ËPROJEKTI I  ASISTENCËS TEKNIKE ENERGJIA NGA LINJITI

Kosova C dhe sfida e ngrohjes globaleDr. Lorik Haxhiu, Menaxher i projektit

Janar 2008

EFEK

Sfida kryesore mjedisore me të cilën sot ballafaqohet shoqëria është rreziku i ‘ngrohjes globale’. KTIISERË

g j g

ËSDHENNGRO

HJAAGLO

BA

Gazrat të cilat gjinden në atmosferën e tokës (në formën natyrore) ndihmojnë në rregullimin e LEGazrat të cilat gjinden në atmosferën e tokës (në formën natyrore) ndihmojnë në rregullimin e temperaturës të tokës me nxënien e rrezatimit, kjo njihet si ‘efekti i serës’. 

Aktivitetet njerëzore siç është djegia e karburanteve fosile prodhojnë gazra shtesë të efektitAktivitetet njerëzore, siç është djegia e karburanteve fosile, prodhojnë gazra shtesë të efektit të serës. Këto gazra shtesë akumulohen në atmosferë. 

Shkencëtarët besojnë se akumulimi shtesë i këtyre gazrave shkaktojnë përforcimin e ‘efektit të

2

Shkencëtarët besojnë se akumulimi shtesë i këtyre gazrave shkaktojnë përforcimin e  efektit të serës’ dhe se kjo mund të shkakton ‘ngrohjen globale’ dhe ‘ndryshime klimatike’. 

NGR

Burimet shtesë të gazrave të efektit të serës – prodhimi dhe konsumi i energjisë

ROHJAG

Prodhimi dhe konsumi i energjisë ka ndikim të konsiderueshëm në mjedisin. Zvogëlimi i ndikimit në mjedis nga aktivitetet njerëzore, përfshirë këtu edhe prodhimin dhe shfrytëzimin energjisë – është prioritet global.

Prodhimi dhe konsumi i energjisë kontribuojnë me 61% të gazrave të efektit të serës shtesë LOBA

LE–

Prodhimi dhe konsumi i energjisë kontribuojnë  me 61% të gazrave të efektit të serës – shtesë. 

Karbon dyoksidi paraqet 77% të garzave të efektit të serës dhe kjo është edhe arsyeja pse CO2përmendet më së shumti. 

Qymyri është një nga burimet e shumta të ‘gazrave të efektit të serës’ të cilat emitohen në atmosferë –FAKTET

Qymyri është një nga burimet e shumta të  gazrave të efektit të serës  të cilat emitohen në atmosferë me veprimtarinë njerëzore. Djegia e qymyrit paraqet 25% te burimit te gazrave te efektit te seres. 

Gazrat e efektit të serës që kanë të bëjnë me qymyrin janë CO2 dhe N2O. 

TELEM

ENNTA

RE

3

SHFR

60

50ent/vit

Shfrytëzimi i energjisë fosile RYTEZIM

40

30a C‐ekuivale

Cili do tëjete burimi primar i energjise në të

Shfrytëzimi i energjisë fosiletë akumuluar me miliona vite

1 t Qymyr             3.5 t C0 2 IIENERG

30

20

d ton

elata

ë

i energjise në të ardhmën???1 t CH

1000 m  CH         2.0 t CO2

4 23

                  3.0 t CO 2

GJISE

DHE

10

0

Miliard

Egjipti Greqia Roma

Revolucioni industrial

ESH

OQE

0‐3000 ‐2000 ‐1000 0 1000 2000 3000 4000

Pra, një nga sfidat aktuale mjedisore ka të bëjë me karbon dyoksidin (CO2). Emetimi i CO2 me aktivitetet e  RIA

, j g j j y ( 2) 2shoqërisë tonë është lidhur me çështjen e ‘ngrohjes globale’. 

Djegia e karburanteve fosile është një nga burimet më të mëdha të ‘gazrave të serës’. Edhe pse shfrytëzimi i k b t të lë h ë kt i t tit ë htë jë b i t k të kti it ti karburanteve të lëngshme në sektorin e transportit është një nga burimet kryesore të aktiviteteve energjetike e të cilat emetojnë CO2 (37%), qymyrit është gjithashtu burim i madh i CO2‐it (25%).

Teknologjitë e pastra të qymyrit paraqesin një spektër të mundësive për përmirësimin e performancës

4

gj p qy y p q j p p p pmjedisore të qymyrit. Këto teknologji reduktojnë emetimet, reduktojnë mbeturinat, dhe rrisin sasinë e energjisë të fituar nga çdo tonelatë e qymyrit. 

TERM

Projektet e planifikuara për prodhimin e energjisë nga qymyri (vetëm në rajon, SHBA, Indi dhe Kinë)

MOCEN

T

Vendi Kapaciteti i instaluar MW Periudha

TAREL

EP

Vendi Kapaciteti i instaluar MWe Periudha

1. Bosna dhe Hercegovina 2,540 2012 ‐ 2016

2. Kroacia 1,100 2009 ‐ 2015 PLANIFIKU

3. Maqedonia 700 2012 ‐ 2014

4. Bullgaria 1,580 2009 ‐ 2012

5 Sh i ë i 115 2009

UARA

ME

5 Shqipëria 115 2009

6. Rumania 970 2010 – 2012 

7. Kosova ~ 2,000  2014 ‐ 2018 EQYM

YR

Rajoni 9,005

8. SHBA 145,000 ~ 2030

9 I di 28 000 Ndë ti i ë9. India 28,000 Ndërtim e sipër

9. Kina 150,000 2010

5

Ë Ë Ë Ë ËREDUKTIMI I  GAZRAVE TË EFEKTIT TË SERËS PËRMES TEKNOLOGJISË

6

RED

Reduktimi i gazrave të efektit të serës përmes teknologjisë

Ekziston një mirëkuptim se zhvillimet teknologjike duhet të jenë pjesë e zgjidhjes për të UKTIM

II

Ekziston një mirëkuptim se zhvillimet teknologjike duhet të jenë pjesë e zgjidhjes për të adresuar ndryshimet klimatike.

Ekzistojnë dy metoda primare për te reduktuar CO nga shfrytëzimi i qymyrit: GES PË

Ekzistojnë dy metoda primare për te reduktuar CO2 nga shfrytëzimi i qymyrit:

1. Përmirësimi i eficiencës të termocentraleve2 Kapja dhe deponimi i CO (Carbon Capt re & Storage)

ËRMES

TE

2. Kapja dhe deponimi i CO2 (Carbon Capture & Storage)

Efektet e menjëhershme dhe afatgjate mund të arrihen me përmirësimin e  EKNOLO

G

teknologjisë dhe efiçiencës të termocentraleve.

Kapja dhe deponimi i karbonit ende është në fazat e hulumtimit dhe zhvillimit mirëpo  GJISË

pj p pkjo teknologji premton reduktimin e emetimeve të CO2 në atmosfere për 80‐90%.

Projekti “Kosova C” merr parasysh të dy metodat:Projekti  Kosova C  merr parasysh të dy metodat: 1. TC Kosova C do te ndërtohet me teknologjinë me bashkëkohore me eficiencë > 40% 2. Në lokacionin ku do të ndërtohet termocentrali do të rezervohet hapësira për instalimin e CCS kur ato do të jenë komercialisht në operim. Kjo është mënyra më e j p j ymirë më të cilin projekti trajton problematikën e ndryshimeve klimatike. 

7

TRENTermocental N

DIIZH

VITC Kosova C45 >50%

me zero CO2

50

ILIMITTËTC Kosova B

>40%

40‐45%

45‐>50%45

40 TEKNOLOTC Kosova A

27%

33%

31‐36%

40 45%40

35 OGJISË

TË

27%

25‐31%Aktuale Ne të ardhm n 

e af rtë

ëN  t  ardhm në ë ë30

TERMOCE

1950 1970 1970 1990 1900 2010 2010 2020 pas 202050, 150, 300 MW 300, 600 MW deri 1100 MW Madh sia e blloqeveë

25

20 ENTRA

LEV

1950‐1970 1970‐1990 1900‐2010 2010‐2020 pas 2020

Efiçienca e blloqeve varret edhe nga madhësia. Blloqet e TC Kosova C për shkak të kufizimeve të rrjetit dhe  VE

8

stabilitetit të sistemit nuk mund të jenë më të mëdha se 500MW për bllok dhe kjo ndikon edhe në efiçiencë.

TRENSubkritike

Super‐kritike

Ultrasuper‐kritike / IGCC N

DIIZH

VI

2000

kritike kritike / IGCC

ILIMITTË1500

TC K A TEKNOLO1000O

/kWh

2

TC Kosova A

TC Kosova B OGJISË

TË

1000

gCO

Fjala e fundit

TC Kosova COECD

TERMOCE

500 Hulumtimdhe Zhvillim

Fjala e fundite teknologjisë

ENTRA

LEV

025% 35% 45% 55% VE

9

Efiçienca

KAPJ

Kapja dhe deponimi i CO2

JADHEDDEPO

NIMM

IICO2

Ilustrimi: Dr Lorik Haxhiu

10

Burimi: EAR/Poyry 2007

Elektrofiltrat

Njesia për

Kaldaja Hiri Njësiapër

ndarrjene ajrit

procesimin e CO2

Burimi: Vattenfall

11

KAPJ

Qymyri

RrymaKapja dhe deponimi i CO2 mund të luan një rol të rëndësishëm në reduktimin e emetimeve nga termocentralet me djegie  JA

DHED

të qymyrit. Me aplikimi e teknologjive për kapjen, transportin dhe deponimin e CO2 do të parandalohet emetimi i gazit në atmosferë.  D

EPONIM

Ideja është qe te kapet CO2 nga termocentrali, te kompresohet ne forme te lënget dhe te deponohet përherë ne  M

IICO2

thellësi te tokës. Lokacionet e përshtatshme për deponimin e CO2 janë formacionet e shkëmbinjve natyror te thellësi prej qindra metrave nen sipërfaqen e tokës e te cilët janë te ngjashëm me rezervarët e gazit natyror dhe naftës. Koncepti i kapjes dhe deponimit te CO2 është koncept i ri. 

Deponimi i CO2

Sidoqoftë teknologjia ekziston dhe ajo përdoret në sektorin e naftës:

k d l Deponimi i CO2CO2 kapet në proceset industriale,CO2 transportohet në distanca të largëta nga industria e gazit dhe naftës,CO2 injektohet në thellësi të tokës për të i dhi i f ë f h

12 Burimi: Vattenfall

rritur prodhimin e naftës nga fushat e vjetra te naftës.  

KRA

HHASIM

IILLOKA

CIONNEVE

PËRNDËRIM

INNETC K

OSO

VAC

13

Burimi: EAR/Poyry 2007

KRA

HHASIM

IILLOKA

CIONNEVE

PËRNDËRIM

INNETC K

OSO

VAC

14Burimi: Dr Lorik Haxhiu

KRA

HHASIM

IILLOKA

CIONNEVE

PËRNDËRIM

INNETC K

OSO

VAC

15Burimi: Dr Lorik Haxhiu

ËPROTOKOLLI I  KYOTOS – POZITA E  KOSOVËS

16

UNF

The United Nation Framework Convention on Climate Change (UNFCCC)

FCCCThe United Nation Framework Convention on Climate Change (UNFCCC)

Konventa mbi ndryshimet klimatike (UNFCCC) është në fuqi që nga 21 mars 1994.

Qëlli i k i k ë ë h ë ë k i ë ë ji h h ëQëllimi kryesor i konventës është të paraqes kornizën e përgjithshme të veprimeve ndërqeveritare për të trajtuar sfidën e ngrohjes globale. 

Sipas konventës, pritet nga qeveritë të:

• mbledhin dhe shkëmbejnë të dhënat mbi gazrat e efektit të serës, politikat k bët dh ktik t ikombëtare dhe praktikat e mira,

• të lansojnë strategjitë nacionale të cilat adresojnë  gazrat e efektit të serës dhe të cilat adaptojnë për ndikimet e mundshme, përfshirë këtu dhe p j p pmbështetje teknologjike dhe financiare për vendet në zhvillim,

• të bashkëpunojnë në përgatitjen e planeve për adaptim si pasoj e ndryshimeve klimatikendryshimeve klimatike. 

17

PRO

Protokolli i Kyotos

T k ti i t k llit të K t ë htë i i ht iti 1997 dh k h

OTO

KOLLI

Teksti i protokollit të Kyotos është pranuar unanimisht ne vitin 1997 dhe ka hy ne fuqi me 16 shkurt 2005. Protokolli i Kyotos ka në tekst caqet/limitet e caktuara të obligueshme të GES për ekonomitë udhëheqëse botërore të cilat i kanë pranuar 

IKYO

TO

ato (Vendet e Aneks I).

Protokolli definon tri pozita ndaj protokollit:

OSProtokolli definon tri pozita ndaj protokollit:

Vendet në Aneksin I – palët të cilat kanë ratifikuar Kyoton

Vendet të cilat janë në procesin e ratifikimit (me limitin e caktuar të emetimeve)

Vendet të tjera

Protokolli i Kyotos paraqet edhe tri mekanizmat e fleksibilitetit për të ndihmuar në arritjen e caqeve te caktuara dhe bazohet në faktin se GES janë cështje globale:

Emissions Trading – skemat e tregtisë me kreditet për emetimin e CO2

Joint Implementation (JI) – implementimi i përbashkët

Clean Development Mechanism (CDM) – mekanizmat e zhvillimit të pastër 

18

OPS

Opsoinet e Kosoves ndaj Protokolit te Kyotos

SOINET

E

Skenari 1:Kosova nuk ratifikon protokolin e Kyotos – nuk ka kufizime për CO2. Nuk ka obligime juridike as financiare K

OSO

VE

obligime juridike as financiare.

Skenari 2: ESNDAJP

Kosova  ratifikon protokolin e Kyotos – por nuk pranon kufizimet per GES ‐ si shtet në zhvillim e sipër. Implikimet: Projektet e tipi JI nuk janë të mundshme. Projektet e tipit CDM lidhur  P

ROTO

KO

p j p j j pme Kosoven C janë të mundshme por do të jetë e vështirë që CO2 e emetuar nga Kosova C të mirret si bazë.

OLIT

TEK

Skenari 3:Kosova ratifikon protokolin e Kyotos dhe Kosovës i caktohet caku për reduktimin e CO2 Kosova do të ketë qasje në tri mekanizmat e fleksibilitetit (Emission trading

KYO

TOS

CO2. Kosova do të ketë qasje në tri mekanizmat e fleksibilitetit (Emission trading, JI, CDM) por nuk dihet caku për reduktimin e CO2 (negociata) i cili do të caktohet për vendin tonë. 

19

EME

Emetimi i CO2 nga sektori i energjise ne Kosove

ETIMIIC

16

18

O2 N

GA

12

14

16

vit

C

ASEKTO

R

8

10

12

nelata CO2/v C

Reduktimi?

IIENERG4

6

8

Milion

 ton

GJISE

NE0

2A

B

KOSO

VE

2010 2015 2020 2025 2030 2035 2040 2045 2050 2055 2060Viti

Kosova A = 2 t CO2 / MWh

20

2Kosova B = 1.4 t CO2 / MWhKosova C = 1.05 – 1.2 t CO2 / MWh

KONNTA

KTI

Zyra e projektit “Kosova C”Rr. 24 Maji Nr 15

10000 Prishtinë, Kosovë

Tel. + 381 38 213 770

Fax. + 381 38 213 771

E‐mail: lorik.haxhiu@lignitepower.com

www.lignitepower.com

21