Kupreka operacija jesen 1994. godine

Edin Rami

Izvod iz recenzije Nekoliko je bojeva - operacija Armije Republike Bosne i Hercegovine uticalo na kvali tativni preokret u korist branilaca u odbrambenom ratu 1992 - 1995, meu koje spada i " Kupreka operacija ". Vie je razloga za navedenu konstataciju, ali su najvaniji da se ponovo, nakon skoro dvogodinje apstinencije u borbu protiv srpskog agresora i to u sade jstvu sa Armijom, ukljuuju HV i HVO, te to je to najznaajnija napadna aktivnost jedini ca Armije RBiH do tada. Autor knjige " Kupreka operacija " Edin Rami, i sam sudionik borb enih dejstava na Kupresu u oktobru - novembru 1994. godine, se odluio na faktografski prikaz borbenih dejstava na podruju Zapadne Bosne od 1992. - 1994. godine, a prevashodno pripreme i izvoenja borbenih dejstava nazvanih "Kupreka operacija". Uoljivo je da autor u potpunosti po znaje situaciju i vlada podacima o stanju na terenu i u jedinicama 7. korpusa, to prikazu dejstava daje autentinost i uvjerljivost. Knjiga je pisana u vidu vojno-ekspertne analize te je znaajna za vojno - politiko, ali i historijsko istraivanje, te za obuavanje starjeina, komandi i jedinica. Meutim, zbog studioznog pristupa, obilja podataka i znaaja Kupreke operacije, knjiga e nai itaoce i meu "obinim" Bosancima i Hercegovcima. Kao komandant Armije RBiH i neposredno angaovan u toku priprema i izvoenja Kupre ke operacije potvrujem autentinost i podravam napore autora Edina Ramia da istinu o tom vojnom podvigu 7. korpusa ostavi buduim generacijama Bosa naca i Hercegovaca. Preporuujem knjigu svim dobronamjernim, a hrabrim sve pripadnike Armije koji znaju i mogu da piu o slavnim djelima Armije RBiH iz vremena odbram benog rata 1992 - 1995. godine. general Rasim Deli

Kupreka operacija jesen 1994. godine

9958 - 9435 - 0 - 6

KUPREKA OPERACIJA JESEN 1994. godine

Bugojno, 2003.

AUTOR : Edin Rami IZDAVA : Bonjaka zajednica kulture Preporod Bosna i Hercegovina Opinsko drutvo Bugojno

ZA IZDAVAA: Kemal Balihodi

RECENZENTI: General Rasim Deli Brigadni general Fikret uski Pukovnik Senad Dautovi

LEKTURA I KOREKTURA: Nedad Milanovi

DTP: Edin Rami TIRA: 1.000 tampa :

Na osnovu Miljenja Federalnog ministarstva obrazovanja, nauke, kulture i sporta, broj: 04-15-4064/01 od 11.07.2001., knjiga Kupreka operacija, jesen 1994. godine., je proizvod iz lana 19. taka 10. Zakona o porezu na promet proizvoda i usluga na iji se promet ne plaa porez na promet proizvoda.

KUPREKA OPERACIJA JESEN 1994. godine

PREDGOVOR Analiza i izuavanje borbenih djelovanja izvedenih u periodu oktobar - novembar 1994. godine, na prostoru opina Bugojno, Donji Vakuf i Kupres, koja su dovela do osloboenja Kupresa, prevoja Kupreka vrata i veeg dijela Kupreke visoravni, predstavlja kontinuirani rad od 1999. godine. U toku tih analiza izraena je prethodna i zavrna operativno - taktika analiza za borbeno djelovanje "Kupreka operacija", 1999. i 2000. godine. Pored toga, 2001. godine, na Fakultetu politikih nauka, Odsjek odbrana i sigurnost, izraen i odbranjen diplomski rad na temu "Kupreka operacija 1994. godine". Knjiga predstavlja elju za vjerodostojnom valorizacijom rezultata jedinica 7. korpusa Armije Republike Bosne i Hercegovine, postignutih u borbenim djelovanjima u oktobru i novembru 1994. godine, koji su u, konanom, doveli do osloboenja Kupresa i prevoja Kupreka vrata, a iji sam i sam sudionik. Pored toga elja mi je i iniciranje ostalih neposrednih uesnika u ovom, ali i drugim borbenim djelovanjima jedinica Armije Republike Bosne i Hercegovine u toku odbrane od agresije na Bosnu i Hercegovinu, na pisanje i izdavanje ovakvih ili slinih djela. Posebna zasluga i zahvalnost za izradu ove studije svakako pripada mojoj porodici, koja je imala ogromno razumijevanje za moj opsean rad. Zahvalnost svakako pripada i mome prijatelju Abdulahu Jeleu, koji mi je u svakom trenutku pruao bezrezervnu podrku i pomo, a sve sa ciljem da ova studija ugleda svjetlo dana, kao i9

recenzentima generalu Rasimu Deliu, brigadnom generalu Fikretu uskiu i pukovniku Senadu Dautoviu.

I GEOGRAFSKE, DEMOGRAFSKE I OPERATIVNE KARAKTERISTIKE PROSTORA NA KOME JE IZVOENA KUPREKA OPERCIJA

Poloaj opina Bugojno, Donji Vakuf i Kupres

13

1.1 B U G O J N O Grad i opina Bugojno1 su smjeteni u jugozapadnom dijelu Bosne i Hercegovine (BiH), u centralnom dijelu gornjevrbaske doline, poznate pod nazivom Skopljanska kotlina. Teritorija opine se prostire na povrini od 366 km2 . Opina Bugojno granii sa : opinom Donji Vakuf, sa sjevera i zapada, opinom Kupres, sa juga i jugozapada, opinom Gornji Vakuf, sa jugoistoka, opinom Novi Travnik, sa sjeveroistoka i opinom Travnik, sa sjevera. Reljef opine Bugojno ini uglavnom brdsko-planinsko zemljite, pokriveno sa oko tri etvrtine visokim i niskim umama. Centralnim dijelom opine, pravcem jugoistok - sjeverozapad, protie rijeka Vrbas uz koju se prostire i Skopljanska kotlina irine do 10 km, koja predstavlja ravniarsko zemljite. Nadmorska visina Bugojna je do 560 metara. Neposredne kose i visovi koji se sputaju prema rijeci (r.) Vrbas, visine su i do 1.000 metara, dok okolne planine dostiu i visine od 1.800 metara. Teritoriju opine Bugojno okruuju srednje visoke planine Kalin (tt 1530) i Rudina (tt 1385) sa sjeveroistoka, Radua sa juga, te Stoer (tt 1758) i Velika uljaga (tt 1532) sa jugozapada. U vojno-geografskom pogledu valja posebno istai poloaj Skopljanske kotline, koja se nalazi u blizini tri, s vojnog aspekta, znaajna prijevoja: Kupreka vrata, Makljen i Komar, a samo1 Kako bi kod itaoca stvorio pravu sliku prostora na kojem su izvoena borbena djelovanja jedinica Armije RBiH u toku odbrane od agresije na RBiH, 1992 - 1995 godine, na prostorima centralne Bosne, a prvenstveno na pravcu Bugojno - Kupres, autor je smatrao nunim da u uvodnom dijelu prui osnovne geografske, demografske i vojno-topografske podatke o dijelovima opina Bugojno, Donji Vakuf i Kupres.

15

Bugojno se nalazi na jugozapadnoj granici Bosne sa Hercegovinom. Na prostoru opine Bugojno vlada umjereno-kontinentalna klima, s tim da proljee neto kasni, a jesen dolazi ranije, u odnosu na kalendarsko odreenje. U toku zimskih perioda este su i obilne snjene padavine, a temperature su dosta niske. Preko teritorije opine Bugojno proteu se dvije vane putne komunikacije, koje centralni dio Bosne i Hercegovine povezuju sa jugom zemlje i dalje sa Republikom Hrvatskom (RH). Jedna putna komunikacija vodi preko prevoja Makljen prema dolini rijeke Neretve, a druga preko prevoja Kupreka vrata prema zapadnoj Hercegovini. Bugojno predstavlja privredni, saobraajni, administrativni i kulturni centar, te najmnogoljudnije naselje Skopljanske kotline. Neposredno pred agresiju na RBiH na podruju opine Bugojno ivjelo je 46.843 stanovnika, sa sljedeom nacionalnom strukturom : Bonjaka, 19.724 ili 42,1 % Hrvata , 15.963 ili 34,1 % Srba , 8.854 ili 18,9 % Jugoslovena , 1.539 ili 3,3 % Ostalih , 763 ili 1,6 %. Pred i u toku agresije na RBiH dolazi do promjene u strukturi stanovnitva. Prije, i na samom poetku agresije srpsko stanovnitvo se uglavnom iselilo, a u drugoj polovici 1993. godine i hrvatsko stanovnitvo pod uticajem ekstremista HVO Bugojno se u najveem broju iseljava. U toku agresije, Bugojno predstavlja i centar prihvata bonjakih izbjeglica, uglavnom iz susjednih opina Donji Vakuf, Gornji Vakuf, Kupres i Prozor, ali i iz nekih krajikih opina (Mrkonji Grad, ipovo, Klju, Banja Luka).

16

1.2 DONJI VAKUF Opina Donji Vakuf je smjetena u jugozapadnom dijelu Bosne i Hercegovine, preciznije, na sjeverozapadnom dijelu Skopljanske kotline, u gornjem dijelu toka rijeke Vrbas. Teritorija opine Donji Vakuf se prostire na povrini od 338 km2. Opina Donji Vakuf granii sa : opinom Jajce sa sjevera, opinama Travnik i Novi Travnik sa istoka, opinom Bugojno sa juga, opinom Kupres sa jugozapada i opinom ipovo sa zapada. Reljef opine ini uglavnom brdsko-planinsko zemljite koje je oko 70% pokriveno visokim i niskim umama. Centralnim dijelom opine dominira rijeka Vrbas koja protie pravcem jugoistok - sjeverozapad, inei suenu dolinu jedva iroku do 2 km, u centru, koje je nastao i sam grad Donji Vakuf. Nadmorska visina Donjeg Vakufa je 516 metara, dok je najvii vrh Dekala sa 1556 metara. Teritorija opine je omeena planinskim masivima Krive jele sa zapada, Radalja sa sjevera i Komara sa istoka, dok se prema jugoistoku teren blago iri i otvara prema sreditu Skopljanske kotline. Na podruju opine vlada umjereno-kontinentalna klima, s tim da su tokom zime este i obilne snjene padavine uz niske temperature. Donji Vakuf predstavlja svojevrsnu saobraajnu raskrsnicu, saobraajno vorite magistralnih pravaca iz srednje Bosne prema Dalmaciji, srednje Bosne prema Bosanskoj Krajini i Bosanske Krajine prema Dalmaciji.

17

Strukturu stanovnitva opine Donji Vakuf, neposredno pred agresiju na Republiku BiH, su inili : Bonjaci, 13.509 ili 55,03 % Srbi, 9.533 ili 38,84 % Hrvati, 682 ili 2,78 % Jugosloveni, 593 ili 2,41 % Ostali, 227 ili 0,92 %.

Pred, i u toku same agresije na Republiku BiH dolo je do znatnih promjena u strukturi stanovnitva pod pritiskom velikosrpske politike, oliene u paravojnim i parapolicijskim snagama organizovanim od strane SDS-a2. U februaru 1992. godine SDS je formirao "srpsku optinu" Donji Vakuf, kojoj je kasnije dao ime "Srbobran". Krajem marta na prostoru opine je aktivirana 19. partizanska brigada, koja se popunjavala iskljuivo srpskim stanovnitvom, a poetkom aprila formirana je i "Srpska milicija"3. U maju 1992. godine kompletno bonjako stanovnitvo se iseljava u Bugojno, a u Donji Vakuf pristiu Srbi sa prostora Bugojna, Travnika i Novog Travnika.

Na prostoru Donjeg Vakufa egzistirale su dobrovoljake jedinice jaine oko 300 ljudi, popunjene srpskim stanovnitvom. Smail eki, AGRESIJA NA BOSNU I GENOCID NAD BONJACIMA 1991-1993, Sarajevo 1994, str.284-298. 3 Grupa autora, ZLOINI U VRBANJI JULA 1993. GODINE, Institut za istraivanje zloina protiv ovjenosti i meunarodnog prava Sarajevo, 2001. godine, str. 86-87.

2

18

1.3 K U P R E S Teritorija opine Kupres nalazi se u jugozapadnom dijelu Bosne i Hercegovine, preciznije, u centralnom dijelu Kupreke visoravni. Povrina teritorije opine iznosi 622 km2. Opina Kupres granii sa vie opina, i to: sa opinama Bugojno i Gornji Vakuf sa sjeveroistoka, opinom Prozor sa istoka, opinom Tomislavgrad sa juga, opinom Livno sa jugozapada, opinama Glamo i ipovo sa sjeverozapada i opinom Donji Vakuf sa sjevera. "Kupreki kraj se protee od sjevera prema jugu, neto malo od sjeverozapada prema jugoistoku, i to od 430 48' do 440 5' sjeverne geografske irine i 170 7' do 170 25' istone geografske duine. Nadmorska visina se kree od 1.120 do 1.150 metara."4 "Kupresom se naziva itav jedan kraj zapadne Bosne, koji se prostire izmeu Vitorog planine, Hrbljina, Malovana, Pakline, Radue, Stoera, Plazenice i Strabenice planine. On se sastoji od nekoliko meusobno povezanih visoravni. To su visoka polja : Kupreko, Riliko, Vukovsko i Ravanjsko polje."5 "Kupreko polje je krako i njegova povrina iznosi 93 km2, irina mu je od 4 do 10 km, a duina oko 25 km. Lei sjeveroistono od Duvanjskog i ujikog polja, a istono od Livanjskog i Glamokog polja. Kupreko polje se dijeli u tri zasebne hidro-

4 Borivoje Milivojevi, KUPREKO, VUKOVSKO, RAVNO I GLAMOKO POLJE, (Srpski etnografski zbornik, knjiga XXV, 1923. godine. 5 efik Belagi, KUPRES, Sarajevo, 1954. godine.

19

grafske kotline : Milaku na jugu, Mrtviku u sredini i Bajramovaku na sjeverozapadu."6 Kupreka visoravan je sa svih strana okruena planinama. To su : na sjeveroistoku Mosor (1371 m), Strabenice (Vukovac 1504 m), Velika Plazenica (Demirovac 1766 m), Mala vrata, Mala Plazenica (1556 m), pa sedlo Kupreka ili Velika vrata (1384 m) i planina Stoer (1758 m); na jugoistoku Lupoglava (1448 m), Crni vrh (1506 m), Osoje (1439 m), Javorni vrh (1468 m); na jugu i jugozapadu Batoglav (1272 m), Kozja Glava (1482 m), Malovan (1828 m), Jaram (1662 m) i Kurljaj (1593 m); na zapadu i sjeverozapadu Krvajac (1662 m) i Mali Vitorog (1748 m). Ove planine su meusobno povezane sa nekoliko manje znaajnih planina. Sve su uglavnom pokrivene umom i livadama.7 Kupreka visoravan zahvata prostor od gotovo 550 km2. Na kuprekoj visoravni vlada planinska klima, sa kratkim i svjeim ljetima i dugim i otrim zimama. Za ovo podruje su karakteristini jaki vjetrovi, i jugo i bura. "Srednja godinja temperatura iznosi 5,70 C, srednja januarska -4,50 C, a srednja julska 15,30 C, ekstremne temperature dosegnu u julu + 340 C, a u januaru -250 C. Godinja koliina padavina iznosi od 1.050 do 1.700 mm. Prosjeno je u godini 55 dana sa snijegom."8 Zbog snanih planinskih vjetrova hladnoa je velika i este su snjene vijavice. Preko Kupresa se protee komunikacija koja vodi iz pravca srednje Bosne prema Jadranskom moru, odnosno prema Livnu i Tomislavgradu. Kupres - Kupreka visoravan predstavlja svojevrsnu raskrsnicu sa koje je mogue dospjeti u gotovo sve dijelove Bosne i Hercegovine, naroito u njenom junom i

6 Borivoje 7 Internet

Milivojevi, navedeno djelo. stranica "Zemljopisne znaajke opine Kupres", www.hbzuo.com 8 Podaci prema Enciklopediji Jugoslavije, knjiga V.

20

centralnom dijelu. Struktura stanovnitva opine Kupres, neposredno pred agresiju na Republiku BiH, bila je sljedea : Srba, Hrvata, Bonjaka, Ostalih, 4,895 ili 50,70 % 3.827 ili 39,60 % 811 ili 8,40 % 130 ili 1,30 %.

21

Poloaj Kupreke visoravni u Bosni i Hercegovini

22

1.4 OPERATIVNI ZNAAJ KUPREKE VISORAVNI Kupreka visoravan predstavlja prostor od operativnog znaaja koji povezuje centralnu Bosnu sa Jadranskim morem i obrnuto. Svojim reljefom, prirodnom i saobraajnom povezanou sa okruenjem, pogodna je za izvoenje borbenih djelovanja. Omoguava razvoj i borbenu upotrebu operativno-taktikih jedinica (brigada - divizija), te izvoenje napadnih i odbrambenih borbi i bojeva. Prostor Kupreke visoravni omoguava masovniju upotrebu oklopno-mehanizovanih jedinica. Kao takva, Kupreka visoravan je pronala svoje mjesto i u strategijskim procjenama i izradi ratnih planova Generaltaba Jugoslovenske narodne armije9 (G JNA). Bitno je napomenuti da su ratni planovi za odbranu Jugoslavije od vanjske agresije, nakon 1980. godine mogli biti u potpunosti upotrijebljeni za agresiju JNA na Republiku Hrvatsku i Republiku Bosnu i Hercegovinu, radi realizacije ideje za stvaranje "Velike Srbije" - primjedba autora. U procjeni eventualne agresije na Jugoslaviju sa "zapada", i izradi ratnih planova za suprotstavljanje istoj, znaajno mjesto su imali jugozapadni, juni i sredinji dijelovi Bosne i Hercegovine. G JNA je, u toj varijanti, predviao mogue djelovanje snaga NATOsaveza sa otoka i obale Jadranskog mora u dubinu bosanskohercegovake teritorije, dolinom rijeke Neretve (glavne snage), odnosno prema Sinju, Livnu, Kupresu i Bugojnu, pribliavajui se na taj nain Sarajevu sa zapadne strane (pomone snage). Kao odgovor na ovakvo djelovanje sa "zapada" G JNA, u svojim planovima predvia upotrebu vie operativnih grupacija, ukljuujui i prostor Kupreke visoravni i dijela zapadne Bosne.

Davor Domazet, KAKO JE PRIPREMANA AGRESIJA NA HRVATSKU I BOSNU I HERCEGOVINU ILI PREOBLIKOVANJE JNA U SRPSKU IMPERIJALNU SILU (studija), asopis National Security and the Future (Nacionalna sigurnost i budunost), Zbornik svezak 1, Zagreb 2001, str. 15-18.

9

23

Zadatak tih snaga bio bi odbrana na pravcu Split, Sinjsko polje, Livanjsko polje. Ispravnost ovako postavljenih rjeenja G JNA je redovno provjeravao izvodei razliite oblike uvjebavanja komandi i jedinica, ukljuujui i komandno tabne ratne vjebe (KRV). Na postavkama jedne od tih KRV, "Romanija", jedna od operativnih grupacija, OG "Kupres" je rasporeena na Kuprekoj visoravni i dijelovima zapadne Bosne, sa zadatkom da zaustavi djelovanje neprijatelja iz pravca juga, a zatim pree u protivudar prema Livnu i Splitu. U agresiji JNA na Republiku Hrvatsku i Republiku Bosnu i Hercegovinu, srpski agresor je primjenio identina ili vrlo malo modifikovana rjeenja borbenih djelovanja. Iz ovog se da zakljuiti da je G JNA identifikovao prostor Kupreke visoravni i dijelove zapadne Bosne kao kljune za napredovanje prema Jadranskom moru, odnosno prema Dalmaciji. Istovremeno, odbranom ovog prostora, jugozapadnog dijela Bosne i Hercegovine, OS RBiH sprijeile bi rasijecanje vlastitog teritorija na izuzetno znaajnom strategijskom prostoru june Bosne, bitno umanjile agresorske mogunosti za operativni razvoj i borbena djelovanja, te osigurale kontinuitet slobodne teritorije neophodan za izvoenje vlastitih borbenih djelovanja u cilju odbrane od agresije. Poseban interes je imala i Republika Hrvatska i njene OS jer je pravac Kupres - Livno - Split, uz pravac Mostar - Ploe, predstavljao osnovicu za napredovanje snaga JNA prema Dalmaciji i stvarao agresoru realne uslove za presijecanje teritorija Republike Hrvatske na najosjetljivijim dijelovima. Upravo je stoga odbrana tih pravaca bila od vitalnog znaaja za odbranu junih dijelova Republike Hrvatske od agresije JNA.

24

II BORBENA DJELOVANJA NA PROSTORU BUGOJNA, DONJEG VAKUFA I KUPRESA PRIJE IZVOENJA KUPREKE OPERACIJE

2.1 Borbena djelovanja na prostoru Kupreke visoravni u periodu maj 1991. - april 1992. godine Zveckanje oruja na Kuprekoj visoravni zapoelo je u maju 1991. godine. Naime, na to podruje pristiu snage oklopnog bataljona 10. motorizovane brigade (mtbr) iz Mostara i dio oklopno-mehanizovanih jedinica Banjalukog korpusa.10 Spomenute jedinice se stacioniraju na podruju sela Donji i Gornji Malovan. Svakako vrijedi istai da je veinsko stanovnitvo u tim selima bilo srpske nacionalnosti, kao i injenicu da je posjedanjem upravo tog dijela Kupreke visoravni uspostavljena granica izmeu podruja sa dominantnim hrvatskim stanovnitvom (Tomislavgrad i Livno) i strategijskog prostora Kupreke visoravni. Snage JNA, pod okriljem redovnih vjebovnih aktivnosti, ostaju na tom podruju do augusta 1991. godine, kada se glavnina snaga preko Glamokog polja prebacuje u Knin.11 Period do kraja 1991. godine se moe ocijeniti kao period opsenih tajnih vojnih priprema provoenih od strane Opinskog taba Teritorijalne odbrane (OpTO) Kupres, koji je nadzirala Srpska demokratska stranka (SDS) i Operativnog taba Teritorijalne odbrane Kupres, kojeg je nadzirala Hrvatska demokratska zajednica (HDZ). Bio je to period formiranja, opremanja i obuavanja jedinica, koje su spremane za "odgovor" na "planove" suprotstavljene strane. Ve od sredine 1991. godine SDS je pristupila organizovanom naoruavanju srpskog naroda u Bosni i Hercegovini, odno10 Jedinica je stigla na Kupreku visoravan devetog maja, poto je od strane hrvatskog stanovnitva bila zaustavljena sedmog maja u mjestu Prolog i nije joj omoguen nastavak kretanja prema Splitu. Davor Marijan, SMRT OKLOPNE BRIGADE, Prilozi za istraivanje rata za Hrvatsku i Bosnu i Hercegovinu 1990.-1992, ZORO Zagreb 200. godine, str. 84. 11 Davor Marijan, navedeno djelo, str. 84.

27

sno "nabavljanju naoruanja za sve srpske vojne obveznike". Naoruavanje je vreno putem JNA.12 Poetkom septembra zapoinje i formiranje jedinica "hrvatske" teritorijalne odbrane (TO) u Kupresu. Formiraju se jedinice jaine odjeljenja, vodova i eta.13 Masovnije vojne pripreme zapoinju krajem oktobra 1991. godine. 26. oktobra 1991. godine SDS BiH, izdaje naredbu opinskim odborima SDS-a kojom regulie aktivnosti na vojnom planu : "formiranje komandnih mjesta, uspostavljanje pune mobilnosti TO, formiranje jedinica za front i odreivanje njihovih zamjena, mlae ljude do 40 godina prevesti iz civilne zatite u TO, a TO pretpoiniti korpusu kao ratnu jedinicu (RJ)".14 Kako bi osigurao dosljedno provoenje naredbe, posebno na prostorima od velikog znaaja kao to je Kupreka visoravan, Predsjednik SDS BiH, Radovan Karadi je u Banjoj Luci ostvario kontakt sa rukovodstvom SDS-a na Kuprekoj visoravni i tom im prilikom izdao konkretne naredbe da se sve "srpsko stanovnitvo digne na noge.".15 Poetkom novembra 1991. godine formira se i "Kupreka bojna", pod komandom Operativnog taba TO (hrvatska TO). U svom sastavu jedinica je imala 569 vojnih obveznika.16 Poetak 1992. godine moe se opisati kao vrijeme stalne napetosti i iekivanja razvoja dogaaja, naroito pod uticajem ratnih djelovanja u susjednoj Hrvatskoj, ali i nagomilavanja snaga JNA u BiH povlaenjem iz Slovenije i Hrvatske, koje otvoreno sarauju sa Srbima na prostoru Bosne i Hercegovine. Prema podacima JNA, na podruju Kupresa bile su formi-

12 Smail eki, AGRESIJA NA BOSNU I GENOCID NAD BONJACIMA 1991-1993, Sarajevo 1994, str.38. 13 Karlo Rotim, ODBRANA HERCEG-BOSNE 2, Omi, 1998.godine, str.185. 14 Smail eki, navedeno djelo, str. 273-274. 15 Smail eki, navedeno djelo, str. 39-40. 16 Karlo Rotim, navedeno djelo, str. 185.

28

rane dobrovoljake jedinice jaine 1200 ljudi, koje prema tim izvorima, nisu ulazile u sastav ratnih jedinica JNA i TO.17 Kao prvi ozbiljniji incident na podruju Kupreke visoravni moe se oznaiti aktivnost zaustavljanja vojnog konvoja JNA u mjestu Zlosela, 29. februara 1992. godine. Naime, vojni konvoj koji se kretao iz pravca ipova prema Kupresu je zaustavljen od strane pripadnika hrvatske TO i nije mu dozvoljen dalji prolazak. Nakon zadravanja tokom noi i postignutih dogovora konvoj je vraen prema ipovu.18 Poetkom marta, Komanda Banjalukog korpusa JNA (5. korpus), elei objediniti borbena djelovanja oekivana na prostoru Kupreke visoravni, prostor Kupresa dodjeljuje zoni odgovornosti 30. partizanske divizije (30. partd), locirane u Mrkonji-Gradu.19 Ubrzo nakon toga, etvrtog marta, Komanda 30. partd izdaje "Zapovest za izvoenje borbenih dejstava", kojom je obuhvaeno i podruje Kupreke visoravni.20 Tim dokumentom se izdaju zadaci za zaposjedanje planine Vlai i podruja opina Kupres, ipovo i Klju. Takoe se predvia stavljanje pod komandu svih srpskih naoruanih formacija koje su podravale JNA na podruju opina Kupres, Bugojno, Donji Vakuf, Jajce, Skender Vakuf, Kotor Varo, ipovo, Mrkonji-Grad, Klju i dijelova opina Travnik i Novi Travnik. Osnovni zadatak svim jedinicama je "Stalno biti u gotovosti za odbijanje i slamanje organizovanog napada, a neprijatelja razbiti i unititi".21 Teritorije opina Kupres, Bugojno i Donji Vakuf bile su u zoni odgovornosti 19. partizanske brigade (partbr). Ova je jedinica dobila zadatak da17 Ipak cijenei bioloki potencijal srpskog stanovnitva opine Kupres, vjerovatno su ovdje ubrojene jedinice koje je SDS formirao pod okriljem srpske TO - primjedba autora. Smail eki. navedeno djelo, str. 284-298. 18 Ovu priliku su iskoristili pripadnici JNA iz konvoja da detaljno snime jedinicu koja ih je zaustavila, njene poloaje, naoruanje, opremu i obuenost, na osnovu kojih su kasnije preduzimane aktivnosti od strane JNAKarlo Rotim, navedeno djelo, str. 186. 19 Davor Marijan, navedeno djelo, str. 84. 20 Davor Marijan, navedeno djelo, str. 84.

29

zaposjedne sela Donji Malovan i Ravno i ostvari kontrolu prijevoja Malovan, Kupreka vrata i Komar, te ire podruje namjenske industrije "Slavko Rodi" u Bugojnu. Pored odbrambenih zadataka, brigada je trebala biti spremna i za napadna djelovanja u pravcu Tomislavgrada i Livna. Za izvrenje zadataka brigadi je podreen i bataljon TO Malovan.22 Potvrdu znaaja Kupreke visoravni dale su posjete visokih vojnih zvaninika. 29. februara u Kupresu je boravio pukovnik Ante Mikuli, komandant Glavnog stoera Hrvatske zajednice Herceg Bosna (GS HZ-HB), radi definisanja linija odbrane prema naseljima sa veinskim srpskim stanovnitvom.23 U selu Blagaj, na Kuprekoj visoravni, 24. marta boravi i komandant 30. partd sa ekipom starjeina Komande Banjalukog korpusa JNA, radi konkretizacije zadataka za odbranu od strane hrvatskih snaga.24 26. marta srpske snage (snage TO Malovan i dio pristiglih snaga JNA iz sastava 30. partd), su uspostavile kontrolnu taku u podruju sela Donji Malovan, na putnoj komunikaciji Kupres Malovan - ujica, sa ciljem stavljanja komunikacije pod kontrolu te stvaranja uslova za voenja protivoklopne borbe sa oklopno-mehanizovanim jedinicama koje bi eventualno izvrile napad iz pravca ujice. Ova aktivnost pokree lananu reakciju, koja e dovesti do bitke na Kuprekoj visoravni u prvoj dekadi aprila 1992. godine.

21

Davor Marijan, navedeno djelo, str. 84. Marijan, navedeno djelo, str. 88. 23 Karlo Rotim, navedeno djelo, str. 186. 24 Davor Marijan, navedeno djelo, str. 87.22 Davor

30

Borbeni raspored 30. partd i dijela snaga Kninskog korpusa angaovanih na Kuprekoj visoravni, 01. aprila 1992. godine bio je sljedei : * 13. partizanska brigada (30. partd), komanda i dio pritapskih jedinica u s. Barai, 1. bataljon u podruju Strojice-Pribeljci, 2. bataljon u podruju Lanita (Klju), 3. bataljon bez 1 ete u podruju Rodua, 1 eta 3. bataljona u podruju Malovana. * 19. partizanska brigada (30. partd), 1. bataljon se formirao sa dvije ete u Kupresu i jednom iz Bugojna. U zoni odgovornosti brigade pod njenom komandom bile su i : dvije ete TO na podruju Donji Malovan, eta TO u Vukovskom, eta TO u Ravnom i eta TO u Blagaju, dio snaga 5. dobrovoljakog bataljona Banjalukog korpusa. * 11. motorizovana brigada (Kninski korpus), bataljon bez jedne ete ojaan baterijom MB-120mm, baterijom H-105mm i protivoklopnim vodom ZIS 76mm na podruju Novo Selo - Blagaj, 1. eta bataljona, ojaana vodom BsT-82mm, na podruju Donji Malovan. 25 Borbeni raspored hrvatskih snaga : * eta Zlosela s ojaanim vodom Rastievo na liniji Rastievo-Grbeina dolina-Mrnjanica-Mrebare-Strabenica, * eta Osmanlije u Osmanlijama, * ete Kupres i Gornji Kupres u Kupresu * specijalni protivdiverzantski vod u Zloselima, * protivoklopne grupe na Pogancu i u zahvatu komunikacije Blagaj-Rastievo * MB-82mm u rejonu Mrnjanice i Gradina * Snage hrvatske TO Tomislavgrad i Livno angaovane na prostoru ujice.25

Davor Marijan, navedeno djelo, str. 95.

31

Bitka za Kupreku visoravan zapoela je u ranim jutarnjim satima 03. aprila 1992. godine. Hrvatske snage26, pod pritiskom gomilanja srpskih snaga na irem podruju Kupresa, uinile su prvi korak. Napad je izveden na pravcu ujica - Gornji Malovan. Hrvatske snage su do podneva uspjele ovladati Donjim Malovanom, a do veernjih sati su dovele u okruenje srpske snage u Gornjem Malovanu. Prema dostupnim izvorima "hrvatske" provenijencije, srpsko stanovnitvo se povuklo prema Glamou. Prema izvorima "srpske" provenijencije u tim napadima je ubijeno oko 20 civila Srba, mada o tim zloinima postoje i drugaija vienja.27 Istovremeno su srpske snage angaovane u irem rejonu Blagaj - Novo Selo u ranim poslijepodnevnim satima izvele prvo artiljerijski, a potom i pjeadijski napad na poloaje "Kupreke bojne" u rejonu Zlosela, ali bez rezultata. U toku noi 03./04. aprila 1992. godine, obje strane su radile na prilagoavanju novonastaloj situaciji. Srpska strana trai od vie komande upotrebu avijacije i helikoptera, te upuuje oklopne jedinice Kninskog korpusa i haubiki divizion i dobrovoljaki

26 Sastav i jaina ovih snaga jo uvijek nije adekvatno utvren. Literatura koja obrauje dogaanja na Kuprekoj visoravni "hrvatske" provenijencije ne razmatra ovo pitanje, premda se nalazila na izvoru podataka. Literatura "srpske" provenijencije, pri tome mislei i na izvore JNA, kao uesnike u ovim borbenim djelovanjima oznaava dijelove sljedeih jedinica : 106. osjeka brigada, 101. zagrebaka brigada, Studentska bojna "Kralj Tomislav" iz Zagreba, Specijalna jedinica "uti mrav" iz Vukovara, Jedinica za posebne zadatke Ministarstva unutranjih poslova Hrvatske i bojna "Zrinski" (Savezna Republika Jugoslavija, Komitet za prikupljanje podataka o izvrenim zloinima protiv ovjenosti i meunarodnog prava Beograd, "Genocid koji je nad srpskim stanovnitvom Kupresa izvren od strane vojnih i paravojnih formacija Republike Hrvatske i Hrvata iz Bosne i Hercegovine, u periodu od 03. aprila - 15. maja 1992. godine"). 27 " S tim u vezi, veoma je karakteristian i po monstruoznosti nevien metod obavjetajaca primijenjen na Kuprekoj visoravni. Naime, najprije je preko mas-medija irena veoma perfidna propagandna aktivnost , uz svesrdno angairanje SDS-a, o ugroenosti Srba na Kupresu. Nakon toga su u sela Gornji i Donji Malovan, sa iskljuivo srpskim stanovnitvom, ubaene grupe specijalaca JNA, koje su izvrile pokolj nad jednim brojem starijih i iznemoglih civila srpske nacionalnosti, da bi zatim plasirali vijest kako su ta sela napale ustae, i izvrile masakr nad Srbima. To je bio povod za ve pripremljeni dolazak Kninskog korpusa na Kupreku visoravan", Smail eki, navedeno djelo, str. 190-191.

32

bataljon Banjalukog korpusa na Kupreku visoravan. Hrvatske snage nareuju upotrebu po jedne ete sa prostora opina Bugojno, Gornji Vakuf i Posuje kao pojaanja u odbrani "Kupreke bojne". U toku 04. aprila hrvatske snage u potpunosti ovladavaju prostorom Donji i Gornji Malovan, dok se srpske snage s tog prostora povlae prema Glamou (civili) i prema Blagaju (vojne snage). Sa pristiglim pojaanjima hrvatskih snaga iz Bugojna, Gornjeg Vakufa i Posuja dijelom se pojaava odbrana s. Zlosela, a dijelom rejona Kuprekih vrata. Srpske snage su u toku dana ponovile napadna djelovanja na pravcu s. Blagaj - s. Zlosela, pojaanog intenziteta, uz upotrebu avijacije i pristiglog haubikog diviziona, ali ponovo bez rezultata u ovladavanju teritorijem. Za vrijeme trajanja borbi, u toku 04. i 05. aprila, u gradu su hrvatske snage vodile borbu sa 1. bataljonom 19. partbr, koga su uspjele okruiti i potisnuti iz zapadnog dijela grada.

33

Obostrani raspored snaga i borbena djelovanja 03. i 04. aprila 1992. godine

34

U zoru 06. aprila 1992. godine, srpske snage, 30. partd sa ojaanjima iz Kninskog i Banjalukog korpusa, uz prethodnu snanu artiljerijsku pripremu, otpoinju jak pjeadijsko - tenkovski napad pravcima Blagaj - Zlosela - Kupres i Blagaj - Rastievo Kupreka vrata. Glavni rezultati se postiu na pravcu napada tenkovske jedinice iz sastava Kninskog korpusa, to ostale jedinice uspjeno iskoritavaju. Srpske snage u toku dana uspijevaju izbiti na liniju Zlosela - Osmanlije - Olovo - Ratkovine, gdje bivaju privremeno zaustavljene od strane dobro rasporeenih protivoklopnih grupa hrvatskih snaga. Istovremeno u samom gradu i dalje traju intenzivne borbe u kojima hrvatske snage uspijevaju zauzeti podruje grada do samog centra. Tokom noi 06./07. april 1992. godine, pod uticajem intenzivnih kombinovanih djelovanja srpskih snaga, povlaenja dijelova snaga hrvatske strane, te loih vremenskih uslova, odbrana Kupreke visoravni znatno slabi. Srpske snage nastavljaju sa grupisanjem snaga, a najznaajnije pojaanje predstavljao je 9. oklopni bataljon (okb) Kninskog korpusa. Od novopristiglih jedinica Kninskog korpusa formira se taktika grupa 1 (TG-1), koja u sadejstvu sa snagama 30. partd, 07. aprila u popodnevnim satima pokree snaan tenkovsko-pjeadijski napad prema samom centru Kupresa. Koristei snanu artiljerijsku pripremu i podrku, te zamah tenkovskih jedinica u napadu, snage TG-1 oko 17,00 sati ulaze u Kupres. Istovremeno, snage 13. partbr ulaze u Kupres obuhvatnim manevrom sa juga. Linije odbrane hrvatskih snaga su razbijene, veina jedinica se neorganizovano povlaila, a veliki broj pripadnika hrvatskih snaga je ubijen i zarobljen. Narednog dana, 08. aprila, srpske snage definitivno stavljaju pod kontrolu sela Rastievo, Jurie, Ratkovine, Zlosela, Osmanlije, Olovo, grad Kupres i prijevoj Kupreka vrata. Devetog aprila srpske snage ovladavaju selima istono od grada Kupresa i vre opsene pripreme za nastavak borbenih djelovanja prema ujici. I dalje pristiu nove srpske snage, prvenstveno tenkovske jedinice Banjalukog korpusa (eta tenkova M-84).35

Borbena djelovanja od 05. do 10. aprila 1992. godine

36

Desetog aprila u jutarnjim satima srpske snage su izvele napad u zahvatu komunikacije Kupres - Malovan. Pod pritiskom i snanim djelovanjima, prvenstveno tenkovskih jedinica podranih artiljerijskom vatrom, hrvatske snage se povlae sa Kupreke visoravni i organizuju odbranu sjeverno od ujice prema Malovanu. Borbena djelovanja su zaustavljena na liniji : Gluvin vrh - s. Duvnjaci - iroka kosa - s. Zanogline - s. Donji Mui - Velika Kozjaa - s. Donje Ravno - Razvre. Linija ostaje nepromijenjena sve do oktobra 1994. godine, kada je Armija RBiH, oslobodila Kupres i stvorila uslove za napredovanje snaga HVO iz pravca juga i ovladavanje Kuprekom visoravni. Odrediti sastav i jainu jedinica hrvatske i srpske strane je prilino teko. injenica je da su neposredno pred poetak aktivnih borbenih djelovanja srpske snage na Kuprekoj visoravni imale oko 2.000 ljudi, da bi zadnjeg dana djelovanja taj broj narastao na oko 5.000 ljudi. Hrvatske snage vjerovatno u periodu najintenzivnijih borbenih djelovanja nisu prele brojno stanje od 2.500 ljudi.28 Izvoenje podataka o gubicima je takoe teko. Prema razliitim dostupnim dokumentima u bitkama na Kuprekoj visoravni u aprilu 1992. godine hrvatska strana je imala oko 160 poginulih i veliki broj zarobljenih29, a srpska strana 80 - 90 poginulih i takoer vei broj zarobljenih.30 Oigledno je da su pobjedom na Kupresu i stavljanjem pod kontrolu Kupreke visoravni sa prijevojima Kupreka vrata i Malovan, srpske snage izvrile planirane zadatke i stvorile izuzetne uslove za operativni razvoj i dalja borbena djelovanja svojih jediniDavor Marijan, navedeno djelo, str. 114. Marijan, navedeno djelo, str. 110, 114-115. 30 Savezna Republika Jugoslavija, Komitet za prikupljanje podataka o izvrenim zloinima protiv ovjenosti i meunarodnog prava Beograd, "Genocid koji je nad srpskim stanovnitvom Kupresa izvren od strane vojnih i paravojnih formacija Republike Hrvatske i Hrvata iz Bosne i Hercegovine, u periodu od 03. aprila - 15. maja 1992. godine"29 Davor 28

37

ca. injenica da angaovane hrvatske snage nisu bile dovoljno obuene i osposobljene, te adekvatno pripremljene za upotrebu znaajnijih tenkovskih jedinica od strane neprijatelja. Neosporno je da su upravo upotreba oklopnih jedinica, to jest njihov brz prodor u sam centar grada, kao i njihova intenzivna upotreba u nastupanju prema ujici bili faktor koji je odnio prevagu i odluio o pobjedniku.

38

2.2 Borbena djelovanja na podruju Bugojna i Donjeg Vakufa do jula 1993. godine Borbena djelovanja na kuprekom pravcu ( istono, Radua, objekat Idovac tt1955, zapadno, objekat Dekala tt1556) zapoela su i prije aprila 1992. godine, prvenstveno kroz aktivnosti srpskih snaga, koje ih jo uvijek izvode pod okriljem JNA. 19. partbr iz sastava 30. partd Banjalukog korpusa, ija je zona odgovornosti obuhvatala teritorije opina Kupres, Donji Vakuf i Bugojno, izmeu ostalog je imala za zadatak posjedanje Kuprekih vrata i kontrole ireg podruja namjenske industrije "Slavko Rodi" Bugojno.31 U skladu s tim 29. i 30. marta je vrena mobilizacija vojnih obveznika sa podruja Bugojna (Srbi) u podruju Kupreka vrata Koprivnica.32 U periodu neposredno pred bitku srpskih i hrvatskih snaga na Kuprekoj visoravni, krajem marta i poetkom aprila 1992. godine, srpski agresor je nastojao da osigura i zaposjedne putne komunikacije iz pravca Bugojna prema Kupresu, te da osigura kontrolu ireg podruja namjenske industrije "Slavko Rodi" Bugojno33. U skladu s tim namjerama ostvario je kontrolu glavne putne komunikacije Bugojno - Kupres u mjestu ipulji (naselje u Bugojnu sa veinskim srpskim stanovnitvom, neposredno uz fabriku vojne opreme "Slavko Rodi" Bugojno) i u rejonu ume Koprivnica, 1500 metara sjeveroistono od Kuprekih vrata34. Prvog aprila 1992. godine, snage iz sastava 19. partbr, popunjene sa prostora Bugojna, zaposjele su borbene poloaje u rejonu ume31

Davor Marijan, navedeno djelo, str. 86. Marijan, navedeno djelo, str. 89. 33 Snage "srpske" Teritorijalne odbrane Bugojno, u sklopu aktivnosti oko Kupreke visoravni imale su zadatak blokiranja pravaca iz Bugojna prema Kupresu i posjedanja prevoja Mraaj. Davor Marijan, navedeno djelo, str. 91. 34 Davor Marijan, navedeno djelo, str. 86, 89 i 91.32 Davor

39

Koprivnica, na pravcu Bugojno - Kupres. Takoer je posjednuta i sporedna komunikacija Bugojno - Kupres u selima Donji i Gornji Mraaj35. U toku borbenih djelovanja hrvatskih i srpskih snaga na Kuprekoj visoravni ove snage nisu imale znaajniju ulogu. Do prvih borbenih djelovanja dolazi 05. aprila, u rejonu ipinog mosta, kada snage Patriotske lige (PL) Prusac izvode zasjedno borbeno djelovanje usmjereno na srpske agresorske snage, koje su se kretale iz pravca Kupresa prema Donjem Vakufu, sporednom komunikacijom. Navedeno borbeno djelovanje je imalo za cilj omesti agresorske pokrete i unijeti nesigurnost u njegove redove, to je i postignuto.36 Slino borbeno djelovanje je ponovljeno i 20. aprila, u rejonu Mala luka, na ve spomenutoj komunikaciji, od strane Odreda Teritorijalne odbrane Prusac, sa istim ciljem.37 Navedena borbena djelovanja imala su za cilj onemoguavanje srpskog agresora u koritenju putne komunikacije Kupres Donji Vakuf, preko Prusca, i u tome su potpuno uspjela, ime je agresoru u znatnoj mjeri oteana komunikacija na tom pravcu. Tokom maja, srpske snage (snage JNA, iz sastava 1. bataljona, 19. partbr, odnosno njoj podinjene snage "srpske" TO Bugojno), elei prikriti stvarne namjere, ali i dobiti potrebno vrijeme za dodatne mobilizacijske aktivnosti, tokom dana u civilnoj odjei, ali sa naoruanjem, vre kontrolu saobraaja kroz naselje ipulji, a tokom noi upuuju patrole prema fabrici vojne opreme "Slavko Rodi" Bugojno. 25. maja, u nastojanju da stave pod kontrolu fabriku vojne opreme, izvrili su, prvo minobacaki, a potom i pjeadijski napad na fabriku. Kako je napad osujeen i na isti snano uzvraeno od strane jedinice za osiguranje fabrike, srpske snage su odustale od daljih borbenih djelovanja i zapoele aktivno-

35 Na prostoru Bugojna egzistirale su srpske dobrovoljake jedinice formirane od strane SDS-a, brojnosti 800 ljudi. Smail eki, navedeno djelo, str. 284-298. 36 Edin Rami, Monografija Opinskog taba teritorijalne odbrane Bugojno, 307. motorizovane brigade i 307. Slavne brdske brigade, neobjavljeno djelo. 37 Edin Rami, navedeno djelo.

40

sti na povlaenju vojnih snaga i srpskog stanovnitva prema Kupresu. Sa ciljem odbrane prostora opine Bugojno i slobodnih dijelova donjevakufske opine, polovinom maja 1992. godine uspostavljen je sistem odbrane, tako da su vei dio kuprekog pravca (od sela Jazvenik do objekta Mala uljaga) branile jedinice HVO Bugojno, a manji dio kuprekog pravca (objekat Mala uljaga - selo Prusac) i donjevakufski pravac (od Prusca do objekta Sabljari tt 872) jedinice TO RBiH. Na kuprekom pravcu je uspostavljena odbrana u sistemu otpornih taaka, uvaavajui injenicu da nije postojao kontinuirani neposredni borbeni dodir sa srpskim agresorom. 13. juna snage taba Teritorijalne odbrane Bugojno ponavljaju uspjene akcije TO Prusac iz aprila 1992. godine. Izvedeno je zasjedno borbeno djelovanje u rejonu Mala luka, na putnoj komunikaciji Kupres - Prusac - Donji Vakuf. Tom prilikom su srpskom agresoru naneseni znaajni gubici u ivoj sili, a unitena je i vea koliina materijalno tehnikih sredstava. Jul i august 1992. godine karakteristini su po najeim borbenim djelovanjima srpskog agresora na kuprekom pravcu, prema Bugojnu. Poetkom jula, srpski agresor je izveo diverzantsku akciju na poloaje jedinica HVO Bugojno, u rejonu Jazvenika, prilikom koje je ubijeno 5 pripadnika HVO Bugojno i jedno civilno lice.38

38 Grupa autora, VATRE NAD VRBASOM, Prilozi za bugojansku ratnu kroniku 1990. 1993, HKD "Napredak" i upni ured Bugojno, Bugojno 1993, str. 79.

41

42

U augusta 1992. godine srpski agresor je svakodnevno, intenzivno i neselektivno djelovao artiljerijskim oruima velike razorne moi po linijama odbrane branilaca Bugojna, a naroito po samom centru grada i prigradskim naseljima. U toku ovog mjeseca agresor je prvi put borbeno djelovao avijacijom po Bugojnu, uzrokujui veliki broj poginulih i ranjenih, a priinjene su i velike materijalne tete. Sredinom mjeseca otpoeli su snani artiljerijsko-pjeadijski napadi. Napadi su usmjereni na otporne take jedinica HVO (Garaki podovi, olina kosa, Kunina kosa, Mala uljaga) i Armije RBiH (Han ardak). Srpski agresor je u tim napadima koristio i oklopne jedinice. Pod snanim agresorskim pritiskom, jedinice HVO su se povukle sa Kunine kose, poloaje na olinoj kosi pomjerile u pozadinu, dok su ostali poloaji uspjeno odbranjeni. 17. augusta jedinice srpskog agresora iz sastava 2. bataljona 19. brigade (Donji Vakuf) tkzv."VRS" izvele su silovit oklopnopjeadijski napad, podran artiljerijom i minobacaima svih kalibara, na slobodarski Prusac. Napad je zapoeo u 15,30 sati. Tokom napada neprijatelj je postigao znaajne uspjehe, uspio je izbiti u rejon Starog grada i prisiliti branitelje na povlaenje. Komanda taba odbrane opine Bugojno je odmah reagovala i u taj rejon su upuene dodatne snage : zdruene snage taba, izviaka jedinica i jedinica "Paragini" iz taba odbrane opine Gornji Vakuf, te izviaka jedinica taba odbrane opine Novi Travnik. Zajednikim aktivnostima Prusakog bataljona i novopridolih jedinica neprijateljske snage su zaustavljene, a potom i prisiljene na povlaenje. Neprijatelj se povukao na polazne poloaje u svitanje narednog dana. Agresor je u Pruscu pretrpio velike gubitke, 9 poginulih i 37 tee i lake ranjenih, od kojih su dva naknadno podlegla od zadobijenih rana. Uniten mu je jedan tenk T-55 i zaplijenjeno nekoliko automatskih puaka. Snage Armije RBiH, u odbrani Prusca imale su dva poginula borca i jednog zarobljenog, koji je naknadno razmijenjen mrtav.43

Odbrana Prusca je potvrdila pravu vrijednost jedinica Armije RBiH, mogunost njihovog pregrupisavanja i izvoenja snanih i brzih kontranapada. Sredinom novembra srpski agresor je iskoristio nedovoljnu "budnost" jedinica HVO i ovladao objektom Mala uljaga tt1253, ime je, umnogome, naruio sistem odbrane slobodnih teritorija, te popravio vlastiti taktiki poloaj. U nastavku ratnih djelovanja na kuprekom pravcu, srpski agresor se uglavnom ograniavao na artiljerijska djelovanja, u veini sluajeva po naseljenim mjestima, a u nekoliko navrata, tokom februara 1993. godine, izvodio je i pjeadijske napade, koji su zavreni na "pokuaju".

44

2.3 Borbena djelovanja na prostoru Bugojna i Donjeg Vakufa od jula 1993. do oktobra 1994. U julu 1993. godine na prostoru opine Bugojno i slobodnim dijelovima opine Donji Vakuf, dolazi do otvorenog napada snaga HVO Bugojno na legalne organe vlasti RBiH i jedinice Armije RBiH. Boj koji se odigrao u drugoj polovini jula, u znatnoj je mjeri izmijenio situaciju na ovom prostoru. Snage HVO Bugojno, paralelno sa izvoenjem napadnih djelovanja prema jedinicama Armije RBiH, naputaju borbene poloaje koje su do tada posjedale prema srpskom agresoru, na kuprekom pravcu, vjerovatno prema ranijem dogovoru. Preuzimanjem inicijative od strane jedinica Armije RBiH na prostoru opine, a po gubljenju znaajnijih pozicija u gradu, ali i na irem gradskom podruju, uz blokirane glavne manevarske jedinice (sve bojne i brigadna vojna policija), snage HVO Bugojno, zajedno sa veinom hrvatskog stanovnitva opine Bugojno, naputaju teritoriju Bugojna, upravo preko borbenih poloaja srpskog agresora na kuprekom pravcu. Borbe snaga Armije RBiH i HVO na podruju Bugojna, trajale su 12 dana. Intenzitet borbenih djelovanja je bio stalan i izuzetno visok, o emu najbolje svjedoe pokazatelji o broju ranjenih i poginulih.39 Po okonanju borbenih djelovanja, snage Armije RBiH, sa znatno poveanim kontingentom naoruanja i municije, naroito u dijelu artiljerijskog naoruanja, ali znatno oslabljenje velikim gubicima u ljudstvu, zaposjedaju cjelokupan front prema srpskom agresoru na kuprekom pravcu.39 U toku bitke za Bugojno, u periodu 18. - 29. jul 1993. godine evidentirani su sljedei gubitci : Armija RBiH, 92 poginula i 211 ranjenih boraca (Izvor : Edin Rami, navedeno djelo); HVO Bugojno, 107 poginulih i 130 ranjenih boraca (Izvor : Ante Viskovi, POGINULI PRIPADNICI HVO-a BUGOJNA I CIVILNE RTVE RATA 1991.-1997, Udruga obitelji poginuli i nestalih Bugojno, Bugojno 1999. godine)

45

46

Odmah su preduzete neophodne aktivnosti na ureenju linija odbrane, koje su bile nedovoljno ureene, sa velikim meuprostorima, veinom mnogo udaljene od agresora, to je znatno uticalo na sigurnost odbrane. Nakon borbenih djelovanja snaga Armije RBiH i HVO, krajem jula 1993. godine, odbrana od srpskog agresora, na kuprekom pravcu, se protezala du linije Humac - Jazvenik - Livadica - Dobri do - Zakopanik - Garaki podovi - olina kosa - Crveni glibovi Han ardak - Prusac. Poloaji srpskog agresora protezali su se na liniji Siver - Mraaj - Prljani - Kunina kosa - Risovac - Mala uljaga - ipin most - Paljike.

47

Raspored snaga na kuprekom pravcu, kraj jula 1993. godine

48

Druga polovina 1993. godine, nakon posjedanja linija na kuprekom pravcu od strane jedinica Armije RBiH, protekla je bez aktivnih borbenih djelovanja. Srpski agresor je u nepravilnim intervalima borbeno djelovao minobacaima i artiljerijom po borbenim poloajima armijskih jedinica, ali i po naseljenim mjestima, dok su branitelji koristili raspoloivo vrijeme za dodatno ininjerijsko ureenje i poboljanje sistema odbrane. Januar i februar 1994. godine na kuprekom frontu protiu bez posebno znaajnih dogaaja. Uz stalne aktivnosti na dogradnji sistema odbrane, armijske jedinice provode izvianje za napadna djelovanja, u cilju popravke taktikog poloaja i stvaranja povoljnih uslova za djelovanja veeg intenziteta prema Kupresu. Poetkom marta, po potpisivanju Vaingtonskog sporazuma i stupanja na snagu primirja izmeu jedinica Armije RBiH i HVO, Armija RBiH zapoinje sa preuzimanjem inicijative na frontu prema srpskom agresoru. 16. marta 1994. godine, snage 370. brdske brigade40 (bbr) izvode napadna djelovanja prema objektu Mala uljaga tt 1253. U izuzetno uspjenoj i efektno izvedenoj akciji, jedinice 370. bbr uspjele su ovladati objektom Mala uljaga tt 1253, dijelovima Osmanagine kose, te prostorima Bilanovia ko, ipin most, Kazanovac, Paljevine i Samari. Rezultati su bili impozantni : agresoru su naneseni veliki gubici u ivoj sili i ratnoj tehnici, zaplijenjena su znaajna materijalno-tehnika sredstva, te stvorene pretpostavke za naredna borbena djelovanja na ovom pravcu.

370. brdska brigada je formirana 21. oktobra 1993. godine po Naredbi Komandanta taba Vrhovne Komande OS RBiH, broj : 14-75-121 od 21.10.1993. godine. U sastav brigade ulo je ljudstvo sa prostora opine Donji Vakuf, do tada angaovano u jedinicama 307. motorizovane brigade i Opinskih tabova odbrane Bugojno i Donji Vakuf. Neposredno po formiranju brigadi je dodijeljena zona odgovornosti prema srpskom agresoru : zapadno Mala uljaga tt 1253 (ukljuno), istono Sabljari tt 872 (ukljuno), kao i zona odgovornosti prema HV i HVO na gornjevakufskom pravcu.

40

49

Legendarni AJVAZ-DEDO, zarobljen u akciji Mala uljaga, 16. marta 1994. godine

Nedugo nakon toga, 21./22. marta 1994. godine, u cilju popravke taktikog poloaja i stvaranja uslova za naredna borbena djelovanja prema Kupresu, 307. bbr41 vri izmjetanje borbenih poloaja na plato Hotigoa, koji je do tada srpski agresor kontrolisao izviakim patrolama, povremenim zasjedama i ininjerijskim preprekama. Nakon uspjeno okonane aktivnosti, front na kuprekom pravcu je bio znatno izmijenjen, sistem odbrane znatno unaprijeen, a stvorene su i realne pretpostavke za nastavak bo307. brdska brigada egzistira od 21. oktobra 1993. godine. Nastala je po Naredbi Komandanta taba Vrhovne Komande OS RBiH, broj : 14-75-121 od 21.10.1993. godine preformiranjem iz 307. motorizovane brigade i ulaskom u njen sastav jedinica rasformiranog Opinskog taba odbrane Bugojno. Nakon preformiranja, brigadi je dodijeljena zona odgovornosti prema srpskom agresoru : istono Humac tt 1284 (ukljuno), zapadno Mala uljaga tt 1254 (iskljuno), kao i zona odgovornosti prema snagama HV i HVO na gornjevakufskom pravcu.41

50

rbenih djelovanja. Napadna borbena djelovanja su nastavljena sredinom maja. 18. maja snage 307. bbr su ovladale veim dijelom objekta Crni vrh tt1370, rejonom apenice, te zaposjele prostor Previjoca i Bencuonov ko. Krajem maja, u napadnim djelovanjima snage 370. Sbbr, u dobro planiranoj i dugo pripremanoj akciji, ovladavaju objektom Crni vrh, tt1513 i tt1514 . Ovi objekti su predstavljali zadnju kapiju pred odluujua oslobodilaka djelovanja prema Kupresu.

51

Borbena djelovanja na kuprekom pravcu, mart - maj 1994. godine

52

Desetog juna, srpski agresor, shodno iskustvima iz borbenih djelovanja prema objektu Mala uljaga sa kraja 1992. godine, izvodi iznenadan upad na objekat Mala uljaga tt 1253. Iskoristivi faktor iznenaenja, u prvoj fazi ovladava dijelom objekta i zaposjeda poloaje jedinica Armije RBiH, 307. bbr. Meutim, nakon poetnog iznenaenja, jedinice 307. bbr su reorganizovale snage i tokom dana u estokim borbama ovladale svim izgubljenim poloajima. U septembru 1994. godine, jedinice angaovane na kuprekom pravcu, 307. bbr i 370. Sbbr, intenziviraju obavjetajni rad i izviake aktivnosti prema Kupresu. Svakodnevno su vrena izvianja, kako prednjih linija srpskog agresora, tako i njegove dubine, a naroito elemenata borbenog rasporeda u dubini i prilaznih komunikacija ka prednjem kraju (pravci dotura, pravci uvoenja rezerve, pravci evakuacije i slino).

Izviai 307. brdske brigade prilikom povratka sa zadatka

53

Pored obavjetajno-izviakih aktivnosti, jedinice su vrile sveobuhvatne pripreme : dodatna obuka jedinica, formiranje udarnih grupa, komandantska izvianja, angaovanje starjeina svih nivoa komandovanja i kontrole neposredno u izviakim aktivnostima uz angaovanje vrsnih poznavaoca terena, ali i pripreme ekipa za raiavanje putnih komunikacija, ekipa za zapreavanje, sanitetskih ekipa, te ekipa za iznoenje ranjenih i povrijeenih boraca.

54

III FORMIRANJE I DJELOVANJE SEDMOG KORPUSA ARMIJE REPUBLIKE BOSNE I HERCEGOVINE

3.1 Formiranje 7. korpusa Armije RBiH Sedmi korpus Armije Republike Bosne i Hercegovine formiran je po Odluci Predsjednitva Republike Bosne i Hercegovine broj : 02-111-134/94 od 26. februara 1994. godine, kada je na dunost postavljen i kljuni personal u komandi korpusa, komandant, zamjenik komandanta i naelnik taba. Odmah su zapoete pripreme za stavljanje korpusa u funkciju, koje su zbog borbenih djelovanja prema srpskom agresoru, kao i zbog aktivnosti prema HVO, sa kojim je tek postignuto primirje, bile znatno oteane. Kao sjedite 7. korpusa odreen je Travnik. Poetkom aprila 1994. godine, Naredbom taba Vrhovne komande OS RBiH42, izvrena su postavljenja preostalog dijela personala Komande 7. korpusa, ime su stvoreni uslovi za poetak funkcionisanja korpusa. Sedmi korpus zvanino egzistira od 07. aprila 1994. godine, kada je iz operativnog centra korpusa upuen prvi izvjetaj prema tabu Vrhovne komande OS RBiH.43

tab Vrhovne komande OS RBiH, broj : 05-1/3-12 od 02. aprila 1994. godine. Hasib Muinbegovi, Remzija iljak, Kemo Beirovi, OPERACIJA VLAI, Vojna analiza, dokumenti, sjeanja, Sarajevo 1999, str. 21.43

42

57

Sedmi korpus Armije RBiH je formiran na prostoru srednje Bosne, u dijelu dotadanje zone odgovornosti 3. korpusa Armije RBiH. Zona odgovornosti je pokrivala teritorije opina : Bugojno, Busovaa, Donji Vakuf, Gornji Vakuf, Novi Travnik, Travnik i Vitez. Zona odgovornosti 7. korpusa Armije RBiH protezala se sa Vlaikog platoa, rijeka Jesenica (ukljuno), gdje se graniio sa 3. korpusom Armije RBiH, do Gornjeg Vakufa, objekat Klisac (ukljuno), gdje se graniio sa 4. korpusom Armije RBiH. Duina zone odgovornosti prema srpskom agresoru iznosila je oko 140 kilometara, a obuhvatala je vlaiki i komarsko-vrbaski operativno-taktiki pravac i kupreki taktiki pravac. Pored zone odgovornosti prema srpskom agresoru, snage 7. korpusa Armije RBiH bile su angaovane na linijama razdvajanja sa snagama HVO. Duina tih linija iznosila je oko 120 kilometara, a obuhvatala je lavanski i gornjevakufski pravac. Osnovni zadatak 7. korpusa Armije RBiH, je bio izvoenje oslobodilakih borbenih djelovanja prema sjeverozapadnom dijelu Bosne i Hercegovine, u pravcu Bosanske Krajine. Svakako da bi u "blie" zadatke trebalo svrstati oslobaanje planine Vlai, prijevoja Komar, prijevoja Kupreka vrata, Donjeg Vakufa, Kupresa i Jajca.

58

Zona odgovornosti 7. korpusa u strategijskom rasporedu Armije RBiH

59

Sedmi korpus je formiran od dijela jedinica 3. korpusa Armije RBiH, prije svega od jedinica OG "Bosanska Krajina" i OG "Zapad". U sastav 7. korpusa Armije RBiH ule su slijedee brigade : 17. Slavna Krajika brdska brigada, 27. brdska brigada, 37. Muslimanska lahka brigada, 305. brdska brigada, 306. brdska brigada, 307. brdska brigada, 308. brdska brigada, 312. brdska brigada, 317. Slavna brdska brigada, 325. brdska brigada, 333. brdska brigada i 370. brdska brigada. Pored brigada, koje su predstavljale osnovne manevarske jedinice korpusa, korpus je u svom sastavu imao i samostalne i pritapske jedinice : Mjeoviti artiljerijski divizion OG "Bosanska krajina", Mjeoviti artiljerijski divizion OG "Zapad", koji e u januaru 1995. godine prerasti u Mjeoviti artiljerijski puk, lahki artiljerijski divizion protivvazdune odbrane, samostalni diverzantski bataljon, ininjerijski bataljon, bataljon vojne policije, logistiku bazu i tenkovsku etu. Zadatak ovih jedinica je bila borbena i druga podrka korpusa u toku borbenih djelovanja.

60

61

Jedini komandant 7. korpusa Armije RBiH bio je brigadni general Mehmed Alagi, dunost njegovog zamjenika je obavljao brigadni general Fikret uski, dok su dunost naelnika taba obavljali brigadir Selmo Cikoti, brigadni general Kadir Jusi i na kraju, brigadni general Fikret uski.

Komandant 7. korpusa Armije RBiH, brigadni general Mehmed Alagi

62

3.2 Brigade u sastavu 7. korpusa Armije RBiH Slika 7. korpusa Armije RBiH, ne bi bila potpuna bez podataka o brigadama iz njegovog sastava.44 17. Slavna Krajika brdska brigada45 (17. SKbbr) Brigada je formirana 25. novembra 1992. godine u Travniku. U sastav brigade su ule jedinice Prve bosansko-krajike brigade i Sedme krajike brigade. U sastavu brigade nalazilo se ljudstvo sa prostora bosanskokrajikih opina, dobrovoljci koji su se vratili sa privremenog rada u inostranstvu i ljudstvo koje je srpski agresor protjerao sa tih prostora na podruje srednje Bosne. Kako je sastav brigade i do njenog formiranja imao dosta ratnog iskustva (1. bosanskokrajika brigada : turbetsko bojite, eika planina, Vlai, Jajce, Karaula; 7. krajika brigada : Grebak, Trnovo, Jajce), pred brigadu su odmah po formiranju postavljeni borbeni zadaci. Krajem decembra 1992. godine brigada biva angaovana na visokom bojitu u izvoenju napadnih borbenih djelovanja, gdje oslobaa objekat Crkvice, a potom i kotu 715, ime je pruena znatna podrka u slamanju ofanzive srpskog agresora na Sarajevo. Poetkom januara 1993. godine u sastav 17. SKbbr ulazi i vei dio ljudstva 1. bojne HVO iz Kotor Varoi. 15. aprila 1993. godine brigadi je dodijeljen poasni naziv SLAVNA i visoko ratno priznanje ZLATNI LJILJAN. U toku ljeta 1993. godine brigada biva angaovana u borbama sa snagama HVO na prostoru travnike opine, a u augustu se dio44 Autor se odluio da predstavi samo najosnovnije podatke o brigadama iz sastava 7. korpusa Armije RBiH koje su neposredno uestvovale u izvoenju operacije, uz napomenu da su podaci dati za period do izvoenja Kupreke operacije, odnosno do oktobra 1994. godine. Podaci o brigadama nisu predstavljeni na jedinstven nain prvenstveno iz razloga razliitosti izvora koji su koriteni za njihovu pripremu. 45 Brigadi je u januaru 1995. godine dodijeljen poasni naziv VITEKA. Vehid Guni, LJEPOTA POVRATKA U BOSNU, Sanica 1997, str. 10 - 22.

63

snaga angauje i na igmanskom bojitu u slamanju ofanzive srpskog agresora prema Malom polju. Do kraja 1993. godine brigada biva angaovana u borbama na podruju Viteza i Novog Travnika, sa snagama HVO. U toku 1994. godine, po potpisivanju Vaingtonskog sporazuma, brigada biva angaovana na Vlaikom platou, gdje postie zavidne rezultate u oslobodilakim djelovanjima. Oslobaa prostor Duga, Javorka, Srneih brda, Obriina, Kujinog dola i kote 1492, ime su stvoreni povoljni uslovi za dalja oslobodilaka djelovanja na Vlaikom platou. U drugoj polovici oktobra, brigada se upuuje na kupreki pravac, gdje biva ukljuena u borbena djelovanja jedinica 7. korpusa Armije RBiH. Brigadom su komandovali : brigadni general Fikret uski, pukovnik Sejad irkin i brigadir Sakib Fori. U periodu izvoenja Kupreke operacije brigadom je komandovao brigadir Sakib Fori, tada major. 27. brdska brigada46 (27. bbr) 27. brdska brigada je formirana u augustu 1993. godine, od do tada formiranih jedinica 27. motorizovane brigade (mtbr), 1. bataljona 306. bbr i 4. bataljona 314. mtbr. U sastavu brigade se nalazilo ljudstvo sa prostora 33 bosanskohercegovake opine. Brigada je uestvovala u izvoenju borbenih djelovanja prema srpskom agresoru, na Vlaikom platou, i prema snagama HVO, na prostoru Novi Travnik i Vitez. U toku tih djelovanja, brigada je postigla znaajne rezultate u koje se prije svega ubrajaju ponovno oslobaanje izgubljenih poloaja u podruju Meokrnja, na

46 Edin Rami, KUPREKA OPERACIJA, zavrna operativno taktika analiza, Bugojno, mart 2000, str. 9

64

Vlaiu, kao i angaovanje u napadnim djelovanjima prema objektu Police, takoer na Vlaiu. U drugoj polovini oktobra, brigada upuuje dio snaga na kupreki pravac, gdje se odmah po pristizanju ukljuuje u napadna borbena djelovanja. Brigadom su komandovali pukovnik Rasim Imamovi i pukovnik Mustafa Fazli. U periodu izvoenja Kupreke operacije, brigadom je komandovao pukovnik Mustafa Fazli, tada major. 37. Muslimanska lahka brigada47 (37. Mlbr) Brigada je formirana 15. februara 1994. godine u Travniku. Formirana je od dijela jedinica 7. Muslimanske brigade. Iako mlada po datumu formiranja, ali sa pripadnicima jedinice sa bogatim ratnim iskustvom, brigada postie znaajne rezultate u borbenim djelovanjima na vlaikom i komarskom pravcu. Znaajniji rezultati su postignuti u oslobaanju izgubljenih poloaju u rejonu Meokrnja, te u oslobaanju sela Gole. U drugoj polovini oktobra brigada je prebaena na kupreki pravac, gdje je ukljuena u napadna borbena djelovanja. Brigadom je komandovao pukovnik Asim Korii, dok je u toku Kupreke operacije komandovao naelnik taba pukovnik Vahid Dervii, tada major.

47 Edin Rami, KUPREKA OPERACIJA, zavrna operativno taktika analiza, Bugojno, mart 2000, str. 9

65

305. brdska brigada 48 (305. bbr) 01. decembra 1992. godine, u Bugojnu, prva grupa jajakih boraca stvara jezgro za formiranje brigade, a desetak dana kasnije pristie i druga grupa, te se obje zajedniki angauju na mobilisanju vojnih obveznika sa prostora opine Jajce. Brigada zvanino egzistira od decembra 1992. godine, uz napomenu da je popunjena borcima do tada angaovanim u jedinicama Opinskog taba odbrane Jajce, poznatim po herojskim borbama protiv srpskog agresora u periodu april - septembar 1992. godine, u odbrani grada i dijela teritorije opine Jajce. Po formiranju, brigada biva stacionirana na prostorima opina Bugojno i Gornji Vakuf, gdje se angauje u odsudnim borbama za odbranu Gornjeg Vakufa od agresije snaga HV i HVO. Nakon izmjetanja brigade u rejon sela Biljeeva, opina Kakanj, zapoinje njeno intenzivno angaovanje u borbama protiv srpskog agresora na visokom bojitu, te sa snagama HVO na podruju opina Busovaa i Vitez. U tim borbenim djelovanjima brigada je postigla znaajne rezultate. Poseban doprinos brigada daje u odbrani Gornjeg Vakufa poetkom 1994. godine, kada su snage HV i HVO poduzele ofanzivu "SVE ILI NITA" na prostorima opina Gornji Vakuf i Prozor. Jedinice 305. bbr, nedovoljno logistiki opremljene, su tada, po izuzetno loim vremenskim prilikama, dijelom helikopterima, a dijelom pjeice, uz veliku hladnou i vijavicu, te preko surovih predjela planine Vranice izvrile usiljeni mar i na vrijeme pristigle da pojaaju odbranu jedinica Armije RBiH na prostoru Privora, u opini Gornji Vakuf. Prisustvo ove jedinice na prostoru Gornjeg Vakufa imalo je presudnu ulogu u zaustavljanju ofanzive snaga HVO i HV. U toku maja i juna 1994. godine, brigada postie izuzetno

48 Brigadi je dodijeljen poasni naziv SLAVNA u januaru 1995. godine. Edin Rami, KUPREKA OPERACIJA, zavrna operativno taktika analiza, Bugojno, mart 2000, str. 9

66

znaajne rezultate u borbama protiv srpskog agresora na komarskovrbaskom pravcu. U sadejstvu sa ostalim jedinicama 7. korpusa Armije RBiH, osloboeni su objekti Otra glava i Vuija glava, cjelokupan plato Vidrika, a osloboeno je i 16 sela na podruju opine Donji Vakuf. Do izvoenja Kupreke operacije brigada je angaovana u izvoenju borbenih djelovanja na komarskovrbaskom pravcu, uz upuivanje manjih snaga i na vlaiki pravac. Brigadom su komandovali major Halid Dedi, pukovnik Rifet Planini i pukovnik Abid Gromila. U toku izvoenja Kupreke operacije brigadom je komandovao major Halid Dedi. 307. brdska brigada49 (307. bbr) Preformiranjem 307. mtbr i jedinica Opinskog taba odbrane Bugojno, 21. oktobra 1993. godine nastala je 307. brdska brigada. Cijenei iskustvo i ratne uspjehe jedinica od kojih je nastala 307. bbr, odbrana prostora opine Bugojno od napada srpskog agresora tokom 1992. i 1993. godine, odbrana grada i opine Bugojno od napada HVO u julu 1993. godine, pruanje pomoi susjednim jedinicama, prije svega na gornjevakufskom pravcu, brigada biva odmah angaovana u borbenim djelovanjima na kuprekom pravcu, prema srpskom agresoru i na gornjevakufskom pravcu, prema snagama HVO i HV. Nakon potpisivanja Vaingtonskog sporazuma, u martu 1994. godine brigada zaposjeda plato Hotigoa, na kuprekom pravcu, ime stvara kvalitetnu osnovicu za dalja djelovanja prema Kupresu, a znatno poboljava i sigurnost odbrane. Sredinom maja, brigada ovladava dijelom dominantnih objekata na Hotigou, Crni vrh tt 1370, ime se stvaraju uslovi za borbena djelovanja irih razmjera na kuprekom pravcu.49 Brigadi je dodijeljen poasni naziv SLAVNA u januaru 1995. godine. Edin Rami, MONOGRAFIJA, navedeno djelo.

67

U junu 1994. godine, brigada je angaovana na komarskom pravcu u napadnim djelovanjima, gdje postie znaajne rezultate u oslobaanju objekata Kik i Vis. Od jula 1994. godine brigada intenzivira obavjetajnoizviake aktivnosti na kuprekom pravcu, vri ubacivanja izviakih grupa u pozadinu srpskog agresora, planira i priprema napadna djelovanja prema Kupresu i vri obuku i pripremu jedinica. Brigadom su komandovali brigadir Faruk Aganovi - Jupi i pukovnik Almir Idrizovi. U toku izvoenja Kupreke operacije brigadom je komandovao brigadir Faruk Aganovi - Jupi, tada major.

308. brdska brigada50 (308. bbr) Brigada je formirana 17. decembra 1992. godine u Novom Travniku. U sastav brigade ulaze 1, 2. i 3. brdski bataljon Opinskog taba odbrane Novi Travnik. Jedinice koje su ule u sastav brigade imale su bogato ratno iskustvo iz borbi sa srpskim agresorom u Turbetu, na visokom i igmanskom bojitu. Po formiranju, brigada je u gotovo stalnim borbenim djelovanjima sa snagama HVO na prostoru Novog Travnika, ali i Viteza. Pored odbrane dijela teritorije Novi Travnik od napada HVO, posebno znaajna je odbrana vojne fabrike Bratstvo Novi Travnik, koja je cijelim tokom odbrane od agresije na RBiH, bila znaajan subjekt naoruavanja Armije RBiH. Znaajni rezultati se postiu i u borbama sa srpskim agresorom na prostoru Kamenja - Mravinjac (istoni dijelovi Komara) u junu 1993. godine, kada su te poloaje snage HVO pre-

50 Brigadi je dodijeljen poasni naziv SLAVNA u ___________. Edin Rami, KUPREKA OPERACIJA, zavrna operativno taktika analiza, Bugojno, mart 2000, str. 10.

68

pustile srpskom agresoru. Ovdje je potrebno dodatno istai znaaj ove borbe, u kojoj su pored snaga 308. bbr uestvovale i zdruene snage OG ZAPAD i OG BOSANSKA KRAJINA, jer je srpski agresor sa objekata Kamenja i Mravinjac kontrolisao tada jedinu putnu komunikaciju izmeu Gornjovrbaske i Lavanske doline. Do Vaingtonskog sporazuma brigada vodi estoke borbe sa snagama HVO i izvodi odbrambena djelovanja prema srpskom agresoru. U maju 1994. godine, brigada na komarskom pravcu, postie znaajne rezultate u napadnim djelovanjima, oslobodivi objekat Veliki iljkovac, neposredno iznad Pogane ravni i dio Pogane ravni. U drugoj polovini oktobra 1994. godine brigada se angauje u eksploataciji uspjeha jedinica 7. korpusa Armije RBiH na kuprekom pravcu. Komandanti brigade su bili : major Bislim Zurapi, pukovnik Osman Pori i major Selim Zahirovi. U toku Kupreke operacije, brigadom je komandovao major Bislim Zurapi.

69

317. Slavna brdska brigada51 (317. Sbbr) Brigada je formirana 20. novembra 1992. godine u Gornjem Vakufu. U sastav brigade ulaze 1., 2., 3. i 4. odred, kao i ostale jedinice koje je formirao Opinski tab odbrane Gornji Vakuf. Jedinice koje su ule u sastav brigade, u dva navrata u toku 1992. godine bivaju angaovane u borbama sa srpskim agresorom na trnovskom bojitu, gdje su postignuti znaajni rezultati u oslobaanju privremeno zaposjednute teritorije. Brigada se povremeno angauje i na bugojanskom bojitu, na frontu prema Donjem Vakufu. Od januara 1993. godine brigada teino vodi borbu sa snagama HV i HVO, koje su sve do potpisivanja Vaingtonskog sporazuma, izvodile napadna djelovanja prema Gornjem Vakufu i nastojale ovaj izuzetno vaan komunikacijski prostor staviti pod svoju kontrolu. U periodu nakon potpisivanja Vaingtonskog sporazuma, brigada izvodi odbrambena djelovanja prema srpskom agresoru na kuprekom i vrbaskom pravcu. Jedinice 317. Sbbr su aktivno ukljuene u borbena djelovanja na kuprekom pravcu, neposredno nakon otpoinjanja tih djelovanja i postizanja poetnih rezultata. Komandanti 317. Sbbr su bili : Jusuf Helji, pukovnik Enver Zejnilagi - Bosanac, brigadir Fahrudin Agi - Pajo, pukovnik Demal Hadi i brigadir Faruk Aganovi - Jupi. U toku izvoenja Kupreke operacije, brigadom je komandovao pukovnik Demal Hadi, tada major.

51Edin Rami, KUPREKA OPERACIJA, zavrna operativno taktika analiza, Bugojno, mart 2000, str. 8.

70

325. brdska brigada52 (325. bbr) Brigada je formirana 1. decembra 1992. godine na prostoru opine Vitez, u mjestu Kruica. U sastav brigade ule su dotadanje jedinice 7 rejonskih tabova, te dva dobrovoljaka odreda, koji su egzistirali od 21. maja 1992. godine. Znaajne rezultate jedinice koje su ule u sastav brigade ostvarile su na visokom i turbetskom bojitu, te u odbrani Jajca. Svakako je najznaajniji rezultat odbrana slobodnih prostora opine Vitez, a naroito prostora Starog Viteza, od stalnih napada snaga HVO. Od aprila 1994. godine brigada je angaovana u odbrani od srpskog agresora na Vlaikom platou. U drugoj polovini oktobra 1994. godine, dijelovi brigade su angaovani u izvoenju borbenih djelovanja na kuprekom pravcu. Komandanti 325. bbr bili su : nadkapetan Esad Dananovi, pukovnik Mensur Keletura, nadkapetan Ibrahim Puri, pukovnik Rifet Planini, major Mevludin Berberovi, pukovnik Ahmed Kulenovi i major Nesad Hurem. U toku izvoenja Kupreke operacije brigadom je komandovao pukovnik Rifet Planini, tada major.

52 Edin Rami, KUPREKA OPERACIJA, zavrna operativno taktika analiza, Bugojno, mart 2000, str. 10.

71

370. Slavna brdska brigada53 (370. Sbbr) Brigada je formirana 21. oktobra 1993. godine u Bugojnu. U sastav brigade su uli dijelovi jedinica 307. mtbr popunjeni ljudstvom sa prostora opine Donji Vakuf i manjim dijelom drugih opina, i jedinice rasformiranog Opinskog taba odbrane Donji Vakuf. Jedinice koje su ule u sastav brigade imale su bogato ratno iskustvo u odbrani prostora opine Bugojno i slobodnih dijelova opine Donji Vakuf od napada srpskog agresora tokom 1992. i 1993. godine, odbrani grada i opine Bugojno od napada HVO u julu 1993. godine i pruanju pomoi susjednim jedinicama, prije svega na gornjevakufskom pravcu. Odmah po formiranju brigada se angauje u borbi sa snagama HVO na gornjevakufskom pravcu i sa srpskim agresorom na kuprekom i vrbaskom pravcu. Nakon potpisivanja Vaingtonskog sporazuma, brigada teite djelovanja prenosi prema srpskom agresoru i ve 16. marta 1994. godine uspijeva ovladati objektom Mala uljaga na kuprekom pravcu. Za postignuti uspjeh brigadi je 14. aprila 1994. godine dodijeljen poasni naziv SLAVNA.54 Krajem maja, brigada u izuzetno dobro planiranoj i pripremljenoj akciji oslobaa prostor Crnog vrha (tt 1513 i tt1514) i dio koanskog platoa, ime su stvoreni povoljni uslovi za intenzivnija djelovanja prema Kupresu. U junu brigada biva angaovana u borbenim djelovanjima na komarskom pravcu. Komandanti 370. Sbbr su bili : pukovnik Senad Alki, major Besim Uambarli i pukovnik Amer Durakovi. U toku Kupreke operacije brigadom je komandovao major Besim Uambarli.

53 Edin Rami, KUPREKA OPERACIJA, zavrna operativno taktika analiza, Bugojno, mart 2000, str. 8. 54 tab Vrhovne Komande Oruanih snaga RBiH, broj : 02-111-310/94, 14.04.1994.

72

3.3 Borbena djelovanja 7. korpusa Armije RBiH do Kupreke operacije Od samog formiranja 7. korpus Armije RBiH se angaovao u borbenim djelovanjima u svojoj zoni odgovornosti. Snage srpskog agresora, koristei nedovoljan oprez jedinica 27. bbr, angaovanih na desnom krilu korpusa, u rejonu Meokrnja, vjerovatno i obavjetajne podatke do kojih su doli tokom "trgovine" - verca koji se deavao na tom prostoru u ranijem periodu, izvele su 24. aprila 1994. godine tenkovsko-pjeadijski napad na lokalitet Meokrnje Glavica, tt 1400. U prvoj fazi, agresor je uspio zaposjesti dio borbenih poloaja 27. bbr u tom rejonu i nanijeti snagama 27. bbr gubitke u ljudstvu i tehnici, a potom je pristupio pripremama za nastavak borbenih djelovanja. Tek formirana komanda 7. korpusa Armije RBiH se nala u situaciji da djeluje u to kraem vremenskom roku, kako bi onemoguila dalje napredovanje srpskog agresora, te istovremeno i stvorila uslove za povrat izgubljenih borbenih poloaja. Nakon krae analize novonastale situacije, donesena je odluka, izdati su zadaci i otpoelo se sa realizacijom istog. Nakon samo dva dana, izveden je kontranapad zdruenih snaga 7. korpusa Armije RBiH, u kome je ponovo ovladano izgubljenim borbenim poloajima u rejonu Meokrnje - Glavica, a izvreno je i pomjeranje linija odbrane 7. korpusa, na centralnom dijelu Vlaikog platoa, na objekte Stojanovac - Javorak - derin potok Kik - Meokrnje. U ovim djelovanjima srpskom agresoru su naneseni znaajni gubici u ivoj sili i tehnici, poboljan je borbeni moral snaga 7. korpusa, a agresor je suoen sa izmijenjenim nainom djelovanja armijskih jedinica. Sredinom maja nastavljaju se oslobodilaka djelovanja 7. korpusa Armije RBiH. Na kuprekom pravcu, 307. bbr, ovladava veim dijelom objekta Crni vrh, tt 1370, rejonom apenice, te zaposjeda prostor Previjoca i Bencunovog koa. Na vlaikom pravcu, snage 7. korpusa su ovladale objektom Bjeljik. Krajem maja 1994. godine, Komanda 7. korpusa Armije73

RBiH poduzima napadna djelovanja irih razmjera, sa teitem na komarskom pravcu. Borbena djelovanja su izvoena pod nazivom "PROLJEE - 94". U toku tih djelovanja, snage 7. korpusa u periodu od 29. do 31. maja uspijevaju osloboditi veliki broj, do tada okupiranih, znaajnih taktikih objekata i sela. Osloboen je Gole, u travnikoj opini, vei broj sela u donjevakufskoj opini (ahmani, Pobrani, Fonjge, ulovii, Brdo, Dolovi, Klinde, Petkovii, Kee), a ovladano je zemljinim objektima : Vuija glava, tt 1370, Veliki iljkovac, k.1281, Vuija glava, tt 1310 i kompletnim platoom Vidrike. U ovim borbenim djelovanjima teino su angaovane 305. bbr, 308. bbr, dijelovi 312. bbr i 37. Mlbr. Istovremeno, borbena djelovanja izvode i snage 370. Sbbr, na pomonom pravcu napada 7. korpusa, i postiu izuzetno znaajne rezultate. Osloboen je iri prostor Crnog vrha, tt 1513 i tt 1514 i dio platoa Koani, u jugozapadnom dijelu zone odgovornosti 7. korpusa. Jedinice 7. korpusa, angaovane na vlaikom pravcu, oslobodile su iri prostor Duga i Javorka. Ovim proljetnim djelovanjima, 7. korpus Armije RBiH, iako tek formiran, pokazao je da je sposoban za napadna borbena djelovanja i oslobaanje privremeno zaposjednute teritorije Bosne i Hercegovine, te da mu tek predstoje velike pobjede. U toku ljetnih mjeseci 1994. godine, snage 7. korpusa Armije RBiH izvode napadna djelovanja u itavoj zoni odgovornosti, sa teitem na komarskom pravcu. Meutim, zbog ranijih znaajnih pomaka snaga 7. korpusa na tom pravcu, srpski agresor je znatno poveao angaovanje snaga i dodatno ojaao sistem odbrane, tako da su postignuti manji rezultati. Krajem jula 1994. godine, snage 7. korpusa na vlaikom pravcu, u dobro planiranoj i pripremljenoj akciji, oslobaaju Srnea brda, Obriine, Kujin do i kotu 1492. U ovim djelovanjima srpskom agresoru su naneseni znaajni gubici u ivoj sili i tehnici, te, to je mnogo bitnije, stvorene su i realne pretpostavke za dalja napadna djelovanja na svim pravcima u zoni odgovornosti 7. korpusa Armije RBiH.74

U septembru 1994. godine, Komanda 7. korpusa Armije RBiH, po dobijanju Direktive VK OS RBiH, u kojoj je kao glavni zadatak za 7. korpus oznaeno izvoenje napadnih borbenih djelovanja na komarskom pravcu, prema Donjem Vakufu i prijevoju Komar, zapoinje sa planiranjem borbenih djelovanja. Planiranje je vreno na nivou Komande 7. korpusa, uz maksimalno uvaavanje prijedloga iz potinjenih jedinica. Paralelno sa ovim aktivnostima sve jedinice 7. korpusa, angaovane u dodijeljenim zonama odgovornosti, intenziviraju obavjetajno - izviake aktivnosti prema srpskom agresoru i pripreme za izvoenje napadnih djelovanja.

75

IV PRIPREMA KUPREKE OPERACIJE

4.1 Vojno - politika situaciju u Bosni i Hercegovini54 U cilju adekvatnog praenja situacije i deavanja u toku borbenih djelovanja 7. korpusa Armije RBiH, oznaenih nazivom "JESEN - 94", odnosno sagledavanja situacije na irem prostoru bosanskohercegovakog ratita, neophodno je sagledati vojno politiku situaciju u Bosni i Hercegovini, u drugoj polovini 1994. godine. Precizno definirati period neposredno pred izvoenje borbenih djelovanja "JESEN - 94", u vojnom i politikom pogledu je vrlo teko. Situacija je bila vrlo sloena i podlona estim promjenama. Period prije izvoenja "Kupreke operacije", na politikom planu, karakteriu aktivnosti meunarodne zajednice - Kontakt grupe za iznalaenje mirovnog plana za Bosnu i Hercegovinu, odnosno intenzivne aktivnosti na implementiranju Vaingtonskog sporazuma i zaivljavanju Federacije Bosne i Hercegovine. Kontakt grupa, oito naklonjena srpskoj strani, izradila je i ponudila plan za mirovno rjeenje "krize" u Bosni i Hercegovini, koji i pored izrazito nepovoljnih rjeenja Bonjaci prihvaaju, ali srpska strana ga odbija. Istovremeno, specijalni predstavnik UN u Republici Bosni i Hercegovini, Jasui Akai i Komandant UNPROFOR-a, britanski general Majkl Rouz, vre stalne pritiske na legalne organe vlasti Republike Bosne i Hercegovine, pri tome otvoreno pokazujui naklonjenost srpskoj strani, i nastoje na sve mogue naine prikazati sve "strane" jednako odgovornim za rat. Savjet sigurnosti UN, i pored odbijanja prihvaanja mirovnog plana od strane srpske strane, a pod uticajem "linosti sana ratitu BiH za , Informacija", tab Vrhovne komande OS R BiH, 10.10. 19.10.1994. godine; "Aktuelne informacije za ", Armija R BiH, 307. brdska brigada, 18.10. - 09.11.1994.godine.54 "Stanje

79

terena" (politiki i vojni predstavnici UN i UNPROFOR-a u Bosni i Hercegovini) ublaava sankcije Srbiji i Crnoj Gori, to srpskom agresoru daje dodatni poticaj za nastavak svojih zloina. U svjetlu negativnog odnosa prema legalnim organima vlasti Republike Bosne i Hercegovine, odnosno stalne tenje za izjednaavanjem "krivice", pozitivnim moemo oznaiti preuzimanje aktivnije uloge u rjeavanju "krize" od strane Sjedinjenih Amerikih Drava, kako u Savjetu sigurnosti, tako i u NATO-u, te jednostranom nagovjetaju da e, ukoliko ne prihvati mirovni plan, doi do ukidanja embarga na uvoz oruja bosanskoj vladi. U aktivnost na provoenju Vaingtonskog sporazuma i zaivljavanju Federacije Bosne i Hercegovine ukljuena su najvia dravna i politika rukovodstva Republike Bosne i Hercegovine i Republike Hrvatske. Pored odbijanja bilo kakvih mirovnih rjeenja, srpski agresor nastavlja sa svojim zloinima, koji se ponovo intenziviraju kroz protjerivanje nesrpskog stanovnitva, naroito sa podruja Bosanske Krajine, Podrinja i Semberije. U vojnom pogledu, to je bio period intenziviranja ofanzivnih djelovanja srpskog agresora, potpomognutog pristalicama Abdievog reima i krajinskim Srbima, na bihaku regiju. Istovremeno, agresor intenzivira i djelovanja na zatiene zone Ujedinjenih naroda : Srebrenicu, epu i Gorade. U Sarajevu se neprekidno kri dogovoreno primirje i ne potuje sporazum o kontroli i uklanjanju tekog naoruanja iz dogovorene zone iskljuenja. Na ostalim prostorima Republike Bosne i Hercegovine, Armija Republike Bosne i Hercegovine izvodi ofanzivna borbena djelovanja manjih razmjera u kojima biljei pozitivne rezultate. I pored dogovora o proputanju humanitarnih konvoja, srpski agresor ih napada i pljaka, a ne preza ni od napada na pripadnike UNPROFOR-a. Pripadnike UNPROFOR-a kontinuirano spreava u provoenju mirovnog mandata. Istovremeno snage HVO potuju "preutno primirje" sa80

srpskim agresorom, a u nekim sluajevima pruaju mu indirektnu pomo u borbama protiv jedinica ARBiH. Na prostorima gdje su voena intenzivna borbena djelovanja ARBiH i HV/HVO (Hercegovina i srednja Bosna), Zdrueni tab ARBiH i HVO, formiran u prvoj polovini 1994. godine, pokuava rijeiti stalno prisutne probleme izmeu Armije RBiH i HVO, koji su mogli dovesti do ponovnog otpoinjanja meusobnih borbi. Kao posljedica aktivnijeg ukljuivanja Sjedinjenih Amerikih Drava u rjeavanje "krize" u Republici Bosni i Hercegovini, odbijanja prihvaanja mirovnog plana od strane srpske strane, te stalnog krenja postignutih dogovora, kao i estih napada na pripadnike UNPROFOR-a od strane srpskog agresora, 22.09.1994.godine dolazi do prvog ogranienog "bombardovanja" srpskih artiljerijskih poloaja u okolini Sarajeva, koji su brzo zaustavljeni od strane Jasuija Akaija.

81

4.2 Borbena situacija u zoni odgovornosti 7. korpusa Armije RBiH Kako je "Kupreka operacija" izvoena u zoni odgovornosti 7. korpusa AR BiH, i uglavnom uz uee jedinica 7. korpusa, neophodno je detaljnije prikazati vojnu situaciju u zoni odgovornosti 7. korpusa.55 Snage 7. Korpusa Armije RBiH 7. korpus Armije RBiH, sa 11 brdskih i 1 lahkom brigadom, te samostalnim i pritapskim jedinicama, izvodio je odbrambena i napadna borbena djelovanja u zoni odgovornosti ija je duina prema srpskom agresoru iznosila oko 140 km, dok je duina linija razdvajanja prema HVO u lavanskom depu i na prostoru Gornjeg Vakufa iznosila oko 120 km. Prema HVO snage su bile angaovane na osmatranicama i kao interventne jedinice. Prema srpskom agresoru, snage 7. Korpusa su bile angaovane na dva operativno-taktika i jednom taktikom pravcu.

"Borbena situacija u zoni odgovornosti 7.Korpusa", Komanda 7.Korpusa AR BiH, septembar 1994.godine i Procjena snaga neprijatelja, Ob.br.4, Komanda 7.Korpusa AR BiH, august 1994.godine.55

82

Na vlaikom operativno-taktikom pravcu bilo je angaovano 5 brdskih i 1 lahka brigada, te korpusne jedinice podrke.

Borbena situacija na vlaikom pravcu, oktobar 1994. godine

83

Na komarsko-vrbaskom operativno-taktikom pravcu bile su angaovane 4 brdske brigade i 1 brdski bataljon izdvojen sa kuprekog pravca, te korpusne jedinice podrke.

Borbena situacija na komarsko - vrbaskom pravcu, oktobar 1994. godine

84

Na kuprekom taktikom pravcu angaovane su 2 brdske brigade bez jednog brdskog bataljona, i korpusne jedinice podrke.

Borbena situacija na kuprekom pravcu, oktobar 1994. godine

85

U zoni odgovornosti 7. korpusa Armije RBiH, odnosi sa HVO su jo uvijek bili zategnuti. Posebnih problema izmeu komandi vieg nivoa nije bilo, ali ratne rane su jo bile toliko svjee da je nagomilano nepovjerenje bilo gotovo nemogue prevladati. Pripadnici HVO su bili skloni estom ograniavanju kretanja pripadnika AR BiH, pa ak i oruanim provokacijama, to nije doprinosilo poboljanju meusobnih odnosa. injenica je da borbena djelovanja nisu voena, ali su snage bile u gotovosti, ako bi do istih ponovo dolo. U aktivnim borbenim djelovanjima koje su jedinice 7. korpusa vodile u toku ljeta 1994. godine, postignuti su znaajni rezultati na svim pravcima, osloboena je znaajna teritorija i agresoru naneseni veliki gubici, uz postepeno preuzimanje inicijative. Meutim, i pored ostvarenih znaajnih rezultata u napadnim borbenim djelovanjima, u jedinicama je vladao zamor i djelomian pad morala - prvenstveno zbog socijalno-statusnih problema i ukupne situacije "u dubini" slobodne teritorije, gdje je vladalo prividno stanje mira. Snage srpskog agresora Zona odgovornosti 7. korpusa AR BiH se preklapala sa dijelovima zona odgovornosti dva korpusa "VRS", i to : 1. Krajikog korpusa i 2. Krajikog korpusa "VRS". Snage ta dva korpusa posjedale su liniju odbrane prema 7. korpusu Armije RBiH, uz angaovanje : oko 12.000 vojnika, oko 30 tenkova i OT, oko 50 orua kalibra preko 82 mm, vie orua kalibra 82mm, 76mm i 60mm, te oko 60 PAT-ova i PAM-ova. Iz sastava 1. Krajikog korpusa "VRS" u zoni odgovornosti 7. korpusa Armije RBiH bile su angaovane slijedee jedinice : OG "Doboj" (manje snage), OG "Vlai" (2 lake pjeadijske brigade i 1 pjeadijska brigada) i 30. laka pjeadijska divizija (2 lake pjeadijske brigade i 1 pjeadijska brigada), uz jedinice podrke i ostale

86

samostalne i pritapske jedinice 1. Krajikog korpusa. Iz sastava 2. Krajikog korpusa "VRS" u zoni odgovornosti 7. korpusa Armije RBiH bio je angaovan dio snaga 7. motorizovane brigade, jaine dva ojaana motorizovana bataljona, uz korpusne artiljerijske i tenkovske jedinice. Uslijed viemjesenih i intenzivnih borbenih djelovanja u itavoj zoni odgovornosti 7. korpusa Armije RBiH, agresor je nakon znaajnih gubitaka u ivoj sili, materijalno-tehnikim i drugim sredstvima, uz gubitak znaajnog prostora i gubljenje operativno-taktike inicijative, bio prinuen da angauje korpusne rezerve 1. Krajikog korpusa, ime je djelomino zaustavio napredovanja snaga 7. korpusa Armije RBiH. I pored ovakvog naprezanja i angaovanja dodatnih snaga nije mu polo za rukom da preuzme inicijativu i povrati izgubljeni prostor, to je u krajnjem, vrlo negativno djelovalo na moral agresora, kako vojnikog sastava, tako i srpskog stanovnitva na teritoriji koju je kontrolisao.

Iz navedenog se moe zakljuiti da je situacija bila izuzetno sloena i prilino teka, naroito za Armiju RBiH i Bonjake. Meutim, bila je daleko povoljnija u odnosu na period izvoenja agresije i sa zapada i sa istoka, te je pokazivala tendenciju stalnog poboljanja uz jaanje Armije RBiH i postepeno preuzimanje inicijative, to e se ubrzo i dokazati u velikim pobjedama Armije RBiH.

87

4.3 Planiranje borbenih djelovanja "JESEN-94" Planiranje i pripremanje borbenih djelovanja po planu "JESEN - 94", vreno je u skladu sa Direktivom za izvoenje borbenih djelovanja VK OS RBiH iz ljeta 1994. godine. Planom, odnosno zapovijeu za napad, bilo je predvieno angaovanje snaga korpusa na dva pravca napada, glavnih na komarsko-vrbaskom pravcu i pomonih na kuprekom pravcu. Komanda 7. korpusa Armije RBiH je 14. oktobra 1994. godine izdala Zapovijest za napad operativni broj : 22-116 (Op.br. 22-116). Snagama angaovanim na glavnom, komarsko-vrbaskom pravcu napada dati su zadaci izvoenja napadnih djelovanja pravcima : - Vuija glava (tt1370) - Pogana ravan - Vezovine (tt1242) Topolice (k.1117) ; - Veliki iljkovac - Jasike - s. Paavre - Glaviica (tt956) i - Kik (tt1145) - Vis (k.1151) - Kik (tt1173) - Odina rupa Riua (k.1157). Snagama angaovanim na pomonom, kuprekom pravcu napada dati su zadaci izvoenja napadnih djelovanja pravcima : - olina kosa (k.1036) - Risovac (tt1116) - Jarie i - Mala uljaga - Osmanagina kosa (k.1331) - Mala luka. Za realizaciju zadataka predvienih zapovijeu za napad Komanda 7. korpusa odredila je 5 (pet) brdskih brigada uz korpusne jedinice podrke, i to 3 (tri) na glavnom pravcu napada, a 2 (dvije) na pomonom pravcu napada. Na slijedeim prikazima predstavljena je "Odluka komandanta 7. korpusa za napad", i to tekstualni i grafiki dio56.

56

Prikaz je prilagoen za objavljivanje od strane autora.

88

Faksimil odluke Komandanta 7. korpusa za napad

89

Grafiki prikaz odluke za napad (komarsko - vrbaski pravac)

90

Grafiki prikaz odluke za napad (kupreki pravac)

91

Odnos snaga neposredno pred izvoenje planiranih djelovanja, u skladu sa odobrenim odlukama dat je na sljedeim prikazu.KVANTITATIVNI ODNOS SNAGA u z/o 7. Korpusa ARBiH

92

4.4 Pripreme, opremljenost i osposobljenost jedinica Pripreme jedinica 7. korpusa za izvoenje napadnih djelovanja bile su kontinuirane, a intenzivirane su nakon okonanja napadnih djelovanja tokom ljeta 1994. godine. Jedinice su u svojim zonama odgovornosti intenzivno provodile obavjetajno - izviake aktivnosti prema snagama srpskog agresora, uz istovremenu pripremu vlastitih planova i jedinica. Bitno je istai da su pripreme na kuprekom pravcu zapoele mnogo ranije, a bazirane su na potpunim i kvalitetnim izvianjima prednjeg kraja odbrane i dubine agresorskih snaga, te na pripremi jedinica za borbu po dubini, odnosno ubacivanje snaga u dubinu agresorskog rasporeda i napad iz pozadine.

Izviai 307. bbr nakon uspjenog izvianja

93

Opremljenost jedinica 7. korpusa Armije RBiH u toku izvoenja borbenih djelovanja "JESEN - 94" bila je vrlo dobra. Sve jedinice su bile popunjene pjeadijskim naoruanjem i adekvatnom koliinom municije. Artiljerijske jedinice su raspolagale zadovoljavajuim brojem artiljerijskih orua za podrku, a popuna artiljerijskom municijom je bila dobra. Kao nedostatak se moe navesti nedovoljan broj artiljerijskih protivoklopnih orua, namijenjenih za voenje protivoklopne borbe u fazi masovne upotrebe oklopno-mehanizovanih jedinica agresora koji se oekivao po izbijanju na prostor Kupreke visoravni.

Vatreni poloaj korpusnih jedinica vatrene podrke Sedmi korpus nije raspolagao znaajnijim brojem tenkova, a i za postojee je imao ogranienu koliinu municije. Meutim, s obzirom na prostor na kome su planirana borbena djelovanja, barem u prvoj fazi i nain ratovanja armijskih jedinica, to nije predstavljalo presudan nedostatak. Transportni kapaciteti 7. korpusa, kao i oni raspoloivi na teritoriji, pruali su uslove za brz manevar i pregrupisavanje snaga94

sa jednog pravca na drugi, a zalihe pogonskog goriva u jedinicama i logistikim bazama su omoguavale izvoenje tih aktivnosti. Popunjenost jedinica intendantskom opremom bila je prilino dobra, a postojale su i adekvatne rezerve prehrambenih artikala, naroito za suhe obroke u toku izvoenja borbenih djelovanja. Jedinice su raspolagale dovoljnim brojem poljskih kuhinja i opremom za distribuciju hrane na terenu. Pjeadija 7. korpusa je bila osposobljena i pripremljena za realizaciju napadnih djelovanja, prvenstveno se koristei kombinacijom napada iz pozadine i sa fronta, koji su redovno donosili znaajne rezultate.57

Jedinice 307. bbr u predahu izvoenja borbenih djelovanja

57 Snage bi koristei prethodno izviane i identifikovane nepokrivene pravce, meuprostore u agresorskom borbenom rasporedu, uvoene u pozadinu agresora, potom bi izvrile napad na njegove poloaje i jedinice, a zatim bi uslijedio napad sa fronta i eksploatacija uspjeha.

95

Kako je pjeadija, uz koritenje iznenaenja, po vremenu, prostoru i obliku djelovanja, predstavljala glavnu udarnu silu jedinica 7. korpusa, a artiljerijske jedinice bile osposobljene za pruanje vatrene podrke, premda ograniene u dosnabdijevanju sa artiljerijskom municijom, moe se ustvrditi da su postojali realni uslovi za uspjeh planiranih djelovanja, na nekom od pravaca napada.

96

V IZVOENJE OPERACIJE

5.1 Borbena djelovanja snaga angaovanih na kuprekom pravcu, u prvoj fazi Kupreke operacije58 Prema Zapovijesti za napad Komande 7. korpusa Armije RBiH, Operativni broj : 22-116 od 14. oktobra 1994. godine, gotovost za napad je odreena za 16. oktobar u 17,00 sati. Meutim, zbog manjih potekoa u pripremama jedinica, prolongirana je za 19. oktobar 1994. godine. Dinamika borbenih djelovanja, data je po danima, u cilju potpunijeg uvida u deavanja tokom izvoenja operacije.

19. oktobar 1994. godine, prvi dan operacije U skladu sa izdatom Zapovijesti jedinice planirane za realizaciju otpoele su izvoenje napadnih borbenih djelovanja. Na komarsko-vrbaskom, glavnom pravcu napada, osim manjih i neuvezanih, nisu postignuti znaajniji rezultati, pa je u veernjim satima obustavljeno izvoenje napadnih borbenih djelovanja, a jedinice su izvuene na polazne poloaje. Na kuprekom, pomonom pravcu napada, udarne grupe iz sastava 307. bbr su upuene u 02,00 na izvrenje zadatka. Nakon uspjenog ulaska u pozadinu neprijatelja, na vie pravaca, jedinice su izvrile napad i u toku dana uspjele ovladati rejonima Jarie, Biljeg i Risovac i dovesti neprijatelja u okruenje u rejonu Hadrovica - Hadakovac, dok su na pravcu napada prema

58 Izvori koriteni u izradi dinamike b/d : Ratni i operativni dnevnik Komande 7.Korpusa za period izvoenja "Kupreke operacije"; Sedmina analiza b/d, za period izvoenja "Kupreke operacije", Komanda 7.Korpusa ARBiH; Redovni borbeni izvjetaji, za period izvoenja "Kupreke operacije", Komanda 7.Korpusa ARBiH i komande podinjenih jedinica; Borbena nareenja za napad, za period izvoenja "Kupreke operacije", Komanda 7.Korpusa ARBiH i komande podinjenih jedinica.

99

Kovaricama ovladali dijelom neprijateljske linije od Lukia koa prema Kovaricama. Istovremeno sa djelovanjima 307. bbr, snage 370. Sbbr u svojoj z/o ovladale su rejonom Male luke i zaposjele slijedee objekte : tt1354, k.1293, Gavrania solila, tt1336, tt1189 i tt1257.

Smotra dijela jedinica 307. bbr, dan prije poetka borbenih djelovanja

100

101

20. oktobar 1994. godine, drugi dan operacije U toku dana nastavljeno je sa izvoenjem napadnih borbenih djelovanja na kuprekom pravcu, koji