LXII 4/2010 ISSN-1312-2746 ÂÎÅÍÍÀ ÌÅÄÈÖÈÍÀ

LXII 4/2010

ÂÎÅÍÍÀ ÌÅÄÈÖÈÍÀÎÔÈÖÈÀËÍÎ ÈÇÄÀÍÈÅ ÍÀ ÂÎÅÍÍÎÌÅÄÈÖÈÍÑÊÀ ÀÊÀÄÅÌÈß

ÁÚËÃÀÐÑÊÎ ÍÀÓ×ÍÎ ÄÐÓÆÅÑÒÂÎ ÏÎ ÂÎÅÍÍÀ ÌÅÄÈÖÈÍÀ

MILITARY MEDICINEOFFICIAL EDITION OF THE MILITARY MEDICAL ACADEMY

BULGARIAN SCIENTIFIC SOCIETY OF MILITARY MEDICINE

ISSN-1312-2746

Ñîôèÿ 1606, ÂÌÀ

áóë. „Ñâ. Ãåîðãè Ñîôèéñêè“ ¹ 3

Òåë.: 92 25-847

Sofia 1606, ÌÌÀ

3 „Georgi Sofijsky“ Str.

Tel.: 92 25-847

ÐÅÄÀÊÖÈÎÍÍÀ ÊÎËÅÃÈß

ÂÎÅÍÍÀÌÅÄÈÖÈÍÀ

ÏÚÐÂÎÏÐÈÅÌÍÈÊ ÍÀ ÑÏÈÑÀÍÈÅ “ÌÅÄÈÖÈÍÑÊÀ ÑÁÈÐÊÀ” - ÏÚÐÂÎÒÎ ÍÀÓ×ÍÎ ÂÎÅÍÍÎÌÅÄÈÖÈÍÑÊÎ ÑÏÈÑÀÍÈÅ,

ÈÇÄÀÂÀÍÎ ÏÐÅÇ 1883 ÃÎÄÈÍÀ.

Ïðîô. Ñòîÿí Òîíåâ

(ãëàâåí ðåäàêòîð)

Äîö. Êðóì Êàöàðîâ

(çàìåñòíèê ãëàâåí ðåäàêòîð)

Ïðîô. Êàìåí Êàíåâ

(íàó÷åí ñåêðåòàð)

Äîö. Åâãåíè Áåëîêîíñêè

Ïðîô. Àñåí Ïåòêîâ

Äîö. Êîíñòàíòèí Ðàìøåâ

Äîö. Ìèðîñëàâà Êàäóðèíà

Äîö. Íèêîëàé Ïåòðîâ

Äîö. Ñâåòîñëàâ Íèêîëîâ

Ïðîô. Áîðèìèð Âàñèëåâ

Äîö. Àíäðåé Èâàíîâ

Äîö. Þëèàí Ðàéíîâ

Äîö. Èëèÿ Ñàëòèðîâ

Ñò.í.ñ. ² ñò. Åí÷î Ñàâîâ

Äîö. Âàëåíòèí Èâàíîâ

Äîö. Ëþáîìèð Ìèòåâ

Ä-ð Þëèÿí Äî÷åâ

Ä-ð Ìèë÷î Ïåð÷èíñêè

ßíà Àðàáàäæèåâà

2 õäõå

LXII áðîé 4/2010

ÎÒÃÎÂÎÐÍÎÑÒ ÇÀ ÄÎÑÒÎÂÅÐÍÎÑÒÒÀ È ÑÚÄÚÐÆÀÍÈÅÒÎ ÍÀ ÏÓÁËÈÊÓÂÀÍÈÒÅ ÌÀÒÅÐÈÀËÈ ÍÎÑÈ ÀÂÒÎÐÚÒ.

ÌÀÒÅÐÈÀËÈÒÅ ÌÎÃÀÒ ÄÀ ÑÅ ÏÎËÇÂÀÒ ÏÐÈ ÓÑËÎÂÈÅ, ×Å Å ÖÈÒÈÐÀÍ ÈÇÒÎ×ÍÈÊÚÒ.

ÑÚÄÚÐÆÀÍÈÅ

ÎÁÇÎÐÈ

ÏÑÈÕÎÃÅÐÈÀÒÐÈß – ÏÑÈÕÎÎÐÃÀÍÈ×ÍÈ ÑÈÍÄÐÎÌÈ,ÑÂÚÐÇÀÍÈ Ñ ÊÚÑÍÀÒÀ È ÑÒÀÐ×ÅÑÊÀ ÂÚÇÐÀÑÒ

3 ......................................................................................... Ê. Ãåíîâ

ÐÎËß ÍÀ ÒÅÌÏÅÐÀÌÅÍÒÎÂÈÒÅ ×ÅÐÒÈ Â ÎÔÎÐÌßÍÅÒÎÍÀ ÄÅËÈÍÊÂÅÍÒÍÈÒÅ ÏÎÂÅÄÅÍ×ÅÑÊÈ ÐÅÀÊÖÈÈ

7 .............. Õð. Ìàðòèíîâà, Â. Ìèëàíîâà, Ê. Ñòîéíîâ, Ò. Äîí÷åâ

ÀÊÒÓÀËÍÈ ÄÈÀÃÍÎÑÒÈ×ÍÎ-ËÅ×ÅÁÍÈ ÏÐÎÁËÅÌÈ

ÓËÒÐÀÇÂÓÊÎÂÎ ÁÀÇÈÐÀÍÀ ÍÅÂÐÎÍÀÂÈÃÀÖÈß ÂÕÈÐÓÐÃÈßÒÀ ÍÀ ÃÐÚÁÍÀ×ÍÎ-ÌÎÇÚ×ÍÈÒÅ ÒÓÌÎÐÈ

13 ............................................. Ò. Øàìîâ, Ò. Åôòèìîâ, À. Ïåòêîâ

ÍÎÂÈ ÌÅÒÎÄÈ ÇÀ ÄÈÀÃÍÎÑÒÈÊÀ ÍÀ ÏÀÖÈÅÍÒÈ ÑÌÀÊÓËÍÀ ÄÅÃÅÍÅÐÀÖÈß, ÑÂÚÐÇÀÍÀ Ñ ÂÚÇÐÀÑÒÒÀ È Ñ

ÄÈÀÁÅÒÅÍ ÌÀÊÓËÅÍ ÅÄÅÌ19 .......................................................... Õð. Âèäèíîâà, Ë. Âîéíîâ

ÏÎÄÕÎÄ ÊÚÌ ÈÍÑÓËÈÍÎËÅ×ÅÍÈÅÒÎ ÏÐÈ ÇÀÕÀÐÅÍÄÈÀÁÅÒ ÒÈÏ 2

24 ......................................................... Å. Êîæóõàðîâà, Â. Èâàíîâ

ÂÚÇÐÀÑÒ È ÈÍÄÅÊÑ ÍÀ ÒÅËÅÑÍÀ ÌÀÑÀ ÍÀ ÆÅÍÀÒÀ-ÊÀÄÐÎÂÈ ÂÎÉÍÈÊ Â ÁÚËÃÀÐÑÊÀÒÀ ÀÐÌÈß

À. Íà÷åâà, Í. Ìèòåâà, Ñò. Êîâà÷åâ,27 .............................................................. Â. Ìàðêîâ, Í. Âàñèëåâ

ÁÀÐÎÒÐÀÂÌÀ ÍÀ ÓÕÎÒÎ ÏÐÈ ÂÎÅÍÍÈ ÏÀÐÀØÓÒÈÑÒÈ ÈÂÎÄÎËÀÇÈ

32 ...................................... Ì. Ñïàõèåâà, Ë. Àëåêñèåâ, À. Ïåòêîâ

ÑËÓ×ÀÈ ÎÒ ÏÐÀÊÒÈÊÀÒÀ

ÀÒÈÏÈ×ÍÎ ÊËÈÍÈ×ÍÎ ÏÐÎÒÈ×ÀÍÅ ÏÐÈ ÏÀÖÈÅÍÒ ÑÒÐÎÌÁÎÇÀ ÍÀ ÌÎÇÚ×ÍÈÒÅ ÑÈÍÓÑÈ

37 ........................................................ Ê. Ãåíîâ, Õð. Ëåñèäðåíñêè

ÎÐÃÀÍÈÇÀÖÈÎÍÍÈ ÂÚÏÐÎÑÈ

ÁÈÎËÎÃÈ×ÍÎ ÎÐÚÆÈÅ – ÏÐÎÔÈËÀÊÒÈÊÀ È ÁÎÐÁÀ ÑÏÀÍÈÊÀÒÀ

42 ............................................................ Èë. Ìàðèíîâ, Ê. Ïëî÷åâ

ÁÎÐÁÀÒÀ ÑÚÑ ÑÒÐÅÑÀ È ÒÐÅÂÎÆÍÈÒÅ ÐÀÇÑÒÐÎÉÑÒÂÀ –ÎÑÍÎÂÅÍ ÅËÅÌÅÍÒ ÎÒ ÌÅÄÈÖÈÍÑÊÎÒÎ ÎÑÈÃÓÐßÂÀÍÅ

ÏÐÈ ÇÅÌÅÒÐÅÑÅÍÈß46 .................................. Ä. Äèëêîâ, Ð. Êîñòàäèíîâ, À. Äèìèòðîâ

ÍÎÐÌÀÒÈÂÍÀ ÎÑÈÃÓÐÅÍÎÑÒ ÍÀ ÐÅÀÊÖÈßÒÀ ÏÐÈ ÊÐÈÇÈ50 ........................................................................... Ë. Âåñåëèíîâà

IN MEMORIAM

ÈÇÈÑÊÂÀÍÈß ÊÚÌ ÀÂÒÎÐÈÒÅ

SUMMARY

REVIEWS

PSYCHOGERIATRICS – MENTAL DISORDERS ASSOCIATEDWITH OLD AGEK. Genov .................................................................................... 3

THE ROLE OF TEMPERAMENT TRAITS IN THE FORMATIONOF DELINQUENT BEHAVIOR REACTIONSHr. Martinova, V. Milanova, K. Stoynov, T. Donchev .............. 7

TOPICAL PROBLEMS OF TREATMENT AND DIAGNOSTIC

ULTRASOUND BASED NEURONAVIGATION IN SPINAL CORDTUMOR SURGERYT. Shamov, T. Eftimov, A. Petkov ............................................ 13

NEW DIAGNOSTIC METHODS FOR PATIENTS WITH AGERELATED MACULAR DEGENERATION AND DIABETICMACULAR EDEMACr. Vidinova, L. Voinov ............................................................ 19

APPROACH TO INSULIN THERAPY IN TYPE 2 DIABETESMELLITUSE. Kojouharova, V. Ivanov ....................................................... 24

AGE AND BODY MASS INDEX OF BULGARIAN FEMALESOLDIERSÀ. Nacheva, N. Miteva, St. Êîvachev,V. Markov, N. Vassilev .............................................................. 27

EAR BAROTRAUMA AMONG MILITARY PARATROOPERSAND DIVERSM. Spahieva, L. Aleksiev, A. Petkov ....................................... 32

CASES REPORTS

ATYPICAL CLINICAL PICTURE OBSERVED IN PATIENT WITHTROMBOSIS OF THE CEREBRAL SINUSESK. Genov, Hr. Lessidrensky ..................................................... 37

MATTERS OF ORGANIZATION

BIOLOGICAL WEAPON – PANIC PROPHILAXY AND MAN-AGEMENTIl. Marinov, K. Plochev ............................................................. 42

STRESS MANAGEMENT AS A BASIC ELEMENTOF EARTHQUAKE MEDICALSUPPORTD. Dilkov, R. Kostadinov, A. Dimitrov ..................................... 46

CRISIS MANAGEMENT NORMATIVE ASSURANCEL. Vesselinova ........................................................................... 50

IN MEMORIAM

INSTRUCTION TO AUTHORS

3õäõå

ÎÁÇÎÐÈ

ÏÑÈÕÎÃÅÐÈÀÒÐÈß – ÏÑÈÕÎÎÐÃÀÍÈ×ÍÈ ÑÈÍÄÐÎÌÈ, ÑÂÚÐÇÀÍÈ Ñ ÊÚÑÍÀÒÀ È

ÑÒÀÐ×ÅÑÊÀ ÂÚÇÐÀÑÒ

Ê. Ãåíîâ

PSYCHOGERIATRICS – MENTAL DISORDERS ASSOCIATED WITH OLD AGE

K. Genov

Íåâðîëîãè÷íà êëèíèêà – Âîåííîìåäèöèíñêà àêàäåìèÿ, Ñîôèÿ

Clinic of Neurology – Military Medical Academy, Sofia

ÐÅÇÞÌÅ

Ïñèõîãåðèàòðèÿòà å åäèí îò îñíîâíèòå ðàçäåëè

íà îáùàòà è ñîöèàëíàòà ïñèõèàòðèÿ. Ïðåç âñè÷êèòå

âúçðàñòîâè ïåðèîäè ïñèõîïàòîëîãè÷íèòå ïðîìåíè

èçðàñòâàò âúç îñíîâà íà íîðìàëïñèõîëîãè÷íèòå

îñîáåíîñòè. Íàáëþäàâà ñå íåïðåêúñíàòî ðåäóâàíå

íà ïåðèîäè íà íîðìà è ïàòîëîãèÿ. Ïñèõè÷íàòà

äåéíîñò íà âúçðàñòíèòå ïîñòåïåííî è íåóñåòíî ñå

ïðåóñòðîéâà è âèäîèçìåíÿ çíà÷èòåëíî. Òÿ ñå

îòëè÷àâà ñ îáùà çàáàâåíîñò íà ïñèõè÷íèòå,

íåðâíèòå, âåãåòàòèâíèòå è ñîìàòè÷íèòå ïðîöåñè.

Âñåîáùà áàâíîñò è ìóäíîñò îòêðèâàìå â ìèñëåíåòî

è îùå ïî-ïîä÷åðòàíî â ïñèõîìîòîðèêàòà, â ò.÷.

ïîõîäêàòà è äâèæåíèÿòà. Ïðèñúùà èì å îùå

ðèãèäíîñò, ò.å. ëèïñà íà ãúâêàâîñò è ïëàñòè÷íîñò.

Ñ íàñòîÿùàòà ñòàòèÿ ñå ïðåäñòàâÿò ðàçëè÷íèòå

ïñèõè÷íè ðàçñòðîéñòâà â êúñíàòà è ñòàð÷åñêàòà

âúçðàñò.

Êëþ÷îâè äóìè: ÏÑÈÕÎÃÅÐÈÀÒÐÈß, ÏÐÎÌßÍÀ

ÍÀ ËÈ×ÍÎÑÒÒÀ, ÄÅÌÅÍÖÈÈ

SUMMARY

Psychogeriatrics is a branch of Social and Gen-

eral Psychiatry. Psychopathological changes in all ages

depend on normal psychological characteristics. Peri-

ods of normal and pathological state are interchanging

regularly. Psychological activity in elderly patients ad-

just gradually and modify in different range. The gen-

eral detention of psychological, neurological, vegetolo-

gical and somatic processes is typical. Detention and

inertia in thinking is observed but the changes in

psychomotoric sphere are more demonstrative (includ-

ing gait and movement). Rigidity is inherent - lack of

resiliense and plasticity.

Different mental disorders in elderly patients are

object of this publication.

Keywords: PSYCHOGERIATRICS, PERSONALITY

DISORDERS, DEMENTIA

Ïñèõîãåðèàòðèÿòà (ãåðîíòîïñèõèàòðèÿòà) å åäèí

îò îñíîâíèòå ðàçäåëè íà îáùàòà è ñîöèàëíàòà

ïñèõèàòðèÿ. Îáõâàùà òåîðåòè÷íèòå è ïðàêòè÷åñêèòå

ïðîáëåìè íà ïñèõè÷íèòå ðàçñòðîéñòâà â êúñíàòà è

ñòàð÷åñêàòà âúçðàñò. Íåéíîòî îòíîñèòåëíî çíà÷å-

íèå íàðàñòâà óñïîðåäíî ñ ïîâèøàâàíå íà ñðåäíàòà

ïðîäúëæèòåëíîñò íà æèâîòà, êîåòî âîäè äî

óâåëè÷àâàíå íà äåëà âúçðàñòíè õîðà ñðåä íàñåëå-

íèåòî [1, 5].

Ñëåä äåòñêàòà (0-14 ã.), þíîøåñêàòà (15-24 ã.) è

ìëàäàòà âúçðàñò (25-44 ã.) èäâà çðÿëàòà âúçðàñò (45-

59 ã.), ñëåäâàíà îò ïåðèîä íà çàñòàðÿâàíå (60-74 ã.)

è ñòàðîñò (75-89 ã.), à äîæèâåëèòå 90 è ïîâå÷å ãîäèíè

îáðàçóâàò ãðóïàòà íà ñòîëåòíèöèòå, íàðè÷àíè îùå

ìàêðîáèîòè [17, 25].

Íà âñåêè âúçðàñòîâ ïåðèîä ñà ïðèñúùè îòíîñè-

òåëíè è äèíàìè÷íî èçìåíÿùè ñå ÷åðòè íà ëè÷íîñòî-

âàòà, ïñèõè÷íàòà è ñîìàòè÷íàòà ðåàêòèâíîñò. Ïðåç

âñè÷êè âúçðàñòîâè ïåðèîäè ïñèõîïàòîëîãè÷íèòå

ïðîìåíè èçðàñòâàò âúç îñíîâà íà íîðìàëïñèõîëî-

ãè÷íèòå îñîáåíîñòè. Íàáëþäàâà ñå íåïðåêúñíàòî

ðåäóâàíå íà ïåðèîäè íà íîðìà è ïàòîëîãèÿ. Ïðè

òÿõ å ìíîãî òðóäíî èëè ïî÷òè íåâúçìîæíî äà ñå

4 õäõå


ðåøè äàëè ïàòîëîãè÷íîòî ïðåäñòàâëÿâà ñàìî

êîëè÷åñòâåíè, ôèçèîëîãè÷íè ïðîìåíè, èëè ïúê å

èçðàç íà íîâî êà÷åñòâî [2, 12, 23].

Â êúñíàòà âúçðàñò, ìàêàð óñëîâíî è ñõåìàòè÷íî,

ìîãàò äà ñå îáîñîáÿò òðè îñíîâíè ãðóïè ðàçñòðîé-

ñòâà:

1. ñèíäðîìè íà ïàìåòîâè íàðóøåíèÿ èëè

äèñìíåñòè÷íè ñèíäðîìè (äèñìíåçèè).

2. ñèíäðîìè íà ïñèõîòè÷íà îáúðêàíîñò.

3. ñèíäðîìè íà êúñíèòå äåìåíöèè.

Ïñèõè÷íàòà äåéíîñò íà âúçðàñòíèòå ïîñòåïåííî

è íåóñåòíî ñå ïðåóñòðîéâà è çíà÷èòåëíî âèäîèç-

ìåíÿ. Òÿ ñå îòëè÷àâà ñ îáùà çàáàâåíîñò íà

ïñèõè÷íèòå, íåðâíèòå, âåãåòàòèâíèòå è ñîìàòè÷íèòå

ïðîöåñè. Âñåîáùà áàâíîñò è ìóäíîñò îòêðèâàìå â

ìèñëåíåòî è îùå ïî-ïîä÷åðòàíî â ïñõîìîòîðèêàòà,

â ò.÷. ïîõîäêàòà è äâèæåíèÿòà [6, 8, 13]. Ïðèñúùà

èì å îùå ðèãèäíîñò, ò.å. ëèïñà íà ãúâêàâîñò è

ïëàñòè÷íîñò. Íàáëþäàâàìå çàòðóäíåíà ïðåâêëþ÷-

âàåìîñò, çàáàâåíî ïðåðàáîòâàíå íà ñòåðåîòèïèòå,

â ò.÷. îñîáåíî òðóäíî èçðàáîòâàíå íà íîâè æèòåéñêè

è ïðîôåñèîíàëíè íàâèöè, ëåê ïðåâåñ íà èíòåëåê-

òóàëíèòå íàä åìîöèîíàëíèòå ïðîöåñè, ïîñòåïåííî

ñíèæåíèå è ñòåñíÿâàíå íà ðàìêèòå íà óìñòâåíàòà

è ôèçè÷åñêàòà ðàáîòîñïîñîáíîñò. Òîâà ñå äúëæè

íà ïúðâî ìÿñòî íà îòñëàáâàíå íà ïàìåòòà è îñîáåíî

íà ôèêñàöèîííàòà ïàìåò. Ñòðàäàò ñúùî òàêà

âíèìàíèåòî, âúçïðèÿòíî-ïðåäñòàâíàòà äåéíîñò è

èíòåëåêòà [3, 9]. Çíà÷èòåëíî îòñëàáâà çðåíèåòî è

ñëóõà, ñòèãàùè â ðåäêè ñëó÷àè äî ñëåïîòà è ãëóõîòà.

Âúçðàñòíèòå ïðîÿâÿâàò âñå ïî-ãîëÿìà çàãðèæåíîñò

êúì ñîáñòâåíîòî ñè çäðàâå è ìàòåðèàëíî áëàãî-

ïîëó÷èå. Ìèñëèòå è ñïîìåíèòå èì âñå ïî-÷åñòî ñå

íàñî÷âàò êúì „äîáðîòî, ñòàðî âðåìå”. Íàëèöå å

ïðàâåíå íà ðàâíîñìåòêà íà ïîñòèãíàòîòî è çíà÷è-

òåëíà êîíñåðâàòèâíîñò â ìèñëèòå è èäåèòå [4, 7].

Ïðîòè÷àíåòî íà ìèñëîâíèÿ ïðîöåñ ïî âå÷å ñúçäàäå-

íè è óòúïêàíè øàáëîíè îïðåäåëÿ óïîðèòîòî

ïðèäúðæàíå êúì ñòàðèòå çíàíèÿ è ìèñëîâíè ñõåìè,

íàäöåíÿâàíå è èäåàëèçèðàíå íà ñòàðèòå ïîðÿäêè è

íà ñîáñòâåíèòå ïñèõè÷íè è òåëåñíè âúçìîæíîñòè

ïî âðåìå íà ìëàäîñòòà. Âñè÷êè òåçè è äðóãè

ïñèõè÷íè îñîáåíîñòè èçãðàæäàò êàðòèíàòà íà ò. íàð.

âúçðàñòîâà ïðîìÿíà íà ëè÷íîñòòà. Òÿ ñå õàðàêòåðè-

çèðà îùå ñ èçîñòðÿíå è àêöåíòèðàíå íà íÿêîè âå÷å

èçðàçåíè èëè åäâà íàáåëÿçàíè ÷åðòè íà õàðàêòåðà

íà ëè÷íîñòòà [22, 30, 32]. Óñòàíîâÿâà ñå, ÷å

ïñèõîïàòíàòà ñòðóêòóðà ìîæå äà ñå çàäúëáî÷è

çíà÷èòåëíî, íî íå ïî-ìàëêî ñà è ñëó÷àèòå, ïðè êîèòî

ñå íàáëþäàâà èçãëàæäàíå èëè äîðè íèâåëèðàíå íà

ïðåäèøíàòà ïñèõîëîãèÿ èëè ïñèõîïàòîïîäîáíî

ñúñòîÿíèå [29].

Âúçðàñòîâàòà ïñèõèêà ñå îôîðìÿ â ðåçóëòàò íà

ñúîòâåòíè ôèçèîëîãè÷íè è àíàòîìè÷íè ïðîìåíè âúâ

âñè÷êè îðãàíè è ñèñòåìè, â ò. ÷. è âèäèìè àòðîôè÷íè

ïðîìåíè â òÿõ. Íàìàëÿâà îáåìúò è ìàñàòà íà

âúòðåøíèòå îðãàíè, íà êîñòíàòà ñèñòåìà è íà

öÿëàòà ìóñêóëàòóðà, à çàåäíî ñ òîâà è íà ôèçè÷åñ-

êàòà ñèëà. Îòêðèâà ñå îáùî íàìàëåíèå íà îáåìà è

ìàñàòà íà ãëàâíèÿ ìîçúê. Âúçðàñòîâèòå ïðîìåíè â

ïñèõè÷íèòå ïðîöåñè è â öåëèÿ îðãàíèçúì íàìèðàò

ïðÿêî îòðàæåíèå âúâ âúçíèêâàíåòî, äèíàìèêàòà è

çàâúðøåêà íà ïñèõè÷íèòå ðàçñòðîéñòâà [28, 31].

Íàëèöå å âúçðàñòîâà ïàòîìîðôîçà íà ïñèõîïàòîëî-

ãèÿòà.

Âúçðàñòîâèòå èçìåíåíèÿ â ïñèõèêàòà âîäÿò äî

îïðåäåëåíè ðåàêöèè íà ëè÷íîñòòà ñïðÿìî òÿõ.

Îñâåí ñúæàëåíèå è îïëàêâàíèÿ, îòñëàáâàíå íà

ïàìåòòà è çàãðèæåíîñò êúì òåëåñíîòî çäðàâå, ìîãàò

äà âúçíèêíàò è ñèëíî èçðàçåíè íåâðîòè÷íè ðåàêöèè.

Íàé-÷åñòî òå èìàò õèïîõîíäðè÷åí îáëèê ñ ïîñòîÿí-

íî ñàìîíàáëþäåíèå, ñúìíåíèÿ çà çàïëàøâàùè èëè

âå÷å âúçíèêíàëè çàáîëÿâàíèÿ ïðè äèñòèìåí ôîí

íà íàñòðîåíèåòî [16, 18, 20]. Âúçìîæíî å è

ðàçãðúùàíåòî íà õèïîäåïðåñèâíè èçæèâÿâàíèÿ.

Óñïîðåäíî ñ òîâà ñå îò÷èòà íåñèãóðíîñò, áåçïîìîù-

íîñò, à ïîíÿêîãà ïàñèâíîñò, èçîëàöèÿ è åãîèçúì. Ïî-

êðàòêîòðàéíè è áúðçîïðåõîäíè ñà êðèòè÷íèòå

ñúñòîÿíèÿ íà ëè÷íîñòòà. Òå ñà ñðàâíèòåëíî ïî-

÷åñòè, íî çà ðàçëèêà îò ìëàäàòà âúçðàñò èì ëèïñâà

äðàìàòè÷íîñò, ÿðêîñò, ïëàñòè÷íîñò è áîãàòñòâî íà

åìîöèîíàëíèòå è âåãåòàòèâíèòå ðåàêöèè. Ó âúçðàñò-

íèòå ñå ñðåùàò è ðàçëè÷íè íåâðîçè. Ïðè òÿõ, êàêòî

è ïðè öÿëàòà ãðóïà íà íåïñèõîòè÷íèòå ïñèõè÷íè

ðàçñòðîéñòâà, íà ïðåäåí ïëàí èçïúêâàò ïñèõîìîòîð-

íàòà è åìîöèîíàëíàòà ïîòèñíàòîñò ñ äèñôîðèÿ,

êîíôëèêòíîñò, ðàçäðàçíèòåëíîñò, õèïîõîíäðè÷íè

èçæèâÿâàíèÿ, áåçñúíèå, îáðúùàíå íà ñúíÿ è äð.

Êúì íåïñèõîòè÷íèòå ïñèõè÷íè ðàçñòðîéñòâà ñå

îòíàñÿ è ðàçãîëâàíåòî èëè ðàçòîðìîçâàíåòî íà

âëå÷åíèÿòà. Òå ñà íàé-ðàçëè÷íè – îò áóëèìèè äî

ïåäîôèëèÿ. Îáèêíîâåíî òå ñà èçðàç íà ïñèõîîðãà-

íè÷åí ñèíäðîì. Òîé ìîæå äà áúäå íà÷àëåí åòàï íà

íàñòúïâàùà äåìåíöèÿ, íî ïî-÷åñòî îñòàâà êàòî

ñàìîñòîÿòåëåí èíòåëåêòóàëíî-ìíåñòè÷åí äåôèöèò

ñ íåçíà÷èòåëíà ïðîãðåäèåíòíîñò.

ÄÅÌÅÍÖÈÈ

Äåìåíöèÿòà (îãëóïÿâàíåòî) ïðåäñòàâëÿâà

óïàäúê íà èíòåëåêòà, ñëåä êàòî òîé å áèë äîáðå

îôîðìåí èëè ïðàâèëíî ñå å ðàçâèâàë äî çàáîëÿ-

âàíåòî. Òîâà å ïðèäîáèòî ñëàáîóìèå. Âñúùíîñò è

òóê íå ñå êàñàå çà èçîëèðàíà ïðîìÿíà íà óìà, à íà

öÿëîñòíàòà ïñèõè÷íà äåéíîñò. Îãëóïÿâàíåòî ñå

õàðàêòåðèçèðà ñúñ çàòðóäíåíèå èëè íåâúçìîæíîñò

çà ôîðìóëèðàíå íà íîâè çàäà÷è, õèïîòåçè, çà

èçâúðøâàíå íà ñëîæíè ìèñëîâíè îïåðàöèè, ôèí

àíàëèç è ñèíòåç, çà ïðàâåíå íà óìîçàêëþ÷åíèÿ, çà

ïðèäîáèâàíå íà íîâè çíàíèÿ. Èçïîëçâàíåòî íà

íàòðóïàíèÿ îïèò ñå îãðàíè÷àâà, ïðåóñòàíîâÿâà èëè

çàñÿãà [26]. Ïî-äúëãî ñå çàïàçâàò ñòåðåîòèïíèòå

èçðàçíè ñðåäñòâà, äåéñòâèÿ è ïîâåäåí÷åñêè àêòîâå.

Äåìåíöèÿòà ìîæå äà ñå ðàçâèå âúâ âñåêè

âúçðàñòîâ ïåðèîä, íî å íàé-õàðàêòåðíà çà ñòàð÷åñ-

êàòà âúçðàñò. Ïñèõè÷íàòà äåéíîñò ïðîãðåñèâíî ñå

ðàçãðàæäà. Òÿ ñòàâà ïî-áåäíà, ïî-åëåìåíòàðíà.

Èçìåíÿ ñå îáëèêúò íà ïñèõîïàòîëîãè÷íèòå ðàç-

ñòðîéñòâà. Ïñèõîòè÷íàòà ïðîäóêöèÿ, õàðàêòåðèçè-

ðàùà ñå ñ ðàçíîîáðàçíè íàëóäíîñòè è ñåòèâíè

èçìàìè, ñå ðåäóöèðà, íèâåëèðà èëè ïðèäîáèâà ÿâíî

íåëåï è ôàíòàñòè÷åí âèä. Èçáëåäíÿâà è åìîöèîíàë-

íàòà ðåàêòèâíîñò. Â êëèíè÷íàòà ïðàêòèêà âìåñòî

èñòèíñêèòå ÷îâåøêè ÷óâñòâà ïîñòåïåííî âçåìàò

âðúõ âëå÷åíèÿòà. Îñîáåíî äúëáîêî è íà ïúðâî

5õäõå

ÎÁÇÎÐÈ

ìÿñòî ñå íàðóøàâàò ïàìåòîâèòå ôóíêöèè. Íàìàëÿâà

çàïàñúò îò äóìè, ïðåäñòàâè è ïîíÿòèÿ [10].

Îòâëå÷åíîòî ìèñëåíå ñå çàìåñòâà ñ êîíêðåòíî-

îáðàçíî è ñòåðåîòèïíî. Èçïúëíåíèåòî íà åëåìåí-

òàðíèòå óìñòâåíè çàäà÷è ñå çàòðóäíÿâà, îãðàíè÷à-

âà, à â ïî-êúñíèòå åòàïè – è ïðåóñòàíîâÿâà.

Îòíîñèòåëíî ïî-äúëãî ñå çàïàçâàò ïðîôåñèîíàë-

íèòå íàâèöè. Åñòåñòâåíîòî çàñòàðÿâàíå è îãðàíè÷å-

íèåòî íà ïñèõè÷íàòà äåéíîñò íå òðÿáâà äà ñå

ñìåñâàò ñúñ çàáîëÿâàíèÿòà îò äåìåíöèÿ.

Äåìåíöèèòå ñå ñðåùàò îòíîñèòåëíî ÷åñòî è

çàåìàò åäíî îò öåíòðàëíèòå ìåñòà â ïñèõîãåðèàò-

ðèÿòà. Äîïóñêà ñå, ÷å 2.5% äî 5.5% îò öÿëîòî

íàñåëåíèå áîëåäóâà îò îãëóïÿâàíå. Ëåêè äåìåíòíè

ïðîÿâè ñå íàáëþäàâàò â îêîëî 15% îò âñè÷êè ëèöà

íà âúçðàñò íàä 60-65 ãîäèíè. Â îñíîâàòà íà

äåìåíöèèòå ñòîè àòðîôè÷åí äåãåíåðàòèâåí

ìîçú÷åí ïðîöåñ [11]. Òîé çàïî÷âà íåóñåòíî è

çíà÷èòåëíî ïðåäè íàñòúïâàíåòî íà ñòàð÷åñêàòà

âúçðàñò.

Íà÷àëîòî íà çàáîëÿâàíåòî íå âèíàãè ìîæå äà

ñå óñòàíîâè. Îáèêíîâåíî ñå íàáëþäàâà èçîñòðÿíå

íà ïðåäáîëåñòíèòå ÷åðòè íà õàðàêòåðà ñ ïîñòåïåííî

ñòåñíÿâàíå íà êðúãîçîðà è èíòåðåñèòå. Ïî-íàòàòúê

íàðàñòâà åãîöåíòðèçìúò [14, 15]. Îòêðèâà ñå îùå

ðèãèäíîñò, ò.å. ëèïñà íà ïëàñòè÷íîñò è ãúâêàâîñò â

îòíîøåíèÿòà. Ëè÷íîñòòà îãðóáÿâà. Óñòàíîâÿâàò ñå

÷åðòè íà ìðà÷íî íàñòðîåíèå, ïîäîçðèòåëíîñò è

êîíôëèêòíîñò. Çàãóáâàò ñå ôèíèòå ìîðàëíè è

åòè÷íè êà÷åñòâà. Ïîñòåïåííî ñå ñòèãà äî íèâåëèðà-

íå íà èíäèâèäóàëíèòå ÷åðòè, äî ñíèæåíèå íà

êðèòè÷íîñòòà è îñîáåíî ñàìîêðèòè÷íîñòòà, äî

ñêèòíè÷åñòâî, ðàçòîðìîçâàíå íà âëå÷åíèÿòà,

ïîâèøàâàíå íà ïîëîâàòà âúçáóäèìîñò. Â íà÷àëíèòå

åòàïè ìîæå äà ñå ãîâîðè çà ñåíèëíà ïñèõîïàòèçàöèÿ

íà ëè÷íîñòòà. Ïðèñúùèòå ïðåäáîëåñòíè õàðàêòåðî-

âè îñîáåíîñòè äúëáîêî ñå èçìåíÿò. Òàêà àêóðàò-

íîñòòà ñå ïðåîáðàçÿâà â ïåäàíòè÷íîñò, à ïåñòåëè-

âîñòòà – â ïàòîëîãè÷íî ñêúïåðíè÷åñòâî. Ïîÿâÿâàò

ñå íîâè ÷åðòè. Ïîñòåïåííî ñ ðàçâèòèåòî íà áîëåñòòà

íàñòúïâà ðàçãðàæäàíå íà ÿäðîòî íà ëè÷íîñòòà.

Äåìåíöèÿòà å ãëîáàëíà, à íå ëàêóíàðíà.

Çàåäíî ñ ïúðâèòå ïðîÿâè íà îãëóïÿâàíåòî ñå

óñòàíîâÿâà è ðÿçêî îòñëàáâàíå íà ïàìåòòà.

Ïàìåòîâèòå ðàçñòðîéñòâà íåðÿäêî ìîãàò äà

ïðåäõîæäàò èíòåëåêòóàëíèòå. Íàé-íàïðåä è íàé-

ñèëíî ñå ïîðàçÿâà ôèêñàöèîííàòà ïàìåò. Óñòàíîâÿ-

âà ñå õðîíîëîãè÷íà äåçîðèåíòàöèÿ, êîåòî îçíà÷àâà

íåçàïîìíÿíå íà äàòàòà, ìåñåöà, ãîäèíàòà, à äîðè è

íà äíèòå îò ñåäìèöàòà [21]. Íàðóøåíà å è ïîñëåäî-

âàòåëíîñòòà íà ñúáèòèÿòà âúâ âðåìåòî. Îùå â

íà÷àëîòî ñå ðàçêðèâàò ðàçñòðîéñòâà â ðåïðîäóêòèâ-

íàòà ïàìåò è ïî-ñïåöèàëíî â èçáèðàòåëíîòî

âúçïðîèçâåæäàíå íà îíåçè ïàìåòîâè ñëåäè, êîèòî

ñà íåîáõîäèìè òúêìî çà äàäåí ìîìåíò. Ïðîãðåñèâ-

íàòà àìíåçèÿ ñå ðàçâèâà ïî çàêîíîìåðíîñòèòå,

îïèñàíè îò ôðåíñêèÿ ïñèõîëîã Ðèáî. Íàé-äúëãî ñå

çàïàçâàò îáèêíîâåíî ñïîìåíèòå, ñâúðçàíè ñúñ

ñèëíè àôåêòèâíè èçæèâÿâàíèÿ, îçíà÷àâàíè êàòî

„àôåêòèâíè åìáîëèè” [13].

Íàáëþäàâàò ñå è ðàçñòðîéñòâà íà âúçïðèÿòèÿòà.

Òå ñà íåóñòîé÷èâè, ðàçìàçàíè, íå äîáðå î÷åðòàíè.

Ðàçñòðîéâàò ñå âúçìîæíîñòèòå çà ðàçáèðàíå íà

ñúùåñòâåíîòî â ÿâëåíèÿòà, çà çàêîíîìåðíèòå

âúòðåøíè âðúçêè, êîèòî ãè ñâúðçâàò. Ïàìåòîâèòå

íàðóøåíèÿ, äåôåêòíîñòòà íà âúçïðèÿòèÿòà è

îòíîñèòåëíî ïî-ëåñíîòî âúçïðîèçâåæäàíå íà

ñòàðèòå ñïîìåíè îáóñëàâÿò åäèí ïñèõîïàòîëîãè÷åí

ôåíîìåí, íàðå÷åí „æèâîò â ìèíàëîòî” èëè åêìíåñ-

òè÷íè êîíôàáóëàöèè ïî Ñ. Ã. Æèñëèí (1965). Â òåçè

ñëó÷àè áîëíèòå òâúðäÿò, ÷å ñà îùå ñúâñåì ìëàäè,

÷å æèâåÿò ïðè ðîäèòåëèòå ñè. Îòðè÷àò ñìúðòòà íà

ñâîèòå íàé-áëèçêè êàòî ìàéêà, áàùà, ñúïðóã.

Çàëè÷àâà ñå ãðàíèöàòà íà ïðåæèâÿâàíèÿòà ìåæäó

ñåãàøíî è ìèíàëî. Îòñëàáâàíåòî è ðàçñòðîéñòâîòî

íà àêòèâíîòî âíèìàíèå, â ñú÷åòàíèå ñ ðàçñòðîé-

ñòâàòà íà ïàìåòòà, äîâåæäà äî èëþçîðíè ïðèïîçíà-

âàíèÿ è äî íåâÿðíà èëè íåâúçìîæíà îðèåíòàöèÿ â

îêîëíàòà îáñòàíîâêà, ò.å. íàëèöå å àìíåñòè÷íà

äåçîðèåíòàöèÿ. Òóê äúëáîêè ðàçñòðîéñòâà ñå

óñòàíîâÿâàò êàêòî â ìåõàíè÷íàòà, òàêà è â ñìèñëî-

âàòà (ëîãè÷åñêà) ïàìåò.

Èíòåëåêòóàëíîòî ñíèæåíèå å îò ãëîáàëåí òèï.

Òî ñå èçðàçÿâà â ïîâúðõíîñòíè ñúæäåíèÿ, çàòðóäíå-

íî îáîáùåíèå è àáñòðàêöèÿ, íåðàçãðàíè÷àâàíå íà

ñúùåñòâåíîòî îò âòîðîñòåïåííîòî. Ðåøàâàíåòî íà

íàé-ïðîñòè ëîãè÷íè è ìàòåìàòè÷íè çàäà÷è å

íåïîñèëíî çà áîëíèÿ. Ðÿçêî ñïàäà ïñèõè÷íàòà

àêòèâíîñò èëè, îáðàòíî, áîëíèòå ñà ðàçòîðìîçåíè,

ñ ïîâèøåí ñòðåìåæ êúì áúáðèâîñò è íååôåêòèâíà

äåëîâèòîñò [15, 31]. Íå ñå çàáåëÿçâàò è íå ñå

êîðèãèðàò äîïóñíàòèòå ãðåøêè â ñúæäåíèÿòà è ïðè

ïðåñìÿòàíå. Îòíà÷àëî íàñòðîåíèåòî å åóôîðè÷íî,

íî áúðçî ñå ñòèãà äî åìîöèîíàëíî íèâåëèðàíå.

Çíà÷èòåëíîòî îãëóïÿâàíå è èëþçîðíîòî ïðèïîçíà-

âàíå âîäÿò äî âúçíèêâàíå íà àóòîïñèõè÷íà äåçîðè-

åíòàöèÿ. Â íåéíèòå êðàéíè ñòåïåíè áîëíèÿò íå å â

ñúñòîÿíèå äà ðàçïîçíàå ñîáñòâåíèÿ ñè îáðàç â

îãëåäàëîòî – „ñèìïòîì íà îãëåäàëîòî”.

Òâúðäå ÷åñòî ñå óñòàíîâÿâà ïîâèøåíà ðå÷åâà

êîìóíèêàöèÿ. Òåìïúò, æèâîñòòà è ìóçèêàëíèòå

åëåìåíòè íà ðå÷òà îáèêíîâåíî ñå çàïàçâàò çà äúëãî

âðåìå. Ïðåç òîçè ïåðèîä ìèìè÷íàòà èçðàçåíîñò

ñúùî ìîæå äà áúäå èíòàêòíà. Íàïðåäâàíåòî íà

äåìåíöèÿòà âîäè äî ñåðèîçíî óâðåæäàíå è íà

ðå÷åâèòå ôóíêöèè. Íàáëþäàâà ñå ïîñòåïåíåí è

íàïðåäâàù ðàçïàä íà ãðàìàòè÷íàòà ñòðóêòóðà.

Îáåäíÿâà ñìèñëîâàòà ñòðàíà íà èìïðåñèâíàòà è

åêñïðåñèâíàòà ðå÷ [32]. Çàñèëåíàòà áúáðèâîñò è

ìíîãîðå÷èåòî ñòàâàò áåçñúäúðæàòåëíè è êàòî ÷å ëè

ñà áåç âðúçêà è „íåçàâèñèìè” îò ìèñëåíåòî. Ãðóáè

îòêëîíåíèÿ ïðåòúðïÿâà è äèàëîãè÷íàòà ðå÷.

Äîëàâÿò ñå ïåðñåâåðàöèÿ è âåðáèãåðàöèÿ. Îòêðèâàò

ñå âåðáàëíè ïàðàôàçèè. Òå ñå èçðàçÿâàò â çàìÿíàòà

íà åäíà äóìà ñ äðóãà, áëèçêà â ðîäîâî îòíîøåíèå

èëè ïúê èçðàçÿâàùà íÿêîå ñâîéñòâî íà ïðåäìåòà.

Ïî-ðÿäêî âìåñòî æåëàíàòà äóìà ñå èçãîâàðÿ

íåîëîãèçúì [17, 26]. ×åñòîòàòà íà âåðáàëíèòå

ïàðàôàçèè íàðàñòâà óñïîðåäíî ñ óòåæíÿâàíåòî íà

èíòåëåêòóàëíîòî ñíèæåíèå. Òå îáèêíîâåíî ñå

îáóñëàâÿò îò ïàìåòîâèòå ðàçñòðîéñòâà. Îòêðèâà ñå

ñúùî òàêà è ïàòîëîãèÿ íà íîìèíàòèâíàòà ôóíêöèÿ

íà ðå÷òà. Òÿ ñúùî ïðîãðåñèâíî ñå çàäúëáî÷àâà è

íàêðàÿ ñå ñòèãà äî ïúëíà íåâúçìîæíîñò çà

íàçîâàâàíå íà ïðåäìåòèòå (àìíåñòè÷íà àìíåçèÿ).

Ïî-íàòàòúê â õîäà íà áîëåñòòà ðå÷òà ñòàâà

6 õäõå


àòàêòè÷íà è íåöåëåíàñî÷åíà. Ãóáè ñå ñìèñúëúò

ìåæäó ïîñòàâåíèÿ âúïðîñ è îòãîâîðà íà áîëíèÿ.

Ïðîãðåñèâíî íàìàëÿâà ñëîâåñíèÿò çàïàñ. Íåïîíÿò-

íîòî áúðáîðåíå è ôðàãìåíòèðàíèòå èçðàçè äîâåæ-

äàò äî êàðòèíàòà íà èíêîõåðåíòíî ìèñëåíå.

Ðàçñòðîéâàò ñå ïî÷åðêúò è ÷åòåíåòî. Îòíà÷àëî

å ñìóòåíî ñàìîñòîÿòåëíîòî ïèñàíå. Ïî-íàòàòúê ñå

íàðóøàâà ïèñàíåòî ïîä äèêòîâêà, à íàêðàÿ íå ñå

èçïèñâàò è àâòîìàòèçèðàíèòå åíãðàìè. Çàáðàâÿò ñå

ïîâå÷åòî áóêâè [23, 28]. Èçïèñâàò ñå áåçñìèñëåíè

âåðèãè îò íåðàçëè÷èìè åäíà îò äðóãà áóêâè èëè

ñâîåîáðàçíè äðàñêàíèöè è ùðèõè. Íåâúçìîæíî å

äîðè êîïèðàíåòî íà áóêâè, ôèãóðè è ðèñóíêè. Íàëèöå

å àãðàôèÿ. Ïðè ÷åòåíåòî âìåñòî íàïèñàíàòà äóìà

ñå ðàç÷èòà äðóãà (ïàðàëåêñèÿ) èëè ïúê äóìàòà ñå

çàìåíÿ ñ îòäåëíè çíàöè, ïðè êîåòî ñå ãóáè ñìèñúëà

èëè ñå ïîëó÷àâà áåçñìèñëåíà äóìà (ëèòåðàëíà

ïàðàëåêñèÿ). Çàãóáàòà íà âúçìîæíîñòòà çà ÷åòåíå

ñå îçíà÷àâà êàòî àëåêñèÿ.

Â çàâèñèìîñò îò âîäåùèòå ñèìïòîìè è ñèíäðî-

ìè ñå íàáëþäàâàò øåñò ïñèõîïàòîëîãè÷íè òèïà

äåìåíöèè:

1. Ïðîñòî ñëàáîóìèå.

2. Àìíåñòè÷íî (ïðåñáèîôðåííî, êîíôàáóëàòîð-

íî, êîðñàêîâî) ñëàáîóìèå.

3. Àëöõàéìåðîâî (àïàòî-àïðàêòî-àãíîñòè÷íî)

ñëàáîóìèå.

4. Ïñèõîòè÷íî (äåëèðèîçíî, õàëþöèíàòîðíî-

ïàðàíîèäíî) ñëàáîóìèå.

5. Ïèêîâî ñëàáîóìèå.

6. Êîìáèíèðàíî ñëàáîóìèå èëè ïðåëèâàùî îò

åäèí â äðóã âèä.

Ïúðâèòå òðè âàðèàíòà âñúùíîñò ïðåäñòàâëÿâàò

ïî-îáîñîáåíèòå êëèíè÷íè ôîðìè íà äåìåíöèÿòà

ïðè áîëåñòòà íà Àëöõàéìåð ñúñ ñåíèëíî èëè

ïðåñåíèëíî íà÷àëî.

ÁÈÁËÈÎÃÐÀÔÈß

1. Waldemar G, Dubois B, Emre M,et al. (January 2007). “Recom-

mendations for the diagnosis and management of Alzheimer’s

disease and other disorders associated with dementia: EFNS

guideline”. Eur J Neurol 14(1): e 1-26.

2. “Alzheimer’s diagnosis of AD”. Alzheimer’s Research Trust. Re-

trieved 2008-02-29.

3. Tabert MH, Liu X, Doty RL, Serby M, Zamora D, Pelton GH,

Marder K, Albers MW, Stern Y, Devanand DP (2005). “A 10-item

smell identification scale related to risk for Alzheimer’s disease”.

Ann. Neurol. 58 (1): 155-160.

4. “Understanding stages and symptoms of Alzheimer’s disease”.

National Institute on Aging. 2007-10-26. Retrieved 2008-02-21.

5. “Alzheimer’s Disease Clinical Trials”. US National Institutes of

Health. Retrieved 2008-08-18.

6. “Can Alzheimer’s disease be prevented” (pdf). National Institute

on Aging. 2006-08-29. Retrieved 2008-02-29.

7. “The MetLife study of Alzheimer’s disease: The caregiving experi-

ence” (PDF). MetLife Mature Market Institute. August 2006. Ar-

chived from the original on 2008-06-25. Retrieved 2008-02-12.

8. Thompson CA, Spilsbury K, Hall J, Birks Y, Barnes C, Adamson J

(2007). “Systematic review of information and support interven-

tions for caregivers of people with dementia”. BMC Geriatr 7: 18.

9. Petersen RC (February 2007). “The current status of mild cogni-

tive impairment – what do we tell our patients?”. Nat Clin Pract

Neurol 3 (2): 60-1.

10. Taler V, Phillips NA (Jul 2008). “Language performance in Alzhe-

imer’s disease and mild cognitive impairment: a comparative

review”. J Clin Exp Neuropsychol 30 (5): 501-56.

11. Holmes C, Boche D, Wilkinson D, et al. (July 2008). “Long-term

effects of Abeta42 immunisation in Alzheimer’s disease: follow-

up of a randomised, placebo-controlled phase I trial”. Lancet 372

(9634): 216-23.

12. Lacor PN,et al.; Buniel, MC; Furlow, PW; Clemente, AS; Velasco,

PT; Wood, M; Viola, KL; Klein, WL (January 2007). “Aß Oligomer-

Induced Aberrations in Synapse Composition, Shape, and Den-

sity Provide a Molecular Basis for Loss of Connectivity in Alzhe-

imer’s Disease”.Journal of Neuroscience 27(4): 796-807.

13. Lauren J, Gimbel D, et al. (February 2009). “Cellular prion pro-

tein mediates impairment of synaptic plasticity by amyloid-beta

oligomers”. Nature 457 (7233): 1128-32.

14. Nikolaev, Anatoly; Todd McLaughlin, Dennis O’Leary, Marc

Tessier-Lavigne (19 February 2009). “N-APP binds DR6 to cause

axon pruning and neuron death via distinct caspases”. Nature

457 (7232): 981-989.

15. Itzhaki RF, Wozniak MA (May 2008). “Herpes simplex virus type

1 in Alzheimer’s disease: the enemy within”. J Alzheimers Dis 13

(4): 393-405.

16. Bartzokis, G. (2009). “Alzheimer’s disease as homeostatic re-

sponses to age-related myelin breakdown”. Neurobiology of Aging.

17. Bartzokis, G.; Lu, P.; Mintz, J. (2007). “Human brain myelina-

tion and amyloid beta deposition in Alzheimer’s disease”. Alzhe-

imer’s and Dementia 3: 122.

18. Su, B; Wang, X; Nunomura, A; Moreira, PI; Lee, HG; Perry, G;

Smith, MA; Zhu, X (2008). “Oxidative stress signaling in Alzhe-

imer’s disease”. Current Alzheimer research 5 (6): 525–32.

19. Heneka MT, Nadrigny F, Regen T, Martinez-Hernandez A,

Dumitrescu-Ozimek L, Terwel D, Jardanhazi-Kurutz D, Walter J,

Kirchhoff F, Hanisch UK, Kummer MP. (2010). Locus ceruleus

controls Alzheimer’s disease pathology by modulating microglial

functions through norepinephrine. Proc Natl Acad Sci U S A.

107:6058-6063

20. Moan R (July 20, 2009). “MRI software accurately IDs preclini-

cal Alzheimer’s disease”. Diagnostic Imaging.

21. Schroeter ML, Stein T, Maslowski N, Neumann J (2009). “Neu-

ral correlates of Alzheimer’s disease and mild cognitive impair-

ment – A meta-analysis including 1351 patients.” NeuroImage

47 (4): 1196-1206.

22. De Meyer G, Shapiro F, Vanderstichele H, Vanmechelen E,

Engelborghs S, De Deyn PP, Coart E, Hansson O, Minthon L,

Zetterberg H, Blennow K, Shaw L, Trojanowski JQ (August 2010).

“Diagnosis-Independent Alzheimer Disease Biomarker Signature

in Cognitively Normal Elderly People”. Arch Neurol. 67 (8): 949–

56. doi:10.1001/archneurol.2010.179. PMID 2069-7045

23. Kolata G (August 9, 2010). “Spinal-Fluid Test Is Found to Predict

Alzheimer’s”. The New York Times. Retrieved August 10, 2010.

24. Roan S (August 9, 2010). “Tapping into an accurate diagnosis

of Alzheimer’s disease”. Los Angeles Times. Retrieved August

10, 2010.

25. Abella HA (June 16, 2009). “Report from SNM: PET imaging of

brain chemistry bolsters characterization of dementias”. Diag-

nostic Imaging.

26. Carpenter AP Jr, Pontecorvo MJ, Hefti FF, Skovronsky DM (2009

Aug). “The use of the exploratory IND in the evaluation and de-

velopment of 18F-PET radiopharmaceuticals for amyloid imaging

in the brain: a review of one company’s experience”. Q J Nucl

Med Mol Imaging 53 (4): 387-93.

27. Leung K (April 8, 2010). “(E)-4-(2-(6-(2-(2-(2-(18F-fluoroethoxy)

ethoxy)ethoxy)pyridin-3-yl)vinyl)-N-methyl benzenamine [[18F]AV-

45]”. Molecular Imaging and Contrast Agent Database. Retrieved

2010-06-24.

28. Kolata G (June 23, 2010). “Promise Seen for Detection of Alzhe-

imer’s”. The New York Times. Retrieved June 23, 2010.

29. Wong DF, Rosenberg PB, Zhou Y, Kumar A, Raymont V, Ravert

HT, Dannals RF, Nandi A, Brasiæ JR, Ye W, Hilton J, Lyketsos C,

Kung HF, Joshi AD, Skovronsky DM, Pontecorvo MJ (2010 Jun).

“In vivo imaging of amyloid deposition in Alzheimer disease us-

ing the radioligand 18F-AV-45 (flobetapir F 18)”. J Nucl Med 51

(6): 913-20.

30. Rabinovici GD, Jagust WJ (2009). “Amyloid imaging in aging

and dementia: testing the amyloid hypothesis in vivo”.Behav

Neurol 21 (1): 117-28.

31. Rupsingh R, Borrie M, Smith M, Wells JL, Bartha R (June 2009).

“Reduced hippocampal glutamate in Alzheimer disease”.

Neurobiol Aging. doi:10.1016/j.neurobiolaging.2009.05.002.

32. Reddy at al. (2011). Identification of Candidate IgG Biomarkers

for Alzheimer’s Disease via Combinatorial Library Screening.

7õäõå

ÎÁÇÎÐÈ

ÐÎËß ÍÀ ÒÅÌÏÅÐÀÌÅÍÒÎÂÈÒÅ ×ÅÐÒÈ Â ÎÔÎÐÌßÍÅÒÎ ÍÀ ÄÅËÈÍÊÂÅÍÒÍÈÒÅ

ÏÎÂÅÄÅÍ×ÅÑÊÈ ÐÅÀÊÖÈÈ

Õð. Ìàðòèíîâà1, Â. Ìèëàíîâà1, Ê. Ñòîéíîâ2, Ò. Äîí÷åâ2

THE ROLE OF TEMPERAMENT TRAITS IN THE FORMATION OF DELINQUENT BEHAVIOR

REACTIONS

Hr. Martinova1, V. Milanova1, K. Stoynov2, T. Donchev2

1Êàòåäðà ïî ïñèõèàòðèÿ – Ìåäèöèíñêè óíèâåðñèòåò; 2Êëèíèêà ïî ïñèõèàòðèÿ – Âîåííîìåäèöèíñêà àêàäåìèÿ, Ñîôèÿ

1Department of Psychiatry – Medical University; 2Clinic of Psychiatry – Military Medical Academy, Sofia

ÐÅÇÞÌÅ

Ôàêòîðèòå, äîïðèíàñÿùè çà äåëèíêâåíòíîòî

ïîâåäåíèå, ïðåäñòàâëÿâàò ïîñòîÿíåí èíòåðåñ çà

ïñèõèàòðèÿòà è êëèíè÷íàòà ïñèõîëîãèÿ ïî âðåìå íà

öÿëîòî èì ðàçâèòèå. Òåîðèèòå â òàçè îáëàñò

íàáåëÿçâàò äâà îñíîâíè àñïåêòà: ìåõàíèçìúò çà

çàäîâîëÿâàíå íà ïîòðåáíîñòèòå è èäåÿòà çà

îïðåäåëåíà ïðåäèñïîçèöèÿ íà ïîâåäåíèåòî.

Ðàçâèòèåòî íà òåìïåðàìåíòîâèòå êëàñèôèêà-

öèè ñëåäâà öÿëîñòíîòî ðàçâèòèå íà ïîâåäåí÷åñêèòå

íàóêè. Êàòî ðåçóëòàò íà òîçè ïðîöåñ TEMPS

ïðåäñòàâëÿâà ïîäõîäÿù èíñòðóìåíò çà èçñëåäâàíå

íà òåìïåðàìåíòîâèòå ÷åðòè.

Ïðàâè ñå ïðåãëåä íà ëèòåðàòóðàòà îòíîñíî

îñíîâíèòå òåîðèè çà äåëèíêâåíòíîòî ïîâåäåíèå è

ðîëÿòà èì â òåìïåðàìåíòîâèòå òåîðèè. Ïðåãëåäàõ-

ìå ñòàòèè è ëèòåðàòóðà, ñâúðçàíè ñ òåìïåðàìåí-

òîâèòå êëàñèôèêàöèè, ìåòîäèòå è ïðèëîæèìîñòòà

èì â èçñëåäâàíåòî íà ïðåñòúïíîòî ïîâåäåíèå.

Çàêëþ÷åíèåòî å, ÷å äåëèíêâåíòíîòî ïîâåäåíèå

ïðåäñòàâëÿâà ïðîáëåì ñ ìóëòèôàêòîðåí ïðîèçõîä,

êàòî â îñíîâàòà ìó ñòîè çàäîâîëÿâàíåòî íà

ïîòðåáíîñòèòå, êàêòî è èíäèâèäóàëíàòà ïîâåäåí-

÷åñêà ïðåäèñïîçèöèÿ. TEMPS å çíà÷èì èíñòðóìåíò

â èçñëåäâàíåòî íà äåëèíêâåíòíîòî ïîâåäåíèå â

ðàìêèòå íà ìîäåðíîòî ðàçáèðàíå çà òåìïåðàìåí-

òîâèòå ÷åðòè. Âúïðîñíèêúò TEMPS ìîæå äà ñå

ðàçãëåæäà êàòî ïîäõîäÿù èíñòðóìåíò â èçñëåäâàíå-

òî íà äåëèíêâåíòíîòî ïîâåäåíèå.

Êëþ÷îâè äóìè: ÄÅËÈÍÊÂÅÍÒÍÎ ÏÎÂÅÄÅÍÈÅ,

ÏÎÒÐÅÁÍÎÑÒÈ, ÏÐÅÄÈÑÏÎÇÈÖÈß, ÒÅÌÏÅÐÀ-

ÌÅÍÒ, ÊËÀÑÈÔÈÊÀÖÈÈ, ÂÚÏÐÎÑÍÈÊ, TEMPS

SUMMARY

The factors contributing to delinquent behavior rep-

resent a constant interest of psychiatry and clinical

psychology throughout their development. Theories in

this field point mainly to two aspects: the mechanisms

for the satisfaction of needs; and, the idea of specific

behavioral predispositions.

The development of temperament classifications

has followed the overall development of behavioral

sciences. As a result of this process, TEMPS repre-

sents a plausible instrument for description of tempera-

ment traits.

This is a review of the literature on the principal

theories for delinquent behavior and their basis in tem-

perament theories. We reviewed articles and literature

on temperament classifications, their methods and their

applicability in the research on criminal behavior.

The conclusion is that the delinquent behavior rep-

resents a problem of multi-factorial origin based on the

satisfaction of needs as well as the individual behavioral

predispositions. TEMPS is an instrument of significance

in the research of delinquent behavior in the frame-

work of the modern understanding of temperament

traits. The TEMPS questionnaire can be viewed as an

appropriate tool in the research of delinquent behavior.

Êeywords: DELINQUENT BEHAVIOR, NEEDS, PRE-

DISPOSITION, TEMPERAMENT, CLASSIFICATIONS,

QUESTIONARY, TEMPS

8 õäõå


ÂÚÂÅÄÅÍÈÅ

×îâåøêîòî ïîâåäåíèå å îáåêò íà èçñëåäâàíå îò

ñòðàíà íà ïñèõîëîãèÿòà îùå îò çàðàæäàíåòî íà òàçè

íàóêà â ñðåäàòà íà XIX âåê. Ïî-êúñíî, â íà÷àëîòî

íà XX âåê, èìåííî ïîâåäåíèåòî ñòàâà îòïðàâíà

òî÷êà çà ðàçâèòèåòî íà öÿëà ïñèõîëîãè÷åñêà øêîëà

– áèõåéâèîðèçúì [1]. Ñïîðåä òîâà íàïðàâëåíèå è

ñúçäàòåëÿ ìó John Watson ïîâåäåíèåòî å àäàïòèâåí

ìîäåë, êîéòî îðãàíèçìèòå ðàçâèâàò, çà äà îöåëÿâàò

â ïðîìåíëèâà ñðåäà. Îò ãëåäíà òî÷êà íà ñúâðåìåí-

íàòà ïñèõîëîãèÿ ïîâåäåíèåòî âå÷å ñå ðàçãëåæäà

êàòî äåéíîñò, äåéñòâèå èëè ðåàêöèÿ íà ÷îâåê (èëè

æèâîòíî), êîÿòî áè ìîãëà äà ñå íàáëþäàâà è

èçìåðâà â êîíòåêñòà íà äàäåíè ñðåäîâè ôàêòîðè.

Ïîâåäåíèåòî ñå ôîðìèðà îò ñëîæíèòå âçàèìîäåé-

ñòâèÿ íà ñðåäîâèòå ñòèìóëè è îòãîâîðèòå íè êúì

òÿõ ñïîðåä ìîòèâàöèÿòà, íàãëàñèòå è âúçãëåäèòå íè

[2]. Èìà ðàçëè÷íè âèäîâå ïîâåäåíèå – ïðîñòî èëè

ñëîæíî; ñúçíàâàíî èëè íåñúçíàâàíî; äîáðîâîëíî

èëè ïðèíóäèòåëíî; ïðèåìëèâî èëè íåäîïóñòèìî. Òî

ñå îöåíÿâà îò ñîöèàëíèòå íîðìè è êóëòóðíèòå

îñîáåíîñòè íà îáùåñòâîòî, â êîåòî ÷îâåê æèâåå.

Äåëèíêâåíòíîòî ïîâåäåíèå ñå îïðåäåëÿ êàòî

íåïðèåìëèâî è íåäîïóñòèìî, òúðïÿùî ñàíêöèÿ. Òî

å êðàéíà ôîðìà íà äåâèàíòíî ïîâåäåíèå, êîåòî ñå

ñâúðçâà ñ íàðóøàâàíå íà ïðàâîâàòà íîðìà è ñå

ñàíêöèîíèðà îò çàêîíà.

ÐÀÇÂÈÒÈÅ ÍÀ ÒÅÎÐÈÈ ÇÀ ÄÅËÈÍÊÂÅÍÒÍÎÒÎ

ÏÎÂÅÄÅÍÈÅÒÎ

ÇÀÄÎÂÎËßÂÀÍÅ ÍÀ ÏÎÒÐÅÁÍÎÑÒÈ

Ñúùåñòâóâàò ðàçëè÷íè òåîðèè, ñâúðçàíè ñ

÷îâåøêèòå ïîòðåáíîñòè è òÿõíîòî çàäîâîëÿâàíå,

êîèòî áèõà ìîãëè äà äàäàò íàñîêà çà òîâà êàêâè ñà

ïðè÷èíèòå è ïîäáóäèòå çà äåëèíêâåíòíîòî ïîâåäå-

íèå. Åäíàòà îò òÿõ å òåîðèÿòà íà Abraham Maslow

çà ïåòòå, ïîäðåäåíè â ñòðîãà éåðàðõèÿ, ïîòðåáíîñ-

òè: ôèçèîëîãè÷íè ïîòðåáíîñòè, ïîòðåáíîñò îò

áåçîïàñíîñò, ïîòðåáíîñò îò ïðèíàäëåæíîñò è îáè÷,

ïîòðåáíîñò îò óâàæåíèå è ïðèçíàíèå, ïîòðåáíîñò

îò ñàìîóñúùåñòâÿâàíå. Ñïîðåä Maslow ìîòèâàöè-

îííî çíà÷åíèå çà ïîâåäåíèåòî èìàò ñàìî íåçàäîâî-

ëåíèòå ïîòðåáíîñòè [3]. Êàê îáà÷å ñå äåôèíèðà

ïîòðåáíîñòòà? Ñïîðåä êðèìèíîëîãà Á. Ñòàíêîâ

„ïîòðåáíîñòòà å àêòóàëíî ñúñòîÿíèå ó ÷îâåêà,

ðàçêðèâàùî äèñîíàíñ ìåæäó îðãàíèçìà èëè

ëè÷íîñòòà è ñðåäàòà, è ïîðàæäàùî èìïóëñ êúì

äåéíîñò” [4]. Äîáðå å äà ñå èìà ïðåäâèä ðàçãðàíè÷å-

íèåòî ìåæäó âúçíèêíàëàòà è ïðåæèâÿíà ïîòðåáíîñò

îò èçìåíåíèÿ â äåéñòâèòåëíîñòòà è íåæåëàíèåòî

èëè íåâúçìîæíîñòòà ïðè êîíêðåòíèòå óñëîâèÿ òàçè

ïîòðåáíîñò äà áúäå óäîâëåòâîðåíà ïî ïðàâîìåðåí

íà÷èí. Ïðîìåíèòå â ìàòåðèàëíèòå óñëîâèÿ íà

îáùåñòâîòî, èçìåíåíàòà ñîöèàëíî-èêîíîìè÷åñêà

äåéñòâèòåëíîñò, à îòòàì è äóõîâíàòà è àñîöèàëíîòî

ðàçâèòèå íà ëè÷íîñòòà áèõà ìîãëè äà äîïðèíåñàò

ìíîãî çà èçìåíåíèÿòà íà ÷îâåøêèòå ïîòðåáíîñòè â

êîíêðåòíà îáñòàíîâêà. Åòî çàùî áè ñëåäâàëî

îñíîâèòå íà äåëèíêâåíòíîòî ïîâåäåíèå äà ñå

òúðñÿò íå â ïîòðåáíîñòòà, êîÿòî å ìîòèâ çà

èçâúðøâàíå íà äåÿíèåòî, à â íà÷èíà, ïî êîéòî òÿ

áèâà çàäîâîëåíà. Ïðè÷èíèòå çà íåïðàâîìåðíîòî

óäîâëåòâîðÿâàíå áèõà ìîãëè äà ñå êîðåíÿò â

ðàçëè÷íè ñôåðè: ñîöèàëíèòå óñëîâèÿ íà æèâîò è

âçàèìîäåéñòâèåòî ìåæäó ñîöèàëíèòå è áèîëîãè÷-

íèòå ôàêòîðè â îíòîãåíåòè÷íîòî ðàçâèòèå; ñåìåéíà-

òà ñðåäà è âúçïèòàíèåòî íà ëè÷íîñòòà; ó÷èëèùíàòà

ñðåäà, ñîöèàëíèòå êîíòàêòè, êàòî ñå âçåìàò ïðåäâèä

ñúâðåìåííèòå óñëîâèÿ íà ðàçâèòèå â óðáàíèñòè÷-

íàòà êóëòóðà – çíà÷åíèåòî íà àíîíèìíîñòòà è

áåçäåëèåòî, ïðåíàñåëâàíåòî, âëîøåíèòå óñëîâèÿ íà

æèâîò. Äðóãè ôàêòîðè, äîïðèíàñÿùè çà äåëèíêâåíò-

íî ïîâåäåíèå, ìîãàò äà ñå òúðñÿò ïî ïîñîêà íà

ðîäèòåëñêà ãðèæà, ïðèâúðçàíîñò, çëîóïîòðåáà ñ

íàðêîòè÷íè âåùåñòâà, ñåêñóàëíî íàñèëèå, àãðåñèÿ,

äîðè ïî ïîñîêà ñàìîîöåíêà. Ñïîðåä Elliot Aronson

ñàìîîöåíêàòà íà ÷îâåê ñúùî èìà îòíîøåíèå êúì

èçâúðøâàíåòî íà æåñòîêè äåëà. Ðåçóëòàòèòå îò

åêñïåðèìåíòèòå ìó â òàçè íàñîêà ñî÷àò, ÷å õîðàòà ñ

íèñêà ñàìîîöåíêà èçâúðøâàò ïî-ëåñíî íåìîðàëíè

äåÿíèÿ [5].

Çàòâîðíè÷åñêàòà ïîïóëàöèÿ ïðåäñòàâëÿâà

èíòåðåñ çà ðåäèöà èçñëåäîâàòåëè â ïîñëåäíèòå

ãîäèíè, ìíîãî îò êîèòî ðàçãëåæäàò íàëè÷èåòî íà

ñïåöèôè÷íèòå ÷åðòè, îòëè÷àâàùè êðèìèíàëíî

ïðîÿâåíàòà ëè÷íîñò îò òàçè íà íîðìàëíî ôóíêöèî-

íèðàùèÿ â ñîöèàëíîòî ïðîñòðàíñòâî èíäèâèä. Çà

ñúæàëåíèå â íàóêàòà âñå îùå íå å ðåøåí ïðîáëåìúò

çà ÷îâåøêàòà ëè÷íîñò è íåéíàòà ñòðóêòóðà.

Ñúîòâåòíî ëèïñâà è åäèííî ðàçáèðàíå ïî îòíîøå-

íèå ëè÷íîñòòà íà ïðåñòúïíèêà. Íÿêîè èçñëåäîâà-

òåëè ïîääúðæàò òåçàòà, ÷å ÷îâåøêàòà ëè÷íîñò å

èíòåãðàëíà ñèñòåìà îò áèîãåííè, ïñèõîãåííè è

ñîöèàëíè ôàêòîðè. Äðóãè èçêàçâàò ìíåíèå, ÷å

ëè÷íîñòòà ìîæå äà ñå ðàçãëåæäà åäèíñòâåíî â

êîíòåêñòà íà ñîöèàëíèòå èíòåðàêöèè. G. Kraupl è

H. Ludwig ïðåäëàãàò òÿõíîòî ðàçáèðàíå çà ëè÷íîñò-

òà êàòî ìíîãîïëàñòîâà ñòðóêòóðà. Ïúðâîòî ðàâíèùå,

ñïîðåä òÿõ, å îáùîñîöèàëíî. Òàì ñå ïðîÿâÿâà

âçàèìîçàâèñèìîñòòà íà èíäèâèäà è îáùåñòâîòî, è

ïðîèçòè÷àùèòå îò òîâà îòíîøåíèÿ ìåæäó òÿõ.

Âòîðîòî ðàâíèùå å íà ìèêðîñîöèàëíèòå ôîðìè íà

îáùóâàíå, à òðåòîòî å íà îòäåëíèÿ ÷îâåê ñ îãëåä

íåãîâàòà ñîöèàëíà äåéíîñò [6]. Âúç îñíîâà íà

ïñèõîàíàëèòè÷íîòî ðàçáèðàíå íà ïñèõèêàòà,

ñúñòàâåíà îò íåñúçíàâàíî, ñúçíàâàíî è ïðåäñúçíà-

âàíî, ñå îôîðìÿ ìíåíèåòî, ÷å èçãðàæäàéêè ñå êàòî

ëè÷íîñò, ÷îâåê ñòàâà ïðåäè âñè÷êî ÷àñò îò ñîöèóìà,

âñëåäñòâèå íà êîåòî ñúçíàíèåòî çàïî÷âà äà

ôóíêöèîíèðà êàòî ðåãóëàòîð íà äåéíîñòòà ìó.

Áëàãîäàðåíèå íà ïñèõîàíàëèçàòà èçëèçà íàÿâå

åäèí íåèçñëåäâàí îò íàóêàòà ïðîáëåì, à èìåííî çà

íåñúçíàâàíîòî ïñèõè÷íî ïðè äåëèíêâåíòíîòî

ïîâåäåíèå. À. Øåðîçèÿ [7] îòáåëÿçâà, ÷å „ñúçíàíèå-

òî è áåçñúçíàòåëíîòî ïñèõè÷íî ñà îñíîâíèòå

õàðàêòåðèñòèêè íà ëè÷íîñòòà âúâ âñè÷êè àñïåêòè íà

åäèííàòà ñèñòåìà íà íåéíèòå ôóíäàìåíòàëíè

îòíîøåíèÿ, âúòðå â êîèòî ñå ðàçãðúùàò íåéíàòà

ïñèõè÷åñêà, åïèñòåìîëîãè÷åñêà, åñòåòè÷åñêà è

äðóãà àêòèâíîñò”. Äüî Ôëîðè ïúê îïðåäåëÿ ëè÷íîñòà

êàòî „ñóìà îò ìèíàëè âúçïðèÿòèÿ, äúðæàíè

íåïðåêúñíàòî áóäíè îò íîâè âúçïðèÿòèÿ, ïëþñ

íåðâåí òîíóñ”. Åòî çàùî ëåñíàòà ïðîìÿíà â

ëè÷íîñòà íà ïðåñòúïíèêà è ïî-ãîëÿìàòà âúçáóäè-

9õäõå

ÎÁÇÎÐÈ

ìîñò ñà íàé-õàðàêòåðíèòå ìó ÷åðòè. Â äíåøíî âðåìå

ñîöèàëíîïñèõîëîãè÷åñêèÿò ïîäõîä ñå âúçïðèåìà çà

íàé-ïåðñïåêòèâíèÿ ùî ñå îòíàñÿ äî ëè÷íîñòòà íà

ïðåñòúïíèêà. Òîé ðàçêðèâà â íàé-ãîëÿìà ñòåïåí

ìíîãîîáðàçèåòî îò âðúçêè è îòíîøåíèÿ íà ïðåñòúï-

íèêà ñúñ ñîöèàëíàòà è ïðèðîäíà ñðåäà [4].

ÂÐÎÄÅÍÀ ÏÎÂÅÄÅÍ÷ÅÑÊÀ ÏÐÅÄÈÑÏÎÇÈÖÈß

Îò äðóãà ñòðàíà, èçñëåäâàíåòî íà ÷îâåøêàòà

ëè÷íîñò ñå áàçèðà íà õèïîòåçàòà çà âðîäåíà

ïðåäèñïîçèöèÿ êúì îïðåäåëåíî ïîâåäåí÷åñêî è

åìîöèîíàëíî ôóíêöèîíèðàíå, êàêúâòî å òåìïåðà-

ìåíòúò. Ãîëÿìà ÷àñò îò èçñëåäâàíèÿòà íà êðèìèíàë-

íàòà ëè÷íîñò ñå ôîêóñèðàò âúðõó òúðñåíåòî íà

ðàçëè÷íè ñòåïåíè íà èçðàçíîñò íà íÿêîè òåìïåðà-

ìåíòîâè ÷åðòè, êîèòî ìîãàò äà áúäàò ñ÷èòàíè çà

èíäèêàòîðè íà äåâèàíòíî ïîâåäåíèå.

ÒÅÌÏÅÐÀÌÅÍÒÎÂÈ ÊËÀÑÈÔÈÊÀÖÈÈ – ÈÑÒÎ-

ÐÈ×ÅÑÊÎ ÐÀÇÂÈÒÈÅ

ÐÀÍÍÎ ÐÀÇÂÈÒÈÅ

Îùå îò âðåìåòî íà Õèïîêðàò ñúùåñòâóâàò

ðàçëè÷íè ïîäõîäè êúì èçñëåäâàíåòî íà òåìïåðà-

ìåíòà è òúðñåíåòî íà âðîäåíè åìîöèîíàëíè è

ïîâåäåí÷åñêè ïàòåðíè. Ñïîðåä äðåâíîãðúöêèÿ ó÷åí

â òÿëîòî íà ÷îâåê ïðåîáëàäàâàëè ÷åòèðè òèïà

ðàçëè÷íè òå÷íîñòè, îïðåäåëÿùè òåìïåðàìåíòîâèòå

ðàçëè÷èÿ. Ïðè õîðàòà ñúñ ñàíãâèíè÷åí òåìïåðàìåíò

ïðåîáëàäàâàùà áèëà êðúâòà (îò ëàòèíñêîòî é

íàèìåíîâàíèå „sanguis”), ïðè õîëåðèöèòå – æúëòàòà

æëú÷êà, ïðè ôëåãìàòèöèòå – ëèìôàòà, à ïðè

ìåëàíõîëèöèòå – ÷åðíàòà æëú÷êà. Çà ñàíãâèíèêà

ñà õàðàêòåðíè òâúðäå âèñîêà íåðâíî-ïñèõè÷åñêà

àêòèâíîñò, áîãàòñòâî íà ìèìè÷åñêè æåñòîâå,

äâèæåíèÿòà è ðå÷åâèòå ìó ðåàêöèè ñà òâúðäå áúðçè,

âèñîêà åíåðãè÷íîñò, ðàáîòîñïîñîáíîñò è èçäðúæëè-

âîñò ïðè èíòåðåñíà ðàáîòà, àäàïòàöèÿ êúì

èçìåíÿùèòå ñå óñëîâèÿ â æèâîòà, áúðçî âëèçàíå â

êîíòàêò ñ íîâè õîðà, áúðçî ñúñðåäîòî÷àâàíå íà

âíèìàíèåòî êúì íîâà ðàáîòà, îñòðîóìèå. Õîëåðèêúò

ñå õàðàêòåðèçèðà ñ âèñîêî ðàâíèùå íà íåðâíî-

ïñèõè÷åñêàòà àêòèâíîñò, íà åíåðãè÷íîñòòà íà

äâèæåíèÿòà, íà èìïóëñèâíîñòòà è èçðàçíîñòòà íà

åìîöèèòå. Ñòðàñòíî ñå óâëè÷à è èçïúëíÿâà

äåéíîñòòà ñè ñ ãîëÿì ïðèëèâ íà ñèëè, óïîðèò å,

öåëåíàñî÷åí, ðàçäðàçíèòåëåí, íåñäúðæàí, èçáóõ-

ëèâ, îáùóâà ñ ìíîãî õîðà. Ôëåãìàòèêúò å ñ äîáðî

ðàâíèùå íà àêòèâíîñò, ñïîêîåí â äåéñòâèÿòà. Ñòðîãî

ñïàçâà ðåäà â ðàáîòàòà ñè, óìåðåí â îòíîøåíèÿòà

ñè ñ õîðàòà, èíòðîâåðòåí. Çà ìåëàíõîëèêà ñà

õàðàêòåðíè íèñêî ðàâíèùå íà íåðâíî-ïñèõè÷åñêà

àêòèâíîñò, ñúäúðæàòåëíîñò íà ðå÷òà, åìîöèîíàëíà

ðåàêòèâíîñò, ãîëÿìà òàêòè÷íîñò, äîáúð ðàáîòíèê.

Ìåëàíõîëèêúò å èíòðîâåðòåí, ñòåñíèòåëåí, ñòðàõ-

ëèâ, ñèëíî ðàíèì, äúëáîêî ïðåæèâÿâà äîðè è

íåçíà÷èòåëíèòå æèçíåíè îáñòîÿòåëñòâà. Òîé å

çàòâîðåí, ñàìîòåí ïîðàäè ñâîÿòà íåóâåðåíîñò, ïëàõ

å, ñ íèñêà ðàáîòîñïîñîáíîñò.

ÊËÀÑÈÔÈÊÀÖÈÈ ÏÐÅÇ ÕÕ Â.

Áàçèðàéêè ñå íà Õèïîêðàòîâèòå òåìïåðàìåíòè

Hans Eysenck îïèñâà ÷îâåøêàòà ëè÷íîñò, êàòî

ïðåäëàãà ñîáñòâåí ìîäåë çà ñòðóêòóðàòà íà

ëè÷íîñòòà. Òîé îòäåëÿ ÷åòèðè ëè÷íîñòîâè ôàêòîðà:

åêñòðàâåðñèÿ – èíòðîâåðñèÿ; íåâðîòèçúì, ïñèõîòè-

çúì [8]. Öÿëîñòíèÿò ìîäåë íà ëè÷íîñòòà, ñúçäàäåí

îò Eysenck, å éåðàðõè÷åí. Íà íàé-âèñîêîòî íèâî

ñà ïîñòàâåíè íàé-îáîáùåíèòå îáðàçóâàíèÿ èëè

ëè÷íîñòíèòå òèïîâå. Ïîä òÿõ ñà ðàçïîëîæåíè

÷åðòèòå íà ëè÷íîñòòà, à íà îùå ïî-íèñêî íèâî ñà

ïîñòàâåíè îáè÷àéíèòå ðåàêöèè (èëè îòãîâîðè). Â

îñíîâàòà íà éåðàðõè÷íèÿ ðåä ñå íàìèðàò ñïå-

öèôè÷íèòå ðåàêöèè íà ðàçëè÷íè ÷àñòíè ñèòóàöèè.

Eysenck ïðàâè îïèò äà ðàçêðèå îñíîâàòà, âúðõó

êîÿòî ñå ôîðìèðàò èçîëèðàíèòå îò íåãî ëè÷íîñòíè

îáðàçóâàíèÿ è ÿ íàìèðà âúâ ôèçèîëîãè÷íèòå

õàðàêòåðèñòèêè íà îñíîâíèòå íåðâíè ïðîöåñè. Òàêà

çà îñíîâà íà ëè÷íîñòòà ñå ïðèåìàò õàðàêòåðèñòèêè

íà ìîçú÷íàòà äåéíîñò. Äàëè åäíà ëè÷íîñò å ñ

åêñòðàâåðòíà èëè èíòðîâåðòíà íàñî÷åíîñò ñå

îïðåäåëÿ îò íèâîòî íà ðåòèêóëàðíàòà ôîðìàöèÿ.

Òîâà íèâî å ïî-âèñîêî ïðè èíòðîâåðòèòå è ïî-íèñêî

ïðè åêñòðàâåðòèòå. Ïðåäïîëàãà ñå, ÷å ìàòåðè-

àëíèÿò ìîçú÷åí ñóáñòðàò, êîéòî ñòîè çàä íåâ-

ðîòèçìà, å ëèìáè÷íàòà ñèñòåìà. Íåãî Eysenck

ñâúðçâà ñ åìîöèîíàëíèòå ðåàêöèè. Â ñúâðåìåí-

íàòà íåâðîôèçèîëîãèÿ å äîêàçàíà ðåøàâàùàòà

ðîëÿ íà ëèìáè÷íàòà ñèñòåìà â ðåãóëèðàíåòî íà

åìîöèîíàëíèòå, âåãåòàòèâíèòå è ìîòèâàöèîííèòå

ôóíêöèè íà æèâîòíèòå è ÷îâåêà. Eysenck ïðîâåæäà

ìíîãîáðîéíè èçñëåäâàíèÿ, çà äà óñòàíîâè äàëè

ñúùåñòâóâà âðúçêà ìåæäó ëè÷íîñòíèòå õàðàê-

òåðèñòèêè, îïðåäåëåíè îò íåãî è ïîçíàâàòåëíèòå

ïðîöåñè, êîèòî ñúùî ñå âëèÿÿò îò íåâðîôè-

çèîëîãè÷íèòå îñîáåíîñòè íà îðãàíèçìà. Òàêà òîé

ïîñòàâÿ âúïðîñà çà èíäèâèäóàëíèòå ðàçëè÷èÿ â

ïîçíàâàòåëíèòå ïðîöåñè è â ïðîöåñèòå íà ó÷åíå

íà åêñòðàâåðòèòå è èíòðîâåðòèòå â ÷àñòíîñò.

Îêàçâà ñå, ÷å èíòðîâåðòèòå ñà ïî-÷óâñòâèòåëíè êúì

ðàçñåéâàíå íà âíèìàíèåòî, íóæäàÿò ñå îò ïîâå÷å

âðåìå çà èçâëè÷àíå íà èíôîðìàöèÿ îò äúëãî-

ñðî÷íàòà ïàìåò. Òå èìàò è ïî-âèñîêà ìîòèâàöèÿ

ïðè èçïúëíÿâàíå íà çàäà÷èòå è âúçìîæíîñò çà

ìàêñèìàëíî ìîáèëèçèðàíå íà óñèëèÿòà, íî ïúê

ïðèòåæàâàò ïî-ìàëêè ðåçåðâè, êîãàòî ñå ïîâèøàò

èçèñêâàíèÿòà êúì ïàìåòòà. Â îáùîïñèõîëîãè÷åñêè

ïëàí Eysenck ôîðìóëèðà ïðèíöèïà çà èíäèâè-

äóàëíèòå ðàçëè÷èÿ ïðè èçñëåäâàíå íà ðàçëè÷íè

ïîçíàâàòåëíè ïðîöåñè. Áàçèðàéêè ñå íà ñâîÿ

÷åòèðèôàêòîðåí ìîäåë íà ëè÷íîñòòà òîé ïðåä-

ïîëàãà, ÷å ñêëîííîñòòà êúì ïðåñòúïëåíèÿ è ïðîÿâè

íà äåëèíêâåíòíî ïîâåäåíèå å íàñëåäñòâåíî

îáóñëîâåíà è èìà òÿñíà âðúçêà ñ òåìïåðàìåíòà.

Ó÷åíèÿò èçêàçâà ìíåíèå, ÷å ïðåñòúïíèöèòå ùå

èìàò ñòîéíîñòè, êëîíÿùè êúì ïîëîæèòåëíèòå

ïîëþñè è íà òðèòå äèìåíñèè – åêñòðàâåðñèÿ,

íåâðîòèçúì è ïñèõîòèçúì. Ñïîðåä íåãî èçìåðå-

íèåòî åêñòðàâåðñèÿ-èíòðîâåðñèÿ îïðåäåëÿ öÿ-

ëîñòíî ñêëîííîñòòà êúì äåëèíêâåíòíî ïîâåäåíèå.

Óñòàíîâåíî å ñúùî, ÷å âèñîêè ñòåïåíè íà åêñòðà-

âåðñèÿ è íåâðîòèçúì ïðîÿâÿâàò õîðà ñ àíòè-

ñîöèàëíî ëè÷íîñòîâî ðàçñòðîéñòâî, êàêâèòî ÷åñòî

ñå ñðåùàò ñðåä çàòâîðíè÷åñêàòà ïîïóëàöèÿ. Â

äíåøíî âðåìå îáà÷å, õèïîòåçàòà íà Àéçåíê å

øèðîêî êðèòèêóâàíà è îòõâúðëåíà.

10 õäõå


Ð. ÊËÎÍÈÍÃÅÐ – ÐÀÇÂÈÒÈÅ ÍÀ ÒÅÌÏÅÐÀÌÅÍÒÎÂÈ È

ËÈ÷ÍÎÑÒÎÂÈ ÌÅÒÎÄÈÊÈ

Ïî-ðàçëè÷åí å ïîãëåäúò íà èçâåñòíèÿ ïñèõèàòúð

è ãåíåòèê Robert Cloninger ñïðÿìî òåìïåðàìåíòà [9].

Â ñðåäàòà íà 80-òå ãîäèíè íà ìèíàëèÿ âåê òîé

ñúçäàâà îáîáùåí ìîäåë íà ëè÷íîñòòà, áàçèðàù ñå

íà ãåíåòè÷íè, íåâðîáèîëîãè÷íè è íåâðîôàðìàêîëî-

ãè÷íè äàííè. Ìîäåëúò ñå ñúñòîè ãëàâíî îò äâà

êîìïîíåíòà – òåìïåðàìåíò è õàðàêòåð. Cloninger

ïðèåìà, ÷å òåìïåðàìåíòúò å óñòîé÷èâà è íàñëåä-

ñòâåíà ëè÷íîñòîâà ÷åðòà, äîêàòî õàðàêòåðúò å ïî-

ïðîìåíëèâ è ãúâêàâ. Çà äà ïðîâåðè äîêîëêî

ìîäåëúò ìó å àäåêâàòåí, Cloninger ãî ñðàâíÿâà ñ

åâîëþöèÿòà íà ñïîñîáíîñòèòå çà ó÷åíå íà æèâîòèí-

ñêàòà ôèëîãåíåçà. Ïúðâîíà÷àëíî ïñèõèàòúðúò

îïèñâà òðè äèìåíñèè íà òåìïåðàìåíòà, êîèòî òîé

ïðåäïîëàãà, ÷å ñà íåçàâèñèìî óíàñëåäåíè è

óñòîé÷èâè âúâ âðåìåòî – ïðåäïàçëèâîñò (HA – Harm

avoidance), òúðñåíå íà íîâîñòè (NS – Novelty seek-

ing) è çàâèñèìîñò îò âúçíàãðàæäåíèÿ (RD – Reward

dependence). HA ñå ñâúðçâà ñ ïîâåäåí÷åñêèòå

çàäðúæêè íà ÷îâåê è ðàçêðèâà ãåíåòè÷íèòå îòêëîíå-

íèÿ íà õàðàêòåðèñòèêè êàòî ïîäîçðèòåëíîñò,

ïðåäïàçëèâîñò è ïåñèìèçúì. NS ïúê îòðàçÿâà

íàñëåäñòâåíèòå õàðàêòåðèñòèêè èìïóëñèâíîñò,

èçáóõëèâîñò, âúçáóäèìîñò. RD îáåäèíÿâà ïîäêðå-

ïåíè ïîâåäåíèÿ è õàðàêòåðèñòèêè êàòî ñàíòèìåí-

òàëíîñò, çàâèñèìîñò îò îäîáðåíèå, ÷óâñòâèòåëíîñò.

Òàêà ïúðâèÿò âúïðîñíèê íà Cloninger ñòàâà èçâåñòåí

ïîä èìåòî TPQ (Tridimensional Personality Question-

naire) [10]. Ñêîðî èçñëåäâàíèÿòà ìó áúðçî çàïî÷íàëè

äà ïîêàçâàò, ÷å íàñòîé÷èâîñòòà (P – Persistence)

áèëà ÷åòâúðòàòà íåçàâèñèìî íàñëåäñòâåíà òåìïå-

ðàìåíòîâà äèìåíñèÿ ñúñ ñïåöèôè÷íè ìîçú÷íè

âåðèãè. Òàçè ÷åòâúðòà ñêàëà èçìåðâà íàñëåäñòâå-

íèòå îòêëîíåíèÿ ïðè ñúñòîÿíèÿ íà óìîðà è

õàðàêòåðíèòå ðåàêöèè ïðè ëèïñàòà íà êîìïåíñàöèÿ.

Ïîñòåïåííî Cloninger èäåíòèôèöèðàë âòîðà îáëàñò

íà ëè÷íîñòîâèòå ïðîìåíëèâè, îïèñâàéêè õàðàêòåðà.

Òàêà â êðàéíèÿ ñè âàðèàíò Cloninger èìåíóâà

âúïðîñíèêà TCI (Temperament and character inven-

tory) [11], êàòî â íåãî ñå âêëþ÷âàò îñâåí ÷åòèðèòå

òåìïåðàìåíòîâè äèìåíñèè, îùå 3 çà õàðàêòåðà, à

èìåííî: ñàìîñòîÿòåëíîñò (Self-Directedness),

êîîïåðàòèâíîñò (Cooperativeness) è òðàíñöåäåíò-

íîñò (Self-Transcendence). Âñÿêà îò òåçè òðè

äèìåíñèè èìà çà öåë äà îïèøå èíäèâèäóàëíèòå

ðàçëè÷èÿ êàòî öåííîñòè, ëè÷íè öåëè è ñåáåâúçïðèÿ-

òèå. Ðàçëèêàòà ìåæäó ïúðâèòå ñêàëè, îïèñâàùè

òåìïåðàìåíòà, è òåçè, ðàçãëåæäàùè õàðàêòåðîâèòå

îñîáåíîñòè, å, ÷å ïîñëåäíèòå ñå ïîâëèÿâàò ïî-ñêîðî

îò ñîöèàëíî îáó÷åíèå, îòêîëêîòî îò íàñëåäñòâåíèòå

ôàêòîðè è ìîãàò äà ñå ïðîìåíÿò ïðåç öåëèÿ

æèòåéñêè ïúò íà ÷îâåêà. Ñêàëàòà SD âêëþ÷âà

ñîáñòâåíîòî ñåáåâúçïðèåìàíå, ñåáåóâàæåíèå è

÷åñò, ñêàëàòà Ñ – íà÷èíà, ïî êîéòî ÷îâåê ñå

èäåíòèôèöèðà è âúçïðèåìà îêîëíèòå, ïðîÿâèòå ìó

íà ñú÷óâñòâèå, ñúñòðàäàíèå è ìèëîñúðäèå, à

ñêàëàòà ST îòðàçÿâà íàãëàñèòå íà ÷îâåê êúì

òúðïåíèåòî, çàáðàâàòà è äóõîâíîñòòà. TCI è TPQ

ñà ïðèëàãàíè îò ðåäèöà ó÷åíè â øèðîê ñïåêòúð íà

èçñëåäîâàòåëñêàòà äåéíîñò, ñëóæàò êàêòî çà

ïðîãíîçèðàíå íà ëè÷íîñòíè ðàçñòðîéñòâà, òàêà è çà

äèàãíîñòèöèðàíå â êëèíè÷íàòà ïðàêòèêà. Ìîäåëúò

íà Cloninger ñå èçïîëçâà è ïðè ïðîó÷âàíèÿ, ñâúðçàíè

ñ êðèìèíàëíî ïðîÿâåíàòà ëè÷íîñò. Òàêà íàïðèìåð,

èçñëåäîâàòåëè îò Õåëçèíêñêèÿ Óíèâåðñèòåò (R.

Tikkanen è ñúòð. [12]) ñðàâíÿâàò òåìïåðàìåíòîâàòà

ñòðóêòóðà íà 114 óïîòðåáÿâàùè àëêîõîë íàñèëíèöè,

ëèøåíè îò ñâîáîäà è äèàãíîñòèöèðàíè ñ àíòèñî-

öèàëíî ëè÷íîñòîâî ðàçñòðîéñòâî (ÀÑËÐ), ñ òàçè íà

84 íàñèëíèöè áåç íåãî, êàòî èçïîëçâàò è êîíòðîëíà

ãðóïà îò 170 çäðàâè èíäèâèäà. Ñïîðåä òÿõ òèïè÷-

íèÿò ïðîôèë íà êðèìèíàëíî ïðîÿâåíàòà ëè÷íîñò ñ

ÀÑËÐ ñúäúðæà âèñîêè ñòîéíîñòè ïî ñêàëèòå NS è

RD. Ìàëöèíñòâî îò 21% ïîêàçâàò íèñêè ñòîéíîñòè

íà HA. Ñúùèòå îáà÷å ñà ñ ìíîãî ïî-ñëàáî èçÿâåíà

ñêëîííîñò êúì èìïóëñèâíè íàñèëñòâåíè äåéñòâèÿ

îò îñòàíàëèòå. Âèñîêèòå ñòîéíîñòè â HA ñî÷àò çà

êîìîðáèäíîñò ìåæäó ÀÑËÐ è ãðàíè÷åí òèï ëè÷íîñ-

òîâî ðàçñòðîéñòâî.

ÄÅËÈÍÊÂÅÍÒÍÎ ÏÎÂÅÄÅÍÈÅ ÏÐÈ ÏÎÄÐÀÑÒÂÀÙÈÒÅ

Âñå ïî-ãîëÿì å èíòåðåñúò íà èçñëåäîâàòåëèòå

ïðè ïðîó÷âàíåòî íà ôàêòîðèòå, âëèÿåùè íà

äåëèíêâåíòíîòî ïîâåäåíèå ñðåä ìëàäåæè è

ïîäðàñòâàùè. Èçïîëçâàéêè TCI, íåìñêè ïñèõèàòðè

(J.Richter è ñúòðóäíèöè [13]) ïðàâÿò èçñëåäâàíå íà

âðúçêàòà ìåæäó òåìïåðàìåíò, õàðàêòåð è ðîäèòåë-

ñêî îòãëåæäàíå ñðåä äåëèíêâåíòíè ïîäðàñòâàùè.

Ðàçëèêèòå ìåæäó äåëèíêâåíòíèòå è íîðìàëíî

èíòåãðèðàíèòå â ñîöèóìà ïîäðàñòâàùè, ñïîðåä òîâà

èçñëåäâàíå, ñå áàçèðàò ïî-ñêîðî íà ðàçëè÷íèòå

íèâà íà èçÿâåíîñò íà òåìïåðàìåíòîâèòå ÷åðòè ÍÀ

è NS, è õàðàêòåðîâàòà – ñàìîñòîÿòåëíîñò (Self-

directedness), à ñúùî òàêà è íà îïðåäåëåíè

ðàçëè÷èÿ â ðîäèòåëñêîòî îòíîøåíèå ñïðÿìî òÿõ

(ïðåîáëàäàâàùî ðîäèòåëñêî îòõâúðëÿíå è åìîöèî-

íàëíà òîïëîòà), îòêîëêîòî íà äðóãè ôàêòîðè,

ïîâëèÿâàùè èíäèâèäóàëíîòî ðàçâèòèå.

Ëè÷íîñòîâèÿò ìîäåë íà Êëîíèíãåð å ïðèëàãàí

è îò Ì. Lukasiewicz è ñúòðóäíèöè [14] â çàòâîðíè÷åñ-

êà ïîïóëàöèÿ çà èçñëåäâàíå íà ðàçñòðîéñòâà,

ñâúðçàíè ñúñ çëîóïîòðåáà íà ïñèõîàêòèâíè

âåùåñòâà è âðúçêàòà èì ñ òåìïåðàìåíòà, õàðàêòåðà

è ùàñòëèâîòî äåòñòâî. Èçñëåäâàíåòî óñòàíîâÿâà,

÷å ”òúðñåùèÿò íîâîñòè” òåìïåðàìåíò å êðèòè÷åí

ôàêòîð ïî îòíîøåíèå íà óÿçâèìîñòòà êúì ðàçâèòèå

êàêòî íà àëêîõîëíà, òàêà è íà íàðêîòè÷íà çàâèñè-

ìîñò. Õàðàêòåðîâèòå ÷åðòè è íåùàñòèÿòà â äåòñòâî-

òî èãðàÿò âàæíà ðîëÿ ñàìî çà ðàçâèòèåòî íà

íàðêîòè÷íà çàâèñèìîñò.

Â Áúëãàðèÿ TCI e âàëèäèðàí îò Ê. Êàëèíîâ, Â.

Ìèëàíîâà è À. Æàáëåíñêè [15]. Öåëåâàòà èì

ïîïóëàöèÿ ñà 843 áúëãàðñêè ãðàæäàíè íà âúçðàñò

íàä 15 ãîäèíè. Èçñëåäâàíåòî èì óñòàíîâÿâà, ÷å

ìîæå äà ñå ïðàâè ïàðàëåë ìåæäó ôàêòîðíàòà

ñòðóêòóðà íà ìîäåëà, êîÿòî Cloninger îïèñâà è òàçè

íà áúëãàðñêàòà ïîïóëàöèÿ. Âàëèäèðàíèÿò èíñòðó-

ìåíò å èçïîëçâàí çà èçñëåäîâàòåëñêè öåëè (Ìèëàíî-

âà Â., ëè÷åí àðõèâ).

ÍÅÎ-ÊÐÅÏÅËÈÍÎÂÀÒÀ ÊÎÍÖÅÏÖÈß – TEMPS

Â íà÷àëîòî íà XX âåê èçòúêíàòèÿò íåìñêè

ïñèõèàòúð è ó÷åíèê íà Wundt Å. Kraepelin ñúùî

11õäõå

ÎÁÇÎÐÈ

ñúçäàâà ñâîÿ êîíöåïöèÿ çà ÷îâåøêèÿ òåìïåðàìåíò

[16]. Ìàêàð äà èìà ãîëåìè çàñëóãè çà ôóíäàìåíòàë-

íàòà ïñèõîëîãè÷åñêà íàóêà, çà ðàçâèòèåòî íà

ðàçëè÷íè êëîíîâå îò ïðèëîæíàòà ïñèõîëîãèÿ, çà

ñúâðåìåííàòà ïñèõèàòðèÿ è ïñèõèàòðè÷íà ãåíåòèêà,

íåãîâàòà êîíöåïöèÿ çà òåìïåðàìåíòà íå äîáèâà

øèðîêà ïîïóëÿðíîñò. Èçâåñòåí å èíòåðåñúò íà

Kraepelin â ñôåðàòà íà åêñïåðèìåíòàëíàòà ïñèõîëî-

ãèÿ, êîÿòî ìó ïîìàãà äà èçó÷è èç îñíîâè åçèêîâèòå

ãðåøêè ïî âðåìå íà ñúí, êàêòî è øèçîôðåíèÿòà, â

îáëàñòòà íà êîÿòî òîé èìà îãðîìåí ïðèíîñ.

Êîíöåïöèÿòà ìó çà ÷åòèðèòå òåìïåðàìåíòîâè

êàòåãîðèè – äåïðåñèâåí, õèïåðòèìåí, öèêëîòèìåí

è èðèòàáèëåí – å ñèëíî êðèòèêóâàíà è åäâà ïðåç

ïîñëåäíèòå ãîäèíè áèâà âúçðîäåíà îò ðåäèöà

ïðîó÷âàíèÿ è êîíöåïòóàëíè ðåâèçèè.

Âúâ âðúçêà ñ òåìïåðàìåíòà Akiskal ðàáîòè âúðõó

êîíöåïöèÿòà íà Kraepelin è ïîäíîâÿâà òèïîëîãèÿòà

ìó êàòî äîáàâÿ ïåòè òåìïåðàìåíò – òðåâîæåí. Â

ðåçóëòàò íà òîâà ñå ïîÿâÿâà èíñòðóìåíòúò TEMPS

(Temperament Evaluation of Memphis, Pisa, Paris and

San Diego), êîéòî å êîíñòðóèðàí ïðåäèìíî âúâ

âðúçêà ñ áèïîëÿðíîòî àôåêòèâíî ðàçñòðîéñòâî [17].

Ïúðâîíà÷àëíî òîçè ïîäõîä ñå èçãðàæäà âúç îñíîâà

íà õèïîòåçàòà, ïðåäëîæåíà îò Kraepelin [16] çà

âðúçêàòà ìåæäó àôåêòèâíàòà òåìïåðàìåíòîâà

òèïîëîãèÿ è ÁÀÐ, øèðîêî çàñòúïåíà â òðóäîâåòå íà

Akiskal.

Ïðåäè îêîëî òðè äåñåòèëåòèÿ, êîãàòî çàïî÷âà

äà ñå ïðèëàãà TEMPS, èíñòðóìåíòúò ñå å èçïîëçâàë

÷ðåç ïðîâåæäàíåòî íà èíòåðâþ (TEMPS-I). Åäâà â

ïîñëåäíîòî äåñåòèëåòèå òîé ïðèäîáèâà âèä íà

ñàìîîöåíú÷åí âúïðîñíèê (TEMPS-A). Òîçè èíñòðó-

ìåíò å ïî-ðàçëè÷åí îò îñòàíàëèòå òåìïåðàìåíòîâè

ñêàëè ïî òîâà, ÷å åòèêèðà ñóáàôåêòèâíèòå åêñïðå-

ñèè êàêòî ñà áèëè êîíöåïòóàëèçèðàíè â ãðúöêàòà

êëèíè÷íà ïñèõîëîãèÿ è â ãåðìàíñêàòà ïñèõèàòðèÿ

îò ïî-ìîäåðíè âðåìåíà. Èìåòî íà òîçè èíñòðóìåíò

ñå ñâúðçâà ñ ïúðâîíà÷àëíîòî ìó òåñòâàíå è

âàëèäèçàöèÿ â 6 äúðæàâè è íà 6 åçèêà: aìåðèêàíñêè

àíãëèéñêè (Ìåìôèñ è Ñàí Äèåãî), Èòàëèÿ, Ôðàíöèÿ,

Ãåðìàíèÿ, Òóðöèÿ è ßïîíèÿ. Óñòàíîâåíè ñà äîáðà

íàäåæäíîñò è îòëè÷íà âúòðåøíà ñúãëàñóâàíîñò.

Âñåêè ïúò, êîãàòî òåñòâàíåòî ñ èíñòðóìåíòà ñòàâà ñ

÷åòèðèòå òåìïåðàìåíòîâè õàðàêòåðèñòèêè (äåïðå-

ñèâåí, öèêëîòèìåí, ðàçäðàçíèòåëåí è õèïåðòèìåí),

ñå îêàçâà, ÷å òå ñà ñòàáèëíè. Íî êîãàòî ñå äîáàâÿ

òåìïåðàìåíòîâàòà ÷åðòà òðåâîæíîñò, ñå ïîÿâÿâà

ïðåïîêðèâàíå ìåæäó òðåâîæíîñòòà è äåïðåñèÿòà,

à ñîìàòè÷íàòà òðåâîæíîñò ñå ÿâÿâà êàòî îòäåëåí

ôàêòîð. Êàêòî ñå ñìÿòàëî ïúðâîíà÷àëíî, îñòàíàëè-

òå òðè ôàêòîðà ñà áèëè íàé-ñèëíè. Îò ôàêòîðíèÿ

àíàëèç íà èçñëåäâàíèÿòà ñòàíàëî ÿñíî, ÷å òåìïåðà-

ìåíòîâàòà ÷åðòà õèïåðòèìåí ñå ðàçëè÷àâà îò

îñòàíàëèòå. Ïðè ïðèëàãàíåòî íà TEMPS â ðàçëè÷-

íèòå ÷àñòè íà ñâåòà ñå óñòàíîâèëè è êóëòóðíè

òåìïåðàìåíòîâè ðàçëè÷èÿ. Òåìïåðàìåíòúò íà

ÿïîíöèòå, íàïðèìåð, êàòåãîðè÷íî ñå îòëè÷àâà îò

òîçè â äðóãèòå äúðæàâè, â êîèòî èíñòðóìåíòúò å áèë

èçïîëçâàí. Êàòî öÿëî, îáà÷å ñå íàáëþäàâàò ïîâå÷å

ïðèëèêè, îòêîëêîòî ðàçëèêè â òåìïåðàìåíòà íà

ðàçëè÷íèòå êóëòóðè.

Îñâåí âúâ âðúçêà ñ áèïîëÿðíîòî àôåêòèâíî

ðàçñòðîéñòâî, TEMPS íàìèðà ïðèëîæåíèå è â ìíîãî

äðóãè îáëàñòè íà ïñèõîïàòîëîãèÿòà è ñîöèàëíîòî

ôóíêöèîíèðàíå. Èçâåñòíè ñà ðåäèöà èçñëåäâàíèÿ

ñ TEMPS, ïðîâåäåíè îò ñàìèÿ Akiskal è íåãîâè

êîëåãè â ðàçëè÷íè ñôåðè. Îñâåí â òåñòâàíåòî ìó

âúðõó ïàöèåíòè ñ ÁÀÐ, TEMPS ó÷àñòâà â ïðîó÷âà-

íåòî íà âçàèìîâðúçêàòà ìåæäó òåìïåðàìåíòà è

ïîëîâèòå ðàçëè÷èÿ ïðè ñòóäåíòè, òåìïåðàìåíòà è

èçáîðà íà ïðîôåñèÿ, òåìïåðàìåíòà è ðàçâèòèåòî

íà íàðêîòè÷íàòà çàâèñèìîñò, òåìïåðàìåíòà è

ñóèöèäíîòî ïîâåäåíèå, âçàèìîâðúçêàòà ìåæäó

áóëèìèÿòà è àíîðåêñèÿòà ïðè ïàöèåíòè ñ ÁÀÐ è

òåõíèÿ òåìïåðàìåíò, èçñëåäâà òåìïåðàìåíòà íà

äåöà è þíîøè ñ åìîöèîíàëíî-ïîâåäåí÷åñêè

ïðîáëåìè, êàêòî è òåìïåðàìåíòîâèòå ïðîôèëè íà

äèðåêòîðè, àäâîêàòè, àðõèòåêòè, æóðíàëèñòè è

àðòèñòè. Îñâåí òîâà Akiskal ñðàâíÿâà TEMPS ñ

òðàäèöèîííèÿ òðèôàêòîðåí ëè÷íîñòåí âúïðîñíèê

íà Cloninger TPQ [18]. Èçñëåäâàíåòî å ïðîâåäåíî

ñðåä 1010 èòàëèàíñêè ñòóäåíòè íà âúçðàñò ìåæäó

14 è 26 ã. Èçïîëçâàéêè TEMPS, èçñëåäîâàòåëèòå

ñðàâíÿâàò òåìïåðàìåíòîâèòå ÷åðòè îò êëàñè÷åñêàòà

ïñèõèàòðèÿ ñ òåçè, êîèòî ÒPQ èçïîëçâà îò åêñïåðè-

ìåíòàëíàòà ïñèõîëîãèÿ. Îêàçàëî ñå, ÷å ÷åðòè îò

TPQ êàòî „ñðàì îò íåïîçíàòè”, „ñòîè÷åñêà óñòîé÷è-

âîñò”, „ñòðàõ îò íåñèãóðíîñò”, „îòäåëÿíå”, êðèòèêà”

è „ïðåäâèäèìà òðåâîãà” êîðåëèðàò íàé-ñèëíî ñ

äåïðåñèâíèÿ òåìïåðàìåíò îò TEMPS. “Ïðèíàäëåæ-

íîñò”, „èçñëåäîâàòåëñêà ïðåâúçáóäåíîñò”, „íåïîòèñ-

êàí îïòèìèçúì”, ïðèâúðçàíîñò”, „óâåðåíîñò”,

„ðàçòî÷èòåëñòâî”, „íåçàâèñèìîñò”, „ñèëà” è „èìïóë-

ñèâíîñò” íàé-ñèëíî êîðåëèðàëè ñ õèïåðòèìíèÿ

òåìïåðàìåíò. È ïîñëåäíî – ÷åðòèòå „ïðåäâèäèìà

òðåâîãà”, „íåïîêîðñòâî”, „óìîðÿåìîñò” è „ñàíòèìåí-

òàëíîñò” êîðåëèðàëè ïîëîæèòåëíî ñ öèêëîòèìíèÿ

òåìïåðàìåíò. Â çàêëþ÷åíèå, äàííèòå êîðåëèðàëè ñ

ïî-ðàííîòî ïðåäïîëîæåíèå íà Cloninger, ÷å

âèñîêàòà HA (Harm Avoidance) è äåïðåñèâíèÿò

òåìïåðàìåíò ñà ñâúðçàíè. Âèñîêèòå ñòîéíîñòè íà

NS (Novelty Seeking) ñà ñâúðçàíè ñ õèïåðòèìíèÿ è

öèêëîòèìíèÿ òåìïåðàìåíò è íåî÷àêâàíî ïîñëåä-

íèÿò êîðåëèðàë ñ âèñîêèòå ñòîéíîñò íà ÍÀ.

Ìíîãîáðîéíè ñà èçñëåäâàíèÿòà íà âçàèìîâðúç-

êàòà ìåæäó òåìïåðàìåíòîâèòå õàðàêòåðèñòèêè è

áèïîëÿðíîòî àôåêòèâíî ðàçñòðîéñòâî. Òàêîâà å

ïðîó÷âàíåòî íà Anna V. Lunde è Akiskal, êîèòî

èçó÷àâàò âðúçêàòà ìåæäó áóëèìèÿòà è àíîðåêñèÿòà

ïðè áîëíè îò ÁÀÐ è òåõíèòå òåìïåðàìåíòîâè

ôóíäàìåíòè [19]. Àâòîðèòå ïðîâåæäàò èçñëåäâàíåòî

ñè ñðåä 201 ïàöèåíòè ñ ÁÀÐ. Òðèäåñåò è òðè îò òÿõ

èìàëè ðàçñòðîéñòâî íà õðàíåíåòî. Ïðè òÿõ ÁÀÐ

êàòåãîðè÷íî ïðåîáëàäàâàëî â ñðàâíåíèå ñ ïàöèåí-

òèòå áåç áóëèìèÿ èëè àíîðåêñèÿ. Ïî-çíà÷èòåëíà

áèëà âðúçêàòà ìåæäó áóëèìèÿ, íåâðîçà è ÁÀÐ.

Àâòîðèòå óñòàíîâÿâàò ñúùî, ÷å ïàöèåíòèòå ñ

ðàçñòðîéñòâî íà õðàíåíåòî ñà èìàëè ïî-ðàííî

íà÷àëî íà ÁÀÐ, ñ ïîâå÷å è ïî-÷åñòî ïîâòàðÿùè ñå

äåïðåñèâíè åïèçîäè. Îñâåí òîâà òå óñòàíîâèëè, ÷å

âðúçêàòà ìåæäó áóëèìèÿòà è àíîðåêñèÿòà å

öèêëîòèìíèÿò òåìïåðàìåíò.

À. Rihmer è ñúòðóäíèöè èçñëåäâàò ðîëÿòà íà

àôåêòèâíèòå òåìïåðàìåíòè, èçìåðåíè ñ TEMPS, çà

ñóèöèäíîòî ïîâåäåíèå. Òå ñðàâíÿâàò ðåçóëòàòèòå

12 õäõå


íà èçñëåäâàíè ëèöà ñúñ ñóèöèäåí îïèò ñ òåçè íà

êîíòðîëíà ãðóïà è óñòàíîâÿâàò çíà÷èòåëíî ïî-

âèñîêè ðåçóëòàòè â åêñïåðèìåíòàëíàòà ãðóïà, ïî

ñêàëèòå íà îíåçè òåìïåðàìåíòîâè õàðàêòåðèñòèêè,

êîèòî ñúäúðæàò ïîâå÷å èëè ïî-ìàëêî äåïðåñèâíà

êîìïîíåíòà – äåïðåñèâåí, öèêëîòèìåí, òðåâîæåí è

èðèòàáèëåí [20].

TEMPS å ïðèëàãàí çà èçñëåäâàíå òåìïåðàìåí-

òîâèòå îñîáåíîñòè íà ðîäèòåëè íà äåöà ñ îïðåäåëå-

íà ïñèõîïàòîëîãè÷íà ïðîáëåìàòèêà. Erermiº è ñúòð.

îïèñâàò çàâèøåíèÿ ïî ñêàëèòå çà äåïðåñèâåí,

öèêëîòèìåí, èðèòàáèëåí è òðåâîæåí òåìïåðàìåíò

ïðè ìàéêè íà äåöà ñúñ ñåïàðàöèîíåí ñòðàõ [21].

Yüncü è ñúòð. èçñëåäâàò òåìïåðàìåíòîâèòå ÷åðòè

íà ðîäèòåëè íà ïîäðàñòâàùè, çëîóïîòðåáÿâàùè ñ

ÏÀÂ. Òå óñòàíîâÿâàò, ÷å â ñðàâíåíèå ñ êîíòðîëíàòà

ãðóïà, ìàéêèòå íà ïîäðàñòâàùèòå îò åêñïåðèìåí-

òàëíàòà ãðóïà èìàò ïî-âèñîêè ñòîéíîñòè ïî ñêàëèòå

çà äåïðåñèâåí, öèêëîòèìåí è òðåâîæåí òåìïåðà-

ìåíò, à áàùèòå – ïî ñêàëàòà çà äåïðåñèâåí

òåìïåðàìåíò [22].

Moore DJ. È ñúòð. èçñëåäâàò òåìïåðàìåíòà è

âðúçêàòà ìó ñ ðèñêîâî êúì çàðàçÿâàíå ñ ÕÈÂ

ïîâåäåíèå – óïîòðåáà íà íàðêîòèöè è áåçðàçáîðíè

ñåêñóàëíè êîíòàêòè. Îòêðèâà ñå âðúçêà ìåæäó

òåìïåðàìåíòà è óïîòðåáàòà íà îïðåäåëåí âèä

íàðêîòèöè – óïîòðåáÿâàùèòå êîêàèí, äðóãè ñòèìó-

ëàíòè è àëêîõîë èìàò ïî-âèñîêè ðåçóëòàòè ïî

ñêàëàòà çà èðèòàáèëåí òåìïåðàìåíò, äîêàòî

îïèîìàíèòå èìàò âèñîêè ñòîéíîñòè ïî ñêàëèòå çà

äåïðåñèâåí è õèïåðòèìåí òåìïåðàìåíò. Âðúçêà

ìåæäó ðèñêîâî ñåêñóàëíî ïîâåäåíèå è òåìïåðàìåíò

â òîâà èçñëåäâàíå íå å óñòàíîâåíà [23].

Ñîöèàëíî-ïñèõîëîãè÷íî ïðèëîæåíèå TEMPS

íàìèðà â ßïîíèÿ, êúäåòî Sakai Y. è ñúòð. ãî ïðèëàãàò

çàåäíî ñ NIOSH Generic Job Stress Questionnaire,

çà äà èçñëåäâàò òåìïåðàìåíòà âúâ âðúçêà ñ

ðàáîòíèÿ ñòðåñ. Òîâà ïðîó÷âàíå àñîöèèðà èðèòà-

áèëíèÿ òåìïåðàìåíò ñ íàé-âèñîêà óÿçâèìîñò,

ñëåäâàí îò öèêëîòèìíèÿ è òðåâîæíèÿ. Õèïåðòèì-

íèÿò òåìïåðàìåíò ñå îòëè÷àâà ñ íàé-ñòàáèëíà

óñòîé÷èâîñò ñïðÿìî ðàáîòíè ñòðåñîðè [24].

ÇÀÊËÞ×ÅÍÈÅ

Èçñëåäâàíåòî íà òåìïåðàìåíòîâèòå õàðàêòå-

ðèñòèêè å âúçìîæíî, áëàãîäàðåíèå íà íÿêîè

èíñòðóìåíòè, êàòî òàêèâà ïðîó÷âàíèÿ ñà èçâúðøâà-

íè â ðàçëè÷íè ãðóïè – íàïðèìåð ïðè áîëíè îò ÁÀÐ.

Ðàçðàáîòåíèÿò îò Akiskal âúïðîñíèê TEMPS,

îò÷èòàù ïåò òåìïåðàìåíòîâè ÷åðòè, áè ìîãúë äà å

ïîëåçåí îò ãëåäíà òî÷êà íà ïðåäèêöèÿòà íà

ïîâåäåí÷åñêèòå ðåàêöèè. Òîâà áè áèëî âúçìîæíî,

íàïðèìåð ïðè ðàçãëåæäàíåòî íà òåìïåðàìåíòîâèòå

õàðàêòåðèñòèêè ïðè õîðà ñ äåëèíêâåíòíî ïîâåäåíèå,

óñòàíîâÿâàéêè äîìèíàíòíèòå òåìïåðàìåíòîâè

÷åðòè ïðè òÿõ. Òå, îò ñâîÿ ñòðàíà, áèõà ìîãëè äà ñå

ðàçãëåæäàò êàòî ïðåäèêòîðè íà äåëèíêâåíòíîòî

ïîâåäåíèå.


1. Èñòîðèÿ íà ïñèõîëîãèÿòà, Ï. Àëåêñàíäðîâ, ÏÑÈÄÎ, Âàðíà,

2005 ã.

2. Ïñèõîëîãèÿ, Äæ. Ñèéìúí, Ä. Êåíåðèê, Íîâ áúëãàðñêè

óíèâåðñèòåò.

3. Motivation and personality, A. Maslow, Sofia, 2001.

4. Ïñèõîëîãèÿ íà ïðåñòúïëåíèåòî, Á. Ñòàíêîâ, Àëáàòðîñ, Ñîôèÿ,

2006.

5. ×îâåêò – „ñîöèàëíî æèâîòíî”, Äàìÿí ßêîâ, Ñîôèÿ 2009.

6. Kraupl, G., H. Ludwig. Probleme und Ergebnisse kriminologisher

Personlichkeitsforschungen. Staat und recht, 1987, N 6.

7. Øåðîçèÿ, À. Ïñèõèêà. Ñîçíàíèå. Áåññîçíàòåëüíîå, Òáèëèñè, 1979.

8. Eysenck, H. The Structure of Human Personality, Ñîôèÿ, 1987.

9. Cloninger CR., A unified biosocial theory ot personality and its

role in the development of anxiety., States Psychiatric Develop-

ment, 1984. vol 4.

10. Cloninger CR. A systematic method for clinical description and

classification of personality variants. Arch Gen Psychiatry 1987;

44:573-588.

11. Cloninger CR, Svrakic DM, Przybeck TR. A psychobiological

model of temperament and character. Arch Gen Psychiatry 1993;

50:975-990.

12. Tikkanen R., Holi M., Lindberg N., Virkkunen M., Tridimensional

Personality Questionnaire data on alcoholic violent offenders;

specific connections to server impulsive cluster B personality

disorders and violent criminality; BMC Psychiatry, 2007 vol 7.

13. Richter J., Krecklow B., Eisemann M., Interrelatons between

temperament, character, and parental rearing among delinquent

adolescents; A cross-validation; Comprehensive Psychiatry, Vol

43, Issue 3, May 2002.

14. Lukasiewicz M., Neveu X., Blecha L., Falissard B., Reynaud

M., Gasquet I.; Pathways to substance-related disorder; a struc-

tural model approach exploring the influence of temperament,

character and childhood adversity in a national cohort of prison-

ers; Alcohol and Alcoholism, Vol.43. No 3, 2008.

15. Êàëèíîâ Ê., Ìèëàíîâà Â., Æàáëåíñêè À., Âàëèñíîñò è

ôàêòîðíà ñòðóêòóðà íà òåìïåðàìåíòîâèÿ è õàðàêòåðîâèÿ

âúïðîñíèê (TCI) ïðè áúëãàðñêàòà ïîïóëàöèÿ, Àêàäåìè÷íî

èçäàòåëñòâî Ìàðèí Äðèíîâ, 2005, áð. 5.

16. Kraepelin E., Leben und Werke des Psychiaters im Spannungsfeld

zwischen positivischer Wissenschaft und Irrationalitat, Eric J.

Engstom, 1990.

17. Hagop S. Akiskal, Kareen K. Akiskal. TEMPS: Temperament

Evaluation of Memphis, Pisa, Paris and San Diego Journal of Af-

fective Disorders, Volume 85, Issues 1-2, March 2005, Pages 1-2.

18. I. Maremmani, H. S. Akiskal, S. Signoretta, A. Liguori, G. Perugi,

R. Cloninger; The relationship of Kraepelian affective tempera-

ments (as measured by TEMPS-I) to the tridimensional person-

ality questionnaire (TPQ), Journal of Affective Disorders, Volume

85, Issues 1-2, March 2005, Pages 17-27.

19. Lunde, Anna V.; Fasmer, Ole B.; Akiskal, Kareen K.; Akiskal,

Hagop S.; Oedegaard, Ketil J. The relationship of bulimia and

anorexia nervosa with bipolar disorder and its temperamental

foundations. Journal of Affective Disorders, Jun 2009, Vol. 115

Issue 3, p309-314, 6p; DOI: 10.1016/j.jad. 2008.10.012; (AN

38803224).

20. Rihmer A., Rozsa S., Rihmer Z., Gonda X., Akiskal KK.; Akiskal

HS.; Affective temperaments, as measured by TEMPS-A, among

nonviolent suicide attempters.; Journal of Affective Disorders,

Vol.116, Jul.2009.

21. Erermiþ S; Bellibaþ E; Ozbaran B; Büküþoðlu ND; Altintoprak

E; Bildik T; Cetin SK; Temperament characteristics of mothers of

preschool children with separation anxiety disorder; Turkish Jour-

nal Of Psychiatry, Vol.20, 2009.

22. Yüncü Z; Kesebir S; Ozbaran B; Celik Y; Aydin C, Psychopa-

thology and temperament in parents of adolescents with sub-

stance use disorders: a controlled study ; Turkish Journal Of

Psychiatry, Vol.20, 2009.

23. Moore DJ., Atkinson JH., Akiskal H., Gonzalez R., Wolfson T.,

Grant I., Temperament and risky behaviors: a pathway to HIV? ;

Journal of Affective Disorders, Vol. 85; Mar 2005.

24. Sakai Y; Akiyama T; Miyake Y; Kawamura Y; Tsuda H;

Kurabayashi L; Tominaga M; Noda T; Akiskal K; Akiskal H., Jour-

nal of Affective Disorders, Vol. 85; Mar 2005.

13õäõå


ÓËÒÐÀÇÂÓÊÎÂÎ ÁÀÇÈÐÀÍÀ ÍÅÂÐÎÍÀÂÈÃÀÖÈß Â ÕÈÐÓÐÃÈßÒÀ ÍÀ ÃÐÚÁÍÀ×ÍÎ-

ÌÎÇÚ×ÍÈÒÅ ÒÓÌÎÐÈ

Ò. Øàìîâ, Ò. Åôòèìîâ, À. Ïåòêîâ

ULTRASOUND BASED NEURONAVIGATION IN SPINAL CORD TUMOR SURGERY

T. Shamov, T. Eftimov, A. Petkov

Êëèíèêà ïî íåâðîõèðóðãèÿ – Âîåííîìåäèöèíñêà àêàäåìèÿ, Ñîôèÿ

Clinic of Neurosurgery – Military Medical Academy, Sofia

ÐÅÇÞÌÅ

Öåëòà å äà ñå ïðîó÷è ðîëÿòà íà òðèäèìåíñèî-

íàëíàòà íåâðîñîíîãðàôèÿ, ïðåäèìñòâàòà è íåäîñ-

òàòúöèòå íà óëòðàçâóêîâî-áàçèðàíèòå íåâðîíàâèãà-

öèîííè ñèñòåìè â õèðóðãèÿòà íà ãðúáíà÷íî-

ìîçú÷íèòå òóìîðè.

Îò âòîðàòà ïîëîâèíà íà 2007 ãîäèíà äî

íà÷àëîòî íà ìåñåö ñåïòåìâðè 2010 ãîäèíà â

Êëèíèêàòà ïî íåâðîõèðóðãèÿ íà ÂÌÀ-Ñîôèÿ ñà

îïåðèðàíè 18 ïàöèåíòè ñ ãðúáíà÷íî-ìîçú÷íè

òóìîðè. Ïðè âñè÷êè ïàöèåíòè èíòðàîïåðàòèâíî å

ïðîâåæäàíà òðèäèìåíñèîíàëíà íåâðîñîíîãðàôèÿ.

Èçïîëçâàíè ñà óëòðàçâóêîâî-áàçèðàíè íåâðîíàâèãà-

öèîííè ñèñòåìè SonoWand è SonoWand-Invite

(Mison, Trondheim, Norwaó).

Òðèäèìåíñèîíàëíà íåâðîñîíîãðàôèÿ å ïðèëà-

ãàíà ïðè 4 èíòðàìåäóëàðíè òóìîðà (3 èíòðàìåäó-

ëàðíè åïåíäèìîìà è ïðè 1 èíòðàìåäóëàðåí

àñòðîöèòîì). Òîçè âèä ïðîöåäóðà å èçïîëçâàíà è

ïðè 14 åêñòðàìåäóëàðíè òóìîðà (6 íåâðèíîìà, 5

ìåíèíãèîìà è 3 åïåíäèìîìà íà filum terminale). Ïðè

õèðóðãè÷íèòå èíòåðâåíöèè ïî ïîâîä íà èíòðàìå-

äóëàðíè òóìîðè ñìå ïîëó÷èëè ìîìåíòíè òðèäèìåí-

ñèîíàëíè èçîáðàæåíèÿ íà îïåðàòèâíàòà ñèòóàöèÿ.

Ïðè åêñòðàìåäóëàðíèòå òóìîðè, îñîáåíî ïðè

ìåíèíãèîìèòå è íåâðèíîìèòå, å âúçìîæíî ïðîâåæ-

äàíåòî íà óëòðàçâóêîâî-áàçèðàíè íåâðîíàâèãàöè-

îííè èíòåðâåíöèè.

Ïðè åêñòðàìåäóëàðíèòå òóìîðè ïðîâåæäàíåòî

íà óëòðàçâóêîâî-áàçèðàíè íåâðîíàâèãàöèîííè

èíòåðâåíöèè ïîçâîëÿâà äîáúð êîíòðîë íà ðàäèêàë-

íîñòòà íà òóìîðíàòà åêñöèçèÿ. Ïðè èíòðàìåäó-

ëàðíèòå òóìîðè ìîãàò äà ñå ïîëó÷àò ìîìåíòíè

òðèäèìåíñèîíàëíè èçîáðàæåíèÿ, êîèòî äà áúäàò

ñðàâíÿâàíè íà îïðåäåëåíè åòàïè îò îïåðàöèÿòà.

Íåâúçìîæíî å òðèäèìåíñèîíàëíàòà íåâðîñîíîãðà-

ôèÿ äà ñå èçïîëçâà çà êîíòðîë íà ðàäèêàëíîñòòà

íà åêñöèçèÿòà ïðè ïàöèåíòè ñ èíòðàìåäóëàðíè

òóìîðè.

Êëþ÷îâè äóìè: ÃÐÚÁÍÀ×ÍÎ-ÌÎÇÚ×ÍÈ ÒÓÌÎ-

ÐÈ, ÈÍÒÐÀÎÏÅÐÀÒÈÂÍÀ ÍÅÂÐÎÑÎÍÎÃÐÀÔÈß,

ÍÅÂÐÎÍÀÂÈÃÀÖÈß, SONOWAND, ÒÐÈÄÈÌÅÍÑÈ-

ÎÍÀËÍÀ ÍÅÂÐÎÑÎÍÎÃÐÀÔÈß, ÕÈÐÓÐÃÈß

SUMMARY

The aim of this study was to examine the role of

three-dimensional (3D) neurosonography and the ad-

vantages and disadvantages of ultrasound-based

neuronavigation systems in spinal cord tumor surgery.

From the second half of 2007 until the beginning of

September 2010, 18 patients with spinal cord tumors

were operated at the Clinic of Neurosurgery of the Mili-

tary Medical Academy in Sofia. In all patients,

intraoperative 3D neurosonography was performed by

using the SonoWand and SonoWand InviteTM ultra-

sound-based neuronavigation systems (SonoWand;

Mison, Trondheim, Norwaó). The intraoperative 3D

neurosonography was applied in 4 intramedullary

tumors (3 intramedullary ependymomas and 1 in-

tramedullary astrocytoma) and 14 extramedullary

tumors (6 neurinomas, 5 meningiomas and 3 filum

terminale ependymomas). During the performed in-

14 õäõå


Ôèãóðà 1 (a, b)

Èçïîëçâàíè ñà ðàçëè÷íè âèäîâå óëòðàçâóêîâè

òðàíñäþñåðè: íàâèãàöèîííàòà ñèñòåìà SonoWand

ðàáîòè ñ òðàíñäþñåðè 8 è 10 Mhz, äîêàòî íàâèãàöè-

îííàòà ñèñòåìà SonoWand-INVITE – ñ òðàíñäþñåð

10 Mhz è ëèíååí òðàíñäþñåð 12 Mhz. Â ïîâå÷åòî

ñëó÷àè ñìå èçïîëçâàëè òðàíñäþñåðè 10 è 12 Ìhz,

ïðè êîèòî ôîêóñúò íà îáðàçà å îò 0.5 äî 4 cm, êîåòî

ãè ïðàâè óäîáíè çà âèçóàëèçàöèÿ íà ñòðóêòóðèòå â

ãðúáíà÷íèÿ êàíàë.

Ïðè ïðîöåñè â òîðàêàëíèÿ è ëóìáàëíèÿ îòäåëè

íà ãðúáíàêà çà ôèêñèðàíå íà ðåôåðåíòíàòà çâåçäà

ñìå èçïîëçâàëè ñòàíäàðòíà ðàìêà, êîÿòî ñå

ïðèêðåïÿ êúì îïåðàöèîííàòà ìàñà. Ïðè ïðîöåñè â

øèéíèÿ îòäåë íà ãðúáíàêà å èçïîëçâàí òðèòî÷êîâ

ôèêñàòîð, êàòî ðåôåðåíòíàòà çâåçäà ñå ïðèêðåïÿ

êúì ôèêñàòîðà.

tramedullary tumor surgery, snapshots of the three-di-

mensional images of the surgical situation were ob-

tained. It has been proven that ultrasound-based

neuronavigation is a valuable tool in extramedullary

tumor surgery, especially in meningioma and neuri-

noma surgery, ensuring better control on the extent of

radical tumor excision. In intramedullary tumor surgery,

snapshots of the three-dimensional images can be

obtained and compared during certain stages of the

surgical intervention. In patients with intramedullary

tumors, however, the use of three-dimensional

neurosonography for better control on the extent of

radical tumor excision is not possible.

Keywords: SPINAL CORD TUMORS, SPINAL CORD

SURGERY, INTRAOPERATIVE THREE-DIMEN-

SIONAL (3D) NEUROSONOGRAPHY, THE SONO-

WAND ULTRASOUND-BASED NEURONAVIGATION

SYSTEM

ÓÂÎÄ

Ãðúáíà÷íî-ìîçú÷íèòå òóìîðè ñà îêîëî 10% îò

òóìîðèòå íà íåðâíàòà ñèñòåìà. Îêîëî åäíà òðåòà

îò òÿõ ñà òóìîðè, ïðîèçõîæäàùè îò ãðúáíà÷íèÿ

ìîçúê. Õèðóðãè÷íî ëå÷åíèå íà ãðúáíà÷íî-ìîçú÷íèòå

òóìîðè ñå ïðèëàãà åäâà îò íà÷àëîòî íà ìèíàëèÿ

âåê [13]. Ïðåç 1978 ãîäèíà Reid ïðèëàãà çà ïúðâè

ïúò èíòðàîïåðàòèâåí óëòðàçâóê â õèðóðãèÿòà íà

ãðúáíà÷íî-ìîçú÷íèòå òóìîðè [12]. Ñ òå÷åíèå íà

âðåìåòî, íåâðîñîíîãðàôèÿòà ñå óòâúðæäàâà â

õèðóðãèÿòà íà ãðúáíà÷íî-ìîçú÷íèòå òóìîðè [8, 11,

14]. Îñíîâåí íåäîñòàòúê íà èçïîëçâàíèòå óëòðàçâó-

êîâè òåõíèêè å äâóèçìåðíîòî ïðåäñòàâÿíå íà îáðàçà

è íåâúçìîæíîñòòà çà ïîçèöèîíèðàíåòî íà õèðóðãè÷-

íèòå èíñòðóìåíòè â îïåðàòèâíîòî ïîëå.

Ñëåä âúâåæäàíåòî íà áåçðàìêîâàòà ñòåðåîòàê-

ñè÷íà õèðóðãèÿ ïðåç 1993 ãîäèíà çàïî÷âà ðàçðàáîò-

âàíåòî íà ñèñòåìè çà ïîçèöèîíèðàíå íà òðàíñïåäè-

êóëàðíè âèíòîâå, íàìèðàùè ïðèëîæåíèå â ñïèíàë-

íàòà õèðóðãèÿ [4, 9]. Ïúðâèòå ñúîáùåíèÿ çà

èçïîëçâàíåòî íà óëòðàçâóêîâî-áàçèðàíè íåâðîíàâè-

ãàöèîííè ñèñòåìè â õèðóðãèÿòà íà ãðúáíà÷íèÿ ìîçúê

ñà ïðåç 2005 è 2006 ãîäèíà [1, 6]. Unsgard è ñúòð.

âúâåæäàò â ïðàêòèêàòà ëèíåàðíè òðàíñäþñåðè ñ

ðàáîòíà ÷åñòîòà 12 Mhz., êîèòî ñå îòëè÷àâàò ñ

âèñîêà ðåçîëþöèÿ è êà÷åñòâî íà îáðàçà, êîåòî ãè

ïðàâè ïðèëîæèìè â ìèêðîíåâðîõèðóðãèÿòà è

ñúâìåñòèìè ñ óëòðàçâóêîâî-áàçèðàíèòå íåâðîíàâè-

ãàöèîííè ñèñòåìè [15].

ÖÅË

Äà ñå ïðîó÷è ðîëÿòà íà òðèäèìåíñèîíàëíàòà

íåâðîñîíîãðàôèÿ â õèðóðãèÿòà íà ãðúáíà÷íî-

ìîçú÷íèòå òóìîðè, êàêòî è ïðåäèìñòâàòà è íåäîñòà-

òúöèòå íà óëòðàçâóêîâî-áàçèðàíèòå íåâðîíàâèãàöè-

îííè ñèñòåìè.

ÌÀÒÅÐÈÀË È ÌÅÒÎÄÈ

Çà ïåðèîäà îò 2007 äî íà÷àëîòî íà ìåñåö

ñåïòåìâðè 2010 ãîäèíà, â Êëèíèêàòà ïî íåâðîõèðóð-

ãèÿ íà Âîåííîìåäèöèíñêà àêàäåìèÿ - Ñîôèÿ ñà

îïåðèðàíè 18 ïàöèåíòè ñ ãðúáíà÷íî-ìîçú÷íè

òóìîðè. Ïðè âñè÷êè ïàöèåíòè ïðåäîïåðàòèâíàòà

äèàãíîçà å ïîñòàâåíà ÷ðåç ÌÐÒ è ïî âðåìå íà

îïåðàöèÿòà å èçâúðøâàíà òðèäèìåíñèîíàëíà

íåâðîñîíîãðàôèÿ. Ñðåäíàòà âúçðàñò íà ïàöèåíòèòå

å áèëà 51+/-19 ãîäèíè, êàòî 10 îò ïàöèåíòèòå ñà

æåíè è 8 – ìúæå.

Îò âòîðàòà ïîëîâèíà íà 2007 ãîäèíà, â Êëèíèêà-

òà ïî íåâðîõèðóðãèÿ íà ÂÌÀ-Ñîôèÿ å íà ðàçïîëîæå-

íèå óëòðàçâóêîâà íåâðîíàâèãàöèîííà ñèñòåìà

SonoWand (Mison, Trondheim, Norway). Îò íà÷àëîòî

íà 2009 ãîäèíà å èçïîëçâàíà íåâðîíàâèãàöèîííà

ñèñòåìà SonoWand-INVITE, ðàáîòåùà è ñ ëèíåàðåí

òðàíñäþñåð 12 Mhz. Ñïîìåíàòèòå íåâðîíàâèãà-

öèîííè ñèñòåìè ñà èçïîëçâàíè ñ òðè ïðåäíàçíà÷å-

íèÿ: êàòî óëòðàçâóêîâà èçîáðàçèòåëíà ñèñòåìà, êàòî

êîíâåíöèîíàëíà íåâðîíàâèãàöèîííà ñèñòåìà è êàòî

èíòåãðèðàíà óëòðàçâóêîâî-áàçèðàíà íåâðîíàâèãà-

öèîííà ñèñòåìà, êîÿòî ñú÷åòàâà êà÷åñòâàòà è íà

äâåòå òåõíîëîãèè. Ñèñòåìàòà å ðàçðàáîòåíà íà

îñíîâàòà íà îïòè÷åñêà åíêîäåð òåõíîëîãèÿ, äàâàùà

âúçìîæíîñò çà êàëèáðèðàíå íà óëòðàçâóêîâàòà

ñîíäà è òðèäèìåíñèîíàëíà ðåêîíñòðóêöèÿ íà

îáðàçèòå, ïîëó÷åíè íà áàçàòà íà èíòðàîïåðàòèâíî

óëòðàçâóêîâî èçñëåäâàíå è âúçìîæíîñò çà íàâèãà-

öèÿ â ðåàëíî âðåìå.

15õäõå




Ñëåä îñúùåñòâÿâàíåòî íà êîñòíèÿ äîñòúï ñå

èçâúðøâà ùàòåëíà õåìîñòàçà. Ðåôåðåíòíàòà

çâåçäà ñå íàãëàñÿâà íàä îïåðàòèâíîòî ïîëå (ïðè

ïðîöåñè â òîðàêàëíèÿ è ëóìáàëíèÿ îòäåëè íà

ãðúáíàêà). Îïåðàòèâíîòî ïîëå ñå èçïúëâà ñúñ

ñòåðèëåí ôèçèîëîãè÷åí ñåðóì è ñå èçâúðøâà

ðåãèñòðàöèÿ. Ðåãèñòðàöèÿòà ñå èçðàçÿâà â åäíîâðå-

ìåííî íàêëîíÿâàíå è ïðèïëúçâàíå íà óëòðàçâóêî-

âàòà ñîíäà íàä çîíàòà íà õèðóðãè÷åí èíòåðåñ.

Ïðîöåñúò íà ðåãèñòðàöèÿ îòíåìà îêîëî 10-15

ñåêóíäè. Çà äà ñå èçáåãíàò àðòåôàêòèòå îò

äèõàòåëíèòå äâèæåíèÿ ïî âðåìå íà ðåãèñòðàöèÿòà,

àíåñòåçèîëîãúò ñïèðà äèøàíåòî â ñúñòîÿíèå íà

åêñïèðèóì çà îêîëî 15 ñåêóíäè.

Ñèñòåìàòà ïðàâè ñåðèÿ îò 2-D. èçîáðàæåíèÿ,

êàòî ïîñðåäñòâîì ñîôòóåðíà ðåêîíñòðóêöèÿ íà

îáðàçà ñå îáðàáîòâàò ìåæäó 100 è 200 ìîìåíòíè

èçîáðàæåíèÿ äî ïîëó÷àâàíåòî íà 3-D ðåêîí-

ñòðóêöèÿ. Ïðîöåñúò íà ñîôòóåðíà ðåêîíñòðóêöèÿ

îòíåìà ñóìàðíî îêîëî åäíà ìèíóòà, êîåòî îò ñâîÿ

ñòðàíà äàâà âúçìîæíîñò çà íîâè áúðçè ïðåðåãèñòðà-

öèè, ñëåä êàòî å îòñòðàíåí ÷àñò îò òóìîðà èëè ñëåä

øèôòèíã íà îáåêòèòå â îïåðàòèâíîòî ïîëå. Ñëåä

ïîëó÷àâàíåòî íà 3-D èçîáðàæåíèå óëòðàçâóêîâèÿò

òðàíñäþñåð ñå îòñòðàíÿâà îò îïåðàòèâíîòî ïîëå.

Âúçìîæíîñòèòå çà ïîëó÷àâàíå íà 3-D èçîáðà-

æåíèÿ ñà:

1. Â äâå âçàèìíî ïåðïåíäèêóëÿðíè ðàâíèíè.

2. Â òðèòå ðàâíèíè – ñàãèòàëíà, êîðîíàðíà è

àêñèàëíà.

3. Âúâ âñÿêà åäíà îò ïîñî÷åíèòå ðàâíèíè.

Â ïî-íàòàòúøíèÿ ðàáîòåí ïðîöåñ ñå èçïîëçâàò

êàëèáðèðàíà ñ ðåôåðåíòíàòà çâåçäà ñîíäà èëè

äðóãè èíñòðóìåíòè, êîèòî ìîãàò äà ñå êàëèáðèðàò.

Ïî âðåìå íà ñàìàòà íàâèãàöèîííà ïðîöåäóðà å

íåîáõîäèìî ïàöèåíòúò äà å ñúñ ñïðÿíî äèøàíå, â

ñúñòîÿíèå íà åêñïèðèóì çà îêîëî 10-15 ñåêóíäè.

Íÿêîè îò ñòðóêòóðèòå, ðàçïîëîæåíè â ãðúáíà÷-

íèÿ êàíàë, ìîãàò äà áúäàò ôèêñèðàíè, à äðóãè äà

áúäàò ïîäâèæíè ïîä âëèÿíèåòî íà îïðåäåëåíè

ôèçèîëîãè÷íè ôàêòîðè. Îòòóê âúçíèêâà íåîáõîäè-

ìîñòòà äà ñå äåôèíèðàò ïîíÿòèÿòà èíòðàîïåðà-

òèâíà òðèäèìåíñèîíàëíà ñîíîãðàôèÿ è íåâðîíàâè-

ãàöèîííà ïðîöåäóðà.

Òðèäèìåíñèîíàëíàòà ñîíîãðàôèÿ å ìîìåíòíî

èçîáðàæåíèå íà ñòðóêòóðèòå â ãðúáíà÷íèÿ êàíàë,

ïîëó÷åíî ñëåä áúðçà óëòðàçâóêîâà ðåãèñòðàöèÿ ñ

êàëèáðèðàí òðàíñäþñåð (ñ ðåôåðåíòíà çâåçäà). Òúé

êàòî ðåãèñòðèðàíèòå îáåêòè ñà ïîäâèæíè, å

íåâúçìîæíî ïðîâåæäàíåòî íà íàâèãàöèîííà

ïðîöåäóðà. Âúçìîæíî å îáà÷å ïðîâåæäàíåòî íà

ïîâòîðíà ðåãèñòðàöèÿ è ïîëó÷àâàíåòî íà íîâè

èçîáðàæåíèÿ íà îïðåäåëåí åòàï íà îïåðàöèÿòà.

Ïðè íåâðîíàâèãàöèîííàòà ïðîöåäóðà, ðåãèñòðè-

ðàíèòå ñòðóêòóðè â ãðúáíà÷íèÿ êàíàë ñà îòíîñè-

òåëíî íåïîäâèæíè. Ñëåä ïðîâåæäàíåòî íà ðåãèñòðà-

öèÿòà ñ êàëèáðèðàí òðàíñäþñåð å âúçìîæíî ÷ðåç

êàëèáðèðàíà ñîíäà èëè äðóã èíñòðóìåíò äà ñå

ïîëó÷àò èçîáðàæåíèÿ â ðåàëíî âðåìå, îòðàçÿâàùè

ïîçèöèÿòà íà âúðõà íà êàëèáðèðàíèÿ èíñòðóìåíò

âúðõó ñúîòâåòíèòå ðåãèñòðèðàíè îáåêòè.

16 õäõå


ÐÅÇÓËÒÀÒÈ

Ïðè âñè÷êè 18 ñëó÷àÿ èíòðàîïåðàòèâíî å

èçïîëçâàíà óëòðàçâóêîâî-áàçèðàíà íåâðîíàâèãà-

öèîííà ñèñòåìà SonoWand. Ïàöèåíòèòå ñà îïåðè-

ðàíè â ïîçèöèÿ ïî êîðåì, êàòî ïðè 5 îò ïàöèåíòèòå

òóìîðúò å áèë ðàçïîëîæåí â øèéíèÿ îòäåë íà

ãðúáíàêà, ïðè 9 ïàöèåíòè – â òîðàêàëíèÿ îòäåë è

ïðè îñòàíàëèòå 4 – â ëóìáàëíèÿ îòäåë íà ãðúáíàêà.

Ïðè âñè÷êè ïàöèåíòè ñëåä ïðîâåæäàíåòî íà êîñòíèÿ

äîñòúï âúðõó äóðàòà ñà èçâúðøâàíè îðèåíòèðî-

âú÷íè B-scan ñîíîãðàôèè, íà îñíîâàòà íà êîèòî ñìå

ñå îðèåíòèðàëè çà ðàçïîëîæåíèåòî íà òóìîðà è çà

ïîäâèæíîñòòà íà ñòðóêòóðèòå, ðàçïîëîæåíè â

ãðúáíà÷íèÿ êàíàë. Ïðè 5 ñëó÷àÿ ñà ïðîâåäåíè

èíòðàîïåðàòèâíè òðèäèìåíñèîíàëíè íåâðîñîíîãðà-

ôèè. Ïðè îñòàíàëèòå 13 ñëó÷àÿ ñìå óñïåëè äà

ïðîâåäåì íåâðîíàâèãàöèîííè ïðîöåäóðè. Ñðåäíîòî

âðåìå çà ðåãèñòðàöèÿ ïðè ïðîâåæäàíåòî íà

òðèäåìåíñèîíàëíè óëòðàñîíîãðàôèè å áèëî 8+/-3

ñåêóíäè. Ñðåäíîòî âðåìå çà ðåãèñòðàöèÿ ïðè

íåâðîíàâèãàöèîííà ïðîöåäóðà å áèëî 14+/-4

ñåêóíäè. Ñðåäíîòî âðåìå çà ïðîâåæäàíå íà ñàìàòà

íåâðîíàâèãàöèîííà ïðîöåäóðà å óñòàíîâåíî 17+/-

3 ñåêóíäè, êàòî ïðåç òîçè ïåðèîä ïàöèåíòúò å

ïîääúðæàí â ñúñòîÿíèå íà åêñïèðèóì.

Ðàçïðåäåëåíèåòî íà ñëó÷àèòå â çàâèñèìîñò îò

õèñòîëîãèÿòà íà òóìîðà å ñëåäíîòî: èíòðàìåäó-

ëàðíè åïåíäèìîìè (n=3), èíòðàìåäóëàðåí àñòðîöè-

òîì (n=1), åïåíäèìîìè íà filum terminale (n=3),

íåâðèíîìè (n=6), ìåíèíãåîìè (n=5). Ïðè âñè÷êè

ïàöèåíòè, íà áàçàòà íà ïðîâåäåíèòå îðèåíòèðî-

âú÷íè 2-D (B-scan) ñîíîãðàôèè, ñà îöåíÿâàíè

åõîãåííîñòòà è îãðàíè÷åíîñòòà íà òóìîðà îò

îêîëíèòå ñòðóêòóðè, êàêòî è íàëè÷èåòî íà ìèêðî- èëè

ìàêðîêèñòè â ñàìèÿ òóìîð. Êàòî èíòðàòóìîðíè

ìàêðîêèñòè ñà îïðåäÿëÿíè âñè÷êè êèñòè ïî-ãîëåìè

îò 5 mm â äèàìåòúð. Òàêèâà ñà íàáëþäàâàíè â 3 îò

ñëó÷àèòå (ïðè 1 èíòðàìåäóëàðåí åïåíäèìîì è ïðè

2 åêñòðàìåäóëàðíè íåâðèíîìà). Èíòðàòóìîðíèòå

ìèêðîêèñòè ñà ñ äèàìåòúð ïîä 5 mm è òàêèâà ñà

íàáëþäàâàíè ïðè 6 ñëó÷àÿ (1 èíòðàìåäóëàðåí

åïåíäèìîì, 1 åïåíäèìîì íà conus medularis, ïðè 2

åïåíäèìîìà íà filum terminale è ïðè 2 åêñòðàìå-

äóëàðíè íåâðèíîìà).

Èíòðàìåäóëàðíèòå òóìîðè, êîèòî ñà èçñëåäâàíè

îò íàñ ñà èçîîåõîãåííè ñïðÿìî ìèåëîíà, ñ èçêëþ÷å-

íèå íà åïåíäèìîìà íà conus medularis. Èçîåõîãåí-

íîñòà íà òîçè âèä òóìîðè çàòðóäíÿâà îðèåíòàöèÿòà

íà õèðóðãà è âúçïðåïÿòñòâà îïðåäåëÿíåòî íà

ðàäèêàëíîñòòà íà îïåðàöèÿòà ÷ðåç èíòðàîïåðà-

òèâåí óëòðàçâóê. Åïåíäèìîìúò â îáëàñòòà íà conus

medularis å ñ ÿñíè ãðàíèöè, íî ïîäâèæíîñòòà íà

ìèåëîíà â òàçè îáëàñò å áèëà ïðåäïîñòàâêà çà

ïîÿâàòà íà àðòåôàêòè îò íîðìàëíèòå ôèçèîëîãè÷íè

äâèæåíèÿ. Ïðè èçñëåäâàíèòå îò íàñ èíòðàìåäó-

ëàðíè òóìîðè ñìå óñïåëè äà ïîëó÷èì òðèäèìåíñèî-

íàëíè èçîáðàæåíèÿ, íî íàâèãàöèîííà ïðîöåäóðà íå

ñìå óñïåëè äà ïðîâåäåì. Åäèíñòâåíî âèçóàëèçà-

öèÿòà íà ìàêðîêèñòè áè ìîãëà äà å îò ïîëçà çà

çàïî÷âàíåòî íà ìèêðîäèñåêöèàòà íà òóìîðà.

Åïåíäèìîìèòå â îáëàñòòà íà filum terminale ñà

3 íà áðîé, êàòî 2 îò òÿõ ñà áèëè ñ ðàçìåðè íàä 3

cm3, èçïúëâàùè èçöÿëî èíòðàäóðàëíîòî ïðîñòðàí-

ñòâî. Òå ñà îòíîñèòåëíî íåïîäâèæíè è ïðè òÿõ ñìå

óñïåëè äà ïðîâåäåì íàâèãàöèîííà ïðîöåäóðà ïðåäè

ðàçðåçà íà äóðàòà. Êàòî öÿëî òå ñà õèïåðåõîãåííè

ñïðÿìî îêîëíèòå ñòðóêòóðè è îðèåíòàöèÿòà çà

ãðàíèöèòå íà òóìîðà å äîáðà. Ñëåä ïðîâåæäàíåòî

íà âúòðåøíà äåêîìïðåñèÿ íà òóìîðà, ïîäâèæíîñòòà

íà îñòàòú÷íàòà ÷àñò îò òóìîðà ñå óâåëè÷àâà è

ïðîâåæäàíåòî íà íàâèãàöèîííà ïðîöåäóðà å

ïðàêòè÷åñêè íåâúçìîæíî. Ïðè ìàëêèÿ ïî ðàçìåð

åïåíäèìîì â òàçè îáëàñò, ïîðàäè íàëè÷èåòî íà

ïîäâèæíîñò, ñìå óñïåëè äà ïðîâåäåì åäèíñòâåííî

òðèäèìåíñèîíàëíà íåâðîñîíîãðàôèÿ.

Íåâðèíîìèòå ñà òóìîðè, ïðîèçõîæäàùè îò

íåðâíîòî êîðåí÷å è ñà ôèêñèðàíè êúì íåãî. Îò äðóãà

ñòðàíà, äîñòèãàéêè îïðåäåëåíè ðàçìåðè òå êîìïðå-

ñèðàò ãðúáíà÷íèÿ ìîçúê, äèñëîöèðàò àðàõíîèäíèòå

ìåìáðàíè è ñà ôèêñèðàíè ìåæäó ãðúáíà÷íèÿ ìîçúê

è äóðàòà. Êàòî öÿëî ñà õèïåðåõîãåííè ñïðÿìî

îêîëíèòå ñòðóêòóðè è èìà íàëè÷èå íà ìèêðî- è

ìàêðîêèñòè. Ïî òàçè ïðè÷èíà, ïðè âñè÷êè îïåðèðàíè

îò íàñ íåâðèíîìè, ñìå óñïåëè äà ïðîâåäåì

íàâèãàöèîííà ïðîöåäóðà ïðåäè è ñëåä îòâàðÿíåòî

íà äóðàòà.

Ôèãóðà 4

Ôèãóðà 5

17õäõå


Òàáëèöà 1

ÄÈÑÊÓÑÈß

Òðèäèìåíñèîíàëíàòà íåâðîñîíîãðàôèÿ çà

ïúðâè ïúò ñå èçïîëçâà â àêóøåðñòâîòî ïðåç 1995

ãîäèíà [10]. Riccabona è Johnson çà ïúðâè ïúò

ïðèëàãàò òàçè òåõíèêà çà âèçóàëèçàöèÿ íà ôåòàëíèÿ

ãðúáíà÷åí ñòúëá ïðåç 1997 ãîäèíà [5]. Òåçè àâòîðè

êîíñòàòèðàò íàëè÷èåòî íà äîáðà ïðîñòðàíñòâåíà

âèçóàëèçàöèÿ íà ñòðóêòóðèòå â ãðúáíà÷íèÿ êàíàë.

Êîíöåïöèÿòà çà ñú÷åòàíèå íà òðèäèìåíñèîíàëåí

óëòðàçâóê ñ íåâðîíàâèãàöèÿ å ðàçâèòà ïðåç 2000

ãîäèíà â òåõíîëîãèÿòà SonoWand [3].

Îñíîâíîòî ïðåäèìñòâî íà òîçè âèä òåõíîëîãèÿ

å âúçìîæíîñòòà çà òðèäèìåíñèîíàëíî ïðåäñòàâÿíå

íà ñòðóêòóðèòå, ðàçïîëîæåíè â ãðúáíà÷íèÿ êàíàë â

ðåàëíî âðåìå. Ïî òîçè íà÷èí õèðóðãúò äîáèâà

ïðåäñòàâà çà ïðîñòðàíñòâåíèòå âçàèìîîòíîøåíèÿ

íà òåçè ñòðóêòóðè îùå ïðåäè äà ñà ñå ïîÿâèëè â

ïîëåçðåíèåòî ìó. Ìÿñòîòî íà äóðîòîìèÿòà è çîíàòà

íà ïðîâåæäàíåòî íà ìèåëîòîìèÿòà ìîãàò áúäàò

òî÷íî ïðåöèçèðàíè. Íàëè÷èåòî íà ìàêðîêèñòè ïðè

èíòðàìåäóëàðíèòå òóìîðè ìîæå äà áúäå äîáðå

âèçóàëèçèðàíî, êîåòî äà ïîìîãíå çàïî÷âàíåòî íà

òóìîðíàòà ìèêðîäèñåêöèÿ. Âúçìîæíîñòòà çà áúðçà

ïðåðèãèñòðàöèÿ íà îáåêòèòå â îïåðàòèâíîòî ïîëå

å îò ïîëçà ïðè äèíàìè÷íî èçìåíÿùàòà ñå îïåðàòèâ-

íà ñèòóàöèÿ. Íàâèãàöèÿòà, áàçèðàíà íà 3-D

óëòðàçâóêîâà ðåêîíñòðóêöèÿ, ñå ïðîâåæäà â åäíà

êîîðäèíàòíà ñèñòåìà è äàâà âúçìîæíîñò çà

äèðåêòíà ðåêîíñòðóêöèÿ áåç ðåãèñòðàöèÿòà íà

àíàòîìè÷íè äîâåðèòåëíè òî÷êè. Ïî òîçè íà÷èí ñå

èçáÿãâà ãðåøêàòà îò òðàíñôîðìàöèÿòà íà êîîðäè-

íàòíèòå ñèñòåìè, êîåòî ïðàâè ìåòîäà ïî- òî÷åí.

Òî÷íîñòòà íà óëòðàçâóêîâàòà íàâèãàöèîííà ñèñòåìà

SonoWand, òåñòâàíà â ëàáîðàòîðíè óñëîâèÿ, å

îêîëî1.7 mm [6]. Òàçè òî÷íîñò å ñúèçìåðèìà ñ

òî÷íîñòòà íà ÊÒ è ÌÐÒ. Ñàìàòà ãðåøêà ñå ãåíåðèðà

îò äèñòîðçèÿòà íà îáðàçà ïðè òåõíîëîãè÷íèòå

èçîáðàæåíèÿ ñïðÿìî ðåàëíèòå îáåêòè [2].

Íà÷èíúò íà ôèêñàöèÿ íà ðåôåðåíòíàòà çâåçäà

ìîæå äà áúäå ñúùî èçòî÷íèê íà ãðåøêà. Íÿêîè

àâòîðè, êàòî Bonsanto, ïðè îïåðàòèâíè èíòåðâåíöèè

çà ñèðèíãîìèåëèÿ, ôèêñèðàò ðåôåðåíòíàòà çâåçäà

çà îïåðàöèîííàòà ìàñà [1]. Äðóãè àâòîðè ïðåïîðú÷-

âàò ðåôåðåíòíàòà çâåçäà äà ñå ôèêñèðà çà ïðîöåñóñ

ñïèíîçóñ íà íÿêîé îò ñúñåäíèòå ïðåøëåíè ñ îãëåä

èçáÿãâàíå íà àðòåôàêòèòå îò äèõàòåëíèòå äâèæåíèÿ

[6]. Â íàøèòå ñëó÷àè ðåôåðåíòíàòà çâåçäà ñìå

ôèêñèðàëè êúì îïåðàöèîííàòà ìàñà, êàòî çà

ïðîöåñà íà ðåãèñòðàöèÿòà è ïî âðåìå íà ïðîâåæäà-

íå íà íàâèãàöèÿòà ïàöèåíòúò ñå ïîääúðæà â

ñúñòîÿíèå íà åêñïèðèóì. Ñïîðåä íàñ, ïðîìåíèòå

Ìåíèíãåîìèòå ñà õèïåðåõîãåííè è äîáðå äåìàðêèðàíè ñïðÿìî îêîëíèòå ñòðóêòóðè â ãðúáíà÷íèÿ êàíàë.

Ïðè íÿêîè ìåíèíãèîìè èìà íàëè÷èå íà õèïåðåõîãåííè çîíè, êîèòî ñà èçðàç íà èíòðàòóìîðíè êàëöèôèêàòè.

Òå ñà ôèêñèðàíè íà øèðîêà îñíîâà îò äóðàòà è ñà íåïîäâèæíè, êîåòî ãè ïðàâè ïîäõîäÿùè çà ïðîâåæäàíåòî

íà íàâèãàöèÿ.

Ðåçóëòàòèòå îò ïðîâåäåíèòå îïåðàòèâíè èíòåðâåíöèè ñà îòðàçåíè â òàáëèöà 1.

ЕХОГЕННОСТ ЛОКАЛИЗАЦИЯ ВИД НА

ТУМОРА

МИКРО-

КИСТА

МАКРО-

КИСТА

ИЗО ХИПЕР

ПОДВИЖНОСТ 3-D

ЕХОГРАФИЯ

НАВИГАЦИЯ

Астроцитом-ІІ ст. - - + - + + -

Епендимом ІІ ст. + - + - + + - Гръбначен мозък Миксопапиларен

епендимом І ст. - + + - + + -

ИНТРАМЕДУЛАРНИ

ТУМОРИ

Conus medularis

Миксопапиларен епендимом І ст.

+ - - + ++ +

артефакти -

Менингиоми (n=6)

- - - ++ - - +

Невриноми Антони А

(n=3) - - - + - - +

Шиен и Торакален

сегмент С1-Тн12 Невриноми

Антони В (n=2)

+ + - + - - +

Епендимом ІІ ст. >3 см3. (n=2)

+ - - + - - +

ЕКСТРАМЕДУЛАРНИ

ТУМОРИ

Лумбален сегмент Тн12- S1

Миксопапиларен епендимом І ст.

<3 см3. (n=1)

- - - + + + -

�

18 õäõå


íà íàëÿãàíåòî â ãðúäíàòà êëåòêà ÷ðåç êîìóíèêàíò-

íèòå âåíè ìåæäó ñèñòåìàòà íà v. azygos è åïèäóðàë-

íèÿ âåíîçåí ïëåêñóñ, ïîâëèÿâàò ëèêâîðíîòî

íàëÿãàíå. Ïðîìÿíàòà â ëèêâîðíîòî íàëÿãàíå å

ïðåäïîñòàâêà çà ñúçäàâàíå íà ãðàäèåíò íà íàëÿãà-

íåòî îêîëî òóìîðà è çà ïîÿâà íà ïîäâèæíîñò íà

ñòðóêòóðèòå â ãðúáíà÷íèÿ êàíàë. Ïî òîçè íà÷èí íèå

ñå ñòðåìèì äà èçáåãíåì åâåíòóàëíèòå äîïúëíèòåë-

íè àðòåôàêòè îò äèøàíåòî. Îïèñàíè ñà ñúùî òàêà

ïóëñàöèè íà ãðúáíà÷íèÿ ìîçúê, êîèòî ñà ñèíõðîííè

ñúñ ñúðäå÷íèÿ öèêúë. Òåçè ïóëñàöèè ïðåäèçâèêâàò

äâèæåíèÿ íà ìèåëîíà, êîèòî ñà íàé-èçðàçåíè â

øèéíèÿ ñåãìåíò è â çîíàòà íà conus medularis. Òåçè

äâèæåíèÿ ñà â êðàíèî-êàóäàëíà ïîñîêà è ñà îò

ïîðÿäúêà íà 0.5-1 mm [7]. Äðóãà ïðè÷èíà, êîÿòî

ëèìèòèðà ïðèëîæåíèåòî íà óëòðàçâóêîâàòà íåâðî-

íàâèãàöèÿ â õèðóðãèÿòà íà èíòðàìåäóëàðíèòå

òóìîðè å, ÷å ïîâå÷åòî îò òÿõ ñà èçîåõîãåííè ñïðÿìî

ìèåëîíà. Ñëåä îòñòðàíÿâàíåòî íà òóìîðà, â ëîæåòî

íà åêñòèðïèðàíèÿ òóìîð, ñå óñòàíîâÿâà õèïåðåõî-

ãåííà èâèöà, êîÿòî ñìå íàáëþäàâàëè ïðè âñè÷êè

îòñòðàíåíè ãðúáíà÷íî-ìîçú÷íè òóìîðè. Òàçè èâèöà

ñúùåñòâóâà äîðè è ñëåä ïðîâåæäàíåòî íà ùàòåëíà

õåìîñòàçà è ìíîãîêðàòíî ïðîìèâàíå íà îïåðàòèâ-

íîòî ïîëå ñ ôèçèîëîãè÷åí ðàçòâîð. Èìàéêè ïðåäâèä

òåçè íåäîñòàòúöè, íà ôîíà íà ìàëêèòå íàïðå÷íè

ðàçìåðè íà ãðúáíà÷íèÿ ìîçúê, ìèêðîõèðóðãè÷íàòà

òåõíèêà ïîä îïòè÷íî óâåëè÷åíèå îñòàâà çëàòåí

ñòàíäàðò â õèðóðãèÿòà íà ãðúáíà÷íî-ìîçú÷íèòå

òóìîðè. Óëòðàçâóêîâàòà íåâðîíàâèãàöèÿ ñïîðåä íàñ

å ïðèëîæèìà ïðè åêñòðàìåäóëàðíèòå òóìîðè.

Âúïðåêè èçáðîåíèòå äîòóê íåäîñòàòúöè, óëòðàçâóêî-

âî-áàçèðàíàòà íåâðîíàâèãàöèÿ îñòàâà ïîëåçåí

èíñòðóìåíò çà õèðóðãà è ñïîìàãà çà äîñòèãàíåòî íà

ìèíèìàëíà èíâàçèâíîñò íà íåâðîõèðóðãè÷íèòå

ñïèíàëíè èíòåðâåíöèè.


1. Bonsanto M, Metzner R, Aschoff A, Tronnier V, Kunze S, Wirtz

C. 3D ultrasound navigation in syrinx surgery-a feasibility study.

Acta Neurochir (Wien) 147, 2005:533-41.

2. Dean D, Kamath J, Duerk J, Ganz E. Validation of objectinduced

MR distortion correction for frameless stereotactic neurosurgery.

IEEE Trans Med Imaging 17,1998: 810-816.

3. Gronningsaeter A, Kleven A, Ommedal S, Aarseth TE, Lie

T,Lindseth F, Lango T, Unsgard G. SonoWand, an ultrasound-

based neuronavigation system. Neurosurgery 47,2000: 1373-

1379; discussion 1379-1380.

4. Foley K, Smith M. Image-guided spine surgery. Neurosurg Clin

N Am 7,1996: 171-186.

5. Johnson D, Pretorius D, Riccabona M, Budorick N, Nelson T.

Three-dimensional ultrasound of the fetal spine. Obstet Gyneco

89;1997:434-438.

6. Kolstad F, Rygh OM, Selbekk T, Unsgaard G, Nygaard OP. Three-

dimensional ultrasonography navigation in spinal cord tumor sur-

gery. Technical note. J Neurosurg Spine 5, 2006: 264-70.

7. Mikulis DJ, Wood ML, Zerdoner OA, Poncelet BP. Oscillatory

motion of the normal cervical spinal cord. Radiology 192;

1994:117-121.

8. Mimatsu K, Kawakami N, Kato F, Saito H, Sato K. Intraoperative

ultrasonography of extramedullary spinal tumours. Neuroradiology

34, 1999: 440-3.

9. Nolte LP, Visarius H, Arm E, Langlotz F, Schwarzenbach O,

Zamorano L Computer-aided fixation of spinal implants.J Image

Guid Surg 1, 1995: 88-93.

10. Pretorius D, Nelson T Fetal face visualization using three-dimen-

sional ultrasonography. J Ultrasound Med 14, 1995 :349-356.

11. Regelsberger J, Langer N, Fritzsche E, Westphal M.

Intraoperative ultrasound of intra- and extramedullary tumours.

Ultraschall Med 24, 2003: 399-403.

12. Reid MH. Ultrasonic visualization of a cervical cord cystic as-

trocytoma. AJR Am J Roentgenol 131, 1978: 907-08.

13. Sciubba DM, Liang D, Kothbauer KF, Noggle JC, Jallo GI. The

evolution of intramedullary spinal cord tumor surgery. Neurosur-

gery 65, 2009: 84-91; discussion 91-2.

14. Shao KN, Chen SS, Lee LS. Intraoperative neurosurgical ultra-

sonography. Zhonghua Yi Xue Za Zhi (Taipei) 62, 1999: 775-81.

15. Unsgard G. Ultrasound-guided neurosurgery. In: Sindow M, (ed).

Practical Handbook of Neurosurgery from leading Neurosurgeons.

Springer. Viena, 2009, 407-27.

19õäõå


ÍÎÂÈ ÌÅÒÎÄÈ ÇÀ ÄÈÀÃÍÎÑÒÈÊÀ ÍÀ ÏÀÖÈÅÍÒÈ Ñ ÌÀÊÓËÍÀ ÄÅÃÅÍÅÐÀÖÈß,

ÑÂÚÐÇÀÍÀ Ñ ÂÚÇÐÀÑÒÒÀ È Ñ ÄÈÀÁÅÒÅÍ ÌÀÊÓËÅÍ ÅÄÅÌ

Õð. Âèäèíîâà, Ë. Âîéíîâ

NEW DIAGNOSTIC METHODS FOR PATIENTS WITH AGE RELATED MACULAR DEGEN-

ERATION AND DIABETIC MACULAR EDEMA

Cr. Vidinova, L. Voinov

Êëèíèêà ïî îôòàëìîëîãèÿ – Âîåííîìåäèöèíñêà àêàäåìèÿ, Ñîôèÿ

Clinic of Ophthalmology – Military Medical Academy, Sofia

ÐÅÇÞÌÅ

Ìàêóëíàòà äåãåíåðàöèÿ, ñâúðçàíà ñ âúçðàñòòà

(ÌÄÑÂ), è äèàáåòíèÿ ìàêóëåí åäåì (ÄME), ñà

ñîöèàëíî çíà÷èìè çàáîëÿâàíèÿ è åäíà îò îñíîâíèòå

ïðè÷èíè çà íåâúçâðàòèìà ñëåïîòà â ñâåòîâåí

ìàùàá.

Öåëòà íà íàñòîÿùîòî èçñëåäâàíå å äà ñå

ðàçêðèÿò ïðåäèìñòâàòà íà ìàêóëíèòå ïåðèìåòðè÷íè

òåñòîâå è ìåòîäèòå íà îïòè÷íàòà êîõåðåíòíà

òîìîãðàôèÿ – ÎÑÒ ïðè äèàãíîñòèêàòà íà ïàöèåíòè

ñ ÌÄÑÂ è ÄÌÅ.

Â íàøåòî èçñëåäâàíå âêëþ÷èõìå 16 ïàöèåíòè

– 10 ñ ÌÄÑÂ è 6 ñ ÄÌÅ. Òå áÿõà èçñëåäâàíè

ïîäðîáíî îôòàëìîëîãè÷íî: çðèòåëíà îñòðîòà,

îôòàëìîñêîïèÿ, ôëóîðåñöåèíîâà àíãèîãðàôèÿ,

êîìïþòúðíà àâòîìàòè÷íà ïåðèìåòðèÿ, ÎÑÒ. Ïðè

ÎÑÒ èçñëåäâàíåòî èçïîëçâàõìå ïðîãðàìèòå: HD

Line, Cross Line, 3 D Macular Test, EMM5 êàðòà è

EMM5 ïðîãðåñèÿ.

Ñàìî ïðè 3-ìà ïàöèåíòè ñ ÄME è ïðè 2-ìà ñ

ÌÄÑÂ íå ñå íàáëþäàâàõà èçìåíåíèÿ íà ìàêóëíèòå

ïåðèìåòðè÷íè òåñòîâå. Âúâ âñè÷êè îñòàíàëè ñëó÷àè

íàëèöå áÿõà öåíòðàëíè è ïàðàöåíòðàëíè ñêîòîìè

ñ ðåäóêöèÿ íà ñâåòëî÷óâñòâèòåëíèÿ ïðàã.

ÎÑÒ èçñëåäâàíèÿòà ïðè ïàöèåíòèòå ñ ÌÄÑÂ

ïîêàçàõà íàé-ðàííèòå ìîðôîëîãè÷íè èçìåíåíèÿ â

ðåòèííàòà òúêàí êàòî äðóçè, îòëåïâàíå íà ÐÏÅ èëè

åäåì. Ïðîãðàìàòà EMM5 êàðòà íè ïîçâîëè äà

èçìåðèì äåáåëèíàòà íà ðåòèíàòà è äà èç÷èñëèì

ïëîùòà íà ïàòîëîãè÷íàòà ëåçèÿ. Ñ ÅÌÌ5 ìîæàõìå

äà ïðîñëåäèì ïðîãðåñèÿòà íà ñúñòîÿíèåòî âúâ

âðåìåòî. Äîðè â ñëó÷àèòå íà íîðìàëíà ïåðèìåòðè÷-

íà íàõîäêà ïðè ÄÌÅ ïàöèåíòèòå, ÎÑÒ ïðîãðàìèòå

âèçóàëèçèðàõà íàëè÷èåòî íà ìàêóëåí åäåì. Íàé-

âàæíè áÿõà îò÷èòàíèÿòà îò ïðîãðàìàòà ÅÌÌ 5 êàðòà,

ñ êîèòî ìîæåøå äà ñå èçìåðâà ðåòèííàòà äåáåëèíà

è ñúîòâåòíî ïðîãðåñèÿòà íà ìàêóëíèÿ åäåì.

Ìàêóëíèòå ïåðèìåòðè÷íè òåñòîâå è îïòè÷íàòàêîõåðåíòíà òîìîãðàôèÿ ñà íîâè ìåòîäè çà äèàãíîñ-

òèêà íà ÌÄÑÂ è ÄÌÅ. Îñíîâíîòî ïðåäèìñòâî íà

ÎÑÒ ñïðÿìî ïåðèìåòðèÿòà å âúçìîæíîñòòà äà ñå

îòêðèÿò íàé-ðàííèòå ìîðôîëîãè÷íè ïðîìåíè, ìíîãî

ïðåäè äà ñå ïîÿâÿò ôóíêöèîíàëíè äåôèöèòè íà

ïåðèìåòðè÷íîòî èçñëåäâàíå. Êîëè÷åñòâåíèÿò

àíàëèç å îò îñîáåíî çíà÷åíèå, òúé êàòî íè

ïîçâîëÿâà äà îò÷èòàìå òåæåñòòà íà çàñÿãàíå è

íàëè÷èåòî íà ïðîãðåñèÿ è íè óëåñíÿâà â òúðñåíåòî

íà íàé-ïîäõîäÿùàòà òåðàïåâòè÷íà ñòðàòåãèÿ.

Êëþ÷îâè äóìè: ÌÄÑÂ, ÄÌÅ, ÎÑÒ, ÊÎÌÏÞÒÚÐÍÀ

ÕÚÌÔÐÈ ÏÅÐÈÌÅÒÐÈß

SUMMARY

Age related macular degeneration (AMD) and Dia-

betic macular edema (DME) are illnesses with high

social impact, and leading causes for irreversible blind-

ness worldwide.

The aim of our survey is to describe the advan-

tages of central macular perimetry tests and optical

coherence tomography in detecting the presence and

progression of AMD and DME.

In our survey 16 patients: 10 AMD and 6 DME were

enrolled. They underwent a complete ophthalmologic

examination, including: visual acuity, ophthalmoscopy,

fluorescein angiography, computer perimetry and ÎÑÒ.

Perimetry was done on Humphry perimetric device with

the use of macula tests. ÎÑÒ-RT Vue (OPTOVUE) was

used with the retina set of tests: HD Line, Cross Line,

3 D Macular Test, EMM5 quantitative analysis and pro-

gression.

20 õäõå


Only in 3 of the DME patients and 2 of the AMD no

changes in the macular test perimetry has been found.

All of the other showed central and parà central scoto-

mas and lower than usual levels of light sens.

In AMD patients HD Line, Cross Line and 3D Macu-

lar Test were able to detect the earliest changes in reti-

nal morphology such as drusen, RPE detachments,

and edema. The EMM5 map measured the thickness

of the retina and calculated the size of the pathologic

lesion. It enabled us to follow and document the pro-

gression in time and after treatments.

Although perimetry not in all cases showed changes,

the OCT programs were able to visualize the presence

of macular edema in DME patients. EMM5 was the most

useful test in evaluating the thickness of the retina and

its alterations in progression. Furthermore changes in

the retinal structure such as hard exudates, cystoids

macular edema etc. were also documented.

Macular test perimetry and optical coherence tom-

ography are novel methods for detecting changes in

AMD and DME patients. The biggest advantage of OCT

over perimetry is the ability to show earliest morpho-

logical changes in cases when no functional changes

are jet present. The quantitative analysis of retinal thick-

ness is of enormous importance in both conditions as

it enables us to judge about the severity and progres-

sion of the disease- which are the key components in

choosing our treatment strategies.

Keywords: AMD, DME, OCT, HUMPHRY PERIMET-

RIC DEVICE


(ÌÄÑÂ), è äèàáåòíèÿò ìàêóëåí åäåì (ÄME), ñà

ñîöèàëíî çíà÷èìè çàáîëÿâàíèÿ è åäíà îò îñíîâíèòå

ïðè÷èíè çà íåâúçâðàòèìà ñëåïîòà â ñâåòîâåí

ìàùàá. Îáùîòî è ïðè äâåòå ñúñòîÿíèÿ å çàñÿãàíåòî

íà ìàêóëàòà ñ òðàéíî óâðåæäàíå íà íåéíàòà

ôóíêöèÿ. Ñðåùàò ñå ïî-÷åñòî â èíäóñòðèàëíî

ðàçâèòèòå ñòðàíè. Ñòàòèñòèêàòà ñî÷è, ÷å ïàöèåíòè

ñ äèàáåòíè óñëîæíåíèÿ â î÷èòå èìàò 25 ïúòè ïî-

ãîëÿì ðèñê îò ñëåïîòà â ñðàâíåíèå ñ íåäèàáåòèöè

[2, 6, 8, 11]. Îò ñâîÿ ñòðàíà, ÷åñòîòàòà íà ÄÌÅ ïðè

èíñóëèíîçàâèñèì òèï äèàáåò å 35%, à ïðè ïàöèåíòè

ñ íåèíñóëèíîçàâèñèì òèï äèàáåò îêîëî 23%. Ñìÿòà

ñå ÷å äî 2025 ãîäèíà ñëó÷àèòå ìîæå áè ùå ñå

óâåëè÷àò äâîéíî. Íåäîáðèÿò êîíòðîë íà äèàáåòà è

ïî-ãîëÿìàòà äàâíîñò óâåëè÷àâàò ðèñêà îò ðàçâèòèå

íà ÄÌÅ. Ñðåäíèÿò ïðîöåíò íà ïàöèåíòèòå ñ ÄÐ â

èíäóñòðèàëíî ðàçâèòèòå ñòðàíè å îêîëî 22% è

íàðàñòâà ñ óâåëè÷àâàíå ïðåæèâÿåìîñòòà íà

íàñåëåíèåòî [3, 7, 10, 11]. Îêàçâà ñå, ÷å ïðè 10-

ãîäèøíà äàâíîñò íà äèàáåòà, ïðè 37% îò ïàöèåíòè-

òå ñ òèï 1 äèàáåò, ñå íàáëþäàâà âëîøàâàíå íà

çðåíèåòî ñúñ çàãóáà íà ïîâå÷å îò 15 çíàêà, äîêàòî

ïðè íåèíñóëèíîçàâèñèìèòå ïàöèåíòè òîçè ïðîöåíò

å 22% [4, 26].


(ÌÄÑÂ), îò äðóãà ñòðàíà, ñúùî å ñîöèàëíî çíà÷èìî

çàáîëÿâàíå çíà÷èòåëíî óâðåæäàùî çðèòåëíàòà

îñòðîòà. Ðàçëè÷àâàò ñå äâå ôîðìè – “ñóõà”,

ïðîòè÷àùà áàâíî, ïðîãðeäèåíòíî è çàâúðøâàùà ñ

ãåîãðàôñêà àòðîôèÿ íà ðåòèííèÿ ïèãìåíòåí åïèòåë

è åêñóäàòèâíà èëè “âëàæíà” ôîðìà, ïðîòè÷àùà

áúðçî è âîäåùà äî îáðàçóâàíåòî íà ñóáðåòèííà

íåîâàñêóëàðíà ìåìáðàíà. Åïèäåìèîëîãè÷íèòå

ïðîó÷âàíèÿ ïîêàçâàò, ÷å çàáîëÿâàíåòî ñå ñðåùà â

îêîëî 11% ïðè ïàöèåíòè íàä 65-ãîäèøíà âúçðàñò è

÷åñòîòàòà ìó íàðàñòâà ñ âúçðàñòòà. Â 85% îò

ñëó÷àèòå ñå ñðåùà ñóõàòà ôîðìà íà ÌÄÑÂ è åäâà

â 15% åêñóäàòèâíàòà ôîðìà íà çàáîëÿâàíåòî, íî

èìåííî òÿ å îòãîâîðíà çà òåæêèòå è íåîáðàòèìè

óâðåæäàíèÿ íà çðåíèåòî.

Â ïîñëåäíèòå ãîäèíè ñ íàâëèçàíåòî íà íîâèòå

òåõíîëîãèè ñå îòêðèâàò íîâè âúçìîæíîñòè çà ðàííà

äèàãíîñòè÷íà îöåíêà êàêòî íà ôóíêöèîíàëíèòå

ïðîìåíè, íàñòúïâàùè â çðåíèåòî ïðè ïðîÿâàòà íà

òåçè çàáîëÿâàíèÿ, òàêà è çà ìîðôîëîãè÷íà îöåíêà

íà íàñòúïâàùèòå ñòðóêòóðíè èçìåíåíèÿ. Òîâà å

âúçìîæíî ÷ðåç êîìïþòúðíàòà Õúìôðè ïåðèìåòðèÿ

è ÎÑÒ äèàãíîñòèêà íà ðåòèííàòà ìîðôîëîãèÿ.

Îïòè÷íàòà êîõåðåíòíà òîìîãðàôèÿ (OCT) å åäèí

ñðàâíèòåëíî íîâ, ìîäåðåí ìåòîä çà íåèíâàçèâíà

äèàãíîñòèêà íà ðåòèíàòà è çðèòåëíèÿ íåðâ. Ïðè íåãî

ñå ïîëó÷àâàò “îïòè÷íè ñðåçè“ íà èçñëåäâàíàòà

òúêàí, ÷èÿòî èíôîðìàòèâíîñò ñå ðàâíÿâà íà òàçè,

ïîëó÷åíà ïðè õèñòîëîãè÷íè ïðåïàðàòè. Òîâà

ïîçâîëÿâà äà ñå ñúäè çà ìîðôîëîãèÿòà íà èçñëåäâà-

íàòà òúêàí. Èìåííî ïî òàçè ïðè÷èíà, îùå ïðè

ïîÿâàòà íà ìåòîäà, òîé å áèë íàðå÷åí – îïòè÷íà

áèîïñèÿ íà îêîòî. Ïðèíöèïúò íà äåéñòâèå íà ÎÑÒ

àïàðàòèòå å ñõîäåí ñ Â-åõîãðàôèÿòà, íî âìåñòî

óëòðàçâóê ñå èçïîëçâà ñíîï ñâåòëèíà îò íèñêî

êîõåðåíòåí ëàçåðåí èçòî÷íèê ñ äúëæèíà íà âúëíàòà

îò 840 nm. Ïîãëúùàíåòî è ðàçñåéâàíåòî íà

ñâåòëèííèòå ëú÷è îò òúêàíèòå ñå îò÷èòà íà áàçàòà

íà ôåíîìåíà íèñêî÷åñòîòíà èíòåðôåðîìåòðèÿ.

Èíôîðìàöèÿòà, ñúáðàíà îò ÎÑÒ èçîáðàæåíè-

ÿòà, íè äàâà âúçìîæíîñò äà îöåíèì ìîðôîëîãèÿòà

íà ðåòèíàòà, íåéíàòà äåáåëèíà è äåáåëèíàòà íà

îòäåëíè ðåòèííè ñëîåâå, êàêòî è ïîâúðõíîñòíàòà

òîïîãðàôèÿ íà ðåòèíàòà è âèòðåî-ðåòèííèòå

âçàèìîîòíîøåíèÿ, êîåòî íè ïîìàãà ïðè äèàãíîñòè-

êàòà íà ðåòèííèòå çàáîëÿâàíèÿ.

Õúìôðè ïåðèìåòðèÿòà ïðåäñòàâëÿâà àâòîìà-

òè÷íà ïåðèìåòðèÿ, ïðè êîÿòî ñå ïîÿâÿâàò ïîâòàðÿ-

ùè ñå ñâåòëèííè ñòèìóëè ñ ðàçëè÷åí èíòåíçèòåò â

ðàçëè÷íè òî÷êè íà çðèòåëíîòî ïîëå. Èçñëåäâà ñå

ñâåòëî÷óâñòâèòåëíèÿ ïðàã çà âñÿêà åäíà òî÷êà.

Ðåçóëòàòèòå ñå ïðåäñòàâÿò â ãðàôè÷åí âèä íà

áàçàòà íà óñåùàíåòî íà ïàöèåíòà çà ñâåòëèíà â

îòäåëíèòå òåñòóâàíè òî÷êè ïðè ïîñòîÿííà ôèêñàöèÿ

íà îêîòî â öåíòúðà. Âñè÷êè ðåçóëòàòè ñå ñðàâíÿâàò

ñ òåçè íà íîðìàëíè èíäèâèäè îò ñúùàòà âúçðàñòîâà

ãðóïà. Ìîæå äà ñå îöåíè íå ñàìî ôóíêöèÿòà íà

çðèòåëíèÿ íåðâ, íî è íà ìàêóëàòà. Òàêà ñå ïîëó÷àâà

èíôîðìàöèÿ çà ôóíêöèîíàëíèòå äåôèöèòè â

ìàêóëíàòà îáëàñò.

ÖÅË

Öåëòà íà íàñòîÿùîòî èçñëåäâàíå å äà ñå

ðàçêðèÿò ïðåäèìñòâàòà íà ìàêóëíèòå ïåðèìåòðè÷íè

òåñòîâå è ìåòîäèòå íà îïòè÷íàòà êîõåðåíòíà

òîìîãðàôèÿ – ÎÑÒ ïðè äèàãíîñòèêàòà íà ïàöèåíòè

ñ ÌÄÑÂ è ÄÌÅ.

21õäõå


Ôèãóðà 1. Íîðìàëíî ïåðèìåòðè÷íî èçñëåäâàíå 10-2 SITA

Macular Test. Ãðàôè÷íî ñå ïîêàçâàò ñòîéíîñòèòå íà

ñâåòëî÷óâñòâèòåëíèÿ ïðàã â îòäåëíèòå òî÷êè, à ïîä òÿõ å

íîðìàòà çà âúçðàñòòà â ñêîáè


Â íàøåòî èçñëåäâàíå âêëþ÷èõìå 16 ïàöèåíòè

– 10 ñ ÌÄÑÂ è 6 ñ ÄÌÅ. Òå áÿõà èçñëåäâàíè

ïîäðîáíî îôòàëìîëîãè÷íî: çðèòåëíà îñòðîòà,

îôòàëìîñêîïèÿ, ôëóîðåñöåèíîâà àíãèîãðàôèÿ,

êîìïþòúðíà àâòîìàòè÷íà ïåðèìåòðèÿ, ÎÑÒ.

Êîìïþòúðíàòà àâòîìàòè÷íà ïåðèìåòðèÿ áåøå

èçâúðøåíà íà Õúìôðè àïàðàò êàòî ñå èçïîëçâàøå

ïðîãðàìàòà çà ìàêóëà – 10-2 SITA Macular test. Ïðè

íåãî ñå òåñòóâàøå ñâåòëî÷óâñòâèòåëíîñòòà â

ìàêóëàòà (â çîíà îò 5-10 ãðàäóñà/16 òî÷êè).

Àâòîìàòè÷íî êîìïþòúðíàòà ñèñòåìà ñðàâíÿâàøå

ðåçóëòàòèòå ñ òåçè íà ñúîòâåòíàòà âúçðàñòîâà ãðóïà

è ãðàôè÷íî ñå ïðåäñòàâÿõà íàëè÷íèòå öåíòðàëíè è

ïàðàöåíòàðàëíè ñêîòîìè. Ïðè ÎÑÒ èçñëåäâàíåòî

èçïîëçâàõìå ïðîãðàìèòå: HD Line, Cross Line, 3 D

Macular Test, EMM5 êàðòà è EMM5 ïðîãðåñèÿ.

Òåñòúò Cross Line äàâà èçîáðàæåíèÿ íà ðåòèíà-

òà â õîðèçîíòàëíà è âåðòèêàëíà ïîñîêà îò îïðåäåëå-

íà òî÷êà. Íåãîâèòå òåõíè÷åñêè õàðàêòåðèñòèêè ñà

ñëåäíèòå 2048 A scan (pixel), âðåìåòðàåíå íà

ñêàíèðàíåòî 78 msec, ïëîù 2õ6 mm. Äàâà ïî-òî÷íà

èíôîðìàöèÿ îò èçñëåäâàíåòî Line, êîåòî ñêàíèðà

ñàìî â õîðèçîíòàëíàòà ðàâíèíà è ìîæå äà ñå

ïðîïóñíå ëåçèÿ ïî âåðòèêàëàòà. Äîïúëíèòåëíî ñå

äîáàâÿ è îáðàç íà î÷íîòî äúíî. Ñîôòóåðíàòà

ïðîãðàìà ïîçâîëÿâà èçîáðàæåíèÿòà äà ñå ïîëó÷àò

öâåòíè èëè ÷åðíî-áåëè çà ïî-äîáúð êîíòðàñò è

îòêðèâàíå íà ìèíèìàëíè ïðîìåíè. Ñúùî å âúçìîæ-

íî è èíâåðñíî ÷åðíî-áÿëî èçîáðàæåíèå çà îòêðèâà-

íå íà ïàòîëîãèÿ â ñëîÿ íà ÐÏÅ è õîðèîèäåÿòà

Èçñëåäâàíåòî 3D Macular Test ïîêàçâà òðèèç-

ìåðíî èçîáðàæåíèå íà ðåòèííàòà ïîâúðõíîñò èëè

ò.í 3D êàðòà. Íåãîâèòå òåõíè÷åñêè õàðàêòåðèñòèêè

ñà 512 À scan, ïëîù íà ñêàíðàíå – 4x4 µm,

âðåìåòðàåíå 2 sec. ×ðåç íåãî ïîëó÷àâàìå èíôîðìà-

öèÿ çà òîïîãðàôèÿòà íà ðåòèííàòà ïîâúðõíîñò,

âèòðåî-ðåòèííèòå âçàèìîîòíîøåíèÿ, ïàòîëîãè÷íèòå

ëåçèè â äúëáî÷èíà. Ïðîãðàìàòà å èíòåðàêòèâíà è

äàâà âúçìîæíîñò òðèèçìåðíîòî èçîáðàæåíèå äà ñå

ïîÿâè íà öåëèÿ åêðàí è äà ñå ðàçãëåäàò âñè÷êè

ñêàíèðàíèÿ åäèí ñëåä äðóã ñëîé ïî-ñëîé, êàòî ñå

ïîëó÷àâà òî÷íà ïðåäñòàâà çà ïðîñòðàíñòâåíîòî

ðàçïîëîæåíèå íà ïàòîëîãè÷íèòå ïðîìåíè.

ÅÌÌ5 òåñòúò å ïðîãðàìà çà êîëè÷åñòâåí àíàëèç

íà ðåòèííàòà äåáåëèíà è èçìåðâàíå íà ðåòèíàòà

ñëîé ïî ñëîé. Ïðè íåãî ñå ñêàíèðà ïîä ôîðìàòà íà

ðåøåòêè: 5õ5 µm íà ðàçñòîÿíèå 0.25 µm, çà âðåìå

750 msec (19,496 A scan). Ìîæå äà ñå íàïðàâè

èçìåðâàíå íà öÿëàòà ðåòèííà äåáåëèíà îò VRI-IS/

OS èëè ïúê èçìåðâàíå íà îòäåëíèòå ñëîåâå: íà

âúíøíà ðåòèííà äåáåëèíà – îò IS/OS-IPL, íà

âúòðåøíà ðåòèííà äåáåëèíà – îò VRI-IPL, èëè ñàìî

íà äåáåëèíàòà íà ñëîÿ íà ÐÏÅ/õîðèîèäåÿòà. Íà

ðàçïå÷àòêàòà îò èçñëåäâàíåòî â äîëíèÿ äåñåí úãúë

ñå ïîÿâÿâà êàðòà íà ðåòèíàòà, à îòñòðàíè íà íåÿ

òàáëèöà, êúäåòî ñà ïðåäñòàâåíè â ìèêðîìåòðè

äåáåëèíèòå íà ðåòèíàòà âúâ ôîâåàòà, ïàðàôîâåî-

ëàðíî è ïåðèôåðíî. Èçïîëçâà ñå è åäíà äîïúëíè-

òåëíà öâåòíà ñêàëà, çà äà ìîæåì äîðè âèçóàëíî äà

ñå îðèåíòèðàìå çà ïðîìåíèòå â ðåòèííàòà äåáåëè-

íà. Ñúãëàñíî íåÿ íàé- òúíêèòå ó÷àñòúöè íà ðåòèíàòà

ñå èçîáðàçÿâàò â ñèíüî – 150 µm, à íàé-äåáåëèòå â

÷åðâåíî è áÿëî (íàä 450 µm äåáåëèíà).

ÐÅÇÓËÒÀÒÈ

Îáèêíîâåíî èìà ãîëÿìà ñòåïåí íà ñúâïàäåíèå

ìåæäó ïðîìåíèòå â ìàêóëíàòà ìîðôîëîãèÿ è

ôóíêöèîíàëíèòå äåôèöèòè. Ïðè íàøèòå èçñëåäâà-

íèÿ ñàìî ïðè òðèìà îò ïàöèåíòèòå ñ DME è ïðè 2-

ìà ñ ÌÄÑÂ íå ñå íàáëþäàâàõà èçìåíåíèÿ íà

ìàêóëíèòå ïåðèìåòðè÷íè òåñòîâå. Âúâ âñè÷êè

îñòàíàëè ñëó÷àè íàëèöå áÿõà öåíòðàëíè è ïàðàöåí-

òðàëíè ñêîòîìè ñ ðåäóêöèÿ íà ñâåòëî÷óâñòâèòåëíèÿ

ïðàã. Ðåçóëòàòèòå îò ïåðèìåòðèÿòà ñà ïîêàçàíè ïîä

ôîðìàòà íà ãðàôèêà ñ ðàçëè÷íà ñòåïåí íà ñèâî â

çàâèñèìîñò îò äúëáî÷èíàòà íà äåôåêòà. Íà îòäåëíà

ñõåìà â äåöèáåëè å ïîêàçàíà ñòîéíîñòòà íà

ñâåòëî÷óâñòâèòåëíèÿ ïðàã â äàäåíà òî÷êà è â ñêîáè

íîðìàëíàòà çà âúçðàñòòà ñòîéíîñò íà ñâåòëî÷óâ-

ñòâèòåëíèÿ ïðàã /ôèã. 1/.

Ïåðèìåòðè÷íèòå èçñëåäâàíèÿ ïðè ïàöèåíòèòå

ñ ÌÄÑÂ ïîêàçàõà ôóíêöèîíàëíî íàëè÷èåòî íà

öåíòðàëíè è ïàðàöåíòðàëíè ñêîòîìè. Òå îáèêíîâåíî

îòãîâàðÿõà íà ïî-íàïðåäíàëè ïðîìåíè â ìîðôîëî-

ãèÿòà, êàòî îòëåïâàíå íà ÐÏÅ èëè àòðîôè÷íè

ïðîìåíè. ÎÑÒ èçñëåäâàíèÿòà äàäîõà âúçìîæíîñò

äà ñå îòêðèÿò íàé-ðàííèòå ìîðôîëîãè÷íè èçìåíå-

íèÿ â ðåòèííàòà òúêàí êàòî äðóçè, äðóçåíîâèäíî

îòëåïâàíå íà ÐÏÅ èëè åäåì /ôèã. 2/.

Íà èçñëåäâàíåòî Cross line íà÷àëíèòå èçìåíå-

íèÿ – äðóçèòå ñå íàáëþäàâàò êàòî âúëíîîáðàçíè

íàäèãàíèÿ íà ëèíèÿòà, ñúîòâåòñòâàùà íà ÐÏÅ/

õîðîèäåÿ. Â íÿêîè ìåñòà òå äîðè ñå ñëèâàõà â ïî-

ãîëåìè, ïëàâíî èçäèãàùè ñå ëåçèè – äðóçåíîâèäíè

îòëåïâàíèÿ íà ÐÏÅ ñ ïîâèøåí ðèñê îò ðàçâèòèå íà

íåîâàñêóëàðíè ìåìáðàíè. Íàáëþäàâàíèòå èçìåíå-

íèÿ â ìîðôîëîãèÿòà ÷åñòî ïðåäõîæäàò âúâ âðåìåòî

Ôèãóðà 4 (À è Â) ÎÑÒ è ïåðèìåòðè÷íè ïðîìåíè ïðè

ïàöèåíòêà ñ ÄÌÅ. Âèæäàò ñå õèïîðåôëåêòèâíè êóõèíè,

ñúîòâåòñòâàùè íà öèñòîèäåí ìàêóëåí åäåì

22 õäõå


Ôèãóðà 2 (À è Â) Ïðåäñòàâåíè ñà ïåðèìåòðè÷íî ïàðà-

öåíòðàëíè ñêîòîìè íà ïàöèåíò ñ ÌÄÑÂ è ñúîòâåòñòâàùèòå

èì ÎÑÒ ïðîìåíè – âúëíîîáðàçíè íàäèãàíèÿ íà ëèíèÿòà íà ÐÏÅ

è õîðîèäåÿòà

Ôèãóðà 3. ÅÌÌ5 ïðîãðåñèÿ ïðè ïàöèåíòêà ñ åêñóäàòèâíà

ôîðìà íà ÌÄÑÂ. Íàëèöå å çíà÷èòåëíî íàìàëåíèå íà ïëîùòà

íà ëåçèÿòà îò 1.80 mm2 äî 0.70 mm2

ïîÿâàòà íà ôóíêöèîíàëíè äåôèöèòè, îòêðèâàíè íà

ïåðèìåòðèÿòà.

Ïðîãðàìàòà EMM5 êàðòà íè ïîçâîëè äà èçìåðèì

äåáåëèíàòà íà ðåòèíàòà è äà èç÷èñëèì ïëîùòà íà

ïàòîëîãè÷íàòà ëåçèÿ. Ñ ÅÌÌ5 ìîæàõìå äà ïðîñëå-

äèì ïðîãðåñèÿòà íà ñúñòîÿíèåòî âúâ âðåìåòî. Ïðè

íÿêîè îò ïàöèåíòèòå ñ åêñóäàòèâíà ôîðìà íà ÌÄÑÂ

íà ÔÀ äîáðå ñå âèæäàò àêòèâíàòà íåîâàñêóëàðíà

ìåìáðàíà ñ äèôóçèÿ íà áàãðèëî â êúñíèòå ôàçè è

îòëåïâàíå íà ÐÏÅ. Íà ÎÑÒ èçñëåäâàíåòî ÿñíî ñå

äîêàçà îòëåïâàíåòî íà ÐÏÅ. ÅÌÌ5 êàðòàòà ïîêàçà

çíà÷èòåëåí åäåì ñ óâåëè÷åíà ðåòèííà äåáåëèíà îò

ïîðÿäúêà íà 415 ìèêðîíà. Ñëåä ïðîâåäåíàòà

òåðàïèÿ è áëàãîäàðåíèå íà ñîôòóåðíà ïðîãðàìà íà

ÎÑÒ àïàðàòà ìîæàõìå äà îò÷åòåì çíà÷èòåëåí ñïàä

íà ÐÏÅ îòëåïâàíå è ðåäóöèðàíå ïëîùòà íà åäåìà

â ðåòèíàòà. ÅÌÌ5 ïðîãðåñèÿòà íè ïîêàçà íàìàëåíèå

íà ïëîùòà íà ëåçèÿòà îò 1.80 mm2 íà 0.70 mm2,

êîåòî å åäèí ìíîãî äîáúð òåðàïåâòè÷åí ðåçóëòàò

/ôèã. 3/.

Ïðè ïàöèåíòèòå ñ äèàáåòíà ðåòèíîïàòèÿ ïî

ïîäîáåí íà÷èí ÎÑÒ òåñòîâåòå ìîæåõà äà ïîêàæàò

íàé-ðàííèòå ïðîÿâè íà ìàêóëåí åäåì îùå ïðåäè

íàëè÷èåòî íà ïåðèìåòðè÷íè ïðîìåíè. Íàé-âàæíè

áÿõà îò÷èòàíèÿòà îò ïðîãðàìàòà ÅÌÌ 5 êàðòà, ñ

êîèòî ìîæåøå äà ñå èçìåðâà ðåòèííàòà äåáåëèíà

è ñúîòâåòíî ïðîãðåñèÿòà íà ìàêóëíèÿ åäåì.

Èçìåíåíèÿ â ìîðôîëîãèÿòà íà ðåòèíàòà, êàòî

òâúðäè åêñóäàòè, êèñòîèäåí ìàêóëåí åäåì áÿõà

ñúùî âèçóàëèçèðàíè. Íàé-÷åñòî ïðè íàïðåäíàë

åäåì ñå íàáëþäàâàøå öåíòðàëåí ñêîòîì ñúñ

çíà÷èòåëåí ñïàä íà ñâåòëî÷óâñòâèòåëíèÿ ïðàã. Òîâà

ñúîòâåòñòâàøå íà ïðîìåíèòå â ìîðôîëîãèÿòà –

îáèêíîâåíî ,ïîêàçàíè êàòî õèïîðåôëåêòèâíè ñåíêè

èëè êóõèíè â ìàêóëàòà, ïîðàäè íàòðóïàíàòà òå÷íîñò

â òúêàíòà /ôèã. 4/. Îò îñîáåíî çíà÷åíèå çà îöåíêàòà

íà ìàêóëíèÿ åäåì áåøå âúçìîæíîñòòà äà ñå

îïðåäåëè äåáåëèíàòà íà ðåòèíàòà âúâ âñÿêà åäíà

òî÷êà è äà ñå îò÷åòå ïëîùòà íà åäåìíàòà çîíà. Ïî

òîçè íà÷èí ïðè ïðîñëåäÿâàíåòî íà ïàöèåíòà

ìîæåøå äà ñå ïðàâè òî÷íà ñúïîñòàâêà è äà ñå

ïîêàæå ïðîãðåñèÿòà èëè ðåãðåñèÿòà íà åäåìà âúâ

âðåìåòî. Â åäèí îò íàáëþäàâàíèòå ñëó÷àè ñå

êàñàåøå çà ïàöèåíòêà ñ íå äîáðå êîíòðîëèðàí

äèàáåò, ñ ìàêóëåí åäåì íà ëÿâîòî îêî, ñ äåáåëèíà

íà ðåòèíàòà îò ïîðÿäúêà íà 426 µm. Ïðè ïðîñëåäÿ-

âàíåòî ñå äîêàçà óâåëè÷àâàíå íà ïëîùòà íà ëåçèÿòà

îò 4.63 íà 5.44 mm, êîåòî ïðåäîïðåäåëè íåîáõîäè-

ìîñòòà îò äîïúëíèòåëíî ëå÷åíèå.

23õäõå


Ôèãóðà 5. ÅÌÌ5 ïðîãðåñèÿ ïîêàçâà óâåëè÷åíèå íà åäåìà

âúâ âðåìåòî îò 4.63-5.44 mm2

ÄÈÑÊÓÑÈß

Ìàêóëíèòå ïåðèìåòðè÷íè òåñòîâå è îïòè÷íàòà

êîõåðåíòíà òîìîãðàôèÿ ñà íîâè ìåòîäè çà äèàãíîñ-

òèêà íà ÌÄÑÂ è ÄÌÅ. Òå äàâàò âúçìîæíîñò çà ïî-

ðàííà è ïðåöèçíà äèàãíîñòèêà íà òåæåñòòà íà

ñúñòîÿíèåòî è ïðîñëåäÿâàò ðåçóëòàòèòå îò ïðîâåäå-

íîòî ëå÷åíèå. Ïåðèìåòðè÷íèòå òåñòîâå íè äàâàò

âúçìîæíîñò çà îöåíêà íà ìàêóëíàòà ôóíêöèÿ è

ïîÿâàòà íà ôóíêöèîíàëíè äåôèöèòè. ÎÑÒ èçñëåä-

âàíèÿòà, êàòî ïî- íîâà ìåòîäèêà, ñà ñâúðçàíè ãëàâíî

ñ ðåòèííàòà ìîðôîëîãèÿ è íè íîñÿò èíôîðìàöèÿ

êàêòî çà êà÷åñòâåíèòå èçìåíåíèÿ â ðåòèííàòà

ìîðôîëîãèÿ, òàêà è çà êîëè÷åñòâåíèòå ïðîìåíè,

äàâàéêè íè âúçìîæíîñò äî îò÷èòàìå ðåòèííàòà

äåáåëèíà êàòî öÿëî è ñëîé ïî ñëîé. Ïîñëåäíîòî å

îò îñîáåíî çíà÷åíèå ïðè ïàöèåíòèòå ñ ÌÄÑÂ,

çàùîòî äàâà âúçìîæíîñò äà ñå èçñëåäâà ñàìî ñëîÿ

íà ÐÏÅ/õîðîèäåÿ è äà ñå îòêðèâàò íàé-ðàííèòå

ïðîìåíè â íåãî êàòî äðóçè, àòðîôè÷íè ïðîìåíè,

äðóçåíîâèäíî îòëåïâàíå íà ÐÏÅ è äð. Òîâà ñà íàé-

ðàííè ïðîìåíè â ñòðóêòóðàòà, êîãàòî âñå îùå íå ñà

ñå ïîÿâèëè ôóíêöèîíàëíè äåôèöèòè. Èìåííî â

íà÷àëíèòå ôàçè íà ñúñòîÿíèåòî ÎÑÒ èçñëåäâàíåòî

å ñ ïî-ãîëÿìà èíôîðìàòèâíîñò, äàâàéêè äàííè çà

íàé-ðàííè ïàòîëîãè÷íè èçìåíåíèÿ äîñòà ïðåäè

ïîÿâàòà íà ôóíêöèîíàëíè ïðîìåíè. Ïðè íàëè÷èåòî

íà ðàçâèòà ëåçèÿ â ìàêóëàòà êîðåëàöèÿòà ìåæäó

ïåðèìåòðè÷íèòå äàííè è ÎÑÒ èçñëåäâàíåòî å

çíà÷èòåëíî ïî-ãîëÿìà – íà ïîëó÷åíèòå ïåðèìåòðè÷-

íè ñêîòîìè îòãîâàðÿò ëåçèè â ìàêóëàòà. Ïðåäèì-

ñòâîòî íà ÎÑÒ èçñëåäâàíåòî å âúçìîæíîñòòà äà ñå

èç÷èñëÿâà è ïðîñëåäÿâà ïðîìÿíàòà â ëåçèÿòà ïî

ïëîù è äúëáî÷èíà âúâ âðåìåòî. Òàêà ñå ïîëó÷àâàò

ìíîãî òî÷íè äàííè çà ïðîãðåñèÿòà íà ñúñòîÿíèåòî

è åôåêòà îò ïðèëîæåíàòà òåðàïèÿ. Ïðè ïàöèåíòèòå

äèàáåòèöè ñòåïåíòà íà ñúïîñòàâèìîñò ìåæäó

ïåðèìåòðè÷íèòå ïðîìåíè è ÎÑÒ ðåçóëòàòèòå å

äîñòà ãîëÿìà. Íàëè÷èåòî íà êëèíè÷íî ñèãíèôè-

êàíòåí åäåì â ìàêóëàòà âèíàãè ñå îòðàçÿâà íà

íåéíàòà ôóíêöèÿ è ñå îò÷èòà íà ÎÑÒ èçñëåäâàíåòî.

Ïðåäèìñòâî íà òîçè âèä äèàãíîñòèêà å íå ñàìî

âúçìîæíîñòòà äà ñå äèôåðåíöèðà äèôóçåí îò

êèñòîèäåí åäåì, íî è ôàêòúò, ÷å ìîæå äà ñå

îïðåäåëè äåáåëèíàòà íà ðåòèíàòà è ïëîùòà íà

åäåìíàòà îáëàñò. Òîâà ïîìàãà ìíîãî íà êëèíè÷íîòî

ïðîñëåäÿâàíå è ïðåöåíêà çà òåðàïåâòè÷íîòî

ïîâåäåíèå ñ îãëåä ëàçåð ïðîôèëàêòèêà èëè

èíòðàâèòåðàëíè ìåäèêàìåíòè.

Â çàêëþ÷åíèå ìîæåì äà êàæåì, ÷å ìàêàð è äâàòà

ìåòîäà äà ñà ñðàâíèòåëíî íîâè, îñíîâíîòî

ïðåäèìñòâî íà ÎÑÒ ñïðÿìî ïåðèìåòðèÿòà å

âúçìîæíîñòòà äà ñå îòêðèÿò íàé-ðàííèòå ìîðôîëî-

ãè÷íè ïðîìåíè, ìíîãî ïðåäè äà ñå ïîÿâÿò ôóíêöèî-

íàëíè äåôèöèòè íà ïåðèìåòðè÷íîòî èçñëåäâàíå.

Êîëè÷åñòâåíèÿò àíàëèç å îò îñîáåíî çíà÷åíèå, òúé

êàòî íè ïîçâîëÿâà äà îò÷èòàìå òåæåñòòà íà çàñÿãàíå

è íàëè÷èåòî íà ïðîãðåñèÿ è íè óëåñíÿâà â òúðñåíåòî

íà íàé-ïîäõîäÿùàòà òåðàïåâòè÷íà ñòðàòåãèÿ.

Êîìáèíàöèÿòà îò äâàòà óëåñíÿâà çíà÷èòåëíî

ïðåöåíêàòà íà ñúñòîÿíèåòî, íî è ïîìàãà â äèàãîñòè-

êàòà è òåðàïèÿòà íà òåçè äâå ñîöèàëíîçíà÷èìè

çàáîëÿâàíèÿ.


1. National society to prevent blindness. New York: National society to prevent blindness;

1980; pp. 1–46.

2. Williams R, Airey M, Baxter H. Epidemiology of diabetic retinopathy and macular edema:

A systematic review. Eye. 2004; 18:963-83.

3. Malone JI, Morrison AD, Pavan PR, Cuthbertson DD. Diabetic Control and Complica-

tions Trial: Prevalence and significance of retinopathy in subjects with type 1 diabetes

of less than 5 years duration screened for the diabetes control and complications trial.

Diabetes Care. 200; 124:522-6.

4. Kohner EM, Aldington SJ, Stratton IM. United Kingdom Prospective Diabetes Study,

30: Diabetic retinopathy at diagnosis of non-insulin-dependent diabetes mellitus and

associated risk factors. Arch Ophthalmol. 1998; 116:297-303.]

5. Rema M, Ponnaiya M, Mohan V. Prevalence of retinopathy in non insulin dependent

diabetes mellitus. Diabetes Res Clin Pract. 1996; 34:29-36.

6. Sharma RA. Diabetic eye disease in southern India. Community Eye Health. 1996;

9:56–8.

7. Wild S, Roglic G, Green A. Global prevalence of diabetes, estimates for the year 2000

and projections for 2030. Diabetes Care. 2004; 27:1047-53.

8. Dandona L, Dandona R, Naduvilath TJ. Population based assessment of diabetic retin-

opathy in an urban population in southern India. Br J Ophthalmol. 1999; 83:937-40.

9. Rema M, Premkumar S, Anitha B. Prevalence of diabetic retinopathy: The Urban Rural

Epidemiology Study (CURES) eye study. Invest Ophthalmol Vis Sci. 2005; 46:2328-33.

10. Klein R, Klein BEK, Moss SE. Visual impairment in diabetes. Ophthalmology. 1984;

91:1-9.

11. Moss SE, Klein R, Klein BE. Ten-year incidence of visual loss in a diabetic population.

Ophthalmology. 1994; 101:1061-70.

12. Kubawara T, Cogan DG. Retinal vascular patterns VI: Mural cells of the retinal capil-

laries. Arch Ophthalmol. 1962; 69:492-502.

13. Williamson JR, Kilo C. Extracellular matrix changes in diabetes mellitus. In: Scarpelli

DG, Migahi DG, editors. Comparative pathobiology of major age-related diseases.

New York: Liss; 1984. pp. 269-88.

14. Ferris FL, III, Patz A. Macular edema: A complication of diabetic retinopathy. Surv

Ophthalmol. 1984; 28:452-61.

15.Doexler W, Morgner U, Ghanta R, Kartner F et al. Ultrahigh-resolution ophthalmic

optical coherence tomography. Nature medicine 2001; 7:502-507.

16. Fernandez EJ, Povazav B, Hermann B et al. Three dimentional adaptive optics ultrahigh

resolution optical coherence tomography using a liquid crystal spatial light modulator.

Vision Res. 2005:45: 3432-44.

17. Hee M, Izatt J, Swanson E, Huang D et al. Optical coherence tomography of the

human retina. Arch. Ophthalmol 1995; 113: 325-332.

18. Hee M, Puliafito C, Wong C, Duker J et al. Quantitative assessment of macular edema

with optical coherence tomography. Arch. Optthalmol 1995; 113:1019-1029.

19. Huang D, Swanson E, Lin C, Schuman J et al. Optical coherence tomography, Sci-

ence 1991; 254: 1178-1181.

20. Ko T, Fujmoto J, Schuman J, Paunescut et al. Comparison of ultrahigh- and standard

resolution optical coherence tomography for imaging of macular pathology. Ophthal-

mology 2005; 112:1922.

21. E. J. Lee, T.-W. Kim, Ability of Stratus OCT to Detect Progressive Retinal Nerve Fiber

Layer Atrophy in Glaucoma Invest. Ophthalmol. Vis. Sci., 2009; 50(2): 662 - 668.

22. Fernandez EJ, Povazav B, Hermann B et al. Three dimensional adaptive optics ultrahigh

resolution optical coherence tomography using a liquid crystal spatial light modulator.

Vision Res. 2005; 45: 3432-44.

23. Hee M, Izatt J, Swanson E, Huang D et al. Optical coherence tomography of the

human åye. Arch. Ophthalmol 1995; 113: 325-332.

24. H. Ishikawa, M. L. Gabriele, Retinal nerve fiber layer assessment using optical coher-

ence tomography with active optic nerve head tracking. Invest. Ophthalmol. Vis. Sci.,

2006; 47(3): 964-967.

25. Huang D, Swanson E, Lin C, Schuman J et al. Optical coherence tomography, Sci-

ence 1991; 254: 1178-1181.

26. Ko T, Fujmoto J, Schuman J, Paunescut et al. Comparison of ultrahigh- and standard

resolution optical coherence tomography for imaging of ocular pathology. Ophthalmol-

ogy 2005; 112:1922.

27. Puliafito C, Hee M, Lin C, Reichel E et al. Imaging of macular diseases with optical

coherence tomography. Ophthalmology 1995; 102:217-229.

28. Swanson E et al. In vivo retinal imaging by optical coherence tomography. Optic

Letters 1993:18:1864-1866.

29. Schuman J, Puliafito C, Fujmoto J. Optical coherence tomography of ocular diseases.

2nd edition Thorofare, NJ Slack Inc.2004.

30. Wojtkowski M, Leitgeb R, Kowalczyk A. In vivo human retinal imaging by Fourier

domain optical coherence tomography, J. Biomedical Optics 2003:7:457-4.

24 õäõå


ÏÎÄÕÎÄ ÊÚÌ ÈÍÑÓËÈÍÎËÅ×ÅÍÈÅÒÎ ÏÐÈ ÇÀÕÀÐÅÍ ÄÈÀÁÅÒ ÒÈÏ 2

Å. Êîæóõàðîâà, Â. Èâàíîâ

APPROACH TO INSULIN THERAPY IN TYPE 2 DIABETES MELLITUS

E. Kojouharova, V. Ivanov

Êëèíèêà ïî åíäîêðèíîëîãèÿ – Âîåííîìåäèöèíñêà àêàäåìèÿ, Ñîôèÿ

Clinic of Endocrinology – Military Medical Academy, Sofia

ÐÅÇÞÌÅ

Çàõàðíèÿò äèàáåò òèï 2 å ïðîãðåñèâíî çàáîëÿ-

âàíå, õàðàêòåðèçèðàùî ñå ñ íàðóøåíà ôóíêöèÿ íà

ïàíêðåàòè÷íèòå β-êëåòêè. Ïðè ìíîãî îò ïàöèåíòèòå

ñúñ çàõàðåí äèàáåò òèï 2 â õîäà íà áîëåñòòà ñå

ðàçâèâà òåæêà èíñóëèíîâà íåäîñòàòú÷íîñò è íóæäà

îò èíñóëèíîëå÷åíèå. Ìíîãîáðîéíè êëèíè÷íè

ïðîó÷âàíèÿ ïîêàçâàò, ÷å îòëè÷åí ãëèêåìè÷åí

êîíòðîë ìîæå äà áúäå ïîñòèãíàò ñàìî ÷ðåç

èíñóëèíîëå÷åíèå. Åòî çàùî ðàííîòî çàïî÷âàíå íà

èíñóëèíîâàòà òåðàïèÿ å ìíîãî ïî-âàæíî, îòêîëêîòî

ñå ñ÷èòàøå äîñêîðî.

Êëþ÷îâè äóìè: ÇÀÕÀÐÅÍ ÄÈÀÁÅÒ ÒÈÏ 2, ÏÅÐÎ-

ÐÀËÍÀ ÒÅÐÀÏÈß, ÈÍÑÓËÈÍ

SUMMARY

Type 2 Diabetes mellitus is a progressive disease,

characterized by pancreatic β-cell dysfunction. Many

patients with T2 Diabetes mellitus will develop severe

insulin deficiency and will require insulin replacement.

Multiple clinical researches show that excellent

glycemic control can be achieved only by insulin

therapy. Insulin replacement should be initiated earlier

which is much more important than it was suggested

before.

Keywords: TYPE 2 DIABETES MELLITUS, ORAL

THERAPY, INSULIN

Çàõàðíèÿò äèàáåò (ÇÄ) òèï 2 å ïðîãðåñèâíî

çàáîëÿâàíå, õàðàêòåðèçèðàùî ñå ñ íàðóøåíà

ôóíêöèÿ íà ïàíêðåàòè÷íèòå β-êëåòêè. Ñ óâåëè÷à-

âàíå ÷åñòîòàòà íà ÇÄ, îñîáåíî ïðè ïî-ìëàäè

ïàöèåíòè, êîèòî ùå òðÿáâà äà æèâåÿò ïî-äúëãî ñ

áîëåñòòà ñè, ñå î÷àêâà ïðè âñå ïîâå÷å áîëíè äà ñå

ðàçâèå òåæêà èíñóëèíîâà íåäîñòàòú÷íîñò è íóæäà

îò èíñóëèíîëå÷åíèå [4].

UKPDS ïîêàçà, ÷å β-êëåòú÷íîòî óâðåæäàíå ñå

íàáëþäàâà â ãðóïèòå íà ïàöèåíòèòå, ïîäëîæåíè íà

äèåòîëå÷åíèå, ñóëôàíèëóðåéíèòå ïðåïàðàòè (ÑÓÏ),

ìåòôîðìèíà è ÷å íèòî åäíà îò òåçè òåðàïåâòè÷íè

ñõåìè íå çàáàâÿ ïðîãðåñèÿòà íà áîëåñòòà. Ñúùîòî

áå äåìîíñòðèðàíî è ïðè ïðèëàãàíå íà áàçàëåí

èíñóëèí (óëòðàëåíòå). Â äðóãî êëèíè÷íî ïðîó÷âàíå

áÿõà èçëîæåíè äàííè, ÷å ïðèáëèçèòåëíî 30% îò

ïàöèåíòèòå ñúñ ñòàðòîâà òåðàïèÿ ñúñ ÑÓÏ íå

ïîêàçâàò æåëàíèÿ îòãîâîð, à ïðè îñòàíàëèòå 70%

îòãîâîðúò êúì ÑÓÏ ñå èç÷åðïâà ñ ãîäèíèòå (4-5%

îò áîëíèòå íà ãîäèíà). Òîâà ïîêàçâà, ÷å â êðàéíà

ñìåòêà, ïîâå÷åòî îò áîëíèòå ñúñ ÇÄ òèï 2 ðàíî èëè

êúñíî ùå èìàò íóæäà îò åêçîãåíåí èíñóëèí. Çà

ñúæàëåíèå, èíñóëèíîëå÷åíèåòî ÷åñòî ñå èçïîëçâà

êàòî „íàêàçàíèå” çà âèñîêè ãëèêåìè÷íè íèâà. Åäèí

ïî-äîáúð ïîäõîä å íà ïàöèåíòèòå äà ñå îáÿñíè îùå

â ñàìîòî íà÷àëî íà òÿõíîòî çàáîëÿâàíå åñòåñòâå-

íîòî ðàçâèòèå íà èíñóëèíîâàòà íåäîñòàòú÷íîñò ïðè

ÇÄ òèï 2.

25õäõå


Òàáëèöà 1. Öåëè íà ãëèêåìè÷íèÿ êîíòðîë

ADA ACE

HbA1c <7% ≤6.5%

Кръвна захар на гладно 5-7.2 ммол/л <6.1 ммол/л

Кръвна захар (постпрандиално) <10 ммол/л <7.8 ммол/л

Ïðåìèíàâàíåòî íà ïàöèåíòè êúì èíñóëèíîëå÷å-

íèå íå áè òðÿáâàëî äà å òðóäíî.

Áàçàëíî-áîëóñíèÿò ðåæèì (áàâíîäåéñòâàù

àíàëîã + áúðçîäåéñòâàù àíàëîã íà âñÿêî õðàíåíå)

å èäåàëíèÿò ðåæèì îò ôèçèîëîãè÷íà ãëåäíà òî÷êà

è ïî îòíîøåíèå íà äúëãîñðî÷íèÿ ãëèêåìè÷åí

êîíòðîë. Âúïðåêè òîâà äîñòà ïàöèåíòè íå ñà

ñêëîííè äà çàïî÷íàò ñ òîçè ðåæèì. Áàçàëíî-

áîëóñíàòà ñõåìà èçèñêâà ìîòèâàöèÿ åäíîâðåìåííî

îò ïàöèåíò è ëåêàð, îáó÷åíèå â ïðåñìÿòàíåòî íà

âúãëåõèäðàòèòå (èëè äðóã ìåòîä çà íàãëàñÿíå íà

õðàíà/èíñóëèí) è ïåðèîäè÷íî îïòèìèçèðàíå íà

èíñóëèíîâèòå äîçèðîâêè. Ïàöèåíòè, êîèòî íå ñà

ñêëîííè äà ñòàðòèðàò ñ áàçàëíî-áîëóñåí ðåæèì,

îáèêíîâåíî ïðåìèíàâàò íà ìíîãîêðàòíè àïëèêàöèè

åäâà ñëåä êàòî ñå óáåäÿò â ñîáñòâåíàòà ñè

ñïîñîáíîñò åôåêòèâíî è áåçîïàñíî äà èçïîëçâàò

èíñóëèíà â õîäà íà ïî-ìàëêî èíòåíçèâíè ðåæèìè.

Ïîêàçàí å è ðåæèì ñ åäíîêðàòåí áàâíîäåéñòâàù

àíàëîã è òàêúâ ñ äâóêðàòíà ìèêñòóðà – ñêîðîøíè

äàííè ïîêàçâàò ìíîãî ïî-äîáúð êîíòðîë ïðè

ïàöèåíòè íà äâóêðàòíà ìèêñòóðà â ñðàâíåíèå ñ

åäíîêðàòåí áàâíîäåéñòâàù àíàëîã. Íå ñå íàáëþ-

äàâà ñòàòèñòè÷åñêè çíà÷èìà ðàçëèêà â ÷åñòîòàòà íà

õèïîãëèêåìèèòå â äâåòå ãðóïè [3].

Êîãàòî ïîñòïðàíäèàëíàòà ãëèêåìèÿ íå ñå

îâëàäÿâà äîáðå îò êîìáèíèðàíàòà ñõåìà áàçàëåí

èíñóëèí + ïåðîðàëåí ìåäèêàìåíò, òðÿáâà äà ñå

ïðåìèíå íà ñõåìà ñ äâóêðàòíà ìèêñòóðà (ïðåäè

çàêóñêà è ïðåäè âå÷åðÿ). Ïðè íÿêîè ïàöèåíòè ìîæå

äà ñå çàïî÷íå ñ åäíà àïëèêàöèÿ âå÷åð è äà ñå

äîáàâè âòîðà ïðè íóæäà.

Íÿêîè ëåêàðè ñà ñìóòåíè îò íóæäàòà îò èíñóëèí

ïðè ïàöèåíòè ñúñ ÇÄ òèï 2. Wallace è Matthews äîðè

ñìÿòàò, ÷å „ïîíÿêîãà ëåêàðèòå è ïàöèåíòèòå ñòèãàò

äî íåãëàñíî ñïîðàçóìåíèå äà èçïîëçâàò ïåðîðàëíè

ñðåäñòâà êîëêîòî ñå ìîæå ïî-äúëãî”. Ìíîãîáðîéíèòå

êëèíè÷íè ïðîó÷âàíèÿ, îáà÷å ïîêàçâàò, ÷å îòëè÷åí

ãëèêåìè÷åí êîíòðîë ìîæå äà áúäå ïîñòèãíàò ñàìî

÷ðåç èíñóëèíîëå÷åíèå. Äîêàçàíî å, ÷å ðàííîòî

çàïî÷âàíå íà èíñóëèíîëå÷åíèåòî å ìíîãî ïî-âàæíî,

îòêîëêîòî ñå ñ÷èòàøå äîñêîðî [3].

Èíñóëèíúò ñå ñìÿòà çà íàé-åôåêòèâíîòî

ñðåäñòâî çà ïîíèæàâàíå íà èçêëþ÷èòåëíî âèñîêè

ñòîéíîñòè íà êðúâíàòà çàõàð. Òîâà å âàæíî, òúé êàòî

ïîòèñêàíåòî íà ãëþêîçíàòà òîêñè÷íîñò ìîæå äà

îêàæå áëàãîïðèÿòåí åôåêò çà ïðåäïàçâàíåòî íà β-

êëåòêèòå. Ïåðîðàëíèòå ìåäèêàìåíòè íå ìîãàò äà

ïîäåéñòâàò òîëêîâà áúðçî èëè äà ïîíèæàò êðúâíàòà

çàõàð äîñòàòú÷íî, çà äà ñå ñïðàâÿò åôåêòèâíî ñ

ãëþêîçíàòà òîêñè÷íîñò (ïðè ïîâå÷åòî ïàöèåíòè).

Íàïðèìåð, ïðè áîëíè íà òåðàïèÿ ñúñ ÑÓÏ êðúâíàòà

çàõàð ñïàäà ñàìî ñ 3.3-3.9 ììîë/ë, à ãëèêèðàíèÿò

õåìîãëîáèí – ñ 1.5-2% [3].

Íîâè äàííè îò êëèíè÷íîòî ïðîó÷âàíå EDIC

ïîêàçâàò çíà÷åíèåòî íà ðàííàòà òåðàïèÿ çà

ïîñòèãàíåòî íà áúðçî ïîíèæåíèå íà êðúâíàòà çàõàð.

Èíñóëèíîòåðàïèÿòà ìîæå äà ïðåäîòâðàòè

åíäîòåëíîòî óâðåæäàíå. Èìà äàííè, ÷å èíñóëèíîëå-

÷åíèåòî ïîäîáðÿâà êëèíè÷íàòà ïðîãíîçà êàòî öÿëî.

Íåáëàãîïðèÿòíàòà äúëãîñðî÷íà ïðîãíîçà ïðè îñòúð

ìèîêàðäåí èíôàðêò çíà÷èòåëíî ñå ïîäîáðÿâà ïðè

òåðàïèÿ ñ èíñóëèí. Â êëèíè÷íî ïðîó÷âàíå å îïèñàíî

ñèãíèôèêàíòíî ïîíèæåíèå íà ñìúðòíîñòòà ñëåä

ïúðâàòà ãîäèíà ïðè ïàöèåíòè, ëåêóâàíè ñ èíñóëèíî-

âà èíôóçèÿ â ïúðâèòå 24 ÷àñà ñëåä ÎÌÈ è ñ

ïîäêîæíè àïëèêàöèè 3 ìåñåöà ñëåä êîðîíàðíèÿ

èíöèäåíò â ñðàâíåíèå ñ ïàöèåíòè íà ñòàíäàðòíà

òåðàïåâòè÷íà ñõåìà (íàé-÷åñòî âêëþ÷âàùà ÑÓÏ) [7].

Íîâèòå àíàëîãîâè èíñóëèíè ñå äîáëèæàâàò â

íàé-ãîëÿìà ñòåïåí äî íîðìàëíàòà ôèçèîëîãèÿ. Ñ

áúðçîäåéñòâàùèòå èíñóëèíîâè àíàëîçè êàòî

èíñóëèí àñïàðò è ëèñïðî ñå ñòèãà äî âèñîêè ñåðóìíè

èíñóëèíîâè íèâà ïî-ðàíî ïðè ïî-êðàòêà ïðîäúëæè-

òåëíîñò íà äåéñòâèå îò êîíâåíöèîíàëíèòå ÷îâåøêè

èíñóëèíè. Òîâà âîäè äî ïî-ìàëêè ïîñòïðàíäèàëíè

ãëþêîçíè åêñêóðçèè è ïî-êðàòêà ïðîäúëæèòåëíîñò

íà ïîñòïðàíäèàëíàòà õèïåðãëèêåìèÿ, êàêòî è äî

ïîíèæåíèå íà ÷åñòîòàòà íà òåæêèòå õèïîãëèêåìèè

ïðè ïàöèåíòè ñúñ ÇÄ òèï 2 [6].

Ïîíèæàâàíåòî íà ïîñòïðàíäèàëíèòå ãëèêåìè÷-

íè íèâà å ìíîãî âàæíî, îñîáåíî ñëåä ïîëó÷åíèòå

äàííè çà âðúçêà ìåæäó ïîñòïðàíäèàëíàòà õèïåðãëè-

êåìèÿ è àòåðîñêëåðîòè÷íèÿ ðèñê. Ïîíèæàâàíåòî íà

ïîñòïðàíäèàëíàòà õèïåðãëèêåìèÿ ïðè ïàöèåíòè ñúñ

ÇÄ òèï 2 ñå ñâúðçâà ñ ðåãðåñèÿ ïî îòíîøåíèå íà

äåáåëèíàòà èíòèìà-ìåäèà íà êàðîòèäíèòå àðòåðèè

(ìàðêåð çà àòåðîñêëåðîçà) [2].

Íàñêîðî áå äåìîíñòðèðàíà âðúçêà ìåæäó

ïîñòïðàíäèàëíàòà õèïåðãëèêåìèÿ è åíäîòåëíàòà

äèñôóíêöèÿ ïðè ÇÄ òèï 2; ïîêàçàíî áå ïîäîáðåíèå

â åíäîòåëíàòà ôóíêöèÿ ïðè ïðèëàãàíåòî íà

áúðçîäåéñòâàù èíñóëèí ïðåäè âñÿêî îò îñíîâíèòå

õðàíåíèÿ.

Ïî-ðàííè ïðîó÷âàíèÿ íà Ceriello è ñúòð. ñúùî

ïîêàçàõà, ÷å ïîñòïðàíäèàëíàòà õèïåðãëèêåìèÿ è

ïîâèøåíèòå íèâà íà òðèãëèöåðèäèòå âîäÿò äî

åíäîòåëíà äèñôóíêöèÿ ÷ðåç îêñèäàòèâåí ñòðåñ.

Êàòî èçêëþ÷èì ïàöèåíòèòå ñ êðúâíà çàõàð >14.0

ììîë/ë (êîèòî ñå íóæäàÿò îò èíñóëèí äîðè êàòî

áàçàëíî-áîëóñíà ñõåìà, çà äà ñå ñòèãíå äî

ïîíèæåíèå íà êðúâíàòà çàõàð), ïðè îñòàíàëèòå

ïàöèåíòè ëîãè÷íàòà ñòàðòîâà òåðàïåâòè÷íà ñõåìà

âêëþ÷âà îðàëíè ìåäèêàìåíòè. Ïåðîðàëíàòà

òåðàïèÿ ìîæå äà å ìíîãî åôåêòèâíà, îñîáåíî ïðè

õîðà ñ ìàëêà äàâíîñò íà ÇÄ (ò.å. îòíîñèòåëíî

çàïàçåíà β-êëåòú÷íà ôóíêöèÿ). Ëåêàðèòå îáà÷å

÷åñòî ÷àêàò òâúðäå äúëãî, çà äà ïðîìåíÿò òåðàïåâ-

òè÷íàòà ñõåìà îò ïåðîðàëíà êúì èíñóëèíîëå÷åíèå

[5]. Ñïîðåä äàííè îò UKPDS ñàìî 33% îò ïàöèåíòè-

òå íà ÑÓÏ è ìåòôîðìèí èìàò ãëèêèðàí õåìîãëîáèí

<7% òðè ìåñåöà ñëåä íà÷àëîòî íà òåðàïèÿòà. Êîãàòî

îïðåäåëÿìå äàëè åäèí ïàöèåíò å ïîäõîäÿù çà

èíñóëèíîëå÷åíèå [1], òðÿáâà äà ïîãëåäíåì ïðåïîðú-

êèòå çà îïòèìàëåí ãëèêåìè÷åí êîíòðîë /òàáë. 1/.

26 õäõå


Áàçàëíî-áîëóñíàòà òåðàïèÿ ìîæå äà å íåîáõî-

äèìà ïðè ïàöèåíòè ñ ãëþêîçíà òîêñè÷íîñò, ò. å. ïðè

ÊÇ >14.0 ììîë/ë. Ñëåä êàòî ÊÇ äîñòèãíå íîðìàëíè

íèâà, áàçàëíî-áîëóñíèÿò ðåæèì ìîæå äà ñå

ïðîäúëæè èëè äà áúäå íàïðàâåíà ïðåîöåíêà íà

òåðàïåâòè÷íàòà ñõåìà. Áàçàëíî-áîëóñíèÿò ðåæèì

ñå ÿâÿâà åñòåñòâåíà ñòúïêà ïðè ïàöèåíòè, êîèòî íå

óñïÿâàò äà äîñòèãíàò òàðãåòíèòå ãëèêåìè÷íè íèâà

íà ôîíà íà ñõåìà ñ ìèêñèðàí èíñóëèí.

Îáè÷àéíàòà íà÷àëíà äîçà çà ïàöèåíòè ñúñ ÇÄ

òèï 2 å 0.15 Å/êã/äåí. Òúé êàòî >90% îò ïàöèåíòèòå

ñúñ ÇÄ ñà ñ èíñóëèíîâà ðåçèñòåíòíîñò, ÷åñòî èìà

íóæäà îò çíà÷èòåëíî ïî-ãîëÿìà äîçà çà ïîñòèãàíå

íà òàðãåòíèòå ãëèêåìè÷íè íèâà. Ïðè ïðîó÷âàíåòî

Treat-to-Target ñå èçïîëçâà íà÷àëíà äîçà îò 10 Å/äåí

ãëàðæèí èëè ÷îâåøêè NPH ïðåäè ëÿãàíå. Â êðàÿ íà

ïðîó÷âàíåòî äîçèòå ñà áèëè 0.48 Å/êã çà ãëàðæèí è

0.42 Å/êã NPH, êàòî åäíîâðåìåííî ñ òîâà ïàöèåíòèòå

ñà ïðèåìàëè åäèí èëè äâà ïåðîðàëíè ìåäèêàìåíòà.

Òîâà ñúîòâåòñòâà íà ïðèáëèçèòåëíî 40 Å/äåí çà

ïàöèåíò ñ òåãëî îêîëî 85-90 êã. Ïðè ïàöèåíòè, ïðè

êîèòî å çàïî÷íàòà èíñóëèíîâà ñõåìà ñ ìèêñèðàí

èíñóëèí, ñòàðòîâàòà äîçà å áèëà 6 Å/äåí, à íà 28-

àòà ñåäìèöà >75Å/äåí, áåç äàííè çà òåæêè õèïîãëè-

êåìè÷íè åïèçîäè. Ðàçëèêàòà â ñðåäíèòå äîçè â êðàÿ

íà îòäåëíèòå ïðîó÷âàíèÿ ñå îïðåäåëÿ îò ðàçëèêàòà

â íèâàòà íà ãëèêèðàíèÿ õåìîãëîáèí, äàâíîñòòà íà

ÇÄ è íèâîòî íà èíñóëèíîâàòà ðåçèñòåíòíîñò.

Ïðåïîðú÷âà ñå äîçà îò 10 Å/àïëèêàöèÿ êàòî

íàïúëíî áåçîïàñíà äîçà çà ñõåìèòå ñ åäíîêðàòåí è

äâóêðàòåí èíñóëèí.

Âàæíî å äà ñå îòáåëåæè, ÷å ãëàðæèí ìîæå äà

ñå àïëèêèðà ïî âñÿêî âðåìå íà äåíîíîùèåòî, íî å

æåëàòåëíî äà å ïî åäíî è ñúùî âðåìå [3].

Âúïðåêè ÷å èíñóëèíúò ñå ñìÿòà çà íàé-åôåêòèâ-

íîòî ñðåäñòâî çà ïîíèæàâàíå íà õèïåðãëèêåìèÿòà,

ñêîðîøíè ïðîó÷âàíèÿ ïîêàçâàò, ÷å ñàìî 50% îò

ïàöèåíòèòå ñúñ ÇÄ òèï 2 íà èíñóëèíîëå÷åíèå

ïîñòèãàò íèâî íà ãëèêèðàíèÿ õåìîãëîáèí ïîä 7%.

Çà äà áúäå óñïåøíî, èíñóëèíîëå÷åíèåòî èçèñêâà

ðåäîâíî è àäåêâàòíî êîðèãèðàíå íà äîçèðîâêèòå.

Ïàöèåíòèòå òðÿáâà äà èçìåðâàò ÊÇ åäèí èëè äâà

ïúòè äíåâíî (ïðåäè çàêóñêà è ïðåäè âå÷åðÿ). Íà

áàçàòà íà òåçè ñòîéíîñòè ëåêàðÿò ïðàâè êîðåêöèè â

èíñóëèíîâèòå äîçèðîâêè. Ñóòðåøíàòà äîçà ñå

ïðîìåíÿ íà áàçàòà íà ñòîéíîñòòà íà ÊÇ ïðåäè

âå÷åðÿ, à âå÷åðíàòà – â ñúîòâåòñòâèå ñúñ ñóòðåøíè-

òå ãëèêåìèè.

ÇÀÊËÞ×ÅÍÈÅ

Èíñóëèíîëå÷åíèåòî â òåðàïèÿòà íà ÇÄ òèï 2

ïðåäëàãà çíà÷èòåëíè ïðåäèìñòâà. Êëþ÷îâè ïðå÷êè

çà çàïî÷âàíå íà òåðàïèÿòà ñ èíñóëèí ñà íåîáîñíî-

âàí ñòðàõ îò õèïîãëèêåìèÿ, çàòðóäíåíèÿ â ðåøåíè-

åòî ïî îòíîøåíèå íà íà÷àëíàòà äîçà è ïîñëåäâà-

ùîòî òèòðèðàíå. Êàòî ñå èìà ïðåäâèä ïðîãðåñèÿòà

è óâåëè÷àâàùàòà ñå ÷åñòîòà íà ÇÄ òèï 2, âñå ïîâå÷å

õîðà ùå äîñòèãàò äî òåæêà èíñóëèíîâà íåäîñòàòú÷-

íîñò ïðåç æèâîòà ñè.

Ìíîãîáðîéíè êëèíè÷íè ïðîó÷âàíèÿ ïîêàçâàò, ÷å

îòëè÷åí ãëèêåìè÷åí êîíòðîë ìîæå äà áúäå ïîñòèã-

íàò ñàìî ÷ðåç èíñóëèíîëå÷åíèå. Äîêàçàíî å, ÷å

ðàííîòî çàïî÷âàíå íà èíñóëèíîëå÷åíèå å ìíîãî ïî-

âàæíî, îòêîëêîòî ñå ñ÷èòàøå äîñêîðî.


1. American Diabetes Association: Standards of medical care in

diabetes. Diabetes care 28 (Suppl. 1): S4-S36, 2005.

2. Hanefeld M et al.: Postprandial plasma glucose is an independ-

ent risk factor for increased carotid intima-media thickness in

non-diabetic patients. Atherosclerosis 144:229- 235, 1999.

3. Hirsch B et al.: A real-world approach to insulin therapy in pri-

mary care practice. Clinical Diabetes, Vol 23, 2: 78- 86, 2005.

4. Maedler K et al.: Cells in type 2 diabetes: a loss of function and

mass. Horm Res 62 (Suppl.3): 67-73, 2004.

5. Nathan DM: Initial management of glycemia in type 2 diabetes

mellitus. N Engl J Med 347: 1342-1349, 2002.

6. Rosenstock J et al.: Basal insulin therapy in type 2 diabetes: 28-

week comparison of insulin glargine (HOE 901) and NPH insulin.

Diabetes Care 24: 631-636, 2001.

7. Van den Berghe G et al.: Intensive insulin therapy in the critically

ill patients. N Engl J Med 345: 1359-1367, 2001.

27õäõå


ÂÚÇÐÀÑÒ È ÈÍÄÅÊÑ ÍÀ ÒÅËÅÑÍÀ ÌÀÑÀ ÍÀ ÆÅÍÀÒÀ-ÊÀÄÐÎÂÈ ÂÎÉÍÈÊ ÂÁÚËÃÀÐÑÊÀÒÀ ÀÐÌÈß

À. Íà÷åâà1, Í. Ìèòåâà2, Ñò. Êîâà÷åâ1, Â. Ìàðêîâ3, Í. Âàñèëåâ1

AGE AND BODY MASS INDEX OF BULGARIAN FEMALE SOLDIERS

À. Nacheva1, N. Miteva2, St. Êîvachev1, V. Markov3, N. Vassilev1

1Êëèíèêà ïî îáùà è îíêîëîãè÷íà ãèíåêîëîãèÿ – Âîåííîìåäèöèíñêà àêàäåìèÿ-Ñîôèÿ; 2Ñäðóæåíèå íà æåíèòå

âîåííîñëóæåùè; 3Îòäåëåíèå ïî ãèíåêîëîãèÿ – Âîåííîìåäèöèíñêà àêàäåìèÿ, ÁÁÀË-Âàðíà

1General and Oncologic Gynaecology Department – Military Medical Academy, Sofia; 2Bulgarian Armed Forces Women Associa-

tion; 3Gynaecology Department – Military Medical Academy, Hospital for Active Treatment-Varna

ÐÅÇÞÌÅ

Àâòîðèòå ïðåäñòàâÿò ðåçóëòàòèòå îò ïðîó÷âàíå,

áàçèðàíî íà äàííè îò ïðîâåäåíà ïðåç 2009 ã. àíêåòà

ìåæäó 646 êàäðîâè âîåííîñëóæåùè æåíè â ãàðíèçî-

íèòå âúâ Âàðíà, Âåëèêî Òúðíîâî, Êàðëîâî, Ïëåâåí,

Ïëîâäèâ è Ñîôèÿ. Ïðîó÷âàíåòî ñúçäàâà îáîáùåíà

ïðåäñòàâà çà õàðàêòåðèñòèêàòà íà òàðãåòíàòà

ïîïóëàöèÿ â íÿêîëêî íàñîêè, ãðóïèðàíè â ÷åòèðè

îñíîâíè êàòåãîðèè: àíòðîïîìåòðè÷íè, ïñèõîìîòèâà-

öèîííè, ìåäèöèíñêè è äðóãè.

Ðåçóëòàòèòå îò ïðîó÷âàíåòî ùå áúäàò îòðàçåíè

â ïîðåäèöà îò ñòàòèè, êàòî íàñòîÿùàòà ïðåäñòàâÿ

âúçðàñòîâàòà õàðàêòåðèñòèêà è àíòðîïîìåòðè÷íèòå

äàííè íà òàðãåòíàòà ïîïóëàöèÿ.

Ñòàòèñòè÷åñêàòà îáðàáîòêà íà äàííèòå ïîêàçâà,

÷å ïðåîáëàäàâàùàòà ÷àñò îò àíêåòèðàíèòå æåíè

ïîïàäà âúâ âúçðàñòîâàòà ãðóïà îò 25 äî 34 ãîäèíè.

Ñëåä ïîñòúïâàíåòî â àðìèÿòà èíäåêñúò íà

òåëåñíà ìàñà ïðè æåíèòå êàäðîâè âîåííîñëóæåùè

ñå ïîâèøàâà, íî íåçàâèñèìî îò ïîâèøåíèåòî

ñðåäíèÿò èíäåêñ íà òåëåñíà ìàñà îñòàâà â

ãðàíèöèòå íà íîðìàòà.

Èíôîðìèðàíîñòòà çà âðåäèòå îò íàäíîðìåíîòî

òåãëî å íà íóæíîòî íèâî. Íåîáõîäèìà å ïîâå÷å

ðàáîòà â íàñîêà ïîëàãàíå íà óñèëèÿ çà ïîääúðæàíå

íà íîðìàëíî òåëåñíî òåãëî.

Êëþ÷îâè äóìè: ÂÎÅÍÍÎÑËÓÆÅÙÈ ÆÅÍÈ,ÈÍÄÅÊÑ ÍÀ ÒÅËÅÑÍÀ ÌÀÑÀ, ÍÀÄÍÎÐÌÅÍÎ

ÒÅÃËÎ

SUMMARY

The authors present the results of a study based

on a survey conducted in 2009 among 646 female sol-

diers from garrisons in Varna, Veliko Turnovo, Karlovo,

Pleven, Plovdiv and Sofia. The study summarizes the

characteristics of the subjects by grouping them in four

basic categories: Anthropomorphic, Psycho-motiva-

tional, Medical, and Other.

The results of the study will be discussed in a se-

ries of articles, the present one dealing with age char-

acteristics and anthropomorphic data of the target

population.

Statistical processing of the data collected shows

that the majority of women surveyed are between 25

and 34 years of age.

The body mass index of female soldiers is found

to rise after their joining the army, but despite this in-

crease the average body mass index remains within

the norm.

Awareness of the health risks posed by excess

weight is at the level required. More must be done,

however, to increase efforts to maintain a healthy body

weight.

Keywords: FEMALE SOLDIERS, BODY MASS IN-

DEX, EXCESS WEIGHT

28 õäõå


ÂÚÂÅÄÅÍÈÅ

Ïî äàííè íà Ìèíèñòåðñòâîòî íà îòáðàíàòà íà

Ðåïóáëèêà Áúëãàðèÿ çà 2009 ãîäèíà æåíèòå íà

êàäðîâà âîåííà ñëóæáà (ÊÂÑ) â Áúëãàðñêàòà àðìèÿ

(ÁÀ) ñà 13% îò îáùèÿ ñúñòàâ íà àðìèÿòà, î÷åâèäíî

æåíàòà â íàøàòà ñòðàíà íàâëèçà ïðîôåñèîíàëíî è

â ñôåðàòà íà íàöèîíàëíàòà ñèãóðíîñò [1].

Ïðîöåñúò íà äîêàçâàíå â òàçè äîñêîðî ñ÷èòàíà

çà íåèçìåííî ìúæêà ïðîôåñèÿ å òðóäåí, íî ñå

ðàçâèâà è òîâà å âàëèäíî íå ñàìî çà ÁÀ. Â Ðóñêàòà

àðìèÿ çà ïîñëåäíîòî äåñåòèëåòèå áðîÿò íà æåíèòå

ñå å óâåëè÷èë äâà ïúòè è ñåãà òå ñúñòàâëÿâàò 8.5%

îò ñúñòàâà íà àðìèÿòà [3]. Ïðåç 1973 ã. âúâ

Âúîðúæåíèòå ñèëè íà ÑÀÙ æåíèòå ñà åäâà 2%, ïðåç

2004 ã. âå÷å ñà 18% [4]. Áåçóñëîâíî, âðåìåòî â êîåòî

æèâååì íàëàãà òåçè ïðîìåíè.

Ñëóæåáíèòå çàäúëæåíèÿ â àðìèÿòà ïî ñâîÿòà

ñïåöèôèêà, ñëîæíîñò è òåæåñò ñà åäíàêâè çà äâàòà

ïîëà. Ñúùåñòâóâàò îáà÷å ìíîæåñòâî ôèçèîëîãè÷íè

îñîáåíîñòè íà æåíñêèÿ îðãàíèçúì è ïñèõèêà, êàêòî

è ñúîòâåòíàòà çàáîëåâàåìîñò, êîåòî íàëàãà äà ñå

îáúðíå ïîâå÷å âíèìàíèå íà âîåííîñëóæåùèòå

æåíè, çà äà ìîãàò òå äà èçïúëíÿâàò ñâîèòå

çàäúëæåíèÿ ïúëíîöåííî, â ñúîòâåòñòâèå ñ î÷àêâà-

íèÿòà, äåôèíèðàíè â òðóäîâàòà èì õàðàêòåðèñòèêà.

ÖÅË

Íàøàòà öåë å äà ïðåäñòàâèì äàííè çà ðàçïðåäå-

ëåíèåòî ïî âúçðàñòîâè ãðóïè íà ðåñïîíäåíòèòå,

äâèæåíèåòî íà èíäåêñà íà òåëåñíà ìàñà ñðåä

îáñëåäâàíèÿ êîíòèíãåíò, èíôîðìèðàíîñòòà çà

âðåäèòå îò íàäíîðìåíîòî òåãëî è îòíîøåíèåòî íà

êàäðîâèòå âîåííîñëóæåùè æåíè â ÁÀ â íàñîêà

ïîëàãàíå íà óñèëèÿ çà ïîääúðæàíå íà íîðìàëíî

òåëåñíî òåãëî.


ÀÍÊÅÒÅÍ ÌÅÒÎÄ

Àíêåòàòà ñúäúðæà 21 âúïðîñà è å àíîíèìíà,

ïîðàäè êîåòî íå ñà óïîìåíàòè âîéíñêèòå çâàíèÿ íà

ðåñïîíäåíòèòå. Âúïðîñèòå ïî îòíîøåíèå âúçðàñò,

ðúñò, òåãëî è ïðîñëóæåíî âðåìå ïðåäïîëàãàò òî÷åí

îòãîâîð â öèôðîâî èçðàæåíèå.

ÑÒÀÒÈÑÒÈ÷ÅÑÊÈ ÌÅÒÎÄÈ

1. Âàðèàöèîíåí àíàëèç íà êîëè÷åñòâåíè

ïðîìåíëèâè – ñðåäíà ñòîéíîñò, ñòàíäàðòíî îòêëîíå-

íèå, ìèíèìóì, ìàêñèìóì, 95% äîâåðèòåëíè

èíòåðâàëè, Ò-êðèòåðèé íà Student çà ñðàâíÿâàíå íà

ñðåäíè âåëè÷èíè, Z-êðèòåðèé çà ñðàâíÿâàíå íà

ðàçïðåäåëåíèÿ (îòíîñèòåëíè äÿëîâå). Èçïîëçâàíî-

òî îò íàñ êðèòè÷íî íèâî íà çíà÷èìîñò å a=0.05.

Ñúîòâåòíàòà íóëåâà õèïîòåçà ñå îòõâúðëÿ, êîãàòî

ñòîéíîñòòà íà ð å ïî-ìàëêà îò a.

2. ×åñòîòåí àíàëèç íà êà÷åñòâåíè ïðîìåíëèâè

(íîìèíàëíè è ðàíãîâè), êîéòî âêëþ÷âà àáñîëþòíè

÷åñòîòè, îòíîñèòåëíè ÷åñòîòè (â ïðîöåíòè),

êóìóëàòèâíè îòíîñèòåëíè ÷åñòîòè (â ïðîöåíòè), 95%

äîâåðèòåëíè èíòåðâàëè íà îòíîñèòåëíè äÿëîâå,

èçðàçåíè â ïðîöåíòè.

3. Ãðàôè÷íè èçîáðàæåíèÿ.

ÐÅÇÓËÒÀÒÈ È ÎÁÑÚÆÄÀÍÅ

Íà ôèãóðà 1 ïðåäñòàâÿìå ðàçïðåäåëåíèåòî íà

îáñëåäâàíèÿ êîíòèíãåíò ïî âúçðàñò.

Ôèãóðà 1. Ðàçïðåäåëåíèå ïî âúçðàñò

Îò õèñòîãðàìàòà ñå âèæäà, ÷å ñðåäíàòà âúçðàñò

íà îáñëåäâàíèÿ êîíòèíãåíò å 31.8 ãîäèíè, êàòî

ïðåîáëàäàâàùàòà ÷àñò îò æåíèòå ñà âúâ âúçðàñòòà

ìåæäó 20 è 40 ãîäèíè, êîåòî å äåòàéëèçèðàíî íà

ñëåäâàùàòà ãðàôèêà (ôèã. 2), èëþñòðèðàùà

ðàçïðåäåëåíèåòî ïî âúçðàñòîâè ãðóïè.

Ôèãóðà 2. Ðàçïðåäåëåíèå ïî âúçðàñòîâè ãðóïè

Îò ãðàôèêàòà ñå âèæäà, ÷å ïðåîáëàäàâàùàòà

÷àñò îò àíêåòèðàíèòå æåíè å âúâ âúçðàñòîâàòà ãðóïà

îò 25 äî 34 ãîäèíè, ò.å.íàé-àêòèâíàòà áèîëîãè÷íà

âúçðàñò çà æåíàòà, êîãàòî ïðîôåñèîíàëíèòå è

ñåìåéíèòå é îòãîâîðíîñòè ñà íàé-ãîëåìè è êîãàòî

òÿ ñå íàìèðà â ñâîÿ àêòèâåí ñåêñóàëåí è ðåïðîäóê-

òèâåí ïåðèîä.

Áðîé

29õäõå


Æåíèòå ïîä 19 ãîäèíè ñà îêîëî 1%.

Íåìàëúê å ïðîöåíòúò íà âîåííîñëóæåùèòå

æåíè íàä 45 ãîäèíè – îêîëî 11%.

Âñÿêà îáîñîáåíà ãðóïà èìà òèïè÷íèòå çà íåÿ

ãèíåêîëîãè÷íè çàáîëÿâàíèÿ, êàêòî è ñúîòâåòíèòå

ïðîìåíè ïî îòíîøåíèå íà òåëåñíàòà ìàñà, ñâúðçàíè

ñ âúçðàñòòà è ìåíñòðóàëíèÿ öèêúë.

Ïî äàííè íà Íàöèîíàëíèÿ öåíòúð çà îïàçâàíå

íà îáùåñòâåíîòî çäðàâå (ÍÖÎÎÇ) îò 2004 ãîä. çà

æåíñêàòà ïîïóëàöèÿ â Áúëãàðèÿ îò 18 äî 59 ãîä.

ñðåäíèÿò ðúñò å 163,94 cm [2].

Ñïîðåä äàííèòå îò íàøàòà àíêåòà çà æåíèòå

ÊÂÑ â ÁÀ ñðåäíèÿò ðúñò å 165,22 cm, êàòî áàçèðàéêè

ñå íà äàííèòå çà ðúñò è òåãëî ñìå èç÷èñëèëè òåõíèÿ

èíäåêñ íà òåëåñíà ìàñà (BMI).

Íà ôèãóðè 3 è 4 ïðåäñòàâÿìå õèñòîãðàìà íà BMI

ïðåäè âîåííàòà ñëóæáà è àêòóàëíèÿ BMI.

Ôèãóðà 3. BMI ïðåäè ïîñòúïâàíå â àðìèÿòà

Ôèãóðà 4. Àêòóàëåí BMI

Ïðè íàïðàâåíîòî ñðàâíåíèå ñå âèæäà, ÷å ñëåä

ïîñòúïâàíå â àðìèÿòà BMI ñå ïîâèøàâà, êàòî

ðàçëèêàòà å ñòàòèñòè÷åñêè äîñòîâåðíà p<0.001.

Íåçàâèñèìî îò âèñîêàòà ñòåïåí íà ñòàòèñòè÷åñêà

äîñòîâåðíîñò íà ïîâèøåíèåòî, ñðåäíàòà ñòîéíîñò

íà BMI íà æåíèòå âîåííîñëóæåùè îñòàâà â

ãðàíèöèòå íà íîðìàòà ñðåäíî 22.02, ïðè íîðìà îò

18. 5 äî 24. 9.

Â ïðîó÷âàíå ïðîâåäåíî ïðåç 1992 ãîä çà

âúîðúæåíèòå ñèëè íà ÑÀÙ ñå óñòàíîâèëî, ÷å 10%

îò äåéñòâàùèòå æåíè-âîåííîñëóæåùè ïîä 20

ãîäèøíà âúçðàñò è íàä 25 ãîäèøíà âúçðàñò ñà áèëè

ñúñ ñâðúõòåãëî, à âúâ âúçðàñòòà ìåæäó 20 è 25

ãîäèíè – 6%. Ïîä íîðìàëíè ñòîéíîñòè íà òåãëîòî

ñå óñòàíîâèëè ïðè 14% îò æåíèòå ïîä 20 ãîä., 11%

îò æåíèòå ìåæäó 20-25 ãîä., 10% îò æåíèòå ìåæäó

26-34 ãîä., 5% ïðè æåíèòå íàä 35 ãîä. [5].

Ñëåäâàùàòà òàáëèöà (òàáë. 1) ïðåäñòàâÿ

îòíîñèòåëíèÿ äÿë íà æåíèòå âîåííîñëóæåùè

ñïîðåä òåõíèÿ BMI ïðåäè ïîñòúïâàíå â ÁÀ è

àêòóàëíèÿ BMI.

Òàáëèöà 1. Îòíîñèòåëåí äÿë íà æåíèòå âîåííîñëóæåùè

ñïîðåä òåõíèÿ BMI ïðåäè ïîñòúïâàíå â ÁÀ è àêòóàëíèÿ BMI

Ïîäíîðìåíà òåëåñíà ìàñà íàáëþäàâàìå ïî-

÷åñòî ïðåäè ïîñòúïâàíåòî â ÁÀ è òî ïðåäèìíî çà

ñðåäíàòà ñòåïåí íà òîâà ñúñòîÿíèå (p<0.05).

Íàøèòå ðåçóëòàòè ñà êàòåãîðè÷íî â ïîäêðåïà íà

õèïîòåçàòà, ÷å òåëåñíàòà ìàñà íà æåíèòå âîåííî-

ñëóæàùè ñå ïîâèøàâà ñëåä ïîñòúïâàíå â ÁÀ. Ñ

àêòóàëíà òåëåñíà ìàñà â ãðàíèöèòå íà íîðìàòà ñà

77.1% îò æåíèòå-âîåííîñëóæåùè, äîêàòî ïðåäè

ïîñòúïâàíåòî â ÁÀ íîðìàëíà òåëåñíà ìàñà å

ðåãèñòðèðàíà â 80.2% îò òÿõ (ð<0.001). Òîâà

ïîâèøåíèå íà òåëåñíàòà ìàñà å ïðåäèìíî çà ñìåòêà

íà ëåêèòå ôîðìè („íàäíîðìåíà òåëåñíà ìàñà” è

„ïðåîáåçèòåò”). Ëèïñâà ñòàòèñòè÷åñêà äîñòîâåðíîñò

íà ñðàâíåíèåòî ìåæäó îòíîñèòåëíèÿ äÿë æåíè ñ

îáåçèòåò ïðåäè è ñëåä ïîñòúïâàíå â ÁÀ.

Ñðàâíåíèåòî ìåæäó áðîÿ íåîòãîâîðèëè â äâåòå

ãðóïè ïîêàçâà ïðåîáëàäàâàíå íà íåæåëàíèåòî äà

ñå îòãîâîðè íà òîçè âúïðîñ â ÷àñòòà ìó çà àêòóàë-

íàòà òåëåñíà ìàñà (ð<0.05). Òîâà ìîæå äà íàâåäå

íà ìèñúëòà, ÷å íåæåëàåùèòå äà ñïîìåíàò àêòóàëíà-

òà ñè òåëåñíà ìàñà ïîïàäàò ïî-ñêîðî â ãðóïàòà íà

íàääàëèòå.

Íà ñëåäâàùàòà òàáëèöà ïîêàçâàìå äàííè

îòíîñíî ðúñò è òåãëî (ñïîðåä ðåçóëòàòè íà ÍÖÎÎÇ

BMI преди постъпване в

БА (n= 602)

Актуално BMI (n= 581)

n % n %

Статистическа достоверност

(p)

Поднормена телесна маса (<18.5) 74 12.3 47 8.1 липсва

� Лека степен (<16.00 ) 1 < 0.2 2 0.3 липсва

� Средна степен (16-16.99) 12 2.0 1 < 0.2 p<0.05

� Тежка степен (17-18.49) 61 10.1 44 7.6 липсва

Нормална телесна маса 583 80.2 448 77.1 p<0.001

Наднормена телесна маса (≥25.00) 45 7.6 86 14.8 p<0.001

Преобезитет (25.00-29.99) 38 6.3 71 12.2 p<0.001

Обезитет (>30.00) 7 1.3 15 2.6 липсва � I степен (30.00-34.99) 5 0.8 14 2.4 гранична p=0.06 � II степен (35.00-39.00) 1 < 0.2 1 < 0.2 липсва � III степен (>40.00) 1 < 0.2 0 - липсва

Неотговорили 44 6.8 65 10.1 Р<0.05

30 õäõå


Òàáëèöà 2. Ðúñò è òåãëî íà æåíñêîòî íàñåëåíèå â

Áúëãàðèÿ âúâ âúçðàñòîâèòå ãðóïè îò 18 äî 29 ãîä. è îò 30 äî

59 ãîä., 2004 ã.

Ïðåîáëàäàâàùàòà ÷àñò îò æåíèòå ÊÂÑ ñà âúâ

âúçðàñòòà ìåæäó 20 è 30 ãîäèíè, òåõíèÿò BMI ïðåäè

ïîñòúïâàíå â àðìèÿòà å 21.153 ïðè ñòàíäàðòíî

îòêëîíåíèå 2.869.

Çà æåíèòå îò îáùàòà ïîïóëàöèÿ â ãðóïàòà îò 18

äî 29 ãîä. BMI (èç÷èñëåí ïî ñúîòâåòíàòà ôîðìóëà)

å 21.754 ïðè ñòàíäàðòíî îòêëîíåíèå 2.91.

Ïðè ñðàâíåíèå íà ðåçóëòàòèòå çà äâåòå ãðóïè

(âîåííîñëóæåùè æåíè è æåíè îò îáùàòà ïîïóëàöèÿ)

óñòàíîâÿâàìå, ÷å çà BMI ñúùåñòâóâà ñòàòèñòè÷åñêè

äîñòîâåðíà ðàçëèêà p<0.05, ò. å. ÷å æåíèòå ÊÂÑ

ïðåäè ïîñòúïâàíå â àðìèÿòà èìàò ïî-íèñúê BMI îò

îñòàíàëèòå æåíè.

Çà îòáåëÿçâàíå å, ÷å ïðè æåíèòå â îáùàòà

ïîïóëàöèÿ (òàáë. 2) ñòîéíîñòèòå íà BMI íàðàñòâàò

ñ âúçðàñòòà. Òîâà íè ïîçâîëÿâà äà äîïóñíåì, ÷å

íàðàñòâàíåòî íà BMI íà æåíèòå ÊÂÑ íå å íåïðåìåí-

íî ïðÿê ðåçóëòàò îò ïðåñòîÿ èì â ðåäîâåòå íà

àðìèÿòà, à íîðìàëíà (îáóñëîâåíà îò íàïðåäâàíåòî

íà âúçðàñòòà) ïðîìÿíà.

Çà äà îòãîâîðèì íà åäèí îò âúïðîñèòå, êîèòî

áÿõìå ïîñòàâèëè, à èìåííî ïîçíàâàíåòî íà âðåäàòà

îò íàäíîðìåíîòî òåãëî è äàëè òîâà äàâà íÿêàêâî

îòðàæåíèå âúðõó íàãëàñèòå è ïðîèçòè÷àùèòå îò

òîâà äåéñòâèÿ íà îáñëåäâàíèÿ êîíòèíãåíò, ïðåäñòà-

âÿìå ñëåäâàùàòà ãðàôèêà (ôèã. 5), êîÿòî äàâà

ïðåäñòàâà çà èíôîðìèðàíîñòòà îòíîñíî íàäíîðìå-

íîòî òåãëî.

Ôèãóðà 5. Èíôîðìèðàíîñò çà íàäíîðìåíî òåãëî

0 – íå

1 – äà

2 – ëèïñâàùè îòãîâîðè

Î÷åâèäíî ïðîöåíòúò íà èíôîðìèðàíèòå æåíè

çà âðåäíîñòèòå îò íàäíîðìåíîòî òåãëî å âèñîê

(ïî÷òè 80%).

Â ïðîó÷âàíå çà âúîðúæåíèòå ñèëè íà ÑÀÙ

ñâúðçàíî ñ àíàòîìè÷íèòå è ôèçèîëîãè÷íèòå

îñîáåíîñòè íà ìúæåòå è æåíèòå è âúçìîæíîñòèòå

çà èçïúëíåíèå íà çàäà÷èòå ñâúðçàíè ñ ôèçè÷åñêàòà

ïîäãîòîâêà ñå óñòàíîâÿâà, ÷å æåíèòå èìàò ñðåäíî

20% ïî-íèñêî òåëåñíî òåãëî îò ìúæåòå,10% ïîâå÷å

ìàçíèíè è 30% ïî-ìàëêî ìóñêóëíà ìàñà, ïîðàäè

êîåòî ïîêàçâàò ïî-ñëàáè ðåçóëòàòè ïðè ïîêðèâàíå

íà íîðìàòèâèòå è ñà ïî-çàòðóäíåíè â ñïðàâÿíå ñ

ôèçè÷åñêèòå íàòîâàðâàíèÿ. Ïðè ïðàâèëíî è

ñúâåñòíî ïðîâåæäàíå íà ôèçè÷åñêèòå óïðàæíåíèÿ

ïðåäâèäåíè â òðåíèðîâú÷íèòå ïðîãðàìè, ìóñêóëíà-

òà ìàñà íà æåíèòå ñå óâåëè÷àâà çà ñìåòêà íà

íàìàëåíèå íà ìàñòíàòà òúêàí è óñïåâàåìîñòòà

çíà÷èòåëíî ñå ïîâèøàâà [6].

Ñëåäâàùàòà òàáëèöà (òàáë. 3) äàâà ïðåäñòàâà

çà îòíîøåíèåòî íà æåíèòå íà ñëóæáà â Áúëãàðñêàòà

àðìèÿ êúì ñîáñòâåíîòî èì òåëåñíî òåãëî, â íàñîêà

ïîëàãàíå íà óñèëèÿ çà ïîääúðæàíåòî ìó â îïòè-

ìàëíè ãðàíèöè.

Òàáëèöà 3. Îòíîñèòåëåí äÿë íà æåíèòå, êîèòî ïîëàãàò

è òåçè, êîèòî íå ïîëàãàò óñèëèÿ çà ïîääúðæàíå íà íîðìàëíî

òåëåñíî òåãëî

РЪСТ ТЕГЛО ВЪЗРАСТОВИ

ГРУПИ БРОЙ СРЕДНО

АРИТМЕТИЧНО

СТАНДАРТНО

ОТКЛОНЕНИЕ

БРОЙ СРЕДНО

АРИТМЕТИЧНО

СТАНДАРТНО

ОТКЛОНЕНИЕ

18-29 г. 141 163.94 6.49 141 58.51 10.52

30-59 г. 172 163.15 6.61 172 68.19 12.82

УСИЛИЯ ЗА ПОДДЪРЖАНЕ НА ТЕЛЕСНОТО ТЕГЛО ОТНОСИТЕЛЕН ДЯЛ (%)

Да 60%

Не 40%

Îò ïðåäñòàâåíèòå ðåçóëòàòè ñòàâà ÿñíî, ÷å ïî-

ãîëÿìàòà ÷àñò îò àíêåòèðàíèòå æåíè âîåííîñëó-

æåùè ïîëàãàò óñèëèÿ çà ïîääúðæàíå íà íîðìàëíî

òåëåñíî òåãëî, íî íåìàëúê å è îòíîñèòåëíèÿò äÿë

íà òåçè, êîèòî íå ãî ïðàâÿò.

ÈÇÂÎÄÈ

1. Ïðåîáëàäàâàùàòà ÷àñò îò àíêåòèðàíèòå æåíè

å âúâ âúçðàñòîâàòà ãðóïà îò 25 äî 34 ãîäèíè – íàé-

àêòèâíàòà áèîëîãè÷íà âúçðàñò çà æåíàòà, êîãàòî

ïðîôåñèîíàëíèòå è ñåìåéíèòå é îòãîâîðíîñòè ñà

íàé-ãîëåìè è òÿ e â ñâîÿ àêòèâåí ñåêñóàëåí è

ðåïðîäóêòèâåí ïåðèîä.

2. Ñëåä ïîñòúïâàíå íà ñëóæáà â àðìèÿòà BMI

ñå ïîâèøàâà, íî íåçàâèñèìî îò ïîâèøåíèåòî

ñðåäíèÿò BMI íà æåíèòå âîåííîñëóæåùè îñòàâà â

ãðàíèöèòå íà íîðìàòà.

3. Èíôîðìèðàíîñòòà çà âðåäèòå îò íàäíîðìå-

íîòî òåãëî ñðåä æåíèòå â ÁÀ å ìíîãî äîáðà.

4. Óñèëèÿòà, êîèòî æåíèòå â àðìèÿòà ïîëàãàò çà

ïîääúðæàíå íà íîðìàëíî òåëåñíî òåãëî ñà íà äîáðî

íèâî, íî âñå îùå èìà êàêâî äà ñå æåëàå.

îò 2004 ã.) çà æåíñêîòî íàñåëåíèå â Áúëãàðèÿ çà

äâå âúçðàñòîâè ãðóïè: îò 18 äî 29 ãîäèíè è îò 30 äî

59 ãîäèíè.

31õäõå



1. Ãðîçåâ Ã. „Ñîöèîëîãè÷åñêè õàðàêòåðèñòèêè íà ñëóæáàòà íà

æåíèòå â àðìèÿòà”: ñîöèîëîãè÷åñêî èçñëåäâàíå ñðåä ÊÂÑ îò

ÁÀ, äèðåêöèÿ „Èíôîðìàöèîííà äåéíîñò” íà Èçïúëíèòåëíà

àãåíöèÿ „Âîåííè êëóáîâå è èíôîðìàöèÿ”.

2. ÍÖÎÎÇ, Íåïóáëèêóâàíè äàííè, 2004.

3. „Â Ðîññèéñêîé àðìèè çà ïîñëåäíèå 10 ëåò âäâîå óâåëè÷èëîñü

êîëè÷åñòâî âîåííîñëóæàùèõ-æåíùèí”, News.ru.com, 2007.

4. Beverly C. Harris, Zita M. Simuts, “Women in the U.S. army”,

U.S. army Research Institute for the Behavioral and Social Sci-

ence, May 2002.

5. Costelllo, R. B. (1988) Nutrient Requirements, Body Composi-

tion and Health of military Women (Final Report). Washington,

DC: National Academy of Sciences-National Research

Council.(AD A349 566).

6. Sharp, M. A. (1993). Physical Fitness, Physical Training and

Occupational Performance of Men and Women in the U.S. Army.

A Review of Literature. (USARIEM Technical Note 93-7). Natick,

MA: U.S. Army Research Institute of Environmental Medicine.

(AD A266 297).

32 õäõå


ÁÀÐÎÒÐÀÂÌÀ ÍÀ ÓÕÎÒÎ ÏÐÈ ÂÎÅÍÍÈ ÏÀÐÀØÓÒÈÑÒÈ È ÂÎÄÎËÀÇÈ

Ì. Ñïàõèåâà1, Ë. Àëåêñèåâ2, À. Ïåòêîâ1

EAR BAROTRAUMA AMONG MILITARY PARATROOPERS AND DIVERS

M. Spahieva1, L. Aleksiev2, A. Petkov1

1Êàòåäðà “Âîåííà ìåäèöèíà”, 2 Öåíòúð ïî âîåííîìåäèöèíñêà åêñïåðòèçà è àâèàöèîííà ìåäèöèíà - Âîåííîìåäèöèíñêà

àêàäåìèÿ, Ñîôèÿ

1Department of Military Medicine, 2Centre of Military Medical Expertise and Aviation Medicine - Military Medical Academy, Sofia

ÐÅÇÞÌÅ

Ïàðàøóòíèÿò ñêîê è âîäîëàçíîòî ñïóñêàíå è

èçêà÷âàíå ñå èçâúðøâàò ïðè åêñòðåìíè çà îðãàíèç-

ìà íàòîâàðâàíèÿ: õèïîêñèÿ, õèïîêàïíèÿ, õèïî- è

õèïåðáàðèÿ, óñêîðåíèÿ, ñêîðîñò íà ïîòàïÿíå è

èçïëóâàíå è äð.

Áàðîòðàâìàòà å óâðåæäàíå íà âúçäóõîíîñíèòå

îðãàíè (óõî, ñèíóñè, áåëè äðîáîâå) èëè äðóãè òúêàíè

â ðåçóëòàò íà ðÿçêî èçìåíåíèå íà íàëÿãàíåòî âúâ

âúçäóõà èëè âîäàòà.

Öåëòà íà èçñëåäâàíåòî å ñðàâíèòåëåí àíàëèç

íà õàðàêòåðà è ñòåïåíòà íà óâðåæäàíå íà óõîòî ñëåä

áàðîòðàâìà ïðè ïàðàøóòèñòè è ïàðàøóòèñòè-

âîäîëàçè.

Ïðîó÷âàíåòî å ðåòðîñïåêòèâíî çà ïåðèîä îò 10

ãîäèíè (1997-2006).

Ïðè ïàðàøóòíè ñêîêîâå â ñú÷åòàíèå ñ

âîäîëàçíè ñïóñêàíèÿ ñå çàñÿãà ïî-äðàñòè÷íî

ñëóõîâèÿò àíàëèçàòîð íà âîäîëàçèòå. Ïðè òÿõ

ñòåïåíòà íà òåæåñò íà áàðîòðàâìàòà å ïî-

èçðàçåíà. Óâðåæäàíèÿòà íà ñëóõîâèÿ àíàëèçà-

òîð ïîä âëèÿíèå íà áàðîìåòðè÷íîòî íàëÿãàíå

îáõâàùàò 2.37% îò óñòàíîâåíèòå 28.52%

èçìåíåíèÿ ïðè ïàðàøóòèñòèòå-âîäîëàçè. Ïðè

ïàðàøóòèñòèòå îò ñïåöèàëíèòå ñèëè áàðî-

òðàâìàòè÷íèòå íàðóøåíèÿ ñà 1.25% îò ðåãèñ-

òðèðàíèòå 16.65% óâðåæäàíèÿ íà àíàëèçàòîðà.

Ïðè ïàðàøóòèñòèòå-âîäîëàçè ñëóõîâèòå èçìå-

íåíèÿ îò êîíäóêòèâåí òèï ñëåä áàðîòðàâìà

ïðåîáëàäàâàò â ñðàâíåíèå ñ òåçè ïðè ïàðàøóòèñ-

òèòå îò ñïåöèàëíèòå ñèëè.

Ñúùåñòâóâà èçðàçåíà êîðåëàòèâíà âðúçêà

r=0.84 ïðè äîñòîâåðíîñò p<0.05.

Êëþ÷îâè äóìè: ÁÀÐÎÒÐÀÂÌÀ, ÂÎÅÍÍÈ ÏÀÐÀØÓ-

ÒÈÑÒÈ, ÏÀÐØÓÒÈÑÒÈ-ÂÎÄÎËÀÇÈ

SUMMARY

The parachute jump as well as the diving and climb-

ing under water are accompanied with extreme body

loads: hypoxia, hypocapnia, hypo- and hyperbaria,

accelerations, diving and climbing speed etc.

Barotrauma is the damage of the air-conducting

organs (ear, sinuses, lungs) or other tissues as a re-

sult of fast air or water pressure change.

Aim of the research is to make a comparative

analysis of the damage’s character and degree after

ear barotrauma among paratroopers and paratroop-

divers.

The study is retrospective for a period of 10 years

(1997-2006).

When combining parachute jumps with diving the

auditory analyzer is more drastically affected. In such

cases the gravity of the barotrauma is more pro-

nounced. The damage of the auditory analyzer due to

barometric pressure is about 2.37% of the 28.52%

detected variations among paratroop-divers. Among

33õäõå


Ôèãóðà 1

Ôèãóðà 2

Ãàçîâèòå ìåõóð÷åòà, êîèòî ñå îáðàçóâàò,

óâðåæäàò êëåòêèòå â òúêàíèòå è êðúâòà â äâå

íàïðàâëåíèÿ:

♦ Äèðåêòíî è ìåõàíè÷íî ðàçðóøåíèå íà òúêàíè-

òå. Òîâà âîäè äî áëîêèðàíå íà êðúâîîáðà-

ùåíèåòî, áîëêè, èñõåìèÿ è èíôàðêò â îïðåäå-

ëåíàòà îáëàñò.

♦ Áèîõèìè÷íèòå ïðîìåíè â êðúâíèòå êëåòêè

âîäÿò äî îñâîáîæäàâàíå íà ñåðîòîíèí è

åïèíåôðèí, êîåòî îáóñëàâÿ âàçîêîíñòðèê-

öèÿòà íà ñúäîâåòå è àãðåãàöèÿòà íà òðîìáî-

öèòèòå ñ ïîñëåäâàùè óñëîâèÿ çà ñëåïâàíå è

íàðóøåíèÿ â êðúâîîáðàùåíèåòî.

♦ Êðúâíèÿò âèñêîçèòåò ñå óâåëè÷àâà åäíîâðå-

ìåííî ñ íàðàñòâàíå íà ðåçèñòåíòíîñòòà íà

êàïèëÿðíèÿ ïîòîê è êàïèëÿðíîòî íàëÿãàíå.

Òîâà, çàåäíî ñ õèïîêñè÷íàòà óâðåäà íà öåëîñòòà

íà êàïèëÿðíèòå ñòåíè, âîäè äî ïðåìèíàâàíå íà

òå÷íîñòè îò èíòðàâàñêóëàðíîòî êúì åêñòðàâàñ-

êóëàðíîòî ïðîñòðàíñòâî è ïî-íàòàòúøíà õåìîêîí-

öåíòðàöèÿ [6, 10, 13, 16].

Ïî òîçè ìåõàíèçúì áàðîòðàâìàòà ìîæå äà

äîâåäå äî óâðåæäàíå íà ñëóõîâèÿ àíàëèçàòîð. Ïî-

òåæêè ôîðìè íà óâðåæäàíå ñå íàáëþäàâàò ïðè

ïàðàøóòèñòè, êîèòî èçïúëíÿâàò è âîäîëàçíà

äåéíîñò [6, 11, 16].

Ïðè ïàðàøóòèñòèòå ðàçâèòèåòî íà äåêîìïðå-

ñèîííà áîëåñò (ÄÁ) ñå íàáëþäàâà ïî-ðÿäêî, òúé êàòî

ìàñîâèòå ñêîêîâå ñà îò âèñî÷èíà, êîÿòî íå âîäè äî

òàêàâà ñòåïåí íà äåêîìïðåñèÿ. Ïðè âèñî÷èííèòå

ñêîêîâå ñå èçïîëçâà ñïåöèàëíî ñíàðÿæåíèå.

Ðàçâèòèåòî íà äåêîìïðåñèÿ â òåçè ñëó÷àè å â

ðåçóëòàò íà íåîáè÷àéíè èíöèäåíòè – ðàçõåðìåòè-

çèðàíå íà àïàðàòóðàòà èëè äðóãè ôàêòîðè.

Áàðîòðàâìàòà íà óõîòî ìîæå äà áúäå ðàçëè÷íà

ïî òåæåñò [6, 11, 16, 17].

Îò ïðîÿâà íà ÷óâñòâî çà òåæåñò è çàãëúõâàíå

íà óõîòî áåç îáåêòèâíè îòîñêîïè÷íè áåëåçè, ïðåç

ðàçëè÷íè îáåêòèâíè ïðîìåíè íà òúïàí÷åâàòà

ìåìáðàíà – äèôóçíî çà÷åðâÿâàíå è ðåòðàêöèÿ

(ñâèâàíå) èëè îãúâàíå íàâúí ïðè ïîíèæàâàíå íà

íàëÿãàíåòî, êàêòî è ïîÿâàòà íà õåìîðàãèè íà

ìåìáðàíàòà – äèñêðåòíè èëè ïî-ãîëåìè äî îòêðèòî

ìàíèôåñòèðàíè, à ñúùî è ïîÿâàòà íà õåìîòèìïàíóì

(íàëè÷èåòî íà ñâîáîäíà êðúâ â ñðåäíîòî óõî), äî

íàé-òåæêàòà ñòåïåí íà áàðîòðàâìà íà óõîòî –

ïåðôîðàöèÿ íà òúïàí÷åâàòà ìåìáðàíà /ôèã. 2/.

Áàðîòðàâìàòà êàêòî ïðè ïàðàøóòèñòèòå, òàêà è

ïðè âîäîëàçèòå ïðè ñòàíäàðòíèòå ñêîêîâå èëè

ñïóñêàíèÿ, íàé-÷åñòî å â ðåçóëòàò íà íåñïàçåí

ðåæèì ïðåäè ñêîêà èëè ïîòàïÿíåòî.

special-forces paratroopers the barotrauma damage

consists 1.25% of the 16.65% detected analyzer dis-

abilities.

Compared to the special-forces paratroopers the

diver-paratroopers show greater number of auditory

disabilities of conductive type due to a barotrauma.

There is a correlative relation r=0.84 with authen-

ticity p<0.05.

Keywords: BAROTRAUMA, MILITARY PARA-

TROOPS, PARATROOP-DIVERS

ÂÚÂÅÄÅÍÈÅ

Ïàðàøóòíèÿò ñêîê è âîäîëàçíîòî ñïóñêàíå è

èçêà÷âàíå ïîä âîäà ñå èçâúðøâàò ïðè åêñòðåìíè

çà îðãàíèçìà íàòîâàðâàíèÿ: õèïîêñèÿ, õèïîêàïíèÿ,

õèïî è õèïåðáàðèÿ, óñêîðåíèÿ, ñêîðîñò íà ïîòàïÿíå

è èçêà÷âàíå è äð. [1, 2, 5, 7].

Áàðîòðàâìàòà å óâðåæäàíå íà âúçäóõîíîñíèòå

îðãàíè (óõî, ñèíóñè, áåëè äðîáîâå) èëè äðóãè òúêàíè

â ðåçóëòàò íà ðÿçêî èçìåíåíèå íà íàëÿãàíåòî âúâ

âúçäóõà èëè âîäàòà, ò.å. íàñòúïâà äèñáàëàíñ ìåæäó

íàëàãÿíåòî âúâ âúçäóõîíîñíèòå îðãàíè è îêîëíàòà

ñðåäà [3, 8, 9].

Â ëèòåðàòóðàòà ñúùåñòâóâàò ðàçëè÷íè íàçâàíèÿ

çà òðàâìà íà óõîòî, ïîëó÷åíà âúâ âúçäóõà ïðè

ïðîìÿíà íà áàðîìåòðè÷íîòî íàëÿãàíå: ñàìîëåòåí

îòèò, óøíà áàðîòðàâìà,áàðîîòèò ìåäèà, àåðîîòèòèñ

ìåäèà [8, 9, 11].

Áàðîòðàâìàòà ñå ìàíèôåñòèðà ñ áîëêà è

äèñêîìôîðò, êîèòî íàñòúïâàò ïðè ïîÿâàòà íà

ðàçëèêà â áàðîìåòðè÷íîòî íàëÿãàíå ìåæäó òîâà íà

íàøåòî òÿëî ïî âðåìå íà ïîëåò èëè ïîäâîäíî

ñïóñêàíå è îêîëíàòà ñðåäà [4, 11, 12, 14, 15].

Óõîòî å çàòâîðåíà êóõèíà, ïðè êîÿòî ïîíèæåíîòî

àòìîñôåðíî íàëÿãàíå ïðè ïàðàøóòèñòè, êàêòî è

ïîâèøåíîòî àòìîñôåðíî íàëÿãàíå – ïðè âîäîëàçè,

ïðîâîêèðà íàðóøåíèÿ â îáåìà íà ãàçà â óøíàòà

êóõèíà. Òåçè ïðîìåíè ñà â ñúîòâåòñòâèå ñúñ çàêîíà

íà Áîéë-Ìàðèîò /ôèã. 1/.

34 õäõå


Òàáëèöà 1. Ñðåäíà âúçðàñò íà ïàðàøóòèñòè è ïàðàøó-

òèñòè-âîäîëàçè

Ïðåç íàáëþäàâàíèÿ ïåðèîä ïàðàøóòíàòà è

ïàðàøóòíî-âîäîëàçíàòà äåéíîñò íà ãðóïèòå å ìíîãî

àêòèâíà. Èçïúëíåíè ñà ñðåäíî ïî 353 ñêîêà îò

ïàðàøóòèñòèòå è 286 îò ïàðàøóòèñòèòå-âîäîëàçè

/ôèã. 1/.

Ñêîêîâåòå ñà ïðåäèìíî îò âèñî÷èíà 400-600 ì

â ò.íàð. ïëúòíè ñëîåâå íà àòìîñôåðàòà. Ñêîðîñòòà

íà ñêîêà å ïðîïîðöèîíàëíà íà ðúñòà êúì òåãëîòî

íà ïàðàøóòèñòà è ñðåäíî å â ðàìêèòå íà 35-40 ì/s

[6, 9].

Ôèãóðà 3. Èçïúëíåíè ïàðàøóòíè ñêîêîâå

Ïàðàøóòèñòèòå-âîäîëàçè ñà ïîäëîæåíè íà ïî-

èçðàçåíî âëèÿíèå íà áàðîìåòðè÷íîòî íàëÿãàíå â

ñðàâíåíèå ñ ïàðàøóòèñòèòå îò ñïåöèàëíèòå ñèëè.

Çà ðàçãëåæäàíèÿ ïåðèîä íà ôîíà íà èçïúëíåíèòå

286 ïàðàøóòíè ñêîêà òå ñà èçâúðøèëè 942 ÷àñà

âîäîëàçíà äåéíîñò /ôèã. 2/.

Ôèãóðà 4. Èçâúðøåíè ñêîêîâå è ñïóñêàíèÿ (â ÷àñîâå) ïðè

ïàðàøóòèñòèòå-âîäîëàçè

скокове

353

286

0

50

100

150

200

250

300

350

400

парашутисти парашутисти водолази

286

942

0

100

200

300

400

500

600

700

800

900

1000

парашутни скокове водолазни спускания

Îñâåí òîâà íàñêîðî ïðåêàðàíî âúçïàëåíèå íà

íîñà è íîñîãëúòêàòà, ïðè êîåòî íîñîâîòî äèøàíå

íå å íàïúëíî ñâîáîäíî, ñå ïðåíåáðåãâà îò òåçè

êîíòèíãåíòè â èìåòî íà èçïúëíåíèåòî íà çàäà÷àòà

è íå ñå îöåíÿâà äîñòàòú÷íî êîðåêòíî, à òîãàâà

ïðîìÿíàòà â íàëÿãàíåòî è íàðóøåíîòî èçðàâíÿâàíå

ìîæå äà äîâåäå äî áàðîòðàâìà íà óõîòî è ñèíóñèòå

[8, 9, 11, 17].

Ôàêòîð, êîéòî îñîáåíî âëèÿå âúðõó ïðîÿâàòà íà

áàðîòðàâìà íà óõîòî, å ñúñòîÿíèåòî íà ñëóõîâèòå

òðúáè [6, 7, 8].

Ïðè âîäîëàçèòå áàðîòðàâìàòà íàñòúïâà íàé-

÷åñòî âúâ ôàçàòà íà èçïëóâàíå èëè áëèçêî äî

ïîâúðõíîñòòà. Ïðè òÿõ ñå èçïîëçâà òåðìèíà

“squeeze” – ò.å. áàðîòðàâìàòà íàñòúïâà ïðè

ñïóñêàíå (ïðèòèñêàíå – ïîðàäè óâåëè÷àâàíå íà

íàëÿãàíåòî) [8, 9, 11, 16].

Áàðîòðàâìàòà âëèÿå íà âúíøíîòî, ñðåäíîòî è

âúòðåøíîòî óõî. Áàðîòðàâìàòà íà ñðåäíîòî óõî –

Middle ear barotrauma (MEBT) – ïðè 10-30% îò

ñëó÷àèòå å ñâúðçàíà ñ íàðóøåíèÿ â ïîäâèæíîñòòà

íà òúïàí÷åâàòà ìåìáðàíà ïðè ïðîìÿíà â íàëÿ-

ãàíåòî.

Áàðîòðàâìàòà íà âúòðåøíîòî óõî – Inner ear

barotrauma (IEBT) – ïî ìåõàíèçúì íà òðàâìèðàíå

èìà ìíîãî îáùî ñ òîçè ïðè (MEBT), íî ñå îòëè÷àâà

ïî ñòåïåíòà íà ñëóõîçàãóáà.

Ïðè MEBÒ ñëóõîçàãóáàòà å ïðåäèìíî êîíäóêòèâ-

íà, äîêàòî ïðè IEBT å íåâðîñåíçîðíà [3, 6, 7, 17].

Êàêòî ïðè ïàðàøóòèñòèòå, òàêà è ïðè âîäîëàçèòå

áàðîòðàâìèòå íàñòúïâàò, êîãàòî èìà íàðóøåíèÿ â

íîðìàëíàòà àíàòîìèÿ, ïðè íàðóøåíèÿ â çäðàâî-

ñëîâíîòî ñúñòîÿíèå ïðåäè ñêîêà èëè ñïóñêàíåòî,

êîåòî íå å ñúîáùåíî íà àâèîëåêàðÿ, êîãàòî íå ñå

èçïîëçâà ïîäõîäÿùà åêèïèðîâêà èëè ïðè íàðóøåíèÿ

â ïðîöåäóðèòå íà ñêîêà èëè âîäîëàçíîòî ñïóñêàíå

è èçêà÷âàíå.

Öåëòà íà èçñëåäâàíåòî å ñðàâíèòåëåí àíàëèç

íà õàðàêòåðà è ñòåïåíòà íà óâðåæäàíå íà óõîòî ñëåä

áàðîòðàâìà ïðè ïàðàøóòèñòè è ïàðàøóòèñòè-

âîäîëàçè.


Ïðîó÷âàíåòî å ðåòðîñïåêòèâíî çà ïåðèîä îò 10

ãîäèíè (1997-2006). Àíàëèçúò å íàïðàâåí âúç

îñíîâà íà çäðàâíèòå êàðòîíè îò êàðòîòåêàòà íà

ÖÂÌÊ (Öåíòðàëíà âîåííîìåäèöèíñêà êîìèñèÿ) êúì

ÍÏÖÂÌÅÀÌÌ (Íàó÷íî ïðèëîæåí öåíòúð ïî âîåííî-

ìåäèöèíñêà åêñïåðòèçà, àâèàöèîííà è ìîðñêà

ìåäèöèíà) íà ãðóïà ïàðàøóòèñòè îò ñïåöèàëíèòå

ñèëè è ãðóïà âîäîëàçè, êîèòî èçâúðøâàò è ïàðàøóò-

íà äåéíîñò.

Ãðóïèòå ñà íàáëþäàâàíè ïî îòíîøåíèå áðîé

èçïúëíåíè ñêîêîâå, ÷àñîâå âîäîëàçíè ñïóñêàíèÿ,

óâðåæäàíèÿ íà ñëóõîâèÿ àíàëèçàòîð, òèïîâå

èçìåíåíèÿ íà ñëóõà ñëåä áàðîòðàâìà, ñòåïåí íà

çàñÿãàíå íà ñëóõîâàòà ôóíêöèÿ.

Ðåçóëòàòèòå ñà îáðàáîòåíè ñòàòèñòè÷åñêè

ïîñðåäñòâîì àëòåðíàòèâíèÿ, âàðèàöèîííèÿ è

êîðåëàòèâíèÿ àíàëèç.


Ïðîó÷âàíèòå ãðóïè ñà êàäðîâè âîåííîñëóæåùè

íà ñðåäíà âúçðàñò – 27.78±1.58 ã. /òàáë. 1/.

СТАТИСТИЧЕСКИ ПОКАЗАТЕЛИ КОНТИНГЕНТИ

S δ p

парашутисти 27.34 1.48 < 0.05

парашутисти-водолази 28.23 1.67 < 0.05

ОБЩО 27.78 1.58

35õäõå


Ïðè òàçè ÷åñòîòà íà ïàðàøóòíèòå ñêîêîâå è

ïàðàøóòíè ñêîêîâå â ñú÷åòàíèå ñ âîäîëàçíè

ñïóñêàíèÿ íåìèíóåìî ñå çàñÿãà ñëóõîâèÿò àíàëèçà-

òîð è òî ìíîãî ïî-äðàñòè÷íî ïðè âîäîëàçèòå. Ïðè

òÿõ ñòåïåíòà íà òåæåñò íà áàðîòðàâìàòà å ïî-

èçðàçåíà [8, 11, 17].

Ïî ñèëàòà íà ïîñòàâåíèòå çàäà÷è íå âèíàãè ñå

ñïàçâàò èçèñêâàíèÿòà çà èíòåðâàëè ìåæäó ñêîêîâå-

òå è áðîÿò íà ñïóñêàíèÿòà äîðè è ïðè îïèòíèòå âî-

äîëàçè. Åòî çàùî ñëóõîâèÿò àíàëèçàòîð å ïîäëîæåí

íà ïîñòîÿííî îòðèöàòåëíî âëèÿíèå íà áàðîòðàâ-

ìàòà. Èçìåíåíèÿòà ïðèäîáèâàò õðîíè÷åí õàðàêòåð.

Ñúñòîÿíèåòî íà ñëóõà å íàé-âåðíèÿò è îáåêòèâåí

êðèòåðèé ñà ñòåïåíòà íà óâðåæäàíå íà ñëóõà.

Àíàëèçúò íà èçñëåäâàíèÿòà íà ñëóõà (ïî äàííè

îò åæåãîäíèòå êîíâåíöèîíàëíè àóäèîãðàìè) íà

äâåòå ãðóïè ïîêàçâàò ïî-èçðàçåíè óâðåæäàíèÿ íà

ñëóõîâèÿ àíàëèçàòîð ïðè ïàðàøóòèñòèòå-âîäîëàçè.

Ïðè òÿõ ñðåäíî ñëóõîâèòå óâðåæäàíèÿ ñà 28.52%

/ôèã. 3, 4/.

Ôèãóðà 5. Óâðåæäàíèÿ íà ñëóõîâèÿ íåðâ ïðè âîåííè

ïàðàøóòèñòè è âîåííè âîäîëàçè-ïàðàøóòèñòè (â %)

Ïðè ïàðàøóòèñòèòå îò ñïåöèàëíèòå ñèëè

ñëóõîâèòå óâðåæäàíèÿ ñà 16.65 %. Ôàêòîðèòå, êîèòî

âëèÿÿò âúðõó ñòåïåíòà íà èçìåíåíèÿ â ñëóõîâèÿ

àíàëèçàòîð, â ïî-ìàëêà ñòåïåí ñà ñâúðçàíè ñ

ïðîìåíèòå â áàðîìåòðè÷íîòî íàëÿãàíå. Òåçè

ïðîìåíè ñå îòíàñÿò çà 1.25 % îò óâðåæäàíèÿòà.

Îñòàíàëèòå óâðåæäàíèÿ â ïîâå÷åòî ñëó÷àè ñà

íåâðîñåíçîðíè – ðåñïåêòèâíî íåâðèò íà ñëóõîâèÿ

íåðâ. Òå ñà ñâúðçàíè ïðåäèìíî ñ ïî-÷åñòàòà óïîòðåáà

íà ðàçëè÷íè âèäîâå îãíåñòðåëíî îðúæèå ïðè

íåñïàçâàíå íà èçèñêâàíèÿòà çà èíäèâèäóàëíà

óïîòðåáà íà ëè÷íè ñðåäñòâà çà ñëóõîâà çàùèòà

/ôèã. 4/.

Óâðåæäàíèÿòà íà ñëóõîâèÿ àíàëèçàòîð ïîä

âëèÿíèåòî íà áàðîìåòðè÷íîòî íàëÿãàíå îáõâàùàò

2.37% îò óñòàíîâåíèòå 28.52% èçìåíåíèÿ ïðè

ïàðàøóòèñòèòå-âîäîëàçè /ôèã. 4/.

Èçìåíåíèÿ â ñëóõîâèÿ àíàëèçàòîð ñëåä áàðî-

òðàâìà íà óõîòî ïðè ïàðàøóòèñòèòå-âîäîëàçè ñà

ïðåäèìíî îò êîíäóêòèâåí òèï, ñ èçðàçåíà êîðåëàòèâ-

íà âðúçêà r=0.84, ïðè äîñòîâåðíîñò p<0.05 â

ñðàâíåíèå ñ òåçè ïðè ïàðàøóòèñòèòå îò ñïåöèàë-

íèòå ñèëè /òàáë. 2/.

Ôèãóðà 6. Óâðåæäàíèÿ íà ñëóõîâèÿ íåðâ, ñâúðçàíè ñ

èçðàçåíà áàðîòðàâìà (â %)

Òàáëèöà 2. Òèïîâå óâðåæäàíèÿ íà ñëóõîâèÿ àíàëèçàòîð

0

5

10

15

20

25

30

35

1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2007

години

%

парашутисти парашутисти-водолази

16,65

1,25

28,52

2,37

0

5

10

15

20

25

30

увреждания на слух.нерв увреждания свързани с БТ

парашутисти водолази

УВРЕЖДАНИЯ НА СЛУХОВИЯ

АНАЛИЗАТОР

ТИП СЛУХОВИ ИЗМЕНЕНИЯ

СТАТИСТИЧЕСКИ ПОКАЗАТЕЛИ

ПАРАШУТИСТИ ОТ СПЕЦИАЛНИТЕ

СИЛИ

ПАРАШУТИСТИ-ВОДОЛАЗИ

S 13.47 22.26 δ 1.78 1.97

p ≤ 0.05

Невросензорен тип

r = 0.78 S 3.18 5.26

δ 0.28 0.67 p ≤ 0.05

Кондуктивен тип

r = 0.73

РЕГИСТРИРАНИ

ОБЩО 16.65 28.52

S 0.98 1.86

δ 0.45 0.49 p ≤ 0.05

Невросензорен тип

r 0.87 S 0.27 0.51

δ 0.11 0.25 p ≤ 0.05

Кондуктивен тип

r 0.84

СЛЕД БАРОТРАВМА

ОБЩО 1.25 2.37

ÈÇÂÎÄÈ

1. Áàðîòðàâìàòà íà óõîòî ïî-÷åñòî ñå íàáëþäà-

âà è å ïî-òåæêî èçðàçåíà ïðè ïàðàøóòèñòèòå-

âîäîëàçè.

2. Èçìåíåíèÿòà â ñëóõîâèÿ àíàëèçàòîð ïðè

äâåòå ãðóïè ïàðàøóòèñòè ñà ïðåäèìíî îò íåâðîñåí-

çîðåí òèï.

3. Èçìåíåíèÿòà íà ñëóõà îò êîíäóêòèâåí òèï

ñëåä áàðîòðàâìà ïðåîáëàäàâàò ïðè ïàðàøóòèñòè-

âîäîëàçè.


1. Acute Respiratory Distress Syndrome Network. Ventilation with

lower tidal volumes as compared with traditional tidal volumes

for acute lung injury and the acute respiratory distress syndrome.

The Acute Respiratory Distress Syndrome Network. N Engl J

Med. May 4, 2000; 342(18):1301-8.

2. Anzueto A, Frutos-Vivar F, Esteban A, et al. Incidence, risk fac-

tors and outcome of barotrauma in mechanically ventilated pa-

tients. Intensive Care Med. Apr 2004;30(4):612-9.

3. Boussarsar M, Thierry G, Jaber S, Roudot-Thoraval F, Lemaire

F, Brochard L. Relationship between ventilatory settings and baro-

trauma in the acute respiratory distress syndrome. Intensive Care

Med. Apr 2002; 28(4):406-13.

4. Brower RG, Lanken PN, MacIntyre N, et al. Higher versus lower

positive end-expiratory pressures in patients with the acute res-

piratory distress syndrome. N Engl J Med. Jul 22, 2004;

351(4):327-36.

36 õäõå


5. Brower RG, Shanholtz CB, Fessler HE, et al. Prospective,

randomized, controlled clinical trial comparing traditional versus

reduced tidal volume ventilation in acute respiratory distress syn-

drome patients. Crit Care Med. Aug 1999; 27(8):1492-8.

6. Esteban A, Anzueto A, Frutos F, et al. Characteristics and out-

comes in adult patients receiving mechanical ventilation: a 28-

day international study. JAMA. Jan 16, 2002; 287(3):345- 55.

7. Eisner MD, Thompson BT, Schoenfeld D, Anzueto A, Matthay

MA. Airway pressures and early barotrauma in patients with acute

lung injury and acute respiratory distress syndrome. Am J Respir

Crit Care Med. Apr 1, 2002; 165(7):978-82.

8. Fitzpatrick DT, Franck BA, Mason KT, Shannon SG (1999). “Risk

factors for symptomatic otic and sinus barotrauma in a multiplace

hyperbaric chamber”. Undersea Hyperb Med 26 (4): 243–7. PMID

10642071 Retrieved 2008-05-23.

9. Fiesseler FW, Silverman ME, Riggs RL, Szucs PA (2006). “Indi-

cation for hyperbaric oxygen treatment as a predictor of

tympanostomy tube placement”. Undersea Hyperb Med 33 (4):

231–5.Retrieved 2008-05-23.

10. Imai Y, Parodo J, Kajikawa O, et al. Injurious mechanical venti-

lation and end-organ epithelial cell apoptosis and organ dysfunc-

tion in an experimental model of acute respiratory distress syn-

drome. JAMA. Apr 23-30, 2003; 289(16):2104-12.

11. Lehm Jan P, Bennett Michael H (2003). “Predictors of middle

ear barotrauma associated with hyperbaric oxygen therapy”.

South Pacific Underwater Medicine Society Journal 33: 127-133.

Retrieved 2009-07-15.

12. Ranieri VM, Suter PM, Tortorella C, et al.Effect of mechanical

ventilation on inflammatory mediators in patients with acute res-

piratory distress syndrome: a randomized controlled trial. JAMA.

Jul 7, 1999; 282(1):54-61.

13. Wheeler AP, Bernard GR. Acute lung injury and the acute res-

piratory distress syndrome: a clinical review. Lancet. May 5, 2007;

369(9572):1553-64.

14. Wongsurakiat P, Pierson DJ, Rubenfeld GD. Changing pattern of

ventilator settings in patients without acute lung injury: changes over

11 years in a single institution. Chest. Oct 2004; 126(4):1281-91.

15. US Navy Diving Manual, 6th revision. United States: US Naval

Sea Systems Command. 2006 Retrieved 2008-05-26.

16. Torkki, Markus; Virve Koljonen, Kirsi Sillanpää1, Erkki Tukiainen,

Sari Pyörälä, Esko Kemppainen, Juha Kalske, Eero Arajärvi, Ulla

Keränen, Eero Hirvensalo (August 2006). “Triage in a Bomb Dis-

aster with 166 Casualties”. European Journal of Trauma 32 (4):

374-80.

17. Øîïîâ Í. Ðúêîâîäñòâî ïî âîäîëàçíà ìåäèöèíà, 2007.

37õäõå


ÀÒÈÏÈ×ÍÎ ÊËÈÍÈ×ÍÎ ÏÐÎÒÈ×ÀÍÅ ÏÐÈ ÏÀÖÈÅÍÒ Ñ ÒÐÎÌÁÎÇÀ ÍÀ ÌÎÇÚ×ÍÈÒÅ

ÑÈÍÓÑÈ

Ê. Ãåíîâ1, Õð. Ëåñèäðåíñêè2

ATYPICAL CLINICAL PICTURE OBSERVED IN PATIENT WITH TROMBOSIS OF THE CER-

EBRAL SINUSES

K. Genov1, Hr. Lessidrensky2

1Êëèíèêà ïî íåâðîëîãèÿ, 2Êàòåäðà „Âîåííà ìåäèöèíà” – Âîåííîìåäèöèíñêà àêàäåìèÿ, Ñîôèÿ

1Clinic of neurology, 2Department of Military Medicine – Military Medical Academy, Sofia

ÐÅÇÞÌÅ

Ïðåäñòàâÿìå ñëó÷àé íà òðîìáîçà íà ïåò

âåíîçíè ñèíóñà íà ìîçúêà ïðè ìúæ íà 48 ãîäèíè.

Êëèíè÷åí èíòåðåñ ïðåäñòàâëÿâà äèñîöèàöèÿòà

ìåæäó ëåêèòå îïëàêâàíèÿ íà ïàöèåíòà, ïî÷òè

íåãàòèâíèÿ íåâðîëîãè÷åí ñòàòóñ è òåæêèòå ïðîìåíè

âúâ âåíîçíàòà ôàçà íà ìîçú÷íîòî êðúâîîáðàùåíèå,

äîêàçàíè ïîñðåäñòâîì ßÌÐ âåíîãðàôèÿ [5, 8].

Òðîìáîçàòà íà ìîçú÷íèòå âåíè è ñèíóñè å

îòäåëíî öåðåáðîâàñêóëàðíî ðàçñòðîéñòâî è çà

ðàçëèêà îò ìîçú÷íèÿ èíñóëò, íàé-÷åñòî çàñÿãà

ìëàäèòå õîðà è äåöà. Êëèíè÷íèòå ñèìïòîìè ñà

ìíîãî äðàìàòè÷íè, òâúðäå íåñïåöèôè÷íè è ìíîãî-

îáðàçíè, ïðàâåéêè ïî òîçè íà÷èí äèàãíîçàòà òðóäíà

[2]. Ïàöèåíòèòå ìîãàò äà ñå ïðåäñòàâÿò ñ ãëàâîáî-

ëèå, ïîâðúùàíå, ñâåòîâúðòåæ èëè ñúñòîÿíèåòî èì

äà áúäå ñãðåøåíî ñ ïñèõèàòðè÷íè ðàçñòðîéñòâà

(íåâðîçà, õèñòåðèÿ, äåïðåñèÿ).

×åñòîòàòà å îò 3 äî 4 ñëó÷àÿ íà 1 ìèëèîí äóøè

íàñåëåíèå è äî 7 ñëó÷àÿ íà 1 ìèëèîí ïðè äåöà.

Îêîëî 75 ïðîöåíòà îò âúçðàñòíèòå ïàöèåíòè ñà

æåíè. Ïðåç ïîñëåäíèòå äåñåò ãîäèíè, ñ íàðàñòâàíå

âúçìîæíîñòèòå íà íåâðîèçîáðàçèòåëíèòå òåõíèêè,

íàðàñòâà âúçìîæíîñòòà çà áúðçî è ïðàâèëíî

ïîñòàâÿíå íà äèàãíîçà è ñúîòâåòíî çà ïî-åôåêòèâíî

ëå÷åíèå [1, 4, 11]. Òîâà çíà÷èòåëíî å ïîäîáðèëî

ïðîãíîçàòà çà ïàöèåíòèòå. Ïðè ïîâå÷å îò 80 íà ñòî

îò âñè÷êè ïàöèåíòè ñå íàáëþäàâàò ðåãðåñèÿ íà

íåâðîëîãè÷íèòå ñèìïòîìè è ïî÷òè ïúëíî âúçñòàíî-

âÿâàíå [6, 14].

Êëþ÷îâè äóìè: ÌÎÇÚ×ÍÈ ÂÅÍÎÇÍÈ ÑÈÍÓÑÈ,

ÒÐÎÌÁÎÇÀ

SUMMARY

The case report is on thrombosis of five venous

cerebral sinuses with a man of 48.

Of particular clinical interest is the discrepancy

observed between the feeble complaints of the patient

and the almost negative neurological status, on the one

hand, and the serious changes of the venous phase of

the cerebral blood circulation, on the other, proven by

MRI venography [5, 8].

The thrombosis of the cerebral veins and sinuses

is an individual cerebral-vascular disturbance and un-

like apoplexy affects most commonly young people and

children. Clinical symptoms are dramatic, non-particu-

lar and diverse, which complicates diagnosis [2]. Pa-

tients may complain of headache, vomiting, vertigo or

their condition could be confused with psycho disor-

ders (neurosis, hysteria, depression).

That kind of thrombosis affects every 3 to 4 per-

sons out of a million people and to 7 out of 1 million

children. About 75% of the adult patients are women.

The fast development of neuro-imaging equipment

38 õäõå


in the last ten years now has been allowing quicker

and more precise diagnosing and therefore more effi-

cient treatment and clearer prognosis as to the future

condition of the patient [1, 4, 11]. In more than 80% of

the patients there is a regress of the neurological symp-

toms and almost full recuperation [6, 14].

Keywords: VENOUS CEREBRAL SINUSES, THROM-

BOSIS

ÂÚÂÅÄÅÍÈÅ

Çà äà ñå ðàçáåðàò ñèìïòîìèòå è ïðèçíàöèòå íà

òðîìáîçàòà íà âåíîçíèòå ñèíóñè, òðÿáâà äà ñå

ðàçãðàíè÷àò äâà ðàçëè÷íè ïàòîìåõàíèçìà:

1. Òðîìáîçà íà ìîçú÷íèòå âåíè ñ ìåñòíè

ðåàêöèè, ïðè÷èíåíè îò âåíîçíà îáñòðóêöèÿ.

2. Òðîìáîçà íà îñíîâíèòå ñèíóñè, êîåòî âîäè

âúòðå÷åðåïíà õèïåðòîíèÿ.

Ïðè ïî-ãîëÿìàòà ÷àñò îò ïàöèåíòèòå òåçè äâà

ïðîöåñà âúçíèêíàò åäíîâðåìåííî.

Ïúðâèÿò ìåõàíèçúì, çàïóøâàíå íà ìîçú÷íèòå

âåíè, ìîæå äà ïðåäèçâèêà ëîêàëèçèðàí îòîê íà

ìîçúêà è âåíîçåí èíôàðêò. Ïàòîëîãè÷íîòî èçñëåä-

âàíå ïîêàçâà ðàçøèðåíè, ïîäóòè âåíè, îòîê,

èñõåìè÷íè íåâðîííè óâðåäè è ïåòåõèàëíè êðúâîèç-

ëèâè. Ïîñëåäíèòå ìîãàò äà ñå ñëåÿò è äà ñòàíàò

ãîëåìè õåìàòîìè, êîèòî èìàò õàðàêòåðåí êîìïþòúð-

íî òîìîãðàôñêè îáðàç [9].

Ìîãàò äà ñå ðàçâèÿò äâà ðàçëè÷íè âèäà ìîçú÷åí

îòîê. Öèòîòîêñè÷íèÿò îòîê å ïðè÷èíåí îò èñõåìèÿ è

ñå îòðàçÿâà íåãàòèâíî íà ïðåíîñà íà åíåðãèÿ ïðåç

êëåòú÷íàòà ìåìáðàíà, ñïèðàíå íà ìåìáðàííèòå

ïîìïè, êîåòî âîäè äî âúòðåêëåòú÷íî ïîäóâàíå.

Âàçîãåíåíèÿò îòîê å ïðè÷èíåí îò íàðóøàâàíå íà

êðúâíî-ìîçú÷íàòà áàðèåðà è èçòè÷àíå íà êðúâíàòà

ïëàçìà â èíòåðñòèöèàëíîòî ïðîñòðàíñòâî.

Âòîðèÿò ìåõàíèçúì å ïðè÷èíåí îò âúçíèêíàëà-

òà èíòðàêðàíèàëíà õèïåðòîíèÿ, êàòî ðåçóëòàò îò

çàïóøâàíå íà ãîëåìèòå âåíîçíè ñèíóñè. Îáèêíîâåíî

ãðúáíà÷íî-ìîçú÷íàòà òå÷íîñò ñå òðàíñïîðòèðà îò

ìîçú÷íèòå âåíòðèêóëè ïðåç ñóáàðàõíîèäàëíèòå

ïðîñòðàíñòâà â îñíîâàòà è ïîâúðõíîñòòà íà ìîçúêà.

Òðîìáîçàòà íà ñèíóñèòå âîäè äî ïîâèøàâàíå íà

âåíîçíîòî íàëÿãàíå, íàðóøåíèÿ â óñâîÿâàíåòî íà

ãðúáíà÷íî-ìîçú÷íàòà òå÷íîñò è ñëåäîâàòåëíî -

ïîâèøåíî âúòðå÷åðåïíî íàëÿãàíå [7].

Âúçìîæíèòå ðèñêîâè ôàêòîðè çà òðîìáîçà íà

ìîçú÷íèòå ñèíóñè ïðè ïðåäñòàâåíèÿ ïàöèåíò ñà:

♦ äåôèöèò íà åñòåñòâåíè àíòèêîàãóëàíòè

(Antitrombin III, Protein C, Protein S, plasmino-

gen);

♦ äèñôèáðèíîãåíåìèè;

♦ ïúðâè÷åí àíòèôîñôîëèïèäåí ñèíäðîì;

♦ xîìîöèñòèíóðèÿ;

♦ òåæêè ÷åðíîäðîáíè çàáîëÿâàíèÿ;

♦ íåôðîòè÷åí ñèíäðîì;

♦ ìàëèãíåíè çàáîëÿâàíèÿ (Ca);

♦ òåæúê ÄÈÊ ñèíäðîì;

♦ ñèñòåìíè èìóííè çàáîëÿâàíèÿ (SLE, Behcet,

colitis ulcerosa);

♦ êðúâíè çàáîëÿâàíèÿ – ïîëèöèòåìèè, òðîìáî-

öèòîçè, ëåâêîçè, õåìîãëîáèíîïàòèè, ëèìôî-

ìè, Wegener’îâà ãðàíóëîìàòîçà;

♦ ñúðäå÷íî-ñúäîâè – âðîäåíè (“ñèíè”) ñúðäå÷íè

ïîðîöè, êîíãåñòèâíà ñúðäå÷íà íåäîñòàòú÷-

íîñò, ñèíäðîì íà Budd-Chiari, äóðàëíà AVM,

àíåâðèçìà íà v.Galeni;

♦ ïóëìîïàòèè – âòîðè÷íà ïîëèöèòåìèÿ, áåëî-

äðîáíî ñúðöå;

♦ òðàâìè, ïîñòîïåðàòèâíè ñúñòîÿíèÿ, ëóìáàë-

íà ïóíêöèÿ;

♦ òóìîðè;

♦ êàõåêñèÿ è äåõèäðàòàöèÿ ñ ðàçëè÷íà åòèî-

ëîãèÿ;

♦ îáùè è ëîêàëíè (â îáëàñòòà íà ãëàâàòà)

èíôåêöèè;

♦ çàõàðåí äèàáåò.

ÊËÈÍÈ×ÅÍ ÑËÓ×ÀÉ

Ä.Ï., íà 48 ãîäèíè, ïîñòúïâà â êëèíèêàòà ïî

ñïåøíîñò ïî ïîâîä íà ñèëíî ãëàâîáîëèå â òèëíàòà

è ÷åëíàòà îáëàñò, ïîâúðíàë íÿêîëêîêðàòíî, ñïîäåëÿ

çà ñèëåí ïóëñèðàù øóì â óøèòå.

Íà÷àëîòî íà îïëàêâàíèÿòà äàòèðàò îò îêîëî

åäíà ãîäèíà ñ ðåäêè åïèçîäè íà ãëàâîáîëèå è ïîçèâè

çà ïîâðúùàíå ïðè íàâåæäàíå íà ãëàâàòà, ïðåäèìíî

ñóòðèí. Ïðåç òîâà âðåìå å èìàë ãîëåìè ôèçè÷åñêè

íàòîâàðâàíèÿ – áåç îïëàêâàíèÿ. Äåñåò äíè ïðåäè

ïîñòúïâàíåòî â êëèíèêàòà îïëàêâàíèÿòà ñå îáîñ-

òðÿò, êàòî âíåçàïíî âå÷åðòà ïîëó÷èë òúïî ãëàâîáî-

ëèå â òèëíàòà îáëàñò. Íà ñóòðèíòà ñëåä çàêàøëÿíå

áîëêàòà â òèëíàòà îáëàñò ñå çàñèëèëà, ïîÿâèëà ñå

è áîëêà â ÷åëíàòà îáëàñò è ïóëñèðàù øóì â óøèòå.

Â ñëåäâàùèòå ÷àñîâå ãëàâîáîëèåòî ñå å çàñèëèëî,

êàòî ïðè èçïðàâÿíå å ïîâúðíàë äâóêðàòíî.

Ïðèäðóæàâàùè çàáîëÿâàíèÿ – íåïîñòîÿííà

õèïåðòîíèÿ, êàòî ïî âðåìå íà ïðèñòúïà RR å 150/

90. Ìèíàëè çàáîëÿâàíèÿ – eìïèåì â äåòñêà

âúçðàñò, ëåêóâàí îïåðàòèâíî; ïóíêöèÿ ïî ïîâîä íà

ñèíóèò íà 18 ã.; åïèäèäèìèò íà 20 ã.; õðîíè÷åí êîëèò;

õåìîðîèäè, ëåêóâàíè ñ õîìåîïàòè÷íè ìåäèêàìåíòè

äâå ãîäèíè ïðåäè íàñòîÿùèòå îïëàêâàíèÿ.

Àëåðãè÷åí êúì ïåíèöèëèí. Íîðìàëåí ñîìàòè-

÷åí ñòàòóñ.

Îò íåâðîëîãè÷íèÿ ñòàòóñ ñå íàáëþäàâàò

öåôàëãè÷åí è êîîðäèíàöèîííè ñèíäðîìè.

ÈÇÑËÅÄÂÀÍÈß

Ïàðàêëèíèêà – óðèíà – óâåëè÷åíè êåòîíè; êð.

çàõàð ïðè ïîñòúïâàíåòî – 7.9; ÊÇÏ – 6.7; 6.4; 6.4.

ÏÊÊ – WBS 13.1. 109. Áèîõèìèÿ – ïîâèøåíè TBill-30

è TGL-2.22; îñòàíàëèòå ïîêàçàòåëè ñà â íîðìà.

Êîàãóëàöèîíåí ñòàòóñ – INR-1.15/1.09; APTT-28.4/

29.7; Fibrinogen 2.53/3.21.

Èíñòðóìåíòàëíè èçñëåäâàíèÿ – Rö-ãðàôèÿ

pulmo et cor. – á.î; åõîêàðäèîãðàôèÿ – á.î., äóïëåêñ

ñêàíèðàíå íà ìàãèñòðàëíèòå è áàçàëíè ìîçú÷íè

àðòåðèè – çàäåáåëåí ÈÌÊ â äâåòå êàðîòèäíè

áèôóðêàöèè. ÂÀ – á.î. Ñèìåòðè÷åí òîê â äâåòå

þãóëàðíè âåíè. Íîðìàëåí êðúâåí òîê â ËÑÌÀ. Êð.

òîê âúâ âåíàòà íà Ðîçåíòàó – â ãîðíà ãðàíèöà íà

íîðìàòà.

39õäõå


ËÅ×ÅÍÈÅ ÏÎ ÂÐÅÌÅ ÍÀ ÏÐÅÑÒÎß Â ÊËÈÍÈÊÀÒÀ

Ïîðàäè ëèïñàòà íà èçðàçåíà îãíèùíà è îáùî

ìîçú÷íà ñèìïòîìàòèêà íå áåøå ïðèëîæåíà àãðåñèâ-

íà àíòèêóàãóëàíòíà òåðàïèÿ [3].

Ïðåäïî÷åòå ñå ñèìïòîìàòè÷íî ëå÷åíèå ñ

Perfalgan, Diroton, Somazina, Clexan.

Ïàöèåíòúò å èçïèñàí ñ óòî÷íåíà òåðàïèÿ çà

äîìà: êëåêñàí – 0.6 ñ.ê (çà åäèí ìåñåö); íèìîòîï

3õ1 ò.; äåòðàëåêñ 2õ1; äèðîòîí 5 mg õ 1 ò. – ñïîðåä

ñòîéíîñòèòå íà RR ñ ïðåïîðúêà çà êîíòðîëåí ßÌÐ

è çíà÷èòåëíî ïîäîáðåíèå â îáùîòî ñúñòîÿíèå –

ãëàâîáîëèåòî è øóìà â óøèòå ñà íàïúëíî îòçâó÷àëè,

ïåðñèñòèðàò åïèçîäè îò çàìàéâàíèÿ.

Áîëíèÿò å ïðèåò îòíîâî çà êîíòðîëåí ïðåãëåä

ñëåä åäèí ìåñåö ñ ëèïñà íà îïëàêâàíèÿ è íåãàòèâåí

íåâðîëîãè÷åí ñòàòóñ.

Îò ïðîâåäåíèòå èçñëåäâàíèÿ – ÏÊÊ, óðèíà, êð.

çàõàðåí ïðîôèë – â ãðàíèöèòå íà íîðìàòà;

ôèáðèíîãåí, àíòèòðîìáèí, ÀÏÒÒ, àíòèòðîìáèí III,

TÏ/ÏT, INR – â íîðìà.

Èìóíîëîãè÷íî èçñëåäâàíå çà àíòèôîñôîëèïèä-

íè àíòèòåëà – â ðåôåðåíòíè ãðàíèöè; õîìîöèñòåèí

– 14.3 Umol/l, H.Pylori IgG – 7.62 U/ml. Äóïëåêñ

ñêàíèðàíå íà ìàãèñòðàëíèòå è áàçàëíèòå ìîçú÷íè

àðòåðèè – èçîëèðàíà íåñòåíîçèðàùà ïëàêà â

óñòèåòî íà ëÿâà âúòðåøíà ñúííà àðòåðèÿ. Âåðòåá-

ðàëíè àðòåðèè – á.î. Ñíèæåí êðúâåí òîê â ëÿâà

ÊÒ íà ãëàâà – àñèìåòðèÿ íà ñèíóñ ñàãèòàëèñ è ñèíóñ òðàíñâåðñóñ – ðàçøèðåíè ïîâå÷å âëÿâî – æåëàòåëíî

ïîâòîðíî èçñëåäâàíå ñ êîíòðàñòíî óñèëâàíå èëè ÌÐÒ.

ÌÐÒ èçñëåäâàíå – êîíñòàíòíî âèñîê ñèãíàë ñå âèæäà â ãîðíèÿ ñàãèòàëåí ñèíóñ, â ñèíóñ ðåêòóñ, â

confluens sinuum è â äâàòà òðàíñâåðçàëíè ñèíóñà.

Íàïðàâåíèòå ßÌÐ – âåíîãðàôèèòå ïîêàçâàò ëèïñà íà ñèãíàë â ïîñî÷åíèòå ñèíóñè. Çàêëþ÷åíèå: ßÌÐ

– áåëåçè çà òðîìáîçà íà ïîñî÷åíèòå ñèíóñè.

Êîíñóëòàöèè

Ñ êàðäèîëîã – àðòåðèàëíà õèïåðòîíèÿ II-III ñòåïåí; êúì òåðàïèÿòà – Diroton ½ òàáë. íà äåí. Ñ îôòàëìîëîã

– Angiospasmus retinae hypertonica.

40 õäõå


ÎÁÑÚÆÄÀÍÅ

Òðîìáîçàòà íà âåíîçíèòå ñèíóñè íà ìîçúêà å

äðàìàòè÷íî è æèâîòîçàñòðàøàâàùî ñúñòîÿíèå.

Ñðàâíèòåëíî ðÿäêî çàáîëÿâàíå – îêîëî 3% îò

òðîìáîçèòå íà ìîçú÷íèòå ñúäîâå ñå äúëæàò íà

ìîçú÷íè ôëåáîòðîìáîçè è òðîìáîôëåáèòè è ïî-

ìàëêî îò 1% îò âñè÷êè ìîçú÷íè èíñóëòè. Ñðåùà ñå

ïî-÷åñòî ïðè æåíèòå. Åòèîëîãè÷íî ñå îáñúæäà êàòî

ïðè÷èíà ïúðâè÷íèÿ è ïðèäîáèòèÿ èïåðêîàãóëà-

öèîíåí ñòàòóñ. Âàæíè çà ïàòîãåíåçàòà ñà ïîâèøå-

íèÿò âèñêîçèòåò è êîàãóëîëàáèëèòåò íà êðúâòà,

çàáàâåíèÿò êðúâåí òîê âúâ âåíîçíàòà ñèñòåìà

(êîìïðåñèÿ íà ìîçú÷íèòå âåíè è äóðàëíèòå ñèíóñè

îò ïðîöåñè ïî ñúñåäñòâî), çàñòîé â ìàëêèÿ êðúã íà

êðúâîîáðàùåíèåòî, ïîâèøåíî èíòðàêðàíèàëíî

íàëÿãàíå (ïîâèøåíîòî âåíîçíî è êàïèëÿðíî

íàëÿãàíå îò ñâîÿ ñòðàíà óâåëè÷àâà ëèêâîðíàòà

ïðîäóêöèÿ è Â×Í) è äð.

Òðîìáîçàòà íà âåíîçíèòå ñèíóñè íà ìîçúêà

å ñïåøíî íåâðîëîãè÷íî çàáîëÿâàíå è èçèñêâà

ëå÷åíèå â êëèíèêè ñ âúçìîæíîñò çà èíòåíçèâíè

ãðèæè è ðåàíèìàöèÿ. Òåæåñòòà íà çàáîëÿâàíåòî è

èçõîäúò èì çàâèñÿò îò âèäà è òîïèêàòà íà ïàòîëî-

ãè÷íèÿ ïðîöåñ, îò ïðåäðàçïîëàãàùèòå ôàêòîðè è îò

íàñòúïèëèòå óñëîæíåíèÿ [14,15]. Ñúâðåìåííèòå

ìåòîäèêè íà èçñëåäâàíå (ãëàâíî ßÌÐ-âåíîãðàôèÿ)

è ðàííîòî âêëþ÷âàíå íà àíòèêîàãóëàíòíà òåðàïèÿ,

äîðè è ïðè àñîöèèðàíà ñ ôëåáîòðîìáîçàòà

õåìîðàãèÿ â ÖÍÑ, ñà ãàðàíöèÿ çà äîáúð èçõîä è

þãóëàðíà âåíà. Íîðìàëíà óëòðàçâóêîâà õàðàêòåðèñòèêà íà ìîçú÷íèÿ ïàðåíõèì áåç ñîíîãðàôñêè äàííè

çà çíà÷èìà ñúäîâà ïàòîëîãèÿ.

Êîíòðîëåí ßÌÐ – íàïðàâåíî å ñðàâíåíèå ñ ÌÐÒ-íàõîäêàòà îò 18.02.2010 ã. Íàïðàâåíàòà ÌÐ-

âåíîãðàôèÿ ñ ïàçëè÷íà ñêîðîñò íà êîäèðàíå íà êðúâîòîêà ïîêàçâà ñàìî ÷àñòè÷íî èçïúëâàíå íà ëåâèÿ

òðàíñâåðçàëåí ñèíóñ. Íîðìàëíî èçîáðàçÿâàíå íà ëåâèÿ ñèãìîèäàëåí ñèíóñ è íà îñòàíàëèòå âåíîçíè

ñèíóñè (ñàãèòàëåí, äåñåí ñèãìîèäåí è äåñåí òðàíñâåðçàëåí). Çàêëþ÷åíèå: ßÌÐ – áåëåçè çà òðîìáîçà

(÷àñòè÷íà) íà ëåâèÿ òðàíñâåðçàëåí ñèíóñ. Íå ñå âèæäàò äðóãè ïðîìåíè.

Ïàöèåíòúò å èçïèñàí ñ òåðàïèÿ çà äîìà: íîîòðîïèë 1200 mg 1+1+0, íèìîòîï 2x1, ïëàâèêñ 75 mg õ1 ò.,

ìèëãàììà Í 2x2, äèðîòîí 5 mg õ1 ò. – ñïîðåä ñòîéíîñòèòå íà RR.

41õäõå


ñíèæåí ëåòàëèòåò äî 5-15%. Ïðè ïåðìàíåíòíî

äåéñòâàù åòèîïàòîãåíåòè÷åí ôàêòîð âúçñòàíîâÿâà-

íåòî å ïî-áàâíî è ÷åñòî íåïúëíîöåííî [13].

Ïðåäñòàâåíèÿò ñëó÷àé íà òðîìáîçà íà ïåò

âåíîçíè ñèíóñà íà ìîçúêà ïðè ìúæ íà 48 ãîäèíè,

ïðè êîéòî èìàøå ìèíèìàëíè ñóáåêòèâíè îïëàêâà-

íèÿ è îáåêòèâíè íåâðîëîãè÷íè íàðóøåíèÿ çà

ïðîäúëæèòåëåí ïåðèîä íà ðàçâèòèå íà ñèìïòîìà-

òèêàòà ñå ïðèå, ÷å íàé-âåðîÿòíî ñòàâà âúïðîñ çà

õðîíè÷íà îáñòðóêöèÿ íà äóðàëíèòå ñèíóñè. Òàçè

îáñòðóêöèÿ äàâà âúçìîæíîñò çà êîìïåíñèðàíå íà

íàðóøåíèÿòà âúâ âåíîçíèÿ îòòîê ñ ðàçâèòèå íà

êîëàòåðàëíè ñúäîâå. Ïðè íàïðàâåíèòå ïîäðîáíè

èçñëåäâàíèÿ íà ïàöèåíòà ïî âðåìå íà ïðåñòîÿ â

êëèíèêàòà íå ñå îòêðèõà ïðîìåíè â êîàãóëàöèîííèÿ

ñòàòóñ, êàêòî è äàííè çà ñúïúòñòâàùè ñèñòåìíè

èìóííè è êðúâíè çàáîëÿâàíèÿ [10, 12].


1. Adams WM, Laitt RD, Beards SC: Use of single-slice thick slab

phase-contrast angiography for the diagnosis of dural venous

sinus thrombosis. Eur Radiol 1999; 9(8): 1614-9.

2. Bergui M, Bradac GB: Clinical picture of patients with cerebral

venous thrombosis and patterns of dural sinus involvement.

Cerebrovasc Dis 2003; 16(3): 211-6.

3. Brucker AB, Vollert-Rogenhofer H, Wagner M: Heparin treatment

in acute cerebral sinus venous thrombosis: a retrospective clini-

cal and MR analysis of 42 cases. Cerebrovasc Dis 1998 Nov-

Dec; 8(6): 331-7.

4. Canhao P, Batista P, Ferro JM: Venous transcranial Doppler in

acute dural sinus thrombosis. J Neurol 1998 May; 245(5): 276-9.

5. Carpenter JS, Rosen CL, Bailes JE, Gailloud P: Sinus pericranii:

clinical and imaging findings in two cases of spontaneous partial

thrombosis. AJNR Am J Neuroradiol 2004 Jan; 25(1): 121-5.

6. de Bruijn SF, Budde M, Teunisse S: Long-term outcome of cog-

nition and functional health after cerebral venous sinus thrombo-

sis. Neurology 2000 Apr 25; 54(8): 1687-9.

7. Manzione J, Newman GC, Shapiro A: Diffusion- and perfusion-

weighted MR imaging of dural sinus thrombosis. AJNR Am J

Neuroradiol 2000 Jan; 21(1): 68-73.

8. Masuhr F, Mehraein S, Einhgoupl K: Cerebral venous and sinus

thrombosis. J Neurol 2004 Jan; 251(1): 11-23.

9. Patel MR, Edelman RR: MR angiography of the head and neck.

Top Magn Reson Imaging 1996 Dec; 8(6): 345-65.

10. Milhaud D, Heroum C, Charif M: Dural puncture and

corticotherapy as risks factors for cerebral venous sinus throm-

bosis. Eur J Neurol 2000 Jan; 7(1): 123-4.

11. Ries S, Steinke W, Neff KW: Echocontrast-enhanced

transcranial color-coded sonography for the diagnosis of

transverse sinus venous thrombosis. Stroke 1997 Apr; 28(4):

696-700.

12. Sareen D, Jain A, Paljor P: Pseudotumor syndrome associated

with antiphospholipid antibodies and cerebral venous sinus throm-

bosis. J Assoc Physicians India 2002 Apr; 50: 603-5.

13. Sarma D, Farb RI, Mikulis DJ: Reversal of restricted diffusion in

cerebral venous thrombosis: case report. Neuroradiology 2004

Feb; 46(2): 118-21.

14. Tsai FY, Wang AM, Matovich VB: MR staging of acute dural

sinus thrombosis: correlation with venous pressure measure-

ments and implications for treatment and prognosis. AJNR Am J

Neuroradiol 1995 May; 16(5): 1021-9.

15. Villringer A, Mehraein S, Einhaupl KM: Pathophysiological as-

pects of cerebral sinus venous thrombosis (SVT). J Neuroradiol

1994 Apr; 21(2): 72-80.

42 õäõå



ÁÈÎËÎÃÈ×ÍÎ ÎÐÚÆÈÅ – ÏÐÎÔÈËÀÊÒÈÊÀ È ÁÎÐÁÀ Ñ ÏÀÍÈÊÀÒÀ

Èë. Ìàðèíîâ1, Ê. Ïëî÷åâ2

BIOLOGICAL WEAPON – PANIC PROPHILAXY AND MANAGEMENT

Il. Marinov1, K. Plochev2

1Öåíòúð ïî ïñèõè÷íî çäðàâå è ïðåâåíöèÿ, 2Êëèíèêà ïî èíôåêöèîçíè, ïàðàçèòíè è òðîïè÷åñêè áîëåñòè –

Âîåííîìåäèöèíñêà àêàäåìèÿ, Ñîôèÿ

1Mental health center, 2Infectious, parasitic and tropical diseases department – Military Medical Academy, Sofia

ÐÅÇÞÌÅ

Íàñòîÿùàòà ðàçðàáîòêà èìà çà öåë äà íàñî÷è

âíèìàíèåòî íà ïñèõèàòðè, ïñèõîëîçè è ïñèõîòåðà-

ïåâòè êúì îáåäèíÿâàíå íà óñèëèÿòà çà ðàçðàáîò-

âàíå íà íàó÷íè êîíöåïöèè, ïðîöåäóðè è ìåòîäè íà

äåéñòâèå â óñëîâèÿòà íà áèîëîãè÷íà çàïëàõà.

Àâòîðèòå ïðåäëàãàò îñúâðåìåíÿâàíå íà òåðìèíî-

ëîãèÿòà, ñâúðçàíà ñ çàïëàõàòà îò áèîëîãè÷íî

îðúæèå è äåôèíèðàíå íà ïîíÿòèå çà “áèîòîêñè÷íî”

(“òîêñèêîáèîëîãè÷íî”) îðúæèå, îáîãàòÿâàíå íà

õàðàêòåðíèòå îñîáåíîñòè ïðè íåãîâîòî èçïîëçâàíå,

êàêòî è ïðåðàçãëåæäàíå íà åôåêòèòå è äåéñòâèÿòà

ïî îâëàäÿâàíåòî íà ïàíè÷åñêîòî ïîâåäåíèå â

ñëó÷àè íà èçïîëçâàíî áèîëîãè÷íî îðúæèå.

Êëþ÷îâè äóìè: ÁÈÎËÎÃÈ×ÍÎ ÎÐÚÆÈÅ, ÏÀÍÈ-

ÊÀ, ÏÀÍÈ×ÅÑÊÎ ÏÎÂÅÄÅÍÈÅ, ÏÀÍÈ×ÅÑÊÎ

ÁßÃÑÒÂÎ

SUMMARY

The present paper focuses the psychiatrists’, psy-

chotherapists’, and psychologists’ attention to the ne-

cessity of scientific concepts, procedures and methods

elaboration in order deal through an unified professional

model in case of threat of biological weapon usage. The

authors suggest: a modernization of the terminology

concerning biological weapon’s threat through the defi-

nition of “biotoxic weapon” (“toxicobiological weapon”);

enrichment of the characteristics of the effects under

biological threat; as well as reconsideration of the ef-

fects and operational actions in case of panic reaction

under threat of biological weapon usage.

Keywords: BIOLOGICAL WEAPON, PANIC, PANIC

BEHAVIOR, PANIC ESCAPE

ÂÚÂÅÄÅÍÈÅ

Ñúùåñòâóâàò ìíîãî îïðåäåëåíèÿ è òåðìèíè

êàêòî çà áèîëîãè÷íî îðúæèå, òàêà è çà êîìïîíåí-

òèòå, êîèòî ó÷àñòâàò â óïîòðåáàòà è îïèñàíèÿòà íà

òîçè âèä îðúæèÿ:

♦ ÁÈÎËÎÃÈ×ÍÈ ÀÃÅÍÒÈ – çàðàçíè (êîíòàãèîç-

íè) ìèêðîîðãàíèçìè;

♦ ÁÈÎËÎÃÈ×ÍÎ ÎÐÚÆÈÅ – çàðàçíè ìèêðîîð-

ãàíèçìè (áèîëîãè÷íè àãåíòè), ïðåäíàçíà÷åíè

çà ïðåäíàìåðåíî çàðàçÿâàíå íà õîðà,

æèâîòíè è ðàñòåíèÿ è ñðåäñòâàòà çà òÿõíîòî

ïðèëîæåíèå (Ïëî÷åâ Ê., 2005).

Íàëèöå ñà äîñòàòú÷íî íàó÷íî-ïðàêòè÷åñêè

îñíîâàíèÿ, êîèòî êîìåíòèðàìå ïî-äîëó, çà îñúâðå-

ìåíÿâàíå íà îïðåäåëåíèÿòà è êëàñèôèöèðàíå íà

íîâ âèä îðúæèå, íàðå÷åíî áèîòîêñè÷íî (òîêñèêîáèî-

ëîãè÷íî).

Íàïîñëåäúê âñå ïî-ãîëÿìî ïðèëîæåíèå ïðèäî-

áèâà òåðìèíúò áèîòåðîðèçúì, êîéòî ñïîðåä

åêñïåðòè ïðåäñòàâëÿâà öåëåíàñî÷åíî ñêðèòî

ïðèëàãàíå íà áèîëîãè÷íè àãåíòè çà òåðîðèñòè÷íè

öåëè (Casselman W. A., 1998). Ïî-ñúâðåìåíåí

ïîãëåä âúðõó òîçè òåðìèí äàâà ïðåäëàãàíî îò íàñ

îïðåäåëåíèå:

Áèîòåðîðèçìúò å íàé-îñòðàòà ôîðìà íà ïðîÿâà

íà ñúâðåìåííèÿ òåõíîëîãè÷åí òåðîðèçúì, ÷ðåç

43õäõå


öåëåíàñî÷åíî èçïîëçâàíå íà áèîëîãè÷íè àãåíòè çà

ïîñòèãàíå íà ñòðàòåãè÷åñêè öåëè (Ïëî÷åâ Ê., 2005).

Îñíîâíèòå ìèøåíè íà áèîëîãè÷íîòî îðúæèå ñà

ïðåäèìíî õîðàòà è ïðåäè âñè÷êî ãðàæäàíñêîòî

íàñåëåíèå. Ãîëåìè ïîðàæåíèÿ ìîãàò äà áúäàò

íàíåñåíè êàêòî íà åêîëîãèÿòà, òàêà è íà æèâîòíè è

ðàñòåíèÿ, èçïîëçâàíè çà ñòîïàíñêè öåëè. Èíòåðåñúò

îò âúçìîæíîñòèòå íà òîâà îðúæèå èäâà êàêòî îò

íåãîâàòà åôåêòèâíîñò, òàêà è îò ñðàâíèòåëíî

åâòèíèÿ íà÷èí íà ïðîèçâîäñòâî, ñúõðàíåíèå è

ïðèëîæåíèå. Íå ñëó÷àéíî åêñïåðòè îò ÔÁÐ, ÑÀÙ

íàðåêîõà òîçè âèä îðúæèå „àòîìíàòà áîìáà íà

áåäíèòå” (Vogel P. et al., 1997).

Õàðàêòåðíèòå îñîáåíîñòè íà áèîëîãè÷íîòî

îðúæèå ñà:

1. Âúçìîæíîñò çà ñêðèòî èçïîëçâàíå, ïîðàäè

ëèïñà íà äîëîâèìè âúíøíè ïðèçíàöè;

2. Òðóäíî îòêðèâàíå ïîðàäè ëèïñà íà àäåêâàòíà

óíèôèöèðàíà ñèñòåìà çà ïðîáîâçåìàíå è èäåíòè-

ôèêàöèÿ;

3. Ïðîäúëæèòåëåí è ñëîæåí íà÷èí íà äîêàçâàíå

íà èçïîëçâàíèÿ ïðè÷èíèòåë;

4. Íàëè÷èå íà ñêðèò ïåðèîä íà äåéñòâèå ñëåä

èçïîëçâàíåòî ìó, äî ïîÿâà íà åôåêòà îò ïîðàçÿâà-

ùîòî äåéñòâèå;

5. Ïðîÿâà íà ïîðàçÿâàùîòî äåéñòâèå ïîä

ôîðìàòà íà íåñïåöèôè÷íè êëèíè÷íè ñèìïòîìè,

íàé-âå÷å ïîðàäè óìèøëåíî ïðåäèçâèêàíè ãåíåòè÷íè

ïðîìåíè â èçïîëçâàíèòå ïàòîãåíè;

6. Âúçìîæíîñò çà êîìáèíèðàíî ïðèëîæåíèå íà

íÿêîëêî áèîàãåíòà èëè íà íÿêîëêî âèäà îðúæèå çà

ìàñîâî ïîðàçÿâàíå (õèìè÷åñêî+áèîëîãè÷íî);

7. Ïðîäúëæèòåëíîñò, äî íåèç÷åðïàåìîñò íà

ïîðàçÿâàùîòî äåéñòâèå;

8. Ïîñòèãàíå íà äðóãè ïîðàçÿâàùè åôåêòè -

ïàíèêà, ñîöèàëíà èñòåðèÿ, àíàðõèÿ, âðàæäåáíîñò

äî àãðåñèâíîñò íà íåçàðàçåíèòå ñïðÿìî çàðàçåíèòå,

ñîöèàëíî íàïðåæåíèå, èêîíîìè÷åñêè ïîðàæåíèÿ

(àãðîáèîòåðîðèçúì, çîîáèîòåðîðèçúì), äèñêðåäè-

òèðàíå õðàíèòåëíî-âêóñîâàòà ïðîìèøëåíîñò íà

àòàêóâàíàòà äúðæàâà è äð.

9. Ëåñíî è åâòèíî ïðîèçâîäñòâî, ñúõðàíåíèå è

ïðèëîæåíèå (çà êðàòêî âðåìå);

10. Áëîêèðàíå íà íàöèîíàëíèòå çäðàâíè

ñèñòåìè ïî ìåäèöèíñêîòî îñèãóðÿâàíå íà äðóãè

çàáîëÿâàíèÿ êàêòî ïî îòíîøåíèå íà äèàãíîñòèêà è

ëå÷åíèå, òàêà è ïî îòíîøåíèå íà ìåäèöèíñêè ãðèæè;

11. Ïîçíàòèòå ïðèíöèïè íà çàùèòà ñðåùó

äðóãèòå îðúæèÿ çà ìàñîâî óíèùîæåíèå íå ìîãàò äà

áúäàò ïðèëîæåíè ïðè áèîëîãè÷íî íàïàäåíèå;

12. Íåâúçìîæíîñò çà èçïîëçâàíå íà ìåòîäèòå

çà âçàèìîïîìîù ìåæäó çàðàçåíè è ïîðàçåíèÿ;

13. Ïðîÿâà íà ïðåäïàçëèâîñò è êîëåáàíèå äî

îòêàç çà îêàçâàíå íà âúíøíà (ìåæäóíàðîäíà)

ïîìîù.

ÀÍÀËÈÇ ÍÀ ÏÐÎÁËÅÌÀ

Îò âúâåäåíèåòî ñå âèæäà, ÷å ñå äèñêóòèðàò

íÿêîëêî íîâè ìîìåíòà, êîèòî äîñåãà íå ñà êîìåíòè-

ðàíè â ñïåöèàëèçèðàíàòà ëèòåðàòóðà, à èìåííî:

♦ Ïîñòèãàíå íà äðóãè ïîðàçÿâàùè åôåêòè -

ïàíèêà, ñîöèàëíà èñòåðèÿ, àíàðõèÿ, âðàæäåá-

íîñò äî àãðåñèâíîñò íà íåçàðàçåíèòå ñïðÿìî

çàðàçåíèòå, ñîöèàëíî íàïðåæåíèå.

♦ Íåâúçìîæíîñò çà èçïîëçâàíå íà ìåòîäèòå çà

âçàèìîïîìîù ìåæäó çàðàçåíè è ïîðàçåíèÿ.

♦ Ïðîÿâà íà ïðåäïàçëèâîñò è êîëåáàíèå äî

îòêàç çà îêàçâàíå íà âúíøíà (ìåæäóíàðîäíà)

ïîìîù.

Òîâà èìåííî íè ìîòèâèðà äà àíàëèçèðàìå ìîæå

áè íàé-òðóäíèÿ ïðîáëåì – ïàíèêàòà è ïàíè÷åñêîòî

ïîâåäåíèå.

Çà äà ïðîóìååì ïðîáëåìà å íåîáõîäèìî äà ñå

çàïîçíàåì ñ åäíà ìàòåðèÿ, êîÿòî å â êîìïåòåíöèèòå

ñàìî íà òåñíè ñïåöèàëèñòè. Îáåêò íà íàñòîÿùèÿ

àíàëèç å ìàñîâîòî ïîâåäåíèå íà õîðàòà ïî âðåìå

íà áåäñòâèÿ, âêë. è ïðè áèîòåðîðèñòè÷íè çàïëàõè.

Ðàçãðàíè÷àâàò ñå äâà òèïà ìàñîâî ïîâåäåíèå â

ñèòóàöèè íà áåäñòâèÿ (Ìàðèíîâ È., íåïóáëèêóâàíè

äàííè):

I. Ìàñîâî ïîâåäåíèå â ðåàëíè áåäñòâåíè

ñèòóàöèè.

II. Ìàñîâîïîâåäåí÷åñêà äèíàìèêà ïî âðåìå íà

ôèêòèâíà áåäñòâåíà çàïëàõà.

Ðåàëíè áåäñòâåíè ñèòóàöèè è ìàñîâî ïîâå-

äåíèå (Ãðàäåâ Ä., 1995):

Áåäñòâèåòî (â ñëó÷àÿ ìàñîâî çàðàçÿâàíå íà

õîðà) å ñúáèòèå, ñâúðçàíî ñ ïðåìèíàâàíå íà

îáùåñòâîòî èëè íà ÷àñò îò íåãî ïðåç ãîëÿìà

îïàñíîñò, âñëåäñòâèå íà êîÿòî ñà íàëèöå òàêèâà

çàãóáè, ÷å ñîöèàëíàòà ñòðóêòóðà áèâà ðàçðóøåíà,

à èçïúëíåíèåòî íà âñè÷êè èëè íà íÿêîè îò îñíîâíèòå

ôóíêöèè íà îáùåñòâîòî áèâà ïðåäîòâðàòåíî, òîåñò

áåäñòâèåòî íàðóøàâà æèçíåíîòî ôóíêöèîíèðàíå íà

äàäåíî îáùåñòâî. Òî çàñÿãà ñèñòåìàòà íà áèîëîãè÷-

íîòî îöåëÿâàíå (ïîäñëîí, ïðåõðàíà), ñèñòåìàòà íà

ðåäà (êóëòóðíè íîðìè, ñîöèàëíè ðîëè); ñèñòåìàòà

íà çíà÷èìèòå íåùà (öåííîñòè, êîìóíèêàöèîííè

ìåõàíèçìè), à ñúùî òàêà è ìîòèâàöèÿòà íà

äåéñòâàùèòå ëèöà â ðàìêèòå íà òåçè ñèñòåìè.

Ñîöèàëíèÿò åôåêò íà áåäñòâèÿòà íå ñå ñâåæäà ñàìî

äî ñúîòâåòñòâàùèòå èì ìàñîâîïîâåäåí÷åñêè

åïèçîäè, íî è äî íåîáè÷àéíîñòòà íà ìàñîâîïñè-

õè÷íàòà ðåãóëàöèÿ íà ïîâåäåíèåòî. Ñ ïðèêëþ÷âà-

íåòî íà àêòóàëíèÿ õîä íà áåäñòâèåòî, íå ïðèêëþ÷âàò

ìàñîâîïîâåäåí÷åñêèòå ïðîÿâè íà ñòðàõ è óæàñ;

íàëèöå å ò.íàð. ïîñòñôàêòóì áåäñòâåíà ñèòóàöèÿ,

ïðåç êîÿòî îòìèíàëîòî âå÷å òðàãè÷íî ñúáèòèå

ïðîäúëæàâà ïîä ôîðìàòà íà èíäèâèäóàëíè è

ìàñîâè ñòðàõîâè ïðåæèâÿâàíèÿ è î÷àêâàíèÿ.

Äîêàçàíî å, ÷å âñÿêî çíà÷èòåëíî áåäñòâåíî ñúáèòèå

âúâëè÷à èíäèâèäà è ìàñèòå â ñúñòîÿíèå íà êðàéíà

ñîöèàëíà íåàäåêâàòíîñò,æèâîòèíñêè ñòðàõ, ìèñ-

ëîâíà è ïîâåäåí÷åñêà èðàöèîíàëíîñò. Ôàêò å îáà÷å,

÷å ñëåä êàòî îïàñíîñòòà áúäå ðàçïîçíàòà, ïîâåäå-

íèåòî íà õîðàòà ñòàâà àäàïòèâíî, öåëÿùî äà

ïðåäïàçè òåõíèòå ñåìåéñòâà, îñòàíàëèòå è ñàìèòå

òÿõ. Ïîðàçåíîòî íàñåëåíèå å ïñèõîëîãè÷åñêè

ðàçâúëíóâàíî, íî íå è áåçïîìîùíî. Ãîëÿìà ÷àñò îò

ïúðâîíà÷àëíàòà ñïàñèòåëíà ðàáîòà ñå èçâúðøâà îò

ñàìèòå æåðòâè, êîèòî íå ÷àêàò äà èì ñå êàæå êàêâî

äà ïðàâÿò. Ñïîðåä ä-ð Èëèÿ Ìàðèíîâ òðÿáâà äà

ðàçãðàíè÷èì íÿêîëêî îñíîâíè ïîíÿòèÿ:

44 õäõå


Ïàíèêà - òîâà å åêñòðåìíî ïîâåäåíèå â

ñèòóàöèè íà îïàñíîñò, êîåòî ñå îïèñâà êàòî êðàåí

ñòðàõ. Ïàíèêàòà ìîæå äà áúäå ìíîãî óíèùîæèòåëíà;

òÿ ìîæå äà ïðè÷èíè ïîâå÷å ùåòè, îòêîëêîòî ñàìîòî

áåäñòâèå. Ïàíèêà îáà÷å âúçíèêâà ñàìî ïðè ñòðîãî

îïðåäåëåíè ñèòóàòèâíè îáñòîÿòåëñòâà, à èìåííî

êîãàòî:

à) èíäèâèäúò âÿðâà, ÷å ñå íàìèðà â ñèòóàöèÿ,

êîÿòî êðèå íåïîñðåäñòâåíà çàïëàõà çà íåãîâèÿ

æèâîò;

á) èíäèâèäúò âÿðâà, ÷å ñïàñÿâàíåòî å âúçìîæíî

â ìîìåíòà, íî ÷å ìîæå äà ñòàíå íåâúçìîæíî „ñëåä

ìàëêî”, íàëèöå ñïîðåä íåãî å ðÿçêî íàáëèæàâàùà

áåçèçõîäíîñò.

ÏÀÍÈ×ÅÑÊÎ ÏÎÂÅÄÅÍÈÅ

1. Òî íàé-÷åñòî å ôàêòè÷åñêî ôèçè÷åñêî áÿãñòâî

îò èäåíòèôèöèðàíàòà îïàñíîñò; áÿãàíå, øîôèðàíå,

ïëóâàíå, êîïàåíå, ëàçåíå, ñêà÷àíå è ò.í., çàùîòî ïðè

ïàíèêà èíäèâèäèòå çàïàçâàò ñîöèàëíî çàó÷åíèòå ñè

óìåíèÿ è äâèãàòåëíè ìîäåëè íà äåéñòâèå.

2. Ïàíè÷åñêîòî ïîâåäåíèå å èçðàç íà íàðóøàâà-

íå íà óñòàíîâåíèòå íîðìè íà âçàèìîäåéñòâèå.

Ïàíèêàòà å íåñîöèàëíî, à íå àíòèñîöèàëíî,

ïîâåäåíèå. Îòïàäàò ñúùåñòâóâàùèòå ñîöèàëíè

âçàèìîîòíîøåíèÿ è ìîäåëè íà ãðóïîâî äåéñòâèå.

Íàñòúïâà âðåìåííà äåçîðãàíèçàöèÿ íà ñîöèàëíèòå

âðúçêè. Ïàíè÷åñêîòî áÿãñòâî å ñèëíî èíäèâèäó-

àëèñòè÷íî ïîâåäåíèå, òî å íàïúëíî èíäèâèäóàëíî

äåéñòâèå íà ñïðàâÿíå ñ ïðîáëåìà, çà èçáÿãâàíå íà

îïàñíîñòòà.

3. Ïàíè÷åñêîòî ïîâåäåíèå å ñâúðçàíî ñúñ

çàãóáàòà íà ñàìîêîíòðîë. Ïàíèêàòà å ñúñòîÿíèå íà

ðÿçêî íàìàëåíà ëè÷íîñòíà ñïîñîáíîñò çà ïðåîäî-

ëÿâàíå íà ïîÿâèëèÿ ñå ñòðàõ. Ðåàêöèÿòà íà áÿãñòâî

ïðè çàãóáà íà ñàìîêîíòðîë íå å èðàöèîíàëíà, êàêòî

ñå ñìÿòà. Íàëèöå å ñòðåìåæ çà îòäàëå÷àâàíå îò

ìÿñòîòî íà îïàñíîñòòà. ×îâåêúò â áåäñòâåíà

ñèòóàöèÿ âèæäà çàïëàõàòà êàòî ñâúðçàíà ñ îïðå-

äåëåíî ìÿñòî. Çàòîâà èíäèâèäèòå ïðîäúëæàâàò äà

áÿãàò ïàíè÷åñêè äîòîãàâà, äîêàòî ñ÷èòàò, ÷å âñå îùå

ñå íàìèðàò â îïàñíàòà çîíà.

4. Ïàíè÷åñêîòî ïîâåäåíèå â îñòðèòå ñè ôîðìè

å ñâúðçàíî ñ îñåçàåìî ñúñòîÿíèå íà áåçïîìîùíîñò,

à áåçïîìîùíîñòòà îò ñâîÿ ñòðàíà çàñèëâà îùå

ïîâå÷å ïàíèêàòà. Ñïîðåä ä-ð Ìàðèíîâ òåðìèíúò

áåçïîìîùíîñò ñúäúðæà äâà êîìïîíåíòà:

à) ÷óâñòâî íà ñëàáîñò è áåçñèëèå, îñúçíàâàíå

íà íåâúçìîæíîñòòà çà ñïàñèòåëåí èçõîä;

á) ÷óâñòâî íà ñàìîòíîñò, êîåòî å îñîáåíî

õàðàêòåðíî ïðè áèîàòàêà, êîãàòî ïîðàçåíèòå ñå

ðàçñðåäîòî÷àâaò è îñòàâàò ñàìè. Çà äà îöåëåå,

èíäèâèäúò òðÿáâà äà ðàç÷èòà ñàìî íà ñåáå ñè,

îòêðèâàéêè ó äðóãèòå ñúùàòà áåçïîìîùíîñò êàòî

ñâîÿòà. Òîâà å ÷óâñòâî íà îñúçíàâàíå íà ïúëíàòà

çàâèñèìîñò îò ñîáñòâåíèòå äåéñòâèÿ.

Ñúùåñòâóâàò è äðóãè ïîâåäåí÷åñêè ïðîÿâè

(ïîíÿòèÿ), îïèñâàíè êàòî ïñèõè÷åí øîê, àïàòèÿ,

ïîêîðíà çàâèñèìîñò, âðàæäåáíè äåéñòâèÿ, ïëÿ÷êîñ-

âàíå, ïðèïèñâàíåòî íà âèíà, áåççàùèòíîñò, åìîöèî-

íàëíà íåóñòîé÷èâîñò, äåãðàäàöèÿ, äåñîöèàëèçàöèÿ,

èìïóëñèâíîñò, íåçà÷èòàíå íà ïðàâíèòå íîðìè.

ÊÀÊ ÄÀ ÑÅ ÑÏÐÀÂÈÌ Ñ ÏÐÎÁËÅÌÀ ÏÀÍÈÊÀ

(ÏÀÍÈ×ÅÑÊÎ ÁßÃÑÒÂÎ)?

Òîâà ïîâåäåíèå å îñîáåíî îïàñíî ïðè ïîëó÷à-

âàíå íà èíôîðìàöèÿ çà ïîÿâà íà ñèëíî çàðàçíî

çàáîëÿâàíå. Ðåàãèðàò íå ñàìî õîðàòà, íàìèðàùè

ñå â îáîçíà÷åíîòî îãíèùå, íî è òåçè, êîèòî ñà èçâúí

íåãî. Âòîðèòå ïî íèêàêúâ íà÷èí íå æåëàÿò áÿãàùèòå

îò îãíèùåòî äà âëÿçàò â êîíòàêò ñ òÿõ, îñúçíàâàéêè

âåðîÿòíàòà çàïëàõà çà ñåáå ñè è áëèçêèòå ñè.

Ñúçäàâàò ñå óñëîâèÿ çà ñîöèàëåí êîíôëèêò ñ

íåïðåäâèäèìè ïîñëåäñòâèÿ. È äâåòå ãðóïè èçîñòðå-

íî äåìîíñòðèðàò íåïðèÿçúí, çàä êîÿòî ñå êðèå

÷óâñòâî çà ñàìîñúõðàíåíèå è îöåëÿâàíå. Íèå âå÷å

îïèñàõìå íàøåòî ïðåäëîæåíèå â ðàéîíà íà àòàêàòà

äà ñå îáÿâè èçâúíðåäíî ïîëîæåíèå, êîåòî äàâà

ïðàâî íà ñèëèòå íà ðåäà äà èçîëèðàò îãíèùåòî ñ

ïîìîùòà íà ïîëèöèÿ è æàíäàðìåðèÿ, êàòî ïî òîçè

íà÷èí ñå ïðåäîòâðàòè âñÿêàêâî ïðåäâèæâàíå íà

õîðà è æèâîòíè. Äàëè îáà÷å, òàçè åêñòðåìíà ìÿðêà

íÿìà äà ïðè÷èíè ïðåìèíàâàíåòî íà ïàíèêàòà â

ïñèõîçà, êîåòî áè çàòðóäíèëî ìíîãî äåéñòâèÿòà íà

ìåäèöèíñêèòå âëàñòè è àäìèíèñòðàöèÿòà? Êîé ðèñê

äà ïîåìàò âçåìàùèòå ðåøåíèÿ - ðàçïðîñòðàíÿâàíå

íà áîëåñòòà íà òåðèòîðèÿòà íà ñòðàíàòà èëè

ôîðìèðàíå îñâåí íà çàðàçíî, íî è íà ïñèõîòè÷íî

îãíèùå? Ïðîáëåìúò ùå áúäå ðåøåí îñíîâíî îò

ïñèõèàòðè, ïñèõîòåðàïåâòè è ïñèõîëîçè. Â òàçè ÷àñò

îò íàñòîÿùàòà ðàçðàáîòêà íèå äàâàìå ïðåäëîæå-

íèÿ, ñúîáðàçåíè ñ íàøèòå ïîçíàíèÿ çà ìàñîâî

ðàçïðîñòðàíÿâàíå íà èíôåêöèîçíè àãåíòè ñðåä

õîðàòà è äåéíîñòèòå, êîèòî íèå ìîæåì äà ðåàëèçè-

ðàìå ñàìî ïî îòíîøåíèå íà ñîìàòè÷íîòî çàáîëÿ-

âàíå.

Ïúðâîòî ïðåäëîæåíèå, êîåòî ïðàâèì, å îñâåí

òåðàïåâòè÷íè, åïèäåìèîëîãè÷íè, ðåàíèìàöèîííè

äð. åêèïè, êðèçèñòíèÿò ùàá äà ñôîðìèðà è åêèïè

îò ïñèõîëîçè, ïñèõîòåðàïåâòè è ïñèõèàòðè. Òåçè

åêèïè ñëåäâà äà ðàáîòÿò â çîíàòà íà ïîðàæåíèå è â

ñúñåäíèòå çîíè.

Âòîðî ïðåäëîæåíèå – îùå â ïîäãîòâèòåëíèÿ

ïåðèîä äà ñå ïðîâåäå îáó÷åíèå íà ïñèõîëîçè,

ïñèõîòåðàïåâòè è ïñèõèàòðè ïî ïðîáëåìèòå íà

áèîëîãè÷íîòî îðúæèå. Òîâà ùå ïîçâîëè ñèíõðîíèçà-

öèÿ íà äåéíîñòèòå è âçàèìíî ðàçáèðàíå íà

ïîâåäåíèåòî íà âñåêè åäèí îò åêèïèòå.

Òðåòî ïðåäëîæåíèå – ñëåä èçäèðâàíåòî íà

ïîðàçåíèòå è çàðàçåíèòå, îñòàíàëîòî íàñåëåíèå äà

íå áúäå èçîëèðàíî ïîåäèíè÷íî, à íà ìàëêè ãðóïè

ïî ñåìåéíè è ïðèÿòåëñêè âçàèìîâðúçêè. Íå ñå

ïðåïîðú÷âà äà ñå ñôîðìèðàò ãîëåìè ãðóïè îò õîðà,

òúé êàòî òîâà êðèå ðèñêîâå îò îðãàíèçèðàíå íà

ñúïðîòèâà ñðåùó åêñòðåìíèòå ìåðêè. Òåçè ìàëêè

ãðóïè, ïî íàøå ìíåíèå, òðÿáâà äà áúäàò ïðîôèëàê-

òèðàíè ìàêñèìàëíî ÷åñòî îò ñïåöèàëèñòèòå ïî

ïñèõè÷íî çäðàâå è ïðåâåíöèÿ.

×åòâúðòî ïðåäëîæåíèå – äà ñå ïðèëîæè

ñïåöèàëíà ïðåâàíòèâíà ïñèõîëîãè÷íà ïðîãðàìà íà

çäðàâíèòå ñïåöèàëèñòè, êîèòî ðàáîòÿò â îãíèùåòî

è ìîãàò äà ðàçâèÿò ñòðàõîâ ñèíäðîì, âêëþ÷èòåëíî

è ïàíèêà, êîåòî ùå äîâåäå äî îòêàç äà îáñëóæâàò

áîëíèòå. Òîâà å îñîáåíî àêòóàëíî, àêî âúçíèêíàò

ñëó÷àè íà çàáîëÿâàíèÿ è ñðåä îáñëóæâàùèÿ

45õäõå


ïåðñîíàë. Ïîäîáåí îïèò âå÷å èìàìå ñ áîëåñòòà

ÑÏÈÍ, êîãàòî â ïúðâèòå ãîäèíè îò íà÷àëîòî íà

åïèäåìèÿòà èìàøå ìàñîâ îòêàç òåçè áîëíè äà áúäàò

îáñëóæâàíè. Ïðè÷èíàòà ñïîðåä íàñ áåøå â çäðàâ-

íàòà íåèíôîðìèðàíîñò íà ïåðñîíàëà, îòíîñíî

î÷àêâàíèÿ è íàãëàñè çà ðàáîòà ñ òàêèâà ïàöèåíòè è

ëèïñàòà íà îöåíêà íà ðèñêà.

Ïåòî ïðåäëîæåíèå - âåäíàãà ñëåä íàñòúïâàíå

íà êðèçàòà, äà çàïî÷íå êîðåêòíà è äîñòúïíà

èíôîðìàöèîííà êàìïàíèÿ ïîä ôîðìàòà íà êîìþíè-

êåòà ïðåç 6 ÷àñà, ñ öåë äà íå ñå äîïóñêàò ñëóõîâå.

Ïî-äîëó îïèñâàìå îðãàíèçàöèÿòà íà èíôîðìàöè-

îííèòå äåéíîñòè. Äîïúëíèòåëíî òðÿáâà äà ñå

ïðîâåäàò è îáðàçîâàòåëíè êàìïàíèè ñ ïîìîùòà íà

âñè÷êè âèäîâå èíôîðìàöèîííè ñðåäñòâà, öåëòà å äà

ñå ïîçíàâà ðåàëíàòà çàïëàõà è äà íå ñå äîïóñíå

ïîÿâàòà íà ñëóõîâå çà áåçïîìîùíîñò íà óïðàâëÿ-

âàùèòå, ïîðàäè íåçíàíèå çà êàêâà áîëåñò ñòàâà äóìà.

Îùå âåäíúæ èñêàìå äà ïîä÷åðòàåì, ÷å íèå

íÿìàìå àìáèöèè çà ïîçíàâàíå è ñïðàâÿíå ñ

ïðîáëåìà. Íàøàòà öåë å äà ñïå÷åëèì ñúìèøëåíèöè

ñðåä ïñèõèàòðè, ïñèõîòåðàïåâòè è ïñèõîëîçè, êîåòî

ùå íàïðàâè âúçìîæíî ðàçðàáîòâàíå íà íàó÷íè

êîíöåïöèè è ìåòîäè íà äåéñòâèå â óñëîâèÿòà íà

áèîëîãè÷íà çàïëàõà.


1. Casselman W. A Dictionary of Medical Derivations. The Real

Meaning of Medical Terms. New York, NY: Parthenon Publish-

ing Group; 1998.

2. Vogel P, Fritz DL, Kuehl K, Davis KJ, Geisbert T. The agents of

biological warfare JAMA 1997; 278(5):438-439.

3. Ãðàäåâ, Ä. “Ñîöèàëíà ïñèõîëîãèÿ íà ìàñîâîòî ïîâåäåíèå” –

Óíèâåðñèòåòñêî èçäàòåëñòâî “Ñâ. Êëèìåíò Îõðèäñêè”, Ñîôèÿ,

1995 ãîäèíà.

4. Ïëî÷åâ, Ê., Âåëêîâ Ñ. Áèîòåðîðèçìúò – íîâàòà âîéíà.

Ìåæäóíàðîäíà íàó÷íà êîíôåðåíöèÿ 2004, Ðàçøèðÿâàíåòî íà

ÍÀÒÎ - ïîâèøàâàíå íà ñèãóðíîñòòà è çàùèòà íà ëè÷íîñòòà.

2005, 444-478.

46 õäõå


ÁÎÐÁÀÒÀ ÑÚÑ ÑÒÐÅÑÀ È ÒÐÅÂÎÆÍÈÒÅ ÐÀÇÑÒÐÎÉÑÒÂÀ – ÎÑÍÎÂÅÍ ÅËÅÌÅÍÒ ÎÒÌÅÄÈÖÈÍÑÊÎÒÎ ÎÑÈÃÓÐßÂÀÍÅ ÏÐÈ ÇÅÌÅÒÐÅÑÅÍÈß

Ä. Äèëêîâ1, Ð. Êîñòàäèíîâ2, À. Äèìèòðîâ1

STRESS MANAGEMENT AS A BASIC ELEMENT OF EARTHQUAKE MEDICAL SUPPORT

D. Dilkov1, R. Kostadinov2, A. Dimitrov1

1ÂÌÎÁÐ, 2Ó÷åáíî-íàó÷åí îòäåë – Âîåííîìåäèöèíñêà àêàäåìèÿ, Ñîôèÿ

1MMDER, 2Chair Disaster Medicine and Toxicology – Military Medical Academy, Sofia

ÐÅÇÞÌÅ

Çåìåòðåñåíèÿòà ñà ïðèðîäíè áåäñòâèÿ, êîèòîïîñòàâÿò íà èçïèòàíèå ïñèõè÷åñêàòà èçäðúæëèâîñòíà ïîñòðàäàëîòî íàñåëåíèå è ñïàñèòåëíèòå åêèïèè ïðåäèçâèêâàò ðàçâèòèåòî íà ñòðåñîâè ôàêòîðè âãîëÿì ïðîöåíò îò òÿõ. Àíàëèçèðàíà å íåîáõîäèìîñò-òà îò ïðîâåæäàíåòî íà öåëåíàñî÷åíè ïñèõîëîãè÷íèè ïñèõèàòðè÷íè ìåðîïðèÿòèÿ çà íàìàëÿâàíåïîñëåäèöèòå îò ñòðåñîâàòà ñèòóàöèÿ.

Êëþ÷îâè äóìè: ÇÅÌÅÒÐÅÑÅÍÈE, ÑÒÐÅÑ, ÌÅÄÈ-ÖÈÍÑÊÎ ÎÑÈÃÓÐßÂÀÍÅ, ÄÅÇÀÏÒÀÖÈß, ÒÐÅ-ÂÎÆÍÈ ÑÈÌÏÒÎÌÈ È ÐÀÇÑÒÐÎÉÑÒÂÀ

SUMMARY

The earthquakes are natural calamities with se-vere impact on psychological status of the vulnerablepopulation and the rescue teams’ members. The re-quirements for psychological and psychiatric aid dur-ing the earthquake medical support, because of thedeveloping stress, are discussed.

Keywords: EARTHQUAKE, STRESS, DISASTERMEDICAL SUPPORT, DISADAPTATION, ANXIETYSYMPTOMS AND DISORDERS

ÂÚÂÅÄÅÍÈÅ

Çåìåòðåñåíèÿòà êàòî ïðèðîäíî áåäñòâèå ïðåä-ñòàâëÿâàò ïîòåíöèàëíà îïàñíîñò çà âúçíèêâàíåòîíà ðàçëè÷íè ïî ìàùàá îãíèùà íà ïîðàæåíèå ñúñ

çíà÷èòåëíî êîëè÷åñòâî ÷îâåøêè æåðòâè è ìàòåðèàë-íè çàãóáè è ñâúðçàíèòå ñ òÿõ äúëáîêè ñîöèàëíè èïñèõè÷åñêè ïîñëåäèöè ïðè ãîëåìè ìàñè îò õîðà.Ïðîãíîçèðàíåòî íà òðóñîâåòå íà òîçè åòàï íàðàçâèòèå íà ñåèçìîëîãèÿòà âñå îùå å íåâúçìîæíî,ïîðàäè êîåòî òÿõíàòà âíåçàïíà ïðîÿâà è ìíîãîáúðçî ðàçâèòèå âîäÿò äî âúçíèêâàíåòî íà òåæêàîáùà è ìåäèöèíñêà îáñòàíîâêà, ñ èçðàçåíî ïðÿêî èêîñâåíî âúçäåéñòâèå âúðõó çäðàâåòî è æèâîòà íàõîðàòà [5]. Îôîðìÿ ñå áåäñòâåíà ñèòóàöèÿ ñìàùàáíî ñîöèàëíî-èêîíîìè÷åñêî èçðàæåíèå,âñëåäñòâèå îò íàñòúïâàùèòå â êðàòúê ïåðèîäðàçðóøåíèÿ íà ìàòåðèàëíèòå öåííîñòè è èíôðà-ñòðóêòóðàòà, ãîëåìèÿò áðîé áåçâúçâðàòíè (çàãèíàëèè áåçñëåäíî èç÷åçíàëè) è ìåäèöèíñêè çàãóáè(ðàíåíè è áîëíè) ñðåä íàñåëåíèåòî ïðè íåäîñòèãíà ñèëè è ñðåäñòâà çà ëèêâèäèðàíå íà ïîñëåäñòâè-ÿòà è ñ ïîòåíöèàë çà ðàçëè÷íè ïî õàðàêòåð âòîðè÷íèóâðåæäàíèÿ (óñëîæíåíèÿ îò íàðàíÿâàíèÿ, èíâàëè-äèçàöèÿ, îáîñòðÿíå íà õðîíè÷íèòå çàáîëÿâàíèÿ,åïèäåìèè, åìîöèîíàëåí ñðèâ è äð.) [14].

Òàêà ñúçäàëàòà ñå òåæêà îáùà è ìåäèöèíñêàîáñòàíîâêà â ðàéîíà íà çåìåòðåñåíèåòî èçèñêâàâúâåæäàíåòî íà äîïúëíèòåëíè ìàòåðèàëíè,èíæåíåðíè, ñïàñèòåëíè è ìåäèöèíñêè ñèëè èñðåäñòâà çà áúðçî ëèêâèäèðàíå íà ïîñëåäñòâèÿòàè âúçñòàíîâÿâàíå íà íîðìàëíèòå óñëîâèÿ çà æèâîò.

Çåìåòðåñåíèÿòà èìàò ñèëíî âúçäåéñòâèå íàé-âå÷å âúðõó ïñèõèêàòà íà ïîñòðàäàëîòî íàñåëåíèå,

47õäõå


íî ñúùî òàêà è âúðõó ïñèõèêàòà íà íàñåëåíèåòî â

ðèñê è æèòåëèòå íà ñòðàíàòà, â êîÿòî å âúçíèêíàëà

áåäñòâåíàòà ñèòóàöèÿ. Êàòî ðåçóëòàò ñå ïðîÿâÿâà

øèðîê ñïåêòúð îò ïñèõè÷íè ðàçñòðîéñòâà (ôîáèè,

òðåâîæíè è ïñèõîñîìàòè÷íè ðàçñòðîéñòâà, ïñèõî-

ãåííè ïñèõîçè è äð.) è ñå äåñòàáèëèçèðà ïñèõè÷íàòà

óñòîé÷èâîñò â ñëåäêðèçèñíèÿ ïåðèîä. Ñðåä íàñåëå-

íèåòî ñå ñúçäàâàò ïðåäïîñòàâêè çà íàïðåæåíèå è

êîíôëèêòè îò „íåñïðàâåäëèâàòà ñúäáà”, êîÿòî ãè å

ñïîëåòÿëà, ÷óâñòâîòî çà âèíà “íà îñòàíàëèÿ æèâ”,

íåïðåäñêàçóåìîñòòà íà ïðåäñòîÿùèòå ñúáèòèÿ,

ëèïñàòà íà ïåðñïåêòèâà, à ñúùî è îò íåêîîðäèíè-

ðàíîñòòà íà ñïàñèòåëíèòå äåéíîñòè.

Ïðè áåäñòâåíè ñèòóàöèè ïîâåäåíèåòî íà õîðàòà

ñå îáóñëàâÿ îò èíäèâèäóàëíèòå õàðàêòåðèñòèêè íà

ëè÷íîñòòà, îò îñîáåíîñòèòå íà ãðóïàòà, íàëè÷èåòî

íà íåóðàâíîâåñåíîñò è ñêëîííîñò êúì ïðîÿâà íà

ïàíèêà. Â ïúðâèòå äíè è ñåäìèöè ñëåä êàòàñòðî-

ôàòà äîìèíèðàò ñîöèàëíèÿò õàîñ è ïàíèêàòà, êîèòî

ñïàñèòåëèòå òðÿáâà äà óïðàâëÿâàò [1].

ÖÅË

Öåëòà íà íàñòîÿùîòî ïðîó÷âàíå å äà ïðåäñòàâè

íåîáõîäèìîñòòà îò ïëàíèðàíåòî è ïðîâåæäàíåòî íà

öåëåíàñî÷åíè äåéñòâèÿ ïðîòèâ ðàçâèâàùèòå ñå ïðè

çåìåòðåñåíèÿòà ñòðåñ è òðåâîæíè ðàçñòðîéñòâà

ñðåä íàñåëåíèåòî è ñïàñèòåëèòå.


Çà ïîñòèãàíå íà ïîñòàâåíàòà öåë ñà ïðîó÷åíè è

àíàëèçèðàíè ïðîÿâèòå íà ñòðåñ è ðàçâèòèåòî íà

òðåâîæíè ðàçñòðîéñòâà ïðè ðåäèöà ãîëåìè çåìåòðå-

ñåíèÿ, ïîñðåäñòâîì âúçìîæíîñòèòå íà îïèñàòåëíèÿ,

ñðàâíèòåëíèÿ è ëîãè÷åñêèÿ ìåòîä.


Ñ ðàçâèòèåòî íà îáùåñòâåíàòà êóëòóðà, íàóêàòà,

òåõíèêàòà è âúçìîæíîñòèòå íà ìåäèöèíàòà äà

ñïàñÿâà õîðàòà å íàñòúïèëà è èçâåñòíà ïàòîìîð-

ôîçà â ðàçáèðàíåòî çà ñúùíîñòòà íà ïðèðîäíèòå

áåäñòâèÿ. Ðåòðîñïåêòèâíèÿò àíàëèç íà ïîñëåäñòâè-

ÿòà îò çåìåòðåñåíèÿòà âúðõó ïñèõèêàòà íà õîðàòà

ïîêàçâà èçìåñòâàíå ôîêóñà íà èíòåðåñà îò

îïèñàíèå íà ãðóáèòå ìîìåíòíè ïñèõè÷íè íàðóøåíèÿ

êúì íåïñèõîòè÷íèòå ôåíîìåíè îò òðåâîæíèÿ

ñïåêòúð è òÿõíàòà äèíàìèêà âúâ âðåìåòî.

Ïî âðåìå íà çåìåòðåñåíèåòî â Ñêîïèå (áèâøà

Þãîñëàâèÿ, 1963 ãîäèíà) å óñòàíîâåíî, ÷å âñè÷êè

ïîñòðàäàëè èìàò ïñèõè÷íè ðàçñòðîéñòâà, èçðàçåíè

â ðàçëè÷íà ñòåïåí. Ïðè 20% îò òÿõ ñèìïòîìèòå ñà

ñòèõíàëè ñëåä íÿêîëêî ÷àñà, à ïðè 70% å íàñòúïèëî

ïîäîáðåíèå äî òðè äíè. Îñòàíàëèòå 10% ñà áèëè

ïîäëîæåíè íà ñïåöèàëèçèðàíî ïñèõèàòðè÷íî

ëå÷åíèå â ïðîäúëæåíèå íà ãîäèíè [1].

Ñúùèòå àâòîðè äîñòèãàò äî èçâîäà, ÷å ñëåä

çåìåòðåñåíèÿ ñòðåñîâè ðåàêöèè âúçíèêâàò ïðè 70-

82% îò ïîñòðàäàëèòå, à ïðè 30-35% ñå íàáëþäàâàò

òðåâîæíî-äåïðåñèâíè ñúñòîÿíèÿ è â ïðîäúëæåíèå

íà ãîäèíà õîñïèòàëèçàöèèòå â ïñèõèàòðè÷íèòå

êëèíèêè ñå óäâîÿâàò. Ñàìî ïðè 1-5% îò âñè÷êè ñå

ðàçâèâàò ðåàêòèâíè ïñèõîçè, ïîðàäè êîåòî ñà áèëè

îáåêò íà íàé-èíòåíçèâíè ïñèõèàòðè÷íè ãðèæè.

Ïî âðåìå íà çåìåòðåñåíèåòî â Ìàíàãóà íà 22

äåêåìâðè 1972 ãîäèíà â ïúðâàòà ôàçà ñà íàáëþäà-

âàíè îñòðè ðåàêòèâíè ïñèõîçè ïðè 10-25% îò

ïîñòðàäàëèòå. Ïîðàäè íåäîñòàòú÷íî èëè ïî-

âåðîÿòíî íåòî÷íî ïðîñëåäÿâàíå íà ñèòóàöèÿòà â

ñëåäâàùèòå ïåðèîäè äàííèòå çà ïñèõè÷íèòå

ðàçñòðîéñòâà âàðèðàò îò 3 äî 35%, êàòî ëèïñâàò

ñâåäåíèÿ çà îòíîñèòåëíèÿ äÿë íà íîçîëîãè÷íèòå

åäèíèöè. Êîíñòàòèðàíî å îáùî äâóêðàòíî óâåëè÷å-

íèå íà õîñïèòàëèçàöèèòå â ïñèõèàòðè÷íèòå êëèíèêè

çà ïåðèîä îò ãîäèíà ñëåä ñúáèòèåòî è çíà÷èòåëíî

óâåëè÷åíèå íà òðåâîæíèòå ðàçñòðîéñòâà. Ñòàáèëíà

òåíäåíöèÿ êúì ïîâèøàâàíå íà íåâðîòè÷íèòå è

ïñèõîñîìàòè÷íèòå ðàçñòðîéñòâà å îòáåëÿçàíà ïðè

ïðåæèâåëèòå êàòàñòðîôàòà â ïðîäúëæåíèå íà

ãîäèíè ñëåä òîâà, íî äàííèòå íå ñà àíàëèçèðàíè è

íå ñà ïðåäïðèåòè êîíêðåòíè è êîîðäèíèðàíè ìåðêè

çà ïðîñëåäÿâàíå íà öÿëîñòíîòî ïñèõè÷íî ôóíêöè-

îíèðàíå íà âñåêè åäèí çàñåãíàò è ïðåöåíêàòà çà

íåîáõîäèìîñòòà îò ëå÷åíèå å îñòàâåíà íà ñàìèòå

òÿõ [1].

Â ðàáîòàòà íà ñïàñèòåëíèòå åêèïè â Ìàíàãóà

ñà íàáëþäàâàíè íåòî÷íîñò, îñêúäíîñò è íåïúëíîòà

ïðè îïèñàíèÿòà íà êëèíè÷íèòå ñëó÷àè, êîåòî ïðàâè

íåâúçìîæíî êëàñèôèöèðàíåòî íà íàáëþäàâàíèòå

ðåàêöèè íà ñòðåñ è ïîñëåäâàëàòà ãè ïàòîëîãèÿ. Íå

å çà ïðåíåáðåãâàíå è íåãàòèâèçìúò íà ïîñòðàäàëèòå

äà îòãîâàðÿò íà âúïðîñè ñ öåë óòî÷íÿâàíå íà

ñúñòîÿíèåòî èì è îêàçâàíå íà íàé-ïîäõîäÿùàòà

ïîìîù. Â ïîäêðåïà íà ãîðåïîñî÷åíîòî å è óñòàíîâÿ-

âàíåòî íà ïðîòèâîðå÷èå ñðåä ÷àñò îò èçñëåäîâàòå-

ëèòå íà âúçäåéñòâèåòî íà ïðèðîäíèòå áåäñòâèÿ:

ñïîðåä åäíè îò òÿõ îñòðèòå è õðîíè÷íè ïñèõîòðàâìè

ìîãàò äà ïðåäèçâèêàò ìíîæåñòâî ïñèõè÷íè è

ïñèõîñîìàòè÷íè ðàçñòðîéñòâà, äîêàòî äðóãè ñà íà

ìíåíèå, ÷å ïîñëåäñòâèÿòà ñà ëåêè, êðàòêîòðàéíè è

ñ òåíäåíöèÿ çà ñàìîèçëåêóâàíå [1, 11].

Àíàëèçèòå íà ãîëÿì áðîé ïîñòðàäàëè îò

Ñïèòàêñêîòî çåìåòðåñåíèå â Àðìåíèÿ ïðåç 1988

ãîäèíà îùå îò âòîðèÿ äåí ñëåä ñúáèòèåòî ïîêàçâàò,

÷å ïðè 90% îò ïîñòðàäàëèòå èìà ïñèõîãåííè è

íåâðîòè÷íè ðàçñòðîéñòâà ñ ïðîäúëæèòåëíîñò îò

ìèíóòè äî ìåñåöè è ãîäèíè [7]. Çàðàäè òåæêèòå

ïîñëåäñòâèÿ è ãîëÿìîòî êîëè÷åñòâî äîêóìåíòàöèÿ

îò ïðîäúëæèòåëíèòå íàáëþäåíèÿ ñå ïðèåìà, ÷å òîâà

çåìåòðåñåíèå ïîñòàâÿ íà÷àëîòî íà ñèñòåìíîòî

èçó÷àâàíå íà ïñèõîëîãè÷íèòå è ïñèõèàòðè÷íèòå

ïîñëåäñòâèÿ îò êàòàñòðîôàëíè ñúáèòèÿ [4, 14].

Àòåñòàöèÿòà çà ðàáîòàòà íà ìåäèöèíñêèòå

ñïàñèòåëíè åêèïè ïðè Ñïèòàêñêîòî çåìåòðåñåíèå

îò÷èòà íåäîáðà êîîðäèíàöèÿ ìåæäó öèâèëíèòå è

âîåííèòå åêèïè, ïîðîäåíà îò ëèïñàòà íà åêçàêòíà

îöåíêà íà ïîðàæåíèÿòà â ïúðâèòå ÷àñîâå íà

êàòàñòðîôàòà è íåäîñòàòú÷åí èëè íàðóøåí èíôîð-

ìàöèîíåí îáìåí, êàêòî è íåðàçóìíà ñàìîèíèöèà-

òèâà îò ñòðàíà íà îòäåëíè ìåäèöè, ïîäòèêíàòè îò

èìïóëñà çà íåçàáàâíà ïîìîù, íåçàâèñèìî îò

„öåíàòà”, áåç ðåàëíà ïðåöåíêà çà ðàáîòàòà â

ñúçäàëàòà ñå îáñòàíîâêà è ëèïñàòà íà ïðåäâàðè-

òåëíà ïîäãîòîâêà [5].

Ïðè ñïàñèòåëíèòå äåéíîñòè ïî âðåìå íà

çåìåòðåñåíèåòî â ãðàä Àäàïàçàðú (Òóðöèÿ) íà 17

48 õäõå


àâãóñò 1999 ãîäèíà, êîãàòî çàãèâàò 17 õèëÿäè

æèòåëè, òóðñêèòå ïñèõèàòðè, ñëåä êàòî ïðåãëåæäàò

è ðàáîòÿò ïðîäúëæèòåëíî âðåìå ñ ïîñòðàäàëè îò

áåäñòâèåòî, óñòàíîâÿâàò, ÷å ïðè 25% îò òÿõ ñå å

ðàçâèëî ïîñò-òðàâìàòè÷íî ñòðåñîâî ðàçñòðîéñòâî,

à ïðè îñòàíàëèòå ñèìïòîìèòå íå ñà áèëè ñèëíî

èçðàçåíè è ñà ïðåìèíàëè ñïîíòàííî.

Íåäîñòàòú÷íî àäåêâàòíè ðåàêöèè, ïðîâîêèðàíè

îò ñòðåñèðàùàòà îáñòàíîâêà, ñà íàáëþäàâàíè è ó

íàñ ïðè çåìåòðåñåíèÿòà ïðåç 1977 ã. è 1986 ã.

Êðèòè÷íà å ñèòóàöèÿòà, ñúçäàëà ñå â ãð. Ñâèùîâ ïî

âðåìå íà òðóñà îò 4 ìàðò 1977 ãîäèíà, êîãàòî ïðè

îïèòèòå äà ñå ñúçäàäå îðãàíèçàöèÿ çà ñúäåéñòâèå

è ïîìîù íà ïîñòðàäàëèòå ñå ïîÿâÿâà íåâÿðíà

èíôîðìàöèÿ çà âçðèâ â Õèìè÷åñêèÿ êîìáèíàò

„Ñâèëîçà” è îïàñíîñò îò õèìè÷åñêî çàðàçÿâàíå,

êîåòî ïðåäèçâèêâà íåçàáàâíà õàîòè÷íà åâàêóàöèÿ

íà õîðà ïðåç íîùòà „êîé ñ êàêâîòî íàìåðè” â

íåèçâåñòíè ïîñîêè, â óñëîâèÿòà íà ïúëåí ìðàê

ïîðàäè àâàðèè â åëåêòðîçàõðàíâàíåòî [10]. Îïèòúò

ïîêàçâà, ÷å ñïîíòàííè ïàíè÷åñêè ðåàêöèè ñà ÷åñòî

íàáëþäàâàíè, êîãàòî ëèïñâà ïëàí çà äåéñòâèå è

êîîðäèíàöèÿ íà âçàèìîäåéñòâèÿòà ìåæäó âðåìåí-

íèòå è ïîñòîÿííèòå îðãàíè è âåäîìñòâà çà ðåàãèðà-

íå ïðè êðèçè íà îáùèíñêî, ðåãèîíàëíî è íàöèîíàëíî

íèâî.

Ïîäîáíè ðåàêöèè ñà êîíñòàòèðàíè è îò ÷ëåíîâå-

òå íà õèðóðãè÷íèÿ åêèï, èçïðàòåí îò ÂÌÎÁÐ íà ÂÌÀ

ïî âðåìå íà õóìàíèòàðíàòà ìèñèÿ â ñòîëèöàòà íà

Õàèòè – Ïîðò-î-Ïðåíñ ñëåä òðóñà ïðåç ìåñåö ÿíóàðè

2010 ãîäèíà, êúäåòî ñå óñòàíîâÿâà, ÷å íÿìà ïëàí è

ïðåäâàðèòåëíî ïîäãîòâåíè ñèëè è ñðåäñòâà çà

ðåàãèðàíå ïðè ìàñîâè áåäñòâèÿ, ïîðàäè êîåòî ñå

óäúëæàâà ïåðèîäà íà õàîñ è ñå çàäúëáî÷àâàò

ïñèõîòè÷íèòå ñúñòîÿíèÿ ñðåä ïîñòðàäàëèòå.

Íàáëþäåíèÿòà íà ìíîãî àâòîðè ïîòâúðæäàâàò

ìíåíèåòî, ÷å ïðè ëèïñà íà îðãàíèçàöèÿ è êîíòðîë

âúðõó ñèòóàöèÿòà, ïñèõè÷íèòå ðåàêöèè ñà ïî-

èçðàçåíè êàêòî â êîëè÷åñòâåíî, òàêà è â êà÷åñòâåíî

îòíîøåíèå [11, 12, 13].

Ñïîðåä Áëåéõåð (Â. Ì., 1996 ã.) ñòðåñúò å

ñúñòîÿíèå íà ÷îâåêà, ïðè êîåòî íåñïåöèôè÷íèòå ìó

ôèçèîëîãè÷íè, ïñèõîëîãè÷íè è ïîâåäåí÷åñêè

ðåàêöèè âúçíèêâàò â îòãîâîð íà íåîáè÷àéíî ñèëíè

âúíøíè äðàçíèòåëè [8]. Ïñèõîëîãè÷åñêèÿò ñòðåñ

ïðåäñòàâëÿâà çàïëàõà çà áëàãîïîëó÷èåòî, ñòðàõ,

÷óâñòâî çà îïàñíîñò èëè ïðåêàëåíî ãîëÿìî êîëè-

÷åñòâî èíôîðìàöèÿ, ñ êîÿòî ëè÷íîñòòà íå ìîæå äà

ñå ñïðàâè.

Çåìåòðåñåíèÿòà è ïîñëåäâàùèòå ãè áåäñòâåíè

ñèòóàöèè ïîðàäè âíåçàïíàòà ñè ïîÿâà, èçðàçåíîòî

ñè íåãàòèâíî âúçäåéñòâèå è ðàçðóøèòåëíà ñèëà,

âîäÿò äî ðÿçêà ïðîìÿíà â ñòåðåîòèïèòå íà ïîâåäå-

íèå è èçèñêâàò áúðçà àäàïòàöèÿ êúì íîâèòå

íåáëàãîïðèÿòíè óñëîâèÿ. Çà ïðèñïîñîáÿâàíåòî ñè

÷îâåê ðåàãèðà ñ ÷óâñòâî íà ñòðàõ (ôèçè÷åñêî è

ïñèõè÷åñêî íàïðåæåíèå), êîåòî ïðåäèçâèêâà áúðçà

ìîáèëèçàöèÿ íà öåëèÿ îðãàíèçúì êàòî ÷àñò îò

ìåõàíèçìà çà ñïðàâÿíå ñ íîâîïîÿâèëàòà ñå

ñèòóàöèÿ. Ïðè îáó÷åíèòå è ïîäãîòâåíè çà òàêèâà

óñëîâèÿ õîðà (ñïåöèàëèñòè ïî ñïàñÿâàíå) òîçè

ïðîöåñ å ìíîãî êðàòúê è òå ñå ñïðàâÿò ñúñ ñòðåñà,

íî ïðè íåêîìïåòåíòíèòå àäàïòàöèÿòà å áàâíà è

íååôåêòèâíà, à äåéñòâèÿòà èì ñà íåîáìèñëåíè,

õàîòè÷íè èëè ïðîòèâîðå÷èâè. Ëèïñàòà íà ÿñíîòà â

ìèñëåíåòî è ïîâåäåíèåòî íà ïîñòðàäàëèòå å

ïðåäïîñòàâêà çà âúçíèêâàíå íà ïñèõè÷íè ðàçñòðîé-

ñòâà èëè ïðåäèçâèêâà ðåàêöèè íà äåçàäàïòàöèÿ è

ïðåäðàçïîëàãà êúì ðàçâèòèåòî íà òðåâîæíè

ðàçñòðîéñòâà.

Ñëîæíî å àíàëèçèðàíåòî íà åïèäåìèîëîãè÷íèòå

äàííè çà ÷åñòîòàòà íà ïñèõè÷íèòå ðàçñòðîéñòâà ïî

âðåìå íà çåìåòðåñåíèÿ. Òîâà ïðîèçõîæäà îò

íåñúâúðøåíàòà îðãàíèçàöèÿ íà ñïàñèòåëíèòå

ðàáîòè (ïðèñúñòâèåòî íà ñïàñèòåëè â öåíòúðà íà

ñúáèòèåòî, êîèòî íå ñà îáó÷åíè çà îêàçâàíå íà

ïñèõèàòðè÷íà ïîìîù, ïðèëàãàíå íà ðàçíîðîäíè

îöåíú÷íè âúïðîñíèöè çà ïñèõè÷íîòî ñúñòîÿíèå íà

ïîñòðàäàëèòå è íåïîñëåäîâàòåëíîñò â ïðîñëåäÿ-

âàíåòî íà äèíàìèêàòà íà âúçíèêíàëèòå ðàçñòðîé-

ñòâà ñëåä ïðåìèíàâàíå íà áåäñòâåíàòà ñèòóàöèÿ).

Ñïðàâÿíåòî ñúñ ñèòóàöèè íà êðèçè çàâèñè ìíîãî îò

ïðåîáëàäàâàùèòå âÿðâàíèÿ â åäíà îáùíîñò

îòíîñíî ïðè÷èíèòå çà êàòàñòðîôàòà. Ôàòàëèñòè÷-

íèòå âÿðâàíèÿ îò òèïà íà „íàêàçàíè ñìå çà îíîâà,

êîåòî ïðàâåõìå” ìîãàò äà äîâåäàò äî ïîâåäåíèå íà

çàó÷åíà áåçïîìîùíîñò. Îò äðóãà ñòðàíà, â îáùíîñ-

òè, â êîèòî êóëòóðàòà ñëàãà àêöåíò âúðõó âúíøíàòà

ïðè÷èííîñò è åôåêòèâíîòî ñïðàâÿíå, ïîñëåäñòâè-

ÿòà îò êðèçàòà ìîãàò äà áúäàò ïî-ìàëêî ïàòîëîãè÷íè

è òîâà ìîæå äà äîâåäå äî àäàïòèâíè ôîðìè íà

ïîó÷åíèå îò îïèòà è áúäåùà ïîäãîòîâêà.

Ñëåäîâàòåëíî çà äîáðîòî ñïðàâÿíå â êðèçèñíè

ñèòóàöèè å íåîáõîäèìà ïðàâèëíà è íàâðåìåííà

îöåíêà íà âÿðâàíèÿòà è ñïåöèôè÷íàòà êóëòóðà çà

âñÿêà åäíà îáùíîñò [2, 3].

Ñ öåë íàìàëÿâàíå íà íåïðåäñêàçóåìîñòòà è

åôåêòèâíà ïðåâåíöèÿ íà îïàñíî ïîâåäåíèå å

íåîáõîäèìî äà ñå èíôîðìèðà íàñåëåíèåòî, äà ñå

äàâàò óêàçàíèÿ, êîèòî äà äîâåäàò äî íàìàëÿâàíå

íà îáúðêâàíåòî è áåçïîðÿäúêà è äà ñå ïðåäëîæàò

áåçîïàñíè ïúòèùà çà åâàêóàöèÿ.

Íåçàâèñèìî îò âèäà íà áåäñòâåíàòà ñèòóàöèÿ

ïñèõè÷íèòå ðàçñòðîéñòâà ñå ðàçâèâàò ïî ñõîäåí

íà÷èí, êàòî â äèíàìèêàòà íà äåçàäàïòàöèîííèòå

ðåàêöèè ñå ðàçãðàíè÷àâàò òðè ïîñëåäîâàòåëíè

åòàïà [9].

Ïúðâèÿò åòàï â ðàçâèòèåòî íà ñèìïòîìèòå

ïðîäúëæàâà îò ìèíóòè äî ÷àñîâå è çàïî÷âà îò

âúçäåéñòâèåòî íà íåáëàãîïðèÿòíèÿ ôàêòîð äî

îðãàíèçèðàíåòî íà ñïàñèòåëíèòå ìåðîïðèÿòèÿ. Ïðåç

òîçè „îñòúð ïåðèîä” äîìèíèðà âíåçàïíî âúçíèêíà-

ëàòà çàïëàõà çà ñîáñòâåíèÿ è íà áëèçêèòå æèâîò.

Îñíîâíàòà åìîöèÿ å ñòðàõúò, êîéòî ñå ãåíåðèðà îò

âíåçàïíèÿ è ìîùåí õàðàêòåð íà âúçäåéñòâèåòî è

íåðÿäêî äîñòèãà äî ïàíèêà. Â íÿêîè ñëó÷àè

âúçíèêâàò ïñèõîãåííè ðåàêöèè âñëåäñòâèå íà

òðàâìà èëè èíòîêñèêàöèÿ.

Â íà÷àëîòî íà ñïàñèòåëíèòå ðàáîòè çàïî÷âà

âòîðèÿò åòàï, ïî âðåìå íà êîéòî îñíîâíî çíà÷åíèå

çà âúçíèêâàíå íà äåçàäàïòèâíîòî ïîâåäåíèå èìàò

ëè÷íîñòîâèòå õàðàêòåðèñòèêè íà ïîñòðàäàëèòå.

Âàæíà õàðàêòåðèñòèêà íà ñòðåñà â òîçè ïåðèîä å

ïðîäúëæàâàùèÿò ñòðàõ îò ïîâòîðíî âúçäåéñòâèå,

ðàçî÷àðîâàíèåòî îò ðàçìèíàâàíåòî íà î÷àêâàíèÿòà

ñ ðåàëíîñòòà, èäåíòèôèöèðàíå íà çàãèíàëè

49õäõå


ðîäíèíè. Ôàêòîðèòå ïðåç òîçè ïåðèîä äîâåæäàò äî

äåìîáèëèçàöèÿ, ïîâèøåíà óìîðÿåìîñò è àñòåíîäå-

ïðåñèâíè ñèìïòîìè.

Ñëåä åâàêóèðàíåòî íà ïîñòðàäàëèòå îò ðàéîíà

íà áåäñòâèåòî çàïî÷âà òðåòèÿò ïåðèîä. Ïðåç òîâà

âðåìå, ñëåä êîãíèòèâíà è åìîöèîíàëíà ïðåðàáîòêà

íà ïðåæèâÿíîòî, âñåêè îò òÿõ îöåíÿâà çàãóáèòå ñè,

âñëåäñòâèå íà êîåòî ïðåîáëàäàâàò òðàâìèðàùèòå

ôàêòîðè, ñâúðçàíè ñ àäàïòèðàíåòî êúì íîâ

ñòåðåîòèï íà æèâîò â çîíàòà íà ðàçðóøåíèÿòà èëè

ìÿñòîòî íà åâàêóàöèÿ. Çàðàäè ïðîäúëæèòåëíîñòòà

íà òîçè ïåðèîä çàåäíî ñ íåâðîòè÷íèòå ñå ïîÿâÿâàò

è ïñèõîãåííè è ñîìàòîãåííè ðàçñòðîéñòâà ñ

òåíäåíöèÿ çà õðîíè÷íî ïðîòè÷àíå. Âúçìîæíî å

ñîìàòèçèðàíå íà òðåâîæíèòå ñèìïòîìè è íåâðîòè-

çèðàíå èëè ïñèõîïàòèçèðàíå (òðàéíà ëè÷íîñòîâà

ïðîìÿíà ñëåä êàòàñòðîôàëíîòî ñúáèòèå) êàòî

ðåçóëòàò îò îñúçíàâàíåòî íà ðåàëíèòå çàáîëÿâàíèÿ,

òåëåñíèòå óâðåæäàíèÿ èëè èíâàëèäèçèðàíåòî.

Â çàêëþ÷åíèå òðÿáâà äà ñå ïîñî÷è, ÷å óñòàíîâÿ-

âàíåòî íà ÿñíè ãðàíèöè â ïñèõîïàòîëîãèÿòà è

êëèíè÷íàòà âåðèôèêàöèÿ íà ñúñòîÿíèÿòà ìîæå äà

ñïîìîãíå çà ðåøàâàíåòî íà ãîðåñïîìåíàòèòå

ïðîáëåìè íà ïñèõèàòðè÷íàòà ïîìîù çà ïîñòðàäàëè

îò áåäñòâèÿ. Îñíîâíèòå òðóäíîñòè ïðè èçó÷àâàíåòî

íà ïîâåäåíèåòî íà áåäñòâàùèòå õîðà ñà åäíîìî-

ìåíòíîñòòà è ãîëåìèòå ìàùàáè íà ñèòóàöèÿòà, êàêòî

è îãðàíè÷åíèòå âúçìîæíîñòè çà ïðåáèâàâàíå è

ðàáîòà íà ñïàñèòåëíèòå ãðóïè â ïîðàçåíàòà

òåðèòîðèÿ. Ðàçïîçíàâàíåòî íà ïñèõîïàòîëîãè÷íèòå

ñèíäðîìè ñå çàòðóäíÿâà è îò ðàçëè÷íèòå òúëêóâàíèÿ

è íååäíîçíà÷íèÿ ñìèñúë íà ïîíÿòèÿòà, èçïîëçóâàíè

ïðè îïèñàíèåòî íà èçÿâåíàòà ïàòîëîãèÿ [15].

Òàêà èçâåäåíèòå õàðàêòåðèñòèêè íà ïðîìåíèòå

â ïñèõè÷íîòî ñúñòîÿíèå íà ïîñòðàäàëîòî íàñåëåíèå

è ñïàñèòåëíè åêèïè áåçñïîðíî îáóñëàâÿò íåîáõîäè-

ìîñòòà îò âêëþ÷âàíåòî íà ïñèõèàòðè è ïñèõîëîçè â

ìåäèöèíñêîòî îñèãóðÿâàíå íà çåìåòðåñåíèÿòà.

Ðîëÿòà íà ïñèõèàòðèòå, ïñèõîëîçèòå è ëåêàðèòå îò

ñïàñèòåëíèòå åêèïè å ñâúðçàíà ñ îöåíêàòà íà

ïñèõîëîãè÷íèòå è ïñèõîïàòîëîãè÷íèòå õàðàêòåðèñ-

òèêè íà ïîñòðàäàëèòå, ñ öåë ïðåäîòâðàòÿâàíå íà

ïàíèêà, êîðåêöèÿ íà äåçàäàïòèâíîòî ïîâåäåíèå è

ïúðâè÷íà ïðîôèëàêòèêà íà ïñèõîãåííèòå ðàçñòðîé-

ñòâà. Ðåãëàìåíòèðàíåòî è êîîðäèíèðàíåòî íà

îòíîøåíèÿòà ìåæäó ñïàñèòåëèòå ùå îïòèìèçèðà

ñîðòèðîâêàòà è ùå ïðåäîòâðàòè íåãàòèâíîòî

âëèÿíèå â ãðóïèòå îò ïîñòðàäàëè. Ïðè òÿõ ïñèõè÷-

íèòå ðàçñòðîéñòâà ñå ïîëó÷àâàò îò âçàèìîäåéñòâè-

åòî íà êîíñòèòóöèîíàëíî-òèïîëîãè÷íèòå ñ èíäèâè-

äóàëíèòå õàðàêòåðèñòèêè, æèçíåíèÿ îïèò è åêñòðå-

ìàëíèòå ñòèìóëè íà áåäñòâåíàòà ñèòóàöèÿ.

Ñâîåâðåìåííàòà ïðîôåñèîíàëíà íàìåñà ïîä

ôîðìàòà íà ðàçÿñíèòåëíè ðàáîòè èìà çíà÷åíèå çà

ïðåêúñâàíå íà ïàòîëîãè÷íèÿ ïúò íà âúçíèêâàíåòî

èì âúâ âñè÷êè åòàïè íà áåäñòâåíàòà ñèòóàöèÿ.


1. Àëåêñàíäðîâñêèé Þ.À., Ëîáàñòîâ Î.Ñ., Ñïèâàê Ë.È., Ùóêèí

Á.Ï. Ïñèõîãåíèè â ýêñòðåìàëüíûõ ñèòóàöèÿõ. Ì., 1991, ñ. 4-

29, 43-59, 88-93

2. Àëåêñàíäðîâñêèé, Þ.À. Ïîäõîäû ê ïðîôèëàêòèêå è òåðàïèè

ïîãðàíè÷íûõ ïñèõè÷åñêèõ ðàññòðîéñòâ / Þ.À. Àëåêñàíäðîâ-

ñêèé // Ìåæäóíàð. ìåäèöèíñêèé æóðí. Õàðüêîâ, 2003. ¹ 1.

42-44.

3. Àëåêñàíäðîâñêèé, Þ.À. Ïîñòòðàâìàòè÷åñêîå ñòðåññîâîå

ðàññòðîéñòâî è îáùèå âîïðîñû ðàçâèòèÿ ïñèõîãåííûõ

çàáîëåâàíèé / Þ.À. Àëåêñàíäðîâñêèé // Ðîñ. ïñèõèàòðè÷. æóðí.

2005. ¹ 1. 4-12.

4. Ãàðíîâ Â.Ì. Ïñèõîãåííûå ðåàêöèè ó ëþäåé, ïåðåíåñøèõ

çåìëåòðÿñåíèå // Ïñèõè÷åñêèå ðàññòðîéñòâà ó ïîñòðàäàâøèõ

âî âðåìÿ çåìëåòðÿñåíèÿ â Àðìåíèè. Ì., 1989.

5. Äèìèòðîâ À., Íàñîêè çà ðàçâèòèå íà ïîëåâàòà ìåäèöèíñêà

ïîìîù ïðè êðèçè îò íåâîåíåí õàðàêòåð. Äèñåðòàöèîíåí òðóä,

Ñ. 2010ã., ÂÀ “Ã.Ñ.Ðàêîâñêè”.

6. Ìàëêèíà-Ïûõ È. Ã. Ýêñòðåìàëüíûå ñèòóàöèè. Ì.: Èçä-âî

Ýêñìî, 2005. 960 ñ.

7. Íàçàðåíêî Þ. Â., Êîëîñ È. Â. Äèíàìè÷åñêàÿ õàðàêòåðèñòèêà

ïñèõè÷åñêèõ ðàññòðîéñòâ ó ëèö, ïåðåíåñøèõ Ñïèòàêñêîå

çåìëåòðÿñåíèå // Ìåäèöèíà êàòàñòðîô. Ì., 1990. Ñ.389-395.

8. Òîëêîâûé ñëîâàðü ïñèõèàòðè÷åñêèõ òåðìèíîâ.Â 2 ò. [Òåêñò] :

îêîëî 3000 òåðìèíîâ. Ò.1 : À-Ì / Â. Ì. Áëåéõåð, È. Â. Êðóê. -

Ðîñòîâ íà Äîíó : Ôåíèêñ, 1996. - 476 ñ. - 16250.00 ð.

9. Øàìðåé Â.Ê., À. Â. Ðóñòàíîâè÷. Àòëàñ âîåííîé ïñèõèàòðèè.

Èçäàòåëüñòâî: Â Ìåä À, 2003 ã.

10. „7,6 ïî Ðèõòåð”, Âåñòíèê „Ñòàíäàðò” íåäåëÿ, 4 ìàðò 2007,

Áðîé 5083 Ãîäèíà XII.

11. Benyakar, M. (2003). Disruption: Collective and Individual

Threats. Biblos: Buenos Aires.

12. Cohen, Raquel, “Post Disaster Mobilization of a Crises Inter-

vention Team: The Managua Experience”, in Emergency and

Disaster Management, edited by H. J. Parad, H. L. P. Resnick,

and L. G. Parad, Bowie, Maryland: The Charles Press Publish-

ers, 1976, 375-383.

13. Inter Agency Standing Committee (IASC) (2006). Mental Health

and Psychosocial Support in Emergency Settings. Geneva, Swit-

zerland: IASC Task Force on Mental Health and Psychosocial

Support.

14. Lopez Ibor, J.J. (2005). What is a Disaster? In Lopez Ibor, J.J.,

Christodoulou, G., Maj, M., Sartorius, N., and Okasha (Eds.) Dis-

aster and mental health. New York: Wiley.

15. SPHERE Project (2004). Humanitarian Charter and Minimum

Standards in Disaster Response. Geneva: The Sphere Project.

50 õäõå


ÍÎÐÌÀÒÈÂÍÀ ÎÑÈÃÓÐÅÍÎÑÒ ÍÀ ÐÅÀÊÖÈßÒÀ ÏÐÈ ÊÐÈÇÈ

Ë. Âåñåëèíîâà

CRISIS MANAGEMENT NORMATIVE ASSURANCE

L. Vesselinova

ÂÌÎÁÐ/ ÊÔòÐ – Âîåííîìåäèöèíñêà àêàäåìèÿ, Ñîôèÿ

MMDER/DPRM – Military Medical Academy, Sofia

ÐÅÇÞÌÅ

Ïðàâè ñå ïðåãëåä íà íîðìàòèâíàòà áàçà,ðåãëàìåíòèðàùà îñèãóðÿâàíåòî ïðè êðèçè îòïðèðîäåí è ïðîìèøëåí õàðàêòåð, âêë. è âñëåäñòâèåíà òåðîðèñòè÷íè àêòîâå, êàêòî â íåïîñðåäñòâåíèÿïåðèîä íà âúçíèêâàíå, òàêà è â ìåðîïðèÿòèÿòà ïîëèêâèäèðàíå íà ïîñëåäñòâèÿòà.

Îáðúùà ñå âíèìàíèå íà ïðàêòè÷åñêàòà âúçìîæ-íîñò çà äåöåíòðàëèçèðàíå íà íèâàòà çà îðãàíèçè-ðàíå íà ðåàêöèÿ è âñå îùå ñúùåñòâóâàùàòàíåîáõîäèìîñò îò îïòèìèçèðàíå íà ìåæäóèíñòèòó-öèîíàëíîòî ñèíõðîíèçèðàíå.

Îöåíêàòà îò ïðåãëåäà íà íîðìàòèâíî ðàçïèñà-íèòå çàäúëæåíèÿ è îáåìà èì â öåíòðàëíàòà èìåñòíàòà àäìèíèñòðàöèÿ äàâà êàðòèíà íà ìíîæåñò-âî èíñòèòóöèè, àêöåïòîðè íà ñèãíàëà çà áåäñòâèå,àâàðèÿ èëè êàòàñòðîôà, íà ïðàêòèêà ñ åäíè è ñúùèöåëè, êîåòî çàòðóäíÿâà ïðîâåæäàíåòî ìó è ñúäúðæàðèñê çà ðàçíîïîñî÷íîñò íà ðåøåíèÿòà è ïðåöåíêàòà.

Íàêðàòêî å ïðåäñòàâåí è ÷àñò îò ïîçèòèâíèÿ÷óæäåñòðàíåí îïèò ïî îòíîøåíèå îðãàíèçàöèÿòà èâçàèìîäåéñòâèåòî â ïåðèîäè íà êðèçà ñ îïòèìàëåíñîöèàëåí è èêîíîìè÷åñêè åôåêò.

Êëþ÷îâè äóìè: ÊÐÈÇÀ, ÍÎÐÌÀÒÈÂÍÀ ÎÁÅÇÏÅ-×ÅÍÎÑÒ, ÂÇÀÈÌÎÄÅÉÑÒÂÈÅ ÖÅÍÒÐÀËÍÀ ÈÌÅÑÒÍÀ ÀÄÌÈÍÈÑÒÐÀÖÈß, ÎÏÒÈÌÈÇÀÖÈß,ÏÎÇÈÒÈÂÅÍ ×ÓÆÄÅÑÒÐÀÍÅÍ ÎÏÈÒ

SUMMARY

There are presented and rated the normative baseassurances the crisis situation management. Most ofthe rules are practically decentralized and with goodlocal effort.

One of the conclusion is the complicated relationsbetween institutions – central and local administrationand the existing of too many acceptors for the warningof danger signal with the same effectors with restrictedpossibilities.

As a good crisis leading experience and good civiland army interaction is some foreign experiencemåntioned with optimal social and economic effect.

Keywords: NORMATIVE ASSURANCE THE CRISISSITUATION, IMPROVING THE INSTITUTIONAL IN-TERACTIONS, FOREIGN POSITIVE EXPERIENCE

ÓÂÎÄ

×îâåøêàòà ïîòðåáíîñò îò ñèãóðíîñò å äîâåëàäî ñúçäàâàíåòî íà ñèñòåìà çà íàöèîíàëíà ñèãóð-íîñò, ãàðàíòèðàùà îòäåëíàòà ëè÷íîñò è çàùèòàòàíà èíòåðåñèòå íà îáùåñòâîòî, òåðèòîðèàëíàòàöÿëîñò è ñóâåðåíèòåòà íà äúðæàâàòà. Íà ïðàêòèêàñèñòåìàòà çà íàöèîíàëíà ñèãóðíîñò îáõâàùà âñè÷êèñôåðè íà ÷îâåøêàòà äåéíîñò: ïîëèòè÷åñêà,èêîíîìè÷åñêà, ñîöèàëíà, äóõîâíà, âúíøíîïîëè-òè÷åñêà, åêîëîãè÷íà, âúòðåøíîïîëèòè÷åñêà, âîåííàè èíôîðìàöèîííà.

51õäõå


Áåäñòâèÿòà, àâàðèèòå è êàòàñòðîôèòå (ÁÀÊ)

ìîãàò äà ñå ðàçãëåæäàò êàòî ÷àñò îò ïðîáëåìèòå íà

ãëîáàëíàòà ñèãóðíîñò ñ ðàçðóøèòåëíèÿ ñè ïîòåíöè-

àë çà ïðåäèçâèêâàíå íà ìàñîâè íåáëàãîïîëó÷èÿ:

♦ òðàâìàòèçúì;

♦ ñìúðòíîñò;

♦ ìàòåðèàëíè ðàçðóøåíèÿ;

♦ èíôðàñòðóêòóðíî ïðåêúñâàíå;

♦ åêîëîãè÷íà êðèçà;

♦ ñîöèàëíè;

♦ äåìîãðàôñêè;

♦ èêîíîìè÷åñêè.

Ïðåäâèä çàñèëâàíå âëèÿíèåòî íà ÁÀÊ êàòî

ôàêòîð [1, 16] ñ îêîëî 30-40% â ñðàâíåíèå ñ

ïðåäõîäíè äåêàäè, â ïîñëåäíèòå ãîäèíè ó íàñ ñå

íàáëþäàâà òåíäåíöèÿòà ïðîöåñúò íà ïîäãîòîâêà çà

ðåàêöèÿ äà ñå äåöåíòðàëèçèðà, êàòî âñè÷êè ãîëåìè

ó÷ðåæäåíèÿ èçðàáîòâàò è îñèãóðÿâàò ñïåöèàëåí

ïëàí è ïîäãîòîâêà.

Òîâà å öåííî óñëîâèå çà óñïåøíîòî îâëàäÿâàíå

íà êðèçà ïîðàäè ñêúñÿâàíå íà âðåìåòî è ïîäîáðÿ-

âàíåòî íà ïîäãîòâåíîñòòà çà ñïåöèôè÷íà ðåàêöèÿ.

Åäíî îò íåîáõîäèìèòå óñëîâèÿ çà îñèãóðÿâàíåòî é

îáà÷å å íàëè÷èåòî íà àäåêâàòíà íîðìàòèâíà áàçà,

ðåãëàìåíòèðàùà îòãîâîðíîñòèòå, äåéñòâèÿòà,

ïðèîðèòåòèòå è âçàèìîâðúçêèòå.

ÍÎÐÌÀÒÈÂÍÀ ÐÀÌÊÀ

À. ÏÐÅÃËÅÄ ÍÀ ÍÎÐÌÀÒÈÂÍÈÒÅ ÄÎÊÓÌÅÍ-

ÒÈ, ÊÀÑÀÅÙÈ ÃÀÐÀÍÒÈÐÀÍÅÒÎ ÇÄÐÀÂÅÒÎ ÍÀ

ÃÐÀÆÄÀÍÈÒÅ, ÐÅÀÊÖÈßÒÀ ÏÐÈ ÊÐÈÇÈ È ËÈÊÂÈ-

ÄÈÐÀÍÅÒÎ ÍÀ ÒÅÕÍÈÒÅ ÏÎÑËÅÄÑÒÂÈß

À1. ÎÑÍÎÂÎÏÎËÀÃÀÙÈ ÄÎÊÓÌÅÍÒÈ:

1. Êîíñòèòóöèÿòà íà ÐÁ

Îñíîâíèÿò çàêîí íà ñòðàíàòà â ÷ë. 52 ðåãëàìåí-

òèðà íåîòìåííîòî ïðàâî íà ãðàæäàíèòå íà áåçïëàò-

íà ìåäèöèíñêà ïîìîù, à ÷ë. 52 – ïðàâîòî íà

çäðàâîñëîâíà è áëàãîïðèÿòíà îêîëíà ñðåäà.

2. Õàðòà íà îñíîâíèòå ïðàâà â ÅÑ

×ë. 35 è ÷ë. 37 òðåòèðàò âúïðîñèòå çà ãàðàíòèðà-

íå ïðàâîòî íà äîñòúï äî çäðàâíà ïîìîù è åêîëîãè÷-

íà ñèãóðíîñò.

3. Ñòðàòåãèÿ çà íàöèîíàëíà ñèãóðíîñò

Ðàçâèòèåòî íà ïîçíàíèåòî çà íàöèîíàëíà

ñèãóðíîñò, ïðîìåíåíàòà ñðåäà íà ñèãóðíîñò è

ïðîèçòè÷àùàòà îò òîâà íåîáõîäèìîñò îò ñèíõðîíè-

çèðàíå íà íàøèòå ñ íîâèòå ñòðàòåãèè çà ñèãóðíîñò

íà Åâðîïåéñêèÿ ñúþç è ÍÀÒÎ, å íàëîæèëî ïðîìÿíà-

òà â ñòðàòåãèÿòà îò 1998 ã. è èçðàáîòâàíåòî íà

àäåêâàòíà íà ñúâðåìåííèòå ðåàëíîñòè íîâà, èçöÿëî

ôóíêöèîíàëíî îðèåíòèðàíà, Ñòðàòåãèÿ çà íàöèî-

íàëíà ñèãóðíîñò.

Â ïðîåêòîäîêóìåíòà íàöèîíàëíèòå èíòåðåñè ñà

ðàçäåëåíè íà æèçíåíè è ñòðàòåãè÷åñêè â ñúîòâåò-

ñòâèå ñ ïîäîáíèòå ìåæäóíàðîäíè äîêóìåíòè. Êàòî

åäèí îò îñíîâíèòå ïóíêòîâå íà Ðàçäåë ²². 3.

“Æèçíåíîâàæíè íàöèîíàëíè èíòåðåñè” å “çàùèòà íà

íàñåëåíèåòî è êðèòè÷íàòà èíôðàñòðóêòóðà ïðè

êðèçè, áåäñòâèÿ, àâàðèè, êàòàñòðîôè è äðóãè

ðèñêîâå è çàïëàõè”.

Â Ðàçäåë ²²². “Ñðåäà çà ñèãóðíîñò: ðèñêîâå è

çàïëàõè” ñúùåñòâåíî ìÿñòî ñå îòäåëÿ íà òåðîðèçìà

êàòî ÷àñò îò àñèìåòðè÷íèòå çàïëàõè è åêîëîãè÷íàòà

è åíåðãèéíà ñèãóðíîñò, êàêòî è íà íàðàñòâàíåòî íà

âçàèìîçàâèñèìîñòòà ìåæäó âúòðåøíàòà è âúíøíà-

òà ñèãóðíîñò.

Òî÷êà 1. “Âúíøíà ñðåäà íà ñèãóðíîñò” äåôèíèðà

ïðèðîäàòà íà ðèñêà:

“Ðèñêîâåòå çà åêîëîãè÷íàòà ñèãóðíîñò ïðîèçòè÷àò

îò ïðîìèøëåíè àâàðèè ñ èçïóñêàíå íà âðåäíè åìèñèè,

òðàíñãðàíè÷íî çàìúðñÿâàíå íà âúçäóõà, âîäèòå è

êðàéáðåæíàòà èâèöà, êàêòî è îò çàïëàõàòà çà

òåðîðèñòè÷íà äåéíîñò ñ èçïîëçâàíå íà âåùåñòâà,

êîèòî ñà îñîáåíî îïàñíè çà ïðèðîäíàòà ñðåäà.”, à â ò.

37. ñå ïðàâè àíàëèç çà ðîëÿòà íà íàöèîíàëíèòå è

ìåæäóíàðîäíèòå èíñòèòóöèè ïðè ïðåâåíöèÿòà íà

ðèñêîâèòå çà ñèãóðíîñòòà ôàêòîðè “çàñèëâà âçàèìîçà-

âèñèìîñòòà ìåæäó íàöèîíàëíàòà è ìåæäóíàðîäíàòà

ñèãóðíîñò. Îðãàíèçàöèÿòà íà îáåäèíåíèòå íàöèè,

ÍÀÒÎ, ÅÑ, ÎÑÑÅ è äðóãè ìåæäóíàðîäíè îðãàíèçàöèè

èìàò âàæíà ðîëÿ â îáëàñòòà íà ïðåâàíòèâíàòà

äèïëîìàöèÿ, óïðàâëåíèåòî ïðè êðèçè, ñëåäêîíôëèêò-

íîòî ñòàáèëèçèðàíå ...”.

Â Ðàçäåë ²V. 4. «Îòáðàíèòåëíà ïîëèòèêà» êàòî

ïðèîðèòåò íà èíñòèòóöèèòå “îñèãóðÿâàùè îòáðàíè-

òåëíè ñïîñîáíîñòè” å çàïèñàíî “ïîääúðæàíå è

ïðåäîñòàâÿíå íà ñïîñîáíîñòè çà ïîäêðåïà íà

íàñåëåíèåòî è çàùèòà íà íàöèîíàëíàòà êðèòè÷íà

èíôðàñòðóêòóðà ïðè ïðèðîäíè áåäñòâèÿ è àâàðèè.”

Åíåðãèéíàòà ñòàáèëíîñò å ðàçãëåäàíà èçðè÷íî

â Ðàçäåë ²V. 7. “Ïîëèòèêà çà åíåðãèéíà ñèãóðíîñò»

êàòî „ïîñòîÿíåí ïðîöåñ ïî ïðåäîñòàâÿíå íà

æèçíåíîíåîáõîäèìè îáùåñòâåíè óñëóãè çà ôóíêöè-

îíèðàíå íà îáùåñòâîòî êàòî öÿëî â óñëîâèÿòà íà

âúçìîæíè òåðîðèñòè÷íè çàïëàõè, ïðèðîäíè áåä-

ñòâèÿ è çíà÷èìè ïðîìèøëåíè àâàðèè. Ïîäîáðÿ-

âàíåòî íà åíåðãèéíàòà ñèãóðíîñò êàòî åëåìåíò îò

íàöèîíàëíàòà ñèãóðíîñò å äúëãîñðî÷åí ïðîöåñ,

èçèñêâàù èíâåñòèöèè è óñòîé÷èâà äúðæàâíà

ïîëèòèêà.”

Íàäçîðúò âúðõó çàðàçíèòå áîëåñòè è èçïîëçâà-

íåòî íà áèîëîãè÷íî îðúæèå ñå ðàçãëåæäà â Ðàçäåë

²V. 9. “Ïîëèòèêà çà ñîöèàëíà ñèãóðíîñò”.

Â ò. 1. íà Ðàçäåë V “Ñèñòåìà çà íàöèîíàëíà

ñèãóðíîñò” å ðàçïèñàíî ïðàêòè÷åñêîòî ôóíêöèîíè-

ðàíå íà áàçàòà íà êîíñòèòóöèîííî îïðåäåëåíèòå

ïðàâîìîùèÿ – “ðåàëèçèðàíåòî íà ïîëèòèêàòà çà

ñèãóðíîñò å îòãîâîðíîñò íà Íàðîäíîòî ñúáðàíèå,

Ïðåçèäåíòà íà ðåïóáëèêàòà, Ìèíèñòåðñêèÿ ñúâåò,

öåíòðàëíàòà èçïúëíèòåëíà âëàñò, Áúëãàðñêàòà

íàðîäíà áàíêà, ìåñòíîòî ñàìîóïðàâëåíèå è íà

îðãàíèòå íà ñúäåáíàòà âëàñò».

4. Çàêîí çà Ìèíèñòåðñòâîòî íà âúòðåøíèòå

ðàáîòè

Ñëåä çàêðèâàíå íà Ìèíèñòðåñòâîòî íà èçâúí-

ðåäíèòå ñèòóàöèè è îòìÿíàòà íà Çàêîíà çà óïðàâëå-

íèå ïðè êðèçè (ì. ìàé 2009 ã.) ôóíêöèèòå ïî çàùèòà

íà íàñåëåíèåòî ïðåìèíàâàò êúì ÌÂÐ - Çàêîí çà

ÌÂÐ, ÷ë. 6, ãëàâà ²²² – “Îñíîâíè çàäà÷è” è ò. 12, ÷ë. 7,

ãëàâà ²V “Îñíîâíè äåéíîñòè”. Ìèíèñòúðúò íà

âúòðåøíèòå ðàáîòè å îòãîâîðåí çà ïðîâåæäàíåòî

52 õäõå


íà äúðæàâíàòà ïîëèòèêà, âêë. è ïðè çàùèòàòà îò

áåäñòâèÿ (÷ë. 21, àë. 1), à Ãëàâíèÿò ñåêðåòàð å

íàòîâàðåí ñ îïåðàòèâíàòà îòãîâîðíîñò äà “îðãàíè-

çèðà, êîîðäèíèðà è êîíòðîëèðà äåéñòâèÿòà ïî

çàùèòàòà ïðè áåäñòâèÿ, äåéíîñòòà íà Íàöèîíàë-

íàòà ñèñòåìà çà ñïåøíè ïîâèêâàíèÿ ñ ÅÅÍ 112,

êàêòî è äúðæàâíèÿ ïðîòèâîïîæàðåí êîíòðîë,

ïîæàðîãàñèòåëíàòà è àâàðèéíî-ñïàñèòåëíàòà

äåéíîñò”, å çàïèñàíî â ÷ë. 24, àë. 3, ò. 2 è ò. 3

„Êîîðäèíèðàíe è êîíòðîë» íà “Íàöèîíàëíà ïðîãðà-

ìà çà çàùèòà ïðè áåäñòâèÿ” è ãîäèøíèòå ïëàíîâå

çà èçïúëíåíèåòî é, ïëàíîâåòå çà çàùèòà ïðè

áåäñòâèÿ è ïëàíîâåòå çà ïðîâåæäàíå íà ñïàñèòåëíè

è íåîòëîæíè àâàðèéíî-âúçñòàíîâèòåëíè ðàáîòè.

Îò 01.01.2011 ã. ñå ñúçäàâàò:

Ãëàâíà äèðåêöèÿ “Ïîæàðíà áåçîïàñíîñò è

çàùèòà íà íàñåëåíèåòî” (÷ë. 52ã íà ãëàâà V²²) “å

íàöèîíàëíà ñïåöèàëèçèðàíà ñòðóêòóðà íà ÌÂÐ çà

îñèãóðÿâàíå íà ïîæàðíà áåçîïàñíîñò, ñïàñÿâàíå è

çàùèòà ïðè áåäñòâèÿ, ïðè óñëîâèÿòà è ïî ðåäà íà

òîçè çàêîí è íà Çàêîíà çà çàùèòà ïðè áåäñòâèÿ”,

êàêòî è Äèðåêöèÿ “Ãðàæäàíñêà çàùèòà”, ÷èÿòî

äåéíîñò ñå ðåãóëèðà â ÷ë. 10â íà Ïðàâèëíèêà çà

ïðèëîæåíèå íà Çàêîíà çà ÌÂÐ è ïîäðîáíî ñå îïèñâà

â Ðàçäåë V² “â”, êúäåòî ñå ïîñî÷âà, ÷å èìà çàäà÷à

çà ïðåâåíöèÿ “çà ïðåäîòâðàòÿâàíå íà áåäñòâèÿ è/

èëè çà íàìàëÿâàíå ïîñëåäñòâèÿòà îò òÿõ”, êàêòî è

“êîîðäèíèðà ðàçðàáîòâàíåòî íà Íàöèîíàëíèÿ ïëàí

çà ïðîâåæäàíå íà ñïàñèòåëíè è íåîòëîæíè àâàðèé-

íî-âúçñòàíîâèòåëíè ðàáîòè (ÑÍÀÂÐ)”, “ïëàíèðà è

îðãàíèçèðà èçãðàæäàíåòî, ôóíêöèîíèðàíåòî è

åêñïëîàòàöèÿòà íà Íàöèîíàëíàòà ñèñòåìà çà ðàííî

ïðåäóïðåæäåíèå è îïîâåñòÿâàíå ïðè áåäñòâèÿ

(ÍÑÐÏÎÁ)...”

Ôîðìèðà ñå íîâà Ãëàâíà äèðåêöèÿ “Íàöèîíàëíà

ñèñòåìà 112”, êîåòî ïðåäñòàâëÿâà (÷ë. 52ê) “íàöèî-

íàëíà ñïåöèàëèçèðàíà ñòðóêòóðà íà ÌÂÐ çà

îñèãóðÿâàíå íà íåïðåêúñíàò, áúðç è áåçïëàòåí

äîñòúï äî ñëóæáèòå çà ñïåøíî ðåàãèðàíå çà

ïîëó÷àâàíå íà ïîìîù ïðè ñïåøíè ñëó÷àè”, ÷èåòî

óñòðîéñòâî è äåéíîñò ñà ïîñî÷åíè â Ïðàâèëíèêà çà

ïðèëîæåíèå íà Çàêîíà (÷ë. 13á – â ÷ë. 10á è ñúîòâ.

÷ë. 1á, àë. 5 – â ÷ë. 19á).

5. Çàêîí çà çàùèòà ïðè áåäñòâèÿ

Â ÷ë. 2 ñå äàâà îïðåäåëåíèå çà áåäñòâèå:

”Áåäñòâèå å ñúáèòèå èëè ïîðåäèöà îò ñúáèòèÿ,

ïðåäèçâèêàíè îò ïðèðîäíè ÿâëåíèÿ, èíöèäåíòè,

àâàðèè èëè äðóãè èçâúíðåäíè îáñòîÿòåëñòâà, êîèòî

çàñÿãàò èëè çàñòðàøàâàò æèâîòà èëè çäðàâåòî íà

íàñåëåíèåòî, èìóùåñòâîòî èëè îêîëíàòà ñðåäà â

ðàçìåðè, êîèòî èçèñêâàò ïðåäïðèåìàíåòî íà ìåðêè

èëè ó÷àñòèåòî íà ñïåöèàëíè ñèëè è èçïîëçâàíåòî

íà ñïåöèàëíè ðåñóðñè.”

Îïðåäåëåíèòå â ò. 1. è 2. íà ÷ë. 4 çà ïðèîðèòåòíè

“1. ïðàâî íà çàùèòà íà âñÿêî ëèöå; 2. ïðåäèìñòâî

íà ñïàñÿâàíåòî íà ÷îâåøêèÿ æèâîò ïðåä îñòàíàëèòå

äåéíîñòè ïî çàùèòàòà”; îòðàçÿâàò ïúðâîñòåïåííîòî

çíà÷åíèå íà îêàçâàíåòî íà ìåäèöèíñêà ïîìîù, à

àë. 1 íà ÷ë. 20 ïðè÷èñëÿâà è ñèëèòå çà ðåàêöèÿ,

ñðåä êîèòî â ò. 4 è ò. 6 ñà ïîñî÷åíè öåíòðîâåòå çà

ñïåøíà ìåäèöèíñêà ïîìîù è çäðàâíèòå çàâåäåíèÿ

è ñúîòâåòíî âúîðúæåíèòå ñèëè.

×ë. 19 íà Ãëàâà ²²² ðåãóëèðà äåéíîñòòà íà

Åäèííàòà ñïàñèòåëíà ñèñòåìà, à ÷ë. 21 ÿ äåôèíèðà:

“Åäèííàòà ñïàñèòåëíà ñèñòåìà å îðãàíèçàöèÿ,

êîîðäèíàöèÿ è ðúêîâîäñòâî íà äåéñòâèÿòà íà

çâåíàòà, ñëóæáèòå è ñòðóêòóðèòå ïî ÷ë. 20, àë. 1 ïðè

ïîäãîòîâêàòà çà ðåàãèðàíå ïðè áåäñòâèÿ, âúçíèê-

âàíå íà áåäñòâèÿ è ïðè íåîáõîäèìîñò çà ïðîâåæ-

äàíå åäíîâðåìåííî íà ñïàñèòåëíè è íåîòëîæíè

àâàðèéíî-âúçñòàíîâèòåëíè ðàáîòè îò äâå èëè

ïîâå÷å íåéíè ÷àñòè èëè åäèíèöè.” À “îñíîâíè

ñúñòàâíè ÷àñòè íà åäèííàòà ñïàñèòåëíà ñèñòåìà ñà

Ãëàâíà äèðåêöèÿ “Ïîæàðíà áåçîïàñíîñò è çàùèòà

íà íàñåëåíèåòî” - ÌÂÐ, îáëàñòíèòå äèðåêöèè íà

ÌÂÐ è öåíòðîâåòå çà ñïåøíà ìåäèöèíñêà ïîìîù.”,

êîåòî ñå ïîñî÷âà â ÷ë. 22, àë. 1., êàòî “Ñòðóêòóðàòà

íà îñíîâíèòå ñúñòàâíè ÷àñòè íà åäèííàòà ñïàñè-

òåëíà ñèñòåìà ñå èçãðàæäà íà òåðèòîðèÿòà íà

öÿëàòà ñòðàíà â ñúîòâåòñòâèå ñ àäìèíèñòðàòèâíî-

òåðèòîðèàëíîòî äåëåíèå” (àë. 3).

Çà ïîäïîìàãàíå äåéíîñòòà íà äúðæàâíèòå

ñòðóêòóðè, îòãîâîðíè çà ðåàêöèÿ ïðè êðèçè è òåõíèòå

ïîñëåäñòâèÿ, â ÷ë. 41 íà Ðàçäåë ²²² ñå ðåãëàìåíòèðà

ðåäà çà ñúçäàâàíå íà äîáðîâîëíè ôîðìèðîâàíèÿ.

Â “Äîïúëíèòåëíè ðàçïîðåäáè” ñå äàâà äåôèíè-

öèÿ íà ñâúðçàíèòå ñ ÁÀÊ òåðìèíè, êîåòî óåäíàêâÿâà

è óëåñíÿâà êîìóíèêàöèÿòà.

6. Çàêîí çà îòáðàíàòà è âúîðúæåíèòå ñèëè

íà ÐÁ

×ë. 6, àë. 1, ò. 1 “Îòáðàíàòà îñèãóðÿâà: 1.

ñúçäàâàíå, ïîääúðæàíå è èçïîëçâàíå íà íåîáõîäè-

ìèòå ðåñóðñè íà ñòðàíàòà çà ôîðìèðàíå è ïîääúð-

æàíå íà ñòàáèëíà ñðåäà çà ñèãóðíîñò” è ò. 10, àë. 2

“ó÷àñòèå â îâëàäÿâàíåòî è/èëè ïðåîäîëÿâàíåòî íà

ïîñëåäèöèòå îò áåäñòâèÿ...”, êàòî îòãîâîðåí çà

ðàçðåøàâàíå íà èçïîëçâàíåòî íà âúîðúæåíèòå ñèëè

å Ìèíèñòúðúò íà îòáðàíàòà, êîåòî å ïîñî÷åíî â ÷ë.

25, àë. 1, ò. 10, êúäåòî ñå êàçâà: «ðàçðåøàâà

ó÷àñòèåòî íà âîåííè ôîðìèðîâàíèÿ ïðè îâëàäÿâàíå

è/èëè ïðåîäîëÿâàíå íà ïîñëåäèöèòå îò áåäñòâèå

âúç îñíîâà íà ïîñòúïèëî èñêàíå îò ñúîòâåòíèÿ

äúðæàâåí îðãàí ñúãëàñíî ïëàíîâåòå çà ïðîâåæäàíå

íà ñïàñèòåëíè è íåîòëîæíè àâàðèéíî-âúçñòàíîâè-

òåëíè ðàáîòè.”

×ë. 35, àë. 2 óðåæäà âçàèìîîòíîøåíèÿòà ñ ÌÂÐ

â ñèòóàöèè íà êðèçà: “Ìèíèñòúðúò íà âúòðåøíèòå

ðàáîòè êîîðäèíèðà äåéíîñòòà íà ñúñòàâíèòå ÷àñòè

íà Åäèííàòà ñïàñèòåëíà ñèñòåìà ïðè çàùèòà íà

íàñåëåíèåòî è èçïúëíÿâà äåéíîñòè è çàäà÷è

ñúãëàñíî äúðæàâíèÿ âîåííîâðåìåíåí ïëàí” è àë. 4

“Ìèíèñòúðúò íà îòáðàíàòà è ìèíèñòúðúò íà

âúòðåøíèòå ðàáîòè èçäàâàò ñúâìåñòíè èíñòðóêöèè

çà âçàèìîäåéñòâèåòî ìåæäó äâåòå âåäîìñòâà çà

èçïúëíåíèå íà äåéíîñòèòå, âúçëîæåíè èì ïî òîçè

çàêîí è çà èçâúðøâàíå íà ïîæàðîãàñèòåëíàòà è

àâàðèéíî-ñïàñèòåëíàòà äåéíîñò.”

Â ÷ë. 43, àë. 1, ò. 6 ñå ðàçïèñâàò çàäúëæåíèÿòà

íà îáëàñòíèòå óïðàâèòåëè è êìåòîâåòå íà îáùèíèòå

çà îðãàíèçèðàíå è ðúêîâîäåíå íà ìåðîïðèÿòèÿòà

ïî çàùèòà íà íàñåëåíèåòî è èêîíîìèêàòà ïðè

áåäñòâèÿ è âúâ âîåííî âðåìå. Çà ïîäïîìàãàíå

óïðàæíÿâàíåòî íà òåçè ïðàâîìîùèÿ ñå ñúçäàâàò

ñúâåòè ïî ñèãóðíîñò, ÷èèòî ôóíêöèè è âçàèìîîòíî-

53õäõå


øåíèÿ ñ òåðèòîðèàëíèòå ñòðóêòóðè íà ÃÄ íà ÌÂÐ

“Ãðàæäàíñêà çàùèòà” è äèðåêòîðà íà ÖÑÌÏ è

ïðåäñòàâèòåëèòå íà òåðèòîðèàëíèòå çâåíà íà

öåíòðàëíàòà àäìèíèñòðàöèÿ íà èçïúëíèòåëíàòà

âëàñò ñà ðàçïèñàíè â ÷ë. 44. ×ë. 46 òðåòèðà

ôóíêöèèòå íà Á×Ê.

×ë. 56, ò. 6 å ðåëåâàíòíèÿ íà ÷ë. 23 àë. 2 îò

Çàêîíà çà çàùèòà ïðè áåäñòâèÿ çà ðåäà çà èçïîëçâà-

íå íà âúîðúæåíèòå ñèëè.

7. Íàöèîíàëíà ïðîãðàìà çà çàùèòà ïðè

áåäñòâèÿ 2009-2013 ã.

Â ðàçäåë V. ”Ïðèîðèòåòè çà ðàçâèòèåòî è

ðåñóðñíîòî îñèãóðÿâàíå

íà Åäèííàòà ñïàñèòåëíà ñèñòåìà” â ò. 2

“Îñíîâíè ñúñòàâíè ÷àñòè íà åäèííà ñïàñèòåëíà

ñèñòåìà”, ïîäò. 3. ñå çàëàãàò ôóíêöèèòå íà

öåíòðîâåòå çà ñïåøíà ìåäèöèíñêà ïîìîù:

“Öåíòðîâåòå çà ñïåøíà ìåäèöèíñêà ïîìîù

(ÖÑÌÏ) ñà ëå÷åáíè çàâåäåíèÿ ñ íåïðåêúñíàò

äåíîíîùåí ðåæèì íà ðàáîòà.»

Â Ðåïóáëèêà Áúëãàðèÿ ñúùåñòâóâàò 28 ñàìîñòî-

ÿòåëíè öåíòúðà çà ñïåøíà ìåäèöèíñêà ïîìîù.

Ôèëèàëèòå â 28-òå îáëàñòíè ãðàäîâå ðàçïîëàãàò

ñ Ðàéîííà êîîðäèíàöèîííà öåíòðàëà è åêèïè çà

ñïåøíà ìåäèöèíñêà ïîìîù - ðåàíèìàöèîííè,

ëåêàðñêè, äîëåêàðñêè è òðàíñïîðòíè. Ðàéîííàòà

êîîðäèíàöèîííà öåíòðàëà (ÐÊÖ) îñèãóðÿâà êîîðäè-

íàöèÿòà è îïåðàòèâíîòî ðúêîâîäñòâî ïðè îêàçâàíå-

òî íà ñïåøíà ìåäèöèíñêà ïîìîù.

Íà òîçè åòàï åêèïèòå íà ÖÑÌÏ ñà îáîðóäâàíè ñ

íåîáõîäèìàòà ìåäèöèíñêà àïàðàòóðà, êàòî çàåäíî

ñ äîñòàâêàòà íà òðàíñïîðòíè ñðåäñòâà ñå èçâúðøâà

è ïîåòàïíà ïîäìÿíà íà ìåäèöèíñêàòà àïàðàòóðà.

Âñè÷êè ÖÑÌÏ ñà îáåçïå÷åíè ñ íåîáõîäèìèòå

ìåäèêàìåíòè è êîíñóìàòèâè çà îñúùåñòâÿâàíå íà

ñïåøíà ìåäèöèíñêà ïîìîù.

Ñ îãëåä îñèãóðÿâàíåòî íà êà÷åñòâîòî íà

ìåäèöèíñêàòà óñëóãà å íåîáõîäèìî ðàçâèòèå íà

ñèñòåìàòà çà ñïåøíà ìåäèöèíñêà ïîìîù â íÿêîëêî

íàïðàâëåíèÿ:

♦ ðàçâèòèå íà ÷îâåøêèòå ðåñóðñè;

♦ ðàçâèòèå è ìîäåðíèçàöèÿ íà ìàòåðèàëíàòà

áàçà;

♦ ðàçâèòèå è îïòèìèçèðàíå íà êîìóíèêàöèîííî-

èíôîðìàöèîííàòà ñèñòåìà;

♦ ðàçâèòèå íà îðãàíèçàöèÿòà è íîðìàòèâíàòà

áàçà.”

Â ñúùèÿ ðàçäåë â ïîäò. 2 íà ò. 3. ñå ðåãëàìåíòèðà

ðåäà çà èçïîëçâàíå íà âúîðúæåíèòå ñèëè:

“Ïðåäîñòàâÿò ïîìîù ïðè ïðîâåæäàíå íà

ñïàñèòåëíè è íåîòëîæíè àâàðèéíî-âúçñòàíîâèòåëíè

ðàáîòè ïî çàïîâåä íà ìèíèñòúðà íà îòáðàíàòà âúç

îñíîâà íà èñêàíå îò ñúîòâåòíèÿ äúðæàâåí îðãàí

ñúãëàñíî ïëàíîâåòå.

Áúëãàðñêàòà àðìèÿ ïîääúðæà ìîäóëíè ôîðìè-

ðîâàíèÿ çà ëèêâèäèðàíå íà ïîñëåäñòâèÿòà îò

íàâîäíåíèÿ, çà ëèêâèäèðàíå íà ïîñëåäñòâèÿòà îò

çåìåòðåñåíèÿ, çà äåéñòâèå â çèìíè óñëîâèÿ, çà

ãàñåíå íà ãîðñêè è ïîëñêè ïîæàðè, çà ëèêâèäèðàíå

íà ïîñëåäñòâèÿòà îò ïðîìèøëåíè àâàðèè, ñâúðçàíè

ñ îòäåëÿíåòî íà ñèëíî òîêñè÷íè õèìè÷åñêè âåùåñò-

âà, çà äåéñòâèå â ñëó÷àé íà àâàðèÿ â ÀÅÖ “Êîçëîäóé”

è ìîäóëíè ôîðìèðîâàíèÿ çà óíèùîæàâàíå íà íå

âçðèâåíè áîåïðèïàñè íà òåðèòîðèÿòà íà ñòðàíàòà.

Çà èçâúðøâàíå íà ñïåöèôè÷íè äåéíîñòè ñà

ïðåäâèäåíè äîïúëíèòåëíè ñèëè è ñðåäñòâà.

Îïðåäåëåíèòå ôîðìèðîâàíèÿ (åêèïè) îò ÂÌÀ è

ïîä÷èíåíèòå é áîëíè÷íè áàçè ñà â ñúñòîÿíèå äà

îêàçâàò êâàëèôèöèðàíà è îñíîâíè âèäîâå ñïåöèà-

ëèçèðàíà ìåäèöèíñêà ïîìîù íà ðåãèîíàëíî íèâî,

íà òåðèòîðèàëåí ïðèíöèï è ñúñ ñïåöèàëèçèðàíè

åêèïè îò ÂÌÎÁÐ – Ñîôèÿ – åêèïè, îñèãóðåíè ñúñ

ñïåöèàëèçèðàíè òðàíñïîðòíè ñðåäñòâà; ÂÌÎÁÐ –

Ïëîâäèâ – åêèïè, îñèãóðåíè ñúñ ñïåöèàëèçèðàí

òðàíñïîðò îò ÁÁÀË – Ïëîâäèâ; ÂÌÎÁÐ – Âàðíà –

åêèïè, îñèãóðåíè ñúñ ñïåöèàëèçèðàí òðàíñïîðò îò

ÁÁÀË – Âàðíà.

Ïðè íåîáõîäèìîñò ìîãàò äà áúäàò èçïîëçâàíè

ñïåöèàëíî ïîäãîòâåíè ñèëè è ñðåäñòâà çà îõðàíè-

òåëíè, ðåãóëèðîâú÷íè ìåðîïðèÿòèÿ è åñêîðòèðàíå

íà êîëîíè.”

Â ïîäò. 4 ñà óïîìåíàòè ôóíêöèèòå íà Áúëãàðñêèÿ

÷åðâåí êðúñò: “...îñíîâàí ïðåç 1878 ã. è ïðèçíàò îò

ÌÊ×Ê ïðåç 1885 ã.

Á×Ê ïîäïîìàãà óÿçâèìîòî íàñåëåíèå â öÿëàòà

ñòðàíà ÷ðåç ìðåæà îò äîáðîâîëöè, äåéñòâàùè ïðè

áåäñòâèÿ, äîïðèíàñÿ çà îáëåê÷àâàíå íà ÷îâåøêèòå

ñòðàäàíèÿ, çàùèòàâà çäðàâåòî è æèâîòà è ãàðàíòèðà

óâàæåíèå êúì ëè÷íîñòòà.

Ñòðàòåãè÷åñêà öåë:

√√√√√ Äîñòèãàíå íà íèâî íà ãîòîâíîñò, ïðè êîåòî Á×Ê

å â ñúñòîÿíèå äà âëèÿå çíà÷èìî çà îâëàäÿâàíåòî

íà áåäñòâèÿ, àâàðèè, êàòàñòðîôè è ìèãðàöèÿ íà

ãîëåìè ÷îâåøêè ìàñè è íàìàëÿâàíå íà ðèñêîâåòå â

æèâîòà íà íàé-óÿçâèìèòå ñëîåâå îò íàñåëåíèåòî.

Çàäà÷è:

√√√√√ Ïîäîáðÿâàíå ãîòîâíîñòòà íà Á×Ê çà ïîñðåùà-

íå íà áåäñòâåíè ñèòóàöèè;

♦ Îïòèìèçèðàíå íà ïîìîùòà êúì íàñåëåíèåòî

ïðè âúçíèêâàíå íà ïðèðîäíè è òåõíîëîãè÷íè

áåäñòâèÿ, àâàðèè è êàòàñòðîôè;

♦ Ïðåâåíöèÿ íà èçâúíðåäíèòå ñèòóàöèè;

♦ Ïî-íàòàòúøíî ðàçâèòèå íà ïðîãðàìàòà çà

îáó÷åíèå íà íàñåëåíèåòî è íàé-óÿçâèìèòå ïî

ïúðâà ïîìîù.

8. Åâðîïåéñêàòà ñòðàòåãèÿ çà ñèãóðíîñò

Â ãëàâàòà “Îáñòàíîâêà íà ñèãóðíîñò: ãëîáàëíè

ïðåäèçâèêàòåëñòâà è îñíîâíè çàïëàõè” ñïåöèàëíî

ìÿñòî ñå îòäåëÿ íà íàðàñòâàíåòî íà åâðîïåéñêàòà

çàâèñèìîñò, à îòòàì è óÿçâèìîñò, ïî îòíîøåíèå íà

âçàèìîñâúðçàíàòà èíôðàñòðóêòóðà â òðàíñïîðòà,

åíåðãåòèêàòà, èíôîðìàöèîííèòå òåõíîëîãèè è äðóãè

îáëàñòè.

9. Ðåçîëþöèÿ íà Åâðîïåéñêèÿ ïàðëàìåíò

îòíîñíî ðîëÿòà íà ÍÀÒÎ â àðõèòåêòóðàòà íà

ñèãóðíîñòòà íà ÅÑ

Â ò. 15 è 16 íà ðàçäåë “Ñòðàòåãè÷åñêè ïðåãëåä”

ñå ïîä÷åðòàâà íåîáõîäèìîñòòà è ïîëåçíîñòòà îò

ñúâìåñòíî ñúòðóäíè÷åñòâî ìåæäó äâåòå îðãàíèçà-

öèè è ïîðàäè “...âëîøàâàíå íà ñúñòîÿíèåòî íà

îêîëíàòà ñðåäà è ñâúðçàíèòå ñ òîâà çàïëàõè çà

54 õäõå


ñèãóðíîñòòà, ïðèðîäíè è äðóãè áåäñòâèÿ,…” “÷ðåçñúâìåñòíè ãðàæäàíñêî-âîåííè îïåðàöèè è ìåðêè çàóïðàâëåíèå íà êðèçè...”

10. Ïëàí çà ÎÈÌÂÑ äî 2015 ã.

Öåë, ìèñèè è çàäà÷è íà îòáðàíàòà: “Ó÷àñòèå âáîðáàòà ñ òåðîðèçìà, îðãàíèçèðàíàòà ïðåñòúïíîñòè òðàôèêà íà íàðêîòèöè, õîðà è îðúæèå.

Ïîääðúæêà è çàùèòà íà íàñåëåíèåòî ïðèáåäñòâèÿ, àâàðèè è êàòàñòðîôè.

Ïîäãîòîâêà íà íàñåëåíèåòî, íàöèîíàëíîòîñòîïàíñòâî è èíôðàñòðóêòóðàòà íà ñòðàíàòà çàðåàãèðàíå ïðè êðèçè.

Îïàçâàíå è âúçñòàíîâÿâàíå íà îêîëíàòà ñðåäà.”

À2. ÍÎÐÌÀÒÈÂÍÈ ÄÎÊÓÌÅÍÒÈ, ÐÅÃÓËÈÐÀ-ÙÈ ÌÅÄÈÖÈÍÑÊÀÒÀ ÄÅÉÍÎÑÒ Â ÓÑËÎÂÈß ÍÀÊÐÈÇÀ

11. Çàêîí çà çäðàâåòî

Â ÷ë. 2, ò. 4 íà ðàçäåë “Íàöèîíàëíà ñèñòåìà çàçäðàâåîïàçâàíå”, “ïðåäîòâðàòÿâàíåòî è íàìàëÿâà-íåòî íà ðèñêà çà çäðàâåòî íà ãðàæäàíèòå îòíåáëàãîïðèÿòíîòî âúçäåéñòâèå íà ôàêòîðèòå íàæèçíåíàòà ñðåäà» å ïîñî÷åíî êàòî åäèí îò îñíîâíè-òå ïðèíöèïè çà îïàçâàíå çäðàâåòî íà ãðàæäàíèòå,îïðåäåëåí êàòî íàöèîíàëåí ïðèîðèòåò.

Â ÷ë. 14, àë. 1, ò. 4 è 5 ñà ïðè÷èñëåíè ôóíêöèèòåíà Ãëàâíèÿ äúðæàâåí çäðàâåí èíñïåêòîð ïî ìåðêè,ñâúðçàíè ñ ÁÀÊ.

Â ÷ë. 23, àë. 1, ò. 3 “îðãàíèçèðàíåòî, óïðàâëåíè-åòî è êîîðäèíàöèÿòà íà ìåäèöèíñêàòà ïîìîù ïðèáåäñòâèÿ, àâàðèè è êàòàñòðîôè íà òåðèòîðèÿòà íàÐåïóáëèêà Áúëãàðèÿ” ñå âúçëàãà íà Íàöèîíàëíèòåöåíòðîâå ïî ïðîáëåìèòå íà îáùåñòâåíîòî çäðàâå.

×ë. 61, àë. 1 òðåòèðà ñëó÷àèòå ñúñ çàáîëåëè îòèíôåêöèîçíè çàáîëÿâàíèÿ ñ âèñîêà âèðóëåíòíîñòè êîíòàãèîçíîñò è ñ ïîòåíöèàëà çà èçïîëçâàíåòî èìêàòî áèîëîãè÷íî îðúæèå: “Íà çàäúëæèòåëíàèçîëàöèÿ è áîëíè÷íî ëå÷åíèå ïîäëåæàò ëèöà, áîëíèè çàðàçîíîñèòåëè îò õîëåðà, ÷óìà, âàðèîëà, æúëòàòðåñêà, âèðóñíè õåìîðàãè÷íè òðåñêè, äèôòåðèÿ,êîðåìåí òèô, ïîëèîìèåëèò, áðóöåëîçà, àíòðàêñ,ìàëàðèÿ, òåæúê îñòúð ðåñïèðàòîðåí ñèíäðîì èòóáåðêóëîçà ñ áàöèëîîòäåëÿíå.”

Öåëèÿò ðàçäåë V. “Ìåäèöèíñêî îñèãóðÿâàíå ïðèáåäñòâèÿ, àâàðèè è êàòàñòðîôè” íà Ãëàâà ²²² –“Ìåäèöèíñêî îáñëóæâàíå” ðàçãëåæäà àñïåêòèòå èâçàèìîâðúçêèòå íà ìåäèöèíñêîòî îñèãóðÿâàíå, êàòî÷ë. 114, àë. 1 ðåãóëèðà óïðàâëåíèåòî è ðåñóðñíîòîîñèãóðÿâàíå: “Óïðàâëåíèåòî, îðãàíèçàöèÿòà èðåñóðñíîòî îñèãóðÿâàíå íà çäðàâíàòà ïîìîù ïðèáåäñòâèÿ, àâàðèè è êàòàñòðîôè ñå îñúùåñòâÿâàòîò ìèíèñòúðà íà çäðàâåîïàçâàíåòî, äèðåêòîðèòå íàÐÖÇ, îðãàíèòå çà äúðæàâåí çäðàâåí êîíòðîë,ëå÷åáíèòå è çäðàâíèòå çàâåäåíèÿ.”

Àë. 2. óðåæäà ìåæäóâåäîìñòâåíèòå âðúçêè:“Îðãàíèòå ïî àë. 1 ïðîâåæäàò äåéíîñòòà ïîìåäèöèíñêîòî îñèãóðÿâàíå ïðè áåäñòâèÿ, àâàðèè èêàòàñòðîôè â òÿñíî âçàèìîäåéñòâèå ñ îðãàíèòå íàöåíòðàëíàòà è ìåñòíàòà âëàñò, ñ Ìèíèñòåðñòâîòîíà âúòðåøíèòå ðàáîòè, ñ íåïðàâèòåëñòâåíèîðãàíèçàöèè è ñ Áúëãàðñêèÿ ×åðâåí êðúñò.”

×ë. 115 îòðåæäà íà Ìèíèñòúðà íà çäðàâåîïàç-âàíåòî çàäà÷àòà ïî ñúçäàâàíåòî è ðàçðàáîòâàíåòîíà ïëàíîâå ïðè ÁÀÊ, “êîèòî ñå óòâúðæäàâàò îòÌèíèñòåðñêèÿ ñúâåò.”

×ë. 116 ðåãëàìåíòèðà äåéíîñòòà íà ñúâåòèòå çàìåäèöèíñêî îñèãóðÿâàíå ïðè ÁÀÊ êúì äèðåêòîðèòåíà ñúîòâåòíèòå ðàéîííè öåíòðîâå ïî çäðàâåîïàç-âàíå (ÐÖÇ).

12. Çàêîí çà ëå÷åáíèòå çàâåäåíèÿ

Â ãëàâà åäèíàäåñåòà “Âçàèìîäåéñòâèå ìåæäóëå÷åáíèòå çàâåäåíèÿ”, ÷ë. 94, àë. 1 óðåæäàâúïðîñèòå, êàñàåùè ñèòóàöèèòå íà êðèçà: “Êîãàòîèíòåðåñèòå íà îáùåñòâîòî èçèñêâàò ïðîâåæäàíåòîíà ñúâìåñòíè äåéñòâèÿ ïðè ïðèðîäíè áåäñòâèÿ,åïèäåìèè è äðóãè èçâúíðåäíè îáñòîÿòåëñòâà,ëå÷åáíèòå çàâåäåíèÿ, íåçàâèñèìî îò ôîðìàòà íàñîáñòâåíîñò, ñà äëúæíè äà ñè âçàèìîäåéñòâàò ñðåñóðñèòå, ñ êîèòî ðàçïîëàãàò”, à àë. 2 îïðåäåëÿðåäà çà ôèíàíñèðàíå.

13. Óñòðîéñòâåí ïðàâèëíèê íà ÌÇ

Â § 13 ñà ïîñî÷åíè èçìåíåíèÿòà è äîïúëíåíè-ÿòà, íàïðàâåíè â ÷ë. 29:

„Äèðåêöèÿ „Ìåäèöèíñêè äåéíîñòè”:

37. îðãàíèçèðà, ïëàíèðà è ðúêîâîäè äåéíîñòèòåïî ïðèâåæäàíå íà ìèíèñòåðñòâîòî, âòîðîñòåïåí-íèòå ðàçïîðåäèòåëè ñ áþäæåòíè êðåäèòè è äúðæàâ-íèòå ëå÷åáíè çàâåäåíèÿ â ãîòîâíîñò çà ðàáîòà ïðèáåäñòâèÿ;

38. îêàçâà ìåòîäè÷åñêà ïîìîù ïðè ðàçðàáîòâà-íåòî è ïðîâåæäàíåòî íà ìåðîïðèÿòèÿòà ïî ïîääúð-æàíå íà ïëàíîâåòå çà ðàáîòà â ñèñòåìàòà íàçäðàâåîïàçâàíåòî ïðè áåäñòâèÿ, èçãîòâÿ åêñïåðòíàîöåíêà çà ñúñòîÿíèåòî è âúçìîæíîñòèòå íàìåäèöèíñêèòå ñèëè è ñðåäñòâà íà ñòðàíàòà;

39. îðãàíèçèðà è îñúùåñòâÿâà ìåäèöèíñêîòîîñèãóðÿâàíå íà ïîñòðàäàëèòå ïðè êðèçè, êàòî:

à) îðãàíèçèðà äåéíîñòèòå ïî îïðåäåëÿíå èïëàíèðàíå íà çàïàñèòå, íåîáõîäèìè íà çäðàâåîïàç-âàíåòî çà ðàáîòà ïðè áåäñòâèÿ;

á) èçãîòâÿ ïëàí çà ìåäèöèíñêîòî îñèãóðÿâàíåíà ïîñòðàäàëèòå;

â) êîîðäèíèðà äåéñòâèÿòà íà ëå÷åáíèòå èçäðàâíèòå çàâåäåíèÿ çà ñâîåâðåìåííî ìåäèöèíñêîîñèãóðÿâàíå è îáñëóæâàíå íà ïîñòðàäàëèòå;

ã) êîîðäèíèðà äåéíîñòòà íà ìåäèöèíñêèòå åêèïèè íàöèîíàëíèòå êîíñóëòàíòè;

ä) êîîðäèíèðà ïîòîöèòå íà åâàêóàöèÿ ïîíàçíà÷åíèå;

40. îðãàíèçèðà îñèãóðÿâàíåòî íà çäðàâåîïàç-âàíåòî ñ êàäðîâè ïîòåíöèàë çà ðàáîòà â óñëîâèÿíà áåäñòâèÿ, âêëþ÷èòåëíî êàòî îáó÷àâà ìåäèöèíñêèè äðóãè ñïåöèàëèñòè è åêèïè çà äåéñòâèÿ ïðè êðèçè;

41. ðàçðàáîòâà ïëàí çà ïðèâåæäàíå íà ìèíèñ-òåðñòâîòî îò ìèðíî âúâ âîåííî ïîëîæåíèå,âîåííîâðåìåíåí ïëàí è ïëàí çà ðàçñðåäîòî÷àâàíåè åâàêóàöèÿ è ïðîâåæäà ìåðîïðèÿòèÿ çà òÿõíîòîèçïúëíåíèå;

42. îðãàíèçèðà äåíîíîùíî äåæóðñòâî çàïîääúðæàíå ãîòîâíîñòòà íà àäìèíèñòðàöèÿòà íàìèíèñòåðñòâîòî è îïîâåñòÿâàíåòî ìó ïðè ïðèâåæ-

55õäõå


äàíå íà ñòðàíàòà îò ìèðíî âúâ âîåííî ïîëîæåíèå

è ïðè ñòèõèéíè áåäñòâèÿ è àâàðèè;

43. îðãàíèçèðà ïîäãîòîâêàòà íà ðúêîâîäíèÿ

ñúñòàâ, òðåíèðîâêèòå è ó÷åíèÿòà ïî âîåííîâðå-

ìåííèÿ ïëàí è ïîäïîìàãà ðúêîâîäñòâîòî ïðè

âúâåæäàíåòî ìó â äåéñòâèå;

44. ó÷àñòâà â îðãàíèçèðàíåòî è ïîääúðæàíåòî

íà ñúâìåñòèìîñòòà íà ñòðóêòóðèòå îò çäðàâíàòà

ìðåæà íà ñòðàíàòà ñúñ ñòðóêòóðèòå íà ÍÀÒÎ è

Åâðîïåéñêèÿ ñúþç, ðàçðàáîòâà ìîäåëè çà ðåàêöèÿ

ïî âèäîâå êðèçè çà çàùèòàòà íà æèâîòà è çäðàâåòî

íà íàñåëåíèåòî;

14. Íàöèîíàëåí ìåäèöèíñêè êîîðäèíàöèîíåí

öåíòúð

Ñ ðåøåíèå íà ÌÑ - Ïîñòàíîâëåíèå ¹ 168 îò 6

àâãóñò 2010 ã. - ÍÊÌÖ ñå çàêðèâà, à “àêòèâèòå,

ïàñèâèòå, àðõèâúò, êàêòî è äðóãèòå ïðàâà è çàäúë-

æåíèÿ íà çàêðèòèÿ Íàöèîíàëåí ìåäèöèíñêè êîîðäè-

íàöèîíåí öåíòúð ñå ïîåìàò îò Ìèíèñòåðñòâîòî íà

çäðàâåîïàçâàíåòî” ñå ïîñî÷âà â § 1, àë. 5.

15. Ïðàâèëíèê çà óñòðîéñòâîòî è äåéíîñòòà

íà ÂÌÀ

“×ë. 5, ò. 3 Âîåííîìåäèöèíñêàòà àêàäåìèÿ

ðàçðàáîòâà íîâè ìåòîäè è ñðåäñòâà çà çàùèòà íà

Áúëãàðñêàòà àðìèÿ è íàñåëåíèåòî îò ÿäðåíè,

õèìè÷åñêè è áèîëîãè÷åñêè ôàêòîðè íà ïîðàæåíèå;

ò. 14 – ïîääúðæà â ãîòîâíîñò çà íåçàáàâíî

äåéñòâèå âîåííîìåäèöèíñêè îòðÿä çà áúðçî

ðåàãèðàíå çà îêàçâàíå íà ìåäèöèíñêà ïîìîù è

ëå÷åíèå ïðè áåäñòâèÿ, èçâúíðåäíî è âîåííî

ïîëîæåíèå è ïîëîæåíèå íà âîéíà” êàòî ðúêîâîä-

ñòâîòî å ïðÿêî âúçëîæåíî íà ïúðâèÿ çàìåñòíèê-

íà÷àëíèê ïî äèàãíîñòè÷íî-ëå÷åáíàòà äåéíîñò, êîéòî

“îðãàíèçèðà, ðúêîâîäè è êîíòðîëèðà äåéíîñòòà íà

Âîåííîìåäèöèíñêèÿ îòðÿä çà áúðçî ðåàãèðàíå ïðè

áåäñòâèÿ, èçâúíðåäíî è âîåííî ïîëîæåíèå è

ïîëîæåíèå íà âîéíà” (÷ë. 9, ò. 9).

×ë. 45. “Âîåííîìåäèöèíñêàòà àêàäåìèÿ ïîä-

äúðæà ïîñòîÿííî âçàèìîäåéñòâèå ñ êîìàíäèðèòå

(íà÷àëíèöèòå) ïî:

1. ìåðîïðèÿòèÿ, ñâúðçàíè ñ èçïúëíåíèåòî íà

çàäà÷è â ìèðíî âðåìå, ïðè áåäñòâèÿ, èçâúíðåäíî è

âîåííî ïîëîæåíèå è ïîëîæåíèå íà âîéíà;...”

ÀÍÀËÈÇ

Íîðìàòèâíàòà áàçà íà ñòðàíàòà ïî ñúäúðæàíèå:

1. îòðàçÿâà îñíîâíèòå äîêóìåíòè íà ÅÑ è ÍÀÒÎ

çà ðåàêöèÿ ïðè êðèçè

2. ðàçïèñâà ïðàâîìîùèÿòà è îòãîâîðíîñòèòå íà

îñíîâíèòå äúðæâàíè ñòðóêòóðè è ðåãëàìåíòà çà

äåéñòâèå

3. ðåãóëèðà çàäà÷èòå íà âåäîìñòâàòà è îáåìà

èì

4. ðåãóëèðà ìåæäóâåäîìñòâåíèòå âçàèìîîòíî-

øåíèÿ, ðåäà çà îïîâåñòÿâàíå è îáñåãà íà êîìïåòåíò-

íîñò

5. ñúäúðæà óíèôèöèðàíè äåôèíèöèè, ãàðàíòè-

ðàùè êîìóíèêàöèÿòà

6. îïðåäåëÿ ïðèîðèòåòèòå è îñèãóðÿâà ãðàæäàí-

ñêèòå ïðàâà

7. ðåãëàìåíòèðà è èçâåæäà ìåäèöèíñêàòà

äåéíîñò â óñëîâèÿ íà êðèçà ñðåä ïðèîðèòåòèòå.

Âúïðåêè ìíîæåñòâîòî íîðìàòèâíè äîêóìåíòè,

òðåòèðàùè âúïðîñèòå ñâúðçàíè ñ åäíà êðèçèñíà

ñèòóàöèÿ, ìåðêèòå çà îâëàäÿâàíå è ëèêâèäèðàíå íà

ïîñëåäñòâèÿòà, êàòî ïðåïÿòñòâèå çà ïðàêòè÷åñêîòî

èì ôóíêöèîíèðàíå áè ìîãëî äà ñå îòáåëåæè:

♦ íåäîñòàòú÷íîñò è íåñúîòâåòñòâèå íà ìàòåðè-

àëíàòà áàçà;

♦ íåäîñòèã íà ñúâðåìåííà òåõíèêà;

♦ íåçàäîâîëèòåëåí îáõâàò è êà÷åñòâî íà

îáó÷åíèå íà êàäðèòå îò Åäèííàòà ñïàñèòåëíà

ñèñòåâà, âêë. è ìåäèöèíñêèòå êàäðè;

♦ äóáëèðàíå íà äëúæíîñòíîòî ïåðñîíèôèöè-

ðàíå íà ôóíêöèèòå, êîåòî áè ìîãëî äà äîâåäå

äî ðèñê îò íåÿñíîòà â êîìóíèêàöèÿòà íà

äîêëàäíî/ðàçïîðåäíàòà ÷àñò;

♦ íàëè÷èå íà ìíîæåñòâî íèâà-àêöåïòîðè, à ñ

îãðàíè÷åíà ïî âúçìîæíîñòè ñòðóêòóðà-

åôåêòîð.

Ìíîãî àíàëèçàòîðè èçòúêâàò çíà÷åíèåòî è

ïðåäèìñòâàòà îò âúçëàãàíåòî íà êðèçèñíèÿ ìåíèäæ-

ìúíò íà âîåíèçèðàíà ñòðóêòóðà. Óñòîé÷èâèÿò

êîìàíäåí ðåä âúâ âîåííè èëè ïàðàâîåííè ñòðóêòóðè

ñíèæàâà âðåìåòî çà îðãàíèçàöèÿ è åêñïðåñèÿ íà

ðåàêöèÿòà ïîðàäè:

♦ íàòðåíèðàíîñò íà ñúñòàâà

♦ ïðîôèëèðàíîñò íà îáÿçàíîñòèòå

♦ îòðàáîòåíîñò íà çàäà÷èòå

♦ ÿñíî ðåãëàìåíòèðàíè âçàèìîâðúçêè â ñèñòå-

ìàòà.

Åäèí îò ïðèìåðèòå çà òîâà å ñèñòåìàòà çà

ïðîòèâîïîæàðíà îòáðàíà íà Ôðàíöèÿ. Äîáðàòà

ìàòåðèàëíî-òåõíè÷åñêà, êàäðîâà è ðåñóðñíà

îáåçïå÷åíîñò, êàêòî è åäèíîíà÷àëèåòî ïðè ïðèåìà-

íåòî, âúçëàãàíåòî è êîíòðîëà íà çàäà÷àòà îïòèìèçè-

ðàò äåéñòâèÿòà ïðè êðèçà è ëèêâèäèðàíå íà

ïîñëåäñòâèÿ.

Â çîíè ñ ïîâèøåí ðèñê âñëåäñòâèå ãåîãðàôñêîòî

ñè ðàçïîëîæåíèå èëè íàëè÷íè ðèñêîâè èíôðàñòðóê-

òóðà è/èëè ïðèðîäíè ðåñóðñè (âîäîèçòî÷íèöè è

âîäîåìè, ñâëà÷èùà è äð.), íà ÷èÿòî òåðèòîðèÿ å

äèñëîöèðàíî è ïîäåëåíèå íà âúîðúæåíèòå ñèëè, å

îñîáåíî óäà÷åí àâñòðèéñêèÿò ìîäåë íà îñèãóðÿâàíå

è âçàèìîäåéñòâèå ìåæäó ìåñòíàòà àäìèíèñòðàöèÿ

è êîìàíäíèÿ ùàá íà ïîäåëåíèåòî ïðè ÁÀÊ. Íà

ïðèíöèïà íà äîãîâîðåíîñò ÷ðåç ïðèíöèïàëà,

ëîãèñòè÷íî è îïåðàòèâíî ðåàêöèÿòà ïðè ÁÀÊ, êàêòî

è ïî ëèêâèäèðàíå íà ïîñëåäñòâèÿòà, ñå îñèãóðÿâà

îò ïîäåëåíèåòî.

Íèâîòî íà ãîòîâíîñò ïî îòíîøåíèå íà ïëàíèðà-

íå – ÷ðåç ïðåäâàðèòåëíà îöåíêà íà ðåãèîíàëíèòå

ðèñêîâè ôàêòîðè, èíôðàñòðóêòóðà è çîíè, ðåàêöèÿòà

ïðè âúçíèêâàíå íà ñèòóàöèÿ – íà áàçà ïðîãíîçíè

ïëàíîâå, ðàç÷åòè è íàòðåíèðàíîñò íà ëè÷íèÿ ñúñòàâ

è îâëàäÿâàíå íà ïîñëåäñòâèÿòà ñúñ ñíèæàâàíå íà

ùåòèòå è ïîðàçåíèòå ÷ðåç íàâðåìåííàòà, öåëåíà-

ñî÷åíà è ñèíõðîíèçèðàíà ðåàêöèÿ, ìàòåðèàëíî-

òåõíè÷åñêà è êàäðîâà îáåçïå÷åíîñò, ñå ïîäïîìàãà

îò äàíú÷íî-ïðèõîäíàòà ÷àñò íà ìåñòíàòà îáùèíñêà

/îáëàñòíà âëàñò.

56 õäõå


ÈÇÂÎÄÈ È ÏÐÅÏÎÐÚÊÈ

Âçàèìñòâàíåòî íà îïèò ñ äîêàçàí ïîëîæèòåëåí

ñîöèàëåí è èêîíîìè÷åñêè åôåêò çà ñòðàíàòà êàòî

öÿëî è çà ñèñòåìàòà íà îòáðàíàòà â ÷àñòíîñò, ñ

àäàïòèðàíå êúì íàöèîíàëíèòå îñîáåíîñòè, áè

ñïîìîãíàëî çà ïîâèøàâàíå îðãàíèçàöèîííàòà

åôåêòèâíîñò è íîðìàòèâíèÿ ñèíõðîí è îïòèìèçè-

ðàíå ðàçõîäà íà âðåìå è ñðåäñòâà â ñèòóàöèÿ íà

êðèçà è â ïåðèîäà íà âúçñòàíîâÿâàíå.

Ðàçðàáîòâàíåòî íà öÿëîñòíè îñúâðåìåíåíè

ïðîãðàìè è ïðîâåæäàíåòî íà îáó÷åíèå íà êàäðèòå,

âêë. ïî ìåäèöèíñêîòî è äîìåäèöèíñêîòî îñèãóðÿâà-

íå îò ñòðóêòóðè ñ ãîëÿì ïðàêòè÷åñêè îïèò è

ïîòåíöèàë çà ðàçâðúùàíå, êàêâèòî ñà Âîåííîìåäè-

öèíñêà àêàäåìèÿ ñ Âîåííîìåäèöèíñêèÿ îòðÿä çà

áúðçî ðåàãèðàíå è áàçèòå é, áè äîâåëî äî èçãðàæäà-

íåòî íà àëãîðèòúì â äåéíîñòòà íà ìåäèöèíñêèòå

åêèïè è óòâúðæäàâàíåòî íà óíèôèöèðàíè ìåðîïðèÿ-

òèÿ, êîèòî ñà îò ðåøàâàùî çíà÷åíèå çà àäåêâàòíàòà

ìåäèöèíñêà è äîìåäèöèíñêà ïîìîù íà ìÿñòîòî íà

èíöèäåíòà, ïðè ñîðòèðîâêàòà è åâàêóàöèÿòà íà

ïîñòðàäàëèòå.

Ðåãëàìåíòèðàíåòî íà öåíòúð, ïðîôèëèðàí ïî

âúïðîñèòå íà êðèçèñíèÿ ìåíèäæìúíò, áè áèë îò

ïîëçà íå ñàìî â ïðèåìàíåòî íà ñúîáùèòåëíî-

êîîðäèíàöèîííèòå ôóíêöèè, íî è ïðè ñúçäàâàíåòî

íà öÿëîñòíàòà îðãàíèçàöèÿ ïî îáó÷åíèå, ñòèêîâêà,

äèñëîöèðàíå íà åêèïèòå (ñïàñèòåëíè, ìåäèöèíñêè

è ïàðàìåäèöèíñêè, èíæåíåðíè, ïðîòèâîïîæàðíè è

ïð.) è âçàèìîäåéñòâèåòî ñ ìåñòíèòå àäìèíèñòðàòèâ-

íè ñòðóêòóðè è íîðìàòèâíî çàëîæåíèòå äîáðîâîëíè

ôîðìèðîâàíèÿ.

Ïî òîçè íà÷èí áè ñå ãàðàíòèðàëî ìàêñèìàëíî

äîñòèãàíå íà ïðèîðèòåòèòå ïðè âúçíèêâàíå íà

êðèçèñíà ñèòóàöèÿ:

♦ ìèíèìèçèðàíå íà æåðòâèòå è ïîðàçåíèòå;

♦ ñúõðàíÿâàíå íà ñòðàòåãè÷åñêèòå ñúñòàâêè íà

èíôðàñòðóêòóðàòà – òðàíñïîðòíà, åíåðãîïðå-

íîñíà è êîìóíèêàöèîííà ìðåæà, ñãðàäåí

ôîíä.

Öåíòðàëèçèðàíåòî íà îáó÷åíèåòî è èíôîðìàöè-

îííàòà áàçà äàííè ïî îòíîøåíèå àíàëèçà íà

ïðåäïîñòàâêèòå, âúçíèêâàíåòî, ðàçâîÿ è ìåðêèòå ïî

îâëàäÿâàíåòî íà êðèçà, ñ äåöåíòðàëèçèðàíå íà

îïåðàòèâíèòå ôóíêöèè è ïîäõîäÿùà ðåãèîíàëíà

îñèãóðåíîñò ñ ìàòåðèàëíî-òåõíè÷åñêè ñðåäñòâà,

ïîíàñòîÿùåì ñàìî ÷àñòè÷íî íîðìàòèâíî ðåãëàìåí-

òèðàí ïðîöåñ, áè îïòèìèçèðàëî åêñïðåñèÿòà íà

ðåàêöèÿòà ïî îòíîøåíèå íà àäåêâàòíîñò, íàâðåìåí-

íîñò è ñèíõðîí.

Åäèíñòâåíî ïî òîçè íà÷èí áè ìîãëî äà ñå

ðàç÷èòà íà ñïðàâÿíå è áëàãîïðèÿòåí èçõîä îò

âúçíèêíàëè êðèçèñíè ñèòóàöèè, íåçàâèñèìî îò

ïðîèçõîäà èì.


1. Áàõ÷åâàíîâ Ã., „Ìàëêàòà äúðæàâà â ïðîìåíÿùàòà ñå ñðåäà

çà ñèãóðíîñò”. Ñîôèÿ, 2006.

2. Åâðîïåéñêèÿò ñúþç è åâðîïåéñêàòà ïîëèòèêà çà ñèãóðíîñò è

îòáðàíà. Èçä. ÌÎ íà ÐÁ, 2006.

3. Çàêîí çà çàùèòà ïðè áåäñòâèÿ. Îáí.ÄÂ, áð.102/2006, èçì.è

äîï. ÄÂ. áð.88 îò 9 Íîåìâðè 2010ã.

4. Çàêîí çà çäðàâåòî. Îáí.ÄÂ áð.70/2004, èçì. ÄÂ. áð.62 îò 10

Àâãóñò 2010 ã.

5. Çàêîí çà ëå÷åáíèòå çàâåäåíèÿ. Îáí.ÄÂ áð.62/1999. Èçì. ÄÂ.

áð.59/31 Þëè 2010 ã.

6. Çàêîí çà Ìèíèñòåðñòâîòî íà âúòðåøíèòå ðàáîòè. Îáí.ÄÂ

áð.17/2006, èçì. Áð.93/2009.

7. Çàêîí çà îòáðàíàòà è âúîðúæåíèòå ñèëè íà ÐÁ. Îáí.ÄÂ, áð.35/

2009, èçì. áð.16/2010.

8. Êîíñòèòóöèÿ íà ÐÁ, Îáí. ÄÂ áð.56/1991, èçì. ÄÂ áð.12/2007.

9. Êîíöåïöèÿ çà íàöèîíàëíàòà ñèãóðíîñò íà Ðåïóáëèêà

Áúëãàðèÿ. ÄÂ, áð. 46/1998 ã.

10. Íàöèîíàëíà ïðîãðàìà çà çàùèòà ïðè áåäñòâèÿ 2009-2013.

11. Ïëàí çà îðãàíèçàöèîííî èçãðàæäàíå è ìîäåðíèçàöèÿ íà

âúîðúæåíèòå ñèëè äî 2015 ã. ÄÂ áð.46/2010 ã.

12. Ïîñòàíîâëåíèå ¹ 45/21.02.2001ã. íà ÌÑ íà ÐÁúëãàðèÿ.

13. Ïîñòàíîâëåíèå ¹ 168 îò 6 àâãóñò 2010, îáí. ÄÂ áð.64/17

Àâãóñò 2010 ã.

14. Ïðàâèëíèê çà óñòðîéñòâîòî è äåéíîñòòà íà ÂÌÀ. ÄÂ áð.51/

2009.

15. Ðåçîëþöèÿ íà Åâðîïåéñêèÿ ïàðëàìåíò îòíîñíî ðîëÿòà íà

ÍÀÒÎ â àðõèòåêòóðàòà íà ñèãóðíîñòòà íà ÅÑ. Ðîëÿòà íà ÍÀÒÎ

â àðõèòåêòóðàòà íà ñèãóðíîñòòà íà ÅÑ. 2010/Ñ 76 Å/14.

16. Ñìîëåíîâ Ñ. Ñèãóðíîñòòà êàòî ñîöèàëåí ôåíîìåí. ÂÀ,

ëåêöèÿ, 2007, ñîáñòâ.çàï.

17. Ñòðàòåãèÿ çà Íàöèîíàëíà Ñèãóðíîñò íà Ðåïóáëèêà Áúëãàðèÿ,

2010. www.parliament.bg

18.Óñòðîéñòâåí ïðàâèëíèê íà ÌÇ. Îáí. ÄÂ áð.55/20 þëè 2010 ã.

19. Õàðòà íà îñíîâíèòå ïðàâà íà Åâðîïåéñêèÿ ñúþç. 2007/Ñ

303/01, e-vers.

57õäõå

IN MEMORIAM

90 ÃÎÄÈÍÈ ÎÒ ÐÎÆÄÅÍÈÅÒÎ ÍÀ

ÃÅÍÅÐÀË-ÌÀÉÎÐ ÏÐÎÔ. Ä-Ð ÍÈÊÎËÀÉ ÁÎÐÈÑÎÂ ÂÀÑÈËÅÂ

(1920-1992)

ÄÚËÁÎÊ ÏÎÊËÎÍ ÏÐÅÄ ÏÀÌÅÒÒÀ È ÄÅËÎÒÎ ÍÀ ÏÐÎÔ. ÍÈÊÎËÀÉ ÂÀÑÈËÅÂ!

Ãåíåðàë-ìàéîð ïðîôåñîð Íèêîëàé Áîðèñîâ

Âàñèëåâ å ðîäåí íà 23 ñåïòåìâðè 1920 ã. â

Ïàçàðäæèê. Çàâúðøâà ìåäèöèíà â Ñîôèÿ ïðåç 1943

ã. è çàïî÷âà ðàáîòà êàòî ó÷àñòúêîâ ëåêàð â ñ. Ïðåëåç,

Ðóñåíñêî (1943-1944 ã.). Ïðåç 1944 ã. òîé å ìîáèëèçè-

ðàí â Þãîñëàâèÿ êàòî äðóæèíåí ëåêàð. Ñëåä

äåìîáèëèçàöèÿòà (àâãóñò 1944 ã.) ðàáîòè êàòî

ó÷àñòúêîâ ëåêàð ïîñëåäîâàòåëíî â ïàçàðäæèøêèòå

ñåëà Êàðàáóíàð (êðàÿ íà 1944 ã.), Ñåñòðèìî (1945

ã.) è Ðàâíîãîð (1946 ã.). Ïðåç 1947 ã. ä-ð Âàñèëåâ å

íàçíà÷åí çà îðäèíàòîð â õèðóðãè÷íîòî îòäåëåíèå

íà Ïàçàðäæèøêàòà îáëàñòíà áîëíèöà.

Ñëåä äâå ãîäèíè ðàáîòà â ðîäíèÿ ñè ãðàä îò 1949

ã. ä-ð Íèêîëàé Âàñèëåâ ñå îòäàâà èçöÿëî íà

âîåííàòà õèðóðãèÿ è å íàçíà÷åí çà îðäèíàòîð â

õèðóðãè÷íîòî îòäåëåíèå íà Âîåííà áîëíèöà –

Ïëîâäèâ, êúäåòî ðàáîòè äî 1952 ã. Îò åñåíòà íà

ñúùàòà ãîäèíà òîé ïðåìèíàâà íà ðàáîòà â Îáùîàð-

ìåéñêàòà áîëíèöà (ÎÀÁ) â Ñîôèÿ êàòî îðäèíàòîð

êúì ²² õèðóðãè÷íî îòäåëåíèå, ïðèäîáèâà ñïåöèàë-

íîñò „õèðóðãèÿ” (1953 ã.) è îò 1954 ã. áúäåùèÿò

ïðîôåñîð å íàçíà÷åí çà íà÷àëíèê íà õèðóðãè÷íîòî

îòäåëåíèå íà Âîåííà áîëíèöà – Õàñêîâî.

Ïðåç 1956 ã. ä-ð Íèêîëàé Âàñèëåâ ñå çàâðúùà â

ÎÀÁ – Ñîôèÿ êàòî çàìåñòíèê-íà÷àëíèê íà ²I

õèðóðãè÷íî îòäåëåíèå. Ñëåä åäíîãîäèøíà ñïåöèà-

ëèçàöèÿ ïî âîåííîïîëåâà õèðóðãèÿ âúâ ÂÌÀ â

Ëåíèíãðàä (ñåãà Ñàíêò Ïåòåðáóðã) ïðåç 1960 ã., â

ïðîäúëæåíèå íà äâå ãîäèíè òîé å ñòàðøè ïðåïîäà-

âàòåë ïî âîåííîïîëåâà õèðóðãèÿ êúì Êàòåäðàòà ïî

ÂÏÕ. Ïðåç òîçè ïåðèîä ñïåöèàëèçèðà è åíäîêðèííà

õèðóðãèÿ â Êèåâ, à ïðåç 1959-1960 ã. ó÷àñòâà âúâ

âîåííîìåäèöèíñêà áðèãàäà âúâ Âèåòíàì êàòî

õèðóðã â áîëíèöà 103 è âîåííîìåäèöèíñêîòî

ó÷èëèùå â Õà Äîíã. Ïðåç 1961 ã. ä-ð Âàñèëåâ

ðàçðàáîòâà è óñïåøíî çàùèòàâà äèñåðòàöèîíåí

òðóä, çà êîåòî ìó å ïðèñúäåíà íàó÷íà ñòåïåí

„êàíäèäàò íà ìåäèöèíñêèòå íàóêè”, à ïðåç 1976 ã. è

„äîêòîð íà ìåäèöèíñêèòå íàóêè”.

Îò 1962 ã. ïîëê. ä-ð Âàñèëåâ å íà÷àëíèê íà

Êëèíèêàòà ïî îáùà è êîðåìíà õèðóðãèÿ ïðè

Êàòåäðàòà ïî âîåííîïîëåâà õèðóðãèÿ êúì ÂÂÌÈ.

Ïðåç 1963 ã. ìó å ïðèñúäåíî íàó÷íîòî çâàíèå

„äîöåíò”, à ïðåç 1970 – „ïðîôåñîð”.

Ïðîô. Í. Âàñèëåâ ðàáîòè êàòî õèðóðã ïîâå÷å îò

òðèäåñåò ãîäèíè è ïðåç òîçè ïåðèîä èçðàñòâà êàòî

âîäåù â îáëàñòòà íà àáäîìèíàëíàòà, åíäîêðèííàòà

è âîåííîïîëåâàòà õèðóðãèÿ â Áúëãàðèÿ. Íåãîâàòà

ïåäàãîãè÷åñêàòà è íàó÷íîèçñëåäîâàòåëñêàòà

äåéíîñò å çàäúëáî÷åíà, ìíîãîñòðàííà è öåëåíàñî-

÷åíà, êàòî âíåäðÿâà íîâè äèàãíîñòè÷íè è ëå÷åáíè

ìåòîäè. Ðàáîòè âñåîòäàéíî çà ñúçäàâàíåòî íà

âèñîêîêâàëèôèöèðàíè âîåííîïîëåâè õèðóðãè÷åñêè

êàäðè. Ïîä íåãîâî íåïîñðåäñòâåíî ðúêîâîäñòâî ñà

çàùèòåíè 7 êàíäèäàòñêè è 2 äîêòîðñêè äèñåðòàöèè.

Ïðîô. Âàñèëåâ å ïðèçíàò àâòîðèòåò â íàøàòà è

ñâåòîâíàòà ìåäèöèíà. Èìà íàä 350 íàó÷íè ïóáëèêà-

öèè è ñúîáùåíèÿ. Àâòîð å íà 10 ìîíîãðàôèè è 4

ó÷åáíèêà ïî îáùà è âîåííîïîëåâà õèðóðãèÿ, êàêòî è

íà 8 èçîáðåòåíèÿ. Çà ÷àñò îò òåçè èçîáðåòåíèÿ íà èìåòî

íà ïðîô. Âàñèëåâ ñà èçäàäåíè ïàòåíòè â ÑÑÑÐ, Áåëãèÿ,

Àâñòðèÿ, ÑÀÙ è Êàíàäà. Êàòî íîâàòîð â õèðóðãèÿòà

ïðîô. Âàñèëåâ ñå óòâúðæäàâà áåçàïåëàöèîííî ñúñ

ñúçäàâàíåòî è âíåäðÿâàíåòî â ïðàêòèêàòà íà áèîëî-

ãè÷íîàêòèâíèòå ìàòåðèàëè ÀÌÏÎÊÑÅÍ è ÏÎËÈÊÎÍ

– àíòèìèêðîáíè ïëàòíà è êîíöè.

Çà ìíîãîñòðàííàòà è ïðîäóêòèâíà íàó÷íî-

ïðåïîäàâàòåëñêà, ëå÷åáíî-äèàãíîñòè÷íà è îáùåñò-

âåíà äåéíîñò ïðåç 1978 ã. ïðîô. Í. Âàñèëåâ å

óäîñòîåí ñúñ çâàíèåòî „çàñëóæèë ëåêàð”, à ïðåç

1980 ã. ñòàâà ëàóðåàò íà âèñîêà ïðàâèòåëñòâåíà

íàãðàäà è ìó å ïðèñâîåíî âèñøå âîåííî çâàíèå

„ãåíåðàë-ìàéîð îò ìåäèöèíñêàòà ñëóæáà”. Ïðåç

ãîäèíèòå 1981–1988 ãåí. ì-ð ïðîô. Í. Âàñèëåâ å

ãëàâåí õèðóðã íà Áúëãàðñêàòà àðìèÿ.

Îò 1984 ã. ïðîô. Í. Âàñèëåâ å ÷ëåí-êîðåñïîí-

äåíò íà ÁÀÍ. Òîé å äúëãîãîäèøåí ïðåäñåäàòåë íà

Íàó÷íîòî õèðóðãè÷åñêî äðóæåñòâî â Áúëãàðèÿ è íà

Ñïåöèàëèçèðàíèÿ íàó÷åí ñúâåò ïî õèðóðãèÿ,

îðòîïåäèÿ, àíåñòåçèîëîãèÿ è óðîëîãèÿ, ÷ëåí íà ÂÀÊ,

ïî÷åòåí ÷ëåí íà õèðóðãè÷åñêèòå äðóæåñòâà â

×åõîñëîâàêèÿ, Êóáà è ÑÑÑÐ.

Ãåíåðàë-ìàéîð ïðîô. Íèêîëàé Áîðèñîâ Âàñè-

ëåâ ïî÷èâà â Ñîôèÿ íà 23 íîåìâðè 1992 ã., ñàìî

äâà ìåñåöà ñëåä êàòî íàâúðøâà 72 ãîäèíè, êàòî

îñòàâÿ íåïðåõîäíà ñëåäà íå ñàìî âúâ âîåííîïîëå-

âàòà õèðóðãèÿ, íî è â èñòîðèÿòà íà õèðóðãèÿòà â

Áúëãàðèÿ.


ÃÅÍÅÐÀË-ÌÀÉÎÐ ÏÐÎÔ. Ä-Ð ÑÒÀÍÊÎ ÑÒÀÍÊÎÂ ÏÅÒÐÎÂ

(1920-2005)

ÏÎÊËÎÍ ÏÐÅÄ ÏÀÌÅÒÒÀ È ÄÅËÎÒÎ ÍÀ ÏÐÎÔ. ÑÒÀÍÊÎ ÏÅÒÐÎÂ!

Ãåíåðàë-ìàéîð ïðîô. ä-ð Ñòàíêî Ñòàíêîâ

ÏÅÒÐÎÂ å ðîäåí íà 10 íîåìâðè 1920 ã. â ãð.

Ïàçàðäæèê. Ãèìíàçèàëíîòî ñè îáðàçîâàíèå çàâúð-

øâà ïðåç 1939 ã. â Ñîôèÿ, à ïðåç 1944 ã. çàâúðøâà

ìåäèöèíà â Ñîôèéñêèÿ ìåäèöèíñêè ôàêóëòåò.

Âçåìà ó÷àñòèå â Ïúðâàòà ôàçà íà Îòå÷åñòâåíàòà

âîéíà êàòî äðóæèíåí ëåêàð â 11-òè ãâàðäåéñêè

íàðîäîîñâîáîäèòåëåí ïîëê.

Ä-ð Ñòàíêî Ñò. Ïåòðîâ ïîñòúïâà íà ñëóæáà â

Áúëãàðñêàòà àðìèÿ ïúðâîíà÷àëíî êàòî îðäèíàòîð

âúâ ²² âúòðåøíî îòäåëåíèå (1945–1953 ã.) íà

Îáùîàðìåéñêàòà áîëíèöà (ÎÀÁ) â Ñîôèÿ. Ïðåç

òîçè ïåðèîä ñïåöèàëèçèðà âúòðåøíè áîëåñòè

(1946–1950 ã.), à îò 1954 ã. å èçïúëíÿâàù äëúæíîñòòà

íà÷àëíèê íà ²² âúòðåøíî îòäåëåíèå ïðè ÎÀÁ.

Îò 1955 ã. ä-ð Ïåòðîâ ïðåìèíàâà íà ðàáîòà â

Ìåäèöèíñêî óïðàâëåíèå êúì Ìèíèñòåðñòâîòî íà

îòáðàíàòà êàòî çàâåæäàù áîëíè÷íàòà äåéíîñò, íà

êîÿòî äëúæíîñò ðàáîòè äî 1959 ã. Ïðåç ãîäèíèòå

1957-1958 òîé ñïåöèàëèçèðà âîåííîïîëåâà òåðàïèÿ

âúâ Âîåííîìåäèöèíñêà àêàäåìèÿ „Ñ. Ì. Êèðîâ” â

Ëåíèíãðàä (ñåãà Ñàíêò Ïåòåðáóðã). Ñëåä çàâðúùà-

íåòî ìó ïðåç 1959 ã. å íàçíà÷åí çà íà÷àëíèê íà

Ñåêòîð ïî âîåííîïîëåâà òåðàïèÿ êúì Îòäåëà çà

âîåííîìåäèöèíñêà ïîäãîòîâêà.

Ïðåç 1960 ã., êîãàòî ñå ñúçäàâà ÂÂÌÈ, ïîëê. ä-ð

Ñòàíêî Ïåòðîâ å íàçíà÷åí çà çàìåñòíèê-íà÷àëíèê

íà Êàòåäðàòà ïî âîåííîïîëåâà òåðàïèÿ (ÊÂÏÒ), êàòî

ïðåç 1962 ã. ìó å ïðèñúäåíî íàó÷íîòî çâàíèå

„äîöåíò”. Ïîëê. äîö. Ñò. Ïåòðîâ ó÷àñòâà â ïúðâàòà

áúëãàðñêà âîåííîìåäèöèíñêà áðèãàäà â Àëæèð êàòî

òåðàïåâò âúâ âîåííàòà áîëíèöà â ãð. Ìåäåÿ íà

îêîëî 90 êì. îò ñòîëèöàòà (1962-1963 ã.). Îò 1964 ã.

òîé å è íà÷àëíèê íà Êëèíèêàòà ïî áåëîäðîáíè è

åíäîêðèííè áîëåñòè íà îáìÿíàòà êúì ÊÂÏÒ. Ïðåç

1968 ã. äîö. Ñòàíêî Ïåòðîâ å èçáðàí çà ïðîôåñîð, à

îò 1971 ã. äî ïðåìèíàâàíåòî ìó â çàïàñà, òîé å è

íà÷àëíèê íà Êàòåäðàòà ïî ÂÏÒ è ãëàâåí òåðàïåâò

íà àðìèÿòà. Ïðèçíàíèå çà íåãîâèÿ ïðèíîñ â

îáëàñòòà íà âîåííîìåäèöèíñêàòà íàóêà è ïðàêòèêà

å ïðèñâîåíîòî ìó ïðåç 1974 ã. âèñøå âîåííî çâàíèå

„ãåíåðàë-ìàéîð îò ìåäèöèíñêàòà ñëóæáà”.

Îùå êàòî ìëàä ëåêàð ãåí. ì-ð ïðîô. Ñòàíêî

Ïåòðîâ ïðîÿâÿâà ëþáîâ êúì êëèíè÷íàòà è íàó÷íà

ðàáîòà è áúðçî ñå íàëàãà êàòî âèñîêî åðóäèðàí

êëèíèöèñò. Ïîñòåïåííî ïðåç ãîäèíèòå ñå èçãðàæäà

êàòî ñïåöèàëèñò ñ ìíîãîñòðàííà êëèíè÷íà ïîäãîòîâ-

êà. Â äèàãíîñòè÷íàòà ïðàêòèêà òîé øèðîêî ïîëçâà

êàêòî êëàñè÷åñêèòå ôèçèêàëíè ìåòîäè çà èçñëåäâà-

íå íà áîëíè, òàêà è ñúâðåìåííèòå äèàãíîñòè÷íè

ìåòîäè, êîèòî íåïðåêúñíàòî òúðñè è âíåäðÿâà â

åæåäíåâíàòà ñè êëèíè÷íà äåéíîñò.

Îñâåí êàòî îòëè÷åí êëèíèöèñò, ãåí. ì-ð ïðîô.

Ïåòðîâ å è çàäúëáî÷åí íàó÷åí ðàáîòíèê. Íåãîâàòà

íàó÷íîèçñëåäîâàòåëñêà äåéíîñò å ñ ïîä÷åðòàíà

ïðàêòè÷åñêà è âîåííîìåäèöèíñêà íàñî÷åíîñò.

Ãîëÿìà ÷àñò îò íàó÷íèòå ìó ðàçðàáîòêè îñâåòëÿâàò

âúïðîñè îò äèàãíîñòèêàòà è ëå÷åíèåòî íà çàáîëÿâà-

íèÿ êàòî ïíåâìîíèèòå è õðîíè÷íèòå áåëîäðîáíè

èíôåêöèè. Â òîâà îòíîøåíèå îñîáåíî ãîëÿìî

çíà÷åíèå èìà ìîíîãðàôèÿòà ìó „Îñòðàòà äèõàòåëíà

íåäîñòàòú÷íîñò â ìèðíî è âîåííî âðåìå”. Ñúñ ñâîÿ

ãîëÿì ïåäàãîãè÷åñêè îïèò ïðîô. ä-ð Ïåòðîâ

ïðîÿâÿâà íåïðåñòàííè ãðèæè çà îáó÷åíèåòî è

âúçïèòàíèåòî íà âîåííîïîëåâè òåðàïåâòè è

âîåííîìåäèöèíñêè ñïåöèàëèñòè çà íóæäèòå íà

Áúëãàðñêàòà àðìèÿ. Èçÿâÿâà ñå êàòî ìíîãî äîáúð

ïðåïîäàâàòåë – ëåêöèèòå ìó ñà ðàçðàáîòåíè

çàäúëáî÷åíî, áîãàòè íà ñúâðåìåííà èíôîðìàöèÿ

è âèíàãè ñå ñëóøàò ñ ãîëÿì èíòåðåñ.

Ãåíåðàë-ìàéîð ïðîô. Ñòàíêî Ïåòðîâ àêòèâíî

ïîäïîìàãà èçðàñòâàíåòî íà ìëàäè íàó÷íè ðàáîòíè-

öè, çà êîåòî ñâèäåòåëñòâàò çàùèòåíèòå ïîä íåãîâî

ðúêîâîäñòâî 12 êàíäèäàòñêè äèñåðòàöèè. Íàó÷íèòå

ìó ðàçðàáîòêè âêëþ÷âàò íàä 200 ïóáëèêàöèè è

ñúîáùåíèÿ, ïîñâåòåíè íà ïðîáëåìèòå íà ìèðíîâðå-

ìåííàòà ïàòîëîãèÿ íà âúòðåøíèòå áîëåñòè â

àðìèÿòà – âèðóñåí õåïàòèò, ÿçâåíà áîëåñò, ïíåâìî-

íèè è äðóãè, êàêòî è òàêèâà íà âîåííîïîëåâàòà

òåðàïèÿ – ñúðäå÷íè óâðåæäàíèÿ ïðè îñòðà ëú÷åâà

áîëåñò, ëå÷åíèå íà òîêñè÷åí áåëîäðîáåí îòîê,

ëå÷åíèå íà îñòðà äèõàòåëíà íåäîñòàòú÷íîñò ïî

åòàïèòå íà ìåäèöèíñêàòà åâàêóàöèÿ, ìåòàáîëèòíè

è õîðìîíàëíè íàðóøåíèÿ ïðè òåðìè÷åí øîê,

òîòàëíî ïàðåíòåðàëíî õðàíåíå è ñîíäîâî åíòåðàë-

íî õðàíåíå ïðè èçãàðÿíèÿ, òðàâìè è îñòðè îòðàâÿ-

íèÿ, ëå÷åíèå íà îòðàâÿíèÿòà ñ õàëîãåííè âúãëåâî-

äîðîäè è äðóãè.

Çà ãîëåìèòå ìó çàñëóãè ïî ïîâèøàâàíå íèâîòî

íà ìåäèöèíñêîòî îñèãóðÿâàíå íà ëè÷íèÿ ñúñòàâ íà

Áúëãàðñêàòà àðìèÿ, çà êâàëèôèêàöèÿòà íà âîåííî-

ìåäèöèíñêèòå êàäðè è çà ïðîÿâåíè îðãàíèçàòîðñêè

êà÷åñòâà, ãåíåðàë-ìàéîð ïðîôåñîð Ñòàíêî Ñòàíêîâ

Ïåòðîâ ìíîãîêðàòíî å íàãðàæäàâàí ñ ðåäèöà âèñîêè

ïðàâèòåëñòâåíè íàãðàäè, à ïðåç 1980 ã. ìó å

ïðèñúäåíî ïî÷åòíîòî çâàíèå „çàñëóæèë ëåêàð”.

Æèçíåíèÿò ïúò íà èçòúêíàòèÿ âîåííîïîëåâè

òåðàïåâò è äúëãîãîäèøåí ãëàâåí òåðàïåâò íà

Áúëãàðñêàòà àðìèÿ ïðèêëþ÷âà ïðåç àïðèë 2005 ã.,

ìàëêî ïðåäè äà íàâúðøè 85 ãîäèíè.

58 õäõå


59õäõå

IN MEMORIAM


ÏÎËÊ. ÄÎÖ. EÌÀÍÓÈË ÑÒÎßÍÎÂ ÌÀÍÅÂ

(1940-2007)

ÏÎÊËÎÍ ÏÐÅÄ ÏÀÌÅÒÒÀ ÍÀ ÄÎÖÅÍÒ ÌÀÍÅÂ!

Íà 3 ìàðò ò.ã. ñå íàâúðøèõà 70 ãîäèíè îò

ðîæäåíèåòî íà ïîëê. äîö. Åìàíóèë Ñòîÿíîâ Ìàíåâ,

áèâø íà÷àëíèê íà êàòåäðèòå „Îðãàíèçàöèÿ è òàêòèêà

íà ìåäèöèíñêàòà ñëóæáà” (ÎÒÌÑ) è „Ìåäèöèíà íà

êàòàñòðîôèòå” êúì ÂÌÀ.

Åìàíóèë Ìàíåâ å ðîäåí ïðåç 1940 ã. â ãð.

Ïàçàðäæèê. Çàâúðøâà âèñøå ìåäèöèíñêî îáðàçîâà-

íèå â Ïëîâäèâ ïðåç 1963 ã. Ïîñòúïâà â ðåäîâåòå íà

Áúëãàðñêàòà àðìèÿ êàòî íà÷àëíèê íà ìåäèöèíñêàòà

ñëóæáà íà ïîäåëåíèåòî â Ïåùåðà. Â ïåðèîäà 1968-

1975 ã. ä-ð Ìàíåâ å ëåêàð â ìåäèöèíñêèÿ ïóíêò íà

áèâøàòà äèâèçèÿ â Ïàçàðäæèê è çàìåñòíèê-

íà÷àëíèê íà ìåäèöèíñêàòà ñëóæáà (çàìåñòíèê-

äèâèçèîíåí ëåêàð), êàòî ïî òîâà âðåìå ïðèäîáèâà

è ñïåöèàëíîñò ïî ÎÒÌÑ.

Ïðåç 1975 ã. ì-ð ä-ð Åìàíóèë Ìàíåâ ïå÷åëè

êîíêóðñ è å íàçíà÷åí çà ïðåïîäàâàòåë â êàòåäðà

ÎÒÌÑ ïðè ÂÂÌÈ. Îùå â íà÷àëîòî íà ñâîÿòà ðàáîòà

â êàòåäðàòà òîé àêòèâíî ñå âêëþ÷âà â ó÷åáíî-

ïðåïîäàâàòåëñêàòà äåéíîñò â êóðñîâå ñ êàäðîâè è

çàïàñíè ìåäèöèíñêè îôèöåðè êúì êàòåäðàòà, êàêòî

è òàêèâà êúì îñòàíàëèòå êàòåäðè è êëèíèêè íà

ÂÂÌÈ. Ïîäï. ä-ð Ìàíåâ ðåàëèçèðà è çíà÷èòåëíà

ïî îáåì íàó÷íà äåéíîñò ïî ïðîáëåìèòå íà ìåäèöèí-

ñêîòî îñèãóðÿâàíå íà âîéñêèòå ïðè ðàçëè÷íè

óñëîâèÿ, êàêòî è ïî âçàèìîäåéñòâèåòî ñ Ìèíèñòåð-

ñòâîòî íà çäðàâåîïàçâàíåòî è Ãðàæäàíñêà çàùèòà

ïðè ìåäèöèíñêîòî îñèãóðÿâàíå íà íàñåëåíèåòî. Â

ðåçóëòàò íà êîåòî ðàçðàáîòâà è óñïåøíî çàùèòàâà

ïðåç 1983 ã. äèñåðòàöèîíåí òðóä è ìó å ïðèñúäåíà

íàó÷íà ñòåïåí „êàíäèäàò íà ìåäèöèíñêèòå íàóêè”.

Ïðåç åñåíòà íà ñúùàòà ãîäèíà ä-ð Ìàíåâ å èçáðàí

çà ñòàðøè ïðåïîäàâàòåë è å ïîâèøåí âúâ âîåííî

çâàíèå – „ïîëêîâíèê”. Îò åñåíòà íà 1986 ã. òîé å

íàçíà÷åí çà çàìåñòíèê-íà÷àëíèê íà êàòåäðà ÎÒÌÑ,

êàòî ìó å ïðèñâîåíî íàó÷íîòî çâàíèå „äîöåíò”. Äâå

ãîäèíè ïî-êúñíî (1988) ïîëê. äîö. Åìàíóèë Ìàíåâ

ñòàâà íà÷àëíèê íà êàòåäðà ÎÒÌÑ. Ïðåç ãîäèíèòå,

êîãàòî å ñòàðøè ïðåïîäàâàòåë è ðúêîâîäèòåë íà

êàòåäðàòà, äîö. Ìàíåâ îêàçâà ó÷åáíî-ìåòîäè÷íà

ïîìîù íà ìåäèöèíñêèòå ñëóæáè íà ÷àñòèòå,

ñúåäèíåíèÿòà, îáåäèíåíèÿòà è âèäîâåòå âúîðú-

æåíè ñèëè îò Áúëãàðñêàòà àðìèÿ, êàêòî è íà òåçè îò

Ìèíèñòåðñòâî íà çäðàâåîïàçâàíåòî, ÌÂÐ, Ãðàíè÷íè

âîéñêè, Ìèíèñòåðñòâî íà òðàíñïîðòà, Ãðàæäàíñêà

çàùèòà è äð. Àêòèâíî å íåãîâîòî ó÷àñòèå è â

ïîäãîòîâêàòà è ïðîâåæäàíåòî íà çàíÿòèÿòà ïî

êîìàíäèðñêà ïîäãîòîâêà, ó÷åáíî-ìîáèëèçàöèîííè

ñáîðîâå, ó÷åíèÿ ñ âîéñêè, êîìàíäíî-ùàáíè è

âîåííîìåäèöèíñêè ó÷åíèÿ è äð. Èìà íàä 120

ïóáëèêàöèè, ñâúðçàíè ñ ìåäèöèíñêîòî îñèãóðÿâàíå

íà áîéíèòå äåéñòâèÿ íà âîéñêèòå è íà íàñåëåíèåòî

ïðè êðóïíè ïðîìèøëåíè àâàðèè è ïðèðîäíè

áåäñòâèÿ. Ó÷àñòâà â ðàçðàáîòâàíåòî íà 10 ó÷åáíèêà

è ó÷åáíè ïîñîáèÿ.

Îò ì. äåêåìâðè 1990 ã. ïîëê. äîö. Ìàíåâ å

èçâåäåí â ðàçïîðåæäàíå íà ìèíèñòúðà íà îòáðà-

íàòà ïîðàäè íàâúðøåíè ãîäèíè ïî òîãàâà äåéñòâà-

ùèÿ Çàêîí çà îòáðàíàòà. Ïî-êúñíî îñòàâà íà ðàáîòà

â êàòåäðàòà êàòî äîöåíò, à ñëåä òîâà å íàçíà÷åí

(ñëåä ïðîìåíèòå â çàêîíà) çà çàìåñòíèê-íà÷àëíèê

íà êàòåäðà „Ìåäèöèíà íà êàòàñòðîôèòå”. Ïðåç 1997

ã. ïîëê. äîö. Åìàíóèë Ìàíåâ ñòàâà íà÷àëíèê íà

Êàòåäðàòà ïî ìåäèöèíà íà êàòàñòðîôèòå, íà êîÿòî

äëúæíîñò ðàáîòè äî 1999 ã., êîãàòî ïðåìèíàâà â

çàïàñà.

ÈÇÈÑÊÂÀÍÈß ÊÚÌ ÀÂÒÎÐÈÒÅ ÍÀ ÍÀÓ×ÍÈ ÏÓÁËÈÊÀÖÈÈ Â

ÑÏÈÑÀÍÈÅ “ÂÎÅÍÍÀ ÌÅÄÈÖÈÍÀ”

Â ñïèñàíèå “ÂÎÅÍÍÀ ÌÅÄÈÖÈÍÀ” ñå ïðèåìàò

çà ïå÷àò îðèãèíàëíè íàó÷íè ðàçðàáîòêè, ñâúðçàíè ñ

îðãàíèçàöèîííè, ëå÷åáíî-ïðîôèëàêòè÷íè è õèãèåííî-

ïðîòèâîåïèäåìè÷íè âúïðîñè, êðàòêè íàó÷íè ñúîáùå-

íèÿ îò âñè÷êè îáëàñòè íà âîåííîìåäèöèíñêàòà è

ìåäèöèíñêà íàóêà, âïå÷àòëåíèÿ îò ïðîâåäåíè â

ñòðàíàòà è ÷óæáèíà íàó÷íè ìåäèöèíñêè ôîðóìè

(êîíôåðåíöèè, ñèìïîçèóìè è êîíãðåñè), ñëó÷àè îò

ïðàêòèêàòà, ñúîáùåíèÿ çà íîâè íàó÷íè ïðîÿâè,

ñïåöèàëèçàöèè, ðåöåíçèè íà íîâè ìåäèöèíñêè êíèãè.

Ïðè ïðåäñòàâÿíå íà ìàòåðèàëèòå çà îòïå÷àòâàíå äà

ñå èìàò ïðåäâèä ñëåäíèòå èçèñêâàíèÿ:

1. Ðúêîïèñèòå ñå ïðåäàâàò íà äèñêåòà ñ åäíà

ðàçïå÷àòêà, ñ ãîëÿìî ìåæäóðåäèå.

2. Îáåìúò íà ïðåäëàãàíèòå ìàòåðèàëè ïî

âúçìîæíîñò äà áúäå: äî 7 ñòðàíèöè çà îðèãèíàëíè

ñòàòèè, äî 12 ñòðàíèöè çà îáçîðè, äî 3 ñòðàíèöè çà

ñúîáùåíèÿ, êàçóèñòèêà, ðåôåðàòè.

3. Ïîä çàãëàâèåòî ñå ïîñòàâÿò èìåíàòà íà

àâòîðèòå íà áúëãàðñêè è íà ëàòèíèöà.

4. Âñÿêà îðèãèíàëíà ñòàòèÿ ñå ïðèäðóæàâà îò

ðåçþìå íà áúëãàðñêè è àíãëèéñêè åçèê â îáåì 10-

20 ðåäà. Â ðåçþìåòî ñå ïîñî÷âàò öåëòà è îáåêòúò

íà èçñëåäâàíåòî, îñíîâíèòå åëåìåíòè íà èçïîëç-

âàíèòå ìåòîäè, ñèíòåç íà öèôðîâèòå äàííè è

ñòàòèñòè÷åñêè ïîêàçàòåëè, èçâîäè.

5. Âñåêè ìàòåðèàë ñå ïðèäðóæàâà ñ êëþ÷îâè

äóìè, êîèòî ðàçêðèâàò îñíîâíèòå ìó ñúäúðæàòåëíè

àñïåêòè è ñå èçïîëçâàò ïðè èíäåêñèðàíåòî íà

ïóáëèêàöèÿòà ñ íîðìàëèçèðàíàòà ëåêñèêà íà

Íàöèîíàëíàòà ìåäèöèíñêà áèáëèîòåêà íà ÑÀÙ -

MeSH.

Ñòàòèèòå ñúäúðæàò ñëåäíèòå ðàçäåëè: öåë,

ìàòåðèàë è ìåòîäè, ðåçóëòàòè, îáñúæäàíå, çàêëþ÷å-

íèå (èçâîäè è áèáëèîãðàôèÿ).

6. Áèáëèîãðàôèÿòà ñå ïðåäñòàâÿ íà îòäåëåí

ëèñò. Áèáëèîãðàôñêèòå îïèñàíèÿ ñå äàâàò íà

îðèãèíàëíèÿ åçèê. Â íà÷àëîòî ñå èçáðîÿâàò â

àçáó÷åí ðåä (ïî ôàìèëèÿòà íà ïúðâèÿ àâòîð)

èçòî÷íèöèòå íà êèðèëèöà, ñëåäâàíè îò òåçè íà

ëàòèíèöà. Âñåêè íîâ èçòî÷íèê ñå èçïèñâà íà íîâ ðåä

ñ àðàáñêà íîìåðàöèÿ. Äàííèòå â áèáëèîãðàôñêîòî

îïèñàíèå ñå ïîäðåæäàò ñïîðåä èçèñêâàíèÿòà íà

ÁÄÑ - 9735-72.

7. Èìåíàòà íà àâòîðèòå, öèòèðàíè â òåêñòà, ñå

èçïèñâàò íà îðèãèíàëíèÿ åçèê.

8. Èëþñòðàòèâíèÿò ìàòåðèàë (òàáëèöè, ôèãóðè,

äèàãðàìè, ñíèìêè) ñå ïðåäñòàâÿ ñúñ ñúîòâåòíè

çàãëàâèÿ è ëåãåíäè íà áúëãàðñêè åçèê, ñ ìèíèìàëåí

îáÿñíèòåëåí òåêñò. Èëþñòðàöèèòå òðÿáâà äà áúäàò

ÿñíè è ãîäíè çà âúçïðîèçâåæäàíå. Ïðèëàãàò ñå íà

îòäåëíè ëèñòîâå, íà ãúðáà íà âñåêè ëèñò ñå

îáîçíà÷àâà íîìåðúò íà ôèãóðàòà, à â òåêñòà ñå

ïîñî÷âà ìÿñòîòî çà ïîìåñòâàíåòî. Ôèãóðèòå,

òàáëèöèòå è ñíèìêèòå ñå ïðèëàãàò äîïúëíèòåëíî

íà äèñê èëè äèñêåòà âúâ ôîðìàòà, â êîéòî ñà

íàïðàâåíè.

9. Ñòàòèèòå íà àâòîðèòå äà áúäàò ïðåäñòàâåíè

ñ ïðîòîêîë îò êàòåäðåí (êëèíè÷åí) ñúâåò.

10. Àâòîðèòå íîñÿò îòãîâîðíîñò çà ñúäúðæàíèå-

òî íà ðúêîïèñèòå.

11. Çàåäíî ñ ðúêîïèñà ñå ïðåäñòàâÿ èìå, àäðåñ

è òåëåôîí íà àâòîðà çà îñúùåñòâÿâàíå íà êîíòàêòè

ïðè íåîáõîäèìîñò îò èçÿñíÿâàíå íà âúïðîñè ïî

ñúùåñòâî.

12. Íåïóáëèêóâàíèòå ðúêîïèñè íå ñå âðúùàò.

Ñâåäåíèÿ ñå äàâàò ñàìî ïðè ïîèñêâàíå.

Ñòàòèè, â êîèòî íå ñà ñïàçåíè ãîðíèòå èçèñê-

âàíèÿ, íÿìà äà áúäàò ïîìåñòåíè â ñïèñàíèåòî.

Ðåäàêöèîííàòà êîëåãèÿ ïðèêàíâà âñè÷êè ëåêàðè

çà àêòèâíî ñúòðóäíè÷åñòâî çà ñïèñâàíå è èçäàâàíå

íà ñïèñàíèå “ÂÎÅÍÍÀ ÌÅÄÈÖÈÍÀ”.

60 õäõå


ÏÅ×ÀÒ È ÏÐÅÄÏÅ×ÀÒÍÀ ÏÎÄÃÎÒÎÂÊÀ:

Ó×ÅÁÍÎ-ÍÀÓ×ÅÍ ÎÒÄÅË - ÂÌÀ, ÑÎÔÈß

ÖÅÍÀ: 5.00 ëâ.

Documents

LXII 4/2010 ISSN-1312-2746 ÂÎÅÍÍÀ ÌÅÄÈÖÈÍÀ