Mascavleblis cigni VI - 05.indd

me-6 me-6 klasiklasi

maswavleblis

wigni

mzia surgulaZemzia surgulaZe

nino mindaZenino mindaZe

vaJa neiZevaJa neiZe

nino eremaSvilinino eremaSvili

giorgi mSvenieraZegiorgi mSvenieraZe

ekaterine sumbaTaSviliekaterine sumbaTaSvili

Tamar uzunaSviliTamar uzunaSvili

nino mamalaZenino mamalaZe

grifi mieniWa 2011 wels saqarTvelos ganaTlebisa

da mecnierebis saministros s.s.i.p erovnuli

saswavlo gegmebisa da Sefasebis centris mier.

2

Cveni saqarTvelo, me-6 klasi. maswavleblis wigni

sagani: Cveni saqarTvelo

gamomcemeli: Sps “logos presi”

avtorebi: mzia surgulaZe, nino mindaZe, vaJa neiZe, nino

eremaSvili, giorgi mSvenieraZe, ekaterine sumbaTaSvili,

Tamar uzunaSvili, nino mamalaZe

mTavari redaqtori: la Sa be raia

redaqtori: ekaterine sumbaTaSvili

garekanis dizaini: diana rusitaSvili

grifis miniWebis weli: 2011

ISBN 978-9941-418-27-3

Sps “logos presi”

ilia WavWavaZis gamziri 15a, Tbilisi 0179

tel. 291-51-01

www.logospress.ge

© Sps “logos presi”, 2011

© mzia surgulaZe, nino mindaZe, vaJa neiZe, nino

eremaSvili, giorgi mSvenieraZe, ekaterine sumbaTaSvili,

Tamar uzunaSvili, nino mamalaZe, 2011

es gamocema daculia saqarTvelos kanoniT saavtoro

da momijnave uflebebis Sesaxeb. gamocemis romelime

nawilis reproducireba, kopireba an gadacema meqanikuri

Tu eleqtronuli formiT akrZalulia gamomcemlobis

werilobiTi nebarTvis gareSe.

Our Georgia, 6th grade. Teacher’s Book

Mzia Surguladze, Nino Mindadze, Vazha Neidze, Nino Eremashvili, Giorgi Mshvenieradze, Ekaterine Sumbatashvili, Tamar Uzunashvili, Nino Mamaladze

Published by Logos Press Ltd15a, Chavchavadze Ave., 0179, Tbilisi, Georgiatel.: +995 32 2915101www.logospress.ge

3

re cen zia V-VI kla se bis sa xel mZRva ne los Tvis “Cve ni sa qar Tve lo”

sa xel mZRva ne lo Si „Cve ni sa qar Tve lo“ in teg ri re bu lia sa mi sa ga ni: is to ri a,

ge og ra fia da sa mo qa la qo ga naT le ba. aq Se su lia yve la sa Wi ro Te ma da Tav moy-

ri lia sa in te re so in for ma ci a, ro me lic gam did re bu lia vi zu a lu ri ma sa liT.

mi si Ses wav la mo zards sa Su a le bas mis cems, ga ic nos Cve ni qvey nis mra val fe ro-

va ni bu ne ba, is to ri a, xal xi da tra di ci e bi.

ma ri na pi ti u riS vi li

is to ri is mas wav le be li

q. Tbi li sis #90 sa ja ro sko la

sa xel mZRva ne lo ”Cve ni sa qar Tve lo” efuZ ne ba or wli an sag nob riv prog ra mas

da kon cef cia mTli a nad izi a rebs erov nu li sas wav lo geg mis moTx ov nebs.

sa xel mZRva ne lo xel Si aRe bi sas uk ve im sa xu rebs yu radR e bas da sur vils

aCens, rom da aT va li e ro, ga ec no da me ti ga i go Se ni sam Sob los bu ne bis, da-

sax le be bis, mo sax le o bis, tra di ci e bis, wes -Cve u le be bis Se sa xeb. mos wav le ga-

i gebs, ra ar se bi Ti niS ne bi iyo da ma xa si a Te be li sa qar Tve los mxa re e bis Tvis.

wi nam de ba re sa xel mZRva ne lo Ti mos wav le, faq tob ri vad, imog za u rebs sa qar-

Tve los yve la mxa re Si, mi e ce ma sa Su a le ba, aR mo a Ci nos maT So ris msgav se ba da

gan sxva ve be bi, ga i az rebs Ti To e u lis uni ka lu ro bas.

mo ce mu lia ga mar Tu li sac no ba ro apa ra ti — sar Ce vi, leq si ko ni da ter min-

Ta sa Zi e be li, rac mos wav les bav Svo bi dan ve as wav lis sa xel mZRva ne lo sa da zo-

ga dad sa mec ni e ro li te ra tu ris mox ma re bis we sebs.

ilus tra ci e bi sa xel mZRva ne los mniS vne lo va ni Rir se ba a, rac ma sa las uf-

ro aR qmads xdis. ru ke bi da sxva ilus tra ci e bi ara mxo lod teq ste bis lo gi-

ku ri Se mav seb le bi a, ara med sa gan ma naT leb lo mniS vne lo bi sa a, rac da va le beb-

Si ik ve Te ba, de ta lu ri in struq ci e bi ki mas wav leb lis wig nSia mo ce mu li.

ma na na ra ti a ni

ge og ra fi is eq sper ti

erov nu li sas wav lo geg me bi sa da Se fa se bis cen tri

sa xel mZRva ne lo 2011-2016 wle bis erov nu li sas wav lo geg mis sa fuZ vel zea

Seq mni li, ro me lic V-VI kla seb Si is to ri is, ge og ra fi i sa da sa mo qa la qo ga-

naT le bis in teg ri re bul swav le bas iT va lis wi nebs. mi si sa Su a le biT mos wav le

ga ec no ba sa qar Tve los bu neb riv pi ro bebs, mo sax le o bis ma xa si a Teb lebs, mxa-

re ebs, qar Tu li me ur ne o bi sa da kul tu ris tra di ci ul dar gebs; asa kob ri vi

mo na ce me bis gaT va lis wi ne biT Tvals mi a dev nebs sa qar Tve los mra val sa u ku no-

van is to ri as.

sa in te re sod da mra val fe rov nad gad mo ce mu li sas wav lo ma sa la mos wav les

sa Su a le bas mis cems, er Tma neTs da u kav Si ros war su li da Ta na med ro ve o ba, rac

xels Se uwy obs mis pat ri ot, pa su xis mgeb lo bis mqo ne mo qa la qed Ca mo ya li be bas.

ni ko loz si la ga Ze

is to ri is eq sper ti

erov nu li sas wav lo geg me bi sa da Se fa se bis cen tri

4

SinaarsiSinaarsi

I. Cveni saqarTvelo, V_VI klasebis seriis . Cveni saqarTvelo, V_VI klasebis seriis

erTiani koncefcia 5erTiani koncefcia 5

moswavlis wignebi 5

maswavleblis wigni 5

II. programa sazogadoebriv mecnierebebSi 6II. programa sazogadoebriv mecnierebebSi 6

zogadi nawili 6

ZiriTadi midgomebi 8

III. V-VI klasi, Cveni saqarTvelo, sagnobrivi III. V-VI klasi, Cveni saqarTvelo, sagnobrivi

standarti 12standarti 12

ori wlis bolos misaRwevi Sedegebi

mimarTulebebis mixedviT 12

ori wlis bolos misaRwevi Sedegebi

da maTi indikatorebi 13

IV. Sefaseba sazogadoebriv mecnierebebSi 18IV. Sefaseba sazogadoebriv mecnierebebSi 18

Sefasebis mizani 18

Sefasebis ori tipi 18

moswavleTa Sefasebis (niSnebis weris)

sistema 20

oficialuri statusis mqone niSnebi 21

semestruli niSnis Semadgeneli nawilebi 21

Sefasebis komponentebi sazogadoebriv

mecnierebebSi 21

Semajamebeli davalebis komponenti 22

Semajamebeli davalebis savaldebulo

minimaluri raodenoba 23

gamocdis tipebi 23

niSnebis gamoangariSebis wesi 24

safexuris daZleva 25

moswavleebis akademiuri miRwevebis

aRiareba 25

specialuri saganmanaTleblo saWiroebis

mqone (sssm) moswavlis akademiuri

moswrebis Sefaseba 26

skolis mier misaRebi

gadawyvetilebebi SefasebasTan

dakavSirebiT 26

V. Sefasebis rubrikis nimuSebi 26V. Sefasebis rubrikis nimuSebi 26

prezentaciis Sefasebis rubrika 26

proeqtis Sefasebis ganzogadebuli

rubrika 27

referatis Sefasebis rubrika 28

diskusiis Sefasebis rubrika 28

Semajamebeli davalebis konkretuli magaliTi

istoriaSi 29

referatis Sefasebis rubrika 29

Semajamebeli davalebis konkretuli magaliTi

geografiaSi 31

VI. meTodikis ZiriTadi orientirebi 32 VI. meTodikis ZiriTadi orientirebi 32

swori leqsikis gamoyeneba 32

kavSirebi sagnebs Soris 32

aqcenti mravalmxriv perspeqtivaze 32

aqcenti pirovnuli Rirsebebis

ganviTarebaze 32

disciplina 32

moswavleTa daswreba 32

daswrebis aRricxva 33

specialuri saganmanaTleblo saWiroebis

mqone (sssm) moswavleebis daswreba da

gacdenebi 33

gakveTilis dagegmva 33

gakveTilis, Temis, Tavis Sejameba 33

VII. gakveTilebis scenarebSi gamoyenebuli VII. gakveTilebis scenarebSi gamoyenebuli

interaqtiuli meTodebi 34interaqtiuli meTodebi 34

blumis taqsonomia 35

VIII. Sinaarsisa da misaRwevi Sedegebis ruka 36VIII. Sinaarsisa da misaRwevi Sedegebis ruka 36

IX. gakveTilebis scenarebi, komentarebi da IX. gakveTilebis scenarebi, komentarebi da

savarjiSoebis pasuxebi 42savarjiSoebis pasuxebi 42

X. Tavebis Semajamebeli savarjiSoebis X. Tavebis Semajamebeli savarjiSoebis

pasuxebi 69pasuxebi 69

XI. bibliografia 72XI. bibliografia 72

XII. internet-resursebi 79XII. internet-resursebi 79

5

moswavlis wignebi moswavlis wignebi

V-VI kla se bis sa xel mZRva ne lo e bi “Cve ni sa qar Tve-

lo” erTiani seriis farglebSi age bu lia mxa reT-

mcod ne o bi Ti prin ci piT. mos wav le ga ec no ba ge og-

ra fi u li da is to ri u li mec ni e re be bis im Zi ri Tad

cne bebs da me To debs, rom le bic da ex ma re ba gak-

ve Ti le bis aT vi se ba Si, mar ti vi sa az rov no da va le-

be bis da mo u ki deb lad Ses ru le ba Si, _ ma ga li Tad,

mo wo de bu li ma sa lis aR we ra- sis te ma ti za cia- Se da-

re baSi, ad gi lis /mov le nis siv rcu li/ dro u li ko-

or di na te biT gan sazR vraSi da sxv.

V klas Si mos wav le ga ec no ba sa qar Tve los mra-

val fe ro van lan dSafts, bu neb riv re sur sebs da

zo ga dad zo na lu ri me ur ne o be bis gan ma pi ro bebel

ga re mos, ra mac, sxva faq to re bTan er Tad, xe li Se-

uwyo sa qar Tve los is to ri ul -ge og ra fi u li mxa-

re e bis (kuTx e e bis) Ca mo ya li be bas.

cal ke ul kuTx es V kla sis sa xel mZRva ne lo-

Si eZR vne ba cal ke Te ma. yo vel maT gan Si Se su lia

ge og ra fi u li da is to ri u l-eTnografiuli Te-

ma ti kis gak ve Ti le bi, rom le bic mos wav les Se saZ-

leb lo bas mis cems er Ti a no ba Si aRiq vas ga re mo da

ada mi a ni, ga ec nos kuTx is mde ba re o bas, sazR vrebs,

ha vas, bu neb riv re sur sebs da ma Ti aT vi se bis is to-

ri as kuTx i saT vis tra di ci ul sa sof lo- sa me ur neo

da xe los nur dar geb Tan, ase ve Ta na med ro ve sa me-

war meo saq mi a no bas Tan kav Sir Si. mos wav les war-

mod ge na Se eq mne ba mo sax le o bis tra di ci ul yo fa-

cxov re ba ze; sa zo ga do eb ri vi cxov re bis da ma re gu-

li re bel ada Teb ze; sa xal xo da sa o ja xo dRe sas wa-

u leb ze, maT re li gi ur xa si aT ze; aR zrdis we seb ze

da spor tis sa xe o beb ze; Ta na med ro ve de mog ra fi-

ul vi Ta re ba ze; sxva das xva eT ni kur da re li gi ur

jgu feb Tan Ta nacx ov re bis ga moc di le ba ze.

V klasis sa xel mZRva ne lo mos wav les da ex ma re ba

Se i mec nos cal ke u li kuTx is Ta vi se bu re ba, amas Ta-

na ve da i na xos maT So ris mud mi vad ar se bu li eko-

no mi ku ri da kul tu ru li kav Si re bi, Se a fa sos su-

li e ri da ma te ri a lu ri faq to re bis (sar wmu no e bis,

vaW ro ba- xe los no bis, gze bis) mniS vne lo ba kuTx e Ta

in teg ra ci is pro ce si saT vis. kuTx is is to ri is gad-

mo ce mi sas Se ir Ce va ise Ti ma ga li Te bi, rom le bic

mos wav les ga u ad vi lebs V klas Si da iwy os, xo lo

VI-Si ga iR rma vos ise Ti cne be bis ga az re ba, ro go-

ri ca a: sa zo ga do e ba, sa xel mwi fo, po li ti ku ri mar-

Tvis sis te ma, sa zo ga do eb ri vi fe ne bi da jgu fe bi.

upi ra te sad VI klas Si mos wav le ga ec no ba ga mor Ce-

ul is to ri ul pi rebs, ma Ti saq mi a no bis mniS vne lo-

bas kuTx i sa da mTli a nad Cve ni sam Sob los is to-

ri ul cxov re ba Si. war su lis moR va we Ta Ser Ce vi sas

gaT va lis wi ne bu li iq ne ba sa moR va weo sfe ro, ma Ti

saq mi a no bis mniS vne lo ba sa er To erov nu li (po li-

ti ku ri, su li e ri, sa zo ga do eb ri vi) da sa mo qa la qo

Ri re bu le be bis Seq mna- ga dar Ce ni saT vis.

sa qar Tve los is to ri u li kuTx e e bis lo ka lur

Ta vi se bu re beb Tan er Tad sa xel mZRva ne lo eb ma un-

da uC ve nos kuTx e Ta ga nu yof lo ba, Ti To e u li

kuTx is ad gi li da gan sa kuT re bu li ro li er Ti a ni

sa qar Tve los kul tu rul da po li ti kur cxov re-

ba Si, ga aZ li e ros mos wav le Si er Ti a ni sam Sob los

aR qma da mo qa la qe ob ri vi so li da ro bis gan cda.

gak ve Til Ta kon kre tu li Te ma ti ka da da va le be bi

Se far de bu li iq ne ba am ri gis amo ca neb Tan.

V-VI kla se bis “Cve ni sa qar Tve los” sag nob ri vi

prog ra mis moTx ov nis gaT va lis wi ne biT — V klas Si

ar iq nas ga mo ye ne bu li dro is xa zi — ga mom cem lo-

bam da av tor Ta jguf ma mi zan Se wo ni lad mi iC ni es

V kla sis sa xel mZRva ne lo Si wi na plan ze iyos wa-

mo we u li sa qar Tve los kuTx e e bis ga re mos Tan da

eT nog ra fi ul Ta vi se bu re beb Tan da kav Si re bu li

sa kiTx e bi, is to ri i sa da sa mo qa la qo ga naT le bis

Te ma ti ka ki ZiriTadad VI kla sis sa xel mZRva ne lo-

Si aisaxos. amiT, er Ti mxriv, Ta vi dan iq ne ba aci-

le bu li is to ri is mi To lo gi za ci is ara sa sur ve li

Se de gi, rac bu neb ri vad moh yve bo da is to ri u li

faq te bi sa da mov le ne bis is to ri u li dro is gan

mowy ve tiT, epo qa lu ri kon teq stis ga re Se war mod-

ge nas, xo lo, me o re mxriv, es sa Su a le bas mis cems

mos wav les, mi i Ros cod na Tan mim dev ru lad, mar-

ti vi dan rTu lis ken svlis prin ci piT: kuTx e e bis

ga re mo sa da eT nog ra fi is sa in te re sod gac no ba

iq ne ba er Tgva ri Se sa va li, rom lis mi za nia in te re-

si ga uR vi vos mos wav les momdevno klasebSi Ta vi si

qvey nis war su li sa da dRe van de lo bis Se sas wav lad,

sa zo ga do e bis gan vi Ta re bis is to ri is ukeT ga sa ge-

bad.

maswavleblis wignimaswavleblis wigni

maswavleblis wignSi mocemulia yvela tipuri

gakveTilis scenari. maTi Sed ge ni sas Cve ni mi za ni

iyo gak ve Ti li mos wav li saT vis sa in te re so da sa-

xa li so gag ve xa da. da va le be bis Sed ge ni sas ga viT-

va lis wi neT mos wav le Ta in te re se bi da asa kob ri vi

Se saZ leb lo be bi da mos wav lis gak ve Ti liT da sa in-

te re seb lad Se ve ca deT ga mog ve ye ne bi na in te raq-

ti u li swavlebis me To de bis sxva das xva for ma.

I. Cve ni sa qar Tve lo, V-VI kla se bis sa xel mZRva ne lo e bis I. Cve ni sa qar Tve lo, V-VI kla se bis sa xel mZRva ne lo e bis

er Ti a ni kon cef ciaer Ti a ni kon cef cia

6

1.1. zo ga di na wi li1.1. zo ga di na wi li

a) Se sa va li

sa zo ga do eb ri vi mec ni e re be bis sag nob riv jguf Si

ga er Ti a ne bu lia mo mij na ve dis cip li ne bi - is to-

ri a, ge og ra fi a, sa mo qa la qo ga naT le ba, sa mo qa la-

qo Tav dac va da usaf rTxo e ba. sa qar Tve los zo ga-

di ga naT le bis sis te ma Si maT sak van Zo ad gi li uWi-

ravT. isi ni xels uwy o ben in for mi re bu li, aq ti u ri

da pa su xis mgeb lo bis grZno bis mqo ne mo qa la qis aR-

zrdas. aw vdi an mos wav les in for ma ci as mSob li u ri

ga re mos Se sa xeb. ga na pi ro be ben mis pat ri ot da hu-

ma nur ada mi a nad Ca mo ya li be bas. amas Tan, aR niS nu li

sag ne bis swav le bas ga dam wyve ti mniS vne lo ba aqvs

mos wav li saT vis sa mo qa la qo kom pe ten ci e bis Se mu-

Sa ve bi sa da sa zo ga do e ba Si sa mo qa la qo kul tu ris

dam kvid re bi saT vis. zo ga di ga naT le bis sa mi ve sa-

fe xur ze (dawy e bi Ti, sa ba zo da sa Su a lo sko la) es

sag ne bi is wav le ba ko or di ni re bu lad mos wav lis

asa kob ri vi Ta vi se bu re be bi sa da Se saZ leb lo be bis

gaT va lis wi ne biT. sas wav lo pro ce si age bu lia mem-

kvid re o bi To bi sa da uwy ve to bis prin cip ze.

b) sa zo ga do eb ri vi mec ni e re be bis swav le bis miz ne bi

da amo ca ne bi

sa zo ga do eb ri vi mec ni e re be bis swav le bis mi za ni a:

• mos wav les cod na Ses Zi nos is to ri is, ge og ra fi-

is, sa mar Tlis, eko no mi kis, po li ti ki sa da sxva

sa zo ga do eb ri vi mec ni e re be bis sa fuZ vleb Si.

• da ex ma ros mos wav les sam ya ros erT mTli a no bad

aR qma Si da gan sazR vros sa qar Tve los ad gi li

mim di na re pro ce seb Si.

• xe li Se uwy os mos wav lis pat ri o tad da pa su xis-

mgeb lo bis mqo ne mo qa la qed Ca mo ya li be bas.

• xe li Se uwy os mos wav lis Ta vi su fal pi rov ne bad

da sa zo ga do e bis srul fa so van wev rad Ca mo ya li-

be bas.

• da ex ma ros mos wav les hu ma nu ri msof lmxed ve lo-

bis Ca mo ya li be ba Si.

• axal gaz rdebs ga mo u mu Sav deT mtki ce ne bis yo fa,

ga nu vi Tar deT eq stre ma lur si tu a ci eb Si Se uc-

dom lad da usaf rTxod moq me de bis una ri, Se eZ-

loT ur Ti er Tdax ma re ba, sa ku Ta ri da gver diT

myo fis si cocx lis ga dar Ce na sxva das xva sa xis sa-

gan ge bo vi Ta re ba Si.

cod na

sa zo ga do eb ri vi mec ni e re be bi xels uwy obs cod nis

Se Ze nas, rac au ci le be lia mo zar dis Ta vi su fal

pi rov ne bad da pa su xis mge bel mo qa la qed Ca mo ya-

li be bi saT vis. sxva das xva sa zo ga do eb riv mec ni e re-

be bis Ses wav la ex ma re ba mos wav les, rom msof lio

kon teq stSi ga i az ros sa ku Ta ri qvey nis sa xel mwi-

fo eb ri vi, kul tu ru li, eko no mi ku ri da po li ti-

ku ri in te re se bi. imav dro u lad, mos wav lem un da

II. sagnobrivi prog ra ma sa zo ga do eb riv mec ni e re beb SiII. sagnobrivi prog ra ma sa zo ga do eb riv mec ni e re beb Si

ico des, ra bu neb riv ga re mo Si cxov robs, ra zi a ni

Se iZ le ba mi a ye nos ga re mos ada mi a nis ama Tu im moq-

me de bam, ro gor Se i nar Cu nos da da ic vas bu neb ri-

vi ga re mo. swo red, sa zo ga do eb ri vi mec ni e re be bis

Ses wav liT uvi Tar de ba mo zards cod na pi rad, oja-

xur da sa zo ga do eb riv cxov re ba Si da mo u ki de bel

ga dawy ve ti le ba Ta mi Re ba- gan xor ci e le bis Se sa xeb.

dRe van del di na mi kur, eT ni ku rad da kul tu ru-

lad mra val fe ro van sam ya ro Si sa zo ga do e bis fun-

qci o ni re bi saT vis gan sa kuT re bul mniS vne lo bas

iZens ur Ti er TSe mec ne ba. swo red, sa zo ga do eb ri vi

mec ni e re be bis Ses wav li sas xde ba im cod nis mi Re-

ba, rac ex ma re ba mos wav les ada mi a nis uf le be bis

dac va sa da pi rov ne bis pa ti vis ce ma Si, sa ku Ta ri da

sxvi si TviT myo fa do bis Se sa nar Cu ne ba Si.

mos wav lem, asa kis Se sa ba mi sad, cod nis na bij -

na bij aT vi se bis gziT, un da ico des Tu ra aris

po li ti ku ri sis te ma, ka no ni, ro go ri po li ti ku ri

sis te me bi ar se bobs; un da ga ac no bi e ros sa ku Ta ri

pa su xis mgeb lo be bi da uf le be bi de mok ra ti u li sa-

zo ga do e bi sa da ka no nis uze na e so bis wi na Se; un da

ic nob des ada mi a nis uf le ba Ta dac vis sa er Ta So ri-

so Car Co ebs, ada mi a nis uf le ba Ta dac vis me qa niz-

meb sa da sa Su a le bebs sa qar Tve lo Si da a.S.

mos wav le un da ac no bi e reb des Tavs, ro gorc sa-

ku Ta ri oja xis, sa zo ga do e bis, sas ko lo Te mi sa Tu

kla sis, sa me ze ob lo Te mis, re fe ren tu li jgu fis

(iq ne ba es eT ni ku ri Tu re li gi u ri um ci re so ba Tu

sa ti tu lo na cia da a.S.), qar Tu li sa zo ga do e bis

wev rad; ic nob des sa ku Ta ri qvey nis, sa zo ga do e bi sa

da re fe ren tu li Te mis kul tu ras; sa qar Tve lo-

Si Tu msof li o Si mcxov re bi sxva sa zo ga do e be bis

kul tu ras; iaz reb des, ras niS navs zrun vis eTi ka

da ra tom aris is Ri re bu li da a.S.

mos wav le na bij -na bij, sa fe xu reb ri vad, un da

ga ec nos Ta vi si qvey nis eko no mi ku ri mdgo ma re o-

bis Zi ri Tad as peq tebs: Sro mi sa da sa mom xma reb lo

ba zars, mi ni ma lur xel fass da msyid ve lo bi Tu-

na ri a no bas da a.S.; SeZ le bis dag va rad, un da iyos

in for mi re bu li mom xma reb lis uf le beb sa da mo-

va le o beb ze, pa su xis mgeb lo bi Ti da eTi ku ri mox-

ma re bis mniS vne lo ba sa da prin ci peb ze; gam Wvir va-

lo bis mniS vne lo ba ze da a.S.

mos wav lem un da na bij -na bij, sa fe xu re ob ri-

vad Se iT vi sos cod na iseT sfe ro eb ze, ro go ri caa

mdgra di gan vi Ta re ba, ga re mos dac va, cxov re bis

jan sa Ri we si, si cocx li sa da jan mrTe lo bi saT vis

sa Si Si si tu a ci e bis Se fa se ba, sa gan ge bo vi Ta re beb-

Si moq me de ba, in di vi du a lu ri da ko leq ti u ri dac-

vis sa Su a le be bis ga mo ye ne ba, da za ra le bul TaT vis

eqi mam de li ga da u de be li dax ma re bis aR mo Ce na; un-

da Se ig rZnos sa ku Ta ri qvey nis ad gi li; re gi o nis

kav Si ri ev ro pa sa da msof li o Si mim di na re pro ce-

seb Tan; un da ga ac no bi e ros yve la am pro ce sis ur-

Ti er Tkav Si ri; un da ga ac no bi e ros ka cob ri o bis,

ro gorc msof li os er Ti a ni sa zo ga do e bis wi na Se

mdga ri po li ti ku ri, eko no mi ku ri, ga re mos dac vi-

Ti da so ci a lu ri ga mow ve ve bi.

7

am pro ces Si igu lis xme ba, rom mos wav les in-

for ma ci is da uf le bis pa ra le lu rad uvi Tar de ba

spe ci fi ku ri da zo ga di unar -Cve ve bi, uya lib de ba

ma Ral zne ob ri vi Ri re bu le be bi.

kon kre tu li Te ma ti ka/ sa kiTx e bi/ kon cef ci e bi

gaS li lia Ti To e u li kla si sa da sag nis prog ra mis

Si na ar sSi. aR niS nu li cod nis Se Ze na iT va lis wi nebs

ara mxo lod sag nob riv spe ci fi ka sa da uwy ve to bas,

ara med mos wav le Ta asa kob riv Se saZ leb lo bebs.

unar -Cve ve bi

mSob li u ri qvey ni sa da msof li os mniS vne lo va-

ni is to ri ul -ge og ra fi u li mov le ne bis Ses wav lis

pro ces Si mos wav les un da ga nu vi Tar des Sem de gi

una re bi:

• siv rce Si ori en ta cia

• in for ma ci is mo po ve ba da or ga ni ze ba

• ko mu ni ka cia

• swav lis una ri

• kvle va

• Se moq me de bi Ti una ri

• faq te bi sa da mov le ne bis is to ri u li

in ter pre ta cia

• Tval sa Ci no e be bis ga mo ye ne ba da Seq mna

• ge og ra fi u li mov le ne bis, pro ce se bi sa da

ka non zo mi e re be bis gav rce le bis dad ge na

• Ta nam Srom lo ba

• sa mo qa la qo po zi ci is Se mu Sa ve ba,

kri ti ka da dac va

• to le ran to ba

• pi rov nu li da sa zo ga do eb ri vi prob le mis ga az-

re ba da sxva das xva sa kiTx ebs So ris kav Si re bis

dad ge na

• pi rov nu li da sa zo ga do eb ri vi prob le mis ga-

daW ra

• sa zo ga do eb ri vi si tu a ci e bi sa da pro ce se bis mo-

de li re ba

• si cocx li sa da jan mrTe lo bi saT vis sa Si Si si tu-

a ci e bis Se fa se ba

• sa gan ge bo vi Ta re beb Si moq me de ba

da mo ki de bu le be bi

mos wav le un da aRi zar dos ma Ral zne ob riv Ri re-

bu le beb ze da fuZ ne bu li da mo ki de bu le be biT:

• ada mi a nis Rir se bi sa da uf le be bis pa ti vis ce ma

• Ta nag rZno ba da mzrun ve lo ba

• sam Sob los siy va ru li

• prin ci pu lo ba da mo qa la qe ob ri vi si ma ma ce

• ke Til sin di si e re ba da Sro mis moy va re o ba

• Ta nas wo ro ba

• to le ran to ba

• sa mar Tli a no ba da ka no nis pa ti vis ce ma

• usaf rTxo, jan mrTe li cxov re bis we sis ga zi a-

re ba;

• ada mi a nis si cocx lis xel Se u xeb lo ba da mis jan-

mrTe lo ba ze zrun va;

• sa xel mwi fo sa da mi si gmi re bi sad mi pa ti vis ce ma.

g) sa zo ga do eb ri vi mec ni e re be bis swav le ba sxva das-

xva sa fe xur ze

dawy e bi Ti sa fe xu ri

sko lis dawy e biT sa fe xur ze sa zo ga do eb ri vi mec-

ni e re be bis da mo u ki de be li Ses wav la iwy e ba V kla-

si dan. mos wav le e bi ori wlis gan mav lo ba Si Se is-

wav li an kurss “Cve ni sa qar Tve lo”. am sag nis Tvis

re ko men de bu li sas wav lo dat vir Tva yo vel wli u-

rad gan sazR vru lia 3 kvi re u li sa a TiT.

2-wli a ni sas wav lo kur si “Cve ni sa qar Tve lo”

mos wav les ex ma re ba sa ku Ta ri qvey nis mra val mxri-

vad da nax va sa da mis da mi siy va ru lis gaR rma ve ba-

Si.

am asak Si mos wav le eb ma un da ga i Ta vi son, rom

Ta vad isi ni sa zo ga do e bis sxva wev re bis msgav sad

sa qar Tve los mo qa la qe e bi ari an. maT un da ga i az-

ron, rom sa qar Tve los mo qa la qe ebs sa er To ga-

re mo, war su li, aw myo da mo ma va li aer Ti a nebT da

rom dRe van de li sa qar Tve lo, ro gorc sa xel mwi-

fo, maT er Ti a no bas efuZ ne ba.

kur sis far gleb Si, V kla si dan bav Svi iwy ebs:

is to ri is sa kiTx e bis Ses wav las, ge og ra fi is sa-

fuZ vle bi sa da Zi ri Ta di me To de bis da uf le bas -

sxva das xva is to ri ul -ge og ra fi u li in for ma ci is

asax vis gra fi ku li sa Su a le be bis (ru ka, glo bu si,

cxri li, di ag ra ma, gra fi ki, fo to, sqe ma tu ri na-

xa ti da sxva) ga mo ye ne bas, ec no ba sa mo qa la qo sa-

zo ga do e bi saT vis da ma xa si a Te bel Zi ri Tad prin ci-

pebs.;

sas wav lo kur sis cen trSia ada mi a ni, uSu a lod

mis gar Se mo ar se bu li sam ya ro da sa qar Tve lo Si

ma Ti ur Ti er Tkav Si ris xan grZli vi is to ri a.

dawy e bi Ti sa fe xu ris am etap ze mos wav le ec no-

ba sa ku Tar qve ya nas, mis mxa re ebs, ad gi lebs, rom-

leb sac war sul Si mom xda ri sxva das xva sa in te re so

am ba vi, pi rov ne ba da kul tu ris Zeg li ukav Sir de-

ba. es ga aR vi vebs mos wav lis cno bis moy va re o bas

war su lis mi marT da ymaw vi lebs gan sxva ve bu li

da gan cal ke ve bu li in for ma ci is er Ti a nad aR qma-

ga az re bas ga u ad vi lebs. asa kob riv Ta vi se bu reb ze

day rdno biT iwy e ba sxva das xva au ci le be li cne be-

bis gar kve va, rac mom dev no sa fe xur ze mos wav lis

cno bi e re ba Si ga mok ve Ti lad gam Tli an de ba mi si

sam Sob los cne bad. yo ve li ve ze moT xse ne bu li Se-

is wav le ba mxa reT mcod ne o bi Ti prin ci pis ga mo ye ne-

biT.

mxa reT mcod ne o bis prin ci piT sam Sob los is to-

ri i sa da ge og ra fi is Ses wav li sas, bav Sve bi ga ar-

kve ven, rom sa qar Tve los er T-er Ti Zi ri Ta di ma-

xa si a Te be li mi si bu neb ri vi, eT ni ku ri, re li gi u ri

da kul tu ru li mra val fe rov ne ba a.

V-VI kla seb Si mos wav le e bi sa qar Tve los is to-

ri is um niS vne lo va nes sa kiTx ebs ga ec no bi an. mas-

wav leb lis dax ma re biT bav Sveb ma un da SeZ lon

sxva das xva - so ci a lu ri, eko no mi ku ri, po li ti ku-

ri, kul tu ru li - kuTx iT da a kav Si ron sa qar Tve-

los war su li da Ta na med ro ve o ba. in for ma ci is

mi Re bi saT vis maT sxva das xva sa xis wya ro e bi un da

mi va wo doT, rac am asa kis Tvis Se sa fe ri si siR rmis

8

gan sji sa da wvdo mis sa Su a le bas mis cems. Se de gad,

mos wav le e bi ima sac aR mo a Ce nen, rom war su li sxva-

das xva per speq ti vi dan Se iZ le ba iq nes da na xu li da

ga ge bu li.

mos wav le un da ic nob des Ta vis sacx ov re bel

ga re mos, sa qar Tve los Rir sSe sa niS nav ad gi lebs,

mis mra val fe ro van kul tu ras, bu neb riv pi ro bebs,

bu neb riv re sur seb sa da eko no mi kis gav rce le bul

dar gebs.

mos wav le e bi ec no bi an Tu ro go ri gav le na aqvs

war suls aw myo ze da ga re mo pi ro bebs ada mi a ne-

bis ga dawy ve ti le beb ze, ro gor cxov rob da xal xi

ad re, ro gor iReb dnen ga dawy ve ti le bebs, ro gor

Sro mob dnen da omob dnen, ra yo fi Ti Ta vi se bu-

re be bi axa si a Teb daT da a. S. am in for ma ci is Se-

Ze nas Tan er Tad, ymaw vi lebs uvi Tar de baT dro is

Seg rZne ba. isi ni Tan da Tan SeZ le ben mniS vne lo va ni

is to ri u li Tu ge og ra fi u li mov le ne bis qro no-

lo gi ur Car Co Si moq ce vas.

isi ni Tval naT liv da i na xa ven ada mi an Ta ga moc-

di le bis mra val fe rov ne bas. mos wav le e bi SeZ le ben

ga i az ron rac uk ve icod nen, an ax la ga i ges sa ku-

Tar Tav ze, ro gorc pi rov ne ba ze, mo qa la qe sa da

sa zo ga do e bis wev rze.

mos wav le eb ma un da ga i az ron ra aris eri da sa-

xel mwi fo, ro gor iq mne ba igi dro sa da siv rce Si,

ro gor aris war mod ge ni li igi ymaw vil Ta uSu a lo

ga re mo Si, maT yo vel dRi ur cxov re ba Si. mos wav le-

eb ma un da Se is wav lon Zi ri Ta di ter mi ne bi da cne-

be bi, rom le bic qve moT aris mo ce mu li:

1. is to ria - sa ga ni da mi za ni, wya ro e bi, in ter-

pre ta ci a, uwy ve to ba da cvli le ba;

2. ge og ra fia _ ru ka; te ri to ri a, sazR vre bi,

ad mi nis tra ci u li da na wi le ba, mxa re, re gi o ni, bu-

neb ri vi ga re mo, re li e fi, hid rog ra fi a, kli ma ti,

flo ra, fa u na, bu neb ri vi re sur se bi, mo sax le o ba,

da sax le be bi, eko no mi kis dar ge bi,, kav Si ri bu ne ba sa

da ada mi ans So ris, ga re mos dac va;

3. dro _ qro no lo gi a, war su li, aw myo, mo ma va-

li, ka len da ri, dro is er Te u le bi, ad re/ gvi an, is-

to ri u li epo qa/ pe ri o di;

4. siv rce _ bu neb ri vi ga re mo, ad gi li, te ri-

to ri a, bu neb ri vi da an Tro po ge nu li lan dSaf ti _

da sax le bis ti pe bi da fun qci e bi;

5. eko no mi ka _ sa sof lo da sa qa la qo me ur ne o ba,

vaW ro ba, fu la di ur Ti er To be bi da ko mu ni ka ci e bi:

gze bi, tran spor ti: sax me le To, sam di na ro, sazR-

va o, sa ha e ro; mo bi lu ri, fos ta, el -fos ta;

6. mec ni e re ba _ ga naT le ba, aR mo Ce na, ga mo go ne-

ba, pro fe si a, dak vir ve ba, kvle va, da sa bu Te ba, mec-

ni e ru li az ris gan vi Ta re ba;

7. kul tu ra _ ar qi teq tu ra, dam wer lo ba, tra-

di ci a, wes -Cve u le ba, ada Ti, fol klo ri, mec ni e re-

ba;

8. re li gia _ ri tu a li, mi To si, RvTis msa xu re ba,

rwme na;

9. eri _ pi rov ne ba, oja xi, wi nap re bi, sa zo ga do-

e ba/ fe ne bi da mi si wev re bi, qce vis nor me bi, we se bi,

mo sax le o ba _ So ba do ba/ mok vda vo ba, bu neb ri vi ma-

te ba, um rav le so ba /um ci re so ba, sqe sob riv -a sa kob-

ri vi struq tu ra;

10. sa xel mwi fo _ mo qa la qe, mmar Tve lo ba da mi-

si for me bi, po li ti ka, ka no ni, usaf rTxo e ba, kon-

fliq ti da Ta nam Srom lo ba, wes ri gi, sa mar Ta li,

sim bo li ka;

”Cve ni sa qar Tve los” stan dar tiT gaT va lis wi-

ne bu li Se de ge bis mi saR we vad sa zo ga do eb ri vi mec-

ni e re bis mas wav le be li swav le bis mra val fe ro van

mid go mebs un da flob des, ra Ta sag nis Ses wav li sas

mos wav le eb ma efeq tu rad aiT vi son mniS vne lo va ni

cne be bi, ga ni vi Ta ron unar -Cve ve bi da uf ro mom za-

de bu le bi aR moC ndnen sa ba zo sa fe xu ris Tvis.

Zi ri Ta di mid go me bi:Zi ri Ta di mid go me bi:

cne be bis Ses wav la

sa zo ga do eb ri vi mec ni e re be bis sa ba zo da sa Su a lo

sa fe xu reb ze swav la mxo lod mos wav lis sa Ta na do

mom za de bis pi ro beb Sia Se saZ le be li. rTu li so ci-

a lu ri, kul tu ru li da po li ti ku ri mov le ne bis

Ses wav la da ga az re ba Se uZ le be li a, Tu mos wav le e-

bi ar ic no ben Zi ri Tad sa ba zi so cne bebs.

sa zo ga do eb ri vi mec ni e re be bis Tvis mniS vne lo-

va ni cne be bi mTe li kur sis man Zil ze ga az re bu lad,

mra val mxri vad un da da mu Sav des. es war ma te bu lad

mi iR we va am cne be bis re a lur cxov re bas Tan, pi rad

ga moc di le ba sa da ga re mos Tan da kav Si re biT. ma Ti

mra val mxri vi da mu Sa ve ba mos wav le e bis mi er sa qar-

Tve los war su lis sxva das xva ma ga li Te bis gac no-

biT, Sem dgom ma Ti ga az re bi Ta da maT So ris sxva-

das xva sa xis kav Si re bis dad ge niT mo xer xde ba. siR-

rmi se u li Ses wav lis Se de gad mos wav le e bi SeZ le ben

nas wav lis sxva das xva kon teq stTan adap ti re bas.

dawy e bi Ti sa fe xu ris am etap ze bav Sve bi swav-

lo ben mar ti vi ge og ra fi u li kvle vis Ca ta re bas.

Se sa ba mi sad, da va le be bis da geg mvi sas Sem de gi ori-

en ti re bi un da iyos gaT va lis wi ne bu li:

wya ro eb sa da /an Tval sa Ci no e beb Tan mu Sa o ba

- in for ma ci is mo Zi e ba /aT vi se ba/ gad mo ce mis sxva-

das xva sa Su a le be bis ga mo ye ne ba.

gak ve Ti lis Ca sa ta reb lad mas wav le be li un da

iye neb des mra val fe ro van wya ro eb sa da Tval sa-

Ci no e bebs. es Se iZ le ba iyos sa xel mZRva ne lo eb Si

ar se bu li sxva das xva sa xis wya ro e bi, mas wav leb lis

mi er Te mis Se sa ba mi sad mom za de bu li, mos wav lis

mi er Seq mni li da Seg ro ve bu li ma sa la, do ku men tu-

ri Tu mxat vru li fil mi; sa o ja xo fo to al bo me bi,

do ku men te bi, mi mo we ra, Zve li niv Te bi (mag. sa mu-

Sao ia ra Ri, Tu Zve li te le fo nis apa ra ti). wya ro-

eb sa da Tval sa Ci no e beb Tan mu Sa o ba xde ba ro gorc

sak la so oTax Si, ase ve kla sis ga re Tac, ma ga li Tad,

mu ze u meb Si, sko lis ezo Si.

ze moT aR we ri li Zi ri Ta di sa in for ma cio wya-

ro e bi ise un da iyos Ser Ce u li, rom mos wav le ebs

nel -ne la ga nu vi Tar deT kiTx vis sa ba zi so una re bi

(Si na ar sis ga mo ta na, sak van Zo sa kiTx e bis ga mo cal-

ke ve ba pa ra le le bis mo Zi e bi sa da das kvne bis ga mo-

ta nis Tvis). bav Sve bi un da ga er kvnen, rom „wa kiTx va“

teq sti sac Se iZ le ba da fo to su ra Tis an niv Ti sac.

es yo ve li ve in for ma ci is mo Zi e bas gu lis xmobs.

9

Sem deg etap ze mos wav le e bi mi Re bu li in for ma-

ci is Se da re ba/ kla si fi ci re ba ze mu Sa o ben mag.:

• cxri lis an ba ra Te bis sa Su a le biT aj gu febs

beW dvis, kom pi u te ris an sxva Ta na med ro ve eleq-

tro nu li sa ko mu ni ka cio sa Su a le be bis ga mo go ne-

be bis Se de gebs;

• ru kis dax ma re biT cxril Si aj gu febs qa la qebs

sa qar Tve los mxa re e bis mi xed viT;

• ada rebs er Tma neTs sa xel mwi fo mmar Tve lo bis

sxva das xva for mas da ir Cevs, mi si az riT mis Tvis

mi sa Rebs;

• asa xe lebs sxva das xva da sax le bis fun qci o ni-

re bis Tvis au ci le bel pi ro bebs; msje lobs maT

mniS vne lo ba ze.

• am asak Si un da Ca e ya ros sa fuZ ve li, ase ve, mos-

wav le e bis unars, Ta vad ga mo xa ton vi zu a lu rad

in for ma cia (gra fi ki, cxri li, na xa ti). mos wav le-

Ta mo na wi le o biT Seq mni li Tval sa Ci no e be bis ga-

mo ye ne ba sas wav lo re sur sad zrdis mos wav le Ta

mo ti va ci as.

si mu la cia

ze moT Ca moT vli li sa ba zi so cne be bis kar gad ga-

sa ge bad mos wav le e bi saT vis sak ma od sa in te re so da

na yo fi e ri iq ne ba si tu a ci u ri an pro ce sis si mu la-

ci is teq ni kis ga mo ye ne ba.

• mas wav leb lis dax ma re biT Ta nak la se leb Tan er-

Tad mos wav le dgams sak la so speq takls ga mor-

Ce ul sa xel mwi fo moR va we ze; msje lobs speq tak-

lSi gad mo ce mu li is to ri u li faq te bis Se sa xeb

(mag.: ~pa ta ra ka xi~)

• mo na wi le obs kon kre tu li re sur sis ara ra ci o na-

lu rad ga mo ye ne bis si mu la ci ur Ta ma Seb Si, mag.:

sa a xal wlo naZ vis xe e biT an bzo ba ze tye Si moW-

ri li bziT vaW ro ba).

• am gva ri aq ti vo be bi da ex ma re ba bav Svebs prob le-

mis /cne bis de kon struq ci a sa da Sem deg er Ti an,

ga az re bul aR qma Si. si mu la ci is er Ter Ti for-

maa ase ve ro lu ri Ta ma Se bi. ro lu ri Ta ma Se bi sas

mos wav le e bi ga i Ta ma Se ben sxva das xva si tu a ci as,

sa dac sxva das xva da in te re se bu li mxa re e bis an

pi rov ne be bis per speq ti vi dan aR we ren mov le nas,

pro cess an cne bas.

msje lo ba/ ga az re ba

am eta pi saT vis da geg mi li sa var ji So e bi da aq ti vo-

be bi un da efuZ ne bo des met -nak le bad uk ve aT vi se-

bul in for ma ci as, mag.:

• Ca moT vlis da axa si a Tebs mmar Tve lo ba Si mo na wi-

le is to ri ul pir Ta mi er ga ta re bul sa xel mwi-

fo Ro nis Zi e bebs. gan sazR vravs maT Se de gebs;

• dro is ska la ze aR niS navs, mi si az riT, yve la ze

mniS vne lo van oTx (an xuT) qar Tvel po li ti kur

moR va wes uZ ve le si dro i dan dRem de da axa si a-

Tebs maT;

• Ca moT vlis oms (Tav dac vi Ti, dam pyrob lu ri),

axa si a Tebs mis Se de gebs;

• msje lobs ga dam wyve ti brZo le bis, ga mo Ce ni li

me fe e bi sa da sxva cno bil is to ri ul pir Ta moR-

va we o bis Se sa xeb.

Ta nag rZno ba da ga Ta vi se ba/ em pa tia

war su lis si mu la ci ur re kon struq ci as Tan er Tad

gan sa kuT re biT sa xa li so da na yo fi e ria ga sa Ta vi-

se be li sa var ji So e bis Se mo ta na yo vel dRi u ri yo-

fis, wes -Cve u le be bis aR we ri sas, rac sa Su a le bas

mis cems mos wav le ebs ara mar to ga i az ron ara med

Se ig rZnon war sul Si mcxov re bi ada mi a ne bis mo ti-

va ci e bi, sur vi le bi, oc ne be bi. ma Ti Tva liT da i-

na xon sam ya ro, ga ni ca don sxva epo qis ada mi a ne bis

cxov re ba.

mos wav le Ta sa Ta na do or ga ni za cia _ so ci a lu ri da

sa ko mu ni ka cio unar -Cve ve bis mra val mxri vi gan vi-

Ta re bis Tvis au ci le be li ele men ti a.

sa zo ga do eb ri vi mec ni e re be bis mas wav le bel ma kla-

sis or ga ni ze bi sas, ma ga li Tad jgu fu ri mu Sa o bi-

sas, mos wav le ebs mis ces Se saZ leb lo ba er Tob li-

vad ga dawy vi ton da sa xu li amo ca ne bi, mo ir gon

gan sxva ve bu li ro le bi: ne bis mi er mos wav les un da

eZ le o des sa Su a le ba sxva das xva dros iyos pre zen-

ta to ri an li de ri. Tu ki mos wav le aris kar gi pre-

zen ta to ri, es ar niS navs imas, rom mas yo vel Tvis

un da eva le bo des jguf Si Ca ta re bu li sa mu Sa os

war dge na.

Ri re bu le be bis gan vi Ta re ba

ada mi a ni da sa zo ga do e ba _ mi mar Tu le bis Se de ge-

bis mi saR we vad mniS vne lo va nia ma Ti gan xil va mos-

wav lis pi rad ga moc di le ba ze day rdno biT. oja xi-

sa Tu mSob li u ri mxa ris ma ga li Te bis gan xil viT.

mas wav le bel ma sas wav lo pro ce si un da war mar Tos

ise, rom mos wav le ebs ga nu vi Ta ros ada mi a nis Rir se-

bis, Ta vi suf le bi sa da Ta nas wo ro bis pa ti vis ce ma.

am Ri re bu le beb ze day rdno biT xe li un da Se uwy os

mos wav le e bis eTi ku ri da pa su xis mgeb li a ni qce vis

Ca mo ya li be bas. Ri re bu le be bi vi Tar de ba ada mi a nis,

mo qa la qis uf le ba- mo va le o be bis swav le bis gziT,

rac ey rdno ba Cve ni qvey nis kul tu rul mem kvid re-

o bas, tra di ci ebs. sa mo qa la qo Ri re bu le be bis Ca-

mo ya li be biT ga nu vi Ta ros sam Sob los siy va ru li.

ga mo i ye nos ise Ti wya ro e bi, rom le bic mos wav le ebs

da a fiq rebs aq tu a lur sa kiTx eb ze da ga nu vi Ta rebs

po zi ti ur da mo ki de bu le bebs.

klas ga re Se mu Sa o ba _ ori en ti re bu lia in for ma ci-

is sxva das xva sa Su a le biT mo Zi e bis una ris gan vi Ta-

re ba ze.

am asa kob riv jguf Tan, sag nis spe ci fi ki dan ga mom-

di na re, au ci le be lia da i geg mos klas ga re Se sa mu-

Sa o e bi. es ad vi lad gan sa xor ci e le be li a, rad gan

mos wav le Ta uSu a lo (o jaxs, ubans, qu Cas, sko las,

Tems...) ga re mos exe ba. sko lis ga reT mos wav le ebs

un da da e va loT awar mo on dak vir ve be bi (mag. tran-

spor tis moZ ra o ba ze, ar qi teq tu ra ze), mo i Zi on

sa Wi ro in for ma cia in ter vi us sa xiT, lo ka lu ri

is to ri e bis Seg ro ve ba gva ris ge ne a lo gi a ze, Tu

qu Cis, sof lis, qa la qis Se sa xeb da a.S. ga a ke Ton

azom ve bi mar Sru tis Tu sqe mis Se saq mne lad, Seq-

mnan Ca na xa te bi. am gva ri aq ti vo be bi sag nis Ses wav-

las uf ro sa xa li sos gax dis, xo lo cod nis mi Re-

bis gze bi uf ro efeq tu ri iq ne ba.

10

da sa xe le bu li me To du ri mid go me bi ara mar to ze-

pi rad, ara med we ri lo bi Tic Se saZ loa gan xor ci-

el des.

d) sag ne bis swav le bis or ga ni ze ba _ dawy e bi Ti sa fe-

xu ri

I, II, III da IV kla seb Si sa qar Tve los is to ri is, ge og-

ra fi i sa da sa mo qa la qo aR zrdis ele men te bi Se dis

sxva sas wav lo sag neb Si (qar Tu li ena da li te ra-

tu ra, bu ne bis mety ve le ba, es Te ti ku ri da Sro mi Ti

aR zrda, ma Te ma ti ka).

V-VI kla seb Si sa qar Tve los is to ri a, ge og ra fia

da sa mo qa la qo aR zrda is wav le ba in teg ri re bu li

sa xiT.

I - IV kla seb Si sa mo qa la qo Tav dac vi sa da usaf-

rTxo e bis sa kiTx e bi in teg ri re bu lia bu ne bis mety-

ve le bi sa da fi zi ku ri ga naT le bis /spor tis (Sem-

dgom Si spor ti) sas wav lo prog ra meb Si; Tum ca, IV

klas Si er Ti se mes tris gan mav lo ba Si, ja mu rad 12

sa a Ti spe ci a lu rad ga mo yo fi lia sag ni saT vis ”moZ-

swav le bis mi mar Tu le be bi sag ne bi sa da kla se bis mi xed viT

მიმართულებებიმიმართულებები ჩვენი ჩვენი საქართველოსაქართველო ისტორიაისტორია გეოგრაფიაგეოგრაფია სამოქა ლაქო სამოქა ლაქო

განათლებაგანათლება

სამოქა ლაქო სამოქა ლაქო თავდაცვა და თავდაცვა და უსაფრთხოებაუსაფრთხოება

დრო და სივრცე 5-6 7, 8, 9,10 7-11 7-8

გარემო და ეკონომიკა 5-6 7, 9, 11, 12 7-11 7-8

სახელმწიფო მმართველობა და პოლიტიკა 5-6 7-9, 11-12 7-8

კულტურა და რელიგია 5-6 7-9, 11-12 7-8

ადამიანი და საზოგადოება 5-6 7-9, 11,12 7-8

გარემო და სოციალური სისტემები 8 7- 11

პიროვნული განვითარება 9-10

მდგრადი განვითარება 9-10

თვითმმართველობა და მმართველობა 9-10

ისტორიული ინტერპრე-ტაცია და კვლევა 10

კომუნიკაცია 10 12გეოგრაფიული კვლევა 12

პირადი უსაფრთხოების უზრუნველყოფა 4, 8, 12

საგანგებო ვითარებებში უსაფრთხო ქცევის საფუძვლები

4, 8, 12

გადაუდებელი ექიმამდელი დახმარება 12

ra o bis usaf rTxo e ba” (re ko men de bu lia sas wav lo

wlis me o re se mes trSi);

V-VI kla seb Si sa gan Si Se ma va li Te ma ti ka in teg-

ri re bu lia bu ne bis mety ve le bis, sa zo ga do eb ri vi

mec ni e re be bi sa spor tis sas wav lo prog ra meb Si.

e) sag ne bis swav le bis mi mar Tu le be bis aR we ra (V-VI

kla se bis Tvis)

erov nul sas wav lo geg ma Si gan sazR vru lia yo ve-

li kla sis an sa fe xu ris bo los sas wav lo pro ce sis

Se de ge bi da mos wav lis mi er ma Ti miR we vis in di ka-

to re bi. Se de ge bi daj gu fe bu lia mi mar Tu le be bis

mi xed viT. Ti To e u li mi mar Tu le ba asa xavs sag nis

swav le bis Zi ri Tad da niS nu le bas da efuZ ne ba erT

an ram de ni me dis cip li nas. is to ri is X da ge og ra-

fi is XII kla se bis stan dar tis mi mar Tu le be bi gan-

sazR vru lia kvle vi Ti da sa ko mu ni ka cio unar -Cve-

ve bis Se sa ba mi sad.

sa zo ga do eb ri vi mec ni e re be bis mi mar Tu le ba Si

“dro da siv rce” ga er Ti a ne bu li Se de ge bi pir vel

11

rig Si mos wav les dro sa da siv rce Si ori en ti re bis

unars sZens.

mi mar Tu le ba dro da siv rce gam Wo lia ge og-

ra fi a Si. es mi mar Tu le ba aer Ti a nebs ge og ra fi i-

saT vis iseT mniS vne lo van Te meb sa da unar -Cve vebs,

ro go re bi caa ru kis kiTx va, Tval sa Ci no e be bis ana-

li zi, in ter pre ta cia da Seq mna; ase ve te ri to ri e-

bis, ge og ra fi u li mde ba re o bis gan sazR vra; ge og-

ra fi ul ga re mos, ge o lo gi ur dros, ge og ra fi u li

mov le ne bis, pro ce se bi sa da ka non zo mi e re be bis

gav rce le bis cod nas.

is to ri is Sem Txve va Si mos wav le euf le ba iseT

fun da men tur cne bebs, ro go re bi caa dro is er Te-

u le bi, ad re/ gvi an, war su li, aw myo, mo ma va li, qro-

no lo gia (m.S. ge oq ro no lo gi u ri wel TaR ricx va),

wel TaR ricx va, pe ri o di za ci a, sa u ku ne, aTas wle-

u li, ka len da ri, is to ri u li epo qe bi/ pe ri o de bi,

epo qa da re gi o ni.

ga re mo da eko no mi ka

mi mar Tu le bis “ga re mo da eko no mi ka” mi za nia mos-

wav les da a na xos bu neb ri vi ga re mo sa da eko no mi-

kis mniS vne lo ba ada mi an Ta sa zo ga do e bi saT vis. es

mi mar Tu le ba aer Ti a nebs bu neb ri vi ga re mos, bu-

neb ri vi re sur se bis, mo sax le o bis, eko no mi kis dar-

ge bis gac no bi e re bi sa da Ses wav li sa ken mi mar Tul

Se de gebs. mos wav les sa Su a le ba eZ le va ga ac no bi-

e ros ge og ra fi u li faq to re bis ur Ti er Tkav Si ri

da ur Ti er Tda mo ki de bu le ba. ama ve mi mar Tu le ba Si

gam Wo la daa war mod ge ni li ga re mos dac vi Ti cno bi-

e re bis Ca mo ya li be be bis ken mi mar Tu li Se de ge bi.

am mi mar Tu le ba Si ga er Ti a ne bu li Se de ge bi mos wav-

les aZ levs sa Su a le bas aRiq vas eko no mi ki sa da bu-

neb ri vi faq to re bis ur Ti er Tgav le na. ga ac no bi e-

ros am kav Si re bis cva le ba do ba dro sa da siv rce Si

da ka non zo mi e re be bi.

sa xel mwi fo mmar Tve lo ba da po li ti ka

am mi mar Tu le bis mi za nia mos wav les sa Su a le ba mis-

ces ga ac no bi e ros sa xel mwi fos ra o ba da fun qci-

e bi. aRiq vas po li ti ku ri pro ce se bis mniS vne lo ba

da zo ga di ka non zo mi e re be bi. da ex ma ros mos wav les

is to ri u li faq te bis gan zo ga de ba Si.

kul tu ra da re li gia

am mi mar Tu le bis mi za nia mos wav les da a na xos de-

da mi wa ze ada mi a nis Seq mni li kul tu ru li mem kvid-

re o bis mra val fe rov ne ba da da ex ma ros mis kla si-

fi ci re ba Si. xe li Se uwy os mas is to ri u li epo qe bi

da mxa re e bi ga nas xva vos maT Tvis da ma xa si a Te be li

eT nog ra fi u li yo fi sa da kul tu ris miR we vebs sa-

fuZ vel ze. da ex ma ros mos wav les re li gi is ra o bi sa

da mniS vne lo bis gan sazR vra Si. war mod ge na Se uq-

mnas msof li o Si ar se bu li re li gi u ri sis te me bis

mra val fe rov ne ba ze.

ada mi a ni da sa zo ga do e ba

am mi mar Tu le bis mi za nia mos wav les da a na xos, rom

is to ri is mTa var Se moq meds ada mi a ni war mo ad gens,

ro mel sac Ta vi si uf le be bi da sa zo ga do e bis wi-

na Se gar kve u li val de bu le be bi ga aC ni a. ada mi an-

Ta sa zo ga do e ba sxva das xva so ci a lu ri fe ne bis gan

Sed ge ba. mos wav lem un da ico des Tu ro go ri iyo

sxva das xva is to ri ul epo qa Si sxva das xva so ci a lu-

ri fe nis ada mi a ne bis uf leb ri vi mdgo ma re o ba da

sa zo ga do eb riv cxov re ba Si ma Ti Car Tu lo bis xa-

ris xi.

12

III. V-VI klasi, Cveni saqarTveloIII. V-VI klasi, Cveni saqarTvelo

sagnobrivi standartisagnobrivi standarti

ori wlis bolos misaRwevi Sedegebi mimarTulebebis mixedviT:ori wlis bolos misaRwevi Sedegebi mimarTulebebis mixedviT:

დრო და სივრცედრო და სივრცესახელმწიფო სახელმწიფო მმართველობა და მმართველობა და პოლიტიკა პოლიტიკა

გარემო და გარემო და ეკონომიკაეკონომიკა

ადამიანი და ადამიანი და საზოგადოებასაზოგადოება

კულტურა და კულტურა და რელიგიარელიგია

საზ. მეც.V-VI. 1. საზ. მეც.V-VI. 1. მოსწავლეს შეუძლია რუკების კითხვა და გამოყენება.

საზ. მეც.V-VI.6. საზ. მეც.V-VI.6. მოსწავლეს შეუძლია დაახასიათოს სხვადასხვა ისტორიულ ეპოქაში საქართველოში არსებული მმართველობის ფორმები.

საზ. მეც.V-VI.10.საზ. მეც.V-VI.10. მოსწავლეს შეუძლია ჩამოთვლოს საქართველოს მოსახლეობის მახასიათებლები.

საზ. მეც.V-VI.15. საზ. მეც.V-VI.15. მოსწავლეს შეუძლია ამოიცნოს სხვადასხვა ნიშანი და პირობა, რომელთა მიხედვითაც ადამიანი ამა თუ იმ საზოგადოებას მიაკუთვნებს თავს.

საზ.მეც.V-VI.20.საზ.მეც.V-VI.20. მოსწავლეს შეუძლია აღწეროს საქართველოში არსებული რელიგიები.

საზ. მეც.V-VI. 2.საზ. მეც.V-VI. 2. მოსწავლეს შეუძლია გამოიყენოს და შექმნას ინფორმაციის გადმოცემის სხვადასხვა საშუალება (ცხრილი, გრაფიკი, ფოტო, სქემა, ჩანახატი).

საზ. მეც.V-VI.7.საზ. მეც.V-VI.7. მოსწავლეს შეუძლია დაახასიათოს საქართველოს ისტორიის გამორჩეული პიროვნებები, რომლებიც ქვეყნის მმართ-ვე ლობაში მონა-წილეობდნენ.

საზ. მეც.V-VI.11.საზ. მეც.V-VI.11. მოსწავლეს შეუძლია დააკავშიროს საქართველოს გეოგრაფიულ ობიექტები დასახლებების ტიპებთან.

საზ. მეც.V-VI.16.საზ. მეც.V-VI.16. მოსწავლეს შეუძლია შეადაროს სხვადასხვა საზოგადოებები მათთვის დამახასიათებელი ნიშან-თვისებებისა და წესების მიხედვით.

საზ. მეც.V-VI.21.საზ. მეც.V-VI.21. მოსწავლეს შეუძლია განასხვავოს კულტურის სხვადასხვა კომპონენტები და განიხილოს მათი ურთიერთკავშირი

საზ. მეც.V-VI. საზ. მეც.V-VI. 3. 3. მოსწავლეს შეუძლია შეადგინოს სქემატური რუკები.

საზ. მეც.V-VI.8.საზ. მეც.V-VI.8. მოსწავლეს შეუძლია იმსჯელოს პიროვნებებისა და სხვადასხვა სოციალური ფენის როლზე საქართველოს ისტორიაში.

საზ. მეც.V-VI.12.საზ. მეც.V-VI.12. მოსწავლეს შეუძლია დაახასიათოს მხარე ბუნებრივი რესურსების მიხედვით და იმსჯელოს მათ მნიშვნელობაზე.

საზ. მეც.V-VI.17. საზ. მეც.V-VI.17. მოსწავლეს შეუძლია აღწეროს ადამიანის ღირსების, თავისუფლებისა და თანასწორობის დაცვა სხვადასხვა ეპოქაში.

საზ.მეც.V-VI.22.საზ.მეც.V-VI.22. მოსწავლეს შეუძლია აღწეროს საქართველოს მოსახლეობის კულტურათა მსგავსება-განსხვავებების გამოვლინებები და განიხილოს შესაბამისი მიზეზები.

საზ. მეც.V-VI.4. საზ. მეც.V-VI.4. მოსწავლეს შეუძლია განმარტოს და გამოიყენოს ქრონოლოგიუ-ური ერთეულე-ბი (წელიწადი, საუკუნე, ათასწლეული) და წელთაღრიცხვის სისტემა (ძველი და ახალი ერა).

საზ. მეც.V-VI.9. საზ. მეც.V-VI.9. მოსწავლეს შეუძლია შეადაროს ომისა და მშვიდობის შედეგები მოსახლეობისათვის საქართველოს ისტორიის სხვადასხვა პერიოდში.

საზ. მეც.V-VI.13. საზ. მეც.V-VI.13. მოსწავლეს შეუძლია მსჯელობა ბუნებრივი რესურსების რაციონალურ და მრავალმხრივ გამოყენებაზე.

საზ.მეც.V-VI.18. საზ.მეც.V-VI.18. მოსწავლეს შეუძლია განასხვავოს ბავშვის უფლება-მოვალეობები სხვადასხვა საზოგადოებაში.

საზ.მეც.V-VI.23. საზ.მეც.V-VI.23. მოსწავლეს შეუძლია იმსჯელოს მოგზაურობებისა და ვაჭრობის მნიშვნელობაზე.

საზ. მეც.V-VI.5. საზ. მეც.V-VI.5. მოსწავლეს შეუძლია დააკავშიროს ისტორიული ფაქტები შესაბამის ეპოქებთან.

საზ. მეც.V-VI.14. საზ. მეც.V-VI.14. მოსწავლეს შეუძლია მსჯელობა კომუნიკაციების განვითარებაზე უძველესი დროიდან დღემდე.

საზ.მეც.V-VI.19. საზ.მეც.V-VI.19. მოსწავლეს შეუძლია დააკავშიროს კანონიერება და მშვიდობიანი თანაარსებობა.

13

qarTlis dedaqalaqad

Tbilisis gamocxadeba

daviT aRmaSeneblis

gamefeba

pirveli qarTuli wignis dabeWdva

mi mar Tu le ba: dro da siv rce mi mar Tu le ba: dro da siv rce

saz. mec.V-VI. 1. mos wav les Se uZ lia ru ke bis kiTx va da

ga mo ye ne ba.

Se de gi Tval sa Ci no a, Tu mos wav le:

• am JRav nebs ru ke bis le gen dis cod nas;

• amo ic nobs sa qar Tve los mo sazR vre qvey neb sa da

msxvil ge og ra fi ul obi eq tebs;

• iye nebs po li ti kur ru kas /at lass da amo ic nobs

sa qar Tve los mxa re eb sa da sam xa reo cen trebs;

• ru ke bis dax ma re biT ga ni xi lavs sa qar Tve los

sazR vre bis cvli le bebs sxva das xva is to ri ul

epo qa Si;

• uC ve nebs gzebs, rom le bi Tac sa qar Tve lo ukav-

Sir de ba ga re sam ya ros (mag. Sa vi zRvis sa Su a le-

biT);

• gan sazR vravs da mo i Zi ebs ko or di na te bis sa Su a-

le biT ge og ra fi ul obi eq tebs ru ka ze;

• ar Cevs da iye nebs sa Wi ro in for ma ci as Te ma tu ri

ru ke bi dan.

saz. mec.V-VI. 2. mos wav les Se uZ lia ga mo i ye nos da Seq-

mnas in for ma ci is gad mo ce mis sxva das xva sa Su a le ba

(cxri li, gra fi ki, fo to, sqe ma, Ca na xa ti).


• kiTx u lobs da iye nebs gra fi keb sa da cxri leb Si

mo ce mul in for ma ci as;

• ada rebs sxva das xva sa Su a le biT gad mo ce mul in-

for ma ci as ra i me niS niT (mag. wle bis, an far To bis

mi xed viT);

• ax dens sxva das xva sa Su a le be bi dan mo po ve bu li

in for ma ci is kla si fi ci re bas;

• er Ti ti pis sa Su a le biT mo ce mul in for ma ci as

aj gu febs er Ti an ori niS nis mi xed viT;

• is to ri ul an ge og ra fi ul in for ma ci as war mo-

ad gens sxva das xva sa Su a le be biT.

saz. mec.V-VI. 3. mos wav les Se uZ lia Se ad gi nos sqe ma-

tu ri ru ke bi.


• av sebs sa qar Tve los kon tu rul ru kebs (re li e-

fis for me bi, hid rog ra fi u li obi eq te bi, mxa re e bi

da da sax le be bi, xu roT moZR vru li Zeg le bi);

• ad gil ze ata rebs mar tiv azom vebs da aR niS navs

obi eq tebs ad gi lis geg ma ze;

• mSob li u ri mxa ris ru kis Sed ge ni sas mas ze asa xavs

au ci le bel ele men tebs - sa Ta u ri, le gen da, sim bo-

lo e bi, ho ri zon tis mxa re e bi.

saz. mec.V-VI.4. mos wav les Se uZ lia gan mar tos da ga-

mo i ye nos qro no lo gi u ri er Te u le bi (we li wa di, sa-

u ku ne, aTas wle u li) da wel TaR ricx vis sis te ma (Zve-

li da axa li era).


• ufar debs dro is er Te u lebs er Tma neTs (mag. aTas-

wle u li - 10 sa u ku ne; sa u ku ne - 100 we li da a. S.);

• iye nebs ter mi nebs - Zve li era /a xa li era, Cvens

wel TaR ricx vam de/ Cve ni wel TaR ricx viT, Zve li

ori wlis bo los mi saR we vi Se de ge bi da ma Ti in di ka to re biori wlis bo los mi saR we vi Se de ge bi da ma Ti in di ka to re bi

wel TaR ricx viT/ axa li wel TaR ricx viT, qris te-

So bam de/ qris te So bi dan;

• dro is xaz ze (ska la ze) aR niS navs kon kre tul is-

to ri ul Ta ri Rebs an is to ri ul pe ri o debs.

saz. mec.V-VI.5. mos wav les Se uZ lia da a kav Si ros is-

to ri u li faq te bi Se sa ba mis epo qeb Tan.


• asa xe lebs mniS vne lo van is to ri ul faq tebs;

• asa xe lebs im sa u ku ne sa da aTas wle uls, ro mel-

sac mi e kuT vne ba kon kre tu li Ta ri Ri;

• ga nas xva vebs kon kre tul is to ri ul mov le nas

prin ci piT - ad re da gvi an; mag.:

mi mar Tu le ba: sa xel mwi fo mmar Tve lo ba

da po li ti ka

saz. mec.V-VI.6. mos wav les Se uZ lia da a xa si a Tos sxva-

das xva is to ri ul epo qa Si sa qar Tve lo Si ar se bu li

mmar Tve lo bis for me bi.


• Ca moT vlis sxva das xva ti pis mmar Tve lo bis sis-

te mis Zi ri Tad ma xa si a Teb lebs; maT aR mniS vnel

ter mi nebs da swo rad iye nebs maT;

• ada rebs er Tma neTs mmar Tve lo bis sxva das xva

for mas.

saz. mec.V-VI.7. mos wav les Se uZ lia da a xa si a Tos sa-

qar Tve los is to ri is ga mor Ce u li pi rov ne be bi, rom-

le bic qvey nis mmar Tve lo ba Si mo na wi le ob dnen.


• Ca moT vlis sxva das xva dros moR va we is to ri ul

pi rebs, gan sazR vravs maT rols mmar Tve lo ba Si;

• ga nas xva vebs er Tma ne Ti sa gan mmar Tve lebs epo qe-

bis mi xed viT ;

• Ca moT vlis da axa si a Tebs mmar Tve lo ba Si mo na wi-

le is to ri ul pir Ta mi er ga ta re bul sa xel mwi fo

Ro nis Zi e bebs. ga moT qvams sa ku Tar mo saz re bas maT

Se de geb ze;

• dro is ska la ze aR niS navs, mi si az riT, yve la ze

mniS vne lo van oTx (an xuT) qar Tvel po li ti kur

moR va wes uZ ve le si dro i dan dRem de da axa si a Tebs

maT.

saz. mec.V-VI.8. mos wav les Se uZ lia im sje los pi rov-

ne be bi sa da sxva das xva so ci a lu ri fe nis rol ze sa-

qar Tve los is to ri a Si.


• ir Cevs war su lis sa zo ga do e bis er T-erT so ci-

a lur fe nas da aR wers am fe nis Tval sa Ci no war-

14

mo mad gen lis yo vel dRi ur cxov re bas (mag. gle xi,

az na u ri, va Wa ri, xe lo sa ni, mec ni e ri da a.S.);

• epo qis Se sa ba mi sad asa xe lebs sxva das xva ga mo Ce-

nil pi rov ne bas, gan sazR vravs maT so ci a lur sta-

tuss (mag: me fe, va Wa ri, mo na di re, ban ki ri, mi waT-

mflo be li, pre zi den ti, mec ni e ri da a.S.).

saz. mec.V-VI.9. mos wav les Se uZ lia Se a da ros omi sa da

mSvi do bis Se de ge bi mo sax le o bi saT vis sa qar Tve los

is to ri is sxva das xva pe ri od Si.


• Ca moT vlis omis sa xe o bebs (Tav dac vi Ti, dam-

pyrob lu ri), axa si a Tebs maT Se de gebs;

• asa xe lebs mSvi do bi a ni xer xe biT mi Re bul ga dawy-

ve ti le bebs sa qar Tve los is to ri a Si. mis da de biT

da uar yo fiT Se de gebs. kon tu rul ru ka ze aR niS-

navs sa qar Tve los is to ri is sxva das xva pe ri o dis

brZo le bis ad gils (mag. did go ris, ba si a nis, gar ni-

sis, krwa ni sis da a.S.);

• ada rebs sxva das xva epo qis sa qar Tve lo Si omis

war mo e bis we sebs (da mo ki de bu le ba tyve Ta, daW-

ril Ta da da Ru pul Ta mi marT. msje lobs we se bi sa

da ka no ne bis dac vis au ci leb lo ba ze omis dros);

• mo i po vebs in for ma ci as bu ne ba Si omiT ga mow ve-

ul eko lo gi ur cvli le beb ze (wya li, ha e ri, ni a da-

gi, tye); cvli le be bis Se de gebs war mo ad gens cxri-

lis an na xa tis (pla ka tis) sa xiT.

mi mar Tu le ba: ga re mo da eko no mi ka

saz. mec.V-VI. 10. mos wav les Se uZ lia Ca moT va los sa-

qar Tve los mo sax le o bis ma xa si a Teb le bi.


• ad gens kav Sirs bu neb riv ma te bas, So ba do ba sa da

mok vda o bas So ris;

• kla sis an lo ka lu ri ga re mos mo na ce me bis mi xed-

viT axa si a Tebs sa qar Tve los mo sax le o bis sqe sob-

riv da asa kob riv struq tu rebs;

• asa xe lebs sa qar Tve lo Si mcxov reb eT ni kur da

re li gi ur um ci re so bebs;

• ru kis dax ma re biT aR wers sa qar Tve los mo sax le-

o bis eT ni kur da re li gi ur mra val fe rov ne bas;

• ga moT qvams sa ku Tar azrs mig ra ci is Se saZ lo mi-

ze zeb ze da moh yavs Se sa ba mi si ma ga li Te bi (mag. bu-

neb ri vi pi ro be bi, eko lo gi a, ome bi)

• Ca moT vlis sa qar Tve los sxva das xva re gi o neb Si

gan vi Ta re bul me ur ne o bis ti pebs.

saz. mec.V-VI.11. mos wav les Se uZ lia da a kav Si ros sa-

qar Tve los ge og ra fi u li obi eq te bi da sax le be bis

ti peb Tan.


• fo to su ra Tis an ru kis ga mo ye ne biT aR wers sxva-

das xva te ri to ri is Tvis da ma xa si a Te bel pe i zaJs

(mag. mTe bi, tye e bi, da sxva);

• as xva vebs sa qar Tve lo Si gav rce le bul sacx ov re-

be li sax lis ti pebs;

• ukav Si rebs sax le bis ar qi teq tu ras ge og ra fi ul

ga re mos;

• as xva vebs sxva das xva ti pis da sax le bebs da msje-

lobs kon kre tul ge og ra fi ul ga re mo Si ma Ti ga-

Ce nis mi ze zeb ze (mag. ra tom aar se ben qa la qebs mdi-

na re e bis na pi reb ze, ra tom gvxvde ba Zve li na sax la-

re bi mi u val ad gi leb Si);

• sa qar Tve los kon tu rul ru ka ze aR niS navs sxva-

das xva ti pis da sax le bebs (qa la qi, da ba, so fe li);

• asa xe lebs sxva das xva da sax le bis fun qci o ni re-

bis Tvis au ci le bel pi ro bebs; msje lobs maT mniS-

vne lo ba ze;

• er Tma neTs ada rebs sa ku Ta ri da sxva da sax le bu-

li pun qtis bu neb riv pi ro bebs.

saz. mec.V-VI.12. mos wav les Se uZ lia da a xa si a Tos mxa-

re bu neb ri vi re sur se bis mi xed viT da im sje los maT

mniS vne lo ba ze.


• ada rebs sxva das xva ge og ra fi ul ga re mo Si ar se-

bul or sa mo sax los da ad gens maT So ris gan sxva-

ve bas (ma sa la, ar qi teq tu ra);

• ad gens sa qar Tve los sxva das xva re gi on Si mo po-

ve bu li bu neb ri vi re sur se bis nus xas;

• ad gens im bu neb ri vi re sur se bis nus xas, rom le-

bic ga mo i ye ne ba mis qa laq sa Tu so fel Si da aR niS-

navs maT kon tu rul ru ka ze;

• ir Cevs ro me li me bu neb riv re surss da msje lobs

mis mniS vne lo ba ze re gi o nis gan vi Ta re bis Tvis;

• bu neb riv re sur sebs akav Si rebs qvey nis (re gi o-

nis) sa me ur neo saq mi a no bas Tan.

saz. mec.V-VI.13. mos wav les Se uZ lia msje lo ba bu neb-

ri vi re sur se bis ra ci o na lur da mra val mxriv ga mo-

ye ne ba ze.


• aj gu febs er Ti ma sa lis gan dam za de bul niv Tebs

(mag., Ti xis gan mzad de ba qo Ta nic da agu ric);

• ga mo sa xavs re sur se bis sa xec vli le bas mo po ve bi-

dan mox ma re bam de (mag. xor ba li- fqvi li- pur -fun-

Tu Se u lo ba);

• msje lobs sa qar Tve los /mi si ro me li me re gi o-

nis ze da pi ru li wyle bis mra val fe rov ne ba ze, maT

mniS vne lo ba ze da Se de gebs war mo ad gens mis Tvis

sa sur ve li for miT;

• msje lobs wylis re sur sis ra ci o na lur ga mo ye-

ne ba ze da da bin Zu re bis Ta vi dan aci le bis gzeb ze;

• asa xe lebs tyis ga mo ye ne bis gan sxva ve bul sa xe-

ebs;

• ga mo yofs tyiT sar geb lo bis ga re mo saT vis usaf-

rTxo for mebs;

• ad gens mox ma re bis sag nebs, ro mel Ta me o ra di ga-

da mu Sa ve baa Se saZ le be li.

saz. mec.V-VI.14. mos wav les Se uZ lia msje lo ba ko mu-

ni ka ci e bis gan vi Ta re ba ze uZ ve le si dro i dan dRem-

de.


• er kve va ima Si, Tu ra da de bi Ti cvli le be bi mo u-

ta na dam wer lo bis ga mo go ne bam ka cob ri o bas;

15

• aj gu febs beW dvis, kom pi u te ris an sxva Ta na med-

ro ve eleq tro nu li sa ko mu ni ka cio sa Su a le be bis

ga mo go ne be bis Se de gebs;

• dro is ska la ze aR niS navs tran spor tis sxva das-

xva sa xe o bis ga mo go ne bas da mis gan vi Ta re bas;

• Ca moT vlis tran spor tis sa Su a le bebs, msje lobs

maT da niS nu le ba ze sxva das xva ga re mo Si; moh yavs

ma ga li Te bi.

mi mar Tu le ba: ada mi a ni da sa zo ga do e ba

saz. mec.V-VI.15. mos wav les Se uZ lia amo ic nos sxva-

das xva ni Sa ni da pi ro ba, ro mel Ta mi xed vi Tac ada mi-

a ni ama Tu im sa zo ga do e bas mi a kuT vnebs Tavs.


• asa xe lebs im so ci a lur jgu feb sa Tu sa zo ga-

do e bebs, ro mel Ta wev ra dac mi aC nia sa ku Ta ri Ta vi

(mag.: oja xi, kla si, sag va re u lo, sko la, sa me gob-

ro, mo cek va ve Ta an sam bli da sxva);

• ga nas xva vebs sa ku Ta ri Ta vis sxva das xva sa zo ga-

do e bi sad mi mi kuT vne bis pi ro bebs (mag.: asa ki, sis-

xliT na Te sa vo ba, sqe si, sa mety ve lo ena, sacx ov re-

be li da a.S.)

• Ca moT vlis ro me li me so ci a lu ri jgu fi sa Tu sa-

zo ga do e bis wev rTa sa er To ni San -Tvi se bebs (mag.:

na Te sa o ba, ga reg no ba, xa si a Ti, in te re si, una ri,

Ta nag rZno ba, asa ki, siy va ru li, mSob li u ri ena, ge-

mov ne ba da a.S.);

• msgav si ni San -Tvi se be bi sa da pi ro be bis ga mo yo-

fiT am ya rebs kav Sirs im so ci a lur jgu feb sa Tu

sa zo ga do e bebs So ris, ro mel Tac mi a kuT vnebs sa-

ku Tar Tavs;

• msje lobs ada mi a ne bis mra val fe rov ne bis, ma Ti

gan mas xva ve be li da sa er To ni San -Tvi se be bis Se sa-

xeb;

• asa xe lebs da aR wers mi ze zebs, ris ga moc pa tivs

scems im sa zo ga do e bis wev rebs, ro mel sac mi e kuT-

vne ba;

• sa ub robs ada mi a nis aR mSe neb lo biT da da man gre-

vel Se saZ leb lo beb ze, am Cnevs pir ve lis upi ra te-

so bas da Tavs mi a kuT vnebs aR mSe ne bel Ta er To-

bas.

saz. mec.V-VI.16. mos wav les Se uZ lia Se a da ros sxva-

das xva sa zo ga do e be bi maT Tvis da ma xa si a Te be li ni-

San -Tvi se be bi sa da we se bis mi xed viT.


• aR wers Zi ri Ta di so ci a lu ri jgu fe bi sa Tu sa-

zo ga do e be bi saT vis da ma xa si a Te bel Tvi se beb sa da

we sebs (mag.: oja xi, sko la, mSob li u ri da sax le ba,

mSob li u ri is to ri u li mxa re).

• aR wers im sa zo ga do e ba Ta msgavs Ta vi se bu re bebs,

rom le bic mniS vne lo va nia Ta nak la se le bi saT vis;

• ada rebs er Ti ti pis sa zo ga do e bis (mag.: oja xi,

sa me zob lo, uba ni) Ta vi se bu re bebs sa qar Tve los

sxva das xva mxa re Si;

• mSob li u ri mxa ris an sa qar Tve los ma ga liT ze

ada rebs sxva das xva ti pis sa zo ga do e bis (mag.: oja-

xi, sa me zob lo, uba ni) Ta vi se bu re bebs.

saz. mec.V-VI.17. mos wav les Se uZ lia aR we ros ada mi a-

nis Rir se bis, Ta vi suf le bi sa da Ta nas wo ro bis dac-

va sxva das xva epo qa Si.


• sa ku Ta ri sity ve biT gan mar tavs, ras niS navs Rir-

se ba, Ta vi suf le ba da Ta nas wo ro ba;

• akav Si rebs ada mi a ne bis mra val fe rov ne bas maT

uf le beb sa da Ta nas wo ro bas Tan;

• mSob li u ri mxa ris an sa qar Tve los ma ga liT ze

ada rebs ada mi a nis Rir se bis, Ta vi suf le bi sa da Ta-

nas wo ro bis dac vas.

saz .mec.V-VI.18. mos wav les Se uZ lia ga nas xva vos bav-

Svis uf le ba- mo va le o be bi sxva das xva sa zo ga do e ba-

Si.


• axa si a Tebs Tvi Tor ga ni ze bis mniS vne lo bas yo-

vel dRi ur cxov re ba Si;

• aR wers sa ku Tar pa su xis mgeb lo bas Ta nak la se le-

bis mi marT jgu fu ri/ gun du ri mu Sa o bi sas;

• gan mar tavs sa ku Tar uf le ba- mo va le o bebs sxva-

das xva sa zo ga do e ba Si (mag.: ojax Si, sko la Si, sa na-

Te sa vo Si, sa me zob lo Si da a.S.);

• msje lobs bav Svi sa da zrdas ru le bis uf le ba-

mo va le o bebs So ris msgav se ba- gan sxva veb ze;

saz .mec.V-VI.19. mos wav les Se uZ lia da kav Si ros ka no-

ni e re ba da mSvi do bi a ni Ta na ar se bo ba.


• av lens zrdi lo bi a ni da usaf rTxo qce vis we se-

bis cod nas;

• aR wers sa gan ge bo vi Ta re ba Si sa ku Ta ri qce vis we-

sebs;

• aR wers, Tu ra saf rTxes uq mnis sa zo ga do e ba sa

da pi rov ne bas ka no nis dar Rve vis da us je lo ba;

• ga nas xva vebs sa zo ga do e ba Si mi Re bul we sebs sa-

xel mwi fo saT vis da ma xa si a Te be li ka no ne bis gan;

• ga nas xva vebs ada mi an Ta qce vas, ro mel Ta mo ra-

lu ri da sa mar Tleb ri vi Se fa se be bi er Tma neTs ar

em Txve va;

• amo ic nobs ada mi a nebs So ris kon fliq tis Zi ri-

Tad mi ze zebs;

• moh yavs sxva das xva erov ne bi sa da sar wmu no e bis

ada mi a nebs So ris mSvi do bi a ni Ta nacx ov re bis ma ga-

li Te bi;

• asa bu Tebs, Tu ra tom un da icx ov ron mSvi do bi-

a nad da Rir se u lad sxva das xva erov ne bi sa da sar-

wmu no e bis ada mi a neb ma.

mi mar Tu le ba: kul tu ra da re li gia

saz .mec.V-VI.20. mos wav les Se uZ lia aR we ros sa qar-

Tve lo Si ar se bu li re li gi e bi.


• asa kis Se sa ba mi sad es mis da msje lobs re li gi is

da niS nu le ba sa da ad gil ze ada mi a nis cxov re ba Si;

• ru ka ze mi u Ti Tebs qris ti a no bi sa da sxva mis Tvis

cno bi li re li gi e bis gav rce le bis are a lebs Ta na-

med ro ve sa qar Tve lo Si;

16

• ada rebs sa qar Tve los sxva das xva mxa re eb Si ar se-

bul re li gi eb sa da maT Tan da kav Si re bul ri tu a-

leb s/kul tu rul tra di ci ebs (mag.: qor wi li, dak-

rZal va, axa li we li) ;

• es mis, rom yve la re li gia hu ma nu ri fa se u lo be-

bis ma ta re be li a.

saz. mec.V-VI.21. mos wav les Se uZ lia ga nas xva vos kul-

tu ris sxva das xva kom po nen te bi da ga ni xi los maT

ur Ti er Tkav Si ri


• Ca moT vlis kul tu ris dar gebs an kom po nen tebs

da aR wers maT ga mov li ne bebs;

• sa ku Ta ri sity ve biT gan mar tavs, ras niS navs kul-

tu ru li ada mi a ni;

• axa si a Tebs qar Tu li kul tu ris ro me li me

dargs;

• asa xe lebs xal xu ri kul tu ris mis Tvis cno bil

ni mu Sebs; SeZ le bis dag va rad ga mo yofs maT Si kul-

tu ru li tra di ci e bis ele men tebs;

• ga nas xva vebs qar Tul kul tu ra ze da sav lu ri an

aR mo sav lu ri kul tu ris gav le nas (mag.: Cac mu lo-

ba, ar qi teq tu ra);

saz .mec.V-VI.22. mos wav les Se uZ lia aR we ros sa qar-

Tve los mo sax le o bis kul tu ra Ta msgav se ba- gan-

sxva ve be bis ga mov li ne be bi da ga ni xi los Se sa ba mi si

mi ze ze bi.


• aj gu febs sa qar Tve los sxva das xva mxa ris (kuTx-

is) xal xur Tqmu le bebs, leq seb sa da sim Re rebs;

• aR wers Ta vis mSob li ur kuTx e Si mde ba re xu roT-

moZR vrul Zegls (Zeg lebs);

• aR wers sa qar Tve lo Si mcxov re bi erov ne be bis

sa o ja xo Tu re li gi ur dRe sas wa u lebs da av lebs

maT So ris pa ra le lebs;

• ada rebs sa qar Tve los is to ri u li mxa re e bi saT-

vis da ma xa si a Te bel wes -Cve u le bebs (kul tu ru li

mra val fe rov ne ba).

saz .mec.V-VI.23. mos wav les Se uZ lia im sje los mog za-

u ro be bi sa da vaW ro bis mniS vne lo ba ze.


• msje lobs mog za u ro be bis Se saZ lo Se de geb ze

(mag,: ga moc di le bis /cod nis ga da ta na er Ti qvey-

ni dan me o re Si, vaW ro bis gan vi Ta re ba, kul tu ris

sxva das xva as peq te bis cvli le ba);

• msje lobs ucx o e li mog za u re bis mi er sa qar Tve-

los Se sa xeb Seg ro vi li cno be bis mniS vne lo ba ze

qvey nis Ses wav li saT vis;

• axa si a Tebs sazR var ga reT qar Tu li sa gan ma naT-

leb lo ke re bis saq mi a no bas da maT gav le nas kul-

tu rul pro ce seb ze sa qar Tve lo Si (mag.: aTo nis

mTa, pet ri wo nis mo nas te ri da a. S.).

prog ra mis Si na ar si

(gaT vli lia or we li wad ze)

dro da siv rce:

1. sa qar Tve los mde ba re o ba da sazR vre bi/ me zob-

le bi da ga re sam ya ro;

2. sa qar Tve los sax me le To me zob le bi;

3. Sa vizR vis pi ra qvey ne bi;

4. ar qe o lo gi u ri mem kvid re o ba;

5. ucx o e le bis Tva liT da na xu li sa qar Tve lo;

6. dro da is to ria - qro no lo gia da wel TaR ricx-

va;

7. ro gor da ra tom war mo iS va ka len da ri;

sa qar Tve los bu ne ba:

8. re li e fis for me bi: mTe bi, qe de bi da dab lo be-

bi;

9. hid rog ra fi a: mdi na re e bi, tbe bi, wyal sa ca ve bi,

myin va re bi, Wa o be bi;

sa qar Tve los kli ma ti:

10. gan sxva ve be bi da sav le Ti sa da aR mo sav le Tis

kli mats So ris;

11. gan sxva ve be bi ba ri sa da mTis kli mats So ris;

sa qar Tve los is to ri ul -ge og ra fi u li mxa re e bi (ge-

og ra fi u li da xa si a Te ba, is to ri ul -eT nog ra fi u li

da xa si a Te ba):

12. qar Tli

13. ka xe Ti

14. ime re Ti

15. Tu Se Ti

16. fSav -xev su re Ti

17. xe vi

18. mTi u le Ti/ gu da ma ya ri

19. sa meg re lo

20. gu ria

21. sva ne Ti

22. ra Wa- leCx u mi

23. af xa ze Ti

24. sam cxe

25. ja va xe Ti

26. aWa ra

27. sa qar Tve los is to ri u li mi we bi (dRe van de li

sa qar Tve los far glebs ga reT)

mo sax le o ba:

28. de mog ra fi u li mdgo ma re o ba sa qar Tve lo Si Zve-

lad da ax la;

29. So ba do ba da mok vda o ba;

30. bu neb ri vi moZ ra o ba - mar ti vi ma ga li Te bis gan-

xil va ab so lu tur ricx veb Si;

31. sqe sob ri vi struq tu ra;

32. asa kob ri vi struq tu ra;

33. mig ra cia da mi si ga mom wve vi mi ze ze bi da Se de-

ge bi;

sa qar Tve los bu neb ri vi re sur se bis ge og ra fi a:

34. tyis re sur se bi;

35. wylis re sur se bi;

36. sa sar geb lo wi a Ri se u li;

17

37. re sur se bis sa xec vli le ba mo po ve bi dan mox ma-

re bam de;

38. re sur se bi da Se sa ba mi si me ur ne o bis dar ge bi;

39. re sur se bis ra ci o na lu ri ga mo ye ne ba da dac va;

40. me o ra di ga da mu Sa ve ba;

41. bu ne ba Si omiT ga mow ve u li cvli le be bi;

ga re mo da eko no mi ka:

42. Sem gro veb lu ri me ur ne o bi dan mwar mo eb lur me-

ur ne o bam de, qvis ia ra Re bi dan li To nis ia ra Re-

bam de;

43. qar Tve li xal xis sa me ur neo yo fa;

44. xe los no bis tra di ci u li dar ge bi;

45. fu lis mi moq ce va sa qar Tve lo Si;

46. teq ni ku ri prog re si (cxe ni- bor ba li -u re mi;

cecx li- Wra qi- na Tu ra;

ma nu faq tu ru li war mo e bi dan kom pi u te ram de; me-

di a- sa Su a le be bis evo lu ci a);

47. me war me o ba da qvel moq me de ba;

sa xel mwi fo da mmar Tve lo ba:

48. Sa vi zRva : le gen da ar go nav te bis Se sa xeb, Zve-

li ber Znu li axal Se ne bi, Ta na med ro ve o ba;

49. far na vaz me fe (le gen da far na va zis Se sa xeb);

50. wi na req ris ti a nu li pan Te o ni da rwme na- war-

mod ge ne bi sa qar Tve lo Si;

51. ro mi da sa qar Tve lo (far sman qve lis stum ro ba

rom Si);

52. qris ti a no bis gav rce le ba sa qar Tve lo Si (an-

dria pir vel wo de bu li da si mon ka na ne li, wmin-

da ni no);

53. vax tang gor ga sa li (Tbi li sis da ar se ba, brZo-

le bi ira ne leb Tan da Crdi lo eT kav ka si e leb-

Tan);

54. bi zan ti a -i ra nis ome bi da qar Tu li sa me fo e bi

(gu baz me fe, ai e ti da far ta Ze);

55. ara bo ba da sa qar Tve lo (mur van yru da da viT

da kon stan ti ne mxe i Ze e bi, abul -ka si mi da mi qel

gob ro ni);

56. da viT ku ra pa la ti da Tor ni ke eris Ta vi;

57. bag rat III (sa qar Tve los ga er Ti a ne ba, be di is ta-

Za ri );

58. da viT aR ma Se ne be li (er wu xis omi, did go ris

omi, da vi Tis wig ne biT ga ta ce ba, ga lo ba ni si-

na nu li sa ni);

59. Ta ma ris epo qa (Ta ma ris sa xe qar Tul li te ra-

tu ra Si, Ta ma ris gaTx o ve bis sa kiTx i, Sam qo ri,

ba si a ni, Tqmu le be bi Ta ma ris saf la vis Se sa xeb);

60. mon Ro le bi da sa qar Tve lo (cot ne da di a ni, de-

met re Tav da de bu li);

61. gi or gi brwyin va le (Ta na med ro ve Ta cno be bi gi-

or gi brwyin va lis Se sa xeb, ie ru sa li mis siw min-

de e bi);

62. qar Tve li xal xis gmi ru li brZo lis epi zo de bi

Te mur len gis wi na aR mdeg;

63. gi or gi VIII da sa qar Tve los daS la (i o Tam zed-

gi ni Ze);

64. lu ar sab I, si mon I;

65. qar Tve li xal xis gmi ru li brZo lis epi zo de bi

Sah -a ba sis wi na aR mdeg (fe re id ne li qar Tve le bi,

qe Te van wa me bu li, gi or gi sa a ka Ze da mar tyo fi-

sa da ma rab dis brZo le bi, bax tri o nis brZo la);

66. om Si qce vis we se bi da omis msxver plTa ka te-

go ri e bi;

67. sul xan -sa ba or be li a nis el Co ba ev ro pa Si;

68. erek le II (as pin Zis brZo la, krwa ni sis brZo la);

69. ge or gi ev skis traq ta ti da qar Tu li sa xel mwi-

fo eb ri o bis ga uq me ba;

70. sa qar Tve lo ru se Tis im pe ri is Se mad gen lo ba Si

(qar Tu li mi we bis Se mo er Te ba, 1832 wlis SeT-

qmu le ba, Ter gda le u le bi);

71. sa qar Tve los de mok ra ti u li res pub li ka 1918-

1921 ww (pir ve li res pub li kis dro Sa, ger bi,

him ni, kon sti tu ci a, ko jor -ta bax me lis brZo-

le bi);

72. qar Tve li gmi re bi me o re msof lio om Si;

73. 9 ap ri lis tra ge dia da sa qar Tve los da mo u ki-

deb lo bis aR dge na;

Ta na med ro ve sa qar Tve lo da ga re sam ya ro;

aR zrda, ga naT le ba, kul tu ra:

74. qar Tu li fol klo ri (mu si ka, cek va, xal xu ri

po e zi a);

75. stu mar mas pin Zlo ba sa qar Tve lo Si;

76. qor wi li/ /glo va (lxi ni sa da Wi ris aR niS vna

sa qar Tve lo Si);

77. tra di ci u li da Ta na med ro ve oja xi;

78. aR zrdis xal xu ri we se bi, did gva ro van Ta aR-

zrda Sua sa u ku ne eb Si;

79. spor tis tra di ci u li sa xe o be bi;

80. ga naT le bis ke re bi sa qar Tve lo Si;

81. we ra- kiTx vis ga mav rce le be li sa zo ga do e bi dan

uni ver si te tam de (i li a, ia kob go ge baS vi li, iva-

ne ja va xiS vi li);

82. qar Tu li stam ba;

83. qar Tu li xe lov ne ba;

84. qar Tu li pre sa;

85. qar Tu li sa gan Zu ris Tav ga da sa va li -eq vTi me

Ta ya iS vi li;

ada mi a ni da sa zo ga do e ba:

86. ada mi a ne bis mra val fe rov ne bis niS ne bi;

87. oja xi da sxva so ci a lu ri jgu fe bi;

88. ada mi a nis Rir se ba;

89. ada mi a nis uf le be bi da Ta vi suf le be bi;

90. bav Svis uf le be bi da Ta vi suf le be bi;

91. ada mi a nis uf le be bi, mo va le o be bi da we se bi;

92. ada mi a nis Rir se ba, pa ti vis ce ma da mSvi do bi a ni

Ta nacx ov re ba;

93. we se bi da ka no ne bi;

94. Ta nas wo ro ba da sa mar Tli a no ba;

95. sa zo ga do eb ri vi fe ne bi:

a) fe o da lu ri aris tok ra tia - fe o da lu ri ma mu-

li);

b) qar Tu li mar Tlma di de be li ek le sia (TeT ri da

Sa vi sam Rvde lo e ba, asu re li ma me bi);

g) sa zo ga do e bis da ba li fe na (gle xo ba, msa xu re bi,

va War -xe los ne bi);

d)so ci a lu ri jgu fe bis uf leb ri vi mdgo ma re o ba

fe o da lur sa qar Tve lo Si; qar Tu li ja ri;

96. Zve li qar Tu li sa mar Ta li;

18

97. po li ti ku ri par ti e bi;

98. ada mi a nis uf le be bi Ta na med ro ve sa qar Tve lo-

Si;

99. eT ni ku ri da re li gi ur -kon fe si u ri mra val fe-

rov ne ba

a) qar Tve li xal xi;

b) mra va leT ni ku ri sa qar Tve lo

g) Tbi li su ri sub kul tu ra;

d) qa la qi da so fe li Zve lad da ax la;

e) iZu le biT ga da ad gi le bu le bi sa qar Tve lo Si;

v) ras niS navs cne ba - ,,sa qar Tve los mo qa la qe’’;

da sax le be bi

100. uZ ve le si da sax le be bi/ ma Ti fun qci e bi/ da sax-

le be bis gan vi Ta re ba sa qar Tve lo Si (sa qar Tve-

los is to ri u li qa la qe bi); sa for ti fi ka cio

na ge bo be bi sa qar Tve lo Si;

101. Ta na med ro ve sa sof lo da sax le ba;

102. sa qa la qo da sax le ba;

103. da sax le be bis fun qci e bi;

mog za u ro be bi

104. ucx o e li mog za u re bi sa qar Tve lo Si, ma Ti mar-

Sru te bi, ma Ti mog za u ro bis Se de ge bi;

105. qar Tve li mog za u re bi, ma Ti mar Sru te bi, ma Ti

mog za u ro bis Se de ge bi;

tran spor ti da ko mu ni ka ci e bi

106. gze bi da mi mos vlis sa Su a le be bi;

107. sat ran spor to gze bi, rom le bi Tac sa qar Tve-

lo ukav Sir de ba ga re sam ya ros;

108. tran spor tis sa xe e bis cvli le ba dro Si;

109. tran spor ti da ga re mo;

110. sa ko mu ni ka cio sa Su a le be bis gan vi Ta re ba;

111. qar Tu li an ba ni;

sa Wi ro Tval sa Ci no e be bi: Te ma tu ri is to ri u li

ru ke bi; sa qar Tve los fi zi kur -ge og ra fi u li ru ka,

sa qar Tve los sa sar geb lo wi a Ri se u lis ru ka, mar-

ti vi di ag ra me bi, sa qar Tve los da sax le be bis ru ka,

sa qar Tve los is to ri ul -ge og ra fi u li pro vin ci e-

bis ru ka.

Se fa se bis mi za ni

sa zo ga do eb riv mec ni re beb Si Se fa se bis mi za nia

swav la- swav le bis xa ris xis mar Tva. es gu lis xmobs,

er Ti mxriv, swav lis xa ris xis ga um jo be se bas, me-

o re mxriv, swav lis xa ris xis Se mow me bas. xa ris xis

ga um jo be se ba ukav Sir de ba swav lis pro cess, xa-

ris xis Se mow me ba ki - swav lis Se degs.

Se fa se bis ori ti pi

Se fa se bis miz ni dan ga mom di na re, mniS vne lo va ni a,

rom mos wav le Ta Se mow me ba da u kav Sir des aram xo-

lod swav le bis Se degs, ara med swav lis pro ces sac.

amis uz run vel sa yo fad sko la Si ga mo i ye ne ba ori

ti pis Se fa se ba: gan msazR vre li da gan ma vi Ta re be-

li.

gan msazR vre li Se fa se ba ad gens mos wav lis miR-

we vis do nes sa er To nor mas Tan mi mar Te biT da iZ-

le va imis gan sazR vris sa Su a le bas, Tu ram de nad

da e uf la igi sag nob ri vi prog ra me biT gan sazR-

vrul cod na sa da unar -Cve vebs.

gan msazR vre li Se fa se ba akon tro lebs swav lis

xa risxs, igi gan sazR vravs Ti To e u li mos wav lis

cod nis do nes.

gan ma vi Ta re be li Se fa se bis mi za nia swav lis

xa ris xis ga um jo be se bis uz run vel yo fa, swav le-

bis pro ces Si Ti To e u li mos wav lis gan vi Ta re bis

maq si ma lu rad xel Sewy o ba. es zo ga di ga naT le bis

yve la ze mniS vne lo va ni pe da go gi u ri amo ca na a, ro-

gorc amas xaz gas miT aR niS navs di mit ri uz na Ze:

IV. Se fa se ba sa zo ga do eb riv mec ni e re beb SiIV. Se fa se ba sa zo ga do eb riv mec ni e re beb Si

”swav la Si Zi ri Ta dia ... im Za le bis gan vi Ta re ba,

ro mel nic swav lis pro ces Si mo na wi le o ben”; (di-

mit ri uz na Ze, bav Svis fsi qo lo gi a, sas ko lo asa kis

fsi qo lo gi a, Tbi li si, 2003, gv. 445).

gan ma vi Ta re be li Se fa se bi sas mas wav le be li mos-

wav le Ta saq mi a no bas amow mebs ara ma Ti miR we vis

do nis gan sas je lad da niS ne bis da sa we rad, ara med

maT da sax ma reb lad. igi ak vir de ba Ti To e ul mos-

wav les swav lis pro ces Si, Se is wav lis maT sa Wi ro-

e bebs, ra Ta am moTx ov ni le ba Ta gaT va lis wi ne biT

da geg mos sa gak ve Ti lo pro ce si da Ti To e ul maT-

gans maq si ma lu rad Se uwy os xe li win svla Si. mas wav-

le be li qmnis Ta nam Srom lo biT da kon struq ci ul

sas wav lo ga re mos, sa dac mos wav le ebs ar afer-

xebT arc mar cxis da arc wa ru ma teb lo bis Si Si.

maT ne bis mi er Sem Txve va Si mas wav leb lis rCe vi sa da

mxar da We ris ime di aqvT. aseT ga re mo Si Ti To e u li

mos wav le, cod nis do nis mi u xe da vad, axa li cod nis

Se Ze niT, ga moc di le bis gam did re bi Ta Tu una re bis

ga um jo be se bi Taa da ka ve bu li.

gan ma vi Ta re be li Se fa se bis pro ces Si mas wav-

le bel Tan er Tad Car Tu le bi ari an mos wav le e bic.

isi nic cdi lo ben, mas wav leb lis dax ma re biT, da ad-

gi non sa ku Ta ri moTx ov ni le be bi, Zli e ri da sus ti

mxa re e bi, Se ma fer xe be li faq to re bi. am pro ce seb Si

Car Tva aya li bebs maT Si TviT Se fa se bi sa da TviT-

gan vi Ta re bis unar -Cve vebs, zrdis maT qme du na ri a-

no ba sac da pa su xis mgeb lo ba sac.

19

qvemoT SemoTavazebulia TviTSefasebis konkretuli instrumentis nimuSi, romelic SesaZloa ga-

moyenebul iqnes proeqtis ganxorcielebisas. moswavles SeuZlia imdenjer Seavsos aseTi tipis baraTi,

ramdeni aqtivobac eqneba mas Sesasrulebeli proeqtis msvlelobisas. am baraTebis nakrebi warmoadgens

e.w. “proeqtis dRiurs”.

ganmaviTarebeli Sefasebisas upiratesad gamo-

iyeneba iseTi saSualebebi, rogorebicaa sityvieri

komentari, rCeva-darigeba, dakvirvebis furcle-

bi, TviTSefasebisa da urTierTSefasebis sqemebi,

codnis aTvisebis, an unaris ganviTarebis etapebis

gamomxatveli doneebi. sasurvelia, sami an oTxi

(magaliTad, 3 done - aTvisebulia, aTvisebulia

nawilobriv, auTvisebelia; 4 done - flobs sru-

lyofilad, flobs umeteswilad, flobs nawilo-

briv, ver flobs); aTvisebis Tu flobis doneebiT

Sedgenili Sefasebis an TviTSefasebis sqemebi ma-

swavlebelsac da moswavlesac saSualebas aZlevs,

dinamikaSi dainaxos konkretuli codnis Tu una-

ris aTvisebis procesi.

20

saqarTvelos zogadsaganmanaTleblo skolebSi Sefa-

sebis sistema aris oTxdoniani da aTquliani. 10 sau-

keTeso niSania, 1 ki – yvelaze dabali. aTquliani si-

stema, erTi mxriv, ufro zusti Sefasebis saSualebas

iZleva, meore mxriv, met saSualebas aZlevs maswavle-

bels, aCvenos moswavles sakuTari progresi Tu re-

gresi.

I-IV klasebSi moswavleTa wliuri Sefaseba niSnebiT

ar xdeba. am klasebSi semestris bolosa da wlis bo-

los klasis damrigebelma sakuTari da sxva maswavle-

blebisgan miRebuli informaciis safuZvelze unda

daweros mokle Semajamebeli werilobiTi Sefaseba,

romelSic daaxasiaTebs moswavles, aRniSnavs mis war-

matebebs da miuTiTebs, raSi sWirdeba gavarjiSeba mo-

swavles sakuTari SesaZleblobebis ukeT gamosavle-

nad.

V-XII klasebSi niSnebi iwereba 10 quliani sistemiT.

V-XII klasebSi saganSi ”sporti” moswavle fasdeba

CaTvlis sistemiT: CaeTvala/ar CaeTvala.

moswavleTa Sefasebis (niSnebis weris) sistemamoswavleTa Sefasebis (niSnebis weris) sistema

21

oficialuri statusi aqvs Semdeg niSnebs:

• sagnis mimdinare da Semajamebeli niSnebi — saSinao, saklaso da Semajamebeli komponentis niSnebi,

romlebsac moswavle iRebs semestris ganmavlobaSi;

• sagnis semestruli niSani — saganSi miRebuli Sefaseba TiToeul semestrSi (semestruli gamocdis

Cabarebis SemTxvevaSi gamoiTvleba misi gaTvaliswinebiT; gamoTvlis wesi ix.qvemoT) ;

• sagnis wliuri niSani — semestruli niSnebidan gamomdinare Sefaseba saganSi. wliur niSanSi SeiZle-

ba wliuri gamocdis niSanic aisaxos, Tu aseTi gamocda gaTvaliswinebulia saskolo saswavlo gegmiT

da skolis mier gansazRvrulia, rom mas gavlena eqneba sagnis wliur niSanze (ix. qvemoT, gamocdis

tipebi);

• saerTo wliuri niSani — sagnebis wliuri niSnebidan gamomdinare Sefaseba;

• safexuris saerTo niSani — zogadi ganaTlebis romelime safexuris (dawyebiTi, sabazo, saSualo)

saerTo Sefaseba.

oficialuri statusis mqone niSnebioficialuri statusis mqone niSnebi

1. saklaso samuSao

2. saSinao davaleba

3. Semajamebeli davaleba

ras iTvaliswinebs TiToeuli komponentis

Sefaseba?

1. saklaso samuSao

fasdeba Semdegi codna da unarebi:

• problemis gaazreba

• komunikacia

• swavla

• TanamSromloba

• sazogadoebriv cxovrebaSi aqtiuri

monawileoba

semestruli niSnis Semadgeneli nawilebisemestruli niSnis Semadgeneli nawilebi

sazogadoebriv mecnierebebSi TiToeuli semestris manZilze moswavleebi fasdebian sami komponentis

mixedviT:

samive komponents erTnairi wona aqvs.

saklaso da saSinao davalebebis komponentebSi gamoiyeneba rogorc ganmsazRvreli, ise ganmaviTa-

rebeli Sefaseba.

ganmsazRvrel SefasebaSi iwereba niSani.

ganmaviTarebeli Sefasebisas upiratesad gamoiyeneba iseTi saSualebebi, rogorebicaa sityvieri ko-

mentari, rCeva-darigeba, dakvirvebis furclebi, TviTSefasebisa da urTierTSefasebis sqemebi, codnis

aTvisebis, an unaris ganviTarebis etapebis gamomxatveli doneebi. sasurvelia, sami an oTxi (magaliTad,

3 done - aTvisebulia, aTvisebulia nawilobriv, asaTvisebelia; 4 done - flobs srulyofilad, flobs

umeteswilad, flobs nawilobriv, ver flobs); aTvisebis Tu flobis doneebiT Sedgenili Sefasebis an

TviTSefasebis sqemebi maswavlebelsac da moswavlesac saSualebas aZlevs, dinamikaSi dainaxos konkre-

tuli codnis Tu unaris aTvisebis procesi.

1. saSinao davaleba

2. saklaso davaleba

3. Semajamebeli davaleba

Sefasebis komponentebi sazogadoebriv mecnierebebSi:Sefasebis komponentebi sazogadoebriv mecnierebebSi:

• SemoqmedebiToba

• istoriuli drois gageba

• garemoze pasuxismgeblobisa da zrunva

• istoriuli kvleva

• geografiuli kvleva

• sivrceSi orientacia

• istoriuli epoqis gancda

• TvalsaCinoebebis gamoyeneba da Seqmna

unarebi fasdeba Semdegi aqtivobebiT:

• TemasTan dakavSirebiT dasmuli kiTxvebiT

• dasmul kiTxvaze gacemuli pasuxiT

• gansaxilvel sakiTxTan dakavSirebuli

msjelobiTa da analiziT

22

• ganxiluli movlenebisa da procesebisadmi

sakuTari damokidebulebis gamoxatviT

• dasmuli problemis gadaWris gzis SeTavazebiT

• jgufur muSaobaSi Setanili wvliliT

• diskusiaSi monawileobis sixSiriT

• axsnili cnebebisa da terminebis ganmartebebiTa

Tu gamoyenebiT

• movlenebisa da procesebis ganxilvisas

sakuTari mosazrebis dasabuTebiT

• TvalsaCinoebebis gamoyenebiTa da SeqmniT

• prezentaciiT

• drois limitis dacviT

• diskusiaSi gamoTqmuli mosazrebebiTa da

argumentebiT

2. saSinao davaleba

fasdeba Semdegi codna da unarebi:


• informaciis mopoveba da organizeba

• kavSirebisa da mimarTebebis dadgena

• komunikacia

• swavla

• TanamSromlobia

• problemis gadaWra

• SemoqmedebiToba

• istoriuli drois gageba

• garemoze pasuxismgeblobisa da zrunva

• istoriul-geografiuli kvleva


• istoriuli epoqis gancda


• kritikuli azrovneba

unarebi fasdeba Semdegi aqtivobebiT:

• cnebebisa da terminebis ganmartebebiTa Tu

gamoyenebiT

• movlenebisa da procesebis ganxilvisas

mosazrebebis argumentirebiT

• dasmul kiTxvaze gacemuli pasuxiT

• gansaxilvel sakiTxTan dakavSirebuli

msjelobiTa da analiziT

• dasmuli problemis gadaWris gzis

CamoyalibebiT

• TvalsaCinoebebis gamoyenebiTa da SeqmniT

• prezentaciiT

• diskusiaSi gamoTqmuli mosazrebebiTa da

argumentebiT

• weriTi namuSevris Seqmna

3. Semajamebeli Sefaseba

fasdeba Semdegi unarebi:

• kritikul pirobebSi (testi, sakontrolo da

sxva) codnisa da unar-Cvevebis gamomJRavneba


• informaciis mopoveba da organizeba

• kavSirebisa da mimarTebebis dadgena

• komunikacia

• istoriul-geografiuli kvleva

• problemis gadaWra

• SemoqmedebiToba


• istoriuli epoqis gancda da interpretaca


• garemoze pasuxismgebloba da zrunva

• kritikuli azrovneba

Semajamebeli davalebebis tipebi:

• sakontrolo wera

• testireba

• kiTxva-pasuxi

• Tema/ese

• prezentacia

• proeqti

• referati

• kvleva

• diskusia/debatebi

• konferencia

moTxovnebi, romlebsac unda akmayofilebdes

Semajamebeli davalebebi

• davalebis TiToeul tips unda axldes Tavisi

Sefasebis zogadi rubrika;

• zogadi rubrika unda dazustdes konkretuli

davalebis pirobisa da ganvlili masalis

gaTvaliswinebiT;

• 10 qula unda gadanawildes rubrikaSi Semaval

kriteriumebze;

• miTiTebuli unda iyos sagnobrivi standartis

is Sedegebi, romelTa Sefasebasac emsaxureba

Semajamebeli davaleba.

Semajamebeli davalebis komponenti ukavSirde-

ba swavla-swavlebis Sedegs. am komponentSi unda

Sefasdes erTi saswavlo monakveTis (Tema, Tavi,

paragrafi, sakiTxi) Seswavla-damuSavebis Sede-

gad miRweuli Sedegebi. konkretuli saswavlo

erTeulis dasrulebisas moswavlem unda SeZlos

standartiT gansazRvruli codnisa da unarebis

warmoCena. Sesabamisad, Semajamebeli davalebebi

unda afasebdes Sesabamisi sagnis standartiT gan-

sazRvrul Sedegebs. magaliTad, ucxouri enebis

standartis Sedegebi komunikaciis unars guli-

Semajamebeli davalebis komponentiSemajamebeli davalebis komponenti

sxmobs (mosmena, kiTxva, zepiri metyveleba, weri-

Ti metyveleba), amdenad, Semajamebel davalebebSi

aucilebelia komunikaciuri unaric mowmdebodes

da ara, vTqvaT, mxolod raime konkretuli grama-

tikuli wesis codna.

standartis moTxovnaTa dasafarad, rekomen-

debulia Semajamebel davalebaTa mravalferova-

ni formebis gamoyeneba. Semajamebel davalebaTa

tipebi SeiZleba iyos: testi daxuruli da Ria

kiTxvebiT, Txzuleba, proeqtis prezentacia, mo-

xseneba-referati, saxviTi namuSevari (mag. naxati,

23

kolaJi, naZerwi da sxv.), savele-gasvliTi samuSa-

os angariSi, koncerti, warmodgena da sxv. davale-

bis formis SerCevisas gasaTvaliswinebelia sagnis

specifika.

semestris msvlelobisas Catarebuli Semaja-

mebeli Sefasebebis Semdeg rekomendebulia ko-

mentarebis dawera imaTTvis, romlebmac aucile-

blad unda gamoasworon sakuTari Sedegebi, raTa

semestruli Sefaseba hqondeT dadebiTi. aseve,

SeiZleba daiweros komentari, Tu moswavlem wina

SefasebasTan SedarebiT mniSvnelovnad gaaumjo-

besa Tavisi moswreba. amis aRniSvna mniSvnelovan

stimuls miscems moswavles imisTvis, rom swavlis

xarisxi semestris bolomde SeinarCunos.

erovnuli saswavlo gegma TiToeuli sagnisaTvis

gansazRvravs semestris ganmavlobaSi Casatarebel

Semajamebel davalebaTa savaldebulo minimalur

raodenobas. es raodenoba miTiTebulia klasebis

mixedviT mocemul saaTobriv badeSi.

skolas SeuZlia, Sexedulebisamebr, gansa-

zRvrul minimumze meti raodenobis Semajamebeli

davaleba Caataros, rac gansazRvruli unda iyos

saskolo saswavlo gegmiT.

TiToeuli Semajamebeli davaleba fasdeba

konkretuli niSniT. moswavle valdebulia Se-

asrulos klasSi Catarebuli yvela Semajamebeli

davaleba (magaliTad, Tu erovnuli saswavlo geg-

miT gansazRvrulia romelime saganSi, me-8 klasSi,

Semajamebeli davalebis savaldebulo minimaluri raodenobaSemajamebeli davalebis savaldebulo minimaluri raodenoba

pirvel semestrSi 4 Semajamebeli samuSaos Cata-

reba, xolo saskolo saswavlo gegmis mixedviT

unda Catardes 5, es niSnavs, rom am skolis yvela

merveklaseli valdebulia I semestrSi Seasrulos

5 Semajamebeli davaleba am konkretul saganSi).

Tu moswavle ar Seasrulebs Semajamebul samuSa-

os gacdenis gamo, skola valdebulia, misces mas

gacdenili Semajamebeli davalebebis aRdgenis sa-

Sualeba. Semajamebel davalebaTa aRdgenis wesi

ganisazRvreba saskolo saswavlo gegmiT. aRdge-

niTi samuSao unda dainiSnos semestris msvlelo-

bisas. aRdgeniTi Semajamebeli samuSao SeiZleba

Sesruldes individualuri an jgufuri grafikis

mixedviT.

zogadsaganmanaTleblo sistemaSi SesaZlebelia Catardes Semdegi tipis gamocdebi:

• semestruli gamocda;

• wliuri (saswavlo wlis damamTavrebeli) gamocda;

• saSemodgomo gamocda;

• eqsternatis formiT daZlevis gamocda.

gamocdis tipebigamocdis tipebi

semestruli gamocda

semestruli gamocda iniSneba im SemTxvevaSi, Tu

moswavles niSnis gaumjobeseba surs. ganixileba

ori SemTxveva: 1) rodesac moswavles, romelsac

semestris ganmavlobaSi sagnisTvis wlis manZilze

daTmobili saaTebis 1/4 da metis gacdenis gamo

daaklda semestruli niSnis 20% da am niSnis ga-

mosworeba surs da 2) rodesac moswavle Tvlis,

rom ufro maRali Sefaseba ekuTvnis. (ix. sagnis

semestruli niSnis gamoangariSebis wesi).

pirvel SemTxveva:

imisaTvis, rom moswavlem SeinarCunos semestru-

li niSani, romelic mas qonda niSnis 20%-iT da-

klebamde, man gamocdaze unda miiRos igive an

ufro maRali niSani (magaliTad: Tu moswavlis

semestruli niSania 8, xolo 1/4 da meti saaTis

gacdenis gamo mas daaklda 20% da Sedegad misi

semestruli niSani gaxda 6,4 (damrgvalebuli =6),

amasTanave am moswavlem gamocdaze miiRo niSnebi:

8, 9 an 10, maSin misi Tavdapirveli semestruli

niSani SenarCundeba da iqneba 8)

Tu moswavle gamocdaze miiRebs ufro dabal ni-

Sans, vidre iyo misi semestruli niSani 20%-is da-

klebamde, misi sagnis semestruli niSani iangari-

Seba Semdegnairad: 20%-iT daklebul semestrul

niSans emateba gamocdis niSani da jami iyofa

orze. (magaliTad: Tu moswavlis semestruli ni-

Sania 8, xolo 1/4 da meti saaTis gacdenis gamo mas

daaklda 20% da Sedegad misi semestruli niSani

gaxda 6,4 (damrgvalebuli =6), amasTanave am moswa-

vlem gamocdaze miiRo 7, maSin misi semestruli

niSani iqneba 6+7=13 : 2=6,5; damrgvalebuli =7)

meore SemTxveva:

moswavlis mSobeli/kanonieri warmomadgeneli we-

rilobiT mimarTavs skolis direqcias. direqto-

ri ganixilavs sakiTxs da iRebs gadawyvetilebas

moswavlis semestrul gamocdaze daSveba-ardaSve-

bis Sesaxeb. aseTi moswavlis gamocdaze daSvebis

SemTxvevaSi, gamocdaze gasuli moswavlis sagnis

semestruli niSani gamoiTvleba Semdegi wesiT: ga-

mocdis niSani emateba semestrul niSans da jami

iyofa orze.

semestruli gamocda iniSneba semestris da-

srulebidan araugvianes ori kviris vadaSi.

saswavlo wlis damamTavrebeli gamocda

saswavlo wlis damamTavrebeli gamocdis daniSvna-

ardaniSvnis sakiTxi wydeba saskolo saswavlo geg-

24

miT. Tu skolas surs wliuri gamocdis daniSvna,

man saswavlo wlis dawyebamde unda gansazRvros,

romel klasSi/klasebSi da romel saganSi/sagnebSi

Caatarebs am gamocdas da eqneba Tu ara am gamoc-

dis niSans gavlena sagnis wliur niSanze. am saki-

Txis dadebiTad gadawyvetis SemTxvevaSi, wliuri

niSnis gamoTvlisas wliuri gamocdis niSani ema-

teba semestrul niSnebs da jami iyofa samze.

saSemodgomo gamocda

Tu moswavlem ver gadalaxa konkretul saganSi/

sagnebSi skolis mier gansazRvruli barieri, sko-

la valdebulia moswavles dauniSnos

saSemodgomo gamocda Sesabamis saganSi/sagneb-

Si. saSemodgomo gamocdamde skola valdebulia,

gauwios konsultaciebi moswavleebs im saganSi/sa-

gnebSi, romlebSic maT ver gadalaxes dadgenili

barieri.

saSemodgomo gamocdis Catarebis procedura

ganisazRvreba saskolo saswavlo gegmiT axali sa-

swavlo wlis dawyebamde.

moswavle sagnis/sagnebis wliur Sefasebas

iRebs saSemodgomo gamocdis safuZvelze (anu sa-

Semodgomo gamocdis niSani xdeba sagnis wliuri

niSani).

eqsternatis formiT daZlevis gamocda

am gamocdas abareben is moswavleebi, romlebic

gansazRvrulia „eqsternatis formiT miRebuli

ganaTlebis sertificirebis debulebis damtkice-

bis Sesaxeb“ saqarTvelos ganaTlebisa da mecnie-

rebis ministris 2010 wlis 5 martis 15/n brZa-

nebiT, aseve, is moswavleebi romelTac saSualo

safexurze saswavlo wlis manZilze konkretuli

sagnisaTvis gaTvaliswinebuli saaTebis 1/2-ze

meti aqvT gacdenili.

sagnis semestruli niSnis gamoangariSebis wesi:

moswavlis mier semestris ganmavlobaSi samive

komponentSi miRebuli niSnebis jami unda gaiyos

miRebuli niSnebis raodenobaze.

miRebuli qula unda damrgvaldes mTelis si-

zustiT. (magaliTad, 6.15 mrgvaldeba 6-mde, 8.5

mrgvaldeba 9-mde).

im SemTxvevaSi, Tu moswavles ara aqvs Sesrule-

buli yvela Semajamebeli davaleba, misi semestru-

li niSnis gamosaangariSeblad samive komponentSi

miRebuli niSnebis jami unda gaiyos miRebuli ni-

Snebis da Seusrulebeli Semajamebeli davalebe-

bis raodenobis jamze.

niSnebis gamoangariSebis wesiniSnebis gamoangariSebis wesi

magaliTi:

1. klasSi semestris ganmavlobaSi Catarda 4 Se-

majamebeli davaleba;

2. erT-erTma moswavlem, mxolod 2 Semajamebe-

li davaleba Seasrula;

3. moswavlem semestris ganmavlobaSi miiRo 7

niSani (8, 10, 8, 9, 8 10, 7 ). aqedan ori Semajamebel,

danarCeni ki - saSinao da saklaso davalebebSi;

4. ramdenadac moswavlem ar Seasrula 2 Sema-

jamebeli davaleba, misi niSnebis jami unda gaiyos

ara 7-ze (anu, ara mis mier miRebuli niSnebis ra-

odenobaze), aramed 9-ze, (anu miRebuli niSnebis

raodenobas damatebuli Seusrulebeli Semajame-

beli davalebebis raodenoba);

5. moswavlis semestruli niSani iqneba:

8+10+8+9+8+10+7 = 60 : 9 = 6,7=7

25

sagnis wliuri niSani

moswavle TiToeuli semestris bolos iRebs sa-

gnis semestrul Sefasebas. wlis bolos maswavle-

beli am ori semestruli Sefasebis saSualo ariT-

metikulis gamoTvliT saganSi saboloo niSans

wers. sagnis wliuri niSani mrgvaldeba mTelis

sizustiT (magaliTad, 7.25 mrgvaldeba 7-mde, 9.5

mrgvaldeba 10-mde).

Tu saskolo saswavlo gegma iTvaliswinebs

wliuri gamocdis Catarebas da gansazRvrulia,

rom am gamocdis niSanic aisaxeba wliur niSanze

(ix. zemoT, gamocdis tipebi, wliuri (saswavlo

wlis damamTavrebeli) gamocda), maSin sagnis wliu-

ri niSani sami Sefasebis saSualo ariTmetikulia

(damrgvalebuli mTelis sizustiT).

saerTo wliuri niSani

saerTo wliuri niSani gamoiTvleba safexuris

farglebSi moswavlis klasidan klasSi gadayvanis

miznebisTvis.

saerTo wliuri niSani erTi niSniT unda ga-

moixatebodes. am niSnis gamoTvla xdeba Semdegi

formuliT: vkrebT erovnuli saswavlo gegmiT ga-

Tvaliswinebuli yvela savaldebulo sagnis (me-11

da me-12 klasebis SemTxvevaSi, agreTve, savalde-

bulo arCeviTi sagnis/sagnebis/programis) wliur

niSans da jams vyofT niSnebis saerTo raodeno-

baze. saerTo wliuri niSani mrgvaldeba meaTedis

sizustiT (magaliTad, 7.14 mrgvaldeba 7.1-mde,

8.15 mrgvaldeba 8.2-mde, xolo 9.27 mrgvaldeba

9.3-mde). aRniSnulidan gamonakliss warmoadgens

SemTxveva, rodesac niSani, romelic metia 5.0-ze

da naklebia 5.1-ze mrgvaldeba 5.1-mde.

safexuris saerTo niSani

safexuris saerTo niSani gamoiTvleba imave prin-

cipiT, romliTac iTvleba saerTo wliuri ni-

Sani, anu vajamebT safexuris manZilze naswavli

sagnebis yvela wliur niSans (mag. maTematika me-

10 klasi, qarTuli me-10 klasi, maTematika me-11

klasi, qarTuli me-11 klasi, maTematika me-12 kla-

si, qarTuli me-12 klasi da a.S.) da vyofT niSne-

bis saerTo raodenobaze. safexuris saerTo ni-

Sani mrgvaldeba meaTedis sizustiT (magaliTad,

6.55 mrgvaldeba 6.6-mde, 7.58 mrgvaldeba 7.6-mde,

xolo 9.43 mrgvaldeba 9.4-mde). aRniSnulidan ga-

monakliss warmoadgens SemTxveva, rodesac niSani,

romelic metia 5.0-ze da naklebia 5.1-ze mrgval-

deba 5.1-mde.

saqarTvelos teritoriaze 2008 wlis agvisto-

Si ruseTis federaciis mxridan ganxorcielebu-

li samxedro agresiis Sedegad dazaralebuli im

moswavleebisaTvis, romlebisTvisac ver xerxdeba

zogadi ganaTlebis safexurebSi Semavali sagnebis

wliuri niSnebis amsaxveli dokumentaciis moZieba,

zogadi ganaTlebis safexuris saerTo niSani ga-

moiTvleba zogadsaganmanaTleblo dawesebuleba-

Si arsebuli am moswavleTa mier gavlili sagnebis

wliuri niSnebis amsaxveli dokumentaciis safu-

Zvelze.

dawyebiTi safexuri daZleulad CaiTvleba, Tu

moswavlis saerTo safexuris niSani (damrgvalebis

Semdeg) iqneba aranakleb 5.1-isa, rac aZlevs mas

sabazo safexurze swavlis gagrZelebis uflebas.

sabazo safexuri daZleulad CaiTvleba, Tu



safexuris daZlevasafexuris daZleva

sabazo ganaTlebis atestatis aRebis an saSualo

safexurze gadasvlis uflebas.

saSualo safexuri daZleulad CaiTvleba, Tu



saatestato gamocdaze gasvlis uflebas.

saerTo wliuri an saerTo safexuris niSani 8, 9 da

10 gulisxmobs wlis an safexuris warCinebiT dam-

Tavrebas. yoveli wlis bolos TiToeuli safexu-

risaTvis unda moewyos saerTo Sekreba, romelzec

warCinebul moswavleebs waradgenen warCinebis xa-

risxis mixedviT. SesaZleblobebis mixedviT, sko-

las SeuZlia aseTi moswavleebis dajildovebac.

aseTi RonisZiebebi mniSvnelovnad zrdis akade-

miuri moswrebisadmi interess moswavleebSi.

skolam wlis bolos sajarod unda gamoacxados

mxolod warCinebulebis vinaoba. dauSvebelia yve-

la moswavlis qulebis sajarod gamocxadeba. na-

klebad warmatebulTa vinaobis skolis masStabiT

gamocxadebam SeiZleba mniSvnelovnad daTrgunos

aseTi moswavleebi da uaryofiTad imoqmedos maT

momaval warmatebebze. piri, romlis saSualo sa-

fexuris saerTo niSania 10 damrgvalebis gareSe,

moswavleebis akademiuri miRwevebis aRiarebamoswavleebis akademiuri miRwevebis aRiareba

iRebs sruli zogadi ganaTlebis oqros medalo-

snis atestats. piri, romlis saSualo safexuris

saerTo niSani meaTedebamde damrgvalebis Sedegad

aris 9.8 da 9.9, iRebs sruli zogadi ganaTlebis

vercxlis medalosnis atestats.

pirze, romelmac winamdebare saswavlo geg-

miT gaTvaliswinebuli saSualo safexuris sagani/

sagnebi warCinebiT daZlia eqsternatis formiT,

oqrosa da vercxlis medalosnis atestati ar ga-

icema.

saqarTvelos teritoriaze 2008 wlis agvisto-

Si ruseTis federaciis mxridan ganxorcielebuli

samxedro agresiis Sedegad dazaralebul moswa-

vleze sruli zogadi ganaTlebis oqros medalo-

snis atestati gaicema, Tu am moswavlis niSnebis

amsaxveli zogadsaganmanaTleblo dawesebulebaSi

arsebuli dokumentaciis safuZvelze, misi saSu-

26

alo safexuris saerTo niSania 10 damrgvalebis

gareSe, xolo Tu moswavlis saSualo safexuris

saerTo niSani meaTedebamde damrgvalebis Sedegad

aris 9.8 da 9.9, moswavleze gaicema sruli zogadi

ganaTlebis vercxlis medalosnis atestati.

Tu skolas yavs specialuri saganmanaTleblo

saWiroebis mqone moswavle (SemdgomSi - sssm mo-

swavle), skolam unda SeimuSaos misi saswavlo mi-

znebi, rac gulisxmobs, rom unda ganisazRvros

moswavlis mosalodneli akademiuri winsvla da

swavlisaTvis Sesabamisi da aucilebeli pirobebi,

gaTvaliswinebuli unda iyos moswavlis janmrTe-

lobis mdgomareobis (gauaresebis) gavlena akade-

miur moswrebaze.

sssm moswavlis akademiuri moswrebis Sefaseba

xdeba imave principiT, romliTac xdeba nebismi-

ri sxva moswavlis akademiuri moswrebis Sefaseba.

im SemTxevaSi, rodesac sssm moswavle ganaTlebas

iRebs modificirebuli saswavlo gegmiT, fasdeba

moswavlis mier modificirebuli saswavlo gegmiT

gansazRvruli miznebis miRwevis done. moswavle,

romelic warmatebiT sZlevs modificirebul sa-

swavlo gegmas, fasdeba maRali quliT.

skolam saswavlo wlis dasawyisSi, erovnuli saswavlo gegmiT gansazRvruli principebis Sesabamisad,

unda daazustos moswavleebis Sefasebis is sistema, romliTac ixelmZRvanelebs misi yvela maswavlebeli.

skolam unda daadginos:

a) ra aris is minimaluri barieri, romelic moeTxoveba moswavles imisaTvis, rom klasidan klasSi

gadavides;

b) ra aris is minimaluri barieri, romlis gadalaxvac moeTxoveba moswavles imisaTvis, rom sagani

daZleulad CaeTvalos. minimaluri barieris dadgenisas, skolam unda gaiTvaliswinos, rom safexuris

warmatebiT damTavrebisTvis, moswavles unda hqondes saerTo safexuris qula, aranakleb 5.1-isa

(damrgvalebis Semdeg), garda am gegmiT dadgenili gamonaklisi SemTxvevebisa. es ki niSnavs imas, rom

misi qulebi klasebis mixedviTac sakmarisi unda iyos imisaTvis, rom am Sedegs miaRwios;

g) rogor unda aRidginos moswavlem gacdenili masala, dasWirdeba Tu ara mas damatebiTi gakveTilebi

da sxv.;

d) iniSneba Tu ara gamocda/gamocdebi? Tu skola niSnavs aseT (wliur) gamocdas, unda ganisazRvros

romel safexurze da romel sagnebSi? eqneba Tu ara am gamocdaze miRebul qulas zegavlena wliur

niSanze;

e) saskolo saswavlo gegmiT gaTvaliswinebuli damatebiTi savaldebulo sagnis/ sagnebis Sefasebis

principebi.

specialuri saganmanaTleblo saWiroebis mqone (sssm) specialuri saganmanaTleblo saWiroebis mqone (sssm)

moswavlis akademiuri moswrebis Sefasebamoswavlis akademiuri moswrebis Sefaseba

skolis mier misaRebi gadawyvetilebebi SefasebasTan dakavSirebiTskolis mier misaRebi gadawyvetilebebi SefasebasTan dakavSirebiT

მოსწავლის სახელი, გვარიმოსწავლის სახელი, გვარი

საინტერესო შესავალი (პრობლემის იდენტიფიცირება) 1

კვლევების/ნაშრომის წარმოჩენის უნარი 1

შემოქმედებითი უნარი 1

prezentaciis Sefasebis rubrikaprezentaciis Sefasebis rubrika

am SemTxvevaSi moswavleebs TiToeul kriteriumSi eniWeba nuli an erTi qula da saboloo qulis ga-

mosayvanad iTvleba maTi jami. maqsimaluri jami aris aTi qula.

V. Sefasebis rubrikis nimuSebi:V. Sefasebis rubrikis nimuSebi:

27

პრობლემის გადაჭრის გზების შეთავაზება 0

თემის გასაგებად წარმოდგენა (ლოგიკური ჯაჭვი) 0

საუბარი (გამართულობა, ტემბრი) 1

თვალსაჩინოებების გამოყენება 0

აუდიტორიასთან კონტაქტი 1

ინფორმაციის ფლობის უნარი (ადეკვატური კითხვა-პასუხი) 1

დროის ლიმიტის დაცვა 0

ჯამი 6

proeqtis Sefasebis ganzogadebuli rubrikaproeqtis Sefasebis ganzogadebuli rubrika

maqsimaluri jamuri qulis gayofiT samze moxdeba mogrovili qulebis aTqulian Sefasebaze gadayvana

ელემენტარულიელემენტარული1 ქულა1 ქულა

მისაღებიმისაღები2 ქულა2 ქულა

ოსტატურიოსტატური3 ქულა3 ქულა

1.მიზანი1.მიზანიარ არის კარგად გამოკვეთილი, ბუნდოვანია

ხდება ერთ მიზანზე ფოკუსირება

კარგად გამოკვეთილი მიზნები, მარტივად აღსაქმელი

2.ორგანიზება 2.ორგანიზება

სუსტად ორგანიზებული, არ არის იდეებს შორის ლოგიკური ჯაჭვი, რაც აბნევს მკითხველს/მსმენელს

გააზრებულია თანმიმდევრულობა, ორგანიზების ნიშნებით, ზოგი გადასვლა იდეებს შორის არის მარტივი, ზოგი გაუგებარი

კარგად ორგანიზებული ფორმატი, ლოგიკური გადასვლა ერთი იდეიდან მეორეზე, ორგანიზება ზრდის პროექტის ეფექტურობას

3.შინაარსის 3.შინაარსის კორექტულობაკორექტულობა

გვხვდება ხშირი შეუსაბამო, მცდარი ინფორმაცია, შეყავს შეცდომაში მკითხველი/მსმენელი

ძირითადად კორექტულია, ზოგიერთი შეუსაბამო ან მცდარი ინფორმაციით

მთლიანად კორექტული, ფაქტები ზუსტი და მკაფიო

4.ენობრივი 4.ენობრივი გამართულობაგამართულობა

ენობრივად გაუმართავი, ხშირი შეცდომებით

ენობრივად გამართული, მცირე შეცდომებით

ენობრივად გამართულია, დაცულია პუნქტუაციის ნიშნები

5.კვლევა5.კვლევა

კვლევა არაეფექტურადაა დაგეგმილი, გამოყენებული წყარო არ არის სანდო, ანალიზი ზედაპირულია

კვლევა დაგეგმილია, მაგრამ ჯგუფის პოტენციალი მთლიანად არ არის გამოყენებული, შეზღუდული რაოდენობის წყაროებია გამოყენებული, ანალიზი მისაღებია

კვლევა სწორად არის დაგეგმილი, გამოყენებულია არაერთი წყარო (ავტორიტეტული კვლევები და მოპოვებული მასალები საველე კვლევიდან) და ანალიზი სიღრმისეულია

6.თვალსაჩინოებები6.თვალსაჩინოებები

თვალსაჩინოებები ხშირად შინაარსთან შეუსაბამოა, ან არ არის ჯგუფის მიერ შექმნილი

თვალსაჩინოებების კავშირი შინაარსთან არის, მაგრამ ერთფეროვანია, გამოიყენება მოძიებული და ჯგუფის მიერ შექმნილი

მრავალფეროვანი, შინაარსის შესატყვისი, აკურატულად შესრულებული

7.შემოქმედებითობა7.შემოქმედებითობამცირე შემოქმედებითი ენერგიის დანახარჯი ჯგუფის მხრიდან

ზოგჯერ ჩანს ჯგუფის ორიგინალური აზრები და ეხმარება პროექტის უკეთ წარმოჩენაში

ჩანს ჯგუფის ორიგინალობა, სიახლე და თავისებური ხედვა, რაც პროექტს საინტერესოს ხდის

28

8.კავშირები 8.კავშირები საგნებთანსაგნებთან

არ ჩანს ჯგუფის კომპეტენცია საგნებში, გვხვდება ფაქტების უზუსტო ინტერპრეტირება

არის მოსაზრებების კავშირი ერთ ან ორ საგნიდან მიღებულ ცოდნასთან

ხდება მთავარი მოსაზრებების დაკავშირება სხვადასხვა საგნებიდან მიღებულ ცოდნასთან, რაც მიუთითებს მრავალი მიმართულებით ჯგუფის კომპეტენტურობაზე

9.დასკვნები9.დასკვნებიარ არის ჩამოყალიბებული დასკვნები

დასკვნები ჩამოყალიბებულია კვლევის ადეკვატურად, მაგრამ არ არის მკაფიო

დასკვნებში არის სიახლე (ორიგინალობა), ლოგიკური კავშირი კვლევასთან და ჩამოყალიბებული მკაფიოდ

10.პრეზენტაცია10.პრეზენტაცია

ეფექტურად არ არის წარმოჩენილი პროექტის არსი, უჭირს აზრის ჩამოყალიბება და პასუხების გაცემა, არ არის მიზნობრივად გამოყენებული თვალსაჩინოებები

ბუნდოვნად ჩამოყალიბებული პროექტის არსს, იყენებს თვალსაჩინოებებს, პასუხობს შეკითხვების უმეტესობას

ნათლად ჩამოყალიბებული პროექტის არსი, მკაფიო მეტყველება, აუდიტორიაზე გათვლილი, ძირითადი იდეებია გაშლილი, იყენებს თვალსაჩინოებებს და პასუხობს ყველა კითხვას

referatis Sefasebis rubrikareferatis Sefasebis rubrika

am SemTxvevaSi me-3 da me-5 kriteriumebi fasdeba 0-2 quliT, xolo yvela danarCeni 0 an 1 quliT.

maqsimaluri jami aris aTi qula.

მოსწავლის სახელი, გვარიმოსწავლის სახელი, გვარი1.

1.მიზანი/თეზისი – კვლევის შედეგად გამოთქმული ძირითადი იდეა 1

2.რეფერატის ორგანიზება 1

3.შინაარსის კორექტულობა, ფაქტობრივი საიმედოობა 2

4.ენობრივი გამართულობა 0

5.კვლევა 2

6.ილუსტრაციები/ თვალსაჩინოებები1 1

7.შეთავაზებული მოსაზრების არგუმენტებითა და მაგალითებით გამყარება 1

8.დასკვნები 1

ჯამი 9

diskusiis Sefasebis rubrikadiskusiis Sefasebis rubrika

konkretul moswavles TiToeuli kriteriumis gaswvriv eniWeba Sesabamisi qula, jamdeba yvela

kriteriumSi miRebuli qulebi da iyofa eqvsze (gamoiTvleba maTi saSualo ariTmetikuli)

III დონე (8-10 ქულა)III დონე (8-10 ქულა) II დონე (5-7 ქულა)II დონე (5-7 ქულა) I დონე (1-4 ქულა)I დონე (1-4 ქულა)

მოსმენამოსმენაყოველთვის უსმენს და თვალყურს ადევნებს ორატორს

ხშირად უსმენს და უყურებს ორატორს

იშვიათად უსმენს და უყურებს ორატორს

საუბარისაუბარი მკაფიოდ მეტყველებს და უყურებს მსმენელებს

ძირითადად მეტყველება გასაგებია და უყურებს მსმენელებს

მეტყველება არამკაფიოა, მსმენელებს უჭირთ გაგება

29

არავერბალური არავერბალური კომუნიკაციაკომუნიკაცია

შეუძლია ეფექტურად აღიქვას და გამოიყენოს არავერბალური კომუნიკაციის ფორმები (თვალით, ჟესტებით, გამომეტყველებით, ხმით)

ხშირად შეუძლია დაამყაროს არავერბალური კონტაქტი

იშვიათად იყენებს არავერბალურ კომუნიკაციის ფორმებს

მონაწილეობამონაწილეობა

უჩვენებს ინტერესს დისკუსიის თემისადმი საჭირო კომენტარებითა და აზრების გამოთქმით

ძირითადად გამოხატავს ინტერესს. კომენტარები და აზრები ყოველთვის არაა თემის გარშემო

მცირე ინტერესი აქვს. არ გამოხატავს ან ვერ უკავშირებს თავის მოსაზრებებს სადისკუსიო თემას

კოოპერაციაკოოპერაცია

თანამშრომლობს თანაკლასელებთან, აცლის სხვებს აზრის გამოთქმას და იცავს დისკუსიის წესებს

ძირითადად თანამშრომლობს თანაკლასელებთან, ზოგჯერ ერთვება სხვის საუბარში, ძირითადად იცავს დისკუსიის წესებს

იშვიათად თანამშრომლობს და იცავს დისკუსიის წესებს.

მოსაზრების მოსაზრების არგუმენტირებაარგუმენტირება

მოსაზრება ორიგინალურია და გამყარებულია ფაქტებით, ცნებებით. არის ლოგიკური კავშირი საკითხთან

მოსაზრების გასამყარებლად გამოყენებულია სადავო ფაქტები და ცნებები

მოსაზრება მოკლებულია ლოგიკურ კავშირს საკითხთან და არ არის გამყარებული ფაქტებით

Semajamebeli davalebis konkretuli magaliTi istoriaSi: Semajamebeli davalebis konkretuli magaliTi istoriaSi:

dawereT Tema : ,,pirveli jvarosnuli laSqroba‘’.

a) CamoayalibeT kvlevis ZiriTadi idea, Tezisi

b) daicaviT referatis struqtura (Sesavali, ZiriTadi nawili, daskvna) da Temas daurTeT

bibliografia, romelSic miuTiTebT gamoyenebul literaturas.

g) saTanado faqtobrivi masala imgvarad daamuSaveT, rom saSualeba mogeceT imsjeloT Semdeg

sakiTxebze:

ratom da rogor ganviTarda evropelTa eqspansia axlo aRmosavleTSi•

ra iyo ganmapirobebli mizezebi•

ra Sedegebi mohyva am laSqrobas•

d) msjelobisas ganixileT gansxavebuli poziciebi, SeajereT, CamoayalibeT Tqveni pozicia da

daasabuTeT igi;

e) referatis srulyofilad dasamuSaveblad da argumentirebis SesaZleblobisTvis: gaecaniT da

daamuSaveT pirveladi da meoradi wyaroebi (moiZieT samecniero literatura/ samecniero internet-

masala)

referatis Sefasebis rubrikareferatis Sefasebis rubrika

მიზანი/თეზისი – მიზანი/თეზისი – კვლევის ძირითადი კვლევის ძირითადი იდეის ჩამოყალიბებაიდეის ჩამოყალიბება

0-1

0 ქულა - კვლევის მიზანი არ არის განსაზვრული / სწორად არ არის კვლევის მიზნის განსაზღვრული.

_

1 ქულა - შერჩეულ თემასთან მიმართებაში მკაფიოდ ხდება იმ კითხვების წარმოჩენა შესავალში, რომლებზეც არის პასუხი გაცემული რეფერატში

30

რეფერატის რეფერატის ორგანიზება ორგანიზება (რეფერატის (რეფერატის სტრუქტურა-სტრუქტურა-შესავალი, ძირითადი შესავალი, ძირითადი ნაწილი, დასკვნები) ნაწილი, დასკვნები) და გამოყენებული და გამოყენებული რესურსი, რის ბაზაზეც რესურსი, რის ბაზაზეც შეიქმნა რეფერატიშეიქმნა რეფერატი

0-1

0 ქულა - არაა გამოკვეთილი რესურ-სები, რის საფუძველზეც შესრულდა რეფერატი, ნაშრომს არ აქვს სტრუქტურა, რეფერატს არ აქვს ადექვატური ბიბლიოგრაფია

_

1 ქულა - კარგად ჩანს რა ბაზაზე შეასრულა მოსწავლემ რეფერატი; შემოთავაზებული ბიბლიოგრაფია სამეცნიერო ნაშრომებითაა დაკომპლექტებული.

შინაარსის შინაარსის კორექტულობა, კორექტულობა, ფაქტობრივი ფაქტობრივი საიმედოობასაიმედოობა

0-2

0 ქულა - მოძიებული მასალა ძალიან მწირია, არ იცნობს პირველად წყაროებს, მეორადი წყაროებიც არაა დამუშავებული.

1 ქულა - მოძიებული მასალა შეიცავს პირველად და მეორად წყაროებს, თუმცა წარმოდგენილი წყაროები ზედაპირულადაა დამუშავებული, ანუ მოსწავლე მხოლოდ ნაწილობრივად გაიაზრებს მასალას.

2 ქულა - იცნობს პირველად და მეორად წყაროებს, მოხმობილი ფაქტები სანდოა,რადგან სწორად ხდება წყაროს ამოკითხვა; პირველადი და მეორადი წყაროები სათანადოდაა დამუშავებული, მოსწავლე ავლენს კრიტიკული დამოკიდებულებას წყაროსადმი

ენობრივი ენობრივი გამართულობაგამართულობა 0-1

0 ქულა - ენა გაუმართავია, აზრები არათანმიმდევრულადაა გადმოცემული.

_ 1 ქულა - ენა ნათელი და გასაგებია,მსჯელობა თანამიმდევრული.

კვლევა (წყაროების კვლევა (წყაროების ურთიერთშეჯერებისა ურთიერთშეჯერებისა და შეპირისპირების და შეპირისპირების საფუძველზე საფუძველზე საკუთარი ვარაუდების საკუთარი ვარაუდების შემუშავება)შემუშავება)

0-2

0 ქულა - მოსწავლეს არ გააჩნია არავითარი ვარაუდი/ები თემასთან მიმართებაში, მისი რეფერატი ორიგინალური ნაშ-რომის შთაბეჭდილებას არ ქმნის; მოსწავლე არ ავლენს წყაროების ანალიზის უნარს, შეიმჩნევა პლაგიატობა.

1 ქულა - მოსწავლე გარკვეულწილად ავლენს წყაროების ანალიზის უნარს, თუმცა უჭირს წყაროებში ფაქტებისა და ვარაუდების გარჩევა, შესაბამისად მათ მიერ გამოთქმული ზოგიერთი ვარაუდი საფუძველს მოკლებულია.

2 ქულა - მოსწავლე კარგად განასხვავებს ფაქტსა და ვარაუდს, სათანადოდ ამუშავებს პირველად და მეორად წყაროებს, მათი გაანალიზების საფუძველზე გამოთქვამს სათანადო ვარაუდები, თანამიმ-დევრულად დალა-გებული მასალის საფუძველზე ახერხებს თავისთვის საინტერესო კითხვებზე პასუხი იპოვოს.

ილუსტრაციები/ ილუსტრაციები/ თვალსაჩინოებები2თვალსაჩინოებები2 0-1 _ _ _

შეთავაზებული შეთავაზებული მოსაზრების მოსაზრების არგუმენტებითა არგუმენტებითა და მაგალითებით და მაგალითებით გამყარებაგამყარება

0-2

0 ქულა - არ აქვს საკუთარი პოზიცია/საკუთარ პოზიციას ვერ ამყარებს არგუმენტებით,

1 ქულა - ცდილობს შემოგვთავაზოს საკუთარი ხედვა საკითხთან მიმართებაში, თუმცა მყარად ვერ გრძნობს თავს მასალასთან დამოკიდებულებაში და საკუთარ პოზიციის დაცვა უჭირს.

2 ქულა - ავლენს საგნის კარგ ცოდნას, დამუშავებული მა-სალის მოშველიებით კარგად აყალიბებს საკუთარ პოზიციას და ამყარებს მას არგუმენტებით; მსჯელობს თამამად, ანგარიშს უწევს, მაგრამ ბრმად არ ენდობა ავტორიტეტებს.

8. დასკვნები8. დასკვნები 0-1

0 ქულა - რეფერატში მოცემული დასკვნები არაარგუმენტირებული და მცდარია

1 ქულა - აჯამებს იმ შედეგებს, რაც მისცა კვლევამ და კარგად ახერხებს ამის მკითხველამდე მიტანას.

ჯამური ჯამური ქულაქულა

31

warmoadgineT Tema — ,, germaniis kompleqsuri daxasiaTeba”,

a) ganixileT Semdegi sakiTxebi: 1) germaniis fizikur-geografiuli mdebareoba, 2) bunebrivi

resursebi, 3) mosaxleoba (sqesobriv-asakobrivi struqtura, migracia, ekonomikurad aqtiuri

mosaxleoba) 4) ekonomikuri mdgomareoba (meurneobis dargebi, transporti), 5) politikuri

mdgomareoba (politikuri struqtura).

b) imsjeleT da gamoitaneT daskvnebi (qveynis adgili msoflio politikur rukaze da misi

ganviTarebis momavali perspeqtivebi).

standarTan Sesabamisoba — magaliTi SesabamisobaSia X klasis istoriis standartis mimarTulebis —

istoriuli interpretacia da kvleva — me-4, me-5, me-6, me —7 Sedegebsa da mimarTulebis — komunikacia

— me-8 SedegTan; aseve XI klasis istoriis standartis mimarTulebis — saxelmwifo mmarTveloba da

politika — me-5 SedegTan.

Semajamebeli davalebis konkretuli magaliTi geografiaSi:Semajamebeli davalebis konkretuli magaliTi geografiaSi:

Sefasebis kriteriumebiSefasebis kriteriumebi

განიხილავს პირველ ხუთ საკითხს

0-1-2 0 ქულა - ზედაპირულად განიხილავს მხოლოდ ერთ ან ორ საკითხს

1 ქულა - განიხილავს დავალებაში მოცემული საკითხების ნახევარზე მეტს

2 ქულა - განიხილავს ხუთივე საკითხს

იცავს შინაარსობრივ თანამიმდევრობას

0-1

0 ქულა - არათანამიმდევრულად გადადის ერთი საკითხიდან მეორეზე.

------------------ 1 ქულა - თანმიმდევრულად განიხილავს საკითხებს

ავლენს ანალიზისა და კრიტიკულ აზროვნებს უნარს

0-2

0 ქულა - ყურადღებას ამახვილებს მხოლოდ ფაქტებზე, არ ავლენს კრიტიკული აზროვნების უნარს.

1 ქულა აანალიზებს ერთ-ორ საკიტხს და მათ მიმართ გამხატვს საკუთარ დამოკიდებულებას

2 ქულა მოსწავლე აანალიზებს მასალაში მოცემულ საკითხებს, გამოხატავს მათთან დაკავშირებით საკუთარ პოზიციას

იყენებს თვალსაჩინოებებს 0-1

0 ქულა - თვალსაჩინოება არ არსებობს ან ძალიან მწირია

------------------ 1 ქულა - მოხსენებას ახლავს მრავალფეროვანი თვალსაჩინოება

საუბრობს გარკვევით და გამართულად

0-10 ქულა - საუბრობს გაურკვევლად, ჭირს აზრის გამოტანა

1 ქულა - საუბრობს გარკვევით, გაართულად მეტყველებს

პასუხობს დასმულ კითხვებს, ავლენს შესწავლილი საკითხების ცოდნას

0-10 ქულა-საერთოდ ვერ პასუხობს აუდიტორიის მიერ დასმულ კითხვებს,

1ქულა-ადეკვატურად პასუხობს კითხვებს, ავლენს ცოდნასა და ანალიზის უნარს

იცავს დროის ლიმიტს 0-1 0 ქულა - არ იცავს დროის

ლიმიტს1 ქულა - დროის ლიმიტი დაცულია

გამოაქვს დასკვნა/ები 0-1-2

0 ქულა - ვერ გამოაქვს დასკვნა/გამოაქვს არადეკვატური დასკვნა/ები.

1ქულაგამოაქვს გარკვეული დასკვნები, მაგრამ ვერ ასაბუთებს მათ.

2 ქულა -გამოაქვს საინტერესო დასკვნები, განმარტავს მათ სოციალურ-ეკონომიკური კონტექსტის და მნშვნელოვანი ფაქტორების გაანალიზების საფუძველზე, მსჯელობა საინტერესოა და დამაჯერებელი.

standarTan Sesabamisoba — Semajamebeli davaleba SesabamisobaSia XI klasis geografiis standartis meore

SedegTan: geo.XI.2. moswavles SeuZlia socialur-ekonomikuri xasiaTis globaluri problemebis

32

swo ri leq si kis ga mo ye ne ba swo ri leq si kis ga mo ye ne ba

gak ve Til ze swo ri leq si kis ga mo ye ne ba xels uwy-

obs mos wav le eb Si swav le bis pri o ri te te bis ga Ta-

vi se bas. mniS vne lo va ni a, mas wav le be li xSi rad iye-

neb des iseT fra zebs, rom le bic Se i ca ven az rov-

ne bas Tan da kav Si re bul sity vebs: „mo vi fiq roT,

amo vic noT, ga vi az roT, da va xa ris xoT, Se va fa soT“.

swav le bis pro ces Si ase ve xSi rad un da da is vas ise-

Ti Se kiTx ve bi, rom le bic xels uwy obs da sti muls

aZ levs az rov ne bas. sko lam un da Ca mo a ya li bos

fiq ris kul tu ra da Se sa ba mi si ga re mo fiq ri saT-

vis. mas wav le be li amas da va le beb sa da gak ve Ti leb-

ze ga mo ye ne bu li leq si kiT un da uwy ob des xels.

mos wav les ar un da eSi no des sa ku Ta ri az ris ga-

moT qmis.

kav Si re bi sag nebs So ris kav Si re bi sag nebs So ris

sko la Si mi Re bu li ga moc di le ba, cod na da unar -

Cve ve bi ada mi ans un da aZ lev des Se saZ leb lo bas,

sam ya ro aRiq vas mTli a no ba Si. Se sa ba mi sad, sag ne bi,

rom le bic sko la Si is wav le ba, un da iT va lis wi neb-

des er Tma neT Tan mWid ro kav Sirs. unar -Cve ve bi da

sa ba zo cod na, ro mel Ta gan vi Ta re bac un da mox-

des sko la Si, un da iyos im de nad far To pro fi-

lis, rom da ex ma ros mos wav les war ma te bis miR we-

va Si ara erT ro me li me, ara med ne bis mi er sfe ro Si,

ro mel Sic is ga ag rZe lebs moR va we o bas.

aq cen ti mra val mxriv per speq ti va ze aq cen ti mra val mxriv per speq ti va ze

mov le ne bis Se fa se ba, iq ne ba es is to ri u li, fi zi-

ku ri Tu es Te ti ku ri, un da mox des mra va li kuTx-

iT. sas wav lo ma sa lis mra va li kuTx iT Se fa se ba

xels uwy obs mos wav le eb Si kri ti ku li az rov ne bis

Ca mo ya li be bas, rac au ci le be lia ste re o ti pe bis

daZ le vi saT vis. sa az rov no kiTx vas mra va li swo ri

pa su xi aqvs. sko lis mo va le o ba a, da ex ma ros mos-

wav le ebs am swo ri pa su xe bis aR mo Ce na Si prob le mis

sxva das xva kuTx iT Se fa se bi sas. sko lam au ci leb-

lad un da Se uwy os xe li sas wav lo da we se bu le ba Si

mra val fe rov ne bis ar se bo bas ara mar to mos wav le-

e bis in te re se bis gaT va lis wi ne biT, ara med enob ri-

vi, re li gi u ri Tu eT ni ku ri gan sxva ve bu lo bi sad mi

pa ti vis ce mis gziT da sxva das xva ide i sa da aR mo-

Ce nis da fa se biT.

aq cen ti pi rov nu li Rir se be bis aq cen ti pi rov nu li Rir se be bis

gan vi Ta re ba ze gan vi Ta re ba ze

sko lam gan sa kuT re bu lad un da mi aq ci os yu radR e-

ba ise Ti Ri re bu le be bis gan vi Ta re bas, ro go ri caa

Rir se ba, sa mar Tli a no ba, ur Ti er Tpa ti vis ce ma,

sxvi si az ris mos me na da aRi a re ba. mniS vne lo va ni a,

rom sko la Si di di yu radR e ba mi eq ces ise Ti gav-

rce le bu li se nis aR mof xvras, ro go ri caa pla gi-

a to ba (a nu sxvi si az re bis miT vi se ba). sko la un da

qmni des iseT at mos fe ros, sa dac sxvi si, mos wav li-

sa Tu mas wav leb lis, mec ni e ri sa Tu mwer lis az re-

bis sa kuT rad ga sa Re ba sir cxvi lad iT vle ba. mos-

wav lem un da ga i az ros, rom sxvi si naS ro mis miT-

vi se ba da sa ku Tar miR we vad ga mocx a de ba ise Ti ve

qur do ba a, ro go ric sxvi si niv Tis mi sa kuT re ba.

mniS vne lo va ni a, rom mas wav le be li pi rad ma ga liT-

ze aC ve neb des mos wav les, ras niS navs sa mar Tli a-

no ba da ur Ti er Tpa ti vis ce ma.

dis cip li na dis cip li na

sko lam un da ga nu vi Ta ros mos wav le ebs sa ku Ta ri

mo va le o be bis ga az re bis da sa zo ga do eb ri vi wes ri-

gis dac vis unar -Cve ve bi. mas wav leb le bis ma ga li Ti

ga dam wyve tia sko la Si mSvi di da saq mi a ni ga re mos

Se saq mne lad. sko la Si nor ma lu ri at mos fe ros

da sa ner gad ase ve ga dam wyve tia mos wav le e bi saT-

vis imis Ca ner gvac, rom sko la ma Ti sa kuT re ba a.

mxo lod amis ga az re biT Se iZ le ba maT ua ri Tqvan

sas ko lo in ven ta ri sa Tu Se no bis gan zrax da zi a-

ne ba ze, sko leb Si uxe Si kon fliq te bis wa mowy e ba-

ze da sxva. ad mi nis tra ci u li zo me bi, rom leb sac

sko la iye nebs mos wav le e bis da sas je lad, ise un da

iyos or ga ni ze bu li, rom mos wav le Ta Rir se ba ar

Se i la xos. sko la Si dis cip li nis mxriv mniS vne lo-

van sa xel mZRva ne los un da war mo ad gen des sko lis

Si na ga na we si da qce vis ko deq si, ro mel sac yve la

mos wav le un da ic nob des. emo ci u ri da qce vi Ti

prob le me bis mqo ne mos wav le ebs so ci a lu ri qce vis

spe ci fi ku ri in struq ci e bi sWir de baT. maT nak le-

bad mkac ri ga re mo un da Se vuq mnaT da ga viT va li-

wi noT, rom yu radR e bis ga fan tu lo ba, im pul su ri

qce va, hi pe raq ti u ro ba sak ma od far To daa gav rce-

le bu li bav Sveb Si.

mos wav le Ta das wre ba mos wav le Ta das wre ba

Ta na med ro ve sa gan ma naT leb lo pro ce si mo iTx ovs

mos wav le e bis mxriv gan sa kuT re bul aq ti u ro ba. es

gu lis xmobs mos wav le e bis mi er ara mxo lod aq ti-

ur mo na wi le o bas ga naT le bis mi Re bis pro ces Si,

ara med Ta na to le bis swav lis pro ces Si mo na wi le-

o ba sac. gak ve Til ze jgu fu ri mu Sa o bi sas, pro eq-

teb Si mo na wi le o bi sas, war mod ge ne bis da geg mvi sa

Tu gan xor ci e le bi sas mos wav le e bi er Tma neTs ex-

ma re bi an sxva das xva kon cef ci is uke Te sad ga ge-

ba Si, unar -Cve ve bis da uf le ba- gan vi Ta re ba Si da

da mo ki de bu le be bis Ca mo ya li be ba Si. Se sa ba mi sad,

mos wav le e bis das wre bis uz run vel yo fa sko lis

er T-er Ti mniS vne lo va ni saz ru na vi a. mos wav le e-

bis das wre bis re gu la ru li aR ricx va, mi si ana li-

zi da prob le meb ze re a gi re ba sko lis di req ci is

pa su xis mgeb lo ba a. dam ri ge be li val de bu li a, mos-

wav lis mSo bel s/ka no ni er war mo mad ge nels mi a wo-

dos das wre bis we se bis Se sa xeb zus ti in for ma ci a,

ra sac ze dam xed ve lo bas uwevs sko lis di req to ri.

dam ri geb lis war dgi ne bis sa fuZ vel ze sko lis di-

req to ri val de bu lia we ri lo bi Ti for miT dro-

VI. me To di kis Zi ri Ta di ori en ti re biVI. me To di kis Zi ri Ta di ori en ti re bi

33

u lad Se aty o bi nos mos wav lis mSo bel s/ka no ni er

war mo mad ge nels mos wav lis mi er gak ve Ti lis /gak ve-

Ti le bis gac de nis faq ti sa da mis gan ga mom di na re

mo sa lod ne li Se de ge bis Se sa xeb.

das wre bis aR ricx va das wre bis aR ricx va

mos wav le Ta gac de ne bi aRi ricx e ba Jur nal Si. gak-

ve Ti leb ze mos wav le Ta das wre bis yo vel dRi u ri

aR ricx vis war mo e ba ze pa su xis mge be lia sag nis mas-

wav le be li.

sssm mos wav le e bis das wre ba da gac de ne bi sssm mos wav le e bis das wre ba da gac de ne bi

sko lam maq si ma lu ri Za lis xme va un da gas wi os imi-

saT vis, rom mos wav le e bi re gu la ru lad da es wron

gak ve Ti lebs. sssm mos wav le e bis mi er ga mow ve u li

gac de ne bi sa pa ti od Ca iT vle ba, Tu ki es ga mow ve-

u lia avad myo fo biT, mSob lis an me ur vis uu na ro-

biT, mok le va di a ni mog za u ro biT, ax lo na Te sa vis

gar dac va le biT. Tu gak ve Ti le bis gac de na aRe ma-

te ba or Tves, ma Sin sko la val de bu lia sssm mos-

wav li saT vis sa gan ma naT leb lo mom sa xu re ba uz-

run vel yos sax lis an sa a vad myo fos pi ro beb Si. Tu

sssm mos wav le mniS vne lov nad Ca mor Ca mo di fi ci-

re bu li sas wav lo geg miT da sa xul wli ur miz nebs,

sa qar Tve los ga naT le bi sa da mec ni e re bis sa mi nis-

tros mul ti dis cip li nu ri gun di da mos wav lis

mSo be li/ me ur ve er Tad iRe ben ga dawy ve ti le bas,

rom mos wav lem ga i me o ros aR niS nu li kla si.

gak ve Ti lis da geg mvagak ve Ti lis da geg mva

mas wav le be li gak ve Ti lis da geg mvisas ga mo yofs im

Zi ri Tad mo men tebs, rom lis Ses ru le ba sac sa Wi-

rod mi iC nevs gak ve Til ze. am miz niT igi win da win

ad gens geg mas. geg mis Sed ge ni sas igi xel mZRva ne-

lobs Sem de gi prin ci pe biT:

1. ras un da mi aR wi on mos wav le eb ma gak ve Til ze?

(Se de gi)

2. ro gor un da mi vaR wi oT sa sur vel Se degs?

3. ro gor ga vi goT, miR we u lia Tu ara Se de gi?

mas wav le be li sa gak ve Ti lo pro cess war mar Tavs

am kiTx veb ze pa su xe bi dan ga mom di na re. igi val de-

bu lia win da win gan sazR vros, ra Tan mim dev ro biT

Ca a ta rebs ama Tu im sa mu Sa os da ro gor ga a na wi-

lebs mas dro Si. Si na ar sob ri vad gak ve Ti li Sed ge-

ba sa mi fa zi sa gan:

pro vo ci re bapro vo ci re ba — am dros mas wav le be li ax dens

mos wav le Ta cod nis mo bi li ze bas kon kre tul sa-

kiTx Tan da kav Si re biT;

siR rmi se u li wvdo ma siR rmi se u li wvdo ma — igu lis xme ba ma sa lis

Ses wav la sxva das xva for miT — leq ci a, dis ku si a,

sa xel mZRva ne lo Si mo ce mu li teq sti sa da wya ro-

e bis gac no ba, sqe me bis gar Ce va- ga a na li ze ba, ru kis

Ses wav la da sxva.

ref leq sia anu ga az re baref leq sia anu ga az re ba — Se ma ja me be li eta pi,

rom lis dro sac xde ba mos wav lis Se moq me de bi Ti

da kri ti ku li az rov ne bis gan vi Ta re ba, pa ra le le-

bis gav le ba, mo saz re be bis ga moT qma da da sa bu Te-

ba, msje lo ba, ga dawy ve ti le bis mi Re ba, Se ja me ba.

mas wav leb lis wig nSi Cvens mi er Se mo Ta va ze bul

gak ve Ti lis mo de leb Si “gak ve Ti lis mi za ni” mi Ti-

Te bu li ar gvaqvs. igi nawilobriv warmodgenilia

moswavlis wignis yoveli gakveTilis dasawyis-

Si (Tematuri mizani anu ras Seityobs moswavle

mocemuli gakveTilidan), nawilobriv — yoveli

gakveTilis scenarSi mocemul “gansaviTarebel

unarebSi” (ra unarebi unda ganuviTaros maswavle-

belma moswavleebs), nawilobriv ki — “Sinaarsisa

da misaRwevi Sedegebis rukaSi” (gv. 11-21).

rac Se e xe ba gak ve Til ze ga mo sa ye ne bel ma sa las

— sa xel mZRva ne lo, rve u li, pas ta — Cav Tva leT,

rom mos wav les yve la gak ve Til ze Tan un da hqon-

des, xo lo sxva dam xma re ma sa le bi — ru ka, car ci,

da fa, Ta ba xis fur cle bi, flo mas te re bi, sqe me bi

da sxva Tval sa Ci no e ba — ga mo i ye ne ba mas wav leb lis

Se xe du le bi sa mebr da amas is Ta vad geg mavs yo ve-

li gak ve Ti li saT vis (ix. XI. sagakveTilo procesSi

gamosayenebeli resursebis sarekomendacio Ca-

monaTvali).

ase ve, mi Ti Te bu li ara gvaqvs, mag ram vgu lis-

xmobT, rom yo ve li gak ve Ti lis bo los mas wav le-

be li ax dens gak ve Ti lis Se ja me bas da mos wav le Ta

pa su xe bis ar gu men ti re bul Se fa se bas, ra sac sa gan-

ge bod gan vmar tavT mom dev no qve Ta veb Si.

gak ve Ti lis, Te mis, Ta vis Se ja me bagak ve Ti lis, Te mis, Ta vis Se ja me ba

gak ve Ti lis Se ja me ba xde ba prob le mur kiTx veb ze

pa su xe bis ga ce miT, mas wav leb lis mi er dis ku si e bis

das ru le bi Ta da maT Tvis Se ma ja me be li gan mar te-

be bis mi ce miT, di ag ra me bis Sed ge niT (ro gor ga ar-

Tva Ta vi klas ma sa mu Sa os). sa a mi sod gak ve Ti le bis

um rav le so bas (mos wav lis wig nSi) ax lavs Se ma ja-

me be li da va le be bi — sa kiTx is kvle va, Txzu le bis

da we ra, dis ku sia da sxv.

yo ve li Ta vis bo los mos wav lis wig nSi mo ce mu-

lia Ta vis Se ma ja me be li sa var ji So e bi: tes te bi da

da va le be bi, ro me lic mas wav le bels ex ma re ba mos-

wav lis cod nis dad ge na Si da, ama ve dros, Se saZ leb-

lo bas aZ levs Se a mow mos sa ku Ta ri Ta vi: ram de nad

SeZ lo gak ve Til Si, Te ma Si Tu Tav Si gan sazR vru li

miz ne bis gan xor ci e le ba.

34

1. g.i. — go neb ri vi ie ri Si.1. g.i. — go neb ri vi ie ri Si. am me To diT mas wav-

le be li sas wav lo miz nis Se sa ba mi sad ax dens Te mis

wi nas war Ser Ce va sa da Se kiTx vis sa xiT Ca mo ya li-

be bas.

2. v.d. — ve nis di ag ra ma.2. v.d. — ve nis di ag ra ma. me To dis sa xel wo de ba

ukav Sir de ba in gli se li ma Te ma ti ko sis, jon ve nis

sa xels. ve nis di ag ra ma Sed ge ba ori an me ti rgo-

li sa gan da iZ le va Se da re bi Ti ana li zis sa Su a le-

bas.

3. d.d. — dro is di ag ra ma.3. d.d. — dro is di ag ra ma. me To di ga mo i ye ne ba

faq te bi sa da mov le ne bis dros Tan da sa kav Si reb-

lad. igi sa Su a le bas aZ levs mos wav le ebs Tval sa-

Ci nod da a mu Sa von is to ri u li faq te bis, mov le ne-

bis Sem cve li di di teq ste bi da sa kiTx e bi.

4. 3-2-1 stra te gi a.4. 3-2-1 stra te gi a. me To di ga mo i ye ne ba teq stis

wa kiTx vis, Tval sa Ci no e bis daT va li e re bis, fil mis

nax vis, pro eq te bis das ru le bis Sem deg. me To dis

ga mo ye ne ba Sem de gi sa xiT xde ba: teq stis an /da wya-

ro e bis gac no bis Sem deg mas wav le be li sTxovs mos-

wav le ebs 2-3 wi na da de biT Ca mo we ron:

• 3 ram, ra mac da ma in te re sa;

• 2 ram, ris Se sa xe bac min da ga vi go;

• 1 ram, ris Se sa xe bac si a mov ne biT vim sje leb di.

es me To di zrdis mos wav le Ta mo ti va ci as gak ve-

Ti lis pro ces Si. mi si mi za nia mos wav lis gan wyo ba

sa gak ve Ti lo pro ce si sad mi da Te mis mi marT in te-

re sis gaR vi Ze ba. igi xels uwy obs az ris mo bi li ze-

bas da sxar tad ga moT qmis una ris ga mo mu Sa ve bas.

5. k.n.s. — kiTx va ni San Ta sis te miT.5. k.n.s. — kiTx va ni San Ta sis te miT. me To di ga-

mo i ye ne ba axa li gak ve Ti lis teq stze mu Sa o bi sas,

xels uwy obs ma sa lis aT vi se bas, aaq ti u rebs sa kiTx-

is Se sa xeb ar se bul cod nas, avi Ta rebs kri ti ku li

az rov ne bi sa da in for ma ci is da xa ris xe bis unars.

me To dis aR we ra:

mos wav le e bi teq stis kiTx vi sas ki de eb ze ake-

Te ben aR niS vnebs (sa sur ve lia — ub ra lo fan qriT):

“ ” — Tu in for ma cia nac no bi a, “+” — Tu in for-

ma cia axa li a, “—” Tu in for ma cia ma Ti az ris sa pi-

r is pi ro a, “?” — Tu ar eTan xme bi an an ga u ge ba ri a,

Sem deg mas wav le be li sTxovs mos wav le ebs Se av son

sqe ma:

+ — ?

Sem deg ki mar Ta ven dis ku si as da pa su xo ben mas-

wav leb lis mi er das mul Se kiTx vebs:

• ra iyo ise Ti, rac teq stis wa kiTx vam de ico-

diT?

• ra aR moC nda ise Ti, rac teq stis wa kiTx vam gas-

wav laT?

• ra iyo ise Ti, ri si sa pi ris pi roc ico diT (an;

ra sac ar eTan xme biT)?

• ra Se kiTx ve bi da ge ba daT?

6. 6. T-sqe ma-sqe ma — ga mo i ye ne ba sa pi ris pi ro mo saz re-

ba Ta ga mo saT qme lad, mov le ne bi sa Tu faq te bis Se-

sa pi ris pi reb lad da Se sa da reb lad, moq med gmir Ta

da sa xa si a Teb lad, in for ma ci is da sa xa ris xeb lad.

7. v.m.v. — vi ci, min da vi co de, vis wav le.7. v.m.v. — vi ci, min da vi co de, vis wav le. me To di

ga mo i ye ne ba sa gak ve Ti lo teq stze mu So bi sas. gviC-

ve nebs, ra is wav la mos wav lem am teq stiT, aZ li e-

rebs teq stis kiTx vi sa da mas ze mu Sa o bis mo ti va-

ci as, avi Ta rebs kiTx vis das mi sa da we ri Ti mety ve-

le bis unar -Cve vebs.

8. a.k.r. — aso ci a ci u ri kav Si re bis ru ka.8. a.k.r. — aso ci a ci u ri kav Si re bis ru ka. da fis

an fur clis cen trSi, sas wav lo miz ni dan ga mom di-

na re, iwe re ba sity va an fra za, ro mel sac lo gi ku-

rad ukav Si re ben imas, ris aso ci a ci a sac ga mo iw vevs

igi aR niS nul Te mas Tan da kav Si re biT. xels uwy obs

in for ma ci is Sek re bi sa da daj gu fe bis, Te mis ga az-

re bis, das kvne bis ga ke Te bis, Se moq me de bi Ti da lo-

gi ku ri az rov ne bis unar -Cve ve bis ga mo mu Sa ve bas.

9. Se kiTx ve bi — Ria an da xu ru li ti pis.9. Se kiTx ve bi — Ria an da xu ru li ti pis. da xu-

ru li kiTx va mo iTx ovs mxo lod “di ax” da “a ra” pa-

suxs. igi ga mo i ye ne ba, Zi ri Ta dad, cod nis Se sa mow-

meb lad da faq tis kon sta ta ci i saT vis. Ria Se kiTx-

va mo wo de bu lia sxva das xva az rTa ga mo sav le nad,

sa ka ma Tod. igi Se iZ le ba dav yoT jgu fe bad: hi po-

Te tu ri, gan sji Ti, wa ma xa li se be li, mas ti mu li re-

be li, Se ma ja me be li, kvle vi Ti, Se ma Tan xme be li.

hi po Te tu ri — “ras ifiq reb an mo i moq me deb Sen,

Tu...?” ase Ti me To di mos wav les ex ma re ba war mo-

sax vis una ris gan vi Ta re ba Si, mi mar Tavs mis go ne bas

fiq ri sa da gan sji sa ken.

gan sji Ti — “ro gor Seg viZ lia xe li Se vuwy oT am

prob le mis ga daW ras?”

wa ma xa li se be li — “sa in te re so a, ra mox da Sem-

deg?” mos wav le ad gens STa beW di le be bi sa da ga-

moc di le bis ga zi a re bas.

mas ti mu li re be li — “ra az ris xar?” mas wav le-

be li ag rZno bi nebs mos wav les, rom mi si az ri mniS-

vne lo va ni a.

kvle vi Ti — “ra tom fiq rob ase?” xels uwy obs

mos wav les da u fiq rdes sa kiTxs, SeZ los sa ku Ta ri

az ris da sa bu Te ba.

Se ma ja me be li — mos wav le ebs eZ le vaT Se saZ leb-

lo ba ga a na li zon me gob ris mo saz re ba, gan sazR-

vron, eTan xme bi an Tu ara mas. kiTx va: “ra tom fiq-

robT ase?”

Se ma Tan xme be li — “e Tan xme biT Tu ara ga moT-

qmul mo saz re bas?” am Se kiTx viT Se iZ le ba ka ma Tis

pro vo ci re ba an ka ma Tis das ru le ba. mas wav le be li

un da eca dos kon sen su sis miR we vas an, Tu es Se-

uZ le be li a, ax dens gan sxva ve bu li az ris da fiq si-

re bas da sa kiTxs to vebs Ri ad. me o re Sem Txve va Si

amas ax dens Se kiTx viT — “Se iZ le ba Tu ara es sa-

kiTxi gar kve u lad Ca iT va los?”

10. dis ku si a10. dis ku si a — iwy e ba mo ti va ci iT, ro me lic

gu lis xmobs prob le mis an kon kre tu li Sem Txve-

vis aR we ras, gaT val sa Ci no e bas. mas wav le be li mos-

wav le ebs us vams kiTx vebs: ra? ro gor? ra tom? ra

mox de bo da, rom? ram iqo nia gav le na? aris Tu ara

al ter na ti va? tra di ci u li me To diT swav le bi sa-

gan gan sxva ve biT, Se saZ leb lo bas iZ le va da vi na-

xoT, rom yo ve li mtki ce ba mra val sa Tuo mxa res

Se i cavs.

VII. gak ve Ti le bis sce na reb Si ga mo ye ne bu li in te raq ti u li me To de biVII. gak ve Ti le bis sce na reb Si ga mo ye ne bu li in te raq ti u li me To de bi

35

11. rol Si Ca ye ne ba. 11. rol Si Ca ye ne ba. me To di gu lis xmobs mos wav-

lis Ca ye ne bas gar kve u li per so na Jis an mkvlev ris

rol Si sa kiTx is ukeT ga Ta vi se bis, ga ge bis miz niT.

12. de ba te bi12. de ba te bi — age bu lia mo na wi le Ta wi nas war

da geg mil ga mos vleb ze. war mo mad gen le bi ar Ce ul-

ni un da iy vnen Ti To e u li jgu fi dan. ka maT Si mo-

na wi le obs jgu fis Ti To war mo mad ge ne li rig ri-

go biT.

13. in ter vi u13. in ter vi u — mis Ca sa ta reb lad sa Wi roa win-

da win mom za de ba: miz nis da sax va da kiTx ve bis Sed-

ge na. igeg me ba teq ni ku ri mxa rec. in ter vi us aRe ba

Se saZ le be lia oja xis wev re bis, me zob lis, ub ra-

lod nac no bis an uc no bi sa gan. mi si Ca ta re ba Se-

uZ lia erT an ram de ni me mos wav les. au ci le be lia

Se de ge bis gan xil va da Se ja me ba.

blu mis taq so no mia aris az rov ne bis sis te ma da ba-

li do nis az rov ne bi dan ma Ra li do nis az rov ne bi s-

ken, ro me lic cno bi lia pe da go gi u ri taq so no mi is

sa xel wo de biT. mas sa Ta ve da u do ame ri kel ma mec-

ni er ma ben ja men blum ma. igi az rov ne bis gan ma vi Ta-

re be li eq vssa fe xu ri a ni mo de li a. Se mog Ta vazebT

blu mis taq so no mi is sqemas, romelzedac mo ce mu-

lia sas wav lo miz ne bis Zi ri Ta di ka te go ri e bi:

I — amoc no ba-gax se ne ba:I — amoc no ba-gax se ne ba: am etap ze mos wav le sa-

gak ve Ti lo Te mas Tan da kav Si re bu l mis Tvis nac nob

in for ma ci as go ne ba Si aRid gens. pa su xobs kiTx veb-

ze: vin? ra? ram de ni? sad?; kiTx veb ze sava ra u dod

ga mo sa ye ne be li zmne bi a: ga i me o re, ga ix sene, aR we-

re, Ca moT va le, da a sa xe le.

II — ga ge ba: II — ga ge ba: am etap ze mos wav le axal ma sa las

iZens da cod nis Se mec ne bas ax dens (ma sa lis ar-

sSi wvdo mis una ri). pa su xobs kiTx va ze “ro gor? ”

kiT veb ze sa va ra u dod ga mo sa ye ne be li zmne bia: gan-

mar te, ax se ni, Ca a nac vle, mi ak vli e, gad mo e ci de-

da az ri, ga nas xva ve, Sec va le fra za.

III — ga mo ye ne ba:III — ga mo ye ne ba: es ka te go ria mi u Ti Tebs Ses wav-

li li ma sa lis ga mo ye ne bis unar ze kon kre tul pi-

ro beb Si da axal si tu a ci eb Si. kiTx ve bia: ro me li?

ro go ri?

ga mo sa ye ne be li zmne bia: da am tki ce, da ad gi ne,

ga moT va le, mo am za de, ga dawy vi te, aC ve ne, da a kav Si-

re, aR mo a Ci ne, mi u sa da ge, gar daq me ni, da a la ge.

IV — ana li zi:IV — ana li zi: es ka te go ria mi u Ti Tebs mTli a ni

ma sa lis struq tu rul ele men te bad daS lis unar-

ze. aq igu lis xme ba er Ti mTe li dan na wi le bis ga-

mo yo fa, maT So ris ur Ti er T kav Si re bis dad ge na,

mTe lis or ga ni za ci is prin ci pe bis da nax va.

kiTx vaa: ra tom?

ga mo sa ye ne be li zmne bia: gaa a na li ze, da ya vi, ga-

mo ya vi Zi ri Ta di, da ar wmu ne, da a xa si a Te, ipo ve, Se-

a pi ris pi re, gan sazR vre.

V — sin Te ziV — sin Te zi: es ka te go ria mi u Ti Tebs ele men te-

bis kom bi ni re bis iseT unar ze, ro ca xde ba axa li

mTli a no bis Seq mna. ase Ti axa li pro duq ti Se iZ le-

ba iyos mox se ne ba, moq me de ba Ta geg ma an mo na cem Ta

mo wes ri ge bu li sqe ma, pro eq ti da a. S. kiTx ve bia:

ra mox de ba, Tu...? ro gor Se a mow meb am Se xe du le-

bas? ro gor Se ad gen cxrils? ki dev ro gor Sei-

Zle ba prob le mis ga dawy ve ta? ro gor daaj gu fe?

ga mo sa ye ne be li zmne bia: ga na zo ga de, Se ad gi ne,

ga da aj gu fe, Se a ja me, ga am Tli a ne, Se a mow me, daa-

xaris xe, ga a mar ti ve, da as ru le.

VI — Se fa se ba:VI — Se fa se ba: es ka te go ria gu lis xmobs ama Tu

im ma sa lis mniS vne lo bis Se da re bas kon kre tu li

miz nis mi saR we vad. mos wav lis msje lo ba un da em-

ya re bo des mka fio kri te ri u mebs. Se fa se bis do ne

gu lis xmobs yve la wi na sas wav lo miz nis miR we vas

pli us Se fa se bi T msje lo bas.

kiTx ve bia: ro gor Sea fa seb di... saq ci els? ram-

de nad sa mar Tli ani a... ga dawy veti le ba? ra das-

kvne bis ga mo ta na Se iZ le ba? Se ni azriT, ro gor un-

da moq ce u li yo?

ga mo sa ye ne be li zmne bia: Se a fa se, im sje le, awon -

da wo ne, ga mo i ta ne das kvna, ga ak ri ti ke, uar ya vi...

blu mis taq so no mia blu mis taq so no mia

amoc no ba-gax se ne baamoc no ba-gax se ne ba

ga ge baga ge ba

ga mo ye ne baga mo ye ne ba

ana li ziana li zi

sin Te zisin Te zi

Se fa se ba Se fa se ba

36

VIII. Sinaarsisa d

a m

isaRwevi S

edegebis r

uka

VIII. Sinaarsisa d

a m

isaRwevi S

edegebis r

uka

par

agr

af

is

dasa

xel

eba

stand

ar

tis

Ses

abamisi

Sed

egeb

i

kiTx u lobs da iye nebs ru kebs.

iye nebs da qmnis in for ma ci is gad mo ce mis sxva das-xva sa Su a le bebs (cxri li, gra fi ki, fo to, sqe ma, Ca na xa ti).

ad gens sqe ma tur ru kebs.

gan mar tavs da iye nebs qro no lo gi ur er Te u leb sa (we li wa di, sa u ku ne, aTas wle u li) da wel TaR ricx-vis sis te mas (Zve li da axa li era).

akav Si rebs is to ri ul faq tebs Se sa ba mis epo qeb Tan.

axa si a Tebs sxva das xva epo qa Si sa qar Tve lo Si dam-kvid re bul mmar Tve lo bis for mebs.

axa si a Tebs sa qar Tve los is to ri a Si ga mor Ce ul, mniS vne lo van pi rov ne bebs, rom le bic mo na wi le ob-dnen mmar Tve lo ba Si.

ada rebs sxva das xva epo qa Si sa qar Tve los mcxov reb-Ta mo na wi le o bas sa q vey no/ sa z o ga do ebri vi mniS vne-lo bis saq me eb Si.

ada rebs omi sa da mSvi do bis Se de gebs mo sax le o bi-saT vis sa qar Tve los is to ri is sxva das xva pe ri od Si.

ik vlevs sa qar Tve los mo sax le o bis ma xa si a Teb lebs.

akav Si rebs sa qar Tve los ge og ra fi ul obi eq tebs da sax le be bis ti peb Tan.

axa si a Tebs mxa res bu neb ri vi re sur se bis mi xed viT da msje lobs maT mniS vne lo ba ze.

msje lobs bu neb ri vi re sur se bis ra ci o na lur da mra val mxriv ga mo ye ne ba ze.

msje lobs ko mu ni ka ci e bis gan vi Ta re ba ze uZ ve le si dro i dan dRem de.

axa si a Tebs ada mi a nis sxva das xva sa zo ga do e be bi sad-mi mi kuT vne bis ni San -Tvi se beb sa da pi ro bebs.

ada rebs sxva das xva sa zo ga do e bebs maT Tvis da ma xa-si a Te be li ni San -Tvi se be bi sa da we se bis mi xed viT.

ada rebs ada mi a nis Rir se bis, Ta vi suf le bi sa da Ta-nas wo ro bis dac vas sxva das xva epo qa Si.

bav Svis uf le ba- mo va le o be bis ga mo ye ne bas mi u sa da-gebs sxva das xva sa zo ga do e bis we sebs.

akav Si rebs ka no ni e re bas, de mok ra ti a sa da sa mo q a-laqo sa zo ga do e bas.

aR wers sa qar Tve lo Si ar se bul re li gi ebs.

asxvavebs kulturis komponentebs da ganixilavs maT urTierTkavSirs.

axa si a Tebs sa qar Tve los mo sax le o bis kul tu ra Ta msgav se ba- gan sxva ve be bis ga mov li ne bebs da ga ni xi-lavs Se sa ba mis mi z ez ebs.

msje lobs sxva das xva mas Sta bis mog za u ro be bis gav-le na ze sa qar Tve los kul tu ra ze.

12

34

56

78

910

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

1. rogor d

a r

isTvis

izomeba d

ro?

2. istoriul

i d

ro

3. drois a

R-

ricxvis s

istemebi

4. rogor w

ar-

moiSva k

al

endari?

5. rogori k

al

-

endriT v

sarge-

bl

obT d

Res?

6. sivrce d

a

teritoria

7. miwis r

esursebi

8. sasargebl

o

wiaRiseul

i

9. tyis r

esursebi

37

par

agr

af

is

dasa

xel

eba

stand

ar

tis

Ses

abamisi

Sed

egeb

i

12

34

56

78

910

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

10. wyal

i —

saqarTvel

os

simdidre

11. bunebaTsarge-

bl

oba s

aqarTvel

oSi

12. tyisa d

a w

y-

lis m

oxmarebisa

da d

acvis x

al

xuri

tradiciebi

13. rogor a

rCevd-

nen s

amosaxl

os?

14. Zvel

i q

al

aqebi

saqarTvel

oSi

15. vin c

xovrobs

saqarTvel

oSi?

16. rel

igiebi

saqarTvel

oSi

17/1

8. rogor

icvl

eba m

osaxl

eo-

bis r

icxovnoba?

19. ratom g

adaadg-

il

deba m

osaxl

eoba?

20. adamianis a

saki

da c

xovrebis

tradiciul

i w

esi

21. qvis x

ana

saqarTvel

os

teritoriaze

22.borbal

i

23. sameTuneo m

orgvi

24. saqsovi d

azga

25/2

6. rval

isa da

rkinis m

Wedl

ebi

27. ra a

ris

xel

osnoba?

38

par

agr

af

is

dasa

xel

eba

stand

ar

tis

Ses

abamisi

Sed

egeb

i

12

34

56

78

910

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

28. ras n

iSnavs

samecniero-t

e-

qnikuri p

rogresi?

29. samecniero-t

e-

qnikuri p

rogresis

dadebiTi d

a u

ary-

ofiTi m

xareebi

30. saqarTvel

os

ekonomikis d

argebi

31. transporti d

a

kavSirgabmul

oba

32. uZvel

esi s

axel

-

mwifoebi s

aqarTve-

los t

eritoriaze

33. ras e

Tayvane-

bodnen q

arTve-

lebi Z

vel

ad?

34/3

5. qarTl

is

samefo d

a m

efe

farnavazi

36. “d

idi m

cxeTa”

37. qarTl

is s

amefo

da r

omis i

mperia

38. qarTl

is s

ame-

fos g

aqristianeba

39. mefe v

axtang

gorgasal

i (V

saukunis II naxevari)

40. egrisis s

amefo

VI saukuneSi

41. arabTa s

axal

ifo

da s

aqarTvel

o

42. X s

aukune: daviT

didi k

urapal

ati

43. erTiani s

aqar-

Tvel

os m

efe b

agrat

III (975-1

014)

39

par

agr

af

is

dasa

xel

eba

stand

ar

tis

Ses

abamisi

Sed

egeb

i

12

34

56

78

910

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

44. daviT a

RmaSenebe-

li (1089-1

125)

45.saqarTvel

os

samefo w

yoba d

a

reformebi d

aviT

aRmaSenebl

is d

ros

46. Tamar m

efe

(1184-1

213)

47. adamiani d

a

sazogadoeba

48. samRvdel

oeba

49. meomris a

Rzrda

50. gl

exebi, xel

os-

nebi d

a v

aWrebi

51. cotne d

adi-

ani d

a d

emetre

Tavdadebul

i

52. giorgi V

brwyin-

val

e (1318-1

346) da

monRol

Ta b

atono-

bis d

asasrul

i

53. saqarTvel

o

Temur l

engis

pirispir

54. saqarTvel

o

XV s

aukunis m

e-

ore n

axevarSi

55. XVI saukunis

qarTl

i o

ri d

ampy-

robl

is w

inaaRmdeg

56. Sah a

bas I-i

s

Semosevebi k

axeTSi

57. martyofi-

dan m

arabdamde

40

par

agr

af

is

dasa

xel

eba

stand

ar

tis

Ses

abamisi

Sed

egeb

i

12

34

56

78

910

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

58. imereTis

mefe s

ol

omon

I (1752-1

784)

59. aspinZidan

georgievskis

traqtatamde

60. qarTl

-kaxeTis

samefo X

VIII s

auku-

nis m

iwurul

s

61. rusul

i m

ma-

rTvel

obis d

amyare-

ba s

aqarTvel

oSi

62/6

3. XIX

sauku-

nis s

aqarTvel

o

64. saqarTvel

os

istoriul

i m

iwe-

bis S

emoerTeba

65. 1918-1

921 —

damoukidebl

o-

bis s

ami w

el

i

66. saqarTvel

o

sabWoTa k

avSiris

Semadgenl

obaSi

67. sabWoTa k

av-

Siris d

aSl

a d

a

saqarTvel

os

damoukidebl

oba

68. saqarTvel

o d

Res

69. me, Sen, Cven

70. sazogadoeba

da w

esrigi

71. Rirseba, Tanaswo-

roba, Tavisufl

eba

72. rogor a

Rsrul

-

deba s

amarTal

i?

41

par

agr

af

is

dasa

xel

eba

stand

ar

tis

Ses

abamisi

Sed

egeb

i

12

34

56

78

910

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

73. bavSvis u

fl

ebebi

74. ufl

ebebi d

a

moval

eobebi

75. rogor m

ovag-

varoT k

onfl

iqtebi?

76. qarTul

i

damwerl

oba

77. xel

nawerebi

da a

damianebi

78. qarTul

i b

e-

WdviTi s

ityva

79. qarTul

i m

uz-

eumebis s

aTaveebTan

80. eqvTime

TayaiSvil

i d

a q

ar-

Tul

i s

aganZuris

Tavgadasaval

i

81. Wedurobisa

da o

qromWedl

o-

bis t

radicia

82. qvel

moqmedeba

83. dResaswaul

ebi

84. samosel

i

85. qarTul

i

kul

turis m

oam-

age —

frangi m

ec-

nieri m

ari b

rose

86. ucxoel

i m

ogzau-

rebi s

aqarTvel

oSi

87. qarTvel

i

mogzaurebi

88/8

9. qarTvel

ebi

sazRvargareT

42

IX. gakveTilebis scenarebi, komentarebi da savarjiSoebis pasuxebiIX. gakveTilebis scenarebi, komentarebi da savarjiSoebis pasuxebi

gak ve Ti li 1 ro gor da ris Tvis izo me ba gak ve Ti li 1 ro gor da ris Tvis izo me ba

dro?dro?

gan sa vi Ta re be li una re bi: wya ro eb ze mu Sa o bis, dak-

vir ve bis, lo gi ku ri az rov ne bis, sa ku Ta ri az ris

ga moT qmis.

gakveTilis msvleloba:gakveTilis msvleloba: mas wav le be li gak ve Tils

iwy ebs g.i. me To diT. mos wav le ebs sTxovs la ko nu-

rad upa su xon kiTx vas: ra tom sWir de ba ada mi ans

dro Si gar kve va? mos wav le Ta pa su xebs mas wav le be-

li Ca mo wers da fa ze, wre Si mo Tav se bu li sity vis

“dro” ir gvliv (sxi ve bis gas wvriv, 5 wT.), Sem deg ki

dro i sa da ad gi lis cod nis au ci leb lo ba Si da sar-

wmu neb lad ukiTx avs sa xel mZRva ne lo Si mo ce mul

si tu a ci ur amo ca nas “mo saw ve vi baraTi” (wyaro a).

mas wav le be li cdi lobs kiTx ve bis dax ma re biT mos-

wav le e bi mi iy va nos Sem deg das kvne bam de:

1. yo vel gvar moq me de bas aqvs Ta vi si dro da ad-

gi li anu ne bis mi e ri faq ti Tu mov le na kon kre-

tul dro sa da ad gi las xde ba.

2. Tu gin da ga er kve bu ne bis, sa zo ga do e bis an

ada mi an Ta cxov re bis ra i me mov le na sa Tu faq-

tSi, igi, upir ve les yov li sa, ad gi li sa da dro-

is mi xed viT un da gan sazR vro (15 wT.).

Sem deg mas wav leb lis dax ma re biT mos wav le e bi

cdi lo ben ge o lo gi ur da is to ri ul dro Si gar-

kve vas. b wya ros gac no bis Sem deg, iq aR we ril mov-

le nebs axa ris xe ben da asa bu Te ben, Tu ra tom ga-

ne kuT vne ba isini is to ri ul Tu ge ologiur dros

(10 wT.).

gak ve Ti lis msvle lo bi sas pa suxs sce men pa rag-

ra fis bo los das mul kiTx veb sac (5-10 wT.).

ko men ta ri mas wav leb lis Tvis : mos wav le ebs da u ri-

geT sa fos to ba ra Te bi da sTxo veT, yu radR e biT

da ak vir dnen Se sav seb ve lebs. ma ga li Tis Tvis Se-

giZ li aT mo iS ve li oT ase ve el fos tac, ro mel sac

av to ma tu rad aqvs mi Ti Te bu li gag zav na- mi Re bis

Ta ri Re bi da mi Re bu li/ gag zav ni li ma sa lis qro no-

lo gi u rad da la ge ba Si ex ma re ba mom xma re bels.

gak ve Ti lis msvle lo ba Si au ci leb lad Car TeT

sus ti mos wre bis mos wav le e bi. maT da a va leT, Tun-

dac, kla sis mi er na kar na xe vi pa su xis da fa ze da-

we ra.

pa su xe bi Se ma ja me be li sa var ji So e bis Tvis:

sav. 1: 1-g, 2-b.

sav. 2:

ge o lo gi u ri dro is to ri u li dro

1), 4), 6), 8) 2), 3), 5), 7), 9)

gak ve Ti li 2 is to ri u li drogak ve Ti li 2 is to ri u li dro

gansaviTarebeli unarebi:gansaviTarebeli unarebi: dak vir ve bis, lo gi ku ri

das kvne bis ga mo ta nis, dro is xaz ze mu Sa o bis.

gakveTilis msvleloba:gakveTilis msvleloba: is to ri u li dro is Se sa-

xeb gak ve Tils mas wav le be li iwy ebs mi ni-leq ci iT

(3-5 wT.), Sem deg mos wav le ebs sTa va zobs sa xel-

mZRva ne lo Si mo ce mu li teq stis gac no bas (10 wT.),

ris Sem de gac da fa ze Ca mo wers sity vebs: we li, sa-

u ku ne, aTas wle u li da iwy e ben msje lo bas, ra ici-

an, ri si Tqma Se uZ li aT am ter mi neb Tan da kav Si-

re biT, ra sxva o baa Ti To e ul maT gans So ris (Se-

uZ li aT v.d. ga mo ye ne ba), ro me li maT ga ni mo i cavs

dro is Se da re biT mci re da ro me li did pe ri ods,

ra Si gvar gi a Cven ma Ti cod na, moh yavT ma ga li Te-

bi w lis, sa u ku nisa da aTas wle u lis gan sa sazR vrad

(10 wT.).

mas wav leb lis Txov niT mos wav le e bi yu radR e-

biT uk vir de bi an sqe ma 1-sa da sqe ma 2-s, ag reT ve

maT So ris moq ce ul teqsts. Sem deg Ta va dac asa xe-

le ben ama Tu im sa u ku ni sa da aTas wle u lis ni muSs

(10 wT.).

amis Sem deg mas wav le bel Tan er Tad mu Sa o ben

sqe ma 3-sa da sqe ma 4-ze. sqe ma 4-is Se sa ba mis cxrils

rve u leb Si xa za ven da as ru le ben me-2 Se ma ja me bel

sa var ji Sos (5 wT.).

Se ja me bis sa xiT pa su xo ben 1-li Se ma ja me be li

sa var ji Sos kiTx vas (5 wT.).

ko men ta ri mas wav leb lis Tvis : mos wav le Ta asa-

kis, ag reT ve mos wre bis gaT va lis wi ne biT, Se saZ loa

Ta vi dan ga u Wir deT sqe ma 1-i sa da sqe ma 2-is aR qma-

ga ge ba. da ex ma reT maT mar ti vi sa var ji So e biT: a)

Tan iqo ni eT Cog bur Tis bur Ti. da a sa xe leT ricx-

vi (vTqvaT, 350 we li). bur Ti ga da ug deT mos wav-

les da sTxo veT, da i Wi ros da ma Sin ve da a sa xe los

Se sa ba mi si sa u ku ne. es sa var ji So 2-3 gak ve Ti lis

gan mav lo ba Si 5-7 wu Tis gan mav lo ba Si ime o reT. mi-

si co ta Ti rTu li sa xe o baa Ta vad mos wav le eb ma

da us van er Tma neTs kiTx ve bi da swra fad ve upa su-

xon; b) kla si jgu fe bad da ya viT. da u ri geT pa ta-

ra fur cle bi, rom leb zec wi nas war Ca mo we ri lia

Ta ri Re bi. da niS neT dro, ro me li jgu fi uf ro

swra fad da as ru lebs da va le bas. am da va le be bis

Ses ru le ba Si au ci leb lad Car TeT sus ti mos wre-

bis mos wav le e bic.

pa su xi me-2 Se ma ja me be li da va le bis Tvis :

pre is to ria _ “dma ni se li ada mi a nis” epo qa

Zve li dro _ far na va zis me fo ba

Sua sa u ku ne e bi _ vax tang gor gas lis me fo ba,

ze daz nis mo nas tris da ar se ba, da viT aR ma Se neb lis

me fo ba.

ko men ta ri mas wav leb lis Tvis : Tu TvliT, rom

sa var ji So Si moy va ni li ma ga li Te bi ara sak ma ri si a,

ga mo i ye neT da nar Ti #10 (“sa qar Tve los is to ri is

Ta ri Re bi”).

gak ve Ti li 3 dro is aR ricx vis sis te me bigak ve Ti li 3 dro is aR ricx vis sis te me bi

gansaviTarebeli unarebi:gansaviTarebeli unarebi: lo gi ku ri das kvne bis ga-

mo ta nis, dro is xaz ze mu Sa o bis, ter mi ne bis ga az-

re bu li aTvisebis.

gakveTilis msvleloba:gakveTilis msvleloba: mas wav leb lis mi Ti Te biT

mos wav le e bi ec no bi an sa xel mZRva ne lo Si mo ce mul

teqstsa da wya ro ebs (7 wT.), Sem deg mas wav le be li

mok led (mi ni-leq ci a) mi mo i xi lavs dro is aR ricx-

vis sis te mebs (3 wT.), ra sac mos devs mis mi er da fa-

ze sqe mis ga ke Te ba:

43

mos wav le Ta uSu a lo mo na wi le o biT, cxov re bi se-

u li ma ga li Te bis ga mo ye ne biT xde ba Ti To e u li sis-

te mis Ri re bu le beb ze sa u ba ri: ra to maa ka len da ri

an wel TaR ricx va mniS vne lo va ni ada mi a ne bi saT vis?

ra mox de bo da, sa er To ka len dris an wel TaR ricx-

vis nac vlad Ti To e u li ada mi a ni sa ku Ta ri dro is

aT vlis sis te miT rom sar geb lob des? (10 wT.).

Sem deg mas wav le be li kvlav mi ni- leq ci is sa xiT

esa ub re ba mos wav le ebs wel TaR ricx viT Zve li da

axa li pe ri o de bis Se sa xeb. mas wav le be li mu Sa obs

da fa ze da sTxovs mos wav le ebs rve u leb Si ga a ke-

Ton Se sa ba mi si gan mar te be bi (10 wT.).

amis Sem deg mas wav le be li mos wav le ebs amu Sa-

vebs wyvi leb Si an jgu feb Si, isini dro is xa zis

ga mo ye ne biT pa su xe bs gas cemen pa rag ra fis bo los

das mul kiTx vebs (10 wT.).

ko men ta ri mas wav leb lis Tvis : mos wav le ebs sTxo -

veT, da uk vir dnen 1-li Ta vis Se sa val gver dze gan-

Tav se bul qro no lo gi ur ska las. Sem deg hkiTx eT,

sad ga na Tav se ben am ska la ze Sem deg mov le nebs:

a) Zve li qar Tu li mTva ris ka len dris Sec vla

mzis ka len driT, b) axa li wlis ian var Si aR niS vnis

Se mo Re ba, g) axa li wlis ian var Si aR niS vnis tra-

di ci is dam kvid re ba, d) Zv.w. III aTasw. _ pir ve li

Ci nu ri ka len dris Seq mna, e) Zv.w. 1500-900 _ Zve li

in du ri ka len dris Seq mna.

gak ve Ti li 4 ro gor war mo iS va ka len da ri?gak ve Ti li 4 ro gor war mo iS va ka len da ri?

gansaviTarebeli unarebi:gansaviTarebeli unarebi: Se da re bis, gan sxva ve bis,

lo gi ku ri das kvne bis ga mo ta ni sa da ar gu men ti re-

bu li msje lo bi s, we ri Ti kul tu ris.

gakveTilis msvleloba:gakveTilis msvleloba: mas wav leb eli gak ve Tils

iwy ebs g.i. me To diT da mos wav le ebs sTxovs ukar-

na xon, ra ici an ka len dris Se sa xeb. mos wav le Ta pa-

su xebs mas wav le be li wers da fa ze gra fa Si “vi ci”

(5 wT.), Sem deg ekiTx e ba mos wav le ebs ra ain te re-

sebT, ri si ga ge ba surT am sa kiTx Tan da kav Si re biT.

mos wav le Ta pa su xebs mas wav le be li wers gra fa Si

“min da vi co de” (5 wT.). amis Sem deg mas wav leb lis

mi Ti Te biT mos wav le e bi ec no bi an sa xel mZRva ne lo-

Si mo ce mul teqsts, cnobebs (10 wT.) da avse ben

gra fa “vis wav le”-s (10 wT.).

gak ve Ti lis msvle lo bi sas pa su xe bi un da ga e ces

pa rag ra fis bo los das mul kiTx vebs, Se da re bi sas

sa sur ve lia v.d. ga mo ye ne ba.

gra fe bis Sev se bis Sem deg mas wav le be li sTxovs

mos wav le ebs da fiq rdnen, ga e ca Tu ara pa su xe bi

gak ve Ti lis msvle lo bi sas im kiTx vebs, romelic

maT ain te re seb daT da Tu raime gaugebari darCa,

maswavlebeli avsebs xarvezs (3-5 wT.).

yo ve li ve amis Sem deg mas wav le be li sTa va zobs

mos wav le ebs da we ron mci re zo mis Txzu le ba “ro-

gor vi ye neb ka len dars?” (5 wT.), mas wav leb lis

Ser Ce viT 3-4 mos wav lis na az revs is me nen mos wav-

le e bi.

gak ve Ti li 5 ro go ri ka len driT vsar geb-gak ve Ti li 5 ro go ri ka len driT vsar geb-

lobT dRes?lobT dRes?

gansaviTarebeli unarebi:gansaviTarebeli unarebi: dak vir ve bis, ma sa lis Se-

sa xeb mo saz re be bis Se ja me bis, az ris Ca mo ya li be-

bis, lo gi ku ri das kvne bis ga mo ta ni sa da we ri Ti

mety ve le bis.

gakveTilis msvleloba:gakveTilis msvleloba: am gak ve Ti lis Ca ta re ba sa-

sur ve lia da i geg mos wyvi leb Si an jgu feb Si 3-2-1

me To dis ga mo ye ne biT. I etap ze maswavlebeli mos-

wav le ebs sTa va zobs ga ec non sa xel mZRva ne lo Si

mo ce mul teqsts (10 wT.), xo lo II etap ze sTxovs

2-3 wi na da de biT Ca mo we ron: 3 ram, ra mac da ma in te-

re sa; 2 ram, ris Sesaxebac me ti min da ga vi go; 1 ram,

ris Sesaxebac si a mov ne biT vim sje leb di (10 wT.)

Sem deg xde ba Ses ru le bu li sa mu Sa os pre zen ta cia

(10 wT.).

pre zen ta ci is Sem deg mos wav le Ta sur vi le bis

gaT va lis wi ne biT xde ba sa dis ku sio Te mis Ser Ce va

(10 wT.), um jo be sia mu Sa o ba wa ri mar Tos jgu feb Si.

pre zen ta ci i saT vis 7-8 wT.

gak ve Ti lis msvle lo bi sas pa su xe bi un da ga e ces

pa rag ra fis bo los das mul kiTx vebs.

gak ve Ti li 6 siv rce da te ri to riagak ve Ti li 6 siv rce da te ri to ria


vir ve bi sa da lo gi ku ri az rov ne bis; da mo u ki deb-

lad, wyvi le bad da jguf Si mu Sa o bis, sxvi si az ris

mos me ni sa da pa ti vis ce mis.

gak ve Ti lis msvle lo ba: mas wav le be li gak ve Tils

iwy ebs g.i. me To diT da svams kiTx vas: “ro gor fiq-

robT ra aris ge og ra fi u li siv rce?”. wyvi le bad

da yo fi li mos wav le e bi aya li be ben pa suxs (cocx a-

li bu ne ba da mi si na wi li, ada mi a ni) (7 wT.).

mas wav le be li da fa ze ad gens Sem deg cxrils:

wya ro b wya ro g

Sem deg sTxovs, da uk vir dnen b da g wya ro ebs da

ma Ti da ma xa si a Te be li Tvi se be bi ukar na xon. mos-

wav le Ta pa su xe bis Sem deg cxri li sa va ra u dod,

Sem deg sa xes mi i Rebs:

wya ro b wya ro gsiv rce siv rce

udab no so fe li

qvi Sa mTe bi

sicxe tye

.............................. ......................................

44

bo los mas wav le be li svams kiTx vas: “ro gor

fiq robT ra aris maT So ris sxva o ba”? mos wav le e bi

un da mix vdnen, rom ori ve wya ro ze siv rcea asa xu-

li, mag ram wya ro g-ze Cans ada mi a nis saq mi a no bis

kva li. (7 wT.).

mom dev no 10 wu Ti Si na ar sis re a li ze bas eT mo ba

da in di vi du a lu ri sa mu Sa o a: mos wav lem yu radR e-

biT un da wa i kiTx os gak ve Til Si mo ce mu li teq sti

da mok led Ca we ros rve ul Si, ra msgav se ba- gan sxva-

ve baa siv rce sa da te ri to ri as So ris. mas wav le be-

li 6 wuTs uT mobs Ses ru le bu li da va le bis ga mo-

kiTx vas.

mom dev no da va le ba jgu feb Si sa mu Sa od eZ le vaT:

un da da ak vir dnen wya ro d-s da upa su xon kiTx vas

wya ros qveS (10 wT.). 5 wu Ti eT mo ba Ses ru le bu li

da va le bis ga mo kiTx vas. gak ve Ti lis mi wu ruls mos-

wav le e bi er Tob li vi msje lo biT am za de ben pa suxs

me-2 Se ma ja me be li da va le bis Tvis, ro me lic we ri-

lo biT Sin un da Se as ru lon (5 wT.).

ko men ta ri mas wav leb lis Tvis : mos wav lem srul-

yo fi lad un da ga i az ros ge og ra fi u li siv rcis

ele men te bi da SeZ los ada mi a nis saq mi a no bas da u-

kav Si ros ge og ra fi u li ele men te bis aT vi se ba. sa-

sur ve lia, Tu da a va lebT wya ro d-s msgav si su-

ra Tis mo Zi e bas. mos wav le eb ma un da da a xa si a Ton

wya ro ro gorc is to ri u li, ise ge og ra fi u li

Tval saz ri siT, Ca moT va lon ge o siv rcis ele men te-

bi. es da va le ba maT gak ve Til ze mi Re bu li cod nis

gan mtki ce ba Si da ex ma re ba. sus ti mos wre bis mos wav-

le eb ma un da SeZ lon ge og ra fi u li siv rcis ele-

men te bis aT vi se ba mo ce mu li sa var ji So e bis ga mo-

ye ne biT.

gak ve Ti li 7 mi wis re sur se bi gak ve Ti li 7 mi wis re sur se bi


vir ve bi sa da lo gi ku ri az rov ne bis, da mo u ki deb-

lad da wyvil Si mu Sa o bis.

gak ve Ti lis mim di na re o ba: mas wav le be li gak ve Tils

iwy ebs g.i. me To diT da klass ava lebs, yu radR e biT

ga ec non a da b wya ro ebs mi na we re bi TurT (6 wT.).

Sem deg un da upa su xon das mul kiTx vebs: “gi na xavT

Tu ara mo ce mu li ti pis mi we bi da mi giq ce vi aT Tu

ara yu radR e ba, ro gor iye nebs maT mo sax le o ba?”

“ras ewo de ba mi wis re sur si?” “ras ewo de ba sa sof-

lo- sa me ur neo sa var gu li?”. mos wav le Ta pa su xebs

mas wav le be li da fa ze wers (7 wT.).

Sem deg mas wav le be li mos wav le eb Tan er Tad ga-

ni xi lavs sqe ma 1-s da ava lebs pir ve li da va le bis

Ses ru le bas (10 wT.):

sa sof lo- sa me ur neo sa var gu-le bis Se mad gen lo ba

sa var gu le bis far-To bi

sax na vi 26%

sa Ti bi 5%

mra val wli a ni nar ga vi 9%

sa Zo va ri 60%

da va le bis Se mow me bas 5 wT. eT mo ba.

mom dev no da va le bas mos wav le e bi wyvi leb Si mu-

Sa o biT as ru le ben: ec no bi an wya ro g-s da as ru le-

ben da va le bas (7 wT.). da va le bis Se mow me bis Sem deg

mas wav le be li ava lebs, xu Ti wu Tis gan mav lo ba Si

mok led upa su xon kiTx vas: “a ris Tu ara sa qar Tve-

lo mdi da ri mi wis re sur se biT?”. pre zen ta ci as 5

wu Ti eT mo ba. Sin Se sas ru leb lad eZ le vaT da va le-

ba: da a xa si a Ton mi wis re sur se bis mi xed viT sa qar-

Tve los ro me li me kuTxe an mxa re.

ko men ta ri mas wav leb lis Tvis : am gak ve Ti lis

dax ma re biT mos wav le un da ga i az ros, ra aris mi wis

re sur si da ra mniS vne lo ba aqvs mas qvey nis Tvis.

sa qar Tve los fi zi ku ri ru kis, gak ve Til Si mo ce-

mu li wya ro e bi sa da teq stis, gan vli li ma sa lis sa-

fuZ vel ze SeZ los Ca mo a ya li bos das kvna, aris Tu

ara sa qar Tve lo mdi da ri mi wis re sur se biT. da ex-

ma reT sus ti mos wre bis mos wav le ebs sa qar Tve los

fi zi ku ri ru ki sa da wya ro e bis ga mo ye ne biT ga i az-

ron, ra aris mi wis re sur si da ra da niS nu le ba aqvs

mas.

sav. wya ro g-sTan : ara sa sof lo- sa me ur neoa mi wa,

ro me lic ar ga mo i ye ne ba arc mi waT moq me de bis Tvis,

arc mecx o ve le o bis Tvis. aseT mi wa ze age bu lia

fab ri ka, qar xa na, tu ris tu li kom pleq si; ga Se ne bu-

lia qa la qi, so fe li an da ba.

Se ma ja me be li da va le ba:

sa sof lo- sa me ur neo mi we bi

ara sa sof lo- sa me ur neo mi we bi

sa kal ma xe, ya na, kar-to fi lis na Te si, sa-qon lis Ria sad go mi

ae rod ro me, fab ri ka- qar xnis te ri to ri a, Wa o bi, tye, bu ne-bis da cu li te ri to ria

gak ve Ti li 8 sa sar geb lo wi a Ri se u ligak ve Ti li 8 sa sar geb lo wi a Ri se u li

gan sa vi Ta re be li una re bi: cxril ze, wya ro eb sa da

kon tu rul ru ka ze mu Sa o bis, das kvne bis Ca mo ya li-

be bis, da mo u ki de be li mu Sa o bi sa da we ri Ti mety-

ve le bis.


iwy ebs g.i. me To diT. igi da fa ze wi nas war am za debs

Sem deg cxrils:

sa sar geb lo wi a Ri se u li

saT bob -e ner ge ti-ku li

li To nu ri ara li To nu ri

mos wav le ebs ava lebs, yu radR e biT wa i kiTx on

gak ve Ti lis pir ve li ab za ci. mos wav le e bi da nar Tis

dax ma re biT mas wav le bels kar na xo ben sxva das xva

sa sar geb lo wi a Ri se u lis sa xe lebs. Sev se bul cxri-

li klas ma rve u leb Si un da ga da xa zos (10 wT.):

sa sar geb lo wi a Ri se u li

saT bob -e ner ge ti ku li li To nu ri ara li To nu ri

nav To bi (suf sa, no ri-o- mar tyo fi- sacx e ni-si, sam go ri- ni now min-da- pa tar Ze u li)

rki na (fo-la da u ri, Za ma)

ba ri ti (xa i Si, Cor di, da viT-ga re ja)

ai ri (rus Ta vi)tyvia (kva i-sa, rcxme-lu ri)

ben to ni tu ri Ti xe bi (as ka na, gum bri, ara-li)

45

qva nax Si ri (tyvar-Ce li)

Tu Tia (kva-i sa, rcxme-lu ri)

.................

..................... ................... .................

mom dev no 10 wu Tis gan mav lo ba Si mos wav le e bi

wyvil Si mu Sa o ben _ ec no bi an wya ro a-s da pa su xo-

ben kiTx vas. da va le bis Se mow me bis Sem deg mas wav-

le be li in di vi du a lur da va le bas aZ levs kon tu-

rul ru keb ze sa mu Sa od: me-2 da me-3 Se ma ja me bel

sa var ji So ebs (15 wT.). bo lo 5 wu Ti da va le be bis

Se mow me bas eT mo ba. Sin Se sas ru leb lad eZ le vaT

1-li Se ma ja me be li sa var ji So .

ko men ta ri mas wav leb lis Tvis : mos wav les un da

Se eZ los ru ka ze ori en ti re ba, sa sar geb lo wi a Ri-

se u lis sxva das xva sa xe o bis mo po ve bis ad gi le bis

kon tu rul ru ka ze da ta na da ga az re ba, ra da niS-

nu le ba aqvs maT. gan sa kuT re bu li yu radR e ba mi aq-

ci eT ru kas, ro me lic da ex ma re ba gak ve Ti lis ga-

az re ba Si. sus ti mos wre bis mos wav le e bi amu Sa veT

sa sar geb lo wi a Ri se u lis ru ka ze. sa Su a le ba mi e-

ciT sca don kon tu rul ru ka ze mu Sa o ba. an cal ke

das viT da ma Ti aq ti vo bis ga mo sav le nad gan sxva ve-

bu li da va le ba mi e ciT.

gak ve Ti li 9 tyis re sur se bigak ve Ti li 9 tyis re sur se bi


vir ve bi sa da lo gi ku ri az rov ne bis, da mo u ki deb-

lad da wyvil Si mu Sa o bis.


iwy ebs g.i. me To diT. teq stis gac no bis Sem deg mos-

wav le ebs Se sas ru leb lad aZ levs me-2 Se ma ja me bel

da va le bas (5-8 wT.). amis Sem deg da fa ze xa zavs sqe-

mas (me o re bu li ti a ni da va le ba cno ba 1-is qveS) da

mos wav le e bis dax ma re biT av sebs mas.

tye

Se Saso ko

Jo lo

ken kra

qa Ral di

sam Se neb lo ma sa la

sqe mis Sev se bis Sem deg mos wav le e bi cdi lo ben,

Ca mo a ya li bon pa su xi kiTx va ze: “ra mniS vne lo ba

aqvs tyes”? (8 wT.). Sev se bu li sqe ma da das kvna ga-

da aqvT rve u leb Si. mom dev no 8 wu Tis gan mav lo ba Si

mos wav le e bi wyvi leb Si mu Sa o ben da as ru le ben sa-

var ji So ebs wya ro a-s Tav ze. da va le bis Se mow me bis

Sem deg mas wav le be li klass jgu fe bad yofs da 5

wuTs uT mobs a da b wya ro e bis gac no bi sa da ma-

Ti Se da re bis Tvis. gak ve Ti lis mi wu ruls 5 wuT Si,

wya ro d-s gac no bis Sem deg mos wav le eb ma un da upa-

su xon kiTx vas da da we ron mci re es ei: “tye iw vis”.

pre zen ta ci is Tvis eT mo baT 5 wu Ti.

ko men ta ri mas wav leb lis Tvis : wya ro eb ze, di-

ag ra meb ze, gra fi keb ze, sqe meb ze mu Sa o ba mos wav-

le ebs da ex ma re ba gak ve Ti lis ga az re ba Si. sus ti

mos wre bis mos wav le ebs mi e ciT teq sti wa sa kiTx ad

da cal ke we ri lo bi Ti da va le ba, da mo u ki deb lad

Se sas ru leb lad, ro mel sac gak ve Ti lis bo los Se-

u mow mebT.

sav. wya ro d-s qveS : sa o ma ri moq me de be bis dros

ori ve mxa re un da zru nav des bu neb ri vi ga re mos

far To, mas Sta bu ri, xan grZli vi da se ri o zu li da-

zi a ne bis gan dac va ze, ra Ta saf rTxe ar Se eq mnas mo-

sax le o bis jan mrTe lo ba sa da ar se bo bas.

ko men ta ri Ta vis Se sa val gver dze gan Tav se bu li

qro no lo gi u ri ska lis Tvis : Ta vis Se sa val gver-

dze gan Tav se bu li qro no lo gi u ri ska la ga mo i ye-

neT da cu li te ri to ri e bis Se sa xeb mi ni- leq ci is-

Tvis. da cu li te ri to ri e bis sxva das xva for maa sa-

xel mwi fo nak rZa li, erov nu li par ki, aR kve Ti li,

bu ne bis Zeg li, da cu li lan dSaf ti. yu radR e ba ga-

a max vi leT im faq tze, rom sa qar Tve lo Si da cu li

te ri to ri e bis 75%-ze me ti tyi Taa da fa ru li. es

ki dev er Txel da a fiq rebs mos wav le ebs tyis mniS-

vne lo ba ze. sa sur ve lia pre zen ta ci is mom za de ba

sa qar Tve los da cu li te ri to ri e bis Se sa xeb. mi e-

ciT sa Su a le ba, Seq mnan jgu fe bi da Ta vad air Ci-

on kvle vis obi eq ti. da fa ze Ca mo we reT ram de ni me

da cu li te ri to ri is Seq mnis Ta ri Ri da sTxo veT,

rve ul Si ga da i xa zon da Se av son in for ma ci iT qro-

no lo gi u ri ska la an or sve ti a ni cxri li Se ad gi-

non:

1935 _ ba wa ris, bor jo mis, vaS lo v nis, ma ri am-

jva ris, sa Taf li is nak rZa le bi

1946 _ aja me Ti sa da sa gu ra mos sa xel mwi fo nak-

rZa le bi

1957 _ Tbi li sis erov nu li par ki, ri wis nak rZa-

li

1959 _ kin tri Sis nak rZa li

1960 _ ba ba ne u ris nak rZa li

1965 _ al ge Tis nak rZa li

1966 – biW vin Ta- mi u se ris da cu li te ri to ria

1976 _ fsxu- gu mis Ti sa da yaz be gis nak rZa le bi

1977 _ li ax vis nak rZa li

1995 _ bor jom -xa ra ga u lis erov nu li par ki

1996 _ gar dab ni sa da ka co bu ris da cu li te ri-

to ri e bi

2000 _ kol xe Tis erov nu li par ki

2003 _ vaS lov nis da cu li te ri to ri a, il tos

aR kve Ti li, ba wa ra- ba ba ne u ris nak rZa li

2007 _ kin tri Sis da cu li te ri to ri e bi, al ge-

Tis erov nu li par ki.

Tu sko las aqvs Se saZ leb lo ba, mi si ad gil mde-

ba re o bis gaT va lis wi ne biT, sa sur ve lia eq skur si is

mowy o ba ro me li me da cu li te ri to ri is sa na xa vad.

gak ve Ti li 10 wya li _ sa qar Tve los sim did-gak ve Ti li 10 wya li _ sa qar Tve los sim did-

rere

gan sa vi Ta re be li una re bi: wya ro eb sa da ru ka ze mu-

Sa o bis, das kvne bis Ca mo ya li be bis, da mo u ki deb lad

da jgu fu ri mu Sa o bis, we ri Ti mety ve le bis.


iwy ebs mi ni- leq ci iT sa qar Tve los wylis re sur se-

bis Se sa xeb (5 wT.).

Sem deg da fa ze wi nas war gam za de bul cxril Si

mos wav le Ta kar na xiT wers sa qar Tve los mniS vne-

lo va ni mdi na re e bis, tbe bi sa da wyal sa ca ve bis sa-

xe lebs (5 wT.).

46

Sem deg yo ve li mos wav le rig -ri go biT asa xe-

lebs ricx vebs 1, 2, 3. yo ve li 1-li no me ri kiTx u-

lobs qve Tavs “mdi na re e bi”, yo ve li me-2 no me ri _

qve Tavs “tbe bi da wyal sa ca ve bi”, yo ve li me-3 no-

me ri _ qve Tavs “sas me li da mi ne ra lu ri wyle bi”.

mu Sa o ben in di vi du a lu rad, rve u leb Si we ri lo biT

pa su xi un da gas cen Se sa ba mi si qve Ta vis kiTx vebs

(12-13 wT.).

Sem deg mas wav le be li yve la 1-l no mers erT

jgu fad das vams, ase ve yve la me-2 da me-3 no mers.

mom dev no 15 wu Tis gan mav lo ba Si maT un da Se a-

je ron Ses ru le bu li da va le be bi da Ti To e ul ma

jguf ma war mo ad gi nos pre zen ta ci is sa xiT (7 wT.).

sa Si nao da va le bad eZ le vaT Se ma ja me be li sa var ji-

So e bi.

ko men ta ri mas wav leb lis Tvis : mos wav le eb ma un-

da gan sazR vron mniS vne lo va ni mdi na re e bi, tbe bi,

wyal sa ca ve bi, da a la gon ho ri zon tis mxa re e bis mi-

xed viT da ga i az ron mniS vne lo va ni mdi na re e bi sa

Tu tbe bis da niS nu le ba. sa sur ve lia sap re zen ta-

ci od mis ceT Te ma “ wya li _ sa qar Tve los sim did-

re”. Te ma Si mos wav le eb ma zo ga dad un da mi mo i xi-

lon sa qar Tve los wylis re sur se bi. es Se a ja mebs

gak ve Tils da da ex ma re ba mos wav le ebs Te mis ga az-

re ba Si. sus ti mos wre bis mos wav le eb ma mas wav leb-

lis dax ma re biT kon tu rul ru ka ze da i ta non sa-

qar Tve los mniS vne lo va ni mdi na re e bi, tbe bi, wyal-

sa ca ve bi; ga i az ron ma Ti da niS nu le ba.

gak ve Ti li 11 bu ne baT sar geb lo ba sa qar Tve-gak ve Ti li 11 bu ne baT sar geb lo ba sa qar Tve-

lo Silo Si

gan sa vi Ta re be li una re bi: sqe ma ze da wya ro eb ze mu-

Sa o bis, lo gi ku ri az rov ne bis, da mo u ki deb lad da

jgu fu ri mu Sa o bis.


iwy ebs g.i. me To diT da klass sTxovs uk ve nas wav-

li bu neb ri vi re sur se bis sa xe le bis Ca moT vlas (10

wT.). mos wav le Ta pa su xe bi da fa ze iwe re ba. ra ci o-

na lu ri da ara ra ci o na lu ri bu ne baT sar geb lo bis

ra o ba Si ukeT ga sar kve vad mos wav le ebs sTa va zobs

Se sa ba mi si teq stis gac no bis Sem deg rve u leb Si

ga da xa zon ma ga li Tis ni mu Si, da a ma ton ho ri zon-

ta lu ri ri ge bi da da a sa xe lon sxva ma ga li Te bi.

Sem deg klass sTa va zobs, yu radR e biT da ak vir dnen

wya ro a-s, gan mar ton, ra ti pis bu ne baT sar geb lo-

bis ni mu Sia mas ze ga mo sa xu li da da a sa bu Ton pa su-

xi (10 wT.).

kla si mas wav leb lis dax ma re biT mu Sa obs sqe ma

1-ze, as ru lebs Se ma ja me bel da va le bas.

ko men ta ri Se ma ja me be li sa var ji Sos Tvis : sqe ma-

ze war mod ge ni lia is Zi ri Ta di bu neb ri vi re sur-

se bi, rom leb sac sa qar Tve lo iye nebs sxva dasx va

sa me ur neo miz ne bis Tvis. mce na re ul Si igu lis xme ba

mce na re u li sa fa ri _ tye, buC qnar -ba la xe u li, sam-

kur na lo mce na re e bi, sa me ur neo kul tu re bi; kli-

ma tur Si _ ha vis pi ro be bi _ sam kur na lo- ga ma jan sa-

Re be li da ag ro war mo e bis miz ne bis Tvis; wylis re-

sur seb Si _ mdi na re e bi, wyal sa te ve bi, wya ro e bi da

zRva. Ti To e ul re surss sa ku Ta ri eq splu a ta ci is

for ma da ga mo ye ne bis sfe ro ga aC ni a. mce na re u li

re sur se bi sa gan mzad de ba mer qa ni, grov de ba sam-

kur na lo mce na re e bi, mi i Re ba sak ve bi pro duq cia

da sxva. cxo vel Ta sam ya ros re sur se bi ga mo i ye ne-

ba sa Tev za od da sa na di rod; kli ma tu ri _ kur navs

sxva das xva da a va de bas, ni a da geb Tan er Tad xels

uwy obs Se sa ba mi si sa sof lo- sa me ur neo kul tu re-

bis gav rce le bas. wya li ga mo i ye ne ba mor wyvis Tvis,

sat ran spor tod, ener gi is wya rod, Ca mo sas xme lad

da sxva miz ne bis Tvis; mi wis _ sa sof lo- sa me ur neo

sa var gu li, sxva da niS nu le bis te ri to ri e bi.

bu ne baT sar geb lo ba ze msje lo bi sas Se iZ le ba

mos wav le ebs Se ax se noT bu ne bis mety ve le ba Si wi na

wleb Si nas wav li ma sa la aRud ge ne li, na wi lob riv

aR dge na di da aR dge na di bu neb ri vi re sur se bis Se-

sa xeb:

aRud ge ne lina wi lob riv aR dge na di

aR dge na di

sa sar geb lo wi a Ri se u li, ga-da Se ne bis pi ras myo fi mce na re e bi da cxo ve le bi

flo ra, fa u-na, zo gi er Ti mi ne ra lu ri ned le u li

ni a da ge bi, mra val wli a-ni xe e bi

bu ne baT sar geb lo bis ori sa xe o bis Se sa xeb msje-

lo bi sas sa sur ve lia v.d. an T-sqe mis ga mo ye ne ba.

ra ci o na lu ri ara ra ci o na lu ri

T-sqe mis ga mo ye ne biT ki mos wav le e bi im sje le-

ben ra ci o na lu ris an arara ci o na lu ris mxo lod

da de biT da uar yo fiT mo men teb ze.

+ - + -

bo los mas wav le be li ajamebs da avi Ta rebs

azrs, rom ne bis mi e ri aras wo ri Se xe ba bu ne bas Tan

iwvevs eko lo gi u ri wo nas wo ro bis dar Rve vas, rac

vlin de ba eko lo gi ur ka tas tro feb Si, ro m lebic

xSirad ada mi a ni saT vis um Zi me si, sa va la lo Se de ge-

biT srul de ba

ko men ta ri mas wav leb lis Tvis : au ci le be lia

cxri le bi sa da sqe me bis ga mo ye ne biT mu Sa o ba, rom

mos wav le eb ma mi Re bu li cod na ga im ya ron. sus ti

mos wre bis mos wav le ebs wa a kiTx eT gak ve Ti li da

yu radR e ba ga a max vi le bi neT sqe ma 1-ze, rom Zi-

ri Ta di bu neb ri vi re sur se bis Ca mo naT va li ma inc

aiT vi son.

47

gak ve Ti li 12 tyi sa da wylis mox ma re bi sa da gak ve Ti li 12 tyi sa da wylis mox ma re bi sa da

dac vis xal xu ri tra di ci e bidac vis xal xu ri tra di ci e bi

gan sa vi Ta re be li una re bi: teq stze da wya ro eb ze

da mo u ki deb lad mu Sa o bis, das kvne bis Ca mo ya li be-

bis, ana li zi sa da sin Te zis, we ri Ti mety ve le bis.

gak ve Ti lis msvle lo ba: mas wav leb lis mi Ti Te biT

mos wav le e bi iT vli an 1-2-ze. yo ve li 1-li no me ri

kiTx u lobs qve Tavs “tye”, yo ve li me-2 no me ri _

qve Tavs “wya li” (10 wT.). Sem deg 1-li da me-2 nom-

re bi jgu fe bad er Ti an de bi an da aya li be ben azrs:

3 ram ra mac da ma in te re sa;

2 ram, ris Se sa xe bac min da ga vi go;

1 ram, ris Se sa xe bac si a mov ne biT vim sje leb di

(8 wT.).

Sem deg xde ba pre zen ta cia (8 wT.). sa sur ve lia

msje lo ba mos wav le TaT vis sa in te re so sa kiTx eb ze

da dis ku si is ga mar Tva (14 wT.). gak ve Til Si mo ce-

mu li da va le be bi Sin Se sas ru leb lad eZ le vaT.

ko men ta ri mas wav leb lis Tvis : tyes ada mi a ni

sxva das xva miz niT iye neb da. sa nam igi mi wis da mu-

Sa ve bas is wav li da ve lu ri mce na re u liT, so ko Ti,

Tev zi Ta Tu na di ris xor ciT ik ve be bo da. mce na-

re ul sa da so kos ume te sad tye Si ag ro veb da. sak-

ve bad da sam kur na lod iye neb da. Za li an Zve lad,

sa nam fut kars mo a Se neb dnen, Taf lsac tye Si ag-

ro veb dnen. ve lu ri fut ka ri skas xis fu Ru ro Si an

xis ga xeT qil mor Si ake Teb da, ada mi a ni ki am skebs

po u lob da da Tafls iReb da. sa qar Tve lo Si spe ci-

a lu ra dac ki amoT lid nen xol me tye Si xis mo rebs,

fut kars ska rom ga e ke Te bi na. aseT mors ge ja ewo-

de ba. sak ve bis am gziT mo po ve bas Sem gro veb lo bas

uwo de ben. Sem gro veb lu ri me ur ne o ba odes Rac

sak ve bis mo po ve bis Zi ri Tad wya ros war mo ad gen da

ise ve, ro gorc na di ro ba. sa na di ro dac ume te sad

tye Si mi di od nen, klav dnen ga re ul frin vels, na-

dirs da mce na re ul Tan er Tad sak ve bad iye neb dnen.

na di ro bac odes Rac me ur ne o bis Zi ri Ta di dar gi

iyo. mi waT moq me de bi sa da me sa qon le o bis aT vi se bis

Sem deg ki Sem gro veb lo ba da nad ro ba me ur ne o bis

dam xma re dar ge bad iq ca. tyis, gan sa kuT re biT ki

wiw vo va nis ha e ri sa qar Tve lo Si odiT gan sam kur-

na lod iT vle bo da. ux de bo da. fil tve biT da a va de-

bu lebs. wiw vi an tye eb Si avad myo fe bi zaf xu lo biT

mih yav daT, sam kur na lo Tvi se be biT sa qar Tve lo Si

abas Tum ni sa da bax ma ros tye e bi ga mo ir Ce o da.

tye sa Se ni ma sa li Tac ama ra geb da ada mi a nebs.

tyi dan moh qon daT Se Sac ga saT bo bad, tye Si xe ebs

sxva das xva dros Wrid nen. sa Se ni ma sa lis Tvis ume-

te sad zaf xul Si, Se Sis Tvis ki Se mod go ma ze.

bav Sve bis say va re li sas me li iyo ne ker Cxlis

“sa si cocx lo wve ni”, ro mel sac “xis wvens”, “xis

crem lsac” uwo deb dnen. ne ker Cxlis qerqs mrgva-

lad amoW rid nen da mis “wvens” mce na ris Re ro Ti

svam dnen.

gak ve Ti li 13 ro gor ar Cev dnen sa mo sax los?gak ve Ti li 13 ro gor ar Cev dnen sa mo sax los?

gan sa vi Ta re be li una re bi: faq te bis da xa ris xe bis,

we ri Ti mety ve le bis, lo gi ku ri az rov ne bi sa da

das kvne bis ga mo ta nis, da mo u ki deb lad mu Sa o bis.

gak ve Ti lis mim di na re o ba: am gak ve Ti lis Ca ta re ba

sa sur ve lia k.n.s. me To dis ga mo ye ne biT. mas wav leb-

lis mi Ti Te biT mos wav le e bi wa sa kiTxi ma sa lis ki-

de eb ze fan qriT ake Te ben Se sa ba mis aR niS vnebs, Sem-

deg ki av se ben cxrils (15 wT.).

Sem deg iyo fi an jgu fe bad da er Tma neTs uzi-

a re ben STa beW di le bas. imar Te ba dis ku sia mas wav-

leb lis mi er das mul Se kiTx veb ze:

ra iyo ise Ti, rac teq stis wa kiTx vam de ico-

diT?

ra aR moC nda ise Ti, rac teq stis wa kiTx vam gas-

wav laT?

ra iyo ise Ti, ri si sa pi ris pi roc ico diT?

ra Se kiTx ve bi da ge ba daT? (25 wT.).

gak ve Til Si mo ce mu li sa var ji So e bi Sin Se sas-

ru leb lad eZ le vaT.

gak ve Ti li 14 Zve li qa la qe bi sa qar Tve lo Si gak ve Ti li 14 Zve li qa la qe bi sa qar Tve lo Si

gansaviTarebeli unarebi:gansaviTarebeli unarebi: Se da re bis, msgav se ba-

gan sxva ve bis; war su lis, aw myo sa da mo mav lis ur-

Ti er Tda kav Si re bis, ana li ti ku ri az rov ne bi sa da

cxri le bis Sed ge nis.

gakveTilis msvleloba:gakveTilis msvleloba: mas wav le be li gak ve Tils

iwy ebs mi ni-leq ci iT qa la qe bis Se sa xeb (3-5 wT.),

Sem deg mos wav le ebs sTxovs ga ix se non, ra ici an

Zve li qa la qe bis Se sa xeb, da a sa xe lon maT Tvis cno-

bi li uZ ve le si qa la qe bi. Sem deg ki sTxovs we ri-

lo biT Ca mo a ya li bon az ri odes Rac Zli e ri, mag ram

Sem dgom Si dak ni ne bu li da nan gre ve bad qce u li qa-

la qe bis Se sa xeb (7 wT.), Sem deg xde ba pre zen ta cia

(10 wT).

amis Sem deg mas wav leb lis mi Ti Te biT mos wav le e-

bi kiTx u lo ben sa xel mZRva ne lo Si mo ce mul teqsts

(5 wT.) da mci re o de ni dak vir ve bis Sem deg rveulebSi

xazaven cxrils da avseben mas a wya ros qveS mo ce-

muli miTiTebis mixedviT (5 wT.).

Sem deg v.d. ga mo ye ne biT mu Sa o ben wyvi leb Si: er-

Tma neTs ada re ben Tbi liss Zve lad da ax la, ama ve

prin ci piT ga ni xi la ven mcxe Tas, qu Ta iss da foTs

da Sem deg ake Te ben pre zen ta ci as (12 wT.). darCenili

drois ganmavlobaSi asruleben gakveTilis bolos

mocemul savarjiSoebs.

ko men ta ri wya ro g-sTvis : no qa la qe vis na qa la qa-

ri md. ri on -te xu ris xe o ba Si (se na kis r-ni) mde ba-

re obs. is to ri a Si es qa la qi ram de ni me sa xe li Taa

cno bi li: “ci xe go ji”, “ar qe o po li si”, “sazR u de”,

“no qa la qe vi”. na qa la qa ris uZ ve le si fe ne bi Zv. w.

II aTas wle u lis II na xe vars ga ne kuT vne ba. qve da te-

ra sa ze aR mo Ce ni lia sa war moo na mo sax la re bi da

sa kul to kom pleq se bi. isi ni mow mobs Zve li kol xe-

Tis ci vi li za ci is ur Ti er To bas xmel Ta Sua zRvis

au zis, ege o su ri sam ya ros, eg vip tis, ana to li i sa

da sxva re gi o ne bis qvey neb Tan. Zv. w. IV s-is bo los

eg ri sis eris Tav ma qu jim am ad gil ze aa Se ne bi na qa-

la qi da ci xe. qa la qis Tav da pir ve li sa xel wo de ba

“ci xe go ji“ sa va ra u dod mis sa xels ukav Sir de ba.

uax le si dro is gaTx re bis Se de gad na pov nia mniS-

vne lo va ni is to ri u li niv Te bi da xe lov ne bis ni-

mu Se bi.

48

gak ve Ti li 15 vin cxov robs sa qar Tve lo Si?gak ve Ti li 15 vin cxov robs sa qar Tve lo Si?

gan sa vi Ta re be li una re bi: di ag ra ma ze, ru ka ze da

wya ro eb ze mu Sa o bis, dak vir ve bis, lo gi ku ri az-

rov ne bis, wyvi leb Si mu Sa o bi sa da we ri li mety ve-

le bis.


iwy ebs mi ni- leq ci iT sa qar Tve los mo sax le o bi sa

da gav rce le bu li re li gi e bis Se sa xeb (10 wT.). Sem-

deg klass sTxovs teq sti da leq si ko ni wa i kiTx on

(10 wT.). Sem deg kla si mu Sa obs wyvi leb Si da as ru-

lebs da va le bas wya ro a-s qveS. gar da ami sa, da-

nar Ti #1 -is ga mo ye ne biT un da gan sazR vron, sad

cxov robs me ti mo sax le o ba sa qar Tve lo Si. wina

kla seb Si nas wav li ma sa li dan ar un da ga u Wir deT

kav ka si o nis mTa Ta So ri si ba ris da sa xe le ba (10 wT.).

da va le be bis Se mow me bis Sem deg in di vi du a lu rad,

we ri lo biT as ru le ben Se ma ja me bel da va le bas.

pre zen ta ci as eT mo ba 5 wT.

ko men ta ri mas wav leb lis Tvis : klas Tan mu Sa o bi-

sas maq si ma lu rad ga mo i ye neT gak ve Til Si mo ce mu-

li wya ro a, wya ro b da da nar Ti #1. es mos wav-

le e bis ma sa lis ukeT ga az re ba Si da ex ma re ba. sus ti

mos wre bis mos wav le ebs da a va leT teq stis wa kiTx-

va.

gak ve Ti li 16 re li gi e bi sa qar Tve lo Si gak ve Ti li 16 re li gi e bi sa qar Tve lo Si

gansaviTarebeli unarebi:gansaviTarebeli unarebi: faq te bis sa fuZ vel ze

lo gi ku ri das kvne bis ga mo ta nis, ar gu men ti re bu-

li msje lo bi sa da cxril ze mu Sa o bis.

gakveTilis msvleloba:gakveTilis msvleloba: Tav da pir ve lad mas wav leb-

lis mi Ti Te biT mos wav le e bi ec no bi an sa xel mZRva-

ne lo Si mo ce mul teqstsa da wyaroebs (10 wT.), Sem-

deg asruleben 1-l Semajamebel davalebas (10 wT.)

da er Tma neTs uzi a re ben az rebs (5 wT.).

amis Sem deg da fa ze xa za ven dro is skalas da

mas ze sxva das xva fe ris zo liT aR niS na ven sa qar-

Tve lo Si gav rce le bul re li gi ebs qro no lo gi u ri

Ta na mim dev ro biT (5 wT.), mar Ta ven dis ku si as Te ma-

ze: “re li gi u ri mra val fe rov ne ba sa qar Tve lo Si”,

sa dac mi mo i xi la ven sxva das xva re li gi is ada mi an Ta

ur Ti er To bas qar Tve leb Tan da, rac mTa va ri a, re-

li gi u ri mra val fe rov ne bis da de biT da uar yo fiT

mxa re eb ze amax vi le ben yu radR e bas (5 wT.), pre zen-

ta ci i saT vis 5-8 wT.

gak ve Ti li 17/18 ro gor ic vle ba mo sax le o-gak ve Ti li 17/18 ro gor ic vle ba mo sax le o-

bis ricx ov no ba?bis ricx ov no ba?

gan sa vi Ta re be li una re bi: teq stze, cxril sa da di-

ag ra ma ze mu Sa o bis, dak vir ve bis, lo gi ku ri az rov-

ne bis.


iwy ebs g.i. me To diT da klass us vams kiTx vebs: “ra

aris mo sax le o ba?”, “ra aris mok vda o ba?”, “ra aris

So ba do ba?”, “ro gor fiq robT, ram Se iZ le ba ga mo-

iw vi os mo sax le o bis cva le ba do ba anu ricx ov no bis

Sec vla?”. mos wav le Ta sa va ra u do pa su xebs da fa-

ze Ca mo wers. Sem deg mok led ga nu mar tavs, ra aris

bu neb ri vi moZ ra o ba, di na mi ka. ase ve in for ma ci as

aw vdis mo sax le o ba ze, mis ricx ov no ba sa da ricx-

ov no bis cvli le ba ze (15 wT.). mas wav le be li klass

ava lebs teq stis wa kiTx vas in di vi du a lu rad, k.n.

sis te mis ga mo ye ne biT. mos wav le eb ma un da Se as ru-

lon da va le be bi cno ba 1-is-s qveS (15 wT.). dar-

Ce nil dros mas wav le be li da va le be bis Se mow me bas

uT mobs (10 wT.). Sin Se sas ru leb lad eZ le vaT a da

b wya ro e bis gan xil va da Se sa ba mis kiTx veb ze pa-

xu xi.

gak ve Ti li 18

gak ve Ti lis mim di na re o ba: mas wav le be li klas Si ga-

ni xi lavs mos wav le e bis mi er Ses ru le bul da va le-

bas. upir ve le sad yu radR e bas amax vi lebs maT Tvis

ga u ge bar sa kiTx eb ze, Sem deg ki amow mebs pa su xebs

(20 wT.). Sem deg klass yofs jgu fe bad da ava lebs

Se ma ja me be li da va le bis Ses ru le bas. pre zen ta ci-

is Tvis eT mo baT 10 wT. dar Ce nil dro Si ki dev er-

Txel Se a ja meT gak ve Ti li mos wav le eb Tan er Tad.

ko men ta ri mas wav leb lis Tvis : yu radR e ba ga a max-

vi leT gak ve Til Si mo ce mul gra fik sa da cxril ze.

es wya ro e bi mos wav le ebs ga u ad vi lebs gak ve Ti lis

ga az re bas. sus ti mos wav le e bi Zli er mos wav le eb-

Tan er Tad Ca a biT sa gak ve Ti lo pro ces Si. me o re

gak ve Ti lis bo los mo i to veT co ta dro: sa sur ve-

lia mos wav le e bis Tvis TviT Se fa se bis fur cle bis

da ri ge ba da ma Ti Sev se ba, ra Ta ma Tac Tval naT liv

war mo id gi non, ro gor daZ li es ma sa la.

gak ve Ti li 19. ra tom ga da ad gil de ba mo sax-gak ve Ti li 19. ra tom ga da ad gil de ba mo sax-

le o ba?le o ba?

gan sa vi Ta re be li una re bi: sqe ma sa da wya ro eb ze mu-

Sa o bis, lo gi ku ri az rov ne bis, da mo u ki deb lad mu-

Sa o bis.


iwy ebs g.i. me To diT da sxvams kiTx vebs: “ro gor

ges miT mo ce mu li gak ve Ti lis sa Ta u ri: ra tom ga-

da ad gil de ba mo sax le o ba?”, “mo sax le o bis ga da-

ad gi le bam Se iZ le ba Tu ara ga mo iw vi os sof le bis

ga u kac ri e le ba, qa la qe bis dak ni ne ba an axa li qa la-

qe bis war mo So ba?” _ sa va ra u do pa su xe bi iwe re ba

da fa ze (5 wT.). Sem deg mos wav le ebs ukiTx avs 1-l

Se ma ja me bel da va le bas da sTxovs upa su xon kiTx-

vas: “ro gor fiq robT, Ti To e ul Sem Txve va Si ra mi-

ze ziT to ve ben Ta vi anT sax l-kars ada mi a ne bi”? (5

wT.). Sem deg mi ni- leq ci is sa xiT esa ub re ba mig ra ci-

is Se sa xeb (5 wT.). mom dev no 10 wu Tis gan mav lo ba Si

mos wav le eb ma teq sti yu radR e biT un da wa i kiTx on

da da ak vir dnen sqe ma 1-s.

sa sur ve lia da fa zec da i we ros mig ra ci is ga mom-

wve vi mi ze ze bi. wa a xa li seT mos wav le e bi Ti To e u li

Sem Txve vis Tvis ga ix se non is to ri u li, li te ra tu-

ru li an cxov re bi se u li ma ga li Ti. dar Ce ni li dro

eT mo ba gak ve Ti lis da nar Ce ni sa var ji So e bis Ses-

ru le bas da maT Se mow me bas (15 wT.).

ko men ta ri mas wav leb lis Tvis : teq sti, ma ga li-

Te bi, wya ro da sqe ma mos wav les da ex ma re ba mig ra-

ci a sa da mi si mi mar Tu le be bis ga az re ba Si.

sus ti mos wav le e bi amu Sa veT sqe ma ze da fi zi-

kur ru ka ze, rom Se eZ loT da mo u ki deb lad msje-

lo ba mo sax le o bis mig ra ci is ga mom wve vi mi ze ze bi-

sa da Se de ge bis Ta o ba ze.

49

gak ve Ti li 21 qvis xa na sa qar Tve los gak ve Ti li 21 qvis xa na sa qar Tve los

te ri to ri a zete ri to ri a ze

gan sa vi Ta re be li una re bi: ana li ti ku ri az rov ne bis,

lo gi ku ri das kvne bis ga mo ta ni sa da ar gu men ti re-

bu li msje lo bis, we ri Ti mety ve le bis.


mos wav le e bi ec no bi an gak ve Ti lis teqsts (7-8 wT.).

Sem deg jgu fe bad an wyvi le bad da yo fil ni iwy e ben

msje lo bas Sem deg sa kiTx eb ze: I _ ada mi a ni pa le-

o li Tis epo qa Si, II _ enis war moq mna, III _ cecx lis

aR mo Ce na, IV _ ada mi a ni ne o li Tis xa na Si. mos wav-

le e bi msje lo ben mety ve le bis war moq mna sa da im

Se saZ leb lo beb ze, rac ada mi a ne bis ur Ti er To ba Si

gaC nda amis Sem deg; ag reT ve ada mi a nis um weo mdgo-

ma re o ba ze cecx lis aR mo Ce nam de da mi si da uf-

le bis mniS vne lo ba ze. sa sur ve lia pir vel yo fi li

ada mi a nis ori di di miR we vis Se sa xeb mok le das-

kvna Ta vad mos wav le eb ma Ca mo a ya li bon, da fa ze da-

we ron da rve u leb Si ga da i we ron (10 wT.). Sem deg

in di vi du a lu rad mu Sa o ben wya ro e bis Se sa ba mis sa-

var ji So eb ze (10 wT.). gak ve Ti lis dar Ce ni li dro

pa su xe bis Se mow me ba- pre zen ta ci as eT mo ba. sa Si nao

da va le bad eZ le vaT Se ma ja me be li sa va ji So e bi.

pa su xe bi zo gi er Ti sa var ji Sos Tvis

1-li bu li ti a ni sav, wya ro a-s qveS: waw ve te bu li

qvis pi ri, ro me lic xis tar ze mag rde ba, saZ ge re-

bel ia ra Rad iq ca. qvis wve tiT Se iZ le bo da mi wis

CiC qna, mce na re Ta fes ve bi sa da bol qve bis amo-

Re ba. mci re zo mis qvis mWrel pi ri a ni fir fi te bi

(mik ro li Te bi) ga mo i ye ne bo da seg men tis sa xiT anu

ro gorc Ca sar Ta vi ia ra Ris Tvis. maT amag reb dnen

cxo ve lis qve da ybis Zval Si an xis Car Co Si da mi i-

Re bo da kom bi ni re bu li ia ra Ri: da na, nam ga li, Su bi.

ori ve mxri dan gaT li li da waw ve te bu li qvis ia ra-

RiT mok lul cxo vels aty a veb dnen.

me-2 bu li ti a ni sav. wya ro a-s qveS : ada mi a nis Zi-

ri Ta di sak ve bi na na di re vi, tyis ve lu ri mce na re e-

bi, mce na re Ta fes ve bi da bol qve bi iyo.

bu li ti a ni sav. wya ro b-s qveS : ada mi a ni xis joxs

ab zri a lebs xis na Wer Si amoW ril Rrmul Si. xa xu nis

ga mo xe xur de ba da joxs ali eki de ba.

1-li bu li ti a ni sav. wya ro d-s qveS : ru ki dan kar-

gad Cans, rom ada mi a nis uZ ve le si sad go me bi me tia

da sav le Ti sa qar Tve los te ri to ri a ze. aq me tia

da sa mu Sa veb lad var gi si far To bi, vid re aR mo sav-

leT sa qar Tve lo Si, sa dac uwy lo bis ga mo xe lov-

nu ri ar xe bis gaW ra iyo sa Wi ro.

1-li Se ma ja me be li sav .:

ma ma ka ce bi na di ro ba

qa le bi da bav Sve bina yo fi sa da ba la xe u lis Seg-ro ve ba

mo xu ce biia ra Ris dam za de ba, cecx lis-Tvis Tval yu ris dev ne ba

me-2 Se ma ja me be li sav .:

pa le o li Ti ne o li Ti

b, d a, g, e, v, z, T

ko men ta ri mas wav leb lis Tvis : ne o li Tis xa na Si

erT ad gil ze da sax le bu li ada mi a ne bi qmni an ko-

leq tivs, ro mel Sic ya lib de ba sa zo ga do eb ri vi

ur Ti er To be bi. sa er To sa kiTx e bis ga da sawy ve tad

isi ni ik ri be bod nen da sax le bu li ad gi lis mo e dan-

ze da msje lo bis, bWo bis Se de gad iReb dnen yve-

las Tvis met -nak le bad mi sa Reb ga dawy ve ti le bas.

ne o li Tis um Tav re si mo na po va ri mo na di re o bi-

dan da Sem gro veb lo bi dan bi na dar cxov re ba sa da

me ur ne o ba ze ga das vla a. ya lib de ba ko leq ti u ri

cxov re bis Tvis sa Wi ro una re bi, Cnde ba re li gi u-

ri rwme na- war mod ge ne bi; ada mi a ni zru navs avad myo-

feb sa da mic va le bu leb ze, Tay vans scems kul tebs.

srul yo fi li xde ba sa me ur neo ia ra Re bi, ada mi a ni

me Tu ne o bas hki debs xels. uf ro mok led am cvli-

le be bis Cve ne ba Se saZ le be lia Sem de gi cxri liT:

mi waT moq me de ba ze ga das vlami waT moq me de ba ze ga das vla

cvli le be bi Se de ge bi

cxov re bis we sibi na dar cxov re ba ze

ga das vla

kve ba sak ve bis mra val fe rov ne ba

de mog ra fi u li vi Ta re ba

si cocx lis xan grZli vo bis zrda

war mo e bis axa li sa Su a le be bi

teq no lo gi u rad ga um jo be-se bu li qvis, Zvlis, xis, ob-si di a nis ia ra Re bi; pir ve li Ti xis Wur Wlis dam za de ba

ada mi a nis az rov ne ba na yo fi e re bis kul tis ga Ce na

gak ve Ti li 22 bor ba ligak ve Ti li 22 bor ba li

gansaviTarebeli unarebi:gansaviTarebeli unarebi: in for ma ci is Sek re bi sa

da daj gufe bis, das kvne bis ga ke Te bis, Se moq me de-

bi Ti da lo gi ku ri az rov ne bis.

gakveTilis msvleloba:gakveTilis msvleloba: mos wav le TaT vis gan wyo bis

Se saq mne lad mas wav le be li gak ve Tils iwy ebs a. k.r-

ze mu Sa o biT. da fis cen trSi wers sity va “bor ba-

li” da mos wav le ebs sTxovs ukar na xon, es sity va

ris aso ci a ci as ga u CenT (mag., ve lo si pe di, av to mo-

bi li, at raq ci o ni, lif ti) (3-5 wT.), Sem deg mas wav-

leb lis mi Ti Te biT mos wav le e bi ec no bi an sa xel-

mZRva ne lo Si mo ce mul teqsts, ak vir de bi an wya ro-

eb ze ga mo sa xul fo to ebs (10 wT.) da msje lo ben

brun viT moZ ra o ba ze, rac sa fuZ vlad da e do bor-

blis ga mo go ne bas. sa ub ro ben bor blis uni ka lu-

ri Tvi se be bis Se sa xeb mi si Sem dgo mi ga mo ye ne bis

Tval saz ri siT (5 wT.).

amis Sem deg mas wav leb lis mi Ti Te biT mos wav le-

e bi wyvi leb Si an jgu feb Si as ru le ben we ri lo biT

sa mu Sa os. g-e wya ro eb ze mo ce mu li fo to e bi sa da

maT Tvis cno bi li sxva das xva dro is sat ran spor to

sa Su a le be bis Tu me qa niz me bis gax se ne bis sa fuZ-

vel ze unda Se ad gi non cxri li da da a kon kre ton

mas Si bor blis, ro gorc me qa niz mis er T-er Ti Zi-

ri Ta di na wi lis mniS vne lo ba (10 wT.).

50

nivTi/sagani borblis saxeobaborblis

daniSnuleba

ure mi bor ba liex ma re ba ga da ad-

gi le ba Si

me qa ni ku ri sa a Tikbi la ni a ni bor-

ba li

amoZ ra vebs me-

qa ni ku ri sa a Tis

me qa nizms

av to mo bi li bor ba liex ma re ba ga da ad-

gi le ba Si

qa ris wis qvi li bor ba li

ex ma re ba mar-

cvle u lis daf-

qva Si

ma ta re be li bor ba liex ma re ba ga da ad-

gi le ba Si

ve lo si pe di

ge mi

ko men ta ri mas wav leb lis Tvisko men ta ri mas wav leb lis Tvis

bor blis ar se bo ba pir ve lad Zv. w. 4 aTa si wlis

win me so po ta mi a Si das tur de ba. bor blis wi na mor-

be di Cve u leb ri vi xis mo ri iyo, rom lis dax ma re-

bi Tac ga da a go reb dnen sim Zi me ebs. Su me ris qa laq

uruq Si aR moC nda Zv. w. 3 aTa si wliT da Ta ri Re bu li

bor bli a ni mar xi li, rac bor bli a ni tran spor tis

er T-er Ti pir ve li for ma a. Su mer Si ve Zv. w. 2700

wlis Tvis Cnde ba sxva das xva sa xe o bis sa zid re bi.

ima ve pe ri od Si Su me reb ma da iwy es Ta vi an Ti me fe e-

bis da mar xva et leb Tan er Tad. bor blis Tav da pir-

ve li kon struq ci is ga um jo be se ba Zv. w. II aTas wle-

ul Si mox da. kel teb ma bor blis mdgra do bis ga saZ-

li e reb lad Zv. w. I aTas wle u li dan xe ze li To nis

sar tylis Se mok vra da iwy es. bor blis ga mo go ne bam

ga na vi Ta ra xe los no bis dar ge bi: sa me Tu neo mor-

gvi, wis qvi li, sar Ta vi daz ga, sa xa ra to Car xi bor-

bals iye nebs. la po te bi a ni bor ba li ga mo i ye ne bo da

sa i ri ga cio mowy o bi lo beb ze, ma nu faq tu rul fab-

ri keb Si, ma Ra ro eb Si da a. S. bor blis ga mo go ne bam

biZ gi mis ca mec ni e re bis gan vi Ta re bas: mas vxvde biT

as tro lab sa da sxva xel sawy o eb Si. me qa ni ka Si far-

ToO ga mo ye ne ba aqvs kbi la bor bals.

bor bli a ni tran spor tis er T-er Ti sa xe o ba —

et li — Zv. w. 2600 wli dan ar se bobs ro gorc ga-

da ad gi le bi sa da sa o ma ri teq ni kis sa Su a le ba. amas

mow mobs uru qis Stan dar ti. uZ ve le si me so po ta-

mi u ri pro to et li orad gi li a ni da or Rer Zi a ni

iyo, hqon da ma Ra li fa ri wi ni dan eki pa Jis da sa-

ca vad, et lze mag rde bo da yu Ti sas ro li Su be bis

Ca sa la geb lad. am pro to et le bis bor blebs ma ne bi

ar hqon da da ma Ti ma nev ri re ba me tad rTu li iyo.

Su me ru li et li oTx cxe ni a ni iyo da mas Se te vis

dros qve i Ti mxed re bis ga da sa Te lad iye neb dnen.

eg vip te le bis et le bi gan sxva ve bu li a: kon struq-

cia uf ro msu bu qi a, et li er Tad gi li a nia da mas-

Si erT an or cxens abam dnen. is to ri a Si et le biT

yve la ze di di brZo la mox da Zv. w. 1299 wels ka-

deS Tan: eg vip te le bi sa da xe Te bis mxri dan mas Si 5

aTa si et li mo na wi le ob da. sab rZo lo et lis gan vi-

Ta re ba Si si ax le iyo asu re le bis ga mo go ne ba: maT

et lis bor bleb ze ce li se bu ri da ne bi da a mag res

qve iT Ta wi na aR mdeg sab rZol ve lad. sab rZo lo et-

lis gan vi Ta re bis bo lo sa fe xu ri iyo spar se le bis

mi er Zv. w. V s-dan cxe ne bis jav Sni a ni mo sas xa miT

da far va.

gak ve Ti li 23 sa me Tu neo mor gvigak ve Ti li 23 sa me Tu neo mor gvi

gansaviTarebeli unarebi:gansaviTarebeli unarebi: faq te bis da xa ris xe bis,

we ri Ti mety ve le bis.

gakveTilis msvleloba:gakveTilis msvleloba: mas wav le bels am gak ve Ti-

lis Ca ta re bas vur CevT k.n.s. me To dis ga mo ye ne biT.

mas wav leb lis mi Ti Te biT mos wav le e bi wa sa kiTxi

ma sa lis ki de eb ze ake Te ben am me To diT gaT va lis-

wi ne bul aR niS vnebs, Sem deg ki av se ben Se sa ba mis

cxrils (15 wT.).

Sem deg jgu feb Si xde ba az rTa ga zi a re ba da

imar Te ba dis ku sia mas wav leb lis mi er das mul Se-

kiTx veb ze:

• ra iyo ise Ti, rac teq stis wa kiTx vam de ico-

diT?

• ra aR moC nda ise Ti, rac teq stis wa kiTx vam gas-

wav laT?

• ra iyo ise Ti, ri si sa pi ris pi roc ico diT?

• ra Se kiTx ve bi da ge ba daT? (10 wT.)

gak ve Ti li 24 saq so vi daz gagak ve Ti li 24 saq so vi daz ga

gansaviTarebeli unarebi:gansaviTarebeli unarebi: in for ma ci is da xa ris -

xe bis, kiTx vis das mis, we ri Ti mety ve le bis.

gakveTilis msvleloba:gakveTilis msvleloba: mas wav le be li sTxovs mos-

wav le ebs ga ix se non, Tu ra sme ni aT saq so vi daz-

gis Se sa xeb. mos wav le Ta pa su xebs mas wav le be li

wers da fa ze, wi nas war mom za de bul gra fa Si “vi ci”

(3-5 wT.), Sem deg sTxovs mos wav le ebs ukar na xon,

ri si ga ge ba surT. mos wav le Ta pa su xebs wers gra-

fa Si “min da vi co de” (5 wT.), amis Sem deg mas wav leb-

lis mi Ti Te biT mos wav le e bi ec no bi an sa xel mZRva-

ne lo Si mo ce mul teq stsa da wya ro ebs (10 wT.) da

av se ben gra fas “vis wav le” (10 wT.). gra fis Sev se bis

Sem deg mas wav le be li sTxovs mos wav le ebs ki dev

er Txel mi ub run dnen gra fas “min da vi co de” da

da uk vir dnen, ga e ca Tu ara pa su xe bi maT Tvis sa-

sur vel kiTx vebs. SeZ le bis dag va rad gak ve Til ze ve

un da ga e ces pa su xe bi mos wav le TaT vis sa in te re so

kiTx vebs Te mas Tan da kav Si re biT (3-5 wT.).

mas wav leb lis mi Ti Te biT mos wav le e bi klas Si

mar Ta ven mi ni- dis ku si as — ro mels vam jo bi neb di,

saq sov daz ga ze Tu xe liT moq so vils? sa ku Ta ri

mo saz re bis ga sam ya reb lad mo i ta non 2-3 ar gu men-

ti (5-6 wT.).

gak ve Ti li 25/26 rva li sa da rki nis mWed le-gak ve Ti li 25/26 rva li sa da rki nis mWed le-

bibi


vir ve bis, lo gi ku ri das kvne bis ga mo ta nis, sa ku Ta-

ri mo saz re bis gad mo ce mi sa da da sa bu Te bis, we ri-

Ti az rov ne bis.


mos wav le e bi mu Sa o ben gak ve Ti lis teq stze (10 wT.).

teq stze mu Sa o bis dros eva le baT maT Tvis sa in te-

re so uc no bi in for ma ci is rve u leb Si amo we ra (10

51

wT.). Sem deg mas wav le be li klass jguf ebad yofs

da isi ni mu Sa o ben a da b wya ro eb sa da Se ma ja me bel

sa var ji So eb ze. pa su xe bis Se mow me bas da pre zen ta-

ci as 10 wu Ti eT mo ba. dar Ce nil dro Si mas wav le-

be li mos wav le eb Tan er Tad aja mebs axal ma sa las

(10 wT.).

ko men ta ri qve Ta vis Tvis “spi len Z-brin ja os da-

mu Sa ve ba ze ga das vla” : ne o li Tis xa na Si ada mi a ni

am za deb da qvis, Zvlis, rqi sa da ob si di a nis mra-

val fe ro van da mra val ricx o van sa mi waT moq me do

ia raRs: To xi seb ri, we raq vi seb ri, sax ni si seb ri ia-

ra Re bi; ag reT ve di di zo mis qvis ia ra Re bi, rom-

leb zec Se saZ le be lia xis ta ris da mag re ba; sam ka-

li da ne bi da nam gle bis Ca sar Ta vi mci re zo mis

qvis mWre li fir fi te bi (e. w. mik ro li Te bi). ene o-

li Tis xa na Si ia ra Ri aris sa me ur neo da sab rZo lo,

mzad de ba sam ka u li. ad re ul etap ze qvis, Zvli sa

da xis ia ra Ric aris Se nar Cu ne bu li. mog vi a ne biT

brin ja om da rki nam ga mo dev na isi ni xma re bi dan.

ene o li Tis xa na Si Se i niS ne ba xe lov nu ri mor wyvis

ga mo ye ne ba. mi was amu Sa ve ben pri mi ti u li sax na viT.

brin ja os ia ra Re bis ga mo ye ne bam uf ro ga a um jo be-

sa sa me ur neo saq mi a no ba. mi waT moq me de ba da me sa-

qon le o ba sak ma od da wi na u re bu li a. ada mi an ma xe li

mo ki da me Tu ne o ba sac. me ta lur gia uk ve cal ke saq-

mi a no bis sfe ro a, ra sac mow mobs li To nis sad no bi

sa xe los no e bis naS Te bi sa da ya li be bis aR mo Ce na.

Tav da pir ve lad mzad de ba ama Tu im niv Tis ya-

li bi. ya li be bi mzad de bo da qvis gan an Ti xis gan. ke-

ri a ze spe ci a lur Wur Wel Si acx e leb dnen spi lenZs.

mas Si urev dnen da riS xans, an Ti mons an ka las. cxel

na revs as xam dnen ya lib Si, ro de sac li To ni ga civ-

de bo da, ya libs gax snid nen da mi Re bul nivTs ga ap-

ri a leb dnen.

mtkvar -a raq sis kul tu ra

gav rce le-bis are a li

samx. kav ka si a, Crd.-aRm. kav ka si a, aRm. ana to li a, Crd. ira ni

me ur ne o bis dar ge bi

mi waT moq me de ba, me sa qon le o ba, me Tu-ne o ba, brin ja os me ta lur gia

sa mo sax lo-e bis sa xe o ba

oTx kuTx a, mom gva le bul kuTx e e bi a ni Se no be bi brtye li ga da xur viT

ada mi an Ta saq mi a no bis sfe ro e bi

mi wis da mu Sa ve ba, cxo ve le bis mov la- mo Se ne ba, Ti xis Wur Wlis dam za de ba, brin ja os me ta lur gi is aT vi se ba, sam-ka u le bi sa da tan sac mlis dam za de ba, na di ro ba, me Tev ze o ba.

gaTx re bis Se de gad aR mo Ce ni li niv Te bi

sab rZo lo (is ris pi re bi, sa tev re bi), sa me ur neo (da ne bi, sad gi se bi, ma xa-Te bi, sax vre te bi, nam gle bi, cu le bi) me ta lur gi u li (u ro e bi, Cug lu ge-bi, sad no bi qu re bi, naR ven Ti wi de bi, Ti xis ya li be bi) sam ka u li (di a de me bi, sa ma ju re bi, sa ki de bi, qin Zis Ta ve bi, mZi ve bi), sxva das xva da niS nu le bis Ti-xis Wur We li

brin ja os teq no lo gia

brin ja os iReb dnen cecx lze gam dnar spi len ZSi sxva das xva niv Ti e re bis Se-re viT (da riS xa ni an Ti mo ni, ka la). am gziT spi len Zi mag rde bo da. gam dnar brin ja os sa sur vel ya lib Si as xam-dnen da ase iReb dnen sa Wi ro nivTs.

ko men ta ri qve Ta vis Tvis Tvis “rki nis da mu Sa ve-

ba ze ga das vla” : Tav da pir ve lad rki nis niv Te bi um-

niS vne lo ra o de no biT mzad de bo da, rad gan rki nis

mi Re ba uf ro Zne li iyo. mad ni dan mis ga mod no bas

ga ci le biT ma Ra li tem pe ra tu ra sWir de bo da, vid-

re brin ja os mi Re bas. rTu li iyo Sem dgo mi da mu-

Sa ve bac (da nax Sir ba de ba, mad nis da wur va, wi dis

naS Te bis mo ci le ba, ga mo Wed va, wrTo ba da sxva). am

teq ni ku ri xer xe bis aT vi se ba Tan da Ta no biT mox-

da. rki nis me ta lur gi is sa fuZ vels brin ja os me-

ta lur gia war mo ad gen da. igi ve os ta te bi euf le-

bod nen rki nis da mu Sa ve bas, sa va ra u dod iye neb dnen

igi ve ya li bebs, rac brin ja os niv Te bis Tvis iyo

sa Wi ro. yo ve li ve es mow mobs rki nis me ta lur gi is

ad gil ze aT vi se bas.

rki nis ga mo sad no bad mza de ba

ga mod no bis pro ce si

ga mod no-bis Se de gi

● cecx lgam Zle Ti xis ● mi le bis dam za de ba● mad nis da wur va● mad nis mo po ve ba● nax Si ris dam za de ba● mad nis sa ba do dan qu-ram de mi sas vle li gzis gay va na● sad no bi qu ris age ba● saw va vis da sam za deb-lad sa Wi ro sa Ta na do ji Sis xe e bis moW ra● mad nis ga da zid va● sa ber ve lis dam za de ba● mad nis ga da sa zi di in ven ta ris (gi de li, go do ri, go bi, ka la Ti) dam za de ba● ya li be bis dam za de ba

● nax Si ris Cay ra qu-ra Si● Jan gba dis mi wo de ba qu ra Si

● niv Tis dam Sve ne-ba or na-men tiT● dam za-de bu li niv Tis ga ta na ga-sa yi dad

me ta lur gi is gan vi Ta re bam ga mo iw via axa li xe-

lo be bis ga Ce na. sam Ta mad no saq me Sic ki cal -cal-

ke iq ne bod nen mad nis mTxre le bi, mad nis mzi da ve bi,

mad nis ga mam did re bel ni, ag reT ve Se Sis mWrel-

ni, gzis gam yva ne bi. sa Ta na do cod nas mo iTx ov da

mad nis da wur va, sam sxme lo ya li be bis dam za de ba

da TviT Ca mos xmis pro ce si, dam za de bu li niv Tis

mxat vru li sa xe e biT Sem ko ba da a. S. li To nis na-

war mis pir ve li moTx ov ni le bis sag nad ga daq ce vam

ga a Ci na jgu fi ada mi a ne bi sa, ro me lic er Tma neT Tan

akav Si reb da mwar mo e bel sa da mom xma re bels. Sem-

dgom ma Ti pro fe sia vaW ro ba gax da.

Zv. w. II aTas wle ul Si rki nis aT vi se bas da u-

kav Sir da ram de ni me si ax le, rom leb mac ada mi an Ta

cxov re ba ze mniS vne lo va ni gav le na iqo ni a. am pe-

ri od Si sa bo lo od dam kvid rda sa me Tu neo mor gvi,

ra mac ga a ad vi la ke ra mi ku li Wur Wlis dam za de ba.

ama ve pe ri od Si sa qar Tve lo Si da iwyo cxe nis mo-

Se ne ba. cxens iye neb dnen ro gorc me ur ne o ba Si, ise

sam xed ro saq me Si. cxe nis me o xe biT ga ad vil da ur-

Ti er To ba sxva das xva ad gil ze da sax le bul to mebs

So ris, ga aq ti ur da da ga ad vil da sa vaW ro- kul tu-

ru li kav Si re bi. cxe nis ga mo ye ne bam xe li Se uwyo

sa i a la Ro me sa qon le o bas: mwyem se bi ad vi lad uv-

lid nen gars fa reb sa da jo gebs, mi e re ke bod nen

sa qo nels So re ul ia la Reb sa da sa Zov reb ze. mTa

da ba ri uf ro mWid rod da u kav Sir da er Tma neTs,

rad gan me sa qon le o ba da mi waT moq me de ba mWid rod

ga e mij na ur Ti erTs. gar da ami sa, li To nis sa ba do-

e bis me ti na wi li swo red mTa Si iyo da mud mi vi kon-

52

taq ti au ci le be li iyo ned le u li sa (li To ni) da

pro duq ci is (rZis pro duq te bi, xor ci, mar cvle-

u li) ga sac vle lad. sam xed ro saq me Si gar da te xa

ga mo iw via cxe nis ga mo ye ne bam: grZe li max vi liT Se-

i a ra Re bu li mxe da ri ad vi lad us wor de bo da mok le

sa tev riT Se i a ra Re bul qve i Tebs. cxe no san Ta Tav-

das xme bi am did reb da cal ke u li gva re bis war mo-

mad gen lebs, rom le bic xelT ig deb dnen sa qo nel sa

da ia raRs. ga um jo be se bul ma sa me ur neo ia raR ma

sa Su a le ba mis ca ada mi a nebs mi e RoT uke Te si da ux-

vi mo sa va li. ada mi an ma me min dvre o bis gar da xe li

mih yo me bos tne o bas, me ba Re o bas, yur Znis mo Se ne-

ba sa da Rvi nis da ye ne bas. de mog ra fi ul ma te ba sa

da cxov re bis uke Te si pi ro be bis Seq mnas mow mobs

di di da sax le be bis aR mo Ce na vrce li sa ma rov ne-

biT da erT ad gil ze did xans cxov re bis nak va le vi.

xe los no bac cal ke sa me ur neo dar gad ya lib de ba

mra va li spe ci a lo biT. sa zo ga do e ba Si Tan da Tan

ik ve Te ba is jgu fi, ro me lic Tavs uy ris mo sav lis

na mats, xelT ig debs li To nis war mo e ba sa da ga-

sa Re bas. Tan da Ta no biT ir Rve va ad re ar se bu li,

Ta nas wo ro ba ze da fuZ ne bu li kav Si re bi da iq mne ba

sa xel mwi fos Ca mo ya li be bis pi ro be bi.

ko men ta ri qve Ta vis Tvis “di di cvli le be bi” : me-

ur ne o ba Si mom xdar ma si ax le eb ma xe li Se uwyo mo-

sav li a no bis zrdas. sa mo waT moq me do me ur ne o ba

da sax le bis ax lo max lo mde ba re mi web ze war mo-

eb da. sa qo nel sac da sax le bis ax los aZo veb dnen.

imav dro u lad er Ti da sax le ba dro Ta gan mav lo ba-

Si far Tov de bo da da sax lebs mim de ba re go reb ze

aSe neb dnen. Tum ca, da sax le bis cen trad rCe bo da

Tav da pir ve li go ra, sa dac iyo Tav Sey ris mo e da-

ni da mTa va ri sa lo ca vi. mom rav le bu li sa qo ne li,

sof lis me ur ne o bis pro duq ti da li To nis ia ra Ri

cal ke u li gva ri sa Tu Te mis xel Si iy ri da Tavs.

gax Sir da Se ta ke be bi me zo bel gva reb Tan /Te meb Tan

axa li sa Zov re bis, mi we bi sa Tu li To nis mo po ve-

bis ad gi lis xel Si Ca sag de bad. ga i zar da ma ma ka cis,

ro gorc me om ri sa da li To nis mom po veb lis ro li.

ada mi a neb ma is wav les uke Te si ia ra Ris dam za de ba,

mra val fe ro va ni gax da mi si sa xe o be bi, da iwyo na-

ti fi sam ka u le bis dam za de ba. ga um jo be se bu li ia-

ra Ris wya lo biT mo i ma ta mo sav li a no bam da ada mi a-

ni ukeT ik ve be ba, rad gan iT vi sebs mce na re Ta axal

sa xe o bebs. gaTx re bis Se de gad aR mo Ce ni lia sxva-

das xva sa xe o bis mar cvle u li: xor blis ram de ni me

sa xe o ba, maT So ris sa qar Tve los Tvis en de mu ri ji-

Si — ma xa; ag reT ve qe ri, fet vi, Svri a; par kos ne bi-

dan os pi da bar da, baR Ce u li mce na re e bi dan nes vi

da mJa u na; ag reT ve yur Znis wip we bi.

gak ve Ti li 27 ra aris xe los no ba?gak ve Ti li 27 ra aris xe los no ba?

gansaviTarebeli unarebi:gansaviTarebeli unarebi: in for ma ci is Sek re bi sa

da daj gu fe bis, das kvne bis ga ke Te bis, aso ci a ci e-

bis Seq mnis, Se moq me de bi Ti da lo gi ku ri az rov ne-

bis.

gakveTilis msvleloba:gakveTilis msvleloba: mas wav lebe li gak ve Tils

iwy ebs a.k.r me To diT. da fis cen trSi wers sity-

vas “xe los no ba” da mos wav le ebs ekiTxeba, Tu ras

moagonebs maT es sityva. mas wav le be li mos wav le-

e bis mi er naTqvams (mag., sax lis age ba, Wur Wlis

dam za de ba, Sro mis ia ra Re bi, sab rZo lo ia ra Ri,

tan sac me li, Sro ma) miawers sity va “xe losno bi dan”

ga moy va ni li “sxi ve bis” bo lo eb Si (3-5 wT.). Sem deg

mas wav leb lis mi Ti Te biT mos wav le e bi ec no bi an sa-

xel mZRva ne lo Si mo ce mul teq stsa da wya ro ebs,

yu radR e biT ak vir de bi an a-e wya ro eb ze ga mo sa-

xul fo to ebs (10 wT.) da pa su xo ben mas wav leb lis

mi er das mul Se kiTx veb s: ro gor da ra vi Ta re ba Si

Ca mo ya lib da xe los no ba da ram Se uwyo xe li mis

gan vi Ta re bas? ra ze mi u Ti Tebs xe los no bis gan vi-

Ta re ba? (5-6 wT.).

Sem deg wyvi le bad an jgu fe bad da yo fi li mos-

wav le e bi mu Sa o ben cxril ze (gv. 76). cxril ze mu-

Sa o bi sas sa xel mZRva ne lo Si mo ce mul ma sa las Tan

er Tad ga mo i ye ne ben sa ku Tar cod na sa da ga moc di-

le ba sac (10 wT.).

re sur si sa ga nida niS nu-

le basa ga ni

da niS nu-

le ba

Ti xa do qiwylis

Wur We likra mi ti

sax lis sa-

xu ra vi

qva

xe

se li

tya vi

brin jao

ab re Su mi

wne li

Ca la

ali zi

sa mu Sa os das ru le bis Sem deg xde ba pre zen ta-

cia (10 wT.).

pasuxebi zogierTi savarjiSosTvis:pasuxebi zogierTi savarjiSosTvis:

1-li Semajamebeli sav.1-li Semajamebeli sav. mqso ve li, mke ra vi, me-

Tu ne, qvis mWre li, dur ga li, mSe ne be li, me a ve je

da sxv.

gak ve Ti li 28 ras niS navs sa mec ni e ro- teq ni ku ri gak ve Ti li 28 ras niS navs sa mec ni e ro- teq ni ku ri

prog re si?prog re si?

gansaviTarebeli unarebi:gansaviTarebeli unarebi: lo gi ku ri da ana li ti-

ku ri az rov ne bis, sxvi si az ris mos me nis, sa ku Ta ri

Tval saz ri sis gad mo ce mis, Ta nam Srom lo bis, si tu-

a ci is Se fa se bis da das kvne bis ga mo ta nis.

gakveTilis msvleloba:gakveTilis msvleloba: axa li Te mi saT vis gan wyo-

bis Se saq mne lad mas wav le be li ga mo i ye nebs g.i. me-

Tods da klass mi mar Tavs kiTx viT: ro gor ges-

miT ter mi nis “sa mec ni e ro- teq ni ku ri prog re si“

mniS vne lo ba (5 wT.). mos wav le e bi sa gan mi Re bu li

in for ma ci is Sem deg mas wav le be li ama tebs, rom

sa mec ni e ro- teq ni ku ri prog re si niS navs mec ni e re-

bi sa da teq ni kis ur Ti er Tgan pi ro be bul gan vi Ta-

re bas, ro de sac Te o ri ul ma da teq ni kur ma moR-

va we o bam da ax lo e ba da iwy o, ma nam de ki mec ni e re ba

da teq ni ka war mo ad gen da ada mi a nis saq mi a no bis or

Se da re biT da mo u ki de bel sfe ros (naT qvams ma ga-

li Te biT ga nam tki cebs) (5 wT.).

Sem deg mas wav leb lis mi Ti Te biT mos wav le e bi

ec no bi an cno ba #1-s, a da b wya ro ebs da jgu feb-

Si an wyvi leb Si iwy e ben msje lo bas:

53

I — ro gor war mo gid ge ni aT pu ris cxo ba Zve lad

da ax la;

II — qvi Sis sa a Ti sa da san Tlis “STa mo ma va li”;

III — xis niC be bi a ni na vis “STa mo ma va li”;

IV — te le fo nis So re u li wi na mor be di.

mos wav le eb ma un da gan mar ton, Tu ra cvli le-

be bi ga ni ca des da sa xe le bul ma niv Teb ma sa mec ni e-

ro- teq ni ku ri prog re sis Se de gad (8 wT.), sa mu Sa os

das ru le bis Sem deg xde ba pre zen ta cia (7-8 wT.).

amis Sem deg mas wav le be li mos wav le ebs aw vdis

in for ma ci as teq ni ki sa da teq no lo gi e bis ga mo-

fe na- baz ro be bis Se sa xeb, sa dac xde ba uax le si

miR we ve bis Cve ne ba, rek la mi re ba da yid va- ga yid va

(3-5 wT.), ris Sem de gac mos wav le e bi ec no bi an d wya-

ro ze ga mo sa xul ori ve fo tos da klas Si mar Ta ven

dis ku si as, er Tma neTs uzi a re ben azrs teq ni ka sa

da teq no lo gi as Tan da kav Si re bu li im baz ro baga-

mo fe ne bis Se sa xeb, ro mel sac Tvi Ton das wre bi an.

Se uZ li aT ase ve me gob rebs ga u zi a ron az ri axa li

av to mo bi le bis, te le vi zo re bis, mo bi lu re bis Se-

sa xeb da a. S. (10 wT.).

gak ve Ti li 29 sa mec ni e ro- teq ni ku ri prog re-gak ve Ti li 29 sa mec ni e ro- teq ni ku ri prog re-

sis da de bi Ti da uar yo fi Ti Se de ge bisis da de bi Ti da uar yo fi Ti Se de ge bi

gansaviTarebeli unarebi:gansaviTarebeli unarebi: lo gi ku ri da ana li ti-

ku ri msje lo bis, sxvi si az ris mos me nis, sa ku Ta ri

Tval saz ri sis gad mo ce mis.

gakveTilis msvleloba:gakveTilis msvleloba: mas wav le be li sTa va zobs

mos wav le ebs ga ec non sa xel mZRva ne lo Si mo ce mul

teq stsa da wya ro ebs (7 wT.), ris Sem de gac mos wav-

le e bi msje lo ben sa mec ni e ro- teq ni ku ri prog re-

sis mxo lod da de biT mxa re eb ze. sa xel mZRva ne lo Si

mo ce mul ma sa las we ri lo biT am did re ben cxov re-

bi se u li ma ga li Te biT, ker Zod msje lo ben imis Se-

sa xeb, Tu ra Se xe ba aqvT maT yo vel dRi ur cxov re-

ba Si sa mec ni e ro- teq ni ku r prog res Tan (8 wT.), Sem-

deg ram de ni me mos wav lis na mu Se vars ec no ba kla si

(5 wT.).

pir ve li da va le bis Ses ru le bis Sem deg mas wav-

le be li klass yofs jgu fe bad da sTxovs ga ec non

b-d wya ro ebze ga mo sa xul sa mec ni e ro- teq ni ku ri

prog re sis miR we vebs da maT mi er ga mow ve ul uar-

yo fiT Se de gebs. mos wav le ebs ava lebs cxri lis

Sev se bas da dis ku si is ga mar Tvas ar gu men ti re bu-

li msje lo biT (sa sur ve lia T-sqe mis ga mo ye ne ba)

(10 wT.), sa mu Sa os das ru le bis Sem deg xde ba pre-

zen ta cia (10 wT.).

ko men ta ri wya ro d-sTvis : ato mu ri afeT qe biT

ga mow ve ul ma ra di a ci am sa mu da mod da a zi a na hi ro-

si mas ga dar Ce nil mcxov reb Ta jan mrTe lo ba. dRes

sa er Ta So ri so hu ma ni ta ru li sa mar Ta li krZa lavs

ga nur Ce ve li xa si a Tis moq me de bis mqo ne ia ra Ris

ga mo ye ne bas. es ise Ti ia ra Ri a, ro mel sac ver mi-

mar Tav kon kre tu li sam xed ro obi eq tis ken da mis

moq me de bas mSvi do bi an mo sax le o ba Sic msxver pli

moy ve ba. gar da ami sa, ik rZa le ba ise Ti me To de bi-

sa da sa Su a le be bis ga mo ye ne ba, rom lis ga nac mo sa-

lod ne lia ga re mos far To mas Sta bi a ni, grZel va di-

a ni da se ri o zu li da zi a ne ba.

gak ve Ti li 30 sa qar Tve los eko no mi kis dar-gak ve Ti li 30 sa qar Tve los eko no mi kis dar-

ge bige bi

gan sa vi Ta re be li una re bi: wya ro eb ze da sqe ma ze mu-

Sa o bis, lo gi ku ri az rov ne bi sa da das kvne bis ga mo-

ta nis, msje lo bis.

gak ve Ti lis msvle lo ba: Se sa va li fra zis, gak ve-

Ti lis pir ve li ab za ci sa da wyaro a-s gac no bis

Sem deg mas wav leb lis Txov niT mos wav le e bi aya li-

be ben eko no mi kis mar tiv gan mar te bas, ro me lic da-

fa ze iwe re ba (10 wT.). Sem deg cdi lo ben sa ku Ta ri

oja xis wev re bi sa Tu nac no be bis saq mi a no bis sfe ro

da a kav Si ron wyaro a-ze war mod ge nil eko no mi kis

ro me li me dar gTan (10 wT.). mas wav leb lis Txov niT

mos wav le ebs rve ul Si ga da aqvT wyaro a da gak ve-

Ti lis wya ro e bis aR mniS vnel aso- niS nebs (b, g, d1, d2, e1, e2) wyaro a-s Se sa ba mis uj ra Si we ren (10

wT.). pa su xe bis pre zen ta ci as eT mo ba 5 wT. gak ve-

Ti lis mi wu ruls mas wav le be li mos wav le eb Tan er-

Tad aja mebs gak ve Tils. sa Si nao da va le bad eZ le-

vaT wya ro e bis qveS mo Tav se bu li sa var ji So e bi.

gak ve Ti li 31 tran spor ti da gak ve Ti li 31 tran spor ti da

kav Sir gab mu lo bakav Sir gab mu lo ba

gan sa vi Ta re be li una re bi: Se da re bis, das kvne bis ga-

mo ta nis, sin Te zi sa da ar gu men ti re bu li msje lo-

bis.


iwy ebs da va le bis Se mow me biT (5 wT.). Sem deg mos wav-

le ebs sTxovs ga ix se non tran spor ti sa da kav Sir-

gab mu lo bis ra sa xe e bia maT Tvis cno bi li. da fa ze

xa zavs v.m.v. me To dis cxrils da maT pa su xebs wers

gra fa Si “vi ci” (5 wT.). Sem deg mos wav le ebs ekiTx e-

ba, ri si ga ge ba surT tran spor ti sa da kav Sir gab-

mu lo bis Se sa xeb. pa su xe biT av sebs gra fas “min da

vi co de” (5 wT.).

mi si Txov niT mos wav le e bi ec no bi an gak ve Ti lis

teq stsa da wya ro ebs, av se ben gra fas “vis wav le” (10

wT.). mos wav le e bi amis Sem deg wya ro e bis sa fuZ vel-

ze aT vi se bu li ma sa lis pre zen ta ci as ax de nen (10):

ub run de bi an gra fas “min da vi co de” da aja me ben,

ga e ca Tu ara pa su xi maT Tvis sa in te re so kiTx vebs.

gak ve Ti lis mi wu ruls mas wav le be li mos wav le eb-

Tan er Tad aja mebs gak ve Tils. Sin sa mu Sa od eZ le-

vaT Se ma ja me be li da va le be bi.

gak ve Ti li 32 uZ ve le si sa xel mwi fo e bi gak ve Ti li 32 uZ ve le si sa xel mwi fo e bi

sa qar Tve los te ri to ri a zesa qar Tve los te ri to ri a ze


vir ve bis, faq te bis ga a na li ze bi sa da das kvnis ga-

mo ta nis.


iwy ebs mi ni- leq ci iT kol xe Ti sa da di a o xis sa me-

fo e bis Se sa xeb (5 wT.). Sem deg mos wav le ebs sTxovs

ga ec non gak ve Ti lis teq stsa da wya ro ebs (15 wT.).

kla si er Tob li vad aya li bebs pa su xebs wya ro e bis

qve moT dar Tu li sa var ji So e bis Tvis. pa su xe bi da-

fa ze iwe re ba da Sem deg rve u leb Si ga da aqvT (10

wT.). dar Ce ni li dro Se ma ja me be li sa var ji So e bis

54

mom za de bas eT mo ba, pa su xe bis pre zen ta ci is Tvis 5

wu Ti.

ko men ta ri wya ro a-sTvis : wya ro ze war mod ge ni-

li sa mo sax lo e bis gav rce le bas xe li Se uwyo kol-

xe Tis Wa o bi an ma da War bte ni an ma ga re mom. amas gar-

da, kol xeT Si mrav lad iyo tye e bi da xe Zi ri Tad

ma sa las war mo ad gen da mSe neb lo bis Tvis. mi wa Si

amoTx ril or mo eb Si deb dnen xis Ze lebs, maT So-

ris ar se bul man Zi lebs qve biT amov seb dnen. ase Ti

na mo sax la re bi gan sa kuT re biT mrav la daa aR mo Ce-

ni li bzif sa da ko dors So ris moq ce ul are al Si.

isi ni gvxvde ba ag reT ve en gu ris, cxe nis wylis, ri o-

nis na pi reb ze, kol xe Tis dab lo bis da nar Cen te ri-

to ri eb ze. am epo qis kul tu ras “kol xu ri brin ja-

os kul tu ras” uwo de ben.

gav rce le-bis are a li

ri o nis, Wo ro xi sa da en gu ris au ze bi

me ur ne o bis dar ge bi

mi waT moq me de ba, me sa qon le o ba, me ta-lur gi a, me Tu ne o ba.

sa mo sax-lo e bis sa xe o ba

xe lov nu ri bor cve bi, bu neb riv bor cveb ze age bu li sacx ov ri se bi, di u nu ri sad go me bi, zRvis pi ra da mdi na ris pi ra te ra seb ze ga mar Tu li na mo sax la re bi, mRvi me Si ga mar Tu li sad go me bi.

ada mi an Ta saq mi a no bis sfe ro e bi

mi wis da mu Sa ve ba mar cvle u li sa da xil -bos tne u lis mo say va nad, Si na u ri cxo ve-le bis mo Se ne ba, li To ne bis mo po ve ba da sa o ma ri/ sa me ur neo ia ra Re bis dam za de ba, xetyis war mo e ba, dur glo ba, sa fe iq ro saq me, ta ni sa mos Tan da kav Si re bu li sag ne-bi sa da sam ka u le bis dam za de ba.

gaTx re bis Se de gad aR mo Ce ni li niv Te bi

sa me ur ne o, sa o ma ri ia ra Ri, Wur We li, ta ni sa mo sis mo sar Ta ve bi, sam ka u li, pu ris sacx o bi ke ce bi, xel saf qva ve bi.

brin ja os teq no lo-gia

niv Te bis Ca mos xma spe ci a lur qvis an Ti xis ya lib Si, kver va- Wed va, Se du Re-ba, tvif ra

wya ro ze war mod ge ni li wal di da To xi ga mo i ye-

ne bo da mi waT moq me de bi sa da satyeo sa mu Sa o e bis-

Tvis, Su bis pi ri da sa te va ri sa o ma ri ia ra Re bi a.

Wur Wlis aR mo Ce na mow mobs mem ce na re o bis, me bos-

tne o bis, meR vi ne o bis gan vi Ta re bas, rZis na war mis

dam za de bas. Wur We li mar cvle u lis, bos tne u lis,

xor cis, Rvi nis, rZis na war mis Se sa na xad ga mo i ye ne-

bo da, xo lo sas mi si _ suf ra ze sas me lis mi sa ta nad

da da sa le vad.

gak ve Ti li 37 qar Tlis sa me fo da gak ve Ti li 37 qar Tlis sa me fo da

ro mis im pe riaro mis im pe ria

gan sa vi Ta re be li una re bi: ru ka ze da wya ro eb ze mu-

Sa o bis, dak vir ve bis, we ri Ti da ze pi ri mety ve le-

bis.


iwy ebs mi ni- leq ci iT ro mis im pe ri is Se sa xeb da

mos wav le eb Tan er Tad ga ni xi lavs wya ro a-s. Sem-

deg mok led ac nobs maT qar Tlis sa me fos po li ti-

kas ro mis im pe ri as Tan ur Ti er To bis Tval saz ri-

siT (10 wT.). Sem deg mos wav le e bi da mo u ki deb lad

an wyvi leb Si mu Sa o ben gak ve Ti lis teq stsa da wya-

ro eb ze. isi ni aya li be ben pa su xebs sa var ji So e bis-

Tvis (10 wT.). dar Ce ni li 20 wu Tis gan mav lo ba Si

mas wav le be li amow mebs mos wav le e bis cod nas da

pa su xebs. mos wav le e bi rve u leb Si as wo re ben Sec-

do mebs.

zo ga di ko men ta ri mas wav leb lis Tvis : ro mis im-

pe ria Zv.w. I sa u ku ni dan aq ti u rad ere va mci re azi-

is saq me eb Si. igi mci re azi as sa ku Ta ri in te re se bis

sfe rod mi iC nev da. am dros qar Tli, som xe Ti da

al ba ne Ti ro mis wi na aR mdeg meb rZo li pon tos sa-

me fos mo kav Si re e bad ga mo di od nen. am gziT cdi-

lob dnen isi ni ro mis Zli e ri im pe ri is gav le nis

qveS moq ce vis Tvis Ta vis ari de bas. pon tos sa me-

fos da mar cxe bis Sem deg rom ma sam xre Ti kav ka si is

qvey ne bic sa ku Tar gav le nas da u mor Ci la. mor Ci-

le bis er T-er Ti for ma iyo “ro mis mo kav Si ri sa da

me gob ris” ti tu lis mi ni We ba ama Tu im qvey nis Tvis.

aseT qve ya na Si me fo ba Se nar Cu ne bu li iyo, Tum ca

me fes ro mis im pe ra to ri am tki ceb da. ro de sac ro-

mis im pe ri as par Tia da u pi ris pir da, im pe ri is Tvis

sa si cocx lo mniS vne lo ba Se i Zi na aR mo sav lu ri

pro vin ci e bis dac vam alan -o se bi sa da sxva mom Ta-

ba re xal xe bis Tav das xme bis gan. amas uz run vel-

yof da qar Tlis me fe, ro me lic ke tav da da ri a lis

gad mo sas vle lebs. far sman II-is dros qar Tlis sa-

me fom ga a far To va sa ku Ta ri sazR vre bi. qve ya na Si

Se mo su li sim did ris wya lo biT mox da eko no mi ku ri

win svla da war mo e bis swra fi da wi na u re ba. III s-Si

Seq mnil ma sa sa ni an Ta ira nis sa me fos Seq mnam, ro-

mel mac da am xo par Tia da Ta vi si eq span si is obi eq-

tad sam xre Ti kav ka sia air Ci a, ga a u a re sa qar Tlis

sa me fos mdgo ma re o ba. ro mis mo kav Si re o ba mas ve-

Rar da ex ma re bo da, rad gan III sa u ku nis rom Si Si da-

po li ti ku ri vi Ta re ba me tis me tad gar Tul da.

gak ve Ti li 32 me fe vax tang gor ga sa li (V sa-gak ve Ti li 32 me fe vax tang gor ga sa li (V sa-

u ku nis II na xe va ri)u ku nis II na xe va ri)

gan sa vi Ta re be li una re bi: gan sa vi Ta re be li una re bi: ru ka ze da wya ro eb ze mu-

Sa o bis, dak vir ve bis, Se da re bis, lo gi ku ri das kvne-

bis ga mo ta nis, ar gu men ti re bu li msje lo bi sa da

we ri Ti mety ve le bis unar -Cve ve bis ga mo mu Sa ve ba.

gak ve Ti lis msvle lo ba: gak ve Ti lis msvle lo ba: mas wav le be li gak ve Tils

iwy ebs mi ni- leq ci iT V s-is vi Ta re bi sa da vax tang

gor gas lis Se sa xeb (10 wT.). Sem deg mos wav le e bi

ec no bi an sa xel mZRva ne lo Si mo ce mul teq stsa da

wya ro ebs (10 wT.). mas wav le be li klass yofs jgu-

fe bad sa var ji So e bis (maT So ris — Se ma ja me be li

aq ti vo be bis) Se sas ru leb lad. jgu fe bis Ti To war-

mo mad ge ne li klass ac nobs na mu Se vars (mu Sa o bis-

Tvis 15 wT., pre zen ta ci is Tvis — 5 wT.). gak ve Ti lis

bo los mas wav le be li mos wav le eb Tan er Tad ar gu-

men ti re bu lad afa sebs sa u ke Te so na mu Sev rebs da

gak ve Ti lis mim di na re o bas.

ko men ta ri qve Ta vis Tvis “me fo bis pir ve li wle-

bi” :

vaxtang mefe V-is 30-50 wlebSi qarTlis mefis,

mir dat ar Ci lis Zi sa da ra nis (ist. al ba ne Ti) ira-

ne li mo xe lis, bar za bo dis asu lis, sag dux tis Svi-

li iyo. mas co lad hyav da ira nis Sa his, hor mizd

III-is asu li, xo lo mi si gar dac va le bis Sem deg — bi-

zan ti is im pe ra to ris, le on I-is Svi li ele ne.

vax tan gi 7 wlis iyo, ro de sac ma ma mi si gar da ic-

va la. mci rew lo va ni vax tan gis ga me fe bis pir vel-

55

sa ve wleb Si sa qar Tve los Crdi lo e Ti dan Tavs da-

es xnen alan -o se bi da hu ne bi. maT mo ar bi es qve ya na,

ai Res qa la qi kas pi da tyved wa iy va nes vax tan gis

3 wlis da mi ran dux ti. mas Sem deg, rac vax tan gi

srul wlo va ni Se iq na, man ga dawy vi ta kav ka si o nis

gad mo sas vle le bis xel Si Cag de ba da ga mag re ba. es

ara mxo lod sa me fos Tvis iyo sa sar geb lo, ara med

ira ne le bis Tvi sac, rad gan maT te ri to ri eb sac eq-

mne bo da saf rTxe. vax tan gma ira ne li mar zpa nis gan

mi i Ro dam xma re Za la da Crdi lo kav ka si a Si di di

laS qro ba mo awy o. qar Tve leb ma da a mar cxes alan -

o se bi, xelT ig des did Za li sim did re, os Ta mTa-

va ri ai Zu les ga e Ta vi suf le bi na vax tan gis da. am

laS qro bis Sem deg qar Tlis me fis kon tro lis qveS

mo eq ca kav ka si o nis gad mo sas vle le bi. vax tan gma

da ri a lis kar Tan aa ge bi na ma Ra li ci xe- koS ki da

mcve lad max lob lad mcxov re bi mTi e le bi da ad gi-

na.

kav ka si o nis gad mo sas vle le bis ga mag re bis Sem-

deg vax tan gi ga da vi da da sav leT sa qar Tve lo Si,

uSu a lod da iq vem de ba ra sva ne Ti da eg ri sis na wi-

li, da a ar sa ram de ni me sa e ris Ta vo, xo lo eg ri sis

me fe mas da mor Cil da. man qarTls Se mo u er Ta sam-

xreT -da sav le Ti sa qar Tve los na wi li — klar je Ti,

ro mel sac IV s-is II na xev ri dan bi zan ti e le bi flob-

dnen. man klar je Ti sa e ris Ta vod da mis cen trad

ar ta nu ji aq ci a. 463 wels ira ne le bis mi er al ba-

neT Si me fo bis ga uq me biT isar geb la da Se mo i er Ta

he re Ti (al ba ne Tis da sav le Ti na wi li), Seq mna he re-

Tis sa e ris Ta vo, ro mel Sic Se vi da kam be Ca nis te-

ri to ri ac. am sa e ris Ta vos cen tri gax da vax tan gis

mi er aSe ne bu li xor na bu ji. gar da ami sa, vax tan gma

sa me fos Se mo u er Ta he re Tis Crdi lo e TiT mde ba re

da Res tnis mTi a ne Tis na wi li — wu qe Ti — da aqac

cal ke sa e ris Ta vo Seq mna.

ko men ta ri wya ro a-sTvis :

ujar ma Si ci xe- qa la qi ar se bob da vax tan gis epo-

qam dec. mag ram mis sa xels ukav Sir de ba di di sam Se-

neb lo sa mu Sa o e bi qa laq Si, mZlav ri ci xe si mag ris,

ga lav ni sa da sa sax lis age ba. mar Ta lia sa me fos

de da qa la qi jer isev mcxe Ta iyo, mag ram vax tan gi

ujar ma Si da sax lda da aqe dan mar Tav da qve ya nas.

dRe is Tvis Se mor Ce ni lia ci xe da Se no ba Ta na wi li.

er T-er Ti sam sar Tu li a ni Se no bis pir vel sar Tul-

ze aR moC nda sar da fi da ma ra ni. sa va ra u dod, es

sa sax lis naS Ti a. qa laq ma ujar mam iar se ba arab Ta

Se mo se ve bam de. Sem deg mxo lod ci xe iyo dar Ce ni-

li.

zo ga di ko men ta ri:

vax tang gor ga sa li ira nel Ta gan qar Tlis ga-

Ta vi suf le bis Tvis ib rZo da. V s-is 60-i an wleb Si

igi ira ne leb ma ga iw vi es Sua azi a Si sa om rad. 7 wlis

Sem deg laS qro bi dan dab ru ne bul ma da iwyo moq me-

de ba sa me fo xe li suf le bis cen tra li za ci i saT vis.

vax tang gor ga sal ma ga a ta ra sam xed ro re for-

ma da qar Tu li ja ri ax le bu rad ga awy o: wi na rig Si

id gnen mZi med Se jav Snu li mxed re bi anu To ros ne-

bi. To ros nebs Zli e ri da pir da pi ri dar tymiT un-

da ga er Rvi aT mo wi na aR mde gis ri ge bi. To ros nebs

mos dev da qve i Ti laS qa ri, ro me lic ja ris Zi ri Tad

sa o mar Za las war mo ad gen da. gaq ce ul mters un da

das dev ne bo da msu bu qad aR Wur vi li ka va le ri a. rac

Se e xe ba me fis gvar di as, es iyo rCe u li mxed ro ba da

igi Ta vad vax tan gis sar dlo biT brZo lis vel ze iq

Cnde bo da, sa dac yve la ze me tad uWir da jars.

mas qve ya na Si Zli e ri opo zi cia hyav da qar Tlis

did fe o da lebs So ris. vax tan gma sa ek le sio re-

for ma Ca a ta ra, Sec va la qar Tlis ek le si is me Ta u-

ri da da a we sa ka Ta li ko so ba, qar Tul ek le si as av-

to ke fa lia mo u po va, Seq mna axa li sa e pis ko po so e bi.

am re for mis Se de gad ek le sia me fis xe li suf le bi-

sad mi daq vem de ba re bu li aR moC nda. vax tan gma xelT

ig do ma nam de ira ne le bis mi er da ka ve bu li kav ka-

si o nis gad mo sas vle le bi da da u kav Sir da Crdi lo

kav ka si a Si hu nebs. iran Si gar Tu le bu li vi Ta re bis

ga mo 482 wels man ajan ye ba wa mo iwyo ira nel Ta qar-

Tli dan gan dev nis miz niT, mag ram ver mi i Ro da pi-

re bu li dax ma re ba hu ne bis gan da arc bi zan ti is im-

pe ra to ri da ex ma ra. amas gar da, qvey nis Sig niT ar-

se bul ma da pi ris pi re bam mi si mdgo ma re o ba ga ar Tu-

la da 483-484 wle bis ajan ye ba mar cxiT das rul da.

vax tang gor gas lis sa xels ukav Sir de ba ujar mis,

We re mis, xor na bu ji sa da ar ta nu jis mSe neb lo ba.

mcxe Tis sve ticx o vel Si mi ri an me fis dros age bu-

li sve ticx ov lis ad gil ze aa go qvis ek le si a. man

ga dawy vi ta de da qa la qis Tbi lis Si gad mo ta na da

Se sa ba mi si mSe neb lo bac wa mo iwy o. gar da ic va la 502

wels, brZo la Si mi Re bu li Wri lo bis gan. dak rZa les

mcxe Tis sve ticx ov lis ta Zar Si. XI s-Si ax lad aSen-

da sve ticx ov lis ta Za ri da er Ti saf la vi dRe sac

gor gas li se u lad mi iC ne va. qar Tul ma ek le si am vax-

tang me fe wmin da nad Se racx a. mi si xse ne bis dRea 30

no em be ri (13 de kem be ri).

gak ve Ti li 40 eg ri sis sa me fo VI sa u ku ne Si gak ve Ti li 40 eg ri sis sa me fo VI sa u ku ne Si

gan sa vi Ta re be li una re bi: gan sa vi Ta re be li una re bi: wya ro eb sa da ru ka ze mu-

Sa o bis, lo gi ku ri az rov ne bis, we ri Ti da ze pi ri

mety ve le bis.


iwy ebs mi ni- leq ci iT, ro me lic Se ax se nebs VI s-Si

ar se bul vi Ta re bas (5 wT.). Sem deg sTa va zobs mos-

wav le ebs ga ec non gak ve Ti lis teqsts (10 wT.). kla-

si mu Sa obs wya ro eb ze da Se ma ja me bel sa var ji So-

ebze (15 wT.). pa su xe bis pre zen ta ci as eT mo ba 10

wu Ti. gak ve Ti lis mi wu ruls mas wav le be li mos wav-

le eb Tan er Tad afa sebs gak ve Ti lis mim di na re o ba-

sa da sa u ke Te so pa su xebs.

ko men ta ri mas wav leb lis Tvis :

V s-is II na xe var Si das. sa qar Tve lo qarTlisa

da, misi meSveobiT, ira nel Ta ba to no bis qveS mo eq-

ca. da sav le Ti sa qar Tve lo bi zan ti el Ta gav le nis

qveS ga da vi da 532 wels da de bu li e. w. “u va do za-

vis” Se de gad. bi zan ti e leb ma eg ris Si sa ku Ta ri ja-

re bi Se iy va nes, ri Tac ad gi lob ri vi mo sax le o bis

uk ma yo fi le ba ga mo iw vi es. ma Ti mTa va ri gar ni zo ni

id ga ci xe- qa laq pet ra Si. aq ve ij da eg ris Si myo fi

bi zan ti el Ta ja ris sar da li — stra te go si. am uka-

56

nas kne lis mo va le o ba Si Se di o da Tval yu ri edev-

ne bi na eg ri sis me fis moq me de bis Tvis. bi zan ti e li

mo xe le e bis si xar bem, mom xve We lo bam da TaR li To-

bam uki du re sad da Za ba eg ri se leb Tan ur Ti er To-

ba. gan sa kuT re biT ga mo i Ci na am mxriv Ta vi stra te-

gos ma io a ne ci bem. mis mi er da we se bul ma sa vaW ro

mo no po li am Se mo sav lis wya ro mo us po me fes, war-

Ci ne bu leb sa da mo sax le o bas, rad gan eg ri sis eko-

no mi ka Si wam yva ni swo red vaW ro ba iyo. eg ri sis me fe

gu baz II-m ga dawy vi ta bi zan ti el Ta gan dev na sa me-

fo dan ira ne le bis dax ma re biT. 542 wels ira nel Ta

ja ri Sa his, xos ro I anu Sir va nis sar dlo biT, qar-

Tli dan eg ris Si ga da vi da, ai Ro pet ra da Sig ira-

nel Ta gar ni zo ni Cad ga. ira ne leb ma sxva ci xe e bic

ai Res, mag ram iran Si bi zan ti el Ta sar dlis, ve li-

za ris SeW ris ga mo xos ro ukan gab run da. 545 wels

axa li xuT wli a ni za vi da i do bi zan ti a sa da irans

So ris. am xnis gan mav lo ba Si xos rom ga nam tki ca Ta-

vi si mdgo ma re o ba eg ris Si. mas sur da eg ri sel Ta

ay ra da maT mi wa ze Ta vi si er Tgu li to me bis da sax-

le ba. amis Tvis ki eg ri sis me fis Ta vi dan mo So re ba

iyo sa Wi ro. mi si mi Ti Te biT da u kav Sir dnen gu ba zis

mo wi na aR mde ge eg ri sel di de buls far sa dans da

dax ma re ba sTxo ves me fis mok vdi ne ba Si. far sa dan ma

da u yov neb liv ac no ba gu bazs ira nel Ta gan zrax va.

gu baz ma ar Ci a, kvlav bi zan ti e lebs da kav Si re bo da.

549 wels bi zan ti a -i rans So ris axa li omi ga CaR-

da eg ri sis da sa uf leb lad. xan grZli vi brZo le bis

Se de gad ira ne le bi mxo lod pet ra Si dar Cnen. eg-

ri sel Ta moTx ov nis mi u xe da vad, bi zan ti e li sar-

da li da gis Te ar Tan xmde bo da pet ra ze Se te vas.

eg ri sel Ta moTx ov niT im pe ra tor ma da gis Te kon-

stan ti no pol Si ga iw via da ci xe Si Ca ag do, eg ris Si

axa li sar da li be sa ga mog zav na. bi zan ti e leb ma da-

i mor Ci les ira nel Ta mom xre abaz gia da af Si le Ti,

551 wels pet ra ai Res. ira ne le bi ma inc ar Tmob-

dnen eg riss. es brZo le bi Wi a nur de bo da bi zan ti e-

li sar dle bis uni a To bis ga mo. 552 wels isev axa li

za vi da i do bi zan ti a sa da irans So ris. me fe gu-

ba zi uk ma yo fi lo iyo bi zan ti e li sar dle bis qme-

de biT da amas aty o bi neb da im pe ra tors. 554 wels

sar dleb ma igi moty u e biT mi iw vi es TiT qos da ono-

gu ri sis ci xis asa Re bad ga mar Tul TaT bir ze da

mo ak vle vi nes. amis Sem deg ci xis asa Re bad ga e mar-

Tnen, mag ram sas ti kad da mar cxdnen. eg ri sis mo sax-

le o ba aRaS fo Ta mom xdar ma mkvle lo bam. mo sa la-

pa ra keb lad Se i yar nen mTe li eg ri sis did gva rov ne-

bi. kre ba ze ori az ri ga mo ik ve Ta: di de bul ai e tis

az riT, sa Wi ro iyo ira nel Ta mor Ci le bis aRi a re ba.

xo lo di de bu li far ta Zi Tvli da, rom ira ne le bi

ve ra so des Se e gu e bod nen eg ri sel Ta qris ti a no bas,

ami tom um jo be si iyo bi zan ti is im pe ra to ris Tvis

dam na Sa ve Ta das ja eTx o vaT. sa bo lo od, far ta Zis

az rma ga i mar jva. im pe ra tor ma ius ti ni a nem eg ri sis

me fed gu ba zis um cro si Zma, wa Te da am tki ca me-

fed, xo lo eg ris Si pa ti os ne biT cno bi li se na to-

ri anas ta si ga mog zav na. anas ta sis mi er Ca ta re bu-

li ga mo Zi e bis Se de gad dam na Sa ve sar dle bi da a pa-

tim res, ga a sa mar Tles da sik vdi liT da sa jes. 562

wels qa laq da ra Si da de bu li za vis Se de gad iran ma

sa bo lo od ai Ro xe li eg ris ze.

gu baz II eg ris Si me fob da VI s-is 40-50-i an wleb-

Si. mi si um cro si Zma wa Te kon stan ti no pol Si

cxov rob da. igi me fed da am tki ces 555 wels. wa Tes

me fo bis dros kvlav grZel de bo da brZo la eg ri-

sis Tvis iran sa da bi zan ti as So ris. 562 wlis za vis

Sem deg bi zan ti e leb ma im de nad ga nim tki ces mdgo-

ma re o ba, rom ga a uq mes me fis xe li suf le ba eg ris-

Si. qvey nis sa Ta ve Si id gnen ad gi lob ri vi mTav re bi

“la ze Tis pat ri ki o sis” ti tu liT. mec ni e re bi va-

ra u do ben, rom isi ni sa me fo di nas ti is war mo mad-

gen le bi iy vnen. ro de sac VII s-is bo los ara beb ma

da ipy res das. sa qar Tve los di di na wi li, la ze-

Tis pat ri ki o se bi af xa zeT Si ga mag rdnen da iqi dan

da iwy es brZo la arab Ta wi na aR mdeg. VIII s-dan maT

eris Ta vis ti tu li mi i Res.

gak ve Ti li 41 arab Ta sa xa li fo gak ve Ti li 41 arab Ta sa xa li fo

da sa qar Tve loda sa qar Tve lo


mu Sa o bis, das kvne bis ga mo ta nis, msje lo bis, sxvi si

az ris mos me ni sa da pa ti vis ce mis.

gak ve Ti lis msvle lo ba: am gak ve Ti lis Ca sa ta reb-

lad sa sur ve lia k.n.s. me To dis ga mo ye ne ba. am miz-

niT mas wav le be li mos wav le ebs sTa va zobs gak ve-

Ti lis teq stis gac no bi sas wa sa kiTxi ma sa lis ki-

de eb ze fan qriT aR niS vne bis (, +, _, ?) ga ke Te bas.

Sem deg etap ze mas wav leb lis Txov niT mos wav le e bi

av se ben cxrils (ki de eb ze mo niS nu li teq stis ga da-

ta na niS ne bis Se sa ba mis gra fa Si) (15 wT.). amis Sem-

deg jgu feb Si az veb rTa ga zi a re ba xde ba da klas Si

dis ku sia imar Te ba mas wav leb lis mi er das mul Se-

kiTx veb ze:

ra iyo ise Ti, rac teq stis wa kiTx vam de ico-

diT?

ra aR moC nda ise Ti, rac teq stis wa kiTx vam gas-

wav laT?

ra iyo ise Ti, ri si sa pi ris pi roc ico diT?

ra Se kiTx ve bi da ge ba daT? (10-15 wT.).

gak ve Ti lis bo los mos wav le e bi afa se ben er-

Tma ne Tis pa su xebs.

za ga di ko men ta ri mas wav leb lis Tvis

ste fa noz II qar Tlis eris mTa va ri iyo VII s-is Su-

aw leb sa da II na xe var Si. igi mox se ni e bu lia mcxe Tis

jvris qti to rul war we reb Si. taZ rze ga mo sa xu lia

mi si ori re li e fu ri qan da ke ba: aR mo sav le Tis fa-

sad ze ma mas Tan, adar na ses Tan er Tad, xo lo sam xre-

Tis fa sad ze cal ke, 10-12 wlis mo zar dis sa xiT. XI

s-is is to ri ko si ju an Se ri mas mi iC nevs ener gi ul

da ga mo Ce nil sa xel mwi fo moR va wed, ro mel mac aa-

Se na ek le si e bi da “gan wmin da sju li”. ste fa noz ma

isar geb la he rak le ke is ris mi er ira nis da mar cxe-

biT da da mo u ki de be li mmar Tve li gax da. bi zan ti-

as Tan mi si kav Si ris da das tu re ba iyo pat ri ki o sis

ti tu lis mi Re ba. ste fa no zis mmar Tve lo bis dros

qar TlSi pir ve lad ga moC ndnen ara be bi. maT Tan oms

ste fa noz ma mo la pa ra ke ba ar Ci a.

57

gak ve Ti li 42 X sa u ku ne: da viT di di ku ra pa-gak ve Ti li 42 X sa u ku ne: da viT di di ku ra pa-

la tila ti

gan sa vi Ta re be li una re bi: wya ro eb ze da ru keb ze

mu Sa o bis, dak vir ve bis, lo gi ku ri das kvne bis ga mo-

ta nis, we ri Ti mety ve le bis.

gak ve Ti lis msvle lo ba: mas wav le be li gak ve Ti lis

iwy ebs mi ni- leq ci iT (10 wT.). igi mos wav le ebs in-

for ma ci as aw vdis sa qar Tve los ga er Ti a ne bis Tvis

brZo li sa da sa qar Tve los er Ti a no bis ide is Se-

sa xeb. mi si Txov niT mos wav le e bi dak vir ve biT ec-

no bi an gak ve Ti lis teq stsa da wya ro ebs (10 wT.).

we ri lo biT mu Sa o ben sa var ji So eb ze da av se ben

kon tu rul ru kas (15 wT.). gak ve Ti lis mi wu ruls

mas wav le be li afa sebs jgu fe bi sa da cal ke u li

mos wav le e bis mu Sa o bas.


X s-is I na xe var Si ta o- klar je Tis sam flo-

be lo e bi md. araq sis ze mo xe o bam de aR wev da da

esazR vre bo da bi zan ti is im pe ri is sam flo be lo ebs.

aSot I di di ku ra pa la ti bi zan ti is va sa lad iT vle-

bo da. mag ram Sem deg Si bi zan ti i sad mi da mo ki de bu-

le ba Se sus tda da for ma lur xa si aTs ata reb da.

bag ra ti on Ta sag va re u los cal ke u li war mo mad-

gen le bi iReb dnen bi zan ti ur sa ka ris ka co ti tu-

lebs, Tum ca faq tob ri vad da mo u ki deb le bi iy vnen.

es da am tki ca adar na se II-is mi er “qar Tvel Ta me-

fis” ti tu lis mi Re bam. so ci a lu ri Tval saz ri siT

ta o- klar jeT Si pat ron ymu ri sis te ma ar se bob da.

me fes ie rar qi u lad mos dev dnen eris Tav T-e ris Ta-

ve bi da eris Ta ve bi. isi ni Zi ri Ta dad bag ra ti on-

Ta gvars ekuT vnod nen. cal ke id gnen “mam fa le bi”

anu ma ma uf le bi, rom leb mac sam flo be lo e bi mi i-

Res ara mxo lod mem kvid re o biT, ara med brZo la-

Si ga mo Ce ni li si ma ma cis wya lo biT. Te o ri u lad,

bag ra ti on Ta So ris Zi ri Ta di Sto iyo bag rat I-is

STa mo mav lo ba, ro mel mac da im kvid ra “qar Tvel Ta

me fis” ti tu li. mag ram zog jer maT So ris pir ve-

lob da ara is, vinc am ti tuls ata reb da, ara med

is, vi sac re a lu ri Za la uf le ba da av to ri te ti

hqon da. X s-is II na xe var Si ase Ti pi rov ne ba iyo ta-

os mflo be li da viT III, eris Tav T-e ris Ta vi da ku-

ra pa la ti. mis dros “qar Tvel Ta me fis” ti tuls

ata reb da bag rat II “reg ve ni”. mag ram bag ra tis gav-

le na no mi na lu ri iyo, da viTs ki “dids” uwo deb-

den. da vi Tis sa xe li cno bi li iyo mTels aR mo sav-

leT Si. mi si av to ri te ti gan sa kuT re biT ga i zar da

mas Sem deg, rac man mo na wi le o ba mi i Ro bi zan ti is

im pe ra to ris wi na aR mdeg ajan ye bu li bar da skli a-

ro sis da mar cxe ba Si. axal gaz rda im pe ra tor ba sil

II-s (976-1025) au jan yda im pe ri is er T-er Ti uZ li e-

re si sar da li bar da skli a ro si. man ram den jer me

da a mar cxa ba si lis ja re bi da Ta vi im pe ra to rad

ga mo acx a da. skli a ro sis ja re bi ta o- klar je Tis

sam flo be lo e bis max lob lad da Ta re Sob dnen da

saf rTxes uq mnid nen ta o sac. ami tom da vi Ti da-

Tan xmda mis wi na aR mdeg brZo la Si mo na wi le o bas.

da viT Tan Su a mav lo bis Tvis ba sil II-m ga mog zav na

aTo nis mTa ze be rad Sem dga ri io a ne — eris ka co ba-

Si cno bi li qar Tve li di de bu li da sar da li Tor-

ni ke eris Ta vi. Tor ni ke sa da jo ji kis sar dlo biT

12 aTas ma qar Tvel ma me o mar ma im pe ra to ris jar-

Tan er Tad da a mar cxa skli a ro si. ba sil II-m da viTs

ga das ca bi zan ti is mflo be lo ba Si ar se bu li, ag-

reT ve mah ma di an Ta kuT vni li te ri to ri e bi. Tor-

ni ke eris Ta vi ki ise ux vad da a sa Cuq ra, rom man am

Tan xiT aTo nis mTa ze aa go aTo nis iver Ta mo nas te-

ri. da vi Ti war ma te biT omob da sam xreT Si. man 998

wels da a mar cxa mis wi na aR mdeg ga mo su li mah ma di-

an Ta ko a li ci a.

gak ve Ti li 43 er Ti a ni sa qar Tve los me fe gak ve Ti li 43 er Ti a ni sa qar Tve los me fe

bag rat III (975-1014 ww.)bag rat III (975-1014 ww.)

gan sa vi Ta re be li una re bi: qro no lo gi ur ska la ze,

wya ro eb sa da ru keb ze mu Sa o bis, lo gi ku ri az rov-

ne bis, das kvne bis Ca mo ya li be bis.


iwy ebs mi ni- leq ci iT (10 wT.). igi Se ax se nebs mos-

wav le ebs wi na gak ve Til ze dawy e bul sa u bars sa-

qar Tve los ga er Ti a ne bis Tvis brZo lis Se sa xeb da

mok led mo uTx robs, kon kre tu lad ro gor gan xor-

ci el da es ide a. mi si Txov niT mos wav le e bi dak vir-

ve biT ec no bi an gak ve Ti lis teq stsa da wya ro ebs

(10 wT.). we ri lo biT mu Sa o ben sa var ji So eb ze da

av se ben kon tu rul ru kas (15 wT.). gak ve Ti lis mi-

wu ruls mas wav le be li afa sebs jgu fe bi sa da cal-

ke u li mos wav le e bis mu Sa o bas.


da viT ma iS vi la af xa ze Tis me fis dis wu li, bag-

rat bag ra ti o ni. bag ra ti mem kvid re iyo af xa ze Tis

usi naT lo me fis Te o do sis da “qar Tvel Ta me fis”,

gur ge nis va Ji iyo. mis ma pi rov ne bam da a in te re sa

ga er Ti a ne bis mxar dam We ri sa xel mwi fo moR va we e bi.

qar Tlis eris Tav ma io a ne ma ru Sis Zem wi na da de biT

mi mar Ta da viTs, an Ta vad ga me fe bu li yo qar TlSi,

an bag ra tis ga me fe bis Tvis Se ewyo xe li. da viT ma

bag ra tis ga me fe bas da u Wi ra mxa ri: 975 wels bag-

ra ti ga a me fa qar TlSi, xo lo 978 wels af xa ze Tis

me fed ga mo acx a da. 1001 wels da vi Tis gar dac va-

le bis Sem deg bag ra ti er Ti a ni sa qar Tve los me fe

gax da.

mci rew lo va ni bag ra tis me fo bis da sawy is Si Ta-

vi iCi na did gva ro van Ta uk ma yo fi le bam. qar Tlis

sazR var Tan mas dax vdnen gan dgo mi li did gva ro va-

ni az na u re bi qav Tar tbe lis me Ta u ro biT da omi

au te xes. me fem da a mar cxa isi ni, Se vi da qar TlSi

da uf lis ci xe Si dad ga. 989 wels bag rat ma da i-

mor Ci la klde ka ris eris Ta vi ra ti baR va Si. 1008

wels gar da ic va la bag ra tis ma ma, gur gen me fe da

mis uSu a lo gam geb lo ba Si myo fi Sav SeT -klar je-

Ti, sam cxe da ja va xe Ti bag rat III-is sam flo be los

Se u er Tda. amis Sem deg bag ra ti iwo de bo da “af xaz-

Ta da qar Tvel Ta me fed”. 1010 wels man Se i er Ta

ka xeT -he re Ti da uk ve iwo de bo da “me fed af xaz Ta,

qar Tvel Ta, ran Ta da kax Ta”. bag rat III-is dros

Zve li Si na ar si da ib ru na eris Ta vo bam: es aRar iyo

mem kvid re o biT mflo be lo ba mi Re bu li mmar Tve li,

ara med me fis mi er te ri to ri is sa gam geb lod da-

niS nu li mo xe le.

58

gak ve Ti li 44 da viT aR ma Se ne be li (1089-1125)gak ve Ti li 44 da viT aR ma Se ne be li (1089-1125)

gan sa vi Ta re be li una re bi: gan sa vi Ta re be li una re bi: ar gu men ti re bu li msje-

lo bis, nac no bi da uc no bi ma sa lis er Tma neT Tan

da kav Si re bis, lo gi ku ri das kvne bis ga mo ta nis.


iwy ebs “vi ci, min da vi co de, vis wav le” me To dis ga-

mo ye ne biT. mos wav le ebs sTxovs ga ix se non, ra ici an

da viT aR ma Se neb lis Se sa xeb. mos wav le Ta pa su xebs

mas wav le be li wers da fa ze gra fa Si “vi ci”. Sem deg

sTxovs ukar na xon, ri si ga ge ba surT am sa kiTx Tan

da kav Si re biT da pa su xe bi Se aqvs gra fa Si “min da vi-

co de” (5 wT.). amis Sem deg mas wav leb lis mi Ti Te biT


teqsts (6 wT.) da Tan av se ben gra fas “vis wav le”.

sa mi ve gra fis Sev se bis Sem deg mas wav le be li ub-

run de ba gra fas “min da vi co de” da sTxovs mos wav-

le ebs da ak vir dnen, ga e ca Tu ara pa su xe bi maT Tvis

sa in te re so kiTx vebs (4 wT.).

sa sur ve lia pa su xe bi yve la das mul kiTx vas gak-

ve Til ze ve ga e ces. wya ro eb ze mu Sa o bi sa da sa var-

ji So e bis Ses ru le bis Sem deg (7 wT.) mos wav le e bi

mu Sa o ben Se ma ja me bel sa var ji So eb ze. (7 wT.). gak-

ve Ti lis da sas ruls pa su xe bis pre zen ta ci is Tvis

eT mo baT 6 wu Ti.

ko men ta ri gak ve Ti lis teq stis Tvis :ko men ta ri gak ve Ti lis teq stis Tvis :

da viT IV tax tze avi da 16 wlis asak Si: mis ma ma-

mam, gi or gi II-m Ta vi ver ga ar Tva sa me fos mar Tvas

da ga dad ga. da viTs mZi me mem kvid re o ba er go: qve-

ya na dar be u li iyo Tur q-sel Cuk Ta Se mo se ve bis-

gan, mom Ta ba re to me bi Ca mo sax ldnen dapy ro bil

mi web ze, re a lu ri iyo qar Tve li xal xis fi zi ku ri

ga da Se ne bis saf rTxe. am mdgo ma re o bas ki dev uf-

ro am Zi meb da did gva ri an fe o dal Ta me fi sad mi da-

u mor Ci leb lo ba da mter Tan da za ve ba. re a lu rad,

sa qar Tve los me fis xe li suf le ba li xis qe dis aR-

mo sav le TiT aRar vrcel de bo da. ami tom da viT ma

ga me fe bis Ta na ve san do da kar gad or ga ni ze bu li

sam xed ro raz me bi Ca mo a ya li ba Ca mo sax le bu li mom-

Ta ba re e bis qvey ni dan ga sa re kad. mo Ra la te fe o da-

le bis wi na aR mdeg brZo la klde ka ris eris Ta vis,

li pa rit baR va Sis da pa tim re biT da iwy o. li pa rit-

ma mo i na nia da na Sa u li da me fem igi ga a Ta vi suf la,

mag ram klde ka ris eris Ta vi kvlav ur Cob da. da viT-

ma igi bi zan ti a Si ga a Ze va, xo lo mi si sa e ris Ta vo

ga a uq ma da mi we bi sa me fos sa kuT re bad ga mo acx a da.

ase ve mkac rad ga us wor da mux ra ni sa da ze daz nis

mflo bel eris Ta vebs. me fem Tur q-sel Cuk Ta sa xel-

mwi fos da sus te biT isar geb la da 1099 wels xar kis

mi ce ma Se uwy vi ta. qvey nis ga er Ti a ne bis Tvis brZo-

lis pa ra le lu rad da viT ma mniS vne lo va ni re for-

me bi Ca a ta ra sa me fo xe li suf le bis ga saZ li e reb-

lad. am Tval saz ri siT mniS vne lo va ni iyo 1105 wels

ru is -ur bni sis sa ek le sio kre bis mow ve va da mis

mi er mi Re bu li dad ge ni le ba, rom lis Za liT aR-

mo if xvra qar Tve lis xal xis sxva das xva sfe ro Si

ar se bu li uwes ri go ba ni. kre bis ga dawy ve ti le biT

ek le si i dan ga a Ze ves uRir si, qrTa miT da niS nu li

mRvdel mTav re bi. da vi Tis ini ci a ti viT Se mo Re-

bul iq na mwig no bar Tu xu ces -Wyon di de lis Ta nam-

de bo ba. igi xde bo da me fis uax lo e si mrCe ve li da

mi si sam wig nob ros (kan ce la ri is) xel mZRva ne li.

ro gorc we si, mwig no bar Tu xu ce si be ri iyo, mag-

ram uaR re sad gan swav lu li da sa me fo saq me eb Si

kar gad Ca xe du li. mas, ro gorc bers, sa ku Ta ri sa-

ma mu lo da sa mem kvid reo in te re si ar ga aC nda da

uaR re sad er Tgu li iyo me fi sa da sa xel mwi fo si.

mniS vne lo va ni si ax le iyo umaR le si sa a pe la cio

sa sa mar Tlos — e. w. “sa a jo ka ris” Seq mna. es sa-

sa mar Tlo, ro mel sac sa Ta ve Si mwig no bar Tu xu ces -

Wyon di de li ed ga, ga ni xi lav da sa sa mar Tlos ga-

dawy ve ti le biT uk ma yo fi lo Ta sa Civ rebs. da viT

IV-m Seq mna mZlav ri sa xel mwi fo sa daz ver vo da we-

se bu le ba msto var Ta in sti tu tis sa xiT. mi si mu Sa-

o bis wya lo biT me fe in for mi re bu li iyo sa me fos

Sig niT Tu me zo bel qvey neb Si mim di na re mov le ne-

bis Ta o ba ze. sa xel mwi fos cal ke uli kuTx e e bis

gam geb le bad eris Ta ve bis sa nac vlod da viT ma da-

a ye na mo sa kar ga ve ni anu mo xe le- gam geb le bi. maT

xel fass sa me fo xa zi na ux di da. sa qar Tve los gaz-

rdi li sa me fo do me nis mi wis fonds me fe gas cem da

mo sa kar ga ve eb ze ara sa mem kvid rod an sa e ris Ta vod,

ara med sa kar ga vad: mi wa sa mo xe leo gan kar gvis Tvis

eZ le o da qvey nis sam sa xur Si Tav ga mo Ce nil pi rebs.

Tur q-sel Cu keb ze mo po ve bu li ga mar jve bis Se-

de gad ga i zar da sa qar Tve los sa me fos sazR vre bi

da sa er Ta So ri so av to ri te ti. da vi Ti iwo de bo da

me fed “af xaz Ta, qar Tvel Ta, ran Ta, kax Ta da so-

mex Ta, Sar van Sad da Sa han Sad”. am ti tu la tu ra Si

ai sa xa sa qar Tve los sa me fos sazR vre bis Tan da-

Ta no bi Ti ga far To e ba. gar da ami sa, da vi Tis mi er

moW ril mo ne ta ze ara bu lad ewe ra “me fe Ta me fe

da viT, Ze gi or gi si, me si is max vi li”. am war we riT

me fe acx a deb da, rom mi si sa xiT TviT Rmer Ti moq-

me debs, rom igi qris ti an Ta mcve li da qo ma gi a.

da vi Tis dro is dro Sa, ro mel sac “da vi Ti a ni” ewo-

de bo da, vax tang gor gas lis dro Sas Tan (“gor gas-

li a ni”) er Tad sa qar Tve los er Ti a no bi sa da Zli e-

re bis sim bo lod iq ca.

da vi Tis sa xels ukav Sir de ba qar Tu li kul-

tu ris er T-er Ti mniS vne lo va ni ke ris — ge la Tis

aka de mi is da ar se ba. man Ta vi mo u ya ra sa xel gan-

Tqmul qar Tvel moR va we ebs. maT gan ga mor Ce u li

iyo di di qar Tve li fi lo so fo si io a ne pet ri wi.

ka xeT Si da a ar sa iyal Tos aka de mi a, ro mel sac ar-

se ni ed ga sa Ta ve Si. da viT ma ga aZ li e ra Si o mRvi mis

sa va ne. da viT me fis fres ka Se mo na xu lia ge la Tis

taZ ris ke del ze. Ta vad da vi Ti kar gad ic nob da

msof lio li te ra tu ras, ro gorc qris ti a nuls,

ise mul si murs. ico da ara bu li da spar su li ene-

bi, ic nob da yu ran sa da is la mis dog mebs. laS qro-

beb Si mu dam Tan ata reb da wig nebs. da vi Ti av to-

ria ori gi na lu ri po e tu ri na war mo e bis “ga lo ba ni

si na nu li sa ni”, ro me lic qar Tu li him nog ra fi is

mniS vne lo va ni Zeg li a. da vi Ti mo u lod ne lad gar-

da ic va la Tbi lis Si, 1125 wlis 27 ian vars, Sa baTs,

52 wlis asak Si. dak rZa les ge la Tis ezos mTa var

Se sas vlel Tan. ar sen bers ekuT vnis epi ta fi a,

Tum ca is da vi Tis saf lav ze ar aris amok ve Ti li:

“vis na War ma gevs me fe ni Svid ni ve pu rad da mex snes,

/Tur qni, spar sni da arab ni, sazR var Ta iqiT ga-

mex snes, /Tev zni amer Ta wyal Ta gan, imer Ta wyal Si

59

STa mex snes, /awe amaT sa moq med sa, xel ni gul ze da

da mex snes”. Sua sa u ku ne e bis ev ro pa Si gav rce le-

bu li iyo le gen de bi aR mo sav le Tis Zle va mo si li

qris ti a ni me fe- mRvdel mTav ris Se sa xeb. am me fes

mo ix se ni eb dnen io a ne pres bi te ris (xu ce si mRvde-

li) sa xe liT. aris mo saz re ba, rom io a ne pres bi-

ter Si da viT aR ma Se ne be li igu lis xme ba.

pir ve lad da viT IV-is zed wo de ba “aR ma Se ne be li”

XV s-is is to ri ul wya ro Sia mox se ni e bu li. es aris

1452 wlis av San da Ze e bis si ge li, ro mel Sic naT qva-

mi a, rom “ro des aR ma Se ne be li ge laTs aSe neb da”,

xa ra Co dan gad mo var dni la, dam tvre u la da igi av-

San da Ze eb ma mo ar Ci nes. XVII s-is is to ri kos ma far-

sa dan gor gi ja ni Zem da vi Ti aR ma Se neb lad mo ix se-

nia Ta vis naS rom Si “sa qar Tve los is to ri a”. igi ve

zed wo de ba me or de ba “a xal qar Tlis cxov re ba sa”

da va xuS ti ba to niS vi lis Txzu le ba Si (“aR we ra sa-

me fo sa sa qar Tve lo sa”). qar Tul ma ek le si am da viT

IV wmin da nad Se racx a. mi si xse ne bis dRed da we se bu-

lia 26 ian va ri (a xa li sti liT 8 Te ber va li).

gak ve Ti li 46 Ta mar me fe (1184-1213)gak ve Ti li 46 Ta mar me fe (1184-1213)

gan sa vi Ta re be li una re bi: qro no lo gi ur ska la ze,

teq stsa da wya ro eb ze mu Sa o bis, das kvne bis ga mo-

ta nis, msje lo bis, sxvi si az ris mos me ni sa da pa ti-

vis ce mis.



mo ye ne biT: mos wav le ebs sTxovs ga ix se non, ra ici an

Ta mar me fis Se sa xeb. mos wav le Ta pa su xebs mas wav-

le be li wers gra fa Si “vi ci”. Sem deg sTxovs ukar-

na xon, ri si ga ge ba surT am sa kiTx Tan da kav Si re biT

da pa su xe bi Seqvs gra fa Si “min da vi co de” (5 wT.).

amis Sem deg mas wav leb lis mi Ti Te biT mos wav le e-

bi ec no bi an sa xel mZRva ne lo Si mo ce mul teqsts

(6 wT.) da Tan av se ben gra fas “vis wav le”. sa mi ve

gra fis Sev se bis Sem deg mas wav le be li ub run de ba

gra fas “min da vi co de” da sTxovs mos wav le ebs da-

ak vid nen, ga e ca Tu ara pa su xe bi maT Tvis sa in te-

re so kiTx vebs (4 wT.). sa sur ve lia pa su xe bi yve la

das mul kiTx vas gak ve Til ze ve ga e ces. wya ro eb ze

mu Sa o bi sa da sa var ji So e bis Ses ru le bis Sem deg (7

wT.) mos wav le e bi mu Sa o ben Se ma ja me bel sa var ji So-

eb ze (7 wT.). gak ve Ti lis da sas ruls pa su xe bis pre-

zen ta ci is Tvis eT mo baT 6 wu Ti.

pa su xi me-3 bu li ti a ni sa var ji Sos Tvis qveTavis

“Samqoris brZola” qveS :

swo ri pa su xia ia ra Ri, vi na i dan sa er Ta So ri so

hu ma ni ta ru li sa mar Tlis Ta nax mad, Se iZ le ba mxo-

lod im niv Te bis miT vi se ba, rom le bic mo wi na aR-

mde gis sam xed ro po ten ci a lis zrdas an Se nar Cu-

ne bas em sa xu re ba.

pa su xi me-4 bu li ti a ni sa var ji Sos Tvis wya ro b-s

qveS : sa er Ta So ri so hu ma ni ta ru li sa mar Tlis nor-

me bis Ta nax mad, ak rZa lu lia tyve e bis Se u racx yo-

fa, ma Ti si cocx lis xel yo fa, wa me ba an jan mrTe-

lo bis Tvis zi a nis mi ye ne ba. tyve e bi da cu li un da

iy vnen brbos cno bis moy va re o bis gan. sab rZo lo

moq me de be bis Sem deg tyve e bi un da ga ic va lon prin-

ci piT “yve la yve la ze” an ga Ta vi suf ldnen. am ri-

gad, tyve e bis Ca mo ta re ba ar em Txve va dRe van del

we sebs. “Sewy a le ba da ke Ti lad gas tum re ba” sab-

rZo lo moq me de be bis Sem deg em Txve va Ta na med ro ve

sa er Ta So ri so we sebs, xo lo sa boZ va ris ga ce mas es

we se bi ar iT va lis wi nebs.

gak ve Ti li 47 ada mi a ni da sa zo ga do e bagak ve Ti li 47 ada mi a ni da sa zo ga do e ba

gan sa vi Ta re be li una re bi: gan sa vi Ta re be li una re bi: wya ro eb ze mu Sa o bis,


li msje lo bis.


iwy ebs mi ni- leq ci iT da mos wav le ebs in for ma ci as

aw vdis Sua sa u ku ne e bis epo qa Si so ci a lu ri Ta vi-

suf le bi sa da ada mi an Ta val de bu le be bis Se sa xeb,

sTxovs ga ix se no non wa kiTx u li li te ra tu ru li

ma sa li dan sa Ta na do na war mo e be bi da na war mo eb Ta

per so na Je bi (10 wT.). mi si mi Ti Te biT mos wav le e bi

ec no bi an sa xel mZRva ne lo Si mo ce mul teqsts (10

wT.). teq stze mu Sa o bis dros eva le baT maT Tvis

uc no bi in for ma ci is rve ul Si amo we ra (5 wT.). Sem-

deg mas wav le be li sa xel mZRva ne lo Si mo ce mul da-

va le bebs una wi lebs mos wav le ebs da sTxovs rve-

u leb Si we ri lo biT Se as ru lon sa mu Sa o. mu Sa o ba

sa sur ve lia wa ri mar Tos wyvi le bad (10 wT.). pa su-

xe bis pre zen ta ci is Tvis eT mo baT 5 wu Ti.

ko men ta ri mas wav leb lis Tvis : ko men ta ri mas wav leb lis Tvis : am gak ve Ti lis

mi za nia mos wav les ga va ge bi noT so ci a lu ri Ta vi-

suf le bis ar si Sua sa u ku ne eb Si. aq la pa ra kia ara

pi rov nul, Se moq me de biT Ta vi suf le ba ze an ase Tis

ar qo na ze, ara med swo red so ci a lur ze. ima ze, Tu

ram de nad qmnis Sua sa u ku ne e bis az rov ne ba, msof-

lmxed ve lo ba, sa zo ga do eb ri vi da ma te ri a lu ri

ga re mo siv rces ko leq ti u ri an in di vi du a lu ri

cno bi e re bis Tvis. am sa kiTx eb Si Ca xed va mos wav les

mis cems ki dev erT sa Su a le bas da i na xos di di gan-

sxva ve ba, ro me lic aci lebs Ta na med ro ve ada mi ans

Sua sa u ku ne e bis gan. Sua sa u ku ne eb Si ada mi a ni Tavs

aRiq vams ro me li me viw ro jgufis (pat ro nis qve-

Sev rdom Ta wre, ek le si is mrev li, va War -xe lo san Ta

kor po ra ci a, ber mo naz vno ba, war Ci ne bu li did gva-

rovnebi, sa Su a lo/ da ba li ran gis fe o da le bi, mTis

Ta vi su fa li me Te me e bi, yma- gle xe bi, mo laS qre e bi,

maTx ov re bi) wev rad. am ko leq ti ve bis gan ga mo yo-

fa ada mi ans um weo mdgo ma re o ba Si am yo feb da, sa-

er Tod, sa zo ga do e bis miR ma to veb da. qar Tu li

si nam dvi li dan ara er Ti Sem Txve vaa cno bi li, ro-

de sac ro me li me ara Ta vi su fa li (yma- gle xi/ msa xu-

ri /az na u ri) ra i me ga re mo e bis ga mo Ta vi suf le bas

iReb da, igi isev axal pat rons uwy eb da Zeb nas. ada-

mi an ma ico da Ta vi si ad gi li, igi ekuT vno da ro me-

li Rac jgufs da “dap rog ra me bu li” iyo am jgu fis

cxov re bis we siT. mis gan da So re ba de mo ra li za ci-

as iw vev da. Sua sa u ku ne eb Si in di vi du a lu ri cno bi-

e re bis Ca mo sa ya li beb lad arc msof lmxed ve lo ba,

arc so ci a lu ri wyo ba, arc sa o ja xo ur Ti er To-

be bi, arc sa kuT re bis for me bi ar ar se bob da. ada-

mi a nis siq ve led aRiq me bo da mi si “mi yo la” da ba de-

bi dan ve rge bu li be di sad mi (“vef xis tya o sa ni”), xo-

lo we si dan ga dax ve va da na Sa u lad da avan ti u rad

aRiq me bo da (e. w.“ug va ro ni”, “a lu da qe Te la u ri”).

60

moy va ni li ma ga li Te bi Ta ma ris epo qi dan mxo lod

imas mow mobs, rom sa zo ga do e ba ver egu e bo da pi-

rov nul Ta vi suf le bas. ar se bu li wes ri gi, maT

war mod ge na Si, ara so des un da Sec vli li yo. aR re-

va we si sa Rir se bis da ce mad aRiq me bo da. ar se bu li

war mod ge ne bis far gleb Si iy vnen me tad Ta vi su-

fal ni da nak le bad Ta vi su fal ni. rac uf ro maR-

la id ga sag va re u lo ie rar qi ul ki be ze, miT me ti

Ta vi suf le bis uf le bas ani Web da Tavs, Tum ca es

Ta vi suf le ba isev Zve li wes ri gis ga nux rel dac va-

Si ga mo i xa te bo da. ase Ti cno bi e re bis sa zo ga do e ba

iyo sa qar Tve lo Si TviT XIX sa u ku ne Sic. es axa si a-

Teb da fe o da lur aris tok ra ti as yvel gan, mag ram

sxva qvey neb Si (re ne san sis epo qa da sav leT Si, XIX s.

II nax. ru seT Si) amis sa pi ris pi rod sxva pro ce se bi

mim di na re obs, ra mac xe li Se uwyo ada mi a nis in di-

vi du a li za ci as. sa gu lis xmo a, rom sa qar Tve lo Si

cal ke u li “ug va ro” pi re bis ga mo Ce nis, ma Ti sa zo-

ga do eb riv ie rar qi a Si da wi na u re bis pre ce den te bi

po li ti ku rad Zli e ri sa xel mwi fo sa da gan vi Ta re-

bu li sa qa la qo cxov re bis pi ro beb Si (XI-XIII ss.)

Cnde ba. Tu am dros pi rov nu li mis wra fe be bis Tvis

an ga ri Sis ga we vis ra Rac ten den cia ma inc Cans, uf-

ro gvi an, po li ti ku ri da so ci a lu ri stag na ci is

pi ro beb Si, igi sa er Tod qre ba. sa zo ga do e ba ki dev

uf ro Se u ri ge be lia so ci a lu ri Ta vi suf le bi sad-

mi (a mas mow mobs sa a ka Zis ma ga li Ti). am zo gad vi-

Ta re bas Tan aris da kav Si re bu li qor wi ne ba Ta nas-

wor Ta So ris. ro de sac XIX sa u ku ne Si es we si xan-

da xan ir Rve o da, ase Ti Sem Txve ve bi sa zo ga do e bis

mxridan da cin vi sa da iro ni is sa ga ni xde bo da (g.

eris Ta vis ko me di e bi).

mos wav lem un da ga i gos, rom XI sa u ku ni dan pat-

ron ymo ba mzar di qar Tu li sa xel mwi fos so ci a-

lu ri mowy o bis sa fuZ vlad iq ca. mox mo bi li wya-

ro e bis mi xed viT, pat ron ymo bis me qa niz mebs sa qar-

Tve los me fe e bi efeq tu rad iye neb dnen me zo bel

qvey neb Tan mSvi do bi a ni Ta na ar se bo bis Se sa nar Cu-

neb lad. li te ra tu ru li ma sa lis (”vef xis tya o sa-

ni”) da is to ri u li cno be bis ur Ti er TSe je re biT

mos wav les sa Su a le ba eZ le va ga mok ve Tos aR zrdi sa

da na Te sa o bis (maT So ris xe lov nu ris) da de bi Ti

ro li sis te mis qme di Tu na ri a no bis Tvis, gan sazR-

vros pat ro ni sa da ymis uf le ba- mo va le o be bi, da-

a xa si a Tos pat ron ymu li ur Ti er To be bis Zli e ri

da sus ti mxa re e bi. wya ro e bis dax ma re biT mos wav-

les un da ga ne mar tos, rom fe o da lu ri mo nar qis

Zli e re ba da mo ki de bu li iyo er Tgul ymeb ze, rom-

leb sac me fe er Tgu le bis sa nac vlod mi wa- wyals

uri geb da. dro Ta gan mav lo ba Si es yme bi mi wa- wyals

im kvid re ben, ya lib de ba Zir Zve li sag va re u lo e-

bi Tav -Ta vi an Ti ma mu le biT, rom leb sac Se uZ li-

aT da mo u ki de be li ar se bo ba. me fes aRar Se uZ lia

er Tgul yma Ta axa li kon tin gen tis Seq mna, rad gan

da sa ri ge be li mi we bis fon dic ele va da igi Ta vad

xde ba da mo ki de bu li Zir Zvel sag va re u lo eb ze. es

yo fi li “er Tgu li yme bi” ad vi lad ga da di an me fis

opo zi ci a Si, Tuki saf rTxe da e muq re ba maT qo ne-

bas — mi wa- wyals. sa qar Tve los er Ti a ni sa me fos

daS la ma Sin da iwy o, ro de sac pat ron ymo bam Ta vi si

Se saZ leb lo be bi amo wu ra.

gak ve Ti li 48 sam Rvde lo e bagak ve Ti li 48 sam Rvde lo e ba

gan sa vi Ta re be li una re bi: wya ro eb ze mu Sa o bis, ana-

li ti ku ri az rov ne bis, lo gi ku ri das kvne bis ga mo-

ta ni sa da ar gu men ti re bu li msje lo bis, we ri Ti

mety ve le bi sa da sa ku Ta ri az ris ga moT qmis.


iwy ebs mi ni- leq ci iT (10 wT.). igi mos wav le ebs uy ve-

ba sam Rvde lo e bis ro lis Se sa xeb Sua sa u ku ne e bis

sa zo ga do e ba Si. mi si Txov niT mos wav le e bi dak vir-

ve biT ec no bi an gak ve Ti lis teq stsa da wya ro ebs

(10 wT.). we ri lo biT mu Sa o ben sa var ji So eb ze da

av se ben kon tu rul ru kas (15 wT.). gak ve Ti lis mi-

wu ruls mas wav le be li afa sebs jgu fe bi sa da cal-

ke u li mos wav le e bis mu Sa o bas.

ko men ta ri gak ve Ti lis Tvis :

qar Tul ma ber mo naz vno bam war sul Si udi de si

ro li Se as ru la qvey nis wi na Se. am wo de bas xvda wi-

lad ezi da in te leq tu a lu ri da mo ra lu ri tvir-

Ti qar Tu li sa zo ga do e bis wi na Se, sa qar Tve lo Si

Se mo e ta na Ta nad ro u li mo wi na ve az rov ne ba, sa-

mec ni e ro da fi lo so fi u ri az ri Tu praq ti ku li

cod na. qar Tve li me fe e bi da fe o da lu ri eli ta

kar gad grZnob dnen maT rols da cdi lob dnen maT-

Tvis xel say re li pi ro be bi Se eq mnaT ad gil ze sa-

moR va we od.

Sua sa u ku ne e bis qris ti a nul qvey neb Si mo nas-

tre bi war mo ad gen dnen ga naT le bis um Tav res ke-

rebs. qris ti a nul aR mo sav leT Si sa er Ta So ri so

mniS vne lo bis sa mo nas tro cen tre bi iyo ulum bo-

ze, kon stan ti no pol Si, aTon ze, an ti o qi a Si, pa les-

ti na Si, ie ru sa lim Si da sxv. am cen treb Si wam yva-

ni po zi ci e bi eka vaT ber Znebs, ro gorc bi zan ti is

im pe ri is war mo mad gen lebs da, ma Ti ve ar cTu usa-

fuZ vlo war mod ge niT, ro gorc ma Ra li kul tu ris

mem kvid re ebs. sxva xal xe bis war mo mad gen lebs isi-

ni Zve le bu rad bar ba ro se bad mi iC nev dnen da di dad

aviw ro veb dnen. qar Tvel be rebs ara er Txel das Wi-

rve bi aT ber Zen Ta wi na Se sa ku Ta ri qvey nis Rir se-

bis dac va. mi u xe da vad ami sa, ber Znu li mo nas tre bi

an da ma ti viT izi dav da in te leq tu a lu ri mid re ki-

le be bis ber mo naz vno bas, rad gan ga naT le bu lo bis

sa zo mad “ber Znu li” cod na mi iC ne o da. ber Znul

ena ze iq mne bo da um did re si qris ti a nu li mwer lo-

ba, ro mel sac ara ber Znu li war mo mav lo bis be re bi

di di in te re siT swav lob dnen da Ta vi anT eneb ze

Tar gmnid nen. cod nis dag ro ve bam, ga naT le bu li

ada mi a ne bis ricx vis gaz rdam qar Tve lebs ber Zneb-

Tan er Tgva ri Se jib re bi To bis grZno ba ga uR vi va.

es “ga jib re bis ken” swraf va ga mo xa tu li ten den-

ciaa X-XI sa u ku ne e bis qar Tu li ga naT le bu li sa-

zo ga do e bi sa. ga moT qma “swav lu le biT ber Ze ni” am

ten den ci is ga mo xa tu le ba a.

mi u xe da vad bi zan ti as Tan pe ri o du lad gam wva-

ve bu li po li ti ku ri ur Ti er To be bi sa, qar Tu li

kul tu ris gan vi Ta re bis Tvis udi de si mniS vne lo-

ba hqon da mas Tan si ax lo ves. bi az nti is me zob lo-

bam gan sazR vra qar Tu li qris ti a nu li kul tu ris

di na mi u ri gan vi Ta re ba, Se moq me de bi Ti ada mi a ne bis

da raz mva qar Tu li kul tu ris mud mi vi ga nax le ba-

61

gam did re bi saT vis, Ta na med ro ve te mi no lo gi iT,

da sav lu ri mi mar Tu le bis dam kvid re ba.

qris tes moZR vre ba mim dev reb Si aR Zrav da

zizRs mi wi e ri cxov re bi sad mi, xo lo mi wi er cxov-

re ba Si igu lis xme bo da ro gorc ma te ri a lu ri si-

ke Te, ise ax lob le bi sad mi mi jaW vu lo ba. qris tes

WeS ma rit mim de vars ori ve un da da eT mo. aqe dan —

uki du re si as ke za.

asu re li ma me bis sa qar Tve lo Si mos vla mi si o-

ne rul moR va we o bas Tan aris da kav Si re bu li. dRes

mec ni e re ba Si sa eW vod aRar iT vle ba, rom wmin da

ni nos mi si iT da mi ri a nis aq tiT ar das ru le bu la

sa qar Tve lo Si qris ti a no bis gav rce le ba. es iyo

xan grZli vi pro ce si, ro me lic, pe ri o du lad, zo-

gi erT re gi on Si ad gi lob ri vi kul te bisa da ira-

nu li maz de a no bis gav le niT ukan ixev da. ami tom

sa qar Tve lo Si qris ti a no bas gan mtki ce ba esa Wi ro-

e bo da.

asu rel ma ma Ta moR va we o bis dawy e bis Sem deg

sa qar Tve los sxva das xva kuTx e Si cal ke u li mo-

nas tre bi, mar Ta li a, Sen de bo da, mag ram is, rac

gri gol xan ZTe lis moR va we o bis pe ri od Si (VIII s-is

bo lo IX s.) ta o- klar jeT Si da iwy o, Ta vi si ar siT

sa zo ga do eb ri vi moZ ra o ba iyo. gri go li Tbi lis Si

aRi zar da, mi si pir ve li Ta na mo az re nic, ro gorc

Cans, Tbi li si dan Tu ara, qar Tli dan ari an, mag ram

isi ni qarTls ar ir Ce ven sa moR va we od, rad gan qar-

TlSi ara be bi is xdnen. Cven, mar Ta li a, vas wav liT,

rom ara be bi sa er Tod re li gi ur Sem wyna reb lo bas

iCen dnen, mag ram isic un da vuTx raT mos wav le ebs,

rom ara be bi, gan sa kuT re biT VIII sa u ku ni dan, jvar -

xa te bis ga mos ve ne bas, RvTis msa xur Ta da mor wmu ne

mrev lis sa ja ro msvle lo bebs, axa li ek le si e bis

mSe neb lo bebs krZa lav dnen. aseT pi ro beb Si gri go-

li qarTls ga e ca la da klar jeT Si Ca vi da, sa i da-

nac da iwyo am aox re bu li kuTx is sa mo nas tro ko-

lo ni za cia da qar Tu li ek le si is aR mav lo ba.

gri gol xan ZTe lis cxov re bis mow mo biT, be ru li

cxov re bis we si — ua ris Tqma cxov re biT tkbo ba ze

— Ta vis Ta vad did Si na gan Ta vi suf le bas ani Web da

ada mi ans. be re bi iy vnen mo nas tre bis Se ne bis ini ci-

a tor ni, ase vTqvaT, “i de is av tor ni” da or ga ni-

za tor ni. mar Ta li a, mSe neb lo bis Tvis ma te ri a lur

Se wev nas me fe e bis gan iReb dnen, mag ram ar Ce u li gza

maT sa ku Ta ri mo ra lu ri da su li e ri upi ra te so bis

gan cdas ani Web da da Ta ma ma dac ga mo xa tav dnen amas.

nurc is dag va viwy de ba, rom war mo mav lo biT isi ni

umaR les aris tok ra ti as ekuT vnod nen da sa Ta na do

so ci a lu ri TviT Seg ne ba hqon daT. me fe e bic, xe dav-

dnen ra maT su li er Rvawls, adas tu reb dnen maT

pir ve lad rols. be re bi sa da me fe e bis /az na u re bis

Ta nam Srom lo ba “su li e ris” da “xor ci e lis” “Se za-

ve bis” prin cip ze ai go, sadac ori ve mxa re aRi a-

reb da “su li e ris” upi ra te so bas.

“ef Tvi me mTaw mi de lis cxov re ba” sa u ke Te sod

gviC ve nebs, ro gor zru nav dnen qar Tve li sa e ro

da sa su li e ro moR va we ni sa qar Tve lo Si ga naT le-

bis da wig ni e ri kul tu ris do nis amaR le ba ze (sxva

wya ro e bic uC ve ne ben, rom mTe li im dro in de li

eli ta — fe o da lu ri aris tok ra tia mo cu li iyo am

saz ru na viT, TviT fe o da lu ri opo zi ci ac). wya ros

mi xed viT, qar Tve lebs qar Tul ena ze un da hqo no-

daT im dro in de li bi zan ti u ri mwer lo bis gac no-

bis Se saZ leb lo ba, — ase Ti iyo dro is moTx ov na.

gak ve Ti li 49 me om ris aR zrdagak ve Ti li 49 me om ris aR zrda


mu Sa o bis, das kvne bis ga mo ta nis, msje lo bis, sxvi si

az ris mos me ni sa da pa ti vis ce mis.



mo ye ne biT: mos wav le ebs sTxovs ga ix se non, ra ici an

Sua sa u ku ne e bis me o mar Ta cxov re bis we sis Se sa xeb.

mos wav le Ta pa su xebs mas wav le be li wers gra fa-

Si “vi ci”. Sem deg sTxovs ukar na xon, ri si ga ge ba

surT am sa kiTx Tan da kav Si re biT da pa su xe bi Seqvs

gra fa Si “min da vi co de” (5 wT.). amis Sem deg mas-

wav leb lis mi Ti Te biT mos wav le e bi ec no bi an sa-

xel mZRva ne lo Si mo ce mul teqsts (6 wT.) da Tan

av se ben gra fas “vis wav le”. sa mi ve gra fis Sev se bis

Sem deg mas wav le be li ub run de ba gra fas “min da vi-

co de” da sTxovs mos wav le ebs da ak vid nen, ga e ca

Tu ara pa su xe bi maT Tvis sa in te re so kiTx vebs (4

wT.). sa sur ve lia pa su xe bi yve la das mul kiTx vas

gak ve Til ze ve ga e ces. wya ro eb ze mu Sa o bi sa da sa-

var ji So e bis Ses ru le bis Sem deg (7 wT.) mos wav le-

e bi mu Sa o ben Se ma ja me bel sa var ji So eb ze (7 wT.).

gak ve Ti lis da sas ruls pa su xe bis pre zen ta ci is-

Tvis eT mo baT 6 wu Ti.

gan mar te ba wya ro a- sTvis : yve la dro Si ar se-

bob dnen meb rZo le bi, rom le bic icav dnen an ar-

Rvev dnen am we sebs. asea dRe sac. mag ram es we se-

bi Ta na med ro ve sa er Ta So ri so sa zo ga do eb ri o bam

Se i mu Sa va. TiT qmis yve la sa xel mwi fos aqvs xe li

mo we ri li Je ne vis 1949 wlis kon ven ci eb ze (sa er-

Ta So ri so hu ma ni ta ru li sa mar Tlis Zi ri Ta di do-

ku men te bi da ma te biT oq meb Tan er Tad). dam rRvev ni

pa suxs age ben sa er Ta So ri so hu ma ni ta ru li nor me-

bis Ta nax mad.

gak ve Ti li 51 cot ne da di a ni da de met re gak ve Ti li 51 cot ne da di a ni da de met re

Tav da de bu liTav da de bu li

gan sa vi Ta re be li una re bi: ar gu men ti re bu li msje-

lo bis, wya ro eb ze mu Sa o bis, lo gi ku ri das kvne bis

ga mo ta nis.


iwy ebs mi ni- leq ci iT mon Ro le bis da ma Ti Se mo se-

ve bis Se sa xeb (5 wT.). Sem deg mos wav le ebs sTxovs

ga ix se non, ra ici an cot ne da di a ni sa da de met re

Tav da de bu lis Se sa xeb. ma Ti pa su xe biT da fa ze av-

sebs cxri lis gra fas “vi ci” (3 wT.). Sem deg sTxovs

ukar na xon, ri si ga ge ba surT am sa kiTx Tan da kav-

Si re biT da pa su xe bi Se aqvs gra fa Si “min da vi co-

de” (3 wT.). mos wav le e bi da mo u ki deb lad ec no bi an

gak ve Ti lis teqsts da wya ro ebs (10 wT.) da av se ben

gra fas “vis wav le” (5 wT.). sa mi ve gra fis Sev se bis

Sem deg mas wav le be li ub run de ba gra fas “min da vi-

co de” da sTxovs mos wav le ebs da ak vir dnen, ga e ca

Tu ara pa su xi maT Tvis sa sur vel kiTx vebs (4 wT.).

wya ro eb ze mu Sa o bi sa da sa var ji So e bis Ses ru le-

62

bis Sem deg mos wav le e bi mu Sa o ben Se ma ja me bel sa-

var ji So eb ze (14 wT.).


gi or gi IV la Sa de da mi sis Ta na mo say dre iyo

1206 wli dan. Ta ma ris gar dac va le bis Sem deg ga me-

fe buls ymad na fic ma qvey neb ma ur Co ba ga mo ucx a-

des. mag ram me fem war ma te biT ilaS qra gan ja sa da

xlaT Si, es qvey ne bi kvlav ymad na fi co bis pi ro-

biT Se mo u er Ta sa me fos. gar da ami sa, da i mor Ci la

ar zru mi sa da na xi Ce va nis mflo be le bi. gi or gi IV

jva ros nul laS qro ba Si mo na wi le o bis mi sa Re bad

em za de bo da, ro de sac 1220 wels sa qar Tve los sa-

me fos sazR vreb Tan ma nam de uc no bi dam pyro be li

ga moC da. mon Ro le bi iran sa da kav ka si a Si maT wi na-

aR mdeg ajan ye bu li xo rez mSah mu ha me di sa da mi si

Svi lis, ja lal -ad -di nis dev nam mo iy va na. pir vel

Se ta ke ba Si je be sa da su bu da is sar dlo biT ga mog-

zav nil jar Tan qar Tve le bi da mar cxdnen. am pir-

ve li Se ta ke bis Sem deg mon Ro le bi qvey nis Sig niT

ar Se su lan, ga i a res da ru ban di da kas pi is zRvis

Se mov liT dab run dnen Cin giz -ya en Tan. am brZo la-

Si me fe da iW ra. 1123 wels Ta vi si dis, ru su da nis

Sar van -Sah ze da sa niS nad ba ga vans gam gzav re bu li

gi or gi IV iq ve gar da ic va la, sa va ra u dod mon Ro-

leb Tan brZo la Si mi Re bu li Wri lo bis gan. gi or gis

er Ti mem kvid re hyav da, mag ram mi si qor wi ne ba da ba-

li wris wo de bi sa da Ta nac uk ve gaTx o vil qal Tan

sam Rvde lo e bam ar akur Txa. mi si Ze sa me fo tax tis

mem kvid red ar mi iC ne o da. ami tom 1223 wels gi or-

gi IV-is gar dac va le bis Sem deg tax tze avi da mi si

da, ru su da ni. 1225 wlis ag vis to Si sa qar Tve los

sazR va ri gad mo la xa ja lal -ad -din ma. ga dam wyve ti

brZo la qa laq gar nis Tan mox da. qar Tvel Ta ja ris

mTa var sar dal ma iva ne aTa bag ma dro ze ar mi aS ve la

dam xma re ja ri mtris wi na aR mdeg meb rZo li me wi na ve

laS qris sar dlebs — iva ne da Sal va axal ci xe lebs.

iva ne brZo la Si da i Ru pa, xo lo Sal va, ro mel sac

bo los xelT xmlis va da Ra Ser Ca, tyved Ca ig des.

ga mah ma di a ne bis moTx ov na ze Sal vam ua ri ga nacx a da.

gar da ami sa, igi qar Tve lebs fa ru lad aty o bi neb-

da mtris laS qris moZ ra o bas. ami tom igi sik vdi-

liT da sa jes. mi si sa xe li Se mo na xu lia sim Re ra Si

“Sav le go”. qar Tvel Ta ja ri gar nis Tan da mar cxda.

mom dev no wels, 1226 wlis mar tSi ja lal -ad -din ma

Tbi li sis zo gi er Ti mah ma di a ni mcxov re bis Ra la-

tis wya lo biT ai Ro qvey nis de da qa la qi. ru su da ni

qu Ta is Si ga da vi da. mter ma amoJ li ta mcxov reb ni,

da an gria qa la qi. 100 aTas ze met ma Tbi li sel ma ua-

ri Tqva xva raz mel Ta moTx ov na ze, fe xiT Sem dga-

riy vnen si o nis taZ ri dan ga mo ta nil macx ov ri sa da

RvTis mSob lis xa teb ze da mo wa meb ri vi sik vdi li

ar Ci a. qa la qis Zar cva- rbe vis dros arc mah ma di-

a ne bi da in des da maT sa na ne be li ga ux daT qar Tve-

le bis Ra la ti. Tbi li si dan ja lal -ad -di nis ja ri

or na wi lad ga i yo ani si sa da ka ris da sa laS qrad,

mag ram da mar cxda. verc xla Tis aRe ba mo a xer xes.

1227 wels qar Tve leb ma Tbi li si da ib ru nes. amis

ga mo xva raz mSa hi kvlav Tbi li sis ken da iZ ra. qar-

Tve leb ma qa la qis dac la da mi si ga daw va am jo bi-

nes. ja lal -ad -di nis Ta re Si xuT wels grZel de-

bo da. 1235 wli dan da iwyo mon Rol Ta dapy ro bi Ti

brZo le bi. ru su da ni kvlav da sav leT sa qar Tve lo-

Si ga da vi da. ja ris mTa var sar dlo bam wi na aR mde go-

ba ver ga u wia mters, xo lo di de bul Ta ume te si

na wi li sa ku Tar ci xe eb Si Se i ke ta. 1243 wels ru su-

dan ma za vi iTx o va. das ne u le bu li ru su da ni 1245

wels gar da ic va la. mi si Ze me fed da sam tki ceb lad

ya en Tan iyo gag zav ni li. mi si Ca mos vla dag vi an da.

ami tom, qar Tvel di de bul Ta na wil ma ru su da nis

mi er ru mis sul Tnis kar ze gag zav ni li da viT gi-

or gis Ze sa qar Tve lo Si Ca mo iy va na da me fed da-

sam tki ceb lad ba To ya en Tan gag zav na. ume fo bis

pe ri od Si mon Ro leb ma qve ya na dum ne bad day ves da

maT sa Ta ve Si qar Tve li fe o da le bi Ca a ye nes. mon-

Rol Ta sam sa xur Si Cam dga ri qar Tve li di de bu le-

bi ma le mix vdnen, ra sa SiS ro e bas uqad da qve ya nas

mon Rol Ta ba to no ba da ajan ye bis Tvis mza de ba da-

iwy es. kox tas Ta vis SeT qmu le bis am ba vi far Tod

gav rcel da. mis Se sa xeb in for ma cia aqvs 1246 wels

ya ra yo rum Si myof ro mis pa pis elCs, pla no kar-

pi nis. 1246 wels ya ra yo rum Si er Tma neTs Sex vden

bi ZaS vil -ma mi daS vi le bi: da viT gi or gis Ze da da-

viT ru su da nis Ze. axal ma ya en ma gu iuq ma 1246 wels

ori ve maT ga ni mon Ro lu ri we sis gaT va lis wi ne biT

me fed da am tki ca da asa kiT uf ros da viT gi or gis

Zes (u lus) da uq vem de ba ra asa kiT um cro si da viT

ru su da nis Ze (na ri ni). sa qar Tve lo Si dab ru ne bis

Sem deg ori ve da vi Ti Tbi lis Si ij da da er Tad ga-

na geb da qve ya nas. qvey nis dum ne bad da yo fa ga uq mda.

1254 wels mon Ro leb ma sa qar Tve lo Si mo sax le o bis

aR we ra Ca a ta res. aR we ris Se de gad ga ir kva, rom sa-

qar Tve los sa me fo Si xuT mi li o nam de mcxov re bi

iyo. im dro in del sa qar Tve lo Si mo i az re ba som xe-

Tic, mag ram aRar igu lis xme ba ymad na fi ci qvey ne-

bi. ori ve da vi Ti ur Ti er TSe Tan xme biT moq me deb da

1259 wlam de.

ko men ta ri wya ro a- sTvis : mon Ro le bis sam Sob-

lo cim bi ri a. isi ni cxov rob dnen te ri to ri a ze

ba i ka lis tbi dan mdi na re eni se is ze mo we lam de,

mdi na re ir ti Sis ga yo le biT. mon Ro le bi mom Ta ba-

re me sa qon le o bas mis dev dnen da maT me ur ne o ba Si

um Tav re si ad gi li cxens eka va. ma Ti Zi ri Ta di sak-

ve bi xor ci da rZe iyo. mon Ro le bi cxov rob dnen

qe Cis kar veb Si, rom leb sac Se mo deb dnen urem ze da

ise mog za u rob dnen. ma Ti mTa va ri ia ra Ri mSvil-

d-i sa ri, Su bi da xma li iyo. isi ni ma ma ci me om re bi

iy vnen, sZul daT tyu i li da pa ti vis ce miT eki de-

bod nen gu lad vaJ ka cebs. mon Rol Ta sar wmu no e ba

iyo Sa ma niz mi. mxo lod XIII s-is bo los ga mo acx a des

is la mi sa xel mwi fo re li gi ad. mon Ro le bi cxov re-

bis mom Ta ba re we sis ga mo SeC ve u li iy vnen cxov re-

bis mkacr pi ro bebs (si ci ves, sicx es, Sim Sils, ga-

Wir ve bas), laS qro ba Si am ta ne bi iy vnen da ad vi lad

uZ leb dnen yve la siZ ne les.

mon Ro leb ma ad vi lad da ipy res ru se Tis ev ro-

pu li na wi li, com bi ri da aR mo sav le Ti, Ci ne Ti,

ti be ti, Sua azi a, mci re azi a, kav ka si a, spar se Ti.

ma Ti ga mar jve bis Zi ri Ta di mi ze zi is iyo, rom maT

da Za bunebu li an sam Tav ro e bad daS li li qvey ne bis

wi na aR mdeg ux de bo daT brZo la.

63

ko men ta ri wya ro g-sTvis :

il xan Ta ulu si mo i cav da irans, av Ra neTs, Tur-

qme neTs, kav ka si is did na wils, erays, mci re azi is

aR mo sav leT na wils. mi si va sa le bi da mo xar ke e bi

iy vnen sa qar Tve lo, tra pi zo nis im pe ri a, ko ni is sa-

sul Tno, ki li ki is som xu ri sa me fo, kvip ro sis sa-

me fo. ulu sis de da qa la qi iyo jer ma ra Ra, Sem deg

Tav ri zi, bo los — sol Ta ni e.

gak ve Ti li 52 gi or gi V brwyin va le (1318-gak ve Ti li 52 gi or gi V brwyin va le (1318-

1346) da mon Rol Ta ba to no bis da sas ru li1346) da mon Rol Ta ba to no bis da sas ru li

gan sa vi Ta re be li una re bi: gan sa vi Ta re be li una re bi: wya ro eb ze mu Sa o bis,


li msje lo bis.


iwy ebs mi ni- leq ci iT da in for ma ci as aw vdis sa qar-

Tve lo Si mon Rol Ta ba to no bis bo lo pe ri o di sa

da gi or gi V-is Se sa xeb (10 wT.). mi si mi Ti Te biT


teqsts (10 wT.). teq stze mu Sa o bis dros eva le baT

maT Tvis uc no bi in for ma ci is rve ul Si amo we ra.

Sem deg mas wav le be li sa xel mZRva ne lo Si mo ce mul

da va le bebs una wi lebs mos wav le ebs da sTxovs rve-

u leb Si we ri lo biT Se as ru lon sa mu Sa o. mu Sa o ba

sa sur ve lia wa ri mar Tos wyvi le bad (10 wT.). pa su-

xe bis pre zen ta ci is Tvis eT mo baT 10 wu Ti.

ko men ta ri mas wav leb lis Tvis ko men ta ri mas wav leb lis Tvis

1259 wels da viT na ri nis me Ta u ro biT mon Rol Ta

wi na aR mdeg ajan ye bam ifeT qa. mon Ro le bi Ta vi dan

da mar cxdnen, mag ram ya en ma di di ja ri ga mog zav na

da da viT na rin ma da sav leT sa qar Tve los Se a fa-

ra Ta vi. da viT ulus ya en ma eg vip te Si sa laS qrod

mom za de ba ub rZa na. da viT ma ga dawy vi ta ar da mor-

Ci le bo da am brZa ne bas da ajan yda. qar Tvel di de-

bul Ta na wi li mon Ro lebs eax la. da vi Ti sam cxe Si

ga da vi da. da viT ulum gvan ca de do fa li da uf lis-

wu li de met re bij ni sis ci xe Si ga xiz na. ar Run no-

i ni Se e sia sam cxes, mag ram mTa va ri ci xis (ci xis jva-

ri) aRe ba ver SeZ lo. no in ma da aty ve va de do fa li

da ya en Tan gag zav na. gvan ca de do fa li da za qa ria

amir spa sa la ri sik vdi liT da sa jes. da viT uluc

da sav leT sa qar Tve lo Si ga da vi da. mi si iq yof nis

dros mon Ro leb ma aR mo sav le Ti sa qar Tve lo so mex

did va Wars, Sa dins Ca a ba res. 1262 wels da viT ulu

aR mo sav leT sa qar Tve lo Si ga da vi da da sar gis ja-

yel Tan er Tad ya en Tan ga em gzav ra. sar gis ja yel-

ma mTe li bral de ba Ta vis Tav ze ai Ro. qar Tve le bi

das jas ga da ar Ci na il xan Ta ulus ze oq ros ur dos

Tav das xmam. ya e nis brZa ne biT da viT ulu sa da sar-

gis ja yels brZo la Si mo na wi le o ba da e va laT. mog-

vi a ne biT, mon Rol Ta me ca di ne o biT, gan xeT qi le ba

mox da sar gis sa da da viTs So ris. 1266 wels sam cxe

Ca mo Sor da sa qar Tve los me fis qve Sev rdo mo bas

da uSu a lod da eq vem de ba ra ya ens. sam cxe da cu li

iyo mon Rol Ta Ta re Sis gan da aq Tavs afa reb dnen

aR mo sav le Ti sa qar Tve los mcxov reb ni. mTav re bi

sar gi si, be qa da mi si Svi le bi war ma te biT icav dnen

mxa res, aR mSe neb lo ba sa da sa ka non mdeb lo saq mi a-

no bas ewe od nen. am ri gad, XIII s-is 60-i a ni wle bis-

Tvis sa qar Tve lo or sa me fod ga i yo da cal ke er-

Te u lad Ca mo ya lib da sam cxe. da viT ulu 1270 wels

gar da ic va la. rac Se e xe ba da viT na rins, mas kav-

Si ri hqon da mon Ro le bis mtreb Tan, ere o da mon-

Rol Ta Si na ur SfoT sa da are u lo beb Si. mis kar ze

Tavs afa reb dnen ya e nis wi na aR mdeg gan wyo bil ni da

ajan ye bu le bi. da viT ma qar Tvel Ta gav le na aRad-

gi na mon Rol Ta mi er dapy ro bil tra pi zo nis sa me-

fo ze. igi ise gar da ic va la 1293 wels, rom mon Ro-

leb ma mi si da mor Ci le ba ver mo a xer xes.

1289-1292 wleb Si aR mo sav le Ti sa qar Tve los me-

fe gax da da viT na ri nis Ze, vax tang II. igi ma mis gan

mem kvid re o biT da sav leT sa qar Tve lo sac mi i Reb da

da mTel sa qar Tve los ga a er Ti a neb da, mag ram 1292

wels mo u lod ne lad gar da ic va la. dak rZa lu lia

ge la Tis mo nas ter Si. 1293-1311 wleb Si sa qar Tve-

los me fe xde ba da viT VIII, de met re II-is Ze. aR mo-

sav leT sa qar Tve lo Si mis gar da me fob dnen mi si

Zma vax tang III (1298, 1302-1308) da na xe var Zma gi-

or gi V (1299, 1318-1346), ag reT ve Ze — gi or gi VI

mci re (1308, 1314-1318). da sav leT sa qar Tve lo Sic

ori me fea — da viT na ri nis va Je bi, imer Ta me fe kon-

stan ti ne (1293-1327) da ra Wa -ar gve Tis me fe mi qe li

(1327-1329). 1293 wels ya en ma sa qar Tve los (re a lu-

rad ki aR mos vle Ti sa qar Tve los) me fed da viT VIII

da am tki ca, ro me lic mas ex ma re bo da mci re azi a-

Si mom xda ri ajan ye bis Cax So ba Si. da viT ma aq ti u ri

mo na wi le o ba mi i Ro sa ya e no Si mom xdar aS li lo ba Si,

ris Tvi sac mas sas je li elo da. igi ajan yda da mTi-

u leTs Se a fa ra Ta vi 1297-1302 wleb Si mon Ro le bi

mis xel Si Cag de bas ama od cdi lob dnen. sa bo lo-

od, da viTs ya en ma sa gam geb lod ga das ca ja va xe Ti

da alas ta ni. da viT ma dip lo ma ti u ri mo la pa ra ke ba

da iwyo ie ru sa li mis jvris mo nas tris da sab ru neb-

lad. man el Ce bis meS ve o biT ur Ti er To ba da am ya-

ra eg vip tes Tan da kon stan ti no pol Tan. 1305 wels

qar Tvel Ta el Co ba eg vip te Si war ma te biT das rul-

da. ie ru sa li mis jvris mo nas te ri ga da e caT qar-

Tve lebs da aR dge nil iq na ie ru sa lim Si gaS li li

erov nu li dro Se biT Ses vla, ga Ta vi suf le ba yo-

vel gva ri ga da sa xa de bis gan. 1331 wels da viT VIII

gar da ic va la.

vax tang III 1298 wels ya zan ya en ma me fed da am-

tki ca da viT VIII-sTan da pi ris pi re bis miz niT. re a-

lu rad vax tan gis xe li suf le ba vrcel de bo da Tbi-

lis sa da mis sam xreT na wil ze dma nis -sam Svil dis

CaT vliT. da viT VIII-m Se ipy ro vax tan gi da mxo lod

iva ne bur se lis Su am dgom lo bis Sem deg ga a Ta vi-

suf la. 1302 wels ya en ma vax tan gi xe lax la da am-

tki ca me fed. 1299 wli dan mo yo le bu li igi mo na wi-

le ob da mon Rol Ta brZo leb Si. gar da ic va la 1308

wels.

gi or gi VI mci re mon Ro leb ma jer ki dev ma ma mi-

sis, da viT VIII-is si cocx le Si ga a me fes 1308 wels

da me ur ved da u niS nes de met re II-is va Ji gi or gi

(Sem dgom Si gi or gi V). 1314 wels igi xe lax la da am-

tki ces me fed. cno bi li a, rom 1316-1317 wleb Si man

wa ru ma teb lad ilaS qra dva leT Si, sxva cno be bi mis

Se sa xeb ar mo i po ve ba.

64

gi or gi V jer ki dev mci rew lo va ni iyo, ro de-

sac 1299 wels mon Ro leb ma me fed da niS nes da da-

u pi ris pi res ajan ye bul da viT VIII-s. am pe ri od Si

gi or gis xe li suf le ba mxo lod for ma lu ri iyo

da ar scde bo da Tbi li sis far glebs. gi or gis sa-

xels ukav Sir de ba war ma te bu li el Co ba eg vip tis

sul Tan Tan ie ru sa li mis jvris mo nas tris dab ru-

ne bas Tan da kav Si re biT. 1318 wels gi or gi me o red

da sa bo lo od ika vebs taxts. 1320 wels man axa li

el Co ba gag zav na eg vip tis sul Tan Tan ie ru sa li mis

mo nas tris xe lax la Se kaz mvi sa da sxva qar Tu li

sa lo ca ve bis ga nax le ba- mSe neb lo bis sa kiTx Tan da-

kav Si re biT. gi or gi V-m mon Rol Ta ya e nis gan uf-

le ba mi i Ro Ta vad aek ri fa xar ki. aR niS nu lis Se-

de gad qve ya na Si Sewy da mon Ro li bas ka ke bis (xar-

kis am kre fi mo xe le e bis) Ta re Si. sa mi wlis al yis

Se de gad go ri dan gan dev na ose bi. ur Ci fe o da-

le bis asa lag ma vad me tad ra di ka lu ri na bi ji ga-

dad ga: ka xeT Si, ci vis mTa ze sa dar ba zod miw ve u-

li di de bu le bi Se apy ro bi na da sik vdi liT da sa ja.

1329 wels gar da ic va la da sav le Ti sa qar Tve los

me fe mi qe li. gi or gi ga da vi da da sav leT Si da ai-

Ro qu Ta i si. da sav le Ti sa qar Tve los mTav reb ma

da eris Ta veb ma mas mor Ci le ba ga mo ucx a des. 1334

wels sam cxis mTav ris, sar gis II ja ye lis gar dac-

va le bis Sem deg gi or gim es mxa rec Se mo i er Ta da

aTa ba go ba ubo Za sar gi sis Zes, yvar yva res. gi or gi

V-is brZa ne bi Ta da aq ti u ri mo na wi le o biT Se iq mna

ori um niS vne lo va ne si do ku men ti: “Zeg lis da de ba”

da “xel mwi fis ka ris ga ri ge ba”. pir ve li maT ga ni 46

mux lis gan Sem dga ri ko deq si a, ro me lic qar Tlis

mTi a ne Tis Tvis iyo gan kuT vni li. me o re sa xel mwi-

fo sa mar Tlis Zeg lia da gan sazR vrav da sa me fo

ka ris eti kets, sxva das xva mo xe le Ta uf le beb sa da

mo va le o bebs. 1322 wels sa ya e no Si dawy e bu li are-

u lo biT isar geb la da as wli a ni ba to no bis Sem deg

mon Ro le bi sa qar Tve lo dan ga a Ze va. gi or gis dros

Ca tar da sa fi nan so re for ma da mo iW ra axa li ver-

cxlis fu li — “gi or ga u li TeT ri”. me fe aq ti ur

sa ga reo po li ti kas awar mo eb da. igi Ca e ria tra pi-

zo nis sa me fos saq me eb Si da mxa ri da u Wi ra pro qar-

Tul daj gu fe bas. mi mo we ra hqon da ro mis pap io a ne

XXII-sTan. pa pis brZa ne biT ka To li ku ri sa e pis ko po

cen tri qa laq smir na dan Tbi lis Si iq na gad mo ta ni-

li. sa qar Tve lo Si da i niS nen ka To li ke epis ko po se-

bi: io a ne flo ren ci e li Tbi lis Si da pet re ge ral-

di so xum Si. dip lo ma ti u ri ur Ti er To ba hqon da

saf ran ge Tis me fe fi li pe VI va lu as Tan, ro mel sac

“wmin da mi wis” ga Ta vi suf le bis Tvis brZo la Si 30

aTa si me om riT dax ma re bas Seh pir da. gi or gi V-is

dros sa qar Tve los aq ti u ri sa vaW ro ur Ti er To ba

hqon da ve ne ci a sa da ge nu as Tan. eg vip tis sul Tan ma

ki ga iT va lis wi na qvey nis mniS vne lo ba da me fis av-

to ri te ti da qar Tve lebs ie ru sa lim Si axa li taZ-

ris mSe neb lo bis uf le ba mis ca.

gak ve Ti li 53 sa qar Tve lo Te mur len gis pi-gak ve Ti li 53 sa qar Tve lo Te mur len gis pi-

ris pir ris pir

gan sa vi Ta re be li una re bi: gan sa vi Ta re be li una re bi: wya ro eb sa da teq stze

mu Sa o bis, da mo u ki de be li az rov ne bis.

gak ve Ti lis msvle lo ba: gak ve Ti lis msvle lo ba: Tav da pir ve lad mas wav le-

be li sTa va zobs mos wav le ebs da fiq rdnen da upa-

su xon kiTx vas: ra aso ci a ci as iw vevs maT Si sa xe li

“Te mur -len gi”. mos wav le Ta pa su xebs mas wav le be li

Ca mo wers da fa ze (5 wT.). pa su xe bis Se ja me bis Sem-

deg (5 wT.) sTxovs maT ga ec non gak ve Ti lis teqsts

(10 wT.). Sem deg mos wav le e bi mu Sa o ben jgu feb Si

wya ro e bis qveS mo Tav se bul sa var ji So eb ze (10 wT.).

gak ve Ti lis bo los kla si er Tob li vad mu Sa obs Se-

ma ja me bel aq ti vo ba ze (10 wT.). mas wav le be li mos-

wav le e bis mu Sa o ba sa da gak ve Ti lis mim di na re o bas

Se a fa sebs gak ve Ti lis mi wu ruls.

ko men ta ri mas wav leb lis Tvis ko men ta ri mas wav leb lis Tvis

1346-1360 wleb Si er Ti a ni sa qar Tve los tax tze

avi da gi or gi V-is Ze da viT IX. mis dros mZvin va-

reb da qve ya na Si Sa vi Wi ris epi de mia (1348 we li).

da vi Ti 1360 wels gar da ic va la ge guT Si. dak rZa-

lu lia ge laT Si.

1360-1393 wleb Si me fob da da vi Tis Ze bag rat

V. mis dros kvlav iCi na Ta vi Sa vi Wi ris epi de mi-

am. 1386 wels igi da aty ve va me uR le Tan anas Tan da

Svil da viT Tan er Tad Te mur -len gma. mxo lod ga-

mah ma di a ne bis Sem deg ga mo uS va sa qar Tve lo Si. Tan

ga mo a yo la 12-aTa si a ni laS qa ri qvey nis asa ox reb-

lad. bag ra ti Ta vis Zes, gi or gis da u kav Sir da da

dax ma re ba sTxo va. gi or gi ja riT mo xer xe bul ad-

gil ze Ca u saf rda mters da mTli a nad ga a nad gu ra

mon Rol Ta ja ri. 1387 wels Te mur -len gma kvlav

ilaS qra sa qar Tve lo Si, mag ram bag ra ti mom za de-

bu li da ux vda. mar Ta lia qar Tve le bi am Se ta ke ba Si

da mar cxdnen, mag ram es ki dev ar iyo qvey nis sa bo-

lo od dapy ro ba. bag ra ti 1393 wels gar da ic va la.

1393-1407 wleb Si me fob da bag ra tis Ze gi or gi

VII. mi u xe da vad ara er Ti Se mo se vi sa, Te mur -len gma

ver mo a xer xa me fis xel Si Cag de ba. 1403 wels da i-

do Sam qo ris za vi, rom lis Ta nax ma dac qar Tve leb ma

ikis res xar kis ga dax da, ja ris ga moy va na, sa mi mos-

vlo gze bis dac va. sa nac vlod, Te mur -len gi aRi-

a reb da sa qar Tve los xel Se u xeb lo bas da cnob da,

ro gorc qris ti a nul qve ya nas. gi or gi VII 1407 wels

Tur qman to meb Tan brZo li sas da i Ru pa.

1407-1412 wleb Si tax tze iyo gi or gis Zma, kon-

stan ti ne I. igi 1401 wels mo na wi le ob da Sam qo ris

sa za vo mo la pa ra ke beb Si. 1411 wels kon stan ti ne

Sar van Sah Tan er Tad ib rZo da Tur qman Ta wi na aR-

mdeg da da mar cxe bu li tyved Ca var da. mas Ta vi

moh kve Tes.

kon stan ti nes Sem deg tax tze avi da aleq san dre

I di di (1412-1442). man da a mar cxa ga ur Ce bu li iva-

ne aTa ba gi, sa meg re los mTav ris Ze da af xa ze Tis

mTa va ri Ser va Si Ze. 1431 wels da i ka va lo re da lo-

res ve li, ro me lic Tur qman mom Ta ba re ebs epy raT.

1434-1435 wleb Si Se mo i er Ta siv ni e Tis mxa re. aleq-

san drem da iwyo aox re bu li qvey nis aR dge na. 1425

wels man Se mo i Ro spe ci a lu ri sa kom lo ga da sa xa-

di, rom lis meS ve o bi Tac aRad gi na sve ticx o ve li,

ru i sis ek le sia da sxva ci xe e bi Tu taZ re bi. es ga-

da sa xa di ga uq mda 1440 wels. 1440 wels sa qar Tve-

los Se mo e sia Sav bat kni an Tur qman Ta laS qa ri, ro-

mel mac ai Ro sam Svil de da Tbi li si. aleq san dre

I-is dros me fis xe li suf le bis Se sus te bas mow mobs

65

sa me fo do ku men te bis xel mo we ra me fis, de dof li-

sa da uf lis wu le bis sa xe liT. 1442 wels sa me fo Si

Seq mni li rTu li vi Ta re bis ga mo aleq san dre I tax-

ti dan ga dad ga da aTa na ses sa xe liT be rad aRik ve-

ca.

aleq san drem tax tze da ad gi na uf ro si va Ji vax-

tan gi (1442-1446). vax tang IV-is me fo ba xan mok le

ga mod ga. igi me uR les Tan, fa nas ker te lis asul si-

Ti xa Tun Tan er Tad dak rZa lu lia ba na Si.

ko men ta ri Se ma ja me be li sa var ji Sos Tvis :

wvav dnen da anad gu reb dnen sax nav -sa Tes far To-

bebs, ve na xeb sa da xe xi lis ba Rebs, rom sak ve bi aRar

hqo no da mo sax le o bas da mos po bi li yo me ur ne o ba,

Cex dnen Tu Tis xe ebs (ab re Su mis war mo e ba rom amo-

e Zir kvaT) da ka kals. an grev dnen ek le si ebs, axal-

gaz rda qa leb sa da va Jebs tyve e bad mi e re ke bod nen,

da nar Ce nebs xo cav dnen. dapy ro bil te ri to ri eb ze

xde bo da mom Ta ba re Ta oja xe bis Ca sax le ba. gan vi-

Ta re bu li me ur ne o bis ar se bo ba maT Tvis xe lis Sem-

Sle li iyo, rad gan mTa va ri in te re si jo ge bis Tvis

ia la Re bi sa da sa zam Tro sad go me bis uz run vel yo-

fa iyo.

gak ve Ti li 56 Sah abas I-is Se mo se ve bi ka xeT Sigak ve Ti li 56 Sah abas I-is Se mo se ve bi ka xeT Si

gan sa vi Ta re be li una re bi: gan sa vi Ta re be li una re bi: ru ka ze da wya ro eb ze mu-

Sa o bis, dak vir ve bis, Se da re bis, lo gi ku ri das kvne bis

ga mo ta nis, ar gu men ti re bu li msje lo bi sa da we ri Ti

mety ve le bis unar -Cve ve bis ga mo mu Sa ve ba.


iwy ebs mi ni- leq ci iT: igi mos wav le ebs in for ma ci as

aw vdis Sah -a ba sis da sa qar Tve lo Si mi si laS qro be-

bis Se sa xeb (5 wT.). Sem deg mas wav leb lis mi Ti Te biT

mos wav le e bi dak vir ve biT ec no bi an sa xel mZRva ne-

lo Si mo ce mul teqsts sa var ji Soebs (15 wT.). pa-

su xe bis pre zen ta ci as 5 wu Ti eT mo ba. gak ve Ti lis

mi wu ruls mas wav le be li afa sebs gak ve Ti lis mim-

di na re o ba sa da mos wav le Ta mo na wi le o bas. sa Si nao

da va le bad eZ le vaT 1-li da me-2 Se ma ja me be li sa-

var ji So e bi.

ko men ta ri mas wav leb lis Tvis :ko men ta ri mas wav leb lis Tvis : Sah -a ba sis Se mo-

se ve bis Se de gad ka xeT ma da kar ga Ta vi si mo sax le-

o bis or me sa med ze me ti: 100 aTa si brZo la Si da-

i Ru pa, 200 aTa si ga da a sax les iran Si. iran Si ka-

xel Ta ga da sax le biT Sa hi ime dov neb da in ten si u ri

sof lis me ur ne o bis war mo e biT ira nis eko no mi kis

ga mo cocx le bas. ka xeT Si Ca sax le bu li Tur qma ne bi

ira nis da say rde ni iq ne bo da. ka xe Tis aox re biT Sa-

hi fiq rob da, rom sa bo lo od ga tex da qar Tvel Ta

wi na aR mde go bas da ka xeT Tan er Tad qar Tlsac yi-

zil ba Sur pro vin ci ad ga da aq cev da.

1600-1606 wleb Si qar TlSi me fob da svi mon I-is

Ze gi or gi (X). 1598-1599 wleb Si igi aq ti u rad mo-

na wi le ob da qar Tlis ajan ye beb Si os mal Ta wi na aR-

mdeg. 1600 wels na xi dur Tan brZo la Si qar Tvel Ta

da mar cxe bi sa da svi mo nis daty ve ve bis am ba vi gor Si

da ba na ke bul ma gi or gi ba to niS vil ma mxo lod me-

o re dRes ga i go. gaq ce ul mters Ta vi si mxed re bi

da a dev na, mag ram tyve Ta ga Ta vi suf le ba ver SeZ-

lo. qar Tlis tax tze asu li gi or gi X Se e ca da di di

ga mo sas yi dis sa fa su rad ma ma da ex sna, Ta vi si va Ji

mZev lad ga ag zav na stam bol Si, mag ram uSe de god.

1602-1612 wle bis iran -os ma le Tis omis dros iZu-

le bu li iyo yi zil baS Ta mxa res eb rZo la. aq ti u ri

mo na wi le o ba mi i Ro erev nis aRe ba Si, ris Tvi sac Sah -

a bas I-ma iran Si ram de ni me so fe li ubo Za, fu la di

ja ma gi ri da u niS na da iran Si da to va. sa nac vlod

lo res pro vin cia da md. de be das xe o ba ga mos Txo va.

1604 wels gi or gi X Sa his ne bar TviT qar TlSi dab-

run da Tbi lis sa da axal ci xe Si mdga ri os ma le bis

wi na aR deg sab rZol ve lad. gi or gi X-m sa fuZ ve li

Ca u ya ra qar Tli sa da ru se Tis po li ti kur ur Ti er-

To bas. 1605 wels man el Ce bi ga ag zav na, mag ram gar-

Tu le bu li po li ti ku ri vi Ta re bis ga mo isi ni arag-

vis xe o bi dan ukan ga mob run dnen. 1606 wels mej-

vris xev Si myo fi me fe mo u lod ne lad gar da ic va la.

qar Tu li qro ni kis mi xed viT, ro de sac Tafls mi ir-

Tmev da, mas Si fut ka ri aR moC nda, ro mel mac dak bi-

na da me fe nak be ne bis gan gar da ic va la. sxva ver si is

mi xed viT igi im dros sa qar Tve lo Si myof ma Sah -a bas

I-ma mo a wam vli na.

ka xe Tis me fis, aleq san dre II-is (1574-1605) dros

ka xe Ti tra di ci ul po li ti ka sa da mSvi do bas inar-

Cu neb da, mdi dar, eko no mi ku rad da kul tu ru lad

gan vi Ta re bul qve ya nas war mo ad gen da. 1578 wels

aleq san dre ka xe Tis ken daZ rul mus ta fa la la fa-

Sas Se e ge ba, mor Ci le ba aRuT qva da yo vel wli u ri

xar ki ikis ra. os ma leb ma mi i Res mi si pi ro ba da Sa qis

dapy ro ba da a va les. aleq san drem mar Tlac ilaS qra

Saq Si da iq Ta vi si Ze, erek le da to va mmar Tve lad.

1585 wels ka xeT Si ru se Tis me fis el Ci da ni lo-

vi Ca mo vi da da Tev do re me fis si ge li Ca mo i ta na.

ru se Tis me fe mfar ve lo ba sa da me gob ro bas sTa-

va zob da aleq san dres. dip lo ma ti u ri mo la pa ra ke-

bis Se de gad 1587 wlis 28 seq tem bers aleq san drem

xe li mo a we ra “fi cis wigns”, rom lis Za li Tac ru-

se Ti Ta vis mfar ve lo ba Si iReb da ka xe Tis sa me fos

da ga re Se mtris gan dac vas pir de bo da. XVI s-is bo-

los Tvis ka xe Tis me fe kav ka si is da uf le bis Tvis

meb rZo li sa mi ve sa xel mwi fos (ru se Ti, os ma le Ti,

ira ni) va sa lo bas aRi a reb da sam flo be lo Si mSvi-

do bis Se nar Cu ne bis miz niT. mag ram aleq san dres

avad myo fo bis dros mis ma Zem da viT ma 1601 wels

tax ti mi i ta ca da ma ma ai Zu la be rad aR kve ci li yo.

aleq san drem me fo ba mxo lod 1602 wels da ib ru-

na. 1603 wels iran -os ma le Tis omis dawy e bi sas mas

Sah ma ere van ze laS qro ba Si mo na wi le o ba da a va la.

aleq san dre ka xeT Si mxo lod 1605 wels dab run da.

Sah ma mas ga mah ma di a ne bu li kon stan ti ne ga mo a yo-

la, ro mel mac er Ti wlis Sem deg ira nel Ta sa i dum-

lo da va le ba aRas ru la da ma ma da Zma mo ak vle vi-

na.

gak ve Ti li 58 ime re Tis me fe so lo mon I gak ve Ti li 58 ime re Tis me fe so lo mon I

(1752-1784)(1752-1784)

gan sa vi Ta re be li una re bi: gan sa vi Ta re be li una re bi: lo gi ku ri az rov ne bis,

wya ro eb ze mu Sa o bis, sa ku Ta ri Tval saz ri sis ga mo-

xat vi sa da ar gu men ti re bu lad dac vis.


iwy ebs mi ni- leq ci iT da mos wav le ebs esa ub re ba sa-

xel mwi fo moR va wi sa da pi rov ne bis rol ze is to-

66

ri a Si (5 wT.). Sem deg mos wav le e bi ec no bi an sa xel-

mZRva ne lo Si mo ce mul teq stsa da wya ro ebs, pa su-

xo ben Se sa ba mis kiTx vebs wya ro e bis qveS (15 wT.).

mas wav le be li klass yofs jgu fe bad Se ma ja me be li

aq ti vo be bis Se sas ru leb lad. jgu fe bis Ti To war-

mo mad ge ne li klass ac nobs na mu Se vars (mu Sa o bis-

Tvis 15 wT., pre zen ta ci is Tvis — 5 wT.). gak ve Ti lis

bo los mas wav le be li mos wav le eb Tan er Tad ar gu-

men ti re bu lad afa sebs sa u ke Te so na mu Sev rebs da

gak ve Ti lis mim di na re o bas.

gak ve Ti li 65 1918-1921 _ da mo u ki deb lo bis gak ve Ti li 65 1918-1921 _ da mo u ki deb lo bis

sa mi we li sa mi we li

an sa vi Ta re be li una re bi: an sa vi Ta re be li una re bi: wya ro eb ze mu Sa o bis, lo-

gi ku ri das kvne bis ga mo ta nis, ar gu men ti re bu li

msje lo bis.


iwy ebs mi ni- leq ci iT da mos wav le ebs in for ma ci as

aw vdis 1918 wels Seq mni li po li ti ku ri vi Ta re bi-

sa da sa qar Tve los da mo u ki deb los aR dge nis Se sa-

xeb (10 wT.). mi si mi Ti Te biT mos wav le e bi ec no bi an

sa xel mZRva ne lo Si mo ce mul teqsts (10 wT.). teq-

stze mu Sa o bis dros eva le baT maT Tvis uc no bi in-

for ma ci is rve ul Si amo we ra (5 wT.). Sem deg mas wav-

le be li sa xel mZRva ne lo Si mo ce mul da va le bebs

una wi lebs mos wav le ebs da sTxovs rve u leb Si we-

ri lo biT Se as ru lon sa mu Sa o. mu Sa o ba sa sur ve lia

wa ri mar Tos wyvi le bad (10 wT.). pa su xe bis pre zen-

ta ci is Tvis eT mo baT 5 wu Ti. Se ma ja me be li aq ti vo-

ba sa Si nao da va le bad eZ le vaT.

gak ve Ti li 66 sa qar Tve lo sab Wo Ta kav Si ris gak ve Ti li 66 sa qar Tve lo sab Wo Ta kav Si ris

Se mad gen lo ba SiSe mad gen lo ba Si

gan sa vi Ta re be li una re bi: Se da re bis, ana li ti ku ri

az rov ne bis, das kvne bis ga mo ta nis, ru ka ze mu Sa o-

bis.

gak ve Ti lis mim di na re o ba: mas wav le be li wya ro e bis

ga mo ye ne biT esa ub re ba mos wav le ebs sab Wo Ta kav Si-

ris Se sa xeb (8 wT.).

Sem deg mas wav leb lis Txov niT da mo u ki deb lad

ec no bi an gak ve Ti lis teqsts (8 wT.). mas wav leb lis

ini ci a ti viT iwy e ba dis ku sia sab Wo Ta sa xel mwi fos

Se sa xeb _ ro gor imar Te bo da sa xel mwi fo, ra tom

iye neb da xe li suf le ba mo sax le o bis mi marT te-

rors. iye ne ben T-sqe mas. imav dro u lad, pa su xo ben

das mul kiTx veb sa da sa var ji So ebs (15 wT.). dar-

Ce ni li dro eT mo ba Se ma ja me bel sa var ji So eb sa da

ma Ti pa su xe bis pre zen ta ci as (9 wT.).

gak ve Ti li 69 me, Sen, Cvengak ve Ti li 69 me, Sen, Cven

gan sa vi Ta re be li una re bi: dak vir ve bis, lo gi ku ri

das kvne bis ga mo ta nis, Se da re bi sa da sa ku Ta ri az-

ris ga moT qmis.


iwy ebs g.i. me To diT. mos wav le ebs sTxovs ga ix se-

non ra kiTx ve bi uC nde baT, ro ca ucxo ada mi ans

pir ve lad xvde bi an da ri si ga ge ba surT mis Se sa-

xeb. Sem deg mas wav le be li svams kiTx vas, ici an Tu

ara Ta vad vin ari an, rad gan imi saT vis rom kar gad

ga ac no bi e ro ra gaqvs sa er To da ra gan sxva ve bu-

li sxva ada mi a neb Tan, pir vel rig Si un da ga iz ro,

Ta vad vin xar. mas wav le be li mos wav le ebs us vams

gak ve Til Si moy va nil kiTx vebs da da fa ze srul de-

ba da va le ba, sa dac mos wav le eb ma un da mi u Ti Ton

is gan sa kuT re bu li ma xa si a Teb le bi, ri Tac ga mo-

ir Ce vi an ada mi a ne bi sxva ar se be bis gan (4 wu Ti). Sem-

deg mas wav le be li kvlav g.i. me To dis ga mo ye ne biT

bav Svebs ekiTx e ba Tu ici an ra i me ga mo naT qva me bi

an an da ze bi ada mi a nis Se sa xeb da Sem deg maT ac-

nobs aris to te les, To mas hobsis, Jan -Jak ru so-

sa da ima nu el kan tis ga mo naT qva mebs (8 wu Ti). mas

Sem deg rac mas wav le be li mos wav le ebs esa ub re ba

ada mi a nebs So ris ar se bul msgav se ba- gan sxva ve ba ze,

mos wav le e bis as ru le ben sa var ji Sos. maT rve ul Si

un da ga da xa zon gak ve Til Si mo ce mu li cxri lis ni-

mu Si da Se av son wyvi leb Si. Sem deg mas wav le bel Tan

er Tad Se a ja mon da va le ba (8 wu Ti.) mas wav le be li

mos wav le ebs esa ub re ba im sa er To ma xa si a Teb leb-

ze, rac mos wav le ebs aqvT im sa zo ga do e bas Tan,

ro mel Sic cxov ro ben. ker Zod, oja xi, sko la, sa-

me zob lo, uba ni, so fe li an qa la qi, kuTx e, re gi o-

ni, qve ya na da as ru le ben da va le bas, Se saZ le be lia

in di vi du a lu rad an jgu fu rad (10 wu Ti). dar Ce ni-

li dro (10 wu Ti) eT mo ba ada mi a nis sa Wi ro e be bis

mov le nas. gak ve Til Si da sa xe le bu li Zi ri Ta di sa-

Wi ro e be bis Ca mo naT va li mos wav le eb ma Ta vad un da

Se av son. mniS vne lo va nia yu radR e ba ga max vil des

iseT sa kiTx eb ze, ro go ri caa ada mi a nebs So ris ur-

Ti er To ba, mzrun ve lo ba, usaf rTxo ga re mo.

gak ve Ti li 70 sa zo ga do e ba da wes ri gigak ve Ti li 70 sa zo ga do e ba da wes ri gi

gan sa vi Ta re be li una re bi: dak vir ve bis, lo gi ku ri

das kvne bis ga mo ta nis, Se da re bis, sa ku Ta ri az ris

ga moT qmis da we ri lo biT az ris Ca mo ya li be bi sa da

da sa bu Te bis.

gak ve Ti lis msvle lo ba: mas wav le be li mos wav le ebs

ux snis, rom gan sxva ve be bis mi u xe da vad, ada mi a nebs

yo vel dRi u rad uwevT gver di- gverd cxov re ba da

Sro ma. ase ve ux snis Tu ra aris sa zo ga do e ba (5 wT).

Sem deg mas wav le be li mos wav le ebs aZ levs da va le-

bas, ga ec non wya ro a-Si mo ce mul gan mar te bebs da

Ti To e u li gan mar te bis Tvis mo i ta non Se sa ba mi si

ma ga li Ti. Sem deg ki, am gan mar te beb ze day rdno-

biT, Ta vad mo i fiq ron sity va “sa zo ga do e bis” gan-

mar te ba (10 wT). Sem deg mas wav le be li mos wav le ebs

ux snis, ra aq cevs ada mi an Ta er To bas sa zo ga do e-

bad, ra aris kar gi da ra bo ro te ba, ra mi sa Re bi da

ra mi u Re be li da mos wav le ebs sTa va zobs ga ec non

wya ro b-s (5 wT.) Sem deg mas wav le be li mos wav le ebs

ux snis, ra aris ada Ti da ra sa mar Ta li. adaT ze sa-

ub ri sas Se saZ le be lia mas wav le bel ma wi na wleb Si

nas wav li, ro me li me kuTx is ada Ti Se ax se nos mos-

wav le ebs (5 wT). Sem deg mos wav le e bis ec no bi an wya-

ro g-s. da sqe ma 1-s (5 wT). da sas ruls mos wav le e bi

as ru le ben Se ma ja me bel da va le bas, ro me lic de ta-

lu rad aris aR we ri li mos wav lis wig nSi (15 wT).

67

gak ve Ti li 71 Rir se ba, Ta nas wo ro ba, gak ve Ti li 71 Rir se ba, Ta nas wo ro ba,

Ta vi suf le baTa vi suf le ba

gan sa vi Ta re be li una re bi: dak vir ve bis, Zve li da

axa li ma sa lis er Tma neT Tan da kav Si re bis, lo gi ku-

ri das kvne bis ga mo ta nis, Se da re bis, sa ku Ta ri az-

ris ga moT qmis, Ca mo ya li be bi sa da da sa bu Te bis.

gak ve Ti lis msvle lo ba: mas wav le be li g.i. me To dis

ga mo ye ne biT mos wav le ebs sTxovs ga ix se non ada mi a-

ne bis sa er To ni San-Tvi se be bi da au ci le be li sa Wi-

ro e be bi (5 wT.). Sem deg mas wav le be li mos wav le ebs

esa ub re ba Rir se ba ze, Ta nas wo ro ba sa da Ta vi suf-

le ba ze da mos wav le e bi ec no bi an cno ba 1,2 da 3-s

da pa su xo ben da va le ba Si mo ce mul kiTx vebs (10 wT).

mas wav le be li mos wav le ebs sTxovs is to ri i dan an

yo vel dRi u ro bi dan ga ix se non sxva ma ga li Te bi (5

wT.). Sem deg mos wav le e bi ec no bi an wya ro a-Si moy-

va nil ga mo naT qva mebs. am Sem Txve va Sic Se saZ le be-

li a, rom mas wav le bel ma mos wav le ebs sTxo vos sxva

ga mo naT qva me bis gax se ne bac (7 wT.). mas wav le be li

mos wav le ebs ax se nebs, Tu ra aris kon sti tu ci a,

Se saZ le be lia g.i. me To dis ga mo ye ne ba da ac nobs

maT sa qar Tve los kon sti tu ci is me-14 muxls da

imar Te ba mci re dis ku sia am mux lis mniS vne lo bis

Se sa xeb (8 wT.). da sas ruls, mos wav le e bi as ru le ben

gak ve Ti lis bo los mo ce mul da va le bas (10 wT.).

gak ve Ti li 72 ro gor aR srul de ba sa mar Ta-gak ve Ti li 72 ro gor aR srul de ba sa mar Ta-

li?li?


axa li ma sa lis er Tma neT Tan da kav Si re bis, ofi ci a-

lu ri do ku men tis gac no bis da lo gi ku ri das kvne-

bis ga mo ta nis, Se da re bis, sa ku Ta ri az ris ga moT-

qmis, Ca mo ya li be bi sa da da sa bu Te bis.

gak ve Ti lis msvle lo ba: mas wav le be li g.i. me To dis

ga mo ye ne biT mos wav le ebs sTxovs ga ix se non 70-e

gak ve Til Si mo ce mu li sqe ma, sa dac asa xu lia kav Si-

ri mo rals, adaT sa da sa mar Tals So ris da Sem deg

mos wav le ebs aw vdis in for ma ci as pir ve li we ri lo-

bi Ti sa mar Tleb ri vi do ku men tis Se sa xeb da dis-

ku si is me To dis ga mo ye ne biT mos wav le e bi pa su xo-

ben wya ro a-s Sem deg mo ce mul kiTx vebs. Sem deg

mas wav le be li mos wav le ebs ux snis, Tu ra sa Wi roa

sa mar Ta li da ris Tvis iq mne ba ka no ne bi (8 wu Ti).

gak ve Ti lis Sem de go 15 wu Ti eT mo ba sa var ji Sos

Ses ru le bas. mas wav le be li mos wav le ebs yofs xuT

jgu fad da Ti To e ul jgufs aZ levs da mo u ki de-

bel da va le bas. jgu fe bis da va le be bi aR we ri lia

mos wav lis wig nSi. mos wav le e bi un da ga ec non “mos-

wav le Ta qce vis ko deq sis” mux lebs, upa su xon ma Ti

jgu fis Tvis gan sazR vruls kiTx vebs da mo am za don

mci re zo mis pre zen ta ci a. 15 wu Tis gas vlis Sem-

deg jgu fe bi Tan mim dev ro biT awy o ben pre zen ta-

ci as. Ti To e u li pre zen ta ci is xan grZli vo ba ar

un da aRe ma te bo des 3-4 wuTs da amis Ta o ba ze in-

for ma cia mas wav le bel ma wi nas war un da mi a wo dos.

Se ma ja me be li da va le bis dros, Ti To e u li pre zen-

ta ci is Sem deg mas wav le be li mok led azo ga debs

jgu fe bis na mu Sev rebs. am Se ma ja me be li da va le bis

mi za nia mos wav le eb ma kar gad ga u gon, rom ne bis mi-

e ri ka no ni da am kon kre tul Sem Txve va Si mos wav-

le Ta qce vis ko deq si Seq mni lia ara imis Tvis, rom

da sa jos mos wav le e bi, ara med yve la ka no ni sa da am

ko deq sis mTa va ri mi za nia da ic vas ada mi a ni- mos wav-

le, uz run vel yos mos wav lis Tvis usaf rTxo da ke-

Til gan wyo bil ga re mo Si ga naT le bis mi Re ba, gan vi-

Ta re ba, gar To ba da das ve ne ba.

gak ve Ti li 73 bav Svis uf le be bigak ve Ti li 73 bav Svis uf le be bi


axa li ma sa lis er Tma neT Tan da kav Si re bis, ofi ci a-

lu ri do ku men tis gac no bis, lo gi ku ri das kvne bis

ga mo ta nis, Se da re bis, sa ku Ta ri az ris ga moT qmis,

Ca mo ya li be bi sa da da sa bu Te bis.

gak ve Ti lis msvle lo ba: g.i. me To dis ga mo te ne biT

mas wav le be li mos wav le ebs sTxovs mok led Ca mo a-

ya li bon sa ku Ta ri uf le be bi - mo va le o be bi, ro-

gorc sko la Si, ise mis ga reT (5 wT). Sem deg mas-

wav le be li mos wav le ebs ux snis, ra gu lis xmobs

ter mi ne bi “a ras ruw lo va ni” da “srul wlo va ni” (5

wT.). Sem deg mos wav le e bi rve ul Si, da mo u ki deb lad

as ru le ben da va le bas da Sem deg mas wav le bel Tan

er Tad da fa ze aja me ben (8 wT). mas wav le be li mos-

wav le ebs uam bobs ga e ro sa da bav Svis uf le be bis

kon ven ci is Seq mni sa da ma Ti mniS vne lo bis Se sa xeb

(5 wT.). Sem de gi 22 wu Ti eT mo ba praq ti kul sa mu Sa-

os. mos wav le eb ma klas Si un da Se as ru lon pir ve li

da va le ba, xo lo me o re da me sa me da va le ba _ Sin,

da mo u ki deb lad.

gak ve Ti li 74 uf le be bi da mo va le o be bigak ve Ti li 74 uf le be bi da mo va le o be bi





gak ve Ti lis msvle lo ba: Tav da pir ve lad mas wav le-

be li mos wav le ebs sTxovs war mo ad gi non sa Si nao

da va le ba da maT Tan er Tad aja mebs 73-e gak ve Tils

(10 wT.). Sem deg mos wav le e bi wyvil de bi an da as ru-

le ben da va le bebs (8 wT.). Ses ru le bul sa mu Sa os

mas wav le bel Tan er Tad aja me ben da fa ze da pa ra-

le lu rad mas wav le be li mos wav le ebs ux snis Tu

vis mi marT Se iZ le ba hqon deT uf le ba- mo va le o be-

bi, ras gu lis xmobs uf le bis SezR ud va (8 wT.). Sem-

deg mas wav le be li mos wav le ebs ac nobs wya ro a-sa

da wya ro b-s da mar Tavs mci re dis ku si as Te ma ze:

“Se ni uf le ba srul de ba iq, sa dac sxvi si uf le ba

iwy e ba” (10 wT.). da sas ruls, mos wav le e bi as ru le-

ben gak ve Ti lis bo los mo ce mul Se ma ja me bel da-

va le bas.

gak ve Ti li 75 ro gor mo vag va roT gak ve Ti li 75 ro gor mo vag va roT

kon fliq te bi?kon fliq te bi?





gak ve Ti lis msvle lo ba: kon fliq te bi mog va re bis

xer xe bis ax snam de mas wav le bels Se uZ lia ga ix se-

nos klas Si an sko la Si mom xda ri ra i me kon fliq-

68

ti an kon fliq te bi, rom le bic cno bi lia mos wav-

le e bis Tvis da mos wav le ebs hkiTx os Tu ax sovT

Tu ro gor da re gu lir da aR niS nu li kon fliq te bi

(5 wT.). Sem deg mas wav le be li ma ga li Tis ga mo ye ne-

biT mos wav le ebs ux snis Tu ra aris kon fliq ti

da ro me lis mi si mog va re bis sa mi mTa va ri xer xi.

Sem deg mos wav le e bi pa su xo ben kiTx vebs (10 wT.).

Sem deg mas wav le be li mos wav le ebs ux snis, Tu ro-

gor ere va sa xel mwi fo kon fliq tis mog va re ba Si

da ra mniS vne lo ba aqvs sa sa mar Tlos. mos wav le e bi

pa su xo ben kiTx vas, Tu ra tom aris mxa re Ta mo ri-

ge ba sa u ke Te so Se de gad miC ne u li (8 wT.). mas wav-

le be li mos wav le ebs ux snis, Tu ra tom ava lebs

ka non mdeb lo ba mo sa mar Tles yve la Ro ne ix ma ros

da pi ris pi re bu li mxa re e bis mo sa ri geb lad da ac-

nobs maT wya ro a-s. amis Sem deg mos wav le eb ma un da

upa su xon wya ros Sem deg mo ce mul kiTx vebs (8 wT.).

mas wav le be li g.i. me To dis ga mo ye ne biT mos wav le-

ebs ax se nebs da viT aR ma Se neb lis moR va we o bas da

ac nobs maT cno ba 1-s da mos wav le e bi msje lo ben

mo ce mul sa kiTx ze da pa su xo ben kiTx vebs (7 wT.).

da sas ruls, mos wav le e bi as ru le ben Se ma ja me bel

da va le bas (7 wT.).

gak ve Ti li 87 ucx o e li mog za u re bi sa qar-gak ve Ti li 87 ucx o e li mog za u re bi sa qar-

Tve lo SiTve lo Si





iwy ebs mi ni- leq ci iT sa qar Tve lo Si nam yo fi ucx-

o e li mog za u re bis Se sa xeb (7 wT.). Sem deg yo ve li

mos wav le rig -ri go biT asa xe lebs ricx vebs 1, 2, 3,

4, 5. yo ve li 1-li no me ri kiTx u lobs in for ma ci-

as Sar de nis Se sa xeb, yo ve li me-2 no me ri _ gi ul-

den Sted tis Se sa xeb, yo ve li me-3 no me ri _ di u mas

Se sa xeb, yo ve li me-4 no me ri _ til kes Se sa xeb da

yo ve li me-5 no me ri_ se las Se sa xeb. (10 wT.).

Sem deg mas wav le be li yve la 1-l no mers erT

jgu fad das vams, ase ve yve la me-2 da me-3 no mers.

mom dev no 5 wu Tis gan mav lo ba Si maT un da Se a je ron

Ses ru le bu li da va le be bi da Ti To e ul ma jguf ma

war mo ad gi nos pre zen ta ci is sa xiT (5 wT.). gak ve Ti-

lis mi wu ruls we ri lo biT mok led upa su xon kiTx-

vas: “ro mel ma ucx o el ma mog za ur ma da ma in te re sa

da ra tom?” (8 wT.). sa Si nao da va le bad eZ le vaT Se-

ma ja me be li sa var ji So e bi.


da gan sazR vron ucx o el mog za ur Ta Rvaw lis mniS-

vne lo ba Cve ni qvey ni saT vis. sus ti mos wre bis mos-

wav le eb ma sa sur ve lia mas wav leb lis dax ma re biT

imu Sa on teq stsa da wya ro eb ze.

gak ve Ti li 88 qar Tve li mog za u re bi gak ve Ti li 88 qar Tve li mog za u re bi





iwy ebs wi na gak ve Til ze mi ce mu li da va le bis Se mow-

me biT (5 wT.). Sem deg mok led esa ub re ba sxva das xva

dro is qar Tve li mog za u re bisa da sa qar Tve lo Si

nam yo fi ucx o e li mog za u re bis Se sa xeb (5 wT.). Sem-

deg klass ava lebs teq stis yu radR e biT wa kiTx vas,

rad gan Sem deg rve u leb Si we ri lo biT un da ga da i-

ta non Ti To e u li mog za u ro bis mar Sru ti (10 wT.).

gak ve Ti lis dar Ce ni li dro is gan mav lo ba Si

jgu fe bad da yo fi li kla si er Tma neTs ada rebs sa-

mi mog za u ris mar Sruts da ecnoba Se ma ja me bel da-

va le bas. pa su xe bis pre zen ta ci as 5 wu Ti eT mo ba.


da gan sazR vron qar Tvel mog za ur Ta Rvaw lis

mniS vne lo ba Cve ni qvey ni saT vis. sus ti mos wre bis

mos wav le eb ma sa sur ve lia mas wav leb lis dax ma re-

biT imu Sa on teq stsa da wya ro eb ze.

69

X. Tavebis Semajamebeli savarjiSoebis pasuxebiX. Tavebis Semajamebeli savarjiSoebis pasuxebi

1-li Tavis Semajamebeli savarjiSoebis pasuxebi

1 _ g, 2 _ b, 3 _ g, 4 _ g, 5 _ g, 6 _ g, 7 _ a, 8 _ b, 9 _ b, 10 _ g, 11 _ b, 12 _ g.

me-2 Tavis Semajamebeli savarjiSoebis pasuxebi

1. a _ Sida qarTli, b _ svaneTi, g _ javaxeTi, d _ samegrelo, e _ Sida qarTli, qvemo

qarTli, kaxeTi, samcxe, e _ aWara.

2.

mdinare saTave sad Caedineba gamoyeneba

mtkvari TurqeTi kaspiis zRva

morwyva, amaragebs hesebs, fabrika-qarxnebs uzrunvelyofs teqnikuri wyliT, gamoiy-eneba sacuraod patara gemebisTvis minge-Cauridan zRvaSi SerTvamde, acureben xetyes borjomis xeobidan Tbilisamde, TevzWera

rioni kavkasioni Savi zRva morwyva, amaragebs hesebs,

alazani kavkasioni mingeCauris wyalsacavi morwyva, amaragebs mingeCauris wyalsacavs

iori kavkasioni mingeCauris wyalsacavimorwyva, amaragebs sionisa da Tbilisis wyalsacavebs

enguri myinvari enguri Savi zRvamorwyva, amaragebs engurhess, acureben xe-tyes sofel laxamulidan sofel Samgonamde

Woroxi TurqeTi Savi zRvamorwyva, amaragebs mcire hesebsa da derin-eris kaSxals

3.

tba mdebareoba gansakuTrebuli niSani gamoyeneba

riwaafxazeTi, md. bzifis auzi

samxreTi kavkasiis uRrmesi tba, se-zonebis mixedviT icvlis fers, wyali metad mtknaria

binadrobs kalmaxi, aris sakurorto adgili

paliastomi qalaq foTTan

gadamfreni frinvelebis TavSeyris adgili, kolxeTis erovnuli parkis SemadgenlobaSia, wylis simlaSem moimata zRvasTan damakavSirebeli arxis gayvanis Semdeg

TevzWera, xetyis da-cureba

bazaleTiqalaq duSeTis samxreTiT

mdidaria TevziT, mravladaa wylis mcenareuloba da lelqaSi

TevzWera, morwyva, agebulia turistuli kompleqsi

faravani javaxeTis zegani farTobiT udidesi tbaa saqarTveloSi TevzWera

tabawyurisamcxe-javaxeTis mxare

yvelaze meti wyaluxvobiT gamoirCeva saqarTveloSi

TevzWera

jandarigardabanTan, md. mtkvris auzi

misi naxevari azerbaijanis teritori-azea, tbis swori fskeri ruxi lamiTaa dafaruli

morwyva, TevzWera

4.

wyalsacavi mdebareoba gamoyeneba

Tbilisisivris zegani, Tbilisis Crdilo-aRmosavleTiT

morwyva, Tbilisis wyalmomarageba, Tevzis rewva, wylis sportuli saxeobebi, dasas-venebeli kompleqsi

70

sionis ivris xeoba, sofel sionTanmorwyva, TevzWera, mcire hesebi, dasasvenebe-li adgili

walkis mdinare xramimorwyva, amaragebs xramhess, saqarTvelos udidesi wyalsacavia

SaorisraWa-leCxumisa da qvemo svaneTis mxare

amaragebs Saoris hess, dasasvenebeli ad-gili

5. Savi zRvis mniSvneloba saqarTvelosTvis

tvirTebis gadazid-va

navTobis gadazidva TevzWerasubtropikuli da maradmwvane mcenareebis moyvana

kurorti

a b g d, e v

6. a _ Sida qarTli, qvemo qarTli, kaxeTi, imereTi, samcxe, javaxeTi.

b _ TuSeTi, svaneTi, aWara, imereTi, kaxeTi, qvemo qarTli.

me-3 Tavis Semajamebeli savarjiSoebi

1 _ b, 2 _ a, 3 _ b, 4 _ a, 5 _ b, 6 _ g, 7 _ g, 8 _ a, 9 _ b, 10 _ a.

12. “sworia”: b, g, v, i, k. “mcdaria”: a, d, e, z, T.


1 _ a 2 _ b 3 _ a 4 _ b 5 _ a 6 _ b 7 _ g 8 _ b 9 _ a 10 _ b 11 _ a 12 _ a.

14. “gamogonebebi”

transporti komunikaciebi yoveldRiuri cxovreba

18721885190319051937

19821890190719301962198919901991

1863193819501959196319721988


1.

a _ 4, b _ 7, g _ 5, d _ 6, e _ 3, v _ 2, z _ 8, T _ 1.

5.

a) kolxeTis zRvispira zolze berZnuli axalSenebi daarsda Zv.w. VII-VI ss-Si.

b) 1940 wels aRmoCenili armazis orenovani warwera Sesrulebulia berZnul da arameul

enebze.

g) dRevandel noqalaqevs berZnul wyaroebSi ewodeba “arqeopolisi”.

d) VIII s-Si qarTlSi arabTa batonobis periods “araboba” ewodeba.

e) mowameTas eklesiaSi dakrZales daviT da konstantine mxeiZeebi.

v) mefe bagrat III-is tituli iyo “mefe afxazTa da qarTvelTa, ranTa da kaxTa”.

z) Sua saukuneebSi jaris sardals ewodeboda amirspasalari.

71

T) kaxeTidan mosaxleobis nawili iranis provincia fereidanSi gadaasaxla Sah abas I-ma.

i) basianis brZolaSi saqarTvelos jars daupirispirda rumis sulTani ruqn ad-dini.

k) XVI s-Si dasavleT saqarTvelos daepatrona osmaleTi.

l) cxra Zma xerxeuliZe daiRupa marabdis brZolaSi.

m) 1795 wlis 10 seqtembers aRa mahmad xanis winaaRmdeg brZola moxda krwanisis velze.

n) 1801 wels ruseTis imperatoris manifestiT gauqmda qarTl-kaxeTis samefo.

o) “Tergdaleulebma” moRvaweoba daiwyes XIX saukunis 60-ian wlebSi.

p) saqarTvelos pirvelma damoukidebelma respublikam sam weliwads iarseba.

J) ssrk daiSala 1991 wels.

r) saqarTvelom damoukidebloba gamoacxada 1991 wels.


1 _ g, 2 _ b, 3 _ g, 4 _ b.

5. Tavisufalia, Tanasworia, enisa, religiisa, erovnuli, warmoSobisa, sacxovrebeli

adgilisa.

6.

moswavlis qcevis kodeqsi bavSvis uflebaTa konvencia

a, d, v, z, k, l b, g, e, T, i, m


1 _ g, 2 _ b, 3 _ g, 4 _ a, 5 _ b, 6 _ a, 7 _ a, 8 _ b, 9 _ b, 10 _ a, 11 _ b, 12 _ a, 13 _ b, 14 _ g 15 _ a,

16 _ g, 17 _ b.

72

XI. bibliografiaXI. bibliografia

Tavi 1. dro da istoria

1. vilhelm kopaleiSvili, miTebidan kalendrebamde, Tb., 1991

2. jansuR kekelia, dro da kalendari, Tb., 2007

3. erix ubelakeri, dro da kalendari, seria “ra aris ra”, gamomc. “elfi”, Tb., 2009

Tavi 2. garemo da adamiani

1. saqarTvelos geografia, nawili I, (fizikuri geografia),

geografiis institutis gamocema, Tb., 2000

2. giorgi afrasiZe, saqarTvelos Sua saukuneebis qalaqebi, Tb., 1984

3. giorgi bagration-daviTaSvili, lia SalvaSvili, tradiciuli dasaxleba

da sacxovrebeli nagebobani saqarTveloSi, Tb. 2010

4. paata buxraSvili, sacxovrisi qarTveli eris yofasa da kulturaSi Zvelad, Tb., 2005

5. elizbar elizbaraSvili, saqarTvelos klimaturi resursebi, Tb., 2007

Tavi 3. saqarTvelos mosaxleoba

saqarTvelos geografia, nawili II, (socialur-ekonomikuri

geografia), geografiis institutis gamocema, Tb., 2003

Tavi 4. adamianis saqmianoba warsulSi da dRes

1. saqarTvelos istoriis narkvevebi, t. 1, giorgi meliqiSvilis redaqciiT, Tb. 1970

2. saqarTvelo pirveli evropelis samSoblo, Tb., 2000

3. saqarTvelos arqeologia, tomi I, Tb., 1991; tomi II, Tb., 1992

4. qarTveli xalxis eTnogenezi, Tb., 2002

5. qarTlis cxovreba, I, simon yauxCiSvilis redaqciiT, Tb., 1955

6. enciklopedia “saqarTvelo”, tomi I, Tb., 1997

7. saqarTvelos istoriis atlasi, mT. redaqtori daviT musxeliSvili, Tb., 2003

8. saqarTvelos erovnuli muzeumis saganZuridan, muzeumis katalogi

9. nino brailaSvili, saqarTvelos eTnografia, Tb., 1990

10. mixeil gegeSiZe, qarTuli xalxuri transporti, I, (saxmeleTo sazidi saSualebebi), Tb., 1956

11. qiSvard isakaZe, safeiqro saqme saqarTveloSi uZvelesi

droidan mecxramete saukunemde, Tb., 1970

12. cisana kakabaZe, SroSuli keramika, Tb., 1982

13. oTar lorTqifaniZe, Zveli qarTuli civilizaciis saTaveebTan, Tb., 2002

14. oTar lorTqifaniZe, argonavtika da Zveli kolxeTi, Tb., 1986

15. oTar lorTqifaniZe, vanis naqalaqari, Tb., 1972

16. oTar lorTqifaniZe, antikuri samyaro da Zveli kolxeTi, Tb., 1966

17. akaki uruSaZe, Zveli kolxeTi argonavtebis TqmulebaSi, Tb., 1964

18. ivane javaxiSvili, Txzulebani 12 tomad, tomi I, Tb., 1979

19. oTar jafariZe, arqeologiuri gaTxrebi TrialeTSi, qarTveli

tomebis istoriisaTvis Zv.w. II aTaswleulSi, Tb., 1969

20. oTar jafariZe, saqarTvelos istoriis saTaveebTan, Tb., 2000

21. oTar jafariZe, qarTveli eris eTnogenezis saTaveebTan, Tb., 2006

Tavi 5. adamiani da saxelmwifo

literatura

1. saqarTvelos istoriis narkvevebi, t. 1, giorgi meliqiSvilis redaqciiT, Tb. 1970

2. saqarTvelos istoriis narkvevebi, t. II, SoTa mesxias redaqciiT, Tb., 1973

3. saqarTvelos istoriis narkvevebi, t. III, zurab anCabaZis

da vaxtang guCuas redaqciiT, Tb., 1979

4. saqarTvelos istoriis narkvevebi, t. IV, mamia dumbaZis redaqciiT, Tb., 1979

5. pirTa anotirebuli leqsikoni, tomi I, Tb., 1991; tomi II, 1993; tomi III, 2005

6. saqarTvelos mefeebi, Tb., 2007

7. saqarTvelosa da qarTvelebis aRmniSvneli ucxouri da qarTuli terminologia, Tb., 1993

8. SoTa rusTavelis epoqis materialuri kultura, iv. javaxiSvilis redaqciiT, Tb., 1938

9. saqarTvelos feodaluri xanis istoriis sakiTxebi, saqarTvelos mecnierebaTa akademiis iv.

javaxiSvilis saxelobis istoriis, arqeologiisa da eTnografiis institutis krebulebi

10. qarTuli wyaroTmcodneoba, saqarTvelos mecnierebaTa akademiis iv. javaxiSvilis

73

saxelobis istoriis, arqeologiisa da eTnografiis institutis krebulebi

11. saqarTvelos istoria, XIX saukune, Tsu-s gamocema, Tb., 2004

12. saqarTvelos istoria, XX saukune, Tsu-s gamocema, Tb., 2003

13. saqarTvelos istoriis saxelmZRvanelo or tomad, Tsu-s gamocema, Tb., 2006

14. saqarTvelos saxelmwifo droSebi da gerbebi, Tb., 1990

15. saqarTvelo aTaswleulebis gasayarze, Tb., 2005

16. karg qarTvelTa xsovnisaTvis, Tb., 2006

17. didi mcxeTa da qveyana misi, Tb., 2004

18. XIX saukunis qarTveli moRvaweni, Tb., 2009

19. saqarTvelos prezidentebis sainauguracio sityvebi, Tb., 2007

20. ivane javaxiSvili, saqarTvelos mefe da misi uflebis istoria,

Tb., 1993 (1095 wlis gamocemis reprinti)

21. ivane javaxiSvili, Txzulebani 12 tomad, tomi I, Tb., 1979

22. SoTa mesxia, saistorio Ziebani, t. I, Tb., 1982; t. II, Tb., 1983; t. III, Tb. 1986

23. niko berZeniSvili, saqarTvelos istoriis sakiTxebi, wigni II, Tb.,

1965; wigni III, Tb., 1966; wigni IV, Tb, 1968; wigni VI, Tb., 1973

24. sargis kakabaZe, saqarTvelos mokle istoria, tf., 1920

25. sargis kakabaZe, qarTveli xalxis istoria (1783-1921), Tb. 1997

26. giorgi anCabaZe, saqarTvelos omebis qronologia, Tb., 1998

27. daviT musxeliSvili, feodalizmis xanis saqarTvelos istoriis

periodizaciisaTvis (V-X ss.), macne, istoriis seria, 2, Tb., 1980

28. daviT musxeliSvili, saqarTvelos istoriuli geografiis ZiriTadi sakiTxebi, Tb., 1977

29. mzia surgulaZe, bagrationTa samefo saxli, genealogiuri tabulis

Semdgenlebi mzia surgulaZe, mixeil qavTaria, Tb., 1991

30. daviT niniZe, muxranbatonebi, Tb., 1997

31. daviT niniZe, “provinciis mefeebi” XIV-XV saukuneebis saqarTveloSi, Tb., 1995

32. giorgi dundua, Tedo dundua, qarTuli numizmatika, Tb., 2007

33. nikoloz janaSia, istoriul-wyaroTmcodneobiTi narkvevebi, Tb., 1986

34. korneli kekeliZe, qarTuli literaturis istoria, tomi I, Tb., 1960; tomi II, Tb., 1958

35. nodar lomouri, ZirZveli qarTuli mxaris, afxazeTis istoriisaTvis, Tb., 2008

36. dimitri leTodiani, Ziebani, Tb., 2003

37. daviT xoStaria, tao-klarjkeTis eklesia-monastrebi, Tb., 2005

38. akaki surgulaZe, paata surgulaZe, saqarTvelos istoria (1783-1990), sakiTxavi wigni, Tb., 1991

39. valeri silogava, kaxa Sengelia, saqarTvelos istoria, Tb., 2006

40. vaJa SubiTiZe-maWaraSvili, daviT bolqvaZe, qarTuli

cixesimagreebi da eklesia-monastrebi, Tb., 2008

41. Tengiz papuaSvili, saingilos istoriis narkvevebi, Tb., 2008

42. gigi TevzaZe, saqarTvelo: Zalauflebis dabruneba, Tb., 2003

43. simon masxaraSvili, matiane qarTvelTa, Tb., 2006

44. andria afaqiZe, giorgi kalandaZe, aleqsandre lomTaTiZe, mcxeTa

(arqeologiuri kvleva-Ziebis Sedegebi), tomi I, Tb., 1955

45. giorgi lomTaTiZe, saqarTvelos mosaxleobis kultura da yofa I-XIII ss., Tb., 1982

46. l. fancxava, kolxuri kulturis mxatvruli xelosnobis Zeglebi, Tb., 1988

47. giorgi meliqiSvili, saqarTvelos, kavkasiis da maxlobeli

aRmosavleTis uZvelesi mosaxleobis sakiTxisaTvis, Tb., 1967

48. kiazo ficxelauri, aRmosavleT saqarTvelos tomTa istoriis

ZiriTadi problemebi (Zv. w. XV-VII ss.), Tb. 1973

49. meri inaZe, Zveli kolxeTis sazogadoeba, Tb., 1994

50. giorgi wereTeli, armazis bilingva, Tb., 1949

51. gela gamyreliZe, marine fircxalava, guram yifiani, Zveli saqarTvelos

samxedro istoriis sakiTxebi (garemo, werilobiTi wyaroebi,

politikuri situacia, fortifikacia, SeiaraReba), Tb., 2005

52. gela gamyreliZe, kolxeTi (kulturulistoriuli narkvevi), Tb., 2002

53. gela gamyreliZe, centraluri kolxeTis Zveli namosaxlarebi, Tb., 1982

54. gela gamyreliZe, omi da SeiaraReba iberia-kolxeTSi, Tb. 2010

55. akaki uruSaZe, Zveli kolxeTi argonavtebis TqmulebaSi, Tb., 1964

56. Tamaz beraZe, naosnoba Zvel saqarTveloSi, Tb., 1982

57. irakli surgulaZe, qarTuli xalxuri ornamentis simbolika, Tb., 1986

58. daviT kakabaZe, qarTuli ornamentis genezisi, Tb. 2003

59. manana xidaSeli, samyaros suraTi arqaul saqarTveloSi, Tb., 2001

60. nodar lomouri, egrisis samefos istoria (warmoqmnidan V s-is bolomde), Tb., 1968

74

61. mariam lorTqifaniZe, feodaluri saqarTvelos politikuri gaerTianeba (IX-X ss.), Tb., 1963

62. mariam lorTqifaniZe, devi berZeniSvili, saqarTvelos Sua saukuneebis istoriis

sakiTxebi, Tb., 2005

63. sargis kakabaZe, vaxtang gorgasali, Tb., 1959

64. roin metreveli, deklasirebuli elementebi Sua saukuneebis saqarTveloSi (V-XIII ss.)

(glaxakebi), Tb., 1976

65. roin metreveli, Sinaklasobrivi brZola feodaluri xanis saqarTveloSi, Tb., 1973

66. guram mamulia, patronymoba, Tb., 1987

67. qveli CxataraiSvili, Tavisufalni feodalur saqarTveloSi, Tb., 1991

68. vaxtang kopaliani, saqarTvelosa da bizantiis politikuri urTierToba 970-1070 wlebSi, Tb., 1969

69. Teimuraz papuaSvili, ranTa da kaxTa samefo (VIII-XI ss.), Tb., 1982

70. vaxtang goilaZe, abreSumis didi savaWro gza da saqarTvelo, Tb., 1997

71. Teimuraz miCbuani, afxazeTis mefeebi da mTavrebi, Tb. 1997

72. nodar Sengelia, selCukebi da saqarTvelo XI saukuneSi, Tb., 1968

73. roin metreveli, daviT IV aRmaSenebeli, Tb., 1990

74. jemal stefnaZe, mefeT-mefe giorgi mesame, Tb., 1999

75. mzia surgulaZe, qarTuli saistorio aqtebi (XI-XV ss.), Tb., 2006

76. roin metreveli, Tamar mefe, Tb., 1991

77. nunu mamukaSvili, daviT meoTxe aRmaSenebeli, Tb., 2005

78. ivane SaiSmelaSvili, Samqori, basiani, Tb., 1981

79. jemal stefnaZe, saqarTvelo XII s da XIII s-is pirvel meoTxedSi, Tb., 1985

80. SoTa badriZe, saqarTvelo da jvarosnebi, Tb., 1985

81. vaxtang kopaliani, urTierToba bizantiasTan, jvarosnebTan, Tb., 1969

82. beJan lominaZe, gelaTi, Tb., 1955

83. gulCina akofaSvili, raindoba Sua saukuneebis saqarTveloSi, Tb., 1992

84. iase cincaZe, monRolebi da monRolTa dapyrobebi, Tb., 1966

85. ciala RvaberiZe, saqarTvelos urTierToba ilxanTa iranTan

da jelairTa saxelmwifosTan, Tb., 1986

86. aleqsandre abdalaZe, amierkavkasiis politikur erTeulTa

urTierToba IX-XI saukuneebSi, Tb., 1988

87. daviT kacitaZe, saqarTvelo XIV-XV ss. mijnaze, Tb., 1975

88. vaJa kiknaZe, saqarTvelo XV saukuneSi, Tb., 1989

89. daviT paiWaZe, evropis qveynebis antiosmaluri koalicia da saqarTvelo, Tb., 1989

90. givi jamburia, giorgi saakaZe, Tb.

91. dodo lomiZe, yizilbaSoba 1735-1749 wlebis aRmosavleT saqarTveloSi, Tb., 2007

92. iase cincaZe, Ziebani ruseT-saqarTvelos urTierTobis istoriidan, Tb. 1956

93. ivane javaxiSvili, damokidebuleba ruseTsa da saqarTvelos Soris XVIII s-Si, Tb., 2006

94. valerian maWaraZe, aspinZis brZola, Tb., 1957

95. iase cincaZe, 1783 wlis mfarvelobiT traqtati, Tb., 1960

96. sargis kakabaZe, krwanisis omi, Tb., 1991

97. iase cincaZe, aRa-mahmad-xanis Tavdasxma saqarTveloze (1795 weli), Tb., 1969

98. Teimuraz petriaSvili, krwanisis nabrZoli xmali da batis

frTis kalami ioane batoniSvilisa, Tb., 2006.

99. dimitri SveliZe, evropuli cnobebi erekle meoris Sesaxeb, Tb., 2005

100. aleqsandre xaxanaSvili, mefe imereTisa solomon II, tf., 1910

101. mamia gonikaSvili, bagrationTa dasaxleba da moRvaweoba ruseTSi, Tb., 1986

102. levan ToiZe, 25 Tebervlis Semdeg, macne, istoriis seria, Tb., 1990

103. nodar maTikaSvili, m. kvaliaSvili, iunkrebi, macne, istoriis seria, Tb., 1990

104. akaki gelaSvili, kaxeTis 1812 wlis ajanyeba, Tb., 2003

105. rostom CxeiZe, werilebi istoriis wisqvilidan (arCil jorjaZis cxovrebis qronika), Tb., 2008

106. guram TevzaZe, solomon dodaSvili Tb., 2005

107. paata nacvliSvili, niko nikolaZis sikvdili da gardacvaleba, Tb., 2004

108. rostom CxeiZe, saSviliSvilo mokavSire _ dimitri yifiani, Tb., 2007

109. Tamila qadaria, samegrelos samTavro XIX saukunis I naxevarSi, Tb., 2003

110. liana anTelava, dedofali, Tb., 2008

111. vaxtang feraZe, levan mumlaZe, ruseT-saqarTvelos urTierTobebis

istoriis narkvevebi X-XXI saukuneebSi, Tb., 2008

112. xalil umarov-gozaliSvili, mesxTa tragedia, Tb., 2005

113. giorgi kalandia, gaZarcvuli saganZuri, Tb., 2006

114. levan doliZe, generlebi saqarTvelodan, Tb., 2003

75

115. irakli maxaraZe, guruli mxedrebi amerikaSi, Tb., 2007

116. irakli maxaraZe, guruli firalebi, Tb., 2008

117. revaz kverenCxilaZe, sabuTebi RaRadeben, Tb., 2007

118. laSa baqraZe, germanul-qarTuli urTierTobebi pirveli msoflio omis dros, Tb., 2010

119. jaba samuSia, sabWoTa kavSiris pretenziebi TurqeTisadmi, Tb., 2003

120. roland kalandaZe, ruseTis qarTuli koloniebisa da savaneebis istoriidan, Tb., 2008

121. irakli maxaraZe, laSa xecuriani, rusul-qarTuli terori, Tb., 2009

122. fransuz da revaz nikolaZeebi, qarTvelebi safrangeTisTvis brZolebSi, Tb., 2009

123. rusudan javaxiSvili, mixeil javaxiSvili, Tb., 2010

124. ronald asmusi, patara omi, romelmac SeZra msoflio, Tb., 2010

125. fuli saqarTveloSi, saqarTvelos erovnuli bankis gamocema, Tb., 2003

wyaroebi

1. TinaTin yauxCiSvili, herodotes cnobebi saqarTvelos Sesaxeb, Tb., 1960

2. TinaTin yauxCiSvili, strabonis geografia, cnobebi saqarTvelos Sesaxeb, Tb., 1957

3. TinaTin yauxCiSvili, apiane, miTridates omebis istoria, Tb., 1959

4. TinaTin yauxCiSvili, berZeni mwerlebis cnobebi saqarTvelos

Sesaxeb, I, 1967; II, 1969; III, 1976; IV, 1980; V, 1983; VI, 1987

5. TinaTin yauxCiSvili, saqarTvelos istoriis Zveli berZnuli wyaroebi, Tb., 1976

6. TinaTin yauxCiSvili, hipokrates cnobebi saqarTvelos Sesaxeb, Tb. 1965

7. TinaTin yauxCiSvili, saqarTvelos berZnuli warwerebis

korpusi, I, dasavleTi saqarTvelo, Tb., 1999

8. herodote, istoria, Targmani s. yauxCiSvilisa, Tb., tomi I, 1975; tomi II, 1976

9. flavius ariane, mogzauroba Savi zRvis garSemo, n. keWaRmaZis gamocema, Tb., 1961

10. apiane, miTridates omebis istoria, n. lomouris gamocema, Tb., 1966

11. Teimuraz miqelaZe, qsenofontis “anabazisi”, Tb.,1967

12. tacitusis cnobebi saqarTvelos Sesaxeb, al. gamyreliZis gamocema, Tb., 1973

13. dion kasiusis cnobebi saqarTvelos Sesaxeb, n. lomouris gamocema, Tb., 1966

14. apolon rodoseli, argonavtika, a. uruSaZis gamocema, Tb., 1970

15. nodar lomouri, berZeni logografosebis cnobebi qarTveli tomebis Sesaxeb,

masalebi saqarTvelos da kavkasiis istoriisaTvis, nakv. 35, Tb., 1963

16. plutarqe, I, a. uruSaZis gamocema, Tb., 1957

17. klavdios ptolemaiosi, geografiuli saxelmZRvanelo, cnobebi

saqarTvelos Sesaxeb, n. lomouris gamocema, Tb., 1955

18. aleqsandre gamyreliZe, pomponius melas cnobebi saqarTvelos

Sesaxeb, qarTuli wyaroTmcodneoba, krebuli I, Tb., 1965

19. qarTlis cxovreba, I, s. yauxCiSvilis redaqciiT, Tb., 1963

20. rismag gordeziani, herodotes cnoba kolxTa warmomavlobis Sesaxeb, Tsu Sromebi, 162, Tb., 1975

21. vani I, krebuli, red. o. lorTqifaniZe, Tb., 1972

22. vani II, Tb., 1976

23. vani III, Tb., 1977

24. qarTlis cxovreba, I, s. yauxCiSvilis redaqciiT, Tb., 1955

25. qarTlis cxovreba, II, s. yauxCiSvilis redaqciiT, Tb., 1959

26. qarTlis cxovreba, IV, s. yauxCiSvilis redaqciiT, Tb., 1973

27. lapidaruli warwerebi, Seadgina da gamosacemad moamzada n. SoSiaSvilma, Tb., 1980

28. qarTuli istoriuli sabuTebis korpusi (IXXIII ss.), Tb., 1984

29. Zveli qarTuli hagiografiuli literaturis Zeglebi, wigni I, il. abulaZis redaqciiT, Tb., 1955

30. simon yauxCiSvili, georgika (bizantieli mwerlebis cnobebi saqarTvelos

Sesaxeb), t. I, Tb., 1961; t. II, Tb., 1934; t. III, 1936; t. IV (nakv. I da II) 1941

31. JamTaaRmwereli, aswlovani matiane, r. kiknaZis gamocema, Tb., 1987

32. Zeglis dadeba giorgi V-is brwyinvalisa, d. furcelaZis gamocema, Tb., 1988

33. Zegli erisTavTa, S. mesxias gamocema, masalebi saqarTvelos da kavkasiis

istoriisaTvis, nakv. 30, Tb., 1954

34. samxreT saqarTvelos istoriis masalebi (XIII-XIV ss.), qristina SaraSiZis gamocema, Tb., 1982

35. cxovreba mefeT-mefisa daviTisi, m. SaniZis gamocema. Tb., 1992

36. Satberdis krebuli, moqcevai qarTlisai, gamosacemad moamzades

b. gigineiSvilma da el. giunaSvilma, Tb., 1979

37. papuna orbeliani, ambavni qarTlisani, el. cagareiSvili gamocema, Tb., 1981

38. oman xerxeuliZe, mefoba irakli meorisa, l. miqiaSvilis gamocema, Tb., 1989

39. niko dadiani, qarTvelTa cxovreba, S. burjanaZis gamocema, Tb., 1962

40. Teimuraz bagrationi, daviT bagrationis istoria, T. enuqiZis gamocema, Tb., 1972

76

41. Teimuraz bagrationi, axali istoria, l. miqiaSvilis gamocema, Tb., 1983

42. bagrat batoniSvili, axali moTxroba, T. lomouris gamocema, Tb., 1941

43. ioane bagrationi, sjuldeba (qarTl-kaxeTis samefos saxelmwifoebrivi

reformirebis proeqti), i. surgulaZis gamocema, Tb., 1957

44. ioane bagrationi, qarTl-kaxeTis aRwera, T. enuqiZis da g. bedoSvilis gamocema, Tb., 1986

45. istoriuli dokumentebi imereTis samefosa da guria-odiSis samTavroebisa

(1466-1770), wigni I, S. burjanaZis gamocema, Tb., 1958

46. timoTe gabaSvili, mimosvla, el. metrevelis gamocema, Tb., 1956

47. ioane qarTveliSvilis memuarebi, a. ioselianis gamocema, Tb., 1952

48. rafiel danibegaSvilis mogzauroba indoeTSi, birmasa da aziis sxva qveynebSi

(1795-1827) (rusul enaze), l. maruaSvilis gamocema, moskovi, 1969

49. georgievskis traqtati, v. maWaraZis gamocema, Tb., 1983

50. qristina SaraSiZe, saqarTvelos istoriis masalebi (XV-XVIII ss.), masalebi

saqarTvelos da kavkasiis istoriisaTvis, nakv. 30, Tb., 1954

51. zaza aleqsiZe, epistoleTa wigni (somxuri teqsti qarTuli TargmaniTurT), Tb., 1968

52. nodar janaSia, lazar farpecis cnobebi saqarTvelos Sesaxeb, Tb., 1962

53. mariam lorTqifaniZe, habib ibn-maslamas dacvis sigeli, masalebi

saqarTvelosa da kavkasiis istoriisaTvis, nakv. 29, Tb., 1951

54. nodar asaTiani, masalebi XVII s-is saqarTvelos istoriisaTvis, Tb., 1973

55. ilia tabaRua, saqarTvelo evropis arqivebsa da wignsacavebSi,

tomi I, Tb., 1984; tomi II, Tb., 1986; tomi III, Tb., 1987

56 aleqsandre abdalaZe, somxur xelnawerTa anderZminawerebis

cnobebi saqarTvelos Sesaxeb (X-XIII ss.), Tb., 2005

57. naTela vaCnaZe, serapion zarzmelis cxovreba, rogorc saistorio wyaro. Tb., 1975

58. mariam lorTqifaniZe, ra aris “qarTlis cxovreba”, Tb., 1989

59. e. abaSiZe, qarTlis cxovrebis warmoqmnisa da ganviTarebis sakiTxebi, Tb., 1993

60. k. grigolia, axali qarTlis cxovreba, Tb., 1954

61. ioane drasxanakerteli, somxeTis istoria (786-925), e. cagareiSvilis gamocema, Tb., 1965

62. movses kalankatuaci, alvanTa qveynis istoria, l. davlianiZe-tatiSvilis

gamocema, Tb., 1985

63. grigol akaneli, moisarTa tomis istoria, n. SoSiaSvilis gamocema, Tb., 1961

64. XV saukunis italiel mogzaurTa cnobebi saqarTvelos Sesaxeb,

italiuridan Targmna el. mamisTvalaSvilma, Tb., 1981

65. ibrahim feCevis cnobebi saqarTvelosa da kavkasiis Sesaxeb, s. jiqias gamocema, Tb., 1964

66. hasan rumlus cnobebi saqarTvelos Sesaxeb, r. kiknaZis gamocema, Tb., 1966

67. Sah-Tamazis saubari osmaleTis elCTan, k. tabataZis gamocema, Tb. 1976

68. TurqeT-sparseTis omi da qristiani qarTvelebi, italiuridan

Targmna el. mamisTvalaSvilma, Tb., 1987

69. plano karpini, istoria monRolebisa, romelTac Cven TaTrebs vuwodebT, g. qiqoZis

Targmani, masalebi saqarTvelosa da kavkasiis istoriisaTvis, II nakv. 1942

70. guiliom rubrukvisi, mogzauroba aRmosavleTis qveynebSi, g. qiqoZis Targmani,

masalebi saqarTvelos da kavkasiis istoriisaTvis, V nakv. 1945

71. Tovma mewofi, istoria Temur-lengisa da misi STamomavlobisa, k. kucias Targmani, Tb., 1987

72. juveinis cnobebi saqarTvelos Sesaxeb, r. kiknaZis Targmani, Tb., 1974

73. iskander munSis cnobebi saqarTvelos Sesaxeb, vl. fuTuriZis Targmani, Tb., 1969

74. iskander munSi, abasis qveynis damamSvenebeli istoriis

gagrZeleba, n. gelaSvilis Targmani, Tb., 1981

75. roberto gulbekiani, namdvili cnobebi saqarTvelos dedoflis qeTevanis mowamebrivi

sikvdilis Sesaxeb, i. tabaRuas da c. bibileiSvilis Targmani, Tb., 1987

76. “samyaros sakvirvelebaTa” cnobebi saqarTvelos Sesaxeb, r. kiknaZis gamocema, Tb., 1978

77. XIV-XV ss-is arabi istorikosebi saqarTvelos Sesaxeb, d. goColeiSvilis gamocema, Tb., 1988

78. abubeqr bin abdulahi, gamarjvebaTa wigni, Tb, 2007

79. movses xorenaci, somxeTis istoria, Zveli somxuridan Targmna,

Sesavali da SeniSvnebi daurTo a. abdalaZem, Tb., 1984

80. saqarTvelos demokratiuli respublikis samarTlebrivi aqtebis krebuli, Tb., 1990

81. zurab avaliSvili, saqarTvelos damoukidebloba 1918-

1921 wlebis saerTaSoriso politikaSi, Tb., 1929

82. daviT vaCnaZe, qarTuli erovnuli Zirebi da rusuli bolSevizmi, Tb., 2004

83. noe ramiSvili, saqarTvelo da ruseTi, Tb., 2006

84. solomon zaldastaniSvili, saqarTvelos 1924 wlis amboxeba, Tb., 1989

85. aleqsandre sulxaniSvili, mogonebebi SeficulTa razmze, Tb., 2007

77

86. zaqaria guruli, mogoneba, Tb., 2005

87. noe Jordania, Cemi warsuli, Tb., 1990

88. giorgi mazniaSvili, mogonebani, baTumi, 1990

89. noe Jordania, rCeuli nawerebi, Tb., 1990

90. Tedo saxokia, mogzarobani (guria, aWara, samurzayano, afxazeTi), baTumi, 1985

91. daviT baqraZe, arqeologiuri mogzauroba guriasa da aWaraSi, baTumi, 1987

92. ivane liqokeli, xevsurebi da qaquca, Tb., 2007

93. ivane liqokeli, liqokis sisxliani 37, Tb., 2010

94. evgeni veidenbaumi, baTumidan arTvinamde, Tb., 2005

95. Tedo Jordania, qronikebi, tomi I, Tb., 2004

96. vaxtang ZabiraZe, erovnuli moZraobis Suq-Crdilebi, Tb., 2007

97. irakli abaSiZe, zarebi ocdaaTiani wlebidan, Tb., 2003

98. geronti qiqoZe, Tanamedrovis Canawerebi, Tb., 2003

99. zaqaria guruli, mogoneba, Tb., 1005

100. kalistrate cincaZe, Cemi mogonebebidan, Tb., 2001

101. mixeil javaxiSvili, ubis wignakidan, Tb., 2005

102. grigol abaSiZe, mogonebebi, werilebi, Tb., 2009

103. iakob mansvetaSvili, mogonebebi, Tb., 2006

104. eduard aixvaldi, saqarTvelos Sesaxeb, Tb., 2005

105. ramon Janeni, saqarTvelo, Tb., 1996

106. sami osmaluri wyaro Tbilisis istoriisTvis, Tb., 2006

107. nikolo miwiSvili, Tebervali, Tb., 2006

108. maro mayaSvili, dRiuri, Tb., 2004

Tavi 6. adamiani da sazogadoeba

1. xamurabis kanonebi, aqaduridan Targmna da komentarebi

daurTo zurab kiknaZem, “mecniereba”, Tb., 1988

2. vaxtang VI, “samarTlis wigni”, Tb., 1955

3. qarTuli CveulebiTi samarTali, I, “mecniereba”, Tb., 1989

4. qarTuli CveulebiTi samarTali, II, “mecniereba”, Tb., 1990

5. qarTuli CveulebiTi samarTali, III, “mecniereba”, Tb., 1991

6. adamianis uflebaTa leqsikoni, Tb., 1999

7. adamianis uflebebi da qarTuli kultura, Tb., 2004

8. saerTaSoriso politikuri da arasamTavrobo organizaciebi (gaero, iunesko,

evrokavSiri, euTo, nato, dsT, evrosabWo da sxva), Tb., 2002

9. gaero: damxmare saxelmZRvanelo, Tb., 2003

10. saqarTvelos konstituciis komentarebi: adamianis ZiriTadi uflebani da Tavisuflebani, Tb., 2005

Tavi 7. saqarTvelos kulturuli tradiciebi da kulturebis gacvla

literatura

1. zurab WumburiZe, qarTuli xelnaweris kvaldakval, Tb., 2000

2. levan WilaSvili, nekresis uZvelesi qarTuli warwerebi da

qarTuli damwerlobis istoriis sakiTxebi, Tb., 2004

3. qristina saraSiZe, pirveli stamba saqarTveloSi, Tbilisi, 1955.

4. zaza sxirtlaZe, adreuli Sua saukuneebis qarTuli kedlis mxatvroba, Tb., 2008

5. SoTa xanTaZe, mari brose, Tbilisi,1966.

6. gulCina akofaSvili, qarTveli diplomati nikoloz

ColoyaSvili – nikifore irbaxi (XVII s.), Tb., 1977

7. o. gvinCiZe, anTim iverieli, Tb., 1973.

8. ion nanu, qarTuli da ruminuli xelovnebis urTierToba, “sabWoTa xelovneba”, #8, 1963.

9. koba xaraZe, XII-XV saukuneebis qarTvekli da ucxoeli mogzaurebi, Tb., 1987

10. mixeil Sengelia, Ziebani qarTuli medicinis istoriidan, Tb., 1981

11. maCabeli nunu, qarTuli xalxuri saojaxo yofis istoriidan, Tb., 1976

12. mindaZe nunu, CirgaZe nino, qarTuli xalxuri samedicino tradiciebi, kaxeTi, Tb., 2005

13. guram CimakaZe, cxovreba da Rvawli daviT sarajiSvilisa, Tb. 2003

14. sumbaZe longinoz, qarTuli xiTxuroTmoZRvreba, Tb. 1986

15. surgulaZe irakli, qarTuli xalxuri ornamentis simbolika, Tb., 1986

16. lomTaTiZe giorgi, saqarTvelos mosaxleobis kultura da yofa I-XIII ss., Tb., 1982

17. masalebi saqarTvelos eTnografiisTvis, krebuli XVIII, Tb., 1975

18. manana xidaSeli, centraluri amierkavkasiis grafikuli xelovneba adreul rkinis xanaSi, Tb., 1982

78

19. ivane javaxiSvili, masalebi qarTveli eris materialuri kulturis istoriisaTvis, III

(tanisamosi, qsovilebi da xelsaqme), IV (saomari saWurveli da samxedro saqme), Tb., 1962

wyaroebi

1. konstantine borozdini, samegrelo da svaneTi (1854-1861), Tb., 2004

2. iakob rainegsi, mogzauroba saqarTveloSi, Tb., 2002

3. eduard aixvaldi saqarTvelos Sesaxeb, Tb., 2005

aleqsandre diuma, kavkasia, Tb., 2009

4. Jan Sardenis mogzauroba sparseTsa da aRmosavleTis sxva qveynebSi,

m. mgalobliSvilis Targmani, Tb., 1975

5. don qristeforo de kasteli, cnobebi da albomi saqarTvelos

Sesaxeb, b. giorgaZis gamocema, Tb., 1976

6. arqanjelo lamberti, samegrelos aRwera, al. Wyonias Targmani, Tb., 1938

giuldenStedtis mogzauroba saqarTveloSi, g. gelaSvilis

gamocema. tomi I, Tb., 1962; tomi II, Tb., 1964

7. de grai de fua saqarTvelos Sesaxeb, j. odiSelis Targmani, Tb., 1985

8. Jan fransua gamba, mogzauroba amierkavkasiaSi, m. mgalobliSvilis

Targmani, Tb., 1987

9. Jozef piton de turneforis mogzauroba aRmosavleTis

qveynebSi, m. mgalobliSvilis gamocema, Tb., 1988

10. maqs tilke, kavkasiis xalxTa kostiumebi, gamomc. “diogene”, Tb.

11. zaza fanaskerteli-ciciSvili, samkurnalo wigni karabadini, Tb., 1978

79

saqarTvelos istoria

http://ka.wikipedia.orgwww.matiane.comhttp://ggdavid.tripod.com/georgia/history.htmhttp://www.istoria.gehttp://sisauri.tripod.com/history/history.html

kulturuli memkvidreoba

http://www.museums.gehttp://www.monument.gehttp://www.photomuseum.orghttp://sisauri.tripod.com/history/monuments.htm

saxelmwifo

http://www.parliament.gehttp://www.president.gov.gehttp://www.constcourt.gov.gehttp://www.cec.gov.gehttp://www.ombudsman.gehttp://abkhazia.gov.gehttp://www.adjara.gov.ge

genealogia

http://www.angelfi re.com/ga/Georgian/kings.htmlhttp://www.geogen.ge

religia

http://www.tveni.gehttp://www.patriarchate.gehttp://www.orthodox.gehttp://www.ebcgeorgia.orghttp://www.muslimgeorgia.org

garemos dacva

http://www.batsara.ge http://www.kakheti.gov.ge/ http://www.lagodekhi.org.ge http://www.borjomi-kharagauli-np.ge www.vashlovanipa.ge www.knp.ge www.knr.ge www.gpadc.org www.iucn.org www.gccw.org www.nacres.orgwww.cenn.ge www.aarhus.dsl.ge

eleqtronuli resursebi skolis

maswavleblisTvis

saswavlo filmebi, eleqtronuli saswavlo

TamaSebi, statiebi

http://tpdc.ge mravalferovani resursebi saklaso

praqtikisTvis, aqtivobebi da proeqtebi _ www.readwritethink.org saukeTeso praqtikis magaliTebi, wignebi,

blogebi, publikaciebi direqtorebisTvis,

maswavleblebisa da ganaTlebis

specialistebisTvis

www.ascd.org evropuli saskolo qselis proeqti saswavlo

proxesis teqnologiebiT gasamdidreblad _ http://espnet.eu

TanamSromlolbiTi saswavlo onlain proeqtebi

sxva qveynis moswavleebTan dasakavSireblad

http://globalgateway.orgprofesiuli ganviTarebis Temaze saerTaSoriso

konferenciebisa da samuSao Sexvedrebis

monacemTa baza

www.educatorsprofessionaldevelopment.comsaswavlo resursebi da obieqtebi sxvadasxva

sagnis maswavleblebisTvis http://lreforschools.eun.org

TanamSromlobiTi saswavlo internet-

proeqtebi monawileobis msurvelTaTvis

http://iearn.orgerovnuli saswavlo gegmebisa da Sefasebis

centris publikaciebi

http://ncac.ge“saerTaSoriso humanitaruli samarTali”

— kompaqt-diski maswavlebelTa

TviTganaTlebisTvis: http://www.dlf.ge/ge/downloads/downloads1/?id=790 (akrifeT misamarTi saZiebo velSi, miyeviT

bmuls da CamotvirTeT diski).

XII. internet-resursebiXII. internet-resursebi

80

zogadi ganaTlebis erovnuli miznebizogadi ganaTlebis erovnuli miznebi

saqarTveloSi zogadi ganaTlebis sistema miznad isaxavs Seqmnas xelsayreli pirobebi erovnuli da

zogadsakacobrio Rirebulebebis matarebeli, Tavisufali pirovnebis CamoyalibebisaTvis. amasTan

erTad, ganaTlebis sistema uviTarebs mozards gonebriv da fizikur unar-Cvevebs, aZlevs saWiro

codnas, amkvidrebs jansaRi cxovrebis wess, moswavleebs uyalibebs liberalur da demokratiul

Rirebulebebze damyarebul samoqalaqo cnobierebas da exmareba maT ojaxis, sazogadoebisa da

saxelmwifos winaSe sakuTari ufleba-movaleobebis gacnobierebaSi.

saqarTvelos zogadi ganaTlebis sistemaSi miRebuli gamocdilebis safuZvelze mozardma unda SeZlos:

a) qveynis interesebis, tradiciebisa da Rirebulebebis mimarT sakuTari pasuxismgeblobis gaazreba;

b) bunebrivi garemo pirobebis SenarCuneba da dacva;

g) teqnologiuri Tu sxva inteleqtualuri miRwevebis efeqtianad gamoyeneba; informaciis mopoveba,

damuSaveba da analizi;

d) damoukideblad cxovreba, gadawyvetilebis miReba;

e) iyos Semoqmedi, Tavad Seqmnas Rirebulebebi da ar icxovros mxolod arsebulis xarjze;

v) sakuTari SesaZleblobebisa da interesebis uwyveti ganviTareba mTeli cxovrebis ganmavlobaSi da maTi

maqsimaluri realizeba rogorc qveynis SigniT, ise mis sazRvrebs gareTac;

z) komunikacia individebTan da jgufebTan;

T) iyos kanonmorCili, toleranti moqalaqe.

Documents

Mascavleblis cigni VI - 05.indd