ii

SATELITET ARTIFICIALE : CFARE JANE SATELITET ARTIFICIALE DHE ARSYEJA PSE ATA JANE KRIJUAR. Satelitt artificial jan objekte t ndrtuara nga njeriu, t cilat jan t vendosura n orbit nga largsia 2,000 deri n 35,000 km nga siprfaqja e Toks. N orbit ata rrotullohen rreth toks.Satelitt hidhen n hapsir me ndihmn e raketave t cilat pasi i lshojn ata n orbit bien n oqean.Pasi hidhet n hapsir, sateliti mund t qndroj aty pr nj koh t gjat pa patur nevojn pr ndrhyrje dhe rregullime.Shumica e satelitve jan t kontrolluar direkt nga nj qendr n Tok. Qendra komunikon me satelitin nprmjet radiove.Satelitt kan panele diellore t cilat drejtohen gjithmon andej nga sht dielli nga t cilat marrin energji ndrkoh q mbajn edhe antenat gati pr t marr sinjale nga toka.N shumicn e rasteve satelitt mund t riparohen dhe t riprogramohen nga toka. Nse sateliti prishet apo jep sinjale t gabuara, nga toka ai mund t marr komanda pr tu fikur.Ato kan drejtime t ndryshme n rrotullimin rreth toks duke formuar knde t ndryshme me ekuatorin deri n kndin 90 grad duke kaluar mbi polet e toks.Forma e orbits s tyre mund t jet rrethore, eliptike n varsi t misionit ose e ndryshueshme.Shpejtsia e rrotullimit t tyre sht e ndryshme, por ka dhe satelit t cilt kan shpejtsi t barabart me shpejtsin e rrotullimit t Toks rreth vetes. Ata duke u rrotulluar n drejtimin e rrotullimit t Toks rreth vetes qndrojn mbi t njjtin pozicion n lidhje me siprfaqen e Toks.Kta satellite dergojne mijra sinjale n tok, duke lehtsuar jetesn e do njrit prej nesh.

Nprmjet satelitve sot mund t parashikohet moti, mund t flasim n celular, futemi n internet, shikojm zonat me minerale, shikojm ku ka uj nn tok e shum e shum t tjera. T gjitha kto jan realizuar pas lshimit n orbit t 4000 satelitve artificial, secili prej tyre me nj mision t caktuar.

LLOJET E SATELITEVE ARTIFICIALE :do satelit ka veorit e tij n baz t misionit q sht lshuar. Pr shembull nj satelit q studion universin ka nj teleskop. Sateliti q parashikon kohn ka kamera q fotografojn lvizjen e reve etj.

Satelitt artificial jan klasifikuar n disa kategori sipas misionit t tyre. Kshtu ka 6 tipe satelitsh t cilt prdoren pr

1. studime shkencore,

2 Parashikimin e motit,

3. telekomunikacioni,

4. navigimin

5---internetin dhe

6. pr qllime ushtarake.1---Satelitt e shkencs mbledhin t dhna pr analiza t ndryshe. Disa mbledhin t dhna rreth prbrjes dhe efektit t hapsirs afr toks. Disa t tjer regjistrojn t dhna rreth ndryshimeve atmosferike n tok. T tjer vzhgojn planett, hnn dhe diellin.2---Sateliti i motit, vzhgon kushtet atmosferike n nj zon t gjer dhe ndihmon shkenctart t studiojn dhe parashikojn motin.Kto satelit ndihmojn shum edhe drejtuesit e avionve, anijeve etj pr t par ndryshimet atmosferike n pika t ndryshme t toks.3---Satelitt e telekomunikacionit, japin sinjale pr radion, televizionin, internetin, etj n pika t ndryshme t hapsirs drejt toks.Nj satelit komunikacioni mund t jap dhe t marr sinjale televizive dhe mijra thirrje telefonike n t njjtn koh. Kta satelit jan t vendosur n nj lartsi t madhe afr ndonj stacioni hapsinor. Televizionet dhe kompanit e telefonit i prdorin kto satelit gjithmon kundrejt nj pagese.4---Satelitt e navigimit ndihmojn pilott dhe drejtuesit e automjeteve dhe anijeve t gjejn pozicionin e tyre n tok me shum saktsi. Ato prdoren edhe nga turistt kur shkojn ekskursione n vende t panjohura apo male. Kta satelit drgojn sinjale n t gjitha aparatet q mbahen n avion, anije apo orn e dors.5--Satelitt q vzhgojn tokn prdoren pr t monitoruar planetin ton dhe ndryshimet e tij n koh. Kto satelit marrin pamje n momente t ndryshme me ndriim t ndryshm.Kompjutert e vendosur n tok, analizojn kto foto pr t par ndryshimet si dhe pr t lokalizuar depozitat me minerale, burimet ujore nn tok, pr t vzhguar smundjet q mund t bien n pyje ose xhungla etj.Nj satelit tjetr i quajtur Aqua studion oqeanet dhe levizjet q bjn ata n drejtim t toks.6---Satelitt ushtarak prfshijn motin, komunikacionin, navigimin dhe prdoren pr qllime ushtarake. Disa satelit ushtarak t ashtuquajtur satelit spiun jan t aft t dallojn raketat, trajektoren e anijeve nn uj e mbi uj dhe lvizjet e paijseve ushtarake n do cep t toks.

FOTO NGA SATELITET :

RENDITJA KRONOLOGJIKE E SATELITEVE TE DERGUARA NE HAPESIRE1957Sputnik 1BS1994Turksat 1BTurkqia

1958Explorer 1SHBA1995Sich-1Ukraina

1962

1962Ariel 1

Alouette 1Angli

Kanada 1995

1996FASat-AlfaMEASATKili

Mali I zi

1964San marko 1Italia 1997Thor 2Norvegji

1965asterixFranc1997Mabuhay 1Filipine

1967WRESATAustralia 1998Nilesat 101Egjipt

1969Azur Gjermania 1998ST-1Singapore

1970

1970Osum

Dong fang hongJaponi

Kine 1999

1999ROCSAT-1rstedTaivan

Danimarke

1973Inter cosmos

Copernicus 500Poland 1999SUNSATAfrike

1974

1974ANS

Intasat Hollanda

Spanja 2000

Thuraya 1Saudia arabike

1975Aryabhata Indi2001Maroc-TubsatMarok

1976PalapaAL Indonezi 2002Alsat 1Algjeri

1978Magion1 Cekosllovakia 2003Hellas Sat 2Greqi

1981Intercosmos

Bulgaria 1300Bullgari2003Hellas Sat 2Qipro

1985

1985BrasilsatAL

Morelos 1 Brasil

Meksiko 2003

2005Nigeriasat 1Sina-1Nigeria

Irani

1986Viking Suedia 2006KazSat 1Kazakistan

1988

1988Ofeq 1

Astra 1AIzrael

Luksemburg2006

2007BelKALibertad 1Bjellorusi

Kolumbi

1990

1990Lusat

Badr-1 Argjentine

Pakistan 2007

2008Rascom-QAF 1VINASAT-1Mauritius

Vietnam

1992

1992 Kitsat A

Kosmos 2175Koreja e Jugut

Rusia 2008

2009Venesat-1SwissCube-1 Venezuele

Zvicer

1993

1993Posat 1

Thaicom 1Portugali

Tajlande

SONDAT HAPESINORE

Sondat jane anije qe ushetojne ne hapesire per te mbledhur info per shkencen . Sondat kthehen perseri ne toke per shkencetaret , per ti studiuar . PER CFARE PERDOREN ATO :Shum sonda studiuan Token ose mass e hapsirs.Sondat tjera perdoren pr t studiuar planetet, yjet, dhe galaktikat q jan shum larg.Sondat q udhtojn n planete t tjera kan ndryshuar nga makina t thjeshta q mund t studiojn disa karakteristika t nj planeti ne sonda t sofistikuara q udhtojn ne distanca t mdha pr t studiuar nj gam t gjer karakteristikash mbi planetet, hnen, asteroidt dhe kometat etj.. Sondat e para qe u derguan ne hapesire :

Pasi provuan se sondat mund t arrinin hapsir Rusia dhe SHBA filluan drgimin e sondave pertheth hns dhe planeteve t tjeraMariner 2 ishte sonda e pare qe u dergua pr t studiuar nj tjetr planet.M 14 dhjetor 1962, Mariner 2 fluturoi rreth planetin Venus.Ai konfirmoi se Venus sht shum e nxehtNje tjeter sonde quajtur Mariner 4, ishte sonda e pare e cila beri nj foto te nj planeti.M 14 korrik 1965, Mariner 4 fluturoi rreth Marsit.Imazhet e saj treguan se eshte i ftoht, me siperfaqe si hena.

N vitin 1971, Mariner 9 mbrriti n Mars dhe ishte sonda e pare pr ne orbit,ose per te eksploruar nje tjeter planet.Mariner 9 mori nj pamje t Marsit q tregoi nje vullkan te madh n sistemin diellorNj nga sondat m t famshme sht Voyager 1.Ajo ka udhtuar m tej n hapsir se do objekt tjeter te ndertuar nga njeriu.Ajo u nis n hapsir n vitin 1977.Voyager 1 fluturoi rreth Jupiteri dhe Saturni dhe u drejtua pastaj pr n buz t sistemit ton diellor.Q nga 1 shkurt 2010, anija ishte 16.8 miliard kilometra (rreth 10400000000 milje) nga Toka..

Renditja kronologjike e sondave hapesinore :

1974Helios-ANASA dhe BWF

1975Helios BNASA dhe BWF

1994ISSE-3NASA

1996UlyssesNASA

1997SOHO / ACEESA/NASA

2000UlyssesNASA

2001GenesisNASA

2006Sterio A / MessengerNASA

2010AkatsukiJaxa

Dy misione kan filluar dhe tani jan duke br udhtime t gjata pr ne objektet e synuara t sistemit diellor.Sonda Messenger sht lanuar n vitin 2004 dhe do t mbrrij n Merkur n vitin 2011.Ajo do t jet e dyta q drgohet n at planet te vogel shkmbor. Anija q u dergua n vitin 2006, dhe do t arrij n Plutoni n vitin 2015.Kjo do t jet anija e par pr t vizituar planete shum t largt .FOTO TE SONDAVE HAPESINORE :

Punoi: Ornela Kei