149
aWaris avtonomiuri respublikis mTavrobis saqveuwyebo dawesebuleba-saarqivo sammarTvelo religiuri Temebi da organizaciebi baTumSi 1940-1950-ian wlebSi (dokumentebis krebuli) II gamomcemloba `universali~ Tbilisi 2013

dokumentebis krebuli)...3 Tamaz futkaraZe mzia surmaniZe religiuri Temebi da organizaciebi baTumSi 1940-1950-ian wlebSi (religiuri kultebis sabWos rwmunebulis fondSi daculi dokumentebis

  • Upload
    others

  • View
    1

  • Download
    0

Embed Size (px)

Citation preview

  • aWaris avtonomiuri respublikis mTavrobis saqveuwyebo

    dawesebuleba-saarqivo sammarTvelo religiuri Temebi da organizaciebi

    baTumSi 1940-1950-ian wlebSi

    (dokumentebis krebuli)

    II

    gamomcemloba `universali~ Tbilisi 2013

  • 2

    dokumentebis krebulSi pirvelad qveyndeba reli-giuri kultebis sabWos rwmunebulis fondSi daculi mravalmxriv sayuradRebo dokumentebi. aRniSnuli ma-salebi bolo dromde Sedioda saidumlo dokumentebis nusxaSi. 2010 wels moxda maTi gamosaidumloeba, ramac mogvca SesaZlebloba gamogveqveynebina winamdebare dokumentebis krebuli. Sesabamisad, am sakiTxebiT dai-netresebul mkvlevarebs miecema dasaxelebul fondSi dacul masalebze muSaobis SesaZlebloba.

    saredaqcio sabWo: guram salaZe (saredaqcio sabWos Tavmjdomare) Tamaz futkaraZe (redaqtori) fridon qardava ciuri qaTamaZe rusulenovani dokumantebis Targmnaze muSaobdnen: Tamaz futkaraZe, nato qiqava, qeTevan iakobaZe, cici cincaZe, nino gogitiZe, mzia surmaniZe, fridon qardava Semdgeneli: Tamaz futkaraZe © aWaris avtonomiuri respublikis mTavrobis saqveuwyebo dawesebuleba-saarqivo sammarTvelo, 2013

    gamomcemloba `universali~, 2013

    Tbilisi, 0179, i. WavWavaZis gamz. 19, : 2 22 36 09, 5(99) 17 22 30 E-mail: [email protected] ISBN 978-9941-17-934-1

  • 3

    Tamaz futkaraZe mzia surmaniZe

    religiuri Temebi da organizaciebi

    baTumSi 1940-1950-ian wlebSi

    (religiuri kultebis sabWos rwmunebulis fondSi daculi dokumentebis mokle mimoxilva)

    sabWoTa imperiis kraxis Semdeg saqarTveloSi gan-

    viTarebulma social-ekonomikurma, politikurma Tu sulier-sarwmunoebrivma procesebma dRis wesrigSi da-ayena komunisturi mmarTvelobis periodSi mimdinare movlenebis obieqturi gaSuqeba. am TvalsazrisiT gan-sakuTrebul interess iwvevs religiuri procesebis Seswavla da analizi. sabWouri sistemis bunebidan ga-momdinare, qarTul istoriografiaSi aRniSnuli sa-kiTxebis kvlevas tabu hqonda dadebuli. wlebis ganmav-lobaSi religiuri problematika, eTno-konfesiuri procesebi erTmaneTisagan gamijnulad, calmxrivad, sabWouri ideologiis gaTvaliswinebiT Suqdeboda. Se-degad, sabWourma istoriografiam (miRwevebis miuxeda-vad) Cveni qveynis istoriaSi dagvitova Crdilovani mxa-reebi.

    istoriuli bedukuRmarTobis gamo saqarTvelos erT-erT kuTxeSi — aWaraSi osmalo dampyroblebma ga-avrceles islami. aRniSnulma garemoebam regionSi mim-dinare religiur procesebs gansakuTrebuli mniSvne-loba da specifikuroba SesZina. regionis mTavari qa-laqi — baTumi XIX s. meore naxevridan sxvadasxva Sinaar-sis, kulturisa da religiis TavSeyris adgilad iqca. erTis mxriv, aq mZlavrad iyo warmodgenili adgilob-rivi mosaxleobis tradiciuli rwmena-warmodgenebi,

  • 4

    amave dros gzas ikvalavda islamuri, iudaisturi da sxva religiuri mimidinareobebi. yovelive es, ganpiro-bebuli iyo baTumis geopolitikuri mdebareobiT. qa-laqis Semdgomma ganviTarebam, misma saporto qalaqad qcevam moizida gansxvavebuli eTnosisa da religiuri aRmsareblobis adamianebi. aRniSnulma faqtorma gana-piroba sxvadasxva religiuri organizaciebis da Teme-bis Camoyalibeba, romelTa kultura farTo masStabiT moazrebuli qarTuli kulturis nawilad iqca.

    dReisaTvis, baTumSi marTmadideblur mosaxleo-basTan erTad cxovroben muslimanebi, baptistebi, ei-Rovas mowmeebi, ormocdaaTianelebi, iudaistebi da sxva.

    sabWoTa xelisuflebam religiuri mimdinareobe-bis kontrolisa da antireligiuri propagandis mizniT saxkomsabWosTan Seqmna religiuri kultebis sabWo, romelsac hyavda Tavisi rwmunebulebi mokavSire da av-tonomiur respublikebSi. niSandoblivia, rom antire-ligiuri saqmianobisaTvis dawesebuli yofila spcia-luri jildo _ samkerde niSani (fondi i-977, aRwera 1, saqme 18, furc.26). rwmunebulebi yovelkvartalurad warudgendnen sakavSiro organos religiuri mimdina-reobebis saqmianobis detalur angariSs. aWaris ar mTavrobis saqveuwyebo dawesebuleba — saarqivo sam-marTvelos religiuri kultebis sabWos rwmunebulis fondSi daculia mravalmxriv sayuradRebo dokumen-tebi, romlebic bolo dromde Sedioda saidumlo do-kumentebis nusxaSi. 2010 wels moxda maTi gamosaidum-loeba, ramac mogvca SesaZlebloba gamogveqveynebina winamdebare dokumentebis krebuli.

  • 5

    rwmunebulis angariSebidan irkveva, rom baTumSi 1940-ni wlebis meore naxevarSi arsebobda Semdegi ,,re-gistrirebuli” religiuri Temebi:

    1. muslimanTa sazogadoeba mejlisi, romelsac hqon-da Tavisi samlocvelo saxli Ckalovis quCaze (kultmsaxurebi: dandaloeli rasiy beriZe — yadi, xelvaCaureli memed abulaZe — imami, baTumeli is-mail miqelaZe — moezini, imamis TanaSemwe, urexeli memedali diasamiZe — molare. sazogadoebas hyavda 5 kaciani gamgeoba;

    2. qarTvel ebraelTa religiuri sazogadoeba, hqon-da Tavisi samlocvelo saxli eleqtronis quCaze;

    3. ,,evangelist-xristian-baptistebi’’, daqiravebuli hqondaT samlocvelo saxli gorkis quCaze;

    4. baTumisa da souq-sus moqmedi eklesiebi (aWaris ar csa, f. i-977, anaw. I, saqme 21, furc.1

    niSnadoblivia, rom angariSebSi yvelaze farTodaa warmodgenili muslimanuri Temis saqmianoba. es gasagebi-caa, radgan istoriuli bedukuRmarTobis gamo aWaris mosaxleobis didi nawili islamuri aRmsareblobis mata-rebeli iyo. amave dros regionalur rwmunebuls ar eva-leboda marTmadidebluri Temis saqmianobis kontroli, radgan igi eqvemdebareboda saqarTvelos marTmadide-belTa rwmunebuls, Tumca garkveul informaciebs mainc agrovebda (acsa. f.977, saq.20-a, furc.5). marTmadideblu-ri Temis saqmianoba rwmunebulTa angariSebSi sxva reli-giuri mimdinareobebis fonze yvelaze mokraZalebula-daa warmodgenili. xelisuflebas, religiuri Temebis saqmianobis amsaxvel informacisTan erTad yuradRebis miRma ar rCeba migraciul procesebTan dakavSirebuli sakiTxebi, radgan igi ganapirobebda morwmuneTa raode-

  • 6

    nobriv cvlilebebs. maT hqondaT zusti informacia ara marto regionis, aramed TiToeuli dasaxlebuli punqtis mosaxleobis religiuri struqturis Sesaxeb. tunaZis in-formaciiT meore msoflio omis periodSi uamravi adami-ani Camovida saqarTveloSi ,,vinicis, voroneJis, kalini-nis, kirovagradis da ruseTis sxva regionebidan”. Casax-lebis adgilebs Soris dasaxelebulia maxinjauri da sa-libauri. erT-erTi dokumentis mixedviTam soflebSi Ca-mosaxlebula marTmadidebluri aRmsareblobis 19 kaci (acsa, f.977, an.1, saq.16, furc.19). saistorio sabuTebidan irkveva, rom religiuri saqmianobis ganxorcielebis uf-leba hqondaT mxolod baTumisa da souqsus marTmadi-deblur eklesiebs. 1946 wlis erT-erTi dokumentiT ba-Tumis safinanso ganyofilebas daubegravs religiuri kultis msaxuri grigori ivanes Ze puxno. gadasaxadis odenoba gamoangariSebulia sxvadasxva Semosavlebidan, kerZod: ,,1. panaSvidis gadaxda TveSi 12, TiTo panaSvidze momsaxurebis safasuri 50 maneTi, sul 600 maneTi _ weli-wadSi 7200 maneTi. 2. bavSvis monaTlva TveSi 20, TiToeu-lisgan momsaxurebis safasuri 80 maneTi, sul TveSi 1600 maneTi, weliwadSi — 19200 maneTi. 3. sanTlis gayidva 200 cali, TiTo 5 maneTad, sul TveSi 500 maneTi, weliwadSi 6 aTasi maneTi, sul dasabegri Semosavali weliwadSi Sead-gens 32 400 maneTs, saidanac gamoangariSebulia sax. gada-saxadebi” (f.977, an.1, saq.18, furc.29). rwmunebuli tunaZe SeSfoTebas ver malavs imis gamo, rom eklesiebSi ,,naxavT maswavleblebs, eqimebs, agronomebs, studentebs, samxed-ro pirebs, rom isini inaTlebian Zveleburi wesiT, jvars iweren da erTi sityviT asruleben yvela im ceremonial-Ta jumls, rac ki uweriaT marTmadidebelTa moZRvreba-Si” (acsa. f.977, saq.16, furc.4). imave wyaros infromaciiT qristianul samlocveloebTan ,,xalxTa mozRvaveba aris,

  • 7

    rac pirdapir gansacvifrebeli ram aris” (f. 977, saq.20(a), furc.2). amave informacias imeoreben momdevno wlebis angariSebic.

    rwmunebuli tunaZe 1949 wlis angariSSi saeklesio pirebs TavxedobaSic adanaSaulebs. misi TqmiT, eklesiis msaxurni ,,gaTamamdnen” da damTvaliereblebsac ki aval-debuleben religiuri wesebis Sesrulebas, kerZod: pir-jvaris gadaweras, qedis moxras, sanTlis danTebas, xateb-ze ambors da a.S. sabWoTa xelisuflebis antireligiuri politikis miuxedavad baTumisa da souqsus eklesiebSi xSirad inaTlebodnen bavSvebi, ewyoboda samkurnalo da-niSnulebis an religiuri sagnebiT vaWroba da a.S. (acsa, f.977, saq.20(a), furc.5). dokumentis avtori yuraRebas amaxvilebs eklesiis Semosavlebzec: ,,eklesias gaezarda finansuri Semosavlebi, riTac maT SeZles eklesiis Seno-bis gare galavanis Semovleba”, kultmsaxurTaTvis calke oTaxis aSeneba da a. S. Tumca ,,fuls bankSi ar inaxaven” da ,,igi mimoqcevaSi ar imyofeba” (aWaris csa, f.977, saq.20(a), furc.6)

    dokumentebSi warmodgenilia mwiri, magram sainte-reso informacia somex morwmuneTa saqmianobis Sesaxe-bac. dokumentebis mixedviT, somex morwmuneebs miumar-TavT qalaqis xelmZRvanelobisTvis somxuri eklesiis gaxsnis moTxovniT, Tumca maTi moTxovna ar dakmayofi-lebula. rwmunebul tunaZis 1948 w. meore kvartlis anga-riSis mixedviT ,,baTumis somex grigorianelTa umoqmedo samlocvelo saxli TavisTavad daixura daaxloebiT 20 wlis winaT. oficialuri dadgenileba aRniSnuli salo-cavi saxlis daxurvis Sesaxeb ar arsebobs”. tunaZis TqmiT baTumSi grigorianTa eklesia araa morwmuneTa ,,simciris gamo”, xolo maTi ,,umoqmedo samlocvelo” age-bulia qvisgan, gadaxurulia Tunuqis saxuraviT, Zvelia

  • 8

    da gadaudebel SekeTebas saWiroebs. igi sabWoTa xeli-suflebas sawyobad gadauqcevia, mogvianebiT ki gadauw-yvetiaT bavSvTa sportuli skolisaTvis gadacema. misi SekeTebac Sesabamisad dauvalebiaT ganaTlebis saminis-trosaTvis (acsa, f.977, saq.19, furc.12). Tumca, 1948 w. 4 seqtemberis dokumentebidan irkveva, rom religiuri kultebis sakavSiro uwyeba informirebuli iyo baTumSi somexTa raodenobrivi monacemebis Sesaxeb. aRniSnuli uwyebis xelmZRvaneli asaxelebs baTumSi mcxovreb 16,5 aTas somexs, romelTagan 2000 aris morwmune. rogorc cnobilia meore msoflio omis damamTavrebel etapze, 1944 w. 19 noembris ssr kavSiris saxkomsabWos 1603 dadge-nilebiT ,,samlocvelo Senobebis gaxsnis wesebis Sesaxeb” _ SesaZlebeli gaxda samlocveloebis gaxsna Sesabamisi dasabuTebis (morwmuneTa raodenoba, moTxovnebi da a.S.) wardgenis Semdeg. amitomac avalebs polianski (religi-uri kultebis sabWos sakavSiro uwyebis Tavmjdomare) sa-qarTvelos Sesabamis uwyebas aRniSnuli sakiTxis Seswav-las (acsa, f.977, saq.19, an.1, furc.17-18). sakiTxis deta-luri Seswavlis Sedegad irkveva, rom a) ,,gancxadebas somxuri samlocvelos gaxsnis Sesaxeb morwmuneTa jgu-fidan xeli moawera yvela somexma - 5 kacis gamoklebiT, maT Soris inteligenciis warmomadgenlebmac“, b) ,,xelmo-werebi araa falsificirebuli”, g) ,,gancxadeba-Txovna araa dawerili vinmes provocirebis Sedegad”. d) ,,somxu-ri eklesia, romelic Semdeg gadaakeTes sawyobad, daixu-ra 1938 wels da mcireodeni SekeTebis Semdeg SesaZlebe-lia misi amoqmedeba”. e) ,,morwmuneTa raodenoba sakmaod bevria, Tumca ver xerxdeba zusti raodenobis dadgena” (acsa, f.977, saq.19, an.1, furc. 18).

  • 9

    saistorio sabuTebSi yvelaze ufro vrcladaa daxa-siaTebuli aWaraSi registrirebuli erTad-erTi musul-manuri samlocvelos - baTumis meCeTis saqmianoba.

    dokumentebSi warmodgenilia baTumis religiuri dawesebulebebis xelmZRvanelTa sia da demografiuli monacemebi: meCeTis yadi rasiy beriZe, dabadebuli 1873 wels, col-Sviliani; meCeTis moezini ismail miqelaZe, dabadebuli 1882 wels, col-Sviliani, imami memed abu-laZe, dabadebuli 1878 wels, col-Sviliani, presviteri (evangelistur-qristianul-baptisturi samlocve-los) aleqsandre Sakini, dabadebuli 1890 wels, col-Sviliani, xaxami SapaTa eligulaSvili, dabadebuli 1886 wels, col-Sviliani. dokumentSi dasaxelebuli arian ag-reTve SapaTa mamisTvalovi da xanuk iakufoRli (aWa-ris ar csa, f. i-977, anaw.I, saqme 19, furc.20).

    dokumentebis mixedviT Ckalovis quCaze mdebare me-CeTs ekava 200 kv.m. farTobi da Sefasebuli iyo 50 aTas ma-neTad. igi amoqmedebula 1946 wlidan, magram gadasaxadi: miwis renta - 1 kv.m-ze 15 kapiki (wliuri 30 maneTi) da Se-nobis gadasaxadi — 500 maneTi weliwadSi 1948 wlisaTvis ar hqondaT gadaxdili, radgan igi daubegravi iyo, ro-gorc ,,gamotovebuli dasabegri obieqti. amitom misTvis daukisrebiaT 2 wlis gadasaxadis (1060 maneTis) gadaxda (aWaris ar csa, f. i-977, aRw.I, saqme 20, furc.9).

    rwmunebul i. tunaZis informaciiT ,,religiuri moZraoba aWaris assr-is teritoriaze TandaTanobiT ecema, morwmuneTa raodenoba mcirdeba”, Tumca iqve iZu-lebulia aRiaros, rom ,,religias mniSvnelovani adgili uWiravs morwmune mosaxleobis fenebSi. igi cal-calke axasiaTebs wamyvan religiur mimdinareobebs. 1950 wlis

    meore kvartalis angariSSi იgi miuTiTebs, rom ,,mTliani axalgazrdoba sabWoTa skolebSia Cabmuli”, mxolod ,,mo-

  • 10

    xucebulTa mcire nawili misdevs religiur rwmenas” (aWa-ris ar csa, f. i-977, aRw.I, saqme 21, furc.5), aWaris qale-bis umetesoba (igulisxmeba ,,mxne qalebi”) ,,ramazans Tmens”. ,,mTian raionebSi ramazans ,,Tmenen’’ is axalgaz-rdebi, ,,romlebic skolaSi ar dadian (saqme 16, furc.10). niSandoblivia, rom religiuri locvebi daSvebuli iyo mxolod baTumis meCeTSi, rogorc registrirebul sam-locveloSi. aWaraSi sxva registrirebuli meCeTi ar yo-fila. amave dokumentiT irkveva, rom aWaraSi registri-

    rebuli iyo erTi sinagoga, erTi evangelist-qristianebi-sa da baptistebis samlocvelo, maSin roca oqtombris ga-datrialebamde aWaraSi yofila 138 meCeTi, romelTagan 1946 wlisaTvis 36 iyo ,,dacarielebuli”, 84-sawyobad an samrewvelo obieqtad gadakeTebuli, 11 ki kulturul-saganmanaTleblo dawesebuleba (cnobisaTvis: dReisaT-vis aWaraSi aris: 184 musulmanuri sakulto da saswav-lo nageboba, maTgan 119 meCeTi 51 medreseTi da 9 med-rese-pansionatiT. marto qalaq baTumSi amJamad fun-qcionirebs vaJTa 3 da qalTa ori islamuri pansionati da erTi bavSvTa baRi. ix. moqmedi muslimuri sakulto da saswavlo nagebobani (aWaris avtonomiuri respubli-ka), ruka, baTumi, 2010, Seadgina r. baramiZem). dokumentSi dafiqsirebulia ,,staroobriadCeski”, kerZod ,,belokri-nickoe soglasie”-s erTi samlocvelo, romelic kultu-rul-saganmanaTleblo funqcias asrulebda (saqme 16, furc.13).

    rwmunebuls mxedvelobidan ar gamorCenia is gare-moeba, rom ,,moxucebul morwmuneTa nawili individua-lurad loculoben TavianT saxlebSi beSvaxiTnamazs” (5-jer locva). ,,zogierT sofelSi warmoebs micvalebulTa locvebi: jeneze, yirxi, devri. religiuri dResaswaule-bi ki mxolod registrirebul meCeTSi warmoebs”. doku-

  • 11

    mentis mixedviT meCeTSi yoveldRiurad 15 kaci dadis, pa-raskeobiT ki maTi raodenoba izrdeba (saqme 21, furc.5). angariSebSi gansakuTrebuli yuradReba gamaxvilebulia religiuri dResaswaulebis dros Sromis disciplinis darRvevebTan dakavSirebul sakiTxebze (Tumca darRve-vebi rwmunebulebs ver daufiqsirebiaT).

    rwmunebuli valdebuli iyo zemdgomi instancii-saTvis ecnobebina iseTi faqtebic ki, rogoricaa baqodan ,,Seix islamis moadgilis efendi zade ibraboRlis baTum-Si Camosvla (1950 w. maisi) da ukan gamgzavreba (26 maisi).

    rogorc Cans, zogierTi informacia - angariSi zeda-piruli iyo, amitom miuRia rwmunebuls instruqcia, romlis mixedviTac angariSSi unda asaxuliyo ,,rogorc piradi dakvirvebidan, ise adgilebze, sabWoebze SekiT-xvebiT” miRebuli pasuxebi. rwmunebuli saqarTveloSi d. qoriZe moiTxovs, rom ,,angariSi iyos politikuri”, ro-melSic unda warmoCndes: a) ,,izrdeba religia da misi gav-lena Tu knindeba. mcirdeba Tu izrdeba sazogadoebis romeli nawilis xarjze; b) ramdenad didia religiis av-toritetebis (xaxami, imami, presviteri) gavlena; g) mosax-leobis saerTo raodenobis ramdeni nawili misdevs RvTismsaxurebas”, rogor da ra formebSi tardeba igi (saqme 19, furc.13,14,15). rwmunebuli mkacrad moiTxovs informaciaSi aisaxos pasuxebi kiTxvebze: aqvs Tu ara ad-gili: a) ,,muSa-mosamsaxureebis mier unebarTod samuSaos mitovebas: b) xelmZRvanelTa mier morwmuneTa gaTavi-suflebas religiuri dResaswaulebis dros; g) rogoria qalTa da mozardTa daswreba religiur dResaswaulebze; d) ramdeni pirutyvi daikla yurban-bairamis dros (saqme 20-a, furc.24); rogor mimdinareobda registrirebuli religiuri sazogadoebis sasuliero wodebisa da ,,moxe-tiale molebis” moqmedebani yurban-bairamis dros; v) ro-

  • 12

    gori miTiTebebi hqondaT micemuli muxtasibebs da ima-mebs sasuliero sammarTvelos centris (baqodan) mier” da a.S. (saqme 21-a, furc.2,3). qoriZe moiTxovs aseve informa-cias ukrainidan maxinjaurSi gadmosaxlebuli starove-rebis (400-mde ojaxi) Sesaxebac, romlebsac ,,ver gaurkve-viaT gamoicvalon sarwmunoeba Tu ara da vis miekedlon: ebraelobas, baptistebs Tu sxvebs” (saqme 19, furc.15). igi interesdeba gadmosaxlebulTa sameurneo kulturis sa-kiTxebiTac. werilidan Cans, rom benzeSi mcxovreb ,,pia-tidesiatnikebs” (ormocdaaTianelebs) da staroverebs miumarTavT baptistebisatvis, raTa isini mieRoT maT ri-gebSi.

    niSandoblivia, rom xelisufleba eWvis TvaliT uyurebs religiuri kultis msaxurebis informacias (mi-uxedavad imisa, rom kultmsaxurni TanamSromloben xe-lisuflebasTan) da rwmunebulisagan moiTxovs maT gada-mowmebas: im kiTxvebze, romlebzec ar mogvepoveba pasuxi, ,,gamovavlinoT yadis saSualebiT, magram vinaidan yadis masalebs Cven ver daveyrdnobiT, es masalebi unda Semow-mdes-‘’ mosaxleobasTan pirdapiri, uSualo saubrebis gziT, naTqvamia sainstruqcio werilSi.

    zogierT angariSSi aRwerilia calkeuli pirovnebe-bis ,,ukanono religiuri saqmianobis’’ amsaxveli faqtebi. 1951 w. 18 dekembris werilidan irkveva, rom imami abulaZe da moezini miqelaZe gafrTxilebis miuxedavad kvlavac ganagrZobdnen religiuri wesebis Sesrulebas sxvadasxva soflebSi, maT ki amis ufleba aqvT mxolod registrire-bul meCeTSi.

    religiuri rwmunebulis kvartalur angariSebSi warmodgenilia detaluri monacemebi muslimanuri dRe-saswaulebis: ,,mevludis’’, ,,axtinihaqis’’- (axalSerTul-Ta jvriswera), ,,ramazanis’’ mimdinareobis Sesaxeb. calke-

  • 13

    ul SemTxvevebSi daxasiaTebulia maTSi monawileTa sqe-sobrivi da asakobrivi struqtura.

    1951 w. 2 ivlisis erTi dokumentis mixedviT paraske-obiT damswre ,morwmuneTa raodenoba meCeTSi 150 kaci-dan (wina bairamze damswreTa raodenoba) gaizarda 400 ka-camde, maT Soris 30 wlamde 50 kaci, 50 wlamde 200 kaci, danarCenebi ki ufrosi asakis adamianebi arian (aWaris csa, f.977, a.1, saqme 23, furc 20). angariSis mixedviT me-CeTSi misula 3 qalic, rac wina wlebSi ar dafiqsirebula. niSandoblivia, rom dokumentSi meCeTis Semosavlebis Se-saxebacaa garkveuli informacia, kerZod, damswre mor-wmuneTa zrdis paralelurad meCeTis Semosavlebi paras-keobiT gaizarda 100-150 maneTidan 500-600 maneTamde (furc. 20). erTi dokumentis mixedviT 1951 w. 11 seqtem-bers Catarebul locvas kokispiruli wvimis miuxedavad 1200-mde kaci daeswro. meCeTis ezodan locvas qalebic usmendnen (6 qali), romelTagan orma fanjridan gadaawo-da Sesawiri Tanxa. am dRes Segrovda 2700 maneTamde (f.i-977, saqme, 23, an,1, furc.32). dokumentSi xazgasmulia, rom TurqeTis warmomadgenlebis survilis miuxedavad baTumis jameSi sakonsulodan salocavad aravin misula.

    SedarebiT ufro srulyofilia aWaraSi religiuri kultebis rwmunebulis i.kalandaZis angariSi. misi in-formaciidan Cans, rom rwmunebuli yoveldRiurad ak-virdeba rogorc rigiT morwmuneebs, ise meCeTis Tanam-debobis pirebsac. angariSSi igi miuTiTebs, rom baTumis meCeTSi 1951 w. martidan TiTqmis 2 Tvea aRar gamocxade-bula yadi rasiy beriZe, rac axsna avadmyofobis mizeziT. Cans, rom meCeTis mmarTvelTa Soris yofila dapirispi-reba da winaaRmdegobebi, ris gamoc yad rasiy beriZes ga-dauwyvetia ,,gadadgoma’’: ‘’me arafrad mTvlian,” ,,Cemi muSaoba yadad arafrad Rirs da baqoSi Seixul islamTan

  • 14

    gancxadeba unda gavgzavno gadagdomis Sesaxebo’’, uT-qvams yads (aWaris ar csa, f. i. 977. aRw. I, saqme, 23, furc.13,15), Tumca werilis gagzavna baqoSi ver gaube-davs_moezini miqelaZe da molare diasamiZe gamigeben damters daminiSnaveno’’ (furc.19). samagierod, baqoSi we-rilis gagzavna dauswriaT yadis mowinaaRmdegeebs-moe-zin miqelaZes da molare diasamiZes, ris sapasuxodac ba-qodan gamogzavnil werilSi yad rasiy beriZes Txoven Se-sabamis axsna-ganmartebas. rasiy beriZis axsna-ganmarte-baSi axsnilia dapirispirebis mizezebi, miTiTebulia, rom adgili aqvs faqtis damaxinjebas, rom ,,remezanis mTvare-Si morwmuneebs aqvT ufleba Wamon anu seferi qnan da sa-magierod sxva dros imarxon. muSam rom imarxos, samuSao-ze daakldeba’’ da a. S. (saqme 23,furc.27). erTerTi angari-Sis mixediT beriZes gadauwyvetia ,,leqtoroba’’. ,,qale-bis 90% Cadrs atarebs, rasac muslimanuri sazogadoeba ar iTvaliswinebs”, amitom saWiroa leqciebis Catareba Cadris tarebis da sxva wesebis winaaRmdeg, romelic ,,Zve-li xojebis mier aris mogonilio” (saqme-23, furc.13). Cans, rom xojebis nawili angariSs uwevda drois moTxov-nebs da cdilobda adaptirebas Sesabamis realobasTan. amitomac araa SemTxveviTi maTi dayofa ,,Zvel” da ,,axal” xojebad. swored, progresulad moazrovne xojebs Soris gamoirCeoda yadi rasiy beriZe, romelic cdilobda ,,morwmuneebSi Segnebis Setanas”. igi morwmuneebs ganu-martavda, rom ,,bavSvis dasunneTva savaldebulo ar aris, muslimanuri saxelis gamocvla codva ar aris”, rom ,,un-da marxulobdnen mxolod 60 wlis zeviT moxucebi, da-narCenebi kolmeurneobaSi unda muSaobdnen da marxvam xeli ar unda SeuSalos muSaobas. moxucebs seferi (SeRa-vaTi) aqvT marxvisas ise, rogorc avadmyofebso” da a. S. igi gamodioda Cadris tarebis winaaRmdegac. swored ra-

  • 15

    siy beriZis am poziciiT iyo ganpirobebuli is dapirispi-

    reba-kinklaoba, romelic arsebobda mas, moezin miqela-Zesa da imam abulaZes Soris, rac kidev ufro gaamwvava ya-disaTvis xelfasis Semcirebam. isini brals sdeben rasiy beriZes ,,muslimanobis gaadvilebaSi”, rac maTi azriT Se-amcirebs mrevlis raodenobas da Sesabamisad Semosaval-sac. amitom cdiloben rasiy beriZis, rogorc ,,yizilbaSi, urwmuno xojis” Tavidan moSorebas. Tavis mxriv, yadic cdilobs arasasurveli pirebis, maT Soris molare diasa-miZis gaTavisuflebas da daxmarebas Txovs religiuri kultebis sabWos rwmunebuls (saqme 19, furc. 22). imams, yads, muezinsa da moangariSes Soris dapirispirebas anga-riSSi specialuri adgili eTmoba. saarqivo dokumente-biT irkveva, rom moangariSe diasamiZis gaTavisuflebiT dainteresebuli arian rogorc aWaris, ise saqarTvelos rwmunebulebi. d. qoriZe (rwmunebuli saqarTveloSi) i. tunaZisadmi gagzavnil werilSi aRniSnavs, rom mas ganuz-raxavs memedali diasamiZis moSoreba baTumis meCeTisaT-vis. am mizniT misTvis SeuTavazebiaT TbilisSi gadasvla aRmosavleT saqarTvelos yadis Tanamdebobaze. werilSi diasamiZe moxsenebulia, rogorc gaiZvera pirovneba. qu-riZe mxars uWers miqelaZisa da abulaZis moSorebasac, oRond es ise unda moxdes, rom xelisuflebis ,,xeli ar Candeso” (saqme-19, furc.23). 1948 wels diasamiZe mar-Tlac gadauyvaniaT sxvagan yadis Tanamdebobaze (saqme 17, furc.4). angariSebidan Cans, rom meCeTis xelmZRvane-lebi xelisuflebis moTxovnebis Sesabamisad awvdidnen religiuri kultebis sabWos rwmunebulebs maTTvis saWi-ro informacias.

    religiuri ritualebis, locvebis Sesasruleblad saWiro yofila Sesabamisi mowmobebi. zogjer aseT ,,mow-mobebs’ TviTneburad gascemda yadi. erTi dokumentis mi-

  • 16

    xedviT 1947 w. rasiy beriZes TviTneburad gaucia mowmo-bebi xulos, qedis, qobuleTisa da baTumis raonebSi ,,yir-xisa da Taravis locvebis” Sesasruleblad. rwmunebulis moTxovniT yads es mowmobebi CamourTmevia (saqme 23, furc.14). micvalebulis locvebis CamtarebelTa Soris dasaxelebulia meCeTis muezini miqelaZe. yadi mas ,,Zveli xojisa da mglis” epiTetiT moixseniebs. dokumentis mi-xedviT meCeTSi iklo fuladma Semosavlebma, ramac gana-piroba xelfasebis Semcireba, Tumca yadisaTvis xelfasi sxvebze ufro metad — 350 maneTidan 100 maneTamde Seum-cirebiaT. aqve saubaria ,,suneCebis moqmedebis gaxSireba-ze”, rasac xelisufleba sastikad ewinaaRmdegeboda.

    zemoTdasaxelebuli monacemebi xazs usvams xeli-suflebis dainteresebas - religiuri organizaciebi hyavdes mkacri kontrolis qveS. xelisuflebas yuradRe-bis miRma ar rCeba umniSvnelo detalic ki. igi interes-deboda samlocvelo mogzaurobaSi wamsvlelTa vinaobi-Tac. 1947 wlisaTvis meqaSi samlocvelod gasagzavn pir-Ta Soris kavkasiis muslimanTa sammarTvelom waradgina rasiy beriZec. xelisufleba iTxovs gadamowmdes — aqvs Tu ara Tavad beriZes amis survili. yads ra Tqma unda aR-moaCnda wasvlis survili, Tumca ar hqonia finansuri Se-saZlebloba da baTumis meCeTidan elodeboda 10 aTasi maneTis gamoyofas. xelisufleba akontrolebda ara mar-to adgilobriv religiur organizaciebs, aramed ucxo qveynebidan Camosul adamianebsac. erT-erTi aseTi pi-rovnebisaTvis, 10 wlis manZilze patimrobaSi myofi Tur-qi sarbi TuruToRlisaTvis baTumis meCeTs, kerZod mo-la feraT konceliZes 300 maneTi Seugrovebia (saqme 10, furc.10), TviTon ki wasula zotSi ,,xojis movaleobis Se-sasruleblad”. mogvianebiT igi gadauyenebiaT Tanamde-bobidan.

  • 17

    paradoqsia, magram faqtia, rom rom morwmune mu-sulmani avadmyofebis nawili samkurnalod zogjer mar-Tlmadidebel mRvdlebTanac ki dadiodnen. 1947 w. I kvar-tlis angariSSi (rwmunebuli vanliSi) pirdapiraa miTiTe-buli, rom sof. axalSenSi mcxovreb erT-erT berZen mRvdels saxlSi mowyobili hqonda patara samlocvelo, sadac dadiodnen sxva soflis musulmani avadmyofebi, ZiriTadad revmatizmiT daavadebulni da fsiqikuri problemebis mqone adamianebi. dokumentebSi zogierTi maTganis gvaric aris dasaxelebuli. mag. gonioel baira-moRlis dasaxelebul mRvdelTan ,,mosarCenad” miuyvania revmatizmiT daavadebuli coli.gasamrjelod miucia 4 aTasi maneTi. qali ori dRe yofila mRvdelTan, iwerda pirjvars, ,,hkocnida xatebsa da jvars” (saqme 14, furc.3).

    saarqivo fondebSi warmodgenilia sxvadasxva sof-lis mcxovreb morwmuneTa gancxadebebic. erT-erTi ase-Ti gancxadeba RorjomSi meCeTis gaxsnis moTxovnas exeba. morwmuneebi iTxoven ,,Rorjomis didi jamis” gaxsnas, ra-Ta ,,iyolion xoja da Seasrulon locvebi” (saqme 14, furc.3). am gancxadebasTan dakavSirebiT rwmunebuli xu-los raisabWos aRmaskomis Tavmjdomaris daviTaZisagan moiTxovs detalur informacias aRniSnulis Sesaxeb. aR-maskomis Tavmjdomaris pasuxidan irkveva, rom ,,gancxa-debis daweraSi adgili hqonda pirad iniciativas da ar aris dawerili morwmuneTa moTxovniT”, gancxadeba dawe-rilia ,,vinme pirovnebis specialuri muSaobis Sedegad”, xelwerebis nawili gayalbebulia. ,,ramaz davlaZe, adem anTaZe acxadeben, rom gancxadebaze xeli ar mouweriaT”. saqmeSi Sesabamisad warmodgenilia dasaxelebul pirTa xelwerilebic. dokumentSi saubaria sxva saxis gayalbe-bazec, kerZod: gazrdilia ramiz davlaZis asaki (15-is nacvlad gancxadebaSi miTiTebulia 25 weli). daviTaZis

  • 18

    informaciiT Rorjomis meCeTi, romelmac funqcionire-ba Sewyvita 1937 wels, warmoadgens ,,xis Senobas, romelic eqsploataciisaTvis gamousadegaria”, radgan SesakeTe-belia saxuravi, ,,SenobaSi Cadis wvima”. amitom meCeTis gaxsna mizanSeuwonlad miuCneviaT (saqme 14, furc.6,7). cxadia, aRniSnuli daskvna ganpirobebuli iyo imJaminde-li realobiTa da koniuqturuli mosazrebebiT.

    saistorio sabuTebSi sakmaod detaluradaa daxasi-aTebuli ebraelebis religiuri Temis saqmianobac.

    rwmunebuli vaniliSis informaciiT aqtiurad muSa-obs ebraelTa religiuri Temi axalgazrdebis religiu-ri swavlebis TvalsazrisiT. gaxSirda ,,micvalebulebi-sadmi miZRvnili saRamoebi, mohyaven karzinkebSi mokala-Tebuli qaTmebi, romlebsac hklavs erTi moxuci” (acsa. fondi _ 977, anaweri _ 1, saqme _ 13, furceli _ 5,6). eb-rauli Temis gaaqtiurebaze metyvelebs religiuri dRe-

    saswaulebis sistematiuri aRniSvნa da farTo saagita-cio saqmianoba. rwmunebulis TqmiT samlocvelosTan ar-sebuli furnis aRdgenac am mizans emsaxureba. 1948 w. meo-re kvartlis angariSSi daxasiaTebulia ebraelTa reli-giuri Temi, morwmuneTa asakobrivi da sqesobrivi Semad-genloba. rwmunebuls morwmuneTa Soris SeuniSnavi ar darCenia 7 — 13 wlis asakis 11 bavSvi, mouTxovia bavSvebis-gan qudis moxda da aukrZalavs maTTvis samlocvelo da-wesebulebaSi siaruli, rasac moyolia morwmuneTa mxri-dan protesti: ,,quds ver movixdiT, codvad gviweria,.. quTaisSi, soxumSi da sxvagan dadian bavSvebi samlocve-lo saxlebSi” da Cven ratom gvikrZalavo. akrZalvis miu-xedavad bavSvebi kvlav misulan sinagogaSi, xolo ebra-elTa sazogadoebis gamgeobis Tavmjdomares mamisTva-

    loვs da morwmune iakobaSvils uari ganucxadebiaT rwmu-

  • 19

    nebulis moTxovnebis Sesrulebaze, ris gamoc rwmune-buls Seudgenia saTanado aqti. ebraelebs mxolod amis Semdeg miuciaT rwmunebulisaTvis Tanxmoba samlocvelo saxlSi bavSvebis siarulis akrZalvis Sesaxeb (acsa. fon-di _ 977, anaweri _ 1, saqme _ 16, furceli _ 5,6). obieq-turoba moiTxovs iTqvas, rom religiuri kultebis sab-Wos respublikur uwyebas sayveduri gamouTqvams tunaZi-sadmi (rwmunebuli aWaraSi) Zaladobrivi elementebis ga-moyenebis gamo da urCevia, rom ZiriTadi aqcenti gadae-tana axsna-ganmartebiT saqmianobaze.

    gansakuTrebul interess iwvevs xorcis savaWros gaxsnasTan dakavSirebiT ebraelTa moTxovna. aRniSnuli moTxovnis aucileblobas ebraeli morwmuneebi im moti-viT xsnian, rom isini ,,sxvis dakluls an bazarSi nayid xorcs anda cxovelis sxeulis yvela nawils” ar Wamen, ra-zec uari miuRiaT (acsa. fondi _ 977, anaweri _ 1, saqme _ 16, furceli _ 9,18). gansakuTrebuli yuradReba ga-maxvilebulia ,,macisaTvis” (ebraelTa religiuri dawese-buleba) mzadebis sakiTxebze. rwmunebulis angariSSi naT-lad Cans mwvave dapirispireba rus da qarTvel ebraelebs Soris. marTalia rusi ebraelebi gaerTianebuli arian ,,am sazogadoebaSi”, magram samlocveloSi maTTvis ,,gamo-yofilia calke derefani”. rwmunebuli xazgasmiT aRniS-navs im faqtsac, rom ebraelTa sazogadoebas gaaCnia ,,160.000 maneTamde Tanxa, magram Semnaxvel salaroSi Se-tanili aqvT 1400 maneTi. ebraeli morwmuneebi gaurbian saxelmwifo dawesebulebebSi samsaxurs da cdiloben spe-kuliaciiT da kombinaciebiT cxovrebas” (acsa. fondi _ 977, anaweri _ 1, saqme _ 13, furceli _ 5,6).

    1948 w. ebraelTa Temis rabinad aurCeviaT eligu-laSvili. aRniSnulTan dakavSirebiT rwmunebuls mouT-xovia Sesabamisi oqmi. religiuri kultebis sabWos rwmu-

  • 20

    nebuli saqarTveloSi d. quriZe avalebs rwmunebuls aWa-raSi — kalandaZes, rom daawesos masze mkacri kontroli da Tu ki eligulaSvili miuRebeli aRmoCndeba Sesabamisi organoebisaTvis, maSin Caereva milicia da mas ar gaata-reben registraciaSi (acsa. fondi _ 977, anaweri _ 1, saq-me _ 17). eligulaSvili SabaT iakobis Ze, dadadebuli 1886 wels, imJamad cxovrobda quTaisSi. baTumel ebrae-lebs igi specialurad mouwveviaT baTumSi, radgan baTu-mis sinagogis yofili rabini mixeil moZRvriSvili ar iyo saTanadod momzadebuli religiuri locvebisa da ritualebis Casatareblad. moZRvriSvili locvebis Ca-tarebas axerxebda levinis daxmarebiT, romelic baTumi-dan ukve wavida (acsa. fondi _ 977, saqme _ 17, furceli _ 4,5). eligulaSvilis rabinad arCevis Semdeg sakmaod gaZlierda religiuri Temis saqmianoba, rac gamoixata religiur dResaswaulebze morwmuneTa raodenobrivi zrdis tendenciaSi. imisaTvis, rom eligulaSvili ar wa-suliyo baTumidan, misTvis Tems 300 maneTi dauniSnia TveSi, Tumca winaswar miuciaT 2000 maneTi da gauremon-tebiaT bina (acsa. fondi _ 977, saqme _ 17, furceli _ 6,7). mogvianebiT 1949 wlisaTvis misi xelfasi gauzrdiaT 900 maneTamde. igive wyaro adasturebs, rom morwmuneTa raodenobrivi zrda 1949 wlisaTvis SeCerda. angariSSi yuradReba gamaxvilebulia umcrosi asakis bavSvebis win-dacveTis Cveulebaze, romelsac misdevdnen qarTveli ebraelebi. momdevno wlebis angariSSi ikveTeba morwmu-neTa, maT Soris qalebisa da bavSvebis raodenobrivi Sem-cirebis tendencia. 1949 w. angariSis mixedviT morwmune ebraelTa raodenoba iyo 70 kaci. gansakuTrebuli yurad-Reba gamaxvilebulia religiuri dResaswaulebis peri-odSi, mSromelTa Sromis disciplinis sakiTxebis mimarT.

  • 21

    SedarebiT ufro vrceli informaciaa ,,macis” dRe-saswaulTan dakavSirebiT. 1950 w. angariSis mixedviT dResaswaulis periodSi moqalaqeebisaTvis ,,macis dari-gebas ufasod adgili ar hqonia... ramdenime ebraelma Se-agrova garkveuli Tanxa (7500 maneTi)” da efrem janaS-vils quTaisidan Camoatanines 300 kg. gamomcxvari maca. religiuri kultebis sabWo kategoriulad ukrZalavda saaRdgomo dResaswaulis dros sinagogaSi trapezis mow-yobas, RaribebisaTvis macis dairgebas (e.w. moes xitim), sinagogaSi dasajdomi ,,adgilebis yidva-gayidvas” da a.S. ebraelTa religiuri Temi gansakuTrebiT aqtiurobda ,,roS-gaSonis” (axali weli), ,,iom-kipur”-is (gansjis dRe) da ,,sukotis” (suqa) dResaswaulebis dros. amitomac eq-ceoda igi xelisuflebis gansakuTrebuli interesebis sferoSi. xelisufleba seriozul darRvevad afasebs ,,sinagogaSi unebarTvod radioreproduqtorebis dad-gmas RmerTmsaxurebis quCaSi gadasacemad; religiuri sa-zogadoebis warmomadgenelTa mier ebraelTa ojaxebis Camovlas da maTTvis gamocxadeba sinagogaSi savaldebu-lo daswrebis mizniT; sinagogaSi specialuri gancxade-bis gamokvras dasajdom adgilebis gayidvis mizniT; sina-gogaSi adgilebis damagrebas im morwmuneebze, romlebic sinagogas meti fuli ,,Sewires”; xelisuflebis organoe-bis unebarTvod sinagogis SenobaTa gafarToebas droe-biT fardulis (navesis) miSenebis mizniT” da a.S. (acsa. fondi _ 977, saqme _ 21, furceli _ 14).

    saistorio sabuთebSi warmodgenilia uxvi masala evangelist-qristian-baptistebis Sesaxebac. baTumis ,,evangelist-qristian-baptistebis” Temi iyo evange-list-baptistTa sakavSiro religiuri Temis Semadgene-

    li nawili. მათ baTumSi daqiravebuli hqoniaT samlocve-

  • 22

    lo saxli maSindeli gorkis quCaze 55, romelsac saTaveSi edga presviteri aleqsandre Sakini (col-Sviliani, da-badebuli — 1899w.) (aWaris csa,f.i.977, a.1, saqme 19, furc.20). 1947 wlis I kvartlis angariSis mixedviT “evan-geluri qristanebis-baptistebis” sazogadoebis wevrebi da TanamSromlebi yovelTviurad matulobda, religiu-ri propaganda ki ufro farTo xasiaTs iRebda. presvite-ri Sakini ,,samlocvelos” gareTac awarmoebda religiur propagandas. morwmuneebs swamdaT, rom ,,qristes dabade-bis 2000 wlisaTavze dedamiwaze moxdeba didi cvlileba, yvelani iwamebs evangelur qristian-baptistobas da mere moispoba sicocxleo” rom ,,1941 wels dawyebuli msof-lio omi jer ar damTavrebula da igi unda damTavrdes egvipteSio” (f. i-977, a.1. saqme-13, furc.5).

    rwmunebuls Tavis angariSSi yuradReba miuqcevia evangelistTa raodenobrivi zrdis mizezebze. angariSis mixedviT evangelistebi baTumSi raodenobrivad gaizar-dnen ruseTidan Camosul morwmuneTa xarjze. garda ami-sa, baTumel evangelistebs mWidro kavSiri hqondaT zes-tafonel da maxaraZel (ozurgeTi) morwmuneebTan, rom presviteri Sakini (sxvaTa Soris Sakins brals sdebdnen uxeSobaSi, simkacreSi, aseve orcolianobasa da II msof-lio omSi monawileobisagan Tavis aridebaSi) da baptisti kalota (sasuliero piri) dadian am qalaqebSi ,,micvale-bulis momsaxurebis mizniT” (f. i. 977, a.1. same 10, furc.6).

    momdevno 1948 w. angariSebis mixedviT evangelistTa raodenoba Semcirebulia. Sesabamisad Semcirebulia Se-mosavlebic. 1949 wlisaTvis ki maTi raodenoba 120 mor-wmunes aRwevda. mogvianebiT maTi raodenoba Semcirebu-lia 81 kacze, radgan zogs Seucvlia sacxovrebeli adgi-li, zogierTi ki gauricxiaT maTi rigebidan.

  • 23

    morwuneTa kontingentis gazrdis mizniT presvite-ri ukavSirdeboda dasavleT saqarTvelos raionebs (ozurgeTi, Coxatauri, lanCxuTi), aseve ,,aWaris raioneb-Si mcxovreb baptistebs” da cdilobda maT gaerTianebas: 1948 wlis maisSi organizaciaSi 14 wevri gauerTianebiaT Coxatauris raionis sof. qvenobanidan, Sesabamisad mo-uTxoviaT nebarTva axali samlocvelos daarsebis Sesa-xeb, romelzec miuRiaT uaryofiTi pasuxi). amave doku-mentis mixedviT 1948 w. seqtemberSi baTumSi Camosula qristian baptistebis centris ufrosi baqodan ovaneso-vi, romelTanac am sakiTxze usaubria rwmunebuls - pres-viteris samoqmedo arealis baTumis farglebSi SezRud-vis mizniT. 1949 w. 25 oqtombers Sakini daupatimrebiaT da prisviteris movaloebis Sesruleba daukisrebiaT vin-me xaronJinisaTvis, Tumca tunaZes misTvis ar miucia locvebis Catarebis ufleba, radgan igi rwmunebulis mi-er ,,registrirebuli ar iyo”. aRniSnuli sakiTxis mosa-gavreblad Tbilisidan Camovida maTi lideri dauSenko, romelmac Caatara axali presviteris arCevnebi. es posti daikava tumenkom (romelic dasaxlda angisaSi Saban aji-basTan, manamde igi presviteris funqciebs asrulebda krasnodarSi). xaronJini arCeul iqna moadgiled, xolo feiskini _ sarevizio komisiis mdivnad (presviteris xelfasi Seadgenda 250 maneTs).

    tumenko baTumSi 1933 wlidan cxovrobda. 1949 w. airCies presviterad. sazogadoebis mdivnis da presvite-ris moadgilis movaleobas asrulebs konstantine neve-Jini (igi amave dros sastumro ,,inturistis” darajicaa), molare aris pavle xveskini, sarevizio komisiaSi arian petre drozliki, mixeil kovalevi (puris qarxanaSi Ru-melebis SemkeTebelicaa), roman meJeniani — diakoni, ia-kob xorunji. religiuri Temis 65 wevridan 31 qalia, 12

  • 24

    morwmune 18-dan 25 wlamde asakisaa, umravlesoba arian rusebi. morwmuneebidan ori qali somexia, 2 qali ki ebrae-li. baptistebad naTlobas awarmoeben zafxulis an Se-modgomis Tbil dReebSi. 1950 w. Semodgomaze monaTles 4 kaci (saqme 23, furc. 12-13). angariSSi daxasiaTebulia evangelistTa erT-erTi dResaswauli ,,veCernaia”. rwmu-nebulis daxasiaTebiT es dResaswauli aris ,,yofa-cxov-rebaSi gaxrwnilobis warmomSobi safuZveli momavali Ta-obisaTvis”, radgan locvis damTavrebis Semdeg ,,saRamos 9an 10 saaTze SenobaSi mTlianad aqrobdnen sinaTles da erTi-meores hkocnidnen ganurCevlad sqesisa da asakisa”. locva mimdinareobs yovel kviras dilidan saRamomde. dokumentis mixedviT rwmunebul i. tunaZes aukrZalavs aRniSnuli ritualis Catareba, gansakuTrebuli kontro-li iyo religiur locvebsa da ritualebSi bavSvebis mo-nawileobaze.

    amrigad, religiuri kultebis sabWos rwmunebulis fondSi daculi dokumentebi warmoadgens pirvelxaris-xovan wyaros sabWoTa xelisuflebis religiuri politi-kis Seswavlisa da obieqturi gaazrebisaTvis. dokumente-bi adastureben, rom morwmuneTa religiuri Temebis ze-damxedvelobis mizniT saxkomsabWosTan Seqmnili struq-turebi (muSseqcia, mogvianebiT religiuri kultebis sabWo da a. S.) iyo mZlavri berketi antireligiuri pro-pagandisa da religiuri Temebis saqmianobaze sabWoTa xe-lisuflebis sruli kontrolis damyarebis mizniT. aR-niSnulis sailustraciod mkiTxveli winamdebare kre-bulSi gaecnoba uaRresad santereso dokumentur masa-lebs.

    dokumentebis nawili Sedgenili iyo rusul enaze, romlis Targmani Sesrulda fr. qardavas, c. cincaZis, n. qiqavas, m. surmaniZis, q. iakobaZis, T. futkaraZis, da n.

  • 25

    gogitiZis mier. saredaqcio sabWo madlobas uxdis maT krebulis momzadebaSi Setanili wvlilisaTvis. gamoyenebuli wyaroebi: 1. aWaris ar csa, fondi i-977, anaw. I

    saqme 10, furc. 10 saqme 14, furc.3,6,7 saqme 16, furc.10,13 saqme 17, furc.4 saqme 18, furc.26 saqme 19, furc. 12,13,14,15,20,22

    saqme 20, furc.9). saqme 20-a, furc.24 saqme 21, furc.1,5 saqme 21-a, furc. 1,2,3 saqme 23, furc 13,14,15,19,20,27,32

    2. moqmedi muslimuri sakulto da saswavlo nageboba-ni (aWaris avtonomiuri resoublika), ruka, baTumi, 2010, Seadgina r. baramiZem

  • 26

    ssr kavSiris saxkomsabWosTan arsebuli religiuri kultebis sabWos rwmunebulis fondi

    saarqivo dokumentebi

    (fondi #977)

    masalebi moiZies da publikaciisaTvis moamzades Tamaz futkaraZem da mzia surmaniZem)

    ssr kavSiris saxalxo komisarTa sabWo

    dadgenileba #572 19 maisi 1944 weli moskovi, kremli

    religiuri kultebis sabWos organizebis Sesaxeb

    ssr kavSiris saxalxo komisarTa sabWo adgens: 1. ssrk saxalxo komisariatTan organizebul iqna

    religiuri kultebTan urTierTobebis sabWo, romel-sac daevalos sabWoTa xelisuflebasa da religiuri gaerTianebebis xelmZRvanelTa Soris urTierTobebis damyareba: somxur-grigorianuli, Zvel wes-CveulebaTa, kaTolikuri, berZnul-kaTolikuri, luTeranuli ekle-sia da muslimanuri, iudeuri, budisturi, seqtanturi aRmsareblobis sakiTxebTan dakavSirebuli saqmeebis ganxilva, sabWoTa xelisuflebis moTxovnis mixedviT.

    2. religiuri kultebis sabWos warmomadgenlad ssr saxalxo komisariatTan erTad dainiSnos batoni konstatntine artiomis Ze zaicevi.

  • 27

    3. 10 dRis ganmavlobaSi k.a.zaicevi wardgenili iq-nas

    ssr kavSiris saxalxo komisarTa sabWos Tavmjdomare i. stalini

    ssr kavSiris saxalxo komisarTa sabWos saqmeTa mmarTveli i. Cadaevi fondi #977; saqme #1; furc. 6.

    ssr kavSiris saxalxo komisarTa sabWo

    dadgenileba #673

    6 ivnisi 1944 weli moskovi, kremli

    ssr kavSiris saxalxo komisarTa sabWo adgens: 1. Seicvalos 19 maisi 1944 wlis dadgenileba 572 —

    Si punqti 2, k. a. zaicevis religiuri kultebis warmo-madgenlad daniSvnis Taobaze.

    2. dainiSnos religiuri kultebis sabWos warmo-madgenlad ssr kavSiris saxalxo komisariatTan batoni b. i. polianski.

    ssr kavSiris saxalxo komisarTa sabWos Tavmjdomare i. stalini

    ssr kavSiris saxalxo komisarTa sabWos saqmeTa mmarTveli i. Cadaevi fondi #977; saqme #1; furc. 7.

  • 28

    ssr kavSiris saxalxo komisarTa sabWo dadgenileba #1543-486

    1944 wlis 1 dekemberi moskovi kremli

    marTmadidebluri eklesiebisa da samlocvelo saxlebis Sesaxeb

    ssr kavSiris saxalxo komisarTa sabWo adgens: 1. aikrZalos daxurva dadgenili wesiT registri-

    rebuli marTmadidebeli eklesiebisa, romlebic yofil saeklesio SenobebSi moqmedeben da im samlocvelo sax-lebisa, romlebic morwmuneTs mier ijariT aRebul sadgomebSi arian moTavsebuli, ssr kavSiris saxkomsab-WosTan arsebul rusuli marTmadidebluri eklesiis saqmeTa sabWos nebadaurTvelad.

    2. neba daerTos mokavSire da avtonomiuri respub-likebis sakxomsabWoebs, saolqo da samxareo aRmasko-mebs, saWiroebis SemTxvevaSi, gaanTavisuflon saxlmwi-fo da sazogadoebrivi dawesebulebaTa Senobebi /sko-lebi, klubebi, sabvSvo da samkurnalo dawesebulebani da sxv./, romlebic germanelTa okupaciis periodSi ga-moyenebuli iyo eklesiebad da samlocvelo saxlebad. amasTan miscen saeklesio sazogadoebebs dro, rac sa-Wiroa imisaTvis, rom mosZebnon sxva Senobebi ijaris uflebebiT.

    iseT SemTxvevbSi, roca aRniSnuli saxlmwifo da sazogadoebrivi dawesebulebani moTavsebuli iyvnen yofil saeklesio SenobebSi, xolo okupaciis periodSi es Senobebi religiurma sazogadoebebma daikaves, am Se-nobebis ganTavisuflebis sakiTxi unda gadaiWras ssr kavSiris saxkomsabWosTan arsebul rusuli marTmadi-debeli eklesiis saqmeTa sabWosTan SeTanxmebiT.

  • 29

    3. neba daerTos ssr kavSiris saxkomsabWosTan ar-sebul rusuli marTmadidebeli eklesiis saqmeTa sab-Wos, roca morwmuneTa mniSvnelovani jgufisagan miRe-buli iqneba Suamdgomloba marTmadidebeli eklesiis an samlocvelo saxlis gaxsnis Sesaxeb, Tu raionSi an qalaqSi ar moipoveba moqmedi eklesiebi anda moqmedi eklesia ganmcxadebelTa sacxovrebeli adgilidan mniSvnelovan manZilze mdebareobs, - daakmayofilos es Suamdgomloba ssr kavSiris saxkomsabWos 1943 wlis 28 noembris 1325 dadgenilebiT gaTvaliswinebuli wesiT.

    pirvel rigSi dakmayofilebul unda iqnes morwmu-neTa Suamdgomlobani im eklesiebis gaxsnis Sesaxeb, ro-melTa mimarTac ar yofila gamotanili dadgenilebani maTi daxurvis Sesaxeb da saeklesio Senobebi Tavisufa-lia da maTi gadakeTeba ar momxdara.

    4. aekrZalos saeklesio Senobebis gadakeTeba sxva miznebisaTvis ssr kavSiris saxkomsabWos arsebul ru-suli marTmadidebuli eklesiis saqmeTa sabWos nebada-urTvelad.

    5. dawesedes, rom saeklesio Senobebis dangreva an aReba daiSveba saolqo /samxareo/ aRmaskomis an res-publikis saxkomsabWos gankargulebiT gansakuTrebul SemTxvevebSi /Tu Seqmnilia misi Camongrevis safrTxe da sxva./, ukeTu amis Sesaxeb Sedgenilia teqnikuri aqti da arsebobs ssr kavSiris saxkomsabWosTan arseb. rusu-li marTmadidebeli eklesiis saqmeTa sabWos rwmunebu-lis daskvna.

    6. dawesdes, rom axali samlocvelo Senobebis mSe-nebloba daiSveba calkeul SemTxvevebSi morwmuneTa ZalebiTa da saxsrebiT, ssr kavSiris saxkomsabWosTan arsebul rusuli marTmadidebeli eklesiis saqmeTa sabWos nebarTviT.

  • 30

    ssr kavSiris saxalxo komisarTa sabWos Tavmjdomare i. stalini ssr kavSiris saxalxo komisarTa sabWos saqmeTa mmarTveli i. Cadaevi

    fondi #977; saqme #1; furceli 9-10.

    fondi #977; saqme #2; furc.

    sainstruqcio werili 5

    samlocvelo dawesebulebebis gaxsnasTan dakavSire-

    buli saqmeebis gaformebis wesebis Sesaxeb

    miuxedavad dRis wesrigisa, sabWos uflebamosili pirisaTvis dadgenili instruqciiT, religiuri kulte-bis saqmis Taobaze da sabWos Semdgomi (momdevno) speci-aluri gankargulebisa, samlocvelo Senobebis gaxsnas-Tan dakavSirebiT, sabWos umetesi uflebamosili piri amasTan mimarTebaSi uSvebs Zalze did daudevrobasa da mouwesrigeblobas. bevr SemTxvevaSi sabWoSi Semodis ara gaformebuli saqmeebi samlocveloebis gaxsnis Tao-baze, aramed mimofantuli, romelTac xSirad aklia sa-Wiro dokumentebi. Cveulebriv ar aris: samlocvelo Se-nobebis teqnikuri, sanitaruli da xanZarsawinaaRmdego aqtebi; ar aris aseve Semowmebuli dokumentebi; ar aris miTiTebuli morwmuneebis saorientacio ricxvi; ar Se-dis sabWos uflebamosili piris daskvnebi, ministrTa sabWos Tu aRmaskomis, religiuri kultebis centris Tavmjdomaris azrebi; dokumentebze ar aris miTiTebu-li TariRebi da gasvlis nomeri da a.S.

  • 31

    am uaryofiTi movlenebis niadagze iqmneba mimowe-ra da xdeba ganacxadis ganxilvis SeCereba. aseT ara-normalur viTarebas wertili unda daesvas.

    samlocvelo Senobebis saqmis gaformebis gaTva-liswinebiT, sabWo moiTxovs uflebamosili pirebisagan dadgenili wesiT mkacr meTvalyureobas.

    morwmuneTa ganacxadis miRebis Semdeg, samlocve-loebis gaxsnis Taobaze, am Sumadgomlobis winaswari gadaxedviT da Sesabamisi SemowmebiT, sabWos ufleba-mosili piri valdebulia aRZras specialuri saqme, ro-melSic unda iyos Semdegi dokumentebi:

    a) morwmuneebis Suamdgomloba samlocveloebis gaxsnis Taobaze, xelmowerili yvela ganmcxadeb-lis mier (aranaklebi 20 srulwlovani moqalaqi-sa) im brZanebiT — Tu ra raodenobas warmoadgens mocemuli kultis da mocemul adgilas mcxovre-bi morwmuneni (savaraudod). xelmowerebi unda iyos teqstis qveviT da ara TandarTuli calke furcelze, rogorc es xdeba gansakuTrebiT Sua aziis respublikebSi.

    b) xelmomwer pirTa nominaluri siis forma: nomeri rigze, gvari, saxeli, mamis saxeli, asaki, moqala-qeoba, samuSao adgili, sacxovrebeli adgili, sa-samarTlos wesiT CamorTmeuli aqvs Tu ara saar-Cevno uflebebi, piradi xelmowera, da masze Se-tanili monacemebis damadasturebeli.

    g) mTeli korespondencia, romelic exeba am xalxis gadamowmebas da asaxavs Semowmebis rezultats, im SemTxevaSi Tu saWiroebs aseTi Semowmeba;

    d) samlocveloebis teqnikuri, sanitaruli da xan-ZarsawinaaRmdego mdgomareobis aqtebi (im Sem-TxvevaSi, roca iwarmoeba samlocvelo Senobebis

  • 32

    gamokvleva), samlocveloebis daxasiaTeba anu Senobis kubametrobis (moculobis) Sesaxeb, misi adgilomdebareoba, izolirebuloba, Sesasvle-lebze, saTadarigo gasasvlelebze, fanjrebze da a.S.

    e) saxlis mepatronis Tanxmoba (im SemTxvevaSi, ro-desac pirad sakuTrebaSi myofi saxli xdeba sam-locvelo) 3-5 wliT ijariT farTis gacemaze sam-locvelo miznebisaTvis;

    v) religiuri centris warmomadgenlis azri, sam-locvelo Senobis gaxsnis Taobaze;

    z) sabWos uflebamosili piris daskvna, romelSic aucileblad unda iyos miTiTebuli: yvela is pi-ri, romelic xels awers Suamdgomlobas samloc-velos gaxsnaze, aris srulwlovani da ar aqvT Ca-morTmeuli saarCevno ufleba; morwmuneTa ra raodenobas warmoadgens (savaraudod) mocemu-li ,,oceuli”; ra mdgomareobaSia exla samloc-velo Senoba, romlis gaxsnas uSuamdgomloben morwmuneebi; rogor gamoiyeneba exla is (Tu iyo daxuruli — rodis da romeli sabWoTa organos mier); im religiuri kultis moqmedi da umoqme-do samlocvelo Senobebis raodenoba, romelSic miekuTvnebian ganmcxadeblebi im adgilmdebare-obis, sadac igegmeba samlocvelos gaxsna; gan-mcxadeblis sacxovrebeli adgilidan manZili ax-lomdebare moqmed samlocvelomde.

    T) respublikis ministrTa sabWos an saolqo (samxareo) aRmasrulebeli komitetis deputatis daskvna.

    yvela es dokumenti unda iyos sistematizebuli, saqaRaldeSi Cakruli, danomrili, saqmis pirvel gver-

  • 33

    dze unda iyos dokumentis aRwera (sia), da garekanze — mieTiTos unda misi warmoqmnis (Sedgenis) dro (TariRi ismeba morwmuneTa Suamdgomlobis Semotanis dRidan).

    mxolod aseT mdgomareobaSi myofi saqme iqneba sabWoSi gagzavnili gadasaxedad.

    sabWos gadawyvetilebis Semdeg morwmuneTa Suam-dgomlobis dakmayofilebis Sesaxeb da ssrk mTavrobis Tanxmoba mocemul gadawyvetilebaze, es saqme ubrun-deba rwmunebuls, romelic avsebs mas Semdegi dokumen-tebiT:

    a) xelSekruleba samlocvelo Senobis ufasod gamoyenebis an ijariT aRebuli Senobisa;

    b) kultis qonebisa da sayofacxovrebo nivTebis sainventarizacio aRwera;

    g) aRmasrulebeli organos da sarevizio komisiis wevrTa sia (piradi monacemebi);

    d) kultis msaxurTa piradi monacemebi; e) Temis registraciis cnobis qseroasli, aseve

    misi aRmasrulebeli organos, sarevizio komi-siis da kultis msaxuris;

    v) daregistrirebul TemSi mosalodneli cvli-lebebis sxva dokumentebi.

    sabWo afrTxilebs uflebamosil pirebs, rom amie-ridan, samlocveloebis Senobis gaxsnis saqmis dadgeni-li wesis darRvevis SemTxvevaSi, sabWos mier aRar iqne-ba ganxiluli da saqmis gaformebisas sabWos uflebamo-sili pirebis darRvevebisa da daudevrobis SemTxvevaSi maT daekisrebaT jarimebi.

    sainstruqcio werilis meoTxe punqtSi weria, rom zogierTi religiuri organizacia avlens imis tenden-cias, rom Seqmnan umniSvnelo (patara) Temebi iseT adgi-lebSi, sadac arsebobs mocemuli kultis Zveli, moqme-

  • 34

    di da daregistrirebuli Temebi. sabWo gansakuTrebu-lad xazs usvamda, rom jgufis 20 morwmunis Suamdgom-loba, samlocveloebis gaxsnasTan dakavSirebiT, ar metyvelebs imaze, rom maTi moTxovna yvela SemTxvevaSi unda iqnes dakmayofilebuli. sabWos uflebasmosili pirebi msgavsi Suamdgomlobis ganxilvisas, garda in-struqciis pirveli nawilisa, romelic gankuTvnilia sabWos uflebamosil pirTaTvis, unda miiRon mxedve-lobaSi iseTi garemoebebi, rogoric aris arseboba am adgilmdebareobaSi an axlos mocemuli kultis dare-gistrirebul Temebs, sadac morwmune moqalaqeebis um-niSvnelo ricxvia, axali Temis Camoyalibebis msurve-lebs SeiZleba daukmayofilos Tavisi piradi religiu-ri moTxovnilebebi.

    sabWo zogierT SemTxvevaSi aiZulebda Tavis rwmu-nebulebs, rom morwmuneebis zianis miuyeneblad, uear-yoT Suamdgomloba samlocveloebis gaxsnis Taobaze da aseT SemTxvevaSi ministrTa sabWos mier saolqo/sam-xareo/aRmaskomitets gamoetana motivirebuli gadaw-yvetileba. es brZaneba gaTvlili iyo imaze, rom garkve-ulwilad SeezRudaT religiuri ganaTlebis (codnis) zrda.

    praqtikam daamtkica sabWos aseTi sizuste da sab-Wos uflebamosil pirTa umravlesobam SeZlo am siswo-ris gatareba metad taqtikurad. sabolood sabWom ga-nacxada, rom patara jgufebze axali Temebis warmoqmna bolo dros SesamCnevad Semcirda.

    Tumca, zogierTma uflebamosilma pirma araswo-rad gaigo mocemuli miTiTeba da ministrTa sabWodan, saolqo/samxareo/aRm.komitetidan TavianTi winadade-bebiT aformebdnen aseT gadawyvetilebebs, romelic ar

  • 35

    gamoiwvevden aucileblobas, an iyo imdenad arasworad motivirebuli, rom iwvevdnen arasasurvel Sedegebs.

    adgilobrivi aRmas. komitetidan sabWos ufleba-mosili piris winadadebiT gamodioda iseTi gadawyve-tilebebi, rogoricaa magaliTad: ,,religiuri miznebi-saTvis Seuferebeli nagebobis gamo da morwmuneebis umciresobis gamo, Suamdgomloba samlocveloebis gax-snis Taobaze uaryofili unda iyos”.

    es motivacia arasworia, erTis mxriv, imitom, rom Tu nageboba Seuferebelia sakulto miznebisaTvis, ma-Sin zedmetia laparaki “mcirericxovan jgufebze” an kide, meore; romelic eyrdnoba pirvels, da romlis ar-si mdgomareobs oficialur dokumentebze dayrdno-biT, romelic auwyebs morwmuneTa warmomadgenlebs am mcirericxovan jgufebze, TviT gadawyvetileba aaqti-urebs am jgufebis iniciatorebis moqmedebebs, raTa xe-lovnurad gazardon maTi ricxovnoba.

    mas garda, bolo dros SesamCnevad gaizarda sab-WoSi msgavsi saqmeebis Semosvla, magaliTad: samlocve-loebisaTvis farTis nakleboba, morwmuneebis umcire-soba da a.S.

    sabWo saWirod Tvlis, rom daadginos Semdegi dRis wesrigi morwmuneebis Suamdgomlobaze uaris Tqmaze:

    a) gansaxilvelad adgilobriv aRmasrulebel ko-mitets gadaeca da misive gadawyvetilebiT Su-amdgomlobaze uari eTqvaT morwmuneebs, im SemTxvevaSi, rodesac ar aris SesaZlebeli morwmuneTaTvis gaTavisufleba da sakuTreba-Si gadacema samlocvelo Senobebisa, romlebic dakavebulia kulturuli da TavdacviTi miz-nebisaTvis, gadakeTebulia sacxovrebel an

  • 36

    samrewvelo sawarmod. aseT SeTxvevebSi, adgi-lobrivi aRmasrulebeli komitetis gadawyve-tileba da uflebamosili piris daskvna, rom-lis safuZvelze gamotanil iqna zemo xsenebu-li gadawyvetileba, igzavneba sabWoSi (saqmis gareSe).

    b) im SemTxvevaSi Tu gamokvleul iqna Senobis ga-mousadegroba sakulto miznebisaTvis (Senobis haergamtarianoba; teqnikuri, sanitaruli, xan-ZarsawinaaRmdego pirobebis ar arseboba da a.S.), sabWos mier uflebamosili piri am uaryo-fas Rebulobs damoukideblad, romlis Sesaxe-bac sabWos auwyebs specialuri weriliT, sadac dawvrilebiTaa aRwerili gadawyvetilebis sa-fuZveli.

    g) morwmuneTa mcirericxovani jgufis SemTxveva-Si (20 adamiani an cotaTi meti) sabWos mier uf-lebamosilma pirma, xelmZRvanelobs ra sain-struqcio werilis meoTxe punqtiT - adgi-lobrivi aRmasrulebeli komitetis winaSe un-da daayenos am sakiTxis ganxilva. zemoTxsene-buli sakiTxis gadasawyvetad ar miiReba is ga-remoeba, rom mcirericxovani jgufia da auci-lebelia sxva garemoebis dasabuTeba (magali-Tad: axlo manZili igive kultis daregistri-rebuli Temisa, arasakmarisi kubatura (mocu-loba), Senobis araizolirebuloba da a.S.). aseT SemTxvevebSi gadawyvetileba saqmis gare-Se sabWos egzavneba moxsenebis saxiT, romel-sac Tan erTvis uflebamosili piris werilo-biTi axsna-ganmarteba.

  • 37

    d) Suamdgomloba, romelic xelmowerilia 20-ze naklebi srulwlovani piris mier an Tu Suam-dgomlobaze xelis momwerni ar miuTiTeben konkretul Senobaze, romelsac isini moiTxo-ven, ganxilvas ar eqvemdebareba da ukan egzav-nebaT ganmcxadeblebs sabWos uflebamosili piris werilobiTi an sityvieri motivaciiT.

    e) monacemebSi romlebic Tan erTvis Suamdgomlo-

    bas gayalbebis aRmoCenisas (sxvadasxva mor-wmuneebs, romlebic TandarTul siaSi arian maTi codnis gareSe, xelwerebis miReba zewo-lis Sedegad, tyuilis, an sxva pirebis mier xelwerebis gayalbebiT), uflebamosili piri aseT Suamdgomlobebs ar ganixilavs da uares SemTxvevaSi agzavnis maT saolqo prokuror-Tan, raTa pirebma romlebmac Caidinen zemoT xsenebuli gayalbebebi, miecnen sisxlis samar-Talis pasuxismgeblobaSi.

    sayofacxovrebo saqonliT momaragebis wesdeba religiuri kultis msaxurTa da maTTan momuSave personalisaTvis, religiuri

    sazogadoebis wevrTaTvis

    ssrk ministrTa sabWom Tavisi gankargulebiT 1946 w. 3 dekembers, 13440 ganacxada, SenarCundes ssrk vaW-robis saministros moqmedi wesdeba sayofacxovrebo saqonliT kultis msaxurTa da momsaxure personalis, agreTve religiuri sazogadoebis (qalaqebSi) momara-geba dawesebuli normis mixedviT momsaxureTa raode-

  • 38

    nobis gaTvaliswinebiT SeTanxmebuli wesiT sabWos uf-lebamosil pirebTan respublikebSi, olqebSi da mxare-ebSi.

    sabWo Tvlis aucileblad, rom ganisazRvros im pirTa kategoria, visac eZleva ufleba moamaragos normirebuli sayofacxovrebo saqonliT da daamyaros wesrigi sayofacxovrebo saqonlis misaRebi wignakebis gacemis dros.

    kultis msaxurebs miekuTvnebian: xelmZRvanelebi, respublikis (olqis) religiuri centrebis warmomad-genlebi, episkoposebi, registrirebuli moZRvrebi, mRvdlebi, sulieri mamebi, diakvnebi, e.w. ,,starovere-bi”, rabinebi, molebi, lamebi.

    momsaxure personalSi Sedian: religiuri centre-bis aucilebeli TanamSromlebi, aseve daregistrire-buli religiuri sazogadoebis TanamSromlebi (mmar-Tvelebi, buRaltrebi, mdivan-memanqaneebi, saqmeTa mmarTvelebi, damlageblebi, cecxlfareSebi, darajebi da a.S.).

    dgindeba Semdegi wesebi sayofacxovrebo saqon-lis misaRebi wignakebis gasacemad kultis msaxurTa da qalaqis religiuri sazogadoebis momsaxure persona-lisaTvis.

    sabWos uflebamosili pirebi respublikebSi, ol-qebSi da mxareebSi wignakebis gacemamde valdebulni arian sakavSiro vaWrobis saministros yovelTviurad warudginon respublikis (avtonomiuri), mxaris, qala-qis, olqis kultis msaxurTa da momsaxure personalis, religiuri sazogadoebis msaxurTa zusti raodenobri-vi monacemebi. es siebi unda eyrdnobodes arsebul per-sonalur siebs, romlebic yovelTve miewodeba sabWos uflebamosil pirs, religiuri kultis centris xel-

  • 39

    mZRvanelTa mier. siebi dgindeba mxolod daregistri-rebuli religiuri centrebis msaxurTa da momsaxure personalisTvis, damowmebuli adgilobrivi warmomad-genlisa da religiuri komisiebis saqalaqo religiuri sazogadoebis mier.

    amasTanave, miRebul unda iyos mxedvelobaSi, rom siebi unda iyos guldasmiT gadamowmebuli vaWrobis sa-ministros warmomadgenlobiTi organoebis mier.

    wesdeba — SeTanxmebis Sesaxeb wyalSi naTlobis adgilebze

    sabWos uflebamosili pirebis instruqciaSi da

    amasTanave specialuri miTiTebebiT dadginda wesdeba-SeTanxmeba wyalSi naTlobis adgilebis Sesaxeb, evange-list-qristianebis da meSvide dRis adventistebis msa-xurTaTvis. praqtikam uCvena, rom zogierTi sabWos uf-lebamosilma pirma wyalSi naTlobis Sesaxeb miRebuli dadgenileba daarRvia, calkeul mxareebSi (kuibiSevis, novosibirskis da sxva) wyalSi naTloba Catarda ara-marto sabWos uflebamosili pirebis SeuTanxmeblad, aramed xalxmraval adgilebSi, Cveulebriv dasvenebis dReebSi. amiT demonstraciulad gamoikveTa religiu-ri propaganda. a/w. zafxulis dadgomasTan dakavSire-biT wyalSi naTlobasTan dakavSirebiT evangelistTa da adventistebisaTvis sabWo rekomendacias iZleva Semdegi wesebis dacvisaken aRniSnuli RonisZiebis Casa-tareblad:

    a) evangelistTa da adventistTa sazogadoeba val-debulia winaswar, araugvianes ori kvirisa, sab-Wos adgilobrivi organos warmomadgenlobaSi

  • 40

    (qalaqis sabWoSi, raionis aRmaskomSi, sof. sab-WoSi) Seitanos Suamdgomloba Casatarebeli Ro-nisZiebis Catarebis nebarTvis Taobaze miTiTe-bul adgilebSi, gansazRvrul dResa da saaTze.

    b) amave dros evangelistTa da adventistTa sazo-gadoeba moaxsenebs mTavar warmomadgenels (res-publikis, samxareo raionis) mimarTvis mosamza-deblad. mTavari warmomadgeneli Tavis mxriv awodebs infromacias sabWos wevrs.

    aseTi wesdebis mixedviT pirvel rigSi daculia sabWoTa kanonmdebloba religiuri wesebis Sesrulebis Sesaxeb, meore rigSi — sabWos uflebamosili piri yo-velTvis iqneba saqmis kursSi wyalSi naTlobis yvela procesiis Sesaxeb, saWiroebis SemTxvevaSi daareguli-rebs evangelistTa da adventistTa sazogadoebebis am mxriv Catarebul RonisZiebebs.

    sabWos uflebamosili pirebi im respublikebSi, olqebSi da mxareebSi, sadac arsebobs evangelistTa da adventistTa sazogadoebebi, maTi xelmZRvanelebi val-debulni arian winaswar moaxsenon mTavar warmomadgen-lebs SeTanxmebuli wesdebis mixedviT wyalSi naTlobis adgilebis Taobaze da SeTanxmdnen maTTan arsebuli we-sebis aucileblad Sesrulebaze da gaagzavnon xelmo-werisaTvis ministrTa sabWos TavmjdomaresTan an mo-adgilesTan (mxaris, olqis, aRmaskomis). aRmasrulebel komitetebs specialuri weriliT SeuTanxmon wesdeba wyalSi naTlobis wesis Sesasrulebeli adgilis Sesa-xeb.

  • 41

    wesdeba Suamdgomlobis aRZvris Sesaxeb morwmuneTa salocavis misamarTis Secvlis Sesaxeb

    nomer mesame sainstruqcio werilis merve damate-

    biTi punqtiT sabWo ganmartavs: Suamdgomloba saloca-vi adgilis cvlilebis Sesaxeb, rogorc wesi xelmowe-rili unda iyos aranakleb oci srulwlovani, arCevneb-Si monawileobis uflebis mqone moqalaqis mier, dare-gistrirebul religiur sazogadoebaSi, e.i. im ,,oceu-lis” mier, romlebmac aiRes valdebuleba religiuri sazogadoebis daregistrirebis dros.

    religiuri sazogadoebebis patriotuli moRvaweobis Sesaxeb

    imasTan dakavSirebiT, rom sabWos zogierTi war-

    momadgeneli Sefasebis kriteriumis saxiT religiuri sazogadoebisa da kultis msaxurTa moRvaweobis xa-risxs nebayoflobiT Semowiruli Segrovili Tanxis ra-odenobis mixedviT gansazRvravs, romelic grovdeba sabWoTa armiisaTvis, oblebisaTvis, religiuri sazo-gadoebis mier am SeTanxmebis Segrovebis gaZlierebuli meTodebis Sesaxeb iZleva ganmartebas. miuxedavad imi-sa, rom Tanxebi nebayoflobiT iricxeba, es ar gansaz-Rvravs arsebuli sazogadoebebis kerZo saSinao saqmes da esa Tu is daintereseba ar Sedis sabWos warmomadgen-lis movaleobaSi. miT umetes, am ukanasknels ar aqvs ufleba moiTxovos religiuri sazogadoebis aRmasru-lebeli pirebisagan an msaxurTagan raime saxis regula-ruli gadmoricxvebi saxelmwifosaTvis aRniSnuli we-sebiT.

  • 42

    amasTanave sabWo rekomendacias aZlevs uflebamo-sil pirebs yuradReba miadevnon, rom sabWoTa organo-ebis rigiTi TanamSromelbi (raiaRmaskomis, finganis, socuzrunvelyofis ganyofilebi) ar Caerion religiu-ri sazogadoebis saSinao saqmeebSi da ar wauyenon raime saxis moTxovna nebayoflobiTi Semowirulobebis Tao-baze, Tuki romelime aseTi SemTxveva dafiqsirda, sab-Wos uflebamosilma pirma dauyonebliv unda acnobos adgilobriv organoebs am aranormaluri movlenis Se-saxeb, Semdeg ki — aRniSnos es faqti morig sainforma-cio moxsenebaSi da mianiSnos rom aRar ganmeordes aR-niSnuli faqti. mianiSnos agreTve miRebuli zomebis Se-saxeb.

    sruluflebiani sabWos muSaobis gegmis Sesaxeb

    4 sainstruqcio werilSi sabWom daavaldebula

    sruluflebiani warmomadgenlebi, sainformacio weri-lobiT moxsenebaSi (mimdinare kvartalSi) warmoadgi-non momavali kvartlis samoqmedo gegma. werilSi axsni-lia, rom ,,samuSao gegma unda Seicavdes konkretul sa-kiTxebs”.

    ocdacxrametma warmomadgenelma respublikebSi, olqebSi da mxareebSi saerTod ar warmoadgines samu-Sao gegma. sabWo iTvaliswinebs, rom mTavari mizezi gegmis warmodgenis dagvianebisa 1947 w. pirvel kvar-talSi, aris is, rom nomer meoTxe sarekomendacio weri-li gaigzavna mxolod 1946 wlis dekembris bolos, e.i. maSin, roca sainformacio moxsenebebi zogierTi warmo-madgenlis mier ukve wardgenili iyo. magram unda aRi-niSnos, rom miRebuli moxsenebebis Sinaarsi ar aris da-makmayofilebeli; isini arakonkretulia, dausabuTebe-

  • 43

    li an Seusrulebeli, TariRis mixedviT araswori, rigi kvartaluri gegmebisa Sedgenilia naxevari an erTi wlis gegmiT.

    aniWebs ra, seriozul mniSvnelobas muSaobis geg-mas, sabWo moiTxovs Sedges konkretuli gegmebi da ga-moagzavnon sabWoSi, usityvod Sesruldes davaleba, morig sainformacio moxsenebaSi aisaxos Sesrulebuli samuSaos xarisxi.

    saidumlo dokumentebis Senaxvis Sesaxeb

    dokumentebi, Semosuli sabWodan Tavisi warmo-

    madgenlebis mimarT (sainstruqcio werilebis saxiT, miTiTebebi moxsenebiTi gancxadebebis Sesaxeb da a.S.) da warmomadgenelTa mier sabWoSi miweril werilebSi (sainformacio moxseneba, gadaricxvebi, werilebi zo-gierTi principuli sakiTxis Sesaxeb) Cveulebriv Sei-cavs saidumlo xasiaTs da moiTxovs Sesabamis Senaxvas.

    sabWo flobs faqtebs, romlebic uCvenebs, rom zo-gierTi sabWos warmomadgeneli ara mxolod arRvevs sa-idumlo dokumentebis Senaxvis wesebs, aramed danaSau-lebriv gulgrilobas iCens maT mimarT.

    ase, magaliTad sabWos warmomadgeneli kurskis mxareSi amx. bodini ,,inaxavda” saidumlo dokumentebs ubralod saweri magidis usaketo ujraSi, romelic, ne-bismieri adamianisaTvis xelmisawvdomi iyo warmomad-genlis aryofnis SemTxvevaSi.

    sabWos yofilma warmomadgenelma jambulis mxare-Si amx. grazimbetovma axaldaniSnul warmomadgenels amx. maxitovs jamxulis mxareSi ar Caabara instruqcia da ori sainstruqcio werili romelic ar unda gaxma-urdes da damnaSaveebi miecnen paasuxismgeblobaSi.

  • 44

    sabWo Tvlis aucileblad moiTxovos warmomad-genlebisagan daicvan saidumlo dokumentebis Sesaxvis dadgenili wesdeba.

    yvela saidumlo dokumenti, Sesabamisi instruq-ciebis mixedviT unda inaxebodes ministrTa sabWos sai-dumlo ganyofilebaSi.

    sabWo iZleva gafrTxilebas, rom saidumlo doku-mentebis Senaxvis wesebis darRvevis SeTxvevaSi damnaSa-veebi daisjebian Sesabamisad.

    ssrk ministrTa sabWosTan arsebuli religiur kul-tTa saqmeebis sabWos Tavmjdomare (polianski)

    fondi 977, an. 1, saqme 11, furc.1-12

    sainstruqcio werili # 6

    I. faqtiurad moqmedi religiuri sazogadoebebi,

    miuxedavad sabWos araerTi miTiTebisa, sabWos sanqci-is miRebis gareSe ar awarmoebs adgilze uflebamosi-lebis registracias, zogierTi uflebamosilni agrZe-leben am registraciis ganxorcielebas.

    uzbekeTis ssr, tajikeTis ssr, yirgizeTis ssr, brianskis, Jitomiris da sxva uflebamosili sabWoebis mier bolo periodisaTvis daregistrirebulia 50-ze meti msgavsi reliuri sazogadoeba.

    am sabWosTan erTad dafiqsirebulia iseTi faqte-bic, rodesac brianskis olqis sabWos uflebamosili amx. ivanovi winaswar micemuli miTiTebebis miuxedavad, religiuri sazogadoebis registracias awarmoebs mxo-

  • 45

    lod im SemTxvevaSi, rodesac yoveli sazogadoeba flobs samlocvelo Senobas, kultis msaxurs, morwmu-neTa mudmiv Semadgenlobas, romlebic regularulad atareben samlocvelo Sekrebebs. daregistrirda bri-anskis olqis q. yaraCaevoSi evangelistur qristian-babtisturi sazogadoeba 51 kacis SemadgenlobiT da samlocvelo SenobiT, romlis farTi Sadgens 6 kv. metrs. brianskis olqis q. klincSi aseve dare-gistrirda evangelistur qristian-babtisturi sazo-gadoeba 52 kacis SemadgeblobiT, romelic ar flobs samlocvelo Senobas.

    sabWo kategoriulad moiTxovs Sewydes SemdgomSi nebismieri religiuri sazogadoebebis registracia, Tundac Seqmnili sabWos Camoyalibebamde religiuri kultebis saqmesTan dakavSirebiT faqtiurad dRemde arsebuli. amasTan sabWos Semoaqvs religiuri sazoga-doebis gaformebis Semdegi wesebi

    respublikis, mxaris, olqis teritoriaze arsebu-li religiuri sazogadoebebis simravlis SemTxvevaSi, Tu maT gaaCndaT samlocvelo Senoba, morwmuneTa mud-mivi Semadgenloba, kultis msaxurni - gaformeba xde-boda im SemTxvevaSi, Tu mas aRiarebda ministrTa sabWo, aRmasrulebeli komiteti da sabWos uflebamosilni - politikuri aucileblobidan an praqtikuli mizanSe-wonilobidan gamomdinare. yovelive amas mkacrad are-gulirebs sabWoTa saxalxo komitetis dadgenileba 19.11.1941 w. 1603 ,,brZanebebi samlocvelo saxlebis gaxsnis Sesaxeb’’.

    im SemTxvevaSi Tu religiur sazogadoebas ar gaaC-nia samlocvelo Senoba, yavs morwmuneTa naklebi rao-denoba da a. S., mizanSewonilia ar CaiTvalos moqmed religiur sazogadoebad, sabWos uflebamosilni val-

  • 46

    debuli arian miiRon zomebi sabWoTa organoebis Sesa-bamisi, SemdgomSi aseTi religiuri sazogadoebebis ar-sebobis SewyveTisaTvis.

    rac Seexeba registraciis mimdinareobas iseTi re-ligiuri sazogadoebebisa, rogorebic arian kaToliku-ri, luTeranuli, reformatoruli, Zvelmorwmuneni, religiuri sazogadoeba evangelistur qristian-bab-tisturi da meSvide dRis adventistebi, faqtiurad moqmedi baltiispireTis sabWoTa respublikaSi, ukrai-nis ssr dasavleT olqebSi, belorusiis ssr da molda-veTis ssr-Si, registracia unda warmoebdes Sesabamis uflebamosilTagan, romlebsac aqvT sabWos specialu-ri miTiTebebi.

    II. sabWo aRniSnavs, rom sabWos TanamSromelTa urTierTdamokidebulebis da religiuri kultebis warmomadgenlebs Soris damokidebulebis sferoSi aqamde yvelgan ar aris saxarbielo mdgomareoba.

    erT SemTxvevaSi am urTierTdamokidebulebas sab-Wos uflebamosilni aSenebdnen iseT safuZvelze, rom religiuri sazogadoebis mier yovelive aRiqmeboda rogorc rwmunebulTa Taviseburi damxmare aparati, meore SemTxvevaSi urTierTdamokidebulebis safuZ-vlad devs administraciuli da pirdapiri Careva sazo-gadoebis Sina cxovrebaSi, maT kamaTSi da konfliqtSi, kultis msaxuris daniSvnaSi da gadayvanaSi, religiuri sazogadoebis finansur saqmianobaSi da a. S.

    sailustraciod SegviZlia moviyvanoT Semdegi faqtebi:

    irkutskis olqis sabWos uflebamosilma amx. Ji-tovma gamoiCina zedmeti mzrunveloba kultis msaxu-ris xarisxiani SerCevis saqmesTan dakavSirebiT. ase amarTlebda is Tanamdebobidan q. irkutskSi evangelis-

  • 47

    turi qristian-babtisturi sazogadoebis netari mRvdlis moqalaqe tobolskis gaTavisuflebas, ro-gorc kulturuli moTxovnebis Seusabamo adamians, ro-melsac ar gaaCnda qadagebis niWi da romelic ar iTva-liswinebda morwmuneTa sayofacxovrebo mxares. Ji-tomiris olqis sabWos uflebamosili amx. izvenko evan-gelist qristian-babtist ufros netar mRvdels Tvli-da rogorc Tavis TanamSromels, masTan erTad gamodi-oda morwmuneTa yrilobebze religiuri sazogadoebe-bis daregistrirebis saqmesTan dakavSirebiT.

    stalinis olqis sabWos uflebamosili amx. leven-kovi ereoda sazogadoebebis Sina cxovrebaSi, SeimuSa-vebda da ugzavnida angariSebis sqemas, romlis mixedvi-Tac unda exemlmZRvanelaT TavianT saqmianobaSi.

    kalininis olqis sabWos rwmunebulma amx. Seli-govma evangelist qristian-babtist netar mRvdlebs SeTavaza SeewyvitaT axali morwmuneenis miReba sazo-gadoebaSi.

    yirimis olqis sabWos uflebamosili amx. makedo-novi awarmoebs evangelistur qristian-babtistur sazogadoebaSi axladmiRebulebis detalur gamokiT-xvas, ikvlevda ra mTel rig sakiTxebs sazogadoebaSi miRebasTan dakavSirebiT.

    TavisTavad cxadia rom, yovelive zemoTmoyvanili ukiduresoba iyo mxolod zianis momtani da iq, sadac dRemde aqvs adgili aseT damokidebulebas, isini Zir-fesvianad da dauyonebliv unda iqnes aRmofxvrili. sabWos yovelma TanamSromelma unda icodes erTi mar-tivi simarTle, rom damokidebuleba uflebamosilsa da sarwmunoebis warmomadgenlebs Soris unda gamoric-xavdes uxeSobis elementebs, agreTve gamokveTil gauf-rTxileblobas, mouTmenel damokidebulebas. ar unda

  • 48

    daisaxon miznad morwmune adamiani aqcion urwmunod, mRvdeli uRmerTod, sabWos rwmunebili miiRebs ra morwmuneebs da sarwmunoebis warmomadgenlebs, valde-bulia moTminebiTa da yuradRebiT mousminos maT gan-cxadebebs, saCivrebs, Suamdgomlobas, romlisTvisac maT mimarTes da miiRos amasTan dakavSirebiT gadawyve-tileba, Seatyobinos dainteresebul pirebs. damokide-buleba sabWos rwmunebulsa da religiuri gaerTiane-bebis warmomadgenlebs Soris unda Sendebodes urTi-erTgagebisa da urTierTndobis safuZvelze, magram es aris mxolod Sinagani forma urTierTobisa. rwmune-bulisaTvis urTierTobis arsi unda iyos zRvramde amaRlebuli da Sinaganad mobilizebuli. yvelanairma apolitikurobam, arasaWiro mimndoblobam, sakuTari partiulobis daviwyebam, politikurma arasandoobam an qarafSutobam SeiZleba migviyvanos arasasurvel Se-degebamde.

    III. pasuxi kiTxvaze Sedis Tu ara sabWos ufleba-mosilis movaleobaSi im sakiTxebis daregulireba, ro-melic exeba calkeuli morwmunis mier Sesrulebul re-ligiur rituals, Tu es sakiTxi sabWos rwmunebuls sa-erTod ar exeba, sabWo ganmartavs, rom sabWos yovel TanamSromels unda ainteresebdes religiuri moZrao-bebi, romelic ipyrobs ara calkeul morwmunes, aramed maT sakmaod did jgufs. amisaTvis sabWo sTavazobda da sTavazobs uflebamosilebs yoveldRiurad, sistema-tiurad swavlobdnen religiur moZraobebs, magram ara administraciuli brZolis mizniT calkeuli morwmu-nis winaaRmdeg, romlebic axorcieleben religiur ri-tuals ara samlocvelo saxlSi, aramed am Seswavlis sa-fuZvelia hqondes monacemebi metyveli imaze, rom au-cilebelia samlocvelo saxlis gaxsna im dasaxlebul

  • 49

    punqtebSi, sadac es mizanSewonilia, an akrZalon mor-wmune jgufebis Sekrebebi kerZo binebSi, Ria cis qveS da a. S. romelsac eqneba sazogadoebrivi RvTismsaxurebis xasiaTi.

    uaris SemTxvevaSi samlocvelo saxlis gaxsnasTan dakavSirebiT, Tu rogor moiqces morwmune da Seasru-los calkeuli religiuri ritualebi (naTloba, jvriswera, dakrZalva da a. S.) uflebamosils SeuZlia ganacxados, rom yovel morwmunes yvela am ritualis Sesruleba SeuZlia gamomdinare konkretuli SesaZleb-lobidan.

    rac Seexeba uflebamosilis mier warmodgenil ma-salebs finansur ganyofilebaSi gadasaxadebis amoRe-basTan dakavSirebiT kultis moxetiale morwmuneTagan da sxva pirTagan, romelTac aqvT Semosavali religiu-ri ritualebis Sesrulebidan, magram ar miekuTvnebian religiuri kultis msaxurT, aseT SemTxvevaSi sabWo iZ-leva rekomendacias warmoadginon cnobebi mxolod im pirTa mimarT, rmlebic mudmivad atareben religiur ritualebs. am kategoriis pirebs ar miekuTvnebian, ma-galiTad muslimanebSi ojaxis ufrosi wevri, romelic amJamad kultis aramsaxuria, calkeul SemTxvevbSi na-Tesauri grZnobebidan gamomdinare atarebs aucilebel religiur rituals. religuri ritualebis gansaz-rvrisas SemdgomSi mxedvelobaSi unda viqonioT, rom arsebobs cxovrebiseuli wesebi, romlebic marTalia mWidro kavSirSia religiur ritualebTan, magram ri-tuals ar warmoadgens.

    aseT sayofacxovrebo Cveulebas, romelsac aqvs religiuri elferi warmoadgens ZvelmorwmuneebSi micvalebulis ganbana. ganbanas asrulebs ufrosi asa-kis adamiani. am pirebis Semosavali imdenad mcirea, rom

  • 50

    maTi mikuTvneba saSemosavlo gadasaxadze ar SiZleba CaiTvalos politikuradac da praqtikuladac mizanSe-wonilad.

    TavisTavad cxadia, rom aramizanSewonilia ufle-bamosilis mxridan raime saxis brZolis warmoeba am adamianebis mimarT.

    IV. TavianT informaciul angariSSi sabWos ufle-bamosilni cdiloben gamoitanon daskvna religiuri moZraobebis mdgomareobis, calke kultis an kidev respublikis, mxaris, olqis kultebis Sesaxeb, maT xelT arsebuli faqtebiT, damaxasiaTebeli sxvadasxva religiuri gaerTianebebis moRvaweobisaTvis.

    calkeuli faqtebis safuZvelze, daskvnis gamota-na ama Tu im respublikis, mxaris, olqis religiuri moZraobebis mdgomareobis Sesaxeb iqneba araswori, vi-naidan es faqtebi ver SeZlebs mTlianobaSi daaxasia-Tos moZraoba. gansazRvrul daskvnebamde misvla reli-giuri moZraobis Sesaxeb (zrda, kleba) SeiZleba im SemTxvevaSi, Tu mravalmxrivad iqneba Seswavlili Ti-Toeuli religiuri gaerTianebis cxovreba da moRvawe-oba faqtebis SefasebiT da gaanalizebiT.

    es saqme unda warmoebdes faqtiuri masalebis Seg-rovebiT ama Tu im sazogadoebis Sesaxeb, Semdgom ki xdeba maTi ganzogadeba mTlianobaSi respublikis, mxa-ris, olqis farglebSi.

    im masalebs, romlebic axasiaTeben religiur moZ-raobebs, SeiZleba mivakuTvnoT:

    a) faqtiuri monacemebi religiuri ritualebis Sesrulebis Sesaxeb (marxva, msxverplSewirva, naTloba, winadacveTa, saqorwilo ritualebi, dakrZalva da a. S.) aucilebelia es cifrobrivi maCveneblebi iqnes Seda-rebuli gasul periodTan

  • 51

    b) samlocvelo Sekrebebze daswrebis faqtiuri monacemebi (miaxloebiTi raodenoba, asakobrivi Semad-genloba, mosaxleobis romeli socialuri fenebi, mo-nacemTa Sedarebebi Cveulebriv da sadResaswaulo dReebSi - aRdgoma, Soba, ZvelmorwmuneTaTvis, kaToli-keebisaTvis, luTeranelebisaTvis, somexTaTvis, ebra-elTaTvis; yurban-bairami, uraza-bairami, mevludi-muslimanebSi; gankiTxvis dRe, dResaswauli ebrael-TaTvis da a.S.)

    g) evangelistur qristian-babtistur da me-7 dRis adventistebis sazogadoebaSi miRebuli da garicxuli wevrebis cifrobrivi monacemebi

    d) religiuri samuSaoebis formebTan dakavSire-buli cnobebi (samlocvelo Sekrebebis gamarTva gansa-kuTrebuli ritualebiT, sazogadoebrivi wesrigis darRveviT, 50-ianelebis ucxo enaze locvis saxiT, xma-uriani cereminiebi muslimanebSi, romelsac Tan axlda TviTgvema - ,,Saxsei-vaxseis“ dResaswauli; ritualebi-saTvis saxalxo - demonstraciuli, propagandistuli xasiaTis miniWebisaken swrafva, msgavsad evangelistur qristian - babtistebis saxalxo naTlobisa; pompezuri Sexvedrebi umaRlesi sasuliero pirebisa da a. S.)

    e) magaliTad religiuri gaerTianebebis mcdelo-bebi: sinagogis gadakeTeba viwro nacionalur dawese-bulebad yvela ebraelTaTvis; kolmeurneobebSi speci-aluri brigadebis organizeba; sainiacitivo daxmarebis gaweva SabaTobis mowyobis gziT, kvireulis mowyoba mo-savlis asRebad, gzebis SekeTeba, qvelmoqmedeba da a. S.

    v) religiuri gaerTianebebis xelmZRvanelTa mcdeloba sabWoTa kanonmdeblobis gverdis avliT ek-lesiisgan skolis gamoyofis gziT specialuri forme-biT bavSvTa da mozardTa religiuri swavleba.

  • 52

    z) religiuri propagandis gansakuTrebuli for-mebi (misionerobis faqtebi, sabiblio wreebis organi-zacia da a.S.)

    T) cnobili faqtebi dauregistrirebeli religi-uri sazogadoebebisa da morwmuneTa jgufebis (maTi ricxvi respublikaSi, mxareSi, olqSi sarwmunoebis mi-xedviT, morwmuneTa miaxloebuli raodenoba kultebis mixedviT da a. S.), kultebis moxetiale msaxurTa moR-vaweroba, paraskevis marxvis dacva da sxva religiuri dResaswaulebis aRniSvna soflebSi, sadac ar aris da-registrirebuli meCeTebi, evangelistur qristianul-babtisturi jgufebisa da sazogadibebis moRvaweoba.

    i) Suamdgomloba samlocvelo saxlebis gaxsnas-Tan dakavSirebiT da analizi wina wlebTan SedarebiT.

    k) SemTxvevebi sazogadoebis daSlisa da mizezebi amis Sesaxeb.

    l) cnobili faqtebi e. w. religiuri iatakqveSeTis moRvaweobis Sesaxeb (reformator-adventistebi, krasno-darkonovcebi, Curikovcebi, xlistovebi, skritnikovebi, milionistebi da a. S.) da maTi gavlena mosaxleobaze.

    m) saarqivo monacemebis gamoyeneba kultebis is-toriuli warsulidan da am monacemTa Sedareba kulte-bis Tanamedrove mdgomareobasTan.

    n) zemoT mocemul CamonaTvalSi moxseniebuli faqtebi eqvemdebareba Seswavlas da ar SeiZleba ganvi-xiloT rogorc amowuruli Tema. es magaliTebi moyva-nilia imisaTvis, rom gaaadvilos sabWos moTxovnebis gageba. eWvgareSea, rom es CamonaTvali SemdgomSi ga-farTovdeba. zemoT CamoTvlili monacemebis Segrove-bisas sabWo kategoriulad krZalavs miiRos informa-cia religiuri gaerTianebebis mxridan raRac ankete-bis an kiTxvarebis Sevsebis gziT.

  • 53

    V. sabWos uflebamosilTa mxridan bolo period-Si Semovida moTxovnebi xorciT vaWrobis organizaci-asTan dakavSirebiT ebrael morwmuneTaTvis. sapasuxod sabWo acnobebs Semdegs: morwmune ebraelTaTvis e. w. xorciT vaWrobas organizebas uwevs mxolod Sesabamisi samomxmarebli kooperaciis savaWro qseli (am mizniT yovelgvari maRaziebisa da jixurebis gamoyofis gare-Se), am vaWrobaze Tanxmobas iZleva saolqo samomxma-reblo kavSiri.

    sabWo miiCnevs aucileblad gaafrTxilos Tavisi uflebamosilni, rom isini aranairi saxiT ar gamovid-nen am sakiTxis gadawyvetis iniciatorebad.

    sabWo ganixilavs xorciT vaWrobis organizaciis sakiTxs mxolod maSin, rodesac maTTan Semodis mor-wmune ebraelebis Sesabamisi Suamdgomloba amasTan da-kavSirebiT. am SemTxvevaSi sabWos uflebamosili adgi-lobrivi SesaZleblobis gaTvaliswinebiT saolqo sa-momxmareblo sabWoSi, am ukanasknelis Tanxmobis Sem-TxvevaSi miavlenen morwmune ebraelTa warmomadge-nels savaWro xelSekrulebis gasaformeblad. usit-yvod akrZaluli unda iyo xorciT vaWroba sinagogaSi.

    VI. zogierT adgilebSi arasworadaa ganmartebu-li, rom uflebamosili organos mier daregistrirebu-li religiuri sazogadoebis movaleobas TiTqos war-moadgendes mxolod ,,oceulis“ Segroveba, e. i. oci adamianis Segroveba, romelsac xeli aqvs mowerili Se-Tanxmebaze samlocvelo Senobisa da masTan arsebuli sakulto qonebis gamoyenebaze.

    aucileblobis SemTxvevaSi mowveuli unda iqnes religiuri sazogadoebis yriloba samlocvelo saxli-sa da sakulto qonebis Senaxvis sakiTxis gadasawyve-tad, agreTve saaRmsruleblo komitetis arCevisa da

  • 54

    religiuri komisiis SeqmnisaTvis. es yriloba ar SeiZ-leba Semofarglul iqnas mxolod oceuliT da ara wi-naaRmdegobis gaweviT saerTo mowvevis yrilobisaTvis, romelSic monawileobas miiReben daregistrirebuli religiuri sazogadoebebis yoveli wevri.

    VII. Tavis droze sabWos mier dadgenili iyo ufle-bamosilTa mxridan angariSebis wardgena, romelic qmnida sainformacio warmodgenas kvartalur saqmia-nobaze. warmodgenili angariSebidan gamomdinare, ar-sebuli masalebis mixedviT unda gaekeTebinaT reagi-reba ama Tu im sakiTxze (kultebis Sesaxeb sabWoTa ka-nonmdeblobis uxeSi darRveva morwmuneebisa da sasu-liero pirebis mxridan, aseve sabWoTa organoebis cal-keuli warmomadgenlebisagan, calkeul sasuliero pir-Ta mxridan antisaxelmwifoebrivi gamovlinebani), an xemlZRvanelobis informirebuloba da direqtivebi calkeuli religiuri organizaciis cxovrebidan (aR-dgomis aRniSvna, unielebis, kaTolikebis, Zvelmor-wmuneebis, ebraelebis da protestantebis mier, yurban-bairami muslimanebSi, axali weli, gankiTxvis dRe da mosavlis aRebis dResaswauli ebraelebSi). uflebamo-silni daCqarebulad waradgenen am masalebs sabWoSi.

    Tumca, rogorc praqtikam aCvena, yvela ufleba-mosili ar awvdida droulad monacemebs sabWoSi, ara-med Cveulebriv am faqtebs aSuqebdnen mimdinare kvar-tlur sainformacio angariSSi, risi wyalobiTac war-modgenili faqti kargavda aqtualobas.

    sabWo sTavazobs uflebamosilT kvartaluri sain-formaco angariSis momzadebamde warmoadginon ara-gegmiuri monacemebi ama Tu im faqtebis Sesaxeb. fondi 977, an. 1, saqme 19, furc. 1-10

  • 55

    sabWoTa kavSiris ministrTa sabWosTan arsebuli religiuri kultis saqmesTan dakavSirebul yvela

    uflebamosil sabWos

    sabWoTa kavSiris ministrTa sabWosTan arsebul

    religiuri kultis muSaobis sfero yvela adgilze uf-lebamosil pirs avaldebulebs Seiswavlos marqsis-tul-leninuri swavleba religiaze, marqsistul-leni-nuri Teoriis Zireul SeswavlasTan erTad.

    mxolod marqsistul-leninuri Teoriis da mar-qsistul-leninuri swavlebiT religiaze uflebamo-sil sabWos SeuZlia sworad gadawyvitos mis win das-muli amocana.

    uflebamosili sabWosaTvis damxmarebis mizniT, ideologiur - Teoriul donis amaRlebisTvis sabWo agzavnis werilobiT CamonaTvals, marqsizmis klasiko-sebiT rekomendirebuli literaturas, raTa marqsis-tul-leninuri poziciidan moxdes religiisadmi da-mokidebulebis gansazRvra.

    sabWo darwmunebulia, rom sabWos uflebamosili pirebi am saqmes miudgebian Tavisi ideologiur Teo-riuli donis naTeli-aucilebeli saWiroebiT ganaxor-cielon es mniSvnelovani amocana. sabWoTa kavSiris ministrTa sabWosTan arsebuli religiur kultebis saqmis sabWos Tavmjdomare (polianski) tiraJi 160

    № 38

  • 56

    saidumlod sabWoTa kavSiris ministrTa saWosTan arsebuli religiuri kultis saqmesTan

    dakavSirebul yvela uflebamosil sabWos

    sainstruqcio werili № 8

    sabWoTa kavSiris ministrTa sabWosTn arsebuli religiuri kultis saqmeTa sabWo aRniSnavs seriozul darRvevebs zogierTi uflebamosili sabWos muSao-baSi samRvdeloebasTan da morwmuneebTan maTi pira-di da gansakuTrebiT werilobiTi kavSirebis ganxor-cielebisas.

    mcdari Sexedulebidan da zogierT SemTxvevaSi gauazrebeli qmedebidan gamomdinare, zogierTi uf-lebamosili sabWo imdenad aadvilebs TavianT valde-bulebas, rom dayavT isini sufTa meqanikuri samsaxu-rebriv funqciamde.

    zogierTi uflebamosili piri, dasaSvebad miCne-ven Riad daeyrdnon saxelmwifos an sabWos gadawyveti-lebebs morwmuneebis an eklesiis mxridan Suamdgomlo-basTan dakavSirebiT, sityva-sityviT moyavT ra dainte-resebuli pirebs es gadawyvetilebebi. sabWos werile-bis an werilis nawilis citireba rogorc cnobilia, sa-idumlo an sufTa samuSao xasiaTis matarebelia.

    tajikeTis ssr sabWos uflebamosilma pirma t. xa-midovma gadasca morwmuneebs sabWos werili, sadac is winaaRmdegi gamodioda gisaris raionSi qristianuli saxlis winaaRmdeg. sabWom am werilSi uflebamosils miuTiTa, rom samlocvelo saxlis gaxsna arasasurve-lia. es imiT axsnes, rom is Senoba raSic unda ganTav-sebuliyo qristianuli samlocvelo, ar Seesabamebo-da samlocvelo saxlisTvis wayenebul pirobebs da

  • 57

    rom morwmuneebi cxovroben ara sof. xanokaSi, aramed sxva dasaxlebul punqtSi.

    am formaluri motivis garda, sabWo am werilidan gvatyobinebs aseve, rom meSvide dRis advendistoba tajikeTis ssr-Si ar iyo da ar aris farTod gavrcele-buli, aramed iq Semotanili iqna droebiTi macxov-reblis mier.

    es droebiTi mdgomareoba ar aris uaris oficia-luri motivi. saqme zogierT direqtivas exeboda, ro-melic gankuTvnili iyo mxolod uflebamosili piri-sa da misi momavali samuSaosaTvis, romelic exeboda sxva dasaxlebul punqtebSi samlocvelo saxlebis gax-snas da religiuri gaerTianebis Seqmnas.

    t. xamidovma sabWosTan gagzavnil werilSi ar gamoyo oficialuri uaris motivi.

    sabWos uflebamosilma pirma saratovis olqSi t. savilovma miiRo q. xvalinskis evangelistur qristi-an-babtistebisagan saCivari samlocvelo saxlis gax-snasTan dakavSirebiT Suamdgomlobis ganxilvis Se-yovnebis Sesaxeb. atyobinebdnen, rom am SeyovnebaSi ,,damnaSave“ iyo ara is, aramed sabWo, romelic ratom-Rac ar iTxovs misgan arasaWiro cnobis moZiebas da sxvasxva tipis dokumentebis wardgenas.

    amx. savinovma am SemTxvevaSi daiwyo arasasurve-li da mavne mimowera evangelistur qristian-babtis-tebTan, imis miuxedavad, rom amx. savinovi kargad iyo informirebuli, rom sabWos miaCnda aramiznobrivad evangelistur qristianul-babtistuli saxlis gaxsna q. xvalinskSi.

    maSasadame t. savinovis moqmedebidan gamomdina-re Cans, rom is cdilobda moexsna pasuxismgebloba

  • 58

    morwmuneebis winaSe maTi Suamdgomlobis Seusruleb-lobis gamo.

    iseTi SemTxvevebic dafiqsirda, rom uflebamo-sili piris mier religiuri gaerTianebebis warmomad-genlebisTvis zepiri ganmartebebis da rekomendacie-bis micemis nacvlad, Sevida maTTan oficialur mimo-weraSi.

    sabWos uflebamosilma samayandis olqSi t. xal-matovma gaugzavna musulmanebis sulier centrs we-rili, sadac SesTavaza gaeTavisuflebinaT erT-erTi „ mufTi“ im mosazrebidan gamomdinare, romelic man miiRo saidumlo dokumentebSi Sesabamisi organizaci-ebidan.

    imave t. xalmatovma sxva SemTxvevaSi motiviT, romelic aranair ganmartebas ar iZleva, yazaxistanis, Sua aziis musulmanebis sulier warmomadgenlobas gaugzavna grifiT saidumlo moxsenebiTi baraTi, mu-sulmanur religiuri erTobis moRvaweobis Sesaxeb sa-mayardis olqSi.

    dauSvebelia aseve SemTxvevebi sabWos ufleba-mosilis mier instruqciis darRvevis Sesaxeb.

    aRniSnul SeTxvevaSi sabWo kidev erTxel gvix-snis, ama Tu im dokumentis xelidan xelSi gadacema re-ligiuri erTobisaTvis instruqciebis Sesabamisad un-da SeizRudos. aseTi dokumentia: cnobebi registraci-is, religiuri kultis msaxurebis, aRmasrulebeli da revkomisiebis da saWiroebis SemTxvevaSi motivirebu-li gadawyvetileba mokavSire da avtonomiuri respub-likebis ministrTa sabWos, aseve olqebisa da mxaree-bis aRmasrulebeli organoebis mier samlocvelo saxlebis gaxsnasTan dakavSirebiT Suamdgomlobaze ua-ris Tqmis Sesaxeb. mimoweris sxva danarCeni formebi,

  • 59

    molaparakebebze oficialurad miwveul sasuliero an uflebamosil pirTa gamonaklisiT.

    sabWo aRniSnavs yvela am faqts im mizniT, rom aC-venos uflebamosilTa muSaobaze a meqanikuri Carevis dauSvebloba.

    TavisTavad igulisxmeba, rom rTulia raime reg-lamentis Sedgena, romelsac SeeZlo ganeWvrita yvela SemTxveva, gansazrvrul ulebamosil pirTa teqni-kuri moqmedebis fonze, sasuliero pirebTan an mor-wmuneebTan urTierTobis taqtika.

    religiuri jgufebis Sesaxeb srulyofili war-modgenis Sesaqmnelad samlocvelo saxlebis gaxsnas-Tan, gaxsnis SuamdgomlobasTan dakavSirebiT, sabWo winadadebas aZlevs uflebamosil pirs am saqmesTan dakavSirebiT warmoadginos forma nomeri oriT gaTva-liswinebuli statistikuri monacemebi (Suamdgomlo-bis aRZvris raodenoba samlocvelo saxlebis gaxsnas-Tan dakavSirebiT). 1949 wlis ianvridan kvartalur angariSebSi gvacnoboT jgufebis dawvrilebiTi aRwe-riloba, romlebmac aRZres aseTi Suamdgomloba.

    angariSebSi warmodgenili unda iyos Semdegi mini-maluri monacemebi:

    a) dasaxlebuli punqtis zusti dasaxeleba, ro-melSic morwmuneebi TxovniT mogvmarTaven samlocve-lo saxlis gaxsnis Sesaxeb;

    b) mocemul dasaxlebul punqtSi mcxovrebi uf-rosi asakis orive sqesis mosaxleobis sruli raode-noba, aseve morwmuneTa saorientacio raodenoba, aseve sruli raodenoba im mcxovreblebisa, vinc Suamdgom-lobaze xeli moawera;

    g) meramdened modis Suamdgomloba ( pirveli, me-ore, mesame da a.S);

  • 60

    d) Suamdgomlobis ganmeorebiT an mravaljeradi aRZvris mizezi. sinamdvileSi gamoxatavs Tu ara es sazogadoebis survils Tu es aris adamianTa mcire jgufis piradi interesis rezultati;

    aRniSnuli minimumis garda, sabWos uflebamosil pirs rekomendacia eZleva gaaSuqos sxva sakiTxebic, romelic exeba Suamdgomlobas samlocvelo saxlebis gaxsnasTan dakavSirebiT. am saqmesTan dakavSirebuli yvela monacemi ganaTavsos sainformacio angariSis bolo ganyofilebaSi saTauriT ,,Semosuli Suamdgom-lobebi axali samlocvelo saxlebis gaxsnis Se¬sa¬xeb”

    sabWos kavSiris ministrTa ministrTa sabWosTan arsebuli religiuri kultis saqmis sabWos Tavjdomare polianski tiraJi 165 fondi 977, an. 1, furc. 54-65

  • 61

    s i a

    umoqmedo eklesiebisa, salocav Senobebisa da saxlebis baTumis raionSi 1944 wlis noembris Tvis

    mdgomareobiT

    dasaxlebuli punqtis

    dasaxeleba

    ekl

    esii

    s d

    a sa

    lo

    cav

    i

    saxl

    is, m

    ona

    str

    is d

    asa-

    xe

    leb

    a d

    a mi

    sama

    rT

    i

    musu

    lma

    nur

    i

    ber

    Zen

    kaT

    alik

    ebis

    ro

    dis

    da

    ro

    m. s

    abW

    . or