლოს მისაღწევი შედეგები და მათი ინდიკატორები მიმართულება: დრო და სივრცე გეო.VIII.1. მოსწავლეს შეუძლია გეოგრაფიული ინფორმაციის მოსაპოვებლად რუკის კითხვა და სხვა თვალსაჩინოების ანალიზი.

შედეგი თვალსაჩინოა, თუ მოსწავლე: 65. მოსახლეობის აღწერის მასალებზე დაყრდნობით ადგენს სხვადასხვა ტიპის გრაფიკებს და დიაგრამებს; 66. ადგენს წინა ეპოქის რომელიმე ლოკალური გარემოს (მცირე დასახლებული პუნქტი: სოფელი, უბანი და ა.შ.) მენტალურ გეგმას და

ადარებს ამავე ადგილის თანამედროვე გეგმას; მსჯელობს, თუ რა ანთროპოგენული ცვლილებები განიცადა გარემომ ამ ორ ეპოქას შორის;

67. განათავსებს ინფორმაციას კონტურულ რუკებზე და სხვა დამხმარე თვალსაჩინოებებზე; 68. გეოგრაფიულ თვალსაჩინოებაზე მოცემულ ერთი ტიპის ინფორმაციას გამოხატავს სხვა სახით (მაგ., მსოფლიო რუკის მიხედვით

ქვეყნებს აჯგუფებს კონტინენტების მიხედვით და წარმოადგენს ცხრილის სახით). გეო.VIII.2. მოსწავლეს შეუძლია განსაზღვროს გეოგრაფიული ობიექტებისა და ქვეყნების მდებარეობა რუკაზე.

შედეგი თვალსაჩინოა, თუ მოსწავლე: იყენებს პოლიტიკურ რუკას და აღწერს პირობით ნიშნებს (ფერები, საზღვრები), რომლითაც ხდება ტერიტორიების

(სახელმწიფოები, ცალკეული ადმინისტრაციული ერთეულები, დედაქალაქები) აღნიშვნა პოლიტიკურ რუკაზე; რუკისა და სტატისტიკური ინფორმაციის გამოყენებით ადგენს ცხრილს, სადაც განათავსებს კონტინენტების მიხედვით სამი

ყველაზე დიდი და სამი ყველაზე მცირე ქვეყნის (ფართობისა და მოსახლეობის მიხედვით) მახასიათებლებს; საკოორდინატო ბადის გამოყენებით განსაზღვრავს სხვადასხვა გეოგრაფიული ობიექტის მდებარეობას, მათ შორის მანძილებსა და

მიმართულებებს (მსოფლიოს მნიშვნელოვანი ქვეყნები და დედაქალაქები, საქართველოს რეგიონები და ადმინისტრაციული ცენტრები);

იყენებს რუკას და მსჯელობს საქართველოს მდებარეობაზე რეგიონული და მსოფლიო მასშტაბით. ადარებს რომელიმე სხვა ქვეყნის მდებარეობას;

იყენებს ატლასს და ახასიათებს ერთ-ერთ რეგიონს (მდებარეობა, საზღვრები, რელიეფი, ჰიდროგრაფიული ქსელი, ადმინისტრაციული ცენტრები);

რუკის გამოყენებით განსაზღვრავს საქართველოს ზოგადგეოგრაფიულ მდებარეობას; ადარებს მსგავსი და განსხვავებული მდებარეობის ქვეყნებს, აჯგუფებს მათ ცხრილში.

მიმართულება: გარემო და ეკონომიკა გეო.VIII.3. მოსწავლეს შეუძლია ახსნას, თუ რა გავლენას ახდენს ბუნებრივი პირობები დასახლების ტიპებსა და მეურნეობის განვითარებაზე.

შედეგი თვალსაჩინოა, თუ მოსწავლე: კონტურულ რუკაზე აღნიშნავს სხვადასხვა ტიპის დასახლებებს და მსჯელობს კონკრეტულ გეოგრაფიულ გარემოში მათი გაჩენის

მიზეზებზე (მაგ. რატომ აარსებენ ქალაქებს მდინარეების ნაპირებზე); ფოტოსურათის ან რუკის გამოყენებით აღწერს სხვადასხვა ტერიტორიებისთვის დამახასიათებელ პეიზაჟს (მაგ. ტროპიკული

ტყეები, უდაბნო, სტეპი და სხვა) და აკავშირებს მას ამ ქვეყნის (რეგიონის) სამეურნეო საქმიანობასთან; ფოტოსურათების საშუალებით ადარებს სხვადასხვა გეოგრაფიულ გარემოში არსებულ ორ დასახლებას და ადგენს მათ შორის

განსხვავებას (მასალა, არქიტექტურა); გამოთქვამს ვარაუდს ბუნებრივ-კატასტროფული მოვლენებისგან შესაძლო თავდაცვის ღონისძიებების შესახებ, ადარებს მათ

საქართველოში და სხვა ქვეყნებში დამკვიდრებულ თავდაცვის საშუალებებს (მაგ.: სვანური არქიტექტურის შესაბამისობა გარემოსთან ზვავების საფრთხის გათვალისწინებით, შენობების გადახურვა და სხვ.);

იკვლევს სასოფლო-სამეურნეო ბაზრის ასორტიმენტს, აჯგუფებს მათ (მაგ., ცხრილის საშუალებით) საქართველოს კუთხეების მიხედვით, განსაზღვრავს სასოფლო-სამეურნეო ტიპებს და შედეგებს წარმოადგენს მისთვის სასურველი ფორმით;

თანაკლასელებთან ერთად მოიპოვებს ინფორმაციას ბუნებაში ომით გამწვეულ ცვლილებებზე (წყალი, ჰაერი, ნიადაგი, ტყე); ცვლილებების შედეგებს წარმოადგენს ცხრილის ან ნახატის (პლაკატის) სახით;

მოიპოვებს ინფორმაციას იმ ტექნოგენური კატასტროფების შესახებ, რომლებიც წარმოიქმნა საომარი მოქმედებების არეალში (მაგ. ა.შ.შ. _ ერაყის ომით გამოწვეული ეკოლოგიური კატასტროფა სპარსეთის ყურეში) და მსჯელობს მათ უარყოფით შედეგებზე.

გეო.VIII.4. მოსწავლეს შეუძლია დაახასიათოს კავკასიის რეგიონი. შედეგი თვალსაჩინოა, თუ მოსწავლე:

იყენებს შესაბამის თემატურ რუკებს და აანალიზებს ევროპა-აზიას შორის საზღვრის გატარების საკითხს (განიხილავს და განაზოგადებს საზღვრის გატარების ალტერნატიულ ვარიანტებს, ასაბუთებს მისთვის მისაღებ ვარიანტს) და გადააქვს იგი კონტურულ რუკაზე;

პოლიტიკური და ფიზიკური რუკების გამოყენებით აჯგუფებს ქვეყნებს მდებარეობის მიხედვით; საუბრობს კავკასიის და მასში შემავალი ქვეყნების მდებარეობაზე;

იყენებს რუკას და ახასიათებს შავი და კასპიის ზღვების ფიზიკურ-გეოგრაფიულ მახასიათებლებს, მნიშვნელოვან რესურსებს (მინერალური, ბიოლოგიური, რეკრეაციული) და გარემოსდაცვით პრობლემებს; გამოთქვამს მოსაზრებებს გარემოს დაცვის როლსა და პერსპექტივებზე;

იყენებს შესაბამის თემატურ რუკებს, სტატისტიკურ ინფორმაციას და მსჯელობს კავკასიის მოსახლეობის რიგ მახასიათებლებზე (მაგ.: დემოგრაფიული, ეთნიკური, რელიგიური მრავალფეროვნება); ავსებს შესაბამის კონტურულ რუკებს;

რუკასა და ტექსტში მოძიებული ინფორმაციის გამოყენებით აღწერს კავკასიისათვის დამახასიათებელ მნიშვნელოვან ბუნებრივ რესურსებს (ნავთობი, გაზი, მინერალური წყლები, ტყე და სხვა), გეოგრაფიულ ობიექტებს და ბუნებრივ თავისებურებებს; ავსებს კავკასიის შესაბამის კონტურულ რუკას;

8

შედეგი თვალსაჩინოა, თუ მოსწავლე: 65. მოსახლეობის აღწერის მასალებზე დაყრდნობით ადგენს სხვადასხვა ტიპის გრაფიკებს და დიაგრამებს; 66. ადგენს წინა ეპოქის რომელიმე ლოკალური გარემოს (მცირე დასახლებული პუნქტი: სოფელი, უბანი და ა.შ.) მენტალურ გეგმას და

ადარებს ამავე ადგილის თანამედროვე გეგმას; მსჯელობს, თუ რა ანთროპოგენული ცვლილებები განიცადა გარემომ ამ ორ ეპოქას შორის;

67. განათავსებს ინფორმაციას კონტურულ რუკებზე და სხვა დამხმარე თვალსაჩინოებებზე; 68. გეოგრაფიულ თვალსაჩინოებაზე მოცემულ ერთი ტიპის ინფორმაციას გამოხატავს სხვა სახით (მაგ., მსოფლიო რუკის მიხედვით

ქვეყნებს აჯგუფებს კონტინენტების მიხედვით და წარმოადგენს ცხრილის სახით). გეო.VIII.2. მოსწავლეს შეუძლია განსაზღვროს გეოგრაფიული ობიექტებისა და ქვეყნების მდებარეობა რუკაზე.

შედეგი თვალსაჩინოა, თუ მოსწავლე: იყენებს პოლიტიკურ რუკას და აღწერს პირობით ნიშნებს (ფერები, საზღვრები), რომლითაც ხდება ტერიტორიების

(სახელმწიფოები, ცალკეული ადმინისტრაციული ერთეულები, დედაქალაქები) აღნიშვნა პოლიტიკურ რუკაზე; რუკისა და სტატისტიკური ინფორმაციის გამოყენებით ადგენს ცხრილს, სადაც განათავსებს კონტინენტების მიხედვით სამი

ყველაზე დიდი და სამი ყველაზე მცირე ქვეყნის (ფართობისა და მოსახლეობის მიხედვით) მახასიათებლებს; საკოორდინატო ბადის გამოყენებით განსაზღვრავს სხვადასხვა გეოგრაფიული ობიექტის მდებარეობას, მათ შორის მანძილებსა და

მიმართულებებს (მსოფლიოს მნიშვნელოვანი ქვეყნები და დედაქალაქები, საქართველოს რეგიონები და ადმინისტრაციული ცენტრები);

იყენებს რუკას და მსჯელობს საქართველოს მდებარეობაზე რეგიონული და მსოფლიო მასშტაბით. ადარებს რომელიმე სხვა ქვეყნის მდებარეობას;

იყენებს ატლასს და ახასიათებს ერთ-ერთ რეგიონს (მდებარეობა, საზღვრები, რელიეფი, ჰიდროგრაფიული ქსელი, ადმინისტრაციული ცენტრები);

რუკის გამოყენებით განსაზღვრავს საქართველოს ზოგადგეოგრაფიულ მდებარეობას; ადარებს მსგავსი და განსხვავებული მდებარეობის ქვეყნებს, აჯგუფებს მათ ცხრილში.

მიმართულება: გარემო და ეკონომიკა გეო.VIII.3. მოსწავლეს შეუძლია ახსნას, თუ რა გავლენას ახდენს ბუნებრივი პირობები დასახლების ტიპებსა და მეურნეობის განვითარებაზე.

შედეგი თვალსაჩინოა, თუ მოსწავლე: კონტურულ რუკაზე აღნიშნავს სხვადასხვა ტიპის დასახლებებს და მსჯელობს კონკრეტულ გეოგრაფიულ გარემოში მათი გაჩენის

მიზეზებზე (მაგ. რატომ აარსებენ ქალაქებს მდინარეების ნაპირებზე); ფოტოსურათის ან რუკის გამოყენებით აღწერს სხვადასხვა ტერიტორიებისთვის დამახასიათებელ პეიზაჟს (მაგ. ტროპიკული

ტყეები, უდაბნო, სტეპი და სხვა) და აკავშირებს მას ამ ქვეყნის (რეგიონის) სამეურნეო საქმიანობასთან; ფოტოსურათების საშუალებით ადარებს სხვადასხვა გეოგრაფიულ გარემოში არსებულ ორ დასახლებას და ადგენს მათ შორის

განსხვავებას (მასალა, არქიტექტურა); გამოთქვამს ვარაუდს ბუნებრივ-კატასტროფული მოვლენებისგან შესაძლო თავდაცვის ღონისძიებების შესახებ, ადარებს მათ

საქართველოში და სხვა ქვეყნებში დამკვიდრებულ თავდაცვის საშუალებებს (მაგ.: სვანური არქიტექტურის შესაბამისობა გარემოსთან ზვავების საფრთხის გათვალისწინებით, შენობების გადახურვა და სხვ.);

იკვლევს სასოფლო-სამეურნეო ბაზრის ასორტიმენტს, აჯგუფებს მათ (მაგ., ცხრილის საშუალებით) საქართველოს კუთხეების მიხედვით, განსაზღვრავს სასოფლო-სამეურნეო ტიპებს და შედეგებს წარმოადგენს მისთვის სასურველი ფორმით;

თანაკლასელებთან ერთად მოიპოვებს ინფორმაციას ბუნებაში ომით გამწვეულ ცვლილებებზე (წყალი, ჰაერი, ნიადაგი, ტყე); ცვლილებების შედეგებს წარმოადგენს ცხრილის ან ნახატის (პლაკატის) სახით;

მოიპოვებს ინფორმაციას იმ ტექნოგენური კატასტროფების შესახებ, რომლებიც წარმოიქმნა საომარი მოქმედებების არეალში (მაგ. ა.შ.შ. _ ერაყის ომით გამოწვეული ეკოლოგიური კატასტროფა სპარსეთის ყურეში) და მსჯელობს მათ უარყოფით შედეგებზე.

გეო.VIII.4. მოსწავლეს შეუძლია დაახასიათოს კავკასიის რეგიონი. შედეგი თვალსაჩინოა, თუ მოსწავლე:

იყენებს შესაბამის თემატურ რუკებს და აანალიზებს ევროპა-აზიას შორის საზღვრის გატარების საკითხს (განიხილავს და განაზოგადებს საზღვრის გატარების ალტერნატიულ ვარიანტებს, ასაბუთებს მისთვის მისაღებ ვარიანტს) და გადააქვს იგი კონტურულ რუკაზე;

პოლიტიკური და ფიზიკური რუკების გამოყენებით აჯგუფებს ქვეყნებს მდებარეობის მიხედვით; საუბრობს კავკასიის და მასში შემავალი ქვეყნების მდებარეობაზე;

იყენებს რუკას და ახასიათებს შავი და კასპიის ზღვების ფიზიკურ-გეოგრაფიულ მახასიათებლებს, მნიშვნელოვან რესურსებს (მინერალური, ბიოლოგიური, რეკრეაციული) და გარემოსდაცვით პრობლემებს; გამოთქვამს მოსაზრებებს გარემოს დაცვის როლსა და პერსპექტივებზე;

იყენებს შესაბამის თემატურ რუკებს, სტატისტიკურ ინფორმაციას და მსჯელობს კავკასიის მოსახლეობის რიგ მახასიათებლებზე (მაგ.: დემოგრაფიული, ეთნიკური, რელიგიური მრავალფეროვნება); ავსებს შესაბამის კონტურულ რუკებს;

რუკასა და ტექსტში მოძიებული ინფორმაციის გამოყენებით აღწერს კავკასიისათვის დამახასიათებელ მნიშვნელოვან ბუნებრივ რესურსებს (ნავთობი, გაზი, მინერალური წყლები, ტყე და სხვა), გეოგრაფიულ ობიექტებს და ბუნებრივ თავისებურებებს; ავსებს კავკასიის შესაბამის კონტურულ რუკას;

თემატური რუკების მეშვეობით კავკასიის ბუნებრივ პირობებსა და რესურსებს აკავშირებს მოსახლეობის ტრადიციულ სამეურნეო საქმიანობასთან (მაგ.: ზონალურობა და სოფლის მეურნეობის სპეციალიზაცია); ცხრილში აჯგუფებს კავკასიის ქვეყნებს აღნიშნული მახასიათებლის მიხედვით;

აგროვებს ინფორმაციას, მსჯელობს კავკასიის ბუნებრივ-კატასტროფულ მოვლენებზე (მიწისძვრა, მეწყერი, ზვავი, ღვარცოფი და სხვა), გარემოსდაცვით პრობლემებზე (მაგ.: შავი და კასპიის ზღების პრობლემები) და მათი გადაჭრის შესაძლო გზებზე;

კავკასიის რეგიონს ადარებს მსოფლიოს სხვა რეგიონს თვალსაჩინო ნიშნების მიხედვით (მდებარეობის, ბუნებრივი პირობების, მოსახლეობის და სხვა); მსგავსება-განსხვავებებს გამოსახავს მისთვის მისაღები ფორმით.

გეო.VIII.5. მოსწავლეს შეუძლია მსჯელობა ტრანსპორტის განვითარებაზე უძველესი დროიდან დღემდე. შედეგი თვალსაჩინოა, თუ მოსწავლე:

ასახელებს მისთვის ცნობილ სატრანსპორტო საშუალებებს და მსჯელობს მათი გამოყენების ეფექტიანობაზე სხვადასხვა ტიპის პროდუქციის გადაზიდვისას (მაგ.: მანძილი, ხარჯები, დრო);

მსჯელობს სხვადასხვა ტიპის სატრანსპორტო საშუალებების განვითარებისა და გამოყენების პერსპექტივებზე განსხვავებულ ბუნებრივ გარემოში;

ცხრილში აჯგუფებს გარემო პირობებსა და შესაბამის ეფექტურ სატრანსპორტო საშუალებებს; მოიპოვებს ინფორმაციას სხვადასხვა სატრანსპორტო საშუალებების გარემოზე უარყოფითი ზემოქმედების შესახებ; ეცნობა

მეცნიერების მიღწევებს გარემოსთვის უსაფრთხო თანამედროვე ტრანსპორტის შექმნაში; კონტურულ რუკაზე დააქვს ის სახმელეთო და საზღვაო მარშრუტები, რომლებითაც საქართველო უკავშირდება მეზობელ

სახელმწიფოებს; მსჯელობს წარსულში და თანამედროვე ეპოქაში კავკასიის როლზე, როგორც სატრანსპორტო დამაკავშირებელ დერეფანზე

ევროპა-აზიას შორის. გეო.VIII.6. მოსწავლეს შეუძლია მსჯელობა ვაჭრობის როლზე ეკონომიკის განვითარებაში. შედეგი თვალსაჩინოა, თუ მოსწავლე:

კონტურულ რუკაზე აღნიშნავს მნიშვნელოვანი მოგზაურობების შედეგად წარმოქმნილ სავაჭრო გზებს (მაგ. დიდი აბრეშუმის გზის მარშრუტი);

ირჩევს ერთ-ერთ მნიშვნელოვან სავაჭრო ბრენდს და მსჯელობს ეკონომიკის განვითარებაში მის საერთაშორისო და ადგილობრივ მნიშვნელობაზე; აღნიშნავს მას კონტურულ რუკაზე;

იკვლევს სასოფლო-სამეურნეო ბაზრის ასორტიმენტს, ასხვავებს ადგილზე წარმოებულ და იმპორტირებულ პროდუქციას; შედეგებს წარმოადგენს მისთვის სასურველი ფორმით;

იკვლევს სასურსათო მაღაზიის ასორტიმენტს, საქონელს აჯგუფებს ადგილზე წარმოებულ და შემოტანილ პროდუქციად; მსჯელობს საქართველოს კვების პროდუქციაში იმპორტის როლზე და ექსპორტიორ ქვეყნებს აღნიშნავს კონტურულ რუკაზე;

ირჩევს მრეწველობის (მაგ.: ნავთობის და ბუნებრივი აირის მრეწველობა) და სოფლის მეურნეობის (მაგ.: ხორბლის და ყავის წარმოება) ზოგიერთი დარგის პროდუქციას, იკვლევს ამ პროდუქციაზე მოთხოვნას მსოფლიო ბაზარზე და კონტურულ რუკაზე აღნიშნავს უმსხვილეს იმპორტიორ და ექსპორტიორ ქვეყნებს;

განმარტავს იმპორტისა და ექსპორტის ცნებებს; სტატისტიკური მასალის ანალიზის საფუძველზე აჯგუფებს სხვადასხვა პროდუქციის იმპორტიორ და ექსპორტიორ ქვეყნებს.

მიმართულება: გარემო და სოციალური სისტემები გეო.VIII. 7. მოსწავლეს შეუძლია მიგრაციის პროცესის თავისებურებების დახასიათება. შედეგი თვალსაჩინოა, თუ მოსწავლე:

დემოგრაფიულ საკითხებზე მსჯელობისას იყენებს შესაბამის ტერმინოლოგიას; განასხვავებს მიგრაციის ტიპებს (გარე, შიდა, ქანქარისებრი და სხვა) მიმართულებისა და დროის მიხედვით; ასახელებს მიგრაციის ტიპებს, რომლებსაც უკვე იცნობს; მსჯელობს ადამიანის მიგრაციის შესაძლო მიზეზებზე და მოჰყავს

შესაბამისი მაგალითები; ვარაუდობს მიგრაციის შესაძლო შედეგებზე ინდივიდისა (რომელიც ჩართულია ამ პროცესში) და ქვეყნებისათვის (საიდანაც და

საითაც მიმართულია კონკრეტული მიგრაცია); ინდივიდუალურად ან ჯგუფური მუშაობისას ცხრილის საშუალებით აჯგუფებს სხვადასხვა მიგრაციასა (ნებაყოფლობითი და

იძულებითი _ მონობიდან ტრეფიკინგამდე) და ამ მიგრაციების მიზეზებსა და შედეგებს; ეცნობა სტატისტიკურ მასალას და მსჯელობს ეკონომიკური, პოლიტიკური და ეკოლოგიური მიზეზების შედეგად გარე და შიდა

მიგრაციული პროცესების ცვლილებებზე. გეო.VIII.8. მოსწავლეს შეუძლია დაახასიათოს ურბანიზაციის პროცესი. შედეგი თვალსაჩინოა, თუ მოსწავლე:

აგროვებს მონაცემებს საკუთარი დასახლებული პუნქტის შესახებ, ადარებს სასოფლო და საქალაქო დასახლებების ფოტოებს; განმასხვავებელ ნიშნებს წარმოადგენს ცხრილის სახით;

აგროვებს ინფორმაციას (ლიტერატურა, ფოტოები, რუკები) და აღწერს თანამედროვე მეგაპოლისს (აგლომერაცია, კონურბაცია და სხვა); მისთვის დამახასიათებელ ნიშნებს წარმოადგენს სქემის სახით;

ეცნობა საქართველოში და სხვა ქვეყნებში დასახლებული პუნქტების სტატუსის მინიჭების კრიტერიუმებს, პირობითი ნიშნების დახმარებით რუკაზე აღნიშნავს სხვადასხვა დასახლების ხალხმრავლობას და ფუნქციებს;

ინტერესის მიხედვით აგროვებს ინფორმაციას (გეგმა, რუკა, ფოტოსურათი, სტატისტიკური ინფორმაცია და სხვა) კონტინენტების უდიდეს ქალაქებზე და ადარებს მათ სხვადასხვა ნიშნის მიხედვით (დაგეგმარება, ფუნქციური დარაიონება, ინფრასტრუქტურა, მოსახლეობა და სხვა). შედეგებს წარმოადგენს მისთვის სასურველი ფორმით (ცხრილი, სქემა, ჩანახატი, წერილობითი თემა და სხვა);

ირჩევს თვალსაჩინო კრიტერიუმებს, რისი საშუალებითაც აჯგუფებს საქართველოსა და ევროპაში სხვადასხვა ეპოქაში ურბანიზაციით გამოწვეულ ცვლილებებს; შედეგებს გამოხატავს ცხრილის საშუალებით;

იკვლევს ეკონომიკური და პოლიტიკური ცვლილებების გამო ქალაქების ფუნქციის შეძენა-დაკარგვის შედეგად წარმოქმნილ სოციალურ პრობლემებს; მოჰყავს შესაბამისი მაგალითები.

გეო.VIII. 9. მოსწავლეს შეუძლია დაახასიათოს მსოფლიოში რეგიონების გამოყოფის პრინციპები და ქვეყნების კლასიფიკაციის მნიშვნელოვანი კრიტერიუმები. შედეგი თვალსაჩინოა, თუ მოსწავლე:

იყენებს რუკას და განსაზღვრავს ფიზიკურ-გეოგრაფიული, ისტორიულ-კულტურული, ეკონომიკური და პოლიტიკური ნიშნით მსოფლიოში რეგიონების გამოყოფის თავისებურებებს;

იყენებს სასწავლო რუკას და განსაზღვრავს სტრატეგიული რესურსებით (სათბობ-ენერგეტიკული) მდიდარ რეგიონებს; აღნიშნავს მათ კონტურულ რუკაზე;

აკვირდება ქვეყნების ჩრდილოეთ-სამხრეთად დაყოფის (ეკონომიკური განვითარების დონის მაჩვენებელ) რუკას და აჯგუფებს ცხრილში ქვეყნებს განვითარების დონის მიხედვით;

ილუსტრაციების ანალიზის საფუძველზე შეიმუშავებს ქვეყნის განვითარების დონის მაჩვენებელ საკუთარ კრიტერიუმებს (სამუშაო ადგილები, სავაჭრო ობიექტები, საშუალო ხელფასი, ტრანსპორტი, საცხოვრებელი) და გამოთქვამს მოსაზრებებს;

ადარებს განვითარებულ და განვითარებად ქვეყნებში ცხოვრების წესს, ჩამოთვლის მსგავსებასა და განსხვავებებს; ადგენს და ადარებს იმ თვალსაჩინო რესურსების ნუსხას, რომლებიც გამოიყენება მდიდარი და ღარიბი ქვეყნების მეურნეობაში

(საშენი მასალა, გასათბობი საშუალებები, ტრანსპორტი და გზები, ელექტროენერგიის წარმოება-მოხმარება და სხვა); მსჯელობს რესურსებსა და ეკონომიკური განვითარების დონეებს შორის არსებულ კავშირებზე;

ირჩევს ორი რეგიონს და აჯგუფებს განმასხვავებელ და მსგავს ნიშნებს; მსჯელობს მსგავსება-განსხვავების გამომწვევ მიზეზებზე. პროგრამის შინაარსი სავალდებულო შინაარსობრივ საკითხთა ჩამონათვალი VIII კლასისათვის (ქვემოთ წარმოდგენილი საკითხები შეადგენს ამ კლასისათვის განკუთვნილი მთლიანი შინაარსის 60 %-ს) გეოგრაფიული მდებარეობა მსოფლიო მოსახლეობის რაოდენობა მსოფლიო მოსახლეობის სიმჭიდროვე განსახლების ფორმები მიგრაცია 1. ურბანიზაცია 2. მეურნეობის სტრუქტურა 3. სოფლის მეურნეობა 4. მრეწველობა 5. ტურიზმი 6. ტრანსპორტი 7. კავშირგაბმულობა 8. მდგრადი განვითარება 9. სახელმწიფოს მმართველობის ფორმები 10. ტერიტორიულ-ადმინისტრაციული მოწყობა 11. ქვეყნები განვითარების დონის მიხედვით 12. რეგიონებად დაყოფის პრინციპები 13. ძირითადი რეგიონები 14. კონტინენტები 15. კავკასიის გეოგრაფია 16. შავი და კასპიის ზღვები (გარკვეული სქემის მიხედვით: გეოგრაფიული მდებარეობა, ბუნებრივი პირობები და რესურსები, ძირითადი

პორტები, ეკოლოგიური პრობლემები) 17. განვითარებული და განვითარებადი ქვეყნები 14 დახრილი შრიფტით მოცემული შინაარსი არ არის სავალდებულო

9

თემატური რუკების მეშვეობით კავკასიის ბუნებრივ პირობებსა და რესურსებს აკავშირებს მოსახლეობის ტრადიციულ სამეურნეო საქმიანობასთან (მაგ.: ზონალურობა და სოფლის მეურნეობის სპეციალიზაცია); ცხრილში აჯგუფებს კავკასიის ქვეყნებს აღნიშნული მახასიათებლის მიხედვით;

აგროვებს ინფორმაციას, მსჯელობს კავკასიის ბუნებრივ-კატასტროფულ მოვლენებზე (მიწისძვრა, მეწყერი, ზვავი, ღვარცოფი და სხვა), გარემოსდაცვით პრობლემებზე (მაგ.: შავი და კასპიის ზღების პრობლემები) და მათი გადაჭრის შესაძლო გზებზე;

კავკასიის რეგიონს ადარებს მსოფლიოს სხვა რეგიონს თვალსაჩინო ნიშნების მიხედვით (მდებარეობის, ბუნებრივი პირობების, მოსახლეობის და სხვა); მსგავსება-განსხვავებებს გამოსახავს მისთვის მისაღები ფორმით.

გეო.VIII.5. მოსწავლეს შეუძლია მსჯელობა ტრანსპორტის განვითარებაზე უძველესი დროიდან დღემდე. შედეგი თვალსაჩინოა, თუ მოსწავლე:

ასახელებს მისთვის ცნობილ სატრანსპორტო საშუალებებს და მსჯელობს მათი გამოყენების ეფექტიანობაზე სხვადასხვა ტიპის პროდუქციის გადაზიდვისას (მაგ.: მანძილი, ხარჯები, დრო);

მსჯელობს სხვადასხვა ტიპის სატრანსპორტო საშუალებების განვითარებისა და გამოყენების პერსპექტივებზე განსხვავებულ ბუნებრივ გარემოში;

ცხრილში აჯგუფებს გარემო პირობებსა და შესაბამის ეფექტურ სატრანსპორტო საშუალებებს; მოიპოვებს ინფორმაციას სხვადასხვა სატრანსპორტო საშუალებების გარემოზე უარყოფითი ზემოქმედების შესახებ; ეცნობა

მეცნიერების მიღწევებს გარემოსთვის უსაფრთხო თანამედროვე ტრანსპორტის შექმნაში; კონტურულ რუკაზე დააქვს ის სახმელეთო და საზღვაო მარშრუტები, რომლებითაც საქართველო უკავშირდება მეზობელ

სახელმწიფოებს; მსჯელობს წარსულში და თანამედროვე ეპოქაში კავკასიის როლზე, როგორც სატრანსპორტო დამაკავშირებელ დერეფანზე

ევროპა-აზიას შორის. გეო.VIII.6. მოსწავლეს შეუძლია მსჯელობა ვაჭრობის როლზე ეკონომიკის განვითარებაში. შედეგი თვალსაჩინოა, თუ მოსწავლე:

კონტურულ რუკაზე აღნიშნავს მნიშვნელოვანი მოგზაურობების შედეგად წარმოქმნილ სავაჭრო გზებს (მაგ. დიდი აბრეშუმის გზის მარშრუტი);

ირჩევს ერთ-ერთ მნიშვნელოვან სავაჭრო ბრენდს და მსჯელობს ეკონომიკის განვითარებაში მის საერთაშორისო და ადგილობრივ მნიშვნელობაზე; აღნიშნავს მას კონტურულ რუკაზე;

იკვლევს სასოფლო-სამეურნეო ბაზრის ასორტიმენტს, ასხვავებს ადგილზე წარმოებულ და იმპორტირებულ პროდუქციას; შედეგებს წარმოადგენს მისთვის სასურველი ფორმით;

იკვლევს სასურსათო მაღაზიის ასორტიმენტს, საქონელს აჯგუფებს ადგილზე წარმოებულ და შემოტანილ პროდუქციად; მსჯელობს საქართველოს კვების პროდუქციაში იმპორტის როლზე და ექსპორტიორ ქვეყნებს აღნიშნავს კონტურულ რუკაზე;

ირჩევს მრეწველობის (მაგ.: ნავთობის და ბუნებრივი აირის მრეწველობა) და სოფლის მეურნეობის (მაგ.: ხორბლის და ყავის წარმოება) ზოგიერთი დარგის პროდუქციას, იკვლევს ამ პროდუქციაზე მოთხოვნას მსოფლიო ბაზარზე და კონტურულ რუკაზე აღნიშნავს უმსხვილეს იმპორტიორ და ექსპორტიორ ქვეყნებს;

განმარტავს იმპორტისა და ექსპორტის ცნებებს; სტატისტიკური მასალის ანალიზის საფუძველზე აჯგუფებს სხვადასხვა პროდუქციის იმპორტიორ და ექსპორტიორ ქვეყნებს.

მიმართულება: გარემო და სოციალური სისტემები გეო.VIII. 7. მოსწავლეს შეუძლია მიგრაციის პროცესის თავისებურებების დახასიათება. შედეგი თვალსაჩინოა, თუ მოსწავლე:

დემოგრაფიულ საკითხებზე მსჯელობისას იყენებს შესაბამის ტერმინოლოგიას; განასხვავებს მიგრაციის ტიპებს (გარე, შიდა, ქანქარისებრი და სხვა) მიმართულებისა და დროის მიხედვით; ასახელებს მიგრაციის ტიპებს, რომლებსაც უკვე იცნობს; მსჯელობს ადამიანის მიგრაციის შესაძლო მიზეზებზე და მოჰყავს

შესაბამისი მაგალითები; ვარაუდობს მიგრაციის შესაძლო შედეგებზე ინდივიდისა (რომელიც ჩართულია ამ პროცესში) და ქვეყნებისათვის (საიდანაც და

საითაც მიმართულია კონკრეტული მიგრაცია); ინდივიდუალურად ან ჯგუფური მუშაობისას ცხრილის საშუალებით აჯგუფებს სხვადასხვა მიგრაციასა (ნებაყოფლობითი და

იძულებითი _ მონობიდან ტრეფიკინგამდე) და ამ მიგრაციების მიზეზებსა და შედეგებს; ეცნობა სტატისტიკურ მასალას და მსჯელობს ეკონომიკური, პოლიტიკური და ეკოლოგიური მიზეზების შედეგად გარე და შიდა

მიგრაციული პროცესების ცვლილებებზე. გეო.VIII.8. მოსწავლეს შეუძლია დაახასიათოს ურბანიზაციის პროცესი. შედეგი თვალსაჩინოა, თუ მოსწავლე:

აგროვებს მონაცემებს საკუთარი დასახლებული პუნქტის შესახებ, ადარებს სასოფლო და საქალაქო დასახლებების ფოტოებს; განმასხვავებელ ნიშნებს წარმოადგენს ცხრილის სახით;





























10

IV

sa

xe

lm

ZR

va

ne

lo

s S

es

at

yv

is

ob

a e

ro

vn

ul

sa

sw

av

lo

ge

gm

as

Ta

nSi

naar

sisa

da

misa

Rwe

vi S

edeg

ebis

ru

ka

stan

dar

tis

Ses

abam

isi

Sed

egeb

i

Tav

isa

da

Tem

is d

asax

eleb

a

moswavles SeuZlia geografiuli informaciis mosapoveblad rukis kiTxva da sxva TvalsaCinoebebis analizi.

moswavles SeuZlia gansazRvros geografiuli obieqtebisa da qvey-nebis mdebareoba rukaze.

moswavles SeuZlia axsnas, Tu ra gavlenas axdens bunebrivi piro-bebi dasaxlebis tipebsa da meur-neobis ganviTarebaze.

moswavles SeuZlia daaxasiaTos kavkasiis regioni.

moswavles SeuZlia msjeloba transportis ganviTarebaze uZve-lesi droidan dRemde.

moswavles SeuZlia msjeloba vaWrobis rolze ekonomikis ganvi-TarebaSi.

moswavles SeuZlia migraciis pro-cesisa da Taviseburebebis daxasi-aTeba.

moswavles SeuZlia daaxasiaTos urbanizaciis procesi.

moswavles SeuZlia daaxasiaTos msoflioSi regionebis gamoyofis principebi da qveynebis klasifika-ciis mniSvnelovani kriteriumebi.

12

34

56

78

9

I Ta

vi

– g

eo

gr

af

iu

li

m

de

ba

re

ob

a d

a m

so

fl

io

s

re

gi

on

eb

i1.

siv

rc

e d

a t

erit

or

ia

(1 s

T.)

2. g

eogr

afiu

li

mdeb

areo

ba

(1 s

T.)

3. r

egio

ni d

a mi

si g

amo

yof

is

prin

cip

ebi

(1 s

T.)

4. g

anvi

Tar

ebu

li

da

ganv

i-T

areb

adi

mso

fl

io (1

sT

.)

5. m

sof

lio

s qv

eyne

bi (1

sT

.)

II T

av

i –

ko

nt

in

en

te

bi

6. e

vro

pa (2

sT

.)

11

12

34

56

78

9

7. a

zia

(2

sT.)

8. C

rd

ilo

eTi

amer

ika

(2 s

T.)

9. s

amxr

eTi

amer

ika

(2 s

T.)

10. a

fr

ika

(2 s

T.)

11. a

vst

ral

ia d

a o

kean

eTi

(2 s

T.)

12. a

ntar

qtid

a (1

sT

.)

III T

av

i –

mo

sa

xl

eo

ba

da

m

ig

ra

ci

a13

. mso

fl

io m

osa

xleo

ba

(1 s

T.)

14. r

a ar

is m

igr

acia

? (1

sT

.)

15. i

Zul

ebiT

mig

rac

ia (1

sT

.)

16. T

anam

edr

ove

mig

rac

iebi

s ge

ogr

afia

(1 s

T.)

IV T

av

i –

da

sa

xl

eb

eb

i d

a

ur

ba

ni

za

ci

a17

. gan

saxl

ebis

fo

rme

bi

(1 s

T.)

18. q

alaq

i (1

sT

.)

19. q

alaq

is f

unq

cie

bi d

a ie

rsa

xe (1

sT

.)

20. r

isga

n Se

dge

ba q

alaq

i?

(1 s

T.)

21. r

a ar

is u

rba

niz

acia

? (1

sT

.)

22. a

glo

mer

acie

bi d

a me

ga-

lo

pol

iseb

i (1

sT

.)

23. q

alaq

is p

ro

blem

ebi

(1

sT

.)

24. s

of

eli

(1 s

T.)

12

Tav

isa

da

Tem

is d

asax

eleb

a

moswavles SeuZlia geografiuli informaciis mosapoveblad rukis kiTxva da sxva TvalsaCinoebebis analizi.

moswavles SeuZlia gansazRvros geografiuli obieqtebisa da qvey-nebis mdebareoba rukaze.

moswavles SeuZlia axsnas, Tu ra gavlenas axdens bunebrivi piro-bebi dasaxlebis tipebsa da meur-neobis ganviTarebaze.

moswavles SeuZlia daaxasiaTos kavkasiis regioni.

moswavles SeuZlia msjeloba transportis ganviTarebaze uZve-lesi droidan dRemde.

moswavles SeuZlia msjeloba vaWrobis rolze ekonomikis ganvi-TarebaSi.

moswavles SeuZlia migraciis pro-cesisa da Taviseburebebis daxasi-aTeba.

moswavles SeuZlia daaxasiaTos urbanizaciis procesi.

moswavles SeuZlia daaxasiaTos msoflioSi regionebis gamoyofis principebi da qveynebis klasifika-ciis mniSvnelovani kriteriumebi.

12

34

56

78

9

I V T

av

i –

me

ur

ne

ob

a25

. Tan

amed

ro

ve m

sof

lio

s me

ur

neo

ba (1

sT

.)

26. s

amec

nier

o-t

eqni

kur

i pr

ogr

esi

(1 s

T.)

27. m

rew

vel

oba

(1

sT.)

28. s

aTbo

b-en

erge

tik

ul

i me

ur

neo

ba d

a en

erge

tik

ul

i r

esu

rse

bi (

1 sT

.)

29. s

of

lis

meu

rne

oba

(1 s

T.)

30. m

oms

axu

reb

is s

fer

o

(1 s

T.)

31. t

ran

spo

rt

i

(1 s

T.)

32. t

ran

spo

rt

is s

axee

bi

(2 s

T.)

33. g

zeb

i, x

ideb

i, g

vir

abeb

i (1

sT

.)

13

12

34

56

78

9

34. k

omu

nika

cie

bi (1

sT

.)

35. t

ur

izmi

(1 s

T.)

36. v

aWr

oba

da

sava

Wr

o g

zeb

i (1

sT

.)

37. v

aWr

obi

s sa

xeeb

i d

a f

or

mebi

(1 s

T.)

38. s

aer

TaS

or

iso

vaW

ro

ba

(1 s

T.)

VI T

av

i –

ka

vk

as

ia

39. k

avka

siis

md

ebar

eoba

da

ter

ito

ria

(1 s

T.)

40. k

avka

siis

rel

ief

i (1

sT

.)

41. k

avka

siis

hav

a d

a Si

da

wyl

ebi

(1 s

T.)

42. k

avka

siis

bu

nebr

ivi

res

ur

sebi

(1 s

T.)

43. S

avi

zR

va (1

sT

.)

44. k

aspi

is z

Rva

(1 s

T.)

45. s

tiq

iur

i mo

vlen

ebi

ka-

vkas

iaSi

(1 s

T.)

46. s

amxr

eT k

avka

siis

eko

lo

-gi

ur

i pr

obl

emeb

i (1

sT

.)

47. b

une

bis

dac

va s

amxr

eT

kavk

asia

Si (1

sT

.)

48. i

une

sko

da

samx

reT

kav

ka-

sia

(1 s

T.)

49. k

avka

sia

da

saqa

rT

vel

o

(1 s

T.)

50. s

aqar

Tve

lo

s mx

aree

bi

(1 s

T.)

51. s

amxr

eT k

avka

siis

qve

y-ne

bi (1

sT

.)

52. k

avka

siis

mo

saxl

eoba

(1

sT

.)

53. k

avka

siis

qal

aqeb

i(1

sT.)

14

V meToduri rekomendaciebi maswavlebelTaTvis

saswavlo masalis wardgenis fazebisaxsna-ganmarteba

rogor davgegmoT gakveTili?sanam gakveTilis dagegmvaze muSaobas daiwyebT, moZebneT standartSi is Sedegebi da indika-

torebi, romelzec gadis mocemuli Tema, konkretuli gakveTili (ix. miznebis ruka) da dausviT sakuTar Tavs 2 SekiTxva:

1. rogor mivaRwio sasurvel Sedegs?2. rogor gavigo, miRweulia Tu ara igi?

mizanigakveTilis dagegmvisas, upirveles yovlisa, unda ganisazRvros gakveTilis mizani, romelic

Tavis mxriv gansazRvravs Sedegs _ anu, maswavlebelma winaswar unda Camoayalibos, ras unda miaRwion misma moswavleebma am gakveTilze (gakveTilis konkretuli da perspeqtiuli miznebi).

gakveTilis gegmaSi TvalnaTliv unda Candes:* gakveTilis konkretuli miznebi;* gakveTilis perspeqtiuli miznebi;* ras veliT moswavleebisgan? * ra codnasa da unar-Cvevebs SeiZenen isini am gakveTilze?

amocanebimiznebis misaRwevad saWiroa garkveuli amocanebis dasaxva. kerZod:1. gakveTilze Sesasrulebeli aqtivobebis gansazRvra;2. samuSaos Sesrulebis etapebi (dawyeba, damTavreba);3. miRebuli codnisa da unar-Cvevebis demonstrirebis forma;4. Sefasebis kriteriumebi.

aucilebeli pirobebi da resursebimiznebis misaRwevad winaswar unda ganisazRvros, arian Tu ara moswavleebi mzad dagegmili

aqtivobebis Casatareblad. maswavlebelma winaswar unda gaTvalos, ra dro da resursebi sWirdeba mas gegmis warmatebiT ganxorcielebisaTvis (saxelmZRvanelo, sxvadasxva samecniero Tu Semec-nebiTi xasiaTis literatura, samuSao sqemebi, TvalsaCinoebebi, suraTebi, diagramebi, grafikebi, ilustraciebi da sxv.) e. i. unda ganisazRvros:

* gakveTilisTvis saWiro masala;* Teoriuli da praqtikuli samuSaos ganxorcielebis etapebi.

gakveTilis aRweramaswavlebelma dawvrilebiT unda aRweros gakveTilis msvleloba, misi calkeuli etapi,

gakveTilze Sesasrulebeli aqtivobebi. (Tu rogor axerxebs maswavlebeli gakveTilis miznebis ganxorcielebas da ZiriTadad, ra aris misTvis yvelaze mniSvnelobani am gakveTilis msvlelobisas).

gakveTilis msvleloba:gegmis es nawili gulisxmobs gakveTilis detalur aRweras: sasurvelia maswavlebelma ise aRweros gakveTilis msvleloba, rom kolegam, Tu mas amis sur-

vili aqvs, SeZlos SemoTavazebuli sagakveTilo modeliT sargebloba.gegmaSi sasurvelia 3 mniSvnelovani fazis dawvrilebiTi aRwera:1. Sesavali _ gamowveva anu provocirebis etapi;2. mTavari aqtivoba _ ZiriTadi nawili, romelic Sinaarsis realizebas, sakiTxis arsSi wvdomas

emsaxureba;3. daskvniTi nawili _ gaazrebis etapi, romlis drosac unda moxdes gakveTilis msvlelobisas

ganxiluli Temebis analizi da sinTezi, Sejereba da Sejameba da miRebuli codnis ganmtkiceba.

15

aucilebelia, maswavlebelma winaswar gagegmos, Tu ra dro dasWirdeba gakveTilis TiToeul fazas (gakveTilis droSi ganawileba).

ganvixiloT TiToeuli etapi cal-calke:

SesavaligakveTilis Sesavali nawili, saWiroebis SemTxvevaSi, SeiZleba daiwyos wina gakveTilze ganxi-

luli Temis SexsenebiT (frontaluri kiTxvebiT), am etapze moswavlem unda aRidginos sakiTxTan dakavSirebuli informacia, ganvlili masala, romelic TavisTavad xels Seuwyobs moswavlis axali TemisTvis Semzadebas. mTavaria winaswar gqondeT gansazRvruli:

* rogor gaacnoT moswavleebs gakveTilis miznebi da amocanebi.* rogor SeZloT moswavleTa yuradRebis koncentracia, mobilizeba da motivacia.* rogor daukavSiroT gakveTilis miznebi moswavleTa interess.

ZiriTadi nawili (Sinaarsis realizeba)am etapis amocanaa erTi mxriv `gamowvevis~ etapze gaRvivebuli interesisa da impulsebis

SenarCuneba; meore mxriv _ moswavleTa aqtivobis xelSewyoba (diskusiaSi monawileoba, kriti-kuli analizi, TvalsazrisTa Sepirispireba da Sejereba, alternatiuli gzebis Zieba). am etapze mniSvnelovania:

* gakveTilis mTavari Temis gansazRvra;* sagakveTilo procesis sainteresod warmarTvisTvis saWiro xerxebisa da meTodebis SerCeva;* moswavleebma SeZlon miRebuli codnis saWiroebisa da mniSvnelobis gacnobiereba.

daskvniTi nawili (refleqsia, gaazreba)gakveTilis am nawilSi SeiZleba gamoikveTos ramdenime arsebiTi momenti: gakveTilis am etapze

xdeba moswavleTa miRebuli codnisa da informaciis gaazreba da dasabuTeba; sakiTxisadmi saku-Tari damokidebulebis Camoyalibeba. Tvalsazrisisa Tu informaciis interpretacia (sakuTari sityvebiT gadmocema).

moswavle yvelaze ukeT imas imaxsovrebs, rasac misTvis nacnob konteqstSi iTvisebs da sa-kuTari sityvebiT gadmocems da asabuTebs. aRqma maSin aris safuZvliani, rodesac informacia konteqstualur sqemaSi Tavsdeba.

am fazis meore amocanaa moswavleTa Soris azrTa jansaRi gacvla-gamocvla. refleqsiis dros diskusiaSi Cabma ara marto diskusiis monawileebs, aramed pasiur msmenelebsac aZlevs saSualebas gaigon, ifiqron da amis safuZvelze CamouyalibdeT, SeeqmnaT sakuTari azri da damokidebuleba ganxiluli sakiTxis irgvliv. garda amisa, es aris cvlilebebisa da rekonceptualizaciis safexuri swavlis procesSi. am stadiaze xdeba axal-axali informaciis integraciis mravalgvar saSuale-baTa gacnoba, es ukanaskneli ufro moqnil konstruqciebs migvaaxloebs, romlebic moswavleebma momavalSi SesaZloa ufro praqtikulad da mizanmimarTulad gamoiyenon.

garda amisa, gakveTilis daskvniT anu refleqsiis etapze unda ganisazRvros:* Sejamebis ra xerxs mimarTavT gakveTilis bolos?* rogor ganaxorcielebT ukukavSirs moswavleebTan?

saSinao davalebagakveTilis bolos maswavlebeli davalebas aZlevs moswavleebs: Sin kidev erTxel gaixsenon,

ra gaakeTes am gakveTilze, yuradRebiT gaecnon (waikiTxon) saxelmZRvaneloSi mocemul infor-macias (teqsti, wyaro) da Seasrulon `saSinao davaleba~.

16

gakveTilis dagegmva(zogadi principebi)

efeqtiani gakveTili rom davgegmoT, aucilebelia, Cveni saswavlo strategia mocemul klasSi moswavleTa swavlis stils SevuTavsoT. maswavleblis saswavlo stretegiaSi igulisxmeba dasaxuli miznis Sesabamisad aqtivobebis (operaciebis) momzadebis ostatoba. swavlis stili moswavleebs erTmaneTisagan ganasxvavebs. is axasiaTebs, ra pirobebSi grZnobs TiToeuli moswavle komfortu-lad Tavs swavlis procesSi. klasSi 25 moswavlidan zogi pragmatistia (ukeT swavlobs dakvirvebiT), zogi Teoretikosi (ukeT swavlobs azrovnebiT, fiqriT), zogi keTebisa da moqmedebis procesSia aqtiuri, zogi warmodgenebisa da aRqmis gziT ukeT swavlobs. gakveTili efeqtiani rom gamovides, yvela moswavlis swavlis stili, interesebi da SesaZleblobebi rac SeiZleba maqsimalurad unda gaviTvaliswinoT.

amisaTvis swavleba/swavlis ori midgoma SeupirispireT erTma neTs da naxeT, Tqveni swavlebis stils am ori mdgomareobidan romeli arCe va ni ufro Seesabameba.

* codnis gacema * unaris, niWis, kritikuli azrovnebis ganviTareba

* akeTe ise, rogorc me * ifiqre, rogor gaakeTo

* me Tqven zemoT vdgavar * me TqvenTan erTad var

* gadavcem codnas * vaswavli azrovnebas da swavlas

* avtoritaruli * demokratiuli

* monologi * dialogi

* informaciuli, mTel * kvleva-ZiebiTi;klasTan erTdroulad wyvilebsa da jgufebSi

* biheviorizmi * konstruqtivizmi

* pasiuri, uintereso * aqtiuri, iniciativiani

* Warbobs maswavleblis * Tanabaria an Warbobs moswavlis

* tradiciuli * saswavlo miznisa Sesabamisad cvalebadi

* saxelmZRvanelo * saxelmZRvanelo da winaswar SerCeuli saswavlo masalebi

* pasuxis `sizustis~ * piradi aqtiurobis mixedviT mixedviT

mizani

devizi

mrwamsi

funqcia

swavlebis stili

urTierToba Cemsada moswavles Soris

swavlebis upiratesimeTodi

saswavlo Teoria

moswavleTa pozicia

maswavleblisa damoswavleebissaubris xangrZlivoba

saklaso dizaini

swavlebis sayrdeni

Sefaseba

maswavlebeli I midgoma II midgoma (tradiciuli) (aqtiuri)

axla gaarCieT, ra gansxvavebaa saswavlo Teoriebs _ biheviorizmsa da kon stru qtivizms Soris. biheviorizmi mkacr disciplinasTan, codnis gadacemasTan, saxelmZRvaneloSi mocemuli masalis

17

mTeli moculobiT aTvisebasa da savarji SoebiT SeZenili codnis ganmtkicebasTan asocirdeba. is swavlebisa da damaxso vrebis Teoriaa.

konstruqtivizmi swavlisa da azrovnebis Teoriaa da miiCnevs, rom moswa vle aqtiurad swav-lobs kvleva-Ziebisa da keTebis procesSi da TviTon aSenebs codnas. ̀ nawilebisgan konstruqciis aSeneba~ piradi gamocdilebisa da sxve bTan urTierTobis safuZvelze xdeba.

axla is sasicocxlo, zogadi, praqtikuli unarebi CamoTvaleT, romlebic aucileblad unda SesZinos skolam 21-e saukunis axalgazrdas:

_ iazrovnos logikurad da kritikulad;_ Cawvdes mimarTebebs sagnebsa da movlenebs Soris; _ masalis damuSavebis, gagebis, analizisa da adekvaturi aRqmis safuZvelze gamoitanos

daskvna da miiRos gadawyvetileba;_ dasZlios mavne Cvevebs. icxovros cxovrebis jansaRi wesiT. _ flobdes monacemTa Sedarebis, Segrovebisa da sxvadasxva saxiT warmodgenis xerxebs; _ hqondes TanamSromlobisa da Tanadgomis unari da a. S. axla sqematurad ganvixiloT Tanamedrove gakveTilis struqtura da vawarmo oT meTodolo-

giuri gansja: rogor gadavideT swavlebidan swavlaze, maxsov ro bidan _ azrovnebaze.

gakveTilis struqtura

msvlelobis mixedviT Sinaarsis mixedviT etapebi

* Sesavali * motivacia (ganwyobis Seqmna) * sakiTxis dasma/warmodgena

* aqtivobebi * siRrmiseuli wvdoma * sakiTxis ganviTareba/aTviseba_ mTel klasTan_ individualurad_ wyvilSi_ jgufSi

* analizi, Sejameba * gaazreba (refleqsia) * codnis gamoyeneba/integracia

rCevebi maswavlebels efeqtiani gakveTilis dasagegmadgakveTilze saswavlo procesis dasagegmad maswavleblis upirvelesi amocana gakveTilis

miznis arsis gagebaa. gakveTilis saswavlo miznebi gamoxatavs, ra codna da unarebi unda SeiZinon moswavleebma. ra Sedegs unda miaRwion moswavleebma swavlis procesSi, gansazRvrulia erovnul saswavlo

gegmaSi yvela saganSi/sagnobriv jgufSi klasebis mixedviT. Sedegis miRwevas adasturebs Sede-gis qvemoT mocemuli indikatorebi. maswavleblis wignSi mocemuli Sinaarsisa da miznebis ruka uCvenebs, romeli Sedegis misaRwevad aris saxelmZRvaneloSi mocemuli paragrafi da romeli indikatorebiT dasturdeba gakveTilis bolos Sedegis miRweva.

rodis aris gakveTilis mizani sworad SerCeuli? mizani sworad aris SerCeuli, Tu:* gamomdinareobs sagnobrivi standartis misaRwevi Sedgebidan.* qmnis safuZvels moswavleTa progresis SemowmebisTvis. * exmareba maswavlebels TviTSefasebaSi. * warmoadgens saswavlo savarjiSoebis CarCos. yvelaferi zemoT aRniSnuli miiRweva, rodesac moswavleebi gakveTilze gaakeTeben imas, rasac

Txoulobs Sedegebis qvemoT CamoTvlili indikatorebi. Tu maT yuradRebiT CaikiTxavT, naxavT, rom gakveTilis mizani klasikuri samkuTxedis saxiT SegiZliaT warmoidginoT:

codna(aRweren, axsnian, CamoTvlian, gaigeben...)

unarebi(Seadareben, Seqmnian, gaaan-alizeben, gamoikvleven...)

ganwyoba-damokidebuleba(Seafaseben, SearCeven, Secvlian...)

18

gakveTilis zogad mizanSi unda Candes, ra codna da unar-Cvevebi unda misceT moswavleebs, specifikurSi ki _ ra konkretuli amocanebi unda ganaviTaroT amisTvis. magaliTad, Tu miiCnevT, rom saswavlo problema fiqrisa da azrovnebis procesSi unda gadawydes Sesabamisi situaciuri amocana an savarjiSo unda SearCioT. masalis vizualizaciisTvis rukebis, grafikebis, naxatebis Seqmna dagWirdebaT, praqtikuli unar-Cvevebis formireba rogorc davalebebis SesrulebiT, ise roluri TamaSebiTa da warmosaxviTi eqsperimentebiT SeiZleba. sakuTari ganwyoba-damokideb-ulebebis gamosaxatavad moswavles saubris, simReris, keTebis saSualebac unda misceT.

zemoT aRniSnulis gaTvaliswinebiT, gakveTilis dagegmvis win maswavlebelma meTodologiuri gansja unda awarmoos:

damatebiTi kiTxvebi gansjisTvis:

* ra movamzade gakveTilis dawyebis win swavlis ganwyobis Sesa-qmnelad? wignSi aris Sesabamisi aqtivoba Tu me unda movZebno?

* aqtivobebis dagegmvisas gaviTvaliswino: rac vuTxari, momis-mina? Tu momismina, gaigo? Tu gaigo, miiRo? Tu miiRo, SeuZlia praqtikulad gamoiyenos? ganwyoba xom ar daikarga?

* aris saxelmZRvaneloSi masala, romelic apirobebs mzaobas:a) saxlSi kvlevis gasagrZeleblad?b) axal masalaze gadasasvlelad?Tu ar aris, me riT davexmarebi?

mTavari kiTxva gansjisTvis:

ras gaakeTebs bavSvi gakveTilze?

swavlobs swavlas?

aSenebs codnas?

kiTxvebi, romlebic daismis swavleba/swavlis axali midgomebiT gakveTilis dagegmvis win, bevria da rTuli. am kiTxvebze pasuxis gacema skolaSi kolegebTan TanamSromlobiT, azrisa da gamocdilebis gaziarebiT ukeT SeiZleba.

gakveTilis mizani gansazRvravs aqtivobebis Sinaarss. aqtivobebis SerCevisas miznis misaR-wevad winaswar unda moifiqroT:

* romeli/ramdeni aqtivobis Catareba dagWirdebaT da rogori TanmimdevrobiT.* aris Tu ara sawyisi/Sesavali aqtivoba samotivacio, anu moemsaxureba Tu ara igi moswavleTa

dainteresebas swavlis procesSi CasarTavad da Seasrulebs Tu ara momdevno aqtivobebTan dama-kavSirebel rols.

* aris Tu ara momdevno aqtivobebi moswavlis swavlaze orientirebuli, ganmaviTarebeli, SemoqmedebiTi.

* iZleva Tu ara Semajamebeli aqtivoba saSualebas, gakveTilis bolos Semowmdes moswavleTa progresi da Sefasdes gakveTilis xarisxi (ramdenad miaRwies moswavleebma da maswavleblebma dasaxul miznebs).

aqtivobebis SerCevis paralelurad mniSvnelovania moswavleTa organizaciis formis dagegmva da drois ganawileba. saswavlo miznis miRwevis maCvenebeli indikatorebi garkveulwilad migvaniS-nebs, rogor vamuSaoT moswavleebi: mTel klasTan, individualurad, wyvilebsa Tu jgufebSi. rac metad SesabamisobaSi iqneba aqtivobis organizaciis forma moswavleTa SesaZleblobebTan da swavlis stilTan, miT realurad SeamowmebT gakveTilze moswavleTa progress da gaanawilebT maT Sesasruleblad gankuTvnil dros. dro TiToeuli aqtivobisTvis winaswar igegmeba, Tumca swavlis procesSic SesaZlebelia SeitanoT masSi cvlilebebi. gansakuTrebiT yuradRebamisaqcevia drois ganawileba jgufuri muSaobisTvis, rodesac saWiroa samuSaos dagegmva, monacemebis organizeba da warmodgena. unda gaiTvaliswinoT, rom swored jgufuri muSaobisas yalibdeba moswavleebSi TanamSromlobis, piradi da gunduri pasuxismgeblobis, jansaRi konkurenciis, gadawyvetilebis miRebis/dasabuTebis da sxva zogadi unar-Cvevebi. Tu samuSao kvleviTi an SemoqmedebiTia, TiToeuli davalebis SesrulebisTvis gankuTvnili drois gaTvla (ar darCes zedmeti dro an ar daakldes dro) faqtobrivad ganapirobebs miznis miRwevas.

gakveTilze swavlis procesis efeqtianad warmarTva SeuZlebelia saswavlo resursebis gamoyenebis gareSe. gakveTilis mizani gvikarnaxebs, ra tipis resursiT mivaRwevT Sedegs ukeT: adamianuri (sxva maswavlebeli, sazogadoebis wevri...), sainformacio (saxelmZRvaneloebi, statiebi, samuSao furclebi...), vizualuri (plakatebi, sqemebi, fotoebi, modelebi...) Tu audiovizualuri (kompiuteri, videokamera...). mza resursebze aranakleb efeqturia resursebis Seqmna. resusis moZieba-Seqmna SeiZleba klasSi, skolaSi, lokalur an globalur garemoSi, xolo Seqmnili resursis srulyofa-ganviTareba _ klasSi an gakveTilebis Semdeg skolaSi TanamSromlobiT, gamocdilebis

19

gaziarebiTa da efeqtianobis SemowmebiT. ra tipis resursis gamoyenebas/Seqmnas, moZiebas SevZlebT, es gansazRvravs dasagegmi praqtikuli savarjiSoebis CarCos.

yvela gakveTils sWirdeba Sefaseba. Sefaseba aris monitoringisa da Semowmebis safuZvelze gamotanili daskvna, romelic daaf-

iqsirebs TiToeuli moswavlis warmatebasa da progress gakveTilis bolos (zogadad: swavlis garkveul etapze).

Sefasebis axali sistema efuZneba monitoringisa da Semowmebis procesebs. monitoringSi igulisxmeba TiToeuli moswavlis warmatebasa da progresze mudmivi Tvalyuris

devnebisa da faqtebis mogrovebis procesi.monitoringi saWiroa imisTvis, rom maswavlebelma Seiswavlos TiToeuli moswavlis swavlis

stili, SesaZleblobebi, interesebi, saWiroebebi da Sesabamisad Seitanos cvlilebebi gakveTilis dagegmvaSi. Zalze mniSvnelovania, gakveTilis msvlelobisas kerZo kontaqtebi awarmooT TiToeul moswavlesTan da yuradReba gaunawiloT TiToeuls.

Semowmeba aris TiToeuli moswavlis miRwevebisa da progresis (agreTve zo ga dad swavlis procesis) Sesaxeb monacemebis Segrovebis procesi. risTvis vagrovebT am monacemebs?

monacemebis safuZvelze maswavlebeli gamoavlens swavlis xelisSemwyob da xelisSemSlel faqtorebs. Semowmebis Sedegebi faqtobrivad ìZleva~ rCevebs, saSualebebs Sedegebis gasaum-jobeseblad. pedagogiur praqtikaSi gamoyenebuli Semowmebis xerxebia: dakvirveba, gamokiTxva, konsultacia, saubari, testireba, CaTvla, gamocda.

ra formiT mimdinareobs Semowmeba _ zepiri, werilobiTi (komentariT) Tu konkretul situaciaSi moqmedebis Sesaxeb Canaweris warmoebiT, damokidebulia miznis Sinaarsze. Sesabamisad SeirCeva Semowmebis saSualebebi: kiTxvebi, testebi, rveulSi Cawerili monacemebi, namuSevrebis krebulebi, proeqtebi da sxv.

arsebiTia, gaviazroT, rom monitoringisa da Semowmebis safuZvelze maswavleblis mier moswav-lis mimdinare Sefaseba xdeba ara mxolod qulebis dasawe rad, aramed TiToeuli moswavlis droSi ganviTarebis misaRwevad, Secdomis gasasworeblad, Sedegis gasaumjobeseblad. aseTi midgomiT droTa ganmavlobaSi TiToeul moswavleSi yalibdeba urTierT- da TviTSefasebis unar-Cvevac: moswavle aqtiurad iRebs monawileobas gakveTilis srulyofaSi, problemebis gamoyofasa da Sefasebis kriteriumebis/sqemis SedgenaSi.

mocemuli msjelobidan gamomdinareobs gakveTilis dagegmvis aseTi sqema:

gakveTilze misaRwevi Sedegebi

Sefaseba

indikatorebi

mizani/miznebi

aqtivobebi (organizacia, dro)

resursebi (klasisa da TiToeu-li moswavlisaTvis)

gakveTilis efeqturi dagegmvisTvis SegiZliaT gamoiyenoT cxrili, romlis SedgenaSi dagex-marebaT yoveli gakveTilis win da dasrulebisTanave saazrovno unare bis ganviTarebis Sesabamisad sakuTari TavisTvis dasmuli kiTxvebi:

1. ra masalas iswavlian; romel qmedebebs Seasruleben moswavleebi; ra Sedegs unda mivaRwio; Sefasebis romeli forma SevarCio?

20

2. rogor vamuSao moswavleebi miznis misaRwevad; ras gavakeTeb me da ras gaakeTeben Cemi mo-swavleebi?

3. risTvis da visTvis gaakeTeben amas moswavleebi? 4. ratom SevarCie aseTi aqtivobebi? kidev romeli aqtivobebis gamoyeneba SemiZlia? ratom

SevarCieT msgavsi/gansxvavebuli aqtivobebi me da saxelmZRvanelos avtorma? 5. ra moxdeba, Tu aqtivobebis raodenobas, Tanmimdevrobas Sevcvli da savar ji So ebs azro-

brivad gavaerTianeb? riT davasabuTeb Cems arCevans?6. romel da ramden moswavleze velodebodi Sedegis (miznis) miRwevas da ra miviRe? ra cvli-

lebebis Setanas mTxovs miRweuli Sedegi (Sefaseba)?

saswavlo Tema aqtivobebi moswavleTa drois resursebi Semowmeba/Sefaseba mizani/miznebi organizeba ganawileba

gakveTilis gegmis Sedgenisas aucilebelia gaiTvaliswinoT Semdegi punqtebi:

gakveTilis miznebi: • ris miRwevas gegmavT gakveTilze;• ra codna da unar-Cvevebi unda SeiZinon moswavleebma?

winapirobebi: • risi codna da unari moeTxoveba moswavles gakveTilis miznebSi dasaxuli amocanebis asaTvise-blad?• ra masalis codna moeTxoveba moswavles mocemuli gakveTilis ukeT gasagebad?

resursebi:

• ra resursebia saWiro mocemuli gakveTilisaTvis?• ra sWirdeba pedagogs saswavlo procesis efeqtianad warmarTvisaTvis?• ra tipis resursebis gamoyeneba iqneba sasurveli ( saxelmZRvanelo, Jurnal-gazeTebis statiebi, telefilmebi, interneti da sxv.)?

aqtivobebi:• rogor gaacnobT moswavleebs gakvTilis ZiriTad miznebs?• rogor daainteresebT moswavleebs da gauZlierebT motivacias mocemuli Temis Sesaswavlad?• ras gaakeTebT moswavleebTan erTad gakveTlis ganmavlobaSi?• klasis organizebis ra formebs gamoiyenebT dasaxuli miznebis gansaxorcieleblad?• prezentaciis romel gzas gamoiyenebT, rom moswavleebma efeqturad aiTvison masala?• rogor SeafasebT, Tu ramdenad kargad/warmatebiT/ efeqturad Sesrulda dasaxuli amocanebi?• ra tipis davalebebs miscemdiT klasSi an saxlSi damoukidebeli muSaobisaTvis?

21

swavlebis meTodebi

swavla-swavlebis meTodebis mravalgvari klasifikacia arsebobs, gTavazobT yvelaze gavrcelebul variantebs.

meTodTa klasifikaciis varianti A: * verbaluri, anu zepirsityvieri meTodi.* wignze muSaobis meTodi.* weriTi muSaobis meTodi, romelic gulisxmobs Semdegi saxis aqtivobebs: amonawerebisa da

Canawerebis gakeTeba, masalis dakonspeqteba, Tezisebis Sedgena, referatis, an eses Sesruleba, da a.S.

* laboratoriuli meTodi da demonstrirebis meTodi. es ukanaskneli Tavis mxriv gu-lisxmobs Semdegi saxis aqtivobebs: cdebis dayeneba, videomasalebis Cveneba, dinamikuri xasiaTis masala da sxv.

* praqtikuli meTodebi aerTianebs swavlebis yvela im formas, romelic moswavles praqti-kul unar-Cvevebs uyalibebs da is SeZenili codnis safuZvelze damoukideblad asrulebs ama Tu im aqtivobas.

meTodTa klasifikaciis varianti B: diskusia/debatebi – interaqtiuri swavlebis erT-erTi yvelaze gavrcelebuli meTodia.

diskusiis procesi mkveTrad amaRlebs moswavleTa CarTulobis xarisxsa da aqtivobas. diskusia SesaZlebelia gadaizardos kamaTSi. es procesi ar Semoifargleba mxolod maswavleblis mier dasmuli SekiTxvebiT. es meTodi uviTarebs moswavleebs kamaTisa da sakuTari azris dasabuTebis unars.

problemaze dafuZnebuli swavleba (PBL) – saswavlo meTodi, romelic axali codnis miRebis da integraciis procesis sawyis etapad iyenebs problemas.

TanamSromlobiTi (cooperative) swavleba – imgvari swavlebis strategiiT jgufis TiToeuli wevri valdebulia, ara mxolod Tavad Seiswavlos, aramed daexmaros Tavis Tanagundels sagnis ukeT SeswavlaSi. TiToeuli jgufis wevri muSaobs problemaze, sanam yvela maTgani ar daeufleba sakiTxs.

evristikuli meTodi – efuZneba moswavleebis winaSe dasmuli amocanis etapobriv gadawyvetas. es amocana swavlebis procesSi faqtebis damoukideblad dafiqsirebisa da maT Soris kavSirebis danaxvis gziT xorcieldeba.

SemTxvevis analizi (Case study) – maswavlebeli moswavleebTan erTad gajkveTilze ganixi-lavs konkretul SemTxvevebs da maTTan erTad yovelmxriv da safuZvlianad Seiswavlis sakiTxs. magaliTad, fizikur geografiaSi stiqiuri movlebis arss, warmoSobis mizezebs, gavrcelebas, riskebs da Tavidan acilebis gzebs; geopolitikuri kuTxiT, konfliqtebis geografiaSi es SeiZleba iyos konkretuli konfliqtis analizi da a. S.

gonebrivi ieriSi (Brain storming) – es meTodi gulisxmobs konkretuli Temis farglebSi konkretuli sakiTxis/problemis Sesaxeb maqsimalurad meti, sasurvelia, radikalurad gansx-vavebuli, azris, ideis Camoyalibebasa da gamoTqmis xelSewyobas. aRniSnuli meTodi xels uwyobs problemisadmi SemoqmedebiTi midgomis ganviTarebas. es meTodi efeqturia mravalricxovani jgufis arsebobis pirobebSi da Sedgeba ramdenime ZiriTadi etapisgan:

* problemis/sakiTxis SemoqmedebiTi kuTxiT gansazRvra.* drois garkveul monakveTSi auditoriisgan sakiTxis irgvliv arsebuli ideebis kritikis

gareSe CaniSvna (ZiriTadad dafaze).* gamoricxvis gziT im ideebis gamorCeva, romlebic yvelaze metad Seesabamema dasmul sakiTx-

Tan.* kvlevis mizanTan ideis Sesabamisobis dasadgenad Sefasebis kriteriumebis gansazRvra.* SerCeuli ideebis Sefaseba winaswar gansazRvruli kriteriumebiT.* umaRlesi Sefasebis mqone ideis, rogorc dasaxuli problemis gadaWris saukeTeso saSu-

alebis gamovlena. roluri da situaciuri TamaSebi – scenaris mixedviT ganxorcielebuli roluri TamaSebi

22

moswavleebs saSualebas aZlevs, sxvadasxva poziciidan Sexedon sakiTxs da exmareba maT alterna-tiuli Tvalsazrisis CamoyalibebaSi. diskusiis msgavsad, roluri TamaSebic uyalibebs moswavles sakuTari poziciis damoukideblad gamoTqmisa da kamaTSi misi dacvis unars.

demonstrirebis meTodi – es meTodi informaciis vizualurad warmodgenas gulisxmobs. Sedegis miiRwevis TvalsazrisiT is sakmaod efeqturia. xSir SemTxvevaSi umjobesia, masala erT-droulad audio da vizualuri gziT mivawodoT moswavleebs. Sesaswavli masalis demonstrireba SesaZlebelia ganxorcieldes rogorc maswavleblis, ise studentis mier. es meTodi gvexmareba, TvalsaCino gavxadoT saswavlo masalis aRqmis sxvadasxva safexuri, davakonkretoT, Tu risi Sesruleba mouwevT studentebs damoukideblad; amave dros, es strategia vizualurad warmo-aCens sakiTxis/problemis arss. demonstrireba SesaZloa martiv saxes atarebdes (magaliTad, maTematikuri amocanis amoxsna misi safexurebis dafaze TvalsaCinod warmodgenis saxiT) an iseTi rTuli saxe miiRos, rogoricaa mravalsafexuriani sabunebismetyvelo eqsperimentis Catareba.

induqcia, deduqcia, analizi da sinTezi.swavlebis induqciuri meTodi gansazRvravs nebismieri sagnobrivi codnis iseT formas, rode-

sac swavlis procesSi azris msvleloba kerZodan konkretulisaken, faqtebidan ganzogadebisaken aris mimarTuli, anu masalis gadmocemisas procesi mimdinareobs konkretulidan zogadisaken.

swavlebis deduqciuri meTodi gansazRvravs nebismieri sagnobrivi codnis gadacemis iseT formas, romelic zogad codnaze dayrdnobiT axali codnis aRmoCenis logikur process war-moadgens, anu procesi mimdinareobs zogadidan konkretulisaken.

saswavlo procesSi analizis meTodi gvexmareba saswavlo masalis, rogorc erTi mTlianis, Semadgenel nawilebad daSlaSi, amiT martivdeba rTuli problebis SigniT arsebuli calkeuli sakiTxebis detaluri gaSuqeba.

sinTezis meTodi gulisxmobs Sebrunebul proceduras, anu calkeuli sakiTxebis dajgufe-biT erTi mTlianis Sedgenas. es meTodi xels uwyobs problebis, rogorc mTelis danaxvis unaris ganviTarebas.

axsna-ganmartebiTi meTodi – efuZneba msjelobas mocemuli sakiTxis irgvliv. maswavleb-els masalis gadmocemisas mohyavs konkretuli magaliTi, romlis dawvrilebiT ganxilvac xdeba mocemuli Temis farglebSi.

qmedebaze orientirebuli swavleba – moiTxovs moswavle-maswavleblis aqtiur CarTulo-bas swavlebis procesSi, sadac gansakuTrebul datvirTvas iZens Teoriuli masalis praqtikuli interpretacia.

mocemuli ZiriTadi meTodebis garda arsebobs swavlebis uamravi meTodi, romlis SerCeva maswavlebels SeuZlia konkretuli saswavlo amocanidan gamomdinare.

muSaobis formebi:swavlebis procesSi sxvadsxva meTodis gamoyenebisas muSaobis Sesabamisi klasis organize-

bis forma SeiZleba iqnes gamoyenebuli, magaliTad individualuri, wyviluri, jgufuri, mTel klasTan erTad.

jgufuri (collaborative) muSaoba – am meTodiT swavleba gulisxmobs moswavleTa jgufebad dayofas da maTTvis saswavlo davalebis micemas. jgufis wevrebi individualurad amuSaveben sakiTxs da paralelurad uziareben mas jgufis danarCen wevrebs. dasaxuli amocanidan gamomdi-nare SesaZlebelia jgufis muSaobis procesSi wevrebs Soris moxdes funqciebis gadanawileba. es strategia uzrunvelyofs yvela moswavlis maqsimalur CarTulobas saswavlo procesSi.

individualuri samuSaoindividualuri samuSao xSirad aris sxva aqtivobis fragmenti. is garkveuli pasuxismgeblobiT

tvirTavs moswavles, warmoaCens mis pirad damokidebulebas ama Tu im sakiTxTan mimarTebaSi, xels uwyobs sakuTari azris gamoTqmas, Camoyalibebas, argumentirebul dasabuTebas, kritikul azrovnebas, drois racionalur gamoyenebas.

wyvilebi da jgufebiwyvilebsa da jgufebSi muSaoba xels uwyobs TanamSromlobis Cvevis gamomuSavebas. am sa-

varjiSoebis Sesrulebisas moswavleebi swavloben erTmaneTis mosmenas, sxvisi azris gaziarebas, kritikul azrovnebasa da Sefasebas, sakuTari azris gamoTqmas, dasabuTebas da a.S. isini eCvevian funqciebis danawilebas, drois racionalur gamoyenebas.

23

gTavazobT wyvilebSi muSaobis wesebs:1. maswavlebeli klass yofs wyvilebad;2. klass eZleva saerTo davaleba; 3. moswavleebi samuSaos asruleben wyvilebSi;4. samuSaos dro gansazRvrulia (samuSaos sirTulis mixedviT);5. maswavlebeli TviTon anawilebs moswavleebis funqciebs. wyvilebSi muSaobis dros bavSvebs moeTxovebaT yuradRebis koncentracia. isini pasuxismge-

blobas grZnoben mewyvilis mimarT. wyvilebSi gamomuSavebuli TanamSromlobis Cveva kidev ufro mtkicdeba jgufuri samuSaoebis

Sesrulebisas.gTavazobT wesebs jgufuri muSaobisaTvis:1. klasi iyofa 4-5 kacian jgufad.2. klass eZleva saerTo davaleba. SesaZloa, maswavlebelma TiToeul jgufs sxvadasxva dava-

lebac misces. 3. jgufi muSaobs erTi magidis garSemo. 4. samuSao sruldeba erToblivad da jgufi Sesrulebul samuSaos aZlevs erTian formas.5. jgufi unda muSaobdes SeTanxmebulad, ar unda moxdes konfliqti, ar unda iTrgunebodes

arc erTi moswavle. 6. jgufi, romlis wevrebic SeTanxmebulad ver moqmedeben, muSaobas wyvets. 7. jgufis yoveli wevri unda CaerTos saqmianobaSi da maT Tavad unda gadainawilon funqciebi.8. davaleba sruldeba maswavleblis mier winaswar gansazRvrul droSi (10-15 wT.)TiToeul jgufSi erTi magidis garSemo Tavs iyrian sxvadasxva xasiaTisa da temperamentis

moswavleebi: aqtiurebi, pasiurebi, liderebi. xSirad, jgufebSi swored amitom warmoiSveba kon-fliqti. maswavlebeli sTavazobs gunds konfliqtis mSvidobian mogvarebas. Tu amas gundi ver miaRwevs, anu ver ipovis gamosavals, is samuSao procesidan vardeba.

jgufis SerCeva sxvadasxvagvarad xdeba: jgufi SeiZleba SeirCes ise, rom TiToeul maTganSi Tanabari SesaZleblobebis bavSvebi gaerTiandnen, SeiZleba cal-calke Sedges biWebisa da gogonebis gundebi an SeiZleba jgufebis organizeba bavSvebis megobruli damokidebulebis gaTvaliswinebiT. SesaZlebelia SemTxveviTobis principiT SerCevac, raTa moswavleebi mieCvion nebismier partnior-Tan urTierTobas. jgufebad danawileba unda moxdes operatiulad (2-3 wT.)

SesaZloa maswavlebelma Tavad daadginos jgufis muSaobis wesebi (mag.: lideris arCeva), ma-gram umjobesia muSaobis sistemis Seqmna mTlianad mivandoT bavSvebs (ra Tqma unda, maswavleblis rekomendaciebis gaTvaliswinebiT). kargia, Tu jgufi TviTon airCevs, vin waradgens klasis winaSe jgufis namuSevars. maswavlebeli Tvals adevnebs moswavleebis muSaobas, Tumca es imgvarad xdeba, rom bavSvebs ar SeeqmnaT STabeWdileba, TiTqos maswavlebeli maT Tavze adgaT. maswavlebeli ar unda Caerios jgufis muSaobaSi, garda im SemTxveve bisa, Tu jgufi misgan moiTxovs raime ganmarte-bas, an Seatyobs, rom jgufma arasworad gaigo piroba da maTi muSaoba CixSi Sevida.

aqtiuri meTodikebiTa da jgufuri TamaSebiT muSaobisas maswavlebeli ukana planze gadadis. igi gezis mimcemisa da meTvalyuris rols asrulebs da bolomde neitralur wamyvanad rCeba.

samuSaos damTavrebis Semdeg jgufebi warmoadgenen sakuTar namuSevrebs. prezentaciis dros maswavlebeli kiTxvebs ar usvams da ar awyvetinebs azrs momxsenebels.

bolos namuSevrebi SeiZleba gamoikras kedelze an dafaze. maswavlebels winaswar unda hqondes gansazRvuli namuSevrebis Sefasebis forma. sasurvelia, moswavleebma Tavad Seafason erTmaneTis namuSevari: TiToeuli moswavle asaxelebs, misi azriT, saukeTeso jgufur namuSe-vars (garda sakuTarisa) da asabuTebs, ra kriteriumebiT (Camoyalibebuli azri, originaluri gadawyveta, mxatvruli gaformeba, STambeWdavi prezentacia da a.S.) ixelmZRvanela Sefasebisas. yoveli gamomsvlelis azrs maswavlebeli dafaze afiqsirebs _ wers ̀ pluss~ an qulas (10-quliani sistema) saTanado namuSevris qveS. qulebis (plusebis) raodenoba gamoavlens gamarjvebuls, Tumca maswavlebelma aucileblad unda gamoyos TiToeuli jgufis Zlieri da susti mxareebi. Sefase-bas SesaZloa win uZRodes mcire diskusia, romlis drosac maswavlebelsa da bavSvebs SeeZlebaT SekiTxvebi dausvan TiToeuli jgufis wevrebs.

maswavlebelma winaswar unda gansazRvros, ra dro unda daeTmos davalebis Sesrulebas, prezentaciebsa da namuSevrebis Sefasebas.

24

minileqciaminileqcia aris mcire zomis leqcia, romlis mizania auditoriisaTvis garkveuli infor-

maciis gadacema. minileqcia aris saSualeba drois mcire monakveTSi moswavleebisTvis saWiro informaciis gadacemisa.

minileqcia moswavleebs umetesad codnas sZens da naklebad iZleva unarebis ganviTarebis SesaZleblobas. gasaTvaliswinebelia, rom leqciis dros ufro aqtiuri maswavlebelia, xolo SedarebiT pasiuri – moswavleebi.

saleqciod SeiZleba sxvadasxva wyarodan SeirCes nebismieri masala faqtebis, ideebis, Teoriebis Sesaxeb. maswavlebelma winaswar unda moamzados Teoriuli da vizualuri masalebi, grafikebi, fotomasala, raTa leqcia saintereso gaxados moswavleebisaTvis. vizualuri tipis moswavleebisaTvis, romelTac mxedvelobiTi mexsiereba ukeT aqvT ganviTarebuli, gansakuTrebiT mniSvnelovania TvalsaCinoebis gamoyeneba.

leqciisTvis momzadebuli masala logikuri TanamimdevrobiT – martividan rTulisaken – unda dalagdes da advilad gasagebi unda iyos moswavleebisaTvis. amavdroulad, ar unda gadaitvirTos Zalian bevri gansxvavebuli tipis informaciiT. sasurvelia, erTi leqcia erT sakiTxs daeTmos. leqciis msvlelobisas damrigebelma xeli unda Seuwyos moswavleebis aqtiurobas.

leqciis mimdinareobisas moswavleTa aqtiurobis xelSewyobisTvis mniSvnelovania imis gaT-valiswinebiT, rogor sxedan isini. sasurvelia ara frontaluri (rodesac maswavlebeli dgas dafasTan msmenelis win), aramed sadiskusio stilis (studentebi da maswavlebeli sxedan wreSi magidis irgvliv ise, rom yvela kargad xedavs erTmaneTs) gamoyeneba. leqcia swavlebis SedarebiT pasiur formadaa miCneuli, Tumca moswavleTa gasaaqtiureblad maswavlebelma unda waaxalisos isini; mudmivad daamyaros mxedvelobiTi kontaqti auditoriasTan; periodulad Seamowmos, ram-denad usmens auditoria mas da misces Sesabamisi ukukavSiri.

minileqciis Catarebas ar sWirdeba gansakuTrebuli materialur-teqnikuri aRWurviloba, Tumca, sasurvelia, gamoviyenoT vizualuri masala – grafikebi, fotomasala, cxrilebi da a.S. leqcia aseve SeiZleba Catardes Power Point-is gamoyenebiTac, rasac specialuri aRWurviloba (leptopi da proeqtori) dasWirdeba.

eqskursiaeqskursia aris koleqtiuri daTvaliereba risame; gamgzavreba, gaseirneba saswavlo, samec-

niero, sportuli an garTobis mizniT. eqskursiis dros moswavleebs saSualeba eZlevaT, realur garemoSi daakvirdnen situacias da gaecnon mocemul sakiTxTan dakavSirebul Taviseburebebs.

eqskursias sailustracio funqcia aqvs. eqskursiaze nanaxi da mosmenili ukeT amaxsovrdebaT moswavleebs, vidre mxolod moyolili masala.

eqskursiis, rogorc saswavlo RonisZiebis, gamoyenebis Taobaze sami mosazreba arsebobs: 1. eqskursiaze moswavleebi midian saswavlo wlis dawyebisTanave; eqskursia xels uwyobs

moswavleTa da pedagogTa daaxloebas, aRvivebs interess sxvadasxva sakiTxis mimarT da zrdis swavlis motivacias;

2. eqskursiaze moswavleebi midian saswavlo wlis dasrulebisas, rodesac isini ukve saTanado codnasa da unar-Cvevebs floben da SeuZliaT realur garemoSi daakvirdnen istoriul Zeglebs Tu garkveul samuSao garemos;

3. eqskursias gegmavs sagnis pedagogi wlis ganmavlobaSi sagnis saWiroebisa da specifikidan gamomdinare.

skolis gareT swavlebas SeiZleba garkveuli problemebi axldes Tan, amitom aucilebelia eqskursiis detaluri dagegmva, raTa Tavidan aviciloT gaugebrobebi. maswavlebelma winaswar unda gaiTvaliswinos da dagegmos Semdegi sakiTxebi: eqskursiis mizani, eqskursiis zusti dro, moswavleebis dasaSvebi raodenoba.

saeqskursio jgufSi moswavleTa raodenoba damokidebulia klasis sidideze. sasurvelia, rom 5-6 bavSvs erTi ufrosi axldes (iqneba es pedagogi, skolis administraciis TanamSromeli Tu aqtiuri mSobeli).

maswavlebelma winaswar unda miawodos moswavleebs informacia eqskursiis gegmis Sesaxeb – ra unda naxon, ras unda miaqcion gansakuTrebuli yuradReba da a.S. eqskursiis dros unda waaxal-isos moswavleebi, dasvan kiTxvebi. SesaZlebelia, saWiro iyos garkveuli CaniSvnebis gakeTebac.

25

eqskursiis mniSvnelobasaskolo eqskursiebi mniSvnelovania klasgareSe ganaTlebisTvis. amgvar RonisZiebebze

moswavleebs socialuri da sakuTari Tavis marTvis unar-Cvevebic uviTardebaT. moswavleebi saskolo eqskursiebze swavloben da isveneben kidec erTad. aucilebelia, eqskursiebi winaswar daigegmos. mxolod am SemTxvevaSi iqneba eqskursia maqsimalurad saintereso da saganmanaTleblo Rirebulebis matarebeli.

saeqskursio aqtivobebi xSirad ramdenime sagnis saswavlo gegmis integrirebas axdens (mag. qarTulisa da istoria-geografiis an bunebismetyvelebis), amitom am aqtivobebis dagegmvisas, sxvadasxva sagnis maswavlebelTa erToblivi da SeTanxmebuli muSaoba SesaZloa ufro metad efeqtiani iyos.

gonebrivi ieriSi gonebrivi ieriSi jgufuri SemoqmedebiTi muSaobis meTodia, romlis mizania konkretuli

problemis gadasaWrelad maqsimaluri raodenobis ideis Segroveba da ganxilva. gonebrivi ieriSi gamoiyeneba im SemTxvevaSi, rodesac aravin icis kiTxvaze pasuxi; roca

gansaxilvel sakiTxTan dakavSirebiT gvsurs rac SeiZleba meti ideisa da mosazrebis Segroveba da konsensusis safuZvelze sasurveli raodenobis SerCeva.

gonebrivi ieriSis procesi sakmaod martivia. Tavdapirvelad, maswavlebeli asaxelebs gansa-xilvel Temas da adgens gegmas. gonebrivi ieriSis dawyebamde aucilebelia jgufSi muSaobis wesebze SeTanxmeba. magaliTad: yvela idea sworia da yvela maTgani unda ganvixiloT; gonebrivi ieriSis procesSi arafers ganvsjiT da vafasebT; mTavaria ideebis raodenoba da ara xarisxi.

moswavleebi dasmuli sakiTxis irgvliv gamoTqvamen uamrav mosazrebas/ideas, romelTac mas-wavlebeli dafaze an ̀ flipCartze~ iniSnavs. drois limiti winaswaraa gansazRvruli – magaliTad, 20-25 wT.

ideebis Camoweris Semdeg maswavlebeli maT xmamaRla, jgufis yvela wevrisTvis gasagebad kiTxulobs. Semdeg moswavleebi afaseben ideebs, davuSavaT, sam an xuTqulian skalaze da msgavs ideebs ajgufeben. sabolood CvenTvis sasurvel, yvelaze maRalqulian, vTqvaT, sam-oTx ideas SevarCevT.

rogorc aRvniSneT, gonebrivi ieriSis process maswavlebeli warmarTavs. mas unda SeeZlos yuradRebiT mosmena da monawileebis waxaliseba ideebis miwodebis procesSi. man xeli unda Seuwyos maqsimalurad bevri ideisa da mosazrebis Segrovebas. maswavlebeli procesSi neitraluri figuraa.

gonebrivi ieriSis procesSi saswavlo garemo Cveulia. SesaZloa, monawileebi isxdnen wri-ulad, magidis irgvliv. maswavlebels iseTi pozicia unda ekavos, rom yvela mxridan kargad Candes. maswavleblis movaleoba dafaze Canaweris gakeTebacaa. atmosfero maqsimalurad komfortuli unda iyos.

SemTxvevis ganxilvaSemTxvevis ganxilva farTod gamoiyeneba ganaTlebis sferoSi. misi mizania, konkretuli Sem-

Txvevis ganxilvis safuZvelze, damatebiTi informaciisa da codnis SeZena. SemTxvevis ganxilvisas ar aris aucilebeli, SemTxveva erT konkretul adamians exebodes. is

SeiZleba adamianTa jgufTan, sxvadasxva situaciasTan, fenomenTan da a.S. iyos dakavSirebuli. SemTxvevis Seswavlisas iazreben da aanalizeben am konkretul SemTxvevas. SemTxvevis ganx-

ilvamde saWiroa, maswavlebelma winaswar moamzados masala, romelic saintereso da aqtualuri iqneba moswavlebisaTvis, gaiTvaliswinebs maT asakobriv Taviseburebas da SesaZlebels gaxdis msjelobas mis Sesaxeb.

gansaxilvel masalasTan erTad unda momzaddes ZiriTadi SekiTxvebi; isini SeiZleba exebodes moswavleTa damokidebulebas konkretuli adamianis, jgufis an konkretul SemTxvevaSi aRwerili situaciis mimarT; rogori damokidebuleba aqvT SemTxvevis mimarT; ra aris maTTvis misaRebi/miuRebeli, rogor SeiZleba problemis gadaWra da a.S.

SemTxvevis ganxilvas specialuri teqnikuri aRWurviloba ar sWirdeba. sasurvelia, yvela moswavles hqondes amobeWdili SemTxveva an maswavlebelma gamoiyenos proeqtori da leptopi.

diskusiadRevandel dinamikur, eTnikurad da kulturulad mravalferovan samyaroSi sazogadoebis

26

funqcionirebisaTvis gansakuTrebul mniSvnelobas iZens urTierTpativiscemis, urTierTgagebisa da urTierTSemecnebis Cvevebi.

amisTvis mniSvnelovania, gvesmodes, ra aris diskusia da rogor unda warvmarToT igi. miT umetes, rom axal erovnuli saswavlo gegmaSi Cadebulia sagnobrivi Sedegebi, romelTa misaRwevad maswavleblebs araerTxel mouwevT sagakveTilo procesSi diskusiis gamoyeneba.

diskusia aris wamyvansa da msmenelebs Soris codnis, Sexedulebebisa da ideebis sityvieri gacvlis procesi. diskusias sxvanairad msjelobasac uwodeben.

saklaso diskusia exmareba moswavleebs sakiTxis Rrma da detalur ganxilvaSi. kerZod, saklaso diskusiis dros iqmneba iseTi atmosfero, sadac moswavleebs SeuZliaT azrebis urTierTgazi-areba, axali ideebis gamoTqma, sxvisi azrebis mosmena da gageba, komunikaciisa da TviTgamoxatvis unar-Cvevebis gaumjobeseba.

kargi diskusia unda iTvaliswinebdes rogorc diskusiis wamyvanis, aseve misi monawileebis komunikaciur unar-Cvevebs, mocemuli sakiTxis codnas, liderobisa da koordinaciis SesaZleblo-bas , azrebis urTierTgacvlas, jgufis, rogorc mTlianis, ganxilvas da Sesabamisad, saWiroebs karg momzadebas.

saklaso diskusiis momzadebisas maswavlebelma zustad unda SearCios diskusiis Tema. es gulisxmobs imas, rom diskusiisTvis gankuTvnili Tema iyos sagnis da konkretuli sakiTxis Sesa-tyvisi. aseve, maswavlebelma saklaso diskusiisTvis unda SearCios Sesabamisi forma (mag. moswavlis prezentacias mohyveba jgufuri diskusia: moswavleebs micemuli aqvT wasakiTxi masala da amas mohyveba Semajamebeli prezentacia da klasis diskusia) da fizikuri garemo (mag., wreSi jdoma diskusiis TiToeul monawiles aZlevs SesaZleblobas, ufro advilad daamyaros komunikacia, didi jgufebi SeiZleba daiyos ufro patara jgufebad da a. S.);

diskusiis mimdinareobis dros maswavlebelma unda gaakeTos Semdegi:1. diskusiis fasilitaciisaTvis Sesabamisi saklaso garemos Seqmna:* diskusiis wesebis Camoyalibeba (azris gamoTqmis wesebi da a. S.);* ZiriTadi Temebisa da terminebis zogadi mimoxilva; * diskusiasTan dakavSirebuli molodinebis gamoTqma;* diskusiisTvis sakmarisi drois gamoyofa.

2. monawileobis waxaliseba/xelSewyoba: * moswavleebis dasaintereseblad mastimulirebeli SekiTxvebis dasma;* moTxovna, rom moswavleebma mudmivad Seajamon ganxiluli sakiTxebi; * kiTxvebis momzadeba da moswavleebisaTvis garkveuli drois micema, raTa maT winaswar

moamzadon pasuxebi da Semdeg, mTel klass warudginon.

3. diskusiis warmarTva da daskvnebis Sejameba:* moswavleebis waxaliseba, raTa maT gamoTqvan TavianTi ideebis gamamyarebeli argumentebi;* Cumi/morcxvi moswavlisaTvis specifikuri davalebis micema, rac xels Seuwyobs mis monaw-

ileobas, CarTvas diskusiaSi; * ganxiluli sakiTxebis Sejameba da ZiriTadi azrebis Camoyalibeba: moswavleebis ideebis

ganmarteba da moswavleebisagan damatebiTi komentarebis moTxovna.

`kuTxeebi~meTodi `kuTxeebi~ gamoiyeneba saklaso diskusiis warmarTvisas, kamaTis provocirebisa da

jgufebs Soris paeqrobis gasaCaReblad ori an meti poziciis arsebobisas. es savarjiSo aqtiurad da xalisianad sruldeba. es meTodi agreTve kargia klasSi teqstebis kiTxvis, leqciis mosmenis, filmis Cvenebis Semdeg STabeWdilebebis Sesafaseblad, gansxvavebuli Tvalsazrisis dasafi-qsireblad.

meTodi `kuTxeebi~ moswavleebs saSualebas aZlevs, gamoTqvan sakuTari azri da daicvan Ta-vianTi pozicia, agreTve yuradRebiT mousminon sxvebis argumentebs da amis mixedviT, garkveuli msjelobis Semdeg, gaiziaron an ar gaiziaron gansxvavebuli mosazrebebi (Secvalon an ar Secvalon sakuTari pozicia).

pedagogi moswavleebs sTavazobs sadiskusio Temas. isini individualurad irCeven garkveul

27

pozicias da ikaveben saklaso oTaxSi ̀ am poziciisaTvis~ gankuTvnil adgils (SesaZlebelia arCeul iqnes saklaso oTaxis kuTxeebi, merxebi, sadac keTdeba poziciis aRmniSvnelo warwera).

dajgufebuli moswavleebi erTmaneTs uziareben mosazrebebs da iwyeben jgufSi msjelobas, raTa Semdeg TavianTi versia argumentebiT daasabuTon (SesaZlebelia dasabuTeba werilobiT moxdes). moswavleebi unda Seecadon, rac SeiZleba damajerebeli da saintereso iyos prezentacia.

saWiroebis SemTxvevaSi maswavlebeli exmareba jgufebs. moswavleebs SeuZliaT diskusiis msvlelobisas Seicvalon Sexeduleba – gadaadgildnen erTi

kuTxidan meoreSi da im jgufSi gadainacvlon, romlis mosazrebasac axla eTanxmebian.mosmenisa da kamaTis dros sasurvelia, moswavleebma gaakeTon Canawerebi, rac daexmareba maT

poziciis werilobiT gamoxatvasa da dacvaSi.

`mozaika~aqtivoba Sedgeba 4 etapisagan:I etapi: ZiriTadi jgufebis Sedgena da masalis ganawilebaklasi iyofa 4-kacian jgufebad. jgufis TiToeul wevrs urigdeba masala, romelic erTi

mTliani informaciis (teqstis) raRac nawils Seadgens, da aqvs garkveuli rigiTi nomeri (1, 2, 3, 4). man individualurad 10 wT-is ganmavlobaSi unda daamuSaos masala, Seiswavlos, raTa SeZlos miRebuli informacia sxvasac gadasces.

II etapi: eqspertTa jgufebis mier masalis Seswavlaam etapze xdeba e. w. èqspertTa jgufebis~ Camoyalibeba. vinc amuSavebs #1 informacias, erTi-

andeba magidis irgvliv, romlis rigiTi nomeria 1, visac aqvs informacia #2, ikribeba meore magidis garSemo da a. S. aqedan gamomdinare Ti To euli magidis irgvliv aRmoCndebian erTi da imave infor-maciis mqone moswavleebi oTxive jgufidan, romlebic SemdgomSi gadaiqcevian e. w. ìnforma ciis èqspertebad~. isini erTad kiTxuloben da kidev erTxel swavloben saerTo masalas, eZeben, am masa-lis sxvebze gadacemis saukeTeso da efeqtur gzebs, meTodebs, weren gegmas, xazaven sqemebs da a.S.

III etapi: ZiriTad jgufSi dabruneba miRebuli codnis gadacemis mizniTmoswavleebi brundebian Tav-TavianT ZiriTad jgufebSi da rigiTi nomris da c viT (jer hyveba 1

nomeri, Semdeg 2 da a. S.) warudgenen TavianT masalas erTma neTs. jgufis mizania, misma yvela wevrma srulyofilad aiTvisos TiToeu li wevris èqspertis~ mier damuSavebuli masala.

IV etapi: individualuri da jgufuri pasuxismgebloba, miRebuli codnis Sefaseba. jgufis TiToeuli wevri valdebulia, saTanadod aiTvisos Tanagundelebis mier mowodebuli

mTeli informacia (mozaikac swored amitom hqvia, nawilebidan _ mTlianisaken). miRebuli codna SeiZleba Semowmdes sxvadasxva gziT (mag., werilobiTi formiT, zepiri TxrobiT, kiTxva-pasuxiT da sxva saxis wardginebiT).

sokratuli meTodisokratuli meTodis gamoyenebis dros maswavlebeli svams mxolod problemur (da ara infor-

maciul) SekiTxvebs (magaliTad, „ras fiqrobT am sakiTxze“? „ra ganmartebebi gvWirdeba amisaTvis“?) da ar awvdis informacias moswavleebs. am dros maswavlebeli ganixilavs gamonaklis SemTxvevebs da martiv ideas eWvqveS ayenebs. igi moswavleebisgan azrovnebas moiTxovs, raTa isini damoukide-blad mividnen problemis gadawyvetamde.

sokratuli meTodis gamoyeneba SesaZlebelia diskusiiT, debatebiT, problemuri kiTxvebis dasmiT da sxva. zogjer maswavlebels mohyavs faqtebi moswavleTa mier gamoTqmuli mosazrebebis sawinaaRmdegod, magram ar afiqsirebs sakuTar pozicias. igi xels uwyobs im pasuxebis eWvqveS dayenebas, romelTac gvaZlevs sxvadasxva avtoriteti da sxva. moswavleebi Tavisuflad gamoTq-vamen sakuTar mosazrebebs dasmul problemasTan dakavSirebiT, Tamamad Txzaven hipoTezebs da versiebs, aanalizeben erTmaneTis argumentebs.

qvemoT moyvanilia am meTodis gamoyenebis magaliTebi gakveTilze: 1. maswavlebeli svams problemur SekiTxvebs, raTa waaxalisos moswavleTa azrovneba moce-

muli sakiTxebis garSemo;

28

2. maswavlebels mohyavs damxmare da sawinaaRmdego magaliTebi mocemuli movlenis sailus-traciod;

3. maswavlebeli kritikulad ganixilavs moswavlis argumentebs;4. maswavlebeli xels uwyobs klasis diskusiaSi Cabmas;5. maswavlebeli axalisebs sakuTari da sxvebis azrebis kritikuli Sefasebis unaris ganvi-

Tarebas;6. maswavlebeli iTxovs faqtebisa da cnebebis analizs, masalis arsis gagebas da a. S. 7. maswavlebeli sTxovs moswavles, daakavSiros sxvadasxva wyarodan miRebuli codna, sxva-

dasxva elementisagan Seqmnas axali struqtura; 8. maswavlebeli sTxovs moswavles, sakuTar argumentaciaze dayrdnobiT gamoitanos daskvna

(gaakeTos Sefaseba).

keTebiT swavlebakeTebiT swavlebis anu praqtikis meTodis gamoyenebis dros miewodeba ara informacia, aramed

zusti instruqcia eqsperimentis an simulaciisaTvis. am meTodis mizania, moswavleebma zustad Seasrulon iseTi qmedebebi, romlebic xels uwyobs codnis an Cvevis formirebas.

praqtikis dros maswavlebeli gansakuTrebul yuradRebas aqcevs moswavleTa gamoxmaurebas (ukukavSirs), rac azrians xdis moswavlis praqtikas da xels uwyobs mas, gaacnobieros, rasac akeTebs da avtomaturad (meqanikurad) ar gaimeoros is. mxolod saTanado gamoxmaurebis SemTx-vevaSi gvaZlevs amgvari swavleba mniSvnelovan efeqts. maswavlebelma moswavles unda SesTavazos aqtivobis sqema an modeli, sadac naTlad aris mocemuli miRwevis doneebi. moswavles SeuZlia gansazRvros, Tu ras moelian misgan da rogor fasdeba misi warmateba, anu ra aris efeqturi „keTeba“ da miznis miRweva.

amrigad, praqtikis mTavari principebia: moswavleebisaTvis praqtikuli davalebis micema, maTi waxaliseba da saTanado ukukavSiri, raTa maT azrianad imoqmedon.

amgvari praqtika SeiZleba iyos konkretulad Tqveni dasaxlebisaTvis Sesaferisi xeebis nergebis SerCeva, xeebis dargva, jebirebisa da wylis kalapotis Semowmeba, skolis evakuaciis gegmis Sedgena da a.S.

SesaZlebelia, maswavleblebis survilebisamebr, klasis donisa da SesaZleblobis gaTval-iswinebiT, ZiriTadi sakiTxebis erT Temad miwodeba an piriqiT – erTi Temis dayofa ZiriTad sakiTxebad.

umcrosklaselebSi rekomendebulia, moswavleebma instruqciis mixedviT daxaton bunebrivi katastrofebi da naxatebi jer klasSi TanatolebTan gaarCion, Semdeg ki maswavleblis daxmarebiT es naxatebi skolaSi an Tundac klasSi gamofinon (es meTodi aseve uwyobs xels am asakis bavSvebis fsiqokoreqcias – isini daZleven SiSs da ufro mobilizebuli xdebian).

sakuTari dakvirvebis safuZvelze, moswavleebi modelebis gamoyenebiTac axerxeben movle-nebis axsnas. rodesac eqsperimentebi tardeba, moswavleebi sagans meti interesiT ekidebian da kanonzomierebebis gagebac uadvildebaT. SeiZleba iTqvas, rom eqsperimentisTvis daxarjulma erTma saaTma moswavleebs ufro meti SeiZleba misces, vidre saxelmZRvanelos mravalma para-grafma. dawyebiTi klasebis moswavleebisTvis SeiZleba gansakuTrebulad efeqtiani iyos Tundac martivi modelebi. magaliTad, klimaturi barierebis axsna haeris masebis gadaadgilebisas. qedebad SeiZleba sqelydiani wignebi gamoviyenoT, xolo haeris masebad – ventilatori. amiT moswavle amindis gavrcelebis kanonzomierebebs gaigebs. aseve martivi eqsperimentis Catareba SeiZleba dRe-Ramis cvalebadobaze, risTvisac burTi, fanari da oTaxis Cabneleba iqneba sakmarisi. meti TvalsaCinoebisTvis samodelo burTi SeiZleba gaferaddes, moiniSnos polusebi.

kontinentebis dreifis demonstrireba SeiZleba WurWelSi Casxmuli sqeli siTxiT, Tu masSi movaTavsebT orcxobilebs, romlebsac kontinentebis miaxloebul formebs mivcemT da qvemodan cecxls SevunTebT. erTad moTavsebuli `kontinentebi~ (rogorc gondvana) amoZravdebian da da-Sordebian erTmaneTs. sqeli masa am SemTxvevaSi gavarvarebuli magmaa. Tuki `kontinentebi~didi sizustiT ar daiwyeben moZraobas, nu inerviulebT, radgan am eqsperimentSi mTavari da mniS-vnelovani ara akuratuloba, aramed Tavad dreifis procesis gaazrebaa.

modelebis Sesaqmnelad ar aris aucilebeli gansakuTrebuli masalis gamoyeneba. maTTvis meo-radi daniSnulebis sagnebis gamoyenebac SeiZleba, romlebic uamravi saintereso modelis Seqmnis saSualebas iZleva. aqac mniSvnelovania maswavleblis SemoqmedebiTi damokidebuleba swavlebis

29

procesisadmi. moswavleebs maswavleblebis dakvirvebis qveS TviTon SeuZliaT, Seqmnan modelebi, rac mravali praqtikuli da eqsperimentuli unar-Cvevis gamomuSavebas uwyobs xels.

ven-diagramaven-diagrama gamoiyeneba ori iseTi cnebis Sesadareblad, romelTac rogorc saerTo, ise

gansxvavebuli niSnebi aqvT. mag.: 2 personaJis, movlenis, cnebis da a.S. diagrama saSualebas iZleva dadgindes saerTo da ganmasxvavebeli Tvisebebi, niSnebi.

vici, viswavle, minda vicodenaswavli masalis Sejerebis, gameorebisa da codnis ganmtkicebis mizniT maswavlebels SeuZlia

efeqtianad gamoiyenos sqema: `vicodi, viswavle, minda vicode~.samuSao sruldeba individualurad, wyvilebsa an jgufebSi. furceli an dafa iyofa 3 verti-

kalur grafad, romelTac vawerT: `vicodi, viswavle, minda vicode~.

vicodi viswavle ra minda vicode

maswavlebeli moswavleebs mokled uxsnis maT winaSe dasmul amocanas da, Tu saWirod CaTvlis, svams kiTxvebs provocirebisTvis.

amis Semdeg moswavleebi TanmimdevrobiT avseben samive grafas: ̀ vici~ grafaSi weren yvelafers, rac maT icodnen gansaxilveli skiTxis Sesaxeb. `viswavle~ grafaSi weren imas, rac Seityves axla, xolo `minda vicode~ grafaSi weren imas, rac maT ainteresebT (rasac SeiZleba SekiTxvis saxec hqondes).

Tu savarjiSo sruldeba jgufebSi, samuSaos damTavrebis Semdeg xdeba prezentacia, romlis drosac jgufebi ar imeoreben ukve Tqmuls, aramed avseben maT TavianTi informaciiT.

savarjiSo gansakuTrebiT kargi da mosaxerxebelia erTi romelime konkretuli Temis Sesa-jameblad, wina klasebSi ganvlili masalis gasaxseneblad da axal naswavlTan dasakavSireblad, analitikuri da kvleviTi unaris gasaviTareblad.

T diagramaes sqema maswavlebelma SeiZleba mravalmxriv gamoiyenos. igi Zalze mosaxerxebelia sapirisp-

iro mosazrebaTa gamosaTqmelad, movlenebisa Tu faqtebis Sesapirispireblad da Sesadareblad, moqmed gmirTa dasaxasiaTeblad.

30

T sqema saSualebas gvaZlevs, warmovaCinoT dapirispireba gansaxilvel sakiTxebs (faqtebs, movlenebs, adamianebs, sagnebs da a.S.) Soris.

savarjiSo kargia informaciis dasaxarisxeblad (vTqvaT, dadebiTad da uaryofiTad) da dasajgufeblad. samuSao sruldeba individualurad, wyvilebSi an jgufurad, maswavleblis Sexedulebisamebr: dafaze, rveulSi an Tabaxis furcelze. ivseba jer sqemis marcxena mxare (5 wT.), Semdeg – marjvena (wT.).

azrobrivi rukaazrobrivi rukis mizania konkretul sakiTxebze moswavleTa (klasis) codnis dadgena-Semow-

meba. igi xels uwyobs arsebuli informaciis Sekreba-mobilizebas, axali ideebis dabadebasa da gamoxatvas.

wris SuagulSi iwereba erTi an ori sityva (nawarmoebis saTauri, sakvanZo sityva, gamonaTq-vami, personaJis saxeli, adgilis saxelwodeba da a.S.), irgvliv ki yvela azri, romelic am sityvas ukavSirdeba.

azrobrivi ruka warmoadgens efeqtian saSualebas personaJis, movlenis, ideis dasaxasiaTe-

blad. igi SeiZleba gamoviyenoT moswavleTa motivaciisTvis.

`reitingi~meTodi gamoiyeneba klasisaTvis konkretuli informaciis misawodeblad an jgufebSi mizan-

mimarTuli diskusiis waxaliseba-stimulirebisaTvis. maswavlebeli winaswar amzadebs baraTebis kompleqts – TiToeuli jgufisTvis 9 baraTs da

gansaxilvel TemasTan dakavSirebul 9 mosazrebas (TiTo winadadebas wers TiTo baraTze).jgufebSi ganixilaven SemoTavazebul mosazrebebs da alageben maT mniSvnelobis xarisxis

mixedviT. reitingis sqemas SeiZleba kibis an mravalkuTxedis forma mieces. safexurebrivi reit-ingis Sedgenisas yvelaze mniSvnelovani mosazreba sul zemoT Tavsdeba, mis qvemoT masze nakleb mniSvnelovani, momdevno safexurze – kidev ufro nakleb mniSvnelovani da a.S. yvelaze umniSvnelo gamonaTqvami yvelaze qvemoT aRmoCndeba.

safexurebrivi reitingi

yvelaze mniSvnelovani

yvelaze umniSvnelo

31

`mravalwaxnaga~ reitingis Sedgenisas, Tavdapirvelad unda ganisazRvros, romelia yvelaze mniSvnelovani mosazreba, Semdeg mniSvnelobiT misi momdevno ori gamonaTqvami, Semdeg _ sami saSualod Zlieri mosazreba, Semdeg ori momdevno da bolos _ yvelaze umniSvnelo.

mravalwaxnaga reitingi

yvelaze mniSvnelovani

yvelaze umniSvnelo

sakiTxebis erTmaneTisgan mkveTrad gamijvna, rogorc wesi, Zalian rTulia. aqedan gamomdinare, reitingis amgvari forma ufro pirobiTi da misaRebia moswavlisaTvis. garda amisa, igi konsensu-sis miRwevis met SesaZleblobasac iZleva. reitingis Sedgenisas SeiZleba baraTebze 8 mosazreba daiweros, erTi baraTi ki carieli darCes da is Tavad monawileebma Seavson.

rogor momzaddes referatiweris procesis Tanmimdevroba da struqturamravali sagnis Seswavlisas, gansakuTrebiT sazogadoebrivi mecnierebebis jgufis maswavle-

blebi Semajamebeli SefasebisTvis xSirad mimarTaven referats. referatSi SeiZleba aRiwerebodes qveyana an regioni istoriuli TaviseburebebiT da geografiuli maxasiaTeblebiT (bunebrivi pi-robebiT, garemosdacviTi da demografiuli problemebiT, meurneobis TaviseburebebiT); SeiZleba referati mieZRvnas problemas, romelic sxvadasxva (lokalur, regio nalur da globalur) doneze gamovlindeba. garkveuli vadebis Semdeg, rodesac info rmacia iqneba moZiebuli, damuSavebuli da Sesabamisad gaformebuli, moswavle ebi TavianT naSromebs acnoben Tanaklaselebs.

rogor unda daiweros referatiZiriTadi nabijebiTavdapirvelad, albaT, unda gvesmodes ras niSnavs igi. referati (laT. refero – gacnobeb) – es aris mokle, werilobiT, an sajaro moxsenebis for-

matSi Camoyalibebuli samecniero, an Tematuri naSromi. referatis moculoba klasebis mixedviT gansxvavebuli unda iyos. sabazo skolis moswavleebs

moeTxovebaT aranakleb 4-5 gverdi naSromis dawera. saSualo safexurze _ 4-5 gverdze meti. aucilebelia, moswavleebma icodnen, rom es ar aris konspeqti da amdenad, ar SeiZleba pirvel-

wyarodan nawilebis kopireba. Tuki miTiTebuli ar aris avto ri an wyaro, aris saSiSroeba, sakuTari naazreviT dawe rili monakveTebi icnos maswavlebelma da moswavleebis naSromi wyalSi Caiyaros. Zneli warmosadgenia, rom sinamdvileSi moswavlem rTuli, specifi kuri samecniero eniT SeZlos azrebis gadmocema. Sesabamisad, moswavleebs unda aswa vloT, Tu ras gulisxmobs referati da rogor unda gaarTvan mas Tavi.

1. referatis werisas daamuSaveT wyaroebi da araviTar SemTxvevaSi ar gadmoiweroT;2. Tuki maincdamainc mogwonT raime monakveTi, maSin ar dagaviwydeT avto ris citireba, wesebis

dacviT.

riT daviwyoT?referatze muSaobis procesi sworad unda daigegmos. 1. Tema – qveynis/problemis arCeva. damwerisaTvis Tema unda iyos saintereso da aqtualuri;2. sakuTar Tavs vusvamT SekiTxvas: ra problemebs Seexeba es referati; vsaxa vT gzebs, rogor

gadavWriT am problemebs; 3. moviZiebT literaturas Temis garSemo (kargia, Tu periodikasac gamoviye nebT). vakeTebT

amonawerebs wyaroebidan da viyenebT Tanamedrove monaceme bsac, Tuki xeli migviwvdeba internetze;4. movxazavT referatis ZiriTadi nawilis gegmas. TiToeul problemas saWiroa mieZRvnas calke

32

Tavi, ukeTesia, Tuki Tavebi daiyofa ufro mcire erTeulebad, paragrafebad;5. vwerT samuSaos Sav variants, xolo Sesavals vwerT mxolod mas Semdeg, rac ZiriTadi nawili

ukve dawerilia, radgan muSaobisas referatis miznebi SeiZleba mcired Seicvalos da xelaxla dasaweri gaxdes;

6. moviZiebT, an vamzadebT Sesabamis TvalsaCinoebebs/ilustraciebs (ruka, foto, grafiki, diagrama, sqema da sxva), romlebSic kargad warmoCindeba Temis ZiriTadi ideebi; TvalsaCinoe-bebs ar unda hqondes mxolod dekoratiuli datvirTva da ar unda emsaxurebodes mxolod Temis moculobis gazrdas;

7. vakiTxebT Sav samuSaos maswavlebels (Tuki igi amas iTxovs); 8. vbeWdavT, an vaTeTrebT Sesworebul variants da vamzadebT mokle (5-7 wuTian moxsenebas),

davurTavT ilustraciebs.

referatis struqtura:a) Sesavali _ sadac vxsniT Temis arCevans, mis aqtualobas, movxazavT miznebsa da amocanebs,

vaZlevT literaturis mokle mimoxilvas;b) ZiriTadi nawili _ nabij-nabij vxsniT Temas, vadasturebT naTqvams cifrebiT, faqtebiT,

an citatebiT. yoveli sturuqturuli erTeuli (Tavi, paragrafi) sruldeba mokle daskvnebiT;g) daskvna _ TemasTan dakavSirebiT vayalibebT zogad daskvnebs, uarvyofT an veTanxmebiT

wyaroTa avtorebis poziciebs da gamovTqvamT sakuTar mosazrebas problemebis gadaWrasTan dakavSirebiT.

rodesac referati dasrulebulia, saboloo Strixia _ misi gaformeba.

referatis gaformeba:satitulo furceli _ moicavs informacias saswavlo dawesebulebebis Sesaxeb, ewereba

sagani/saganTa jgufi, referatis saTauri. Semsruleblisa da maswavleblis vinaoba. satitulo furcelze numeracia ar daaqvT.

Sinaarsi _ struqturuli erTeulebis Sinaarsi gverdebis miTiTebiT.samuSaos teqsti _ a) Sesavali, b) ZiriTadi nawili da g) daskvna. aqedan iwyeba gverdebis gadan-

omvra da masze daismis Sesabamisi cifri 3. literaturis sia _ wyaroebis sruli bibliografiuli monacemebis miTi TebiT.axla, rodesac cnobilia yvela etapi, Temis sirTulidan gamomdinare unda daeTmos vadebi,

romelSic amis gakeTeba zedmeti Zalisxmevis gareSe moxerxdeba. mag., Tuki moswavle irCevs sareferatod Temas konkretuli qveynis Sesaxeb, mas SeiZleba mieces erTi kvira, magram Tuki uwevs paralelebis gavleba romelime or qveyanas Soris, maSin referatisTvis gamoyofili dro unda gaiza rdos or kviramde. sasurvelia, moewyos Sualeduri ganxilva, raTa naSromi ukeTesi gamovides.

proeqtiproeqti – konkretuli problemis gadaWris an iniciativis ganxorciele bisken mimarTuli

mravalferovani samuSao, romelSic warmmarTvelia kvleviTi, SemoqmedebiTi, TanamSromlobisa da sakomunikacio unarebis ganviTareba.

proeqti, rogorc meTodi, ganaTlebaSi me-20 saukunis dasawyisSi Semovida. es meTodi aqtiuri da mizanmimarTuli swa vlis saSualebas iZleoda da iZleva.

moswavleebi mudmivad svamen SekiTxvebs: ratom gvaswavliT ama Tu im saki Txs? raSi gamomadgeba es codna? maswavleblebs uWirT am kiTxvebze damajerebeli da argumentirebuli pasuxis gacema. am problemis mogvarebaSi maswavlebels daexmareba imis codna, Tu rogor amuSaos moswavleebi saswavlo proeqtze muSaobisas. moswavleebi realuri problemis gadasaWrelad SeZenil codnasa da unar-Cvevebs iyeneben. proeqtiT swavleba iwvevs moswavleTa motivacias da zrdis maT pasuxismge-blobas. isini xalisiT asruleben samuSaoebs da SeuZliaT xangrZlivad imuSaon dasmul sakiTxebze.

sakiTxebs moswavleebi garkveuli drois (erTi an ramdenime kvira) ganmavlo baSi amuSaveben da Semdgom warudgenen mTel klass an ufro farTo auditorias. proeqtebi exmareba mozards realur cxovrebaSi gamoiyenos miRebuli codna da gamocdileba dasaxuli miznis misaRwevad.

proeqtze muSaoba moicavs dagegmvis, kvlevis, praqtikuli aqtivobisa da Sedegebis warmod-genis etapebs arCeuli sakiTxis Sesabamisad. proeqti ganxo rcielebulad CaiTvleba, Tuki misi Sedegebi TvalsaCinod da damajereblad, koreqtuli formiT aris warmodgenili (mag., werilobiTi

33

dokumenti, maketi, inscenireba, debatebi, aqcia, Tanmimdevruli RonisZieba da a. S.). maswavlebeli saswavlo proeqtebis mimdinareobisas konsultantis rols asrulebs, xelmZR-

vanelobs samuSaoebs, Ziebisa da kvlevis dros aZlevs mimarTulebas. aseve, igi uTiTebs sainfor-macio wyaroebs.

saswavlo proeqtis dagegmvis dros, maswavlebeli iTvaliswinebs Semdegs: * ramdenad mniSvnelovania problema, romelic kvlevas iTxovs;* mosalodneli Sedegebi warmoadgendes siaxles (obieqturs an subieqtu rs);* proeqtze muSaobis dros gamoyenebuli meTodebi emsaxurebodes kvlevas; * arsebobdes arCevanis gakeTebis saSualeba, rac moswavleTa pasuxismgeblobis zrdas iwvevs. proeqti SeiZleba Sesruldes individualurad, wyvilebSi an jgufurad, erTi sagnis farg-

lebSi, ramdenime sagnis farglebSi (saganTa integracia); maswavlebeli-moswavleebis damokidebulebis mxriv SeiZleba gamoiyos sami tipis saswavlo

proeqti: 1. maswavlebeli sTavazobs moswavleebs SerCeul problemebs, Temebs, saxavs misi gadaWris

strategiasa da taqtikas, moswa vle ki damoukideblad gadaWris problemas. 2. maswavlebeli svams problemas, moswavle damoukideblad irCevs kvlevis meTodebs da prob-

lemis gadaWris gzebs.3. moswavle gansazRvravs problemas, damoukideblad irCevs kvlevis meTo debsa da problemis

gadaWris gzebs.

proeqtis struqturaproeqtis aRwera proeqtis aRwera aris misi ZiriTadi Semadgeneli nawili. aRniSnuli pun qti sasurvelia daiyos

qvepunqtebad, romlebSic gaerTiandeba Semdegi saxis informacia:a) problemis gansazRvra (identifikacia) _ gulisxmobs im konkretuli problemis xazgasmas,

romlis sapasuxodac aris mimarTuli Tqveni proeqti.b) mizani _ gulisxmobs farTo, zogad debulebas imis Sesaxeb, Tu risi miRweva gsurT. poeqtis

mizans unda warmoadgendes iseTi sasurveli garemos an pirobebis Seqmna, romelic logikur kav-SirSi iqneba (mimarTuli iqneba) zemoT aRweril problemasTan.

g) amocanebi _ gulisxmobs konkretul nabijebs miznis misaRwevad. aq unda miuTiToT, ra amocanebis gadaWras isaxavT Tqvens proeqtSi miTiTebuli mi znis misaRwevad. miznebis misaRwevad SeiZleba daisaxoT erTi, ori an ramdeni me amocana imis gaTvaliswinebiT, Tu rogoria Tqveni pro-eqtis specifika.

d) ganxorcielebis gzebi _ gulisxmobs kidev ufro konkretul nabijebs Tqven mier dasmuli amocanebis Sesasruleblad. ganxorcielebis gzebi aris procesi, romelmac unda upasuxos kiTxvebs:

1) `rogor?~ _ rogor ganaxorcielebT Tqveni proeqtis amocanebs? 2) `vin~ _ vin monawileobs Tqveni proeqtis ganxorcielebaSi? Dan ra evalebaT proeqtSi?

proeqtis Sesrulebis vadebiunda Seicavdes proeqtis droSi ganawilebul msvlelobas. masSi unda aisaxos etapebad dayo-

fili proeqtis Sesasruleblad gasawevi saqmianoba, gana wilebuli dReebis, kvirebis, Tveebis mixedviT proeqtis specifikidan gamomdi nare.

biujetibiujeti ganacxadis erT-erTi mniSvnelovani nawilia. igi unda iyos logikur kavSirSi proeqtis

aRweraSi miTiTebul amocanebTan.mosalodneli Sedegebi am nawilSi aRwereT is savaraudo efeqti an mosalodneli Sedegi, rac mohyveba proeqtis

warmatebiT ganxorcielebas. monitoringi am nawilSi unda miuTiToT, Tu rogori iqneba konkretulad Tqveni proe qtis ganviTarebaze

Tvalyuris devnebis (monitoringis) meqanizmi da perioduloba. Sefaseba miuTiTeT is savaraudo kriteriumebi (maCveneblebi), romlebic gansazRvravs Tqveni proeqtis

warmatebas.

34

proeqtis Sefasebis kriteriumebi:1. problemis identificireba; 2. Teoriuli codnis praqtikul saqmianobaSi gamoyeneba;3. informaciis moZiebis unari;4. kvlevebis dagegmvisa da Catarebis unari; 5. sazogadoebasTan da Sesabamis samTavrobo da arasamTavrobo organizaciebTan urTierTo-

bis unari; 6. jgufis SemoqmedebiTi unari;7. moZiebuli informaciis klasifikaciisa da interpretaciis unari;8. kvlevis Sedegebis analizis unari; 9. problemis gadaWris gzebis SeTavazeba; 10. gadawyvetilebebis miReba; 11. warmodgenili namuSevris organizeba; 12. moswavleebis mier Seqmnili TvalsaCinoebebi.

prezentacia, rogorc swavlebis meTodiprezentacia raime sakiTxis auditoriis winaSe sajaro wardgenis procesia. sagnobrivi stan-

dartebis moTxovnidan gamomdinare, moswavleebs mudmivad unda uwevdeT TavianTi moklevadiani Tu grZelvadiani kvlevis klasis winaSe wardgena.

prezentaciis mizania, adamianebis garkveul wres (mag. Tanaklaselebs) gaacnos saqmianobis, kvlevis Sedegebi. sasurvelia, moswavleebis mier gakeTebuli preze ntacia iyos mokle (ara umetes 10-15 wuTisa), azriani da saintereso. kargad momzadebuli Sinaarsis da sxvadasxva TvalsaCinoebis gamoyenebis (flipCarti, masalebi da a.S.) garda, aseve aucilebelia, momxsenebelma gaiTvaliswinos araverbaluri komunikaciis iseTi elementebi, rogorebicaa xmis tembri, sxeulis ena-Jestiku-lacia.

prezentaciis mzadebisas saWiroa auditoriis Seswavla, Sesavlis, moxsenebis ZiriTadi nawilis da daskvnis dagegmva, sademonstracio TvalsaCinoebebis SerCeva. Semdeg ki uSualod moxseneba iwereba. maswavle unda moemzados SesaZlo SekiTxvebze pasuxis gasacemadac.

gasaTvaliswinebelia is faqtoric, rom Tuki prezentacia auditoriisaTvis gasagebad ar iqneba warmarTuli, daikargeba misdami interesi. aseve kargad un da iyos dagegmili gamosvlis dro. rac mcirea dro, miT ufro rTulia yvela ZiriTadi ideis warmoCena. moxsenebis momzadebi-sas gasaTvaliswinebelia, rom momxsenebeli saSualod 100 sityvas ambobs wuTSi. gaiTvaliswineT, rom auditoriis interess ganapirobebs gamosvlis pirveli wuTebi. moyvanili magaliTebi unda iyos adekvaturi. magaliTebi saSualebas iZleva auditoriam ukeT daimaxsovros Tema. ZiriTadi ideebi ar unda iyos bevri (saSualod – 3), radgan erTi Temidan meoreze gadasvla auditoriis yuradRebis gafantvas iwvevs.

mniSvnelovania gamosvlis dasasrulic. dasasruli unda iyos pozitiuri, an mTavrdebodes SekiTxviT. amiT Tqven aiZulebT auditorias, miubrundes ganxilul sakiTxs da dafiqrdes masze.

TvalsaCinoebebi auditoriisaTvis gamomsvlelis poziciis erTgvari dadasturebaa da xels uwyobs ZiriTad ideebze yuradRebis gamaxvilebas.

TvalsaCinoeba SeiZleba iyos ori tipis: teqsturi da grafikuli. isini warmoadgenen moxsenebis mniSvelovan danamats. teqturSi warmoCenili unda iyos mTavari postulatebi, rac auditoriis mxedvelobiTi mexsierebis saSualebas iZleva da advilad amaxsovrebinebs sakiTxs. postulati unda eweros garkveviT, didi SriftiT da ar aRematebodes 4-5 xazs. grafikuli SeiZleba iyos sqema, diagrama, cxrili, ruka, foto, naxati. saWiroa, prezentators gamosvlaSi CarTuli hqondes vizua-luri masala, ipyrobdes auditoriis yuradRebas, magram ar unda kiTxulobdes masze warwerebs. umjobesia perefrazireba, axsna.

prezentatorma winaswar unda Seamzados oTaxi, naxos ra dasWirdeba ilustraciebis gamo-sakravad, saWiroebis SemTxvevaSi moamzados markeri da sxva resursi.

warmatebuli gamosvlisaTvis saWiroa, damyardes auditoriasTan kontaqti. gamosvlisas ga-saTvaliswinebelia xmis tembri, rac auditoriis sididezea da mo kidebuli.

dgoma, Jestebi unda iyos bunebrivi. metyveleba unda iyos gamarTuli da mSvidi, winadadebebi martivi, msjeloba – Tanamimdevruli, Tavi unda aaridoT Temidan Temaze gadaxtomas. auditoriis

35

kiTxvebze pasuxebi unda iyos konkretuli. ar aris saWiro pasuxebis Zalian gaSla, radgan SeiZleba auditoriaze kontroli daikargos. Tuki kiTxvebi ar aris, prezentatorma Tavad SeiZleba dasvas savaraudo kiTxva msmenelis nacvlad, amis Semdeg SesaZlebelia sxvac SeuerTdes.

kargia, rodesac adamiani flobs prezentaciis warmoebis unars. skolam moswavleebs unda ganuviTaros es unar-Cveva sxvadasxva saganSi, rac gulisxmobs maT mier Seqmnili kvlevis Sedegebis auditoriis winaSe wardgenas.

prezentaciis Sesafaseblad maswavlebelma SeiZleba gamoiyenos Semdegi kriteriumebi:* ramdenad saintereso iyo Sesavali nawili;* ramdenad gamokveTilad iyo Camoyalibebuli Tezisebi;* ramdenad damajerebeli iyo argumentacia, magaliTad, gamyarebuli iyo msjeloba konkre-

tuli magaliTebiTa da faqtebiT;* ramdenad Semajamebeli iyo prezentaciis daskvniTi nawili;* ramdenad saintereso da originaluri iyo saprezentacio Tema;* ramdenad daculi iyo msjelobis nawilebs Soris balansi;* ramdenad miipyro prezentatorma auditoriis yuradReba;* ramdenad SeZlo prezentatorma auditoriis yuradRebis SenarCuneba prezentaciis bolomde;* ramdenad mozomili da miznobrivi iyo prezentatoris Jestikulacia da manerebi;* ramdenad sZlia prezentatorma nerviulobis zogad fons;* ramdenad Tamamad da damajereblad gasca man msmenelebis mier dasmul SekiTxvebs pasuxi;* ramdenad daicva prezentatorma saprezentacio reglamenti;* ramdenad iyo prezentatori momzadebuli zepiri metyvelebisaTvis, miejaWva Tu ara igi

baraTebs, furclebs, masalas;* ramdenad iyenebda prezentatori TvalsaCinoebas.maswavlebelma TiToeuli kriteriumis gaswvriv unda daweros Sesabamisi niSani, procentuli

Sesatyvisi, amis Semdeg jamdeba qulebi da gamoiTvleba saSualo ariTmetikuli. SesaZlebelia, maswavlebelma ar gamoiyenos yvela kriteriumi da SearCios maTgan ufro mniSvnelovani. igi in-iSnavs prezentatoris dadebiT da sust mxareebs. prezentaciis dasrulebis Semdeg ki moswavles eubneba yovelive amis Sesaxeb, pozitiuri kritikis formiT (ix. Sefaseba).

auditoriis yuradRebis mobilizebisaTvis maswavlebelma SesaZloa moswavleebs sTxovos TiToeuli prezentatoris Sefaseba specialurad maTTvis gankuTvnili kriteriumebis mixedviT. kriteriumebi SeiZleba iyos Semdegi:

* ramdenad saintereso iyo saprezentacio Tema;* ramdenad miipyro prezentatorma Tqveni yuradReba;* ramdenad gagiCinaT prezentaciam kiTxvebis dasmis survili;* ramdenad dagitovaT prezentaciam samomavlod am sakiTxze fiqris survili.

TamaSebi codnis SemowmebisaTvisbaraTebidayaviT moswavleebi jgufebad. daurigeT jgufebs erTnairi raodenobis baraTebi da sTxoveT,

gaixsenon rac SeiZleba meti termini Seswavlili masalidan. mieciT 5 wuTi davalebis Sesasrule-blad. drois amowurvis Semdeg SeagroveT baraTebi. gaimarjvebs is jgufi, romelic yvelaze bevr termins Camowers.

aurieT baraTebi da daarigeT klasSi. rig-rigobiT sTxoveT moswavleebs ganmarton termini, romelic weria maT baraTze.

monaTxrobis monaTxrobigamoiZaxeT dafasTan sami moswavle. ori maTgani gadis klasidan, xolo erTi rCeba da klasTan

erTad ismens informacias, romelsac ukiTxavs maswavlebeli (2-3 abzaci Teoriuli blokidan). moiwvieT klasSi erT-erTi moswavle, romelic gareT icdida da sTxoveT TamaSis pirvel

monawiles, mouyves mosmenili.Semdeg moiwvieT bolo, mesame monawile, romelic moismens informacias meore monawilisagan.

amis Semdeg xelaxla waikiTxeT teqsti da klasTan erTad SeadareT TamaSis meore monawilis variants.

36

auqcioniI variantiiyideba Sefaseba `10 qula~ an prizi. yovel monawiles SeuZlia ìyidos~ niSani an prizi, anu

daasaxelos TemasTan dakavSirebuli nebismieri termini. (magaliTad, Tu auqcionis Temaa `saqa-rTvelos reliefi~, moswavles SeuZlia daasaxelos termini `mTa~), meore moswavle àwevs fass~ da daamatebs axal termins (magaliTad, ̀ qedi~, ̀ mwvervali~), mesame moswavles SeuZlia kidev ufro àwios fasi~ axali terminis dasaxelebiT (magaliTad, ̀ eroziuli reliefi~, ̀ karstuli reliefi~ da sxv.). sityvebi ar unda meordebodes.

Tu morigi dasaxelebis Semdeg warmoiqneba pauza, maswavlebeli urtyams CaquCs: `karstuli reliefi erTi~, ̀ karstuli reliefi ori~... am dros moswavleebi cdiloben, gaixsenon sxva sityvebi. mogebulia is, vinc bolos asaxelebs termins, anu romlis Semdegac, CaquCis mesame dartymamde veravin ixsenebs axal sityvas.

gamarjvebuli monawile iRebs Sefasebas `10 qula~ an prizs.

II variantiauqcionis gamocxadebis Semdeg maswavlebeli sTavazobs moswavleebs, daiTvalon ‘pirobiTi

erTeulebi~, anu furcelze Camoweron yvela termini, romelic ukavSirdeba Temas da daTvalon Camowerili terminebis/sityvebis raodenoba.

am davalebis Sesasruleblad moswavleebs eZlevaT garkveuli dro, magaliTad 5 wuTi. 5 wuTis Semdeg iwyeba auqcioni.

maswavlebeli sTavazobs klass `sawyis fass~_ davuSvaT 6 pirobiTi erTe uli. `vis SeuZlia meti?~ _ monawileebi asaxeleben TavianT cifrs (anu Camo werili sityvebis raodenobas). maswav-lebeli avlens sam gamarjvebuls, romelTac yvelaze maRali fasi daasaxeles (yvelaze meti sityva aqvT Camowerili). sams virCevT imitom, rom gamarjvebulis namuSevarSi SeiZleba iyos Secdoma an gameoreba, am SemTxvevaSi mowmdeba Semdegi namuSevari.

gamarjvebulTa mier Sedgenil terminTa siebi iwereba dafaze. sxva moswavleebi avseben sias, amateben gamotovebul sityvebs. amave dros xdeba zogierTi terminis dazusteba.

gamarjvebuli sazeimod jildovdeba SefasebiT `10 qula~ an priziT.

Tovlis gundaTamaSSi SeiZleba monawileobdes mTeli klasi. moswavleebs eZlevaT Tema. magaliTad, stiqiuri

movlenebi. pirveli monawile asaxelebs erT-erT sakvanZo sityvas TemasTan dakavSirebiT. mag., zvavi. meore imeorebs pirvel sityvas da amatebs azriT dakavSirebul meore sityvas. mag., mTa. Semdegi monawile imeorebs pirveli da meore monawilis mier warmoTqmul sityvebs da amatebs Tavisas. mag., zvavi, mTa, kavkasioni da a. S. bolos warmoiqmneba sityvaTa grZeli rigi. is, vinc akeTebs xangrZliv pauzas, gadis TamaSidan. imarjvebs is, vinc rCeba bolos da sworad CamoTvlis sityvaTa jaWvs.

TamaSi Caivlis ufro organizebulad, Tu moTamaSeebs dafasTan moviwvevT da erT xazze da-vayenebT. is, vinc gava TamaSidan, jdeba adgilze. erT-erT moswavles evaleba dasaxelebuli si-tyvebis Camowera da Secdomebis dafiqsireba. sasurvelia, rom maswavlebeli am moswavlis gverdiT imyofebodes, radgan amgvarad ufro advilia situaciis kontroli.

didaqtikuri funqciis gasaZliereblad pirveli sityva SeiZleba daasaxelos maswavlebelma. es SeiZleba iyos rTulad dasamaxsovrebeli termini, xSirad ganmeorebisas moswavleebi mas ufro advilad daimaxsovreben.

sityvaTa jaWvi SeiZleba daiweros dafaze, radgan TamaSis monawileebi dafisken zurgiT dganan.

anbanimoswavleebi individualurad an wyvilebSi adgenen sityvaTa CamonaTvals Semdegi instruqciis

mixedviT: sityvebi unda daiwyos konkretul asoze da ukavSirdebodes gakveTilis Temas.davalebis Sesasruleblad moswavleebs garkveuli dro eZlevaT. drois amowurvis Semdeg

maswavlebeli adarebs jgufebis siebs da gamoavlens gamarjvebuls. imarjvebs is, visac yvelaze grZeli sia aqvs, xolo sityvebi mkacrad Seesabameba Temas.

maswavlebeli xmamaRla kiTxulobs klasSi saukeTeso CamonaTvals. danarCenebi avseben sakuTar siebs im sityvebiT, romlebic maT daaviwydaT.

37

gamoicani terminiTamaSis mTavari monawile (wamyvani) gadis saklaso oTaxidan, klasi ki Caifiqrebs sityvas,

romelic Seexeba ganvlil masalas. amis Semdeg mTavar monawiles kvlav iwveven klasSi _ mas klasisaTvis maqsimum aTi kiTxvis

dasmis ufleba aqvs, ris Semdegac unda gamoicnos Cafiqrebuli sityva. kiTxvebze pasuxi SeiZleba iyos `ki, ara, nawilobriv~. kiTxvasa da pasuxs Soris Sualedi ar

unda aRematebodes erT wuTs.Tu aTi kiTxvis dasmis Semdeg wamyvani ver SeZlebs sityvis gamocnobas, mas sxva monawile Secv-

lis da klasi axal sityvas Caifiqrebs. wamyvanis Secvlisas klasi asaxelebs Cafiqrebul sityvas. es saSualebas aZlevs maswavlebels, dainaxos moswavlis logikuri azrovnebis SesaZleblo-

bebi. TamaSi moswavleebs aCvevs kiTxvebis sworad dasmas, pasuxebis Sejerebasa da swori daskvnebis gakeTebas.

turniriam TamaSisas ori moswavle ejibreba erTmaneTs codnaSi. ganisazRvreba Tema. pirveli moswavle svams kiTxvas mocemul Temaze, meore _ upasuxebs. Tu pasuxi sworia, meore

moswavle Tavad svams kiTxvas, romelzedac pirveli monawile pasuxobs. TamaSi grZeldeba manam, sanam ar gaiJRerebs araswori pasuxi, an moswavle ver SeZlebs Tavisi

kiTxvis dasmas. gamarjvebulia is, vinc bolos upasuxebs sworad, xolo mis mier dasmuli kiTxva swori pasuxis

gareSe darCeba. Tu TamaSi male dasrulda (meore an mesame kiTxvaze), mogebulTan TamaSs agrZelebs sxva

moTamaSe.

gaagrZele Txrobaam TamaSSi moswavleebi rigrigobiT, TiTo winadadebiT cdiloben, mouyvnen klass ganvlili

masala. erTi iwyebs, xolo meore agrZelebs Txrobas. imarjvebs is, visi winadadebac boloa da romlis mere veravin verafers igonebs.

es TamaSi SeiZleba gaiTamaSoT wyvilebSi an klasebSi.

me vici xuTi...es savarjiSo Zalian hgavs sabavSvo TamaSs _ `me vici xuTi saxeli~. wamyvani ambobs: `me vici saqarTvelos xuTi mwvervali~.sxva moswavleebma unda moifiqron xuTi mwvervali da Seadaron wamyvanis Canafiqrs. imarjvebs

is monawile, romelic pirveli daasaxelebs xuT mwve rvals saqarTveloSi. Semdeg wamyvani asaxelebs axal gamocanas: `me vici xuTi mdinare~, `me vici xuTi tba~ da a. S.

krosvordiTamaSSi monawileobs ori adamiani (an mTeli klasi muSaobs wyvilebSi). saWiroa ujredebiani furceli. cxaddeba dro (vTqvaT, aTi wuTi) da Tema. pirveli sityva iwereba furclis SuaSi horizontalurad an vertikalurad. is unda exebodes

aRniSnul Temas da Sedgebodes aranakleb xuTi asosagan, yvela aso iwereba calke ujraSi. Semdeg moswavleebi rigrigobiT weren axal sityvebs (horizontalurad an vertikalurad).

yoveli Cawerili sityvisaTvis _ 1 qula.arsebuli sityvebis yovel gadakveTaze _ 2 qula. gaimarjvebs is, vinc yvelaze met qulas moagrovebs.

38

VI komentarebi moswavlis wignis sagakveTilo paragrafebze

VIII klasis ̀ geografiis~ moswavlis wigni 6 nawilisa da 53-mde Temisgan (paragrafisgan) Sedgeba.saxelmZRvaneloSi warmodgenilia rubrikebi:1. leqsikoni _ sadac ganmartebulia axali terminebi, ucxo sityvebi.2. kiTxvebi da davalebebi _ romelTa umetesoba sruldeba gakveTilze, xolo nawili moswav-

leebs eZlevaT saxlSi saSinao davalebis saxiT. 3. es sainteresoa _ am nawilSi moswavleebi gaecnobian damatebiT cnobebs gakveTilSi moce-

mul masalasTan dakavSirebiT. 4. magaliTebi;5. danarTebi.TiToeuli sagakveTilo Tema moicavs Sinaarsis realizaciisTvis gankuTvnil teqstebs, ilus-

traciebs, sqemebs, diagramebs, cxrilebs da istoriul wyaroebs, romlebic gankuTvnilia jgufuri an individualuri samuSaoebisaTvis.

SinaarsiI Tavi geografiuli mdebareoba da msoflios regionebi1. sivrce da teritoria2. geografiuli mdebareoba3. regioni da misi gamoyofis principebi4. ganviTarebuli da ganviTarebadi msoflio5. msoflios qveynebi

II Tavi kontinentebi6. evropa7. azia8. CrdiloeTi amerika9. samxreTi amerika10. afrika11. avstralia da okeaneTi12. antarqtida

III Tavi mosaxleoba da migracia13. msoflio mosaxleoba14. ra aris migracia?15. iZulebiT migracia16. Tanamedrove migraciebis geografia

IV Tavi dasaxlebebi da urbanizacia17. gansaxlebis formebi18. qalaqi19. qalaqis funqciebi da iersaxe20. risgan Sedgeba qalaqi?21. ra aris urbanizacia?22. aglomeraciebi da megalopolisebi23. qalaqis problemebi24. sofeli

39

V Tavi meurneoba25. Tanamedrove msoflios meurneoba26. samecniero-teqnikuri progresi27. mrewveloba28. saTbob-energetikuli meurneoba da energetikuli resursebi29. soflis meurneoba30. momsaxurebis sfero31. transporti32. transportis saxeebi33. gzebi, xidebi, gvirabebi34. komunikaciebi35. turizmi36. vaWroba da savaWro gzebi37. vaWrobis saxeebi da formebi38. saerTaSoriso vaWroba

VI Tavi kavkasia39. kavkasiis mdebareoba da teritoria40. kavkasiis reliefi41. kavkasiis hava da Sida wylebi42. kavkasiis bunebrivi resursebi43. Savi zRva44. kaspiis zRva45. stiqiuri movlenebi kavkasiaSi46. samxreT kavkasiis ekologiuri problemebi47. bunebis dacva samxreT kavkasiaSi48. iunesko da samxreT kavkasia49. samxreT kavkasiis qveynebis meurneoba50. kavkasiis mosaxleoba51. kavkasiis qalaqebi52. kavkasia da saqarTvelo53. saqarTvelos mxareebi

danarTi 1. naxevarsferoebi rukadanarTi 2 msoflio politikuri rukadanarTi 3. evropis fizikuri rukadanarTi 4. evropis politikuri rukadanarTi 5. aziis fizikuri rukadanarTi 6. aziis politikuri rukadanarTi 7. CrdiloeT amerikis fizikuri rukadanarTi 8. CrdiloeT amerikis politikuri rukadanarTi 9. samxreT amerikis fizikuri rukadanarTi 10. samxreT amerikis politikuri rukadanarTi 11. afrikis fizikuri rukadanarTi 12. afrikis politikuri rukadanarTi 13. avstraliis fizikuri rukadanarTi 14. avstraliisa da okeaneTis politikuri rukadanarTi 15. kavkasiis fizikuri rukadanarTi 16. saqarTvelos fizikuri rukadanarTi 17. saqarTvelos politikur-administraciuli dayofis ruka

40

VII. sanimuSo gakveTilebis scenarebi

§ 3

regioni da misi gamoyofis principebi (1 sT.)

Sedegi 1. moswavles SeuZlia geografiuli informaciis mosapovebad rukis kiTxva da sxva

TvalsaCinoebis analizi.

Sedegi TvalsaCinoa, Tu moswavle:• geografiul TvalsaCinoebze mocemul erTi tipis informacias gamoxatavs sxva saxiT.

Sedegi 9. moswavles SeuZlia daaxasiaTos msoflios regionebis gamoyofis principebi da

qveynebis klasifikaciis mniSvnelovani kriteriumebi.

Sedegi TvalsaCinoa, Tu moswavle:• iyenebs rukas da gansazRvravs fizikur-geografiuli, istoriul-kulturuli, ekonomikuri

da politikuri niSniT msoflioSi regionebis gamoyofis Taviseburebebs;

• akvirdeba qveynebis CrdiloeT-samxreTad dayofis (ekonomikuri ganviTarebis donis maCvene-

bel) rukas da ajgufebs cxrilSi qveynebs ganviTarebis donis mixedviT;

• ilustraciebis analizis safuZvelze SeimuSavebs qveynis ganviTarebis donis maCvenebeli

sakuTar kriteriumebs (samuSao adgilebi, savaWro obieqtebi, sauSualo xelfasi, transporti,

sacxovrebeli) da gamoTqvams mosazrebebs;

• irCevs or regions da ajgufebs ganmasxvavebel da msgavs niSnebs. msjelobs msgavseba-gansx-

vavebis gamomwvev mizezebze.

gakveTilis mizani:• regionis gamoyofis principebis gacnoba;

• msoflios regionaluri diferenciis Sesaxeb msjeloba.

gamomuSavebuli unar-Cvevebi:• geografiul informaciis moZiebisa da interpretaciis unari;

• klasificirebis unari;

• msjelobisa da analizis unari.

resursebi: saxelmZRvanelo, msoflios fizikuri (naxevarsferoebis) da politikuri rukebi.

gakveTilis msvleloba:

I etapi – kiTxva-pasuxi – 10 wT.maswavlebeli wers dafaze sityva ̀ regions~ da sTxovs moswavleebs, TavianTi sityvebiT ganmar-

ton, ra aris regioni. pasuxebis mosmenis Semdeg maswavlebeli sTxovs moswavleebs, daakvirdnen

naxevarsferoebis da msoflios politikur rukebs da gamoTqvan mosazrebebi, ra kriteriumebis

mixedviT SeiZleba dayos msoflio regionebad. moswavleTa pasuxebi fiqsirdeba dafaze: mag.,

fizikur-geografiuli, ekonomikur-geografiuli, politikur-administraciuli, kulturul-

istoriuli da sxva niSnebis mixedviT. dayofis kriteriumis CamoTvlis Semdeg moswavleebma unda

moiyvanon TiToeulis magaliTi. mag., fizikur-geografiuli niSnis mixedviT gamoiyofa kavkasiis,

andebis, alpebis, balkaneTis da sxva regionebi.

maswavlebeli sTxovs moswavleebs, gaixsenon, rogor iyo dedamiwa dayofili didi geografiuli

aRmoCenebamde da Semdeg (Zvel da axal samyarod).

41

II etapi – rukaze muSaoba da geografiuli analizi 20 wT.maswavlebeli klass yofs oTx jgufad da TiToeul jgufs aZlevs davalebas:

I jgufs evaleba, gaanalizos saxelmZRvaneloSi mocemuli nax. 3.1. daadginos, adamianis mier

aTvisebuli da auTvisebeli teritoriebis gavrcelebi arealebi: romel kontinentzea, romel

regionSi da romeli qveynebis farglebSi.

II jgufs evaleba, gaaanalizos saxelmZRvaneloSi mocemuli nax. 3.2 da daadginos, ra niSnis

mixedviT aris rukaze msoflio qveynebis dajgufebuli da gamoTqvan varaudi, Tu ratom ar aris

gaTvaliswinebuli ekvatori aRniSnuli daraionebis dros.

III jgufis davalebaa, saxelmZRvaneloSi mocemuli nax. 3.3.-is mixedviT daadginos, romel

regionebad iyofa msoflio gaeros klasifikaciiT. aseve gansazRvron, romel regionSi moxvda

saqarTvelo am dayofis mixedviT da gamoTqvan TavianTi mosazrebebi am sakiTxTan dakavSirebiT.

IV jgufs evaleba, msoflio politikuri rukisa da saxelmZRvaneloSi mocemuli nax. 7.10-is

mixedviT daadginon samxreT-dasavleT aziis subregionSi Semavali qveynebi da gamoTqvan TavianTi

azri, Tu ra niSnebis mixedviT moxda maTi gaerTianeba.

samuSaos dasrulebis Semdeg xdeba namuSevrebis prezentacia.

III etapi – gakveTilis Sejameba – 15 wT.maswavlebeli sTxovs moswavleebs, imuSaon individualurad. maT msoflios politikuri da

naxevarsferoebis rukebis gamoyenebiT maswavleblis mier CamoTvlili regionebidan (xmelTaS-

uazRvispireTi, karibis zRvis auzi, sparseTis yure, gvineis yure) unda amoirCion nebismieri ori

da daadginon, am regionSi Semavali qveynebi.

samuSaos dasrulebis Semdeg maswavlebels namuSevrebi Tan miaqvs gasasworeblad, romelTac

momdevno gakveTilze ganixilaven.

gakveTilis dasasruls maswavlebeli mokled Seajamebs Catarebul aqtivobebs da moswavleebs

aZlevs saSinao davalebas: gaeros regionaluri dayofis sqemis gamoyenebiT amoirCion ori regioni.

moiZion masze informacia, gamoiyenon rukebi, Seadaron isini erTmaneTs da imsjelon maT Soris

msgavseba-gansxvavebaze.

§ 9

samxreTi amerika (1 sT)

Sedegi 1. moswavles SeuZlia geografiuli informaciis mosaZieblad rukis kiTxva da Tval-

saCinoebis analizi.

Sedegi TvalsaCinoa, Tu moswavle:• ganaTavsebs informacias konturul rukebsa da sxva damxmare TvalsaCinoebebze.

• geografiul TYvalsaCinoebaze mocemul erTi tipis informacias gamoxatavs sxva saxiT.

Sedegi 2. moswavles SeuZlia gansazRvros geografiuli obieqtebisa da qveynebis mdebareoba

rukaze.

Sedegi TvalsaCinoa, Tu moswavle:• iyenebs politikur rukas da aRwers pirobiT niSnebs (ferebi, sazRvrebi), romlebiTac xdeba

teritoriebis (saxelmwifoebis, calkeuli administraciuli erTeulebis, dedaqalaqebis) aRniSvna

politikur rukaze.

• sakoordinato badis gamoyenebiT gansazRvravs sxvadasxva geografiuli obieqtis mdebareobas,

maT Soris manZilsa da mimarTulebas.

42

gakveTilis mizani: • samxreT amerikis kontinentis Seswavla;

• geografiuli saSualebebis miznobrivad gamoiyeneba.

gamomuSavebuli unar-Cvevebi: • sivrceSi orientaciis unari, geografiuli saSualebebis gamoyenebis, gaanalizebis, Sedarebis,

klasificirebisa da interpretaciis unari;

• SemoqmedebiTobis unari;

• msjelobisa da daskvnebis moyvanis unari.

resursebi: saxelmZRvanelo, msoflios (an naxevarsferoebis, samxreT amerikis) fizikuri ruka,

msoflios (samxreT amerikis) politikuri ruka, msoflios klimaturi ruka.


I etapi – asociaciuri ruka – 15 wT.dawereT dafaze „samxreTi amerika“ da sTxoveT moswavleebs, gaixsenon yvelaferi, rac am kon-

tinentis Sesaxeb ician.

magaliTad, sqema SeiZleba aseTi saxiT warmoadginoT:

samxreTi

amerika

brazilia

espaneli dampy-roblebi (konkis-

tadorebi)

andebi

fexburTi

amazoni

amazonis

tyeebi

anakonda

karnavali

II etapi – kontinentis eqspertebi – 15 wT.moswavleebs uTxariT, rom isini miemgzavrebian samxreT amerikis kontinentze eqspediciaSi.

dayaviT klasi 5 jgufad, TiToeul jgufs mianiWeT eqspertis statusi da mieciT davaleba.

I jgufi – samxreT amerikis geografiuli mdebareobisa da reliefis Semswavleli eqspertebi.

maT evalebaT, gansazRvron samxreT amerikis kontinentis geografiuli mdebareoba, ukiduresi

wertilebis geografiuli koordinatebi, ZiriTadi orografiuli erTeulebi, aRweron andebis

mTaTa sistema.

II jgufi – klimatologebi.

maTi amocanaa, daadginon, romel klimatur sartylebSi mdebareobs samxreTi amerika, romeli

faqtorebi axdens gavlenas kontinentis havis formirebaze, rogoricvleba klimaturi pirobebi

dasavleTidan aRmosavleTisken samxreT tropikis da s.g. 450-is gaswvriv.

III jgufi – hidrologebi.

maT evalebaT, Seiswavlon samxreT amerikis hidrografiuli qseli – mdinareebi da tbebi.

IV jgufi – landSaftmcodneebi.

maTi mizania, daadginon, romeli bunebrivi zonebia warmodgenili samxreT amerikis kontinen-

tze, aRweron andebSi simaRlebrivi sartyluroba;

V jgufi – politologebi.

swavloben samxreT amerikis politikuri rukis formirebis istoriasa da Tanamedrove mdgo-

mareobas.

43

samuSaos Sesrulebis Semdeg jgufis liderebi moawyoben namuSevrebis prezentacias.

III etapi – Sejameba – 15 wT.samuSaos damTavrebis Semdex xdeba namuSevrebis ganxilva. dasasruls mokled SeajameT

gakveTilze Catarebuli aqtivobebi. moswavleebs saSinao davalebad mieciT, Seadaron erTmaneTs

CrdiloeTi da samxreTi amerikis kontinentebi sxvadasxva aspeqtiT (reliefi, klimaturi pirobebi,

bunebrivi zonebi, politikur ruka) da daadginon maT Soris msgavseba-gansxvavebebi.

§ 14

ra aris migraciaSedegi 1. moswavles SeuZlia geografiuli informaciis mosapoveblad rukis kiTxva da sxva

geografiuli TvalsaCinoebis analizi.

Sedegi TvalsaCinoa, Tu moswavle:• mosaxleobis aRweris masalebze dayrdnobiT adgens sxvadasxva tipis grafikebsa da diagramebs.

Sedegi 7. moswavles SeuZlia migraciis procesis Taviseburebebis daxasiaTeba.

Sedegi TvalsaCinoa, Tu moswavle:• demografiul sakiTxebze msjelobisas iyenebs Sesabamis terminologias;

• ganasxvavebs migraciis tipebs (gare, Sida, qanqariseburi da sxv.) mimarTulebisa da drois

mixedviT;

• asaxelebs migraciis tipebs, romelsac ukve icnobs. msjelobs adamianis migraciis SesaZlo

mizezebze da mohyavs Sesabamisi magaliTebi;

• varaudobs migraciis SesaZlo Sedegebze individisa (romelic CarTulia am procesSi) da

qveynebisTvis (saidanac da riTac mimarTulia konkretuli migracia);

• ecnoba statistikur masalas da msjelobs ekonomikuri, politikuri da ekologiuri mizezebis

Sedegad gare da Sida migraciuli procesebis cvlilebebze.

gakveTilis mizani:• demografiuli terminologiis miznobrivad gamoyeneba;

• migraciis tipebis gacnoba;

• migraciis SesaZlo mizezebsa da Sedegebze msjeloba.

gamomuSavebuli unar-Cvevebi:• geografiul informaciis moZiebis, analizisa da interpretaciis unari;

• argumentirebuli msjelobisa da daskvnebis gakeTebis unari;

• mizez-Sedegobrivi kavSirebis dadgenis unari;

• namuSevris wardgens unari.

resursebi: saxelmZRvanelo, msoflios politikuri ruka.


I etapi – kiTxva-pasuxi da geografiuli amocana 10 wT.maswavlebeli sTxovs moswavleebs, upasuxon mis mier dasmul SekiTxvebs:1. ra aris demografia?

2. rogor icvleba mosaxleobis raodenoba?

3. ra faqtorebi axdenen gavlenas mosaxleobis dinamikaze?

44

4. ra aris meqanikuri moZraoba?

pasuxebis mosmenis Semdeg moswavleebi muSaoben individualurad. maT unda amoxsnan geo-

grafiuli amocana: ras udris wlis bolos qveyanaSi mosaxleobis raodenoba, Tu wlis dasawyisSi

cxovrobda 50 000 kaci da wlis ganmavlobaSi daibada 1 000 adamiani, gardaicvala 700, qveyanaSi

Semovida 1 200 kaci, xolo qveynidan wavida 1 600 kaci (pasuxi: wlis bolos qveyanaSi mosaxleobis

rodenoba 49 900 kaci iqneba).

II etapi – minileqcia da geografiul TvalsaCinoebze muSaoba – 25 wT.pasuxebis mosmenis Semdeg maswavlebeli atarebs minileqcias migraciis Temaze. yuradRebas

amaxvilebs terminebze da sakiTxebze: migracia, emigracia da emigranti, imigracia da imigranti,

reemigranti, migraciis gamomwvevi mizezebi, migraciis tipebi, migraciis saldo, diaspora. mo-

swavleebTan erTad aanalizebs saxelmZRvaneloSi mocemul nax. 14.2-s da sTxovs moswavleebs,

gaixsenon migraciis magaliTebi. nax. 14.2-is gamoyenebiT gansazRvron, migraciis romel saxes

Sesabameba maTi moyvanili magaliTi.

Semdeg maswavlebeli sTxovs moswavleebs imuSaon wyvilebSi. maT unda gaaanalizon saxelmZR-

vaneloSi mocemuli rukebi: nax. 14.3 da 14.5. erTi moswavle akeTebs davalebas erT rukaze, xolo

meore – meore rukaze. pirveli moswavle adgens 3 qveyanas, sadac migraciis saldo dadebiTi,

uaryofiTi da stabiluria, xolo meore moswavle - 3 qveyanas, sadac somxuri diaspora yvelaze

metad mravalricxovania.

samuSaos dasrulebis Semdeg moswavleebi namuSevrebs erTmaneTs cvlian da asworeben. samuSaos

damTavrebis Semdeg xdeba namuSevrebis ganxilva SerCeviT.

III etapi – gakveTilis Sejameba – 10 wT.maswavlebeli sTxovs moswavleebs, imuSaon individualurad da werilobiT warmoadginon na-

muSevrebi. maT mokled unda daweron, ra gansxvavebaa Sida da gare migraciis gamomwvev mizezebsa

da sezonur da qanqarisebur migracias Soris. maswavlebels moswavleTa namuSevrebi Tan miaqvs

gasasworeblad.

gakveTilis dasasruls maswavlebeli mokled afasebs gakveTilze Catarebul aqtivobebs da

moswavleebs aZlevs saSinao davalebas: moiZion informacia qveyanaSi da maT regionSi mosaxleo-

bis Sida da gare migraciis Sesaxeb da werilobiT gamoTqvan varaudi, ra problemebi SeiZleba

warmoiqmnas aRniSnuli procesebis Sedegad.

§ 19

qalaqis funqciebi da iersaxe (1 sT)

Sedegi1. moswavles SeuZlia geografiuli informaciis mosapovebad rukis kiTxva da sxva


Sedegi TvalsaCinoa, Tu moswavle:• ganaTavsebs informacias konturul rukebze da sxva damxmare TvalsaCinoebebze.

• geografiul TvalsaCinoebaze mocemul erTi tipis informacias gamoxatavs sxva saxiT.

Sedegi 8. moswavles SeuZlia daaxasiaTos urbanizaciis procesi.

Sedegi TvalsaCinoa, Tu moswavle:• agrovebs monacemebs sakuTari dasaxlebuli punqtis Sesaxeb, adarebs sasoflo da saqalaqo

dasaxlebebis fotoebs, ganmasxvavebel niSnebs ganaTavsebs cxrilSi.

• ecnoba saqarTveloSi da sxva qveynebSi dasaxlebuli punqtebis statusis miniWebis kriteri-

45

umebs, pirobiTi niSnebis daxmarebiT aRniSnavs sxvadasxva dasaxlebis xalxmravlobas da funqciebs.

• interesis mixedviT agrovebs informacias (gegma, ruka, fotosuraTi, statistikuri infor-

macia da sxv.) kontinentebis udides qalaqebze da adarebs maT sxvadasxva niSnis mixedviT (dageg-

mareba, funqciuri daxasiaTeba, infrastruqtura, mosaxleoba da sxv.); Sedegebs warmoadgens

misTvis sasurveli formiT.

gakveTilis mizani:• qalaqis arsis, funqciebisa da iersaxis ganmsazRvreli elementebis gansazRvra.

• msoflios sxvadasxva qalaqis gacnoba.

gamomuSavebuli unar-Cvevebi:• geografiul saSualebebze muSaobis unari;

• varaudebis gamoTqmis unari;

• argumentirebulad msjelobisa da daskvnebis gakeTebis unari:

• Sedarebis unari;

• namuSevris wardgenis unari.

resursebi: msoflios politikuri ruka; saqarTvelos politikur-administraciuli dayofis

ruka; sxvadasxva qalaqisa da soflis fotoebi.


I etapi – asocialuri rukis Sedgena – 15 wT.maswavlebeli dafaze wers or sityvas „qalaqi“ da „sofeli“ da sTxovs moswavleebs, CamoTvalon

sityvebi, romlebic maT „qalaqTan“ da „sofelTan“ dakavSirebiT gaaxendebaT.

qalaqi sofeli

asociaciuri rukebis Sevsebis Semdeg moswavleebs daurigeT an sTxoveT, saxelmZRvaneloSi

moZebnon qalaqisa da soflis fotoebi (gv. 164, 174, 191). maTi da ukve Sevsebuli asociaciuri

rukebis saSualebiT wyvilebSi imuSaon da Seavson venis diagrama:

qalaqi sofeli

ms

ga

vse

ba

II etapi – teqstze da konturul rukebze muSaoba – 10 wT.dausviT moswavleebs SekiTxvebi:– maTi azriT, ra kriteriumebia ganmsazRvreli dasaxlebuli punqtisTvis, rom is qalaqad iwodebodes?

– ra niSnebiT gansxvavdebian msoflios qalaqebi erTmaneTisgan?

– ra SeiZleba iyos qalaqis iersaxis ganmsazRvreli elementebi?

46

kiTxvebze pasuxebis mosmenis Semdeg dayaviT klasi jgufebad da TiToeul jgufs mieciT dava-

leba. jgufis wevrebma saxelmZRvaneloSi unda moZebnon Tqven mier dasmul SekiTxvebze pasuxebi

da Seadaron TavianT pasuxebs.

Semdeg amoirCion msoflios 10 qalaqi, daadginon maTi xalxmravloba da funqciebi, SeimuSavon

am qalaqebisa da punqtebis aRmniSvneli pirobiTi niSnebi da daitanon isini konturul rukaze.

III etapi – prezentacia da Sejameba – 15 wT.samuSaos damTavrebis Semdeg moxdeba namuSevrebis prezentacia.

dasasruls mokled SeajameT gakveTili da moswavleebs mieciT saSinao davaleba: damatebiTi

wyaroebis saSualebiT moiZion informacia (gegma, ruka, fotosuraTi, statistika) msoflios

nebismier or qalaqze da daaxasiaTon igi Semdegi gegmis mixedviT:

1. mdebareoba;

2. mosaxleoba;

3. mokle istoria da iersaxis cvlileba;

4. funqciebi da funqciuri daraioneba

5. dagegmareba;

6 infrastruqtura;

8. adgili da mniSvneloba qveynis cxovrebaSi.

moswavleebs SeuZliaT namuSevrebi warmoadginon sasurveli formiT: cxrili, sqema, Canaxati,

werilobiTi Tema da sxv.

§ 28

saTbob-energetikuli meurneoba da

energetikuli resursebi (2 sT.)

Sedegi 6. moswavles SeuZlia msjeloba vaWrobis rolze ekonomiskis ganviTarebaSi.

Sedegi TvalsaCinoa, Tu moswavle:• irCevs mrewvelobis (mag., navTobis an bunebrivi airis mrewveloba) da msoflio meurneobis

(mag., xorblisa da yavis warmoeba) zogierTi dargis produqcias. ikvlevs am produqciaze moTxovnas

msoflio bazarze da konturul rukaze aRniSnavs msoflios importior da eqsportior qveynebs.

gakveTilis mizani:• saTbob-energetikuli resursebis gacnoba da maTi gamoyenebis Sesaxeb warmodgenis Seqmna.

• resursebs moxmarebis masStabebis gacnoba da maTi dazogvis gzebis Zieba.

gamomuSavebuli unar-Cvevebi:• kavSir-urTierTobebis dadgenis unari;

• problemis gansazRvrisa da misi gadaWris gzebis Ziebis unari;

• SemoqmedebiTobis unari;

• namuSevris wardgenis unari;

• komunikaciis unari;

• diskusiisa da sxvisi azris mosmenis unari;

resursebi: saxelmZRvanelo, msofliosa da saqarTvelos sasargeblo wiaRiseulis gav-

rcelebis rukebi.

47

gakveTilis msvleloba (pirveli saaTi.)

I etapi – 15 wT.dafaze CamowereT sxvadasxva terimini: navTobi, tye, qvanaxSiri, mze, rkina, oqro, urani, qari,

azbesti, bunebrivi airi, torfi, niadagi, manganumi da sxv. sTxoveT moswavleebs, imuSaon wyvilebSi,

amoarCion Camoweril sityvebs Soris saTbob-energetikuli resursebi da TiToeuls miuweron

gamoyenebis sfero, ekonomikis Sesabamisi dargi. namuSevrebi warmoadginon cxrilis saxiT:

saTbob-energetikuli

resursebi

meurneobis dargi

II etapi – 25 wT.samuSaos dasrulebis Semdeg moswavleebi gamarTaven Sesrulebuli samuSaos prezentacias.

Semdeg kiTxuloben teqsts da ecnobian saxelmZRvaneloSi mocemul cxrils.

teqstis wakiTxvis Semdeg moswavleebi klasSi wriulad dasxdebian. maswavlebeli acnobs maT

instruqcias, Tu rogor unda imoqmedon: TiToeul mowavles maswavlebeli mimarTavs romelime

saTbob-energetikuli resursis saxeliT da am moswavlem unda isaubros Sesabamisi resursis dadeb-

iT da uaryofiT mxareebze. mag., moswavle N-s Sexvda urani da atomuri energia. is saubrobs, rom

urani sasargeblo wiaRiseulia, romelsac atomur eleqtrosadgurSi sawvavad iyeneben. igi didi

raodenobiTaa dedamiwaze, xelmisawvdomia, iafia. uranis uaryofiT mxared ki misi aRudgenadoba

iTvleba; aseve is, rom atomuri eleqtrosadguris avariebs mZime Sedegebi axlavs Tan. problemaa

uranis narCenebis damarxva da sxva.

meore moswavles Sexvdeba navTobi, mesames _ wyali da a.S.

III etapi _ 5 wT. gakveTlis dasasruls mokled SeajameT Catarebuli aqtivobebi da sTxoveT moswavleebs, sax-

elmZRvaneloSi mocemuli testi-anketa Seavson mSoblebis daxmarebiT.

me-2 saaTi

I etapi _ 10 wT.sTxoveT moswavleebs, warmoadginon testi-anketis pasuxebi. gamoarkvieT, rogori mdgomareobaa

klasis moswavleebs Soris energodazogviTi saqmianobis kuTxiT.

II etapi _ 20 wT.dayaviT klasi jgufebad da TiToeul jgufs mieciT davaleba: 1) daadginon qronologiuri Tan-

mimdevrobiT energiis wyaroebi, romelsac adamiani iyenebs (adreuli droidan dRemde): atomuri

energia, Sinauri cxovelebis kunTebis Zala (mag. cxenis Zala), navTobi, qaris energia, adamianis

kunTebis Zala, naxSiri, wylis energia, mzis energia.

2) CamoTvalon eleqtrosadgurebis tipebi da daajgufon isini garemoze zemoqmedebis mixedviT.

axsnan, Tu ratom gamoimuSavebs zogi maTgani èkologiurad sufTa energias~, zogi ki piriqiT.

3) ganmarton, Tu rogor esmiT gamoTqmebi: a) energetikuli krizisi, b) energiis wyaroebze kon-

troli qveynis Zalauflebis sawindaria.

namuSevrebis prezentaciis Semdeg isaubreT energetikuli resursebis dazogvis aucileblobis

Sesaxeb. aseve yuradReba gaamaxvileT eleqtrosadgurebis muSaobis ekologiur aspeqtebze.

48

III etapi _ 15 wT.sTxoveT moswavleebs, individualurad imuSaon. CamoTvalon, TviTon raSi iyeneben eleqtroen-

ergias da ra wvlili SeuZliaT Seitanon energodazogviT saqmeSi.

raSi viyeneb

enelqtroenergias

rogor SeiZleba Sevamciro

misi xarjva

Sesrulebuli namuSevrebi gamoakariT oTaxSi.

gakveTilis dasasruls sTxoveT moswavleebs, saxlSi werilobiT moamzadon Tema _ atomuri

energiis gamoyeneba, dadebiTi da uaryofiTi mxareebi.

§ 29

soflis meurneobaSedegi1. moswavles SeuZlia geografiuli informaciis mosapoveblad rukis kiTxva da sxva




Sedegi 3. moswavles SeuZlia axsnas, Tu ra gavlenas axdens bunebrivi pirobebi dasaxlebis

tipebsa da meurneobis ganviTarebaze.

Sedegi TvalsaCinoa, Tu moswavle:• ikvlevs sasoflo-sameurneo ganxris asortiments, agrovebs maT (mag. cxrilis saSualebiT)

saqarTvelos kuTxeebis mixedviT, gansazRvravs sasoflo-sameurneo tipebs da Sedegebs warmoad-

gens misTvis sasurvel formiT.

Sedegi 6. moswavles SeuZlia msjeloba vaWrobis rolze ekonomikis ganviTarebaSi.

Sedegi TvalsaCinoa, Tu moswavle:• irCevs mrewvelobisa da soflis meurneobis zogierTi dargis produqcias, ikvlevs am produq-

ciaze moTxovnas msoflio bazarze da konturul rukaze aRniSnavs umsxviles importior da

eqsportior qveynebs.

gakveTilis mizani:• soflis meurneobis, rogorc ekonomikis Semadgeneli mniSvnelovani nawilis gaazreba;

• soflis meurneobis dargobrivi struqturis gacnoba;

• soflis meurneobis sxvadasxva produqtis mniSvnelovani mwarmoebeli da eqsportiori qvey-

nebis gacnoba.

gamomuSavebuli unar-Cvevebi:• geografiuli informaciis moZiebis, analizisa da interpretaciis unari;

• mizez-Sedegobrivi kavSirebis dadgenis unari;

• geografiuli kvlevisa da analizis unari.

49

resursebi: saxelmZRvanelo, msoflios politikuri ruka, naxevarsferoebis ruka, msoflios

klimaturi sartylebis ruka, saqarTvelos fizikuri ruka, msoflios konturuli ruka.


I etapi – geografiul TvalsaCinoebze muSaoba – 10 wT.maswavlebeli sTxovs moswavleebs, gaixsenon, mrewvelobis garda kidev ra nawilisgan Sedgeba

meurneoba (ekonomika). pasuxis mosmenis Semdeg dafaze xazavs soflis meurneobis struqturis

gamomsaxvel sqemas da sTxovs moswavleebs, daexmaron sqemis SevsebaSi. sqema Semdegi saxisaa:

soflis meurneoba

memcenareoba

mecxoveleoba

Semdeg maswavleblis TxovniT moswavleebi muSaoben damoukideblad. maT unda CamoTvalon

memcenareobis da mecxoveleobis Semadgeneli dargebi.

mekartofileoba

memindvreoba

memcenareoba

marcvleuli kul-turebi (xorbali, sim-

indi, brinji da a.S.)

meyvavileoba

mebaReobamebostneobamevenaxeoba

teqnikuri kulturebi (bamba, mzesumzira,

seli da a.S.)

50

mecxoveleoba

meTevzeoba

msxvlfexa rqosani mesaqonleoba (Zroxa,

xari, kameCi)

mecxvareoba (cxvari da Txa)

meRoreoba

mecxeneoba

mefrinveleoba

mefutkreoba meabreSumeoba

sqemebis Sevsebis Semdeg maswavlebeli sTxovs moswavleebs, Seadaron TavianTi Sevsebuli

sqemebi saxelmZRvaneloSi mocemul sqemebs: nax. 29.1 da nax. 29.6 da Seavson an gaasworon maT mier

Sevsebuli sqemebi.

II etapi – minileqcia, teqstsa da geografiul TvalsaCinoebze muSaoba – 25 wT.maswavlebeli atarebs minileqcias soflis meurneobis Sesaxeb. yuradRebas amaxvilebs dargis

mniSvnelobaze, bunebrivi pirobebis rolze soflis meurneobis ganviTarebis saqmeSi. Semdeg klass

yofs sam jgufad da TiToeul jgufs aZlevs davalebas:

I jgufs evaleba, gaaanalizos saxelmZRvaneloSi mocemuli nax. 29.4 da nax. 29.5 da klimaturi

sartylebis, naxevarsferoebisa da msoflios politikuri rukebis gamoyenebiT, daadginos, sad aris

gavrelebuli xorbali da yava da axsnas maTi gavrcelebis arealebis geografiuli Tavisebureba.

II jgufs evaleba, gaecnos saxelmZRvaneloSi moyvanil magaliTebs 1-4, aseve teqstSi mocemuli

axal terminebs da moamzados Tema soflis meurneobis Sesaxeb.

III jgufis davalebaa, gaaanalizos saxelmZRvaneloSi mocemuli nax. 29.8 da Tavad Seqmnili pi-

robiTi niSnebis gamoyenebiT konturul rukaze aRniSnos soflis meurneobis zogierTi produqtis

mwarmoebeli udidesi qveynebi. samuSaos dasrulebis Semdeg gaimarTeba namuSevrebis prezentacia.

III etapi – gakveTilis Sejameba – 10 wT.maswavlebeli sTxovs moswavleebs, gamoiyenon saqarTvelos fizikuri ruka da werilobiT

upasuxon Semdeg kiTxvas:

1. saqarTvelos bunebrivi pirobebidan gamomdinare, barSi ZiriTadad miwaTmoqmedebas misdeven,

mTaSi ki mecxoveleobas. dasavleT saqarTveloSi subtropikuri kulturebi mohyavT (mag. cit-

rusebi, Cai, kivi), aRmosavleTSi ki ZiriTadad mevenaxeoba, mexileoba da mebostneobaa gavrcele-

buli. axseniT, romelma bunebrivma pirobebma Seasrula gadawmyveti roli soflis meurneobis

dargebis amgvar gadanawilebaSi?

moswavleTa mier Sesrulebuli namuSevrebi maswavlebels Tan miaqvs gasasworeblad. gakveTilis

bolos mokled ajamebs Catarebul aqtivobebs da moswavleebs aZlevs saSinao davalebas:

1. gamoikvlion axlomdebare sasoflo-sameurneo bazarSi an supermarketSi warmodgenili

produqciis asortimenti. daajgufon isini imis mixedviT, Tu saqarTvelos romel kuTxeSi da

romel qveyanaSicaa warmoebuli. TiToeul produqts miuweron soflis meurneobis romel dargs

da qvedargs miekuTvneba.

2. daadginon, soflis meurneobis romeli dargebia ganviTarebuli mis mxareSi, sofelSi da

asnan, Tu ratom ganviTarda swored es dargebi.

51

§ 31

transporti (1 sT.)

Sedegi 7. moswavles SeuZlia msjeloba transportis ganviTarebaze uZvelesi droidan dRemde.

Sedegi TvalsaCinoa, Tu moswavle:• asaxelebs misTvis cnobil satransporto saSualebebs da msjelobs maTi gamoyenebis efeq-

tianobaze sxvadasxva tipis produqciis gadazidvisas.

• msjelobs sxvadasxva tipis satransporto saSualebebis ganviTarebisa da gamoyenebis per-

speqtivebze gansxvavebul bunebriv garemoSi.

• cxrilSi ajgufebs garemo pirobebsa da Sesabamis efeqtur satransporto saSualebebs.

gakveTilis mizani:• transportis mniSvnelobis gacnobiereba, sxvadasxva satransporto saSualebebis ganviTa-

rebis istoriis gacnoba da gmoyenebis perspeqtivebis Sesaxeb msjeloba.

gamomuSavebuli unar-Cvevebi:• mizez-Sedegobrivi kavSirebis dadgenis unari;

• problemis gaazrebisa da daskvnebis gakeTebis unari;

• geografiuli informaciis interpretaciis unari;

• msjelobisa da namuSevris wardgenis unari.

resursebi: saxelmZRvanelo, msoflios politikuri da fizikuri rukebi.


I etapi – provocireba da „drois“ xazi – 10 wT.sTxoveT moswavleebs, CamoTvalon maTTvis nacnobi transportis saSualebebi. maTi pasuxebi

daafiqsireT dafaze: mag., cxeni, manqana, matarebeli, sahaero burTi, TviTmfrinavi, raketa, etli,

velosipedi da a.S.

Semdeg sTxoveT, imuSaon wyvilebSi, maT mier CamoTvlili satransporto saSualebebi daajgu-

fon Zvel da axal saxeobebad da ganalagon `dros xazze~ warmoSobis mixedviT.

II etapi – geografiul informaciaze muSaoba – 20 wT.moswavleTa namuSevrebis gacnobis Semdeg mokled gaacaniT maT, Tu risgan Sedgeba satrans-

porto kompleqsi, rogoria transportis saxeebis klasifikacia, ras niSnavs tvirTbrunva da

mgzavrTbrunva.

Tqveni saubris Semdeg dayaviT klasi jgufebad da mieciT davaleba:

1. cxrilSi daajgufon garemo pirobebis Sesabamisi efeqturi satransporto saSualebebi.

2. gaaanalizon saxelmZRvaneloSi mocemuli msoflio tvirT- da mgzavrTbrunvis grafiki (nax.

31.6) da upasuxon kiTxvebs:

a) romeli satransporto saSualeba liderobs tvirTbrunvisa da mgzavrTbrunvis mixedviT?

b) ram gamoiwvia transportis sxvadasxva saxeobis dawinaureba an CamorCena tvirT- da mgzavrT-

brunvis TvalsazrisiT?

jgufebis mier Sesrulebuli samuSaos wardgenis Semdeg moawyveT mcire diskusia. dayaviT klasi

ramdenime jgufad da TiToeuls daarqviT transportis romelime saxeobis saxeli. mag.:

I jgufs – saavtomobilo, II jgufs – sarkinigzo, III jgufs – sahaero da a. S.

uTxariT maT, rom isini am satransporto saSualebebis eqspertebi arian, maT mouwevT msjeloba

52

da TavianTi satransporto saSualebebis Sesaxeb mosazrebis gamoTqma, Tu ramdenad efeqtiania

esa Tu is satransporto saSualeba sxvadasxva tipis produqciis gadazidvisas; gamo yenebis ra

perspeqtivebi aqvT gansxvavebul bunebriv garemoSi.

III etapi – gakveTilis Sejameba – 5 wT.diskusiis damTavrebis Semdeg mokled SeajameT gakevTilze Catarebuli aqtivobebi da sTxoveT

moswavleebs, moiZion informacia saqarTveloSi romelime satransporto saSualebis ganviTarebis

istoriaze.

§ 38

saerTaSoriso vaWroba (1 sT)

Sedegi1. moswavles SeuZlia geografiuli informaciis mosapovebad rukis kiTxva da sxva


Sedegi TvalsaCinoa, Tu moswavle:• geografiul TvalsaCinoebaze mocemul erTi tipis informacias gamoxatavs sxva saxiT.

Sedegi 6. msjelobs vaWrobis rolze ekonomikis ganviTarebaSi.

Sedegi TvalsaCinoa, Tu moswavle:• ikvlevs sasoflo-sameurneo bazris asortiments, asxvavebs adgilze warmoebul da impor-

tirebul produqcias. Sedegs warmoadgens misTvis sasurveli formiT;

• irCevs mrewvelobisa da soflis meurneobis zogierTi dargis produqcias, ikvlevs am produq-

ciaze moTxovnas msoflio bazarze da konturul rukaze daaqvs umsxvilesi importiori da eqs-

portiori qveynebi.

• ganmartavs importisa da eqsportis cnebebs. statistikuri masalis analizis safuZvelze

ajgufebs sxvadasxva produqciis importior da eqsportior qveynebs.

gakveTilis mizani:• vaWrobis rolis gansazRvra ekonomikis ganviTarebaSi;

• saqarTvelos adgilis gansazRvra saerTaSoriso vaWrobis geografiaSi.

gamomuSavebuli unar-Cvevebi:• sxvadasxva saxis geografiul saSualebebze muSaobis, informaciis moZiebis, daxasiaTebisa

da interpretaciis unari;

• argumentirebulad msjelobisa da daskvnebis gakeTebis unari;

• namuSevris wardgenis unari.

resursebi: saxelmZRvanelo, msoflios politikuri ruka, statistikuri masala.


I etapi – saSinao davalebis Semowmeba da sasoflo-sameurneo bazris produqciis

analizi –15 wT.maswavlebeli gakveTils iwyebs kiTxvebiT ganvlili masalidan:1. ra gansxvavebaa: eqsportsa da imports Soris?

2. sacalo da sabiTumo vaWrobas Soris?

3. specializirebul da universalur birJas Soris?

53

4. bazarsa da bazrobas Soris?

5. saSinao da sagareo vaWrobas Soris?

Semdeg moswavleebma unda warmoadginon saSinao davaleba. maT unda gamoekvliaT sakuTar

sacxovrebel adgilTan mdebare uaxlesi supermarketi da sasoflo-sameurneo bazris asorti-

menti da gasayidi saqoneli daejgufebinaT importirebul da adgilze warmoebul produqciad.

saSinao davalebis warmodgenis Semdeg sTxoveT moswavleebs, imuSaon wyvilebSi da daadginon,

ra saxis saqonelia ZiriTadad importirebuli da ra saxisa – adgilze warmoebuli. imsjelon am

gansxvavebis gamomwvev mizezebze.

II etapi – geografiul saSualebebze muSaoba – 15 wT.dayaviT klasi jgufebad da TiToeul jgufs mieciT davaleba:

I jgufs evaleba nax. 38. 1-isa da nax. 38. 2-is mixedviT daadginon:

a) msoflios ori qveyana, sadac erT sul mosaxleze wliuri vaWrobis moculoba yvelaze maRa-

lia, yvelaze dabalia da gansazRvron saqarTvelos adgili;

b) daadginon, romeli qveynebi lideroben eqsportis moculobiT da aRniSnon isini konturul

rukaze;

g) Seadaron ZiriTadi eqsportiori da erT sul mosaxleze wliuri vaWrobis mxriv lideri

qveynebi da gamoitanon daskvna.

II jgufma nax. 38.3-is mixedviT daadginos, ratom da rogor Seicvala saerTaSoriso vaWrobis

struqtura 1960-2008 wlebSi?

III etapi – prezentacia da gakveTilis Sejameba – 15 wT.samuSaos damTavrebs Semdeg jgufis warmomadgeneli warmoadgens Sesrulebul davalebas.

dasasruls mokled kidev erTxel SeajameT gakveTili da mieciT moswavleebs saSinao davaleba:

amjerad gamoikvlion maT sacxovrebel adgilTan axlos mdebare sasursaTo maRaziis asortimenti.

gasayidi saqoneli, wina kvlevis msgavsad, kvlav daajgufon warmoebul da Semotanil saqonlad.

sakuTari kvlevis Sedegebi Seadaron wina kvlevis Sedegebs, daadginon, ra msgavseba-gansxvavebas

amCneven da imsjelon am msgavseba-gansxvavebis gamomwvev mizezebze.

§ 39

kavkasiis mdebareoba da teritoria (1 sT)

Sedegi1. moswavles SeuZlia geografiuli informaciis mosapoveblad rukis kiTxva da sxva




Sedegi 2. moswavles SeuZlia gansazRvros geografiuli obieqtis da qveynebis mdebareoba

rukaze.

Sedegi TvalsaCinoa, Tu moswavle:• sakoordinato badis gamoyenebiT gansazRvravs sxvadasxva geografiuli obieqtis mdebareobas,

maT Soris manZilebsa da mimarTulebebs;

• iyenebs rukas da msjelobs saqarTvelos mdebareobaze regionaluri da msoflio masStabiT;

adarebs romelime sxva qveynis mdebareobas.

54

Sedegi 4. moswavles SeuZlia daaxasiaTos kavkasiis regioni.

Sedegi TvalsaCinoa, Tu moswavle:• iyenebs Sesabamis Tematur rukebs da aanalizebs evropa-azias Soris sazRvris gatarebis

sakiTxs (ganixilavs da ganazogadebs sazRvris gatarebis alternatiul variantebs, asabuTebs

misTvis misaRebi variantis marTebulobas) da daaqvs igi konturul rukaze.

• politikuri da fizikuri rukebis gamoyenebiT ajgufebs qveynebs mdebareobis mixedviT; sau-

brobs kavkasiis da masSi Semavali qveynebis mdebareobaze.

gakveTilis mizani:• kavkasiisa da saqarTvelos geografiuli mdebareobis gansazRvra;

• problemis gaazreba da misi gadaWris gzebis Zieba.

gamomuSavebuli unar-Cvevebi:• rukebze da sxva geografiul saSualebebze muSaobis unari;

• problemis dasmisa da gadaWris gzebis Ziebis unari;

• msjelobisa da daskvnebis gakeTebis unari;

• msgavseba-gansxvavebis dadgenis unari.

resursebi: saxelmZRvanelo; msofliosa da kavkasiis fizikuri da politikuri rukebi.


I etapi – kiTxva-pasuxi – 10 wT.sTxoveT moswavleebs, gaixsenon ukve naswavli masala da upasuxon SekiTxvebs:– ra aris regioni da subregioni?

– ra kriteriumebiT xdeba regionebis gamoyofa?

– aris Tu ara kavkasia calke regioni da ratom?

– kavkasiis garda, kidev romeli regionebi ician?

– sad mdebareobs kavkasia?

– sad mdebareobs saqarTvelos?

II etapi – muSaoba rukebze – 15 wT.dayaviT klasi oTx jgufad da TiToeul jgufs mieciT davaleba:

I jgufs – msofliosa da kavkasiis rukebis gamoyenebiT gansazRvros da daaxasiaTos kavkasiis

geografiuli mdebareoba;

II jgufs – evropisa da aziis rukebis gamoyenebiT gansazRvros da daaxasiaTos kavkasiis geo-

grafiuli mdebareoba.

III jgufs – evropisa da aziis rukebis gamoyenebiT gansazRvros da daaxasiaTos saqarTvelos

geografiuli mdebareoba;

IV jgufs – msoflios rukis gamoyenebiT SearCios kavkasiis msgavsi romelime regioni da Seada-

ros misi da kavkasiis geografiuli mdebareoba.

samuSaos dasrulebis Semdeg jgufis liderebi moawyoben namuSevris prezentacias.

III etapi – diskusia „kuTxeebi“ da gakveTilis Sejameba – 20 wT.daxazeT dafaze sqemebi:

55

kavkasia saqarTvelo

evropa evropaazia azia

sTxoveT moswavleebs, gaiyon oTx jgufad: kavkasiis evropaSi, kavkasiis aziaSi, saqarTvelos

evropaSi da saqarTvelos aziaSi mdebareobis momxreebad. poziciis arCevis Semdeg jgufebi kla-

sis oTx sxvadasxva kuTxeSi dasxdebian. maT TavianTi mosazrebis dasamtkiceblad unda Camoweron

argumentebi.

Semdeg iwyeba diskusia: „sad mdebareobs kavkasia da saqarTvelo – evropasa Tu aziaSi?“ jgufebi

diskusiis procesSi argumentebiT cdiloben sakuTari poziciis dacvas. TiToeuli maTi argumenti

fiqsirdeba dafaze, sqemis Sesabamis grafaSi.

diskusiis damTavrebis Semdeg hkiTxeT moswavleebs, xom ar Seicvales Tavdapirveli mosazreba

aRniSnul sakiTxTan dakavSirebiT. dadebiTi pasuxis SemTxvevaSi sTxoveT daasabuTon, ratom, da

pasuxis mosmenis Semdeg mas SeeZleba SeuerTdes im jgufs, romlis poziciac gaiziara.

dasasruls mokled SeajameT gakveTili da moswavleebs mieciT saSinao davaleba:

1. konturul rukaze aRniSnon evropa-azias Soris sazRvris gatarebis maTTvis misaRebi vari-

anti;

2. moifiqron da werilobiT warmoadginon evropa-azias Soris sazRvris gatarebis alterna-

tiuli, sakuTari varianti.

§ 44

kaspiis zRva (1 sT)

Sedegi1. moswavles SeuZlia geografiuli informaciis mosapoveblad rukis kiTxva da sxva




Sedegi 5. moswavles SeuZlia msjeloba transportis ganviTarebaze uZvelesi droidan dRemde.

Sedegi miRweulia, Tu moswavle:• konturul rukaze daaqvs is saxmeleTo da sazRvao marSrutebi, romlebiTac saqarTvelo

ukavSirdeba mezobel saxelmwifoebs;

• msjelobs warsulSi da Tanamedrove epoqaSi kavkasiis rolze, rogorc satransporto dama-

kavSirebel derefanze evropa-azias Soris.

Sedegi 4. moswavles SeuZlia daaxasiaTos kavkasiis regioni.

Sedegi miRweulia, Tu moswavle:• iyenebs rukas da axasiaTebs Savi da kaspiis zRvebis fizikur-geografiul maxasiaTeblebs,

mniSvnelovan resursebs (mineraluri, biologiuri, rekreaciuli) da garemosdacviT problemebs.

gamoTqvams mosazrebebs garemos dacvis rolsa da perspeqtivebze.

56

gakveTilis mizani:• kavkasiis, rogorc evropa-aziis satransporto gzajvarednis mniSvnelobis gansazRvra;

• Savi da kaspiis zRvebis Seswavla, maTi mniSvnelobis gaazreba da geoekologiuri problemebis

gacnobiereba.

gamomuSavebuli unar-Cvevebi:• informaciis gaanalizebisa da daskvnebis gakeTebis unari;

• Sedarebisa da mizez-Sedegobrivi kavSirebis dadgenis unari;

• garemoze pasuxismgeblobisa da zrunvis unari.

resursebi: saxelmZRvanelo, msoflos (an naxevarsferoebis) fizikuri ruka, kavkasiis ruka.


I etapi – gonebrivi ieriSi – 10 wT.sTxoveT moswavleebs, gaixsenon wina gakveTilze naswavli masala „Savi zRva~. dafaze winaswar

gamzadebuli cxrilis Sesabamis grafebSi CawereT maTi pasuxebi:

Savi zRva

mdebareoba fizikuri

maxasiaTeblebi

Taviseburebebi mosazRvre

qveynebi

mniSvne-

loba

problemebi

II etapi – teqstze muSaoba – 15 wT.klasi dayaviT jgufebad, mieciT maT davalebad, waikiTxon saxelmZRvaneloSi mocemuli teqsti

„kaspiis zRva“ da teqstis safuZvelze Seavson kaspiis zRvis Sesaxe analogiuri sqema:

kaspiis zRva

mdebareoba fizikuri

maxasiaTeblebi

Taviseburebebi mosazRvre

qveynebi

mniSvne-

loba

problemebi

III etapi – venis diagramis Sevseba – 20 wT.dafaze daxazeT venis diagrama, sTxoveT moswavleebs (jgufebSi), diagrama gadaxazon rveulSi

da Seavson:

Savi

zRva

kaspiis

zRva

ms

ga

vse

ba

samuSaos damTavrebis Semdeg jgufebi warmoadgenen Sesrulebul samuSaos. ukeTes Sedegad

CaiTvleba is jgufi, romelic ufro met msgavseba-gansxvavebas daadgens.

gakveTilis dasasruls mokled SeajameT gakveTilze Catarebuli aqtivobebi.

57

X moswavlis wignSi mocemuli davalebebis pasuxebi

§ 1. sivrce da teritoria1. adamianma geosivrcis is nawili aiTvisa, sadac misi cxovrebisa da saqmianobisaTvis xelsayreli

bunebrivi pirobebia.

2. gvalva, wyaldidoba da sxv.

3. geosivrce samganzomilebiania da igi sam nawils – xmeleTs, wyalsa da sahaero sivrces moicavs;

teritoria sivrcisgan gansxvavebiT organzomilebiania da igi xmeleTs da masze arsebul Sida

wylebs moicavs.

4. germaniis teritoria 1937-2000 wlebSi ramdenjerme Seicvala, rac upirvelesad politikuri

movlenebiT (ori msoflio omi da germaniis gaerTianeba) iyo gamowveuli.

§ 2. geografiuli mdebareoba1. politikuri ruka aris msoflios, kontinentebis an didi regionebis geografiuli ruka,

romelzedac asaxulia teritoriul-politikuri dayofa. misi ZiriTadi elementebia saxelmwi-

foebisa da damoukidebeli teritoriebis sazRvrebi, dedaqalaqebi, didi qalaqebi da mimosvlis

gzebi. zogjer politikur rukaze asaxulia federaciuli wyobis saxelmwifoebis SemadgenlobaSi

Semavali avtonomiuri warmonaqmnebis sazRvrebi, teritoriul-politikuri da administraciul-

teritoriuli danayofebis dedaqalaqebi da centrebi. msoflios politikur rukaze yvela qveyanaa

gamosaxuli.

2. a) mag., germania centralur evropaSi mdebareobs. mas 9 saxmeleTo mezobeli hyavs. esenia:

poloneTi, CexeTi, avstria, Sveicaria, safrangeTi, luqsemburgi, belgia da niderlandebi. gasas-

vleli aqvs CrdiloeTisa da baltiis zRvebze.

didi britaneTisa da CrdiloeT irlandiis gaerTianebuli samefo kunZulovani qveyanaa

da igi atlantis okeaneSi mdebare britaneTis kunZulebze mdebareobs. qveyanas erTi saxmeleTo

mezobeli hyavs – irlandia. evropis kontinentisgan gamoyofilia la-manSis srutiT.

safrangeTi dasavleT evropaSi mdebareobs. qveyanas 6 saxmeleTo mezobeli hyavs da farTo

gasasvleli aqvs atlantis okeaneSi, maT Soris biskais yureSi da samxreTiT – xmelTaSua zRvaze.

safrangeTis mezoblebia: espaneTi, italia, Sveicaria, luqsemburgi, germania, belgia.

b) evropa: ruseTi, safrangeTi, espaneTi, luqsemburgi, lixtenSteini, vatikani;

azia: ruseTi, CineTi, indoeTi, bangladeSi, nepali, Sri-lanka;

CrdiloeTi amerika: aSS, kanada, meqsika;

samxreTi amerika: brazilia, argentina, bolivia, safrangeTis gviana, ekvadori, surinami;

afrika: egvipte, alJiri, libia, burundi, ruanda, togo.

3. a) aralis zRvis piras navsadgurebi mdebareobda, romlebmac zRvis farTobis Semcirebis gamo

TavianTi funqcia dakarga. Sesabamisad, mosaxleoba, romlebic TevzWeras misdevda an am portebSi

iyo dasaqmebuli, iZulebuli gaxdeboda, saqmianobis sfero Seecvala.

b) aralis zRvis garSemo buneba mniSvnelovnad Seicvleboda.

4. londons Tavisi qveynis mimarT zRvispira mdebareoba aqvs: parizs, moskovs, berlins, praRas

da Tbiliss ki – centraluri.

5. zRvispira.

6. avstralia mTlianad samxreT naxevarsferoSi mdebareobs. samxreT tropiki mas TiTqmis

Suaze kveTs. igi yvela kontinentidan mniSvnelovani manZiliTaa daSorebuli. avstralia farTo-

biT yvelaze patara kontinentia, ris gamoc mas kunZul-kontinentsac uwodeben. igi dasaxlebul

kontinentebs Soris yvelaze mSrali, dabali da naklebad dasaxlebulia. misi farTobia 7,63 mln.

km2, kunZulebiT – 7,7 mln. km2,

7. a) iaponia, filipinebi, didi britaneTi, kuba, irlandia;

58

b) indoeTi, samxreT korea, somali, SvedeTi, norvegia;

g) saqarTvelo, TurqeTi, espaneTi.

d) monRoleTi, belorusi, CexeTi, Sveicaria, nepali.

§ 3. regioni da misi gamoyofis principi1. sahara, avstraliis centraluri nawili, CrdiloeT amerikis arqtikuli nawili, amazonis

dablobi, ruseTis CrdiloeTi da aRmosavleTi nawilebi, aziis centraluri nawili.

2. fizikur-geografiuli TvalsazrisiT, yvelaze martivia dedamiwis kontinentebad dayofa.

SedarebiT rTulia misi dayofa istoriuli, socialur-ekonomikuri, kulturuli, enobrivi da

sxva niSnebis mixedviT.

3. xmelTaSuazRvispireTis qveynebia: espaneTi, safrangeTi, italia, xorvatia, montenegro,

albaneTi, saberZneTi, TurqeTi, kviprosi, malta, siria, libani, israeli, egvipte, libia, alJiri,

tunisi, maroko.

balkaneTis qveynebia: slovenia, xorvatia, montenegro, bosnia-hercegevina, serbeTi, make-

donia, saberZneTi, albaneTi, bulgareTi, rumineTi.

karibis zRvis qveynebia: meqsika, belizi, gvatemala, hondurasi, nikaragua, kosta-rika, panama,

kolumbia, venesuela, kuba, haiti, dominikelTa respublika.

sparseTis yuris qveynebia: erayi, quveiTi, saudis arabeTi, bahreini, katari, arabeTis gaer-

Tianebuli saamiroebi, omani, irani.

gvineis yuris qveynebia: kot-divuari, gana, togo, benini, nigeria, kameruni, gaboni, gvinea.

xmelTaSuazRvispireTis qveynebi erT regionSi gaerTianebuli arian xmelTaSuazRvis auzis

irgvliv mdebareobis mixedviT. karibis zRvis qveynebi gaerTianebulia karibis zRvis auzis ir-

gvliv mdebareobis mixedviT. balkaneTis qveynebSi gaerTianebulia balkaneTis naxevarkunZulze

mdebare qveynebi. sparseTisa da gvineis yuris qveynebi gaerTianebuli arian sparseTsa da gvineis

yuris irgvliv mdebareobis mixedviT.

4. a) msoflios CrdiloeTisa da samxreTis qveynebad dayofis dros ekvatori ar iyo mniS-

vnelovani faqtori, radgan CrdiloeTis qveynebs miakuTvnes ganviTarebuli, xolo samxreTis

qveynebs – ganviTarebadi qveynebi.

b) ganviTarebuli qveynebia: aSS, gaerTianebuli samefo, germania, safrangeTi, iaponia da sxv.

ganviTarebadi qveynebia: meqsika, ukraina, egvipte, saqarTvelo da sxv.

5. a) gaeros mixedviT msoflio Semdeg regionebad iyofa: CrdiloeTi amerika, centraluri

amerika, karibis zRvis regioni, samxreTi amerika, CrdiloeTi evropa, dasavleTi evropa, samxreTi

evropa, aRmosavleTi evropa, dasavleTi azia, centraluri azia, aRmosavleTi azia, samxreTi azia,

samxreT-aRmosavleTi azia, CrdiloeTi afrika, dasavleTi afrika, centraluri afrika, aRmosav-

leTi afrika, samxreTi afrika, avstralia da axali zelandia, mikronezia, polonezia, melanezia.

b) CrdiloeT evropis, dasavleT evropis, samxreT evropis da aRmosavleT evropis. ZiriTadad

qveynebis geografiuli mdebareobis mixedviT.

g) aRmosavleT evropis.

6. siria, iordania, libani, israeli, erayi, saudis arabeTi, iemeni, omani, arabeTis gaerTianebuli

saamiroebi, quveiTi, katari, bahreini; es qveynebi erT subregionSi gaerTianebuli arian geo-

grafiuli mdebareobis mixedviT (arabeTis naxevarkunZulis qveynebi).

§ 4. ganviTarebuli da ganviTarebadi msoflio1. a) mSp-is maCveneblis mixedviT qveynebi Semdegnairad jgufdeba: a) qveynebi, romelTa mSp-is

maCvenebelia 1000-dan 100000-mde aSS dolari; b) 10000-dan 25000-mde aSS dolari; g) 25000-dan 50000-

mde aSS dolari; d) 50000-dan 100000-mde aSS dolari.

2. a) aSS, kanada, avstralia;

b) eTiopia, kongo, Cadi;

59

g) saqarTveloSi mSp-is maCvenebeli 1800 aSS dolari;

3. mosaxleobis ricxovnoba, sakvebi produqciis warmoeba, vaWroba.

§ 5. msoflios qveynebi1. monarqiuli qveynebia: gaerTianebuli samefo, iaponia, niderlandebi, espaneTi, norvegia.

respublikuri qveynebia: aSS, safrangeTi, ruseTi, CineTi, saqarTvelo, alJiri.

2. federaciuli qveynebia: aSS, avstralia, indoeTi, ruseTi, germania.

unitaruli qveynebia: SvedeTi, iaponia, islandia, poloneTi, dania.

3. magaliTad germania da gaerTianebuli samefo. germania federaciuli mmarTvelobis parla-

menturi respublikaa. didi britaneTisa da CrdiloeT irlandiis gaerTianebuli samefo konsti-

tuciuri monarqiaa da saxelmwifos meTauria monarqi. parlamenti TemTa da lordTa palatisgan

Sedgeba.

§ 6. evropa1. a) CrdiloeTidan – CrdiloeT yinulovani okeane, dasavleTidan – atlantis okeane.

b) evropa afrikisagan gamoyofilia xmelTaSua zRviT, gibraltaris srutiT.

2. CrdiloeTiT – nordkapis koncxi (norvegia), C.g. 71010’ da a.g. 250 47’

samxreTiT – marokis (tarifis) koncxi (espaneTi), C.g. 360 da d.g. 5038 ‘

dasavleTiT – rokas koncxi (portugalia: C.g. 38046’ da d.g. 9029’

aRmosavleTiT – uralis qedis aRmosavleTi kalTebi.

4. kolis naxevarkunZuli, skandinaviis naxevarkunZuli, CrdiloeTis zRva, pa-de-kales srute,

la-manSis srute, kunZuli didi britaneTi, biskais yure, pirines naxevarkunZuli, gibraltaris

srute, balearis kunZulebi, kunZuli sardinia, kunZuli sicilia, apeninis naxevarkunZuli, mesinis

srute, balkaneTis naxevarkunZuli, kunZuli kreta, egeosis zRva, dardanelis srute, marmarilos

zRva, bosforis srute, Savi zRva.

5. tireniis, adriatikis, alboranis, balearis, liguriis, kretis, egeosis, mirtois da ioniis

zRvebi.

6. a) skandinaviis naxevarkunZulze – norvegia, SvedeTi; pirenes naxevarkunZulze – espaneTi,

portugalia; apeninis naxevarkunZulze – italia; balkaneTis naxevarkunZulze – slovenia, xor-

vatia, montenegro, bosnia-hercegovina, serbeTi, albaneTi, saberZneTi, bulgareTi, rumineTi.

b) Spicbergenis kunZulebi – norvegiis, k. islandia – islandias, k. irlandia – irlandiasa

da gerTianebul samefos, k. didi britaneTi – gerTianebul samefos (inglisi, Sotlandia, uelsi);

k. korsika – safrangeTs, k. sardinia – italias, k. sicilia – italias; k. malta – maltas, k. kreta –

saberZneTs.

g) atlantis okeanis zRvebi esazRvreba: norvegias, did britaneTs, SvedeTs, fineTs, estoneTs,

litvas, latvias, danias, poloneTs, germanias, niderlandebs, belgias, safrangeTs, portugalias,

espaneTs, italias, slovenias, xorvatias, montenegros, albaneTs, saberZneTs, rumineTs, TurqeTs,

ukrainas, ruseTs, saqarTvelos.

CrdiloeT yinulovani okeanis zRvebi esazRvreba: norvegias, ruseTs.

7. apeninis mTebi vrceldeba italiis teritoriaze; kavkasiis – saqarTvelos, ruseTis (krasn-

odarisa da stavropolis mxareebisa da adiRes, yabardo-balyareTis, yaraCai-CerqezeTis, Crdil-

oeT oseTis, CeCneTis, inguSeTisa da daRestnis respublikebis) da azerbaijanis teritoriaze;

alpebi – safrangeTis, Sveicariis, italiis, avstriis, germaniis teritoriaze.

8. evropis Crdilo-dasavleT sanapirosTan axlos gadis atlantis okeanis Tbili Crdilo-at-

lantikuri dineba, romlis gamoc dasavleT evropis klimati gacilebiT rbilia, vidre aRmosavleT

evropisa.

9. atlantis okeanidan Semosuli haeris masebi dasavleTidan aRmosavleTisaken gadaadgildeba,

gzaSi igi kargavs zRviur Tvisebebs, amitom aRmosavleT evropaSi hava gacilebiT mkacria, vidre

evropis dasavleT nawilSi.

60

10. arqtikul klimatur sartyelSi moqceulia evropis ukiduresi Crdilo-aRmosavleTi nawili

da Crdilo yinulovan okeaneSi mdebare kunZulebi. subtropikul klimatur sartyelSi moqceulia

evropis samxreT-aRmosavleTi, samxreTi da samxreT-dasavleTi nawilebi.

11. a) evropis mdinareebi miekuTvneba atlantisa da CrdiloeT yinulovani okeaneebis auzebs;

b) volga, mtkvari, Tergi.

12. a) mdinare raini miedineba germaniis, safrangeTis, Sveicariis teritoriebze;

b) mdinare rainze ganlagebulia qalaqebi: liucerni, bazeli, strasburgi, maini, kiolni, di-

useldorfi, diusburgi, vezeli, roterdami;

g) romi mdebareobs mdinare tibrze, varSava – vislaze, sankt-peterburgi – nevaze, budapeSti

– dunaize, parizi – senaze, londoni – Temzaze;

d) mdinare volgaze mdebareobs qalaqebi: astraxani, volgogradi, saratovi, samara, yazani,

niJni novgorodi, iaroslavi, tveri.

14. bunebrivi pirobebis Taviseburebis gaTvaliswinebiT evropaSi gamoiyofa: CrdiloeTis,

dasavleTis, aRmosavleTis, centraluri, samxreTi da samxreT-aRmosavleTis regionebi.

CrdiloeT evropis qveynebia: norvegia, islandia, SvedeTi, dania, fineTi.

dasavleT evropis qveynebia: gaerTianebuli samefo, irlandia, safrangeTi, belgia, nider-

landebi, germania.

centraluri evropis qveynebia: Sveicaria, avstria, luqsemburgi.

samxreT evropis qveynebia: espaneTi, portugalia, italia, saberZneTi, malta, monako.

samxreT-aRmosavleT evropis qveynebia: saqarTvelo, somxeTi, azerbaijani.

aRmosavleT evropis qveynebia: ukraina, ruseTi, belorusi, litva, latvia, estoneTi, mol-

dova.

aRmosavleT evropis qveynebia: rumineTi, poloneTi, CexeTi, slovakeTi, bulgareTi, ungreTi.

§ 7. azia1. a) ekvatori;

b) CrdiloeTiT: – Celuskinis koncxi C.g. 77043’

samxreTiT: piais koncxi s.g. 1016’

aRmosavleTiT: deJnevis koncxi d.g. 169040’

g) azias ekvris CrdiloeT yinulovani, atlantis, wynari da indoeTis okeaneebi; zRvebidan:

karis, laptevebis, aRmosavleT cimbiris, Cukotkis, beringis, oxotis, iaponiis, aRmosavleT CineTis,

yviTeli, samxreT CineTis, andamanis, arabeTis, wiTeli, xmelTaSua, marmarilosi.

d) aziis kontinents ekuTvnis Cukotkis, kamCatkis, koreis, malakis, indoCineTis, indostanis

da arabeTis naxevarkunZulebi.

kunZulebi: CrdiloeTis miwa, axalcimbiris, vrangelis, saxalini, kuriliis, iaponiis (hokaido,

honsiu, kiusiu, sikoku), filipinebis (lusoni, mindanao), taivanis, xainani, Sri-lanka, kalimantani,

sumatra, sulavesi, iava, filipinebis.

2. dasavleT cimbiris dablobi, Sua cimbiris zegani, Turanis dablobi, mesopotamiis dablobi,

ind-gangis dablobi, didi CineTis dablobi, tibetis zegani. meTebi: altai, himalai, pamiri, kun-

luni, hindiyuSi, tian-Sani.

3. a) CineTi, monRoleTi, nepali, tajikeTi, yirgizeTi, avRaneTi, irani.

b) tailandi, uzbekeTi, pakistani, bangladeSi.

g) laosi, vietnami, indonezia, filipinebi, CineTi, malaizia.

4. a) irani, avRaneTi, CineTi, nepali, mianmari, laosi, vietnami.

b) Cukotkis, kamCatkis, koreis da indoCineTis naxevarkunZulebze; kuriliis, iaponiis (ho-

kaido, honsiu, kiusiu, sikoku), zondis (kalimantani, sulavesi, sumatra, iava) kunZulebze.

g) kluCevskaia sopka, fuZiama, krakatau.

5. a) arqtikul, subarqtikul, zomier, subtropikul, tropikul, subekvatorul da ekvatorul

61

klimatur sartylebSi.

b) indostanis n/k – subekvatorul klimatur sartyelSi;

indoCineTis n/k – subekvatorul klimatur sartyelSi;

kamCatkis n/k – zomier klimatur sartyelSi;

koreis n/k – udidesi nawili zomier klimatur sartyelSi, samxreTi nawili – subtropikul

klimatur sartyelSi.

arabeTis n/k – tropikul klimatur sartyelSi.

g) kontinentze yvelaze did farTobze zomieri klimaturi sartyeli vrceldeba;

d) kontinentis ukiduresi CrdiloeTi nawili (CrdiloeT-yinulovani okeanispira), Crdilo-

eTis miwis, axali cimbiris da vrangelis kunZulebi moqceulia arqtikul klimatur sartyelSi;

kunZulebi sumatra, iava, kalimantani, sulavesi da filipinebis samxreTi kunZulebi moqceu-

lia ekvatorul klimatur sartyelSi.

6. kontinentis didma farTobma masze yvela klimaturi sartylis arseboba ganapiroba.

7. daba Cerapunja himalais samxreT mTiswineTSi mdebareobs. indoeTis okeanidan wamosuli

musonuri teniani haeris masebi ver laxavs himalais mTebis bariers, amitom xdeba maTi swrafi

gaciveba da kondensireba. Semdeg ki atmosferuli naleqis saxiT (wvimis) modis himalais samxreT

mTiswineTSi. swored amitom es adgili erT-erTi yvelaze uxvnaleqiani adgilia dedamiwaze.

8. himalais mTebi mniSvnelovani klimaturi barieria, magram ar warmoadgens wyalgamyofs

aziaSi. zogierTi mdinare, romelic saTaves iRebs misi samxreTi mTiswineTidan mag., indi, gangi,

brahmaputra, iravadi – indoeTis okeanis auzs miekuTvneba. amitom igi ar aris wyalgamyofi qedi.

9. a.b.

mdinareebi auzi qveynebi

ianZi wynari okeane CineTi

enisei Crd. yinulovani okeane ruseTi

lena Crd. yinulovani okeane ruseTi

brahmaputra indoeTis okeane CineTi, indoeTi, bangladeSi

irivadi indoeTis okeane mianmari

mekongi wynari okeane CineTi, tailandi, laosi, kamboja

obi Crd. yinulovani okeane ruseTi

gangi indoeTis okeane indoeTi, bangladeSi

amuri wynari okeane ruseTi, CineTi

indi indoeTis okeane CineTi, indoeTi, pakistani

xuanxe wynari okeane CineTi

amudaria aralis zRva (gaudinari) yazaxeTi

sirdaria aralis zRva (gaudinari) uzbekeTi

10. aralis zRva-tbaSi ori mdinare – sirdaria da amudaria Caedineba. gasuli saukunis 60-70-

ian wlebSi, am mdinareebidan gaiyvanes sarwyavi arxebi, ris gamoc mdinareTa bunebrivi Camonadeni

Semcirda, ramac aralis zRvis donis daweva gamoiwvia.

12. a) aziis kontinentze gavrcelebulia Semdegi bunebrivi zonebi: arqtikuli udabnoebi, tun-

dra da tyetundra, taiga (wiwvovani tyeebi), Sereuli da farTofoTlovani tyeebi, tyestepebi da

stepebi, udabnoebi da naxevarudabnoebi, savanebi da meCxeri tyeebi, maradmwvane xeSeSfoTliani

tyeebi da buCqnarebi, cvalebadteniani tyeebi, notio ekvatoruli tyeebi.

b) kontinentis udidesi nawili mocqeulia wiwvovani tyeebis (taigis), tyestepebisa da ste-

pebis bunebriv zonebSi.

tyestepebisa da stepebis bunebrivi zonis farTobi aziaSi gacilebiT metia, vidre evropaSi.

13. aziis kontinentze tyestepebi, stepebi, naxevarudabnoebi da udabnoebi centralur raionebSi

62

gvxvdeba, radgan es regionebi mcire naleqianobiT (mSrali, ariduli klimatiT) gamoirCeva.

14. a) zomieri da subtropikuli.

15. centraluri aziis qveynebia: uzbekeTi (taSkenti), TurqmeneTi (aSxabadi), tajikeTi (duSanbe),

yirgizeTi (biSkeki), monRoleTi (ulan-batori), yazaxeTi (astana).

samxreT-dasavleT aziis qveynebia: siria (damasko), iordania (amani), israeli (ierusalimi),

libani (beiruTi), erayi (baRdadi), quveiTi (el-quveiTi), katari (doha), bahreini (manama), saudis

arabeTi (el-riadi), iemeni (sana), omani (maskati), arabeTis gaerTianebuli saamiroebi (abu-dabi).

samxreT-aRmosavleT aziis qveynebia: mianmari (iangoni), tailandi (bangkoki), kamboja (pnom-

peni), laosi (ventiniani), vietnami (hanoi), malaizia (kuala-lumpuri), singapuri (singapuri), in-

donezia (jakarta), brunei (bandar-seri-begevani), filipinebi (manila).

b) aziis naxevarkunZulovani qveynebia: TurqeTi, saudis-arabeTi, iemeni, omani, indoeTi,

mianmari, tailandi, kamboja, laosi, vietnami, samxreT korea.

aziis kunZulovani qveynebia: iaponia, filipinebi, indonezia, Sri-lanka.

g) kunZul axal gvineis teritoria gayofilia or nawilad: erTi nawili ekuTvnis indonezias,

meore – papua axal gvineas.

§ 8. CrdiloeTi amerika1. a) CrdiloeT amerikas esazRvreba: CrdiloeT yinulovani, atlantis da wynari okeaneebi.

zRvebi: bofortis, bafinis, karibis, beringis.

b) CrdiloeT polaruli wre, Crdilo tropiki

2. CrdiloeTiT: merCisonis koncxi – C.g. 71050’

samxreTiT – mariatos koncxi – C.g. 7012’

dasavleTiT – princ uelsis koncxi – d.g. 16800’

aRmosavleTiT sent-Carlzis koncxi – d.g. 55040’

3. CrdiloeT amerikis mniSvnelovani yureebia: alaskis, butias, foqsis, hudsonis, wm. lavrentis,

meqsikis, kaliforniis.

naxevarkunZulebia: alaskis, labradoris, floridis, kaliforniis.

kunZulebia: viqtoria, bafinis miwa, grenlandia, niufaundlendi, bermudis kunZulebi, ba-

hamis kunZulebi, didi antiliis kunZulebi (kuba, iamaika, haiti, puerto-riko), mcire antiliis

kunZulebi, havais kunZulebi.

4. a) kordilierebi urTierTparaleluri maRali mTagrexilebis – kldovani, kaskadovani, sana-

piro qedis, siera-nevadis mTebisgan da maT Soris moTavsebuli sxvadasxva simaRlis – iukonis,

kolumbiis, kolorados da meqsikis zegnebisgan Sedgeba.

b) kldovani, kaskadovani, sanapiro qedebi da siera-nevadis mTebi urTierTparaleluradaa

ganlagebuli.

g) kordilierebis umaRlesi mwvervalia mak-kinli (6 194 m).

6. a) CrdiloeT amerikis teritoriaze vxvdebiT: arqtikul, subarqtikul, zomier, subtropi-

kul, tropikul da subekvatorul klimatur sartylebs. kontinentis yvelaze didi nawili zomier

sartyelSia moqceuli.

b) subtropikul klimatur sartyelSi havis sami olqi gamoiyofa: wynari okeanis mxares –

xmelTaSuazRvuri, atlantis okeanis mxares – musonur-subtropikuli, xolo maT Soris – konti-

nentur-subtropikuli.

tropikul klimatur sartyelSi havis ori olqi gamoiyofa: dasavleTSi sanapiro udabnos

havis olqi, xolo meqsikis yuris periferiasa da antiliis kunZulebze – notio tropikuli.

g) CrdiloeT amerikis teritoriaze atmosferuli naleqebi araTanabradaa ganawilebuli.

yvelaze uxvnaleqiania zomieri da nawilobriv subekvatoruli kordilierebisa da meqsikis yuris

mimdebare mTebis kalTebi, sadac 2000-3000 mm naleqi modis. atlantis okeanispira teritoriaze

naleqebis raodenoba 1000-dan 2000 mm-mdea. centralur vakeebze 500-1000 mm, xolo did vakeebze

63

250-500 mm. yvelaze naklebi naleqi 200 mm-ze, zogan 100 mm-ze naklebi kordilierebis mTaTaSoris

zegnebze, arqtikuli da subarqtikuli sartylebis Sida raionebSi modis.

7. CrdiloeT amerikis dasavleTiT mdebare kordilierebis mTebi wynari okeanidan Camosuli

teniani haeris masebs eRobeba da amitom TiTqmis mTeli teni dasavleTis kalTebze rCeba, Sida va-

keebze ki kontinenturi hava yalibdeba. kontinentur centralur nawilSi, CrdiloeT yinulovani

okeanidan meqsikis yuremde gadaWimul vakeTa derefani xels uwyobs arqtikuli da tropikuli

haeris masebis gadaadgilebas. tropikul ganedebSi arqtikuli haeris SemoWrisas temperatura

mkveTrad ecema. meqsikis yuris mxridan tropikuli haeris maRal ganedebSi SeWra zamTarSi uecar

daTbobas iwvevs TviT polarul ganedebamde da grigalisebur qars – tornados warmoSobs. kon-

tinentis ZiriTad nawilze tenis umTavresi wyaro atlantis okeanidan Semosuli haeris masebia,

romlis gavlenac kordilierebamde aRwevs, radganac apalaCis dabali mTebi seriozul bariers

ar warmoadgens.

8. a) CrdiloeT amerikis kontinentis mdinareebi wynari, atlantisa da CrdiloeT yinulovani

okeanis auzebs ganekuTvneba. wynari okeanis auzs ganekuTvneba – kolumbia, kolorado da iukoni.

CrdiloeT yinulovan okeanis auzis mdinarea makenzi. atlantis okeanis auzis mdinareebia misisipi

(misuriT) da wm. lavrenti.

b) kanadasa da aSS-is sazRvarze mdebareobs xuTi didi tba: zemo, miCigani, huroni, eri da

ontario. bevri tbaa kanadis teritoriaze: didi daTvis, didi monebis, vinipegis, aTabaska da sxva.

g) CrdiloeT amerikis ugrZesi mdinare misisipi gaedineba: minesotas, viskonsinis, aiovas,

ilinoisis, misuris, arkanzasis, tenesis, luizianasa da misisipis StatebSi. masze mdebareobs qa-

laqebi: sent-poli, mineapolisi, sent-luisi, memfisi, baton-ruJi, axali orleani.

10. a) CrdiloeT amerikis kontinentze gavrcelebulia: arqtikuli udabnoebis zona, tundra da

tyetundra, taiga, Sereuli da farTofoTlovani tyeebis zona, stepebi, udabnoebi da naxevaru-

dabnoebi, savanebisa da meCxeri tyeebis zona, maradmwvane xeSeSfoTliani tyeebisa da buCqnarebis

zona, cvalebadteniani tyeebis zona, notio ekvatoruli tyeebis zona da mTebSi simaRliTi sar-

tyluroba.

b) bunebrivi zonebi kontinentis CrdiloeT nawilSi ganedur zolebs qmnis, taigis samxreTiT

mdebare bunebriv zonebs ki meridianuli mimarTleba aqvs.

11. bunebrivi pirobebis gamo kontinentis CrdiloeTiT metad mkacri klimaturi pirobebia, ris

gamoc es nawili meCxeradaa dasaxlebuli.

12. centraluri amerikis qveynebia: meqsika, gvatemala, belizi, hondurasi, nikaragua, kosta-

rika, panama.

karibis zRvis auzis qveynebia: kuba, iamaika, haiti, dominikelTa respublika.

§ 9. samxreTi amerika1. a) samxreTi amerika dasavleT da ZiriTadad samxreT naxevarsferoSi mdebareobs. kontinents

CrdiloeTiT kveTs ekvatori. dasavleTidan wynari, aRmosavleTidan ki – atlantis okeane akravs.

b) CrdiloeTiT galinasis koncxi – C.g. 12025’

samxreTiT frouordis koncxi – s.g. 53054’ (kontinentur nawilze),

dasavleTiT pariniasis koncxi – d.g. 81020’

aRmosavleTiT kabu-brankos koncxi – d.g. 34046’

g) samxreT amerikis kontinentze mdebareobs amazonis, orinokosa da la-platis dablobebi,

braziliisa da gvianis zegnebi, samxreTSi – patagoniis zegani.

2. samxreT amerikis kontinentis dasavleTiT mTel sigrZeze gadaWimulia andebis axalgazrda

naoWa mTebi.

a) andebis Semadgeneli qedebia: patagoniis, sanapiro, dasavleTi da aRmosavleTi qedebi.

b) andebis ZiriTadi mwvervalebia: akon-kagua (6960 m), ankouma (6550 m), iliampu (6485 m), Cim-

boraso (6267 m).

64

andebis vulkanebia: san-pedro (6159 m), kotopaxi (5897 m), ruisi (5493 m), liuliailiako (6723 m).

g) moipoveba spilenZi da kala

3. Cile, argentina, bolivia, peru, ekvadori, kolumbia.

4. samxreT amerikis havis formirebas umTavresad ganapirobebs kontinentis meridianuli gan-

feniloba, reliefis mravalferovneba, okeanuri dinebebi.

5. amazonis dablobi ekvatorul klimatur sartyelSi mdebareobs, sadac atmosferuli na-

leqebis raodenoba 1500-3000 mm-ia, zogjer metic. swored es faqtori ganapirobebs amazonis

teritoriis tenianobas.

6. a) tropikul klimatur sartyelSi gamoiyofa Semdegi havis olqebi: braziliis zeganis samxreT-

aRmosavleT nawilSi notio tropikuli havis olqi, wynari okeanis mxareze sanapiro udabnos hava,

xolo maT Soris, Sida vakeebsa da andebis Sida zegnebze kontinenturi tropikuli havis olqi.

subtropikuli havis sartyelSi havis sami olqia; dasavleT periferiaze – xmelTaSuazRviuri,

aRmosavleT periferiaze – notio subtropikuli, xolo maT Soris – kontinentur-subtropikuli.

zomier sartyelSi havis ori olqia: andebis dasavleTiT, wynari okeanis sanapiroze okeanuri

(zRviuri) havis olqia, andebidan aRmosavleTiT, patagoniis zegansa da atlantis okeanis sanapir-

oze ki zomieri kontinenturi.

b) samxreT tropikis gaswvriv tropikuli klimaturi sartyelia, romelic havis sami olqiTaa

warmodgenili: notio tropikuli (braziliis zegnis samxreT-aRmosavleTi), sanapiro udabnos

(wynari okeanis mxares) da maT Soris kontinenturi tropikuli havis olqi. 45 gradusiani para-

lelis gaswvriv zomieri sartyelia, sadac havis ori tipia: andebis dasavleTiT da wynari okeanis

sanapiroze okeanuri havaa, andebidan aRmosavleTiT, patagoniis zegansa da atlantis okeanis

sanapiroze – zomieri kontinenturi.

g) samxreT amerikis kontinentze atmosferuli naleqebis ganawilebis procesSi andebs

udidesi roli aqvs: igi warmoadgens klimatur bariers. kontinenti Riaa atlantis okeanidan

wamosuli haeris masebisTvis, xolo wynari okeanidan haeris masebis SemoWras xels uSlis andebi.

7. samxreT amerikis kontinentis mTavari wyalgamyofi qedia andebi.

8. samxreT amerikis kontinentis mdinareTa gansakuTrebuli wyaluxvoba kontinentze atmosf-

eruli naleqebis didi raodenobiT aixsneba.

10. a) ekvatoruli andebis, rogorc aRmosavleT, ise dasavleT kalTebze, 1000 m simaRlemde

gavrcelebulia teniani ekvatoruli tyeebi, aRmosavleT kalTebze tenian ekvatorul tyeebs

mosdevs tropikuli mTis tyeebi, romelic ar gvxvdeba dasavleT kalTebze.

b) aRniSnulis mizezia atmosferuli naleqebis didi raodenoba andebis aRmosavleT kalTebze

dasavleT kalTebTan SedarebiT.

g) centraluri andebis dasavleT kalTebze 100 m simaRlemde gavrcelebulia udabnos zona,

romelsac mosdevs naxevarudabnos zona; aRmosavleT kalTebze teniani ekvatorul tyeebis zona

mSrali tropikuli tyeebis zoniT icvleba.

11. samxreT amerikis kontinentze yvelaze didi koloniebi hqondaT espaneTsa da portugalias.

am qveynebis koloniaTa farTobebi kontinentze gacilebiT meti iyo, vidre Tavad metropoliebis

farTobebi.

12. amJamad samxreT amerikis qveynebSi ZiriTadad saubroben espanur enaze, braziliaSi – por-

tugaliur enaze.

13. a) brazilia, argentina, peru.

b) kolumbia, ekvadori, peru, Cile.

g) kolumbia, venesuela, gaiana, surinami, safrangeTis gviana, brazilia, urugvai, argentina.

e) bolivia, paragvai.

§ 10. afrika1. a) afrikas ekvatori TiTqmis or tol nawilad yofs. grinviCis meridiani gadis kontinentis

65

dasavleT nawilSi, amitom afrikis udidesi nawili aRmosavleT naxevarsferoSi, xolo misi mcire

nawili dasavleT naxevarsferoSia moqceuli.

b) afrikis kontinenti moqceulia C.g. 350 da s.g. 350 paralelebs Soris, da d.g. 200 da a.g. 600-ian

meridianebs Soris.

g) afrikis kontinentis udidesi nawili CrdiloeT da samxreT tropikebs Sorisaa moqceuli,

amitom igi yvelaze cxeli kontinentia.

d) afrikas dasavleTidan atlantis okeane, aRmosavleTidan – indoeTis okeane, CrdiloeTidan

– xmelTaSua zRva, aRmosavleTidan – wiTeli zRva da adenis yure, xolo dasavleTidan – gvineis

yure esazRvreba.

e) afrikis sanapiro xazi naklebad danawevrebulia, aq gamoirCeva somalis naxevarkunZuli.

kunZulebidan aRsaniSnavia madagaskari. afrikis Crdilo-dasavleTiT mdebareobs madeiras, kanaris

da azoris kunZulebi. aRmosavleTiT – seiSelisa da komoris kunZulebi.

2. a) afrikis ganfeniloba CrdiloeTidan samxreTisken 200-iani meridianis gaswvriv gradusebSi

tolia C.g. 220-dan s.g. 350-mde e.i. 570-is, kilometrebSi 57X111,3=6344,1 km.

b) ekvatoris gaswvriv afrikis ganfeniloba gradusebSi toli iqneba: a. g. 90 da a. g. 430-s Soris

e.i. 34-is, rac kilometrebSi udris 34X111,3=3,784,2 km.

g) C.g. 23,50; s.g. 23,50 CrdiloeT da samxreT tropikebs Soris 470-ia, romelic (47X102,3) 4808,1

km-s udris.

3. CrdiloeTiT el-abiadis koncxi – C.g. 37020’ (aseve blankos koncxi)

samxreTiT nemsas koncxi – s.g. 34052’

aRmosavleTiT ras-xafunis koncxi – a.g. 51023’

dasavleTiT almadis koncxi – d.g. 17032’

4. afrikis udidesi nawili aRmosavleT naxevarsferoSi, mcire nawili ki dasavleT naxevars-

feroSi mdebareobs, xolo samxreT amerika mTlianad dasavleT naxevarsferoSia. afrika TiTqmis

Tanabrad aris ganfenili Crdilo da samxreT naxevarsferoebSi, samxreT amerikis udidesi nawili

ki samxreT naxevarsferoSia.

5. afrikis safuZvels warmoadgens teqtonikuri fila, amitom masiuri da erTferovani reli-

efiT gamoirCeva. aq vake reliefi Warbobs.

7. a) ekvatorTan gamavali izoTerma mTeli wlis ganmavlobaSi +250C-s Seesabameba, CrdiloeT

tropikTan gamavali izoTerma aseve +250C-s, xolo samxreT tropikis izoTerma – +12+140C-s.

b) haeris temperaturis absoluturi maqsimumi +580C dafiqsirebulia afrikis CrdiloeTSi,

libiaSi, q. tripolTan axlos, CrdiloeT tropikis maxloblad.

8. a) afrikis ukiduresi CrdiloeTi xmelTaSuazRvispira zoli da ukiduresi samxreTi nawili

moqceulia subtropikul klimatur sartyelSi. ekvatoruli sartyeli moicavs gvineis yuris viwro

sanapiro zolis da md. kongos auzs. subekvatoruli klimaturi sartylebi vrceldeba evatoris

CrdiloeTiT da samxreTiT daaxloebiT 150-200 daSorebiT. yvelaze didi farTobi tropikuli

sartylebs ukavia.

b) ZiriTadad vake reliefi.

9. ekvatorul klimatur sartyelSi mTeli wlis ganmavlobaSi gabatonebulia Tbili da notio

ekvatoruli haeris masebi da havis erTaderTi tipi – ekvatoruli. haeris temperatura mTeli wlis

ganmavlobaSi maRalia 260-280, xolo naleqebis saSualo raodenoba 2000 mm-s aRemateba.

10. subekvatorul klimatur sartyelSi mkafiod aris gamoxatuli zafxulis notio da zamTris

mSrali periodebi, rac dakavSirebulia sezonebSi gabatonebuli haeris masebis cvalebadobasTan.

haeris temperatura mTeli wlis ganmavlobaSi 200-ze maRalia, atmosferuli naleqebis raodenoba

800 mm-mdea. tropikuli klimaturi sartylebisaTvis damaxasiaTebelia mTeli wlis ganmavlobaSi

daRmavali da mSrali pasatebi. zafxulSi haeris temperatura 400-s da ufro mets aRwevs. libiaSi

dafiqsirebulia temperaturis absoluturi maqsimumi (580). zamTarSi saSualo temperatura 120-

150-ia. naleqebis raodenoba 10-15 mm-ia weliwadSi.

66

11. aRmosavleT afrikis tbebis umetesoba teqtonikuri warmoSobisaa, amitom isini gamoirCev-

ian didi siRrmeebiT.

12. Cadis tba mdebareobs afrikis gaudinar teritoriaze. masSi Caedineba md. Sari. igi ZiriTa-

dad atmosferuli naleqebiT sazrdoobs. naleqiani periodis dros tbis wylis done matulobs,

maRla iwevs da Sesabamisad izrdeba tbis zedapiris farTobi, xolo unaleqo periodSi ki wylis

done klebulobs da farTobisc mcirdeba.

13. a) saharis udabno mdebareobs afrikis kontinentis CrdiloeT nawilSi, ganfenilia atlantis

okeanidan wiTel zRvamde da didi farTobi ukavia. aq weliwadSi 50 mm naleqi modis. kalaharis ud-

abno kontinentis samxreT nawilSi mdebareobs. misi farTobi gacilebiT mcirea saharis udabnos

farTobze.

b) kalaharis udabno afrikis samxreT nawilSi mdebareobs, romlis sigane mcirea, amitom

okeaneebis gavlena aq ufro metia, vidre saharaSi. aq pasatebs indoeTis okeanidan teniani haeri

moaqvs. amitom igi saharasTan SedarebiT uxvnaleqiania.

15. a) safrangeTsa da did britaneTs.

b) safrangeTisa da didi britaneTis koloniebis farTobebi gacilebiT meti iyo, vidre sa-

kuTriv am qveynebis.

g) franguli, inglisuri, arabuli da portugaliuri.

16. a) somali, tanzania, mozambiki, samxreT afrikis respublika.

b) maroko, dasavleT sahara, senegali, gvinea, siera-leone, gana, togo, benini, nigeria, kameruni,

gaboni, kongo, ruanda, namibia, samxreT afrikis respublika.

g) mavritania, nigeria, Cadi, kongos demokratiuli respublika, zambia, zimbabve, bostvana,

lesoto.

17. afrikis xmelTaSuazRvispireTis qveynebia: maroko, alJiri, tunisi, libia, egvipte. evropis

xmelTaSuazRvispireTis qveynebia: espaneTi, safrangeTi, italia, xorvatia, albaneTi, saberZneTi,

TurqeTi. evropis xmelTaSuazRvispireTis sanapiro xazi gacilebiT danawevrebulia, vidre afrikis.

18. afrikis politikur rukaze saxelmwifoTa sazRvrebi TiTqmis swor xazebs warmoadgens, rac

imiT aixsneba, rom am qveynebis sazRvrebis dadgena sakmaod rTuli da sadao iyo.

§ 11. avstralia da okeaneTi1. a) avstralia samxreT naxevarsferoSi, nulovani meridianis aRmosavleTiT mdebareobs.

samxreTi tropiki mas Suaze hkveTs.

b) CrdiloeTiT iorkis koncxi – s.g. 10041’

samxreTiT samxreT-aRmosavleTis koncxi – s.g. 39011’

dasavleTiT stip-pointis koncxi – a.g. 113005’

aRmosavleTiT baironis koncxi – a.g. 153039’

g) avstralia CrdiloeTidan samxreTisken vrceldeba 290-ze anu 290X102,3=2966,7 km-ze. dasav-

leTidan aRmosavleTisken 1530-1130=400-ze an 40X111,3=4452 km-ze.

d) avstralias dasavleTidan indoeTis okeane, aRmosavleTidan ki wynari okeane akravs.

3. avstraliis sanapiro xazi sustadaa danawevrebuli. gamoiyofa avstraliis didi da karpen-

tariis yureebi, keip-iorkis da arnemlendis naxevarkunZulebi. yvelaze didi kunZulia tasmania.

avstraliis Crdilo-aRmosavleT sanaproebTan gadaWimulia didi barieruli rifi.

4. avstralia baqnuri agebulebis kontinentia, amitom aq Warbobs vake-reliefi da martivi sana-

piro xazi. gamonaklisia misi aRmosavleTi nawili, sadac aRmarTulia dabali da saSualo simaRlis

Zveli mTebi, avstraliis didi wyalgamyofi qedi, romlis umaRlesi mwvervalia kosciuSko (2228

m). kontinentis dasavleTiT 400-600 m simaRlis avstraliis vrceli zegania, xolo centrSi avs-

traliis centraluri vakeebi. avstralia erTaderTi kontinentia, sadac axalgazrda naoWa mTebi ar

g vxvdeba, amitom aq arc moqmedi vulkanebia da mcire simaRlis gamo arc Tanamedrove gamyinvareba.

5. samive kontinentis sanapiro xazi sustad aris danawevrebuli, aq Zalian cota yure da naxe-

67

varkunZulia.

6. avstralia sam klimatur sartyelSi mdebareobs. esenia: subekvatoruli, tropikuli da sub-

tropikuli sartylebi. kunZuli tasmania umetesad zomier sartyelSia.

7. avstralia afrikisa da samxreT amerikisgan gansxvavebiT ar mdebareobs ekvatorul sartyelSi.

8. a) mdinare murei saTaves iRebs didi wyalgamyofi qedidan, miedineba samxreT-dasavleTidan

Crdilo-aRmosavleTisken, mdinare darlingis SeerTebis Semdeg mkveTrad uxvevs da dinebas

samxreT-dasavleTis mimarTulebiT ganagrZobs.

b) mdinere murei Caedineba indoeTis okeaneSi.

g) mdinare mureize ganlagebulia qalaqebi: vodonga, alburu, eCuka, svanheli, mildura,

renmarki, murao.

9. sidnei ufro CrdiloeTiT mdebareobs, vidre melburni.

10. avstraliis geografiuli saxelebi xSirad imeorebs im mogzaurTa, mkvlevarTa an pirovne-

baTa gvarebs, romelTac garkveuli wvlili Seitanes kontinentis aRmoCenasa da gamokvlevaSi.

§ 12. antarqtida1. a) uedelis, belinhauzenis, amundsenis, rosis, somovis, kosmonavtebis, Tanamegobrobis da sxv.

b) antarqtidas gars uvlis dasavleT qarebis mZlavri civi dineba, romelic gzas uRobavs

Tbili wylebis Semodinebas.

2. havis simkacriT antarqtidas analogi ar moepoveba. amas ganapirobebs misi polarul olqSi

mdebareoba, yinulis safari, dasavleT qarebis dineba, romelic gars uvlis antarqtidas da gzas

uRobavs Tbili wylebis Semodinebas.

3. antarqtidis sanapiro zafxulSi sakmao raodenobis siTbos iRebs, magram am siTbodan mas

mxolod 10% rCeba, danarCens yinulisa da Tovlis zedapiri ireklavs. zafxulSi aq haeris tempera-

tura 00-ze zemoT iSviaTad iwevs. aseT adgilebSi kldovani zedapiri +200-mdec ki Tbeba da Cndeba

e.w. àntraqtiduli oazisebi~. kontinentis centralur nawilSi zafxulis temperatura -300-ia,

haeris yvelaze dabali temperatura -89,20 sadgur `vostokSi~ 1960 wlis 24 agvistos dafiqsirda.

kontinentis centralur nawilSi naxevari weliwadi polaruli dRea, naxevari – polaruli Rame.

araTanabari gaTbobis gamo Sida antarqtidasa da periferias Soris warmoiqmneba atmosferuli

wne vis didi sxvaoba, ris gamoc sanapirosken TiTqmis mudmivad qris grigaliseburi qari, romelic

okeanisken didi raodenobiT Tovls xvetavs.

5. sadgur `vostokSi~ ufro dabali temperatura fiqsirdeba, xolo sadgur `mirniSi~ ufro

meti naleqi modis.

6. CrdiloeT polarul regionSi.

§ 13. msoflio mosaxleobagaixsene:

1. dedamiwaze dasaxlebul xalxTa erTobliobas msoflios mosaxleoba ewodeba. mecnierebas,

romelic mosaxleobis ricxovnobas, struqturas, gansaxlebas da a.S. swavlobs, demografia hqvia.

2. mosaxleobis ricxovnobis cvlilebaze mravali faqtori axdens gavlenas, romelTaganac

metad mniSvnelovania mosaxleobis bunebrivi da meqanikuri moZraoba, qveynis ganviTarebisa da

cxovrebis done, kerZod adamianTa cxovrebis materialuri pirobebi, janmrTelobis dacvis done,

kvebis xarisxi, Sromisa da yofacxovrebis pirobebi, tradicia, religia da a.S.

3. Sobadobis koeficienti iangariSeba dabadebulTa ricxovnobis gayofiT yovel 1000 mcxovre-

bze, xolo mokvdaobis koeficienti – gardacvlilTa ricxovnobis gayofiT yovel 1000 mcxovre-

bze. bunebrivi moZraoba drois garkveul monakveTSi Sobadobasa da mokvdaobas Soris sxvaobiT

ganisazRvreba. meqanikuri moZraoba drois garkveul monakveTSi qveyanaSi Semosuli da qveynidan

gasuli adamianebis ricxovnobis sxvaobiT ganisazRvreba. mosaxleobis raodenobis Sefardeba

teritoriis farTobTan mosaxleobis simWidrove ewodeba (kaci/km2).

68

davaleba:

1. a) yazaxeTi, kolumbia, nigeria;

b) kanada, brazilia, espaneTi;

g) angola, sudani, avRaneTi.

d)

2005 w. Semdeg 2000-2004 ww. 1970-1989 ww.

yazaxeTi kanada angola

kolumbia brazilia sudani

nigeria espaneTi avRaneTi

mosaxleobis aRwera

2. a) kanada, ruseTi, avstralia, monRoleTi;

b) aSS, venesuela, alJiri, madagaskari;

g) gaerTianebuli samefo, germania, italia;

d) indoeTi, iaponia, samxreT korea.

3. uxsovari droidan adamiani sacxovreblad irCevda xelsayrel bunebrivi pirobebis mqone adgi-

lebs, magaliTad, mdinaris an zRvis napirs, mdinaris deltas. sanadirod vargis adgilebs da sxva.

4. bevr ganviTarebad qveyanaSi mosaxleobis raodenoba swrafad izrdeba da maT sacxovreblad

axali adgili sWirdebaT; amasTan XXI s-Si, mecnierebisa da teqnikis ganviTarebam, bunebrivi gare-

mos roli sacxovrebel arealebze Seamcira.

5. pirvelyofili adamiani daaxloebiT 300-100 aTasi wlis win Camoyalibda. misi sacxovrebeli

areali afrikas, evropasa da azias moicavda. pirvelyofilma adamianebma ara marto mTeli afrikis,

aziisa da evropis sivrceebi aiTvises, aramed amerikis, avstraliis, okeaneTisa da arqtikis mimde-

bare teritoriebzec gavidnen. maT gadaadgilebas xels uwyobda gamyinvareba da msoflio okeanis

donis daweva. adamianis sacxovrebeli arealis gafarToebasTan erTad garemomcveli bunebrivi

pirobebi ufro mravalferovani da kontrastuli xdeboda, rac Tavad adamianebis cxovrebis wesis

cvlilebas iwvevda.

6. mosaxleobis udidesi nawili Tavmoyrilia aziaSi, sadac msoflio mosaxleobis 60% cxovrobs.

evropis mosaxleobis raodenoba 14,1%-ia, afrikisa – 11%, amerikis – 14,5% (aqedan CrdiloeT ameri-

kaSi 8,2%, xolo samxreT amerikaSi 6,3%), avstraliasa da okeaneTSi mxolod – 0,5%. XX saukunis

meore naxevarSi, gansakuTrebiT bolo or aTwleulSi, mosaxleobis raodenobis mkveTr matebas

`demografiuli afeTqeba~ uwodes. man warmoqmna globaluri demografiuli problema – garTulda

mosaxleobis uzrunvelyofa resursebiT. aRniSnulis gamo msoflios mraval qveyanaSi gatarda

saxelmwifo demografiuli politika mosaxleobis raodenobis zrdis Sesamcireblad. aseTi

politika warmatebiT gamoiyeneba CineTSi, igi mimdinareobs deviziT èrTi ojaxi – erTi bavSvi~.

§ 14. ra aris migracia1. a) evropelTa migracia 1500 wlis Semdeg ZiriTadad amerikisa da avstraliis mimarTulebiT

daiwyo.

b) CinelTa migracia XIX-XX ss-Si TiTqmis yvela mimarTulebiT mimdinareobda.

2. mag., Sida migracia saqarTveloSi moxda afxazeTisa da e.w. samxreT oseTis teritoriebidan

politikuri mizezebis gamo; aseve mTiani regionebidan ekologiuri mizezebis gamo.

3. a) Sida migracia mimdinareobs qveynis farglebSi, gare – qveynis farglebs gareT.

b) mizezebi TiTqmis msgavsia, garda im SemTxvevisa, roca migracia xdeba politikuri mizeziT.

4. Sida migraciis Sedegad ar icvleba qveynis mosaxleobis ricxovnoba, Tumca adgili aqvs mo-

saxleobis disbalanss. gare migraciis dros qveynis mosaxleobis ricxovnoba icvleba.

5. momTabareoba iTvleba migraciad, radgan momTabareobis dros adamianebi droebiT icvlian

sacxovrebel adgils.

69

6. a) dadebiTia: safrangeTi, avstralia, samxreT afrikis respublika.

uaryofiTia: CineTi, brazilia, irani;

stabiluria: argentina, TurqeTi, tanzania.

b) uaryofiTi.

7. somxuri diaspora mravalricxovania aSS-Si, ruseTSi, braziliaSi.

§ 15. iZulebiTi migracia1. magaliTad, ltolvilebi afxazeTidan da samxreT oseTidan (samaCablodan).

2. a) avRaneTi, pakistani, irani;

b) aSS, kanada, avstralia.

3. Sida qarTlSi, samegreloSi, TbilisSi.

4. nebismieri omi aTasobiT adamians aiZulebs, datovos sacxovrebeli adgili da TavSesafari

eZebos sxva teritoriaze. ltolvilTa banakebSi ar aris komfortuli sacxovrebeli pirobebi.

§ 16. Tanamedrove migraciebis geografia1. ZiriTadi migraciuli nakadebis mimarTulebebia: aziidan evropasa da CrdiloeT amerikaSi,

samxreT amerikidan CrdiloeT amerikaSi, afrikidan evropasa da CrdiloeT amerikaSi.

2. ZiriTadad, am qveynebis socialur-ekonomikurma ganviTarebis donem.

3. SeiZleba CaiTvalos, radgan afrikidan gayvanil monebs iZulebiT amuSavebdnen da mZime pi-

robebSi acxovrebdnen.

4. Tanamedrove pirobebSi xSiria trefikingi, roca bavSvebi an qalebi motyuebiT gahyavT saz-

RvargareT da mZime samuSaos Sesrulebas aiZuleben.

5. SromiTi migraciaa, roca adamiani tovebs Tavis sacxovrebel adgils da samuSaos saZebrad

sxvagan miemgzavreba.

tvinebis gadinebas maSin aqvs adgili, roca inteleqtualuri potencialis adamianebi (mag.

mecnierebi, gamomgoneblebi da a.S.) erTi qveynidan meoreSi gadadian sacxovreblad an samuSaod.

trefikingi iZulebiTi migraciis formaa, roca adamiani motyuebiT gahyavT sazRvargareT,

uzRudaven mas Tavisufal gadaadgilebas da anazRaurebis gareSe aiZuleben mZime samuSaos Ses-

rulebas.

qanqariseburi (maqosebri) migracia aris yoveldRiuri gadaadgileba erTi adgilidan meo-

reSi da ukan.

6. barSi ufro xelsayreli pirobebia cxovrebisaTvis. mTidan barSi masobrivi migracia mTiani

regionebis depopulacias iwvevs.

§ 17. gansaxlebis formebi1. XX-XXI saukuneebSi qalaqis mosaxleobis mkveTri zrda gamoiwvia, qalaqSi adamianis cxovrebisa

da saqmianobisaTvis ufro xelsayrelma pirobebma.

2. a) aSS, germania, dania;

b) avRaneTi, mozambiki, zimbabve;

g) grenlandia, avstraliis centraluri raioni, ruseTis aRmosavleTi (cimbiri), antarqtida;

3. a) saqalaqo mosaxleoba mkveTrad gaizarda aziasa da afrikaSi; sasoflo mosaxleoba sagrZno-

blad Semcirda evropaSi, laTinur da CrdiloeT amerikaSi;

b) savaraudod gagrZeldeba saqalaqo mosaxleobis zrda.

§ 18. qalaqi1. Tanamedrove qalaqis cnebas ufro metad m. veberis ganmarteba Seesabameba.

2. a) aSS, indoeTi, CineTi;

b) evropa: parizi, londoni, moskovi;

70

azia: mumbai, tokio, Sanxai;

CrdiloeTi amerika: niu-iorki, Cikago, los-anjelesi;

samxreTi amerika: rio-de-Janero, buenos-airesi, san-paulo;

afrika: alJiri, keip-Tauni, lagosi;

avstralia: melburni, sidnei, kanbera.

3. ZiriTadad, mtkvris xeobis gaswvriv.

§ 19. qalaqis funqciebi da iersaxe1. Cikago aSS-is dasavleTiT ganlagebul fermebsa da aRmosavleT sanapiroze mdebare qalaqebs

(bostoni, niu-iorki, vaSingtoni) Soris mdebareobda, ramac misi satransporto da safinanso

kvanZad gadaqceva ganapiroba.

2. qalaqis funqcia garkveulwilad gansazRvravs mis iersaxesa da ganaSenianebis specifikas.

mag. sakurorto qalaqebSi ZiriTadad turistul-rekreaciuli saqmianobis Sesabamisi Senoba-

nagebobebis simravlea, rogoricaa sastumroebi, dasasvenebeli saxlebi, maRaziebi, gasarTobi

centrebi da a.S.

3. q. TbilisisTvis orientirad SeiZleba CaiTvalos mTawminda da satelevizio anZa, aseve samebis

sakaTedro taZari da sxva raime mniSvnelovani nageboba.

4. TbilisSi SeinarCuna nariyalam, parizSi – eifelis koSkma, dubaiSi – sacxovrebelma Senobebma.

§ 20. risgan Sedgeba qalaqi1. a) londonis gafarToeba da axali teritoriebis aTviseba gamowveulia qalaqis mosaxleobis

ricxovnobis zrdiT;

b) qalaqis ekologiuri mdgomareobis gasaumjobeseblad;

2. sacxovrebeli kvartlebi, mwvane zona, sagzao qseli, savaWro centri.

§ 21. ra aris urbanizacia1. a) avRaneTi, somali, eTiopia;

b) yazaxeTi, indoeTi, pakistani.

g) aSS, germania, iaponia;

e) 50,2%-ia.

2. a) qalaqSi Warbobs 19-dan 34 wlamde asakis mosaxleoba, sofelSi – 10-14 da 39 wlis zemoT

asakis mosaxleoba;

b) qalaqSi axalgazrdebi ZiriTadad, saswavleblad an samuSaod miemgzavrebian.

4. fsevdourbanizacias marTalia, qalaqis mosaxleobis xvedriTi wili maRalia, magram qalaquri

cxovrebis wesi mkveTrad ar aris gamoxatuli. mosaxleobis mniSvnelovani nawili qalaqis gareub-

nebSi, bidonvilebSi saSinel siRatakesa da sibinZureSi cxovrobs.

§ 22. aglomeraciebi da megalopolisebi1. a) erTcentriani aglomeraciebia: beijingis (pekinis), dakas, stambolis, londonis, lagosis

da sxv.

mravalcentriani aglomeraciebia: tokio, seuli, mexiko, mumbai, manila da sxv.

b) ZiriTadad ganviTarebul da axal industriul qveynebSi;

g) qveynis ganviTarebis donem.

2. bosvaSis megalopolisi moicavs Semdeg qalaqebs: bostoni, niu-iorki, filadelfia, balti-

mori, vaSingtoni.

3. msxvili qalaqebis sagareubneo raionebSi mosaxleobis ricxovnobis swraf zrdas suburban-

izacia hqvia. es procesi TandaTan aglomeraciis zonis garSemo arsebul sasoflo dasaxlebebzec

vrceldeba. es ukanaskneli ki rurbanizacias warmoSobs.

71

suburbanizaciis Sedegad qalaqis dasaxlebis axali da msxvili tipi – megalopolisi warmoiqm-

neba.

§23. qalaqis problemebi1. gauresdeba qalaqis ekologiuri mdgomareoba.

2. atmosferuli haeris gaWuWyianebis done dilidan TandaTan imatebs da SuadRisas piks aRwevs.

3. qalaquri problemebia: mosaxleobis swrafi zrda (ZiriTadad migraciis xarjze), sacxovre-

beli binebis ukmarisoba da siZvire, mwvane zonebis simcire, xmauri da sxv.

§ 24. sofeligaixsene:

1. qalaqi SeiZleba ewodos iseT dasaxlebas, romlis mcxovrebTa udidesi nawili Tavs irCens

vaWrobiTa da mrewvelobiT.

2. saqarTveloSi qalaqad is dasaxlebuli punqti iTvleba, romlis mosaxleoba 5000 kacs aWar-

bebs da maTi umravlesoba arasasoflo-sameurneo saqmianobiTaa dakavebuli.

davaleba:

1. aseT soflebSi, mosaxleoba ZiriTadad sasoflo-sameurneo saqmianobiTaa dakavebuli.

2. bunebrivma faqtorebma.

3. ganviTarebul qveynebSi soflebi keTilmowyobilia, ganviTarebulia infrastruqtura. gan-

viTarebadi qveynebis soflebi ki moklebulia gzebs, transports, momsaxurebis obieqtebs.

§ 25. Tanamedrove msoflios meurneoba1. materialuri da aramaterialuri dargebi erTmaneTTan mWidro kavSirSia. materialuri

sferos dargebis mier warmoebuli produqcia momxmareblamde da daniSnulebis adgilamde swored

aramaterialuri warmoebis sferos dargebis saSualebiT aRwevs.

2. materialuri warmoebis sferos dargebi qmnian sxvadasxva saxis produqcias, xolo aramate-

rialuri sferos dargebi – ara.

3. sasargeblo wiaRiseuli aucilebelia meurneobis iseTi dargebis ganviTarebisaTvis, rog-

orebicaa energetika, metalurgia, qimiuri mrewveloba da sxva.

4. soflis meurneobis ganviTareba, gansakuTrebiT ki memcenareoba didad aris damokidebuli

bunebriv pirobebze. niadagi, siTbosa da tenis raodenoba gansazRvravs ama Tu im mcenaris mosav-

lianobas, savegetacio periods da a.S.

5. mesameuli dargebi, ZiriTadad, momxmarebels emsaxureba da amitom maT momsaxureobis sferos

dargebs uwodeben.

§ 26. samecniero-teqnikuri progresi1. kacobrioba mWidrod iyo da aris dakavSirebuli samecniero-teqnikur progresTan. jer kidev

100 wlis win qalaqis quCebSi cxenebSi Sebmuli etlebi dadioda, 50 weliwadSi ki cxenebSebmuli

etlebi avtomobilebma Secvala. analogiuri progresi ganicada sarkinigzo transportma. adre

vagonebis gadasatanad lokomotivi orTqlis energias iyenebda, sawvavs araefeqturad moixmarda

da didi raodenobiT Wvartls gamoyofda. dRes Tanamedrove matareblebi 515 km siCqariT moZrao-

ben da araviTar zians ar uqmnian garemomcvel bunebas.

2. samecniero-teqnikuri progresi sawarmoo ZalTa safuZvliani da xarisxobrivi gardaqmnaa

da mecnierTa miRwevebis uSualod sawarmoo praqtikaSi danergvas udevs safuZvlad. swored am

Rirebulebaze dayrdnobiT `mersedesma~ miaRwia im progress, romelic man ganicada XX s-is da-

sawyisidan dRemde.

3. aRmoCenaa: rentgenis sxivebi, romelic vilhelm rentgenma erT-erTi eqsperimentis dros

72

aRmoaCina. mikroCipebi, romelic amerikelma jek qilbma aRmoaCina.

gamogonebaa: TviTmfrinavi, radio da a.S.

§ 27. mrewveloba1. bunebrivi resursebis gamoyenebis mxriv mrewvelobas or ZiriTad dargad – mopovebiT da

damamuSavebel mrewvelobad yofen. pirvelSi uSualod xdeba sxvadasxva bunebrivi resursis,

magaliTad wiaRiseulis mopoveba, meoreSi ki mopovebuli resursebi gadamuSavdeba (mag., qimiuri

mrewveloba, metalurgia da sxv.). damamuSavebeli mrewvelobis dargebi nedleulad rogorc bune-

briv resursebs, ise mopovebiT mrewvelobis mier warmoebul produqciasac iyeneben.

2. eleqtroenergiis gamomuSaveba ZiriTadad xdeba qvanaxSiris, navTobis an gazis dawvis saSu-

alebiT. es ukanaskneli ki mopovebiTi mrewvelobis dargebia, swored amitom eleqtroenergiis

warmoeba iTvleba mopovebiTi mrewvelobis dargad.

3. manqanaTmSenebloba; qimiuri mrewveloba; kvebis mrewveloba; msubuqi mrewveloba.

4. bunebrivi resursebis gamoyenebis mixedviT mrewveloba iyofa: mopovebiT da damamuSavebel

dargebad.

7. mSenebloba miekuTvneba mrewvelobis damamuSavebel dargs. igi mrewvelobis Zveli dargia.

8. mrewvelobis dargebis asakis mixedviT dayofas safuZvlad udevs mrewvelobis dargebis

Camoyalibebisa da ganviTarebis principi. metalurgiul saqmianobas (sxvadasxva liTonis gamod-

noba) adamiani uZvelesi droidan eweoda. sasuqebis warmoeba qimiuri mrewvelobis dargia da

mogvianebiT ganviTarda.

§ 28. saTbob-energetikuli meurneoba da energetikuli resursebi1. aRmoCenil iqna navTobis axali sabadoebi. amasTan navTobis mopoveba da transportireba bev-

rad iafi da mosaxerxebelia, vidre sxva sawvavis. aseve gaizarda meurneobis sxvadasxva dargebis

mier navTobze da navTobproduqtebze moTxovnileba.

2.

evropa azia afrika samx. amerika Crd. amerika

norvegia

gaerTianebuli

samefo

ruseTi

azerbaijani

erayi

saudis arabeTi

quveiTi

arabTa gaer-

Tianebuli saa-

miroebi

katari

brunei

alJiri

libia

nigeria

trinidadi da

tobago

venesuela

kolumbia

aSS

3. eleqtroenergetika meurneobis erT-erTi umniSvnelovanesi dargia, radgan mrewvelobis

yvela dargi, aseve adamianis cxovreba da saqmianoba warmoudgenelia mis gareSe.

4. hidroeleqtrosadgurebis mdinareebze da maTze Seqmnili wyalsacavebze Sendeba, xolo

Tboeleqtrosadgurebis ageba, ZiriTadad, saTbob-energetikuli resursebis mopovebis adgilT-

anaa mizanSewonili.

5. hidroeleqtrosadguri, Tboeleqtrosadguri, atomuri eleqtrosadguri.

6. a) energetikuli krizisi – eleqtroenergiis deficiti;

b) energetika qveynis ekonomikuri ganviTarebis safuZvelia, amitom mrewvelobis es dargi

sworedac saxelmwifos kuraciis qveS unda iyos.

§ 29. soflis meurneoba1. klimatur pirobebze damokidebulia sxvadasxva sasoflo-sameurneo kulturis moyvana;

swored siTbosa da tenis raodenobiT ganisazRvreba sxvadasxva mcenaris savegetacio periodi.

73

2. kvebis, msubuqi, qimiuri mrewveloba.

3. xorbali mohyavT qveynebSi: aSS, kanada, safrangeTi, espaneTi, ukraina, ruseTi da sxv. yava

mohyavT qveynebSi: brazilia, kolumbia, gvinea, eTiopia, kongo, madagaskari, indoeTi da sxv.

6. reliefma da klimatma.

§ 30. momsaxurebis sfero1. gaerTianebuli samefo (sami banki), aSS (ori banki).

2. gasuli saukunis 80-iani wlebidan momsaxurebis sfero ganviTarebuli qveynebis mTliani Sida

produqtis udides nawils qmnis, romelSic dasaqmebulia am qveynebis mosaxleobis umetesoba.

momsaxurebis sfero mraval dargs aerTianebs. aseTebia, magaliTad, transporti, vaWroba, tur-

izmi, ganaTleba da mecniereba, jandacva, sabanko-safinanso biznesi, sainformacio teqnologiebi.

swored amitom moxda momsaxurebis sferos dargebis swrafi ganviTareba.

3. bolo periodSi saqarTveloSi momsaxurebis sfero swrafad viTardeba. servisis dargebma

wamyvani adgili daikava da mosaxleobis didi nawilic swored am sferoSi dasaqmda.

5.

momsaxurebis sferos dargebi momsaxurebis sferos obieqti

transporti

vaWroba

turizmi

ganaTleba da mecniereba

jandacva

sabanko-safinanso biznesi

avto da rkinigzis sadguri, aeroporti,

marketi, bazari, turbiuro, sastumro,

universiteti, samecniero instituti,

saavadmyofo, hospitali, banki, lom-

bardi da sxv.

§ 31. transporti1. cxeni, etli, rkinigza, gemi, avtomanqana, TviTmfrinavi.

2. transporti dRevandeli msoflio meurneobis erT-erTi umniSvnelovanesi dargia. is uSualod

ar qmnis materialur produqcias, magram gadaaqvs tvirTi da gadayavs mosaxleoba, ris Sedegadac

warmoebis procesis aucilebel gagrZelebas warmoadgens. swored amitom mas saxelmwifos sisxlis

mimoqcevis sistemas uwodeben.

3. transportis gareSe warmoudgenelia rogorc warmoebis, aseve Tanamedrove sazogadoebis

mTeli saqmianoba. igi erTmaneTTan akavSirebs warmoebasa da momxmarebels, qveynebsa da raionebs,

amyarebs sameurneo, politikur da kulturul kavSirebs, uzrunvelyofs turizmis ganviTarebas

da a.S.

4. qveynis sameurneo sistemaSi transports udidesi roli akisria. marTalia, transporti Tavad

arafers ar awarmoebs, magram mis gareSe warmoudgenelia warmoeba, aseve qalaqebi, fabrika-qarxnebi,

soflebi, fermebi da saxelmwifoc ki.

5. mTian regionebSi isev da isev gamoiyeneba uZvelesi transportis saxeoba – cxeni, radgan igi

yvelaze saimedo gadaadgilebis saSualebaa mTebSi. bevr adgilas mowyobilia sabagiro gzebi. mo-

saxerxebelia saavtomobilo da sahaero transportis (vertmfreni) ganviTareba.

6. satransporto qselis ganviTareba damokidebulia, rogorc mosaxleobis da warmoebis gan-

lagebaze, aseve bunebriv pirobebze. kerZod, mTiani reliefis pirobebSi gzis gayvana sakmaod

Zviria, hava gansazRvravs naosnobis vadebs zRvebze, tbebsa da mdinareebze. havazea damokidebuli

sahaero transportis muSaoba. rac ufro maRalia qveyanaSi cxovrebis done, miT ufro ganviTare-

bulia satransporto sistema, mosaxleobis kulturi ganviTareba uzrunvelyofs satransporto

saSualebaTa dacvas, miznobriv gamoyenebas; turistul-rekreaciuli aqtivoba Sesabamisad bevr

vizitors niSnavs, romelTac gamarTuli da komfortuli satransporto sistema sWirdebaT; qveynis

politikuri stabiluroba qveynis, aseve transportis ganviTarebis sawindaria.

74

7. a) tvirTbrunviT liderobs sazRvao transporti; mgzavrTbrunviT – saavtomobilo trans-

porti.

b) satransporto kompleqsSi 6 ZiriTadi saxea gamoyofili. kerZod, sarkinigzo, saavtomobilo,

milsadeni, sazRvao, samdinaro, sahaero. sarkinigzo transportis roli sakmaod mniSvnelovania,

rogorc samrewvelo da soflis meurneobis tvirTebis gadazidvaSi, aseve mgzavrTa gadayvanaSi.

igi tvirTbrunviT mxolod sazRvao transports CamorCeba. saavtomobilo transports wamyvani

adgili ukavia mgzavrTa gadayvanaSi.

milsaden transports gansakuTrebuli mniSvneloba aqvs navTobis, bunebrivi airisa da nav-

Tobproduqtebis transportirebaSi. bolo dros milsaden transportSi inergeba fxvieri myari

nivTierebebis transportirebac.

Zalian didia sazRvao transportis roli tvirTebis saerTaSoriso gadazidvebSi. igi am

TvalsazrisiT bevrad uswrebs transportis sxva saxeobebs.

samdinaro transporti ZiriTadad calkeuli qveynebis Siga transports warmoadgens, Tumca

zogierT did mdinareze saerTaSoriso gadazidvebic warmoebs.

sahaero transportis roli didia mgzavrTa Sor manZilze gadayvanaSi. aseve malefuWebadi

(sursaTi, medikamentebi) produqciis gadazidvisas.

g) transportis sxvadasxva saxeobis amgvari ganawileba gamoiwvia mravalma faqtorma: bune-

brivma pirobebma, transporti saxeobebis dadebiTma da uaryofiTma mxareebma.

§ 32. transportis saxeebi1. a) aRniSnul qveynebSi samdinaro transportis ganviTarebas upirveles yovlisa xels uwyobs

bunebrivi pirobebi, kerZod, maT teritoriebze gaedineba iseTi mdinareebi, rogorebicaa: volga,

doni, obi, enisei, lena, xuanxe, ianZi, misisipi da sxv. aseve reliefis Taviseburebebi.

b) samdinaro transporto ganviTarebuli ar aris mTian da polarul qveynebSi. mTian qvey-

nebSi samdinaro transportis ganviTarebis saSualebas ar iZleva reliefi, polarul qveynebSi ki

mTavar rols klimaturi pirobebi asrulebs.

2. a) sarkinigzo gzebis sigrZis mixedviT: aSS, ruseTi, CineTi;

sixSiris mixedviT: belgia, niderlandebi, iaponia.

b) sarkinigzo qseli sustad aris ganviTarebuli centraluri afrikis qveynebSi.

g) avstralia, alJiri, saudis arabeTi.

3. evropis sarkinigzo gzebis sixSireze gavlena iqonia mosaxleobis simWidrovem da ekonomikis

ganviTarebam.

4. saqarTveloze gamaval gazsadensa da navTobsadenebs saqarTvelos biujetSi garkveuli

raodenobis Tanxa Semoaqvs.

5. a) msoflios umsxvilesi aeroportebi mdebareobs qalaqebSi: frankfurti mainze, londoni,

tokio, niu-iorki, Cikago, atlanta, memfisi, los-anjelesi.

b) ZiriTadi aviaxazebis mimarTulebebia: evropidan dasavleTiT CrdiloeT amerikis konti-

nentze da aRmosavleTiT aziisken (iaponiisken).

6. (ix. pasuxi § 31. davaleba 7. b).

7. SedarebiT iaf satransporto saSualebas.

8. sazRvao transporti yvelaze iafi satransporto saSualebaa. swored amitom igi liderobs

tvirTebis gadazidvaSi.

10. saqarTveloSi mdinareTa reJimisa da reliefis Taviseburebis gamo samdinaro transporti

ganviTarebuli ar aris.

11. tankerebis marSruti ZiriTadad iwyeba sparseTis yuridan, saidanac xdeba msoflioSi

mopovebuli navTobis transportireba ganviTarebuli samyarosaken. es ZiriTadi xazebi miuyveba

atlantisa da indoeTis okeaneebs da miemarTeba dasavleT evropisa da iaponiisaken.

12. moixmars 2 trilion tona Jangbads. gamoyofs 500 milion mavne nivTierebebs.

75

13. yvelaze met uaryofiT gavlenas garemoze axdens saavtomobilo transporti, yvelaze nak-

lebs ki – rkinigza.

§ 33. gzebi, xidebi, gvirabebi1. a) saavtomobilo;

b) sarkinigzo.

2. a) iankebis gzebi gadioda Ciles, boliviis, perus, ekvadoris teritoriebze;

b) iankebma mravali gza gaiyvanes samxreT amerikaSi, andebis mTebSi, maT unikaluri dakide-

buli xidebic Seqmnes. am gzebs Soris mTavari iyo 4 gza, maT Soris yvelaze grZeli 6600 km sigrZis

iyo da imperiis yvela qalaqs aerTianebda.

3.

qveyana sarkinigzo gza, 100 km2-ze saavtomobilo gza, 100 km2-ze

aSS 47,7 1,5

ruseTi 198,8 27,6

kanada 123,8 11

indoeTi 51,6 0,95

CineTi 163,8 7,3

germania 9,4 0,55

safrangeTi 13,5 0,61

iaponia 13,8 0,33

saqarTvelo 44,1 3,2

4. aseTi gansxvaveba aixsneba ZiriTadad qveynebis farTobebis sxvaobiT da Sesabamisad TiToeul

qveyanaSi sarkinigzo da saavtomobilo gzebis sigrZeebiT.

5. xels uwyobs qveynebs Soris mimosvlas, tvirTebis gadazidvas.

6. mgzavrTbrunva aris gadayvanili mgzavrebis raodenoba drois garkveul periodSi da

garkveul manZilze; tvirTbrunva aris gadaziduli tvirTebis sidide drois garkveul periodSi

da garkveul manZilze.

satransporto kompleqsi Sedgeba saxmeleTo, wylis, sahaero da milsadeni transportisagan.

7. suecis arxis gayvaniT mniSvnelovnad Semcirda gza evropidan aziisken, xolo panamis arxis

gayvanam Seamokla gza CrdiloeT amerikis aRmosavleT sanapiroebidan dasavleTis sanapiroebisken.

§ 34. komunikaciebi1. naxatebiT gadacema, koconi, kvamli, sayviri, gzavnili qvebiT, gzavnili boTliT, morzes anbani.

2. komunikaciis Zvel saSualebas ganekuTvneba transportis Zveli saxeobebi, gzebi, telefoni.

axali saxeobebia: mobiluri telefoni, interneti, faqsi da a.S.

3. mogzauroba SeiZleba CaiTvalos komunikaciis saSualebad.

4. CrdiloeT amerika, dasavleT evropa da iaponia ZiriTadad uzrunvelyofilni arian satele-

fono xazebiT.

5. aSS, iaponia, germania. es qveynebi aRWurvilni arian Tanamedrove mecnierul-teqnikuri pro-

gresis ukanaskneli miRwevebiT.

6. XXI saukune kompiuteruli teqnologiebisa da komunikaciebis xanaa. marTlac dRes mobiluri

telefonisa da internetis saSualebiT dedamiwis erTi naxevarsferodan momentalurad SeiZleba

daukavSirde meore naxevarsferos.

§ 35. turizmi1. msoflios mravali qveynis ekonomikaSi turizms mniSvnelovani funqcia akisria. is upirve-

76

lesad damatebiTi samuSao adgilebis Seqmnas gulisxmobs. xSirad bevri qveynisaTvis turizmi Semo-

savlis ZiriTadi wyaroa. igi gavlenas axdens meurneobis iseT dargebze, rogorebicaa transporti,

kavSirgabmuloba, mSenebloba, soflis meurneoba da sxv. Tumca turizms uaryofiTi mxarec aqvs.

mravalricxovan turistTa àrmia~ bunebriv garemoze zemoqmedebs da mniSvnelovnad cvlis mas.

2. turistTa raodenobisa da Semosavlis TvalsazrisiT wamyvani qveynebia: aSS, safrangeTi,

espaneTi, italia, gerTianebuli samefo, germania da a.S.

3. am qveynebis didi popularoba ucxoel turistTa Soris upirvelesad gamoiwvia rogorc

bunebrivma faqtorebma (klimaturi pirobebi, reliefi da a.S.), agreTve istoriul-arqiteqturuli

Zeglebis siuxvem da Tanamedrove komunikaciisa da infrastruqturis ganviTarebam.

4. sazRvao turistuli qveynebia: espaneTi, safrangeTi, brazilia, italia, aSS.

samTo-saTxilamuro turizmis qveynebia: avstria, italia, aSS, kanada, norvegia, SvedeTi.

sakruizo regionebia: xmelTaSua zRvisa da karibis zRvis regionebi.

5.

warsulSi dRes warsulSi dRes warsulSi dRes

momlocveloba,

teritoriebis

dapyroba,

religiebis

gavrceleba,

axali miwebis

aRmoCena da sxv.

momlocveloba,

axali qvey-

nebis gacnoba,

sxvadasxva

RonisZiebaSi

monawileoba da

sxv.

fundukebSi,

qarvaslebSi,

bunebaSi da sxv.

sastumro,

kempingi, mo-

teli, kerZo

saxlebi da

sxv.

cxeni, aqlemi,

navi, gemi

transportis

yvela saxeoba

satransporto

saSualebebi

mogzaurobis miznebi droebiT gasaCerebeli adgilebi

6. mivlineba, gastrolebi, dazverva, yaCaRoba-mekobreoba, samecniero kongresSi monawileoba,

alpinizmi, paraSutizmi, sahaero buStebiT frena SeiZleba CaiTvalos mogzaurobad.

7. samrewvelo turizmi saqmiani turizmia meurneobis sxvadasxva obieqtis monaxulebisa da

gacnobis mizniT.

eTnoturizmi – sxvadasxva qveynis eTnografiuli simdidris, tradiciebis gacnoba.

saTavgadasavlo turizmi – mogzauroba sxvadasxva eqstremalur pirobebSiT Tavgadasavlebis

mizniT.

speleoturizmi – karstuli mRvimeebis, ufskrulebis monaxuleba.

§ 36. vaWroba da savaWro gzebi1. didma geografiulma aRmoCenebma udidesi gavlena moaxdina saerTaSoriso vaWrobis geo-

grafiaze. saerTaSoriso vaWrobis qselSi aRmoCnda ara marto Zveli kontinentebi, aramed axali

kontinentebi, e.i. mTeli msoflio.

2. mekobreobis udidesi raionebia malakis srute, samxreT-aRmosavleT aziis zogierTi raioni,

somalis n/kunZulTan mdebare indoeTis okeanis wylebi, gvineis yure.

3. am raionze gadis mniSvnelovani savaWro arteriebi.

4. es qveynebia: irani, indoeTi, israeli, egvipte, CineTi da a.S.

5. es qveynebia: quveiTi, irani, egvipte, italia, indoeTi, CineTi, malaizia.

6. ̀ didi abruSemis gza~ imitom erqva, rom CineTidan abreSumis qsovilebi SemohqondaT; ̀ sanele-

blebis gziT~ indoeTidan – saneleblebi; `samkuTxa vaWrobis gzis~ saxeli miuTiTebs Tu romel

regionebs Soris xdeboda vaWroba. es regionebi erTmaneTTan dakavSirebisas samkuTxedis formis

gzas qmnidnen.

§ 37. vaWrobis saxeebi da formebi1. aSS, kanada, avstralia, gaerTianebuli samefo, safrangeTi, argentina, brazilia, samxreT

afrika.

2. navTobi, qvanaxSiri, matyli, tyavi savaWro saqonlad iTvleba.

3. unda veridoT, imitom, rom mavnea adamianisTvis.

4.

birJa bazaribazroba maRaziebiauqcioni

vaWroba

sabiTumo

katalogi

sacalo

5. a) eqsporti – qveynidan saqonlis gatana; importi – qveyanaSi saqonlis Semotana.

b) sacalo vaWroba – TiTo egzemplariT vaWroba; sabiTumo – saqonlis partiebiT (didi ra-

odenobiT) vaWroba.

g) saSinao vaWroba – qveynis SigniT; sagareo vaWroba – sxva qveynebTan.

d) specializebuli birJa – SedarebiT viwro sasaqonlo specializacia; universaluri birJa

– farTo sasaqonlo specializacia.

e) bazroba – saqonlis yovelwliurad ganmeorebadi gayidva, romelic orientirebulia rome-

lime saqonelze an Temaze; bazari – adgili, sadac mravali saxis saqoneli didi raodenobiT iyideba.

§ 38. saerTaSoriso vaWroba1. a) brazilia, indoeTi, ruseTi;

b) didi britaneTi, norvegia, safrangeTi;

g) aSS, kanada, SvedeTi;

e) saqarTvelo moxvda 750 aSS dolarze nakleb jgufSi

2. eqsportis moculobiT Rebuloben: germania, CineTi, aSS, iaponia.

300-600 mlr.

aSS dolari

600-800 mlr.

aSS dolari

800-1200 mlr.

aSS dolari

1200-ze meti

mlr. aSS dolari

safrangeTi

italia

niderlandi

gerTianebuli

samefo

kanada

samxreT korea

ruseTi

iaponia aSS

CineTi

germania

3. saerTaSoriso savaWro struqturebis Secvlas safuZvlad udevs msoflio bazarze mza

produqciaze sul ufro mzardi moTxovnileba.

§ 39. kavkasiis mdebareoba da teritoria1. kavkasia mdebareobs CrdiloeT da aRmosavleT naxevarsferoSi, evropisa da aziis sasazRvro

zolSi, kavkasiis yelze. kavkasia mdebareobs evropis samxreT-aRmosavleT nawilSi, kaspiisa da

azovis zRvebs Soris.

2. magaliTad, alpebi, romelic evropis centralur nawilSi mdebareobs. alpebi ramdenime

qveynis teritoriazea ganfenili kavkasionis msgavsad.

3. evropa-aziis sazRvris gatarebaze damokidebulia mTeli rigi qveynebis mdebareobis gansaz-

Rvra.

78

4. Tu sazRvari evropa-azias Soris gauyveba kuma-maniCis Rrmuls an kavkasionis mTavar wyalga-

myof qeds, am SemTxvevaSi saqarTvelo aziaSi moxvdeba. sxva SemTxvevaSi ki evropaSi xvdeba.

§ 40. kavkasiis reliefi1. CrdiloeT kavkasiaSi mdebareobs imierkavkasiis vake, Crdilo SavizRvispireTi, samxreT kavka-

siaSia – amierkavkasiis bari, mcire kavkasioni, samxreT kavkasiis vulkanuri mTianeTi da TaliSis

mTebi lenqoranis dablobiT.

2. kavkasionis mwvervalebia ialbuzi, dixTau, uSba, Sxara, myinvarwveri.

§ 41. kavkasiis hava da Sida wylebi1. a) ianvris saSualo temperatura yvelaze dabalia somxeTSi, xolo maRalia saqarTveloSi

(aWara) da azerbaijanSi;

b) naleqebi yvelaze didi raodenobiT (2000 mm-ze meti) modis saqarTveloSi, aWaraSi, xolo

mcire raodenobiT – azerbaijanSi.

2. hava bevrad mkacri iqneboda, radgan CrdiloeTidan wamosuli civi haeris masebi did zegav-

lenas moaxdendnen samxreT kavkasiis klimatze.

3. a) Savi zRvis mdinareebia: rioni, enguri, bzifi, fsou da sxva.

azovis zRvis mdinareebia: yubani, doni;

kaspis zRvis mdinareebia: mtkvari, araqsi, Tergi, alazani, iori, debeda da sxva.

b) saqarTvelos teritoriazea: mdinareebi – rioni, enguri, Woroxi, bzifi, fsou, mtkvari,

alazani, iori, Tergi.

tbebi: paliastomi, tabawyuri, riwa;

wyalsacavebi: enguris (jvris) Jinvalis;

azerbaijanis teritoriazea: mdinareebi – mtkvari.

walsacavi: mingeCauri

yabardo-balyareTi: tba cerikgioli.

somxeTis teritoriazea: mdinareebi – araqsi, razdani.

tbebi: sevani.

4. kavkasiaSi wylis resursebiT yvelaze Raribi raionia somxeTi.

§ 42. kavkasiis bunebrivi resursebi1. kavkasiaSi tyeebi ZiriTadad gavrcelebulia kavkasionis mTebis kalTebze.

2. a) kavkasiaSi tyiT dafaruli teritoriis farTobia 83600 km2;

b) tyianobis koeficientia: saqarTveloSi – 25,1%; azerbaijanSi – 71,3%; somxeTSi – 66,2%,

xolo mTlianad samxreT kavkasiaSia – 41,9%.

0

10

20

30

40

50

60

70

80

saqarTvelo

25,1

%

71,366,2

41,9

azerbaijani somxeTi sul samxreTi kavkasia

79

g) erT sul mosaxleze modis: saqarTvelo – 1658,8 km2, azerbaijani – 7331,1 km2 da somxeTSi –

7111,1 km2.

3. kavkasiaSi gavrcelebulia Semdegi landSaftebi: kolxuri, ariduli subtropikuli, na xevrad

mSrali tyis, ariduli kontinenturi, mTis stepis, wiwvovani tyeebi, alpuri da subalpuri mde-

loebi da sxv.

§ 43. Savi zRva1. a) Savi zRva atlantis okeanes ukavSirdeba bosforis srutiT, marmarilos zRviT, dardane-

lis srutiT, egeosis zRviT, xmelTaSua zRviT da gibraltaris srutiT. Savi zRva azovis zRvas

ukavSirdeba qerCis srutiT;

b) Sav zRvaSi Caedineba mdinareebi: dunai, rioni, enguri, Woroxi, dnepri da sxv.

2. a) Savi zRvis siRrme matulobs napirebidan daSorebis mixedviT.

b) Sav zRvaSi ori wriuli dinebaa – mis dasavleT da aRmosavleT nawilebSi.

3. a) Savi zRvis auzis qveynebia: ukraina (kievi), ruseTi (moskovi), saqarTvelo (Tbilisi), TurqeTi

(ankara), bulgareTi (sofia), rumineTi (buqaresti).

b) ukraina – ialta, sevastopoli, aluSta, feodosia, evpatoria, odesa, xersoni, qerCi;

ruseTi – soWi, tuafse, gelenjiki, anapa, novorosiiski;

saqarTvelo – baTumi, qobuleTi, foTi, oCamCire, soxumi, axali aToni, gudauTa, gagra,

leseliZe;

TurqeTi – xofa, rize, trapizoni, samsuni, sinopi, zonguldaki;

bulgareTi – burgasi, varna, oqros qviSebi;

rumineTi – konstanca, baia, sulini.

4. Sav zRvas udidesi sameurneo da satransporto mniSvneloba aqvs saqarTvelosTvis. misi saSu-

alebiT saqarTvelos navsadgurebidan (foTi, baTumi) TiTqmis yvela saxis nedleuli da samrewvelo

produqcia gaaqvT da SemoaqvT, gadahyavT mgzavrebi. Sav zRvas, udidesi turistul-rekreaciuli

mniSvnelobac aqvs Cveni qveynisTvis. baTumis, qobuleTis komfortuli plaJebi, xangrZlivi sabanao

sezoni da Tbili hava mraval turistsa da damsvenebels izidavs.

5. a) saqarTvelo, azerbaijani, somxeTi, ruseTi, ukraina, TurqeTi, bulgareTi, rumineTi, sa-

berZneTi, moldoveTi, albaneTi, serbeTi;

b) aSS, safrangeTi, italia, germania, poloneTi, belorusi, CexeTi, slovakeTi.

§ 44. kaspiis zRva1. Savi zRva dakavSirebulia msoflio okeanesTan, xolo kaspiis zRva ara. amitom igi dedamiwaze

yvelaze didi tbaa. Savi zRva ganedurad aris gadaWimuli 1150 km-ze, xolo kaspiis zRva meridi-

anulad 1200 km-ze. Savi zRvis maqsimaluri sigane 580 km-ia, kaspiis zRvisa – 560 km.

2. kaspiis zRvas uerTdeba mdinareebi: volga, urali, Tergi, mtkvari.

3. a). ruseTi, yazaxeTi, azerbaijani, irani, TurqmeneTi.

b) kaspiis zRvas dasavleTidan esazRvreba ruseTi da azerbaijani, CrdiloeTidan – yazaxeTi,

aRmosavleTidan – yazaxeTi da TurqmeneTi, samxreTidan – irani.

§ 45. stiqiuri movlenebi kavkasiaSigaixsene:

1. bunebrivi movlena, romelic Tavs atydeba mosaxleobas da did materialur zarals ayenebs

qveynebs; zogjer adamianTa msxverplsac iwvevs.

2. miwisZvra, mewyeri, Rvarcofi, kldezvavi, zvavi, wyaldidoba, wyalmovardna da sxv.

3. sxvadasxva stiqiuri movleniT gamowveuli katastrofuli Sedegebis Tavidan asacileblad

mTeli rigi RonisZiebebis gatarebaa aucilebeli, magaliTad miwisZvrebis katastrofuli Sede-

80

gebis Tavidan asacileblad aucilebelia Zveli nagebobebis gamagreba da axali seismomedegi

Senobebis mSenebloba.

davaleba:

1. kavkasionis qedi axalgazrda naoWa mTebia da alpur-himalaur mTaTa sistemas miekuTvneba.

2. kavkasia mdebareobs alpur-himalaur mTaTa sistemaSi, sadac aqtiurad mimdinareobs mTaTa

warmoSobis procesebi, rasac Tan axlavs miwisZvrebi. amas mowmobs somxeTsa da saqarTveloSi

momxdari xSiri miwisZvrebi.

3. mewyerebi aqtiurdeba gazafxulze, rodesac Tovlis nadnobi wylebiTa da xSiri wvimebis dros

niadag-grunti iRebs didi raodenobiT tens, mZimdeba da iwyebs dacurebas. zvavebi aqtiurdeba

ianvar-martSi, rodesac haeris temperatura imatebs.

§ 46. samxreT kavkasiis ekologiuri problemebigaixsene:

1. kavkasiis mdinareebi miekuTvneba Savi da kaspiis zRvebis auzs.

2. moyviTalo-moSavo sqeli nisli, romelic warmoiqmneba bolisa da Wvartlisagan did qalaqebsa

da samrewvelo centrebSi.

davaleba:

1. a) TurqeTi, saqarTvelo, somxeTi, azerbaijani, irani;

b) mdinare mtkvari saTaves iRebs TurqeTis teritoriaze. miedineba saqarTvelosa da azer-

baijanis teritoriebze, Caedineba kaspiis zRvaSi;

g) mdinare mtkvris marcxena Senakadebia: liaxvi, qsani, aragvi, iori, alazani.

mdinare mtkvris marjvena Senakadebia: qcia-xrami, algeTi, faravani, araqsi.

d) mdinare mtkvari yvelaze grZelia azerbaijanis teritoriaze;

e) mdinare mtkvris auzSi mdebareobs qalaqebi: ardahani, axalqalaqi, axalcixe, borjomi,

xaSuri, gori, kaspi, mcxeTa, Tbilisi, rusTavi, aqstafa, mingeCauri, elvaxi, sabirabadi.

2. mdinare maSaveraSi madneulis samTo-gamamdidrebeli kombinatidan dabinZurebuli wylebi

Caedineba, ris gamoc is sxvadasxva toqsikuri da momwamvleli qimiuri elementebiT (nivTierebe-

biT) WuWyiandeba.

3. bunebrivi resursebis racionaluri gamoyeneba niSnavs mis yairaTian, momWirneobiT gamoy-

enebas.

4. XX saukunis 90-iani wlebis dasawyisSi daiSala sabWoTa kavSiri. aman gamoiwvia kavkasiis sam-

rewvelo centrebSi fabrika-qarxnebisa da sxva samrewvelo obieqtebis daxurva. es ki Tavis mxriv

sasargeblo aRmoCnda atmosferuli haerisTvis, radganac gamonabolqvi sagrZnoblad Semcirda.

5. did qalaqebSi Tavmoyrilia uamravi samrewvelo obieqti, romlebic atmosferoSi didi ra-

odenobiT gamonabolqvs uSvebs, amas garda did qalaqebSi didia avtomobilebis ricxvi, romlebic

haeris ZiriTadi Tu ara, erT-erTi damaWuWyianebeli faqtoria.

6. daWuWyianebuli mdinareebi SesarTavTan Tavis mxriv aWuWyianeben zRvis akvatorias, maT

SeaqvT zRvaSi yvela is damaWuWyianebeli elementebi, romlebic maTSi Camdinare wlebiT (qimiuri

da metalurgiuli mrewvelobidan) moxvdnen, agreTve navTobi da navTobproduqtebi, radio-

aqtiuri elementebi, soflis meurneobaSi gamoyenebuli sasuqebi da Sxamqimikatebi, fekalur-

sayofacxovrebo wylebi da sxva.

§ 47. bunebis dacva samxreT kavkasiaSi1. erovnuli parki daculi teritoriaa, sadac unikaluri bunebrivi da istoriuli obieqtebi

mdebareobs da mxolod nawilobrivaa daSvebuli sameurneo saqmianoba da turizmi.

nakrZali daculi teritoriaa, sadac akrZalulia sameurneo saqmianoba da florisa da faunis

81

warmomadgenlebi mkacradaa daculi.

2. bunebis dacvis erT-erTi qmediTi saSualebaa adamianis zemoqmedebiT naklebad Selaxuli

teritoriebis dacva. am mizniT samxreT kavkasiaSi iqmneba erovnuli parkebi.

3. bunebis dacvisa da misi SenarCunebisTvis samxreT kavkasiis qveynebSi mravali RonisZieba tar-

deba. Seiqmna erovnuli parkebi da nakrZalebi, daculia aTeulobiT bunebrivi Zegli. yovelive es

mimarTulia ekologiuri, istoriuli da esTetikuri faseulobebis mqone bunebrivi landSaftebis

SesanarCuneblad.

§ 48. iunesko da samxreT kavkasia1. bunebrivi obieqtebiT gamoirCeva: aSS, avstralia, brazilia, CineTi, indoeTi da sxva.

kulturuli obieqtebiT gamoirCeva: meqsika, CineTi, espaneTi, safrangeTi, italia, didi bri-

taneTi da sxv.

§ 49. kavkasia da saqarTvelo1. saqarTvelo, azerbaijani, somxeTi, ruseTi.

ruseTis SemadgenlobaSia: adiReis, yaraCai-CerqezeTis, yabardo-balyareTis, CrdiloeT os-

eTis, inguSeTis, CeCneTisa da daRestnis avtonomiuri respublikebi, agreTve stavropolis mxare.

saqarTvelos dedaqalaqia Tbilisi, azerbaijanis – baqo, somxeTis – erevani, adiReis – maikopi,

yaraCai-CerqezeTis – Cerkeski; yabardo-balyareTis – nalCiki; CrdiloeT oseTis – vladikavkazi;

inguSeTis – nazrani; CeCneTis – grozno, daRestnis – maxaCyala.

2. saqarTveloc, azerbaijanica da somxeTic samxreT kavkasiaSi mdebareobs. saqarTvelo samxreT

kavkasiis dasavleT nawilSia, romelsac dasavleTidan Savi zRva esazRvreba, samxreTiT – TurqeTi

da somxeTi, aRmosavleTiT ki – azerbaijani da daRestnis avtonomiuri respublika. CrdiloeTiT:

yaraCai-CerqezeTis, yabardo-balyareTis, CrdiloeT oseTisa da CeCneTis avtonomiuri respub-

likebi. azerbaijani mdebareobs samxreT kavkasiis aRmosavleT nawilSi. mas dasavleTidan esaz-

Rvreba saqarTvelo da somxeTi, samxreTiT – irani, aRmosavleTiT – kaspiis zRva, CrdiloeTidan

– daRestnis avtonomiuri respublika.

somxeTi mdebareobs samxreT kavkasiis samxreT nawilSi. mas dasavleTidan esazRvreba TurqeTi,

CrdiloeTidan – saqarTvelo, aRmosavleTidan – azerbaijani, samxreTidan – irani da naxiCevanis

avtonomiuri respublika (azerbaijani).

4. farTobis mixedviT sami yvelaze didi teritoriaa: yabardo-balyareTi, azerbaijani, krasn-

odaris mxare; sami yvelaze patara teritoriaa: inguSeTi, CrdiloeT oseTi, adiRea;

mosaxleobis mixedviT sami yvelaze didi teritoriaa: azerbaijani, krasnodaris mxare; saqarT-

velo; sami yvelaze patara teritoriaa: yaraCai-CerqezeTi, adiRea, inguSeTi.

5. a) saqarTvelo mdebareobs evropis samxreT-aRmosavleT, xolo kavkasiis samxreT-dasavleT

nawilSi.

b) dadebiTia, rom mdebareobs Savi zRvis piras, uaryofiTad SeiZleba CaiTvalos is faqti,

rom regionSi religiuri niSniT erTaderTi marTlmadidebeli qveyanaa.

6. kavkasioni warmoadgenda da kvlavac warmoadgens bunebriv bariers, romelsac samxreT ka-

vkasiis qveynebs momTabare tomebisagan icavda.

7. saqarTvelo aziis qveynebTan ufro axlosaa, vidre evropis qveynebTan.

8. msgavsi geografiuli mdebareoba aqvs magaliTad bulgareTs, gansxvavebuli – Sveicarias.

82

§ 50. saqarTvelos mxareebi1.

kaxeTi Telavi

qvemo qarTli rusTavi

Sida qarTli gori

mcxeTa-mTianeTi mcxeTa

samcxe-javaxeTi axalcixe

imereTi quTaisi

raWa-leCxumi-qvemo

svaneTi

ambrolauri

samegrelo-zemo svaneTi zugdidi

guria ozurgeTi

aWara baTumi

afxazeTi soxumi

Tbilisi

saqarTvelos mxareebi

2. `xevi~ – mcxeTa-mTianeTis;

`mTiuleT-gudamayari~ – mcxeTa-mTianeTis;

`fSavi~ – mcxeTa-mTianeTis;

`xevsureTi~ – mcxeTa-mTianeTis;

`TuSeTi~ – kaxeTis;

`Tori~ – samcxe-javaxeTis.

§ 51. samxreT kavkasiis qveynebi1. a) Savi da feradi metalurgia: saqarTvelo – rusTavi, zestafoni, WiaTura; azerbaijani –

sumgaiTi; somxeTi – alaverdi; kvebis mrewveloba – samive qveynis TiTqmis yvela dasaxlebuli

punqti.

b) marcvleuli kulturebi da vazi samive qveyanaSi, Cais – saqarTvelosa da azerbaijanSi,

brinji – azerbaijanSi.

2. saqarTvelosa da Savi zRvis gavliT.

3. somxeTi mciremiwiani qveyanaa da Tanac teritoriis udidesi nawili mTagoriani reliefiT

xasiaTdeba.

4. saqarTvelos soflis meurneobaSi wamyvani adgili ukavia mevenaxeobas da subtropikul

kulturebs.

somxeTSi soflis meurneobis mTavari dargebia – mevenaxeoba da mebostneoba.

azerbaijanis soflis meurneobis specializaciis dargebia bambis, Tambaqos, xil-bostneulisa

da subtropikuli kulturebis moyvana.

5. klimatur-niadagurma faqtorebma;

6. mecxvareoba;

7. mecitruseoba – dasavleT saqarTveloSi; mevenaxeoba – kaxeTSi, imereTSi, Sida qarTlSi;

mebaReoba – Sida qarTlSi, kaxeTSi; mebostneoba – qvemo qarTlSi, imereTSi.

9. a) saqarTvelo – gudauri, bakuriani, mestia, somxeTi – caxkaZori, b) saqarTvelo – borjomi,

sairme, nabeRlavi da sxv.

§ 52. kavkasiis mosaxleoba1. ZiriTad, reliefma.

83

2. a) samxreT kavkasiaSi

b) kavkasionis maRali mTiani teritoriebi.

3. a) samxreT kavkasiis mosaxleobis ricxovnobaa: 15 mln 902 aTas kaci. CrdiloeT kavkasiis mo-

saxleobis ricxovnobaa: 14 mln 36 aTasi kaci;

b) samxreT kavkasiaSi mosaxleobis simWidrovea 85,5 kaci/km2-ze. CrdiloeT kavkasiaSi 38,1

kaci/km2-ze.

g) saqarTvelos, somxeTisa da azerbaijanis mosaxleobis xvedriTi wili kavkasiis mosaxleo-

baSi Sesabamisad tolia: 15,37%, 10% da 27,7%.

d) mosaxleobis mixedviT: yaraCai-CerqezeTi, adiRea, inguSeTi, CeCneTi, CrdiloeT oseTi,

yabardo-balyareTi, daRestani, stavropolis mxare, somxeTi, saqarTvelo, krasnodaris mxare,

azerbaijani.

simWidrovis mixedviT: yabardo-balyareTi, inguSeTi, yaraCai-CerqezeTi, CeCneTi, stavropo-

lis mxare, daRestani, adiRea, saqarTvelo, krasnodaris mxare, azerbaijani, somxeTi.

4. a) saqarTveloSi cxovroben qarTvelebi, afxazebi, osebi, rusebi da a.S. somxeTSi – somxebi,

azerbaijanSi – azerbaijanelebi, rusebi.

b) osebi, somxebi qurTebi da berZnebi miekuTvnebian indo-evropul enobriv ojaxs. lekebi da

CeCnebi – kavkasiur enaTa ojaxs, azerbaijanelebi – alTaur enaTa ojaxs.

§ 53. kavkasiis qalaqebigaixsene:

1. qalaqi dasaxlebuli punqtia, romelsac didi sivrce ukavia da mniSvnelovani komunikaciebis

centrSia ganlagebuli. qalaqi SeiZleba ewodos iseT dasaxlebas, romlis mcxovrebTa umravlesoba

Tavs irCens ara soflis meurneobiT, aramed vaWrobiTa da mrewvelobiT.

urbanizacia qalaqebisa da qalaqis mosaxleobis ricxovnobis zrdisa da mosaxleobis cxovre-

baSi qalaquri wesis damkvidrebisa da gavrcelebis procesia.

2. qalaqebi funqciebis mixedviT polifunqciur da monofunqciur qalaqebad iyofa.

davaleba:

1. a) Tbilisi, baqo erevani.

b) samxreT kavkasiis qveynebis dedaqalaqebSi 1 mln-ze meti mcxovrebia, danarCeni qalaqebis

mosaxleoba ki 100 aTasidan 200 aTasamdea. CrdiloeT kavkasiaSi ZiriTadad Warbobs qalaqebi, sadac

mosaxleoba 200 aTasidan 400 aTasamdea, mxolod erTi qalaqi (krasnodari) gamoirCeva xalxmrav-

lobiT (500 aTasi – 1 mln. mcxovrebi).

2. urbanizaciis maCvenebeli yvelaze maRalia somxeTSi – 68%.

3. a) baTumis ZiriTadi funqciebia: sadedaqalaqo, sakurorto, saporto;

baqos ZiriTadi funqciebia: sadedaqalaqo, samrewvelo, saporto, saganmanaTleblo.

vladikavkazis ZiriTadi funqcia: sadedaqalaqo da samrewvelo.

diliJanis ZiriTadi funqciaa sakurorto.

b) baqo, baTumi da vladikavkazi polifunqciuri qalaqebia, diliJani – monofunqciuri.

84

IX moswavlis wignSi mocemuli Semajamebeli samuSaoebis pasuxebi

Semajamebeli samuSao II – 1. geosivrcis nawils, romelic adamianis mieraa aTviesebuli anTroposfero hqvia.

2. obieqtis geografiuli mdebareobis dadgena mis sxva obieqtebTan ganlagebis Tavisebure-

bebis dadgenas gulisxmobs.

3. monarqiuli da respublikuri.

4. konstituciuri monarqia aris monarqia, romelSic monarqis Zalaufleba SezRudulia

konstituciiT. Tanamedrove monarqiebis didi nawili konstituciuria. evropis monarqiul sax-

elmwifoebSi monarqebis politikuri Zalaufleba simboluri xasiaTisaa.

absoluturi monarqia aris monarqia, romelSic monarqs aqvs SeuzRudavi Zalaufleba. Taname-

drove faqtiuri absoluturi monarqiebia: brunei, bhutani, omani, saudis arabeTi da svazilendi.

5. ialbuzi (kavkasionze).

6. kaspiis zRva-tba.

7. meqsikis, alaskis, kaliforniis da hudzonis.

8. azias.

9. samxreT amerikaSi.

10. afrikaSi;

11. hekla - k.islandiaze, etna - k. siciliaze (italia), FfuZiama – k. honsiuze (iaponia), ori-

saba – CrdiloeT amerikaSi ( meqsika).

12. dunai Caedineba Sav zRvaSi da amitom atlantis okeanis auzs miekuTvneba.

13. k. borneo (kalimantani).

14. mkvdari zRva gaudinari mlaSe tbaa, romelic mdebareobs israelisa da iordaniis sazR-

varze. farTobi 810 km², sigrZe 67 km, sigane 18 km. ukavia ghoris teqtonikuri Rrmulis yvelaze

dabali nawili. mkvdari zRva warmoadgens xmeleTis yvelaze Rrma depresias dedamiwaze, romlis

wylis done zRvis donidan – 423 m-ze mdebareobs. tbaSi maRalia marilis Semcveloba (33.7%). aR-

mosavleT da dasavleT napirebi cicabo da kldovania, CrdiloeTiT da samxreTiT ekvris saapiro

vake. umTavresad sazrdoobs mdinare iordanes wyliT. hava cxelia, mSrali. naleqebi 50-100 mm

weliwadSi. aorTqleba intensiuria.

maRali marilianobis gamo tba moklebulia organul sicocxles. damaxasiaTebelia donis

mniSvnelovani ryeva. sanapiroebze iReben mineralur marilebs.

15. yvela klimatur sartyleSi: arqtikuli, subarqtikuli, zomieri, subtropikuli. tropi-

kuli, subekvatoruli da ekvatoruli.

16. misisipi misuriT.

17. dreikis.

18. selva da selvasi - tropikuli notio maradmwvane tyea samxreT da centralur amerikaSi.

kamposi - savanis tipis mcenareulobaa braziliaSi.

pampa - samxreT amerikis (ZiriTadad argentinisa da urugvais) subtropikuli stepebia.

indielTa erT-erTi tomis, keCuas, enaze pampasebi „balaxian vakes“ niSnavs. adre pampa balaxiT

dafaruli da ZiriTadad mecxoveleobis ganviTarebis raioni iyo. dRes teritoriis didi nawili

irwyveba da xorblisa da simindis naTesebiTaa dafaruli.

19. ekvatori, CrdiloeTi da samxreTi tropiki.

20. zamTari.

21. kongo anu zairi.

22. viqtoria mdinare zambezze, anxeli mdinare orinokos auzis mdinare Curunze.

23. avstralia.

24. avstraliis.

85

25. avstralia.

26. eris tba CrdiloeT amerikaSi, eiris tba – avstraliaSi.

27. avstralia da antarqtida.

28. antarqtida 1920 wlis 16 (28) ianvars aRmoaCina rusma mogzaurebma fadei belinhauzenma

da mixeil lazarevma, xolo samxreTi polusi - norvegielma mogzaurma rual amundsenma.

29. arc erTs.

30. la-manSis.

II – 1 - amazoni; 2 – nilosi; 3 – anxeli; 4 – himalai; 5 – everesti (jomolungma); 6 – mkvdari zRva;

7 – titikaka; 8 – baikali; 9 – kaspiis zRva; 10 – sahara.

III – 1.

Secdomaa: unda iyos:

afrikas avstralias

pirines skandinaviis

akon-kagua ialbuzi

2.


aRmosavleT dasavleT

barencis beringis

kosciuSko mak-kinli

samumi tornado

IV – k. axali gvinea – 10; gvineis yure – 8; labradoris naxevrkunZuli – 5.

Semajamebeli samuSao III – 1. qveyanaSi mosaxleobis aRweris mixedviT.

2. saSualo simWidrove gamoiTvleba mosaxleobis raodenobis gayofiT teritoriis farTobze.

3. migracia aris mosaxleobis gadaadgileba erTi adgilidan meoreze droebiT an mudmivad.

4. emigracia - politikuri, ekonomikuri an piradi mizezebiT ucxo qveyanaSi mcire xniT an

mudmivad sacxovreblad wasvla.

imigracia — ama Tu im qveynis moqalaqeebis dasaxleba mudmivad an droebiT sxva qveynis

teritoriaze.

5. migraciis saldo udris imigrantebsa da emigrantebs Soris sxvaobas.

6. diaspora aRniSnavs eTnikuri umciresobis jgufs, romelic gadasaxlda, cxovrobs da

moRvaweobs mimReb qveyanaSi, amasTan aqvs Zlieri sentimentaluri da materialuri kavSirebi

warmoSobis qveyanasTan.

7. ltolvilad piri iTvleba mxolod maSin Tu igi gadakveTs qveynis saerTaSorisod aRi-

arebul sazRvars da Semweobisa da mfarvelobisaTvis mimarTavs ucxo qveynis xelisuflebas.

ltolvilad CaiTvleba agreTve yvela piri, romelic agresiis, ucxouri okupaciis, ucxouri

dominaciis an misi warmoSobis an erovnebis qveynis mTel teritoriaze an mis nawilSi sajaro

wesrigis seriozulad xelmyofi movlenebis gamo iZulebulia datovos Tavisi sacxovrebeli da

TavSesafari eZios Tavisi warmoSobis an erovnebis qveynis gareT.

devnilia qveyanaSi mudmivad mcxovrebi moqalaqeobis armqone piri, romelic iZulebuli

gaxda daetovebina mudmivi sacxovrebeli adgili da gadaadgilebuliyo Tavissave qveynis teri-

toriis farglebSi, radgan safrTxe Seeqmna mas an misi ojaxis wevrebis sicocxles, janmrTelobas

86

an Tavisuflebas ucxo qveynis agresiis, Sida konfliqtis an adamianis uflebebis masobrivi dar-

Rvevis gamo.

8. migracia samuSaos Zebnis mizniT.

9. gamqralia qalaqi, roemlic odesrac arsebobda,magarm amJamad aRar arsebobs. mitovebu-

lia qalaqi, romelic garkveuli mizezebis gamo (mag. ekologiuri an teqnogenuri katastrofebis

gamo) amJamad dausaxlebelia.

10. qalaqis funqcia qalaqis mosaxleobis saqmianobis mTavar sferoebs aRniSnavs.

11. qalaqwarmomqneli funqciebi gansazRvravs qalaqis mniSvnelobas da adgils regionSi,

qveynis meurneobaSi, Sromis saerTaSoriso danawilebaSi. es funqciebi uzrunvelyofs qalaqis

Semosavals, amasTan maT mier warmoebuli produqcia moixmareba ara marto imave qalaqSi, aramed

mis farglebs gareTac.

qalaqmomsaxure funqciebi is funqciebia, romelTa produqcia mocemuli qalaqis farglebSi

moixmareba: isini sakuTriv qalaqis mosaxleobis moTxovnilebaTa dasakmayofileblad Seiqmna da

ganviTarda.

12. qalaqis iersaxis ganmsazRvreli elementebia: gzebi, sazRvrebi, kvanZebi, orientirebi.

13. samosaxlo, samreqvelo, satransporto, sasawyobo da mwvane zonebi.

14. mwvane zona qalaqis garemos sanitarul-higienuri mdgomareobis gaumjobesebas, mosaxleo-

bis rekreaciul saqmianobas da saqalaqo garemos esTetikur srulyofas emsaxureba.

15. urbanizacia - esaa qalaqebis zrda-ganviTarebis procesi, qalaqis mosaxleobis xvedriTi

wilis zrda qveyanaSi, regionSi, msoflioSi. sazogadoebis ganviTarebaSi qalaqebis rolis zrdis

procesi, saqalaqo cxovrebis wesis gavrceleba da misi Tanmxlebi sazogadoebrivi procesebi.

16. urbanizacia maRalia ganviTarebul qveynebSi, SedarebiT dabali – ganviTarebad qveynebSi.

17. saqalaqo aglomeracia dasaxlebuli punqtebis, metwilad qalaquri tipis, kompaqturi

dajgufebaa, romlebic alag-alag erTmaneTs erwymis da erTiandeba rTul mravalkomponentur

dinamiur sistemaSi intensiuri sawarmoo, satransporto da kulturuli kavSirebiT. qalaqebis

gaerTianebis mTavari kriteriumebia: a) masiuri samsaxurebrivi, saganmanaTleblo, sayofacxovreba,

kulturuli da rekreaciuli mgzavrobebi; b) 1,5 saaTis farglebSi daniSnulebis adgilis mis-

awvdomoba transportis koridorebis gaswvriv (rkinigza, avtogza da mdinare); g) regularuli

sagareubno eleqtromavlebis, avtobusebis, Tbomavlebis arseboba; d) sakuTari administraciuli

regionebis daqvemdebarebaSi arsebuli dasaxlebebi, garda yvelaze mWidrod mimdebare urbanuli

dasaxlebebisa; e) aeroportis, sarkinigzo kvanZi-terminalis, samdinaro porti-terminalis er-

Tianoba; v) mWidro dasaxleba satransporto koridorebis gaswvriv.

18. ansxvaveben monocentristul (erTi msxvili qalaqi-birTvis garSemo formirebuli, mag.

Tbilisis aglomeracia) da policentistul aglomeeraciebs (romelTac ramdenime qalaqi-birTvi

aqvT, mag. ruris auzSi qalaqebis dajfufeba germaniaSi).

19. tokios, seulis, mexikos, delis, mumbais, niu-iorkis, san-paulus, manilas, los-anJelesis,

Sanxais, osakas, kalkutas, yaraCis, guanCjous, jakartas, kairos, moskovis, Bbuenos-airesis, beijin-

gis (pekinis), dakas, stambolis, rio-de-Janeros, Teiranis, londonis, lagosis, parizis.

20. ZiriTadad ori tipi: mWidro (kompaqturi) da meCxeri (gafantuli).

II – 1.


urbanizacia moZraoba

imigranti emigranti

ltolvili imigranti

2.


mravalSvilianobiT saqmianobiT

87

dedaqalaqi orientirebi

aglomeraciebi bidonvilebi

III – alJiri – 1; norvegia – 10; meqsika – 8.

IV –

qalaqebi

polifunqciuri niu-iorki, parizi, londoni, moskovi,

Tbilisi da sxv.

monofunqciuri

administraciul-politikuri: haaga, strasburgi da sxv.

satransporto: roterdami, xaS-

uri da sxv.

sakurorto: borjomi, soWi,

nica da sxv.

samrewvelo: de-troiti WiaTura, sumgaiTi, da sxv.

kulturul-sagan-manaTleblo: kem-briji, oqsfordi,

haidelbergi da sxv.

Semajamebeli samuSao IIII – 1. materialuri warmobis dargebi bunebriv resurssa da nedleuls produqtad aqceven, xolo

aramaterialuri dargebi produqcias ar qmnian.

2. gamoiyofa sami etapi: agraruli, industrializaciis da postindustrializaciis.

3. samecniero-teqnikuri progresi sawarmoo ZalTa safuZvliani da xarisxobrivi gardaqmnaa

da mecnierTa miRwevebis uSualod sawarmoo praqtikaSi danergvas udevs safuZvlad.

4. samecniero-teqnikuri progresi sami ZiriTadi niSniT xasiaTdeba: sayovelTao xasiaTi,

samecniero-teqnikuri gardaqmnebis daCqareba da muSaxelis kvalifikaciis zrda.

5. mrewvelobis dargebi iyofa damamuSavebel da mopovebiT dargebad.

6. urani.

7. energias, romelic sxvadsxva saxeobis biologiuri masidan miiReba bioenergia ewodeba.

8. agrobiznesi dargTa erTobliobaa, romelic soflis meurneobis produqciis warmoebasTan

erTad sasoflo-sameurneo nawarmis gadamuSavebas, transportirebas, gasaRebisada damzadebis

teqnikur saSualebebs, sasuqebisa da Sxam-qimikatebis warmoebas moicavs.

9. bunebrivi faqtorebi, upirvelesad ki klimati da niadagi.

10. tvirTbrunva da mgzavrTbrunva gadaziduli tvirTebis sidide da gadayvanili mgzavrebis

raodenobaa gadamravlebuli manZilze da izomeba t/km da mgzavri/ km.

11. wylis transporti.

12. saavtomobilo transporti.

13. pirveli sarkinigzo magistrali amoqmedda gaerTianebul samefoSi 1825 wels.

14. pirveli metropoliteni amoqmeddagaerTianebul samefoSi, q. londonSo 1863 wels.

15. suecis arxi transportirebis saSualebas iZleva evropasa da azias Soris afrikis Semovlis

gverdis avliT. panamis arxi mniSvnelovani sanaosno arxia, romelic Wris panamis yels centralur

amerikaSi da akavSirebs atlantisa da wynar okeaneebs.

16. komunikaciis formebia: telefoni, fosta, faqsi, interneti.

17. turizmis saxeebia: agroturizmi, kulturuli turizmi, ekoturizmi, eqstremaluri tur-

izmi, kulturuli memkvidreobis turizmi, samedicino turizmi, sazRvaosno turizmi, religiuri

88

turizmi, kosmo-turizmi, samxedro turizmi, veluri bunebis turizmi, biznes-turizmi, dasvenebis

turizmi, sakongreso turizmi, Sop-turizmi, sportuli turizmi, SemecnebiTi turizmi, saTavga-

dasavlo turizmi, sasoflo turizmi.

18. xelosnobisa da manufaqturebis ganviTarebam, didma geografiulma aRmoCenebma, konkuren-

ciam da a.S.

19. importi aris saqonlis, momsaxurebis, samuSaos, inteleqtualuri saqmianobis Sedegebis

da misTanaTa sazRvargareTidan Semotana romelime qveynis sabaJo teritoriaze maTi qveynidan

gatanis valdebulebis gareSe.

eqsporti aris saqonlis, momsaxurebis, inteleqtualuri saqmianobis Sedegebis qveynis sabaJo

teritoriidan sazRvargareT gatana misi qveyanaSi kvlav Semotanis valdebulebis gareSe.

20. sagareo da saSinao, sacalo da sabiTumo.

II – 1.

aramaterialuri warmoebis sferos

dargebi

jandacva

mesameuli dargebi

sainformacio teqnologia

transporti

turizmi

ganaTleba

vaWroba

sabanko-safinanso biznesi da a.S.

materialuri war-moebis sferos

dargebi

mopove-biTi (samTo) mrewveloba

meoreuli dargebi

damuSavebiTi mrewveloba

mSenebloba

soflis meur-neoba

satyeo meurneoba

pirveladi dargebi

2.

mopovebiTi mrewvelobis dargebi

sasargeblo wiaRiseulis

mopovebaeleqtroener-giis warmoeba

tyis eqspluataciaTevzWera

damamuSavebeli mrewvelobis dargebi

manqanaTmSenebloba

qimiuri mrewveloba

metalurgiuli kompleqsi

msubuqi mrewveloba

kvebis mrewveloba da a.S.

89

3.

III – 1. abreSumis gza; 2 . saneleblebis gza.

Semajamebeli samuSao IVI – 1. Sav da azovis zRvebsa da kaspiis zRva-tbas Soris.

2. maRali adgilia ialbuzi (5642 m) da dabali – kaspiis zRvis sanapiro (-28 m).

3. kavkasiis orografiuli erTeulebia: imierkavkasia, kavkasioni, Crdilo SavizRvispireTi,

kolxeTis dablobi, aRmosavleT amierkavkaisa, mcire kavkasioni, javaxeT-somxeTis mTianeTi da

TaliSi.

4. kavkasioni samxreT kavkasiis havis formirebaSi bunebrivi klimaturi barieris rols asru-

lebs. igi xels uSlis CrdiloeTidan civi haeris masebis SemoWras da samxreTisken gavrcelebas

da piriqiT – samxreTidan CrdiloeTiT Tbili haeris masebis gadaadgilebas.

5. sevanis tba.

6. araqsi uerTdeba md. mtkvars da Caedineba kaspiis zRvaSi, Woroxi - Sav zRvaSi.

7. mdinare mtkvarze.

8. navTobis sabadoebia: baqo (aAzerbaijani), grozno (CeCneTi), maikopi.

9. Sav zRvaSi 200 m-is qvemoT sicocxle ar aris, radgan wyalSi gaxsnilia gogirdwyalbadis

momwavlavi gazi.

10. mangiSlayis, buzaCis, TurqmenbaSis, afSeronis, agraxanis naxevarkunZulebi.

11. mdinare volga.

12. ruseTi, aAzerbaijani, irani, yazaxeTi, TurqmeneTi.

13. kavkasia alpur-himalauri seismuri sartylis TiTqmis centrSi mdebareobs.

14. kavkasiis daculi teritoriebia: ajameTis, babaneuris, bawaris, borjomis, vaSlovnis,

zaqaTalis, lagodexis, kavkasiis, Teberdis, riwis, biWvinTis, yizil-aRajis, Sirvanis, geigelis,

da sxva nakrZalebSi; hirkanis, kolxeTis, borjon-xaragaulis, diliJanis erovnuli parkebi.

15. saqarTvelodan: bagratis taZari da gelaTis monasteri, zemo svaneTi, mcxeTis istoriuli

centri. somxeTidan: alipatisa da sanainis samonastro kompleqsebi, eCmiawinis sakaTedro taZari

da zvartnocis taZari.

azerbaijanidan: Zveli baqo, SirvanSahis sasaxle da qalwulis koSki, gobustanis nakrZali.

II – 1. samxreT kavkasiis daculi teritoriebi; 2- kavkasiis mosaxleobis simWidrove; 3 – ka-

vkasiis qalaqebi.

gadaadgilebis saSualebebi: av-tomobili, gemi, TviTmfrinavi,

matarebeli da sxv.

mimosvlis gzebi: avtobani, rkinig-za, xidi, gvirabi

da sxv.

damatebiTi mowy-obilobebi: aero-porti, avtosad-guri, rkinigzis sadguri, navsad-

guri da sxv.

momsaxure per-sonali: mZRoli, mfrinavi, meman-

qane, dispeCeri da sxv.

satransporto kom-pleqsi

90

X Sefasebarekomendebuli Sefaseba sazogadoebriv mecnierebebSi

პიროვნული განვითარების გეგმის განსაზღვრა და შესრულება მდგრადი განვითარება

უფრო ხშირად მდგრად განვითარებას განმარტავენ, როგორც ‖განვითარებას, რომელიც აწმყოს მოთხოვნებს იმგვარად აკმაყოფილებს, რომ მომავალ თაობებს არ ართმევს მოთხოვნათა დაკმაყოფილების შესაძლებლობას.‖ 7

7 United Nations. 1987."Report of the World Commission on Environment and Development." General Assembly Resolution

42/187, 11 December 1987. Retrieved: 2007-04-12; Smith, Charles; Rees, Gareth (1998). Economic Development, 2nd edition. Basingstoke: Macmillan. ISBN 0333722280

ის ცვლილებათა პროცესია, რომელშიც ბუნებრივი რესურსების მოხმარება, ინვესტიციები, მეცნიერულ-ტექნიკური განვითარება,

პიროვნების განვითარება და ინსტიტუციური ცვლილებები ურთიერთშეთანხმებულია და ამყარებს ადამიანის მოთხოვნილებებისა და მისწრაფებების დასაკმაყოფილებლად საჭირო აწმყო და სამომავლო პოტენციალს. გარკვეულწილად, საუბარია ადამიანთა ცხოვრების ხარისხის უზრუნველყოფაზე. თვითმმართველობა და მმართველობა

თვითმმართველობა და მმართველობა უკავშირდება იმ გადაწყვეტილებებს (ინდივიდუალურ, ოჯახის, თემის, ქვეყნის დონეზე), რომლებიც განსაზღვრავს მოლოდინებს, ძალაუფლების მინიჭებას ან საქმიანობის კონტროლს. ის მოიცავს ინდივიდუალური, ან ჯგუფური თუ საზოგადოებრივი საქმიანობის მართვის პროცესებისა და ლიდერობის სპეციფიკურ ნაწილს. გეოგრაფიული კვლევა

ამ მიმართულების მთავარი მიზანია, მოზარდმა გააცნობიეროს გეოგრაფიისა და გეოგრაფიული ცოდნის მნიშვნელობა ადამიანის საქმიანობის სხვადასხვა სფეროსათვის. გაეცნოს გეოგრაფიული კვლევების ტრადიციულ (აღწერითი, შედარებით-გეოგრაფიული, კარტოგრაფიული) და ახალ (მათემატიკური, დისტანციური, გეოინფორმაციული) მეთოდებს. შეისწავლოს გეოგრაფიული პროგნოზისა და მოდელირების საკითხები. შეძლოს შესაბამის პრობლემასთან დაკავშირებული თეორიული მასალის და წყაროების მოძიება; საველე პირობებში ინფორმაციის შეგროვება, მასალის ორგანიზება, ანალიზი და გეოგრაფიული თემის სტრუქტურის შემუშავება.

სამოქალაქო თავდაცვისა და უსაფრთხოების სწავლა-სწავლება მიმდინარეობს სამი ძირითადი მიმართულებით: პირადი უსაფრთხოების უზრუნველყოფა ყოველდღიურ ცხოვრებაში; საგანგებო ვითარებებში უსაფრთხო ქცევის საფუძვლები; გადაუდებელი ექიმამდელი დახმარება.

ადამიანის სიცოცხლისა და ჯანმრთელობის საფრთხეები სხვადასხვაგვარია თავისი წარმოშობის/მიზეზების, გავრცელების, ზემოქმედი ფაქტორების, შედეგებისა და შესაბამისი უსაფრთხოების ზომების მიხედვით. იმავდროულად, ბავშვის ზრდასთან ერთად იცვლება როგორც მასთან დაკავშირებული საფრთხეების ტიპები, ისე უსაფრთხოების ზომების დაცვის შესაძლებლობები.

მოსწავლესა და სწავლის შედეგზე ორიენტებული საგანმანათლებლო პროცესი, ბუნებრივია, უნდა ითვალისწინებდეს როგორც საფრთხეებისა და მასთან გამკლავების, ისე ბავშვების ასაკობრივ თავისებურებებს.

მნიშვნელოვანია, რომ სამოქალაქო თავდაცვისა და უსაფრთხოების საგანმანათლებლო პროგრამა ითვალისწინებდეს მრავალფეროვან შესაძლებლობებს სხვადასხვა მოტივაციისა და შესაძლებლობის მოსწავლეთათვის. ვ) შეფასება საზოგადოებრივ მეცნიერებებში

შეფასების კომპონენტები საზოგადოებრივ მეცნიერებებში: საკლასო სამუშაო 2. საშინაო დავალება 3. შემაჯამებელი დავალება

4. საკლასო სამუშაო ფასდება შემდეგი ცოდნა8 და უნარები:

1. პრობლემის გააზრება კომუნიკაცია სწავლა

თანამშრომლობა საზოგადოებრივ ცხოვრებაში აქტიური მონაწილეობა შემოქმედებითობა დროის ისტორიული გაგება გარემოზე პასუხისმგებლობა და ზრუნვა ისტორიული კვლევა გეოგრაფიული კვლევა სივრცეში ორიენტირება ისტორიული ეპოქის განცდა თვალსაჩინოებების გამოყენება და შექმნა

8 ცოდნა ფასდება თითოეული საგნისა და კლასის პროგრამული შინაარსის შესაბამისად

უნარები ფასდება შემდეგი აქტივობებით: თემასთან დაკავშირებით დასმული კითხვებით დასმულ კითხვაზე გაცემული პასუხით განსახილველ საკითხთან დაკავშირებული მსჯელობითა და ანალიზით განხილული მოვლენებისა და პროცესებისადმი საკუთარი დამოკიდებულების გამოხატვით დასმული პრობლემის გადაჭრის გზის შეთავაზებით ჯგუფურ მუშაობაში შეტანილი წვლილით დისკუსიაში მონაწილეობის სიხშირით ახსნილი ცნებებისა და ტერმინების განმარტებებითა თუ გამოყენებით მოვლენებისა და პროცესების განხილვისას საკუთარი მოსაზრების დასაბუთებით თვალსაჩინოებების გამოყენებითა და შექმნით პრეზენტაციით დროის ლიმიტის დაცვით დისკუსიაში გამოთქმული მოსაზრებებითა და არგუმენტებით

საშინაო დავალება ფასდება შემდეგი ცოდნა და უნარები: 2. პრობლემის გააზრება ინფორმაციის მოპოვება და ორგანიზება კავშირებისა და მიმართებების დადგენა კომუნიკაცია სწავლა თანამშრომლობა პრობლემის გადაჭრა შემოქმედებითობა ისტორიული დროის გაგება გარემოზე პასუხისმგებლობისა და ზრუნვა ისტორიულ-გეოგრაფიული კვლევა სივრცეში ორიენტირება ისტორიული ეპოქის განცდა თვალსაჩინოებების გამოყენება და შექმნა კრიტიკული აზროვნება

უნარები ფასდება შემდეგი აქტივობებით: ცნებებისა და ტერმინების განმარტებებითა თუ გამოყენებით მოვლენებისა და პროცესების განხილვისას მოსაზრებების არგუმენტირებით დასმულ კითხვაზე გაცემული პასუხით განსახილველ საკითხთან დაკავშირებული მსჯელობითა და ანალიზით დასმული პრობლემის გადაჭრის გზის ჩამოყალიბებით თვალსაჩინოებების გამოყენებითა და შექმნით პრეზენტაციით დისკუსიაში გამოთქმული მოსაზრებებითა და არგუმენტებით წერითი ნამუშევრის შექმნით

შემაჯამებელი შეფასება9

ფასდება შემდეგი უნარები: 3. კრიტიკულ პირობებში (ტესტი, საკონტროლო და სხვა) ცოდნისა და უნარ-ჩვევების გამომჟღავნება პრობლემის გააზრება

91

თანამშრომლობა საზოგადოებრივ ცხოვრებაში აქტიური მონაწილეობა შემოქმედებითობა დროის ისტორიული გაგება გარემოზე პასუხისმგებლობა და ზრუნვა ისტორიული კვლევა გეოგრაფიული კვლევა სივრცეში ორიენტირება ისტორიული ეპოქის განცდა თვალსაჩინოებების გამოყენება და შექმნა

8 ცოდნა ფასდება თითოეული საგნისა და კლასის პროგრამული შინაარსის შესაბამისად

უნარები ფასდება შემდეგი აქტივობებით: თემასთან დაკავშირებით დასმული კითხვებით დასმულ კითხვაზე გაცემული პასუხით განსახილველ საკითხთან დაკავშირებული მსჯელობითა და ანალიზით განხილული მოვლენებისა და პროცესებისადმი საკუთარი დამოკიდებულების გამოხატვით დასმული პრობლემის გადაჭრის გზის შეთავაზებით ჯგუფურ მუშაობაში შეტანილი წვლილით დისკუსიაში მონაწილეობის სიხშირით ახსნილი ცნებებისა და ტერმინების განმარტებებითა თუ გამოყენებით მოვლენებისა და პროცესების განხილვისას საკუთარი მოსაზრების დასაბუთებით თვალსაჩინოებების გამოყენებითა და შექმნით პრეზენტაციით დროის ლიმიტის დაცვით დისკუსიაში გამოთქმული მოსაზრებებითა და არგუმენტებით

საშინაო დავალება ფასდება შემდეგი ცოდნა და უნარები: 2. პრობლემის გააზრება ინფორმაციის მოპოვება და ორგანიზება კავშირებისა და მიმართებების დადგენა კომუნიკაცია სწავლა თანამშრომლობა პრობლემის გადაჭრა შემოქმედებითობა ისტორიული დროის გაგება გარემოზე პასუხისმგებლობისა და ზრუნვა ისტორიულ-გეოგრაფიული კვლევა სივრცეში ორიენტირება ისტორიული ეპოქის განცდა თვალსაჩინოებების გამოყენება და შექმნა კრიტიკული აზროვნება

უნარები ფასდება შემდეგი აქტივობებით: ცნებებისა და ტერმინების განმარტებებითა თუ გამოყენებით მოვლენებისა და პროცესების განხილვისას მოსაზრებების არგუმენტირებით დასმულ კითხვაზე გაცემული პასუხით განსახილველ საკითხთან დაკავშირებული მსჯელობითა და ანალიზით დასმული პრობლემის გადაჭრის გზის ჩამოყალიბებით თვალსაჩინოებების გამოყენებითა და შექმნით პრეზენტაციით დისკუსიაში გამოთქმული მოსაზრებებითა და არგუმენტებით წერითი ნამუშევრის შექმნით

შემაჯამებელი შეფასება9

ფასდება შემდეგი უნარები: 3. კრიტიკულ პირობებში (ტესტი, საკონტროლო და სხვა) ცოდნისა და უნარ-ჩვევების გამომჟღავნება პრობლემის გააზრება

ინფორმაციის მოპოვება და ორგანიზება კავშირებისა და მიმართებების დადგენა კომუნიკაცია ისტორიულ-გეოგრაფიული კვლევა პრობლემის გადაჭრა შემოქმედებითობა სივრცეში ორიენტირება ისტორიული ეპოქის განცდა თვალსაჩინოებების გამოყენება და შექმნა გარემოზე პასუხისმგებლობა და ზრუნვა კრიტიკული აზროვნება

9 შემაჯამებელი სამუშაოები სრულდება როგორც ზეპირი (დისკუსია, ინსცენირება) და წერითი (ტესტი, ნაშრომი, ისტორიულ-გეოგრაფიული თმა), ისე შერეული (პრეზენტაციის ან პროექტის წარდგენა,) ფორმით სასწავლო თემის, თემების ბლოკისა თუ საწავლო პროცესის გარკვეული ეტაპის დასრულების შემდგომ.

შემაჯამებელი დავალებების ტიპები: საკონტროლო წერა ტესტირება კითხვა-პასუხი თემა/ესე პრეზენტაცია პროექტი რეფერატი კვლევა დისკუსია/დებატები კონფერენცია

მოთხოვნები, რომლებსაც უნდა აკმაყოფილებდეს შემაჯამებელი დავალებები დავალების თითოეულ ტიპს უნდა ახლდეს თავისი შეფასების ზოგადი რუბრიკა; ზოგადი რუბრიკა უნდა დაზუსტდეს კონკრეტული დავალების პირობისა და განვლილი მასალის გათვალისწინებით; 10 ქულა უნდა გადანაწილდეს რუბრიკაში შემავალ კრიტერიუმებზე; მითითებული უნდა იყოს საგნობრივი სტანდარტის ის შედეგები, რომელთა შეფასებასაც ემსახურება შემაჯამებელი დავალება.

შეფასების რუბრიკის ნიმუშები: პრეზენტაციის შეფასების რუბრიკა

ამ შემთხვევაში მოსწავლეებს თითოეულ კრიტერიუმში ენიჭებათ ნული ან ერთი ქულა და საბოლოო ქულის გამოსაყვანად ითვლება მათი ჯამი. მაქსიმალური ჯამი არის ათი ქულა.

მოსწავლის სახელი, გვარი

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9.

საინტერესო შესავალი (პრობლემის იდენტიფიცირება) 1

კვლევების/ნაშრომის წარმოჩენის უნარი 1

შემოქმედებითი უნარი 1

პრობლემის გადაჭრის გზების შეთავაზება 0

თემის გასაგებად წარმოდგენა (ლოგიკური ჯაჭვი) 0

საუბარი (გამართულობა, ტემბრი) 1

92

ინფორმაციის მოპოვება და ორგანიზება კავშირებისა და მიმართებების დადგენა კომუნიკაცია ისტორიულ-გეოგრაფიული კვლევა პრობლემის გადაჭრა შემოქმედებითობა სივრცეში ორიენტირება ისტორიული ეპოქის განცდა თვალსაჩინოებების გამოყენება და შექმნა გარემოზე პასუხისმგებლობა და ზრუნვა კრიტიკული აზროვნება

9 შემაჯამებელი სამუშაოები სრულდება როგორც ზეპირი (დისკუსია, ინსცენირება) და წერითი (ტესტი, ნაშრომი, ისტორიულ-გეოგრაფიული თმა), ისე შერეული (პრეზენტაციის ან პროექტის წარდგენა,) ფორმით სასწავლო თემის, თემების ბლოკისა თუ საწავლო პროცესის გარკვეული ეტაპის დასრულების შემდგომ.

შემაჯამებელი დავალებების ტიპები: საკონტროლო წერა ტესტირება კითხვა-პასუხი თემა/ესე პრეზენტაცია პროექტი რეფერატი კვლევა დისკუსია/დებატები კონფერენცია

მოთხოვნები, რომლებსაც უნდა აკმაყოფილებდეს შემაჯამებელი დავალებები დავალების თითოეულ ტიპს უნდა ახლდეს თავისი შეფასების ზოგადი რუბრიკა; ზოგადი რუბრიკა უნდა დაზუსტდეს კონკრეტული დავალების პირობისა და განვლილი მასალის გათვალისწინებით; 10 ქულა უნდა გადანაწილდეს რუბრიკაში შემავალ კრიტერიუმებზე; მითითებული უნდა იყოს საგნობრივი სტანდარტის ის შედეგები, რომელთა შეფასებასაც ემსახურება შემაჯამებელი დავალება.

შეფასების რუბრიკის ნიმუშები: პრეზენტაციის შეფასების რუბრიკა

ამ შემთხვევაში მოსწავლეებს თითოეულ კრიტერიუმში ენიჭებათ ნული ან ერთი ქულა და საბოლოო ქულის გამოსაყვანად ითვლება მათი ჯამი. მაქსიმალური ჯამი არის ათი ქულა.


1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9.

საინტერესო შესავალი (პრობლემის იდენტიფიცირება) 1

კვლევების/ნაშრომის წარმოჩენის უნარი 1

შემოქმედებითი უნარი 1

პრობლემის გადაჭრის გზების შეთავაზება 0

თემის გასაგებად წარმოდგენა (ლოგიკური ჯაჭვი) 0

საუბარი (გამართულობა, ტემბრი) 1

თვალსაჩინოებების გამოყენება 0

აუდიტორიასთან კონტაქტი 1

ინფორმაციის ფლობის უნარი (ადეკვატური კითხვა-პასუხი) 1

დროის ლიმიტის დაცვა 0

ჯამი 6

პროექტის შეფასების განზოგადებული რუბრიკა მაქსიმალური ჯამური ქულის გაყოფით სამზე მოხდება მოგროვილი ქულების ათქულიან შეფასებაზე გადაყვანა

ელემენტარული

1 ქულა მისაღები 2 ქულა

ოსტატური 3 ქულა

1.მიზანი არ არის კარგად გამოკვეთილი, ბუნდოვანია

ხდება ერთ მიზანზე ფოკუსირება კარგად გამოკვეთილი მიზნები, მარტივად აღსაქმელი

2.ორგანიზება სუსტად ორგანიზებული, არ არის იდეებს შორის ლოგიკური ჯაჭვი, რაც აბნევს მკითხველს/მსმენელს

გააზრებულია თანმიმდევრულობა, ორგანიზების ნიშნებით, ზოგი გადასვლა იდეებს შორის არის მარტივი, ზოგი გაუგებარი

კარგად ორგანიზებული ფორმატი, ლოგიკური გადასვლა ერთი იდეიდან მეორეზე, ორგანიზება ზრდის პროექტის ეფექტურობას

3.შინაარსის კორექტულობა

ხშირად გვხვდება შეუსაბამო, მცდარი ინფორმაცია,

ძირითადად კორექტულია, ზოგიერთი შეუსაბამო ან მცდარი ინფორმაციით

მთლიანად კორექტული, ფაქტები ზუსტი და მკაფიო

4.ენობრივი გამართულობა

ენობრივად გაუმართავი, ხშირი შეცდომებით

ენობრივად გამართული, მცირე შეცდომებით

ენობრივად გამართულია, დაცულია პუნქტუაციის ნიშნები

5.კვლევა კვლევა არაეფექტურადაა დაგეგმილი, გამოყენებული წყაროები არ არის სანდო, ანალიზი ზედაპირულია

კვლევა დაგეგმილია, მაგრამ ჯგუფის პოტენციალი მთლიანად არ არის გამოყენებული, შეზღუდული რაოდენობის წყაროებია გამოყენებული, ანალიზი მისაღებია

კვლევა არის დაგეგმილი, გამოყენებულია არაერთი წყარო და ანალიზი სიღრმისეულია

6.თვალსაჩინოებები

თვალსაჩინოებები ხშირად შინაარსთან შეუსაბამოა, ან არ არის ჯგუფის მიერ შექმნილი

თვალსაჩინოებების კავშირი შინაარსთან ნატელია, მაგრამ ერთფეროვანია,

მრავალფეროვანი, შინაარსის შესატყვისი, აკურატულად შესრულებული

7.შემოქმედებითობა

მცირე შემოქმედებითი ენერგიის დანახარჯი ჯგუფის მხრიდან

ზოგჯერ ჩანს ჯგუფის ორიგინალური აზრები, რაც ეხმარება პროექტის უკეთ წარმოჩენაში

ჩანს ჯგუფის ორიგინალობა, სიახლე და თავისებური ხედვა, რაც პროექტს საინტერესოს ხდის

8.კავშირები საგნებთან

არ ჩანს ჯგუფის კომპეტენცია საგნებში, გვხვდება ფაქტების უზუსტო ინტერპრეტირება

მოსაზრებები დაკავშირებულია ერთი ან ორი საგნიდან მიღებულ ცოდნასთან

ხდება მთავარი მოსაზრებების დაკავშირება სხვადასხვა საგნიდან მიღებულ ცოდნასთან, რაც მიუთითებს ჯგუფის მრავალი მიმართულებით კომპეტენტურობაზე

9.დასკვნები არ არის ჩამოყალიბებული დასკვნები

დასკვნები ჩამოყალიბებულია კვლევის ადეკვატურად, მაგრამ არ არის მკაფიო

დასკვნებში არის სიახლე (ორიგინალობა), ლოგიკური კავშირი იგრძნობა კვლევასთან, ისინი მკაფიოდაა ჩამოყალიბებულია

10.პრეზენტაცია ეფექტურად არ არის წარმოჩენილი პროექტის არსი, უჭირს აზრის ჩამოყალიბება და პასუხების გაცემა, არ არის მიზნობრივად გამოყენებული თვალსაჩინოებები

ბუნდოვნად აყალიბებს პროექტის არსს, იყენებს თვალსაჩინოებებს, პასუხობს შეკითხვების უმეტესობას

ნათლად ჩამოყალიბებული პროექტის არსი, მკაფიო მეტყველება, აუდიტორიაზე გათვლილი, ძირითადი იდეებია გაშლილი, იყენებს თვალსაჩინოებებს და პასუხობს ყველა კითხვას

რეფერატის შეფასების რუბრიკა

ამ შემთხვევაში მე-3 და მე-5 კრიტერიუმები ფასდება 0-2 ქულით, ხოლო ყველა დანარჩენი 0 ან 1 ქულით. მაქსიმალური ჯამი არის ათი

ქულა.

93





ჯამი 6









































ქულა.

94


1.

1.მიზანი/თეზისი – კვლევის შედეგად გამოთქმული ძირითადი იდეა 1

2.რეფერატის ორგანიზება 1

3.შინაარსის კორექტულობა, ფაქტობრივი საიმედოობა 2

4.ენობრივი გამართულობა 0

5.კვლევა 2

6.ილუსტრაციები/ თვალსაჩინოებები 1

7.შეთავაზებული მოსაზრების არგუმენტებითა და მაგალითებით გამყარება 1

8.დასკვნები 1

ჯამი 9

დისკუსიის შეფასების რუბრიკა

კონკრეტულ მოსწავლეს თითოეული კრიტერიუმის გასწვრივ ენიჭება შესაბამისი ქულა, ჯამდება ყველა კრიტერიუმში მიღებული ქულები და იყოფა ექვსზე (გამოითვლება მათი საშუალო არითმეტიკული).

III დონე (8-10 ქულა) II დონე (5-7 ქულა) I დონე (1-4 ქულა) მოსმენა ყოველთვის უსმენს და

თვალყურს ადევნებს ორატორს

ხშირად უსმენს და უყურებს ორატორს

იშვიათად უსმენს და უყურებს ორატორს

საუბარი მკაფიოდ მეტყველებს და უყურებს მსმენელებს

ძირითადად მეტყველება გასაგებია და უყურებს მსმენელებს

მეტყველება არამკაფიოა, მსმენელებს უჭირთ გაგება

არავერბალური კომუნიკაცია

შეუძლია ეფექტურად აღიქვას და გამოიყენოს არავერბალური კომუნიკაციის ფორმები (თვალით, ჟესტებით, გამომეტყველებით, ხმით)

ხშირად შეუძლია დაამყაროს არავერბალური კონტაქტი

იშვიათად იყენებს არავერბალურ კომუნიკაციის ფორმებს

მონაწილეობა უჩვენებს ინტერესს დისკუსიის თემისადმი საჭირო კომენტარებითა და აზრების გამოთქმით

ძირითადად გამოხატავს ინტერესს. კომენტარები და აზრები ყოველთვის არაა თემის შესატყვისი

მცირე ინტერესი აქვს. არ გამოხატავს ან ვერ უკავშირებს თავის მოსაზრებებს სადისკუსიო თემას

კოოპერაცია თანამშრომლობს თანაკლასელებთან, აცლის სხვებს აზრის გამოთქმას და იცავს დისკუსიის წესებს

ძირითადად თანამშრომლობს თანაკლასელებთან, ზოგჯერ ერთვება სხვის საუბარში, ძირითადად იცავს დისკუსიის წესებს

იშვიათად თანამშრომლობს და იცავს დისკუსიის წესებს

მოსაზრების არგუმენტირება

მოსაზრება ორიგინალურია და გამყარებულია ფაქტებით, ცნებებით. არის ლოგიკური კავშირი საკითხთან

მოსაზრების გასამყარებლად გამოყენებულია სადავო ფაქტები და ცნებები

მოსაზრება მოკლებულია ლოგიკურ კავშირს საკითხთან და არ არის გამყარებული ფაქტებით

10 ისტორიისთვის შესაძლოა მე-6 კრიტერიუმი არ გავითვალისწინოთ, შესაბამისად მე-7 კრიტერიუმი შეფასდება მაქსიმალური 2 ქულით. შემაჯამებელი დავალების კონკრეტული მაგალითი ისტორიაში: დაწერეთ თემა : ,,პირველი ჯვაროსნული ლაშქრობა‘’.

ა) ჩამოაყალიბეთ კვლევის ძირითადი იდეა, თეზისი;





ჯამი 6









































ქულა.

95

ვარაუდი საფუძველს მოკლებულია

სათანადო ვარაუდებს, თანამიმ-დევრულად დალა-გებული მასალის საფუძველზე ახერხებს თავისთვის საინტერესო კითხვებზე პასუხის გაცემას

15. ილუსტრაციები/ თვალსაჩინოებები

0-1 _ _ _

16. შეთავაზებული მოსაზრების არგუმენტებითა და მაგალითებით გამყარება

0-2 0 ქულა - არ აქვს საკუთარი პოზიცია

1 ქულა - ცდილობს შემოგვთავაზოს საკუთარი ხედვა საკითხთან მიმართებაში, თუმცა საკუთარ პოზიციის დაცვა უჭირს.

2 ქულა - ავლენს საგნის კარგ ცოდნას, დამუშავებული მა-სალის მოშველიებით კარგად აყალიბებს საკუთარ პოზიციას და ამყარებს მას არგუმენტებით მსჯელობს თამამად, ანგარიშს უწევს, მაგრამ ბრმად არ ენდობა ავტორიტეტებს.

8. დასკვნები 0-1 0 ქულა - რეფერატში მოცემული დასკვნები არაარგუმენტირებული და მცდარია

1 ქულა - აჯამებს კვლევის შედეგებს, კარგად ახერხებს ამის მკითხველამდე მიტანას.

ჯამური ქულა

11 ისტორიისთვის შესაძლოა მე-6 კრიტერიუმი არ გავითვალისწინოთ. ასეთ შემთხვევაში მე-7 კრიტერიუმი შეფასდება მაქსიმალური 2 ქულით. სტანდართან შესაბამისობა- მაგალითი შესაბამისობაშია X კლასის ისტორიის სტანდარტის მიმართულების - ისტორიული ინტერპრეტაცია და კვლევა - მე-4, მე-5, მე-6, მე -7 შედეგებსა და მიმართულების - კომუნიკაცია - მე-8 შედეგთან; ასევე XI კლასის ისტორიის სტანდარტის მიმართულების - სახელმწიფო მმართველობა და პოლიტიკა - მე-5 შედეგთან.

შემაჯამებელი დავალების კონკრეტული მაგალითი გეოგრაფიაში:

წარმოადგინეთ თემა - ,, გერმანიის კომპლექსური დახასიათება‖, ა) განიხილეთ შემდეგი საკითხები: 1) გერმანიის ფიზიკურ-გეოგრაფიული მდებარეობა, 2) ბუნებრივი რესურსები, 3) მოსახლეობა

(სქესობრივ-ასაკობრივი სტრუქტურა, მიგრაცია, ეკონომიკურად აქტიური მოსახლეობა) 4) ეკონომიკური მდგომარეობა (მეურნეობის დარგები, ტრანსპორტი), 5)პოლიტიკური მდგომარეობა (პოლიტიკური სტრუქტურა).

ბ) იმსჯელეთ და გამოიტანეთ დასკვნები (ქვეყნის ადგილი მსოფლიო პოლიტიკურ რუკაზე და მისი განვითარების მომავალი პერსპექტივები).

შეფასების კრიტერიუმები განიხილავს პირველ ხუთ საკითხს

0-1-2

0 ქულა - ზედაპირულად განიხილავს მხოლოდ ერთ ან ორ საკითხს

1 ქულა - განიხილავს დავალებაში მოცემული საკითხების ნახევარზე მეტს

2 ქულა - განიხილავს ხუთივე საკითხს

იცავს შინაარსობრივ თანამიმდევრობას

0-1 0 ქულა - არათანამიმდევრულად გადადის ერთი საკითხიდან მეორეზე.

------------------ 1 ქულა - თანმიმდევრულად განიხილავს საკითხებს

ავლენს ანალიზისა და კრიტიკულ აზროვნებს

0-2 0 ქულა - ყურადღებას ამახვილებს მხოლოდ ფაქტებზე, არ ავლენს კრიტიკული

1 ქულა აანალიზებს ერთ-ორ საკითხს და მათ მიმართ გამოხატავს საკუთარ

2 ქულა მოსწავლე აანალიზებს მასალაში მოცემულ საკითხებს, გამოხატავს მათთან

უნარს აზროვნების უნარს. დამოკიდებულებას დაკავშირებით საკუთარ პოზიციას

იყენებს თვალსაჩინოებებს

0-1 0 ქულა - თვალსაჩინოება არ არსებობს ან ძალიან მწირია

------------------ 1 ქულა - მოხსენებას ახლავს მრავალფეროვანი თვალსაჩინოება

საუბრობს გარკვევით და გამართულად

0-1 0 ქულა - საუბრობს გაურკვევლად, ჭირს აზრის გამოტანა

1 ქულა - საუბრობს გარკვევით, გამართულად მეტყველებს

პასუხობს დასმულ კითხვებს, ავლენს შესწავლილი საკითხების ცოდნას

0-1 0 ქულა-საერთოდ ვერ პასუხობს აუდიტორიის მიერ დასმულ კითხვებს,

1ქულა-ადეკვატურად პასუხობს კითხვებს, ავლენს ცოდნასა და ანალიზის უნარს

იცავს დროის ლიმიტს

0-1

0 ქულა - არ იცავს დროის ლიმიტს

1 ქულა - დროის ლიმიტი დაცულია

გამოაქვს დასკვნა/ები

0-1-2

0 ქულა - ვერ გამოაქვს დასკვნა/გამოაქვს არადეკვატური დასკვნა/ები.

1ქულა გამოაქვს გარკვეული დასკვნები, მაგრამ ვერ ასაბუთებს მათ.

2 ქულა -გამოაქვს საინტერესო დასკვნები, განმარტავს მათ სოციალურ-ეკონომიკური კონტექსტის და მნშვნელოვანი ფაქტორების გაანალიზების საფუძველზე, მსჯელობა საინტერესოა და დამაჯერებელი.

სტანდართან შესაბამისობა - შემაჯამებელი დავალება შესაბამისობაშია XI კლასის გეოგრაფიის სტანდარტის მეორე შედეგთან: გეო.XI.2. მოსწავლეს შეუძლია სოციალურ-ეკონომიკური ხასიათის გლობალური პრობლემების ანალიზი.

თავი XXXVI

საგნობრივი კომპეტენციები დაწყებით საფეხურზე

IV კლასი სამოქალაქო თავდაცვა და უსაფრთხოება (მოძრაობის უსაფრთხოება)



პირადი უსაფრთხოების უზრუნველყოფა საგანგებო ვითარებებში უსაფრთხო ქცევის საფუძვლები უსაფ. IV. 1. მოსწავლეს შეუძლია გამოიყენოს უსაფრთხოდ მოძრაობის წესები. უსაფ. IV. 2. მოსწავლეს შეუძლია გამოიყენოს ხალხმრავალ ადგილებში და საველე პირობებში უსაფრთხოდ ქცევის წესები.

უსაფ. IV. 3. მოსწავლეს შეუძლია აღწეროს უჩვეულო ვითარებაში უსაფრთხო ქცევის საფუძვლები.

წლის ბოლოს მისაღწევი შედეგები და ინდიკატორები მიმართულება: პირადი უსაფრთხოების უზრუნველყოფა უსაფ. IV. 1. მოსწავლეს შეუძლია გამოიყენოს უსაფრთხოდ მოძრაობის წესები.

შედეგი თვალსაჩინოა, თუ მოსწავლე: ამოიცნობს საგზაო მოძრაობის წესებს; კონკრეტულ ვითარებას შეუსაბამებს საგზაო მოძრაობის წესებს.

უსაფ. IV. 2. მოსწავლეს შეუძლია გამოიყენოს ხალხმრავალ ადგილებში და საველე პირობებში უსაფრთხოდ ქცევის წესები.

96

geografiuli saSualebebis gamoyeneba da Seqmna

nimuSi #1

elementaruli (1-4)

1. rukis kiTxva _ wakiTxuli informacia erTi an ramdenime elementisagan Sedgeba.2. geografiuli saSualebebis gamoyeneba _ uWirs adekvaturi monacemebis Segroveba

an misi informacia arasandoa3. geografiuli saSualebebis Seqmna _ simboloebi ZiriTadad uzustodaa datanili da

informacia ar aris sando. ar aqvs saTauri da legenda

saSualo (5-7)

1. rukis kiTxva _ esaWiroeba miTiTebebi, rogor moipovos saWiro informacia, mopovebuli informacia arasrulia da zogjer uzusto.

2. geografiuli saSualebebis gamoyeneba _ ereva saSualebebis Tematuri daniSnuleba. srulad ver moipovebs da amuSavebs informacias.

3. geografiuli saSualebebis Seqmna _ zogi simbolo ar aris saTanado adgilas datanili da informacia arazustia an ar aris srulad aRqmadi. aqvs saTauri, legenda araa sruli.

sanimuSo (8-10)

1. rukis kiTxva _ damoukideblad da srulad moipovebs informacias.2. geografiuli saSualebebis gamoyeneba _ asxvavebs sxvadasxva tipis saSualebas

Tematikis mixedviT da SeuZlia maTgan saWiro informaciis mopoveba. informaciis Sedareba, ranJireba da interpretireba teqstad an sxva saSualebad.

3. geografiuli saSualebebis Seqmna _ informacia daaqvs saTanado adgilas, simboloe-bis swori gamoyenebiT, da aqvs saTauri da legendis sxva elementebi. datanili informacia kargad aRqmadia.

97

nimuSi #2

niSani 1-4 5-7 8-10

damoukideblad da sru-liad moipovebs infor-macias.

asxvavebs sxvadasxva tipis saSualebas Tema -tikis mixedviT da Seu-Zlia maTgan saWiro informaciis mopoveba. inofrmaciis Seda reba, ranJireba da inte r pre-tireba teqstad an sxva saSualebad

informacia daaqvs saTa-nado adgilas simbo lo-ebis swori gamo ye nebiT. daaqvs saTauri da lege-ndis sxva elementebi. datanili informacia kargad aRqmadia.

gansazRvravs mTavar sakiTxs, esmis avtoris miznebi, gamoaqvs wya-rodan meoradi info-rmacia.

rukis kiTxva, wyaroze muSaoba

geografiulisaSualebebis gamoyeneba

geografiulisaSualebebisSeqmna

wyaros mTavari sakiTxis (sakiTxebi) da avtoris mizne bis gansazRvra

wakiTxuli info rma-cia erT an ram denime eleme nti-sgan Sedgeba.

uWirs adekvaturi monacemebis Segro veba an misi informacia arasandoa.

simboloebi ZiriTa-dad uzustodaa dat-anili da info rmacia ar aris sa ndo, ara aqvs saTauri da legenda.

ar cdilobs,gansazRvros wyaros mTavari sakiTxi.

esaWiroeba miTiTe-bebi, rogor moipovos saWi ro informacia, mopovebuli infor-macia, arasrulia da zogjer uzusto.

ereva saSualebebis Te maturi daniS-nuleba, srulad ver moipovebs da amuSavebs informa-cias.

zogi simbolo ar aris saTanado adgilas dat-anili da info rmacia arazustia an ar aris sruli, legenda araa sruli.

zogadad aRwers erT-erT sakiTxs, rome-lsac exeba wyaro.

98

argumentirebuli geografiuli Temis Sefasebis cxrili 2

Tezisi kargadaaCamoyalibebuli.

Tezisi gamyarebulia argumentebiTa da magaliTebiT .

amomwuravadaa ganxiluli sawi-naaRmdego mosaz-rebis mi ze zebi da axsnilia, Tu ratom aris sa ku Tari Sexedu leba swori.

Tema kargad aris organizebuli: Sesavali aRZravs mkiTxvelis inter-ess, SesavalSive gadmocemulia Tez-isi, aqvs ZiriTadi nawili, romelSic abzacebi kargad aris gamoyofili; aqvs daskvna, romelSic Sejame-bulia Temis Ziri-Tad nawilSi ganxi-luli argumentebi

ar gvxvdeba grama-tikuli Secdomebi; winadadebebi kargad gamarTulia; TiTqmis ar aris pun qtuaciuri Sec-domebi; sityvebi kargad aris SerCe u-li; ar vxvdebiT bevr Jargonsa da xatovan gamoTqmas (Footnotes).

niSani 1-2 3-5 6-7 8-10

Tezisi

Tezis gamyareba argumentebiTa damagaliTebiT

sawinaaRmdego mosazrebis ganxilva

Temisorganizeba

enobrivi mxare

ar aris Tezisi.

ar aris argu-mentebi da mag-aliTebi.

ar aris naxsenebi arc erTi sawina-aR m dego mosaz-reba.

Tema ar arisorganizebuli.

aris Zalian bev-ri gramatikuliSec do ma; winada-debebi xSirad gaumarTavia.

Tezisi aris bundovani.

aris erTi an ori argumenti, ma-gram ver amyare-bsTeziss.

naxsenebia sawina-aRmdego mosaz-reba, magram ar aris axsnili.

Tema organizebu-lia, magram xan-daxan scildeba sakiTxs; xandaxan abzacebi ar aris gamoyofili.

aris gramatikuli Secdomebi; wina-dadebebi zo gjer ar aris kar gad gamarTuli.

Tezisi kargadaa Camoyalibebuli.

aris argumentebi, romlebic amya re-bs Teziss, magram ar aris moyvanili Sesabamisi ma ga-liTebi

ganxilulia sawi-naaRmdego mosa-zrebis mizezebi, magram ar aris ax-snili, Tu ratom aris sakuTa ri Se -xe duleba swori.

Temas aqvs erTma-neTisgan kargad gamijnuli Ses-avali, ZiriTadi na wi li da daskv-na; abzacebi ro-gorc wesi gamo-yofilia.

aris zogierTi gramatikuli Se-cdoma; punqtua-cia ar aris yove-lTvis daculi.

2 maswavlebels SeuZlia, Seajamos xuTive kriteriumSi mis mier dawerili qulebi da miRebuli ricxvi

gayos xuTze. am SemTxvevaSi moswavlis naSromi fasdeba miRebuli ricxviT.

maswavlebels niSnis gamoyvanisas aseve SeuZlia, romelime kriteriums an kriteriumebs (mag.: pirvel,

meore da mesame kriteriums) mianiWos meti mniSvneloba.

99

XI TviTSefaseba

GganmaviTarebeli Sefasebis erT-erTi mniSvnelovani aspeqtia TviTSefaseba. TviTSefaseba adamianis damokidebulebaa sakuTari Tavis mimarT, romelic pozitiuridan

(maRali TviTSefaseba) meryeobs negatiur TviTSefasebamde (dabali TviTSefaseba).TviTSefaseba aris procesi, romlis saSulebiTac moswavle erTveba sakuTari swavlis miznebis

Camoyalibebasa da sakuTari swavlis procesis marTvaSi. amisaTvis moswavleebs unda hqondeT saku-Tari naSromebis Sefasebis saSualeba. TviTSefaseba xels uwyobs moswavles gaerkvios sakuTar sust da Zlier mxareebSi da dagegmos Tavisi saqmianoba, rac daexmareba miznebis miRwevaSi.

maswavlebeli moswavleebs sTxovs, rom awarmoon sakuTar saswavlo aqtivobebze Canawerebi, perioduli werilobiTi Sefasebebi. magaliTad, TviTSefasebis cxrilSi SesaZloa mocemuli iyos Semdegi punqtebi: (1) ra gavakeTe dRes, (2) ra warmatebiT gavakeTe, (3) visTan erTad vimuSave, (4) ra gavakeTe kargad, (5) ra minda, rom ukeT gavakeTo da a.S.

TviTSefasebis erT-erTi xerxia agreTve, roca maswavlebeli samuSaos dasrulebis Semdeg moswavleebs sTxovs, Seamowmon pasuxebi da mTel klass ukiTxavs swor variantebs. moswavleebi adareben sakuTars. miRebuli Sedegebis safuZvelze moswavleebi akeTeben TviTSefasebas. maswav-lebeli sTxovs moswavleebs axsnan TavianTi Secdomebis mizezebi.

aseve, SesaZlebelia, rom wlis dasawyisSi maswavlebelma moswavleebs sTxovos, dagegmon momaval semestrSi misaRebi niSani. xdeba realurad miRebuli saboloo niSnisa da dagegmilis Sefaseba. maswavlebeli moswavleebTan erTad ganixilavs warumateblobis mizezs dasaxuli miznis miuRw-evlobis SemTxvevaSi.

TviTSefasebis mudmivi warmoeba moswavleebs uyalibebs Secdomis mimarT swor damokidebule-bas. moswavle xvdeba, rom mxolod Secdomis gamosworebiT aris SesaZlebeli misi TviTganviTareba.

moswavleTa TviTSefasebisTvis SesaZlebelia kiTxvaris an cxrilis gamoyeneba; TviTSefasebis kiTxvari:1. rogor Seafasebdi gakveTilze sakuTar muSaobas – 0-dan 10 qulamde;2. ra miRwevebi gaqvs swavlis procesSi da rogor miaRwie mas? 3. ra xarvezebi gaqvs swavlis procesSi da rogor apireb maT gamosworebas?4. rogoria Seni aqtiuroba gakveTilze?5. ramdenjer ar Seasrule saSinao davaleba?6. TanamSromlob Tu ara TanaklaselebTan, maswavleblebTan da rogor gexmareba es urTierToba

swavlis procesSi? 7. ras uTmob ZiriTad dros gakveTilze: a) maswavleblis saubris mosmenas; b) msjelobas, diskusias; g) jgufebSi muSaobas; d) kiTxvas: e) wignsa da samuSao rveulSi mocemuli savarjiSoebis Sesrulebas; v) sxva saqmianobas. moswavleebs aseve SeiZleba SevavsebinoT kiTxvari Catarebuli gakveTilis Sesaxeb, romelic

amave dros maswavleblisTvis mniSvnelovani indikatori iqneba momavali muSaobis dagegmvisas:

kiTxva ki ara miWirs Sefaseba

gakveTili iyo kargad organizebuli

gamoyenebuli masala iyo saintereso

gakveTili iyo saintereso masSi gamoyenebuli

damatebiTi masaliT

maswavlebeli iyo moswavleze orientirebuli

maswavleblis Sefaseba iyo samarTliani

maswavlebeli iyi mkacri, ramac xeli SemiSala

gakveTilis Temis SeswavlaSi

gakveTils maRal Sefasebas vaZlev

ris gamosworebas isurvebdi momdevno gakveTile-

bze (mokle komentari)

100

yvela pedagogisTvis kargad aris cnobili, rom warmatebis misaRwevad mxolod specialuri codna ar aris sakmarisi. cnobilia isic, rom yoveli gakveTilis msvlelobis Tu moswavlesTan urTierTobis nebismier, umniSvnelo epizodSic ki, maswavlebels moeTxoveba didi ostatoba. magram swavlisa da aRzrdis mravalwaxnagovan da urTules procesSi maswavleblis qmedebis, ganwyobis, moswavlis mimarT damokidebulebis, individualuri midgomisa da urTierTkavSiris damyarebis formaluri wesiT gaanalizeba naklebad efeqturi da Sedegis momtania. albaT TviT maswavlebelze ukeT veravin SeZlebs susti da Zlieri mxareebis, xarvezebis an piriqiT warmate-bulobis gaanalizebas. viciT, rom sakuTari xedviT da Sefasebis gansxvavebuli kriteriumiT bevr specialists ucdia amgvari analizis gakeTeba. mravali praqtikosi pedagogic ara erTxel dafiqrebula amis Taobaze. rodesac erT-erT sakmao gamocdilebis mqone maswavlebels mivmarTeT pedagogis saqmianobis analizisa da Sefasebis SesaZlo kriteriumebis Taobaze ganmartebisTvis, man ase gvipasuxa:

`pedagogis Sromisa da warmatebulobis Sefasebis yvelaze obieqtur kriteriumad albaT real-uri Sedegi unda miviCnioT da is ara mxolod dRevandeli gakveTilis SedegSi unda davinaxoT. mravali wlis Semdeg es Sedegi ufro TvalnaTliv gamoCndeba da an siamayes da bednierebas mog-gvris, an guls gatkens.~

GgTavazobT kiTxvars maswavlebelTaTvis, romelic SeiZleba gamoyenebul iqnas pedagogis warmatebulobis TviTanalizisa da TviTSefasebisTvis.

CamoTvlil mosazrebebs upasuxeT: `diax~ an àra~, amis Semdeg kvlav daubrundiT TiToeul punqts, gaaanalizeT Tqvenive Sefaseba, ipoveT TqvenTvis problematuri aspeqtebi da gaakeTeT daskvnebi:

1. bavSvebi didi siamovnebiT ismenen Cems monayols.

2. miyvars codnis mudmivi Sevseba da ganaxleba.

3. adamianebis mimarT var yuradRebiani.

4. sakuTar Tavs vgrZnob bednier, mxiarul adamianad.

5. ar miCndeba Sinagani dabrkoleba, skolaSi bavSvebTan didi xniT darCena saWiro Tu

gaxda.

6. didi siamovnebiT viReb monawileobas saskolo musikalur saRamoebSi.

7. ar viRlebi bavSvebTan xangrZlivi urTierTobisgan, isini muxts mmateben, maTTan

yofna saintereso da saxalisoa.

8. miyvars sagani, romelsac vaswavli. didi gulmodginebiT vagroveb masalas, romelic

damexmareba muSaobaSi.

9. yovelTvis vcdilob, bavSvebSi davinaxo da ganvaviTaro yvelaze Rirebuli da

warmatebis momtani Tvisebebi.

10. yovelTvis vecdebi, TiToeul bavSvs moveqce pativiscemiT, ar ganvasxvavo erTmane-

Tisgan da calkeulebis mimarT ar gamoviCino negatiuri damokidebuleba.

11. momdevno gakveTilisTvis saxlSi momzadeba CemSi ar iwvevs nerviulobas. yovel-

dRiurad amis keTebis survili ar miqreba.

12. me ar vvardebi prostraciaSi, Tu xelmZRvanelebi eswrebian Cems gakveTilebs.

SemiZlia rCevis mosmena an naklovanebis Taobaze mocemuli rekomendaciis gaziareba da

daskvnis gamotana.

13. myofnis Sinagani Zala imisaTvis, rom gawonasworebulad da keTilmosurneobiT

moveqce axlobel adamianebs da rac ginda moxdes skolaSi, javrs ar viyri sakuTar Svile-

bze.

14. Zalian miyvars sagani, romelsac vaswavli, fsiqologiuri, pedagogiuri, special-

uri literaturis, agreTve memuarebis, msoflio klasikis kiTxva.

15. araferi ar maxarebs ise, rogorc kargi, mravalferovani musika.

16. Semwevs unari kviris ganmavlobaSi SevinarCuno da gavanawilo sakuTari Zalebi.

17. didi siamovnebiT vakeTeb fizikur varjiSebs.

18. ar miyvars monotonuri, erTferovani saqmis keTeba.

19. sakuTari sixalisiT sixaruliT, SeupovrobiT da dainteresebulebis piradi mag-

aliTiT me SemiZlia saqmeSi Cavaba yvela moswavle.

101

20. moswavleebTan erTad yovelTvis vigoneb rame axals, sainteresos. amitom isini ar

meSvebian gagrZelebis moTxovniT.

21. bavSvebTan erTad davdivar laSqrobaSi, vdgam speqtaklebs, aRvniSnavT dabadebis

dReebs.

22. ivlisis TveSi ukve moviwyen xolme, velodebi seqtembris mosvlas da moswavleebTan

Sexvedras.

23. yofil moswavleebs Zalian vuyvarvar, yovelTvis uxariaT Sexvedra, mommarTaven

da madlierebiT iReben rCevas.

24. Cemi msoflmxedvelobisa da msoflSegrZnebis safuZvelSi devs bedniereba da sixa-

ruli.

25. yvela gakveTilze vcdilob, moviZio urTierTobis axali nakadulebi, gzebi,

bilikebi.

26. diferencirebuli midgoma CemTvis niSnavs, gavugo TiToeul moswavles, mis Sesaxeb

vicode rac SeiZleba meti, mqondes gansakuTrebuli da sando urTierTobebi, vexmarebode

cxovrebiseuli arCevanis gakeTebaSi, winsvlisken moZraobaSi.

27. vcdilob, adamianze arasdros ar vilaparako cudad.

28. me miyvars mimowera Cems moswavleebTan.

29. bevri saintereso ram vici Cems ojaxze.

30. keTilmosurne damokidebuleba maqvs Cemi skolis mimarT da xSirad vyvebi mis miR-

wevasa da upiratesobaze.

31. dadebiTi damokidebuleba maqvs skolaSi moswavleTa stimulirebis mimarT,

SemiZlia davinaxo bavSvebis warmatebebi da wavaxaliso isini.

32. Zalian vRelav, rodesac vatareb Ria gakveTils, magram misi dasrulebis Semdeg

ganvicdi kmayofilebis grZnobas.

33. me pativs vcem Cems kolegebs.

34. vcdilob viyo gulaxdili, magram:

• yovelTvis vambob simarTles;

• mxolod nawilobriv vambob simarTles.

35. me pativs vcem TiToeuli bavSvis interess, mis individualur da bavSvTa koleq-

tivis azrs

36. arasodes davcini bavSvebs.

37. keTilsindisierad vasruleb administraciis davalebas.

38. garda skolisa, maqvs sxva mdgradi SemoqmedebiTi interesebi.

39. miyvars kargad Cacma.

40. TviTganaTleba Cemi Zlieri mxarea.

41. Semwevs unari, gamovkveTo da konkretulad davsaxo mizani.

42. saerTo saqmianobas me vgegmav bavSvebTan erTad.

43. SemiZlia Sevqmna iseTi pirobebi, bavSvi rom gaTavisufldes kompleqsebisgan da

gamoavlinos sakuTari niWi da unari.

102

XII damatebiTi masala

okeaneebis sazRvrebiwynari okeanis dasavleTi sazRvari gadis aziis sanapiroze malakis naxevarkunZulamde, sai-

danac miuyveba malakis srutis ukidures Crdilo nawils. avstraliasTan sazRvari mihyveba toresis

srutes, basis srutes tasmaniasTan da bolos samxreT-aRmosavleT koncxis meridians antarqtidis

kontinentis gadakveTamde.

okeanis samxreT sazRvari gadis s.g. 600-ian paralelze. aRmosavleT sazRvari mihyveba Crdilo

da samxreT amerikis sanapiroebs. hornis kocxidan sazRvari gadis dreikis sruteSi. CrdiloeTis

sazRvari gadis beringis sruteSi; Semdeg ki deJnevis koncxidan da diomides kunZulebidan – princ

uelsis koncxamde.

atlantis okeanis dasavleTi sazRvari mihyveba Crdilo da samxreT amerikis sanapiroebs hudso-

nis srutidan hornis koncxamde. Semdeg sazRvari gadis dreikis srutiT antarqtidamde. samxreTiT

isazRvreba 600-ian paraleliT, aRmosavleTiT ki evropisa da afrikis sanapiroebiT. CrdiloeTi

sazRvar gadis CrdiloeT yinulovan okeanesTan: naxevarkunZuli stadti – Setlandis kunZulebi,

islandia, datis srute, devisis srute, bafinis miwa da hudsonis srutis samxreTi nawili.

indoeTis okeanis sazRvrebia: CrdiloeTiT aziis sanapiro, dasavleTiT – afrikis sanapiro

da keTili imedis koncxis meridiani, samxreTiT – 600-ian paralelamde.

Crdilo-yinulovani okeanis sazRvrebs warmoadgens wynari da atlantis okeaneTa sazRvao

sazRvrebi da evropis, aziis, Crdilo amerikisa da grenlandiis sanapiroebi.

msoflio okeanis fskeris reliefimsoflio okeanis fskeris reliefi sakmaod rTuli xasiaTisaa. okeanis fskerze arsebuli

qedebi, vakeebi, xeobebi da kanionebi dakavSirebulia dedamiwis qerqis saerTo teqtonikur ageb-

ulebasTan, magram SedarebiT mosworebulia, vidre xmeleTis zedapiri. es ZiriTadad ganpirobe-

bulia okeanis wylis dinamikuri (dinebebiT, RelviT) Zalebis moqmedebiT.

kontinentebis sanapiroebis gaswvriv gadaWimulia maTi wyalqveSa ganapira mxare – kontinen-

turi meCeCi (Selfi). misi siRrme 200 metrs ar aRemateba, sigane ki SeiZleba sxvadasxva iyos. 200

metris siRrmidan 2500 metr siRrmemde sakmaod cicabod eSveba kontinenturi kalTa, romelic

TandaTanobiT gadadis msoflio okeanis fskerSi.

okeaneebisa da zRvebis fskeri dafarulia okeanuri naleqebiT. warmoSobis mixedviT es na-

leqebi ori saxisaa. kontinenturi (e. i. xmeleTidan mdinareebisa da aisbergebis mier Semotanili

myari masala, qaris mier gadatanili mtveri da sxva) da okeanuri (okeanis binadarTa narCenebi –

niJarebi, mcenareebisa da cxovelebis narCenebi, vulkanuri ferfli). okeaneSi naleqebi Zalian

nela grovdeba, daaxloebiT 1 sm 2000 wlis ganmavlobaSi. rac ufro axloa adgili napirTan, miT

ufro swrafad mimdinareobs daleqva. magaliTad, Savi zRvis centralur raionSi 1 sm-iani fena

ileqeba 25-40 wlis ganmavlobaSi, napirebTan ki 5-6 welSi.

okeanis siRrmeebis gazomva pirvelad mezRvaurebma daiwyes. isini navebis napirebTan miyenebis

dros siRrmes WokiT zomavdnen. aseTi gazomvebis aRniSvnebi bolo dromdea SemorCenili.

Semdeg siRrmeebs lotiT zomavdnen. loti moveTili piramidis msgavsi tyviis tvirTia, ro-

melic dakidebulia metrebad da decimetrebad dayofil rbil trosze. lots mezRvaurebi gemidan

uSvebdnen, Semdeg gansazRvravdnen siRrmes, gazomvis adgilis koordinatebs da napiridan daSo-

rebis manZils. praqtikuli miznebisTvis pirvelad siRrmeebs sanapiroebis maxloblad zomavdnen,

okeanis Rrma nawilSi ki siRrmeTa gazomva Zneli iyo.

wyalSi xmis gavrcelebis siCqaris gamokvlevam da eqolotebis gamogonebam xeli Seuwyo okeanee-

bis fskeris reliefis Seswavlas. amJamad yvela gemi SeiaraRebulia ultraxmovani eqolotebiT.

siRrmeebs zomaven rogorc curvis dros, ise adgilze gaCerebisas. gazomvis Sedegebi TviTmweriT

iniSneba da eqogramas iZleva. eqolotis saSualebiT wuTSi 500 m-mde gazomva SeiZleba.

103

msoflio okeanis udidesi Rrmulebi

Rrmulebis saxelwodeba siRrme m. mdebareoba

wynari okeane

marianis 11043 marianis kunZulebis aRmosavleTiT guamis da ianis kunZulebs Soris C. g. 110 19’ da a. g. 1420 15’

filipinis 10540 filipinis kunZulebis aRmosavleTiT

iaponiis 10553 kunZul honsiusTan, iaponiis aRmosav-leTiT

kuriliis 10377 kuriliis kunZulebis aRmosavleTiT

kermadekis 9427 kunZul kermadekis aRmosavleTiT

tongas 9184 kunZul tongas aRmosavleTiT

buhenvilis 9140 axal gvineasa da solomonis kunZulebs Soris

Aaleutis 7678 aleutis kunZulebis samxreTiT

atakamis 7634 Cilesa da perus sanapiroebTan

atlantis okeane

puerto-rikos 9218 kunZul puerto-rikos CrdiloeTiT

samxreT-sandviCis 8252 kunZul sandviCis aRmosavleTiT

romanSis 7369 ekvatorze

indoeTis okeane

iavis 7450 kunZul iavis samxreT sanapiroebTan

atlantis okeanis fskeri sxva okeaneebTan SedarebiT ufro Seswavlilia. misi fskeris

reliefisaTvis damaxasiaTebelia meridianulad gadaWimuli Sua atlantikuri qedi, romelic

kunZul islandiidan samxreTis ganedis 580-mdea gadaWimuli. Sua atlantikur qedze siRrmeebi

sxvadasxvagvaria. CrdiloeT nawilSi atlantis okeanis siRrme (qedze) ar aRemateba 3000-3500

metrs, samxreT nawilSi ki siRrme 2000-3000 m-mde meryeobs. wyalqveSa qedis orive mxares siRr meebi

4000-5000 metramde icvleba. atlantis okeanis dasavleTi nawili ufro Rrmaa da ufro meti Rrma

Rrmulia, vidre aRmosavleT nawilSi. atlantis okeanis dasavleT nawilSi arsebuli Rrmulebidan

aRsaniSnavia puetro-rikos Rrmuli, maqsimaluri siRrmiT 9218 m.

CrdiloeT yinulovani okeanis fskeris reliefisaTvis damaxasiaTebelia didi kontinenturi

meCeCi, romlis sigane zog adgilas 1300-1500 km-s aRwevs da centraluri Rrmulis arseboba, romlis

siRrme 4000 metrs aRemateba.

indoeTis okeanis fskeri CrdiloeTidan samxreTis mimarTulebiT wyalqveSa centraluri

104

indoeTis qediT aris gadakveTili. iseve, rgorc atlantis okeane, indoeTis okeanec wyalqveSa

qediT dasavleT da aRmosavleT nawilebad iyofa. dasavleT nawilSi mravali Rrmulia. aRmosav-

leT nawilSi mdebareobs indoeT-avstraliis Rrmuli, romelic kunZul iavas sanapiroebTan iavas

RrmulSi gadadis. misi maqsimaluri siRrme 7450 metria, rac indoeTis okeanis maqsimalur siR-

rmed iTvleba. aRsaniSnavia, rom indoeTis okeanis fskerze miwisZvrebisa da vulkanizmis sakmaod

vrceli areebia.

wynari okeane xasiaTdeba fskeris rTuli reliefiT. misTvis damaxasiaTebelia Rrmawyliani

Rrmulebis arseboba, romlebic umTavresad okeanis dasavleT nawilSi, kunZulTa rkalebis gas-

wvrivaa ganlagebuli. uRrmes ubnebs cvlis fskeridan amoziduli wyalqveSa amaRlebebi, romle-

bic xSirad kunZulTa jgufebSi gadadis. wynari okeane kunZulebis raodenobiTa da Rrmawyliani

RrmulebiT yvela okeanes aRemateba. wynari okeanis Rrmawylian Rrmulebs wagrZelebuli forma

aqvs. isini ZiriTadad kontinentebis an kunZulebis gaswvrivaa ganlagebuli.

miuxedavad imisa, rom calkeuli okeanis fskeris reliefi mravalferovnebiT xasiaTdeba, yvela

okeanes aqvs saerTo Tvisebebi. yvela okeane, garda CrdiloeT yinulovani okeanisa, centralur

nawilSi amaRlebulia: atlantis okeaneSi – Sua atlantikuri qediT, wynar okeaneSi – samxreT da

CrdiloeT wyalqveSa qedebiT, indoeTis okeaneSi – centraluri indoeTis qediT. yvela okeaneSi

Rrmawyliani Rrmulebi ZiriTadad ganlagebulia okeaneebis ganapira adgilebSi, kontinentebisa

da kunZulebis maxloblad.

okeanis wylis temperatura da marilianobamsoflio okeanis Termuli reJimi ganapirobebs dedamiwis siTbur reJimsa da klimats. okeanis

wyali ZiriTadad Tbeba mzis radiaciiTa da atmosferosTan siTbos cvlis Sedegad, agreTve mdi-

nareTa wylebis mier Setanili da yinulwarmoqmnis gamoyofili siTbos raodenobiT. aRniSnuli

siTbos didi nawili ixarjeba aorTqlebaze da yinulebis dnobaze. okeanis zedapiruli wylebis

temperatura damokidebulia ganedze da umTavresad zonalurad aris ganawilebuli. Tumca rig

raionebSi zonalurobas arRvevs dinebebi, xmeleTis araTanabari ganlageba, mudmivi qarebi, mdi-

nareebi, yinulebi da sxva.

msoflio okeanis zedapirze yvelaze maRali temperatura ekvatorul zonaSia, aq misi sidide

270-300 aRwevs. polarul raionebSi wylis temperatura – -180-mde ecema. aseTi temperaturis dros

mtknari wyali iyineba, okeanis wyali ki masSi gaxsnili marilebis meSveobiT Txevadi rCeba. gansa-

kuTrebiT maRalia zedapiruli wylis temperatura iseT zRvebsa da yureebSi, romlebic cxeli

udabnoebiTa Semofargluli. kerZod, wiTel zRvaSi zafxulSi wylis zedapirulma temperaturam

340-s miaRwia, sparseTis yureSi ki 360-s.

okeaneebs Soris yvelaze Tbilia wynari okeane, misi zedapiruli wylebis saSualo mravalw-

liuri temperatura 19,40-ia. yvelaze civia CrdiloeT yinulovani okeane – 0,80. indoeTis okeanis

zedapiris saSualo mravalwliuri temperatura 17,30-s udris. atlantis okeanis ki 16,50-s. msoflio

okeanis zedapirze wylis saSualo mravalwliuri temperatura 17,50-s Seadgens, rac 30-iT aRemateba

haeris imave maCvenebels (14,50). es ki amtkicebs, rom msoflio okeane mzis energiis udidesi akumu-

latoria da aTbobs atmosferos.

okeaneSi wylis temperatura siRrmis mixedviT klebulobs. misi intensivoba sxvadasxva

ganedSi sxvadasxvagvaria. temperatura ZiriTadad 1000 metris siRrmemde cvalebadobs. siRrmis

am monakveTSi temperatura swrafad ecema, Semdeg – TandaTanobiT. 1500 metramde temperaturis

cvlileba umniSvneloa, xolo 1500 metrs qvemoT igi TiTqmis ar icvleba. 400-450 metr siRrmeze

temperatura 10-120-ia; 1000 metrze – 4-70, 2000 metrze – 2,5-4, 00 xolo 3000 m-is qvemoT – daaxloebiT

1-20. polarul areebSi temperaturis ganawilebas siRrmis mixedviT gansxvavebuli xasiaTi aqvs.

aq zedapiruli fena civia, daaxloebiT 00, samxreT ganedebSi ki – 1,80. samxreT naxevarsferoSi 200

metr siRrmemde wylis temperatura izrdeba 0,50-mde. CrdiloeTSi ki 2,00-mde. Semdeg siRrmeSi

105

temperatura isev klebulobs da 800 metrs siRrmeze 00-ze ecema. mTlianobaSi msoflio okeanis

saSualo mravalwliuri temperatura 3,80-ia.

okeanis wyali universaluri xsnaria. masSi dedamiwaze cnobili TiTqmis yvela qimiuri elemen-

tia gaxsnili. okeanis wyalSi gaxsnili marilebis ZiriTadi nawili qloridebia, bevrad naklebi

sulfatebi da SedarebiT umniSvnelo karbonatebi. okeanis wyals momwaro-momalaSo gemo aqvs.

marilianobas ganapirobebs masSi gaxsnili sufris marili, simwares ki – magniumis marilebi.

erT litr wyalSi arsebul gaxsnil marilebis raodenobas, gamosaxuls gramobiT, marilianoba

ewodeba. igi gamoisaxeba promilebSi (%o), rac meaTased nawils niSnavs. saSualod erTi litri

okeanis wyali 35 g marils Seicavs. es msoflio okeanis saSualo marilianobaa. okeanis marilianoba

yvelgan erTnairi ar aris. is umTavresad damokidebulia atmosferuli naleqebisa da wylis aor-

Tqlebis Tanafardobaze, romelic geografiuli ganedis mixedviT icvleba da zonaluri ganawile-

biT xasiaTdeba. zonaluroba zogan irRveva dinebebiT, mdinareTa Camdinare wylebiT, yinulebiT

da sxva. kerZod, mdinareebi okeaneebs, gansakuTrebiT ki zRvebs SesarTavis midamoebSi amtknareben.

ekvatorul sartyelSi didi raodenobis atmosferuli naleqebis gamo marilianoba Semcirebulia,

tropikul ganedebSi ki mcire atmosferuli naleqebisa da didi aorTqlebis Sedegad marilianoba

momatebulia. zomier da polarul ganedebSi marilianoba isev mcirdeba.

zRvebis marilianoba damokidebulia zRvebsa da okeaneebs Soris wyalcvlis sidideze, havaze,

zRvebSi mdinareTa Camonadenis raodenobaze. yvelaze maRali marilianobiT (41%o) wiTeli zRvis

wyali xasiaTdeba, baltiis zRvis wylis marilianoba 10-12%o-a, Savi zRvis 16-18 %o, azovis 10-12 %o.

okeaneTa zedapiruli wylebis saSualo wliuri temperatura

okeaneebi saSualo wliuri

temperatura, 0C

atlantis

indoeTis

wynari

msoflio okeane

16, 9

17, 0

19, 1

17, 4

msoflio okeanis zedapiruli wylebis saSualo wliur temperaturaTa (0C)ganawileba ganedebs Soris

ganedebi

90-80 80-70 70-60 60-50 50-40 40-30 30-20 20-10 10-0 90-0

Crd. nax.sfero

samxr. nax.sfero

–1,7 1,0 3,1

1,4

6,1

3,0

11,0

9,8

18,9

17,0

23,9

21,7

26,5

25,1

27,3

26,4

19,3

16,0

106

atlantis okeaneSi siRrmeebis mixedviT temperaturaTa ganawileba

ekvatorze, C. g. 300-iani da s. g. 200 -iani paralelebis maxloblad

temperatura, 0C

siRrmeebi, m C. g. 300 ekvatorTan s. g. 200

0

100

200

400

600

800

1000

1500

2000

3000

4000

fskeri

24, 4

21, 6

19, 9

16, 2

13, 6

10, 5

8, 5

5, 1

3, 9

3, 0

2, 5

2, 3

26, 1

15, 9

12, 5

7, 9

5, 3

4, 4

4, 1

3, 9

3, 3

2, 7

2, 2

2, 1

23, 9

21, 9

16, 7

12, 0

7, 9

5, 2

4, 0

3, 1

2, 8

2, 4

1, 5

1, 2

wylis moZraoba okeaneSi. dinebebimsoflio okeanis wyali mudmivad moZraobs – igi moZraobs rogorc zedapirze, aseve siRrmeSic.

wylis nawilakebi asruleben rogorc rxeviT, aseve winsvliT moZraobas. Relva umetesad rxeviTi

moZraobaa, dineba ki – winsvliTi.

okeanis zedapirze Relvis warmomqmneli mizezebia: qari, miwisZvra da vulkanebis amofrqveva.

Relvis dros warmoiqmneba talRebi, romelic xasiaTdeba simaRliT, siCqariTa da sigrZiT. qaris

mier warmoqmnili talRis simaRle xSir SemTxvevaSi 4-6 metrs ar aRemateba. misi udidesi simaRle

30 metramde aRwevs. talRis simaRle gacilebiT naklebia Siga zRvebSi. talRis napirebTan miax-

loebisas fskerze xaxunis gamo talRis moZraobis siCqare mcirdeba, simaRle ki izrdeba. Sedegad

talRebis Txemi napirisaken yiravdeba da zvirTcema warmoiSoba.

talRebs udidesi damangreveli Zala aqvs. zog adgilas talRebi angreven napirebs, zogan ki

ngrevis produqts leqaven. ase iqmneba plaJi – damreci sanapiro, romelic umetesad dafarulia

qviSiTa da xreSiT.

wyalqveSa miwisZvrebisa da vulkanuri amofrqvevis Sedegad warmoiqmneba cunami. misi war-

moqmnis adgilidan yvela mimarTulebiT cunamis gadaadgilebis siCqare 700-800 km/sT-is tolia.

misi Camoyalibebis midamoebSi talRis simaRle 1-2 m-s aRwevs. napirebTan miaxloebisas talRa

mniSvnelovan deformacias ganicdis– siCqare mcirdeba, simaRle ki swrafad izrdeba da zogjer

30 metrsac aRwevs. yvelaze xSirad cunams adgili aqvs iaponiis, Ciles, perus, aleutisa da havais

kunZulebis sanapiroebTan. cunami iwvevs katastroful ngrevas, mas aTasobiT adamianis sicocxle

ewireba.

msoflio okeaneSi wylis doneTa periodul ryevas, romelic mTvarisa da mzis mizidulobis

Sedegad warmoiSoba, mimoqceva ewodeba. moqcevis dros wlis done TandaTan matulobs udides

niSnulamde. Semdeg ki iklebs. mimoqcevis sidide da xasiaTi damokidebulia ara marto mzis, mTva-

risa da dedamiwis urTierTganlagebaze, aramed geografiul ganedze, wylis siRrmeze, sanapiros

konfiguraciaze. Ria okeaneSi moqcevis talRis simaRle 1 m-s ar aRemateba. yureebSi Sesvlisas

107

moqcevis sidide yuris siganisa da siRrmis ukuproporciulad izrdeba. yvelaze didi moqcevis

talRis siRrme aRricxulia fandis yureSi – 18 metri. 10 metrze meti sididis moqcevis talRa

aRniSnulia patagoniis samxreTSi, alaskis yureSi, oxotis zRvis penJinis yureSi da a. S. moqcevis

talRa zogierT mdinarezec SeiniSneba. mdinaris sawinaaRmdego mimarTulebiT maTi gavrcelebis

siSore damokidebulia mdinaris daxrilobaze, mis siganeze, siRrmesa da dinebis siCqareze.

wylis masebis moZraobas okeaneSi an zRvaSi uzarmazari nakadebis saxiT, romelTac aqvT

garkveuli mimarTuleba, dineba ewodeba. igi gamowveulia dedamiwis zedapirze wneviTa da wylis

simkvrivis araTanabari ganawilebiT, qarebis gavleniT da sxva mizezebiT. wylis temperaturis

mixedviT, arCeven Tbil da civ dinebebs, xangrZlivobis mixedviT – mudmivsa da sezonurs, siRrmis

mixedviT – zedapirulsa da siRrmis dinebebs.

mudmivi dinebebi pasatebis (mudmivi qarebis) gavleniTaa gamowveuli, xolo sezonuri dineba

sezonur qarebTanaa dakavSirebuli. garda zedapiruli dinebebisa, okeaneebsa da zRvebSi mudmivad

warmoebs wylis vertikaluri gadaadgileba zemodan qvemoT da piriqiT.

atlantis okeaneSi ekvatoris maxlobel ganedebSi subtropikuli maRali wnevis aredan

ganuwyvetliv qris mudmivi pasatebi, rac Sesabamisad iwvevs wylis masebis mudmiv gadaadgilebas

ekvatoris gaswvriv aRmosavleTidan dasavleTisaken. Crdilo da samxreT pasatebis gavleniT

gvineis yuris sanapiroze Crdilo-pasaturi da samxreT-pasaturi dinebebi warmoiqmneba, romle-

bic samxreT amerikis aRmosavleT sanapirosaken miemarTebian. aqedan nawili gauyveba xmeleTs

Crdilo-dasavleTisaken, aRwevs meqsikis yures, saidanac dasabams aZlevs e.w. ubis anu golfstrimis

dinebas, romelic yvelaze mZlavri Tbili dinebaa. dedamiwis brunvisa da gabatonebuli qarebis

gavleniT golfstrimis dineba Crdilo-aRmosavleTiT evropis sanapirosaken gadaixreba, rasac

xels uwyobs agreTve labradoris naxevarkunZulis sanapiroze maRali ganedebidan momavali

labradoris mZlavri civi dinebac. evropis sanapirosTan, sadac golfstrimis dineba Crdilo

-atlantikuri dinebis saxeliT aris cnobili, igi 600-ian ganedebSi itoteba. erTi toti islandiis

napirebisaken miemarTeba, gauvlis grenlandiis samxreT-aRmosavleT sanapiros. meore ganStoeba

Spicbergenis kunZulebisken miemarTeba, Sedis barencis zRvaSi kolis naxevarkunZulis sanapiros

gavliT. am dinebis gavleniT barencis zRva kolis naxevarkunZulis gaswvriv gauyinvia. evropis

napirebTan Crdilo-atlantikuri dinebis erTi toti la-manSis sruteSi Sedis, nawili biskais

yureSi da brundeba samxreTiT kanaris kunZulebisaken kanaris civi dinebis saxiT. sabolood misi

wylebi kvlav Crdilo-pasaturi dinebis wylebs erTvis. ase ikvreba atlantis okeanis CrdiloeT

nawilSi dinebebis erTi wre, romelSic wylis nakadi aRmosavleTidan dasavleTisaken moZraobs.

atlantis okeanis samxreT nawilSi samxreT pasaturi dineba Cauvlis braziliis sanapiroebs.

mas braziliis Tbili dineba ewodeba. Semdeg wylebis moZraobas agrZelebs atlantikuri dineba da

bengalis dinebis monawileobiT warmoiqmneba wylebis kidev erTi wriuli moZraoba, magram saaTis

isris sawinaaRmdego mimarTulebiT.

wynari okeanis dinebebi. centraluri amerikis dasavleTiT, wynar okeaneSi Crdilo da

samxreTi pasaturi dineba warmoiSoba, romelsac pasatebs Soris ukudineba avsebs. Crdilo pasa-

turi dineba aRwevs filipinis kunZulamde da CrdiloeTiT iaponiis kunZulebis aRmosavleT sana-

piros gaswvriv uxvevs. igi cnobilia kurosios Tbili dinebis saxelwodebiT. es dineba gadaixreba

aRmosavleTiT da Crdilo-wynarokeanur dinebas warmoSobs. igi CrdiloeT amerikis dasavleT

sanapiroebTan orad iyofa: erTi miemarTeba CrdiloeTiT. mas alaskis Tbili dineba hqvia. misi

nawili beringis srutemde aRwevs; meore nawili samxreTiT brundeba, Camouvlis kaliforniis

naxevarkunZuls da cnobilia kaliforniis civi dinebis saxelwodebiT. am dinebis totebi kvlav

Crdilo pasatur dinebas uerTdeba. ase ikvreba dinebaTa sistema wynari okeanis Crdilo nawilSi.

samxreT naxevarsferoSi samxreT-pasaturi dineba gauvlis avstraliis aRmosavleT sanapiros.

is aRmosavleT avstraliis Tbili dinebis saxeliTaa cnobili. am dinebis wyali dasavleTuri

qarebis dinebis civ wylebs ereva da amerikis dasavleT sanapirosTan perus civi dinebis saxel-

wodebiT gaivlis, romlis wylebi kvlav samxreTis pasaturi dinebis wylebs ereva da amiT wynari

okeanis samxreT nawilSi dinebis meore wre ikvreba.

108

indoeTis okeanis CrdiloeT nawilSi dinebebs sezonuri xasiaTi aqvs: zamTarSi warmoiqmneba

samxreT-dasavleT musonuri dineba, romelic saTaves iRebs bengalis yureSi, xolo zafxulSi

Crdilo-aRmosavleTi dineba. igi somalis civi dinebis saxeliT ekvatoridan CrdiloeTisaken

miedineba. samxreT naxevarsferoSi yvelaze mniSvnelovania samxreT pasaturi Tbili dineba da

msoflio okeaneSi yvelaze mZlavri – dasavleTis qarebis dineba, romelic samive okeanes moicavs.

samxreT nawilSi Tbili dinebebi – samxreT-pasaturi, madagaskaris, mozambikis da am ori ukanaskne-

lis SeerTebiT warmoqmnili nemsas Tbili dineba da civi dinebebi – dasavleT qarebis da dasavleT

avstraliis, vrcel wres kraven. zamTris periodSi musonuri, somalisa da ekvatoruli dinebebis

mier CrdiloeTSi meore mniSvnelovani wre ikvreba.

dinebebi mniSvnelovan gavlenas axdenen klimatze: im sanapiroebze, romlebsac Tbili dinebebi

uvlian, naleqebi uxvia, temperatura ufro maRalia; civ dinebebTan ki dakavSirebulia sanapiro

udabnoebis ganviTareba.

zRvebis klasifikaciaokeanis nawils, romelic metnaklebad gamoyofilia okeanisgan kontinentis sanapiroebiT,

kunZulTa jgufebiT an wyalqveSa zRurblebiT, zRva ewodeba. zRvebi, rogorc wesi, sakuTari

reJimiT xasiaTdeba, romelic mimdebare okeanis wylis reJimisgan gansxvavdeba. zRvebi iyofa

Sida, ganapira da kunZulTaSoris zRvebad. Tavis mxriv Sida zRvebi iyofa kontinentebs Soris da

Sidakontinentur zRvebad.

Siga zRvebi xmeleTSi Rrmadaa SeWrili da okeaneebs viwro sruteebiT ukavSirdeba. amitom um-

niSvnelo wyalgacvlis gamo maTi hidrologiuri reJimi arsebiTad gansxvavdeba mimdebare okeanis

wylis reJimisagan. kontinentebsSorisi zRvebi mdebareobs kontinentebs Soris. maT axasiaTebT

kunZulebisa da naxevarkunZulebis simravle (aseTi zRvis magaliTia xmelTaSua zRva). Sidakon-

tinenturi zRvebi mTlianad SeWrilia erT romelime kontinentSi da viwro srutiT SeerTebulia

okeanesTan. (aseTebia Savi, azovis, baltiis da sxva).

ganapira zRva kontinentis siRrmeSi mcired aris SeWrili da okeaneebidan kunZulebiTa da

zogjer naxevarkunZulebiT aris gamoyofili. maTSi mcire raodenobiTaa kunZulebi da SedarebiT

Tavisufali kavSiri aqvT okeanesTan. amitom am zRvebis hidrologiuri reJimi mimdebare okeanis

reJimis msgavsia (aseTi zRvebia CrdiloeTis, laptevebis, barencis, aRmosavleT CineTis da sxv.).

kunZulTaSorisi zRvebi okeaneebisagan kunZulTa mwkrivebiTaa gamoyofili. maTi wylebis

fizikuri da qimiuri Tvisebebi mosazRvre okeanis wylebis analogiuria. aseTi tipis zRvebia:

marjnis, karibis, fijis, bandis da sxva.

okeaneebi da zRvebi xmeleTis sanapiro zolSi qmnian sxvadasxva formebs, magaliTad: yureebs,

ubeebs, fiordebsa da sxva.

okeanis an zRvis nawils, romelic SeWrilia xmeleTSi da siganiTa da siRrmiT TandaTanobiT

mcirdeba, yure ewodeba. formis mixedviT yureebs aqvs sxvadasxva saxelwodeba, magaliTad: ube,

fiordi da sxva. iseT yures, romelsac okeanesTan SeerTebis nawili ufro mcire aqvs, vidre TviT

yures, ube ewodeba. ube SeiZleba iyos mrgvali, Zabrisebri, wagrZelebuli, datotvili da sxva.

zogjer ubeebi sididiT zogierT zRvas aRemateba. aseTia, magaliTad, biskais, meqsikis, hudsonis

da sxva ubeebi, romlebic baltiis, azovis, TeTr da sxva zRvebs aRemateba.

viwro da grZel yureebs, romelTa warmoSoba dakavSirebulia myinvarebis moqmedebasTan,

fiordebi ewodeba. fiordebi sami mxridan maRali Sveuli kalTebiTaa SemosazRvruli. isini gan-

sakuTrebiT bevria norvegiis sanapiroebTan.

or xmeleTs Soris mdebare okeanis an zRvis SemaerTebeli wylis viwro nawils srute ewodeba.

magaliTad beringis srute, gibraltaris srute da sxv.

zRvis gamoyofa, maTi sazRvrebi, zomebi da dasaxelebebic ki jer kidev dauzustebelia.

mkveTrad gansxvavebul monacemebs iZlevian mecnierebi zRvebis raodenobaze. saerTaSoriso hi-

109

drografiuli kavSirisa da samTavrobaTSoriso okeanografiuli komisiis mixedviT, dedamiwaze

59 zRvaa.

sruteebi

dasaxeleba umciresi sigane, km. maqsimaluri siRrme, m

bab-el-mandebis

basis

beringis

didi belti

bosforis

gibraltaris

hudsonis

dardanelis

zondis

karis

kategati

koreis

la-manSi

la-peruzi

magelanis

malakis

mcire belti

mesinis

mozambikis

orzumis

otrantiis

pa-de-kale

skageraki

taivanis

TaTris

toresis

floridis

26

224

86

11

0, 7

14

115

1, 3

22

45

50

180

32

43

3, 3

40

0, 6

3, 5

400

56

75

29

110

130

46

170

80

323

97

70

58

80

1181

600

106

1080

119

124

230

172

118

1170

151

35

1240

3520

219

1247

64

809

1680

230

22

2084

110

zogierTi zRvis ZiriTadi morfometruli maxasiaTeblebi

wynari okeane

zRva farTobi, aTasi, km2

wylis moculoba, aTasi, km2

saSualo siRrme, m maqsimaluri siRrme, m

beringis

oxotis

iaponiis

yviTeli

aRm. CineTis

samxr. CineTis

bandis

marjnis

tasmaniis

2315

1603

1062

416

836

3537

714

4068

3336

3796

1316

1631

16

258

3623

1954

10038

10960

1640

821

1536

38

309

1024

2737

2468

3285

4097

3251

3699

106

2719

5560

7440

9174

5466

atlantis okeane




karibis

meqsikis yure

CrdiloeTis

baltiis

xmelTaSua

Savi

azovis

2777

1555

565

419

2505

422

39

6745

2366

49

21

3603

555

0, 3

2429

1522

87

50

1438

1325

7

7090

3822

725

470

5121

2210

13

indoeTis okeane




wiTeli

arabeTis

arafuris

460

4832

1017

201

14523

189

437

3006

186

3039

5803

3680

111

CrdiloeT yinulovani okeane




grelandiis

norvegiis

TeTri

barencis

karis

laptevebis

aRm. cimbiris

Cukotkis

bafinis

1195

1340

90

1424

883

662

913

595

530

1961

2325

6

316

98

353

49

42

426

1641

1735

67

222

111

533

54

71

804

5527

3970

350

600

600

3385

915

1256

2414

kunZulebi da naxevarkunZulebikontinentTan SedarebiT mcire farTobis mqone xmeleTis nawils, romelic oTxive mxridan

garSemortymulia wyliT, kunZuli ewodeba. warmoSobis mixedviT kunZuli SeiZleba iyos konti-

nenturi, okeanuri, mdinareuli da sxva.

kontinenturi kunZulebi xmeleTis nawilebia, romlebic erT dros kontinentebTan iyo

gaerTianebuli, magram xmeleTis dawevis Sedegad gamoeyo. es kunZulebi kontinentTa wyalqveSa

safuZvelze mdebareobs. maT Soris bevria didi kunZuli: magaliTad, grenlandia, axali zelandia,

didi britaneTi, axali miwa da sxva.

okeanur kunZulebs miekuTvneba vulkanuri da marjnuli kunZulebi. vulkanuri kunZuli vul-

kanuri moqmedebis Sedegad warmoiqmneba. isini mcire zomisaa da bevria wynar okeaneSi. magaliTad,

kuriliis, havais da sxva.

marjnis kunZulebi marjnis polipebisgan warmoiqmneba. marjnis polipebi did grovebad cxov-

roben 50 m siRrmemde. isini zRvis myar fskers emagrebian da izrdebian, rogorc wylis zedapiri-

saken, aseve siganeSi, qmnian wagrZelebul rifebs, patara, dabal rgoliseburi formis kunZulebs

– atolebs. audidesi marjnuli warmonaqmnia didi barieruli rifi avstraliis napirebTan.

farTobis mixedviT yvelaze didi kunZulia grenlandia (2,1 mln km2), romelic CrdiloeT

amerikis Crdilo-aRmosavleTiT mdebareobs.

kunZulTa jgufs, romlebic erTmaneTTan mcire manZilze mdebareobs da erTi safuZveli aqvs,

arqipelags uwodeben. yvelaze didi arqipelagia malais arqipelagi.

xmeleTis im nawils, romelic sami mxridan garSemortymulia wyliT, xolo erTi mxridan

xmeleTiT, naxevarkunZuli ewodeba. naxevarkunZuli xmeleTis mniSvnelovani ubania, romelic

wylis sivrceSia SeWrili. dedamiwaze yvelaze didi naxevarkunZulia arabeTis naxevarkunZuli.

112

XIII damatebiTi literatura

1. ardia m., margvelani g. `msoflios bunebrivi resursebi~. Tsu. Tb., 1998.

2. bliaZe m., kereseliZe d. `geografia, leqsikoni + cnobari~. Tb., 2001.

3. babunaSvili g., xutaSvili m. `zogadi ekologia da garemos dacva~. Tsu. Tb. 2003 w.

4. gaeros modelireba – monawilis wignidan `saqarTvelos gaeros asociacia~. Tb., 2006.

5. gvalia t. `geografiuli faqtorisa da qarTuli kulturis urTierTmimarTebis zogierTi

sakiTxi~. Tsu. Tb., 1991.

6. ̀ geografiis enciklopedia da msoflios atlasi~. bakur sulakauris gamomcemloba. Tb. 2005 w.

7. gextmani g. `narkvevebi geografiis istoriidan. Tsu. Tb. 1953 w.

8. gogatiSvili S. ̀ saqarTvelos ssr fizikuri geografiis qrestomaTia~. ̀ gana Tleba~. Tb., 1986.

9. vebsteri q. `gadaxede, Tqvi uari, Seamcire~. British Counuil Tb., 2007.

10. maTureli i. ̀ vaxuSti bagrationis kartografiuli memkvidreoba~. ̀ saqarTvelo~. Tb., 1990.

11. margvelani g. èvropis fizikuri geografia~. Tsu. Tb. 2001 w.

12. margvelani g. àziis fizikuri geografia~. Tsu. Tb. 2000 w.

13. margvelani g. àfrikis fizikuri geografia~. Tsu. Tb. 1999 w.

14. margvelani g. àntarqtidis fizikuri geografia~. Tsu. Tb. 1997 w.

15. margvelani g. `samxreT amerikis fizikuri geografia~. Tsu. Tb. 1994 w.

16. margvelani g. `CrdiloeT amerikis fizikuri geografia~. Tsu. Tb. 1990 w.

17. margvelani g. àvstraliisa da okeaneTis fizikuri geografia~. Tsu. Tb. 1995 w.

18. maruaSvili l. `kavkasiis fizikuri geografia~. mecniereba. Tb. 1986 w.

19. muranovi al. `planetis cisferi Tvalebi~. `nakaduli~. Tb., 1989.

20. rondeli a. `qalaqis geografia~, Tsu. Tb. 1990.

21. `saqarTvelos atlasi~. bakur sulakauris gamomcemloba. Tb. 2008 w.

22. saqarTvelos daculi teritoriebis awmyo da momavali. WWF. Tb., 1997.

23. `saqarTvelos geografia~. Tsu soxumis filiali. saqarTvelos geografiis kaTedra. Tb.,

1999.

24. `saqarTvelos geografia~. Tsu, saqarTvelos geografiis kaTedra., n. elizbaraSvili,

l.maWavariani da sxv. Tb., 2000.

25. `saqarTvelos geografia~. saqarTvelos mecnierebaTa akademia, vaxuSti bagrationis sax-

elobis geografiis instituti. I da II nawili. `mecniereba~, Tb., 2000.

26. qoCiaSvili d. `saqarTvelos geografia~. Tb., 2003.

27. jaoSvili v. `saqarTvelos socialur-ekonomikuri geografia~. Tsu. Tb., 1996.

28. `География – Энциклопедия для детей~. Аванта. М 2003 г.

29. `Мир Географии~. Мысл. М. 1984 г.

www.wikipedia.orgwww.environmenthouse.chwww.nationalgeographic.comwww.google.comwww.ecolex.orgwww.usborne-quicklinks.com

Documents

maswavleblis wigniold.eqe.ge/uploads/Grifireba/GRIFIREBULEBI_2012/georgrafia/sulakauri/... · 53-mde Tema. saxelmZRvanelos Sinaarsi (sagakveTilo Temebi) Seesabameba erovnuli sas-wavlo