LOS PROVERBIOS EN QUECHUA CUZQUEÑO

Proverbios 1

1 Davidpa churin Salomonpa rikch'anachiy siminkuna, paymi Israel suyupi rey karqan. Kay rikch'anachiysimikunaqa 2 yachaytawan yachachiytawan tarinapaqmi, ancha yachaywan rimasqakunataentiendenapaqmi, 3 allin yachachisqa kaywan tanteaywan kawsanapaqmi, chaninkaqtapas, chaninchaytapas,k'apak-kaytapas ruwaspa, 4 warmakunata yuyaysapaman tukuchinapaqmi, waynakunatapas yuyaychaspa yuyaytahap'ichinapaqmi. 5 Yachayniyoqpas chaykunata uyarispaqa aswan yachayniyoqmi kanqa, yuyayniyoqpas aswanallin yuyaychasqan kanqa. 6 Chay hinapi, rikch'anachiy simitapas mana sut'i kaq simitapas, yachayniyoqkunaqsimintapas watuchiyninkutapas entiendenapaq. 7 Yachayniyoq kanapaqqa ñawpaqtaraqmi Señor Diostamanchakuna, mana yuyayniyoqkunaqa pisipaqmi qhawarinku yachaytapas yachachiytapas. 8 Churilláy, uyariytaytaykiq yachachiyninta, kasukullaypuni mamaykiq yachachisqasuykita, 9 umaykipaq t'ika corona hinan kanqa,kunkaykita sumaqchaq walqana hinan kanqa. 10 Churilláy, huchasapakunachus q'otuyta munasunki chayqa, amakasukuychu. 11 Paykunachus nisunkiku: Haku ñoqaykuwan, runata wañurqachinapaq suyapamusunchis, manahuchayoqta yanqapuni wañuchimusunchis. 12 Wañuy-pacha hina kawsashaqta paykunata millp'uykusun, ayat'oqoman chinkaykuqta hina kaqtapacha oqoykusun. 13 Imaymana qhapaq kaytan tarisun, qechusqakunawanwasinchista hunt'achisun. 14 Ñoqaykuman hinan qanmanpas tupasunki, llapallanchis huk bolsallayoq kasun, nispachayqa, 15 churilláy, ¡amapuni paykunawan puriysikuychu! Purinankumanta karunchakuy. 16 Paykunaqa manaallinmanmi phawarinku, runata wañuchinankupaqmi usqhanku. 17 Yanqapaqmi toqllata churanku phalaqanimalkunaq rikushasqanqa, 18 paykunaqa kikinkupaqmi toqllata churakunku, toqlla churasqallankupitaqmiwañunqaku. 19 Chay hinatan tukukun suwakuyman sonqollikuqqa, chay sonqollikuymi paytawañuchin. 20 Yachaymi callekunapi waqyakun, plazakunapi qaparin, 21 askha runaq kasqankunapin waqyakun,llaqta haykuna punkukunapin chayasqa simikunata riman: 22 Yaw, pisi yuyayniyoqkuna, ¿hayk'aqkamataq pisiyuyayman k'askakunkichis? Yaw, asipayaqkunapas, ¿hayk'aqkamataq asipayaspa kusirakunkichis? Yaw, manayuyayniyoqkunapas, ¿hayk'aqkamataq yachayta cheqnikunkichis? 23 Anyaykuyniyta maki uyariwaychis, ñoqanyachayniyta mast'arimusqaykichis, simiykunatan yachachisqaykichis. 24 Waqyamurqaykichismi, manataquyarimuyta munawarqankichischu, makiytan mast'arimurqaykichis, manataq rikuqpastukuwarqankichischu. 25 Aswanmi llapa kunaykuyniykunata wikch'uykukurqankichis, manan anyaykuyniytapasmunarqankichischu. 26 Chaymi ñoqapas muchuqtiykichis asikusaq, hatun llaki chayamusuqtiykichispaskusipayasqaykichis, 27 hatun llaki lloqlla hina chayamuqtin, muchunaykichis muyuq wayra hina chayamuqtin,qankunaman llakipakuypas phutikuypas chayamuqtin. 28 Chaypachan waqyakamuwankichis, manataqmikutichimusqaykichischu, maskhawankichismi, manataqmi tariwankichischu. 29 Yachaytan cheqnikurqankichis,manan Señor Diostapas manchakuyta munarqankichischu. 30 Kunaykuyniytan wikch'uykukurqankichis, mananima anyaykuyniytapas chaskikurqankichischu. 31 Mana allin ruwasqaykichispa ruruntan cosechankichis, manaallin yuyaykusqaykichispa rurunwanmi amichikunkichis. 32 Pisi yuyayniyoqkunataqa pantasqallankutaqmiwañuchinqa, mana yuyayniyoqkunataqa llakhi kasqallankutaqmi wañuchinqa. 33 Uyariwaqniymi ichaqa manaimanasqalla tiyanqa, mana imatapas manchakuspalla kawsanqa.

Proverbios 2

1 Churilláy, simiykunata hap'ikuy, kamachikusqaykunatapas sonqoykipi waqaychay. 2 Yachayta makilla uyariy,allin yuyayman sonqollikuy, 3 allin reparayta chaskinaykipaq mañakuy, allin yuyayta tarinaykipaqpaswaqyakuy, 4 qolqeta hina maskhay, chaniyoq pakasqa illakunata hina t'aqwiy. 5 Chaymi Señor Dios manchakuytayachanki, paytapas reqsinki. 6 Señor Diosmi yachayta qoqqa, paypa siminmantan paqarimun, yachaypas, allinyuyayniyoq-kaypas. 7 Señor Diosmi chanin runakunata yanapaykun atipanankupaq, chanin kawsaqkunatanamachaykun. 8 Señor Diosmi runamasinkupaq chaninkaqta ruwaqkunata waqaychan, paymansonqollikuqkunatapas hark'aykun. 9 Chaypachan entiendenki imaynatachus allinta kawsanaykipaq,entiendellankitaq imachus chanin-kayta, chaninchayta, k'apak-kaytapas. 10 Chaymi yachayniyoq kanki,

reqsiywanpas misk'illikunki, 11 chaypachan allin reparayqa waqaychasunki, allin yuyaypas makillacuidasunki. 12 Yachaymi millay ñanmanta karunchasunki, waqllisqakunata yuyaykuq runakunamantaqespichisunki. 13 Yachaymi allin ñanta saqepuqkunamanta karunchasunki, tutayaq ñankunanta puriqkunamantaqespichisunki, 14millaykaqta ruwaspa kusikuqkunamantapas karunchasunki, waqllispa viciopikusikuqkunamantapas qespichisunki. 15 Chay runakunaqa waqlliypin kawsanku, kawsayninkuqaq'ewisqallapunin. 16 Yachayqa wasanchaq warmimantapas karunchasunkin, wayllupayaspa rimaq wakwarmimantapas hark'aykusunkin. 17 Paymi sipas kasqan qosanta wikch'upun, Diosninpa qayllanpirimanakusqantapas qonqapun. 18Wasinman riyqa wañuyman riy hinan, payman qayllaykuyqa wañusqakunamanqayllaykuy hinan. 19 Pipas wasinman haykuqqa manan kutimunqachu, manañan hayk'aqpas kawsay ñannintapurinqachu. 20 Chay hinaqa, allinkunaq ñanninta puriy, chaninkunaq kawsasqanta hinapuni kawsay. 21 Chaninkawsaqkunaqa kay suyupin tiyanqaku, mana huchallikuqkunapas kaypin kashanqaku, 22millay runakunanichaqa kay suyumanta wikch'usqa kanqaku, wasanchaqkunapas chaymanta t'irasqan kanqaku.

Proverbios 3

1 Churilláy, ama yachachikuy simiykunata qonqapuychu, kamachikuyniykunata sonqoykipi waqaychay, 2 chaymiunayta kawsanki, anchatapunin t'ikarinki. 3 Munakuynillayoqpuni kashay, cheqaqllapipuni kashay, chay hinakawsaytaqa rikuchishallaypuni, chaykunataqa sonqoykipi yuyashallaypuni. 4 Hinan allin qhawarisqapas “allinmi”nisqapas kanki, Diospa ñawpaqenpipas runakunaq qayllanpipas. 5 Tukuy sonqoykiwan Señor Diosman hap'ipakuy,amataq qan kikiykiq yuyayniykimanqa k'askakuychu. 6 Tukuy ruwasqaykikunapi Señor Diosta yuyariy, paymicheqan ñanninta pusasunki. 7 Ama yuyaykuychu yachaysapa kasqaykita, Señor Diosta manchakuspa manaallinmanta t'aqakuy. 8 Cuerpoykipaqmi hampi kanqa, tulluykikunapaqmi qhali-kay kanqa. 9 Señor Diosta tukuykaqniykikunawan yupaychay, hinallataq chakraq rurusqan ñawpaq hoqarisqaykikunawanpas, 10 chaymitaqeykikunaqa mikhuywan hunt'a kanqa, vino waqaychanaykikunapas phoqchinqaraq. 11 Churilláy, Señor Diospawanachiynintaqa ama pisichaychu, amallataq anyaykuyninwanpas amikuychu. 12 Payqa pitachus munakusqantanwanachin, imaynan huk taytapas munakusqan churinta wanachin hinata. 13 Kusisamiyoqmi yachayta tariq runaqa,allin yuyaytapas tariq runaqa. 14 Yachayqa qolqeq interesninmantapas aswanraqmi, qorimantapas aswantaraqmiqhapaqyachin. 15 Umiñakunamantapas aswan chaniyoqmi yachayqa, manan ima munasqaykipas yachaymanqaaypanmanchu. 16 Paña makinwanmi unay kawsayta haywarimusunki, lloq'e makinwantaq qhapaq kaytapassamitapas haywarimusunki. 17 Yachayqa sumaq ñanninkunatan pusasunki, payqa thak-kaypinkawsachisunki. 18 Yachayqa kawsay sach'a hinan chayta chaskikuqkunapaqqa, kusisamiyoqmi yachaymank'askakuqkunaqa. 19 Señor Diosqa yachaywanmi kay pachata teqsicharqan, yuyaywanmi hanaq pachata allintasayachirqan. 20 Yachayninwanmi lamar-qochata rakirqan, phuyumantapas iphuchimurqan. 21 Churilláy, allinreparayta allin yuyaykukuyta waqaychay, ama chaykunataqa qonqapuychu, 22 allintan kawsachisunki, kunkawalqana hinataqmi sumaqchasunki. 23 Chaypachan mana manchaspa purinki, manataqmimisk'akunkipaschu. 24 Puñuspaykipas manan manchakunkichu, siriykuspaykipas misk'itan puñunki. 25 Amanqonqaylla mancharichiqta manchakunkichu, amallataq millay runakunaman muchuna chayamuqtinpasmanchakunkichu, 26 Señor Diosmi qayllaykipi kashanqa, paymi mayt'ukunaykimantawaqaychasunki. 27 Yanapayta atispaykiqa yanapana runata yanapaykuy. 28 Imachus qonaykipaq makiykipikashaqtinqa, ama runamasiykita niychu: Ripuy, kutimunkiña, paqarinña qosqayki, nispaqa. 29 Wasimasiykiqayllaykipi tiyaspa qanpi hap'ipakuqpaqqa ama pay contra mana allinkunata yuyaykuychu. 30 Ama pitapasyanqapuniqa quejaychu, manataq pipas mana allinta ruwashasuqtiykiqa. 31 Ama envidiakuychu runa maqaq runata,amataq imaynatachus kawsasqanta hinaqa kawsaychu. 32 Señor Diosqa waqllisqa runakunatan millakun, chaninrunakunawantaq sonqota tupachin. 33 Señor Diosqa millay runaq wasintan ñakan, chanin runaq familiantataqsaminchan. 34 Señor Diosqa burlakunmi burlakuqkunamanta, k'umuykukuqkunatan ichaqa sumaqtaqhawarin. 35 Señor Diosmi yachayniyoqkunata hatunchan, mana yuyayniyoqkunatataq p'enqachin.

Proverbios 4

1Wawaykuna, taytaykichispa yachachisqasuykichista uyariychis, allin yuyayniyoq kanaykichispaq makiuyariychis. 2 Ñoqan allin yachachikuyta yachachiykichis, chaytaqa ama wikch'urpariychischu. 3 Ñoqapas taytayoqchurin karqani, mamaypa munakusqan sapallan wawan. 4 Taytaymi yachachiwaspa niwaq: Rimasqaykunatasonqoykipi hap'iy, kamachikusqaykunata hunt'ay, chaymi kawsanki. 5 Yachayta tariy, allin reparayta tariy,rimasqaykunataqa ama qonqapuychu, amallataq chaykunataqa wikch'uypaschu. 6 Ama yachayta saqepuychu,payqa waqaychasunkin, yachayta munakuy, payqa amachasunkin. 7 Yachayqa tukuy imamantapas anchachaniyoqmi, chayrayku tariy, tukuy ima hayk'a kaqniykimantapas allin yuyaytaraq tariy. 8 Chayta munakuy,paypas hatunchallasunkitaqmi, chayman sonqollikuy, paypas allinpaqmi hap'ichisunki. 9Munay t'ika pillutahinan umaykiman churaykusunki, munayllaña coronatan qosunki, nispa. 10 Churilláy, uyariway, simiykunatachaskiy, askha watakunata kawsanaykipaq. 11 Yachay ñannintan pusarqayki, cheqan ñannintanthaskichirqayki. 12 Purispaykiqa manan rank'ukunkichu, phawaspaykipas mananmisk'akunkichu. 13 Yachachisqa simiman k'askakuy, ama kachariychu, chayman hina ruway, chayqakawsayniykin. 14 Ama waqllisqakunaq ñannintaqa puriychu, ama millaykunaq purisqanta hinaqapuriychu, 15 karunchakuy, ama chayninta puriychu, chaymanta anchhuriy, pasarparillay. 16Manan paykunaqapuñunkuchu mana allinkaqta mana ruwaspaqa, paykunataqa manan puñuypas aysanchu pitapas manaurmaykuchispaqa. 17 Paykunapaqqa mana chanin ruwaymi t'anta mikhuy hina, runakunata maqaspa qechuymivino ukyay hina. 18 Chaninkunaq puriyninqa pacha illarimuy k'anchay hinan, allinta p'unchayamuqtin aswan-aswanta k'anchariq hinan. 19Mana chaninkunaq puriyninmi ichaqa laqhayaq hina, manataq yachankuchuimapichus misk'akusqankuta. 20 Churilláy, simiykunata kasukuy, rimasqaykunata maki uyariy. 21 Amaqonqapuychu, chaykunata sonqoykipi waqaychay. 22 Chaykunata tariqpaqqa kawsaymi, cuerpontinpaqpashampin. 23 Sonqoykitaqa allintapuni waqaychay, chaymantan imayna kawsaypas paqarimun. 24 Ama llullakuytarimaychu, ama waqllisqata rimaychu. 25 Ñawpaqllatapuni qhaway, ñawiykikunaqa ñawpaqllatapuniqhawachun. 26 Purinaykita allinta tanteay, allillantapuni sarunaykipaq. 27 Ama pañamanpas lloq'emanpaspantaychu, ama mana allinpi puriychu.

Proverbios 5

1 Churilláy, yachayniyta maki uyariy, allin yuyayniyta maki uyariy, 2 allintapuni reparaspa yuyaykukunaykipaq,allin yachaywan rimanaykipaq. 3Wasanchaq warmiqa misk'itan riman, rimasqanqa aceitemantapas aswanllamp'un, 4 qhepamanmi ichaqa ajenjomantapas aswan hayata paqarichin, iskay filoyoq espadamantapasaswantan k'irin. 5 Payqa wañuymanmi pusaykusunki, ñanninqa Wañuy-pachamanmi apaykun. 6 Payqa manankawsay ñanta qhawarinchu, kawsayninqa waqllisqan, manan payqa reparakunchu. 7 Chay hinaqa, churiykuna,uyariwaychis, amataq simiykunamanta t'aqakuychischu. 8 Chay wasanchaq warmimanta karunchakuy, ama wasipunkullanmanpas asuykuychu, 9 ama kallpaykita yanqa usuchiychu, amataq wataykikunatapas millay runamanqoychu. 10 Paqtan huk runakuna qhapaq kayniykiwan q'ochukunkuman, llank'asqaykikunapas wak runataqhapaqyachinman. 11 Paqtan qhepaman llakipakuwaq cuerpoyki toqtiyaykapuqtin, 12 hinaspataq niwaq:¡Imaynataraqmi kunaykuyta cheqnikurqani! ¡Imaynataraqmi sonqoypas anyaykuyta pisicharparirqan! 13Mananyachachiwaqniykunaq siminta uyariyta munarqanichu, manan yachachiwaqniykunata makichuuyarirqani, 14 sinchi mana allin patapiñan kashani llaqtay runaq llapanpa rikushasqan, nispa. 15 Unup'uytullaykimanta ukyakuy, p'uytuykimanta phullpumuqta ukyakuy. 16 ¿Pukyuyki unuta callemanllimp'achiwaqchu? ¿Phullpumuq unuykita plazakunaman usuchiwaqchu? 17 Qanllapaq chaykunaqa kachun, amahukkunamanwanqa ukyachiychu. 18 Pukyuykiqa saminchasqa kachun, wayna kashaspa casarakusqayki,warmillaykiwan kusikuy, 19 payqa munasqa china taruka hinan, munaycha luychu hinan. Paypamunakuyninwanqa kusikushallaypuni, munakuyninqa sonqoykita suwashallachunpuni. 20 Churilláy,¿imanaqtintaq wak warmimanqa wañuytaraq k'askakunki? ¿Imanaqtintaq wasanchaq warmiwanqa

oqllanakunki? 21 Runaq imayna kawsasqanqa Señor Diospa rikusqanmi kashan, paymi tukuy purisqankunataqhawashan. 22Millay runataqa millay ruwasqankunallataqmi mayt'un, huchallanwantaqmiwatachikun. 23 Payqa kikinta mana cuidakusqan hawan wañunqa, sinchi mana yuyayniyoq kasqanmi wañuymanq'epiykunqa.

Proverbios 6

1 Churilláy, runamasiykipaqchus fiakunki chayqa, wak runapaqchus simiykita kacharinki chayqa, 2 simirimarisqaykiwanchus watachikunki chayqa, simi rimarisqaykiwanchus hap'ichikunki chayqa, 3 churilláy, ñanhukpa makinmanña chayarqanki, kacharichikunaykipaqqa kayta ruway: Amigoykiqta riy, hinaspa k'umuykukuspavalekamuy kacharichikunaykipaq. 4 Ama puñuykuychu, ama ch'illmirillaypaschu, 5 aswanpas chakuqmantaluychu hina ayqekuy, phalaq animal hina toqllamanta kacharichikuy. 6 Yaw qella, sisita qhawariy, imaynaruwasqanta qhawamuy, hinaspa sisimanta yachaqakuy. 7 Chay sisin mana qollananpas mana kamachiqninpasmana patronninpas kashaqtin, 8mikhunanta ichhuy tiempopi waqaychakun, mikhunanta cosechap'unchaykunapi huñun. 9 Yaw qella, ¿hayk'aqkamataq puñunki? ¿Hayk'aqkamataq wikch'urayanki? 10 Nishanki:Huk chhikallantawan puñurisaq, huk chhikallantawan ch'illmirisaq, puñunaypaq huk chhikallantawan makiytaoqllarisaq, nispa. 11 Pisichikuyniykiqa llat'anaq runa hinan hap'irqosunki, wakchayayniykipas maqanantin runahinan ayparqosunki. 12Millay runaqa, waqllisqa runaqa, millay simikunata rimaspan purin, 13 ñawinkunawanmiq'esuykun, chakinwanmi señaschan, dedonwanmi t'uphsiykun. 14Waqllisqa sonqoyoqqa mana allillantapuninyuyaykun, ch'aqwallatapunin sayarichin. 15 Chaymi hatun muchunanqa qonqaylla chayamunqa, qonqayllanñut'usqa kanqa, manataqmi khuyalliykukuy kanqachu. 16 Soqta ruwaytan Señor Diosqa cheqnikun,qanchiskaqtataqmi sonqonpas millakun: 17 Lerq'opayakuqta, llullakuqta, mana huchayoq runakunatawañuchiqta, 18mana chanin yuyaykukuykunata paqarichiq sonqoyoqta, mana allinkaqman usqhayllaphawariqta, 19 llullakuspa yanqa tumpaq testigota, wawqekuna purapi ch'eqmita sayarichiqtawan. 20 Churilláy,taytaykiq kamachikuyninta waqaychay, amataq saqepuychu mamaykiq yachachikuynintapas. 21 Chaykunatasonqoykipi hap'illaypuni, chaykunata kunkaykiman walqakullaypuni. 22 Puriqtiykin pusasunki, puñuqtiykinwaqaychasunki, rikch'aqtiykin rimapayasunki. 23 Chay kamachikuy simikunaqa lamparan, chay yachachikuypask'anchaymi, kunaykuspa anyakuykunaqa imaynatachus kawsanatan yachachin: 24millay warmimantawaqaychakuyta, wasanchaq warmiq misk'i rimayninmantapas cuidakuyta. 25 Ama sumaq rikch'aynintasonqoykipi munapakuychu, ama ñawinkunawanpas suwachikuychu. 26 Rabona warmiqa mana imayoqtan qharitasayarichin, wasanchaq warmiqa qharitan wañuyman q'epiykun. 27 Ninata oqllaykukuqqa, ¿manachu p'achantaruphachikunman? 28Nina sansa patapi puriqqa, ¿manachu chakinta ruphachikunman? 29 Chhaynanrunamasinpa warminwan puñuqqa manapunin huchachasqa kaymantaqa ayqenqachu. 30 Suwataqa pisipaqmihap'inku, yarqachikuspa saksaykunanpaq suwakuqtinqa. 31Hap'ichikuspanmi ichaqa qanchis kutitakutichipunqa, hinaña tukuy wasi kawsayninta qoykapunqa chaypas. 32Wasancha huchallikuqmi ichaqa manayuyayniyoq, chayta ruwaqqa pay kikintan waqllichikun. 33 K'irisqan p'enqachisqan kanqa, manan imapasp'enqachisqa-kaynintaqa chinkachinqachu. 34 Rawraq sonqo qosaqa nina hinan rawrarinqa, vengakuspaqamanataqmi khuyapayanqachu. 35Manan ima haywarisqatapas munanqachu, manan lluk'iykuykunatapaschaskikunqachu, chaniyoqña chaykuna kashaqtinpas.

Proverbios 7

1 Churilláy, simiykunata waqaychay, kamachikuy simiykunata illata hina waqaychay. 2 Chayta ruwaspaykinkawsanki, yachachikuyniykunata ñawi ruruykita hina waqaychay. 3 Chaykunata dedoykikunaman wataykuy,chaykunata sonqoykipi yuyashallaypuni. 4 Yachayta panachakuy, allin yuyayta aylluchakuy. 5 Chaykunanwasanchaq warmimanta karunchasunki, sonqo suwaq wak warmimantapas waqaychasunki. 6 Ñoqan huk p'unchay

wasiy ventanapi sayasharqani, hinaspa k'aktumanta qhawasharqani. 7 Malqo waynakunatan rikusharqani, hinaspanpaykuna ukhupi huknin pisi yuyayniyoq waynata rikurqani. 8 Calleta rishaspanmi chay warmiq tiyasqanesquinaman chayasharqan, chay warmiq wasin qayllantan purisharqan 9 ch'isiyaykuyta, rasphiyaykuqtinña,tutayaykuyta, laqhayaykuytaña. 10 Chayllamanmi chay warmi paywan tinkuq lloqsimurqan, rabona p'achayoq,q'otunanpaq yuyaykuspa, 11 qhalincha mana p'enqakuq, manan chakinqa wasinpi takyanñachu. 12 Mayninpincallepi kashan, mayninpitaq plazakunapi, esquina-esquinakunapin qhamiyashan. 13 Waynatan oqllaykurqan,hinaspan much'aykurqan, mana p'enqakuspan payta nirqan: 14 –Kunan p'unchaymi Diosman prometesqaytahaywamuni, hinan sumaq kawsay sacrificio mikhuna aycha wasiypi kashan. 15 Chaymi qanwan tinkuq lloqsimuni,qanwan tupaykuytapunin munasharqani, tariykipunitaq kanpas. 16 Puñunaytan mast'arqamuni Egipto linomantaawasqa munay chusikunawan. 17 Puñunaytan ch'aqchumuni q'apaq mirrawan, aloewan, canelapiwan. 18 Haku,illariqta munanakamusun, amikunanchiskama wayllunakamusun. 19 Manan qosayqa wasipichu, karutanpurin. 20 Ch'uspa hunt'a qolqetan aparikun, pura killa p'unchaytañan kutimpunqa, nispa. 21 Misk'itarimapayaspanmi uyachirqan, sonqo suwaq siminwanmi waynata uyachirqan. 22 Hinan warmiq qhepantaphawarirqanpacha, imaynan wakaqa nak'anaman rin hina, imaynan tarukapas trampaman haykunhina, 23 chaypitaq wach'iqa sonqonman ch'antakun, imaynan phalaq animalpas toqllaman phawaykun hina,manataq wañunanta yachakunchu. 24 Chhaynaqa, churiykuna, uyariwaychis, rimasqaykunata makiuyariwaychis. 25 Ama chay warmiman sonqollikuychu, ama qhepanta rispa pantaykuychu. 26 Askhatañan payqawaqllichirqan, askhatañan payqa wañuyman q'epiykurqan. 27 Wasinman puriyqa Wañuy-pachaman puriymi,chayman riyqa wañuyman riymi.

Proverbios 8

1 ¿Pin waqyakun? Yachaymi. ¿Pin qaparin? Yuyaymi. 2 Ñan qaylla moqo patakunapin, ñan palqakunapinsayaykun, 3 llaqta punku cheqaskunapin, punku haykunakunapin waqyakun: 4 Runakuna, qankunamanmiwaqyakamuykichis, runakunamanmi rimarimuykichis. 5 Pisi yuyayniyoqkuna, allin reparayta yachaychis,qankunapas, mana yuyayniyoqkuna, allin yuyayta hap'iychis. 6 Ancha sumaqkunatan rimarisaq, chaninkunatanrimarisaq, chayrayku uyariwaychis. 7 Simiyqa cheqaqkaqtan rimanqa, millakunin llullakuytaqa. 8 Chanintakamanrimani, simiykunapiqa manan ima waqllisqapas kanchu, manallataq ima q'ewisqapas kanchu. 9 Llapallanmichaninkama allin yuyayniyoqpaqqa, allin yuyaykusqakunan yachayniyoqkunapaqqa. 10 Yachachikuyniytaakllakuychis qolqemantaqa, reqsiq-kayta akllakuychis ch'uya qorimantaqa. 11 Ñoqa Yachayqa aswan allinmi kani,chaniyoq umiñakunamantaqa, tukuy ima munanaykichispas manan ñoqamanqa aypawanchu. 12 Ñoqa Yachayqaallin yuyaywanmi tiyani, ñoqan allinta reparaspa yuyaykukuyta yachani. 13 Señor Diosta manchakuyqa manaallinkaqta cheqnikuymi, ñoqan cheqnikuni anchaykachaytawan uma hoqariytawan, hinallataq millay ruwaytapas,waqllisqa rimaytapas. 14 Ñoqaqmi yuyaychaypas yuyaykukuypas, ñoqaqmi allin yuyaypas atiypas. 15 Ñoqakaqtiymi reykunaqa kamachikunku, kamachikuqkunapas chanin kamachikuykunata churanku. 16 Ñoqa kaqtiymiumallikunaqa kamachinku, llapa chanin kamachikuqkunapas chaninchanku. 17 Ñoqan munakunimunakuwaqniykunata, maskhawaqniykunapas tariwankun. 18 Ñoqan qhapaqchanipas hatunchanipas, cheqaqallin-kaytapas qhapaqyaytapas qoni. 19 Aswan allinmi qosqayqa ch'uya qorimantapas, aswan allinmimunachisqayqa ch'uyayachisqa qolqemantapas. 20 Ñoqan chanin ñanninta purini, chaninchayta ruwaspapurini, 21munakuwaqniykunata qhapaqyachispa, illakunata wasinkuman hunt'achispa. 22 Señor Diosmi ruwaytaqallarishaspa churawarqan, ñawpaqmantaña, ruwasqankunapas manaraq kashaqtin. 23 Ñawpaqmantañanchurasqa karqani, hallp'a pachatapas manaraq kamashaqtin. 24Hatun lamar-qochakuna manaraq kashaqtinmi,pukyukunapas manaraq phullpumushaqtinmi paqarichisqa karqani. 25 Orqokunapas manaraq takyachisqakashaqtinmi, moqokunapas manaraq kashaqtinmi paqarichisqaña karqani, 26manaraqmi hallp'a pachapaskamasqachu karqan, manaraqmi campokunapas kamasqachu karqan, manaraqmi ñut'u hallp'allapas kay pachapikamasqachu karqan. 27Hanaq pachata takyachishaqtinqa, hatun lamar-qocha patapi qorpata seq'eykushaqtinqa,chaypin ñoqaqa kasharqani. 28Hanaq pachapi phuyuta takyachishaqtinqa, lamar-qocha ukhu pukyukunatatakyachishaqtinqa, chaypin ñoqaqa kasharqani. 29 Qorpa churasqanmanta ama wasapananpaq lamar-qochaunuta kamachishaqtinqa, hallp'a pachaq teqsinkunata teqsichashaqtinqa, chaypin ñoqaqa

kasharqani. 30 Chaypachan ñoqaqa paywan llank'asharqani, sapa p'unchaymi payta kusichirqani, qayllanpinpukllashallarqanipuni, 31 kamasqan pachapin pukllarqani, runa miraymi kusichiwarqan. 32 Kunanqa churiykuna,uyariwaychis, kusisamiyoqmi yuyaychayniykunata waqaychaqkunaqa. 33 Yachachikuyta uyarikuychis, hinaspayachayniyoq kaychis, amataq chayta pisichaychischu. 34 Kusisamiyoqmi uyariwaqniy runaqa, sapa p'unchaysuyawaspa wasi punkuykunata qhawaqqa. 35 Tariwaqniyqa kawsaytan tarin, Señor Diospa allinqhawarisqantaqmi kanqapas. 36 Ñoqamanta karunchakuqmi ichaqa pay kikinpa contranpi huchallikun, llapacheqnikuwaqniykunaqa wañuytan munanku, nispa.

Proverbios 9

1 Yachaymi wasinta perqarqan, qanchis tusakunata llaqllarqan. 2 Uywakunatan nak'arqan, allin vinotantupachirqan, mikhunatan mast'arqan. 3 Warmi kamachinkunatan kacharqan llaqta qhawana patamantawaqyamunankupaq: 4 ¡Pisi yuyayniyoqkuna kayman hamuychis! nispa. Mana yuyayniyoqkunatapaswaqyachirqan: 5 Hamuychis, t'antayta mikhuychis, tupachisqay vinotapas ukyaychis. 6 Pisi yuyayniyoq-kaytasaqepuychis, hinaspa kawsaychis, yuyayniyoq runa hina puriychis, nispa. 7 Uma hoqariqta anyaqqa millayk'amisqan rikukunqa, millay runata phiñariqqa pisichasqan rikukunqa. 8 Ama uma hoqariqtaqa phiñariychu, paqtancheqnikusunkiman, yachayniyoqta anyaykuy, payqa munakusunkin. 9 Yachayniyoqta yachachiy, aswanyachaysapan kanqa, chanin runata yachachiy, aswan yachaysapan kanqa. 10 Yachayniyoq kanapaqqañawpaqtaraqmi Señor Diosta manchakuna, yuyayniyoq kanapaqqa Ch'uya Diostaraqmi reqsina. 11 Ñoqa Yachaykaqtiymi unayta kawsanki, askha watatan kawsankipas. 12 Yachayniyoq kanki chayqa, qanllapaqmi kanqa, umahoqariqtaq kanki chayqa, qanllan muchunki. 13 Mana yuyayniyoq-kayqa simisapa warmi hinan, payqa lonlataqmana ima yachaqtaqmi. 14 Wasin punku tiyanapin tiyaykun, llaqta patapin tiyaykun, 15 hinaspan ñanpurikuqkunata purinankuta purishaqkunatapas waqyan: 16 ¡Pisi yuyayniyoqkuna, kayman hamuychis! nispa. Manayuyayniyoqkunatapas waqyallantaq: 17 Suwasqa unuqa misk'in, pakapi mikhusqa t'antapas sumaqmi,nispa. 18 Ichaqa manan yachankuchu chaypi wañusqakuna kashasqanta, waqyasqankunaqa Wañuy-pachaqsonqonpi kashasqanta.

Proverbios 10

1 Salomonpa rikch'anachisqan simikuna: Yachayniyoq churiqa taytantan kusichin, mana yuyayniyoq churitaqmamanta llakichin. 2 Mana chaninpi tarisqa qhapaq kaykunaqa manan allinpaqchu, chaninta kawsaymi ichaqawañuymanta qespichin. 3 Señor Diosqa chanin runataqa manan hinallatachu yarqasqata qhawan, millay runakunaqmunapakusqantan ichaqa qolluchinqa. 4 Qella kaspan runaqa wakchayan, k'uchi kaspataqmi qhapaqyan. 5 Cosechatiempopi cosechaqqa yuyayniyoq runan, mikhuy hoqariy tiempopi puñuqmi ichaqa mana p'enqakuq runa. 6 Chaninrunapaqqa saminchakunan chayamun, millay runakunatan ichaqa k'arak rimayninku heq'epachin. 7 Chanin runatayuyarispaqa: Allinmi, ninkun, millay runatan ichaqa usqhaylla qonqapunku. 8 Yachayniyoqqakamachikusqakunatan chaskin, yanqa thawtiqmi ichaqa waqllipun. 9 Cheqanta puriqqa manan manchapakunchu,waqlliypi puriqmi ichaqa hap'irqosqa rikukun. 10 Ñawinwan q'esuykuqqa hukkunatan k'irin, sut'i simiwananyaykuqmi ichaqa sumaqta kawsachin. 11 Chanin runaq siminqa kawsay pukyun, millay runatan ichaqa k'arakrimaynin heq'epachin. 12 Cheqnikuyqa ch'aqwatan sayarichin, munakuymi ichaqa llapa huchallikusqakunatapampachan. 13 Yachayniyoqqa yachaytan riman, mana yuyayniyoqtaq hasut'isqa kanan. 14 Yachayniyoqkunaqayachasqankutan waqaychakunku, mana yuyayniyoqpa siminmi ichaqa waqllichinan patapiña kashan. 15 Qhapaqrunataqa qhapaq kayninmi amachaykun, wakcha runataqa wakcha-kayninmi waqllichin. 16 Chanin runaqganasqanqa kawsanapaqmi, millay runaq tarisqanmi ichaqa huchapaq. 17 Kunaykuykunata maki uyariqqakawsaymanmi rin, pichus kunaykuyta mana uyarikuqmi ichaqa chinkayman rin. 18 Cheqnikuyta pakaykuqqallullan, yanqa tumpaykuna ch'eqechiqqa mana yuyayniyoqmi. 19 Askha rimasqapiqa kallanpunin pantayqa,upallakuqmi ichaqa allin yuyayniyoq. 20 Chanin runaq rimasqanqa ch'uyayachisqa qolqe hinan, millay runaqyuyayninmi ichaqa mana chanin. 21 Chanin runaq siminqa askha runatan uywan, mana yuyayniyoqkunan ichaqa

mana yuyayniyoq kaspa wañunku. 22 Señor Diospa saminchayninqa qhapaqyachinmi, chay saminchayqa mananllakichinchu. 23 Mana yuyayniyoqqa, mana allinkunata ruwaspan kusikun, yuyayniyoqmi ichaqa yachaywankusikun. 24 Chanin runaqa imachus munasqantan chaskin, millay runan ichaqa imachus manchapakusqantachaskin. 25 Millay runataqa muyuq wayran aparikapun, chanin runan ichaqa wiñaypaq sayan. 26 Imaynanvinagreqa kiruta “chhuk” nichin, imaynan q'osñipas ñawita k'arachin, chay hinan qellaqa kachaqninpa umantananachin. 27 Señor Diosta manchakuyqa unaytan kawsachin, millay runakunaq kawsayninmi ichaqa pisiyachisqakanqa. 28 Chanin runakunaq suyakuyninqa kusikuymanmi tukupunqa, millay runakunaq suyakuyninmi ichaqaqollupunqa. 29 Señor Diosqa waqaychanmi allinkaqta ruwaqkunata, mana allinkaqta ruwaqkunatan ichaqachinkachin. 30 Chanin runaqa manan hayk'aqpas kuyurichisqachu kanqa, millay runakunan ichaqa suyupi manatiyanqakuchu. 31 Chanin runaq siminmantan yachay paqarimun, waqllisqa runaq qalluntan ichaqakuchunqaku. 32 Chanin runaqa tupusqallatan maypipas riman, millay runakunan ichaqa waqllisqallata riman.

Proverbios 11

1 Señor Diosqa waqllisqa balanzatan cheqnikun, chanin balanzan ichaqa Diosta kusichin. 2 Pipas anchaykachaqqap'enqachisqan kapunqa, k'umuykukuqmi ichaqa yachayniyoq kapunqa. 3 Chanin runakunataqa chanin-kaynillankutaqmi pusan, mana hunt'aqkunatan ichaqa iskay yuyaywan rimasqallankutaq waqllichin. 4 Qhapaqkaykunaqa juicio p'unchaypi manan imapaqpas valenqachu, chanin-kaymi ichaqa wañuymanta qespichin. 5 Chaninrunaq ñannintaqa chanin-kayninmi kuskachan, millay runatan ichaqa millay-kaynillantaq urmaykachin. 6 Chaninrunakunataqa chanin-kaymi qespichin, mana hunt'aqkunatan ichaqa munapakuynillantaq wataykun. 7 Millay runawañuqtinqa suyakuyninpas chinkapunmi, qhapaq kaykunapi yuyarayasqanpas chinkapunmi. 8 Chanin runaqa llaki-phutiymantan horqosqa kapun, millay runataq rantinpi haykun. 9 Mana iñiyniyoq runaqa siminwanmi runamasintak'irin, chanin runakunan ichaqa yachayninkuwan qespichikunku. 10 Chanin runakuna allinyaqtinqa llaqtan kusikun,millay runakuna wañuqtinmi ichaqa, llaqta kusisqa qaparin. 11 Chanin runakunaq saminchanwanmi llaqta wiñarin,millay runakunaq simintaq llaqtata thunin. 12 Mana yuyayniyoq runaqa runamasintan pisichan, allin reparaq runanichaqa upallakun. 13 Simi apa runaqa pakalla willasqakunatan willakun, confiakuna runan ichaqa pakallawillasqakunata sonqollanpi hap'in. 14 May suyupichus mana allin kamachikuy kaqtinqa, suyuqa waqllinmi, askhaqyuyaychayninwanmi ichaqa suyuqa allinta sayan. 15 Llakiq ñit'isqanmi rikukunqa mana reqsisqapaq fiakuq runaqa,fiayta mana munaqmi ichaqa mana llakipakuspa kawsan. 16 Sumaq sonqo warmiqa hatunchasqan kanqa, manakhuyapayakuq runakunan ichaqa qhapaq kaykunallata tarin. 17 Llakipayakuq runaqa pay kikinpaqmi allinta ruwan,sinchi millay runan ichaqa pay kikinpaq mana allinta ruwan. 18 Millay runaq ganasqanqa yanqapaqmi, chaninninpiruwaqmi ichaqa cheqaq samiyoq. 19 Chanin-kayta qatikuqqa kawsanqapunin, mana allinkaqta ruwaqmi ichaqawañunqapuni. 20 Señor Diosqa millakunmi waqllisqa sonqoyoqkunata, mana huchachana kawsaqkunatan ichaqasumaqta qhawarin. 21 Cheqaqtapunin millay runaqa muchuchisqa kanqa, chanin runakunan ichaqa qespichisqakanqa. 22 Khuchiq senqanpi qori argolla hinan pisi yuyayniyoq warmiqa, sumaq rikch'ayniyoqña kashanchaypas. 23 Chaninkunaq munasqanqa allinkaqllamanpunin tukun, millaykunaq suyakusqanmi ichaqa phiñakuytasayarichin. 24 Kanmi qoykukuq runa, chaywanpas aswan kaqniyoqraqmi payqa, kallantaqmi mich'akuq runa,chaywanpas wakchayapunmi payqa. 25 Qoykukuq runaqa t'ikarinqan, hukman saksata ukyachiqqasaksachisqallataqmi kanqa. 26 Trigota payllapaq huñuqtaqa runakunan ñakan, trigota vendeqtan ichaqasaminchan. 27 Allinkaqta ruwayta munaqqa allin rikusqan kanqa, mana allinkaqta ruwayta munaqmanmi ichaqa,mana allinkaqllataq taripanqa. 28 Qhapaq kayninman k'askakuqqa urmaykunqan, chanin runakunan ichaqa raphihina llanllarinqaku. 29 Familianta sasaman churaqqa, mana imayoqmi kapunqa, mana yuyayniyoqqayachayniyoqpa kamachillanpunin kanqa. 30 Chanin runaq kawsayninqa hukkunatan kawsarichin, yachayniyoqqarunakunatan maskhan yanapaykunanpaq. 31 Chanin runachus kay pachapi kawsasqanman hina chaskin chayqa,¡imaynataq huchasapa millay runari muchunanta mana chaskinmanchu!

Proverbios 12

1 Wanachiyta munakuqqa yachaytan munakun, anyaykuyta cheqnikuqmi ichaqa mana yuyayniyoq. 2 Allinrunataqa Señor Diosmi sumaqta qhawarin, millay yuyaykuq runatan ichaqa huchachan. 3 Manan pipas mana allin-kaywanqa allinta sayanchu, chanin runakunan ichaqa qaqata sayanku. 4 Ancha allin warmiqa qosanpaqqa coronahinan, millay warmin ichaqa tullukunapi ismuriy hina. 5 Chanin runakunaq yuyaykusqankunaqa chaninmi, millayrunakunaq yuyaykusqankunan ichaqa llullakama. 6 Millay runakunaq siminqa wañuna toqllan, chanin runakunaqrimayninmi ichaqa kikinkuta qespichin. 7 Millay runakunaqa urmapunkuñan, manan kapunkuñachu, chaninrunakunaq mirayninmi ichaqa kashallanqapuni. 8 Yuyayniyoq kasqanman hinan runaqa hatunchasqa kanqa,waqllisqa sonqoyoqmi ichaqa pisichasqa kanqa. 9 Aswan allinmi pisipaq hap'isqa allin llank'aq runaqa,hatunchakuq mana mikhunayoq runamantaqa. 10 Chanin runaqa uywankunatan allinta rikun, millay runakunaqsonqonmi ichaqa mana khuyapayakuq. 11 Chakranta llank'aqqa askha mikhunayoqmi, hanraykachaspa puriqmiichaqa mana yuyayniyoq. 12 Millay runakunaqa millaykunaq qechusqankunatan munapakunku, chanin runakunanichaqa allinta saphichakunku. 13 Millay runaqa llullakusqankunallawantaqmi mayt'uykusqa rikukun, chanin runanichaqa llakipakuymanta allinta lloqsin. 14 Sapankan rimasqankunaman hina chaskin, sapankan ruwasqankunamanhina chaskin. 15 Mana yuyayniyoqqa ruwasqankunatan allin kasqanpaq yuyan, yachayniyoqmi ichaqakunaykusqakunata kasukun. 16 Mana yuyayniyoqqa phiñakunpachan, allin yuyayniyoqmi ichaqa k'amisqata manakasurparinchu. 17 Cheqaqkaqta rimaqqa chaninkaqllatapunin sut'inchan, llulla testigon ichaqa llullakuyllatapuniriman. 18 Hawan-ukhunta rimaqqa espadawan hinan k'irin, yachayniyoqkunaq rimasqanmi ichaqahampi. 19 Cheqaqkaqta rimaqqa wiñaypaqmi sayan, llullan ichaqa huk ratollapaq. 20 Mana allinkaqtayuyaykuqkunaqa paykuna kikinkutan q'otukunku, sumaq kawsayta yuyaykuqkunan ichaqa kusikunqaku. 21 Chaninrunaqa allillanpunin kanqa, millay runakunan ichaqa mana allinkunapipuni rikukunqaku. 22 Señor Diosqallullakuqkunatan cheqnikun, cheqaqkaqta rimaqkunatan ichaqa kusisqa qhawarin. 23 Yuyayniyoq runaqayachaynintan pakaykun, mana yuyayniyoqmi ichaqa mana yuyayniyoq-kayninta riqsichikun. 24 Llank'aqqakamachikunqan, qellan ichaqa kamachina kapunqa. 25 Llakipakuyqa runatan ñit'iykun, sumaq simin ichaqakusichin. 26 Chanin runaqa runamasintan allinta pusan, millay runakunan ichaqa pantachin. 27 Qella runaqqamanan chakusqallanpas kankananpaq kanchu, k'uchi runapaqmi ichaqa ch'iti-kaynin qhapaq kayhina. 28 Chaninkaq ñanqa kawsaymanmi pusan, mana chanin-kaymi ichaqa wañuyman pusan.

Proverbios 13

1 Yachayniyoq churiqa taytanpa anyaykusqantan chaskikun, k'ankaykachaqmi ichaqa anyaykusqanta manauyarikunchu. 2 Allin runaqa rimasqanman hinan saminchata chaskin, rimasqankuta mana hunt'aqkunan ichaqamaqarqoyllatapuni munan. 3 Siminta waqaychakuqqa pay kikintan waqaychakun, hawan-ukhunta rimaqmi ichaqapayllatataq waqllichikun. 4 Qellaqa munapakunmi, manataqmi imatapas tarinchu, k'uchi runakunan ichaqa imamunasqankuta tarinku. 5 Chanin runaqa llullakuytan cheqnikun, millay runan ichaqa chiqnichikun, p'enqaypitaqrikukun. 6 Chanin-kayqa waqaychanmi mana huchachana kawsaq runataqa, mana chanin-kaymi ichaqa huchasapataurmaykachin. 7 Kanmi mana imayoq kashaspa qhapaqman tukuqkuna, kallantaqmi askha kaqniyoq kashaspawakchaman tukuqkuna. 8 Qhapaqqa qhapaq kayninwanmi kawsayninta qespichin, wakchatan ichaqa mana pipasmanchapachinchu. 9 Chanin runakunaqa lliphipishaq k'anchay hinan, millay runakunaq k'anchayninmi ichaqawañupushan. 10 Uma hoqariyqa ch'aqwaytapunin paqarichin, yuyaychaykuyta chaskikuyqa yachayniyoq-kaytanrikuchin. 11 Qonqaylla qhapaqyayqa manan unaypaqchu, pisi-pisimanta huñuqmi ichaqa qhapaqyan. 12 Runaqasuyakusqan mana hunt'akuqtinmi llakikun, munasqan hunt'akuqtinmi ichaqa sonqon kawsarin. 13 Kamachisqasimita pisichaqqa llakipin rikukunqa, kamachisqa simita kasuqmi ichaqa saminchasqa kanqa. 14 Yachayniyoqpayachachikuyninqa kawsay pukyun, wañuy toqllamantan qespichin. 15 Allin yuyaywan ruwaqqa sumaqqhawarisqan, siminkuta mana hunt'aqkunan ichaqa chinkapunqaku. 16 Yuyayniyoq runaqa yachaywanmi ruwan,mana yuyayniyoqmi ichaqa mana yuyayniyoq-kayninta rikuchin. 17 Mana allin willaqqa uma nanaykunatanpaqarichin, hunt'aq willaqmi ichaqa allinkaqta paqarichin. 18 Kunaykusqata pisichaqqa wakchayanqan, p'enqaypinrikukunqa, anyaykusqata kasukuqmi ichaqa hatunchasqa kanqa. 19 Munasqa hunt'akuqtinqa sonqon kusikun, manayuyayniyoqkunan ichaqa mana munanchu millaykaqta saqeyta. 20 Yachayniyoqkunawan puriqqa yachayniyoqmikapunqa, mana yuyayniyoqkunawan puriqmi ichaqa waqllipunqa. 21 Huchasapakunataqa mana allin-kaymiqatiykachan, chanin runakunan ichaqa allinkaqta chaskinqaku. 22 Allin runaqa nietonkunamanmi herenciata

saqenqa, huchasapaq qhapaq kaynintan ichaqa chanin runa chaskinqa. 23 Wakchakunaq chakranqa askhamikhunatan rurun, ichaqa mana chanin ruwaqkunan chay rurusqata qechupun. 24 Wawanta mana wanachiqqawawantan cheqnikun, wawanta munakuqmi ichaqa sumaqta wanachin. 25 Chanin runaqa askha mikhunayoqmi,millay runan ichaqa yarqachikushallan.

Proverbios 14

1 Yachayniyoq warmiqa wasintan sayarichin, mana yuyayniyoqmi ichaqa makinkunawan thunin. 2 Allin kawsaypipuriqqa Señor Diostan manchakun, waqllisqa kawsaypi puriqmi ichaqa Señor Diosta pisichan. 3 Manayuyayniyoqpa rimasqanqa hatunchakuyllan, yachayniyoqkunaq rimasqanmi ichaqa kikinkuta waqaychan. 4 Toromana llank'aqtinqa ch'usaqmi taqe kashan, llank'aq toroq kallpanwanmi ichaqa askha mikhuna kan. 5 Cheqaqtestigoqa manan llullakunchu, llulla testigon ichaqa llullallatapuni riman. 6 Asipayakuqqa yachaytan maskhan,manataq tarinchu, reparaq runan ichaqa mana sasachaspalla yachaqan. 7 Mana yuyayniyoqpa qayllanmantakarunchakuy, siminpiqa manan yachayta tarinkichu. 8 Yuyaysapaqa imaynatachus kawsasqanta qhawarikuspanmiyachayniyoq kasqanta rikuchin, mana yuyayniyoqkunatan ichaqa mana yuyayniyoq-kaynillankutaq q'otun. 9 Manayuyayniyoqkunaqa huchankumantan asikunku, chaninkuna ukhupin ichaqa Diospa munayninman hinakawsanku. 10 Sonqoq hayasqanqa payllapaqmi hayan, kusikusqanpipas manataqmi wak runaqakusiysikunchu. 11 Millay runakunaq wasinqa thunisqan kanqa, chaninkunaq wasinmi ichaqaallinyanqa. 12 Runapaqqa kanmi cheqanman rikch'akuq ñan, p'uchukayninmi ichaqa wañunañan. 13 Asikushaqtinpas sonqoqa nanashanmanmi, kusikuypas llakipi tukukunmanmi. 14 Waqllisqa sonqoyoqqaimaynatachus kawsasqanwanmi amichikun, allin runan ichaqa ruwasqankunawan kusikun. 15 Pisi yuyayniyoqqatukuy uyarisqantan creen, yuyayniyoqmi ichaqa thaskisqankunata allinta qhawan. 16 Yachayniyoqqa mana allintanmanchakun, hinaspan chaymanta t'aqakun, mana yuyayniyoqmi ichaqa usqhaylla phiñakun, pay kikinpiconfiakuspataq imatapas ruwallan. 17 Usqhaylla phiñakuqqa mana ruwanakunatan ruwan, mana allin yuyaykuqtaqcheqnisqa rikukun. 18 Pisi yuyayniyoqkunaqa mana yuyayniyoq-kaytan chaskinku, allin yuyayniyoqkunan ichaqayachayta coronata hina chaskinku. 19 Millay runakunaqa allin runakunamanmi k'umuykunqaku, millay runakunaqachaninkunaq ñawpaqenpin qonqorikunqaku. 20 Wakcha runamantaqa wasimasinpiwanpas anchhurinmi, qhapaqmiichaqa askhallaña amigoyoq. 21 Runamasinta pisichaqqa huchallikunmi, wakchakunata llakipayaqmi ichaqakusisamiyoq. 22 Mana allinkaqta ruwayta yuyaykuqkunaqa pantankun, allinkaqta ruwayta yuyaykuqkunan ichaqamunakuytapas cheqaq-kaytapas rikuchinku. 23 Llank'aspan runaqa kaqniyoq kan, rimaylla rimaqmi ichaqawakchayan. 24 Yachayniyoqkunaq qhapaq kayninqa yachaysapa kayninmi, mana yuyayniyoqkunataq zonzo-kayllata rikhurichin. 25 Cheqaq testigoqa hukkunatan qespichin, llulla testigon ichaqa q'otun. 26 Señor Diostamanchakuqqa allin waqaychasqapunin kashan, wawankunapas allin hark'aykusqallataqmi kashan. 27 Señor Diostamanchakuyqa kawsay pukyun, wañuy toqllakunamantan karunchan. 28 Askha runata kamachiq reyqa mentasqankanqa, pisi runata kamachiqtaqmi pisipaq qhawasqa kanqa. 29 Mana usqhay phiñakuqqa allin yuyayniyoqmi, saltaqsonqon ichaqa mana yuyayniyoq. 30 Llamp'u sonqoqa cuerpotan kawsachin, envidiakuymi ichaqa tullukunataismuchin. 31 Wakchata sarunchakuqqa Kamaqnintan pisichan, wakchata khuyapayaqmi ichaqa Diostayupaychan. 32 Muchuy hamuqtinmi millay runakunaqa urmaykapunqaku, wañuyña chayamuqtinpas chaninrunakunaqa waqaychasqallapunin. 33 Allin reparaqpa sonqonpin yachayqa kashallanpuni, mana yuyayniyoqkunaukhupipas chay yachayqa allin reqsisqan. 34 Chaninkaqta ruwayqa suyutan hatunchan, huchan ichaqa mayqenllaqtatapas p'enqayman churan. 35 Kusa llank'aq kamachitan reyqa sumaqta qhawarin, mana allinta llank'aqpaqmiichaqa phiñakun.

Proverbios 15

1 Llamp'u simiwan kutichikuqqa phiñakuytan thasnun, k'arak simin ichaqa astawan phiñachin. 2 Yachayniyoqkunaqrimasqanqa yachaytan sumaqchan, mana yuyayniyoqkunan ichaqa yanqakunata rimarqarin. 3 Señor Diosqahinantin pachatan rikushan, allin runatapas mana allin runatapas qhawashanmi. 4 Llamp'u simiwan rimayqakawsarichinmi, waqllisqa k'arak rimaymi ichaqa sonqota k'irin. 5 Mana yuyayniyoqqa taytanpa kunaykusqantan

pisichan, anyaykusqata hap'ikuqmi ichaqa allin yuyayniyoq. 6 Chanin runaqa wasinpi askha kaqniyoqmi, millayrunapaqmi ichaqa tarisqankunapas uma nanaylla. 7 Yachayniyoqkunaq siminqa yachaytan mast'arin, manayuyayniyoqkunaqa manan chhaynatachu mast'arin. 8 Señor Diosqa millay runakunaq sacrificio haywasqantanmillakun, chanin runa mañakuqtinmi ichaqa kusikun. 9 Señor Diosqa millay runakunaq imaynachus kawsasqantanmillakun, pichus chanin kawsaqtan ichaqa munakun. 10 Allin ñanta saqeqtaqa k'arak simiwanmi anyana,anyaykusqata mana uyarikuqqa wañunqan. 11 Wañuy-pachatapas Ukhu-pachatapas Señor Diosqa sut'itanqhawashan, ¿chaychu runakunaq sonqontaqa mana rikunman? 12 Uma hoqariqqa manan phiñariqnintamunakunchu, manallataqmi yachayniyoqkunatapas tapurikunchu. 13 Kusisqa sonqoqa uyatan sumaqchan, llakisqasonqotaq uyata unphuyachin. 14 Reparaq sonqoqa yachaytan maskhan, mana yuyayniyoqkunan ichaqa yanqasimikunawan saksaykun. 15 Llakisqa sonqoyoqpaqqa sapa p'unchaypas sasakaman, kusisqa sonqoyoqpaqmi ichaqasapa p'unchaypas kusikuyllapuni. 16 Aswan allinqa wakcha kaspa Señor Diosta manchakuymi, qhapaq kaspallakipakuymantaqa. 17 Aswan allinqa munakuypa kasqanpi yuyu mikhuymi, cheqnikuypa kasqanpi wira wakaaycha mikhuymantaqa. 18 T'impuq sonqo runaqa ch'aqwatan sayarichin, mana usqhay phiñakuqmi ichaqach'aqwata thanichin. 19 Qellaq ñanninqa khiskawan kanchachasqa hinan, chanin runaq purinanmi ichaqa sumaqñan hina. 20 Yachayniyoq churiqa taytantan kusichin, mana yuyayniyoq runan ichaqa mamanta pisichan. 21 Manayuyayniyoqqa zonzo-kayninwanmi kusikun, yuyayniyoqmi ichaqa chaninllatapuni kawsayta munan. 22 Yuyaychaqmana kaqtinqa, imachus yuyaykusqakunan qollupun, askha yuyaychaqkuna kaqtinmi ichaqa yuyaykusqakunaqahunt'akun. 23 Runaqa kusikunmi allin tupasqata kutichisqanwan, tiemponpi rimasqapas mayallinmi. 24 Yachayniyoqqa kawsayman pusaq ñannintan purin, manan wañuyman pusaq ñannintachupurin. 25 Señor Diosqa uma hoqariqpa wasintan raqayman tukuchin, viudaq hallp'antan ichaqa manaqechuchinchu. 26 Señor Diosqa millakunmi millay runakunaq yuyaykusqankunataqa, sumaq sonqowanrimasqakunan ichaqa ch'uyakama. 27 Suwakuyman k'askakuqqa wasintan sasaman tanqaykun, lluk'iykuytacheqnikuqmi ichaqa kawsanqa. 28 Chanin runaqa allintan yuyaykun kutichinanpaq, millay runan ichaqamillaykunata rimarqarin. 29 Señor Diosqa millay runakunamantan karunchakun, chanin runakunaq mañakusqantanichaqa uyarin. 30 Munakuywan qhawariyqa sonqotan kusirichin, allin willakuyqa wakmantankallpachallantaq. 31 Sonqo kawsarichiq anyaykuyta uyariqqa yachayniyoqkunaq qayllanpin kusisqakashanqa. 32 Wanaykachiyta pisichaqqa pay kikintan pisichakun, anyaykusqata uyarikuqqa allin yuyaytantarin. 33 Señor Diosta manchakuqqa yachayniyoq-kaytan yachaqan, k'umuykukuq runaqa hatunchasqan kanqa.

Proverbios 16

1 Runaqa sonqonpin imatapas yuyaykun, Señor Diosmi ichaqa: “Arí”, ninpas, “manan”, ninpas. 2 Runapaqqa tukuyruwasqanpas ch'uyamanmi rikch'akun, Señor Diostaqmi yuyaykusqankunata juzgan. 3 Lliw ruwanaykikunata SeñorDiosman hap'iykachiy, hinan yuyaykusqaykikuna hunt'akunqa. 4 Señor Diosqa tukuy imatapas huk yuyaywanmiruwarqan, millay runatawanpas muchuchina p'unchaypaqmi ruwarqan. 5 Señor Diosqa millakunmi llapanhatunchakuq sonqoyoqtaqa, paykunaqa huchachasqapunin kanqaku. 6 Munakuywan cheqaq-kaywanmi huchaqapampachakun. Señor Diosta manchakuspan runaqa mana allinmanta t'aqakun. 7 Señor Diosqa runaq allinkawsasqanwan kusikun chayqa, awqankunawanpas paytaqa sumaqtan kawsachinqa. 8 Aswan allinqa chaninninpipisilla tarisqan, mana chaninninpi askhata tarisqamantaqa. 9 Runaqa sonqonpin imachus ruwananta yuyaykun,Señor Diostaqmi imayna kanantaqa unanchan. 10 Reyqa Diospa rimachisqantan riman, juzgaspanqa chaninninpinrimarin. 11 Señor Diosmi munan chanin balanzatapas chanin romanakunatapas, payqa llapa pesakunatanqhawan. 12 Reykunaqa millakunmi mana chanin ruwasqakunata, chanin ruwaywanmi reypa kamachikuyninqaallinta sayan. 13 Chanin rimasqakunawanmi reykunaqa kusikunku, paykunaqa cheqaqkaq rimaqtanmunakunku. 14 Reypa k'arak phiñakuyninqa wañuymanta willakuq hinan, yachayniyoq runan ichaqa chayphiñakuyta thasnun. 15 Reyta kusisqa uyantinta rikuqqa kawsanqan, sumaq qhawarimuyninqa poqoypi para phuyuhinan. 16 Aswan allinqa yachayta tariymi qori tariymantaqa, aswan allinqa yuyayta akllakuymi qolqeakllakuymantaqa. 17 Chanintapuni kawsaqqa mana allinmantan t'aqakun, imayna kawsasqanta qhawakuqqa paykikintan waqaychakun. 18 Uma hoqariqqa qhepamanmi waqllinqa, anchaykachaq sonqoqa qhepamanmiurmanqa. 19 Aswan allinqa wakchakunawan k'umuykukuymi qechusqakunata uma hoqariqkunawanrakinakuymantaqa. 20 Yachachikuyta maki uyariqqa allinyanqan, Señor Diosman hap'ipaykukuqqa

kusisamiyoqmi. 21 Takyasqa yuyayniyoqqa “allin tanteaq” nisqan, misk'i simiqa yachayniyoq kaytanyapaykun. 22 Allin yuyayniyoq-kayqa yuyayniyoqkunatan kawsarichin, mana yuyayniyoq-kaytaq manayuyayniyoqkunata muchuchin. 23 Yachayniyoqqa allin chayasqatan riman, rimasqankunaqa aswantancreechin. 24 Sumaq rimasqakunaqa miel misk'i hinan, simipaqmi misk'i, cuerpopaqmi hampi. 25 Runapaqqakanmi cheqanman rikch'akuq ñan, p'uchukayninmi ichaqa wañuna ñan. 26 Mikhunayachikuqqa allintan llank'anyarqay payta qatirisqanrayku. 27 Millay runaqa waqllisqakunatan yuyaykun, siminpas qallushaq ninahinan. 28 Waqllisqa runaqa ch'aqwatan hatarichin, simi apataq ancha munanasqa amigokunatat'aqanachin. 29 Maqakuq runaqa runamasintan q'otun, mana allin ñannintataq pusanpas. 30 Pipas waqllisqakunataruwananpaq yuyaykuqqa ñawintan q'esuykun, pipas mana allinkuna ruwayta yuyaykuqqa simintanq'estichin. 31 Unayta kawsayqa chanin runakunaq premionmi, soqoyoq kayqa umatanmunaychan. 32 Kallpasapamanta aswan allinqa mana usqhay phiñakuqmi, huk llaqta hap'iqmanta aswan allinqapay kikinta cuidakuqmi. 33 Diospa munayninta yachanapaqqa sorteankun, Señor Diostaqmi tukuyta sut'inchan.

Proverbios 17

1 Ch'aqwaykunaq kasqan wasipi askha mikhunamantaqa aswan allinmi sumaq kawsaypa kasqan wasipi hukkhamuykuy ch'aki t'anta. 2 Allin yuyayniyoq kamachiqa mana p'enqakuq churitan kamachinqa,wawqenkunawantaqmi herenciata chaskinqa. 3 Crisolpin qolqetaqa ch'uyayachinku, hornopin qoritaqach'uyayachinku, Señor Diostaqmi sonqokunata pruebaqqa. 4Millay runaqa mana chanin rimasqatan uyarin,llullaqa millay simitan uyarin. 5Wakcha runata asipayaqqa Kamaqnintan asipayan, muchuqmanta kusikuqqamuchuchisqapunin kanqa. 6 Yuyaq runakunaq coronanqa nietokunan, wawakunaq kusikunanqa tayta-mamakunan. 7Mana yuyayniyoqpaqqa manan allinchu yachaysapa simikunata rimayqa, kamachikuqpaqpasmanallataqmi allinchu llullakuyta rimayqa. 8 Lluk'iykuyta yachaqpaqqa khuya rumi hinan lluk'iykuyqa,maymanña rin chaypas payqa allillanpunin. 9 Huchallikuyta pampachaqqa munakuytan t'ikarichin,huchallikusqata willarqariqmi ichaqa amigokunata t'aqanachin. 10 Allin reparaq runaqa huk anyaykusqallawanmiastawan yachaqan pachak maki hasut'iwan mana yuyayniyoqpa yachaqasqanmantaqa. 11Millay runaqa contrahatariyllatapunin munan, ichaqa sinchi muchuchiq runatan payman kachanqaku. 12 Aswan allinqa uñankunaqechusqa china ukumariwan tupaymi, mana yuyayniyoq millaykunata ruwashaq runawantupaymantaqa. 13 Runachus allinmanta mana allinwan kutichin chayqa, wasinpiqa sasachakuykashallanqapunin. 14 Ch'aqwata hatarichiqqa qocharayaq unuta kacharpariq hinan, chayrayku ch'aqwa manaraqqallarishaqtin churanakuyta saqepuy. 15Huchallikuqta mana huchayoqman tukuchiytapas, chanin runatahuchachaytapas Señor Diosqa millakunmi. 16Mana yuyayniyoqri, ¿imapaqtaq qolqeta apamun yachaytarantinanpaq, mana yuyaynin kashaqtinri? 17 Tukuy tiempon amigoqa munakun, llaki-phutiy tiempopipas wawqehinan khuyapayakun. 18Mana yuyayniyoq runaqa fiakunanpaqmi prometekun, hinaspan wasimasinpaqfiakun. 19 Ch'aqwayta munaqqa huchallikuytan munan, alabakuqqa waqlliynintan maskhan. 20Millaysonqoyoqqa manan hayk'aqpas allinkaqta tarinchu, llullakuqpas mana allinmanmi urmaykun. 21Manayuyayniyoq churiqa taytantan llakichin, mana yuyayniyoq runaq taytanqa manan kusikunchu. 22 Kusisqa sonqoqaallin hampin, llakisqa sonqon ichaqa onqochin. 23Millay runaqa pakapi lluk'iykusqatan chaskikun chaninchaytawaqllichinanpaq. 24 Yuyayniyoqqa yachayllawanpunin ruwayta munan, mana yuyayniyoqmi ichaqaimaymanaman chapukun. 25Mana yuyayniyoq churiqa taytantan llakichin, mamantapas waqapachin. 26Mananallinchu chanin runata muchuchiyqa, manallataqmi allinchu allichachaq runakunata hasut'iypas chaninkawsayniyoq kasqankumantaqa. 27 Takyasqa runaqa tupusqallatan riman, allin reparaqqa samp'asonqollan. 28Mana yuyayniyoq upallakuqtinqa, yachayniyoqpaq hap'isqan kanqa, upallakuqqa yuyayniyoqpaqhap'isqan kanqa.

Proverbios 18

1 Payllapaq kawsaqqa munaynillantan maskhan, llapa allin yuyaychaykunatapas manan munanchu. 2 Manayuyayniyoqqa manan yachayta munanchu, aswanpas paypa yuyaykusqallantan willakuyta munan. 3 Pipas mana

chaninta ruwaqqa pisichasqan kanqa, pipas p'enqachisqa kaqqa millay qhawasqan kanqa. 4 Runaq rimasqankunaqachinkay-chinkay ukhu unu hinan, yachaymi ichaqa pukyumanta phawamuq ch'uya mayu hina. 5 Huchallikuqmansayakuyqa manan allinchu, chanin runapaq chaninchapuyta waqllichiypas manallataqmi allinchu. 6 Manayuyayniyoqpa siminqa pay kikintan sasaman q'epiykun, rimasqanmantapas hasut'ichikunmi. 7 Mana yuyayniyoqpasiminqa pay kikintan chinkachin, rimasqankunawanmi pay kikinta seq'okun. 8 Simi apaq rimasqankunaqasumaqllaña mikhuna hinan, sonqo ukhukamataqmi haykunpas. 9 Llank'anapi qellakuqqa kaqninkunata q'aruq runaqwawqenmi. 10 Señor Diosqa qaqa sayaq pukara hinan, chaymanmi chanin runaqa phawan, allin hark'aykusqataqmikashan. 11 Qhapaq runaqa kaqninkunatan allin sayachisqa llaqtata hina qhawan, qhapaq runaqa hatunkarayperqapas kanman hinatan qhapaq kayninkunata qhawan. 12 Manaraq urmaykushaspanmi runaq sonqonqahatunchakun, k'umuykukuq runan ichaqa hatunchasqa kanqa. 13 Manaraq allinta uyarishaspa simita kutichiqqamana yuyayniyoqmi, mana p'enqakuqtaqmi. 14 Onqosqataqa kawsayta munasqanmi kallpachan, ichaqa, ¿pitaqkallpachanqa llakiq ñit'isqantari? 15 Reparaq runaqa yachaytan tarin, yachayniyoqqa yachayta uyariytanmunan. 16 Sumaq sonqo qoykuyqa llapa punkutan kicharin, allichachaq runakunaq qayllankamataqchayachinpas. 17 Chaninmanmi rikch'akun ñawpaqta quejakuqpa rimasqanqa, awqan chayamuspataq mana hinakasqanta sut'inchan. 18 Iskay kallpasapa churanakun chayqa, sorteaspallan ch'aqwayninkutaqach'inyachinku. 19 Phiñachisqa wawqeman asuykuyqa aswan sasan perqawan muyuchisqa llaqtamanhaykuymantaqa, wawqekunaq churanakusqanqa wisq'asqa punkuyoq pukara hinan. 20 Runaqa rimasqanwanmiimaynapas kapunqa, rimasqanmantan chaskinqa. 21 Simiqa atinmi wañuchiytapas kawsachiytapas, chaymi runaqarimasqanmanta imaynaña kaqtinpas chaskinqa. 22 Allin warmiwan casarakuqqa allinkaqtan tarin, Señor Diospaallin qhawarisqantaqmi kanpas. 23 Wakcha runaqa valekuspan riman, qhapaqtaqmi k'arak simikunawankutichin. 24 Kanmi waqllichiq amigokuna, kallantaqmi wawqemantapas aswan munakuq amigo.

Proverbios 19

1 Aswan allinqa chaninta puriq wakcha runan qhelli simi rimaq mana yuyayniyoqmantaqa. 2 Mana allinta reparaspaafanakuyqa manan allinchu, sinchita apurakuqqa pantanmi. 3 Runaq mana yuyayniyoq-kayninqa pay kikintanwaqllichin, Señor Dios contraraqtaq phiñakun. 4 Qhapaqqa askha amigotan tarin, wakcha runan ichaqa amigonpasaqerparisqan rikukun. 5 Llulla testigoqa muchuchisqapunin kanqa, llullakuqpas manan ayqenqachu. 6 Sumaqsonqo runataqa askhan llunk'upayanku, qoykukuq runawanqa lliwllan amigota ruwanku. 7 Wakcha runataqawawqenkunapiwanpas cheqnikuntaq chayqa, amigonkunaqa astawanraqmi paymanta karunchakapunqa,valepakushanqaña chaypas manan tarinqachu. 8 Allin yuyayta tariqqa pay kikintan munakun, allin yuyaytahap'iqqa allillanpunin kanqa. 9 Llulla testigoqa muchuchisqapunin kanqa, llullakuqqa wañunqan. 10 Manayuyayniyoqpaqqa manan qhapaq hina kawsanan tupanchu, manallataqmi kamachi runapaqqa umalli runakunatakamachinanpas tupanchu. 11 Runaq allin yuyayniyoq-kayninqa phiñakuytan hark'an, k'amiqninta hinallataqhawaqqa hatunchasqan kanqa. 12 Leonpa qaparisqan hinan reypa phiñakusqanqa, reypa sumaq qhawarisqanmiichaqa q'achu patapi sulla hina. 13 Mana yuyayniyoq churiqa taytantan llakiman q'epiykun, qaparkachaq warmiqasut'uylla-sut'uq unu hinan. 14 Wasitapas qhapaq kaykunatapas tayta-mamamantan chaskinku, allin yuyayniyoqwarmin ichaqa Señor Diospa qosqan. 15 Qella-kayqa misk'itan puñuchikun, qella runapas yarqaytanmuchun. 16 Kamachisqa simita hunt'aqqa kawsaynintan waqaychan, Señor Diospa yachachikuyninta pisichaqmiichaqa wañunqa. 17 Wakcha runaman manuyqa Señor Diosman manuymi, Señor Diosmi manusqantaqakutichipunqa. 18 Churiykita wanachiy tiempo kashaqtinraq, ama wañunanta munaychu. 19 Phiñakuylla-phiñakuqqa imachus chaskinantan chaskinan, yanapaykunkiña chaypas aswan mana allinmikanqa. 20 Kunaykusqata uyarikuy, wanaykuchisqatapas hap'ikuy, chay hinapin yachayniyoqkapunki. 21 Imaymana yuyaykusqakunan runaq sonqonpiqa kan, ichaqa Señor Diospa yuyaykusqallanmihunt'akun. 22 Runamantaqa suyakunchis, khuyapayakuq kaynintan. Aswan allinqa wakcha runan, llullarunamantaqa. 23 Señor Diosta manchakuyqa kawsanapaqmi, chay manchakuywanmi runaqa kusisqa kawsan,manan ima mana allinpas chayanchu. 24 Qellaqa p'ukumanmi makinta challpuykun, manataqmi chaytaqasiminmanpas aypachinchu. 25 K'ankaykachaqta hasut'iy, hinan pisi yuyayniyoqqa yuyayniyoq-kayta yachanqa,allin reparaq runata anyaykuy, yachaytan aypanqa. 26 Taytanta suwaqpas, mamanta qarqoqpas, millay p'enqaytaruwaq churin. 27 Churilláy, yachachikuyniykunatachus mana uyariq tukupunki chayqa, allin yachayniyoq

simikunamantan karunchakapunki. 28 Waqllisqa testigoqa chaninchaymantan asikun, millay runakunapaqqa manaallinkaqmi sumaq mikhuna hina. 29 Soq'anakunan uma hoqariqkunapaq wakichisqa kashan, hasut'ikunataq manayuyayniyoqkunaq wasanpaq kashan.

Proverbios 20

1 Vinoqa runatan anchaykachachin, poqosqa ukyanaqa ch'aqwachinmi, chaywan machaqqa manayachayniyoqmi. 2 Leonpa qaparisqan hinan reypa phiñakusqanqa, pipas phiñachiqqa pay kikintank'irikun. 3 Ch'aqwayta mana munaq runaqa hatunchasqan, pipas mana yuyayniyoqmi ichaqa ch'aqwatasayarichishallan. 4 Qellaqa yapuna p'unchaykunan mana yapunchu, chakran cosechaq rispataqmi mana imatapastarinchu. 5 Chinkay-chinkay ukhu unu hinan sonqollapi yuyaykusqakunaqa, yuyayniyoq runan ichaqa chaykunatasut'iman horqoyta yachan. 6 Askha runan hunt'aq kasqankuta willakunku, cheqaq hunt'aq runataqa, ¿pitaqtarinqa? 7 Chanin runaqa chanin-kayninpi purin chayqa wawankunapas kusisamiyoqmi. 8 Reyqa juzganapitiyaykuspanmi qhawarispalla llapa mana allinta suysun. 9 ¿Pitaq ninman: Ñoqan sonqoyta ch'uyayachini, ch'uyanhuchaymanta kashani, nispa? 10 Mana chanin romanatapas mana cabal tupunatapas iskaynintan Señor Diosqacheqnikun. 11 Waynapas ruwasqankunawanmi reqsisqa kanqa, kawsayninpin rikukun ch'uyachus cheqanchuskasqanqa. 12 Uyariq ninritapas qhawaq ñawitapas iskaynintan Señor Diosqa kamarqan. 13 Ama puñuyllapuñuqchu kay, paqtan wakchayawaq, rikch'ashallaypuni, saksa mikhusqan kanki. 14 Rantiqqa ninmi: Mananallinchu, manan allinchu, nispa, rantispanñan ichaqa alabakun. 15 Kanmi valorniyoq qoripas askha umiñakunapas,chaykunamantapas aswan valorniyoq illa hinan yachaywan rimayqa. 16 Wak llaqtayoqpaq fiakuqpa p'achantachaskiy, karu llaqtayoqpaq fiakuqmanta p'acha prendanta waqaychay. 17 Runapaqqa misk'in suwasqa mikhuytamikhuyqa, chay qhepatan ichaqa chhanqa aqotapas mikhushanman hina kanqa. 18 Imatapas ruwanaykipaqqayuyaychachikuyraq, awqa-tinkunaykipaqqa allintaraq yuyaykuy. 19 Simi apaqa sonqollapi pakasqatan rikhurichin,ama huñukuychu simita kacharispa rimaqwanqa. 20 Taytantapas mamantapas ñakaqqa sinchi laqhayaqpinwañunqa. 21 Qallariypi mana sasawan tarisqaqa, manan qhepamanqa kusikunapaqchu kanqa. 22 Ama niychu:Ñoqan vengakusaq nispaykiqa, Señor Diosta suyakuy, paymi chaninchapusunki. 23 Señor Diosqa cheqnikunmiwaqllisqa pesakunata, mana chanin balanzakunaqa manan allinchu. 24 Señor Diosmi runataqa maymanpaspurichin, manan pipas yachakunchu maymanchus purishasqantaqa. 25 Runapaqqa toqlla hinan hawan-ukhuntaDiosman prometekuyqa, chay qhepatataq prometekusqanmanta ñakapakunman chayqa. 26 Yachayniyoq reyqamillay runakunatan wayrachin, hinaspan paykunata saruchin. 27 Señor Diospa qosqan espiritun runaq yuyayninqa,chaymi lámpara hina sonqo ukhukamaraq k'anchaykun. 28 Reyqa munakuq kaspan, hunt'aq kaspan, waqaychasqakanqa, reyqa khuyallikuq kaqtinmi, kamachikuyninpas qaqata sayanqa. 29 Waynakunaq sumaq-kayninqakallpankun, yuyaq runakunaq sumaq-kaynintaqmi yuraq umanku. 30 K'irisqakunan, soq'aykusqakunan millay-kayta chinkachin, hasut'iykusqakunaqa sonqo ukhutan ch'uyanchan.

Proverbios 21

1 Yarqha unuta hinan Señor Diosqa reypa yuyayninta pusan, maymanchus munasqanmanmi purichin. 2 Runapaqqatukuy ima ruwasqanpas allinmanmi rikch'akun, Señor Diosmi ichaqa yuyaykusqakunata tupun. 3 Chaninkaqtawankuskachaytawan ruway, chaykunaqa Señor Diospa aswan sumaq qhawarisqanmisacrificasqakunamantaqa. 4 Hatunmanta qhawaykuqpas anchaykachaq sonqopas millay runakunatan pusan, chayqahuchan. 5 K'uchi runaq yuyaykusqankunaqa allinmankaman tukun, usqhayllata qhapaqyayta munaqtaqmiwakchayapun. 6 Llullakuspa qhapaq kaykunata tariyqa toqllapi wañuqkunaq chinkapuq samaynin hinan. 7 Millayrunakunaq maqakuq-kayninkuqa paykunallatataqmi wañuchinqa, manapunin maychus chaninkaqtaqa ruwaytamunankuchu. 8 Hucha q'epi runaq kawsasqanqa q'ewisqan, ch'uya runaq ruwasqankunan ichaqacheqankama. 9 Aswan allinqa wasi pata k'uchupi tiyakuymi ch'aqwaylla-ch'aqwaq warmiwan hatun wasipitiyaymantaqa. 10 Millay runaqa mana allinllatapunin munan, manapunin runamasintaqa khuyapayanchu. 11 Umahoqariq runa muchuchisqa kaqtinqa, pisi yuyayniyoqmi yachaqakun, yachayniyoq runaqa pisi yachachisqallawanmiastawanraq yachaqakun. 12 Chanin Diosqa millay runaq wasin imaynachus kasqantan qhawan, paykunataqa

waqlliymanmi qaraykun. 13 Pipas wakchaq mañakusqanta mana uyarinchu chayqa, paypa mañakusqanpasmanallataqmi uyarisqachu kanqa. 14 Pakallapi sumaq sonqo qoykusqaqa phiñakuytan thasnun, lluk'iykuytahaywasqapas k'arak phiñakuytan tiyaykachin. 15 Chanin juzgay kaqtinqa chanin runakunan kusikunku, manaallinkaqta ruwaqkunan ichaqa anchata mancharikunku. 16 Yachay ñanmanta t'aqakuqqa wañusqakunaqhuñunakusqan ukhupin rikhurinqa. 17 Aycha kusichiyman sonqollikuq runaqa wakchan kanqa, sumaq mikhuyllatamikhuqqa manapunin qhapaqyanqachu. 18 Chanin runaq muchunantaqa millay runan muchunqa, allin runakunaqrantinpiqa huchallikuq runan muchunqa. 19 Ch'usaq cheqaspi tiyakuymi aswan allinqa, ch'aqwaylla-ch'aqwaqphiñakuylla-phiñakuq warmiwan tiyaymantaqa. 20 Chaniyoq illakunan q'apaq hawinakunan yachayniyoqpawasinpiqa kashan, mana yuyayniyoq runan ichaqa tukuy kaqninta q'aruykapun. 21 Chanin-kayta munakuytawanmaskhaqqa unaytan kawsanqa, hukkunapas chanintan sumaqtan rikunqaku. 22 Yachayniyoq runan allin hark'asqallaqtaman phawaykun, chay llaqtaq confiakusqan pukaratataq thunin. 23 Simintapas qalluntapas watakuqqa mananima llaki-phutiypipas rikukunchu. 24 Hatunchakuqtaqa anchaykachaqtaqa “uma hoqariq” ninkun, sinchi umahoqariq kaspanmi chay hinata kawsan. 25 Qellataqa munapakuyninmi wañuchin, makinwan mana llank'aytamunasqanrayku. 26 P'unchay ch'isiyaqmi munapakun, chanin runan ichaqa mana mich'akuspa qon. 27 Millayrunakunaq sacrificio haywasqanqa millakuymi, millayta yuyaykuspa chayta haywaqtinkuqa aswanmillakuymi. 28 Llulla testigoqa wañunqan, pipas uyariyta yachaqmi ichaqa rimayta atillanpuni. 29 Millay runaqamana reparachikuq hinallan purin, chanin runan ichaqa imaynatachus kawsasqanta allinta yuyan. 30 Mananyachaypas, yuyaypas, yuyaychaypas Señor Diospa ñawpaqenpiqa valenchu. 31 Runaqa awqa-tinkunapaqmicaballota wakichikun, ichaqa Señor Diosllan atipachiqqa.

Proverbios 22

1 Mentasqa-kayqa askha qhapaq kaykunamantapas aswan chaniyoqmi, sumaq rikusqa kaypas aswanraqmi qori-qolqemantapas. 2 Qhapaqtapas wakchatapas Señor Diosmi kamarqan, chay hinapin kaqkamakanku. 3 Yuyayniyoqqa mana allin kaqtan reparan hinaspan pakakun, pisi yuyayniyoqkunan ichaqa pasallankuhinaspan k'irisqa rikukapunku. 4 Huch'uyyaykukuqqa Señor Diostapas manchakuqqa qhapaq kayta, hatunchasqa-kayta, unay kawsaytawanmi tarinqa. 5 Millay runaq ñanninpiqa khiskakunan toqllakunan kashan, pipas kawsaynintawaqaychakuqqa chaykunamantan karunchakun. 6 Wawata yachachiy imaynatachus kawsananpaq,machuyapuspapas manapunin chaytaqa qonqanqachu. 7 Qhapaqqa wakchakunatan kamachin, manuqpasmanukuqninkunatan kamachin. 8 Runata sarunchaqqa llakitan muchunqa, k'arak ñak'arichiyninqachinkapunqan. 9 Hukkunata sumaqta rikuqqa saminchasqan kanqa, wakcha runaman mikhunatahaywarisqanrayku. 10 Uma hoqariqta qarqoy, hinan ch'aqwaypas chinkapunqa, phiñanakuypas k'aminakuypasmanañan kanqañachu. 11 Pipas ch'uya sonqo-kayta munan, sumaqtataq rimanpas chayqa, chaywanmi reyqaamigota ruwanqa. 12 Señor Diosqa cheqaq-kaytan makilla waqaychan, llullaq rimasqantan ichaqaqolluchin. 13 Qellaqa ninmi: Leonmi hawapi kashan, callepin mikhurpariwanqa, nispa. 14 Wasanchaq warmiqsiminqa chinkay-chinkay ukhu t'oqon, Señor Diospa ñakasqankunan chaymanqa urmaykun. 15 Loqhe-kayqawaynaq sonqonpin saphichakun, ichaqa wanaykachiywanmi chayqa chinkapun. 16 Qhapaqyananpaq wakcharunakunata sarunchakuqpas, qhapaqman sumaq sonqota haywariqpas wakchayanqakun. 17 Maki uyariyyachayniyoqkunaq siminta, yachachikuyniyman sonqollikuy. 18 Chaykunatachus sonqoykipi hap'inki,simillaykipiñataq rimarinaykipaq kanqapas chayqa, kusikunaykipaqmi kanqa. 19 Kunanmi chaykunata yachachiykiSeñor Diosman hap'ipakunaykipaq. 20 Ñoqan kinsa chunka t'aqa rimayta qelqapurqayki, chaykunan kunaykuykunayachaykuna kashan, 21 cheqaqllaña simikunata qanman yachachinaypaq, kachamuqniykiman cheqaq willakuytawillanaykipaq. 22 Ama wakcha runamanta qechuychu wakcha kasqanrayku, amallataq mana imayoqkunatapasjuezkunaq qayllanpiqa muchuchiychu, 23 Señor Diosmi paykunamantaqa sayarinqa, qechuqninkuq kawsaynintapaspaymi qechunqa. 24 Ama phiñakuylla-phiñakuq runawanqa reqsinakuychu, ama saltaq sonqo runawanpashuñukuychu, 25 paqtan imaynatachus kawsasqanta yachaqakuwaq, hinaspa qan kikiykita seq'okuwaq. 26 Amafiakunaykipaq prometekuychu, amataq manukuqpaq fiakuqpaschu kay, 27 manataq paganaykipaq kanchu chayqapuñunaykitawanpas qechuchikunkin. 28 Aman ñawpa taytaykikunaq churasqan qorpa rumikunataqasuchuykuchinkichu. 29 ¿Allin llank'aq k'uchi runata rikunkichu? Payqa reykunaq kamachinmi kanqa, manataqpisipaq qhawasqa runakunaq kamachinchu kanqa.

Proverbios 23

1 Allin wiraqochawan mikhuq tiyaykuspaykiqa, allinta yuyaykuy pichus ñawpaqeykipi kashasqanta. 2 Sinchitachusmikhunayachikunki chayqa, thoqayllaykita millp'uykukuy. 3 Ama munapakuychu sumaq mikhunankunata, paqtanpayqa q'otushallasunkiman. 4 Qhapaqyanaykipaq ama afanakuychu, chaymanta waqaychakunaykipaq yuyayniyoqkay. 5 Huk ratollan chaytaqa qhawarinki, manataq kapunchu, chaykunaqa ankakuna hinan raphrachakun, hinaspaphalaripun. 6 Ama mich'a runawanqa mikhuq tiyaykuychu, ama sumaq mikhunankunatapasmunapakuychu. 7 Payqa imayna mikhunaykitapas yuyayninpin tupushan, payña: ¡Mikhuy! ¡Ukyay! nispa nisunkichaypas simillanmi chaytaqa riman. 8 Mikhusqaykitan aqtumunki, sumaq rimasqaykikunapas yanqapaqmikanqa. 9 Ama mana yuyayniyoqtaqa rimapayaychu, allin yachaywan rimasqaykikunatan pisicharparinqa. 10 Amanñawpa qorpa rumi churasqataqa kuyurichinkichu, aman mana tayta-mamayoqkunaq chakranmanpassuchuykunkichu, 11 paykunata amachaqqa Atiyniyoq Diosmi, paymi mana tayta-mamayoqkunata amachaspa qancontra sayarinqa. 12 Yachachikuyman sonqollikuy, yachayniyoq simikunatapas maki uyariy. 13 Wawachuswanachinapaq kaqtinqa, payta wanachiy, hasut'isqaykiwanqa manan wañunqachu. 14 Waqtaykunkichus chayqa,Wañuy-pachamantan karunchanki. 15 Churilláy, yachayniyoqchus kapunki chayqa, sonqoytapaskusichillawankitaqmi, 16 anchatan kusikusaq chanin rimasqaykikunata uyarispa. 17 Ama huchasapakunataenvidiakuychu, aswanpas Señor Diosta manchakushallaypuni. 18 Qanpaqqa kashanraqmi qhepa p'unchay,suyakuyniykiqa manan qollupunqachu. 19 Churilláy, maki uyariy, yachayniyoq kay, allin ñanllatapunipuriy. 20 Ama machaqkunawanqa huñukuychu, amallataq rakrapukunawanpas huñukuychu, 21 machaqkunapasrakrapukunapas wakchayapunkun, puñuylla-puñuqpas thanta p'achayoqmi kapunqa. 22 Uyariy churiyaqniykitaytaykita, payayapuqtinqa ama mamaykita qhawarpariychu. 23 Cheqaq-kayta rantiy, amataq chayta vendeychu,tarillaytaq yachaytapas, tupusqalla-kaytapas, yuyayniyoq-kaytapas. 24 Anchatan chanin runaq taytanqa kusikun,yachayniyoqta churiyaqqa paywanmi q'ochukun. 25 Taytaykipas mamaykipas kusikuchun, wachaqniykipasq'ochukuchun. 26 Churilláy, tukuy sonqoykiwan uyariway, imayna kawsasqaytapas allintaqhawariy. 27 Chinkaykuq ukhu p'uytun rabona warmiqa, k'ikllu p'uyunkun wasanchaq warmiqa. 28 Paypas suwahinan qhamiyan, askha qharikunatan wasanchaspa huchallichin. 29 ¿Pipaqmi muchuyqa? ¿Pipaqmi nanayqa?¿Pipaqmi ch'aqwaykunapas waqaykunapas? ¿Pipaqmi yanqa-qasilla k'irisqakunaqa? ¿Pipaqmi pukayasqañawikunaqa? 30 Vinota mana hayk'aq kachariqkunapaqmi, tupachisqa machana ukyanatamaskhaqkunapaqmi. 31 Ama vinota munapakuychu pukayashaqtinqa, vasopi colornin k'ancharishaqtinqa,llamp'ulla millp'uykuchikushaqtinqa. 32 Chaymantañan ichaqa mach'aqway hina k'utun, víbora hinakanin. 33 Ñawiykiqa mana rikusqankunatan qhawarinqa, yuyaykunkipas rimankipas waqllisqakunatan. 34 Lamar-qocha ukhupipas puñushawaq hinan kanki, otaq barcopi hatunkaray k'aspi puntapipas puñushawaqhina. 35 Ninkitaqmi: Maqawasqakun, ichaqa manan nanawanchu, soq'aykuwasqakun, ichaqa mananrepararqanichu. ¿Hayk'aqmi rikch'arisaq astawan vinota ukyanaypaq? nispa.

Proverbios 24

1 Ama millay runakunata envidiakuychu, ama paykunawan huñukuytapas munaychu, 2 paykunaqa maqakuyllatanyuyaykunku, mana chanin ruwayllatan rimankupas. 3 Yachay kaqtinmi wasiqa perqakun, allin yuyay kaqtinmiqaqata sayan. 4 Yachaywanmi wasikunapas hunt'an imaymana chaniyoq kaqkunawan munayllaña illakunawanima. 5 Yachayniyoqqa atiyniyoqmi, reqsiq runapas astawanmi kallpachakun. 6 Allintaraq yuyaykuspan awqa-tinkuymanqa rina, atipanapaqqa askha yuyaychaqkunawanmi yuyaychachikuna. 7 Yachayqa mana aypay atinanmana yuyayniyoqpaqqa, payqa manan juzganapi rimariyta atinqachu. 8 Mana chanin ruwayllatapuni yuyaykuqrunaqa “millay yuyaykuq runa” nisqan. 9 Mana yuyayniyoqpa yuyaykusqanqa huchan, hatunchakuqtaqa runaqacheqnikunpunin. 10 Llaki-phutiy p'unchaypichus pisi kallpayanki chayqa, pisi kallpapuninkashanki. 11 Wañuchinapaq huchachasqa mana huchayoqkunata qespichiy, wañuchinapaqña nisqakunatakacharichiy. 12 Manapunin yacharqaykuchu, nispachus ninki chayqa, ¿manachu sonqokunata taripaqqa chaytareparan? ¿Manachu waqaychaqniykiqa chayta yachan? Paymi sapanka runaman ruwasqanman hinaqopunqa. 13 Churilláy, miel misk'ita mikhuy, chayqa sumaqmi, simiykipaqqa misk'in chay mielqa. 14 Yachallaytaqyachayqa qanpaqqa misk'i kasqanta, chaytachus tarinki chayqa hamuq p'unchayqa qanpaq allinmi kanqa,

suyakuyniykipas manan qollupunqachu. 15 Ama chanin runaq wasintaqa suwa hina qhamiyaychu, ama wasintapassuwaychu. 16 Qanchis kutitaña chanin runa urmanqa chaypas, payqa sayaripullanqapunin, millay runakunatanichaqa hatun llaki hap'inqa. 17 Awqayki urmaykuqtinqa aman kusikunkichu, misk'akuqtinpas aman sonqoykipikusikunkichu. 18 Señor Diosqa manan kusisqachu chaytaqa rikunqa, awqaykipaqmi manañaphiñakunmanchu. 19 Ama phiñakuychu mana chanin runakuna hawa, amallataq envidiakuypaschu millayrunakunataqa. 20 Millay runapaqqa manan suyakuynin kanñachu, millay runaqa lámpara hinanwañupunqa. 21 Churilláy, Diostawan reytawan manchakuy, ama waqlli-waqlli kawsaqwanqahuñukuychu, 22 Diospas reypas qonqayllan paykunata muchuchinqa. ¿Pin yachan imayna muchuytachusiskayninku chayachimunanta? 23 Kaykunapas yachayniyoqkunaq rimasqankunan: Juzganapi runaman sayapakuyqamanan allinchu. 24 Huchallikuqta: “Mana huchayoqmi kanki”, niq jueztaqa llaqtakunan ñakanku, suyukunancheqnikunku. 25 Huchallikuqkunata huchachaqkunan ichaqa allillanpuni kanqaku, sumaq saminchasqankanqaku. 26 Chanin simiwan kutichiyqa, simipi much'aykuy hinan. 27 Hawapi ruwanaykikunataraq ruwamuy,chakra llank'anaykikunataraq llank'amuy, chaymantañan wasiykita sayarichinki. 28 Ama yanqapuniqa runamasiykicontra testigo kaychu, amataq simiykiwanpas q'otuychu. 29 Ama niychu: Imaynatachus ruwawarqan chay hinatanpaytaqa ruwasaq, chay runamanqa ruwawasqanman hinan kutichisaq, nispaqa. 30 Qella runaq chakran qayllatanpasarqani, mana yuyayniyoq runaq uvas chakran qayllata, hinan rikurqani: 31 Chakrantinpin khiska wiñaykapusqa,kisan chakrata tukurqapusqa, rumi perqanpas thunisqañan kapusqa. 32 Chayta rikuspaymi sonqoypi yuyaykurqani,chayta rikuspaymi kayta yachaqarqani: 33 Huk chhikallantawan puñuriy, huk chhikallantawan ch'illmiriy, hukchhikallantawan puñunapaq makita oqllariy, neqta. 34 Pisichikuyniykiqa llat'anaq runa hinan hap'irqosunki,wakchayayniykipas maqanantin runa hinan ayparqosunki.

Proverbios 25

1 Kaykunapas Salomonpa rikch'anachiy siminkunaraqmi, Judá suyupi rey Ezequiaspa runankunaq qelqasqatacopiasqanku. 2 Diospa imatapas pakasqanmantaqa paytan yupaychana, reykunaq imatapas t'aqwisqanmantaqapaykunatan hatunchana. 3Hanaq pachaq alto-kaynintawanqa, hallp'a pachaq ukhu-kaynintawanqa, reykunaqsonqontawanqa manan t'aqwiyta atikunchu. 4 Qolqemanta qhoqayasqanta horqoy, hinan unuyachiqqa qolqevasota ruwanqa. 5 Reypa qayllanmanta millay runata t'aqay, chaymi kamachikuyninqa chaninpi allintatakyanqa. 6 Reypa qayllanpiqa ama hatunchakuychu, hatunkunaq kasqanpipas amallataq kaychu. 7 Aswanallinmi: Kayman hamuy, nispa ninasuyki, umalli runaq qayllanpi k'umuykachisqa kanaykimantaqa. Ñawiykiqrikusqantaqa 8 ama juzganaman usqhaylla phawachiychu, paqtan hukkaq testigo llullapaq hap'ichisunkiman,hinan qhepaman mana ima ruwaytapas atiwaqchu. 9 Runamasiykiq ch'atasqasuykimantaqa qanlla tupapakuy,hukpa willaykukusqantan ichaqa ama rimarinkichu. 10 Paqtan uyariqniyki p'enqachisunkiman, hinaspap'enqachisqa kasqayki mana chinkapunmanñachu. 11 Qolqepi ch'olqochisqa qori manzana hinan tiemponpipunirimasqa simiqa. 12 Qori anillo hinan, ch'uya qori walqana hinan kasukuq runata yachayniyoqpaanyaykusqanqa. 13 Imaynan cosecha q'oñi p'unchaykunapi khutu unuqa allin, ahinan kachaqninpaq hunt'aqwillaqqa, patronnintan kallpachaykun. 14 Imaynan mana parayoq phuyupas wayrapas, chay hinan manaimallantapas qoykushaspa yanqalla alabakuq runaqa. 15 Pacienciawanmi kamachikuqtaqa uyachina, llamp'usimitaqmi mana kuyuriq sonqota kuyurichin. 16Miel misk'itachus tarinki chayqa, tupusqallata mikhuy, paqtanaskhata mikhuspaykiqa aqtumuwaq. 17 Ama wasimasiykiq wasinta sinchita puripayaychu, paqtan qanwanamikuspa cheqnikusunkiman. 18Maqana, espada, ñawch'isapa wach'ina hinan runamasinta yanqa tumpaqrunaqa. 19 Hut'usqa kiru hinan, wist'u chaki hinan llaki-phutiy p'unchaypi mana simin hunt'aq runamanhap'ipakuyqa. 20 Llakisqa sonqoyoqpaq takipuqqa chiri p'unchaypi p'achanta llat'aq hinan, otaq lleqthi k'irimankachi unuta hich'aykuq hinan. 21 Awqaykichus yarqachikunqa chayqa, mikhuchiy, ch'akichikunqataqchus chayqa,ukyachiy, 22 chay hinapin awqaykiq uyanqa p'enqakuymanta pukamanraq tukunqa, Señor Diostaq chaymantakutichipusunki. 23 Imaynan paraqa wayrawan chayamun, chay hinan qhepapi runamanta rimasqakunaqa runataphiñachin. 24 Aswan allinmi wasi pata k'uchullapi tiyaykuy ch'aqwaylla-ch'aqwaq warmiwan hatun wasipitiyaymantaqa. 25 Imaynan chiri unupas ch'akichikuqta thasnun, chay hinan karu suyumanta chayamuq sumaqwillakuykunaqa. 26 Imaynan qonchu pukyupas qhellichasqa p'uytupas, chay hinan millay runawan mana

churanakuy munaq chanin runaqa. 27Manan allinchu askha miel misk'ita mikhuyqa, manallataqmi allinchuastawan hatunchasqa-kayta munayqa. 28 Thunisqa mana perqayoq llaqta hinan pay kikinta mana cuidakuyyachaq runaqa.

Proverbios 26

1 Imaynan ruphay mitapi rit'iqa mana allinchu, cosecha ukhupi parapas mana allinchu, chay hinan manayuyayniyoqpaqqa hatunchasqa-kay mana allinchu. 2 Imaynan pichitankaqa muyuspa phalashallan khallwapasmuyushallan, chay hinan yanqa-qasi ñakaypas mana pimanpas chayanchu. 3 Caballopaqmi soq'anaqa, asnopaqmiwaskhaqa, mana yuyayniyoqkunapaqtaq hasut'ipas. 4 Ama hayk'aqpas mana yuyayniyoqmanqa kutichiychu manayuyayniyoq-kayninman hinaqa, ama qanpas pay hina kanaykipaq. 5 Mana yuyayniyoqmanqa mana yuyayniyoqkasqanman hina kutichiy, ama yuyaykusqanpi “yachayniyoqmi kani” ninanpaq. 6 Mana yuyayniyoqman willakuyapachiyqa chakita q'allakuy hinan, sasapi rikukuy hinan. 7 Wist'uq chakinqa yanqan warkurayan, chay hinan manayuyayniyoqpa siminpi rikch'anachiy simiqa. 8 Mana yuyayniyoqta hatunchayqa warak'api rumita watayhinan. 9 Imaynan machasqaqa makinpi khiskata mana reparanchu, chay hinan mana yuyayniyoqpa siminpirikch'anachiy simiqa. 10 Imaynan wach'inawan wach'iqqa pitapas k'irin, ahinan mana yuyayniyoqtapas mayqenpurikuqtapas llank'ananpaq mink'akuqqa. 11 Imaynan alqoqa aqtumusqanta wakmanta mikhukapun, ahinan manaallin yuyaywan ruwasqanta huktawan ruwaqqa. 12 ¿Rikurqankichu yachaysapaman tukuq runata? Manayuyayniyoqmantan aswan suyakuyqa kan, chay yachaysapaman tukuq runamantaqa. 13 Mana llank'ananraykunqellaqa nin: ¡Leonmi ñanpi kashan! ¡Leonmi callepi kashan! nispa. 14 Imaynan punkuqa muyunankunapi muyun,chay hinan qellaqa puñunanmanta mana lloqsinchu. 15 Qellaqa p'ukumanmi makinta challpuykun, makinmi utinsiminman apananpaq. 16 Qellaqa ninmi: Allin kutichiyta yachaq qanchis runamantapas aswan yachayniyoqmi kani,nispa. 17 Hukpa ch'aqwasqanman chapukuqqa alqota ninrinkunamanta hap'irqoq hinan. 18 Imaynan waq'ayasqaqawañuchinapaq rawrashaq wach'inakunata wach'in, 19 chay hinan qharimasinta, “yanqallan chaytaqa nirqayki”,nispa q'otuq runaqa. 20 Mana llant'awanqa ninaqa wañunmi, maypichus simi apaqpa mana kasqanpin ch'aqwaypasch'inyapun. 21 K'illimsaqa sansapaqmi, llant'apas ninapaqmi, ch'aqwaylla-ch'aqwaq runataqmi ch'aqwatasayarichinanpaq. 22 Simi apaqpa siminkunaqa misk'illaña mikhuna hinan, sonqo ukhukamataqmihaykunpas. 23 K'arpa manka pataman lozawan llusisqa hinan millay yuyaywan misk'i simikunata rimaqrunaqa. 24 Cheqnipakuqqa manan cheqnipakuq hinachu riman, sonqon ukhupin ichaqa millaykunatayuyaykun. 25 Sumaqtachus rimapayasunki chayqa, aman payta creenkichu, sonqonqa millaywan hunt'allañankashan. 26 Cheqnikuynintaña llullakuspa pakaykunqa chaypas, millay kayninqa llapa runa qayllapin rikhurichisqakanqa. 27 T'oqota hasp'iqqa chaymanmi urmaykunqa, pipas rumita tanqanqa chayqa, payllamantaqmiurmaykunqa. 28 Llullaqa k'irisqan runakunatan cheqnikun, llunk'upayaq simiqa waqllichinmi.

Proverbios 27

1 Ama paqarin p'unchay imachus ruwanaykimanta alabakuychu, manan yachankichu imachus chay p'unchaypikananta. 2 Ama qan kikiyki hatunchakuychu, hukkunan hatunchanasuykiqa, manan allinchu qan kikiykiqhatunchakuyniykiqa. 3 Llasan rumiqa, llasallataqmi aqopas, mana yuyayniyoq runaq phiñachisqanmi ichaqaaswan llasaraq. 4 Sinchi millaymi phiñakuyqa, phoqchiq unu hinan k'arak phiñakuyqa, envidiakuymi ichaqa manasayachiy atiy. 5 Aswan allinmi sut'ita phiñariyqa, munakuspa mana ima nispapas niymantaqa. 6 Amigoqamunakuspan nanaqta k'amiykusunki, awqayki much'aykuqtinmi ichaqa cuidakunki. 7 Saksasqa runaqa mananmiel misk'itaqa munanchu, yarqasqapaqmi ichaqa llapa hayapas misk'i. 8 Imaynan phalaq animalpas q'esantasaqepun, chay hinan wasinta saqepuq runaqa. 9 Q'apaq hawinapas inciensopas sonqotan kusichin, amigoq allinyuyaychasqanqa runatan kallpachan. 10 Amapuni amigoykitaqa saqeychu, amallataq taytaykiq amigontapas.Llaki-phutiypi kasqayki p'unchaypiqa ama wawqeykiq wasinta riychu, aswan allinmi sispa wasimasiman riyqakarupi kashaq wawqeqta riymantaqa. 11 Churilláy, yachayniyoq kay, hinaspa sonqoyta kusirichiway, chaymik'amiwaqniyman kutichisaq. 12 Yuyayniyoqqa mana allin kaqtan reparan hinaspan pakakun, pisiyuyayniyoqkunan ichaqa pasallanku hinaspan k'irisqa rikukapunku. 13Wak llaqtayoq runapaq fiakuqpa p'achanta

chaskiy, wasanchaq warmipaq fiakuqpa p'acha prendanta waqaychay. 14 Tutallamanta runamasinta kunkayoqtanapaykuqqa ñakanmanpas hinapaq hap'isqan kanqa. 15 Paray tiempopi mana thanispa sut'uq hinan ch'aqwaylla-ch'aqwaq warmiqa, 16 payta upallachiyqa wayrata sayachiy munay hinan, aceiteta paña makipi hap'iykuyta munayhinan. 17 Fierrotaqa fierrowanmi filochanku, chay hinatan runataqa runamasin allinyachin. 18Higos sach'atacuidaqqa rurusqantan mikhunqa, patronninta cuidaqpas hatunchasqan kanqa. 19 Imaynan uyaqa unupi rikhurin,chay hinan runaq sonqonpas paypa imaynachus kasqanta rikhurichin. 20Wañuy-pachawan Ukhu-pachawanqamanan hayk'aqpas saksanchu, chay hinan runaq ñawinpas munapakushallanpuni. 21 Crisolpin qolqetaqach'uyayachinku, hornopin qoritaqa ch'uyayachinku, runataq hukkunaq hatunchasqanwan reqsichikun. 22 Trigoch'aqesqa ukhupi huk tunawawanña mana yuyayniyoqta maranpi kutawaq chaypas, manapunin mana yuyayniyoq-kayninqa paymanta lloqsinqachu. 23 Allintapuni yachay ovejaykikunaq imaynachus kashasqantaqa, makillaqhaway oveja t'aqaykikunata. 24 Qhapaq kaykunapas manan wiñaypaqchu sayan, coronapas manan wiñaypaqchukashan. 25 Ichhusqa q'achu ch'ikchimuqtinqa, orqokunapi kaq q'achupas q'achusqakaqtinqa, 26 borregoykikunan p'achaykipaq millmata qosunki, orqo cabraykikunan qolqechasqaqa chakrarantinaykipaq kanqa, 27 cabraykikunaqa askha lechetan qosunki qanpa ukyanaykipaq, familiaykiq ukyananpaq,warmi kamachiykikunaq ukyananpaqwan.

Proverbios 28

1Millay runaqa mana piqpa qatiykachasqanmi ayqen, chanin runan ichaqa león hina mana manchakunchu. 2Huksuyupi ch'aqwaylla kaqtinqa kamachikuqkunan askhayan, yuyayniyoq yachayniyoq kamachikuqtinmi ichaqasuyuqa allinta takyan. 3Wakchakunata sarunchaq kamachikuq runaqa, chakrakunata apaq lloqlla parahinan. 4 Kamachikuy simita saqepuqkunaqa millay runakunatan hatunchanku, kamachikuy simitawaqaychaqkunan ichaqa millay runakuna contra sayarinku. 5Millay runakunaqa manan chaninchaytaentiendenkuchu, Señor Diosta yupaychaqkunan ichaqa chaninchayta llapanta entiendenku. 6 Chaninta puriqwakcha runan aswan allinqa, waqllisqa kawsaq qhapaqmantaqa. 7 Diospa kamachikusqan simita hunt'aqqa allinreparaq churin, rakrapukunaq mikhuqmasinmi ichaqa taytanta p'enqachin. 8 Qolqeq interesninta chaskispaqhapaq kaykunata huñuqqa, wakchakunata llakipayaqpaqmi huñun. 9 Pipas kamachikuy simita uyariyta manamunanchu chayqa, Diospas mañakusqantaqa millakullantaqmi. 10 Chanin runakunata mana allin ñanmanpantaykachiqqa, pay kikinpa t'oqosqallanmantaqmi urmaykunqa, mana huchachana runakunan ichaqa allinkaqtachaskinqaku. 11 Qhapaq runaqa kikinpa yuyaykusqanpin yachaysapa, allin reparaq wakcha runan ichaqa manahinachu kasqanta sut'inchan. 12 Chanin runakuna atipaqtinkuqa, anchatan kusikunku, millay runakunakamachikuqtinkun ichaqa llapalla pakakunku. 13 Huchankunata pakaykuqqa manan allinyanqachu,huchankunata willakuspa saqepuqmi ichaqa khuyapayasqa kanqa. 14 Kusisamiyoqmi Señor Diostamanchakuqllapuni runaqa, sonqonta rumiyachiqmi ichaqa mana allinman urmaykunqa. 15 Qapariq león hinan,phawaykuq ukumari hinan wakcha llaqtata kamachiq millay runaqa. 16Mana tanteaspa kamachikuqqa anchatanrunata sarunchan, mana chanin ruwaywan qhapaqyayta cheqnikuqmi ichaqa unayta kawsanqa. 17 Runa wañuchiqhucha q'epiqa aya p'ampanaman haykunankaman ayqenqa, ama pipas paytaqa hark'achunchu. 18 Chaninpipuriqqa qespichisqan kanqa, waqllisqa kawsaypi puriqmi ichaqa qonqaylla urmaykapunqa. 19 Chakrantallank'aqqa askha mikhunayoqmi, qellakunawan puriqmi ichaqa wakchayaykapun. 20Hunt'aq runaqa askhasaminchayoqmi kanqa, usqhayllaman qhapaqyaqmi ichaqa huchachasqapuni kanqa. 21 Runaman sayapakuyqamanan allinchu, huk khamuykuy t'antaraykupas runaqa huchallikunmanmi. 22Mich'a runaqa usqhayllatanqhapaqyan, manataqmi yachanchu wakchayay payman chayamunanta. 23 Runata anyaykuqmillunk'upayaqmantaqa aswan allin qhawarisqa qhepaman kanqa. 24 Tayta-mamanmanta suwakushaspa “mananchayqa huchachu” niqqa runa q'aruqpa amigonmi. 25 Imaymanayoq kayta munaqqa ch'aqwaykunatan sayarichin,Señor Diosman hap'ipakuqmi ichaqa allinyanqa. 26 Yuyaykusqallanman hap'ipakuqqa mana yuyayniyoqmi,yachaywan ruwaqmi ichaqa allillanpuni kanqa. 27Wakcha runaman qoykuqqa manan wakchayanqachu, manaqoykuqmi ichaqa sinchi ñakasqa kanqa. 28Millay runakuna kamachikuqtinqa llapallan pakakunku,chinkapuqtinkun ichaqa chanin runakuna askhayanku.

Proverbios 29

1 Askha kuti anyaykusqa k'ulluchakuq runaqa qonqayllan manaña sayariq urmaykachisqa kanqa. 2 Chaninrunakuna askhayanku chayqa, llapallan kusikunku, millay runakuna kamachikuqtinmi llaqtaqa khuyaytaanchin. 3 Yachayniyoq-kayta munakuqqa taytantan kusichin, rabona warmikunaqta puripayaqmi ichaqakaqninkunata usuchin. 4 Chaninta kamachikuq reyqa suyuntan allinta takyachin, impuestokunallata sik'iqmi ichaqachay suyunta waqllichin. 5 Runamasinta llunk'upayaqqa toqllatan purinanpi churashan. 6 Millay runataqahuchankunallataqmi mayt'uykun, chanin runan ichaqa kusisqa takin. 7 Chanin runaqa wakchakunapaqchaninchapunatan munan, millay runamanmi ichaqa chaykunamanta mana imapasqokunchu. 8 Anchaykachaqkunaqa llaqtatan ch'aqwachinku, yachayniyoqkunan ichaqa k'arak phiñakuytathasnunku. 9 Yachayniyoq runachus mana yuyayniyoq runawan quejanakunqa chayqa, chaypin manayuyayniyoqqa phiñakunqa asipayanqa, manataqmi allipunanqakuchu. 10 Runa wañuchiqkunaqa allin kawsaqrunakunatan cheqnikun, chanin runakunatataqmi wañuchinapaq maskhanku. 11 Mana yuyayniyoqqa manchanak'araktan phiñakun, yachayniyoq runan ichaqa sonqollanpi hap'ispa thasnun. 12 Huk kamachikuqchus llullakusqatachaskin chayqa, llapa oficialninkunan millaykama kapunqaku. 13 Wakchawan sarunchaqwanqa kasqankaman,Señor Diosmi rikuq ñawita iskayninkuman qon. 14 Wakchakunapaq allinta chaninchapuq reyqa unaytapuninkamachikunqa. 15 Wanaykachiyqa anyaykuyqa wawatan yachachin, ima munasqanta ruwananpaq hinallataqhawasqa wawan ichaqa mamanta p'enqachin. 16 Millay runakunachus askhayanku chayqa, askhayaykunmihuchallikusqakunaqa, chanin runakunan ichaqa paykunaq urmaykusqanta rikunqa. 17 Wawaykita wanachiy, mananumaykita nanachisunkichu, aswanpas anchatapunin payqa kusichisunki. 18 Maypichus Diospa siminta manayachachikunchu, chay llaqtaqa munayllanmanmi kawsan, Diospa kamachikuy siminta hunt'aq llaqtan ichaqakusisamiyoq. 19 Kamachiqa manan simillawanchu wanan, entiendenña chaypas, manankasukunchu. 20 ¿Rikurqankichu hawan-ukhun rimaq runata? Mana yuyayniyoq runamantan aswan suyakuy kan,manataq hawan-ukhun rimaq runamantaqa. 21 Warmanmanta luylusqayki kamachiqa qhepamanmi umaykitananachisunki. 22 Saltaq sonqo runaqa ch'aqwatan sayarichin, k'arak phiñakuqqa huchallikushallanmi. 23 Runataqaanchaykachayninmi k'umuykachin, huch'uyyaykukuq sonqoyoqmi ichaqa hatunchasqa. 24 Suwawan suwaysikuqqapay kikintan cheqnikun, juzganapi suwachikuq ñakashaqtinpas manchakuymantan mana imatapasrimarinchu. 25 Runakunata manchapakuyqa huk toqllan, Señor Diosman hap'ipakuqmi ichaqa waqaychasqakashan. 26 Askhan kamachikuqpa allin qhawarisqan kayta munanku, ichaqa Señor Diosllan sapanka runapaqchaninchaqqa, 27 Chanin runakunaqa millaykaqta ruwaqkunatan millakunku, millay runakunapas chaninkawsaqkunatan millakunku.

Proverbios 30

1 Masa llaqtapi tiyaq Jaquepa churin Agurpa rimasqankuna. Agurmi Itielta Ucaltawan nirqan: 2 –Ñoqaqa runakunaukhupi aswan mana yuyayniyoqpunin kani, manan runaq yuyaynin yuyayniyoqpaschu kani. 3 Ñoqaqa mananyachaytaqa yachaqarqanipaschu, manallataqmi Ch'uya Diosmantaqa imatapas yachanichu. 4 ¿Pin hanaq pachamanwicharqan, hinaspa uraykamurqan? ¿Pin wayrata makinwan hap'iykurqan? ¿Pin lamar-qochata ponchonpikhipuykurqan? ¿Pin kay pacha teqsimuyuntinta allinta sayachirqan? ¿Iman sutin? ¿Iman churinpa sutin?¡Yachankichus chayqa, willaway! 5 Diospa llapa siminqa cheqaqpunin, Diosqa payman pakaykukuqkunatanhark'aykun. 6 Ama siminkunaman yapaykuychu, phiñarisunkimanmi, hinan llulla rikhuriwaq. 7 Diosnilláy,iskayllatan mañakuyki, manaraq wañukapushaqtiy chaykunataqa qoykuwaypuni: 8 Llullakuytapas runa q'otuytapaskarunchaway, ama wakchayachiwaypaschu qhapaqyachiwaypaschu, sapa p'unchay mikhunallaytaqoykuway, 9 paqtan askhallaña kaqniyoq kaspa negapuykiman, hinaspa niyman: ¿Pitaq Señor Diosqa? nispa. Otaqwakchayapuspa suwakuyman, hinaspa sutiykita sarunchayman. 10 Ama kamachitaqa patronninpa qayllanpitumpaykuychu, paqtan pay ñakasunkiman, hinaspa muchuwaq. 11 Kanmi taytanta ñakaq runa, mamantapas manasaminchaq. 12 Kanmi ch'uya kasqanta yuyaq runa, qhelli-kayninmanta manaña ch'uyanchakushaspapas. 13 Kanmiallichachaq kasqantapuni yuyaq runa, hukkunatataq hatunchakuywan qhawaykuq. 14 Kanmi runa, kirunkunespadakuna hina, maran kirunkupas cuchillokuna hinan, paykunan suyupi kaq wakchakunata oqoykunku, runakunaukhupi kaq pisichikuqkunatapas millp'uykunku. 15 Iskay ususiyoqmi unu k'uykaqa, chaykunan: ¡Qoway! ¡Qoway!

nispallapuni qaparinku. Kinsan mana hayk'aq saksaq, tawakaqqa manan hayk'aqpas: Chayllataña,ninchu: 16 Wañuy-pacha, mana wiksallikuq warmi, unullata ch'onqaq ch'aki hallp'a, mana hayk'aq: “Chayllataña”niq nina. 17 Pipas taytanta asipayan chayqa, mamantapas pisichaspa mana kasunchu chayqa, wayq'opi kaqalqamarikuna ñawinta sik'ichunku, anka uñakunapas aysachunku. 18 Kinsa cosasmi musphachiwan, tawakaqtapasmanan entiendenichu: 19 Wayrapi imaynatachus ankaq phalasqanta, qaqa patapi imaynatachus mach'aqwaypasuchusqanta, lamar-qocha ukhupi imaynatachus barcoq purisqanta, sipaspa imaynatachus qhariwanhukllachakusqanta. 20 Wasanchaq warmiqa kay hinatan ruwan: Mikhun, siminta pichakun, hinaspa nin: Manan imamana chanintapas ruwanichu, nispa. 21 Kinsa t'aqa runakunan kay pachataqa kuyurichin, tawakaq t'aqataqa mananmuchuyta atinchu: 22 Kamachi runa rey kapuqtin, mana yuyayniyoq runa allinta saksaykuqtin, 23 mana munasqawarmi casarakuqtin, kamachi warmi patronanpa rantinpi patrona kapuqtin. 24 Tawan kay pachapi aswan huch'uyanimalkunaqa, chaywanpas chaykunaqa aswan yachaysapan: 25 Sisikuna: Chaykunaqa manan kallpayoq llaqtachu,chaywanpas cosecha tiempopin mikhunankuta huñunku. 26 Qowikuna: Chaykunaqa manan kallpachasqa llaqtachu,chaywanpas qaqapin wasichakunku. 27 Langostakuna: Chaykunaqqa manan reyninku kanchu, chaywanpasllapallankun wachuchasqa lloqsinku. 28 Qaraywachakuna: Chaykunaqa makiwan hap'irqonallan, chaywanpasreykunaq qhapaq wasinpin kashan. 29 Kinsan kusa puriqkuna, tawakaqtaqmi aswan qharitapuni purin: 30 León:Chayqa llapa animalkuna ukhupi kallpasapan, manan imapas qatirinchu, 31 anchaykachaq k'anka, hinallataq orqocabrapas, mana piqpa kutichinan reypas. 32 Mana yuyaywanchus hatunchakuyta munarqanki chayqa, manaallinkaqkunatapas ruwayta yuyaykurqanki chayqa, ¡allintapuni yuyaykuy! 33 Lechetachus qaywinki chayqa,mantequillatan horqonki, senqaykitachus sinchita “qhen” nichinki chayqa, yawartan horqonki, runamasiykitachusk'arakta phiñarinki chayqa, ch'aqwaymi kanqa.

Proverbios 31

1 Masa llaqtapi tiyaq rey Lemuelpa siminkuna. Kay simikunataqa mamanmi payman yachachirqan: 2 ¿Imanisqaykin wawalláy? ¿Ima nisqaykin sonqo rurulláy? ¿Ima nisqaykin Diosmanta mañakusqay wawalláy? 3 Amakallpaykitaqa warmikunapi tukuychu, amallataq usuchiychu reykunata waqllichiq warmikunapiqa. 4 Lemuel,manan reykunapaqqa allinchu vino ukyayqa, manallataqmi kamachikuqkunapaqpas allinchu poqosqa vinotamunapakuyqa, 5 paqtan chayta ukyaykuspa kamachikuy simita qonqapunkuman, hinaspa llapa wakchakunaqderechonta waqllichinkuman. 6 Wañunayashaqman machachikuq ukyanata qoychis, haya sonqoyoqkunamantaqvinota qoychis. 7 Ukyachunku, hinaspa wakcha kasqankuta qonqachunku, muchusqankutapas amañataqyuyarichunkuchu. 8 Mana rimarichisqapaq rimaripuy, wikch'usqakunata amachay. 9 Rimariy, chaninninpikuskachay, wakchapas k'umuykukuqpas uyarichikuqtin yanapaykuy. 10 Sasan ancha allin warmi tariyqa,umiñakunamantapas aswanraqmi chaniyoq-kayninqa. 11 Paymanmi qosanqa sonqollikun, qosanqaimaymanayoqmi kanqa. 12 Qosanpaqqa tukuy kawsasqan p'unchaykunapin allillantapuni ruwan. 13 Allinmillmatan allin linotan tarimun, k'uchitaqmi llank'an. 14 Payqa negociaqpa barcon hinan, karumantan mikhunataapamun. 15 Tutaraq hatarispan wawankunaman mikhunata haywan, hinallataq warmi uywasqankunamanpashaywan. 16 Chakratan allinta tantean, hinaspa chayta rantin, llank'aspa tarisqanwanmi uvas chakrataruwan. 17 Mana mancharispan llank'an, kallpasapa kaspan llank'an. 18 Qhawarinmi qhatusqanqa allinyashasqanta,tutakaman llank'anpas. 19 Makinwanmi phuskanpas phillillutapas muyuchin. 20 Wakchamanmi qoykun,pisichikuqmanmi yanapaykun. 21 Rit'iqtinqa manan familianmanta llakikunchu, familianqa llapallanmi phatup'achawan p'achasqa kashan. 22 Payqa chusikunatan awakun, ñañuy-ñañu linomantawan sani-pukamillmamantawanmi p'achakun. 23 Qosanqa llaqta haykuna huñukuna cheqaspi allin reqsisqan kurak runakunawankuska tiyaykuqtin. 24 Payqa lino p'achakunatan awaspa venden, rantiqkunamanmi chumpikunatapasvenden. 25 Payqa allin kallpayoqmi allin respetanan, manan qhepa p'unchaykunamantapasllakikunchu. 26 Yachaywanpunin rimarin, ancha munakuywantaq yachachinpas. 27 Familianpa imaynatachuskawsasqantan qhawarin, manataqmi mikhunatapas mana llank'aspachu mikhun. 28 Wawankunan sayarispa paytasaminchanku, qosanpas paytaqa hatunchallantaqmi: 29 Askha warmikunan allinkunata ruwanku, qanmi ichaqallapankumantapas aswan allinraq kanki, nispa. 30 Sonqo suwaq munaycha-kayqa q'otullan, sumaq rikch'ayniyoq-kayqa yanqallan. Señor Diosta manchakuq warmitaqa respetanan. 31 Ruwasqankunamanta allinwan paymankutichiychis, tukuy ima ruwasqanmanta llaqta haykuna punkukunapi payta hatunchachunku.