MADEN TETK‹K VE ARAMA DERG‹S‹ 2014 148 ISSN : 1304 - … · 43 MTA Dergisi (2014) 148: 43-60 Maden Tetkik ve Arama Dergisi MADEN TETK‹K VE ARAMA DERG‹S‹ ‹Ç‹NDEK‹LER

43

MTA Dergisi (2014) 148: 43-60

Maden Tetkik ve Arama Dergisi

http://dergi.mta.gov.tr

MADEN TETK‹K VE ARAMA

DERG‹S‹

‹Ç‹NDEK‹LER

Türkçe Bask› 2014 148 ISSN : 1304 - 334X

Güney Marmara Bölgesindeki Büyük Vadilerin Olas› Deflilme Zaman›

..................................Nizamettin KAZANCI, Ömer EMRE, Korhan ERTURAÇ, Suzan A.G. LEROY, Salim ÖNCEL,

.......................................................................................................................................Özden ‹LER‹ ve Özlem TOPRAK 1

Orta Toroslarda Bucakk›flla Bölgesinin (GB Karaman) Tektono-Sedimanter Geliflimi

.................................................................................................................................................................Tolga ES‹RTGEN 19

Karaburun Yar›madas› Kuzey K›y› Kesiminin Neojen Stratigrafisi

....................................................................................................................................................................Fikret GÖKTAfi 43

Edremit Körfezi ve Dikili Kanal›(KD Ege Denizi) K›y› Alanlar›nda Jeolojik Yap› Özelliklerinin

Belirlenmesinde Bentik Foraminiferlerin Önemi

.....................Engin MER‹Ç, Niyazi AVfiAR, ‹pek F. BARUT, Mustafa ERYILMAZ, Fulya YÜCESOY ERYILMAZ,

....................................................................................................................................M. Baki YOKEfi ve Feyza D‹NÇER 63

Alibaltalu Laterit Yata¤›na Ait Jeokimyasal Araflt›rmalar, Shah›ndezh KD’su, KB ‹ran

......................................................................................Ali ABED‹N‹, Ali Asghar CALAGAR‹ ve Khadijeh M‹KAE‹L‹ 69

Toprak ve Akasya A¤ac› Sürgünlerindeki ‹z/A¤›r Element Da¤›l›m›

.................................................................................................................................................................Alaaddin VURAL 85

Afflin-Elbistan-K›fllaköy Aç›k Kömür ‹flletmesindeki Do¤u fievlerinin Durayl›l›¤›n›n Sonlu Elemanlar ve

Limit Denge Yöntemiyle ‹ncelenmesi

..........................‹brahim AKBULUT, ‹lker ÇAM, Tahsin AKSOY, Tolga ÖLMEZ, Dinçer ÇA⁄LAN, Ahmet ONAK,

.............................Süreyya SEZER, Nuray YURTSEVEN, Selma SÜLÜKÇÜ, Mustafa ÇEV‹K ve Veysel ÇALIfiKAN 107

Simav Havzas›n›n Jeofizik Verilerle Analizi ve Modellenmesi

..........................................................................................................................................................Ceyhan Ertan TOKER 119

Maden Tetkik ve Arama Dergisi Yay›n Kurallar› ................................................................................................................ 137

KARABURUN YARIMADASI KUZEY KIYI KES‹M‹N‹N NEOJEN STRAT‹GRAF‹S‹

NEOGENE STRATIGRAPHY OF THE NORTHERN PART OF KARABURUN PENINSULA

Fikret GÖKTAfia

a Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlü¤ü, Ege Bölge Müdürlü¤ü, ‹ZM‹R

Anahtar sözcükler:Karaburun Yar›madas›,Neojen stratigrafisi,Erken Miyosenvolkanizmas›,paleoco¤rafya, K/Arjeokronolojisi

Keywords:Karaburun peninsula,Neogene stratigraphy,Early Miocenevolcanism,paleogeography, K/Argeochronology

* Baflvurulacak yazar : [email protected]

ABSTRACTThe terrigenous Neogene lithology in north of Karaburun peninsula is represented by Lower-Middle Miocene rock units which are cut and bounded by NW-SE trending synthetic faults.Dominant lacustrine sedimentation (Haseki and Hisarc›k formations) of Early-Middle Mioceneperiod which was separated by upper and lower regional unconformities, and the Early Miocenemafic volcanism (Karaburun volcanites) were studied within the scope of Karaburun group.Haseki formation which reflects Early Miocene sedimentation begins with fills of alluvial fan ofthe Salman member and is basically formed by algal-biostromal Yeniliman limestone andlacustrine deposits of Aktepe member. With synsedimentary emplacement of the 1st phaseKaraburun volcanites over Yeniliman limestone platform, the dominant sequence which ismicritic limestone intercalating with diatomite of the Aktepe member was deposited inenvironmental conditions deepening towards shore-face. The effectiveness of NW trendingboundary faults which gave rise to 2nd phase of the Karaburun volcanism, shaping the westernedge of Foça depression towards the end of Early Miocene has not changed the dominantdepositional environment, and lacustrine sedimentation has continued with Hisarc›k formation.Green and fine clastic shore-face sediments (Karaba¤lar› member) of the Hisarc›k formationwhich deposited the latest between Early Miocene-Middle Miocene overlie Aktepe sequencewith submarine parallel unconformity. Karaburun volcanism which is represented by highpotassium andesitic products with calc alkaline character (pyroclastics and olivine- phyriclavas) is synchronous with sedimentation of Haseki formation and has two phases. Pyroclasticrocks which are in facies of base-surge, air-fall and ash-fall in lesser amount were emplacedbefore lava eruptions. K/Ar aged, 1st phase products, which are 18.2±1.0 my according to K/Ardating, are in the position of stratigraphical reference level which separates Yenilimanlimestone from Aktepe member. Second phase products are emplaced in Aktepe sequence.

ÖZ Karaburun Yar›madas›’n›n kuzey k›y› kesimindeki karasal Neojen, KB-GD genel uzan›ml›sintetik faylarla kesilen ve s›n›rlanan Alt-Orta Miyosen kaya birimleri ile temsil edilir. Alttan veüstten bölgesel uyumsuzluklarla ayr›lan Erken-Orta Miyosen döneminin egemen gölseltortullaflmas› (Haseki ve Hisarc›k formasyonlar›) ve Erken Miyosen mafik volkanizmas›(Karaburun volkanitleri) Karaburun grubu kapsam›nda incelenmifltir. Erken Miyosentortullaflmas›n› yans›tan Haseki formasyonu, Salman üyesi alüvyon yelpazesi dolgular›yla bafllarve esas olarak algal-biyostromal Yeniliman kireçtafl› ile Aktepe üyesinin gölsel çökellerindenoluflur. Birinci evre Karaburun volkanitlerinin Yeniliman kireçtafl› platformu üzerinesinsedimanter yerleflimiyle birlikte, k›y› yüzüne do¤ru derinleflen ortamsal koflullarda Aktepeüyesinin diyatomit arakatk›l› mikritik kireçtafl› egemen istifi çökelmifltir. Foça Çöküntüsü’nünbat› kenar›n› flekillendirerek Karaburun volkanizmas›n›n ikinci evresine yol veren KB gidifllis›n›r faylar›n›n Erken Miyosen sonlar›ndaki etkinli¤i egemen çökelme ortam›n› de¤ifltirmemiflolup gölsel tortullaflma Hisarc›k formasyonuyla devam etmifltir. En geç Erken Miyosen-OrtaMiyosen aral›¤›nda çökelen Hisarc›k formasyonunun yeflil renkli ve ince k›r›nt›l› k›y› yüzüçökelleri (Karaba¤lar› üyesi), su alt› paralel uyumsuzlu¤uyla Aktepe istifi üzerine gelir.Kalkalkalen karakterli ve yüksek potasyumlu andezitik ürünlerle (piroklastikler ve olivin-firiklavlar) temsil edilen Karaburun volkanizmas›, Haseki formasyonu tortullaflmas›yla eflzamanl› veiki evrelidir. Temel türbülans›, geri düflme ve daha az oranda kül döküntüsü fasiyeslerindekipiroklastikler, lav ç›k›fllar›ndan önce yerleflmifltir. 18.2±1.0 my K/Ar yafl› al›nan birinci evreürünleri, Yeniliman kireçtafl›n› Aktepe üyesinden ay›ran stratigrafik baflvuru düzeyikonumundad›r. ‹kinci evre ürünleri, Aktepe istifi içinde yer al›r.

1. Girifl

Bu çal›flma, Karaburun Yar›madas›’n›n kuzey k›y›kesiminde yüzeyleyen Erken-Orta Miyosen karasalçökelleri ile sinsedimanter mafik volkanitlerinstratigrafik geliflimini yans›tmay› amaçlar (fiekil 1).Çakmako¤lu ve Bilgin (2006)’de listelendi¤i gibi,

yar›mada genelinde Kalafatç›o¤lu (1961) ile bafllayanayr›nt›l› jeolojik etütler, a¤›rl›kl› olarak Neojenöncesi kaya birimlerine yöneliktir. Az say›dakiNeojen çal›flmalar›n›n bafll›calar› magmatizmaylailgilidir (Innocenti ve Mazzuoli, 1972; Borsi vd.,1972; Türkecan vd., 1998; Helvac› vd., 2009).


44

fiekil 1- ‹nceleme alan›n›n yeri ve Kaya (1979)’dan de¤ifliklikle yans›t›lan Foça Çöküntüsü içindeki konumu (A).

45

K›y› Ege Bölgesi’ndeki Neojen kaya birimlerineyönelik ilk ayr›nt›l› tektono-stratigrafik çal›flma Kaya(1979)’ya aittir. Türkecan vd., (1998), yar›madan›nkuzey bölümünde ay›rtlad›klar› “Yaylaköy” ve“Karaburun” volkanitlerinin petrografik ve kimyasalözelliklerini incelemifller, Karaburun volkanitlerinden18.5±3.1 my ve 16.0±07 my K/Ar yafllar› alm›fllard›r.Helvac› vd. (2009), Karaburun volkanitlerinin oliviniçeren bazaltik andezit ve floflonitlerden olufltu¤unubelirtmifller ve yüksek potasyumlu kalkalkalenandezitlerin simgeledi¤i Yaylaköy volkanitlerinden17.0±0.4 my 40Ar/39Ar yafl› alm›fllard›r. Stratigrafikayr›nt› içermeyen her iki çal›flmada, genellefltirilmiflNeojen tortullaflmas› ve volkanizmas›n›n bafltan sonayanal iliflkili geliflim gösterdi¤i kabul edilmifltir.

Karaburun volkanitlerinden al›nan lavörneklerinin ana element analizleri MTA GenelMüdürlü¤ü Maden Analizleri ve Teknolojisi Dairesilaboratuvarlar›nda, K/Ar analizi ise TübingenÜniversitesi’nde (Almanya) yap›lm›flt›r.

‹nceleme alan›ndaki stratigrafi birimlerinin grup,formasyon ve üyelere ayr›larak adlanmas›,tan›mlanmas› ve 1:25.000 ölçekte haritalanmas› ilkkez bu çal›flmada gerçeklefltirilmifltir.

2. Stratigrafi

Karaburun Yar›madas› kuzeyinde yay›l›mgösteren Neojen öncesi temel kayalar› (fiekil 2),türbiditik ak›nt›lar›n egemen oldu¤u derin denizelortamda çökelmifl “Küçükbahçe” (Ordovisiyen-Kambriyen?) ve “Dikenda¤›” (Karbonifer-Siluriyen)formasyonlar›, neritik karbonatlar›n simgeledi¤iCamibo¤az› formasyonu (Ladiniyen), ‹zmir flifli (GeçKretase-Erken Tersiyer) ve Yenilimanserpantinitinden oluflur (Çakmako¤lu ve Bilgin,2006). ‹zmir-Ankara Zonu kaya birimlerininyerlefliminden Erken Miyosen tortullaflmas›n›nbafllang›c›na kadar bölge çökelmezlik alan› olarakkalm›flt›r.

Çal›flma alan›ndaki Neojen kaya birimleri,Karaburun grubu kapsam›nda tan›mlanan egemengölsel Alt-Orta Miyosen çökelleri ve Alt Miyosenmafik volkanitleri ile temsil edilir. Karaburun grubuiçinde, Haseki formasyonu ve Hisarc›kformasyonunun alt bölümünü oluflturan Karaba¤lar›üyesi ile Karaburun volkanitleri ay›rtlanm›flt›r (fiekil3). Karaburun grubu, Çeflme Yar›madas›’nda Göktafl(2010) taraf›ndan önerilen “Çeflme grubu”nun zamanstratigrafik eflleni¤idir.

MTA Dergisi (2014) 148: 43-60

fiekil 2- ‹nceleme alan›nda yay›l›m gösteren Neojen öncesikaya birimlerinin jeoloji haritas› (Çakmako¤lu veBilgin, 2006’dan de¤ifliklikle).

fiekil 3- ‹nceleme alan›n›n genellefltirilmifl stratigrafikesiti. Zaman tablosu Steininger (1999)’e göredir.(1)Besenecker (1973), (2)Saraç (2003). Kv:Karaburun volkanitleri. L: Lav, P:Piroklastik.

2.1. Haseki Formasyonu

Erken Miyosen tortullaflmas›n› yans›tan Hasekiformasyonu, bask›n olarak gölsel çökellerden oluflur.Ad›n› Haseki köyünden alan birim, alttan üsteçak›ltafl› egemen Salman üyesi, algal biyostromalYeniliman kireçtafl› ve mikritik kireçtafl› ile temsiledilen Aktepe üyesine ayr›larak incelenmifltir (fiekil3). ‹ki evreli Karaburun volkanitleri, formasyonungölsel bölümü içinde yer al›r (Kv.I ve Kv.II: fiekil 3).

Haseki formasyonunu yaflland›rabilecekverilerden biri, Yeniliman kireçtafl› ile Aktepe üyesiaras›ndaki birinci evre Karaburun volkanitinden buçal›flmada al›nan 18.2±1.0 my K/Ar yafl›d›r. Di¤eriise, Aktepe üyesinde Saraç (2003) taraf›ndantan›mlanan “Yeniliman küçük memeli faunas›”n›nSteininger (1999) biyostratigrafisinde 17 my’akarfl›l›k gelen üst yafl s›n›r›d›r (fiekil 3). Salmanformasyonu (Aras vd.,1999; Çakmako¤lu vd., 2013)üzerindeki birinci evre Yaylaköy volkanitlerindenBorsi vd., (1972)’nin ald›¤› 21.3 my K/Ar yafl›na göretortullaflma erken Erken Miyosen’de bafllam›flolabilir. Jeokronoloji ve biyokronoloji verileri geniflanlamda Erken Miyosen’i göstermekle birlikte,tortullaflman›n esas olarak geç Erken Miyosen’degeliflti¤i öngörülmüfltür.

Çeflme Yar›madas›’nda alüviyalden gölsel ortamaevrilen “fiifne formasyonu” (Göktafl, 2010) ile FoçaYar›madas›’nda tan›mlanan alüviyal “Yeniköyçak›ltafl›” ve gölsel “Zeytinda¤ formasyonu”ndan(Kaya, 1979) kurulu Alt Miyosen istifleri, biriminbölgesel karfl›l›klar›d›r. Yeniliman kireçtafl› ileAktepe üyesinden oluflan gölsel istif, Zeytinda¤formasyonunun zaman stratigrafik eflleni¤idir. Urlahavzas›nda Haseki formasyonuyla karfl›laflt›r›labilecekçökellerin yoklu¤u çökelmezlikle aç›klanm›flt›r(Göktafl, 2011).

2.1.1. Salman Üyesi

Ast birim, Haseki formasyonunun taban›n›oluflturan çak›ltafl› egemen istifi tan›mlar. Salmanköyü ve Yaylaköy çevrelerindeki (fiekil 1) alüvyonyelpazesi ve yelpaze deltas› çökellerinin Salmanformasyonu ad›yla tan›mland›¤› bilinmektedir (Arasvd., 1999; Çakmako¤lu, 2008; Çakmako¤lu vd.,2013). Bu çal›flmada üye düzeyine indirgenen biriminismi de¤ifltirilmemifltir.

Haseki köyü ile Bozköy aras›nda yanal süreksizyay›l›m gösteren astbirimin tipik yüzlekleri DüdükçüTepe çevresindedir (fiekil 4). ‹stifin görünür kal›nl›¤›en çok 50 metredir.

Tortul istif, kötü tabakalanm›fl çak›ltafl›, kumtafl›ve az oranda çamurtafl›ndan oluflur ve alttan üste taneboyu incelmesi gösterir. Haseki köyü kuzeyindeyüzeyleyen k›rm›z›ms› kahve -paleo oksit- renkliistifin alt bölümünde örgütlenmemifl kaba çak›ltafllar›bulunur (fiekil 5).

Çak›ltafl›, düflük dokusal olgunluk derecesinde,kötü boylanm›fl çak›lc›k-kaba kum ara maddeli,de¤iflen oranlarda bloklu ve katmanlanmas›zd›r. Tanedestekli olabilecek kadar yo¤unluk gösteren kababileflenlerin matrikse oran› genel olarak çok yüksektir(fiekil 5a). ‹stifin üstüne do¤ru, az belirgin çaprazkatmanl› çak›ltafl›-çak›ll› kumtafl› düzeyleri giderekartar. Çak›ltafl›, tekil ya da çok katl› ve yanal süreksizdüzeylerden oluflur. Genellikle küçük çak›llardanyap›l›, tane ya da ara gereç desteklidir (fiekil 5b). Kütköfleli ve yar› yuvarlak olan çak›llar, çubuksu velevhams› flekillidir. Kumtafl›, genellikle kaba-çokkaba kum boyutlar›nda, yersel olarak küçük çak›l veçak›lc›k içerikli, tane destekli ve orta-kötüboylanmal›d›r. Tortul istifi oluflturan kaya türübileflenlerinin tümü, kaynak alanlar›n› oluflturanKüçükbahçe ve Dikenda¤› formasyonlar›ndan (fiekil2) türemifltir ve bolluk s›ras›na göre fleyl, grovak vedamar kuvars›ndan oluflur. Bozköy çevresinde,Yeniliman kireçtafl›n›n yanal uzant›lar› olan LLH-SH(Laterally Linked Hemispheroid - StackedHemispheroid) morfotipli stromatolitler ile k›z›lrenkli küçük çak›ltafl›-kumtafl›-kumlu çamurtafl›düzeylerinin yanal girikli¤i gözlenir (fiekil 5c, d).

Küçükbahçe ve Dikenda¤› formasyonlar› ileYeniliman serpantinitini aç›l› uyumsuzlukla üstleyenast birim Erken Miyosen havza taban›n› oluflturur vebu konumuyla bölgedeki karasal Neojentortullaflmas›n›n bafllang›c›n› yans›t›r. Genellefltirilmiflstratigrafide üstleyen Yeniliman kireçtafl› ile iliflkialttan üste yanal giriktir.

Haseki formasyonunu temel kayalar›ndan ay›rans›n›r faylar›n›n tortullaflma sonras› düfleyetkinlikleriyle gömülme ve Yeniliman kireçtafl›örtüsü nedeniyle k›s›tl› gözlem olanaklar› sunanSalman üyesi, Erken Miyosen havzas›n›nkenarlar›nda geliflen zaman aflmal› alüvyon yelpazesiçökelimini yans›t›r. ‹stifin alt bölümünü oluflturanörgütlenmemifl kaba çak›ltafllar› moloz akmas›fasiyesindedir ve proksimal yelpaze çökelimininiteler. Üste do¤ru art›fl gösteren çapraz katmanl›çak›ltafl›-çak›ll› kumtafl› düzeyleri, yelpazelerüzerinde geliflen örgülü akarsular›n kanal ve barçökelleridir.


46

47

Salman üyesi, bölgesel Neojen stratigrafisindekibafllang›ç konumlar› ve benzer ortamsal özelliklerinedeniyle, Foça Yar›madas›’ndaki Yeniköy çak›ltafl›ile denefltirilebilir. Ast birim, Helvac› vd., (2009)’dayöntemsiz tan›mlanan Bozköy formasyonununkarfl›l›¤›d›r. Çeflme Yar›madas›’nda yüzeylemeyeneflleniklerinin varl›¤› sondaj verileriyledo¤rulanm›flt›r (Göktafl, 2010).

2.1.2. Yeniliman Kireçtafl›

Alttan üste algal biyostromal-biyohermalkireçtafl›ndan oluflan istif, Yeniliman üyesi ad›yla ilkkez bu çal›flmada ay›rtlanm›flt›r. Ast birimin ad›,Salman köyünün Yeniliman Mahallesi’ndenal›nm›flt›r. Bafll›ca yüzlekleri Yeniliman ile Bozköyaras›nda bulunan istifin görünür kal›nl›¤› 120metrenin üzerindedir (fiekil 4 ve 6).

Stromatolitlerin simgeledi¤i organo sedimanterbüyüme yap›lar›ndan oluflan algal kireçtafl› egemenistifi, seyrek olarak yeflil renkli masif kiltafl›arakatmanlar› ve diyajenetik çört mercekleri kapsar.Yerinde (otokton) büyüyen stratiform stromatolitlerin

oluflturdu¤u biyostromal kireçtafllar› istife egemendir.Dunham (1962)’›n dokusal s›n›flamas›na göre “algalba¤lamtafl›” fasiyesindeki kireçtafl›, orta-iri kristallive genellikle çok serttir. Ayr›flma yüzeyi koyu gri yada sar›ms› gri, taze kaya bej renklidir. Genelliklekal›n (100-30 cm), yerel olarak orta (30-10 cm) ya daçok kal›n (?100 cm) düzlemsel paralel katmanl› vealgal laminal›d›r (fiekil 7a ve b). Biyojenik kireçtafl›istifi içinde “ondülasyonlu paralel laminal›”stromatolitler ço¤unlukta (fiekil 7c ve d), “düzlemselparalel laminal›” olanlar az›nl›ktad›r. Algallaminalara koflut fenestral boflluklar (laminoidfenestrae) baz› kesimlerde yayg›nlafl›r (fiekil 7e).Logan vd., (1964)’nin geometrik s›n›flamas›na göre,LLH morfotipli stromatolitler yayg›n, LLH-SHmorfotipli olanlar daha seyrek olarak bulunur (fiekil7f). Nadiren gözlenen ince dall› (branched) türleryeniden ifllenerek parçalanm›fl (post-mortemreworking) ve algallaminal› bölümler aras›ndabiyosparitik düzeyler oluflturmufltur.

Aktepe’nin 600 metre GB’s›nda yüzeyleyenYeniliman kireçtafl› istifinin (fiekil 4a) 6 metrelik en

MTA Dergisi (2014) 148: 43-60

fiekil 4- Haseki kuzeyinin jeoloji haritas›.1) Temel kayalar›, 2) Salman üyesi, 3) Yeniliman kireçtafl›, 4) Aktepe üyesi; a:“alt”,b:“üst” 5) 1. Evre Karaburun volkanitleri (Piroklastik), 6) 1. Evre Karaburun volkanitleri (Lav), 7) 2. Evre Karaburunvolkanitleri (Lav), 8) Karaba¤lar› üyesi, 9) Alüvyon, 10) Alüvyon yelpazesi çökelleri, 11) Kumsal çökelleri, 12)Heyelan molozu, 13) Dolin. PU: Paralel uyumsuzluk, L: Lav, P: Piroklastik.


48

fiekil 5- Salman üyesinin çökel fasiyesleri. A) Moloz akmas› fasiyesi, B) Örgülü akarsu kanal dolgusu fasiyesi, c)Salman üyesinin alüviyal çökelleri (a) ile üstleyenYeniliman kireçtafl›n›n LLH tipli stromatolit düzeyleri (b)aras›ndaki yanal giriklik, D) Baz› stromatolitlerin (b), çökelmifl çak›llar›n etraf›nda otokton büyüdüklerigözlenir. Çekiç boyu 33 cm, ölçek 10 cm.

fiekil 6- Tepeboz-Bozköy çevresinin jeoloji haritas›. K›rm›z› y›ld›z, MN4 memeli faunas›n›n bulgu lokalitesini gösterir.

49

üst bölümünde, yayg›n alglerden farkl› bir stromatolitbiyohermi gözlenmifltir. Ayr›flma yüzeyi sar›ms›kahverengi, taze yüzeyi koyu kahverengi olan masifalg kütlesi, çaplar› 10 cm yi aflabilen sütunsal(columnar) stromatolitlerden oluflur. Ara gereçolmaks›z›n tane destekli paketlenme ve sparkalsitleçimentolanma gibi dokusal özellikler, Dunham(1962)’ ›n kabatafl (rudstone) fasiyesine iflaret eder(fiekil 7g ve h).

Yeniliman kireçtafl›, Salman alüviyal çökelleriniyanal olarak aflt›¤› kesimlerde, transgresif tabank›r›nt›l›lar› arac›l›¤›yla temel kayalar›na yaslan›r.Bozköy ve Tepeboz çevrelerinde, tortullaflmasonras›nda ortaya ç›kan ya da yeniden etkinleflen KBgenel gidiflli faylar, Salman alüviyal çökellerinigömerek Yeniliman kireçtafl› ile temel kayalar›aras›nda dokanak oluflturmufltur. Karaburunvolkanizmas›n›n birinci evre ürünleri, -yay›l›malanlar› içinde- Yeniliman kireçtafl›n› Aktepeüyesinden ay›r›r. Volkanik merkezlerin yak›nçevresindeki algal kireçtafllar›, lav ç›k›fllar›ndan önceyerleflen temel türbülans› (basesurge) ve geri düflme(airfall) fasiyeslerindeki piroklastikler ya da lavak›nt›lar› taraf›ndan örtülmüfltür. Birinci evrevolkanitlerinin bulunmad›¤› yerlerde, Yenilimankireçtafl› ile Aktepe üyesi aras›ndaki gölseltortullaflma süreklili¤i aç›kça görülür.

Algal kireçtafl› istifini, Alt Miyosen kal›c›(perennial) gölünün k›y› kesiminde geliflen otoktonstromatolitler oluflturmufltur.‹stif içinde, hareketlialgal sar›l›m ürünleri olan onkoidlere (SferoidalStromatolitler) rastlanmay›fl›, çökelme ortam›nda,tafl›nman›n ya da dalga sal›n›m›n›n yeterincegeliflmedi¤i, düflük enerji koflullar›n›n egemenli¤iniyans›t›r.

2.1.3. Aktepe Üyesi

Bafll›ca düzlemsel paralel ince-orta katmanl›mikritik kireçtafl›ndan oluflan istif, algal kireçtafl› vediyatomit aradüzeyleri kapsar (fiekil 8a). Ast biriminad› Haseki köyü kuzeyindeki Aktepe’den al›nm›flt›r(fiekil 4). Tip lokalite Aktepe çevresidir. Tortul istifinkal›nl›¤› 100 metrenin üstündedir.

Yeniliman kireçtafl›n›n düfley devam›n› oluflturanAktepe istifi, birinci evre Karaburun volkanitlerininaraya girmesinden sonra ortaya ç›kan diyatomit aradüzeyleri ile ay›rtlan›r. ‹stif içinde, mikritik kireçtafl›ile diyatomit düzeyleri aras›ndaki oransal iliflkide¤iflkendir. Desimetrik kal›nl›klarda diyatomitarakatmanlar› içeren kireçtafl› egemen bölümler

yan›nda, kireçtafl›-diyatomit ardalanmalar› ya da incekireçtafl› katmanlar›-laminalar› kapsayan diyatomitdüzeyleri bulunur (fiekil 8b).

Aktepe GB’s›nda, birinci evre lav ak›nt›s›natransgresif aflmayla yaslanan istif, gri renkli, masif vekarbonat çimentolu bir kumtafl› düzeyi ile bafllar.Orta-kaba taneli kumtafl› düzeyi, özgül olarakmilimetrik büyüklüklerde, beyaz renkli ve incekavk›l› gastropodlar içerir. Üste gelen soluk sar›ayr›flma renkli masif çamurtafl› istifi, düzlemselparalel ince-orta katmanl› mikritik kireçtafl›aradüzeyleri kapsar (fiekil 4a). Aktepe KD’sundakibirinci evre lav ak›nt›s› üzerinde çökelen istifintaban›nda, yaklafl›k 3 metre kal›nl›¤›nda, k›z›l-sar›-yeflil renk zonlanmas› gösteren, zay›f pekiflmifl, masifve yanal süreksiz bir çamurtafl› düzeyi bulunur (fiekil4). Kömür Burnu çevresinde yüzeyleyen tortul istifinyaklafl›k 7 metrelik taban kesiti, silttafl›-mikritikkireçtafl› ardalanmas›ndan oluflur (fiekil 4). De¤inilenlokalitelerde, ince k›r›nt›l› düzeyleri izleyerek geliflenince-orta katmanl› mikritik kireçtafl› egemen istifin altbölümlerinde, laminitik stromatolitlerden yap›l›kireçtafl› ve diyatomit ara katmanlar› bulunur. Üstedo¤ru giderek seyrekleflen algli kireçtafl›aradüzeyleri, k›z›l-kahverenkli ve belirgin orta-kal›nkatmanl›d›r. Katmanlar içinde, milimetrik-santimetrik boyutlardaki dall› alg parçalar›ndanoluflan bantlar, 5-15 cm aras›nda de¤iflenkal›nl›klarda tümsel silisleflmifl düzeyler ve çörtbantlar› bulunur. Diyatomit fasiyesi, ço¤unluklalaminal›, laminalanmaya koflut dizilmifl santimetrikçört mercekli, de¤iflen oranlarda killi, beyaz renkli vezay›f pekiflmifltir (fiekil 8b). ‹stifin üst bölümlerinedo¤ru giderek egemen olan ince-orta katmanl›mikritik kireçtafl› fasiyesinde, beyaz renkli vemilimetrik kal›nl›klarda çört mercekleri yayg›nd›r.

Düdükçü Tepe bat›s›nda gözlenen Aktepe istifi,Karaburun volkanizmas›n›n ikinci evresine ait lavak›nt›s› taraf›ndan ba¤›l olarak “alt” ve “üst”düzeylere ayr›l›r (fiekil 4). Alt kireçtafl› istifininüstleyen lav ak›nt›s› ile dokana¤›nda, küçükçak›llardan yap›l› flüviyal çak›ltafllar› yer al›r.Ayr›flma yüzeyi beyaz›ms› aç›k gri renkli olan veorta-kal›n katmanl› kireçtafllar› ile sona eren üstkireçtafl› istifinin taban›nda ise, 1 metreyi aflk›nkal›nl›kta, masif, yo¤un biyoturbasyonlu, sar›ms› aç›kkahverenkli, yüksek karbonat çimentolu ve ince-ortataneli transgresif kumtafl› düzeyi bulunur.

Tepeboz köyü kuzeyinde (fiekil 6), ikinci evreKaraburun volkanizmas›n›n üretti¤i piroklastiklerinyerleflimiyle Aktepe kireçtafl›n›n çökelme ortam›

MTA Dergisi (2014) 148: 43-60


50

fiekil 7- Yeniliman kireçtafl›n›n özgül kaya türü fasiyesleri. A) Çok kal›n belirsiz katmanlanma (Jakob çubu¤u 140cm); B) Düzlemsel paralel orta-kal›n katmanlanma; C,D) Ondülasyonlu paralel alg laminalar›ndan yap›l›stromatolit biyohermi (Çekiç boyu 33 cm); E) Algallaminalara paralel geliflmifl fenestral boflluklar; F)LLH morfo tipli stromatolit biyohermi; G,H) Sütunsal stromatolitlerin oluflturdu¤u biyoherm (Ölçek 10cm).

51

göreli olarak s›¤laflm›fl ve piroklastikler ile üstleyenlav ak›nt›s› aras›nda ince k›r›nt›l›lar çökelmifltir.Yaklafl›k üç metrelik bölümü gözlenebilen istif, kabakumtafl›-çak›lc›ktafl› arakatmanlar›, biyoturbasyonizleri, nodüler-laminar kalifl olufluklar›, de¤iflenoranlarda organik gereç içeren kiltafl› ve silttafl›düzeyleri ile Saraç (2003)’ta tan›mlanan MN4

biyozonununa ait küçük memeli kal›nt›lar›(Cricetodon sp., Democricetodon cf. gracilis,Megacricetodon cf. bavaricus) kapsar (fiekil 9).

Küçük hacimli lav ç›k›fllar›n›n yay›l›m alan›d›fl›nda kalan piroklastikleri, Aktepe üyesinin “üst”bölümüne ait gölsel çökeller örter (fiekil 10a). Üst

MTA Dergisi (2014) 148: 43-60

fiekil 8- Aktepe üyesi. A) Genel görünüm, B) Mikritik kireçtafl› ara katmanlar› ve çört mercekleri kapsayan killi diyatomitdüzeyleri.

fiekil 9- Aktepe üyesi içinde MN4 biyozonuna ait küçük memeli kal›nt›lar› içeren istifin ölçülü kesiti.

bölüm, yeflil kiltafl› arakatmanl› diyatomit düzeyleriniizleyerek çökelmifl ince-orta katmanl› ve algallaminal›, diyajenetik silis yerleflimiyle deformasyonau¤ram›fl silisifiye kireçtafllar› ile bafllar (fiekil 10bve c).

Birinci evre Karaburun volkanizmas›na yol verengeniflleme faz›nda, havza görece derinleflmifl veYeniliman kireçtafl›n›n çökeldi¤i s›¤l›klardan k›y›yüzüne (shore-face) do¤ru tedricen de¤iflen ortamsalkoflullarda Aktepe istifi çökelmifltir. Diyatomitoluflumuyla belgelenen ortamdaki silis art›fl› volkanikeksolüsyonlarla iliflkilidir.

Tortul istif, kaya stratigrafik konumu ve diyatomitiçeren genel kaya türü bileflimi aç›s›ndan, ÇeflmeYar›madas›’nda Göktafl (2010) taraf›ndan tan›mlananOvac›k formasyonuyla denefltirilebilir.

2.2. Hisarc›k Formasyonu

Birim, altta kumtafl› arakatmanl› kiltafl›-silttafl›egemen istifi ve üstte kireçtafllar›ndan oluflur. OrtaMiyosen gölsel tortullaflmas›n› yans›tan tortul istifintipik yüzlekleri çal›flma alan› d›fl›nda, Bozköykuzeydo¤usu ile Eflendere Liman› aras›ndaki sahilfleridindedir (fiekil 1). Formasyonun ad›, Karaburunilçe merkezinin yaklafl›k 2 km kuzeybat›s›ndakiHisarc›k Mahallesi’nden al›nm›flt›r (Göktafl, 2014).Çal›flma alan›nda üst bölümü afl›nm›fl olan tortulistifin k›r›nt›l› çökellerden oluflan alt bölümüKaraba¤lar› üyesi kapsam›nda incelenmifltir (fiekil 4).Birim, Çeflme Yar›madas›’nda Göktafl (2010)taraf›ndan tan›mlanan “Çiftlik formasyonu”nun eflde¤eridir.

2.2.1. Karaba¤lar› Üyesi

Tortul istif, genel olarak yeflil renkli kiltafl›-silttafl›-kumtafl›-çak›ltafl› toplulu¤undan kuruludur.Ast birimin ad›, Karaburun ilçe merkezinin yaklafl›k 1km KD’sundaki Karaba¤lar› mevkiinden al›nm›flt›r(Göktafl, 2014). Çal›flma alan›nda küçük bir yüzlekletemsil edilen istifin hesaplanm›fl kal›nl›¤› yaklafl›k 80metredir (fiekil 4).

Karaba¤lar› üyesi, istif genelinde ba¤›l oranlar›düzensiz de¤iflen kiltafl›, silttafl›, kumtafl› ve az orandaçak›ltafl› litofasiyeslerinden oluflur. Bask›n kaya türütoplulu¤unu oluflturan kiltafl› ve silttafl›, genellikleyeflil renkli, karbonatl›, masif ya da düzlemsel paralelince-orta katmanl›-laminal›d›r. Desimetrikkal›nl›klarda kumtafl› arakatmanlar›na seyrek olarakrastlan›r. Ço¤unlukla kaba taneli olan kumtafl›, tanedestekli, iyi boylanm›fl ve orta-iyi pekiflmifltir.Yeniliman kireçtafl›yla dokanak oluflturan KB gidifllinormal fay›n önünde (fiekil 4), teknesel çaprazkatmanl› çak›ltafl› ve kumtafl› düzeyleri yüzeyler.Bafll›ca bileflenler, iyi yuvarlanm›fl küçük çak›llar ilekaba taneli kumlard›r.

Ast birimin Çeflme Yar›madas›’ndaki karfl›l›¤›olan Azmakdere üyesinde (Göktafl, 2010) ve Sak›zAdas›’ndaki eflitli düzeylerde (Keramaria ünitesi:Besenecker, 1973) tan›mlanan memeli faunalar› MN5biyozonuna aittir (Besenecker, 1973; Bonis vd.,1998)ve 15.5 my’a tarihlenir (Koufos, 2006).Litostratigrafik korelasyona dayal› biyokronolojiverilerine göre Karaba¤lar› üyesi tortullaflmas›n›n engeç Erken Miyosen’de bafllad›¤› ve esas olarak erkenOrta Miyosen’de geliflti¤i kabul edilmifltir (fiekil 3).


52

fiekil 10-A) Aktepe üyesinin “üst” bölümü; B, C) Üst bölümün taban kesitinde, çörtlü diyatomit düzeyleri üzerindeki laminarstromatolitli kireçtafllar›nda diyajenetik deformasyona neden olan desimetrik çört bantlar› yer al›r.

53

Aktepe üyesi ile üstleyen Karaba¤lar› üyesiaras›ndaki dokanak keskin ve uyumludur. Birbiriniizleyen iki k›y›yüzü istifi aras›nda çökelim kesikli¤igözlenmemifltir. S›n›r faylar›n›n etkinleflmesiyleçökelim koflullar›n›n aniden de¤iflti¤i ve karasaltürümlü sediman tafl›n›m›n›n artt›¤› aç›kt›r. Bunedenle, iki birim aras›ndaki iliflkinin su alt›ndageliflen paralel uyumsuzlukla (parakonformity)aç›klanabilece¤i düflünülmüfltür. Tortul istif,günümüze kadar süren afl›nmayla üstten eksilmifltir.

Karaba¤lar› üyesinin yeflil renkli kiltafl›-silttafl›egemen istifi gölsel k›y› yüzünde çökelmifltir.Süspansiyon düzeyleri aras›nda yer alan ve yüksekenerji koflullar›nda çökelimi yans›tan kumtafl›katmanlar›, dalga ve ak›nt›larla tafl›nmay› ve yenidenifllenmeyi yans›t›r. Paleoredüksiyon renkleri tafl›yanteknesel çapraz katmanl› kumtafl›-çak›ltafl› toplulu¤u,

göle aç›lan yelpaze deltalar›n›n su alt› bölümlerindekiakarsu tafl›nmas›n›n ürünleri olarak yorumlanm›flt›r.

2.3. Karaburun Volkanitleri

Geç Erken Miyosen boyunca iki evredeetkinleflti¤i litostratigrafik olarak belirlenenkalkalkalen volkanizman›n piroklastikleri ile küçükhacimli lav ak›nt›lar› ay›rtlanm›fl ve “Karaburunvolkanitleri” bafll›¤› alt›nda incelenmifltir (fiekil 11).‹lk kez Türkecan vd., (1998) taraf›ndan kullan›lanKaraburun volkanitleri ad›, Helvac› vd., (2009)’deoldu¤u gibi bu çal›flmada da benimsenmifltir.

Erken Miyosen havzas›nda geliflen Karaburunvolkanizmas›, Haseki formasyonu kapsam›ndakigölsel tortullaflmayla eflzamanl› ürünler vermifltir(fiekil 12). Her evre, ço¤unlukla altta piroklastikler ve

MTA Dergisi (2014) 148: 43-60

fiekil 11- Karaburun Yar›madas›’n›n kuzey kesimindeki mafik volkanitlerin da¤›l›m›.

üstte lavlar olmak üzere ikili fasiyes birlikteli¤igösterir. Piroklastikleri simgeleyen temel türbülans›fasiyesinin hidrovolkanik kökeni ve plastikdeformasyona u¤ram›fl kireçtafl› kopuntular› içermesi,volkanizman›n su alt›nda bafllad›¤›n› anlat›r. Lavlar,Foça Yar›madas›’ndaki gölsel Zeytinda¤ formasyonuiçinde Kaya (1979) taraf›ndan ay›rtlanan mafik lavdüzeyleri (Sar›yer üyesi) ile denefltirilebilir. Birincievre volkanitlerinin Çeflme Yar›madas›’ndaki zamanstratigrafik karfl›l›¤›, Arma¤anda¤› volkanizmas›n›n(Türkecan vd., 1998) erken dönem ürünü olaraktan›mlanan riyolitik “Alaçat› tüfü”dür (Göktafl, 2010).

Karaburun volkanitlerinden al›nan 8 örne¤eiliflkin ana element verileri (Çizelge 1), Le Bas vd.(1986)’n›n TAS diyagram›na yans›t›lm›fl ve alt›s›n›nandezit ve ikisinin bazaltik andezit alan›nda yer ald›¤›gösterilmifltir (fiekil 13a). Tüm subalkali örneklerkalkalkali karakterlidir. Le Maitre vd. (2002)’ninK2O’ya karfl› SiO2 diyagram›nda de¤erlendirilenörnekler yüksek potasyumlu bazaltik andezit alan›ndatoplan›r (fiekil 13b).

‹ncelenen lavlar›n dokusal ve petrografiközellikleri benzerdir. Hipokristalen porfirik dokulu


54

fiekil 12- Karaburun volkanitlerinin Haseki formasyonu içindeki konumu.

Çizelge 1- Karaburun volkanitlerinden al›nan lav örneklerine iliflkin ana element analiz sonuçlar›.

Örnek Koordinat SiO2 Al2O3 Fe2O3 MgO CaO Na2O K2O TiO2 P2O5 MnO SrO BaO L.O.I1K 0448690E/4281115N 53.6 14.4 6.8 3.4 9.4 3.0 2.1 0.7 0.2 0.2 0.08 0.08 5.854K 0449415E/4281065N 56.4 16.4 7.1 5.2 6.5 3.4 2.1 0.7 0.3 0.2 0.08 0.08 1.456K 0449072E/4280155N 54.9 15.8 7.6 6.0 7.2 3.3 1.8 0.7 0.3 0.1 0.07 0.08 1.609K 0449088E/4280757N 53.5 14.9 6.9 2.8 9.3 3.0 2.2 0.7 0.3 0.1 0.08 0.08 5.8011K 0449140E/4280285N 53.4 14.7 6.9 3.3 9.3 2.9 2.2 0.7 0.2 0.1 0.08 0.08 5.8013K 0452355E/4279932N 55.4 16.4 7.2 4.2 8.1 3.2 2.1 0.6 0.2 0.1 0.07 0.07 2.0526K 0452715E/4280655N 54.8 16.4 7.5 5.3 7.6 3.2 2.0 0.7 0.2 0.2 0.07 <0.01 1.8531K 0452320E/4280265N 56.4 16.2 6.9 3.2 7.2 3.6 2.3 0.6 0.3 0.1 0.09 0.11 2.60

55

olan örneklerde bafll›ca fenokristal olivindir (fiekil14a). Olivin fenokristalleri ve mikrofenokristallerinin ço¤u, çatlaklar› ve kenarlar›ndanitibaren, yer yer tamamen, karbonatlaflm›flt›r (fiekil14b). Plajiyoklas mineralleri, genellikle prizmatikflekilli ve polisentetik ikizlenmelidir. Hamur içindemikrolitler halinde bulunan piroksen grubumineralleri kahverengi tonlar›nda, baz›lar›ikizlenmeli ve glomeroporfiritik dokuludur.Genellikle pilotaksitik, az oranda intersertal dokuluhamur malzemesi, düzensiz da¤›l›ml› ya da azbelirgin akma yönlenmesi gösteren plajiyoklas (fiekil14c ve d), piroksen ve olivin mikrolitleri ile nadirenvolkan cam› bileflenlerinden oluflur. Örneklerinço¤unda gözlenen magmatik korozyona u¤ram›flkuvars kristalleri, piroksen mikrolit vemikrokristalleri taraf›ndan kuflat›lm›flt›r (fiekil 14e, f,g ve h).

2.3.1. Birinci Evre Volkanitleri

Genellefltirilmifl stratigrafide Yeniliman kireçtafl›ile Aktepe üyesini birbirinden ay›ran yanal süreksizbaflvuru düzeyi konumundaki birinci evrevolkanitleri, Karaburun Yar›madas›’ndaki Neojenvolkanizmas›n›n bafllang›c›n› yans›t›r (fiekil 4 ve 12).Lav ç›k›fllar›ndan önce yerleflen birkaç metrekal›nl›¤›ndaki piroklastikler, a¤›rl›kl› olarak temeltürbülans› ve geri düflme fasiyeslerindedir. Lavlardan,K/Ar yöntemiyle yap›lan radyometrik analiz

sonucunda 18.2±1.0 my tüm kaya yafl› al›nm›flt›r(Çizelge 2).

Aktepe GB’s›nda Yeniliman kireçtafl› üzerindegözlenen yaklafl›k 5 metre kal›nl›¤›ndaki sar›ms› grive soluk kahvemsi-sar› renkli piroklastik istif, alttatemel türbülans› (3 m) ve üstte geri düflmeçökellerinden (2 m) oluflur (fiekil 15). Temeltürbülans› düzeyi, santimetrik-desimetrikkal›nl›klarda ve kaba kül-lapilli boyutlar›ndakipirojen gerecin oluflturdu¤u tüf katmanlar›ndanyap›l›d›r ve seyrek olarak balistik lav klastlar› kapsar(fiekil 16a). Katmanlanmas› belirsiz geri düflmedüzeyini oluflturan lapilli boyutlar›ndaki bileflenler,küt köfleli ve tane desteklidir. ‹stifin üzerinde yer alanyaklafl›k 7 m kal›nl›¤›ndaki lav ak›nt›s› yayg›n gazbofllukludur. Ço¤unlukla akmaya uygun yönlenmiflmerceksi kesitler veren gaz boflluklar›n›n baz›lar›ndakalsit ve kalsedon dolgular› gözlenir.

Aktepe KD’sundaki volkanik istif, yaklafl›k 3 mkal›nl›¤›ndaki piroklastiklerle bafllar. Piroklastikistifin en üst bölümü, desimetrik kal›nl›klardaki geridüflme katmanlar›ndan oluflur. Üste gelen lavak›nt›s›n›n yaklafl›k 1 metrelik taban kesitinde, termaloksidasyonnedeniyle tipik k›z›l renkli s›çratma lav›(spatter) düzeyi yer al›r. Desimetrik boyutlardaki lavparçalar› yo¤un gaz bofllukludur. Üste gelensiyah›ms› lav ak›nt›s› akma foliyasyonludur (fiekil16b).

MTA Dergisi (2014) 148: 43-60

fiekil 13- Karaburun volkanitlerinin Le Bas vd., (1986)’ne göre toplam alkali-silis (A) ve Le Maitre vd., (2002)’ne göreK2O’ya karfl› SiO2 (B) diyagramlar›nda de¤erlendirilmesi.

Çizelge 2- Birinci evreyi temsil eden lav örne¤inin K/Ar analiz sonucu.

ÖRNEK Materyal K (%) 40Arrad (ccSTP/gr) 40Arrad (%) Yafl (My)

1K Tüm Kaya 2.235 1.591 x 10-6 28.9 18.2±1.0


56

fiekil 14- Karaburun volkanitlerinin mineralojik-petrografik özelliklerini yans›tan mikrofoto¤raflar. A) Olivinfenokristalleri ile yönlenmifl plajiyoklas mikrolitlerinin gözlendi¤i hipokristalenporfirik doku; B)Özflekilli olivin fenokristalinde karbonatlaflma; C,D) Plajiyoklas mikrolitleri ilemikrofenokristallerinde yönlenme ve glomeroporfiritik doku (C: çift, D:tek nikol); E,F,G,H)Magmatik korozyona u¤ram›fl kuvars kristalleri, yer yer ›fl›nsal düzenlenmifl i¤nemsi (acicular) yada özflekilsiz piroksen mikrolitleriyle kuflat›lm›flt›r.

57

2.3.2. ‹kinci Evre Volkanitleri

Aktepe üyesi içine tortullaflmayla eflzamanl›olarak yerleflen ikinci evre volkanitleri, öncekindeoldu¤u gibi altta piroklastik ve üstte lavdüzeylerinden oluflur (fiekil 4 ve 12).

Temel türbülans›, geri düflme ve az oranda küldöküntüsü (ash fall) fasiyeslerinden oluflanpiroklastik istif, önceki evreye oranla daha kal›nd›r.Tip lokalite, Tepeboz köyünün yaklafl›k 1 kmKD’sundad›r (fiekil 6). Piroklastikler ile üstleyen lav

ak›nt›s› aras›nda yer alan ~3 metre kal›nl›¤›ndaki incek›r›nt›l› istif, piroklastiklerin yerleflimiyle lavpüskürmesi aras›ndaki volkanik durgunlu¤u yans›t›r(fiekil 12b). Sar›ms› aç›k gri renkli piroklastik istif,düzlemsel paralel ince-orta katmanl› kaba kül tüf-lapilli tüf toplulu¤undan oluflur (fiekil 17a). Küldöküntüsü fasiyesindeki ince kül tüf katmanlar›n›nkal›nl›¤› 1 cm’ye kadar iner. Temel türbülans›çökellerinde piroklastik akma yap›lar› seyrek olarakgözlenir (fiekil 17b). Ço¤unlukla santimetrik

MTA Dergisi (2014) 148: 43-60

fiekil 15- Yeniliman kireçtafl› ile Aktepe üyesi aras›na konumlanm›fl birinci evre Karaburun volkanitleri. a) Yenilimankireçtafl›, b) Piroklastik istif, c) Lav, d) Aktepe üyesi.

fiekil 16- Aktepe KD’sunda yüzeyleyen birinci evre Karaburun volkanitleri. A) Temel türbülans› çökelleri içinde gözlenenbalistik lav klastlar›; B) Patlama evresinden lav ak›fl›na do¤ru geliflen volkanik fasiyeslerin düfley s›ralan›m›: a) Geridüflme çökelleri, b) Lav f›skiyesinin üretti¤i spatter lav düzeyi, c) Akma katmanl› lav düzeyi.

boyutlarda ve küt köfleli (sub-angular),gözenekli/gözeneksiz mafik pirojen bileflenlerdenoluflan lapilli tüf düzeyleri geri düflme çökeli olarakyorumlanm›flt›r. Katman kal›nl›klar› 10 cm ile 60cm aras›nda de¤iflen geri düflme çökelleri,bütünüyle masif ve özgül olarak tane desteklidir(fiekil 17c). Balistik lav parçalar› seyrektir (fiekil17d ve e). Türdefl lav klastlar› yan›nda, daha önceyerleflmifl piroklastiklerden ve suyunu yitirmemiflkireçtafllar›ndan aktar›lan parçalara rastlan›r.Termal oksidasyona u¤ram›fl silisifiye kireçtafl›kopuntular›nda (fiekil 17f) gözlenen yumuflak çökeldeformasyonu, piroklastik yerleflimin tortullaflmaylaeflzamanl› oldu¤unu destekler. ‹kinci evre lavlar›n›nfiziksel ve petrografik özellikleri öncekilere benzer.

3. Stratigrafik ve Paleoco¤rafik Evrim

Ege Çöküntüsü (Kaya, 1979) kapsam›ndaki AltMiyosen havza dolgular›nda yürütülen memelibiyostratigrafisine yönelik çal›flmalarda, MN3biyozonunun (Steininger, 1999’e göre 18-20,5 myaras›) alt›na inen faunal de¤erlendirme yap›lmam›flt›r

(Manisa-Beydere faunas›: Dönmez vd., 1993;Menemen-Bozalan faunas›: Saraç, 2003; Bornova-Sabuncubeli faunas›: Bru›jn vd., 2006). Yaylaköyçevresinde, Salman formasyonu çökellerinisinsedimanter olarak kesen ve örten mafik lavlardan(Aras vd., 1999; Çakmako¤lu, 2008; Çakmako¤luvd., 2013) Borsi vd. (1972)’nin ald›¤› 21.3 my ve19.2 my K/Ar yafllar›, -tortullaflman›n bafllang›c›naba¤›l yaklafl›m sa¤lamakla birlikte- yüksek hata pay›(±3.5 my) nedeniyle yeterince güvenilir de¤ildir.Ayn› çevredeki mafik lavlardan Helvac› vd.(2009)’da elde edilen 17.0 my 40Ar/39Ar yafl›, -öncekiçal›flmalardan iki evreli oldu¤u bilinen- Yaylaköyvolkanizmas›n›n olas›l›kla ikinci evresini yans›t›r. Buçal›flmada 18.2±1.0 my K/Ar yafl› al›nan birinci evreKaraburun volkanitleri, Karaburun Yar›madas›’n›nKD’sundaki kalkalkali Neojen volkanizmas›n›nbafllang›c›n› belgeler (fiekil 11).

‹nceleme alan›nda, temel kayalar› üzerinde aç›l›uyumsuz konumlu Salman üyesinin alüvyonyelpazesi çökelleriyle bafllayan Erken Miyosençökelimi algal-biyostromal Yeniliman kireçtafl›yla


58

fiekil 17- ‹kinci evre piroklastikleri. A) Genel görünüm: a) Piroklastik istif, b) Aktepe üyesi “üst” bölüm; B) Temel türbülans›çökellerinin piroklastik akma yap›s› gösteren kesimleri; C) Geri düflme çökeli; D,E) Balistik lav klastlar›; F) Plastikdeformasyona u¤ram›fl kireçtafl› kopuntular›.

59

simgelenir. “Kal›c›” ve “aç›k” bir gölün k›y›yak›nlar›nda çökelen organosedimanter kireçtafl›istifi, stromatolitik alg yayg›lar› taraf›ndanoluflturulmufltur. Otokton stramotolitlerin yanal-düfley devaml›l›¤›, tekdüze batimetrili k›y› kufla¤›n›ns›¤ ve düflük enerjili çökelim koflullar›n› yans›t›r.Gölün k›y› yüzü ve k›y› ötesi (off-shore) ya da aç›kgöl (open lacustrine) çökelleri Foça Yar›madas›’ndak›smen gözlenmekle birlikte, esas olarak Ege Denizialt›nda kalm›flt›r.

Birinci evre Karaburun volkanitlerinin algalkireçtafl› platformu üzerine sinsedimanter yerleflimineyol veren geniflleme faz›nda, çökelme ortam› -k›y›önünden k›y› yüzüne do¤ru- göreli olarakderinleflmifl; kesintiye u¤ramayan gölsel çökelimsürecinde, Yeniliman kireçtafl› üzerinde uyumlu vegeçiflli olarak Aktepe üyesi depolanm›flt›r. Aktepeüyesinin ince katmanl›/laminal› mikritik kireçtafl›egemen istifinde algal kireçtafl› ara düzeyleri alttanüste do¤ru giderek azal›rken, volkanojenik silisart›fl›na ba¤l› olarak diyatomit arakatk›lar›çökelmifltir.

Haseki formasyonu ve bölgesel eflleniklerinindepoland›¤› Erken Miyosen havzas›, FoçaÇöküntüsü’nden (Kaya, 1979) çok daha geniflalanlara yay›lm›flt›r. Çöküntüyü s›n›rlayan yap›salbloklar (bat›da “Karaburun” ve do¤uda “Yamanlar”yükseltileri) üzerinde, ba¤›l Alt Miyosen yafll› afl›n›mart›¤› çökeller bulunmaktad›r (Aras vd., 1999;Çakmako¤lu vd., 2013; Dönmez vd., 1993).Karaburun Yar›madas›’ndaki alüviyal ve gölselçökellerin da¤›l›m›ndan anlafl›ld›¤› kadar›yla, k›y›Ege bölgesindeki büyük Erken Miyosen gölü içindeyükselen Boz Da¤› (fiekil 1), günümüzdekiKaraburun Yar›madas›’na benzer konumdayd›.Olas›l›kla Erken Miyosen sonlar›nda, Karaburun veYamanlar yükseltilerinin yeniden biçimlenmesiyleErken Miyosen havzas› içinde belirlenen FoçaÇöküntüsü, Orta Miyosen gölsel çökeliminin geliflti¤ibir havzaya dönüflmüfltür. Baflka bir anlat›mla ErkenMiyosen gölsel çökelimi, Foça Çöküntüsü’nünoluflumuyla iliflkili bir uyumsuzlu¤u izleyerek OrtaMiyosen boyunca devam etmifltir.

4. Sonuçlar

Karaburun Yar›madas› kuzey k›y› kesiminde dahaönce çal›fl›lmayan karasal Alt-Orta Miyosen çökelleriile Alt Miyosen volkanitleri ilk kez ay›rtlanm›fl;genellefltirilmifl stratigrafi düzeni içinde grup,formasyon, üye düzeyinde s›n›fland›r›laraklitofasiyes özellikleri tan›mlanan ve ortamsal

özelliklerine de¤inilen kaya birimlerinin bölgeselkorelasyonu denenmifltir.

Karaburun grubu kapsam›nda iki formasyonaayr›lan Erken-Orta Miyosen tortullaflmas›n›n alüvyonyelpazesi çökelleriyle bafllad›¤› ve egemen olarakgölsel ortamda geliflti¤i belirlenmifltir. ErkenMiyosen gölünün k›y› kesiminde çökelmifl algal-biyostromal Yeniliman kireçtafl› ile devam›n›oluflturan Aktepe üyesinin mikritik kireçtafl› egemenk›y›yüzü istifi aras›na, Karaburun volkanizmas›n›nküçük hacimli ilk ürünlerinin yerleflti¤i saptanm›fl;Aktepe üyesindeki diyatomitler ile çörtleri oluflturansilisin bu volkanizmadan kaynakland›¤›yorumlanm›flt›r. Aktepe üyesi ile üste gelenKaraba¤lar› üyesinin k›y› yüzü istifleri aras›ndakiuyumsuzlu¤a karfl›n gölsel tortullaflman›n kesintiyeu¤ramad›¤› ve en az›ndan erken Orta Miyosenboyunca devam etti¤i önerilmifltir.

Haseki formasyonunun çökelimi s›ras›nda geliflenKaraburun volkanizmas›n›n iki evrede etkinleflti¤i,her evrenin altta piroklastik ve üstte lavfasiyeslerinden olufltu¤u belirlenmifl; KaraburunYar›madas›’ndaki Neojen volkanizmas›n›nbafllang›c›n› yans›tan ilk evrenin 18.2±1.0 my yafl›ndaoldu¤u K/Ar yöntemiyle saptanm›flt›r. Lav ç›k›fllar›n›önceleyen ve volkanizman›n su alt›nda bafllad›¤›n›yans›tan temel türbülans› fasiyesindeki hidrovolkanikpiroklastikler ilk kez tan›mlanarak harita birimiolarak ay›rtlanm›flt›r. Önceki çal›flmalar›n ilgi alan›d›fl›nda kalan lavlar›n petrografik ve jeokimyasalde¤erlendirmeleri yap›lm›flt›r. Olivin-firik dokululavlar toplam alkali-silis içeriklerine göre andezitolarak adlanm›fl ve yüksek potasyumlu kalkalkalenseri içinde yer ald›klar› gösterilmifltir.

Katk› belirtme

‹nceleme alan›n›n jeolojisi, MTA GenelMüdürlü¤ü Jeoloji Etütleri Dairesi Baflkanl›¤›koordinasyonlu¤unda yürütülen 1:500.000 ölçekli‹zmir Paftas›’n›n haz›rlanmas› sürecinde büyükölçüde tamamlanm›fl ve “Çeflme, Urla, Cumaovas›,Kemalpafla-Torbal› Çöküntülerindeki Neojen veKuvaterner Havzalar›n›n Stratigrafisi vePaleoco¤rafik Evrimi Projesi” kapsam›nda yenidengözden geçirilmifltir. Yrd. Doç. Dr. ‹smail Ifl›ntek’eve Jeo. Yük. Müh. Ferliz Menlikli’ye katk›lar›ndandolay› teflekkür ederim.

Gelifl Tarihi: 25.06.2013

Kabul Tarihi: 05.11.2013

Yay›nlanma Tarihi: Haziran 2014

MTA Dergisi (2014) 148: 43-60

De¤inilen Belgeler

Aras, A., Göktafl, F., Demirhan, M., Demirhan, H., ‹çöz, S.1999. Karaburun kilinin stratigrafisi, mineralojisive piflme özellikleri. 1. Bat› Anadolu HammaddeKaynaklar› Sempozyumu (BAKSEM’99), 8-14Mart 1999, ‹zmir, 238-247.

Besenecker, H. 1973. Neogen und Qartär der Insel Chios(Ägäis): PhD Thesis. Freien Universität Berlin,195 s.

Bonis, L. De, Koufos, G.D., fien, fi., 1998. Ruminants(BovidaeandTragulidae) from the Middle Miocene(MN5) of the Island of Chios, Aegean Sea(Greece). Neues Jahrbuch für Geologie undPaläontologie - Abhandlungen 210, 339-420.

Borsi, J., Ferrara, G., Innocenti, F., Mazzuoli, R., 1972.Geochronology and petrology of recent volcanicsin the eastern Aegean Sea (West AnatoliaandLesbos Island). Bulletin of Volcanology 36,473–496.

Bru›jn H. de, Mayda, S., Hoek Ostende L. van den, Kaya,T., Saraç, G., 2006. Small mammals from the EarlyMiocene of Sabuncubeli (Manisa, SW AnatoliaTurkey). Beiträge Paläontologie 30, 57-87.

Çakmako¤lu, B., 2008. Karaburun Yar›madas›’n›n kuzeykesimindeki killerin stratigrafisi, sedimentolojisive ekonomik kullan›m olanaklar›n›n araflt›r›lmas›.Yüksek Lisans Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi FenBilimleri Enstitüsü, Jeoloji Mühendisli¤i Bölümü,Ekonomik Jeoloji Anabilim Dal›, 49 s. ‹zmir.

Çakmako¤lu, A., Bilgin, Z. R., 2006. KaraburunYar›madas›’n›n Neojen öncesi stratigrafisi. MadenTetkik ve Arama Dergisi 132, 33-62.

Çakmako¤lu, B., Göktafl, F., Demirhan, M., Helvac›, C.,2013. Karaburun Yar›madas›’n›n kuzeykesimindeki killerin stratigrafisi, sedimantolojisive ekonomik kullan›m olanaklar›n›n araflt›r›lmas›.Türkiye Jeoloji Bülteni 56/1, 39-58.

Dönmez, M.,Türkecan, A., Akçay, A.E., Hakyemez, Y.,Sevin, D., 1993. ‹zmir ve kuzeyinin jeolojisi,Tersiyer volkanizmas›n›n petrografik ve kimyasalözellikleri. Maden Tetkik ve Arama GenelMüdürlü¤ü Rapor No: 10181, 123 s. Ankara(yay›mlanmam›fl).

Dunham, R.J., 1962. Classification of carbonate rocksaccording to depositional texture. Ham W.E. (Ed.).Classification of Carbonate Rocks. AmericanAssociation Petroleum Geologist-Memoirs 1, 108-121.

Helvac›, C., Ersoy, Y., Sözbilir, H., Erkül, F., Sümer, Ö.,Uzel, B., 2009. Geochemistry and 40Ar/39Argeochronology of Miocene volcanic rocks fromthe Karaburun Peninsula: Implications foramphibole-bearing lithospheric mantle source,Western Anatolia. Journal of Volcanology andGeothermal Research185, 181-202.

Göktafl, F., 2010. Çeflme Yar›madas›’ndaki Neojentortullaflmas› ve volkanizmas›n›n jeolojik etüdü.

Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlü¤ü RaporNo: 11389, 64 s. Ankara (yay›mlanmam›fl).

Göktafl, F., 2011. Urla (‹zmir) çöküntüsündeki Neojentortullaflmas› ve volkanizmas›n›n jeolojik etüdü.Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlü¤ü RaporNo: 11568, 112 s. Ankara (yay›mlanmam›fl).

Göktafl, F., 2014. Karaburun (‹zmir) çevresinin Neojenstratigrafisi ve paleoco¤rafik evrimi. Maden Tetkikve Arama Dergisi (incelemede).

Irvine, N.,Baragar, W.R.A.,1971. A guide to chemicalclassification of the common volcanic rocks.Canadian Journal of Earth Sciences 8, 523–548.

Innocenti, F.,Mazzuoli, R. 1972.Petrology of ‹zmir-Karaburun volcanicarea. Bulletin of Volcanology36, 83-104.

Kalafatç›o¤lu, A. 1961. Karaburun Yar›madas›’n›njeolojisi. Maden Tetkik ve Arama Dergisi 56, 53-62.

Kaya, O., 1979. Orta Do¤u Ege çöküntüsünün (Neojen)stratigrafisi ve tektoni¤i. Türkiye Jeoloji KurumuBülteni 22/1, 35-58.

Koufos, G.D., 2006. The Neogene mammal localities ofGreece: Faunas, chronology and biostratigraphy.Hellenic Journal of Geosciences 41, 183-214.

Le Bas, M. J., Le Maitre, R. W., Streckeisen, A., Zanettin,B., 1986. A chemical classification of volcanicrocks based on total alkali-silica diagram. Journalof Petrology 27, 745-750.

Le Maitre, R.W. (Ed), Streckeisen, A., Zanettin, B., Le Bas,M. J., Bonin, B., Bateman, P., Bellieni, G., Dudek,A., Efremova, S., Keller, J., Lameyre, J., Sabine, P.A., Schmid, R., Sørensen, H., Woolley, A.R. 2002.Igneous Rocks: A Classification and Glossary ofTerms. Recommendations of the InternationalUnion of Geological Sciences Subcommission onthe Systematics of Igneous Rocks. CambridgeUniversity Press. 236 p.

Logan. B.W., Rezak, R., Ginsburg, R.N. 1964.Classification and environmental significance ofalgal stromatolites. Journal of Geology 72, 68-83.

Rickwood, P.C., 1989. Boundary lines within petrologicdiagrams which use oxides of major and minorelements. Lithos 22, 247-263.

Saraç, G., 2003. Türkiye omurgal› fosil yataklar›. MadenTetkik ve Arama Genel Müdürlü¤ü Rapor No:10609, 218 s. Ankara (yay›mlanmam›fl).

Steininger, F.F., 1999. Chronostratigraphy, Geochronologyand Biochronology of the Miocene “EuropeanLand Mammal Mega-Zones (ELMMZ) and theMiocene “Mammal-Zones (MN-Zones)”.Rössner,E.G. and Heissig, K. (Eds.). The Miocene LandMammals of Europe. Verlag Dr. FriedrichPfeil.München,9-24.

Türkecan, A., Ercan, T., Sevin, D., 1998. KaraburunYar›madas›’n›n Neojen volkanizmas›. MadenTetkik ve Arama Genel Müdürlü¤ü Rapor No:10185, 35 s. Ankara (yay›mlanmam›fl).


60

Documents

MADEN TETK‹K VE ARAMA DERG‹S‹ 2014 148 ISSN : 1304 - … · 43 MTA Dergisi (2014) 148: 43-60 Maden Tetkik ve Arama Dergisi MADEN TETK‹K VE ARAMA DERG‹S‹ ‹Ç‹NDEK‹LER