Konu Özetli Soru Bankas - pdfkitapindir.netpdfkitapindir.net/dosya/dosya1/kimya9sb.pdf · Görsel Tasarım Aslan ÖZGÜL Bu kitabın tüm hakları yazarına ve Esen Basın Yayın

9. SINIF

KİMYAKonu Özetli

Soru Bankası

Konu Özetleri Uyarılar Rehber Sorular Alt Bölüm Soruları

Etkinlikler Konu Bulmacaları Genel Tekrar Testleri Kimya Terimler Sözlüğü

Milli Eğitim Bakanlığı Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığının 01.02.2013 tarih ve 11 sayılı kararı ile kabul edilen ve 2013 – 2014 öğretim yılından itibaren uygulanacak olan programa göre hazırlanmıştır.

Ya sin KA YARwww.yasin kayar.com

Fu at ER TUĞ RULwww.fuater tug rul.com.tr

Görsel Tasarım

Aslan ÖZGÜL

Bu kitabın tüm hakları yazarına ve Esen Basın Yayın Dağıtım Limitet Şirketi’ne aittir. Kitabın tamamının ya da bir kısmının elektronik, mekanik, fotokopi ya da herhangi bir kayıt sistemiyle çoğaltılması, yayımlanması ve depolanması yasaktır.

Genel Müdür

Temel AteşGenel Koordinatör

Akın AteşEğitim Koordinatörü

Nevzat Asma

www.esenyayinlari.com.tr

Baskı

Bahçekapı Mah. 2460. Sok. Nu.:706369 Şaşmaz / ANKARA

Tel : (0312) 278 34 84 (pbx)www.tunamatbaacilik.com.tr

Sertifika No: 16102

İsteme Adresi

ESEN BASIN YAYIN DAĞITIM LTD.ŞTİ.

Bayındır 2. Sokak No.: 34/11-12 Kızılay/ANKARA

Telefon: (0312) 417 34 43 – 417 65 87

Faks: (0312) 417 15 78

ISBN : 978 – 944 – 777 – 11 – 7

Baskı Tarihi2013 – VIII

ÖN SÖZSevgili Öğrenciler,

Öğrenmenin birinci koşulu soru çözmektir. Öğrenilen bilgilerin tekrar edilmesi ve yeterli sayıda soru çözümü ile desteklenmesi bilgilerin ve kavramların belleğimize kalıcı olarak yerleşmesini sağlar. Bu-nun için de konuyu tarayan ve tam anlamıyla kapsayan bir kaynağa gereksinim vardır.

Hazırladığımız bu kitap Milli Eğitim Bakanlığı’nın değiştirilen yeni öğretim programına uygun olarak hazırlanmıştır.

Bir kaynaktan yeterince faydalanabilmek için aynı zamanda bu kaynağın özelliklerinin de iyi bilinme-si gerekir.

Kitabımız; yeni öğretim programına uygun hazırlanmış ve aşağıdaki sistem gözetilerek oluşturulmuştur.

Konu özetleri : Bölümü küçük parçacıklar halinde kısa ve öz şekilde anlatan kısımdır.

Uyarılar : Konu içerisinde vurgulanması ve dikkat edilmesi gereken bilgilerdir. Bu kısımlar çerçeve içine alınıp uyarıcı notlar düşülmüştür.

Rehber so rular : Bö lüm ler, alt kı sım la ra ay rıl mış ve bu kı sım lar reh ber so ru ve çö züm le riy le des-tek len miş tir. Böy le ce öğ ren ci le ri mi ze so ru çöz dük le rin de na sıl bir yak la şım gös te re cek le ri ko nu sun-da reh ber olun ma ya çalışılmıştır.

Alt bölüm soruları : Rehber sorulardan sonra, o bölümün daha iyi anlaşılması ve pratik yapılması açısından çözülmesi gereken değişik tipte (klasik soru, ucu açık soru test sorusu vb.) sorulardan oluşan kısımdır. (Bu kısımdaki soruların yanıtla rı so ru nun al tın da ki boş luk ta kü çük pun to lar la ve ril-miş tir.)

Et kin lik ler : Boş luk dol dur ma, doğ ru – yan lış, ta nı la yı cı dal lan mış ağaç şek lin de ko nu yu kav ra ma ya yö ne lik ola rak ha zır la nan kı sım dır.

Konu Bulmacaları : Bazı ünitelerde o ünitenin kavramları ile ilgili bulmacalar hazırlanmıştır.Bu şe-kilde öğrenme daha eğlenceli hale getirilmiştir.

Genel tekrar testleri: Bölümün tamamı bittikten sonra konuyu baştan sona tarayan değişik zorluk derecesinde karma testlerden oluşmuştur.

Bu kitaptaki çalışma sistemine uyan, soruları düzenli şekilde çözen öğrencilerin hem okulda hem de Türkiye çapında yapılan sınavlarda başarılı olacağına inanıyoruz.

Ki tabın hazırlık aşa masında yardımcı olan Yayın Koordinatörümüz Nevzat Asma’ya, bize her türlü çalışma imkanını hazırlayan Genel Koordinatörümüz Sayın Akın Ateş’e, dizgisiden baskısına kadar emeklerini esirgemeyen Aslan ÖZGÜL ve Esen Yayıncılık çalışanlarına ve redaksiyonda yardımcı olan öğretmen arkadaşlarımız Aysun Sibel BOZ, Rezzan DURMAZ, Üzeyir SAĞLIK, Hasan ACAR ve Sırrı POLAT’a teşekkür ederiz.

Yeni müfredatla ilgili önerilerde bulunan Prof. Dr. Yüksel Tufan, bilimsel redaksiyonunda yardımcı olan Doç. Dr. Hayrettin Tümtürk ve Doç. Dr. Ümmühan Özdemir Özmen’e teşekkür ederiz.

Başarı dileklerimizle....

1. ÜNİTE KİMYA BİLİMİ

1. Kimya nedir? .................................................................................................................................... 9

2. Kimya ne işe yarar? ....................................................................................................................... 12

3. Kimyanın sembolik dili .................................................................................................................... 14

Element-sembol ............................................................................................................................. 14

Elementlerin Sembolleri ................................................................................................................. 16

Bileşik - formül ................................................................................................................................ 19

4. Güvenliğimiz ve Kimya ................................................................................................................... 22

Genel tekrar testleri ............................................................................................................................ 28

Etkinlik çözümleri ................................................................................................................................ 45

2. ÜNİTE ATOM VE PERİYODİK SİSTEM

1. Atom kavramının gelişimi ............................................................................................................... 51

• Kimyanın temel yasaları............................................................................................................... 51

Kütlenin Korunumu Kanunu...................................................................................................... 51

Sabit Oranlar Kanunu ............................................................................................................... 53

Dalton Atom Teorisi ve Katlı Oranlar Kanunu ........................................................................... 56

Hacim Oranları Kanunu ............................................................................................................ 59

Dalton Atom Teorisi ve Gazlar .................................................................................................. 59

Maddenin Elektrikli Yapısı ........................................................................................................ 62

• Atom altı tanecikler....................................................................................................................... 63

Thomson Atom Modeli .............................................................................................................. 70

Rutherford Atom Modeli ............................................................................................................ 70

2. Bohr atom modeli............................................................................................................................ 72

Atomlarda Enerji Düzeyleri ............................................................................................................. 74

Bohr Atom Modelinin Sınırlılıkları ................................................................................................... 76

3. Periyodik sistem .............................................................................................................................. 77

Modern periyodik sistem ................................................................................................................ 79

• Periyodik özellikler ....................................................................................................................... 90

Atom yarıçapı ........................................................................................................................... 90

İyonlaşma enerjisi ..................................................................................................................... 92

Elektron ilgisi ............................................................................................................................ 94

Elektronegatiflik ........................................................................................................................ 95

Metallik-ametallik ...................................................................................................................... 96

Genel tekrar testleri ............................................................................................................................ 98

Etkinlik çözümleri .............................................................................................................................. 143

İÇİNDEKİLER

3. ÜNİTE KİMYASAL TÜRLER ARASI ETKİLEŞİMLER

1. Kimyasal tür nedir? ...................................................................................................................... 149

2. Kimyasal türler arası etkileşimlerin sınıflandırılması..................................................................... 151

3. Güçlü etkileşimler ......................................................................................................................... 152

• İyonik bağ ................................................................................................................................... 152

Lewis Yapısı ............................................................................................................................ 154

İyonik Bileşiklerin Örgü Yapısı ................................................................................................ 158

• Kovalent bağ .............................................................................................................................. 159

Apolar Kovalent Bağ ............................................................................................................... 159

Polar Kovalent Bağ ................................................................................................................. 159

Kovalent Moleküllerin Lewis Yapısı ........................................................................................ 163

• Metalik bağ ................................................................................................................................. 169

4. Zayıf etkileşimler .......................................................................................................................... 172

• Van der Waals etkileşimleri ........................................................................................................ 174

Dipol – Dipol Bağları ............................................................................................................... 174

İyon – Dipol Bağları ................................................................................................................ 175

London Kuvvetleri ................................................................................................................... 176

• Hidrojen bağları ......................................................................................................................... 180

5. Fiziksel ve kimyasal değişimler .................................................................................................... 187

• Tepkime denklemleri .................................................................................................................. 192

Yanma Tepkimeleri ................................................................................................................. 192

Nötralleşme Tepkimeleri ......................................................................................................... 195

Çözünme – Çökelme Tepkimeleri ........................................................................................... 199

Kimyasal Tepkimeler ve Kütlenin Korunumu .......................................................................... 203

Genel tekrar testleri .......................................................................................................................... 206

Etkinlik çözümleri .............................................................................................................................. 267

4. ÜNİTE MADDENİN HÂLLERİ

1. Maddenin Fiziksel hâlleri .............................................................................................................. 284

2. Gazlar ........................................................................................................................................ 286

Basınç ........................................................................................................................................ 286

Hacim ........................................................................................................................................ 289

Mol sayısı ..................................................................................................................................... 290

Sıcaklık ........................................................................................................................................ 291

Gazların Sıkışma ve Genleşme Özelliği ..................................................................................... 292

• Kinetik teori .......................................................................................................................... 292

• Gaz yasaları ......................................................................................................................... 294

Basınç – Hacim İlişkisi ........................................................................................................ 294

Sıcaklık – Hacim İlişkisi ...................................................................................................... 295

Sıcaklık - Basınç İlişkisi ...................................................................................................... 296

• Atmosfer ve biz ..................................................................................................................... 297

3. Sıvılar ........................................................................................................................................ 299

• Yüzey gerilimi ............................................................................................................................. 300

• Viskozite .................................................................................................................................... 304

• Buharlaşma, kaynama ve yoğuşma .......................................................................................... 306

Buhar Basıncı ......................................................................................................................... 306

Kaynama Noktası (Kaynama Sıcaklığı) .................................................................................. 308

Atmosferin Yapısı .................................................................................................................... 310

Bağıl nem ............................................................................................................................... 310

Hal değişimi ............................................................................................................................ 313

• Erime, donma ve süblimleşme/geri-süblimleşme ..................................................................... 313

4. Katılar ........................................................................................................................................ 319

• Katı türleri ................................................................................................................................... 319

Amorf Katı ............................................................................................................................... 319

Kristal Katı .............................................................................................................................. 319

İyonik Kristaller ................................................................................................................... 319

Moleküler Kristaller ............................................................................................................. 320

Kovalent Kristaller ............................................................................................................... 321

Metalik Kristaller ................................................................................................................. 322

Genel Tekrar Testleri.................................................................................................................... 326

Etkinlik Çözümleri ......................................................................................................................... 387

Kimya terimleri sözlüğü ..................................................................................................................... 391

Kimya Bilimi

1. Ünite

9. 1. Ünite : Kimya BilimiBu ünitenin amacı, kimya bilimini tarihsel gelişimi ve sebep sonuç ilişkileri temelinde tanıtarak bir yandan kariyer bilinci

ve girişimcilik açısından farkındalık oluşturmak, diğer yandan da kimyanın sembolik diline aşinalık kazandırmak; ayrıca,

modern gündelik hayata girmiş çeşitli kimyasalların özellikleriyle işlevleri arasındaki ilişkiyi keşfedip kimyasalların insan ve

çevre sağlığı açısından etkilerine yönelik bilinç edinimi sağlamaktır.

Önerilen Süre: 14 ders saati

Kazanımlar ve Açıklamalar

Bu üniteyi tamamlayan öğrenciler;

9.1.1. İnsanların antik çağlarda maddeye bakış açıları ile modern zamanlarda maddeye bakış açılarını karşılaştırır.

a. Madde hakkındaki ilk deneyimlerin sınama yanılma yoluyla edinildiği vurgulanır.

b. Kimyanın gelişimi işlenirken bilimsel gelişim, sebep-sonuç ilişkileri ile birlikte verilir.

9.1.2. Kimyanın ve kimyacıların başlıca uğraş alanlarını açıklar.

a. Başlıca kimya disiplinleri tanıtılır.

b. İlaç, gübre, petrokimya, arıtım, ahşap işleme, boya-tekstil işlemeleri kısaca tanıtılarak kariyer bilincine ve girişimciliğe

katkı sağlanır

9.1.3. Kimyada kullanılan sembolik dilin tarihsel süreçteki gelişimini ve sağladığı kolaylıkları fark eder.

9.1.4. Gündelik hayatta sıkça karşılaşılan elementlerin sembollerini adlarıyla eşleştirir.

En hafif 20 element olan H, He, Li, Be, B, C, N, O, F, Ne, Na, Mg, Al, Si, P, S, Cl, Ar, K, Ca yanında, Cr, Mn, Fe, Co,

Ni, Cu, Zn, Br, Ag, Sn, I, Ba, Au, Hg, Pb gibi gündelik hayatta sıkça kullanılan elementlerin sembolleri tanıtılır.

9.1.5. Element ve bileşik kavramlarının örnekler kullanarak ilişkilendirir

Yaygın kullanılan H2O, HCl, H2SO4 , HNO3 , CH3COOH, CaO ve NaCl gibi bileşiklerin sistematik adlandırılmasında

element adlarının kullanıldığı ve kullanılmadığı durumlar irdelenir.

9.1.6. Kimyada kullanılan güvenlik amaçlı temel uyarı işaretlerini tanır.

a. Kimyasal maddelerin insan sağlığına ve çevreye zararlı etkileri gözden geçirilir.

b. Güvenlik işaretlerinden yanıcı, yakıcı, korozif, patlayıcı, tahriş edici, zehirli (toksik), radyoaktif ve çevreye zararlı an-

lamına gelen işaretler tanıtılır.

Konular Kavramlar / Terimler

1. Kimya nedir?

2. Kimya ne işe yarar?

3. Kimyanın sembolik dili • Element-sembol • Bileşik-formül

4. Güvenliğimiz ve Kimya

• Simya• Kimya• Madde• Element• Bileşik• Sembol• Formül• Laboratuvarda güvenlik

99. SINIF KİMYA SORU BANKASI

Kimya Bilimi

1 - KİMYA NEDİR?

Maddelerin yapısını, özelliklerini ve birbirleriyle tepkimelerini inceleyen bilim dalına kimya denir.

Bugünkü kimya biliminin temeli simyaya dayanır.

Simya

Değersiz metalleri altına çevirme, bütün hastalıkları iyileştirme ve hayatı sonsuz biçimde uzatacak ölümsüzlük iksiri-ni bulma uğraşılarına simya denir.

Simya, teorik temelleri olmayan sınama-yanılmaya dayanan çalışmaları içerdiği ve sistematik bilgi birikimi sağlamadı-ğı için bilim değildir.

Buna karşın simyacıların, kimyaya geçişin öncüleri olduğu ve bugün kimyada kullanılan pek çok araç-gereci geliştir-dikleri göz ardı edilmemelidir.

Simyadan Kimyaya Aktarılan Bulgular

Ba ru tun bu lun ma sı, ma den le rin iş len me si, mü rek kep, koz me tik, bo ya üre ti mi, de ri bo yan ma sı, se ra mik, cam, esans

üre ti mi, me tal üze rin de ki ça lış ma lar sim ya dan kim ya ya ak ta rılan ba zı bul gu lar dır.

Me zo po tam ya lılar, Çin li ler, Mısır lılar ve Yu nan lılar çok es ki çağ lar dan be ri bit ki ler den bo yar mad de el de et me yi, do ku-

ma la rı bo ya ma yı, de ri se pi le me yi, üzüm den şa rap, ar pa dan bi ra ha zır la ma yı, sa bun üre ti mi ni, cam kap lar yap ma yı

bi li yor lar dı.

Türk İslam Dünyasında Simya

Sim ya ile es ki den be ri Me zo po tam ya, es ki Mısır, İran, Hin dis tan, Çin ve Es ki Yu nan da uğ ra şıl mış tır. Türk–İs lam bil gin-

le rin den ba zıla rı da sim ya ya il gi duy muş tur.

Or ta çağ İs lâm Dün ya sı’nda, sim ya yı be nim se yen ler le be nim seme yen ler ara sın da sü re ge len tar tış ma la rın, kim ya nın

ge li şi mi üze rin de çok olum lu et ki ler yap tığı gö rül mek te dir. Çün kü bu tar tış ma lar sıra sın da, ta raf lar, gö rüş le ri nin doğ ru-

lu ğu nu ka nıt la mak için, çok sa yıda de ney yap mış ve bu yol la de ney sel bil gi nin art ma sın da önem li bir rol oy na mış tır.

Yapısal Dönüşüm Kuramı

İs lam dün ya sın da ki kim ya ça lış ma la rı, da ha ön ce He le nis tik Çağ’da ya pıl mış olan sim ya ça lış ma la rın dan yo ğun bir

bi çim de et ki len miş tir. Bu ça lış ma lar sıra sın da ya vaş ya vaş be lir gin leş me ye baş la yan Ya pısal Dö nü şüm Ku ra mı’na

gö re do ğa da ki bü tün me tal ler as lın da bir kü kürt – ci va bi le şi mi dir. An cak bun la rın iç ve dış ni te lik le rin de fark lılık lar

bu lun du ğu için kü kürt ve ci va kul lan mak su re tiy le is te ni len me ta li el de et mek müm kün dür.

Sim ya cılar ta rih bo yun ca bu ku ra ma da ya na rak, kur şun ve ba kır gi bi nis be ten da ha az kıy met li me tal le ri, al tın ve

gü müş gi bi kıy met li me tal le re dö nüş tür mek is te miş ler dir. Sim ya cılar, Yer yü zün de ki me tal ler le Gök yü zün de ki ge ze gen-

ler ara sın da da iliş ki kur muş lar dır. Ör ne ğin al tın Gü neş’le ve gü müş ise Ay’la eş leş ti ril miş ve bu me tal le ri gös ter mek

için Gü neş ve Ay’a ben ze yen sim ge ler kul la nıl mış tır. Bu sim ge ler, 18. yüz yıla ka dar pek faz la de ğiş me den gel miş tir.

Gü nü müz de ki sim ge ler ise 18. yüz yıl dan iti ba ren şe kil len me ye baş la mış tır.

Simyacıların Çalışmalarındaki İşlemlerSim ya cıla rın iş lem le ri ısıt mak, kız dır mak, bu har laş tır mak, dök mek, süz mek gi bi il kel me ta lur ji nin yön tem le ri ne da yan-

mak tay dı.

Ay rıca ma ya lan dır ma, çöz me, süb lim leş tir me, da mıt ma, ka vur ma, ka tılaş tır ma, akıcı ha le ge tir me sim ya cıla rın kul lan-

dığı ve gü nü müz de kim ya da kul la nılan ba zı uy gu la ma lar dır.

10

Kimya Bilimi


Es ki Çağ lar da Keş fe di len Mad de ler

İn san lar var ol duk la rı ilk za man lar dan be ri hep ara yış için de dir. Ken di ni ko ru ma ve ya şa mını sür dü re bil me ih ti ya cın-

dan doğ muş olan bu ara yış in san lığın ge li şi mi ne kat kıda bu lun muş tur. İn san lar ih ti yaç la rını kar şıla ma yol la rını arar ken

mad de le rin ya rar la rını ço ğun luk la sına ma – ya nıl ma yo luy la keş fet miş tir.

Es ki den te sa dü fen bu lu nan ya da de ne me – yanılma yo luy la keş fe di len bir çok ih ti yaç mad de si gü nü müz de ki bir çok

bi lim ala nına te mel teş kil et miş tir.

Ör ne ğin te sa dü fen bu lu nan ateş kul la nıla rak me tal ler eri ti lip bir bi ri ne ka rış tırıl mış, da ha da ya nık lı ve kul la nış lı ala şım lar

bu lun muş tur. Bu me ta lur ji bi li mi nin doğ ma sını sağ la mış tır.

Has ta lık tan ko ru ma ve te da vi amaç lı ola rak bit ki ler kul la nıl mış, bu da ec za cılık bi li mi nin doğ ma sını sağ la mış tır.

Yi ye cek le ri pi şir mek için top rak kap la rı ya pan in san lar, bu gün kul la nılan se ra mik ve por se lenin olu şum te me li ni at mış-

lar dır.

Gü zel leş mek için çe şit li yön tem le re baş vu ran in san lar yüz le ri ni bit ki sel ve ma den sel bo ya lar la bo ya dı. Bu şe kil de

gü nü müz de ki koz me tik mad de le ri nin olu şum te mel le ri atıl dı.

Aşa ğıda ki tab lo da çok uzun za man dan be ri kul la nılan ba zı kim ya sal mad de ler ve bu mad de le rin kul la nım alan la rı

gö rül mek te dir.

Madde Kullan›ld›¤› yerler

Yemek tuzu

Kükürt

fiap

Yün

‹pek

Kil

K›br›s tafl›

Ba¤c›l›kta külleme hastal›¤›na karfl›, deri hastal›klar›n›n tedavisi, hayvan uyuzu, yak›larakoluflturulan gazla (SO2) kuru kay›s›, kuru incir, kuru üzüm gibi ürünleri a¤artma, sülfürikasit yap›m›, kara barut, lastik, gübre, kibrit.

Tekstil boyama ifllemlerinde, deri ka¤›t sanayinde, ya¤l› boya sanayinde, t›pta(kanamalar› durdurmak için), sular›n saflaflt›r›lmas›.

Dokuma, tekstil, yatak, yorgan yap›m›.

Tekstilde.

Tu¤la, çanak–çömlek yap›m›, porselen yap›m›, süzme – temizleme iflleri, petrol rafinerisinde.

Tekstil boyamada.

Dericilikte, hayvan besicili¤inde, su yumuflatma ifllemlerinde, kimya sanayinde, besinmaddesi olarak.


Kimya Bilimi

SO RU 1Es ki çağ lar da in san lar aşa ğıda ki ler den han gi si ni yap ma mış lar dır?A) Bit ki ler den te da vi amaç lı fay da lan maB) Top rak tan ça nak - çöm lek yap maC) Me tal ka rışım la rın dan ala şım oluş tur maD) Rad yo ak tif ele ment ler den kan ser te da vi sin de fay da lan maE) Ba zı bit ki ler den ku maş bo ya la rı el de et me

ÇÖ ZÜM

SO RU 2

Sim ya ile il gi li aşa ğıda ki ler den han gi si yan lış tır?A) Sis te ma tik bil gi bi ri ki mi yok tur.B) Teo rik bir te me le otur tul muş tur.C) Ça lış ma lar, sına ma - ya nıl ma ile ya pılır.D) Bi lim ola rak ka bul edil mez.E) Birçok alan da kim ya ya önem li bul gu lar ak tar mış tır.

ÇÖ ZÜM

SO RU 3

Aşa ğıda ki ler den han gi si sim ya nın te mel he def le rin den de ğil dir?A) Ölüm süz lük ik si ri el de et mekB) Son suz zen gin ol makC) Da ha az de ğer li me tal ler den da ha de ğer li me tal oluş tur makD) İn san la rı has ta lık lar dan ve ölüm den kur ta ra cak ilaç lar yap makE) Her alan da son suz bil gi li bi lim ada mı ye tiş tir mek

ÇÖ ZÜM

SO RU 4Aşa ğıda ki ler den han gi si sim ya cılar ta ra fın dan kul la nılan ça lış ma yön tem le rin den bi ri de ğil dir?

A) Süz me B) Da mıt ma C) Elek tro liz et me D) Ka vur ma E) Ma ya la ma

ÇÖ ZÜM

12

Kimya Bilimi


2 - KİMYA NE İŞE YARAR?Kimya, bilimin en önemli dallarından biridir. Çevremizdeki bütün maddelerle ve maddelerde meydana gelen değişiklik-lerle uğraşan kimyacılar fen ve teknolojinin gelişmesine büyük katkılar sağlamışlardır. Soluduğumuz hava, yazı yazdı-ğımız kalem, yiyecek ve içeceklerin yapısı, temizlik işlerinde kullandığımız sabun ve deterjanlar, kişisel bakımda kul-landığımız kozmetikler, bütün taşıtlarda kullanılan yakıtlar ve daha saymakla bitiremeyeceğimiz bir çok madde kimya-nın alanına girer.

Kimyanın alt DisiplinleriKimya bir çok alt disiplini olan bilimdir. Bu alt disiplinlerin başlıcaları şunlardır.Analitik kimya, organik kimya, biyokimya, termokimya, farmasötik kimya, fiziko kimya, polimer kimyası, kuantum kim-yası vs.

Kimya Biliminin Kullanıldığı AlanlarGünümüzde kimya bir çok bilime ve çalışma alanına temel bilgi sağlama bağlamında kaynaklık etmektedir. Kimyasız bir ilaç sanayi, petrokimya sanayi, ahşap işleme, boya-tekstil alanı vs. düşünülemez.

İlaçİlaç sanayi tamamen kimya bilimine dayalı bir alandır. 2011 yılında kimya sanayi sektör dağılımı yapıldığında ilaç sana-yi %26’lık bir pay almaktadır. Kimyacılar ilaç sanayinde araştırma-geliştirme bölümlerinde çalışmaktadır.

GübreKimya biliminin en çok kullanıldığı alanlardan biri gübre sanayidir. Bitkiler, büyüme ve yaşamaları için azot (N), potas-yum (K), kalsiyum (Ca), magnezyum (Mg), kükürt (S), demir (Fe), mangan (Mn), bakır (Cu), bor (B) ve bazı hallerde molibden (Mo) gibi elementlere muhtaçtır. Tarımsal bir alanın hangi elementleri içerdiği ve hangi elementlere gereksi-nim duyduğunu, kimyacıların yaptığı analizlerle ortaya konur. İhtiyaç duyulan elementlerin hangi tür bileşiklerle verile-ceğini yine kimyacılar belirler.

PetrokimyaKimya biliminin en fazla kullanıldığı alanlardan biri de petrokimyadır. Petrolden organik kimyasal ürünler elde etmede kullanılan sanayi yöntemlerini topluca belirten terimdir. Bu alanda görev yapan kimyacılar petrolün analizini yapar ve petrolden elde edilecek ürünlerin elde ediliş yöntemlerini araştırır ve geliştirir.

Ahşap İşlemeAhşap işleme alanlarında da kimyacılar çalışır. Tutkal, cila, boya, kaplama ve ahşap koruma maddelerinin imalatında kimyacılar görev alabilirler.

Boya-TekstilBoya, kimya bilimi ile direk ilgili bir alandır. Boyanın yapısında bulunan boyar maddeleri, çözücüler ve bağlayıcıların tamamı kimyasal maddelerdir. Bu maddelerin imalatı, kullanımı ve dayanımı kimyanın ve kimyacıların ilgi alanına girer. Benzer şekilde tekstil ürünlerinin oluşumu ve boyanması da kimyanın içinde bulunduğu bir alandır.

ArıtımŞeker, su, petrol gibi maddelerin arıtılması işlemlerinde kimyacılar rol alır.

Şeker pancarı veya şeker kamışından şekerin elde edilmesi süreçlerinde kimyacılar iş görür. Barajlardan gelen ve içinde her türlü atığın olabileceği suyun evlerde kullanılabilmesi için uygulanacak işlemler-

de kimyacılar çalışır. Ham petrolün rafinerilerde benzin, dizel, gaz yağı, fuel oil vs. ayrıştırılması işlemlerinde kimya yöntemleri kullanı-

lırken işlemleri kimyacılar yapar.


Kimya Bilimi

etkinlik – 1

Kimya disiplini içinde yer alan (kimya ile doğrudan ilişkili) alanları kutucuklara yazarak bu alanların çalışma konularını ilgili kutucuklara yazınız?

K‹MYA ‹LE DO⁄RUDAN‹L‹fiK‹L‹ ALANLAR

14

Kimya Bilimi


3 - KİMYANIN SEMBOLİK DİLİ

Dünyanın neresinde yaşıyor ve hangi dili konuşuyor olursa olsun, kimyaya özgü sembolik dil, kimya eğitimi almış insanlara aynı şeyi anlatır. Farklı ülkelerde farklı dili konuşan insanlar kimyasal bir maddenin formülünü ya da kimya-sal bir tepkimeyi gördüklerinde bunu anlamada ve yorumlamada bir problem yaşamazlar.

Element – Sembol

Tarihin eski çağlarından günümüze bilim ilerledikçe gelişen şekilde elementin değişik tanımları yapılmıştır.

Antik Dönemde Element

Antik çağda Aristo, tamamen düşünceye dayalı olarak bütün maddelerin toprak, su, hava ve ateş olmak üzere dört elementten oluştuğunu iddia etmiştir.

Rönesans Döneminde Element

Rönesans dönemi bilim adamları düşünce ile deneyi birleştirerek elementi “Kendinden daha basit maddelere dönüş-türülemeyen maddelere element denir.” şeklinde tanımlamışlardır.

Ancak kireç, sodyumhidroksit gibi bileşikler elementlerine zor ayrıştığı için uzun süre element sayılmıştır.

Modern Çağda Element

Modern çağda element tanımı tamamen deneysel gerçekliğe uygun şekilde yapılmaktadır.

Buna göre, “Tek tür atomdan oluşan saf maddelere element denir.” Aynı zamanda bir elementin türünü atomun çekir-değindeki proton sayısı belirler. Çekirdeğindeki proton sayısı eşit olan atomlar aynı elemente aittir.

etkinlik – 2

Aşa ğıda ki açık la ma lar doğ ru ise D yan lış ise Y ile be lir ti niz.

a) Sim ya cılar bi lim sel yön tem ler le mad de le ri bir bi ri ne dö nüş tür me ye ça lışır lar dı.

b) An tik dö nem de bü tün mad de le rin top rak, su, ha va ve ateş ten oluş tu ğu dü şün ce si ege men di.

c) An tik dö nem de ele ment kav ra mı ile modern çağdaki ele ment kav ra mı eş de ğer ifa de ler dir.

d) Rö ne sans dö ne min de ele ment, ken din den da ha ba sit mad de le re dö nüş me yen mad de ler ola rak ta nım lan mış tır.

e) Rö ne sans dö ne min de ki reç, sod yum hid rok sit gi bi zor ay rışan bi le şik ler ele ment sa yıl mış tır.

f) Sim ya cıla rın te mel amaç la rın dan biri de, da ha az de ğer li me tal ler den de ğer li me tal yap ma ve son suz ha yat su yu nu oluş tur ma dır.

g) Mo dern kim ya da element tek tür atomdan oluşan saf maddedir ve ele men tin tü rü nü atom çe kir di ğin de ki pro ton sa yısı be lir ler.


Kimya Bilimi

SO RU 5

Dönem Tanım ––––––––––– ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––– I. Antik Çağ Bütün maddeler toprak, su, hava ve ateşten oluşur. II. Rönesans Kendinden daha basit maddelere dönüşmeyen maddeler.III. Modern Bir elementin türünü atomun çekirdeğindeki proton sayısı belirler.Elementin farklı dönemlerde tanımı ile ilgili yukarıdakilerden hangisi doğrudur?

A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II D) I ve III E) I, II ve III

ÇÖ ZÜM

SO RU 6Aris to ya gö re aşa ğıda ki ler den han gi si ele ment de ğil dir?

A) Su B) Al tın C) Ateş D) Ha va E) Top rak

ÇÖ ZÜM

SO RU 7

Ele ment le il gi li, I. An tik dö nem de ki an la yışa gö re, top rak, su, ha va ve ateş ol mak üze re dört ele ment var dır. II. Rö ne sans dö ne min de ele ment ta nımı da ha de nel bir te mel üze ri ne otur ma sına rağ men zor ay rışan ba zı mad de ler

ele ment ola rak ka bul edil miş tir.II I. Gü nü müz de ki mo dern an la yışa gö re elementler tek tür atomdan oluşmuştur ve bü tün ele ment le rin pro ton sa yısı

bir bi ri ne eşit tir.

ifa de le rin den han gi le ri doğ ru dur?A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) I ve II I E) I, II ve II I

ÇÖ ZÜM

16

Kimya Bilimi


Elementlerin Sembolleri

Kimya biliminin öncüsü kabul edilen simyacılar, yeryüzündeki metallerle gökyüzündeki gezegenler arasında ilişki kur-muşlardır.

Örneğin; altın Güneş’le ve gümüş Ay’la eşleştirilmiş ve bu metalleri göstermek için Güneş ve Ay’a benzeyen simge-ler kullanılmıştır.

Simyac›lar alt›n› günefl, gümüflü ay ile sembolize etmifllerdir.

Atom teorisinden tanıdığımız John Dalton, elementlerin simgelenmesi konusunda çemberden oluşan sembollerin kul-lanılmasını önerdi.

c›va kükürt

L

kurflun

Berzelius isimli kimyager, elementlerin adlarını temel alarak simgelenmesi fikrini ortaya attı.

Au(Aurum)Alt›n

Hg(Hydrargyum)C›va

G

L Pb(Plumbum)Kurflun

1500 ler 1600 ler 1700 ler 17831808

(Dalton)1813

(Berzelius)

Baz› element sembollerinin tarihsel süreç içindeki de¤iflimi

Günümüzde Element sembolleri

Günümüzde 1813 yılında Berzelius’un (Berzelyus) önerdiği ve element adlarının temel alındığı semboller kullanılmak-tadır.

Element sembolleri yazılırken aşağıdaki kurallar gözönüne alınmaktadır.

1. Her element bir ya da iki harften oluşan bir sembolle gösterilir. Bu sembolün ilk harfi her zaman büyük harftir.

2. Sembollerde genellikle elementin İngilizce adının ilk harfi kullanılır.

Örneğin; H (Hidrojen: Hydrogen), C (Karbon: Carbon), N (Azot: Nitrogen)

3. Eğer elementin baş harfiyle simgelenen başka bir element varsa, bu elementin sembolünde baş harfin yanına,İngilizce adının ikinci harfi de eklenir.

Örneğin; He (Helyum: Helium), Ca (Kalsiyum: Calcium), Ne (Neon: Neon)


Kimya Bilimi

4. Eğer elementin İngilizce adının ilk iki harfi bir başka elementle aynıysa, sembolünde baş harfin yanına, bu kez

baş harften sonraki ilk ortak olmayan sessiz harf getirilir.

Örneğin; Cl (Klor: Chlorine) ve Cr (Krom: Chromium)

5. Bazı elementlerin sembollerinde de, bu elementlerin Latince ya da eski dillerdeki adları temel alınmıştır. Bunlar

11 elementtir.

Na; (Sodyum: Natrium)

K; (Potasyum: Kalium)

Fe; (Demir: Ferrum)

Cu; (Bakır: Cuprum)

Ag; (Gümüş: Argentum)

Sn; (Kalay: Stannum)

Sb; (Antimon: Stibium)

W; (Tungsten: Wolfram)

Au; (Altın: Aurum)

Hg; (Cıva: Hydrargyum)

Pb; (Kurşun: Plumbum)

Aşağıda gündelik hayatta sıkça karşılaşılan bazı elementler ve sembolleri verilmiştir.

ElementinAdı

ElementinSembolü

ElementinAdı

ElementinSembolü

ElementinAdı

ElementinSembolü

Hidrojen H Sodyum Na Kobalt Co

Helyum He Magnezyum Mg Nikel Ni

Lityum Li Alüminyum Al Bakır Cu

Berilyum Be Silisyum Si Çinko Zn

Bor B Kükürt S Brom Br

Karbon C Klor Cl Gümüş Ag

Azot N Argon Ar Kalay Sn

Oksijen O Potasyum K İyot I

Flor F Kalsiyum Ca Baryum Ba

Neon Ne Krom Cr Altın Au

Mangan Mn Cıva Hg

Demir Fe Kurşun Pb

18

Kimya Bilimi


etkinlik – 3

Element Sembolleri ile ilgili aşağıdaki bulmacayı uygun kelimeler ile doldurunuz.

28

27

24

18

25

20

12

19

22

23

26

29

31

30

21

14

17

15

11

9 6

1

2

5

3 4

7 8

10

13

16

13

26

SOLDAN SAĞA

2. Sembolü Co olan elementin adı

5. Sembolü Sn olan elementin adı

6. Berilyum elementinin sembolü

10. Sembolü l olan elementin adı

11. Kalay elementinin Latince adı

13. Sembolü Ar olan gaz haldeki elementin adı

16. Sembolü Ne olan elementin adı

17. Sembolü Pb olan elementin adı

19. Gümüş elementinin Latince adı

21. Sembolü Br olan elementin adı

22. Tek tür atomdan oluşan saf madde

24. Sembolü Hg olan elementin adı

26. Sembolü N olan elementin adı

27. Bugünkü anlamda element sembolleriniöneren kimyagerin adı

29. Sembolü Na olan elementin adı

30. Sembolü He olan elementin adı

31. Sembolü F olan elementin adı

YUKARIDAN AŞAĞIYA

1. Sembolü C olan elementin adı

3. Kalsiyum elementinin sembolü

4. Sembolü Cu olan elementin adı

7. Sembolü Zn olan elementin adı

8. Sembolü B olan elementin adı

9. Sembolü Ba olan elementin adı

12. Sembolü Mn olan elementin adı

13. Sembolü Au olan elementin adı

14. Sembolü S olan elementin adı

15. Sembolü Cr olan elementin adı

18. Sembolü K olan elementin adı

20. Sembolü Mg olan elementin adı

23. Sembolü Li olan elementin adı

25. Sembolü P olan elementin adı

26. Alüminyum elementinin sembolü

28. Sembolü Fe olan elementin adı


Kimya Bilimi

Bileşik - Formül

Farklı elementler birbirleriyle birleşerek bileşikleri oluştururlar. Bileşikler formüllerle gösterilir.

Bileşik

İki ya da daha fazla elementin sabit oranlarda birbirleriyle etkileşerek oluşturdukları yeni özellikteki saf maddeye bile-şik denir.

Formül

Bir bileşiğin hangi elementlerden ve hangi sayıda oluştuğunu gösteren semboller grubuna formül denir.

Yaygın Kullanılan Bazı Bileşiklerin Adlandırılması

Bileşikler adlandırılırken belirli kurallara göre adlandırılır. İyonik ve kovalent bileşikler 11. sınıfta ayrıntılı şekilde adlan-dırılacaktır.

İki elementten oluşan bileşikler adlandırılırken elementlerin adı kullanılırken ikiden fazla elementten oluşan bileşikler-de element adı kullanılmayıp bazı özel adlar kullanılmaktadır.

İkiden fazla elementten oluşan bazı bileşiklerin yapısında kök denilen ve özel şekilde adlandırılan kısımlar vardır.

Özellikle aşağıdaki köklerin bilinmesinde fayda vardır.

Kökün Formülü Kökün Adı———————— ————— OH– Hidroksit

NO–3 Nitrat

SO42– Sülfat

CO32– Karbonat

PO43– Fosfat

Bu kökleri bulunduran bileşikler adlandırılırken önce köke bağlı elementin adı arkasından kökün adı söylenir.

Bileşik Formülü Bileşiğin Sistematik Adı Bileşiğin Yaygın Adı

H2O Dihidrojen monoksit Su

HCI Hidrojen klorür Hidroklorik asit

H2SO4 Hidrojen sülfat Sülfürik asit

HNO3 Hidrojen nitrat Nitrik asit

NaCl Sodyum klorür Yemektuzu

CaO Kalsiyum oksit Sönmemiş kireç

CH3COOH Etanoik asit Sirke asidi (Asetik asit)

NaOH Sodyumhidroksit Sudkostik

KNO3 Potasyum nitrat Güherçile

CaCO3 Kalsiyum karbonat Kireç taşı

20

Kimya Bilimi


SO RU 8

Sodyum nitrat bileşiğinin formülü aşağıdakilerden hangisidir?

A) SNO3 B) NaNO3 C) NaOH D) Ca(NO3)2 E) KOH

ÇÖZÜM

SO RU 9

Magnezyumsülfat bileşiğinin formülü aşağıdakilerden hangisidir?

A) Mg(OH)2 B) MnSO4 C) MgSO4 D) MgCO3 E) MnCO3

ÇÖZÜM

SO RU 10

Kalsiyum hidroksit bileşiğinin formülü aşağıdakilerden hangisidir?

A) CaO B) KOH C) K2O D) Ca(OH)2 E) CaCO3

ÇÖZÜM

SO RU 11

Formülü KCl olan bileşiğin adı aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir?

A) Kalsiyum klorür B) Potasyum klorür C) Kalsiyum karbonat

D) Potasyum karbonat E) Potasyum klorit

ÇÖZÜM

SO RU 12

Formülü MgO olan bileşiğin adı aşağıdakilerin hangisinde doğru verilmiştir?

A) Manganoksit B) Magnezyum oksijen C) Manganhidroksit

D) Magnezyumhidroksit E) Magnezyum oksit

ÇÖZÜM


Kimya Bilimi

etkinlik – 4

Bileşiklerin formülleri ile ilgili aşağıdaki bulmacayı uygun kelimeler ile doldurunuz.

18

20

19

14

17

15

9

6

1

2

5

3

4

7

8

10

13

16

12

11

SOLDAN SAĞA

3. CaSO4 bileşiğinde, metal dışında kalan kısmın adı

6. NaNO3 bileşiğinde, metal dışında kalan kısmın adı

9. NaOH bileşiğinde, metal dışında kalan kısmın adı

11. Sistematik adı dihidrojenmonoksit olan bileşiğin adı

15. Formülü HCl olan bileşiğin adı

17. Formülü CaO olan bileşiğin adı

18. Sistematik adı etanoikasit olan asidin halk arasın-daki adı

19. Formülü CH3COOH olan bileşiğin adı

20. Formülü Ca(OH)2 olan bileşiğin adı

YUKARIDAN AŞAĞIYA

1. Formülü KNO3 olan bileşiğin adı

2. MgCO3 bileşiğinde, metal dışında kalan kısmın adı

4. Formülü MgO olan bileşiğin adı

5. Formülü KCl olan bileşiğin adı

7. Formülü NaOH olan bileşiğin adı

8. Formülü HNO3 olan bileşiğin adı

10. Formülü H2SO4 olan bileşiğin adı

12. Formülü CaSO4 olan bileşiğin adı

13. Formülü CaCO3 olan ve tebeşir, mermer, kireç taşı olarak bilinen maddenin adı

14. Formülü NaCl olan ve halk arasında yemek tuzu olarak bilinen bileşiğin adı

16. CaCO3 bileşiğinde, kök kısmı çıkarıldıktan sonra kalan kısmın adı

22

Kimya Bilimi


4 - GÜVENLİĞİMİZ VE KİMYA

Kimyasal Maddelerin İnsan Sağlığına ve Çevreye Zararlı Etkileri

Günlük hayatta sıklıkla kullandığımız, bazen yaşam kalitemizi yükselttiğini düşündüğümüz, bazen bize fayda sağladı-

ğını düşündüğümüz birçok kimyasal maddenin insan sağlığına ve çevreye zararı vardır. Bu maddelerden bazıları ve

bunların zararlarını şu şekilde sıralayabiliriz.

Floroklorokarbonlar

Endüstri ve kozmetik sanayinde geniş çapta kullanılan floroklorokarbon gazı atmosferin koruyucu tabakasını zayıflat-

maktadır.

Asbest

Halk arasında ak toprak veya höllük olarak bilinen asbestin kullanılması çalışanlarda kanser oluşumuna neden olur.

Analjezik İlaçlar

Ağrı kesici olan analjezik ilaçların fazla kullanılması sonucunda böbrek yetmezliğine neden olduğu görülmüştür.

Suni Gübreler

Tarımda kullanılan suni gübrelerin zemin sularının kimyasal kirliliğine yol açtığı tespit edilmiştir.

Sodyum (Na), fosfor (P), potasyum (K), kalsiyum (Ca), magnezyum (Mg), demir (Fe), çinko (Zn), bakır (Cu),

mangan (Mn), bor (B) gibi metalleri içeren yapay gübreler kullanıldıklarında toprak kirliliğine yol açmaktadır.

Fosfatlı gübreler karıştıkları sularda ekolojik dengeyi bozmaktadır.

(Marmara Denizi’nde 1978 yılında 126 balık çeşidi yaşarken kimyasal kirlilik sonucunda bugün 25 çeşit balık

kalmıştır.)

Ağır Metal Katyonları

Hg, Pb, Cd, Cr, Ni gibi ağır metallerin katyonları insan vücudunda birikerek toksik etki gösterir.

Polimerler

Plastik malzemeler doğada çok uzun süre kalmakta ve toprağa karıştığında toprağın geçirgenlik özelliğini kay-

betmesine neden olmaktadır.

PVC, teflon gibi klor ve flor içeren polimerler gaz haline geçtiğinde zehirli gazlar yaymakta ve bu gazlar top-

raktaki yararlı mikroorganizmaları öldürmektedir.

Sentetik Temizlik Ürünleri

Çamaşır ve bulaşık deterjanları, sıvı sabunlar ve şampuanlar vücudumuzun karbon yapısını kırarak veya oksi-

jeni tüketerek tamiri imkansız hastalıklara yol açmaktadır.

Aynı maddeler karıştıkları suyu ve toprağı kirleterek buradaki canlı hayatını tehdit etmektedir.


Kimya Bilimi

etkinlik – 5

Kimyasalların zararları ile ilgili aşağıdaki bulmacayı uygun kelimeler ile doldurunuz.

18

20

19

14

17

15

9

6

1 2

5

3 4

7 8

13

16

12

11

10

SOLDAN SAĞA5. Suni gübrelerin yapısında bulunan ve toprak kirliliğine neden olan, Cu sembolüyle gösterilen elementin adı6. İnsan vücudunda birikerek toksik etki yapan Hg sembollü elementin adı9. İnsan vücudunda birikerek toksik etki yapan Pb sembollü elementin adı11. Ekolojik dengeyi bozan, karıştığı sularda yosunlaşmayı artıran tarımsal maddenin adı15. Ağrı kesici olarak kullanılan ve böbrek yetmezliğine neden olan ilaç türünün adı18. Suni gübrelerin yapısında bolca bulunan, P sembolüyle gösterilen elementin adı19. İnsan vücudunda birikerek toksik etki yapan Ni sembollü elementin adı20. insan vücudunda birikerek toksik etki yapan Cd sembollü elementin adı

YUKARIDAN AŞAĞIYA1. Suni gübrelerin yapısında bulunan ve toprak kirliliğine neden olan, Zn sembolüyle gösterilen elementin adı2. Endüstri ve kozmetikte kullanılan atmosferin koruyucu tabakası için zararlı bileşiklerin adı3. Suni gübrelerin yapısında bulunan ve toprak kirliliğine neden olan, Mn sembolüyle gösterilen elementin adı4. İnsan vücudunda birikerek toksik etki yapan Cr sembollü elementin adı7. Halk arasında ak toprak, çorak toprak, gök toprak, çelpek, höllük veya ceren toprağı gibi isimlerle de bilinen

ısıya, aşınmaya ve kimyasal maddelere çok dayanıklı lifli yapıda kanserojen bir mineralin adı8. Toprağa besleyici olarak verilen ancak çevreye bir çok zararı olan kimyasalların genel adı10. Suni gübrelerin yapısında bulunan ve toprak kirliliğine neden olan, Fe sembolüyle gösterilen elementin adı12. Doğada uzun süre bozunmadan kalan ve toprağın geçirgenlik özelliğini kaybettiren polimerlerin adı13. Suni gübrelerin yapısında bulunan ve toprak kirliliğine neden olan, Mg sembolüyle gösterilen elementin adı14. Yanmaz ve yapışmaz madde olarak mutfak eşyalarında kullanılan kanser yapıcı polimerin adı16. Suni gübrelerin yapısında bulunan ve toprak kirliliğine neden olan, Ca sembolüyle gösterilen elementin adı17. Suni gübrelerin yapısında bulunan ve toprak kirliliğine neden olan, Na sembolüyle gösterilen elementin adı

24

Kimya Bilimi


Laboratuvar Güvenliği ve Kimya

Kimya laboratuvarları; yanıcı, yakıcı, patlayıcı, zehirli, aşındırıcı özellikte pek çok madde bulundurur. Bu maddelerle

aynı ortamda bulunmak, bu maddelerle deney yapmak, taşımak, bulundukları rafları ve dolapları dizayn etmek belirli

güvenlik kurallarına göre yapılmalıdır.

Bu kurallardan bazılarını şu şekilde sıralayabiliriz.

Laboratuvarlarda herhangi bir şey yenilip içilmemeli, çalışırken eller yüze sürülmemeli, ağıza herhangi bir şey alın-

mamalıdır.

Kullandıktan sonra her bir madde, eşya, alet veya cihaz belli ve yöntemine uygun biçimde temizlenerek yerlerine

kaldırılmalıdır.

Atılacak katı maddeler çöp kutusuna atılmalıdır. İşi bitmiş, içinde sıvı bulunan beher, erlenmayer, tüp gibi temizle-

necek cam kaplar lavaboya konmalı, iyice temizlenmeli ve yerlerine kaldırılmalı, masa üzerinde bırakılmamalıdır.

Çalışmalarda dikkat ve itina ön planda tutulmalı, su, gaz muslukları ve elektrik düğmeleri çalışılmadığı hallerde

kapatılmalıdır.

Labarotuvarlarda gürültü yapılmamalı, asla maddelerle şaka yapılmamalıdır, laboratuvarlarda meydana gelen her

türlü olay anında laboratuvarı yönetenlere haber verilmelidir.

Katı haldeki maddeler şişelerden daima temiz bir spatül ile alınmalı aynı spatül temizlenmeden başka bir madde

içine konulmamalıdır.

Çözelti konulan şişeler mutlaka etiketlenerek saklanmalı, etiketler nemden ve başka etkenlerden korunacak şekil-

de yazılmalı, hiçbir maddde etiketsiz bırakılmamalıdır.

Asit, baz gibi aşındırıcı, yakıcı maddeler deriye damladığı veya sıçradığı hallerde bol su ile yıkanmalıdır. Bu mad-

delerle çalışırken emniyet gözlükleri kullanılmalıdır.

Güvenlik amaçlı temel uyarı işaretleri herkesin görebileceği bir yere asılmalı, bu maddelerle çalışırken azami dik-

kat gösterilmelidir.

En yakın sağlık kuruluşunun ve cankurtaran telefonları görülebilecek yere asılmalıdır.

Kimyada Kullanılan Güvenlik Amaçlı Temel Uyarı İşaretleri

E : PatlayıcıÖzelliği : Ekzotermik olarak reaksiyona giren kimyasallardır. Ateşe yaklaştırıldıklarında patla-

yabilirler.Önlem : Ateşten, ısıdan, darbeden, sürtünmeden uzak tutulmalıdır.

F : YanıcıÖzelliği : Parlama noktası 21 °C’nin altında olan “kolay alev alan” sıvılar ile kolay tutuşan

katıları belirtir.Önlem : Çıplak ateşten, kıvılcımdan ve ısı kaynağından uzak tutulmalıdır.

F+ : Çok YanıcıÖzelliği : Alevlenme noktası 0 °C’nin altında, kaynama noktası maksimum 35 °C olan sıvılar-

dır. Normal basınç ve oda sıcaklığında havada yanıcı olan gaz ve gaz karışımları-dır.

Önlem : Çıplak ateşten, kıvılcımdan ve ısı kaynağından uzak tutulmalıdır.


Kimya Bilimi

T : ZehirliÖzelliği : Solunduğunda, yutulduğunda ve deriyle temas ettiği durumda sağlığa zarar verebi-

lir hatta öldürücü olabilir.Önlem : İnsan vücuduyla teması engellenmelidir, aksi halde tıbbi yardıma başvurulmalıdır.

T+ : Çok ZehirliÖzelliği : Solunduğunda, yutulduğunda ve deriyle temas ettiği durumda sağlığa zarar verebi-

lir hatta öldürücü olabilir.Önlem : İnsan vücuduyla teması engellenmelidir. Temas edilmesi halinde derhal tıbbi yar-

dım alınmalıdır.

Xi : Tahriş EdiciÖzelliği : Aşındırıcı olmamasına rağmen deriyle ani, uzun süreli veya tekrarlı teması iltihap-

lara yolaçabilir.Önlem : Göz ve deriyle teması engellenmelidir.

Xn : Sağlığa ZararlıÖzelliği : Solunduğunda, yutulduğunda ve deriyle temas ettiği durumda sağlığa zarar verebi-

lir.Önlem : İnsan vücuduyla teması engellenmelidir.

O: YakıcıÖzelliği : Organik peroksitleri herhangi bir yanıcı maddeyle temas etmeseler bile patlayıcı

özelliği olan yükseltgen maddelerdir. Diğer yükseltgenler ise, kendileri yanıcı olma-salar bile oksijen varlığında alev alabilerler.

Önlem : Yanıcı maddelerden uzak tutulmalıdır. Bu tür maddeler alev aldıktan sonra müda-hale etmek zordur.

C : Aşındırıcı - KorozifÖzelliği : Canlı dokulara zarar verir.Önlem : Gözleri, deriyi ve kıyafetleri korumak için özel önlem alınmalıdır. Buharları solunma-

malı, aksi halde tıbbi yardıma başvurulmalıdır.

N : Çevre İçin ZararlıÖzelliği : Bu tür maddelerin ortamda bulunması, doğal dengenin değişmesi açısından ekolo-

jik sisteme kısa ya da uzun süre içinde zarar verebilir.Önlem : Risk göz önüne alınarak bu tür maddelerin toprakla ve çevreyle teması engellenme-

lidir.

R : RadyasyonÖzelliği : Radyoaktif ışınlar yayar. Deri hastalıklarına, kansere ve ölüme neden olabilir.Önlem : Uzak durulmalı, temas edilmemeli, atıkları sızdırmaz şekilde paketlenip derinlere

gömülmeli.

C : Yakıcı – Tahriş EdiciÖzelliği : Deri ile teması yanmaya ve iltihaplanmaya yol açabilir.Önlem : Deriye teması engellenmelidir.

26

Kimya Bilimi


etkinlik – 6

1. Üniteyle ilgili kavramları aşağıdaki bulmacaya uygun kelimeler ile doldurunuz.

SOLDAN SAĞA4. Kimyanın petrolden organik ürünler elde eden sanayi kolunun adı8. Tutkal, cila, boya, kaplama malzemesi imal ederek kimya ile ilişkili olan sanayi alanının adı9. N ile simgelenen azot elementinin ingilizce adı10. Güvenlik amaçlı temel uyarı işaretlerinden F harfi ile sembolize edilen ve alev ile gösterilen işaretin anlamı 13. Değersiz metalleri altına çevirme, bütün hastalıkları iyileştirme ve ölümsüzlük iksirini bulma uğraşılarının adı16. Toprakta eksik olan besleyici unsurları tamamlamak için yapay ve doğal olarak verilen maddenin adı17. Bir maddenin yapısında var olan maddeleri ayrıştırarak saflaştırma 19. Simyacıların güneşle eşleştirerek semboleştirdikleri elementin adı20. Güvenlik amaçlı temel uyarı işaretlerinden kuru kafanın anlamı22. Kireç taşı olarak bilinen ve formülü CaCO3 olan bileşiğin adı25. Antik çağda Aristoya göre dört temel elementten birinin adı26. Sembolü Na olan elementin adı27. Tek tür atomdan oluşan saf maddenin adı28. Elementlerin simgelenmesinde çemberden oluşan semboller kullanılmasını öneren bilim insanın adı

YUKARIDAN AŞAĞIYA1. Simyacıların ay ile eşleşitirilerek sembolleştirdikleri elementin adı2. Formülü Ca(OH)2 olan bileşiğin sistematik adı3. Elementlerin belirli oranlarda kimyasal yollarla birleşerek oluşturdukları yeni özellikteki saf maddenin adı5. Elementlerin “kendinden daha basit maddelere dönüştürülemeyen madde” olarak tanımlandığı dönemin adı6. Sembolü Fe olan elementin adı7. Formülü MgSO4 olan bileşiğin sistematik adı11. Formülü MgO olan bileşiğin sistematik adı12. Bir bileşiğin oluştuğu elementlerin türü ve sayısını gösteren semboller grubunun adı14. Formülü NaNO3 olan bileşiğin sistematik adı15. Güvenlik amaçlı temel uyarı işaretlerinden O harfi ile gösterilen ve üzerinde alev olan işaretin anlamı 18. Tabiatta yer kaplayan ve kütlesi olan herşeyin adı21. Sembolü O olan elementin adı23. Antik çağda bütün maddelerin 4 temel elementten oluştuğunu ileri süren filozofun adı24. Antik çağda Aristoya göre dört temel elementten birinin adı

18

2019

14

17

15

9

6

1 2

53

4

7

8

10

13

16

1211

23

26

24

28

27

21

25

22

27

Bu sayfa, öğretmeninizden aldığınız notlar içindir.

28 9. SINIF KİMYA SORU BANKASI

Gene l Tekrar Test le r i TEST – 1

1. I. Deri boyanması II. Esans üretimi III. Boya üretimi işlemlerinden hangileri simyadan kimyaya akta-

rılan bulgulardandır?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve IID) II ve III E) I, II ve III

2. Simyacıların yaptığı çalışmalarla ilgili; I. Bakır metalini altına çevirmek istemişlerdir. II. Yeryüzündeki metallerle gökyüzündeki geze-

genler arasında ilişki kurmuşlardır. III. Altın metalini kurşuna çevirmek istemişlerdir. açıklamalarından hangileri doğrudur?


3. Simyacıların işlemleri; I. Isıtmak II. Süzmek III. Elektroliz etmek yukarıdaki yöntemlerden hangilerine dayanma-

maktadır?A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve III

D) II ve III E) I, II ve III

4. Aşağıdaki uygulamalardan hangisi simyacıların kullandığı ve günümüzde kimyada kullanılan bir uygulama değildir?A) Radyoaktif maddeleri elde etmeB) MayalandırmaC) SüblimleştirmeD) DamıtmaE) Akıcı hale getirme

5. Dericilikte, hayvan besiciliğinde, su yumuşatma işlemlerinde, kimya sanayinde ve besin mad-desi olarak kullanılan madde aşağıdakilerden hangisidir?A) Kükürt B) Kil C) Kıbrıs taşı

D) Yemek tuzu E) Şap

6. Tekstil boyamada kullanılan madde aşağıdaki-lerden hangisidir?

A) Kükürt B) Kil C) Kıbrıs taşıD) Yün E) Yemek tuzu

7. I. Taşıtlarda kullanılan yakıtlar

II. Sabun ve deterjanlar

III. Soluduğumuz hava

niceliklerinden hangileri kimya biliminin alanına girer?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II


8. I. İlaç sanayi

II. Gübre sanayi

III. Petrokimya sanayi

niceliklerinden hangileri kimya biliminin kulla-nıldığı alanlardandır?


9. I. Ahşap işleme

II. Boya imalatı

III. Tekstil ürünlerinin oluşumu

işlemlerinden hangileri kimyanın ve kimyacıla-rın ilgi alanına girer?


10. Kimyanın sembolik dili ile ilgili;

I. Simyacılar altını ay ile sembolize etmişlerdir.

II. Berzelius isimli kimyager, elementlerin adları-nın temel alındığı semboller kullanmıştır.

III. Dalton elementlerin simgelenmesi konusunda çemberden oluşan sembollerin kullanılmasını önermiştir.

yargılarından hangileri doğrudur?

A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve IIID) II ve III E) I, II ve III


Kimya Bilimi

11. Günümüzdeki element sembolleri ile ilgili;

I. Her element bir ya da iki harften oluşan birsembolle gösterilir.

II. Sembollerde genellikle elementin İngilizce adı-nın ilk harfi kullanılır.

III. Bazı elementlerin sembollerinde, bu element-lerin Latince ya da eski dillerdeki adları temelalınmıştır.

yargılarından hangileri doğrudur?A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III


12. Krom elementinin sembolü aşağıdakilerdenhangisinde doğru verilmiştir?A) Cr B) K C) Kr D) C E) Cm

13. Cıva elementinin sembolü aşağıdakilerden han-gisinde doğru verilmiştir?A) H B) Hg C) C D) Cu E) Cm

14. Sn elementinin adı aşağıdakilerden hangisindedoğru verilmiştir?

A) Kükürt B) Kurşun C) KalayD) Bakır E) Çinko

15. Si elementinin adı aşağıdakilerden hangisindedoğru verilmiştir?

A) Kükürt B) Antimon C) KurşunD) Silisyum E) Altın

16. Kurşun elementinin sembolü aşağıdakilerdenhangisinde doğru verilmişitr?A) Pb B) P C) Po D) K E) Ku

17. I. Bileşikler formüllerle gösterilir.

II. Bir bileşiğin hangi elementlerden ve hangi sa-yıda oluştuğunu gösteren semboller grubunaformül denir.

III. Farklı elementler birbirleriyle birleşerek bileşik-leri oluştururlar.

yukarıdaki ifadelerden hangileri doğrudur?



18. Sistematik adı dihidrojenmonoksit olan bileşi-ğin formülü aşağıdakilerden hangisinde doğruverilmiştir?

A) HCI B) H2O C) HNO3

D) H2SO4 E) H2S

19. I. FloroklorokarbonlarII. AsbestIII. Ağır metal katyonları

yukarıdakilerden hangileri insan sağlığına ve çevreye zararlı maddelerdir?A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II


20. Aşağıdakilerden hangisi yanıcı anlamına gelenbir işarettir?

A) B) C)

D) E)

1.E 2.C 3.B 4. A 5. D 6. C 7. E 8. E 9. E 10. D 11. E 12. A 13. B 14. C 15. D 16. A 17. E 18. B 19. E 20. A



1. Simyanın çalışma alanlarıyla ilgili,

I. Daha az değerli metallerden daha değerli metalleri oluşturmak

II. Maddelerin atomlardan oluştuğunu ispatlamak

III. Yaşamı uzatacak sonsuz hayat suyunu elde etmek

açıklamalarından hangileri doğrudur?A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II

D) I ve III E) I, II ve III

2. Element değişik zamanda farklı yöntemlerle tanım-lanmış ve o zamana göre örnekler verilmiştir.

Bununla ilgili aşağıdaki tablo hazırlanmıştır.

Düflünceyedayal›

Yöntem Örnek Dönem

Düflünce vedeneye dayal›

Su, toprak,atefl

Kireç, sodyumhidroksit

Antikdönem

Rönesansdönemi

Deneye dayal›Demir, bak›r,azot, oksijen

Moderndönem

I.

II.

III.

Bu tablodaki bilgilerden hangileri doğrudur?



3. Aşağıdakilerden hangisi simyanın elementlerin-den değildir?

A) Toprak B) Su C) Oksijen

D) Ateş E) Hava

4. Simya ile ilgili,

I. Teorik temelleri yoktur.

II. Sistematik bilgi birikimi yoktur.

III. Yöntemleri deneme – sınamaya dayalıdır.

açıklamalarından hangileri doğrudur?A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II


5. Ortaçağ İslam Dünyasında Simyayı benimse-yenler ve benimsemeyenler arasındaki tartış-maların kimya üzerine etkisi aşağıdakilern han-gisinde doğru belirtilmiştir?

A) Simyacıların sonsuz hayat suyunu bulmasını

sağlamıştır.

B) Taraflar, görüşlerini doğruluğunu kanıtlamak

için çok sayıda deneyler yapmış ve deneysel

bilginin artmasını sağlamışlardır.

C) Yapısal dönüşüm kuramının doğruluğu kanıt-

lanmış ve bu yolla yeni metaller oluşturulmuş-

tur.

D) Tartışmalardan bilimsel süreç olumsuz etkilen-

miş bu nedenle kimya bilimi uzun süre gelişim

gösterememiştir.

E) Kimyanın diğer bilimlerle bir ilişkisi omadığı

ortaya çıkmış ve kimyacılık daha bağımsız bir

sürece girmiştir.

6. Modern element kavramında elementin türünü aşağıdakilerden hangisi belirler?

A) Kütle numarası B) Nötron sayısı C) Yaptığı bileşiğin formülü D) Proton sayısı E) Elektron dağılımındaki katman sayısı

7. Elementle ilgili;

I. Rönesans döneminde kireç, sodyum hidroksit gibi zor ayrışan bileşikler element sayılmıştır.

II. Antik dönemde bütün maddelerin toprak, su, hava ve ateş olmak üzere dört ana elementten oluştuğuna inanılmıştır.

III. Günümüzdeki modern anlayışa göre bütün ele-mentlerin proton sayısı birbirinden farklıdır.

yargılarından hangileri doğrudur?A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II



Kimya Bilimi

8. Aşağıdakilerden hangisi kimya biliminin alt disiplinlerinden değildir?

A) Analitik kimya

B) Tıp

C) Organik kimya

D) Biyokimya

E) Polimer kimyası

9. I. Barutun bulunması II. Madenlerin işlenmesi III. Deri boyanması Yukarıdakilerden hangileri simyadan kimya bili-

mine aktarılan bulgulardır?


10. Aşağıda bazı çalışma yöntemleri verilmiştir. I. Buharlaştırmak II. Katılaştırmak III. Elektroliz etmek Bu yöntemlerden hangileri simyacılar tarafın-

dan kullanılmıştır?


11. Simya ile ilgili; I. Teorik bir temeli vardır. II. Çalışmalar deneme - yanılma ile yapılır. III. Bilim olarak kabul edilir. yargılarından hangileri doğrudur?


12. Sistematik adı hidrojen sülfat olan bileşiğin for-mülü aşağıdakilerden hangisidir?A) HNO3 B) H3PO4 C) H2CO3

D) H2SO4 E) HCI

13. Yaygın adı sirke asidi olan bileşiğin formülü aşağıdakilerden hangisidir?A) CH3COOH B) H2SO4 C) HNO3

D) NaOH E) HCOOH

14. Karbonat olarak adlandırılan kökün formülü aşağıdakilerden hangisidir?A) SO4

2- B) OH– C) CO32-

D) NO3– E) PO4

2–

15. Formülü Mg(NO3)2 olan bileşiğin adı aşağıdaki-lerden hangisinde doğru verilmiştir?

A) Magnezyumnitrür B) Magnezyumnitrat

C) Magnezyum oksit D) Mangannitrat

E) Magnezyum azot

16. Kalsiyum sülfat bileşiğinin formülü aşağıdaki-lerden hangisidir?A) CaS B) CaCO3 C) Ca(NO3)2

D) CaSO4 E) Ca3(PO4)2

17. Aşağıdaki maddelerden hangisi sembolle gös-terilemez?

A) Su B) Bor C) Çinko

D) Kurşun E) Alüminyum

1. D 2. E 3. C 4. E 5. B 6. D 7. E 8. B 9. E 10. C 11. B 12. D 13. A 14. C 15. B 16. D 17. A

Atom ve PeriyodikSistem

2. Ünite

9. 2. Ünite: Atom ve Periyodik SistemBu ünitenin amacı, maddelerin makro düzeydeki özelliklerini anlamaya temel oluşturan mikro yapıyı ana hatlarıyla ele

alarak, bu yapının gözlenebilir özelliklere nasıl yansıdığını açıklamak ve söz konusu ilişkileri ifade ederken temel olan kav-ramları tanıtmaktır.




9.2.1. Atomun yekpare/bölünmez olmadığına işaret eden bulguları değerlendirir. a. Kimyasal değişimlerle ilgili temel kanunlar atomun varlığı (Dalton atom teorisi) ile ilişkilendirilir. b. Sürtünme ile elektriklenme ve elektroliz olayı atomun bölünebilirliği ile ilişkilendirilir.

9.2.2. Atom altı taneciklerin temel özelliklerini karşılaştırır. a. Elektron, proton ve nötronun yükleri ve kütleleri karşılaştırılır. b. Atom numarası, kütle numarası ve izotop kavramları tanıtılır.

9.2.3. Atom spektrumları ile atomun yapısı arasında ilişki kurar. a. Thomson ve Rutherford atom modelleri ile bu modellerin geçerli olduğu dönemde bilinenler ilişkilendirilir. b. Bohr atom modeli atomların absorpladığı/yaydığı ışınlar (hesaplamalara girilmeden sadece ışın absorplama/yayma) ile

ilişkilendirilir. c. Bohr atom modelinin sınırlılıkları belirtilerek modern atom teorisinin (bulut modelinin) önemi belirtilir.

9.2.4. Bilimsel bilgi birikimine paralel olarak atomla ilgili kavram, model ve teorilerin değişimini/gelişimini irdeler. Atom modellerinin gelişimi bilimsel bilgi akış seyriyle ilişkilendirilir; teori ile model arasında ayrım yapılır.

9.2.5. Elementlerin periyodik sistemdeki yerleşim esaslarını tarihsel süreçteki gelişmeler ekseninde açıklar. a. Periyodik sistem üzerine ilk çalışmalar belirtilerek, Mendeleyevʼin ilk periyodik sisteminin oluşum mantığı verilir. b. Modern periyodik sistemde gruplar ve periyotlar açıklanır. c. Atomların katman-elektron dizilimleriyle periyodik sistemdeki yerleri arasında ilişki kurulur (en hafif 20 element esas-

tır).

9.2.6. Elementleri periyodik sistemdeki yerlerine göre sınıflandırır. Elementler; metaller, ametaller, yarı-metaller ve asal gazlar olarak sınıflandırılır.

9.2.7. Periyodik özelliklerin değişme eğilimlerini irdeler. a. Periyodik özelliklerden metallik-ametallik, atom yarıçapı, iyonlaşma enerjisi, elektron ilgisi ve elektronegatiflik tanım-

lanır; bunların nasıl ölçüldüğü konusuna girilmez. b. Periyodik özelliklerin değişim seyri açıklanır.


1. Atom kavramının gelişimi • Kimyanın temel yasaları • Atom altı tanecikler

2. Bohr atom modeli

3. Periyodik sistem • Periyodik özellikler

• Atom• Model• Teori• Yasa• Elektron• Proton• Nötron• Absorbsiyon/Emisyon• Periyodik sistem• Grup• Periyot• Metal• Ametal• Yarı metal• Atom yarıçapı• İyonlaşma enerjisi• Elektron ilgisi• Elektronegatiflik


Atom ve Periyodik Sistem

1 - ATOM KAVRAMININ GELİŞİMİ

Tarihin eski zamanlarından günümüze kadar atomla ilgili pek çok görüş ortaya atılmıştır.

Bunlar Dalton Atom Teorisi, Thomson Atom Modeli, Rutherford Atom Teorisi, Bohr Atom Teorisi ve Modern Atom Teorisi’dir.

Dalton Atom Teorisi

Dalton Atom Teorisi, Kütlenin Korunumu Kanunu ve Sabit Oranlar Kanununu açıklamak üzere ortaya atılmış bir teoridir.

Dalton’un bu teoriye göre geliştirdiği hipotezler şöyledir:

Her element atom denilen çok küçük ve bölünemeyen taneciklerden oluşmuştur.

Atomlar parçalanamaz ve yeniden yapılamaz.

Bir elementin bütün atomlarının şekil, hacim, kütle ve diğer özellikleri aynıdır. Ancak bir elementin atomları başka bir elementin atomlarından farklıdır.

Kimyasal tepkimeler, atomların yeniden düzenlenme türünden ve birleşme şeklinden ibarettir. Bileşikler, farklı elementlerin atomlarının birbirleriyle basit tamsayılarla ifade edilebilecek bir oranda birleşmesiyle oluşur.

Kimyanın Temel Kanunları

Kütlenin Korunumu Kanunu

Lavoisier 1789 yılında yanan maddelerin havanın oksijeniyle birleşmesinin bir sonucu olduğunu deneysel olarak göstermiştir.

Lavoisier deneyi kapalı bir kapta gerçekleştirerek, kabın reaksiyon sonundaki toplam kütlesinin başlangıçtaki kütleye eşit olduğunu gösterdi.

Kimyasal bir tepkimeye giren maddelerin kütleleri toplamı, tepkime sonunda oluşan maddelerin kütleleri toplamına eşittir.

Dalton Atom Teorisinin Kütlenin Korunumu Kanununu Açıklaması

Kimyasal tepkimeler atomların yeniden düzenlenmesinden ibaretse ve kimyasal tepkimelerde yeni atom oluşmuyorsa tepkime süresince kütle sabit kalır. Yani kütle korunmuş olur.

LAVOİSİER

Lavoisier metal oksitlerinin, oksijen ile metallerin verdiği bileşikler olduğunu kanıtlayıp yanma ve

oksitlenme olaylarının bugün bile geçerli olan açıklamasını yaparak kimyada devrim yaratmıştır.

Yaptığı deneylerde tepkimeye giren maddelerle çıkan maddelerin kütlelerinin birbirine eşit olduğu-

nu ispatlayıp kütlenin korunumu kanununu ortaya atmıştır.

52



Rehber Soru

Azot gazı (N2) ile hidrojen gazından (H2), amonyak (NH3) elde edilme tepkimesi şöyledir:

N2(g) + 3H2(g) → 2NH3(g)

Buna göre, 28 gram N2 ile 6 gram H2 nin tamamen tepkimesinden kaç gram NH3 elde edilebilir?

A) 2 B) 6 C) 20 D) 22 E) 34

Çözüm

SORU 1

20 gram kalsiyum (Ca) elementi, oksijen (O2) elementi ile tepkimeye girdiğinde en fazla 28 gram kalsiyum oksit (CaO) oluşmaktadır.

Buna göre, tepkimede kaç gram oksijen kullanılmıştır?A) 4 B) 8 C) 16 D) 20 E) 48

ÇÖZÜM

SORU 2Aşağıdaki tepkimelerde, tepkimeye giren ve çıkan maddelerin kütleleri arasındaki ilişki incelendiğinde hangi-sinin Kütlenin Korunumu Kanunu gereğince gerçekleşmesi mümkün değildir?

A) 2,8 gram demir ve 1,6 gram kükürdün tepkimesinden 4,4 gram demir (II) sülfür oluşması

B) 16 gram oksijen ile 2 gram hidrojenden 18 gram su oluşması

C) 9,5 gram magnezyum klorürün elektrolizinden 7,1 gram klor ve 2,4 gram magnezyum elde edilmesi

D) 32 gram kükürdün 48 gram oksijenle yakılmasından 100 gram kükürttrioksit oluşması

E) 16 gram metan gazının 64 gram oksijenle yakılmasından 44 gram karbondioksit ve 36 gram su oluşması

ÇÖZÜM

SORU 3

Kireç taşı yüksek sıcaklıkta ısıtıldığında şu denkleme göre sönmemiş kireç ve karbondioksite ayrışır. CaCO3(k) → CaO(k) + CO2(g)

Saf olmayan 125 kg kireç taşı ısıtıldığında 56 kg CaO ve 44 kg CO2 oluşuyor.

Buna göre kireç taşının saflık yüzdesi kaçtır?A) 20 B) 40 C) 50 D) 60 E) 80

ÇÖZÜM



Sabit Oranlar Kanunu

Fransız Kimyacı Proust (Prus) tarafından ortaya atılmıştır. Bir bileşik, hangi kimyasal yolla elde edilirse edilsin o bileşik içindeki elementlerin kütlece birleşme oranı hiç bir zaman değişmez.

Bir bileşiği oluşturan elementlerin kütleleri arasında sabit bir oran vardır.

Örneğin demir(II) sülfür(FeS) bileşiği, demir(Fe) ve kükürt(S) elementlerinden oluşmuştur.

Bu bileşikte demirin kütlesinin kükürdün kütlesine oranı daima sabit ve 7/4 tür.

Deney no

1

2

3

7 gram

14 gram

21 gram

Fe ++ S FeS

4 gram

8 gram

12 gram

11 gram

22 gram

33 gram

Yukarıdaki deneylerden görüldüğü gibi FeS bileşiği oluşurken Demir ile Kükürt arasındaki birleşme oranı daima sabit ve 7/4 tür.

Her deney kontrol edildiğinde tepkimeye giren maddelerin kütleleri toplamının, tepkime sonunda oluşan maddelerin kütleleri toplamına eşit olduğu görülür. Böylece kütlenin korunumu yasasının doğruluğu da ispatlanmış olur.

Dalton Atom Teorisinin Sabit Oranlar Kanununu Açıklaması

Bileşikler, farklı elementlerin atomlarının basit tamsayılarla birleşmesinden oluşuyorsa atom sayısı ne kadar artarsa artsın bileşikteki elementlerin atom (dolayısıyla kütle) oranı değişmeyecektir.

Rehber Soru

Sabit oranlar kanununa göre, su (H2O) oluşurken 1 gram H, 8 gram O ile birleşir.

Buna göre, 36 gram suda kaç gram H ve O bulunur?

H O –––––– ––––––A) 4 32B) 2 34C) 6 30D) 32 4E) 9 27

Çözüm

54



SORU 4

Belli bir miktar X e, azar azar Y eklendiğinde, X + Y → XY tepkimesiyle XY oluşmaktadır. Tepkimeyle ilgili değişim grafiği şekilde verilmiştir.

Bu grafiğe göre, tepkimeyle ilgili aşağıdaki yargılardan hangisi yanlıştır?A) X in tamamı bittiğinde, harcanan Y miktarı 4 gram olur.B) Y den toplam 6 gram eklendiğinde, 2 gramı artar.C) En fazla 11 gram XY oluşur.D) Başlangıçta 7 gram X vardır.E) XY bileşiğinde X/Y oranı kütlece 4/7 dir.

Oluflan XY (gram)

Eklenen Y(gram)2 4 60

6

12

ÇÖZÜM

SORU 5

Kükürtdioksit (SO2) bileşiğinde kütlece sabit oran mm

21

SO

S

2

= dir.

Buna göre, SO2 bileşiğinin kütlece % kaçı S dir?A) 20 B) 25 C) 50 D) 60 E) 75

ÇÖZÜM

SORU 6

Yalnız X ve Y elementlerinin birleşmesinden, değişik XmYn bileşikleri oluşmaktadır.

Oluşan XmYn bileşiklerinden herbirinin miktarının harcanan X miktarına göre grafikleri seçeneklerde verilmiştir.

Hangi grafiğin ait olduğu bileşik kütlece en yüksek oranda Y içerir?

I. bilefli¤inkütlesi (g)

Harcanan Xkütlesi (g)

70

23

A) II. bilefli¤inkütlesi (g)


140

22

B) III. bilefli¤inkütlesi (g)


140

54

C) IV. bilefli¤inkütlesi (g)


280

60

D) V. bilefli¤inkütlesi (g)


280

76

E)

ÇÖZÜM

SORU 7

X ile Y arasındaki bileşikte X in kütlesi (mX) ile bileşiğin kütlesi (mbileşik) arasındaki ilişki grafikteki gibidir.

Buna göre, bu bileşikte X in kütlece yüzdesi kaçtır?

mX (gram)

mbileflik (gram)25

9

A) 18 B) 24 C) 36 D) 45 E) 64

ÇÖZÜM



etkinlik – 1

Deney sorular›

1. Is›tmadan önceki maddelerin kütleleri toplam› ile ›s›tmadan sonraki

kütleleri eflit midir?

2. Gözlenen de¤ifliklikler sona erince demir ve kükürt tozlar›ndan artma

olur mu?

3. Tepkimeye giren mFe / mS oran› kaçt›r?

4. Oluflan madde m›knat›s taraf›ndan çekildi mi?

5. Bu deneyle hangi kimyasal yasalar›n do¤ruland›¤›n› düflünürsünüz?

Konu Kütlenin Korunumu ve Sabit Oranlar Kanunu

Kazan›mlar1. Kimyasal olaylarda kütlenin korunumu kanununu aç›klar

2. Bilefliklerde sabit oranlar kanununu aç›klar

Deneyde kullan›lacak

araç – gereçler

– Demir tozu

– Kükürt tozu

– Bunzen beki veya ispirto oca¤›

Deneyin yap›l›fl›

S›n›ftaki ö¤renciler 4 - 5 gruba ayr›l›r. Gruptaki ö¤rencilere afla¤›da belirtilen miktarda

demir tozu (Fe) ve kükürt (S) tartarak deneye bafllamalar› belirtilir.

1. grup: 7 g demir tozu, 4 g kükürt




Demir ve kükürt tozlar›n›n m›knat›s taraf›ndan çekilip çekilmedi¤i

kontrol edilir.

Demir ve kükürt tozlar› deney tüpüne konulur ve tüple birlikte

tart›l›r. Bulunan de¤er not edilir.

Tüpteki demir ve kükürt tozlar› cam bir çubukla kar›flt›r›l›p ›s›t›l›r.

Is›tma süresince tüpte oluflan de¤ifliklikler gözlenir.

Oluflan madde tüple birlikte tekrar tart›l›r. Bulunan de¤er not edilir.

Cam tüp k›r›l›p içindeki madde saat cam›na al›n›r. Bu maddenin

m›knat›s taraf›ndan çekilip çekilmedi¤i kontrol edilir.

Tüpteki de¤iflim bitince ›s›tma ifllemi sona erdirilip tüp so¤umaya b›rak›l›yor.

– Deney tüpü

– Tart› tak›m›

– Eflit kollu terazi

– Saat cam›– M›knat›s

56



Dalton Atom Teorisi ve Katlı Oranlar Kanunu

Dalton atom teorisini ortaya attıktan sonra teorisinin başarısını göstermek için iki element arasında birden fazla bileşik oluşmasının nedenini açıklamaya yoğunlaşmıştır.

Hiç bir deney yapmadan sadece düşünsel olarak “Eğer iki element aralarında birden fazla bileşik oluşturuyorsa bu elementlerden herhangi birinin sabit miktarıyla birleşen diğer elementin kütleleri arasında tamsayılarla ifade edilebilen bir oran vardır.” genellemesine ulaşmıştır.

Farklı koşullarda iki element değişik oranlarda birleşerek farklı bileşikler oluşturulabilir. Bu bileşiklerdeki elementlerden birinin miktarı sabit tutulduğunda, diğer elementin kütleleri arasında basit bir oran vardır.

Örneğin karbon (C) ve oksijen (O) elementlerinden karbonmonoksit (CO) ve karbondioksit (CO2)bileşikleri oluşur.

3 g karbon 4 g oksijenle birleşerek 7 g karbonmonoksit,

3 g karbon 8 g oksijenle birleşerek 11 g karbondioksit oluşur.

Bu bileşiklerde aynı miktar karbon ile birleşen oksijen kütleleri arasındaki oran 84

21

= dir.

Bilefli¤in ad› Bileflikteki elementlerin kütleleri Katl› Oran

3248

= 23

Demir (II) oksit

Demir (III) oksit

1632

= 12

Mangan (II) oksit

Mangan (IV) oksit

5795

= 35

Fosfortriflorür

Fosforpentaflorür

56 g demir, 32 g oksijen

56 g demir, 48 g oksijen

55 g mangan, 16 g oksijen

55 g mangan, 32 g oksijen

31 g fosfor, 57 g flor

31 g fosfor, 95 g flor

Bazı bileşiklerdeki katlı oranlar verilmiştir.

Katlı oranlar kanunu, gerçekte denel verilerden çıkılarak elde edilmemiştir. Aksine Dalton, kendi atom teorisinden yola çıkarak bu kanunu tahmin etmiştir.

Çözüm

Rehber Soru

X ile Y elementlerinden oluşan iki ayrı bileşikten birincisi kütlece % 40 X, ikincisi ise kütlece % 20 Y içermektedir.Buna göre, iki bileşik arasındaki katlı oran kaçtır?

A) 2 B) 3 C) 4 D) 5 E) 6



SO RU 8Aşa ğı da ki bi le şik çift le ri nin her bi ri için, ay nı mik tar X ile bir le şen Y le rin mik tar la rı ara sın da ki oran he sap la nı yor.

1. bi le şik 2. bile şik –––––––– –––––––––

I. XY2 XY3

II. X2Y X2Y3

II I. XY X2Y3

Bu bi le şik çift le ri nin han gi sin de 1. bi le şik te ki Y nin mik ta rı nın, 2. bi le şik te ki Y nin mik ta rı na ora nı 2/3 tür?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yal nız III D) I ve II E) I ve II I

ÇÖ ZÜM

SORU 9X ve Y ele ment atom la rı bir le şe rek I. ve II. bi le şik le ri oluş tur mak ta dır. Bu bi le şik ler le il gi li gra fik ler ve açık la ma lar aşa-ğı da ve ril miş tir.

I. Bileflik

X in

küt

lesi

Y ninkütlesi

4

7

Yandaki grafik, I. bilefliktekiX in kütlesinin Y nin kütlesiylede¤iflimini göstermektedir.

Bilefli¤inkütlesi

600

28

X in

küt

lesi

II. Bileflik

Yandaki grafik, II. bilefliktekiX in kütlesinin bu bilefli¤inkütlesiyle de¤ifliminigöstermektedir.

Bu gra fik le re gö re, ay nı mik tar X ile bir le şen I. bi le şik te ki Y mik ta rı nın II. bi le şik te ki Y mik ta rı na ora nı kaç tır?

) ) ) ) )A B C D E81

41

21

1 4

ÇÖ ZÜM

SORU 10X ile Y ara sın da olu şan iki bi le şik ten I. bi le şi ğin for mü lü X2Y3, II. bi le şi ğin for mü lü ise, XnY4 tür. Ay nı mik tar Y ile bir le-şen I. bi le şik te ki X mik ta rı nın II. bi le şik te ki X mik ta rı na ora nı

34 tür.

Bu na gö re, II. bileşiğin for mü lün de ki n kaç tır?

A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5

ÇÖ ZÜM

58



SORU 11S O Bi le şik ––––– ––––– –– –––––30 45 SO216 m SO3

SO2 ve SO3 bi le şik le rin de S ve O nun küt le de ği şi mi yu ka rı da ki gi bi dir.

Bu na gö re, m de ğe ri kaç tır?

A) 12 B) 24 C) 36 D) 46 E) 60

ÇÖ ZÜM

SORU 12

X ile Y ara sın da olu şan iki bi le şi ğe ait gra fik şe kil de ki gi bi dir.

I. bi le şi ğin for mü lü X2Y3 tür.

Bu na gö re II. bi le şi ğin for mü lü ne dir?

Y kütlesi(gram)

30

10

II. BileflikI. Bileflik

X kütlesi (gram)

6

A) XY3 B) XY2 C) XY D) X2Y3 E) XY4

ÇÖ ZÜM

SORU 13

X kütlesi (gram)

I. bileflikkütlesi (gram)

9

7

Y kütlesi (gram)

II. bileflikkütlesi (gram)

20

6

X ve Y elementlerinin oluşturduğu iki bileşik için yukarıdaki grafikler verilmiştir. İki bileşikteki X in sabit miktarı ile birleşen Y nin miktarları arasındaki oran kaçtır?

) ) ) ) )A B C D E31

32

43

134

ÇÖ ZÜM



Hacim Oranları Kanunu

Gay Lussac tarafından önerilen ve yalnız gazlara uygulanan hacim oranları kanununa göre “Aynı sıcaklık ve basınçta reaksiyona giren gazların hacimleri arasında tam sayılarla gösterilebilen bir oran vardır.”

Ürün gaz ise girenlerin hacmi ile ürünlerin hacmi arasında da sabit bir oran vardır. N2(g) + O2(g) → 2 NO(g)

1 hacim 1 hacim 2 hacim

Hacimler arasındaki oran ile, gazların katsayıları arasındaki oranda aynıdır. VN2

VO2

=VN2

VNO

=VO2

VNO

=1

2

1

1

etkinlik – 2

Aşağıdaki tepkimelerin hangileri hacim oranları kanunu ile açıklanabilir? Bu tepkimelerden hacim oranları kanununa uyanlarda maddeler arasındaki hacim oranlarını gösteriniz.(Bütün maddeler aynı şartlardadır)

TepkimeHacim Oranlar

Yasas›na Uygunlu¤uHacim Oranlar›

VCI2

VH2 = 1, VHCI

VH2 =21

, VHCI

VCI2 =21a) H2(g) + CI2(g) 2 HCI(g)→

b) CaCO3(k) CaO(k) + CO2(g)→

c) 2H2(g) + O2(g) 2 H2O(s)→

d) P4(k) + 6CI2(g) 4 PCI3(g)→

Dalton Atom Teorisi ve Gazlar

Gay - Lussac’ın çalışmalarını dikkatli bir şekilde izleyen Dalton, Birleşen Hacimler Kanunu’nun bazı tepkimeler için hatalı olduğunu savundu. Çünkü Dalton’a göre maddeler birbirinden bağımsız atomlardan oluşuyordu.

Buna göre eğer belli hacimde, eşit sayıda atom varsa gazlar ancak birebir oranında tepkimeye girebilirdi.

Yani Dalton’a göre suyun oluşabilmesi için hidrojen gazı ile oksijen gazı eşit hacimde tepkimeye girmeliydi. Hatta Dalton daha da ileri giderek suyun oluşma tepkimesinin şu şekilde olduğunu savunmuştur.

H(g) + O(g) → HO(g)

Dalton Atom Teorisi’yle gazların 1 : 1 oranında birleşmesinden oluşan tepkimeler açıklanabilir. Ancak farklı oranlarda (1:2, 1:3 vs) birleşme tepkimeleri açıklanamaz.

Hacim oranları kanunu maddenin tanecikli yapısını doğrular. Ancak, tepkimeye giren bu gaz tanecikleri atom değil moleküldür. Dalton, tanecikleri atom olarak kabul ettiği için gazlar arasındaki reaksiyonları açıklayamamıştır.

DALTON

İngiliz kimyager ve fizikçidir. En çok kendi adı verilen atom modeli ve onuruna bazen Daltonizm

denilen renk körlüğü hakkındaki araştırmalarla tanınır.

Gazlar üzerine yaptığı ilk çalışmaların sonucunda kendi adıyla tanınan “Kısmî Basınçlar

Yasası”nı buldu.

60



etkinlik – 3

Aşağıda gazlarla ilgili bazı tepkimeler ve veriler verilmiştir. Bu tepkimelerdeki verilerin Dalton Atom Teorisi ile açıklanıp açıklanamayacağını belirtiniz. Nedenini açıklama yerine yazınız.

1

2

3

4

Deney NoGazlar aras›ndaki tepkimenin

denklemi

Aç›klama :

5

2H2 gaz› + O2 gaz› → 2H2O gaz› 2 litre 1 litre 2 litre

H2 gaz› + O2 gaz› → H2O2 gaz› 1 litre 1 litre 1 litre

H gaz› + Cl gaz› → HCl gaz› 1 litre 1 litre 1 litre

N2 gaz› + 3H2 gaz› → 2NH3 gaz› 1 litre 3 litre 2 litre

N2 gaz› + 2O2 gaz› → 2NO2 gaz› 1 litre 2 litre 2 litre

Dalton Atom Teorisi ile aç›klan›paç›klanamayaca¤›

SORU 14Dalton atom teorisi ile ilgili, I. Elementlerin moleküllü olabileceği öngörülmemiştir. II. Herhangi bir bileşikteki iki elementin atom sayılarının oranı bir tam sayı veya basit tamsayılı kesirdir.

III. Kimyasal tepkimeler, atomların birbirinden ayrılması, atomların birbiriyle birleşmesi ya da yeniden düzenlenmesin-den ibarettir, atomların yok olmasına ya da oluşmasına yol açmaz.

ifadelerinden hangileri doğrudur?A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II D) I ve III E) I, II ve III

ÇÖZÜM

SORU 15Dalton, hidrojen (H) ve oksijen (O) elementlerinin birebir birleşerek suyu oluşturduğunu ve suyun formülünün HO olduğunu belirtmesine rağmen Avogadro, hidrojen ve oksijen gazlarının birleşmesiyle oluşan suyun formülünün H2O olduğunu gösterdi. Bu durumdan;I. Avogadronun bazı elementlerin moleküllü yapıda olabileceğiniII. Avogadronun kimyasal tepkimelerde moleküllerin bölünebileceğiniIII. Dalton ile Avogadronun element yapısı ile ilgili farklı düşüncede olduklarınıaçıklamalarından hangilerinin doğru olduğu sonucu çıkarılabilir?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) II ve III E) I, II ve III

ÇÖZÜM



etkinlik – 4

K‹MYANIN TEMELKANUNLARI

Kütlenin KorunumuKanunu

Sabit OranlarKanunu

Katl› OranlarKanunu

Hacim Oranlar›Kanunu

Aşağıdaki deney masalarında yapılan deneyleri yukarıdaki yasalarla ilişkilendiriniz.

›sasam yeneD .4›sasam yeneD .3

1. Deney: 1 L Hidrojen gaz› + 1 L Klor gaz› 2 L Hidroklorik asit gaz›

Ayn› koflullarda

2. Deney: 1 L Azot gaz› + 3 L Hidrojen gaz› 2 L Amonyak gaz›

3. Deney: 1 L Azot gaz› + 2 L Oksijen gaz› 1 L Diazottetraoksit gaz›

1. Deney: 7 g Karbonmonoksit 3 g karbon + 4 g oksijen

11 g Karbondioksit 3 g karbon + 8 g oksijen

2. Deney: 11 g Diazotmonoksit 7 g Azot + 4 g oksijen

19 g Diazottrioksit 7 g Azot + 12 g oksijen

3. Deney: 108 g Demir (II) bromür 28 g Demir + 80 g Brom

148 g Demir (III) bromür 28 g Demir + 120 g Brom

1. Deney masas›

1. Deney: 3 g Magnezyum + 2g Oksijen



5 g Magnezyum oksit

5 g Magnezyum oksit

5 g Magnezyum oksit

2. Deney masas›

1. Deney: 7 g Demir + 4 g Kükürt

2. Deney: 5 g Kalsiyum + 4 g Kükürt

3. Deney: 5 g Kalsiyum + 4 g Kükürt + 8 g oksijen

11 g Demir (II) sülfür

9 g Kalsiyum sülfür

17 g Kalsiyum sülfat

62



Maddenin Elektrikli Yapısı

Bir çok maddenin sürtünme ile elektriklendiği eskiden beri bilinir. Antik dönemde eski Yunanlılar, yüne veya ipeğe

sürtülen kehribar taşının saç, tüy vs gibi bazı maddeleri çektiğini gözlemlemişlerdir. Sürtünme ile elektriklenen iki farklı

reçine örneği birbirini iter. Sütünme ile elektriklenen iki farklı cam çubuk da birbirini iter. Ancak sürtünme ile elektriklen-

miş reçine ve cam çubuk birbirini çeker. O halde reçine ve cam çubuk farklı şekilde elektriklenmiştir.

Sürtünme ile elektriklenmede iki tür yükün (+ ve – yükler) olduğunu keşfeden ilk kişi Benjamin Franklin’dir.

Ebonit çubuk bir kumaş parçasına sürtüldüğünde elektrikle yüklenir. Bu elektriğin türü negatif (–) yük olarak kabul edil-miştir.

Cam çubuk ipek kumaşa sürtülürse(+) elektrik yüklenir.

Ebonit çubuk kumaş parçasınasürtülürse (–) elektrik yüklenir.

Cam çubuk ipek kumaşa sürtülürse oluşan elektrik yükü pozitif (+) dır. Aynı tür elektrik yüklerinin birbirini ittiği, farklı tür elektrik yüklerinin birbirini çektiği deneylerle ispatlanmıştır.

Sürtmeden önce maddeler ne pozitif yüklü ne de negatif yüklüdür. Yani sürtmeden önce madde nötr yapıdadır. Bu du-rumda maddelerde her iki elektrik yükü eşit miktarda bulunmalıdır ki madde nötr olsun.

Maddenin elektriklenmesi olayında atom alış verişi olmaz. Eğer bu olayda maddeler arasında atom alış verişi olsaydı maddenin yapısının değişmesi gerekirdi. Bilim insanları bu deney ve gözlemler sonucunda atomdan daha küçük par-çacıkların olduğunu ve elektriklenme olaylarında bu taneciklerin alınıp verildiği sonucuna ulaşmışlardır.

Faraday’ın Elektroliz Deneyleri ve Atom Altı Parçacıklar

1932 - 33 yıllarında Michael Faraday, bileşiklerin elektrik akımıyla ayrıştığı elektroliz yöntemi üzerinde deneyler yaptı.

Faraday yaptığı deneylerde bir atomun belirli bir miktar veya bu miktarın bazı basit katları kadar elektrik yükü taşıdı-ğını ortaya koydu.

Elektrik yükünün parçacıklar halinde taşınması, elektriğin taneciklerden meydana geldiğini gösterir.

Atomlar, elektriksel yükleri taşıdığı için bu taneciklerin atomlarda bulunması gerekir.

SORU 16Maddenin elektrikli yapısı ile ilgili aşağıdakilerden hangisi yanlıştır? A) Elektriklenme olayında maddeler arasında atom alış verişi olmazB) Ebonit çubuk kumaş parçasına sürtüldüğünde negatif yükle yüklenir.C) Cam çubuk ipek kumaşa sürtüldüğünde pozitif yükle yüklenir.D) Elektrikçe nötr yapıdaki bir maddede pozitif ve negatif yüklü tanecik bulunmazE) Maddenin pozitif veya negatif yükle yüklenmesi atomdan daha küçük parçacıkların olduğunu kanıtlar.

ÇÖZÜM



SORU 17Faraday’ın elektroliz deneylerinden aşağıdaki çıkarımlardan hangisi yapılamaz? A) Elektrik yükünün parçacıklar şeklinde taşındığıB) Bir atomun belli bir miktar veya bu miktarın katları kadar elektrik yükü taşıdığıC) Atomdan daha küçük parçacıkların bulunmadığıD) Atom yapısında elektronların olduğuE) Devreden geçen yük miktarı ile elektrotlarda toplanan madde miktarının doğru orantılı olduğu

ÇÖZÜM

Atom Altı Tanecikler

Atom; proton, nötron ve elektronlardan oluşur. (Atomda başka tanecikler de vardır. Ancak bunlar şimdilik konumuz dı-şındadır.)

Elektronlar, atom içinde yaklaşık olarak 10–8 cm çapında hacmi kapladığı halde, protonlarla nötronları içinde barındı-ran çekirdeğin çapı 10–12 cm dir.

Tanecik Yükü Kütlesi Atom içindeki konumu

Proton +1 1,6725.10–24 g Çekirdekte

Nötron 0 1,6749.10–24 g Çekirdekte

Elektron –1 9,1.10–28 g Çekirdeğin dışında

Proton

Atom çekirdeğinde bulunur ve pozitif yüklüdür. Yük değeri 1,6.10–19 C dir. Atomun çekirdeğindeki proton sayısı o ato-mun türünü belirler.

Proton sayısı eşit olan atomlar aynı elemente aittir.

Bir atomun çekirdeğindeki proton sayısı, atom numarası ve çekirdek yüküne eşittir.

Bir elementin atom numarası Z ile sembolize edilir.

Proton sayısı = Atom Numarası = Çekirdek Yükü

Nötron

Atom çekirdeğinde bulunur ve yüksüzdür. Bir elementin bütün atomlarındaki proton sayısı eşit iken nötron sayısı fark-lı olabilir.

Kütle NumarasıBir atomun çekirdeğindeki proton ve nötron sayıları toplamına kütle numarası denir. Kütle numarası A ile sembolize

edilir.

Kütle Numarası = Proton sayısı + Nötron sayısı

Bir atomun çekirdeğindeki proton ile nötron sayıları toplamına nükleon sayısı da denir.

64



Elektron

Çekirdeğin etrafında bulunup çok hızlı şekilde hareket eder. Atomun büyük kısmı boşluk olmasına rağmen elektronla-rın bu hızlı hareketinden dolayı atom berk (sert, katı) bir küre gibi davranır.

Elektronun yükü –1,6.10–19 C dir.

Nötr bir atomda elektron sayısı proton sayısına eşittir.

Elektron sayısı = Proton sayısı

İyon YüküBir atomun aldığı ya da verdiği elektron sayısına iyon yükü denir.

Bir atom kaç elektron verdiyse o kadar + yüke, kaç elektron aldıysa o kadar – yüke sahip olur.

İyon yükü = Proton sayısı – Elektron sayısı

Atom Numarası - Kütle Numarası ve İyon Yükünün GösterimiBir elementin atom numarası element sembolünün sol alt kısmında, kütle numarası element sembolünün sol üst kıs-

mında iyon yükü ise element sembolünün sağ üst kısmında gösterilir.

Kütle No (A) →

Atom No (Z) →

! İyon yüküX

Rehber Soru

X ile gösterilen bir atomun proton sayısı 13, nötron sayısı proton sayısından 1 fazla ve elektron sayısı, proton sa-

yısından 3 eksiktir.

Buna göre bu atoma ait iyon aşağıdakilerden hangisinde doğru gösterilmiştir?

A) 1413X3+ B) 27

14X3– C) 2713X3– D) 27

13X3+ E) 2714X3+

Çözüm



SORU 18

X, Y, Z elementlerinin 2n+1nX, 2n+2

nY, 2n+2n+1Z atomlarında aşağıdakilerden hangisinde verilenler birbirine eşit de-

ğildir?

A) X ve Y nin proton sayılarıB) X ve Y nin nötron sayılarıC) X ve Z nin nötron sayılarıD) Y ve Z nin kütle numaralarıE) Z nin nötron sayısı ve proton sayısıÇÖZÜM

SORU 19

32X atomunun nötron sayısı, proton sayısından 8 fazladır.

Buna göre X atomu ile ilgili,

I. Nötron sayısı 40 tır.II. Nükleon sayısı 72 dir.III. Proton, nötron ve elektron sayıları toplamı 104 tür.


A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) I ve III E) I, II ve III

ÇÖZÜM

SORU 20• X atomunun çekirdeğinde 47 nötron vardır.

• X2+ iyonunda 30 elektron vardır.

Buna göre X atomu aşağıdakilerden hangisidir?

A) 7732X B) 79

32X C) 7934X D) 79

36X E) 8134X

ÇÖZÜM

SORU 21X2–, Y2+ ve Z3+ iyonlarının elektron sayısı eşittir.Buna göre

I. Atom numarası en küçük olan X tir.

II. Z3+ ün çekirdek yükü X2– nin çekirdek yükünden 5 fazladır.

III. Nötral X atomunun elektron sayısı, nötral Y atomunun elektron sayısından 4 eksiktir.yargılarından hangileri doğrudur?


ÇÖZÜM

66



SORU 22Aşağıdaki iyonların hangisinde toplam elektron sayısı en fazladır? (1H, 6C, 7N, 8O, 9F)

A) F– B) NH4+ C) OH– D) CN– E) N3–

ÇÖZÜM

SORU 23• X3– iyonunun elektron sayısı, Y3+ iyonunun elektron sayısından 8 fazladır.

• X elementinin atom numarası 15 tir.

• Y atomunun nötron sayısı 14 tür.

Buna göre Y atomunun kütle numarası aşağıdakilerden hangisidir?

A) 15 B) 18 C) 23 D) 27 E) 30

ÇÖZÜM

SORU 24

Element Kütlenumarası

Nötronsayısı

Elektron sayısı

X 36 18 18

Y 37 20 18

Z 39 20 18

Yukarıdaki tabloda kütle numarası, nötron sayısı ve elektron sayısı verilen X, Y ve Z den hangileri nötr atom-dur?

A) Yalnız X B) Yalnız Y C) Yalnız Z D) X ve Y E) X ve Z

ÇÖZÜM

SORU 25CO3

2– iyonundaki proton, nötron ve elektron sayısı aşağıdakilerden hangisinde doğru gösterilmiştir? (126C, 16

8O)

Proton sayısı Nötron sayısı Elektron sayısı

A) 31 32 30B) 30 30 32C) 32 31 30D) 31 31 32E) 30 30 28

ÇÖZÜM



İzotopProton sayısı aynı, kütle numarası (dolayısıyla nötron sayısı) farklı atomlara izotop atomlar denir.

İzotop atomların kimyasal özellikleri aynı fiziksel özellikleri farklıdır.

Bir atom elektron alır veya verirse kimyasal özellikler değişir. Bu nedenle izotop atomların kimyasal özelliklerinin

aynı olması için elektron sayıları da eşit olmalıdır.

İzotonNötron sayısı eşit, proton sayısı farklı olan atomlara izoton atomlar denir. İzoton atomların fiziksel ve kimyasal özel-

likleri birbirinden farklıdır.

İzobarKütle numaraları eşit, proton sayıları farklı olan atomlara izobar atomlar denir. İzobar atomların fiziksel ve kimyasal

özellikleri birbirinden farklıdır.

Rehber Soru

Şekildeki grafikte bazı atomların Nötron sayısı-Atom numarası ilişkisi verilmiştir.

Atom numarası

Nötron sayısı

n+2

n+1

n

V

T U

X Y Z

m m+1 m+2

Buna göre,

I. X, Y ve Z atomları birbirinin izotonudur.

II. V, T ve X atomları birbirinin izotopudur.

III. V, U ve Z atomları birbirinin izobarıdır.



Çözüm

68



SORU 263717Cl– ile 40

20Ca2+ iyonları için aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?

A) Elektron sayıları eşittir. B) Birbirinin izotonudurlar. C) Birbirinin izotopudurlar.

D) Nötron sayıları toplamı 40 tır. E) Elektron sayıları toplamı 36 dır.

ÇÖZÜM

SORU 27

Aşağıdaki tabloda bazı atom/iyonların özellikleri verilmiştir.

Atom, iyon Atom no Kütle no Nötron sayısı Elektron sayısı İyon yükü

X 17 17 18

Y 16 34 –2

Z 37 20 –1

T 18 18 0

Buna göre aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?

A) X ile Z birbirinin izotopudur. B) X ile Y birbirinin izobarıdır. C) X bir anyondur.

D) Y ile T nin nötron sayıları farklıdır. E) X, Y, Z ve T nin elektron sayısı eşittir.

ÇÖZÜM

SORU 28 (YGS SORUSU)

Atom, iyon Atom no Elektron sayısı Kütle numarası

X+ 11 23

Y3– 18 30

Z 12 24

Q2+ 18 40

Yukarıdaki tabloda verilen atom ve iyonlardan hangilerinin nötron sayısı aynıdır?

A) Y3– ve Q2+ B) Z ve Q2+ C) X+ ve Z D) Y3– ve Z E) X+ ve Y3–

ÇÖZÜM



SORU 29 (YGS SORUSU)

Tek atomlu olan X ve Y tanecikleri, aşağıdaki koşulların hangisinde birbirinin hem izotopu hem de iyonudur?

A) Yalnız proton sayıları eşit, nötron sayıları ve elektron sayıları farklı ise

B) Yalnız nötron sayıları eşit, proton sayıları ve elektron sayıları farklı ise

C) Yalnız elektron sayıları eşit, nötron sayıları ve proton sayıları farklı ise

D) Hem proton hem de nötron sayıları eşit, elektron sayıları farklı ise

E) Hem nötron hem de elektron sayıları eşit, proton sayıları farklı ise

ÇÖZÜM

SORU 30

Magnezyumun atom numarası 12 ve izotopları 24Mg, 25Mg ve 26Mg dir.

Buna göre magnezyumun bütün izotopları için aşağıdakilerden hangisi doğrudur?

A) 12 nötronu vardır.

B) 12 nötron ve 12 elektronu vardır.

C) 12 proton ve 12 nötronu vardır.

D) 12 proton ve 14 nötronu vardır.

E) 12 proton ve 12 elektronu vardır.

ÇÖZÜM

SORU 31

Aşağıda bazı atomların özellikleri verilmiştir.

Argon (A = 40, Z = 18); Potasyum (A = 40, Z = 19); Kalsiyum (A = 40, Z = 20)Bu atomların tümü için aşağıdakilerden hangisi doğrudur?

A) 40 elektronları vardır, birbirinin izoelektroniğidirler.

B) 40 protonları vardır, birbirinin izotopudurlar.

C) Nükleon sayıları 40 tır, birbirinin izobarıdırlar.

D) 20 nötronları vardır, birbirinin izotonudurlar.

E) 40 nötronları vardır, birbirinin izotonudurlar.

ÇÖZÜM

70



Thomson Atom Modeli

Atomla ilgili yapılan deneyler yardımıyla elektron ve protonların varlığı ortaya konulmuştu.+

++ + +

++

+

+

+

–

–

––

– –

––

–+

+

Thomson atomu üzümlükeke benzetmifltir.

–

–

–Bu bilgiler ışığında Thomson atom modeli şu şekilde özetlenebilir:

1. Atomlar çapları yaklaşık 10–8 cm olan kürelerdir.

2. Elektronların kütlesi protonların kütlesinden çok küçük olduğundan, atomların küt-lesini protonlar oluşturur.

3. Pozitif yükler atomun içine homojen olarak yayılmıştır.

4. Elektronlar, pozitif yükü nötrleştirecek sayıda, küre içine dağılmıştır.

Thomson atom modeli üzümlü keke benzetilir. Kek atomun artı yüklü bölümü, gövde için-deki üzüm taneleri ise elektronlara karşı gelmektedir.

Rutherford Atom Modeli

1911 yılında Rutherford atomun yapısını belirlemek için alfa ışınları (pozitif yüklü tanecikler) ile bir dizi araştırma yap-mıştır. Rutherford, çok ince altın levha üzerine alfa ışınlarını gönderip bunların saçılmasını inceledi.

Rutherford’a göre, Ra’dan çıkan yüksek enerjili alfa ışınları ince altın levhadan yönünü değiştirmeden geçebilmeliydi. Oysa bu deneyde alfa ışınlarının çoğu levhadan geçerken, bir kısmı yolundan saptı ve çok azı da geriye döndü. Alfa ışınları, ancak kendisinden daha büyük kütle ve elektrik yüklerine çarpınca yolundan sapar veya geri dönerler.

Radyoaktif kaynakSapt›ran ›fl›nlar

α ›fl›nlar›

Alt›n levha

Flor›fl›l veren ekran

Alfa parçac›klar›n›n büyük ço¤unlu¤u, ince metal levhadan geçer.Karfl›daki ekran üzerinde flor›fl›l gösterirler.

‹nce metal levhadan geçerken, alfa parçac›klar›n›nçok az›, yollar›ndan sapt›r›l›r.

+

Alfa parçac›klar›n›nizledikleri yol

Metal levhadakiatomlar

+

α

α

α

α

αα

α

α

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

Rutherford bu deneyden şu sonuçları çıkarmıştır:

1. Alfa ışınlarının çoğu ince levhadan sapmadan geçtiğine göre atomda büyük boşluklar vardır.2. Atom kütlesinin tamamına yakını ve pozitif yüklerin tamamı çekirdekte toplanmıştır. Çekirdeğin hacmi çok kü-

çüktür.3. Çekirdekteki (+) yükün miktarı elementten elemente değişir. Çekirdek kütlesinin yaklaşık yarısını protonlar oluş-

turur.4. Çekirdeğin dışında, pozitif yüke eşit sayıda elektron bulunur.

Rutherford, kütlesi yaklaşık protonun kütlesine eşit ve yüksüz bir taneciğin varlığını önermiştir. Ancak bu yüksüz tane-ciğin özelliklerini Chadwick ortaya koymuş ve nötron adını vermiştir.

Rutherford’a göre atom; merkezde kütlesi çok büyük bir çekirdek ve etrafında dolanan elektronlardan oluşmuştur.

Çekirdekli atom modelini ilk öneren kişi Rutherford’dur.

Rutherford Atom Modeli atomların yaydığı spekturumların açıklanmasında yetersiz kalması nedeniyle kısa zaman-da terkedilmiştir.



etkinlik – 5

Aşağıda birbiriyle bağlantılı Doğru / Yanlış tipinde ifadeler içeren tanılayıcı dallanmış ağaç tekniğinde sorular veril-miştir. a ifadesinden başlayarak her doğru (D) ya da yanlış (Y) cevabınıza göre çıkışlardan sadece birini işaretleyiniz.

a. Atomun çekirdekli yap›da oldu¤ufikrini ortaya atan ilk bilim adam›Rutherford'dur.

b. Rutherford'a göre atomun büyükbir k›sm› boflluktur.

c. Rutherford'a göre atom üzerine gön-derilen (+) yüklü ›fl›nlar› sapt›ran ta-necikler protonlard›r.

D Y

D Y D Y

e. Rutherford'a göreatom çekirde¤indeki(+) yük miktar› herelementte farkl› sa-y›dad›r.

d. Rutherford'a göreatomun kütlesinintamam›na yak›n›n›elektronlar olufltu-rur.

g. Rutherford'a göreatomlar ›fl›ma yapt›-¤›nda kesikli spektu-rum verir.

f. Rutherford'a göreatomda (+) yükleryo¤un olarak çokküçük bir hacimdetoplanm›flt›r.

D Y

1 2

D Y

3 4

D Y

5 6

D Y

7 8

etkinlik – 6

Aşağıdaki açıklamalar Thomson Atom Modelinin özelliklerinden ise D, değil ise Y ile belirtiniz.

a) Atom küre biçimindedir.

b) Atomda eksi yüklü elektronlar bulunur.

c) Atomda elektron sayısı kadar pozitif yüklü proton vardır.

d) Protonlar, çekirdek olarak adlandırılan küçük bir hacimde bulunur.

e) Atomun kütlesinin tamamına yakınını protonlar oluşturur.

f) Elektronlar, pozitif yüklü protonların çevresinde dolanırlar.

72



2 - BOHR ATOM MODELİ

Neils Bohr, hidrojen atomunun spektrum çizgilerini ve Planck’ın kuantum kuramını kullanarak Bohr Atom teorisini or-taya koydu.

Bohr atom teorisi şu şekilde özetlenebilir:

1. Bir atomdaki elektronlar çekirdek çevresinde, çekirdekten belli uzaklıkta, dairesel, belirli enerji düzeylerinde (yörün-ge veya orbital) bulunabilirler.

2. Elektronlar bir enerji seviyesinde iken kararlı olup enerji yaymazlar.

3. Enerji seviyeleri atom çekirdeğinden itibaren sırasıyla, 1,2,3,4…n ile gösterilip her bir seviyenin tek elektronlu atomveya iyonlar (H, He+, Li2+) için belirli bir enerjisi vardır.

n = 4n = 3

n = 2n = 1

K

LMN...

.

.

.

elektronçekirdek

Çekirdeğin çevresinde çeşitli enerji katmanları vardır. Çekirdeğe en yakın olan enerji katmanı (K veya n = 1) en düşük enerjili katmandır. Çekirdekten uzaklaştıkça enerji katmanının enerjisi artar.

4. Bir atomda; elektronlar düşük enerjili seviyeden daha yüksek enerjili seviyeye çıkabilmek için seviyeler arasındakifark kadar enerjiyi dışarıdan almaları gerekir. Aynı şekilde, bir atomda elektronlar yüksek enerji seviyesinden, dü-şük enerjili bir seviyeye düştüklerinde, iki seviyenin farkına eşit bir enerjiyi ışık olarak yayarlar.

(Elektron; bulunduğu enerji düzeyinden daha yüksek enerji düzeyine çıkarsa belirli dalga boyu ve frekansta ışığıabsorblar, bulunduğu enerji düzeyinden daha düşük enerji düzeyine düşerse, belirli dalga boyu ve frekansta ışığıyayar.)

Elektron düşük enerji düzeyinden yüksek enerji düzeyine geçerken belirli miktarda enerji almalıdır.

Elektron yüksek enerji düzeyinden düşük enerji düzeyine düşerken belirli miktarda enerjiyi ışın olarak yayar.



Elektronun çekirdek etrafındaki dönme hareketinden dolayı kinetik enerjisi, çekirdek tarafından çekilmesinden do-

layı da potansiyel enerjisi vardır. Eletronun enerjisi bu iki enerjinin toplamına eşittir.

Kinetik enerji, potansiyel enerji cinsinden gösterilebileceğinden, toplam enerjiyi potansiyel enerji cinsinden söyle-

yebiliriz.

(+) yüklü bir küre ile (–) yüklü diğer bir kürenin bibirinden uzaklığına r1 diyelim. Bu halde iken elektriksel çekim

kuvveti nedeniyle sistemin potansiyel enerjisi (PE)1 olsun. Kürelerden birini daha uzakta olan r2 konumuna çekti-

ğimizde, küreler arasındaki çekim kuvveti, dolayısıyla da potansiyel enerji (PE)2 de farklı olacaktır.

Zıt yüklü küreleri birbirinden uzaklaştırabilmek için enerji vermemiz gerekeceğine göre, ikinci haldeki potansiyel

enerji (PE)2, birinci haldeki potansiyel enerjiden (PE)1 daha büyük olmalıdır.

+ –

+ –

r1

r2

(PE)1

(PE)2

r2 > r1 & (PE)2 > (PE)1

Elektron çekirdekten uzaklaştırıldıkça potansiyel enerji artar.

etkinlik – 7

Aşağıdaki açıklamalar Bohr Atom Modelinin özelliklerinden ise D, değilse Y ile belirtiniz.

a) Bohr atom modeline göre, atom çevresinde belirli enerjiye sahip enerji düzeyleri vardır.

b) Bohr atom modeline göre, elektronlar rastgele yerlerde değil belirli enerji düzeylerinde bulunabilir.

c) Bohr atom modeline göre, bir enerji düzeyinde bulunan elektronlar belirli dalga boylarında ve frekansta ışın-lar yayarak konumlarını korumaya çalışırlar.

d) Bohr atom modeline göre enerji seviyeleri, atom çekirdeğinden itibaren sırasıyla 1, 2, 3, 4 ...n ile gösterilir.

e) Bohr atom modeline göre çekirdeğe yakın olan enerji düzeyinin enerjisi yüksek, çekirdeğe uzak olan enerji dü-zeyinin enerjisi düşüktür.

f) Bohr atom modeline göre bir enerji düzeyinde bulunan elektron daha yüksek enerji düzeyine çıkmak için ışın yaymalıdır.

g) Bohr atom modeline göre 3. enerji düzeyinde bulunan bir elektron 2. enerji düzeyine düştüğünde iki seviyenin farkına eşit bir enerjiyi ışık olarak yayar.

h) Bohr atom modeline göre 4. enerji düzeyinden bulunan bir elektron 3. enerji düzeyine düştüğünde dışarıya enerji verir.

74



Atomlarda Enerji Düzeyleri

Hidrojen gazının spektrumunun incelenmesi atom modellerinin gelişmesine önemli katkıda bulunmuştur. Hidrojen ga-zının yüksek sıcaklıkta verdiği ışınların spektrumları incelendiğinde görünür ve görünmeyen bölgelerde çizgiler oluş-tuğu saptanmıştır.

Görünen bölgedeki çizgiler 1885 yılında Balmer tarafından incelenmiştir. Balmer bu çizgiler arasındaki uzaklıkların ma-tematiksel bir seri şeklinde ifade edilebileceğini belirtmiştir. Diğer enerji düzeylerinden 2. enerji düzeyine dönüş sıra-sında hidrojen atomlarından elde edilen spektrum çizgilerinin oluşturduğu seriye Balmer serisi denir.

Daha sonraları hidrojen atomu için görünmeyen bölgelerdeki diğer seriler de bulunmuştur.

Hidrojen atomunda elektonların bulundukları enerji düzeyinden 1., 2., 3., 4. ve 5. enerji düzeylerine dönüşü sırasında oluşan spektrum çizgilerine şu adlar verilir.

Lyman serisi : Elektronun 1. enerji düzeyine dönüşü sırasında oluşan spektrum çizgileriBalmer serisi : Elektronun 2. enerji düzeyine dönüşü sırasında oluşan spektrum çizgileriPaschen serisi : Elektronun 3. enerji düzeyine dönüşü sırasında oluşan spektrum çizgileriBrackett serisi : Elektronun 4. enerji düzeyine dönüşü sırasında oluşan spektrum çizgileriPfund serisi : Elektronun 5. enerji düzeyine dönüşü sırasında oluşan spektrum çizgileri

n = 5n = 4

n = 3

n = 2

n = 1

n = ∞

Lyman Serisi

Balmer Serisi

Paschen Serisi

Brackett Serisi

Pfund Serisi

4.10–5 5.10–5 6.10–5 7.10–5

Dalga boyu (cm) K›rm›z›Mor

Hidrojen atomunun baz› elektron geçiflleri aras›ndaki iliflki ve görünür bölgenin spektral çizgileri

Rehber Soru

Şekilde hidrojen atomuna ait bazı enerji düzeyleri arasındaki geçişler gös-

n = 5

n = 4

a b

n = 3

n = 2

c

d

n = 1

e f

g h

i

terilmiştir.

Bu geçişlerden yayınlanan spektrum çizgilerinden hangileri Paschen serisinde yer alır?

Çözüm



SORU 32Aşağıda hidrojen atomuna ait elektronun bulunduğu ve geçtiği enerji düzeyleri verilmiştir.

Elektronun bulunduğu ilk enerji düzeyi Elektronun geçiş yaptığı enerji düzeyi

I. 3. enerji düzeyi 2. enerji düzeyi

II. 2. enerji düzeyi 4. enerji düzeyi

III. 5. enerji düzeyi 1. enerji düzeyi

Bu geçişlerden hangileri Balmer Serisini temsil etmektedir?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) I, II ve III

ÇÖZÜM

SORU 33Hidrojen atomuna ait bir elektron,

I. 1. enerji düzeyinden 2. enerji düzeyine

II. 2. enerji düzeyinden 4. enerji düzeyine

III. 3. enerji düzeyinden 1. enerji düzeyine

geçiş yapmaktadır.

Bu geçişlerin hangilerinde enerji absorblanır?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) I, II ve III

ÇÖZÜM

SORU 34

Şekilde hidrojen atomuna ait elektronun bazı enerji düzeyleri arasında-ki geçişleri gösterilmiştir.

Bu geçişlerde yayınlanan spekturum çizgileri için aşağıdaki soru-ları cevaplayınız.a) Hangi spekturum çizgileri Lyman serisinde yer alır?b) Hangi spekturum çizgileri Balmer serisinde yer alır?c) Hangi spekturum çizgileri Paschen serisinde yer alır?d) Hangi spekturum çizgileri Brackett serisinde yer alır?

n = 5

n = 4

x

y

n = 3

n = 2

z

n = 1

t

u

q r

ÇÖZÜM

76



Bohr Atom Modelinin Sınırlılıkları

Bohr atom modeli, hidrojen atomunun davranışını çok iyi açıkladığından ve basit olduğundan başlangıçta büyük ilgi gördü. Ancak bazı eksiklikler ve bazı olayları açıklamada yetersiz kalmasından dolayı 12 yıl geçerli kaldı.

Bohr atom modelinin yetersizlikleri şu şekilde sıralanabilir:

Bohr atom teorisinde elektronun ikili karakteri (dalga - tanecik) hesaba katılmamıştır.

Bohr atom modeli çok elektronlu atomların spektrumlarını açıklayamamıştır.

Bohr atom modelinde atom çekirdeğinin çevresinde çember yörüngeler öngörülmüştü.

Ancak De Broglie hipotezi ve Heisenberg belirsizlik ilkesi bu öngörünün doğrulanmasını imkansız kılmıştır.

Günümüzde geçerli olan modern atom teorisinde (bulut modeli) elektronların çekirdek çevresinde olduğu kabul edilen çember yörüngelerde değil orbitallerde olduğu kabul edilmektedir.

Orbital

Elektronların çekirdek etrafında bulunma olasılıklarının yüksek olduğu enerji bölgelerine orbital denir.

Modern atom modeline göre elektronlar hem tanecik yapılı hem de dalga yapılıdır.

Elektron, tanecik yapılı olarak düşünüldüğünde; orbital, atom içinde elektronun bulunma olasılığı en yüksek olan yeri simgeler.

Elektron, dalga yapılı olarak düşünüldüğünde; orbital, elektron yük yoğunluğunun en yüksek olduğu bölgeyi simgeler.

(11. sınıfta orbitaller Modern Atom Teorisi ünitesinde ayrıntılı olarak anlatılacaktır)

etkinlik – 8

Atom teorileriyle ilgili olarak aşağıdaki açıklamalar doğru ise D, Yanlış ise Y ile belirtiniz.

a) Dalton atom teorisine göre atomlar yüksüz, bölünemez hücrelerden oluşur.

b) Thomson atom teorisine göre, atomların çekirdeğinde proton ve nötronlar bulunur.

c) Rutherford atom teorisine göre, atom kütlesinin tamamına yakını çekirdekte toplanmıştır.

d) Rutherford atom teorisi atomların yaydığı ışınları (spektrumları) açıklamada yetersiz kalmıştır.

e) Bohr atom teorisine göre her enerji düzeyinden bir alt enerji düzeyine düşen elektronun yaydığı ışının özellik-leri aynıdır.

f) Bohr atom modeli çok elektronlu atom ve iyonların absorbladığı / yaydığı ışınların özelliklerini açıklayabilmek-tedir.

g) Bohr atom modelinin başarısı elektronun ikili karakterini (dalga ve tanecik) hesaba katmış olmasıdır.

h) Bohr atom modelinde, atom çekirdeğinin çevresinde çember yörüngeler ön görülmüştür.

i) Modern atom teorisinde (bulut modeli) elektronların çekirdek etrafında bulunma olasılıklarının yüksek olduğu enerji bölgelerine orbital denir.



3 - PERİYODİK SİSTEM

19. yüzyılın başlarına kadar 45 civarında elementin varlığı biliniyordu. Ancak o zamana kadar elementlerin özellikleriarasında benzerlik olabileceği düşüncesi üzerinde durulmamıştı.

Triatlar Kuralı

İlk defa, Alman kimyacı J. W. Döbereiner, bazı elementler arasında birçok benzer özellikler olduğunu farketti. Döbereiner bu konudaki çalışmalarını 1829 yılında yayınladı.

Döbereiner, brom (Br) elementinin fiziksel ve kimyasal özelliklerinin klor (Cl) ve iyota (I) çok benzediğini ve ayrıca da bromun atom kütlesinin klor ve iyodun atom kütlelerinin toplamının yarısına eşit olduğunu belirtti.

Benzer ilişkiler, lityum-sodyum-potasyum, kükürt-selenyum-tellür ve başka üçlüler arasında da görülmekteydi.

Her bir üçlünün ortasındaki elementin atom kütlesi yanı sıra yoğunluk, erime noktası, kaynama noktası gibi özellikleri de diğer iki elementin hemen hemen ortalamasına eşitti.

Döbereiner, bu üçlü element gruplarına üçlüler anlamında triatlar adını vermiştir.

Döbereiner, triatlar kuralı yardımıyla bilinen elementleri atom kütlelerine göre düzenlemeyi düşünmüştü. Ancak o yıl-larda henüz elementlerin atom kütlelerinin doğru olarak tespit edilememiş olması ve birçok elementin de keşfedilme-miş olmasından dolayı başarısız olmuştur.

Rehber Soru

Yandaki tabloya göre triatlar kuralını göz önünde bulundurarak

Triatlar Atom kütlesi

Klor (Cl) 35,5

Brom (Br) –

İyot (I) 126,9

brom (Br) elementinin yaklaşık atom kütlesini bulunuz.

Çözüm

SORU 35Triatlar kuralından yararlanarak tablodaki x, y, z ve t değerlerini bulunuz.

Triat Atom kütlesi Özkütle (g/cm3) Erime noktası (°C) Kaynama noktası (°C)

Lityum (Li) 6,9 y 180,5 1330

Sodyum (Na) x 0,695 122,1 t

Potasyum (K) 39,1 0,86 z 760

ÇÖZÜM

78



Oktav Kuralı

1864 yılında ise İngiliz kimyacı John Newlands, o zaman var olan elementleri artan

Dimitri Mendeleyev

atom kütlelerine göre sıralamış ve herhangi bir elementin kendisinden sonra gelen sekizinci elementle benzer özellikte olduğunu görmüştür. Bu uyuma müzikteki no-talardan esinlenerek sekizli anlamına gelen oktav kuralı adını vermiştir.

Mendeleyev’in Çalışmaları

Birbirinden bağımsız olarak çalışan Rus kimyacı Dimitri Mendeleyev 1869 yılında, Alman kimyacı Lothar Meyer 1870 yılında elementleri artan atom kütlelerine gö-re sıralamışlar ve bazı elementler arasında periyodik olarak benzer özellikler ol-duğunu ifade etmişlerdir.

Mendeleyev, elementleri artan atom kütlelerine göre yatay olarak sıraladı. 63 ele-mentten oluşan periyodik tablosunda 12 yatay sıra ve 8 dikey sütun (grup) kul-landı.

Mendeleyev, hazırladığı tablonun altında her grubun, hidrojen, oksijen ve klor elementleriyle oluşturabilecekleri bile-şiklerin genel formüllerini vermiştir.

Mendeleyev bu tabloda aynı dikey sütunda bulunan elementlerin fiziksel ve kimyasal özelliklerinin birbirine benzedi-ğini bulmuştur.

Mendeleyev kimya literatürüne elementlerin aileleri (grup) kavramını kazandırmıştır.

Mendeleyev, hazırladığı tabloda bazı yerleri boş bırakarak buralara daha sonraları keşfedilecek elementlerin yerleş-tirileceğini söyledi. Mendeleyev, boş yerlere gelecek ancak keşfedilmemiş elementler hakkında bazı tahminlerde de bulundu.

Örneğin, daha galyum (Ga) elementi bulunmadan aynı gruptaki alüminyumun (Al) özelliklerine dayanarak bu element-le ilgili özellikleri söylemiştir.

Özellik Mendeleyev’in tahmini Gerçek değerler

Atom kütlesi 68 g/mol 69,7 g/mol

Özkütle 6 g/mL 5,96 g/mL

Erime noktası düşük 30°C

Oksidinin formülü Ea2O3 Ga2O3

Oksidinin çözünürlüğü Amonyakta çözünür Amonyakta çözünür

Galyum (Ga) bulunmadan önce bu elementi Ekaalüminyum (Ea) olarak adlandıran Mendeleyev’intahmin ettiği özellikler ve element bulunduktan sonraki gerçek değerler birbirine çok yakındır.

Mendeleyev’in hazırladığı tablo bilim adamlarına çok önemli bir hedef göstermiştir. Tabloda yerleri boş olan ele-mentler araştırılıp kısa sürede bulunmuşlardır.



Moseley’in Çalışmaları

Ancak daha sonra periyodik cetvel ile ilgili yapılan çalışmalarda, elementlerde periyodik

Henry Moseley

özelliklerin kütle numarası sırasına göre belirli bir düzen göstermesinin bir tesadüf oldu-

ğu ortaya çıktı. Zaten elementler atom kütlesine göre yerleştirildiklerinde bazı elementle-

rin bulunduğu gruptaki elementlerin özelliklerini taşımadığı görüldü.

Örneğin argonun (Ar) kütle numarası, potasyumun (K) kütle numarasından büyük olduğu

halde argon elementi potasyum elementinden önce gelmektedir.

Halbuki kimyasal özellikleri kütle numarası ile değil elektron dizilimi ile ilgilidir. Elektron sa-

yısı da kütle numarası değil atom numarası ile ilintilidir.

1913 yılında İngiliz fizikçi Henry Moseley elektronlarla bombardıman ettiği atomların yay-

dığı x ışınlarının dalga boylarından faydalanarak elementlerin elektron sayılarını dolayı-

sıyla da atom numaralarını tespit etti.

Bu çalışmalarından sonra Moseley, elementlerin kimyasal özelliklerinin atom kütleleriyle değil atom numaralarıyla iliş-

kili olduğu ve periyodik tabloda elementlerin atom numaralarına göre sıralanması gerektiğini belirtti.

Modern Periyodik Sistem

Modern periyodik sistemde elementler, artan atom numaralarına göre dizilmişlerdir. Elementler artan atom numarala-

rına göre dizildiklerinde belirli aralıklarla elementlerin özellikleri arasında periyodik bir tekrar olmaktadır.

Bu sıralamada benzer fiziksel ve kimyasal özellik gösteren elementler alt alta dizilir.

Modern Periyodik Sistemde Gruplar

Modern periyodik sistemde düşey sütunlara grup denir.

Aynı grupta yer alan elementlerin fiziksel ve kimyasal özellikleri birbirine benzerdir.

Bir elementin yer aldığı grup o elementin son katmanındaki elektron sayısına eşittir.

Elementlerin son enerji katmanındaki elektronlarına değerlik elektronları denir.

Örneğin,

1A grubundaki elementlerin değerlik elektron sayısı 1

2A grubundaki elementlerin değerlik elektron sayısı 2

3A grubundaki elementlerin değerlik elektron sayısı 3 tür.

2He elementi 8A grubunda bulunmasına karşın değerlik elektron sayısı 2 dir.

Periyodik sistemde 8 tane A grubu ve 8 tane de B grubu vardır. Bu ünitemizde atom numarası 20 ye kadar olan

elementlerin grupları işlenecek daha ayrıntılı yer bulma 11. sınıfta işlenecektir.

80



Modern Periyodik Sistemde PeriyotlarModern periyodik sistemde yatay sıralara periyot denir. Her elementin bulunduğu periyot numarası kadar enerji kat-manı vardır.

Örneğin

6C nin 2 ) 4 ) 2 katmanı var ve 2. periyotta

12Mg nin 2 ) 8 ) 2 ) 3 katmanı var ve 3. periyotta bulunur.

Modern periyodik sistemde 7 periyot bulunur. Periyotlar 1A grubu ile başlar 8A grubu ile biter.

Modern periyodik sistemde 8 tane A, 8 tane de B grubu bulunmaktadır. Son olarak IUPAC, grupları A ve B olarak ayır-madan grupları 1 den 18 e kadar numaralayarak gruplandırmıştır.

Modern Periyodik Sistemde Bazı Özel GruplarModern periyodik sistemde bazı gruplar özel adlarla adlandırılırlar. Bu gruplar ve özel adları şöyledir.

Grup No IUPAC’a göre Grup No Grubun Özel adı

1A grubu 1 Alkali metaller

2A grubu 2 Toprak alkali metaller

3A grubu 13 Toprak metalleri

7A grubu 17 Halojenler

8A grubu 18 Soygazlar (asal gazlar)

B grupları 3 – 12 Geçiş elementleri (geçiş metalleri)

Alk

ali

met

alle

r

Top

rak

alka

lim

etal

ler

Top

rak

met

alle

ri

Hal

ojen

ler

Soy

gazl

arGeçifl Elementleri

11A

22A

33B

44B

55B

66B

111B

122B

77B

8B

8 9 10

133A

144A

155A

166A

177A

188A



etkinlik – 9

Periyodik sistem ve bazı bilim adamlarıyla ilgili aşağıdaki açıklamalar doğru ise D, yanlış ise Y ile belirtiniz.

a) Modern periyodik sistem elementlerin artan kütle numaralarına göre oluşmuştur.

b) Modern periyodik sistemde aynı grupta bulunan elementlerin fiziksel ve kimyasal özellikleri birbirine benzer.

c) Periyodik sistemde, düşey sütunlara grup, yatay sıralara ise periyot denir.

d) Periyodik sistemde 8 tane A ve 8 tane de B olmak üzere 16 tane grup ve 7 tane periyot bulunur.

e) Periyodik sistemde, bir periyot 1A grubu ile başlar 8A grubu ile sonlanır.

f) Bir elementin periyodik sistemdeki periyodu, enerji katman sayısına eşittir.

g) Periyodik sistemin 1. periyodunda 2, 2. ve 3. periyodunda 8 er element bulunur.

h) Bir elementin A grup numarası, son katmandaki elektron sayısına eşittir.

ı) Periyodik sistemde elementlerin atom numaralarına göre sıralanması gerektiğini belirten ilk kişi Dimitri Mendeleyev’dir.

i) Triatlar kuralında, bir gruptaki üç elementten ortadaki elementin bazı özellikleri diğer iki elementin ortalaması-na yakındır.

j) Oktav kuralını ortaya atan ilk bilim adamı John Newlands’dır.

k) Elementleri artan atom kütlelerine göre periyodik tabloda yatay olarak sıralayan bilim adamı Mendeleyev’dir.

l) Mendeleyev kimya literatürüne elementlerin aileleri (grup) kavramını kazandırmıştır.

m) Elementlerin kimyasal özelliklerinin atom kütleleriyle değil atom numaralarıyla ilişkili olduğunu belirten bilim adamı Moseley’dir.

n) Modern periyodik sistemde aynı periyotta bulunan elementlerin son katmanındaki elektronların sayısı eşittir.

o) İngiliz fizikçi Henry Moseley, elektronlarla bombardıman ettiği atomların yaydığı x - ışınlarının dalga boyların-dan faydalanarak elementlerin elektron sayılarını dolayısıyla atom numaralarını tespit etti.

p) Helyum elementi 8A grubunda olmasına karşın son katmanında 2 elektron bulunur.

r) IUPAC sistemine göre periyodik sistemde 1 –18 arasında numaralanan 18 grup vardır.

82



Atomların Katman-Elektron Dizilişi Periyodik Yer İlişkisi

Atomların 1. katmanında en fazla 2, 2. enerji katmanında en fazla 8 elektron bulunabilir.

Atomun elektron sayısı 1. ve 2. katmanların bulundurabileceğinden daha fazla ise artan elektronlar 3. katmana

yazılır.

3. katmana 8 elektron yazılır. Ancak daha da fazla elektron varsa 4. katmana 2 elektron yazılır.

(Elektron sayısı 20 den fazla olan elementlerin katman elektron dizilişi 11. sınıfta yapılacaktır.)

Rehber Soru

Atom numarası 8 olan oksijen elementi (8O) periyodik sistemin hangi periyot ve grubunda bulunur?A) 1. periyot, 2A grubu B) 1. periyot, 6A grubu C) 2. periyot 4A grubu

D) 2. periyot, 6A grubu E) 3. periyot, 2A grubu

Çözüm

SORU 36Atom numarası 10 olan neon elementi (10Ne) nin periyodik sistemdeki yeri aşağıdakilerin hangisinde doğru verilmiştir?

A) 2. periyot, 2A grubu B) 2. periyot, 6A grubu C) 2. periyot, 8A grubu


ÇÖZÜM

SORU 37Atom numarası 12 olan magnezyum elementi (12Mg) nin periyodik sistemdeki yeri aşağıdakilerin hangisinde doğru verilmiştir?



ÇÖZÜM



SORU 38Atom numarası 17 olan klor elementi (17Cl) nin periyodik sistemdeki yeri aşağıdakilerin hangisinde doğru ve-rilmiştir?



ÇÖZÜM

etkinlik – 10

Aşağıda atom numarası ve sembolü verilen elementlerin periyodik sistemdeki periyot numarası, katman elektron dizilişi ve grup numaralarını yazınız.

Element Elementin Sembolü

AtomNo

Katman ElektronDizilişi

PeriyotNo

GrupNo

IUPAC’a Göre Grup No

Hidrojen 1

He 2

Lityum 3

Be 4

Bor 5

C 6

Azot 7

F 9

Sodyum 11

Al 13

Silisyum 14

P 15

Kükürt 16

Ar 18

Potasyum 19

Ca 20

84



Elementlerin Periyodik Yerlerine Göre Sınıflandırılması

Periyodik sistemdeki elementler özelliklerin birbirine benzerliğine göre metaller, ametaller, yarı-metaller ve asal gazlar

olarak sınıflandırılır.

1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

11A

22A

33B

44B

55B

66B

111B

122B

77B

8B

133A

144A

155A

166A

177A

188A

8 9 10

metal ametal Yar› metal Soygaz

Metaller Ametaller

Is› ve elektri¤i iletirler

Metalik parlakl›klar› vard›r

Dövülerek tel ve levha haline getirilebilir

Atomik yap›ya sahiptirler (Na, K, Ca vb)

Metaller, kendi aralar›nda bileflik oluflturmazlar.

Metaller, ametallerle birleflerek bileflik olufltururkendaima + yüklü hale gelirler.

Metallerin elekton verme e¤ilimleri ametallerin elektronverme e¤ilimlerinden daha fazlad›r.

Metallerin en d›fl enerji katmanlar›ndaki elektron say›s›,ametallerin en d›fl enerji katmanlar›ndaki elektronsay›s›ndan daha azd›r.

Bileflik olufltururken, metaller en d›fl enerji katman›ndakielektronlar›n› vererek dublet veya oktet kural›na uyarlar.

Ametaller hem metallerle hem de ametallerle bileflik olufltururlar.

Ametallerin elektron alma e¤ilimleri metallerin elektron almae¤iliminden fazlad›r.

Is› ve elektri¤i iletmezler (grafit hariç)

Gaz olanlar› saydam, kat› olanlar› mat görünümlüdür.

K›r›lgand›rlar, tel ve levha haline gelmezler

Moleküllü yap›ya sahiptirler (H2, O2, P4 vb)

Bir ametal, bir metalle bileflik olufltururken metal elektron verip+ yüklü hale gelirken ametal, metalin verdi¤i elektronu alarak– yüklü hale gelir.

Ametaller bileflik olufltururken de¤erlik elektronsay›lar›n› 8 e tamamlay›p oktet kural›na uymaya çal›fl›rlar.

Ametallerin elektron alma e¤ilimleri birbirine yak›nd›r. Bu nedenlebir ametal baflka bir ametalle bileflik olufltururken elektronlar›n›ortaklafla kullan›rlar.



Yarı MetallerPeriyodik tablonun 3A, 4A, 5A ve 6A grubundaki bazı elementler görünüş ve bazı özellikleri açısından metallere benzese de kimyasal olarak ametal gibi davranırlar.Bu elementler genellikle kristal yapıda bulunurlar.Metallere göre elektrik iletkenlikleri daha azdır.

Yarı metallere bor, silisyum, germanyum ve antimon örnek olarak verilebilir.

SoygazlarPeriyodik sistemin 8A grubundaki elementleri oluştururlar.Periyodik sistemin en kararlı grubunu oluştururlar. Bu nedenle bileşik oluşturmaya yatkın değillerdir.Periyodik sistemin 1. periyodundaki Helyum (He) nin son katmanında 2, diğerlerinin son katmanında 8 elektron bu-lunur.

Rehber Soru

X, Y ve Z atomlarının enerji katmanlarında bulunan elektronlar şöyledir.

X Y Z

Buna göre,I. X metal, Y ametal, Z ise soygazdır.

II. Elektron verme eğilimi en fazla olan X, alma eğilimi en fazla olan Y dir.

III. Yapısı en kararlı olan Z dir.



Çözüm

86



SORU 39

Metallerle ametaller karşılaştırıldığında,

I. Metallerin elektron verme eğilimleri daha azdır.

II. Ametallerin elektron alma eğilimleri daha fazladır.

III. Metallerin değerlik katmanında daha fazla elektron bulunur.

genellemelerinden hangileri doğru olur?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) II ve III

ÇÖZÜM

SORU 40

Bir element atomunun katman elektron dizilişi 2 ) 8 ) 7 ) şeklindedir.

Bu element ve yer aldığı grupla ilgili,

I. Ametallerin bulunduğu bir gruptur.

II. Moleküllü yapıda bulunurlar.

III. Değerlik elektron sayısı 7 dir.



ÇÖZÜM

SORU 41

X elementinin atom numarası 8, Y nin 11, Z nin ise 16 dır.

Buna göre;

I. X ile Z nin değerlik elektron sayıları eşittir.

II. X in elektron alma eğilimi Y ninkinden fazladır.

III. X ile Z nin elektron alma eğilimleri aynıdır.



ÇÖZÜM



SORU 42Bazı element atomlarının katman elektron dağılımı şöyledir:

9F : 2 ) 7 )

11Na : 2 ) 8 ) 1 )

17Cl : 2 ) 8 ) 7 )

Buna göre,

I. F ile Cl periyodik sistemin aynı grubunda bulunur.II. Na ile Cl periyodik sistemin aynı periyodunda bulunur.III. F ile Cl ametal, Na metaldir.yargılarından hangileri doğrudur?A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) I ve III E) I, II ve III

ÇÖZÜM

SORU 43

X elementi periyodik sistemin 3. periyodunun 7. elementi, Y elementi ise periyodik sistemin 4. periyodunun 2. elemen-tidir.

Buna göre,

I. X elementi bir halojendir.II. Y elementi bir alkali metaldir.III. X ile Y elementleri birbirleriyle elektron ortaklaşmasıyla bileşik oluştururlar.



ÇÖZÜM

SORU 44

Aşağıdaki elementlerden hangisi alkali metaldir?

A) 4Be B) 8O C) 10Ne D) 12Mg E) 19K

ÇÖZÜM

SORU 45

IUPAC’a göre 18. grupta bulunan bir element için,

I. Moleküllü yapıda bulunur.II. Bileşik oluşturmaya yatkın değildir.III. Yüzeyi metalik parlaklık gösterir.


A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve III E) I, II ve III

ÇÖZÜM

88



etkinlik – 11

Aşağıda metal, ametal ve soygazlara ilişkin bazı özellikler verilmiştir. Bu özellikleri ilgili sınıfla eşleştiriniz.

Elektron alma

e¤ilimleri fazlad›rDe¤erlik katman-

lar› yeterli say›da

elektronla doludur

Kendi aralar›nda

bileflik oluflturur-

ken elektronlar›

ortaklaflarak kul-

lan›rlar

ÖRNEK

Na Ca

Mg K

ÖRNEK

He Ne

Ar Kr

Kendi aralar›nda

bileflik olufltur-

mazlar

Elektron verme

e¤ilimleri fazlad›r

ÖRNEK

CI O

HN

En d›fl enerji kat-

manlar›nda az sa-

y›da elektron bulu-

nur

Bilefliklerinde

daima + de¤erlikli

olurlar

Periyodik cetvelin

en kararl› element-

leridir5A, 6A, 7A

gruplar›nda

bulunurlar.

Metal

Ametal

Soygaz



etkinlik – 12

Aşağıdaki cümlelerde boş bırakılan yerlere verilen kutudaki uygun terimleri getiriniz.

atom numaralar›na de¤erlik elektronlar› ametaller 7A

soygazlar metallerin ametal 3.

ametallerin grup numaras›na moleküllü 2

a) Bir elementin son enerji katmanındaki elektronlara ………………… ………………… denir.

b) Periyodik cetvel, elementlerin artan …………………………………… göre düzenlenmiştir.

c) …………………………………… periyodik cetvelin 5A, 6A ve 7A grubunda bulunurlar.

d) Periyodik cetvelin 8A grubundaki elementlere …………………………………… denir.

e) ………………… elektron verme eğilimi ………………… elektron verme eğiliminden fazladır.

f) Bir elementin değerlik katmanındaki elektron sayısı o elementin periyodik cetveldeki ………………… eşittir.

g) Atom numarası 17 olan element bir ………………… dir.

h) Ametaller ………………… yapıya sahiptir.

i) Atom numarası 9 olan element periyodik sistemin ………………… grubunda bulunur.

j) Atom numarası 15 olan element periyodik sistemin ………………… periyodunda bulunur.

k) Periyodik sistemin 2A grubunda bulunan elmentlerin değerlik elektron sayısı .................... dir.

etkinlik – 13

Periyodik cetvelin bir kesitinde verilen elementlerle ilgili aşağıdaki soruları cevaplayınız.

T M

X N

U

Y Z

V

W R

a) Hangi elementler bileşik oluşturmaya yatkın değildir?

b) Hangi elementler bileşik oluştururken elektron vermeye yatkındır?

c) Hangi elementler bileşik oluştururken elektron almaya yatkındır?

d) Hangi elementler metaldir?

e) Hangi elementler ametaldir?

f) Hangi elementler soygazdır?

g) X ve T nin katman elektron diziliminde son enerji katmanında kaç elektron bulunur?

h) V ve W nin katman elektron diziliminde son enerji katmanında kaç elektron bulunur?

90



Periyodik Özellikler

Atom çekirdeğindeki protonlar ile son enerji katmanındaki elektronlar arasındaki etkileşimler sonucunda atomların fi-

ziksel ve kimyasal özellikleri değişir.

Elektronların atom çekirdeği tarafından güçlü yada zayıf çekilmesi sonucunda metallik-ametallik, atom yarıçapı, iyon-

laşma enerjiisi, elektron ilgisi ve elektronegatiflik gibi özelliklerde periyot boyunca ya da bir grup boyunca düzenli de-

ğişimler meydana gelir.

Atom YarıçapıAtom çekirdeği ile çekirdeğe en uzak mesafedeki elektron arasındaki uzaklığa atom yarı çapı denir.

Periyodik Sistemin Aynı Periyodunda Atom Yarıçapı

Periyodik sistemde, bir periyotta soldan sağa doğru gidildikçe atom yarıçapı azalır.

Bir periyotta soldan sağa doğru gi dil dik çe atom la rın çe kir dek yü kü ve elek tron sa yı sı ar tar. Çe kir dek yü kü art tık ça çe-kir de ğin en dış ener ji dü ze yin de ki elek tron la ra uy gu la dı ğı çe kim kuv ve ti ar tar. Bu ne den le ay nı pe ri yot ta sol dan sa ğa doğ ru atom ya rı ça pı aza lır.

Periyodik Sistemin Aynı Grubunda Atom Yarıçapı

Periyodik sistemde, bir grupta yukarıdan aşağıya doğru gidildikçe atom yarıçapı artar.

Bir grup ta yu ka rı dan aşa ğı ya doğ ru inil dik çe çe kir dek yü kü ve elek tron sa yı sı ar tar. An cak grup ta aşa ğı doğ ru inil dik-çe ener ji dü ze yi sa yı sı ar tar. Tıp kı bir so ğan da ya da la ha na da yap rak sa yı sı art tı ğın da hac mi nin art ma sı gi bi ato mun hac mi do la yı sıy la atom ya rı ça pı da ar tar.

H

37

1A 2A 3A 4A 5A 6A 7A 8A

He

31

NeB FONC

707273747785112152

BeLi

Na

K Ca

Mg Al Si P

Ga Ge As Se Br Kr

ArClS

9899103110118143160186

112114117120123135197227

Atom yar›çap› artar

Ato

m y

ar›ç

ap› a

rtar

Periyodik cetveldeki bazı elementlerin atom yarıçaplarının pm olarak değerleri (1pm = 10–10 cm)



Rehber Soru

3Li, 11Na ve 19K elementlerinin atom yarıçaplarının büyüklüğü arasındaki ilişki nasıldır?

Çözüm

SO RU 46

7N, 8O ve 9F elementlerinin atom yarıçaplarının büyüklüğü arasındaki ilişki aşağıdakilerin hangisinde doğru gösterilmiştir?

A) F > O > N B) N > O > F C) N = O = F D) O > F > N E) N > F > O

ÇÖZÜM

SO RU 47

11Na, 16S, 17Cl ve 19K elementlerinin atom yarıçaplarının büyüklüğü arasındaki ilişki aşağıdakilerin hangisin-de doğru gösterilmiştir?

A) Na > S > Cl > K B) K > Cl > S > Na C) K > Na > S > Cl D) Na > K > S > Cl E) K > S > Cl > Na

ÇÖZÜM

SO RU 48

5B, 6C ve 13Al element atomlarının atom yarıçaplarının büyüklüğü arasındaki ilişki aşağıdakilerin hangisinde doğru gösterilmiştir?

A) B > C > Al B) C > B > AI C) Al > C > B D) Al > B > C E) C > Al > B

ÇÖZÜM

92



İyonlaşma EnerjisiGaz halindeki bir atomun temel halinden bir elektronu koparmak için gereken minimum enerjiye iyonlaşma enerjisi denir.

Periyodik Sistemin Aynı Grubunda İyonlaşma Enerjisi

Periyodik sistemde aynı grupta yukarıdan aşağıya doğru atom numarası ve atom yarıçapı büyümektedir. Değerlik elektronları çekirdekten uzaklaştığı için, atomdan elektron koparmak kolaylaşır.Bu nedenle periyodik sistemde, bir grupta yukarıdan aşağıya inildikçe iyonlaşma enerjisi azalır.

Periyodik Sistemin Aynı Periyodunda İyonlaşma Enerjisi

Periyodik sistemde aynı periyotta soldan sağa doğru atom yarıçapı küçülür ve değerlik elektronları çekirdek tarafından daha kuvvetli çekilir. Bunun sonucu olarak da iyonlaşma enerjisi artar.

Bu nedenle periyodik sistemde, bir periyotta soldan sağa doğru gidildikçe iyonlaşma enerjisi artar.

Periyodik sistemde bazı grupların elekron dağılımından kaynaklanan özel bir durumdan dolayı aynı periyotta 2A

grubunun iyonlaşma enerjisi 3A grubundaki, 5A grubunun iyonlaşma enerjisi de 6A grubundaki elementin iyonlaş-

ma enerjisinden büyüktür. Ancak bu kısım 11. sınıf kimya konusu içinde yer almaktadır.

Rehber Soru

Aşağıda atom numarası verilen elementlerin 1. iyonlaşma enerjisini karşılaştırınız.

a) 3Li, 11Na, 19K b) 11Na, 12Mg, 15P

Çözüm



SO RU 49

13X, 15Y ve 17Z elementlerinin 1. iyonlaşma enerjileri arasındaki ilişki aşağıdakilerden hangisinde doğru veril-miştir?A) İEX < İEY < İEZ B) İEZ < İEY < İEX C) İEY < İEX < İEZ

D) İEX < İEZ < İEY E) İEZ < İEX < İEY

ÇÖZÜM

SO RU 504X, 12Y, 20Z elementlerinin 1. iyonlaşma enerjileri arasındaki ilişki aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir?

A) İEX < İEY < İEZ B) İEZ < İEY < İEX C) İEX < İEZ < İEY

D) İEZ < İEX < İEY E) İEX = İEY = İEZ

ÇÖZÜM

SO RU 51

11X, 16Y ve 17Z elementlerinin 1. iyonlaşma enerjileri arasındaki ilişki aşağıdakilerden hangisinde doğru veril-miştir?A) İEX < İEY < İEZ B) İEZ < İEY < İEX C) İEX < İEZ < İEY

D) İEY < İEX < İEZ E) İEY < İEZ < İEX

ÇÖZÜM

SO RU 52

11Na, 14Si ve 19K elementlerinin iyonlaşma enerjileri arasındaki ilişki aşağıdakilerin hangisinde doğru verilmiş-tir?A) iENa > iEsi > iEK B) iEK > iESi > iENa C) iENa > iEK > iESiD) iESi > iENa > iEK E) iESi > iEK > iENa

ÇÖZÜM

94



Elektron İlgisi

Gaz halindeki element atomunun elektron alarak anyona dönüştüğünde meydana gelen enerji değişimine elektron ilgisi denir.

Periyodik Sistemin Aynı Grubunda Elektron İlgisi

Periyodik sistemin bir grubunda yukarıdan aşağıya doğru gidildikçe elektron ilgisi (açığa çıkan enerji) azalır. Periyodik sistemin aynı grubunda yukarıdan aşağıya doğru gidildikçe atom yarıçapı artar. Atom yarıçapı arttıkça elekt-

ron ilgisi (açığa çıkan enerji) azalır.

Periyodik Sistemin Aynı Periyodunda Elektron İlgisi

Periyodik sistemin aynı periyodunda soldan sağa doğru gidildikçe elektron ilgisi (açığa çıkan enerji) artar.

Aynı periyotta soldan sağa doğru gidildikçe atom yarıçapı azalır, bunun sonucunda atom daha kolay elektron alır.

Rehber Soru

7X, 8Y ve 9Z elementlerinin elektron ilgileri arasındaki ilişki aşağıdakilerin hangisinde doğru verilmiştir?

A) EiX > EiY > EiZ B) EiX > EiZ > EiY C) EiY > EiX > EiZ D) EiZ > EiX > EiY E) EiZ > EiY > EiX

Çözüm

SO RU 53

17X, 35Y ve 53Z elementlerinin elektron ilgileri arasındaki ilişki aşağıdakilerin hangisinde doğru verilmiştir?

(Y ve Z periyodik sistemin 7A grubundadır)

A) İEZ > İEY > İEX B) İEZ > İEX > İEY C) İEX > İEZ > İEY

D) İEX > İEY > İEZ E) İEY > İEX > İEZ

ÇÖZÜM



ElektronegatiflikBir atomun bir kimyasal bağda bağ yapan elektronları çekme gücüne elektronegatiflik denir.Elektronegatiflik atom yarıçapına bağlıdır. Atom yarıçapının azaldığı tarafa doğru elektronegatiflik artar.

Periyodik Sistemin Aynı Periyodunda ElektronegatiflikPeriyodik sistemin aynı periyodunda soldan sağa doğru gidildikçe elementlerin elektronegatifliği artar.

Periyodik Sistemin Aynı Grubunda ElektronegatiflikPeriyodik sistemin aynı grubunda yukarıdan aşağıya doğru gidildikçe elementlerin elektrongatifliği azalır.

1A

H2,1

Li1,0

Na0,9

K0,8

Rb0,8

Cs0,8

Fr0,7

Be1,5

Mg1,2

Ca1,0

Sr1,0

Ba0,9

Ra0,9

2A

3B 4B 5B 6B 7B 8B 1B 2B

3A 4A 5A 6A 7A

8A

Sc1,3

Y1,2

La1,1

Ac1,1

Ti1,5

Zr1,4

Hf1,3

V1,6

Nb1,6

Ta1,5

Cr1,6

Mo1,8

W2,4

Mn1,5

Tc1,9

Re1,9

Fe1,8

Ru2,2

Os2,2

Co1,8

Rh2,2

‹r2,2

Ni1,8

Pd2,2

Pt2,2

Cu1,9

Ag1,9

Au2,4

Zn1,6

Cd1,7

Hg1,9

Ga1,6

‹n1,7

Ti1,8

Ge1,8

Sn1,8

Pb1,8

As2,0

Sb1,9

Bi1,9

Se2,4

Te2,1

Po2,0

Br2,8

‹2,5

At2,2

Kr3,0

Xe2,6

Rn–

B2,0

Al1,5

C2,5

Si1,8

N3,0

P2,1

O3,5

S2,5

F4,0

Cl3,0

Ne–

Ar–

He–

10

1

2

3 4 5 6 7 8 9

17

11 12

13 14 15 16

18

Lantanitler : 1,1 – 1,3

Akanitler : 1,3 – 1,5

1

2

3

4

5

6

7

8B 8B

Periyodik cetvelde en aktif ametal flor 4; en aktif metal fransiyum 0,7 elektronegatiflik değerine sahiptir.

Rehber Soru

Ay nı pe ri yot ta bu lu nan ba zı A grubu ele ment le ri nin atom ya rı çap la rı nın de ğe ri ta bol da ki gi bi dir.

Bu na gö re, bu ele ment le rin elek tro ne ga tif lik le ri ara sın da ki iliş ki nasıldır?

ElementAtom

Yarıçapı (Pikometre)

X 92

Y 66

Z 64

SO RU 54

9X ve 17Y elementlerinin elektronegatiflikleri arasındaki ilişki nasıldır?

ÇÖZÜM

SO RU 55

14X, 15Y ve 16Z elementlerinin elektronegatiflikleri arasındaki ilişki aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir?

A) ENZ < ENY < ENX B) ENZ < ENX < ENY C) ENX < ENY < ENZ D) ENX < ENZ < ENY E) ENY < ENX < ENZ

ÇÖZÜM

96



Metallik - Ametallik

Bileşik oluşturma sırasında metaller elektron verir. Bu nedenle metallik özellik elektron verme eğilimi olarak tanımla-

nabilir. Bir başka deyişle bir elementin iyonlaşma enerjisi ne kadar düşükse elementin metalik özelliği o kadar fazladır.

Bir elementin metal özelliği arttıkça ametal özelliği azalır.

Periyodik Sistemin Aynı Periyodunda Metallik - Ametallik

Periyodik sistemde bir periyotta sağdan sola gidildikçe elementin metalik özelliği artar. Bununla ilişkili aynı periyotta

soldan sağa gidildikçe elementlerin ametalik özelliği artar.

Periyodik Sistemin Aynı Grubunda Metallik - Ametallik

Periyodik sistemde bir grupta yukarıdan aşağıya gidildikçe elementlerin metalik özelliği artar. Bununla ilişkili olarak ay-

nı grupta aşağıdan yukarıya gidildikçe elementlerin ametalik özelliği artar.

Met

alik

öze

llik

arta

r. Metalik özellik artar.

Ametalik özellik artar.

Am

etal

ik ö

zelli

k ar

tar.

Metaller, düşük iyonlaşma enerjisine sahip ve elektronlarını kolayca verebildikleri için periyodik sistemin sol alt köşesinde bulunurlar.

Rehber Soru

Atom numarası verilen elementlerden metalik özelliği en fazla olan ve ametalik özelliği en fazla olan aşağıda-kilerden hangisidir?

Metal özelliği en fazla olan Ametal özelliği en fazla olanA) 3Li 7NB) 4Be 8OC) 11Na 7ND) 19K 5BE) 19K 9F

Çözüm



SORU 56

4Be, 12Mg ve 20Ca elementlerinden hangisinin metalik özelliği en fazladır?

ÇÖZÜM

SORU 57

6C, 7N ve 9F elementlerinden hangisinin ametalik özelliği en fazladır?

ÇÖZÜM

etkinlik – 14

Şekildeki peryodik sistemin bir kesitindeki elementler verilmiştir. Bu elemenlerle ilgili aşağıda boş bırakılan yerleri doldurunuz.

LiNaK

Mg

Ca

AlN O F

He

ArCI

Br

a) Atom numarası en büyük olan element .............. dir.

b) Li, Na ve K elementlerinden atom yarıçapı en küçük olan .............., en büyük olan .............. dir.

c) Li, N, O ve F elementlerinden atom yarıçapı en küçük olan .............., en büyük olan .............. dir.

d) Li, N, O ve F elementlerinden metalik özelliği en fazla .............., en az olan .............. dir.

e) Na, Mg, AI ve K elementlerinden metalik özelliği en fazla olan .............., en az olan .............. dir.

f) Na, Mg, AI, CI ve Ar den iyonlaşma enerjisi en az olan .............., en fazla olan .............. dir.

g) F, CI ve Br den elektronegatifliği en az olan .............., en fazla olan .............. dir.

h) Na, Mg, AI, CI ve Ar den elektronegatifliği en fazla olan .............. dir.

i) N, O ve F den elektronegatifliği en az olan .............. en fazla olan .............. dır.

j) N, O ve F den elektron ilgisi en fazla olan .............. dir.

k) Tabloda verilen elementler içinde metalik özelliği en fazla olan element .............. dir.

l) Tabloda verilen elementler içinde elektronegatifliği en fazla olan element .............. dir.

m) Tabloda verilen elementler içinde iyonlaşma enerjisi en fazla olan element .............. dir.


Kimyan ın Temel Yasa la r ı TEST – 1

1. 137

N → 136 C + 0

+1 e

115

B + 42 He → 14

7 N + 1

0 n

tepkimeleri, Dalton atom teorisindeki

I. Bilinen en küçük tanecik atomdur.

II. Atomlar parçalanamaz.

III. Bir elementin bütün atomları aynıdır.

ilkelerinden hangileri ile ters düşmektedir?A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II


2. Aşağıda bazı tepkimelerde, tepkimeye giren veçıkan maddelerin kütleleri arasındaki ilişki verilmiştir.

I. Fe + S ⎯⎯→ FeS2,8 gram 1,6 gram 4,4 gram

II. Ca + Cl2 ⎯⎯→ CaCl24 gram 7,1 gram 11,1 gram

III. S + O2 ⎯⎯→ SO3

16 gram 24 gram 50 gram

Bu tepkimelerden hangileri Kütlenin Korunumu Kanunu gereğince gerçekleşir?A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II


3. Formülü XY olan bir bileşiğin çeşitli yöntemlerleelde edilen saf örnekleri incelenmiş ve tüm örnek-lerde aşağıdaki bulgular elde edilmiştir.

I. X atomlarının sayısının Y atomları sayısınaoranı 1 dir.

II. X in kütlece yüzdesi eşit olup sabit bir değerdir.

III. Elde edilen tepkimelerin her birinde toplamkütle aynı kalmıştır.

Bu bulgulardan hangileri sabit oranlar yasası-nın bir sonucudur?A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II


4.

Oksijengaz›

Erlenmayer

Kömürtozu

Şekildeki terazinin kefelerinde ağırlık ve içindeki mad-delerle birlikte dengede ağzı kapalı erlenmayer bulun-maktadır.

Bir kıvılcımla erlenmayerdeki maddeler tutuşturu-lup tepkime tamamlanıncaya kadar beklendiğinde terazinin kefelerindeki denge durumunun değişme-diği gözleniyor.

Bu deneyi yapan bir kişi hangi bilim adamının hangi yasasının doğruluğunu gözlemlemiş olur?

Bilim adamı Yasa——————— —————————

A) Dalton Hacim oranlarıB) Lavoisier Kütlenin korunumuC) Proust Sabit oranlar D) Avogadro Katlı oranlar E) Gay Lussac Kütlenin korunumu

5. Dalton, bütün elementlerin atomik yapıda olduğunubelirtip atomlar birleştiğinde aksine bir neden yoksahep bire bir bileşikler oluştururlar düşüncesindeydi.

Bu düşünce ile ilişkilendirmek için aşağıda bazıtepkimeler verilmiştir.

I. Demir metali + Kükürt ametali1 birim 1 birim

II. Azot gaz› + Oksijen gaz›

1/2 hacim 1 hacim

III. Hidrojen gaz› + Klor gaz›

(Hidrojen klorür)2 hacim

(Azotdioksit)1 hacim

1 hacim 1 hacim

(Demir (II) sülfür)1 birim

Dalton Atom Teorisi bu tepkimelerden hangile-rini açıklamada yetersiz kalır?A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II




1. E 2. C 3. C 4. B 5. D 6. B 7. A 8. E 9. D 10. C 11. A

6. Dalton Atom Teorisi;

I. Sabit Oranlar Kanunu

II. Birleşen Hacimler Kanunu

III. Kütlenin Korunumu Kanunu

kimyasal kanunlarından hangilerini açıklaya-maz?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız IIID) I ve II E) I ve III

7. Dalton, gazlar arasındaki tepkimeleri neden açıklayamamıştır?

A) Tepkimeye giren bütün taneciklerin atom oldu-ğunu düşündüğü için

B) Tepkimeye giren bütün taneciklerin molekül olduğunu düşündüğü için

C) Tepkimelerde hacim korunduğu için

D) Tepkimelerde hacim korunmadığı için

E) Tepkimelerde kütle korunmadığı için

8. X ile Y arasındaki tepkimelerden aşağıdaki sonuç-lar elde edilmiştir.

3 gram X ile 4 gram Y den en fazla 7 gram XY oluşur.

3 gram X ile 8 gram Y den en fazla 11 gram XY2 oluşur.

3 gram X ile 16 gram Y den en fazla 11 gram XY2 oluşur.

Bu sonuçlarla,

I. Sabit oranlar

II. Katlı oranlar

III. Kütlenin korunumu

yasalarından hangileri ispatlanmış olur?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız IIID) II ve II E) I, II ve III

9. Aşağıdaki tepkimelerden hangisi Hacim Oranları Kanunu ile açıklanamaz?

A) N2(g) + O2(g) → 2NO(g)

B) 2H2(g) + O2(g) → 2H2O(g)

C) H2(g) + O2(g) → H2O2(g)

D) KClO3(k) → KCl(k) + 3/2O2(g)

E) C(k) + O2(g) → CO2(g)

10. Aşağıdaki gazlarla ilgili bazı tepkimeler ve veriler verilmiştir.

I. H gazı + F gazı → HF gazı 1 litre 1 litre 1 litre

II. N2O gazı + O2 gazı → N2O3 gazı 1 litre 1 litre 1 litre

III. N2 gazı + 3H2 gazı → 2NH3 gazı 1 litre 3 litre 2 litre

Bu tepkimelerdeki verilerin hangileri Dalton Atom Teorisi ile açıklanabilir?A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II


11. Aşağıda bazı maddelerle yapılan deney sonuçları verilmiştir.

I. CH4 ve C2H6 bileşiklerinde H miktarları sabit alındığında C atomları arasındaki oran 3/4 ola-rak bulunuyor.

II. Fe ve O2 elementlerinden FeO oluştuğunda Fe ile O nun kütleleri arasındaki oran 7/2 olarak bulunuyor.

III. N2 ve H2 gazlarından NH3 gazı oluşturulduğun-da N2 ve H2 nin hacimleri arasındaki oran 1/3 olarak bulunuyor.

Bu deney sonuçlarından hangileri Katlı Oranlar Kanunu ile ilgilidir?



Kimyan ın Temel Yasa la r ı TEST – 2

1. Hidrojen gazı (H2) ile oksijen gazından (O2), su (H2O) elde edilme tepkimesi şöyledir.

2H2(g) + O2(g) $ 2H2O(g)

Buna göre, 1 gram H2 ile 8 gram O2 nin tama-men tepkimesinden kaç gram H2O elde edilebi-lir?

A) 9 B) 18 C) 20 D) 36 E) 72

2. Aşağıda bazı tepkimelerdeki maddelerin kütlele-rindeki değişimler verilmiştir.

l. 8 gram metan gazının 32 gram oksijenle yakıl-masından 22 gram karbondioksit ve 18 gram su oluşması

ll. 28 gram demir ve 16 gram kükürtün tepkime-sinden 44 gram demir (II) sülfür oluşması

lll. 16 gram kükürtün 24 gram oksijenle yakılma-sından 50 gram kükürt trioksit oluşması

Buna göre bu tepkimelerden hangileri kütlenin korunumu gereğince gerçekleşmez?

A) Yalnız I B) Yalnız IIl C) I ve IlI


3. C ve O elementlerinden oluşan CO2 bileşiğinde OC

kütlece birleşme oranı 83 dir.

Buna göre,

l. 44 gram CO2 bileşiğinde 12 g C ile 32 g O2 tamamen tepkimeye girer.

ll. 16 g O2 ile 6 g C tamamen tepkimeye girer.

III. Eşit kütlede C ve O kullanılırsa C atomundan artma olur.


A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve lI


4. Fe2O3 bileşiğinde Fe ve O elementlerinin kütlece

birleşme oranı OFe

37= dür.

Buna göre, 21 g Fe ve 21 g O elementleri kulla-nıldığında oluşan Fe2O3 bileşiği kaç gramdır?

A) 10 B) 21 C) 28 D) 30 E) 42

5. X ve Y elementlerinden oluşan X2Y3 bileşiğinde YX

kütlece birleşme oranı 37 tür.

Buna göre aynı elementlerden oluşan X3Y4 bi-

leşiğinde YX kütlece birleşme oranı aşağıdaki-

lerden hangisidir?

A) 814 B)

816 C)

821 D)

824 E)

842

6. Bazı elementlerin birleşen kütleleri ile ilgili aşağı-daki bilgiler verilmiştir.

• 1,4 gram X elementi ile 0,6 g Y2 elementlerin-den X2Y3 bileşiği elde edilmektedir.

• 21 gram X elementi ile 10 g Y2 elementleri tam verimle X3Y4 bileşiği oluştururken 2 g Y2 elementi artmaktadır.

Buna göre bu tepkimeler,

I. Katlı oranlar yasası

ll. Sabit oranlar yasası

lll. Kütlenin korunumu yasası

yukarıdaki yasalardan hangilerini doğrular?

A) Yalnız I B) Yalnız Il C) I ve II




1. A 2. B 3. E 4. D 5. C 6. E 7. A 8. C 9. E 10. D 11. C 12. E

7. l. Fe2O3 – Fe3O4

ll. NO2 – N2O4

lll. KClO – KClO3

Yukarıdaki bileşik çiftlerinden hangileri katlı oranlar kanununa uyar?

A) Yalnız I B) Yalnız Il C) I ve II


8. X ve Y elementlerinden oluşan iki bileşikte, X ve

Y elementlerinin kütlece birleşme oranları grafikte

verilmiştir.

4

3

2

1

1 2 3 4 5

ll. bileflik

l. bileflik

X kütlesi (g)

Y kütlesi (g)

Buna göre, ll. bileşiğin formülü X2Y5 ise, l. bile-şiğin formülü aşağıdakilerden hangisidir?

A) XY B) XY2 C) XY3 D) X2Y3 E) X3Y

9. X ve Y elementlerinden oluşan iki bileşikteki Y küt-

lesinin bileşik kütlesiyle değişimi grafikte verilmiş-tir.

18 30

ll. bileflik

l. bileflik

Y kütlesi (g)

Bileflikkütlesi (g)

6

Buna göre, II. bileşiğin formülü X2Y3 olduğuna göre I. bileşiğin formülü aşağıdakilerden han-gisidir?

A) XY B) XY2 C) X3Y D) X2Y3 E) XY3

10. X ve Y elementlerinden oluşan iki bileşikten 1. bi-leşiğin formülü XY4, 2. bileşiğin formülü X4Yn dir. Eşit kütlede X ile birleşen 1. bileşikteki Y nin kütle-

sinin 2. bileşikteki Y nin kütlesine oranı 2032 dir.

Buna göre, 2. bileşiğin formülündeki n sayısı kaçtır?A) 5 B) 6 C) 8 D) 10 E) 12

11. Aşağıda bazı maddelerle yapılan deney sonuçları

verilmiştir.

I. N2O3 ile NO2 bileşiklerinde N miktarları sabit

alındığında O elementleri arasındaki oran 3/4

olarak bulunuyor.

II. N2 ve H2 gazlarından NH3 gazı oluşturulduğun-

da N2 ile H2 nin hacimleri arasındaki oran 1/3

olarak bulunuyor.

III. S ile O2 elementlerinden SO3 gazı oluştuğunda

S ile O nun kütleleri arasındaki oran 2/3 olarak

bulunuyor.

Bu deney sonuçlarından hangileri Proust (sabit oranlar) Yasası ile ilgilidir?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III

D) I ve III E) II ve III

12.

I. H2(g) +12

O2(g) H2O(g)

II. 12

N2(g) + O2(g) NO2(g)

III. 12

N2(g) NH3(g)32

H2(g)+

Dalton atom teorisi yukarıdaki gaz tepkimele-rinden hangilerini açıklamada yetersiz kalır?A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III




1. “Aynı sıcaklık ve basınçta reaksiyona giren gazla-

rın hacimleri arasında tam sayılarla gösterilebilen

bir oran vardır” ifadesini ortaya atan bilim adamı aşağıdakilerden hangisidir?

A) Proust B) İbni Sina C) Avogadro

D) Lavoisier E) Gay Lussac

2. 14 gram azot gazı (N2), hidrojen gazı (H2) ile tep-

kimeye sokulduğunda en fazla 17gram amonyak

(NH3) gazı oluşmaktadır.

Buna göre, tepkimede kaç gram H2 gazı kulla-nılmıştır?

A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5

3. Fe ve O elementlerinden oluşan Fe3O4 bileşiğin-

deki OFe kütlece birleşme oranı

821 dir.

Eşit kütlede Fe ve O kullanıldığında 116 g Fe3O4 bileşiği oluşurken hangi elementten kaç gram artar?

A) 52 g Fe B) 52 g O C) 84 g Fe

D) 84 g O E) 104 g O

4. Katlı oranlar yasasına göre aşağıdaki bileşik çiftlerinden hangisindeki katlı oran 1/2 dir?

A) X2Y B) XY2 C) XY2

XY3 X2Y3 X2Y4

D) X2Y3 E) X2Y X3Y4 XY

5. X ve Y element atomları birleşerek iki ayrı bileşik

oluşturmaktadır. Aynı miktar X ile birleşen birinci

bileşikteki Y’nin ikinci belişikteki Y’ye oranı 34 ’tür.

Birinci bileşiğin formülü XY2 dir.

Buna göre, ikinci bileşiğin formülü aşağıdaki-

lerden hangisidir?

A) XY3 B) X2Y C) X3Y D) X2Y3 E) X3Y4

(LYS)

6. X ve Y elementlerinin oluşturduğu aşağıdaki bile-

şik çiftlerinde aynı miktar Y kullanılıyor.

1. bileşik 2. bileşik

l. XY3 XY

ll. X2Y3 X2Y

lll. X3Y XY

Buna göre bu bileşiklerin hangilerinde 1. bile-

şikteki X kütlesinin, 2. bileşikteki X kütlesine

oranı 1/3 tür?

A) Yalnız I B) Yalnız IlI C) I ve lID) II ve III E) I, II ve III

7. 3617Cl ile 36

18Ar atomlarıyla ilgili,

l. Birbirinin izobarıdır.

ll. Nötron sayıları farklıdır.

lll. Proton sayıları aynıdır.


A) Yalnız l B) Yalnız ll C) l ve llD) ll ve lll E) l, ll ve lll



8. Bir elementin nötr atomu ile başka bir element atomunun iyonu karşılaştırıldığında aşağıdaki-lerden hangisi kesinlikle farklıdır?

A) Proton sayıları B) Nötron sayıları

C) Elektron sayıları D) Çapları

E) Hacimleri(YGS)

9. Tüm nötr atomlarda, atom numarası atomdaki; l. Proton sayısı

ll. Elektron sayısı

lll. Nötron sayısı

niceliklerinden hangilerine eşittir?A) Yalnız l B) Yalnız ll C) Yalnız lll

D) l ve ll E) l ve lll(ÖSS)

10. 3617Cl nin izotopu olduğu bilinen ve elektron sayısı 12 olan X iyonu aşağıdakilerden hangi-sidir?

A) 3415X

3+ B) 3516X

4+ C) 3616X

5+

D) 3717X

1– E) 3517X

5+

(ÖSS)

11. 3517X atomu ve 37

17X1– iyonu ile ilgili aşağıdaki

yargılardan hangisi doğrudur?A) Nötron sayıları eşittir.B) Proton sayıları farklıdır.

C) 3717X

1– in kütle numarası daha büyüktür.

D) 3517X in elektron sayısı daha fazladır.

E) 3517X

1– de 16 elektron vardır.(ÖSS)

12. Aşağıda X, Y ve Z element atomlarının katman

elektron dizilimleri verilmiştir.

X : 2 ) 5 )

Y : 2 ) 6 )

Z : 2 ) 7 )

Buna göre,

l. Periyodik tablonun aynı periyodunda bulunur-

lar.

ll. Periyodik tablodaki grup numaraları X < Y < Z

dir.

lll. Her üçüde metaldir.

yargılarından hangileri yanlıştır?

A) Yalnız l B) Yalnız lIl C) l ve lIl

D) ll ve lll E) l, ll ve lll

13. Atom numarası 18 olan Neon (Ne) elementi ile ilgili,

l. Asal gazdır.

ll. Periyodik sistemin 3. periyodunda bulunur.

lll. Atom yarıçapı, 17Cl elementinden daha büyük-

tür.


A) Yalnız l B) Yalnız ll C) l ve ll


14. Bir periyotta soldan sağa doğru gidildikçe aşağıdaki özelliklerden hangisinde artma göz-lenmez?

A) Ametalik özellik

B) Atom numarası

C) Atom yarıçapı

D) İyonlaşma enerjisi

E) Elektron ilgisi

1. E 2. C 3. B 4. E 5. D 6. C 7. C 8. A 9. D 10. E 11. C 12. B 13. C 14. C



1. Thomson atom modeli ile ilgili,

l. Atomların kütlesini elektronlar oluşturur.

ll. Atom çapları yaklaşık 10–8 cm olan kürelerdir.

lll. Elektronlar, pozitif yükü nötrleştirecek sayıda,

küre içine dağılmışlardır.

ifadelerinden hangileri yanlıştır?


2. Ar elementinin katman elektron dizilişi 2 ) 8 ) 8 dir.

Bu elementle ilgili,

l. Soygazdır.

ll. Periyodik sistemin 3. periyot 8A grubunda

bulunur.

lll. Bileşik oluşturmaya yatkındır.



3. Metallerle ilgili,

l. Son katmandaki elektron sayıları ametallere

göre azdır.

ll. Doğada molekül halinde bulunurlar.

lll. Elektron verme eğilimleri ametallerden fazladır.


A) Yalnız l B) Yalnız ll C) Yalnız lllD) l ve ll E) ll ve lll

4. Elektroliz olayıyla ilgili,

l. Elektrik yükünün parçacıklar halinde taşınması

ve elektriğin taneciklerden meydana geldiğini

gösterir.

ll. Atomlar, elektriksel yükler taşıdığı için bu

taneciklerin atomlarda bulunması gerektiğini

açıklar.

lll. Fiziksel bir değişmeyi gösterir.



5. Atomların katman elektron dağılımı ile ilgili;

l. 1. katmanda en fazla 2 elektron bulunabilir.

ll. 2. katmanda en fazla 8 elektron bulunabilir.

lll. 3. katmanda en fazla 10 elektron bulunabilir.


A) Yalnız l B) Yalnız ll C) l ve llD) l ve lll E) l, ll ve lll

6. Periyodik cetvelin bir grubunda yukarıdan

aşağıya inildikçe;

l. Atom numarası

ll. Değerlik elektron sayısı

lll. İyonlaşma enerjisi

niceliklerinden hangileri artar?




7. X ve Y elementleri periyodik cetvelin aynı grubun-

dadır.

Bu elementler için aşağıdakilerden hangisi aynıdır? (2He hariç)

A) Atom numarası

B) Atom çapı

C) Değerlik elektron sayısı

D) Elektron verme eğilimi

E) İyonlaşma enerjisi

8. 9X, 10Y ve 11Z elementleri için,

l. Elektron ilgisi en büyük olan X tir.

ll. 1. iyonlaşma enerjisi en büyük olan Y dir.

lll. Atom yarıçapı en büyük olan Z dir.


A) Yalnız l B) Yalnız ll C) Yalnız lll


9. 5626Fe atomlarından oluşan Fe2+ ile 58

26Fe atomla-

rından oluşan Fe3+ iyonlarında hangi tanecikler

eşit sayıdadır? A) Yalnız elektronlar B) Yalnız nötronlar C) Protonlar ve nötronlar D) Yalnız protonlar E) Protonlar ve elektronlar

10. Periyodik cetvelle ilgili aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?

A) Periyodik cetveldeki yatay sıralara periyot denir.

B) Periyodik cetveldeki düşey sıralara grup denir.

C) A ve B grupları 8 er sütundan oluşur.

D) Bütün periyotlar 1A grubu ile başlar.

E) Aynı gruptaki elementlerin kimyasal özellikleri birbirine benzer.

11. XY2 bileşiğinde elementlerin kütlece birleşme

oranı mm

83

Y

X = dir.

Buna göre en fazla 8,8 gram XY2 bileşiği oluşturmak için kaçar gram X ve Y elementi alınmalıdır?

X Y _____ _____ A) 6,6 2,2 B) 4,8 4 C) 6,4 2,4 D) 5,8 3 E) 2,4 6,4

12. Aşağıdaki bileşik çiftlerinden hangileri katlı oranlar yasasına uyar?

A) H2O B) NO2 C) HCI H2S N2O4 HCIO2

D) MnO E) NaCIO2

MnO2 HCIO3

1. A 2. C 3. B 4. C 5. C 6. A 7. C 8. E 9. D 10. C 11. E 12. D

Kimyasal Türler ArasıEtkileşimler

3. Ünite

9. 3. Ünite : Kimyasal Türler Arası EtkileşimlerBu ünitenin amacı, maddelerin gözlemlenebilir özelliklerini ve maddelerin değişimlerini, maddeleri oluşturan yapısal türler

arasındaki etkileşimlerin gücü veya kopması-oluşması temelinde açıklayarak, kimyasal tepkimelerin kısa yoldan gösterimleri olan denklemlere bir giriş yapmaktır.




9.3.1. Kimyasal türleri birbirinden ayırt eder; onları bir arada tutan kuvvetleri sorgular.

9.3.2. Kimyasal türler arasındaki etkileşimleri bağlanan türler ve etkileşimin gücü temelinde sınıflandırır. a. Bağlanan türler arası sınıflandırma atomlar arası, moleküller arası vb. şeklinde yapılır; bu sınıflandırmanın getirdiği

güçlüklere değinilir. b. Bağın sağlamlığı esasına göre sınıflandırmada güçlü etkileşimler ve zayıf etkileşimler ana başlıkları kullanılır. c. Güçlü etkileşimlere örnek olarak iyonik, kovalent ve metalik bağ, zayıf etkileşimlere örnek olarak ise moleküller arası

etkileşimler (hidrojen bağı, van der Waals bağları) verilir.

9.3.3. İyonik bağın oluşumunu atomlar arası elektron alış verişi ile ilişkilendirir. a. İyon ve iyonik bağ oluşumu işlenirken örnekler periyodik sistemde ilk 20 element arasından seçilir. b. Nötral atomların ve iyonlarının Lewis sembolleri verilir. c. İyonik bileşiklerin yapısal birimleri ile molekül kavramını öğrencilerin karıştırmamasına dikkat edilir (Örneğin; oda

sıcaklığında NaCl örgü yapılıdır, molekül değildir).

9.3.4. Kovalent bağın oluşumunu atomlar arası elektron ortaklaşması ile ilişkilendirir. a. Kovalent bağlar sınıflandırılırken polar ve apolar kovalent bağlar verilir; koordine kovalent bağa girilmez. b. Basit moleküllerin (H2 , CI2 , O2 , N2 , HCI, H2O, NH3 , CO, CO2) Lewis elektron nokta formülleri verilir.

9.3.5. Metal atomlarını bir arada tutan kuvvetleri metalik bağ olarak tanımlar. a. Metalik bağ elektron denizi modeli kullanılarak açıklanır.

9.3.6. Kimyasal türler arasındaki zayıf etkileşimlere örnekler verir. a. Zayıf ve güçlü etkileşimler mol başına bağ enerjisi esasına göre ayırt edilir. b. Dipol-dipol etkileşimleri, iyon-dipol etkileşimleri ve London kuvvetlerinin genel sağlamlık sırası işlenir. c. Dipol-indüklenmiş dipol ve iyon-indüklenmiş dipol etkileşimlerine girilmez.

9.3.7. Hidrojen bağları ile maddelerin fiziksel özellikleri arasında ilişki kurar. a. Hidrojen bağının temeli verilir. b. Uygun bileşik serilerinde kaynama noktası değişimleri hidrojen bağları ve diğer etkileşimler kullanılarak açıklanır.

9.3.8. Fiziksel ve kimyasal değişimi kopan ve oluşan bağlar temelinde ayırt eder.

9.3.9. Kimyasal değişimlere eşlik eden tepkime denklemlerini kimyanın sembolik dilini kullanarak ifade eder. a. Bazı temel tepkime denklemleri (basit yanma, yaygın asit-baz, çözünme-çökelme) hem yazı hem de sembolik dille

yazılır. b. Tepkime denklemleri kütlenin korunumu yasasıyla ilişkilendirilir.


1. Kimyasal tür nedir?2. Kimyasal türler arası etkileşimlerin sınıflandırılması3. Güçlü etkileşimler • İyonik bağ • Kovalent bağ • Metalik bağ4. Zayıf etkileşimler • Van der Waals etkileşimleri • Hidrojen bağı5. Fiziksel ve kimyasal değişimler • Tepkime denklemleri

• Molekül• İyon• Kimyasal bağ• Değerlik elektronu• İyonik bağ• Kovalent bağ• Polar kovalent bağ• Apolar kovalent bağ• Metalik bağ• Moleküller arası etkileşim


Kimyasal Türler Arası Etkileşimler

1 - KİMYASAL TÜR NEDİR?

Atom, molekül, iyon ve radikaller birbirinden farklı yapıda olup kimyasal türler olarak adlandırılır.

AtomBir elementin bütün özelliklerini taşıyan en küçük birimine atom denir.

MolekülAynı ya da farklı en az iki atomun kimyasal bağlarla bağlanarak oluşturduğu atomlar grubuna molekül denir.

Eğer molekül, aynı tür atomlardan oluşuyorsa bu element molekülüdür.

H H

H2 molekülü Hatomlar›ndan oluflur.

O O

O2 molekülü Oatomlar›ndan oluflur.

Eğer molekül, farklı tür atomlardan oluşuyorsa bu tür molekül bileşik molekülüdür.

CIH

HCl molekülü H ve Clatomlar›ndan oluflur.

O

HH

H2O molekülü H ve Oatomlar›ndan oluflur.

İyonPozitif ya da negatif yüklü atom ya da atom grubuna iyon denir.

Pozitif yüklü iyona katyon denir. Nötr atom elektron kaybederse katyon oluşur.

Bazı katyonlar: Na+, Ca2+, NH4+

Negatif yüklü iyona anyon denir. Nötr atom elektron alırsa anyon oluşur.

Bazı anyonlar: Cl–, O2–, NO3–

RadikalEşleşmemiş elektron içeren atom, iyon veya moleküle radikal denir.

Radikaller eşleşmemiş elektronlarından dolayı çok aktif özellik gösterirler.

Bazı radikaller: •NO, •NO2, •ClO2

Yukarıda radikal olarak verilen örnekler aynı zamanda molekül tanımına da uyar.

Ayrıca •H, O , Cl gibi oktetini tamamlamamış atomlar da radikal sayılabilir.

Yukarıda sayılan bağımsız kimyasal türler, birbirlerine yaklaştıklarında elektron bulutları ve çekirdekleri arasında itme ve çekme kuvvetleri oluşturur.

İtme ve çekme kuvvetlerinin birbirini dengelediği anda iki çekirdek arasındaki uzaklık belirli hale gelir. Bu şekilde tür-ler arasında bir çekim kuvveti oluşur.

150



Bağ EnerjisiBir kimyasal bağ oluşurken açığa çıkan veya bu bağı koparmak için verilmesi gereken enerjiye bağ enerjisi denir.

Bir bağ oluşurken açığa çıkan enerji, bu bağı koparmak için gereken enerjiye eşittir.

Bağ enerjisi ne kadar büyükse o bağ o derece sağlamdır.

Kimyasal türler arasında aynı anda var olan itme ve çekme kuvvetleri bu türler arasında bağ oluşmasına neden olur.

Çekme kuvvetlerinin aşırı baskın olduğu hallerde güçlü etkileşimler (kimyasal bağlar) söz konusu olurken çekme – it-me farkının küçük olduğu durumlarda zayıf etkileşimler (fiziksel bağlar) söz konusu olur.

Maddelerin hal değişimleri fizisel değişimlerdir. Bu değişimlerde yeni bir oluşum meydana gelmez. Bu nedenle hal değişimlerinde yani fiziksel değişimlerde çok yüksek enerjiye gerek yoktur.

Yeni maddelerin oluştuğu etkileşimlerde yani kimyasal reaksiyonlarda maddeleri birarada tutan bağlar kopar ve ye-ni bağlar oluşur. Bu nedenle kimyasal değişmelere; fiziksel değişmelere oranla daha fazla enerji eşlik eder.

Bağ enerjisi kabaca 40 kj/mol veya daha büyük olan bağlar kimyasal bağ kabul edilir.

Rehber Soru

��

��

Şekilde görülen F atomları arasındaki x ve y bağlarının enerjisi sırasıyla 159 kj/mol ve 6,86 kj/mol dür.

Buna göre, x ve y ile gösterilen etkileşimlerin türü ve aralarındaki enerji farkının nedeni nedir?

Çözüm

SORU 1

Etkileşim Etkileşim Enerjisi(kj/mol)

H x Cl 430

H y Br 368

H z I 297

Etkileşim Etkileşim Enerjisi(kj/mol)

H – Cl ...k..... H – Cl 16

H – Br ...l.... H – Br 18

H – I ..m..... H – I 20

Yukarıdaki tabolda bazı etkileşimlerin enerjileri verilmiştir.Buna göre, aşağıdaki soruları cevaplayınız.a) x, y, z, k, l ve m etkileşim türlerinden hangileri fiziksel hangileri kimyasaldır?b) x, y ve z bağlarının sağlamlığını karşılaştırınız.c) HCl, HBr ve HI sıvılarının kaynama sıcaklığını karşılaştırınız.

ÇÖZÜM



etkinlik – 1

Aşağıdaki tepkimeleri inceleyerek meydana gelen değişimlerin “güçlü etkileşim”mi yoksa “zayıf etkileşim” mi olduğu-nu belirtiniz.

Tepkime Etkileşim Türü

a) C2H5OH(s) ⎯→ C2H5OH(g)

b) Na(k) + 1/2Cl2(g) ⎯→ NaCl(k)

c) H2(g) + 1/2O2(g) ⎯→ H2O(s)

d) H2O(k) ⎯→ H2O(s)

e) 2Cl•(g) ⎯→ Cl2(g)

f) KCI(k) ⎯→ K+(g) + CI–(g)

g) I2(k) ⎯→ I2(g)

2 - KİMYASAL TÜRLER ARASI ETKİLEŞİMLERİN SINIFLANDIRILMASI

Güçlü Etkileşimler:

1. İyonik Bağlar

2. Kovalent Bağlar

a. Apolar Kovalent Bağ

b. Polar Kovalent Bağ

3. Metalik Bağlar

Zayıf Etkileşimler: 1. Van der Waals Bağları

a. Dipol – Dipol Bağları

b. İyon – Dipol Bağları

c. London Kuvvetleri

2. Hidrojen Bağları

152



3 - GÜÇLÜ ETKİLEŞİMLER

Kimyasal türler arasında çekme kuvvetlerinin oldukça büyük olduğu etkileşimlere güçlü etkileşimler ya da kimya-sal bağ denir. Atomlar genellikle dublet veya oktete ulaşmak için elektron alışverişi yapar veya elektronlarını ortakla-şa kullanırlar.

Dublet KuralıAtomların son katmandaki elektron sayısını ikiye tamamlamasına dublet kuralı denir.

Oktet KuralıAtomların son katmandaki elektron sayısını sekize tamamlamasına oktet kuralı denir.

1. İyonik BağlarElektronegatifliği düşük olan metal ile elektronegatifliği yüksek olan ametal arasında, elektron alışverişi sonucu oluşan (+) ve (–) yüklü iyonların birbirini çekmesi ile gerçekleşen elektrostatik çekim kuvvetine iyonik bağ denir.Metal ile ametal arasındaki elektronegatiflik farkı arttıkça bağın iyonik karakteri artar.

İyonik bağ, metal ile ametal atomları arasında gerçekleşir.

Bileşik oluşurken alınan ve verilen elektron sayısı eşittir. Metalin verdiği elektron sayısı kadar kazandığı (+) yük ile ametalin aldığı elektron sayısı kadar kazandığı (–) yük çaprazlanarak bileşik formülü bulunur.

X m + Y n – XnYm

Çaprazlama sonucu oluşan bileşik formülünde sayılar arasındaki en basit tam sayı oranı alınır.

Periyodik cetveldeki A grupları ve bu gruplarda bulunan elementlerin genellikle aldıkları yükseltgenme basamağı / yük-seltgenme basamağı aralığı şu şekildedir:

Grup No 1A 2A 3A 4A 5A 6A 7A 8AYükseltgenme basamağı +1 +2 +3 –4; +4 +5; –3 +6; –2 +7; –1 0

Rehber Soru

Atom numarası 20 olan X elementi ile atom numarası 17 olan Y elementi arasında oluşan bileşiğin formülü ve bağ türü nedir?

Çözüm



SORU 2

Atom numarası 11 olan Na elementiyle atom numarası 9 olan F elementi arasındaki bileşiğin formülü ve ara-daki bağ türü nedir?

ÇÖZÜM

SORU 3

Atom numarası 12 olan Mg elementi ile atom numarası 7 olan N elementi arasındaki bileşiğin formülü ve ara-daki bağ türü nedir?

ÇÖZÜM

SORU 4

X elementinin atom numarası 20, Y elementinin ise 9 dur.

Buna göre,

I. X in elektron verme eğilimi daha büyüktür.

II. Y nin elektronegatifliği daha fazladır.

III. X ile Y arasında iyonik bağ oluşur.



ÇÖZÜM

SORU 5

Atom numarası 8 olan element aşağıda atom numarası verilen elementlerden hangisi ile iyonik bağlı bileşik oluşturmaz?

A) 3 B) 7 C) 12 D) 13 E) 19

ÇÖZÜM

154



Lewis YapısıAtomların değerlik katmanındaki elektronlarının element sembolü üzerinde noktalarla gösterilmesine Lewis yapısı denir.

Lewis sembolündeki harf(ler), çekirdeği ve iç katman elektronlarının tamamını, kullanılan noktalar da değerlik

elektronlarını göstermektedir.

I A

II A III A IV A V A VI A VII A

VIII A

H

Li Be B C N O F Ne

VII A

Na Mg AI Si P S CI Ar

He

Element Elektron da¤›l›m› Grup numaras› De¤erlik elektronsay›s›

Lewis yap›s›

3Li

4Be

5B

6C

7N

8O

9F

1A

2A

3A

4A

5A

6A

7A

1

2

3

4

5

6

7

10Ne 8A 8

Li

Be

B

C

N

O

F

Ne

2 ) 1 )

2 ) 3 )

2 ) 5 )

2 ) 4 )

2 ) 6 )

2 ) 7 )

2 ) 8 )

2 ) 2 )

Periyodik Cetveldeki Bazı Elementlerin Elektron Dağılımı, Grup Numarası, Değerlik Elektron Sayısı ve Lewis Yapısı



Rehber Soru

Aşağıda bazı iyonların Lewis yapıları verilmiştir.

I.

F–

III.

O2–

II.

Na+

Bu yapılardan hangileri yanlıştır?(Atom numaraları: O = 8, F = 9 , Na = 11)

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) I ve III

Çözüm

SORU 6Atom numarası 15 olan fosfor (P) elementinin Lewis sembolü aşağıdakilerin hangisinde doğru verilmiştir?

PA) PB) PD) PE)PC)

ÇÖZÜM

SORU 7Atom numarası 20 olan kalsiyum (Ca) elementinin Lewis sembolü aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir?

A) Ca B) Ca C) E)D)Ca Ca Ca

ÇÖZÜM

156



SORU 8

Atom numarası 7 olan azot (N) atomuna ait -3 yüklü iyonun Lewis sembolü aşağıdakilerden hangisidir?

A) N3– B) C) E)N3–

N3–

D) N3–

N3–

ÇÖZÜM

SORU 9Atom numarası 12 olan magnezyum (Mg) atomuna ait +2 yüklü iyonun Lewis sembolü aşağıdakilerdenhangisidir?

A) Mg2+ B) C) E)Mg2+

Mg2+

D) Mg2+

Mg2+

ÇÖZÜM

SORU 10

Atom numarası 3 olan lityum (Li) elementi atom numarası 9 olan flor (F) elementi ile bileşik yaptığında oluşan Li iyonunun Lewis sembolü aşağıdakilerin hangisinde doğru gösterilmiştir?

A) Li+ B) C) E)Li+

Li+

D) Li Li+

ÇÖZÜM

SORU 11

Atom numarası 16 olan kükürt (S) elementi, atom numarası 20 olan kalsiyum (Ca) elementi ile bileşik yaptığın-da oluşan S iyonunun Lewis sembolü aşağıdakilerin hangisinde doğru gösterilmiştir?

A) B) C) E)D)S4+

S2+

S S2–

S2–2–

ÇÖZÜM



etkinlik – 2

Aşağıda atom numaraları verilen atom ve iyonların katman elektron dizilimini ve Lewis yapılarını gösteriniz.

Atom veya iyon Katman elektron dizilimi Lewis yap›s›

1H

5B

6C

7N

9F

11Na

12Mg

13AI

16S

17CI

8O2–

12Mg2+

16S2–

17CI–

20Ca2+

158



İyonik Bileşiklerin Örgü Yapısıİyonik bileşikler metal katyonu ile ametal anyonunun birbirini çekmesiyle oluşur. Her iyon, belirli sayıda komşu ve zıt

yönlü iyonun çekimi etkisindedir. Bu şekilde çok sayıda iyonun birbirini çekmesiyle düzgün bir kristal örgü yapısı oluşur.

İyonik yapılı bileşikler çeşitli tiplerde kristal örgü yapısı oluştururlar. Örneğin NaCI yüzey merkezli küp şeklinde bir

kristal örgüye sahipken CsCI cisim merkezli kübik bir yapı oluşturur.

Cl –

C s +

CsCl’nin cisim merkezlikübik kristal örgüsü

CI–

Na+

NaCl (yemek tuzu) nin yüzeymerkezli kübik kristal örgüsü

İyonik Bileşikler Neden Hep Katıdır?

İyonik bileşiklerde, kristal yapıyı oluşturan iyonlar arasındaki elektriksel çekim çok güçlü olduğundan dolayı iyonik yapılı bileşikler oda şartlarında hep katı olup erime ve kaynama sıcaklıkları oldukça yüksektir.

İyonik Bileşikler Neden Moleküllü Değildir?

İyonik bileşikler moleküllü yapıda değildir. Molekül yapılı bileşiklerde birbirinden bağımsız moleküller bulunur. Ancak iyonik bileşiklerde çok sayıda zıt yüklü iyonun birbirini çekmesinden oluşan kristal örgüler vardır.

Örneğin NaCI de her Na+ iyonu 6 CI– iyonu tarafından, her CI– iyonu da 6 Na+ iyonu tarafından sarılarak çekilmekte ve bu şekilde iyonik kristal oluşmaktadır.

Bileşiğin formülü ise kristaldeki farklı atom sayılarının oranını yansıtan en basit formülüdür. Yemek tuzunun formülü NaCI olduğuna göre bu bileşikte Na+ ve CI– iyonları sayısı eşittir.

İyonik Bileşiklerin Elektrik İletkenliği

İyonik bileşikler katı halde elektirik akımını iletmez. Çünkü iyonik kristali oluşturan iyonlar sabit ve hareketsizdir. Ancak iyonik bileşiklerin sıvı hali ve sulu çözeltileri elektirik akımını iletir.

etkinlik – 3

İyonik katılarla ilgili aşağıdaki açıklamalar doğru ise D yanlış ise Y ile belirtiniz.

a) İyonik bileşikler oda koşullarında katı halde bulunurlar.

b) İyonik bileşikler birbirinden bağımsız moleküllerden oluşur.

c) İyonik bileşikler, bileşiği oluşturan iyonların türüne göre farklı kristal örgü yapısı gösterirler.

d) İyonik bileşiklerin formülü, kristaldeki farklı türdeki atom sayılarının oranını yansıtan en basit formüldür.

e) İyonik kristallerde, iyonlar arası çekimler zayıf olduğu için iyonik bileşikler kolaylıkla buharlaşır.

f) İyonik bileşikler sadece iki tür elementten oluşur.



2. Kovalent BağlarAtomlar arasında elektronların ortaklaşarak kullanılmasıyla oluşan kimyasal bağa kovalent bağ denir.

Kovalent bağ ametal atomlarının en dış kabuklarındaki elektronlarını ortaklaşa kullanması sonucu oluşur.

Kovalent Bağların PolarlığıKovalent bağı oluşturan atomların elektronegatiflik farkına göre oluşan bağ apolar kovalent bağ veya polar kovalent bağ olur.

Apolar Kovalent BağElektronegatifliği aynı olan atomlar arasında elektronların ortaklaşa kullanılması ile oluşan bağa apolar kovalent bağ denir. Apolar kovalent bağda, iki atom arasında ortaklaşa kullanılan elektronlar her iki atom çekirdeği tarafından eşit kuvvetle çekildiği için molekülde yük dağılımı eşit olur.

H2 Molekülünde Apolar Kovalent BağHidrojen (H) atomunun tek elektronu diğer hidrojenin tek elektronu ile ortaklaşa kullanılır her iki atom da dublete ulaşır.

+

H H H – H

F2 Molekülünde Apolar Kovalent Bağ

Flor (F) atomunun son katmanında 7 elektron bulunur. Oktete ulaşmak için 1 elektrona gerek vardır. Bu elektronu başka bir flor atomunun tek elektronu ile ortaklaşa kullanarak oktete ulaşır.

F F F – F

+

H2, F2, N2, O2, Br2 gibi aynı tür atomdan oluşan bütün moleküllerin atomları arasında apolar kovalent bağ vardır.

Polar Kovalent BağElektronegatifliği farklı olan atomlar arasında elektronların ortaklaşa kullanmasıyla oluşan bağa polar kovalent bağ denir.

Polar kovalent bağda iki atom arasında ortaklaşa kullanılan elektronlar atomların çekirdekleri tarafından farklı kuvvet-le çekilir. Böylece elektronegatifliği fazla olan atom kısmen negatif yüklü (δ–), elektronegtifliği az olan atom ise kısmen pozitif yüklü (δ+) olur.

Kovalent bağda bağın ucundaki atomların elektronegatiflik farkı arttıkça bağın polarlığı artar.

Yapılan deneysel ölçümler ametallerin elektron alma eğilimlerinin şu şekilde olduğunu göstermiştir.

F > O > CI > N > Br > S > I > C > P > H

Periyodik cetvelde elektron alma eğilimi şu şekilde değişir:

Bir periyotta soldan sağa doğru gidildikçe elementlerin elektron alma eğilimi artar.

Bir grupta yukarıdan aşağıya inildikçe elementlerin elektron alma eğilimi azalır.

160



HCI Molekülünde Kovalent BağH atomu tek elektronunu CI nin elektronu ile ortaklaşa kullanır. H atomu dublete ulaşırken CI atomu oktete ulaşır. CI nin elekt-ron alma eğilimi H nin elektron alma eğiliminden daha fazladır. Bu nedenle H ile CI arasındaki bağ polar kovalenttir.

CI

+

H H – CI

H2O (su) Molekülünde Kovalent BağH nin atom numarası 1, O nun ise atom numarası 8 dir.

H atomları tek elektronlarını O nun elektronları ile ortaklaşa kullanır. H atomu dublete ulaşırken O atomu oktete ulaşır.

H nin elektron alma eğilimi O nun elektron alma eğiliminden azdır. Bu nedenle H ile O arasındaki bağlar polar kovalenttir. O

+

+

H

H H2O

Rehber Soru

Aşağıdaki bileşik element molekülü arasındaki bağ türleri verilmiştir.

Bileşik Element Molekülleri Atomları Bir Arada Tutan Bağ

I. CI2 Apolar kovalent bağII. NF3 Polar kovalent bağIII. NaF İyonik bağ

Bu türler arasındaki bağ türlerinden hangileri doğru verilmiştir?(Atom numaraları N = 7, F = 9, Na = 11, CI = 17)


Çözüm



etkinlik – 4

Aşağıdaki tabloyu verilen açıklamalar doğrultusunda doldurunuz.

i. Atom numaraları verilen element çiftlerinin katman elektron dizilimini yapınız.

ii. Elementin türünü (metal – ametal) belirleyiniz.

iii. Element türleri arasında oluşan bağın türünü (iyonik – kovalent) belirtiniz.

Element

çifti

Katman elektron dizilimi

X Y

Element türü

YX

Atomlar› bileflik içinde

bir arada tutan ba¤ türü

3X – 9Ya)

7X – 17Yb)

11X – 16Yc)

12X – 8Yd)

11X – 9Ye)

15X – 17Yf)

19X – 9Yg)

20X – 16Yh)

13X – 17Yi)

12X – 17Yj)

162



etkinlik – 5

Aşağıda verilen diyagramlarda MgCI2, O2, CI2, Na2O, AIF3 ve HCI nin oluşumu görülmektedir.Bu diyagramı inceleyerek i. Oluşan bağların türünü, tabloda verilen yere yazınız.ii. Bağların nasıl oluştuğunu tabloda ayrılan yere yazınız.

Na O Na

Mg

CI

CI

O O

CI CI F

AI

F

F

H CI

Ba¤›n türü Ba¤›n oluflumuFormül

MgCI2

O2

CI2

Na2O

AIF3

HCI



Kovalent Moleküllerin Lewis Yapısı

Değerlik elektronlarının element sembolü üzerine noktalarla gösterilmesinin Lewis yapısı olduğunu belirtmiştik.

Bir elementin Lewis yapısı yazılırken 4 e kadar olan değerlik elektronları element sembolü etrafına tek nokta olarak konur. Daha sonrakiler ise çiftleştirilerek konur. Noktalama bu şekilde yapıldığında element sembolü etra-fındaki tek elektron sayısı atomun bağ kapasitesini verir.

Moleküllerin Lewis yapısı yapılırken molekülü oluşturan atomların tek elektronları birbiriyle ortaklaştırılır.

• İki atom arasında 2 elektron ortaklaşırsa aralarında 1 bağ oluşur.



Rehber Soru

O2 molekülünün Lewis yapısı aşağıdakilerden hangisidir?(O nun atom numarası 8 dir)

A) O O B) O O C) O O D) O O E) O O

Çözüm

SORU 12H2 molekülünün Lewis yapısı aşağıdakilerden hangisidir? (H nin atom numarası 1 dir)

HA) H B) H H C) H H D) H H E) H H

ÇÖZÜM

164



SORU 13CI2 molekülünün Lewis yapısı aşağıdakilerden hangisidir? (CI nin atom numarası 17 dir.)

A) CI CI B) CI CI C) CI CI D) CI CI E) CI CI

ÇÖZÜM

SORU 14

N2 molekülünün Lewis yapısı aşağıdakilerden hangisidir? (N nin atom numarası 7 dir)

A) N N B) N N C) N N D) N N E) N N

ÇÖZÜM

Çok Atomlu Moleküllerin Lewis YapısıÇok atomlu moleküllerin Lewis yapısı yazılırken önce merkez atom belirlenir.

Molekülün merkezinde bulunan ve diğer atomları kendisine bağlayan atoma merkez atom denir.

Elementin Lewis yapısı yapıldığında tek elektron sayısı en fazla olan atom merkez atomdur.

Rehber Soru

CO2 molekülü için, I. Merkez atom C dir.

II. Lewis yapısı O C O şeklindedir.

III. Ortaklanmamış 4 elektron çifti bulundurur.

yargılarından hangileri doğrudur? (Atom numaraları: C = 6, O = 8)


Çözüm



SORU 15

H2O molekülünün Lewis yapısı aşağıdakilerden hangisidir? (Atom numaraları: H =1, O = 8)

A) H H O B) H O

H

C) H O H D) H O H E) OH

H

ÇÖZÜM

SORU 16

NH3 molekülünün Lewis yapısı aşağıdakilerden hangisidir? (Atom numaraları: H = 1, N = 7)

A) N H H H C) H N HH

D) H N HH

B) H N H

H

H N HH

E)

ÇÖZÜM

SORU 17

CH4 molekülü

I. 4 polar kovalent bağ içerir. II. 2 ortaklanmamış elektron çifti bulundurur.

III. Lewis yapısıH C H

H

H şeklindedir.

yargılarından hangileri doğrudur? (Atom numaraları: H = 1, C = 6)A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) I ve III E) II ve III

ÇÖZÜM

SORU 18

C2H4 molekülünün Lewis yapısı aşağıdakilerden hangisidir? (Atom numaraları: H = 1, C = 6)

A) H C C HH H

C) H C C HH H

B) H C C HH H

D) H C C HH H

E) H C C HH H

ÇÖZÜM

166



etkinlik – 6

Aşağıda verilen moleküller için Lewis formüllerini ve molekülün çizgi / elektron çifti gösterimini yazınız. (Atom numaraları : H = 1, C = 6, N = 7, O = 8, F = 9, P = 15, S = 16, CI = 17)

Molekülünformülü

H2a)

c)

HCId)

H2Oe)

NH3f)

CH4g)

CO2h)

NF3i)

PCI3j)

SF2k)

SO2I)

b) F2

O2

Moleküldeki elementlerinLewis simgeleri

Molekülün Lewisgösterimi

Molekülünçizgi /Elektronçifti gösterimi

COm)



etkinlik – 7

Aşağıdaki açıklamalar doğru ise D yanlış ise Y ile belirtiniz.

a) Kovalent bağlar oluşurken iki elektron bir bağ meydana getirir.

b) Ametallerin elektron alma isteği metallerin elektron alma isteğinden fazladır.

c) Atomların değerlik elektronlarını ikiye tamamlamalarına dublet, sekize tamamlamalarına ise oktet kuralı

denir.

d) İyonik bağ metal ile ametal atomları arasında oluşur.

e) Kovalent bağ ametal atomları arasında oluşur.

f) Aynı tür ametal atomları arasında polar kovalent bağ oluşur.

g) Farklı ametal atomları arasında apolar kovalent bağ oluşur.

h) İki elementin elektron alma istekleri arasındaki fark ne kadar fazla ise bağın polarlığı da o kadar fazladır.

i) İyonik bileşikler moleküler yapıdadır.

j) İyonik bağ; (+) yüklü metal iyonları ile (–) yüklü ametal iyonları arasındaki çekim kuvvetidir.

k) İyonik bileşikler suda moleküler çözünür.

l) İyonik bileşiklerin erime ve kaynama noktaları kovalent moleküllerin erime ve kaynama noktasından yük–

sektir.

m) Bir grupta yukarıdan aşağıya doğru elementlerin elektron alma eğilimi azalır.

n) Bir periyotta soldan sağa doğru elementlerin elektron alma eğilimi artar.

o) Farklı iyonik bileşikler farklı bir kristal örgüsüyle oluşur.

p) 1H, 6C, 7N atomlarından oluşan HCN molekülünün Lewis yapısı H C N şeklinde gösterilebilir.

r) 7N atomlarından oluşan N2 molekülünün Lewis yapısı N N şeklinde gösterilebilir.

s) 11Na atomu hem iyonik hem de kovalent bağlı bileşikler oluşturabilir.

t) 17CI atomu yalnız kovalent bağlı bileşikler oluşturur.

u) 2He atomu ametallerle iyonik kristaller oluşturur.

168



etkinlik – 8

Aşağıda formülleri verilen bileşiklerde baskın olan bağ karakterini “iyonik, polar kovalent” veya “apolar kovalent” olu-şuna karar verip nedenini yazınız.

BileşikFormülü

İyonikBağ

Polar Kovalent

Bağ

Apolar Kovalent

Bağ Neden

NaFNa metal, F ametaldir. Na ile F nin elektronegatiflik farkı fazla oldu-ğundan aralarında iyonik bağ oluşur.

F2F, ametal atomudur. Aynı tür ametal atomlarının elektronegatiflik değerleri aynıdır. Bu nedenle aradaki bağ apolar kovalenttir.

CH4

ClF

MgF2

NH3

Na2O

NF3

HCl

NaCl

OF2

Element Sembolü H C N O F Na Mg Cl

Atom Numarası 1 6 7 8 9 11 12 17



3. Metalik BağlarMetal atomlarını bir arada tutan kuvvetlere metalik bağ denir.

Metalik Bağın OluşumuMetal atomlarının son enerji katmanında bulunan elektronlar çekirdek tarafından kuvvetle çekilemez.

Metal atomlarının zayıf tutulan bu elektronları komşu atomların boş katmanlarına geçebilecek şekilde hareketlidir. Tüm metal atomlarının hareketli olan bu değerlik elektronları bir elektron denizi oluşturmaktadır. Değerlik elektronları-nı, elektron denizine veren atomun geri kalan kısmı pozitif yüklü iyon haline gelmiştir. Zıt yüklü oldukları için elektron denizi ile metal iyonları birbirini çeker.

Pozitif yüklü metal iyonlarıyla negatif yüklü elektron denizi arasındaki çekim kuvvetine metal bağı denir.

+ – + – +

+ – + – +

+ – + – +

– –

– –

–

–

–

–

–

–

– –

– –

Elektron denizi

(+) yüklü iyon

– + –

– + –

– + –

– –

– –

–

–

– –

– –

– +

– +

– +

–

–

–

–

–

–

Metal bağı, elektron denizi ile (+) yüklü iyonları arasındaki çekim kuvvetidir.

Metallerin ÖzellikleriMetallerde değerlik elektronlarının yerlerinin sabit olmayıp serbestçe hareket etmesi metallere aşağıdaki özellikleri ka-zandırır.

Elektrik akımını ve ısıyı iyi iletirler.

Kırılgan olmayıp tel ve levha haline gelebilirler.

+ – + – +

+ – + – +

+ – + – +

– –

– –

–

–

–

–

–

–

+ – + – +

+ – + – +

+ – + – +

– –

– –

–

–

–

–

–

–

–

–

–

–

–

– + – +

– + – +

– + – +

– –

– –

–

–

–

–

–

–

+ – + – +

+ – + – +

+ – + – +

– –

– –

–

–

–

–

–

–

–

–

–

–

–

–

–

+

+

+

Metal kristallerinde basınç etkisiyle kristalin bir kısmının kayması esas yapıyı bozmaz. Bu nedenle metaller dövülerek tel ve levha haline getirilebilir.

Metalik Bağın Kuvveti Metal atomların çapı arttıkça çekirdeğin elektronlara uyguladığı çekim kuvveti azalır. Bu nedenle metalik bağın kuv-

veti azalır.

Metalin değerlik elektron sayısı arttıkça, çekirdekte elektron denizindeki elektronlarla daha fazla sayıda ve daha güçlü şekilde çekim kuvveti oluşur. Bu nedenle metalik bağın kuvveti de artar.

170



Periyodik cetvelin A gruplarında metalik grupların kuvveti şu şekilde değişir: Aynı periyotta, soldan sağa doğru gidildikçe metal bağının kuvveti artar.

Aynı grupta, yukarıdan aşağıya gidildikçe metal bağının kuvveti azalır.

Rehber Soru

Na ile Mg nin erime noktaları arasındaki ilişki nasıldır? (Atom numaraları: Na = 11, Mg = 12)

Çözüm

SORU 19

Na ve K elementlerinin erime noktaları arasındaki ilişki nasıldır?

(Atom numaraları: Na = 11, K = 19)

ÇÖZÜM

SORU 20

Mg ile Al nin erime noktaları arasındaki ilişki nasıldır?

(Atom numaraları: Mg = 12, Al = 13)

ÇÖZÜM

SORU 21Mg ile Ca nın erime noktaları arasındaki ilişki nasıldır?(Atom numaraları : Mg = 12, Ca = 20)

ÇÖZÜM



SORU 22Metalik bağla ilgili;I. Metal atomları ile ametal atomları arasında oluşur.II. Bağ kuvveti arttıkça metalin erime noktası da artar.III. Metal atomunun atom yarıçapı arttıkça metalik bağın kuvveti de artar.yargılarından hangileri doğrudur?


ÇÖZÜM

SORU 23

TX Z

Y

Periyodik sistemde bazı elementler X, Y, Z ve T ile gösterilmiştir.Buna göre,I. X atomları arasındaki metalik bağ kuvveti Y ninkinden daha fazladır.II. Z atomları arasındaki metalik bağ kuvveti X inkinden daha fazladır.III. T nin erime sıcaklığı Y nin erime sıcaklığından daha yüksektir.yargılarından hangileri doğrudur?A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III

ÇÖZÜM

etkinlik – 9

Metalik bağlarla ilgili aşağıdaki açıklamalar doğru ise D, yanlış ise Y ile belirtiniz.

a) Metallerde, değerlik elektronları atom çekirdekleri tarafından zayıf tutulur.

b) Metallerin değerlik elektronları, başka atomların boşluk bulunan katmanlarına geçebilir.

c) Metallerin değerlik elektronlarının delokalize (belirli yerde sabit olmama) olması metallerin elektriği iletmelerineneden olur.

d) Metallerin değerlik elektronlarının delokalize olması metal kristallerinin kırılgan olmalarına neden olur.

e) A grubu metallerinde bir grupta yukarıdan aşağıya inildikçe metal bağının kuvveti artar.

172



4 - ZAYIF ETKİLEŞİMLER

Molekülleri katı veya sıvı halde zayıf etkileşimler bir arada tutar. Moleküller arası etkileşimler molekülün yapısı ve ge-ometrisi ile doğrudan ilişkilidir. H2 , F2 , HF , IF gibi basit iki atomlu moleküllerin yapısını ve polarlığını tahmin etmek kolaydır.

İki atomlu molekül, aynı tür atomlardan oluşuyorsa, atomlar her açıdan özdeş olduğundan yük dağılımı eşit olur. Bundan dolayı da molekül apolar özellik gösterir.

H2 , Cl2 , O2 gibi moleküller bu tür moleküllere örnek verilebilir.

O OH H CICI

H2 , Cl2 , O2 gibi aynı tür atomlardan oluşan iki atomlu

moleküller yük dağılımı eşit olduğundan apolar özellik gösterirler.

İki atomlu molekül farklı tür atomlardan oluşuyorsa, atomların elektronegatifliği farklı olduğundan elektronları farklı kuvvetle çekerler. Bu nedenle yük dağılımı eşit olmaz. Bundan dolayı da molekül polar özellik gösterir.

H F CIH I F

Farklı tür atomlardan oluşan iki atomlu moleküllerde elektronegatifliği

fazla olan elektronları daha fazla çektiğinden δ– yüklü diğer atom ise δ+ yüklüdür.

Polar moleküllerde kalıcı dipollük (iki kutupluluk) mevcuttur.

Çok atomlu moleküllerde ise atomların elektronegatifliği yanında molekülün geometrisi de önemlidir.

Örneğin CO2 molekülünün yapısı doğrusal olup molekül apolardır.

Ancak OF2 molekülün yapısı kırık doğru şeklinde olup molekül polardır.

F

O

F



etkinlik – 10

Aşağıda bazı molekül formülleri ve bu moleküllerin yapıları verilmiştir. Bu moleküllerin polar mı yoksa apolar mı oldu-ğunu ve molekülde kalıcı dipollük olup olmadığını belirtiniz.

H

H H

MolekülFormülü

MolekülünYap›s› Polar/Apolar Kal›c› Dipollük

Var / Yok

H F

O OC

CICI

S

H H

S

OO

N

F

B

FF

H Be H

C

HH

CCI

CI

CI

CI

O

C

H

C

H

a) HF

b) Cl2

c) H2S

d) CO2

e) SO2

f) NH3

g) BF3

h) BeH2

i) CH4

j) CCl4

k) CH3OCH3

Polar Var

HH

H

H

H

H

174



1. Van der Waals BağlarıDipol - dipol, dipol - indüklenmiş dipol ve London kuvvetleri gibi farklı tip moleküllerarası kuvvetler Van der Waals bağ-ları olarak adlandırılır. Diğer yandan hidrojen bağı çok güçlü dipol - dipol etkileşimidir. Ancak bir kaç element hidrojen bağı yapabildiğinden Van der Waals bağları kapsamında değil ayrı bir sınıflandırmada incelenir.

Dipol – Dipol BağlarıDipol - dipol kuvvetleri, polar moleküller arası çekim kuvvetleridir. Yük dağılımı eşit olmayan moleküller polar mole-küldür.

Polar moleküller, zıt kutuplarıyla birbirlerine yönlenerek dipol - dipol kuvvetlerini oluşturur.

etkinlik – 11

Aşağıdaki maddelerin hangilerinde yoğun fazlarda (katı ve sıvı halde) iken dipol - dipol çekimi vardır?

Madde Molekül fiekli Dipol – Dipol KuvvetiVar / Yok

O OC

CICI

S

H H

HH

P

Cl2

H2S

CO2

S

OOSO2

BH3

PH3

CIHHCl

B

H

H

H

CIIICl

Yok

H



İyon – Dipol BağlarıBir iyon (katyon veya anyon) ile polar molekül arasında oluşan çekim kuvvetlerine iyon - dipol bağları denir.

�� I�

İyon - dipol bağlarında katyon, polar molekülün – uçlu kutbuyla etkileşirken anyon + uçlu kutupla etkileşir.

İyon–dipol bağının kuvveti, iyon yükü ve büyüklüğü ile polar molekülün yük dağılımına bağlıdır.

Na+ OHH

– +

+

Mg2+ OHH

– +

+

Su molekülü Na+ ve Mg2+ ile iyon - dipol etkileşimi yapar. Mg2+ nin yükü büyük ve boyutu küçük olduğu için daha kuvvetli etkileşim yapar.

etkinlik – 12

Aşağıdaki madde çiftlerinden hangileri arasında iyon - dipol etkileşimi gerçekleşiyorsa ile belirtip nedenini açıkla-yınız..

Madde Çifti İyon–dipol BağıOlur / Olmaz Neden

1 2

NaCl H2ONaCl iyonik bir bileşik, H2O ise polar bir bileşik olduğundan NaCl yi oluşturan Na+ ve Cl– iyonları H2O ile iyon–dipol bağı oluşturur.

H2O Cl2

HCl H2S

Cl2 I2

Mg(NO3)2 H2O

HCl SO2

KBr HCl

176



London KuvvetleriAtom ve moleküllerde elektronlar sürekli olarak hareket halindedir. Bu hareket anında (tamamen tesadüfen) molekül-deki elektron dağılımı düzgün olmayabilir. Elektronlar, atom ya da molekülün bir bölgesine bir an olsa bile yığılarak atom ya da molekülün polarlaşmasına neden olarak anlık bir dipol oluşur.

Birbiriyle etkileşen indüklenmiş dipoller. Bu durum ancak anlık olarak mevcut olabilir. Moleküller daha sonra yeni bir düzenlemeye girerler. Bu tür etkileşim polar olmayan gazların yoğunlaşmasına neden olur.

Anlık dipol sonucunda atom veya apolar moleküller arasında oluşan çekim kuvveterine London kuvvetleri denir.

London kuvvetleri yoğun fazlarda iken soygaz atomlarını, ametal moleküllerini ve apolar molekülleri bir arada tutan kuvvetlerdir.

London kuvvetleri diğer bütün etkileşim türleriyle birlikte bulunur.

London kuvvetleri aşağıdaki özelliklere bağlıdır:

Elektron SayısıAtom ya da moleküldeki elektron sayısı arttıkça eşit yük dağılımının bozulma ihtimali daha kolay hale gelir. Bu durum atom ya da molekülün daha kolay polarlanmasına neden olur. Böylece elektron sayısı arttıkça atom ya da moleküller arasındaki London kuvvetleri artar.

Molekül Kütlesi ve Molekül Büyüklüğü Molekül kütlesi ve molekül büyüdükçe atom veya moleküldeki elektron sayısı da artar. Bundan dolayı da London kuv-

vetleri de artar.

Molekül Şekli İzomer bileşiklerde, dallanma arttıkça London kuvvetleri azalır.

Düz zincir şeklinde bir moleküldeki elektronlar, küçük ve sıkı yapıya sahip moleküldeki elektronlardan daha kolay ha-reket eder. Bunun sonucu olarak düz zincir şeklinde olan izomerler arasındaki London çekimleri daha kuvvetlidir.

Kapalı formülü aynı, açık formülü farklı olan bileşiklere izomer bileşikler denir.

CH3 ı CH3 – CH2 – CH2 – CH3 CH3 – CH – CH3

Yukarıdaki bileşiklerin kapalı formülü C4H10 olmasına rağmen açık formülleri farklıdır.



Rehber Soru

Aşağıdaki madde çiftlerinin kaynama noktaları arasındaki ilişki nasıldır?

(Atom numaraları : H = 1, C = 6, F = 9, Cl = 17)

a) F2 ........ Cl2b) CH4 ........ CH3 – CH3

c) CH3 – CH2 – CH2 – CH3 ........ CH3 – CH – CH3 ı CH3

Çözüm

SORU 24Ne ve Ar elementlerinin kaynama sıcaklıkları arasındaki ilişki nasıldır?

(Atom numaraları: Ne = 10, Ar = 18)

ÇÖZÜM

SORU 25O2(s) ve S8(s) elementlerinin kaynama sıcaklıkları arasındaki ilişki nasıldır?

(Atom numaraları: O = 8, S = 16)

ÇÖZÜM

178



SORU 26

CH4 ile SiH4 moleküllerinin kaynama sıcaklıkları arasındaki ilişki nasıldır?

(Atom numaraları: C = 6, Si = 14)

ÇÖZÜM

SORU 27CH4 , CF4 ve CCl4 bileşiklerinin kaynama sıcaklıkları arasındaki ilişki nasıldır?

(Atom numaraları: H = 1, C = 6, F = 9, Cl = 17)

ÇÖZÜM

SORU 28

CH3 – CH2 – CH2 – CH2 – CH3 CH3 – CH – CH2 – CH3 CH3 – C – CH3

CH3

CH3CH3

ZYX

bileşiklerinin kaynama sıcaklıkları arasındaki ilişki nasıldır?

ÇÖZÜM

SORU 29

CH3 – CH2 – CH2 – CH2 – CH2 – CH2 – CH3 CH3 – CH2 – CH2 – CH2 – CH2 – CH3 CH3 – C – CH2 – CH3

CH3

CH3

ZYX

bileşiklerinin kaynama sıcaklıklarını karşılaştırınız.

ÇÖZÜM



SORU 30London kuvvetleriyle ilgili,I. Apolar moleküller, ametal molekülleri ve soygaz atomları arasında bulunur.II. Atom ya da moleküllerin geçici olarak dipolleşmesi sonucu oluşur.III. Atom ya da moleküllerin elektron sayısı arttıkça London kuvvetleri de artar.ifadelerinden hangileri doğrudur?A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) I ve III E) I, II ve III

ÇÖZÜM

SORU 31

C

H

Si

Ge

F

Cl

Br

Periyodik cetvelde bazı elementler verilmiştir. Buna göre,I. CH4, SiH4 ve GeH4 molekülleri arasında London kuvvetleri bulunur.

II. CH4 ün kaynama sıcaklığı GeH4 ün kaynama sıcaklığından daha yüksektir.

III. F2, Cl2 ve Br2 arasında kaynama sıcaklığı en yüksek olan Br2 dir.



ÇÖZÜM

SORU 32Aşağıdaki bileşiklerden hangisinin molekülleri arasında sıvı halde etkin olan çekim kuvvetleri London kuv-vetleridir? (Atom numaraları : H = 1, C = 6, N = 7, O = 8, Cl = 17)

A) C6H6 B) NH3 C) H2O D) HCl E) C2H5OH

ÇÖZÜM

180



2. Hidrojen BağlarıH2O , HF ve NH3 bileşiklerinin kaynama noktaları F, O ve N atomları ile aynı grupta bulunan elementlerin benzer formüllü bileşiklerinden daha yüksektir. Molekül boyutuna ve elektron sayısına göre bu bileşiklerin kaynama noktaları-nın beklenene göre daha yüksek olması bu moleküller arasında dipol - dipol bağları ve London kuvvetleri dışında bir bağ türü olması gerektiğini ortaya koymuştur.

� � ��

��

�

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

� !

"�!��#$

%��&��#%$�'�()�*

�!+"�,��!+"�-�

�!+"��

�!+"� �

4A, 5A, 6A ve 7A grubu elementlerinin hidrojen bileşikleri için kaynama noktaları.

Grupta aşağıya doğru kaynama noktası yükselmesi beklememize karşın, üç bileşik (NH3 , H2O ve HF) farklı davranmaktadır.

Bu beklenmedik durum moleküllerarası hidrojen bağları ile açıklanabilir.

Hidrojen atomu, elektronegatifliği çok yüksek olan N, O ve F atomları ile kimyasal bağ oluşturduğunda, elektronu-nu büyük ölçüde yitirir ve diğer polar moleküllerdekine göre daha etkin bir artı yük kazanır. Bu yük nedeniyle hidro-jenin, komşu moleküldeki F, O veya N atomlarıyla oluşturduğu moleküllerarası çekim kuvvetine hidrojen bağı denir.

Hidrojen bağı, aynı ya da farklı tür moleküller arasında oluşabilir.

��

��

��

��

��

�

�

�

Yukarıdaki moleküller arasında oluşan hidrojen bağları kırmızı çizgilerle gösterilmiştir.

Rehber Soru

Aşağıda bazı molekül çiftleri verilmiştir.

I. H2 …… H2

II. HF …… HF

III. ��.��

�

�

�

�

Bu molekül çiftlerinden hangileri arasında oluşan çekim kuvveti hidrojen bağıdır?


Çözüm



etkinlik – 13

Aşağıda bazı bileşik çiftleri verilmiştir. Bu çiftlerden hangileri arasında hidrojen bağı oluşur?

Hidrojen bağı oluşanlarda bu bağı gösteriniz.

1. Bileflik 2. BileflikHidrojen Ba¤›

Oluflur/Oluflmaz Hidrojen Ba¤›n›n Gösterilifli

a) CH3 – OH

b) HF

c) CH3 – CH2 – OH

d)

e)

f) CH3 – O – CH3

g)

CH3 – C = O

OH

CH3 – C = O

NH2

CH4

H2O

H2O

CH3 – C = O

H

CH3 – C = O

OH

CH3 – C = O

NH2

CH3 – C = OH

CH3 – C – CH3

O

h) NH3 CH3 – NH2

i) HCl HBr

Oluflur. CH3 – CO – H O

O H – OC – CH3

182



Molekülleri arasında hidrojen bağı oluşan bileşiklerin kaynama noktaları oluşmayan bileşiklere göre daha yüksektir.

Rehber Soru

H2O, H2S ve H2Se bileşiklerinin kaynama sıcaklıkları arasındaki ilişki nasıldır?

(Atom numaraları: H = 1, O = 8, O,S ve Se aynı grupta olup atom numaraları; O < S < Se dir.)

Çözüm

SORU 33

NH3 , PH3 ve AsH3 bileşiklerinin kaynama sıcaklıkları arasındaki ilişki nasıldır?

(Atom numaraları: H = 1, N = 7, N, P ve As aynı grupta olup atom numaraları As > P > N dir)

ÇÖZÜM

SORU 34

HF, HCl, HBr ve HI bileşiklerinin kaynama sıcaklıkları arasındaki ilişki nasıldır?

(Atom numaraları: H = 1, F = 9, F, CI, Br ve I aynı grupta olup atom numaraları; F < CI < Br < I dır.)

ÇÖZÜM

SORU 35

I. NH3 II. H2O III. HF

Yukarıdaki bileşiklerin kaynama sıcaklıkları arasındaki ilişki aşağıdakilerin hangisinde doğru verilmiştir?A) I > II > III B) II > III > I C) III > II > I D) I > III > II E) III > I > II

ÇÖZÜM



Daha fazla hidrojen bağı oluşturan bileşiğin kaynama noktası, daha az hidrojen bağı oluşturan bileşiğin kaynama sıcaklığından yüksektir.

Rehber Soru

Etil alkol (CH3 - CH2 - OH) ve etandiol (HO - CH2 - CH2 - OH) bileşiklerinin kaynama sıcaklıkları arasındaki ilişki nasıldır?

Çözüm

SORU 36

CH2 – OH

CH2 – OH

CH – OH

CH2 – OH

CH2 – OH

Glikol Gliserin

Yukarıda açık formülleri verilen glikol ile gliserinin kaynama noktaları arasındaki ilişki nasıldır?

ÇÖZÜM

SORU 37Aşağıda bazı bileşikler ve kaynama noktaları verilmiştir.

CH3 – OH nin kaynama noktası K1, CH3– CH2 – OH nin kaynama noktası K2 ve

CH2 – C – OH nin kaynama noktası da K3 tür. I IINH2 OBuna göre, K1, K2, K3 arasındaki ilişki aşağıdakilerden hangisinde doğru gösterilmiştir.

A) K1 > K2 > K3 B) K3 > K2 > K1 C) K2 > K3 > K1 D) K1 > K3 > K2 E) K3 > K1 > K2

ÇÖZÜM

184



etkinlik – 14

Açık formülü verilen sakkaroz (çay şekeri) ısıtıldığında, erimeden karamelleşip daha sonra kömürleşir. Bu olayın ne-deni nedir?

CH2

OH

CH

OH

CH

OH

CH

OH

CH

OH

C

H

O

Suda Çözünme Yapıca benzer özellikte olan maddeler birbiri içinde çözünür. Bu durum gözönünde bulundurularak şu genelleme ya-pılabilir:

Polar maddeler polar çözücülerde, apolar maddeler ise apolar çözücülerde çözünür.

Hidrojen bağı oluşturan madde, hidrojen bağı oluşturan çözücüde daha da iyi çözünür.

Rehber Soru

Aşağıdaki türler arasında meydana gelen bağ türlerini belirtiniz.

a) H – Br ...... H – Br b) NaCl ...... H – Cl c) CCl4 ...... CCl4

d) Br – Br ...... Br – Br e) H – F ...... H – F f) NH3 ...... HCl

g) CH3OCH3 ...... H2O h) HCI ...... HCI i) HF ...... H2O

Çözüm



etkinlik – 15

Aşağıda bazı bileşik çiftleri verilmiştir. Bu bileşikler arasındaki etkileşim türünü belirterek 1. ve 2. bileşik arasındaki et-kileşim türünün sağlamlığını (kuvvetini) karşılaştırınız. (Atom No: H = 1, C = 6, N = 7, O = 8, F = 9, Na = 11, P = 15, S = 16, CI = 17, K = 19)

1. Bileşik 2. Bileşik Aradaki Etkileşim Türü Aradaki Etkileşim Sağlamlığı (Kuvvet)

CH4 H2S1. London Kuvvetleri

2. Dipol-dipol etkileşimi2 > 1

HF HCl

HO-CH2–CH2–OH C2H5 – OH

H2O O2

H2O HCl

H2O NaCl (Na+ Cl–)

CCl4 PCl5

H |

CH3 – C = OCH3 – CH2 – OH

HF H2S

CF4 CCl4

Br2 KNO3 (K+ NO3– )

NH3 PH3

CH4 CF4

H2O KCl(K+Cl–)

H2O CH3OH

H2O CH4

186



etkinlik – 16

Aşağıda bazı kimyasal tür çiftleri verilmiştir. Bu çiftler arasındaki moleküllerin özelliğini (polar / apolar mole-kül) ve zayıf etkileşim türünü yazınız.

Kimyasal Tür Çifti Moleküllerin Özelliği Aradaki Zayıf Etkileşim Türü

a) CCl4 / CCI4

b) NaCl / H2O

c) C2H5OH / H2O

d) H2O / H2O

e) CCl4 / I2

f) NaCl / HCl

g) NH3 / H2O

h) KCl / HCl

i) HCl / HCl

j) O2 / N2

k) HCl / HBr

l) CH4 / CCl4



5 - FİZİKSEL - KİMYASAL DEĞİŞİMLER

Fiziksel Değişme

Maddeler ya kendiliklerinden ya da dışarıdan yapılan etkilerle bir takım değişikliklere uğrarlar. Bu değişikliklerin bazı-larında maddenin yapısı bozulmaz. Madde temel yapısını korur, bir başka maddeye dönüşmez. Bu tür değişimlere fiziksel değişme denir. Fiziksel değişmelerde maddelerin fiziksel özellikleri değişir. Buzun erimesi, suyun buharlaş-ması, ısıtılan demir çubuğun boyunun uzaması fiziksel değişimlere birkaç örnektir.

Kimyasal DeğişmeDeğişimlerin bazılarında ise maddenin iç yapısı değişir. Madde olduğu madde olmaktan çıkar tamamen farklı özellikte başka madde veya maddelere dönüşür. Bu tür değişimlere kimyasal değişme denir. Kimyasal değişmelerde madde-lerin kimyasal özellikleri değişir. Demirin paslanması, sütün ekşimesi, ekmeğin küflenmesi, kokuşma, çürüme olayları, kimyasal değişmelere birkaç örnektir.

Bir madde örneğinde atomları birarada tutan kuvvetlere kimyasal bağ denir. Bu açıdan incelendiğinde, kimyasal değişmeler veya kimyasal tepkimeler, kimyasal bağların koptuğu veya oluştuğu olaylardır.

etkinlik – 17

Aşağıda verilen değişmeleri fiziksel ya da kimyasal olma durumuna göre ile belirtiniz.

Değişme Fiziksel Kimyasal

a) Paslanma

b) Kırılma

c) Mayalanma

d) Erime

e) Ekşime

f) Buharlaşma

g) Donma

h) Süblimleşme

i) Fotosentez

j) Yoğunlaşma

k) Yanma

l) Kokma

m) Çürüme

n) Ezilme

o) Oksitlenme

p) Yırtılma

r) Kırağılaşma

188



Rehber Soru

Kimyasal değişmelerle ilgili, I. Madde, kimlik özelliklerini kaybederek yeni özellikler kazanır.

II. Eski bağlar kopar, yerine yeni bağlar oluşur.

III. Atomların çekirdek yapısı değişir.

değişimlerinden hangileri gerçekleşebilir?


Çözüm

SORU 38I. Mumun yanmasıII. Mumun erimesiIII. Mumun kırılmasıolaylarından hangilerinde maddenin kimyasal özelliği değişir?

A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III

ÇÖZÜM

SORU 39Aşağıdakilerden hangisinde kimyasal değişme olmaz?A) Üzümden şarap eldesi

B) Sütten yoğurt yapılması

C) Yoğurttan ayran yapılması

D) CO2 gazının kireç suyunu bulandırması

E) Elmadan sirke yapılması

ÇÖZÜM



SORU 40I. Na metali suya atıldığında gaz çıkmasıII. NaCI(k) suda çözündüğünde Na+ ve CI– iyonlarına ayrışmasıIII. NaCI(s) elektroliz edildiğinde Na ve CI2 elementlerine ayrışmasıYukarıdaki olaylardan hangilerinde kimyasal değişme olur? A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II D) I ve III E) I, II ve III

ÇÖZÜM

SORU 41I. C nin O2 ile yanma sonucunda CO2 oluşturmasıII. H2 ve O2 gazlarından H2O oluşmasıIII. Na metali ile CI2 ametalinden NaCI tuzu oluşmasıYukarıdaki olayların hangilerinde maddelerin kimlik özelliği değişir? A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III

ÇÖZÜM

SORU 42Aşağıdaki olayların hangisinde maddenin sadece fiziksel özelliği değişir?A) Ekmeğin küflenmesiB) Naftalinin süblimleşmesiC) Elmanın çürümesiD) Demirin paslanmasıE) NaCI çözeltisinden elektrik akımının geçirilmesi

ÇÖZÜM

SORU 43I. Bakır telden elektriğin geçirilmesiII. Şeker pancarından şeker elde edilmesiIII. Na metalinin suya atıldığında gaz çıkmasıYukarıdaki olayların hangileri kimyasal değişmedir? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) II ve III E) I, II ve III

ÇÖZÜM

190



etkinlik – 18

b.

+

Yemek tuzu(NaCl)

Sodyum metali(Na)

Klor gaz›(Cl2)

Yukarıdaki değişim fiziksel mi kimyasal mıdır?

–––––––––––––––––––––––––––––––––––––– ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

c.

Cam

K›r›k cam


–––––––––––––––––––––––––––––––––––––– –––––––––––––––––––––––––––––––––––––– d.

Çivi Paslanm›fl çivi


–––––––––––––––––––––––––––––––––––––– ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

a.

Üzüm

S‹RKE


–––––––––––––––––––––––––––––––––––––– ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

f. H2 gaz› O

2 gaz›

Su(H

2O (s›v›))

Üreteç

Şekildeki sisteme elektrik enerjisi uygulandığında

H2O(sıvı) → H2(g)+ 21 O2(g) tepkimesi oluşur.

Bu tepkime fiziksel mi kimyasal mıdır?

––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

g.

K›fl›n telefon telleri Yaz›n telefon telleri


––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

e.

Buz(H2O(kat›))

Su(H2O(s›v›))

Yukarıdaki değişim fiziksel mi kimyasal mıdır? ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

––––––––––––––––––––––––––––––––––––––



etkinlik – 19

Aşağıdaki olaylarda meydana gelen değişmenin fiziksel mi yoksa kimyasal mı olduğunu belirtiniz.

1. Etin kokmas›

2. Sütten yo¤urt yap›lmas›

3. Yo¤urttan ayran yap›lmas›

4. Suyun buharlaflmas›

5. Cam›n k›r›lmas›

6. Elmadan sirke yap›lmas›

7. Üzümden flarap yap›lmas›

8. Hidrojen ve oksijen elementlerinden su oluflmas›

9. Ka¤›d›n küle dönmesi

10. Yemek tuzunun suda çözülmesi

11. Gümüflün havada kararmas›

12. Yapra¤›n sararmas›

13. Naftalinin süblimleflmesi

14. Grizu patlamas›

15. Tren raylar›n›n yaz›n s›caktan uzamas›

16. fiekerin suda çözünmesi

17. Suyun elektrolizi

18. Elman›n çürümesi

19. Kolonyan›n buharlaflmas›

20. Asit ya¤murlar›n›n oluflmas›

21. Günbat›m›nda gökyüzünün rengininmaviden k›z›la dönmesi

192



Kimyasal Tepkimelerin Denklemleri ve Bazı Kimyasal Değişimler

İki ya da daha fazla maddenin etkileşerek yeni özellikte madde veya maddeler oluşturmasına kimyasal olay (tepkime)

denir. Kimyasal tepkimeler kimyasal tepkime denklemleri ile gösterilir. Tepkimede başlangıçtaki maddelere girenler

veya reaktifler, tepkime sonucu oluşan maddelere de çıkanlar veya ürünler denir.

Girenler ve çıkanlar bir okla (→) birbirinden ayrılır. Tepkimeye giren ve çıkan maddelerin fiziksel halleri maddenin sağ

alt kısmında belirtilir. X(k) + Y(s) ⎯→ Z(suda) + T(g)

kat› s›v› sudaçözünmüfl

gaz

Girenler(Reaktifler) Ç›kanlar

(Ürünler)

Tepkime Denklemleri

Kimyasal tepkimeler, birbirine benzerliklerine göre yanma tepkimeleri, asit – baz (nötralleşme) tepkimeleri, çözünme -

çökelme tepkimeleri vs şeklinde sınıflandırılabilir.

Yanma Tepkimeleri

Maddelerin oksijen ile verdikleri tepkimelere yanma tepkimeleri denir. Bazı yanma olayları ısı ve ışık gösterisiyle çok

kısa sürede tamamlanır. Bu tip yanmalara çabuk yanma denir. Benzin, odun, kömür gibi yakıtların yanması çabuk

yanmaya örnektir.

Bazen de yanma olayı sırasında ısı ve ışık gösterisi olmaz; tepkime daha uzun bir sürede tamamlanır. Bu tür yanma-

lara da yavaş yanma denir. Demirin paslanması, solunum olayı yavaş yanmaya örnektir.

Yanma olayı için üç temel elemana gerek vardır. Bu elemanlardan herhangi biri olmadan yanma olayı gerçekleşmez.

Yanman›ntemel elemanlar›

Yan›c›madde (yak›t)

Tutuflmas›cakl›¤›

Yak›c› madde(oksijen)

Yanıcı madde (Yakıt)Yakıldığında enerji veren maddelere yakıt denir.

Bir çok yakıtın bileşiminde karbon (C) ve hidrojen (H) vardır. Yapısında karbon ve hidrojen bulunan yakıtlar yakıldık-larında CO2 ve H2O oluşur.

Örneğin bir yakıt olan metan gazı (CH4) nın yanma tepkimesi şöyledir.

CH4(g) + 2O2(g) → CO2(g) + 2H2O(g)



Yakıcı madde Yakıcı madde oksijendir. Oksijenin bulunmadığı ortamlarda yanma olmaz. Hava, hacimce yaklaşık % 20 oksijen, geri kalanı ise yanma olayı için elverişli olmayan azot gazından oluşur.

Yanan mumun üzerinde bir kavanoz ters şekilde kapatıldığında mum bir süre sonra söner.

Tutuşma SıcaklığıYanıcı madde ile yakıcı madde biraraya geldiğinde çoğu zaman yanma olayı gerçekleşmez.

Odun, kömür, havagazı gibi yakıtlar hava oksijeni ile birlikte olmalarına rağmen yanma olayı gerçekleşmez. Bu mad-

delerin yanmaya başlaması için bir miktar ısıya ihtiyaçları vardır. Ancak bu ısıtmadan sonra maddeler yanmaya başlar.

Maddelerin yanmaya başladıkları en düşük sıcaklığa tutuşma sıcaklığı denir. Maddeler tutuşma sıcaklığına ulaşmadan

yanmazlar. Tutuşan yakıt ısı vermeye başlar. Tutuşmadan sonra verilen ısı yanma olayının sürekli olmasını sağlar.

Her maddenin tutuşma sıcaklığı farklıdır.

kükürt tozuodun talafl›

kömür tozu

Metal bir plaka üzerine odun talaşı, kükürt tozu ve kömür tozu konulup alttan ısıtıldığında önce kükürtün sonra odunun sonra da kömürün tutuştuğu görülür

Yangın olayı

Yanma olayının kontrol dışına çıkmasıyla oluşan duruma yangın denir. Yangını söndürmek için iki temel kural uygulanır.

Yanan maddelerin sıcaklığını düşürmek

Yanıcı madde ile havanın birbiri ile temasını kesmek.

Genel olarak yangın söndürücü olarak su kullanılır. Su yanan maddenin sıcaklığını azaltır ve yanan madde ile havanın ilişkisini keser.

Yangın söndürmede çoğu zaman da karbondioksit (CO2) kullanılır. Karbondioksit yanmayan ve özkütlesi hava-dan büyük bir maddedir. Yanan yere karbondioksit sıkıldığında yanan yerin üzeri karbondioksit ile kaplanır ve hava ile teması kesilir.

194



Rehber Soru

Aşağıdaki tepkimelerden hangileri yanma tepkimesi değildir?

a) C2H2(g) + 2H2(g) → C2H6(g) b) CH4(g) + 2O2(g) → CO2(g) + 2H2O(g)

c) C(k) + O2(g) → CO2(g) d) KCIO3(k) → KCI(k) + 23 O2(g)

e) 2Fe(k) + 23 O2(g) → Fe2O3(k)

Çözüm

SORU 44Aşağıdaki tepkimelerin hangisi yavaş yanmadır?

A) Grizu patlaması B) Benzinin yanmasıC) Kömür tozunun yanması D) Demirin paslanmasıE) LPG nin O2 ile tepkimesi

ÇÖZÜM

SORU 45Aşağıda X, Y ve Z gazlarının bazı özellikleri verilmiştir.

GazÖzellikler

Yoğunluk g/L (25 °C, 1 atm) O2 ile tepkime

X 0,16 X + O2 → XO2 + ısı

Y 2,02 Y + O2 → Tepkime yok

Z 1,98 Z + O2 → ZO2 + ısı

Hava 1,29

Buna göre, X, Y ve Z maddelerinden hangileri yangın söndürmede kullanmaya uygun değildir?

A) Yalnız X B) Yalnız Y C) Yalnız Z D) X ve Y E) X ve Z

ÇÖZÜM



Nötralleşme TepkimeleriAsit ve baz çözeltilerinin birbiriyle tepkimesine nötralleşme tepkimesi denir.

Bir tepkimenin nötralleşme tepkimesi olduğunu tahmin edebilmek için bazı asit ve bazların bilinmesi gerekir.

AsitSuda çözündüğünde H+ iyonu veren ve mavi turnusolun rengini kırmızıya çeviren maddelerdir.

BazSuda çözündüğünde OH– iyonu veren ve kırmızı turnusolun rengini maviye çeviren maddelerdir.

NaOH : Sodyum hidroksit

KOH : Potasyum hidroksit

Mg(OH)2 : Magnezyum hidroksit

Ca(OH)2 : Kalsiyum hidroksit

LiOH : Lityum hidroksit

HCI : Hidroklorik asit

HBr : Hidrobromik asit

HI : Hidroiyodik asit

HNO3 : Nitrikasit

H2SO4 : Sülfirik asit

Asitler suda çözündüğünde H+ iyonu ile – yüklü anyona ayrışır.

HCI(s) ⎯→ H+ (suda) + CI–(suda)

HNO3(s) ⎯→ H+(suda) + NO–

3(suda)

Bazlar ise suda çözündüğünde OH– iyonu ile + yüklü katyona ayrışır.

NaOH(k) ⎯→ Na+(suda) + OH–

(suda)

KOH(k) ⎯→ K+ (suda) + OH–

(suda)

Asit ile baz çözeltileri birbirine karıştırıldığında asitten gelen H+ iyonu ile bazdan gelen OH– iyonu birleşerek H2O yu

oluştururken asidin anyon kısmı bazın katyon kısmı ile birleşerek tuz çözeltisi oluşturur.

H CI(suda) + Na OH(suda) NaCI(suda) + H2O(s)

Çözeltilerin asidik mi yoksa bazikmi olduğunu belirtmek için pH kavramı kullanılır. Bir çözeltide pH < 7 ise çözelti

asidik, pH > 7 ise çözelti baziktir. Nötr bir çözeltide ise pH = 7 dir.

Rehber Soru

Aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?A) Asitlerin tadı ekşidir.B) Asitler suda çözündüğünde H+ iyonu verir.C) Asit çözeltileri baz çözeltileriyle nötrleşme tepkimesi verir.D) Asit ve bazlar nötrleşirken kimyasal özelliklerini kaybetmezler.E) Asit çözeltilerinde pH < 7 dir.

Çözüm

196



NaOH(suda) HCI(suda) NaCI(suda)

HCI(suda) H2SO4(suda) KOH(suda)

I II III

SORU 46Şekildeki kaplara üzerlerinde belirtilen çözeltiler ekleniyor. Buna göre, hangilerinde nötrleşme olur?



ÇÖZÜM

SORU 47

Ca(OH)2 çözeltisi aşağıdaki maddelerden hangisinin çözeltisiyle tepkimeye girerse nötralleşme tepkimesi olmaz?

A) HCl B) H2SO4 C) LiOH D) HClO4 E) HNO3

ÇÖZÜM

SORU 48

Aşağıdaki bileşiklerden hangisinin sulu çözeltisinde pH değeri 7 den büyüktür?

A) HCl B) NaOH C) HNO3 D) H2SO4 E) CH3COOH

ÇÖZÜM

SORU 49KOH nin sulu çözeltisi için;I. pH değeri 7 den küçüktür.II. HNO3 çözeltisi ile tuz ve su oluşturur.III. Kırmızı turnusol kağıdının rengini maviye çevrir.yargılarından hangileri doğrudur?A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III

ÇÖZÜM

SORU 50HNO3 çözeltisi ile Ca(OH)2 çözeltisi birbirine karıştırıldığında,I. Aralarında nötralleşme tepkimesi gerçekleşir.II. Ca(NO3)2 ve H2O oluşur.III. Oluşan tuzun katsayısı 1, suyun katsayısı 2 olur.yargılarından hangileri doğru olur?A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II D) I ve III E) I, II ve IIIÇÖZÜM



etkinlik – 20

Asitler, bazlar ve nötrleşme tepkimeleriyle ilgili aşağıdaki açıklamalar doğru ise D, yanlış ise Y ile belirtiniz.

a) Asitler, suda çözündüğünde H+ iyonu verir.

b) Bazlar, suda çözündüğünde OH– iyonu verir.

c) Asit çözeltilerinde pH değeri 7 den büyüktür.

d) Baz çözeltileri, kırmızı turnusol kağıdının rengini mavi yapar.

e) Nötr bir çözeltide pH değeri 7 dir.

f) Hem nötralleşme tepkimeleri, hem de çözünme – çökelme tepkimeleri yer değiştirme tepkimeleridir.

g) NaOH nin sulu çözeltisi mavi turnusol kağıdının rengini kırmızı yapar.

h) Nötralleşme tepkimesinde asit ve baz çözeltileri tepkimeye girerek tuz ve su oluşur.

i) Asitlerle bazlar arasında gerçekleşen tepkime fiziksel bir değişmedir.

etkinlik – 21

Aşağıdaki tepkimelerden hangileri nötralleşme tepkimesidir?

a) HCI(suda) + NaOH(suda) → NaCI(suda) + H2O(s)

b) 2HCI(suda) + Mg(k) → MgCI2(suda) + H2(g)

c) 2HCI(suda) + CaCO3(k) → CaCI2(suda) + CO2(g) + H2O(s)

d) HNO3(suda) + LiOH(suda) → LiNO3(suda) + H2O(s)

e) NH4OH(suda) + HCI(suda) → NH4CI(suda) + H2O(s)

f) NaOH(suda) + AgNO3(suda) → AgOH(k) + NaNO3(suda)

g) CH4(g) + 2O2(g) → CO2(g) + 2H2O(s)

h) H2SO4(suda) + 2KOH(suda) → K2SO4(suda) + 2H2O(s)

i) 4Fe(k) + 3O2(g) → 2Fe2O3(k)

198



etkinlik – 22

Deney

Deneyin amac›

Aç›klama

Araç ve Gereçler


Deney sorular›

Nötrleflme tepkimeleri

Asitlerle bazlar›n tepkimelerinde nötrleflmenin oldu¤u ve tuz olufltu¤unu gösterme

Ö¤renciler de¤iflik miktarlarda asit ve baz çözeltilerini kar›flt›r›p ortam›n asitli¤ini baz-

l›¤›n› saptarlar.

3 tane beher, 6 tane deney tüpü, k›rm›z› ve mavi turnusol ka¤›tlar›

0,5 M lik HCI çözeltisi, 0,5 M lik NaOH çözeltisi, Büret

1. Büret yard›m› ile 3 deney tüpüne asit çözeltisinden s›rayla 10 mL, 10 mL ve 5 mL

konur.

2. Di¤er 3 deney tüpüne de baz çözeltisinden s›rayla 5 mL, 10 mL ve 10 mL konur.

3. Daha sonra bu çözeltiler afla¤›daki flekilde beherlere konup kar›flt›r›l›r.

4. Beherdeki çözeltilere turnusol ka¤›d› bat›r›l›p çözeltilerin hangi özellikte oldu¤u

belirlenir.

5. 2 nolu kar›fl›m amyantl› tel üzerine konup s›v›n›n tamam› buharlafl›ncaya kadar

alttan ›s›t›l›r.

Turnusolunrengi

Çözeltininözelli¤i

1)

+10 mL0,5 MHCI

çözeltisi

5 mL0,5 MNaOH

çözeltisi

+10 mL0,5 MHCI

çözeltisi

10 mL0,5 MNaOH

çözeltisi

2)

3)

+5 mL0,5 MHCI

çözeltisi

10 mL0,5 MNaOH

çözeltisi

1. Yap›lan deneyler hangi tepkime türüne örnektir?

2. Kar›flt›rma ifllemi sonunda beherdeki çözeltilere dald›r›lan turnusol ka¤›tlar›n›n

rengi nas›l de¤iflti?

3. Hangi beherlerde tam nötrleflme olurken hangilerinde nötrleflme tam olarak

gerçekleflmedi? Neden?

4. 2 Nolu beherin dibindeki madde nedir?

1. beher

2. beher

3. beher



Çözünme – Çökelme Tepkimeleri

Çözünme

Bir maddenin başka bir madde içinde homojen olarak dağılmasına çözünme denir.

Maddelerin su içinde çözünmesi moleküler çözünme ve iyonik çözünme olarak ikiye ayrılır.

Şeker, alkol gibi maddeler su içinde moleküllerine ayrışarak moleküler olarak çözünürken NaCI, KNO3 gibi tuzlar iyonik

olarak çözünür.

Çökelme

İyonik yapılı farklı maddeler içeren çözeltiler karıştırıldığında farklı çözeltilerden gelen iyonların etkileşerek suda çözün-

meyen katı madde oluşmasına çökelme bu tür tepkimelere de çökelme tepkimesi denir.

Örneğin NaCI suda iyi çözünür. NaCI nin suda çözünme denklemi şöyledir:

NaCI(k) ⎯→ Na+(suda) + CI–(suda)

AgNO3 de suda iyi çözünür. AgNO3 ün suda çözünme denklemi şöyledir:

AgNO3(k) ⎯→ Ag+(suda) + NO–

3(suda)

Ancak AgCI suda çözünmez. NaCI çözeltisi ile AgNO3 çözeltisi karıştırıldığında NaCI den gelen CI– iyonları ile AgNO3

den gelen Ag+ iyonları birleşerek çözeltinin dibinde AgCI(k) oluşturur.

CI–(suda)

Na+(suda)

+Ag+

(suda)

NO–3(suda)

Na+(suda)

NO–3(suda)

AgCI(k)

NaCI ve AgNO3 çözeltileri karıştırıldığında AgCI çökeltisi oluşur.

Bu tepkimenin toplu durumu şu şekilde yazılır.

NaCI(aq) + AgNO3(aq) → AgCI(k) + NaNO3(aq)

Tepkimede AgCI çözeltinin dibinde katı olarak birikirken Na+ ve NO–3 iyonları çözeltide çözünmüş olarak kalır.

Na+(aq) + CI–(aq) + Ag+

(aq) + NO –3(aq) → AgCI(k) + Na+(aq) + NO3

–(aq)

Na+ ve NO–3 iyonları çözeltide oldukları halde tepkimeye katılmamışlardır. Tepkimeye katılmayan iyonların tepkime

denkleminde gösterilmeden, birbiriyle birleşen iyonların gösterildiği tepkime denklemine net iyon denklemi denir.

Yukarıdaki tepkimenin net iyon denklemi şu şekildedir:

Ag+(aq) + CI–(aq) → AgCI(k)

200



etkinlik – 23

Deneyin Ad›

Deneyin amac›

Araç ve Gereçler


Deney Sorular›

Çözünme - Çökelme Tepkimeleri

Çözünme ve çökelmeyi gösterme

2 adet beher spatül Deney tüpleri

KI Tüplük Pb(NO3)2

Baget Saf su

1. Pb(NO3)2 üzerine KI çözeltisi ekledi¤inizde ne gözlediniz?

2. Bu hangi tür tepkime türüne örnektir?

3. Pb(NO3)2 nin ve KI n›n çözünme denklemleri nas›ld›r?

4. Sizce çöken kat› hangi iyonlar›n birleflmesiyle oluflmufltur?

Beherlere 50 fler mL saf su konur. Beherlerden birine spatülün ucuyla az miktarda

KI di¤erine ise Pb(NO3)2 konur.

KI ve Pb(NO3)2 nin çözünmesi için baget ile kar›flt›r›l›r.

(Ancak baget y›kanmadan bir beherden di¤erine konmaz.)

Beherlerin üzerine hangi çözelti olduklar› etiketlenir.

Pb(NO3)2 çözeltisinden yaklafl›k 10 mL lik k›sm› bir deney tüpüne konur.

KI çözeltisinden yaklafl›k 10 mL lik k›sm› deney tüpündeki Pb(NO3)2 çözeltisinin

üzerine eklenir. (Beherde artan çözeltiler di¤er s›n›flar›n kullanmas›na b›rak›labilir.)



etkinlik – 24

Bilgi : PbI2, AgCI, AI(OH)3, CaSO4, ZnCO3, Mg(OH)2 , Fe2 (SO4)3, CuS bileşikleri suda çözünmez.

I. Aşağıdaki çözeltiler karıştırıldığında oluşan tepkimenin denklemini yazınız. II. Her tepkimenin net iyon denklemini yazınız.

b)

AgNO3(suda)

NaCI(suda)

I. .......................................................................

II. .......................................................................

d)

Ca(NO3)2(suda)

K2SO4(suda)

I. .......................................................................

II. .......................................................................

c)

AI(NO3)3(suda)

KOH(suda)

I. .......................................................................

II. .......................................................................

a)

Pb(NO3)2(suda)

KI(suda)I. Pb(NO3)2(suda) + 2Kl(suda → Pbl2(k) + 2KNO3(suda)

II. Pb2+(suda) + 2I–(suda) → Pbl2(k)

202



I. .......................................................................

II. .......................................................................

I. .......................................................................

II. .......................................................................

I. .......................................................................

II. .......................................................................

f)

Mg(NO3)2(suda)

NaOH(suda)

h)

CuCl2(suda)

Na2S(suda)

e)

Zn(NO3)2(suda)

Na2CO3(suda)

g)

K2SO4(suda)

FeBr3(suda)

I. .......................................................................

II. .......................................................................



Kimyasal Tepkimeler ve Kütlenin Korunumu

Kimyasal tepkimeler atomların yeniden düzenlenmesinden ibarettir. Yani kimyasal tepkimelerde yeni atom oluşmaz. Bu

nedenle kimyasal tepkimelerde tepkime süresince kütle sabit kalır. Yani kimyasal tepkimelerden kütle korunur.

Kimyasal tepkimelerde kütlenin korunması demek tepkimeye giren atom türlerinin ve sayılarının birbirine eşit olması

demektir.

(Bu ünitemizde basit yanma, asit - baz ve çözünme çökelme denklemleri denkleştirilecektir. Daha ayrıntılı ve karmaşık

tepkimeler 11. ve 12. sınıf öğretim programı içinde yer almaktadır.

Rehber Soru

CxHy + zO2 $ 3CO2 + 4H2O

tepkimesiyle ilgili,

I. Yanma tepkimesidir.II. x, 3; y ise 4 tür.III. z, 5 tir.



Çözüm

SORU 51

H2SO4(suda) + mKOH(suda) $ nX + qH2O(s)

tepkimesiyle ilgili,

I. Nötralleşme tepkimesidir.II. X maddesi K2SO4 tür.III. n, 1; m ve q ise 2 dir.



ÇÖZÜM

204



SORU 52

mAgNO3(aq) + Na2CrO4(suda) $ X(k) + 2NaNO3(suda)

denkleşmiş tepkimesinde m sayısı ve X maddesi aşağıdakilerin hangisinde doğru verilmiştir?

A) 1; AgCrO4 B) 2; Ag2CrO4 C) 2; AgCrO4 D) 3; AgCrO4 E) 3; Ag3CrO4

ÇÖZÜM

etkinlik – 25

Aşağıdaki madde çiftleri arasında gerçekleşen tepkime denklemlerini yazarak denkleştirip tepkime türünü belirtiniz.

Ba(OH)2(suda) + H2SO4(suda)

AI(NO3)3(suda) + KOH(suda)

CH4(g) + O2(g)

HNO3(suda) + KOH(suda)

H2SO4(suda) + NaOH(suda)

Mg(OH)2(suda) + HCl(suda)

Fe(k) + O2(g)

Mg(k) + O2(g)

HNO3(suda) + Ca(OH)2(suda)

C2H2(g) + O2(g)

C2H4(g) + O2(g)

Pb(NO3)2(suda) + KI(suda)

HCl(suda) + NaOH(suda)

Denkleflmifl Hali Tepkime Türü

PbI2(k) + KNO3(suda)

Fe2O3(k)

MgO(k)

AI(OH)3(k) + KNO3(suda)

205

Bu sayfa, öğretmeninizden aldığınız notlar içindir.


Kimyasa l Tür le r – Lewis Formü l le r i TEST – 1

1. Aşağıdaki tabloda hangi seçenekteki kimyasaltürler doğru olarak sınıflandırılmıştır?

Atom İyon Molekül Radikal

A) CI– Br2 CO CI

B) Na OH– O2 Br–

C) He Ca2+ OH O2–

D) Br CI2 H2 O

E) Br O2– CI2 •CH3

2. Lewis Yapısı Kimyasal Tür

1. O a. İyon

2. Ar b. Radikal

3. F ] -[ c. Atom

yukarıda bazı taneciklerin Lewis yapıları ve kimya-

sal tür çeşitleri verilmiştir.

Buna göre bu taneciklerin kimyasal tür çeşitleri ile eşleştirilmeleri aşağıdakilerin hangisinde doğru verilmiştir?

A) 1 – b, 2 – c, 3 – a B) 1 – c, 2 – a, 3 - b

C) 1 - b, 2 – a, 3 – c D) 2 – b, 3 – c, 1 – a

E) 3 - a, 2 – b, 1 – c

3. I. NO3–

II. Ne

III. OH

Yukarıdaki maddelerden hangilerinin kimyasal türü radikaldir?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız IIID) I ve III E) II ve III

4. I. H2O

II. H2

III. NH4+

Yukarıdaki maddelerden hangileri element molekülüdür?


5. X, Y ve Z maddeleri için aşağıdaki bilgiler veri-liyor.

X : İki tür atomdan oluşan molekül yapılı bir nötral

taneciktir.

Y : Aynı tür atomların kimyasal bağlarla bağlanarak

oluşturduğu kimyasal tür.

Z : Pozitif veya negatif yüklü bir taneciktir.

Buna göre X, Y ve Z maddelerinin kimyasal türü aşağıdakilerin hangisinde doğru verilmiş-tir?

X Y Z____ ____ ____A) Element Bileşik İyon

Molekülü Molekülü

B) Radikal İyon ElementMolekülü

C) İyon Radikal BileşikMolekülü

D) Bileşik Element İyonMolekülü Molekülü

E) Bileşik Radikal ElementMolekülü Molekülü

6. I. N2

II. HCI

III. H2O

yukarıdaki maddelerden hangileri bileşik mole-külüdür?



7. Oksijenin atom numarası 8 dir.

Buna göre aşağıdakilerden hangisi oksijeninmolekül yapısı için doğru bir gösterimdir?

A) O2 B) O2– C) O2+ D) •O• E) O2–



8. I. CI ve O atomik radikallere örnektir.

II. Cl2 ve O2 element molekülüne örnektir.

III. NH3 ve HF bileşik molekülüne örnektir.

ifadelerinden hangileri doğrudur?



9. PH3 molekülünün Lewis formülü aşağıdakilerin hangisinde doğru verilmiştir?

(Atom numaraları: H=1, P=15)

H •• P•• H• •

HA) H P H

HB) • •

•H P H

HC) •••• • •

• •

P H HH

D) •••• • • H P HH

E) ••• ••

10. Aşağıda X ve Y atomlarının katman elektron

dağılımları veriliyor.

X: 2 ) 4 )

Y: 2 ) 6 )

Buna göre XY2 bileşiğinin Lewis yapısı aşağı-dakilerden hangisidir?

•••• ••••A) Y X Y •••• ••••B) Y X Y••

• •

••

• •

•••• ••••C) X Y Y

•••• ••••D) X Y Y•• •••• ••••E) Y X Y•• ••

11. Aşağıdaki maddelerden hangisinin Lewis yapı-sı yanlış verilmiştir?

(Atom numaraları: H=1, He=2, B=5, C=6, N=7,

O=8, Cl=17)

A) He• B)H•• B••• • HH

C) •• O••• •• • ]2-

D) Cl7+ E) •• N•••••• N••

[

12. Aşağıda bazı taneciklerin Lewis yapıları verilmiştir.

Buna göre hangi madde için verilen Lewis yapısı yanlıştır?

(Atom numaraları: H=1, C=6, N=7, F=9, Mg=12,

S=16)

Madde Lewis yap›s›

A) Cl2 Cl•• ••• •• •

Cl• •

••

• •

B) Mg2+ Mg2+

C) HF H F•• ••• •• •

D) S2- • •••• •

S

E) CH4 C•• ••• •• •H

HHH

13. X ile Y elementleri arasında oluşan bileşiğin Lewis

yapısı şu şekildedir:

••Y••••

• •

X••••Y••

• •

Buna göre

I. X, 4A grubu elementidir.

II. Y, 6A grubu elementidir.

III. X ve Y elementlerinden oluşan XY2 molekülü

apolardır.




14. -3 yüklü iyonun Lewis formülü ••X••

• •• •

şeklinde olan nötral X atomu periyodik cetvelin hangi grubunda bulunur?

A) 3A B) 4A C) 5A

D) 6A E) 7A

1. E 2. A 3. C 4. B 5. D 6. D 7. A 8. E 9. C 10. B 11. A 12. D 13. E 14. C


TEST – 2Güç lü Etk i leş im ler

1. I. H(g) + H(g) $ H2(g) + 436 kjmol-1

II. H2O(g) + 463,4 kjmol-1 $ 2H•(g) + OH•(g)

III. CH4(s) + 8 kjmol-1 $ CH4(g)

Yukarıda verilen değişimlerin hangilerinin gerçekleşmesi sırasında kopan ya da oluşan bağlar güçlü etkileşimlerdir?



2. I. Na(k) + 21 Cl2(g) $ NaCl(k)

II. CO2(k) $ CO2(g)

III. H2O(g) $ H2O(s)

Yukarıdaki değişimlerden hangileri güçlü etki-leşimler sonucu oluşur?



3. Aşağıdaki maddelerden hangisinin verilen güçlü etkileşim türü doğrudur?

(Atom numaraları H = 1, He=2, C=6, N=7, O=8,

Cl=17, K=19)

Madde Güçlü etkileşimler

A) O2 Polar kovalentB) CH4 Apolar kovalentC) He Metal bağıD) NH3 Apolar kovalentE) KCl İyonik

4. Aşağıdaki atom çiftlerinden hangileri arasında kovalent bağ oluşur?

A) 11Na – 17Cl B) 7N – 8O C) 3Li – 1H

D) 20Ca – 8O E) 12Mg – 9F

5. Aşağıdaki atom çiftlerinden hangileri arasında iyonik bağ oluşur?

A) 6C – 8O B) 7N – 1H C) 1H – 8O

D) 11Na – 9F E) 8O – 9F

6. I. İyonik bağ

II. Kovalent bağ

III. London kuvvetleri

Yukarıdakilerden hangileri güçlü etkileşim türüne örnek verilemez?

A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II


7. Güçlü etkileşimlerle ilgili,

I. Atomlar arasında gerçekleşir.

II. İki ametal atomu arasındaki güçlü etkileşim kovalent bağıdır.

III. Metal ve ametal iyonları arasındaki güçlü etki-leşim iyonik bağdır.




8. 12Mg ve 9F atomları arasında oluşan bileşikle ilgili,

I. Oluşan bileşik kristal örgülüdür.

II. Bileşik oda koşullarında katı halde bulunur.

III. Bileşik katı halde elektriği iletir.






9. 11X ve 17Y atomları arasında oluşan etkileşim türü ile ilgili,

I. Güçlü elektrostatik çekim kuvvetleri vardır.

II. X ve Y atomları arasındaki etkileşim türü kova-lent bağlardır.

III. X ve Y atomları arasında zıt yüklü iyonların birbirini çekmesiyle bileşik oluşur.




10. X ve Y atomlarının katman elektron dağılımları aşağıda veriliyor.

X: 2 ) 8 ) 2 )

Y: 2 ) 8 ) 7 )

Buna göre X ve Y atomları arasında oluşan bileşik ve bağlarla ilgili,

I. Oluşan bileşiğin formülü XY2 dir.

II. Oluşan bileşik moleküler yapılıdır.

III. Bağlar zıt yüklü iyonlar arasındaki elektrostatik çekim kuvvetleriyle oluşur.


A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III


11. X ve Y atomlarının katman elektron dağılımları aşağıda veriliyor.

X: 2 ) 6 )

Y: 2 ) 7 )

Buna göre,

I. X ve Y atomları arasında polar kovalent bağ oluşur.

II. X ve X atomları arasında apolar kovalent bağ oluşur.

III. X ve Y atomları arasındaki bağ güçlü etkileşim-dir.




12. I. Metal atomları arasındaki etkileşimler

II. Metal ve ametal iyonları arasındaki etkileşimler

III. Ametal - ametal atomları arasındaki etkileşim-ler

Yukarıdaki etkileşimlerden hangileri güçlü etkileşimlere örnek verilebilir?



13.

XZ T

Y

Periyodik tabloda yerleri verilen elementlerle ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?

A) X atomları arasında metalik bağ bulunur.

B) X ve Y atomları arasında iyonik bağ oluşur.

C) Z ve T atomları arasında polar kovalent bağ

oluşur.

D) Z ve Y atomları arasında oluşan bileşik kristal

örgülü yapıda bulunur.

E) X ve Z atomları arasında X3Z bileşiği oluşur.

14. Metal bağlarıyla ilgili,

I. Zayıf etkileşimlerdir.

II. 12Mg atomlarından oluşan bir maddede atom-lar arasında metalik bağ bulunur.

III. Metalik bağın gücü arttıkça metallerin erime noktası artar.




1. C 2. A 3. E 4. B 5. D 6. B 7. E 8. C 9. B 10. C 11. E 12. E 13. D 14. A


Gene l Tekrar Test le r i

1. I. Van der Waals etkileşimleri

II. Hidrojen bağları

III. İyon - dipol etkileşimi

yukarıdaki etkileşim türlerinden hangileri kova-lent bağlı apolar moleküller arasında bulunur?



2. Aşağıdaki moleküllerden hangisinde kalıcı dipollük bulunur?

(Atom numaraları: H=1, C=6, N=7, O=8, Cl=17)

A) O2 B) HCl C) CH4

D) CO2 E) N2

3. I. CH4

II. C2H6

III. C3H8

Yukarıdaki moleküller arasındaki London kuv-vetlerinin büyüklüğü aşağıdakilerin hangisinde doğru karşılaştırılmıştır?

A) I > II > III B) II > III > I C) III > II > I

D) I > III> II E) III > I > II

4. Aşağıdaki bileşik çiftlerinin hangisi arasında iyon-dipol etkileşimi oluşur?

A) CO2 – H2O B) CH4 – H2O

C) NH3 – H2O D) NaCl – H2O

E) CH4 – CH4

5. Aşağıdaki madde çiftlerinden hangisi arasında dipol - dipol etkileşimi oluşur?

A) CH4 – O2 B) Cl2 – Cl2 C) CCl4 – H2O

D) KNO3 – H2O E) H2S – H2O

6. Kimyasal türler arasındaki etkileşimlerle ilgili,

I. İyonik bağlar zayıf etkileşimlerdir.

II. Kovalent bağlar moleküller arası etkileşimler-

dir.

III. Metal bağları güçlü etkileşimlerdir.


A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve III


7. I. HF – H2O

II. 6C – 8O

III. 20Ca – 17Cl

yukarıda verilen türlerden hangileri arasında güçlü elektrostatik çekim kuvvetleri bulunur?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III


8. 1. Hidrojen bağları

2. İyonik bağlar

3. Dipol - dipol bağları

yukarıda verilen bağlarla ilgili,

I. Bağların sağlamlığına göre güçlüden zayıfa

doğru sıralanışı 2 > 1 > 3 tür.

II. 1. ve 3. bağlar zayıf etkileşimlerdir.

III. 2. bağlar güçlü etkileşimlerdir.




TEST – 29



9. I. HCl

II. He

III. Cl2 Yukarıda verilen maddelerden hangilerinin yo-

ğun fazlardaki zayıf etkileşimleri yalnız London kuvvetleridir?

(Atom numaraları: H=1, He=2, Cl=17)



10. I. Hidrojen bağları

II. İyonik bağlar

III. Apolar kovalent bağlar

yukarıdaki etkileşimlerden hangileri moleküller arası etkileşimlerdir?



11. X + 2HCl $ CaCl2 + 2H2O tepkimesi denkleştiril-miştir.

Buna göre,

I. X, Ca(OH)2 dir.

II. Nötrleşme tepkimesidir.

III. X çözeltisinin pH değeri 7 den küçüktür.




12. X(s) + 1/2 O2(g) $ CO2(g) + H2O(s)

denkleşmiş tepkimesi ile ilgili,

I. X, HCOOH dir.

II. X, bazik özellik gösterir.

III. Yanma tepkimesidir.




13. AgNO3 ve NaCl sulu çözeltileri karıştırıldığında AgCl katısı ve NaNO3 çözeltisi oluşuyor.

Buna göre,

I. Tepkimenin denklemi,

AgNO3(suda)+NaCl(suda) $ AgCl(k)+ NaNO3(suda)

şeklindedir.

II. Net iyon denklemi

Ag+(suda) + Cl–(suda)

$ AgCl(k)

şeklindedir.

III. Çözünme - çökelme tepkimesi olmuştur.




14.

HCIçözeltisi

HNO3

çözeltisi

I

NH3çözeltisi

NaOHçözeltisi

II

Ca(OH)2çözeltisi

H2SO4

çözeltisi

III

Yukarıda verilen kaplarda bulunan sulu çözeltilere belirtilen maddeler ilave ediliyor.

Buna göre, bu kaplardan hangilerinde nötür-leşme tepkimesi olur?



15. CH3CHO + 5/2 O2 $ xCO2 + yH2O

Yukarıdaki tepkime ile ilgili,

I. Organik maddenin yanma tepkimesidir.

II. x = 1 dir.

III. y = 2 dir.




1. A 2. B 3. C 4. D 5. E 6. B 7. C 8. E 9. D 10. A 11. C 12. B 13. E 14. B 15. C


Gene l Tekrar Test le r i

1. Aşağıdakilerden hangisi güçlü etkileşimler-dendir?

A) Dipol-dipol bağı B) İyon - dipol bağı

C) Hidrojen bağı D) Metal bağı

E) London kuvvetleri

2. Aşağıdakilerden hangisi zayıf etkileşimlerden-dir?

A) İyonik bağ B) Polar kovalent bağ

C) Apolar kovalent bağ D) Metal bağı

E) Dipol - dipol bağları

3. H2S molekülü için,

I. Lewis fomülü H SH

• ••

• ••

şeklindedir.

II. Molekül içinde polar kovalent bağlar bulunur.

III. Merkez atomunda ortaklanmamış 1 çift elekt-ron bulunur.


(Atom numaraları: H=1, S=16)



4. PH3 molekülü için,

I. Lewis formülü H HPH

••

••

• •• •

şeklindedir.

II. Molekülleri arasında hidrojen bağları vardır.

III. Molekül içi bağlar apolar kovalent bağlardır.


(Atom numaraları: H=1, P=15)



5. CH4 molekülü için,

I. Apolar moleküldür.

II. Molekülleri arasında London kuvvetler etkindir.

III. Molekül içi bağları polar kovalenttir.


(Atom numaraları: H=1, C=6)



6. Bir tepkime şu şekilde ifade ediliyor.

“Yemek tuzunun sulu çözeltisi ile gümüşnitrat çözeltisi karıştırıldığında gümüşklorür katısı ve sodyumnitrat çözeltisi oluşuyor.”

Bu tepkimenin sembolik dille yazılışı aşağıda-kilerin hangisinde doğru verilmiştir.

A) NaNO3(aq) + AgCI(k) $ NaCI(aq) + AgNO3(aq)

B) KCI(aq) + AgNO3(aq)$ AgCI(k) + KNO3(aq)

C) NaCI(aq) + AgNO3(aq) $ AgCI(k) + NaNO3(aq)

D) NaCI(aq) + AgNO3(aq) $ AgNO3(aq) + NaNO3(aq)

E) NaCI(aq) + AgNO3(aq) $ AgNO3(aq) + NaNO3(k)

7. Fe(NO3)3 ve Na2SO4 sulu çözeltileri karıştırıldı-ğında Fe2(SO4)3 katısı ve NaNO3 sulu çözeltisi oluşuyor.

Buna göre,

I. Tepkimenin denklemi,

2Fe(NO3)3(aq)+3Na2SO4(aq)"Fe2(SO4)3(k)+ 6NaNO3(aq)

şeklindedir.

II. Net iyon denklemi,

Na+(aq) + NO-

3(aq) $ NaNO3(aq)

şeklindedir.

III. Çözünme - çökelme tepkimesi olmuştur.




TEST – 30



8. I. NaOH(suda) + AgNO3(suda) $

II. NH4OH(suda) + HCl(suda) $

III. HNO3(suda) + LiOH(suda) $

yukarıdaki tepkimelerden hangileri nötralleşme tepkimesidir?



9. Aşağıdaki olayların hangisinde maddenin kim-yasal özelliği değişir?

A) Tren raylarının yazın sıcaktan uzaması

B) Kolonyanın buharlaşması

C) Bakır telden elektriğin geçirilmesi

D) Yoğurttan ayran yapılması

E) Na metali suya atıldığında gaz çıkması

10. Aşağıdaki olayların hangisinde maddenin fizik-sel özelliği değişir?

A) Sütten yoğurt yapılması

B) Suyun elektrolizi

C) Şekerin suda çözülmesi

D) Yaprağın sararması

E) Etin kokması

11. C2H2 + O2 $

tepkimesi ile ilgili,

I. CO2 ve H2O oluşur.

II. En basit tamsayılarla denkleştirilince CO2 nin katsayısı 2 olur.

III. 1 C2H2 molekülü yandığında 2 H2O molekülü oluşur.




12. I. Demirin paslanması

II. LPG nin O2 ile tepkimesi

III. Kömür tozunun yanması

yukarıdaki değişimlerden hangileri yavaş yan-maya örnek verilebilir?



13. Bir tepkime aşağıdaki gibi ifade ediliyor.

“Etanol (C2H5OH) yakıldığında; karbondioksit ve su oluşuyor.”

Bu tepkimenin denkleştirilmiş hali aşağıdakile-rin hangisinde doğru verilmiştir?

A) C2H5OH + O2 $ CO2 + H2O

B) C2H5OH + O2 $ 2CO2 + H2O

C) C2H5OH + O2 $ 2CO2 + 3H2O

D) C2H5OH + O2 $ 2CO2 + 25 H2O

E) C2H5OH + 3O2 $ 2CO2 + 3H2O

14. I. CO2

II. CH4

III. H2O

yukarıdaki bileşiklerden hangilerinin molekül-leri apolardır?

(Atom numaraları: H=1, C=6, O=8)



15. I. CH3COOH

II. C2H5OH

III. C2H6

yukarıdaki bileşiklerin hangilerinin molekülleri arasında hidrojen bağı bulunmaz?



1. D 2. E 3. B 4. A 5. E 6. C 7. B 8. D 9. E 10. C 11. B 12. A 13. E 14. C 15. B

Maddenin Hâlleri

4. Ünite

9. 4. Ünite: Maddenin HâlleriBu ünitenin amacı, gazları nitelemek için gerekli büyüklükler ve gaz davranışını açıklamada kullanılan kinetik teorinin

temel varsayımlarını kullanarak gaz kanunlarını kavratmak ve gazların basınç, sıcaklık, hacim, miktar özellikleri arasında ilişki kurmak; ayrıca, sıvıların ve katıların gözlenebilir özellikleri ile bu maddelerdeki yapısal türlerin istifl enme ve bağlanma tarzlarını ilişkilendirmektir.




9.4.1. Maddenin farklı hâllerde olmasının canlı hayat, endüstri ve çevre için önemini fark eder.

a. Örneğin suyun (katı, sıvı, gaz) doğadaki döngüsü ve farklı hâllerinin farklı işlevler sağladığı irdelenir.

b. LPG (sıvılaştırılmış petrol gazı), deodorantlardaki itici gazlar, LNG (sıvılaştırılmış doğalgaz), soğutucularda kullanlan

gazlar üzerinden hâl değişimlerinin önemi vurgulanır.

c. Havadan azot ve oksijen eldesi işlenir.

9.4.2. Gazların basınç, sıcaklık, hacim ve miktar özelliklerini birimleriyle açıklar.

a. Gaz basıncı molekül hareketleriyle ilişkilendirilerek basınç birimleri (atm, mmHg, bar) ve bu birimler arası dönüşümler

verilir.

b. Hacim birimi olarak litre (L) verilir.

c. Mol kavramı Avogadro sayısıyla ilişkilendirilerek tanımlanır.

9.4.3. Gazların davranışını açıklamada gaz yasalarını ve kinetik teoriyi kullanır.

a. Gaz yasalarının (davranışlarının) olgusal içerikli genellemeler olduğunu, gazların nasıl davrandığına yönelik açıklama-

ların ise teori olduğu vurgulanır.

b. Basınç-hacim ve sıcaklık-hacim, basınç-sıcaklık ilişkilerini gösteren grafi k okuma etkinlikleri yaptırılır.

c. Sıcaklık-hacim grafi ği kullanılarak mutlak sıcaklık ve Kelvin eşeli verilir.

ç. Gazların sıkışma/genleşme süreci günlük hayattaki olaylar üzerinden sorgulanarak gerçek gaz-ideal gaz ayrımına dikkat

çekilir (gerçek gazlara girilmez).


1. Maddenin fi ziksel hâlleri

2. Gazlar • Gaz yasaları • Kinetik teori • Atmosfer ve biz

3. Sıvılar • Yüzey gerilimi • Viskozite • Buharlaşma, kaynama ve yoğuşma

4. Katılar • Erime, donma ve süblimleşme/geri-süblimleşme • Katı türleri

• Kinetik Teori• İdeal gaz• Basınç• Hacim• Mutlak sıcaklık• Mol• Avogadro sayısı• Genleşme• Yüzey gerilimi• Kılcallık• Akışkanlık• Viskozite• Buharlaşma/yoğuşma• Buhar basıncı• Nem/bağıl nem• Kaynama• Erime/donma• Süblimleşme/geri-süblimleşme• Kristal• Amorf


Maddenin Hâlleri

9.4.4. Bir gaz karışımı olan atmosferin, canlılar için taşıdığı hayati önemin farkına vararak atmosferi kirleticilerden koruma

bilinci edinir.

9.4.5. Sıvıların kılcallık etkisini ve sıvıların damla oluşturma eğilimini yüzey gerilimi kavramı üzerinden açıklar.

Ağaç/bitki gövdelerine suyun taşınması, civanın ıslatmazlığı örnekleri ile işlenir.

9.4.6. Farklı sıvıların viskozitelerini sıcaklık ile ilişkilendirir.

a. Su, gliserin, zeytinyağı, bal, reçel, pekmez gibi farklı sıvıların viskoziteleri karşılaştırılır.

b. Viskozitenin sıcaklık ile değişimine gündelik hayattan örnekler verilir.

9.4.7. Sıvıların yüzey gerilimi, viskozite, buhar basıncını moleküller arası etkileşim ile ilişkilendirir.

9.4.8. Kapalı kaplarda gerçekleşen buharlaşma-yoğuşma süreçleri üzerinden denge buhar basıncı kavramını açıklar.

a. Kaynama olayının dış basınca (sıvının üzerindeki basınç)/coğrafi irtifaya bağlı bir olay olduğu vurgulanır; düşük/yüksek

basınç altında kaynatma/buharlaştırma işleminin endüstriyel uygulamalarına örnekler verilir.

b. Kaynama ile buharlaşma olayının birbirinden farklı olduğu sezdirilir; faz diyagramlarına girilmez.

9.4.9. Doğal olayları açıklamada sıvılar ve özellikleri ile ilgili kavramları kullanır.

a. Atmosferdeki su buharının varlığı nem kavramıyla ilişkilendirilir.

b. Meteoroloji haberlerinde verilen gerçek ve hissedilen sıcaklık kavramları bağıl nem ile ilişkilendirilir.

9.4.10. Hâl değişim grafi klerini yorumlar.

a. Hâl değişim grafi kleri üzerinden erime-donma, buharlaşma-yoğuşma ve kaynama süreçleri irdelenir.

b. Gizli erime ve buharlaşma ısılarıyla ısınma-soğuma süreçlerine ilişkin hesaplamalara girilmez.

9.4.11. Katıların özelliklerini, yapılarını oluşturan türler arasındaki istifl enme şekli ve bağların gücüyle ilişkilendirir.

a. Günlük hayatta sıkça karşılaşılan tuz, iyot, elmas ve çinko gibi katıların taneciklerini bir arada tutan kuvvetler irdelenir.

b. Kristal ve amorf maddelere örnekler verilir.

c. Elmas ve grafi tin fi ziksel özellikleri örgü yapılarıyla ilişkilendirilir.

284

Maddenin Hâlleri


1 - MADDENİN FİZİKSEL HALLERİ

Madde doğada farklı fiziksel hallerde bulunabilir. Maddenin farklı hallerde olmasının canlı hayat, endüstri ve çevre için

ayrı ayrı önemi vardır.

Okyanus ve denizlerden buharlaşarak gaz haline dönüşen su, dünyanın farklı yerlerine değişik şekillerde (yağmur-

kar) yağarak biyolojik hayata katkıda bulunmaktadır.

Sıvılaştırılmış petrol gazı (LPG), sıvılaştırılmış doğal gaz (LNG), deodorantlardaki itici gazlar, soğutucularda kullanılan

gazlar vs değişik fiziksel hallerde insan yaşamına farklı katkılar sağlamaktadır.

Havadan Azot ve Oksijen Eldesi

Hava bir gaz karışımıdır. Bu karışımın % 78 i azot, % 21 i oksijendir. Hava yeterince soğutulup basınç uygulandığın-

da azot ve oksijenden oluşan bir sıvı karışıma dönüşür. Bu karışımdan azot ve oksijen kaynama noktaları farkı (ayrım-

sal damıtma) ile ayrı ayrı elde edilebilir.

etkinlik – 1

Aşağıda bazı maddelerin farklı fiziksel hallerinin kullanım alanlarından bazıları verilmiştir. Maddelerin verilen fiziksel

halleriyle kullanım alanlarını eşleştiriniz.

Gaz haldeki azotN2(gaz)

Sıvılaştırılmış oksijenO2(sıvı)

gaz halde oksijenO2(gaz)

Sıvı suH2O(sıvı)

Katı su (Buz)H2O(katı)

Kuru buz (katı karbondi-oksit) CO2(katı)

Karbondioksit gazıCO2(gaz)

Sıvılaştırılmış azotN2(sıvı)

• Yangın söndürücü olarak kullanma amaçlı

• Bitkilerin fotosentez yapabilmesi için gerekli bir eleman olarak

• Süt, komposto, ayran vs. kazanlarını kısa süreli soğutma amaçlı• Şişe, kutu vs meşrubatlarını soğutma amaçlı• Deniz ürünlerinin sevkiyatı ve depolanması amaçlı

• Yaşam döngüsünün devamında vazgeçilmez bir eleman• Tıpta suni hava oluşturmak amaçlı• Dünyayı uzaydan gelen göktaşlarından korumak

• Kaynakçılıkta ve metalleri alevle kesme işlemlerinde• Dalgıç tüplerinde

• İçme amaçlı kullanım• Temizleme amaçlı kullanım• Bitkilerin sulanması amaçlı kullanım

• Gıda ürünlerinin daldırılarak dondurulması ve taşınması amaçlı• Canlı doku ve hücrelerin (sperm, yumurta vs) dondurulup saklan-

ması amaçlı

• Paketlenmiş gıdaların tazeliğini korumak amaçlı• Otomobil ve uçak tekerleklerinin doldurulması amaçlı• Güvenlik amacıyla sıvı patlayıcıların üstünü örtmek amaçlı


Maddenin Hâlleri

Maddenin Halleri

Maddeler bulundukları koşullara (sıcaklık ve basınç) göre katı, sıvı, gaz veya plazma halde bulunur.

Katı Hal Katı hal maddenin en düzenli ve en düşük enerjili halidir.

Katıyı oluşturan atom, molekül veya iyonlar arası boşluklar çok azdır.

Tanecikler arasındaki çekim kuvvetinin en fazla olduğu hal katı haldir.

Katı halin belirli bir hacmi ve şekli vardır.

Akışkan olmadığı için katı halde tanecikler sadece titreşim hareketi yapar.

Basınçla hacimleri değişmez yani sıkıştırılamazlar.

Sıvı Hal Sıvılar konuldukarı kabın doldurduğu kadar kısmının şeklini alırlar.

Sıvılar akışkan olup sıvıyı oluşturan tanecikler birbiri üzerinden kayarak hareket ederler.

Bir maddenin sıvı hali katı haline göre daha düzensiz ve daha yüksek enerjilidir.

Basınçla sıvıların hacimleri değişmez yani sıkıştırılamaz.

Gaz Hal Bir maddenin gaz hali diğer hallerine göre en düzensiz ve en yüksek enerjili haldir.

Gaz halin belirli bir şekli olmayıp bulunduğu kabın her tarafına homojen dağılır.

Gaz halinde tanecikler arasında çekim kuvvetleri yoktur.

Gaz tanecikleri arasında büyük boşluklar vardır. Bu nedenle basınçla önemli oranda sıkıştırılabilir.

Plazma Hal

Katı bir cisme enerji verilirse (ısıtma, gerilim uygulama vs) önce sıvı daha sonra da gaza dönüşür. Gaz halinden son-

ra enerji verilmeye devam edilirse gaz atomunun elektronları çekirdeğin çekiminden kurtulur. Bunun sonucunda iyon,

elektron ve nötr atomdan oluşan bir karışım oluşur. Bu karışıma plazma denir.

etkinlik – 2

Aşağıdaki tabloda verilen maddelerin oda koşullarındaki (1 atm basınç, 25 °C sıcaklık) fiziksel halleri için boşlukla-rı doldurunuz.

Madde Fiziksel Hali Maddeyi Oluşturan Türler

Sıkıştırılabilme Özelliği Akışkanlık Özelliği

Demir

Alkol

Sodyum klorür

Oksijen (O2)

286

Maddenin Hâlleri


2 - GAZLAR

Gazlarda Basınç, Hacim, Mol Sayısı ve Sıcaklık

Kapalı bir kapta bulunan bir gazın özelliklerinin incelenebilmesi için, o gazın basınç, hacim, sıcaklık ve miktarının bilinmesi gerekir.

Gazların özelliklerini belirleyen bu niceliklerden basınç, hacim ve sıcaklığı kısaca inceleyelim.

Basınç

Birim yüzeye uygulanan kuvvete basınç denir. Gazı oluşturan moleküller, bulun-dukları kap içinde her yöne hareket edip kabın yüzeylerine çarparlar. Kabın her-hangi bir noktasından ölçülen basınç gazın basıncını verir.

Açık hava basıncı barometre ile kapalı kaptaki gazların basıncı ise manomet-re ile ölçülür. Yaygın olarak mmHg, atmosfer ve bar basınç birimleri olarak kul-lanılmaktadır.

mmHg

Deniz seviyesinde, normal bir günde bir manometrede cıva kolonunun yüksekli-

ği 760 mmHg dir. Buna göre, 760 mmHg basıncı, deniz seviyesinde normal at-

mosfer basıncıdır.

1 mmHg birimi yerine 1 Torr (Toriçelli adından dolayı) da kullanılabilir.

760 mmHg = 760 Torr (= 76 cmHg)760 mmHgatmosfer

bas›nc›

Barometre

c›va

boflluk

Açık hava basıncı barometre ile ölçülür

Atmosfer (Atm)

Yaygın olarak kullanılan basınç birimlerindendir. 760 mmHg’lik basınç

1 atm’lik basınca eşittir.

1 atm = 760 mmHg

Kapalı kaptaki gazların basıncı manometre ile ölçülür.

Gaz

Manometre

boflluk

Bar

1 mm2 lik yüzeye 0,1 Newtonluk kuvvetin dikey olarak etkimesi sonucu oluşan basınçtır.

1,01325 Bar = 1 atm


Maddenin Hâlleri

Rehber Soru

1 Bar’lık basınç kaç mmHg basınca eşittir?

Çözüm

SORU 1380 mmHg lik basınç kaç Bar dır?

ÇÖZÜM

SORU 2Kapalı bir kaptaki gazın basıncı 2 atmosfer olarak ölçülüyor.Aynı kaba içinde cıva bulunan kapalı bir kap bağlandığında basınç kaç mmHg okunur?

ÇÖZÜM

SORU 3

Kapalı kapta bulunan bir gazın basıncı cıvalı manometre ile ölçüldüğünde 190 mmHg olduğu görülüyor.Bu gazın basıncı kaç bar dır?

ÇÖZÜM

SORU 4Kapalı bir kaba 0,4 atmosferlik basınç yapan bir gazın aynı kaba yaptığı basınç bar türünden kaç N/mm2 dir?

ÇÖZÜM

288

Maddenin Hâlleri


SORU 5Şekildeki kaba bağlanmış basınç ölçerde gazın basıncı 0,3 bar olarak ölçülüyor.

GazBuna göre, bu gazın basıncı kaç atm dir?

ÇÖZÜM

SORU 6Şekilde barometre ile açık hava basıncı 570 mmHg olarak ölçülüyor.

570 mmHg

boflluk

Buna göre, aynı ortamda açık hava basıncı kaç Bar dır?

ÇÖZÜM

SORU 7Gazların basıncı ile ilgili,I. Gazlar bulundukları kabın her noktasına aynı basıncı yapar.II. Deniz seviyesinde (0 m yükseklik) atmosferdeki gazların yaptığı basınç 1 atm dir.III. Gazın yaptığı basınç gazın türüne değil, miktarına ve sıcaklığına bağlıdır.



ÇÖZÜM

SORU 8Basınç birimleriyle ilgili,I. 1 atmosferlik basınç, 760 mmHg ye eşittir.II. 1 barlık basınç, 1,01325 atmosferlik basınca eşittir.III. 760 mmHg lik basınç, 1,01325 barlık basınca eşittir.



ÇÖZÜM


Maddenin Hâlleri

HacimGaz molekülleri, her yönde serbest hareket ederler. Her yönde serbestçe hareket eden gaz molekülleri bulundukları kabın hacmini tam olarak kaplarlar. Bu durumda bir gazın hacmi, içinde bulunduğu kabın hacmine eşit olur. Gazların hacimlerini ve basınçlarını ölçmede çeşitli kaplar kullanılmaktadır. Bu kaplardan bazıları; sabit hacimli kaplar, bazıları ise sabit basınçlı kaplardır. Hacim birimi olarak genellikle litre (L) kullanılır.

Sabit Hacimli KaplarGazın miktarı ya da sıcaklığı değiştiğinde hacmi değişmeyen ancak basıncı değişen kaplardır.

cambalon

düdüklütencere

Cam balon ve düdüklü tencere sabit hacimli kaplardır.

Sabit Basınçlı KaplarGazın miktarı ya da sıcaklığı değiştiğinde basıncı değişmeyen ancak hacmi değişen kaplardır.

elastikbalon

hareketlipistonlu

kap

c›va

c›va ile kapat›lm›fl cam boru

Elastik balon, hareketli pistonlu kap ve cıva damlası ile kapatılmış kaplar sabit basınçlı kaplardır.

etkinlik – 3

Şekildeki kaplarda gaz bulunmaktadır. Bu gazların içinde bulunduğu kaplar ısıtılıyor. Gazda meydana gelen değişik-

likleri tabloda verilen örneğe benzer şekilde belirtiniz.

hareketlipistonlu

kap

düdüklütencere

a¤z› aç›ksabit hacimli

kap

a) Hacim (V)

b) Bas›nç (P)

c) Bas›nç . Hacim (P.V)

ç) Kütle (m)

d) Molekül sayısı (N)

e) Özkütle (d)

f) Birim hacimdekimolekül say›s›

De¤iflmez Artar De¤iflmez

NV

290

Maddenin Hâlleri


Mol SayısıBelirli miktardaki gazın kapladığı hacim bulunduğu ortamın sıcaklık ve basıncına bağlı olarak değişir. Amadeo Avo-gadro adlı bilim insanı yaptığı çalışmalarda aynı sıcaklık ve basınçta bütün gazların birer mollerinin aynı hacmi kap-ladığını belirledi.

Molar HacimBelirli koşullarda 1 mol gazın kapladığı hacme molar hacim denir. Normal koşullarda (0ºC sıcaklık ve1 atm basınç) 1 mol gaz 22,4 litre hacim kaplar.

MolAvogadro sayısı kadar taneciğe 1 mol denir.Avogadro sayısı = 6,02. 1023 = 1 mol

Rehber Soru

1,204.1023 tane H2 molekülü için aşağıdaki soruları cevaplayınız.

a) Kaç mol H2 dir?

b) Normal koşullarda kaç litre hacim kaplar?

Çözüm

SORU 9Mol kavramıyla ilgili olarak,

I. Avogadro sayısı kadar O2 molekülü 6,02.1023 tane O2 molekülü içerir.

II. Avogadro sayısı kadar He atomu 6,02.1023 tane He atomu içerir.

III. Aynı koşullarda 6,02.1023 tane O2 molekülü ile 6,02.1023 tane He atomu farklı hacim kaplar.



ÇÖZÜM

SORU 10Avogadro sayısının 1/5’i kadar molekül içeren H2 gazı kaç moldür?

A) 0,1 B) 0,2 C) 0,5 D) 2 E) 5

ÇÖZÜM


Maddenin Hâlleri

Sıcaklık

Sıcaklık, maddeyi oluşturan taneciklerin kinetik enerjisinin bir ölçüsüdür. Gazların sıcaklığı artırıldığında gaz molekül-lerinin ortalama kinetik enerjisi ve buna bağlı olarak ortalama hızları artar. Sıcaklık düşürüldüğünde ise gaz molekül-lerinin ortalama kinetik enerjisi ve ortalama hızları azalır. Sıcaklık termometre ile ölçülür. Günümüzde yaygın olarak Celcius sıcaklık derecesi (°C) kullanılır. Bu termometrede suyun 1 atm basınçta, donma noktası 0°C, kaynama nok-tası ise 100°C olarak kabul edilir.

Ancak bilimin sıcaklık ölçeği kelvin türünden sıcaklıktır. Bir gaz sürekli so-

ğutulmaya devam edilirse öyle bir sıcaklığa erişir ki bu sıcaklıkta bütün gaz

moleküllerinin sahip oldukları tüm hareket türleri yok olur. Bu sırada gaz

moleküllerinin kinetik enerjisi sıfır olur. İşte bu sıcaklığa mutlak sıfır nok-tası denir.

t (Celcius)

T (Kelvin)

–273 0

Mutlak sıfır noktası (0, K), –273°C ye karşılık gelmektedir.

Mutlak sıcaklık ile Celcius sıcaklığı arasında şu bağıntı bulunmaktadır:

T (K) = t (°C) + 273

Rehber Soru

–50°C sıcaklık, mutlak sıcaklık türünden kaç Kelvin (K) dir?

Çözüm

SORU 111200 K kaç °C dir?

ÇÖZÜM

SORU 12Bir gazın mutlak sıcaklığı ile ortalama kinetik enerjisi doğru orantılıdır.Buna göre sıcaklığı 25°C olan bir miktar gazın ortalama kinetik enerjisini 3 katına çıkarmak için sıcaklığı kaç °C yapılmalıdır?

ÇÖZÜM

292

Maddenin Hâlleri


Gazların Sıkışma ve Genleşme Özelliği

Gaz molekülleri arasında büyük boşluklar bulunmaktadır. Bu nedenle sıcaklık düşürüldüğünde ve üzerlerindeki basınç

artırıldığında gazlar sıkışır. Bu olayın tersi olarak sıcaklık artırıldığında ve üzerlerindeki basınç düşürüldüğünde gazlar

genleşir. İdeal gazların genleşme katsayıları eşittir. Oda sıcaklığında sürtünmesiz hareketli pistonla kapatılmış iki silin-

dir kaba CO2 ve He gazları koyalım. Daha sonra pistonları iterek gazları sıkıştıralım.

Bu sıkışma sonucunda CO2 gazının sıvılaştığı, He’nin ise gaz halde kaldığı görülür.

CO2(gaz) CO2(s›v›) He(gaz) He(gaz)

Bas›nçartt›kça

Sürtünmesizhareketli piston

Bas›nçartt›kça

Sürtünmesizhareketli piston

Bu iki gazın göstermiş olduğu davranış farkı, moleküller arası boşluklar ve moleküller arası çekim kuvvetleriyle açık-

lanabilir.

Ortamın sıcaklığı ve basıncın etkisiyle birbirine yaklaşan moleküller arasındaki çekim kuvvetlerinin etkin olduğu du-

rumda gaz sıvı hale geçer.

Gerçek Gazlar

Moleküller arası etkileşimi olan ve moleküllerin birbirinden etkilendiği gazlara gerçek gazlar denir.

İdeal Gazlar

Molekülleri arasında birbirinin davranışından etkilenmeyen ve aralarında çekim kuvveti olmayan gazlara ideal gaz-lar denir.

Kinetik Teori

Gazların davranışlarını inceleyen teoriye kinetik teori denir. Bu teoriye göre gazların davranışları şu kabullenmeler-

le açıklanır.

Gazların moleküllerinin hacmi, bulundukları kabın hacmi yanında ihmal edilecek kadar küçüktür.

Gaz molekülleri, gelişi güzel hareket ederken birbirlerine ve kabın çeperlerine çarparlar. Bu çarpışmalar hızlı ve es-

nektir.

Gaz molekülleri arasında çekim kuvvetleri ihmal edilir.

Farklı gazların aynı sıcaklıkta moleküllerinin ortalama kinetik enerjileri birbirine eşittir. Gazların ortalama kinetik

enerjileri, mutlak sıcaklıkla doğru orantılıdır.


Maddenin Hâlleri

etkinlik – 4

Gazlarla ilgili aşağıdaki açıklamalar doğru ise D yanlış ise Y ile belirtiniz.

a) Kinetik teoriye göre aynı sıcaklıktaki bütün gazların ortalama kinetik enerjileri eşittir.

b) Sıkıştırıldıklarında sıvılaşan gazlar ideal gazlardır.

c) Gerçek gazların molekülleri arasında çekim kuvvetleri yoktur.

d) İdeal gazların molekül büyüklükleri, içinde bulundukları kaba göre çok küçüktür.

e) İdeal gazlar sıkıştırıldıklarında gaz halde olma özelliğini sürdürebilen gazlardır.

f) CO2 ideal bir gazı, He ise gerçek bir gazı temsil eder.

g) Aynı sıcaklıktaki ideal gazların sıcaklığı eşit olarak artırılırsa aynı oranda genleşirler.

SORU 13

Gazlarla ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?

A) Birbirleriyle her oranda homojen olarak karışırlar.

B) Yoğunlukları içinde bulundukları koşullara göre değişir.

C) Molekülleri arasındaki çekim kuvvetleri büyüktür.

D) Molekülleri arasında büyük boşluklar olduğundan sıkıştırılabilirler.

E) Sıcaklıkları artırıldığında hızları ve çarpışma şiddetleri artar.

ÇÖZÜM

SORU 14

Gazlarla ilgili

I. İdeal gazların molekül büyüklükleri ihmal edilecek kadar küçüktür.

II. Aynı sıcaklıktaki farklı gazların ortalama kinetik enerjileri birbirinden farklıdır.

III. Gerçek bir gaz ile ideal bir gaz aynı kabın içine konulduğunda birbirlerine karışmazlar.



ÇÖZÜM

294

Maddenin Hâlleri


Gaz YasalarıGazların; basınç, hacim, sıcaklık ve mol sayısı arasındaki ilişkileri inceleyen bağıntılara gaz yasaları denir. Hangi ni-celikler arasındaki ilişki inceleniyorsa bunların dışında kalan nicelikler sabit alınır.

Basınç – Hacim İlişkisi

İçerisinde belirli miktarda gaz bulunan hareketli pistonlu bir kaptaki gazın sıcaklığı sabit kalacak şekilde, üzerindeki

basınç 2 katına çıkarıldığında hacmin yarıya düştüğü, basınç 4 katına çıkarıldığında hacmin 41 üne düştüğü, basınç

8 katına çıkarıldığında hacmin 81 ine düştüğü görülür.

Bir gaz›n hacmi ile bas›nc› ters orant›l›d›r.

Hacim2VV

2P

4P

P

8P

4V 8V

Bas›nç

V

P

V/2

2P

V/4

4P

V/8

8P

Bas›nç

Hacim

Bas›nç x Hacim P . V

V

P

P . V

V/2

2P

P . V

V/4

4P

P . V

V/8

8P

Bir gazın sıcaklığı (T) ve mol sayısı (n) sabit tutulduğunda basınç ile hacminin çarpımının sabit olduğu görülür.

P . V = k(T, n) (sabit)

Bağıntı iki farklı durum için şu şekilde yazılabilir: . .P V P V1 1 2 2=

SORU 15Sabit sıcaklıkta belirli miktardaki bir ideal gazla ilgili aşağıdaki grafikler çizilmiştir.

Hacim

Basınç · Hacim

0 Basınç

Basınç · Hacim

Hacim

Basınç / Hacim

0I II III

Bu grafiklerden hangileri doğrudur?A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) I ve III

ÇÖZÜM

SORU 16Sabit sıcaklıkta pistonu hareketli bir kapta ideal davranışlı bir miktar gaz vardır.Bu gazla ilgili,I. Piston çekilerek hacim artırılırsa gazın basıncı da artar.II. Piston itilerek hacim küçültülürse (basınç · hacim) değeri değişmez.III. Basınç - hacim oranı arttıkça hacmi azalır.yargılarından hangileri doğrudur?A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III

ÇÖZÜM


Maddenin Hâlleri

Sıcaklık – Hacim İlişkisi

İçerisinde gaz bulunan pistonlu bir kap ısıtılıp mutlak sıcaklığı (Kelvin türünden sıcaklık) 2 katına çıkarıldığında hac-min de 2 katına; mutlak sıcaklık 3 katına çıkarıldığında hacmin de 3 katına çıktığı görülür.

Hacim

S›cakl›k

Hacim / S›cakl›k V/T

T

V

V/T

2T

2V

V/T

3T

3V

2VV

3V

Mutlak s›cakl›k (K)

Hacim (V)

0 S›cakl›k (°C)

Hacim (V)

0–273

Bir gaz›n hacmi mutlak s›cakl›kla do¤ru orant›l›d›r.

Bir gazın kinetik enerjisi ile mutlak sıcaklığı arasında EK = 3/2 kT ilişkisi vardır.

Mutlak sıfır noktasında kinetik enerji de sıfır olur. Kinetik enerjisi sıfır olan moleküller hareket edemez. Bu nedenle mutlak sıfır noktasında (–273°C) gaz hacmi sıfırdır.

Bir gazın basıncı (P) ve mol sayısı (n) sabit tutulduğun-da hacminin mutlak sıcaklıkla doğru orantılı olduğu gö-rülür.

V α TOrantı eşitlik haline çevrilirse yerine k orantı katsayısı gelir.

V = k(P, n) T ⇒ TV k=

Elde edilen bağıntı farklı iki sıcaklıkta şu şekilde yazılabilir. TV

TV

1

1

2

2=

SORU 17

mutlaks›cakl›k (K)

hacim (L)

0

I


hacim/mutlak s›cakl›k

II

s›cakl›k (°C)

hacim (L)

0

III

Sabit basınçlı bir kapta bulunan bir miktar gazla ilgili yukarıda çizilen grafiklerden hangileri yanlıştır?


ÇÖZÜM

SORU 18Üç ayrı pistonlu kapta bulunan X, Y ve Z gazlarının ilk ve son sıcaklıkları tablodaki gibidir.

‹lk s›cakl›k

Son s›cakl›k 50°C

25°C

X(g)

273°C

0°C

Y(g)

400 K

200 K

Z(g)

Buna göre hangi gazların hacmi 2 katına çıkar?

ÇÖZÜM

296

Maddenin Hâlleri


Sıcaklık - Basınç İlişkisiSabit hacimli bir kaptaki gazın mutlak sıcaklığı 2 katına çıkarıldığında basıncının da 2 katına, mutlak sıcaklığı 3 katı-na çıkarıldığında basıncının da 3 katına çıktığı görülür.

Bas›nç

S›cakl›k

Bas›nç / S›cakl›k P/T

T

P

P/T

2T

2P

P/T

3T

3P

(K)

bas›nç (P)

0 Mutlak s›cakl›k (°C)

bas›nç

0 S›cakl›k–273

Bir gaz›n bas›nc› mutlak s›cakl›kla do¤ru orant›l› olarak de¤iflir.

X(g)

P

X(g)

2P

X(g)

3P

Belirli bir miktar gazın basıncı (P), mutlak sıcaklıkla (T) doğru orantılı olarak değişir. P α T

Orantı eşitlik haline çevrilirken yerine k orantı katsayısı getirilir. P = k(V, n)T ⇒TP k=

Elde edilen bağıntı farklı iki sıcaklıkta şu şekilde yazılabilir. PTP

T1

2

2

1=

SORU 19bas›nç

IImutlaks›cakl›k (K)

bas›nç/mutlak s›cakl›k

0III


bas›nç

0I

s›cakl›k (°C)

Sabit hacimli kapalı bir kapta bulunan belirli miktardaki gaz için verilen grafiklerden hangileri doğrudur?A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve III E) II ve III

ÇÖZÜM

SORU 20

Sabit hacimli bir kapta belirli miktarda ideal davranışlı gaz bulunmaktadır.

Bu gazla ilgili olarak,

I. Mutlak sıcaklığı 2 katına çıkarılırsa basıncı da 2 katına çıkar.

II. Mutlak sıcaklığı yarıya düşürülürse yoğunluğu da yarıya düşer.

III. Sıcaklığı artırılırsa mutlak sıcaklık–basınç oranı değişmez.



ÇÖZÜM


Maddenin Hâlleri

Atmosfer ve BizAtmosferi meydana getiren hava bir gaz karışımıdır. Hava canlıların yaşamı için vazgeçilmez bir ihtiyaçtır. Havadaki

gazların bulunma oranları yeryüzündeki yaşam döngüsü için ideal bir durumdadır. Özellikle havada bulunan oksijen

gazı canlılarda besinlerin yıkımında rol oynadığı için çok önemlidir.

Havada bulunan gazların oranları değiştiğinde bu durum canlıların yaşamında ciddi problemlere yol açar.

Hava kirliliğine neden olan etkenler şunlardır:

Sanayi kuruluşlarından havaya salınan gazlar Araç egzozundan çıkan gazlar Fosil yakıtlardan (kömür, petrol vs) çıkan gazlar Deodorant ve spreylerden çıkan gazlar.

Asit Yağmurları

Fosil yakıt ve sanayi kuruluşlarından yayılan, azot oksitleri ve kükürt oksitleri havadaki su buharı ile birleşir ve asit

yağmurlarına neden olur.

Asit yağmurları temas ettiği bitki örtüsünün yok olmasına, insanlarda ise deri ve akciğer hastalıklarına neden olur.

Ozon Tabakasının Delinmesi

Atmosferdeki ozon tabakası güneşten gelen zararlı ışınların yeryüzüne ulaşmasını engelleyen bir özelliğe sahiptir.

Deodorant ve spreylerden havaya salınan gazlar (Floroklorokarbonlar) ozonu tüketmekte ve ozon tabakasının

incelmesine yol açmaktadır.

Bunun sonucunda da insanlarda çeşitli deri ve cilt kanserleri oluşmaktadır.

Küresel Isınma

Yeryüzünden salınan CO2 gazının artması atmosferde sera etkisi yapmakta ve yeryüzünde sıcaklık değişimlerine

yol açmaktadır.

Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi ve onun Kyoto Protokülü; CO2 ile birlikte CH4, N2O, hidrof-

lorokarbonlar, perflorokarbonlar ve kükürt heksaflorür (SF6) gazlarını, sera etkisine neden olduğu için kontrol altına

alınmasını öngörmektedir.

Sera etkisi sonucunda küresel ısınma olmakta, buzul tabakaları erimekte ve doğal yaşamda bozulmalar meydana

gelmektedir.

298

Maddenin Hâlleri


Hava Kirliliğini Önleme:

Hava kirliliğini önlemek veya en alt düzeye indirmek için şunlar yapılmalıdır.

Fosil yakıtların kullanımı azaltılmalı, yerine daha temiz enerjiler (güneş enerjisi, rüzgar enerjisi, jeotermal enerji,

vs) kullanılmalıdır.

Özel araçlar yerine toplu taşıma araçları kullanılmalıdır.

Karayolu taşımacılığı yerine demir yolu ve deniz yolu taşımacılığı yaygınlaştırılmalıdır.

Sanayi kuruluşları bacalarına filtreler yerleştirilerek saldıkları zararlı gazlar tutulmalıdır.

Ozon tabakasına zarar veren gazlar içeren deodorant ve spreylerin kullanımı yasaklanmalıdır.

Yeşil alanlar artırılmalı ve orman yangınları önlenmelidir.

SORU 21

Aşağıdakilerden hangisi atmosferi oluşturan havanın kirlenmesine neden olmaz?

A) Petrol ürünlerinin yakılmasıyla oluşan gazlar.

B) Deodorant ve spreylerden çıkan gazlar.

C) Okyanusların buharlaşmasıyla oluşan su buharının havaya karışması

D) Kükürt oranı yüksek kömürün yakılması

E) Sanayi kuruluşlarından havaya salınan azot oksitler.

ÇÖZÜM

SORU 22Aşağıdaki gazlardan hangisi atmosfere salındığında küresel ısınmaya neden olmaz?

A) CO2 B) CH4 C) N2O D) SF6 E) N2

ÇÖZÜM

SORU 23

Asit yağmurları, bitki örtüsünün zarar görmesine, tarihi eserlerin zamanla aşınmasına, insanlarda cilt ve akciğer has-

talıklarına neden olur.

Buna göre,

I. NO2, havadaki su buharıyla tepkimeye girerek asit yağmuru oluşturur.

II. SO2, atmosferde asit yağmuru oluşturacak bir bileşik oluşturmaz.

III. Asit yağmurları sadece karada yaşayan canlıların yaşamını olumsuz etkiler.



ÇÖZÜM


Maddenin Hâlleri

3 - SIVILARSıvıların Özellikleri

Sıvıların belirli bir şekilleri olmayıp bulunduğu kabın doldurabildikleri kadarının şeklini alırlar.

Sıvı fazda, tanecikler arası boşluk gaz faza göre daha azdır. Bu nedenle sıvı fazda moleküller arası çekim gaz fa-

za göre daha kuvvetlidir.

Sıvılar akışkan özellik gösterirler.

Sıvı faz, gaz faza göre daha düşük enerjilidir.

Sıcaklık arttıkça, sıvıların hacimleri de artar. Ancak sıvıların hacimleri basınçla değişmez.

Sıvılar bir araya getirildiğinde birbirlerinin içinde zamanla yayılırlar.

Rehber Soru

Bir kapta bulunan belirli kütledeki bir sıvıya ilişkin aşağıdaki grafikler çizilmiştir.��

��

��

��

��

� ��

Bu grafiklerden hangileri doğrudur?


Çözüm

SORU 24Pistonlu bir kapta bulunan HCl gazı üzerindeki basınç artırılarak sıcaklık düşürüldüğünde kapta HCl sıvısı oluşuyor.

Buna göre,I. HCl molekülleri arasındaki bağ kuvveti artar.II. HCl moleküllerinin düzensizliği azalır.III. HCl moleküllerinin akışkan özelliği kaybolur.yargılarından hangileri doğrudur?A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) I ve III E) I, II ve III

ÇÖZÜM

300

Maddenin Hâlleri


SORU 25Şekildeki kabın dibinde H2O(s) ve üzerinde H2(g) vardır. Kaba aynı sıcaklıkta H2 gazı gönderiliyor.

Bu işlem sırasında kaptaki H2O(s) ve H2(g) nin yoğunluk (d) – zaman (t) değişimini gösteren H2(g)

H2O(s›v›)

grafik aşağıdakilerden hangisidir?

�

�

��

��

��

�

�

��

��

��

�

�

��

�

�

��

��

�

�

��

��

ÇÖZÜM

Yüzey Gerilimi

Sıvıların yüzeyini bir birim (1 cm2 veya 1 m2) artırmak için gereken enerjiye

Y›¤›n

Yüzey

yüzey gerilimi denir.

Moleküller arası kuvvetler, molekülleri bir araya ve iç kısma doğru çektiği için, bir sıvının yüzeyi düzgündür. Bir sıvının yüzey gerilimi, yüzeydeki mo-leküllerin, dengelenmemiş net bir kuvvetle içe doğru çekilmelerinin bir so-nucudur.

Bu kuvvet, moleküllerin düzgün olarak istiflenmesini ve böylece düzgün bir yüzey oluşmasını sağlar.

Havada asılı duran bir sıvı damlacığı küreseldir. Çünkü yüzey gerilim sonu-cu moleküller en küçük yüzeyli olan küre biçimini alırlar.

Sıvı molekülleri arasındaki çekim kuvveti ne kadar büyükse sıvının yüzey gerilimi de o kadar büyüktür.

Kapilar Etki

Geniş bir kaba konulan suyun yüzeyi düzgündür. Ancak su dar borularda yükselir. Sıvıların dar borularda yükselme-si olayına kapilar etki denir.

Sıvı molekülleri ile borunun iç yüzeyi arasındaki çekim kuvvetlerinden dolayı sıvı boruda yükselir.

Adhezyon

Farklı iki maddenin molekülleri arasındaki çekim kuvvetine adhezyon kuvvetleri denir.

Kohezyon

Maddenin kendi molekülleri arasındaki çekim kuvvetine kohezyon kuvvetleri denir.

İçinde su bulunan ince bir cam tüp düşünülecek olursa, suyun kendi molekülleri arasında kohezyon kuvvetleri, cam ile su arasında ise adhezyon kuvvetleri bulunur. Sıvıların ince tüpler içerisindeki yükselme ve alçalma hareketi tamamen bu iki kuvvet arasındaki etkileşimle bağlantılı olan yüzey gerilimi ile ilişkilidir.


Maddenin Hâlleri

Rehber Soru

Camdan yapılmış iki boruya X ve Y sıvıları konulduğunda şekilde görülen durumlar

� !��"� � !��"�

#��$��%��$��oluşmaktadır.

Bu olayın nedenini açıklayınız.

Çözüm

SORU 26��!��&

'��

� !()��

��!��&

*)��

� !()��

Naylon üzerine damlatılan su damlası naylonu ıslatmayıp küresel bir durum alırken, mendile damlatılan su damlası mendil tarafından emilerek mendil ıslanır.Bu olayı maddeler arasındaki adhezyon ve kohezyon kuvvetlerini karşılaştırarak açıklayınız.

ÇÖZÜM

Maddelerin ıslanıp ıslanmamasında temel koşul şudur: Adhezyon > Kohezyon = ıslanmadır. Kohezyon > Adhezyon = ıslanma olmaz.Bu durumda, 1. şekil: Kohezyon > Adhezyon, 2. şekil: Adhezyon > Kohezyon

SORU 27I. Bitkilerde, köklerden alınan suyun bitkinin gövdesine taşınmasıII. Kanın damarlarda yerçekimine ters yönde hareket etmesiIII. Cilalanmış ayakkabıya su damlatıldığında suyun ayakkabı tarafından emilmeden akmasıolaylarından hangilerinde adhezyon > kohezyon olur?A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) I ve III E) I, II ve III

ÇÖZÜM

302

Maddenin Hâlleri


Yüzey Gerilimine Etki Eden Faktörler

Basınç

Bir sıvı üzerindeki gazın basıncı artırıldığında ya da sıvı üzerine bu sıvıda çözünmeyen bir başka sıvı eklendiğinde sıvı-

nın yüzey gerilimi azalır. Bunun nedeni sıvının yüzeyindeki moleküllerin karşı fazdaki moleküllerle yaptığı etkileşimdir.

Sıcaklık

Sıcaklığın artırılması, sıvının yüzey gerilimini düşürür. Çünkü sıcaklık arttıkça moleküllerin hareketi artar. Artan hare-

ket de moleküller arası çekim kuvvetlerinin etkisini azaltır.

Sıvının Saflığı

Genellikle çözeltilerin yüzey gerilimi saf çözücüye göre düşüktür. Sıvıda çözünen moleküller, içteki çözücü molekülle-

rinin yüzeydeki çözücü moleküllerine doğru çekmesini belli ölçüde engellediğinden sıvının yüzey gerilimini düşürürler.

Yüzey Aktif Madde

Çözücünün yüzey gerilimini düşüren maddelere yüzey aktif maddeler denir.

Sulu çözeltilerin yüzey aktif maddeleri, sabunlar, deterjanlar, organik asitler, alkoller, eterler vs olarak sayılabilir.

Yüzey İnaktif Madde

Çözücünün yüzey gerilimini değiştirmeyen maddelere yüzey inaktif maddeler denir.

Şeker, gliserin, organik asit tuzları yüzey inaktif maddelerdir.

Diğer maddelerin aksine iyonik tuzlar, suda çözündüklerinde yüzey gerilimini artırırlar. Suda çözünen iyonlar, su mole-külleriyle iyon–dipol etkileşimi yaparak su moleküllerinin çözeltinin iç kısımlara çekilmesini sağlar.

etkinlik – 5

Aşağıdaki açıklamalar doğru ise D, yanlış ise Y ile belirtiniz.

a) Havada asılı duran sıvı damlalarının küresel olma nedeni sıvının yüzey gerilimidir.

b) Yüzey geriliminden dolayı sıvılar en büyük yüzeyli durumu oluşturma eğilimindedirler.

c) Bir sıvı üzerine gaz gönderilip basınç artırıldığında sıvının yüzey gerilimi azalır.

d) Bir sıvının yüzeyindeki moleküller başka bir madde tarafından sıvının dışına çekildiğinde sıvının yüzey geri-limi azalır.

e) Dar borularda adhezyon kuvvetleri yeterince büyükse, sıvı boruda kendiliğinden yükselir.

f) Sıvı molekülleri arasındaki kohezyon kuvvetleri yeterince büyükse, sıvı boruda kendiliğinden yükselir.

g) Sıcaklığın artırılması, sıvıların yüzey gerilimini düşürür.

h) Yüzey aktif maddeler (sabun, deterjan vs) suyun yüzey gerilimini artırırlar.


Maddenin Hâlleri

etkinlik – 6

Aşağıdaki açıklamalarda boşluklara gelmesi gereken uygun kelimeyi tablodan seçerek yerleştiriniz.

• Adhezyon kuvvetleri • Kohezyon kuvvetleri • Yüzey gerilimi

• İç bükey • Dış bükey • Sıcaklık

• Yüzey aktif • Yüzey inaktif

a) Bir sıvının yüzeyini bir birim artırmak için gereken enerji miktarına …………………………… denir.

b) Farklı iki maddenin molekülleri arasındaki çekim kuvvetlerine …………………………… denir.

c) Bir maddenin kendi molekülleri arasındaki çekim kuvvetlerine …………………………… denir.

d) Bir sıvının molekülleri arasındaki kohezyon kuvvetleri, sıvının içinde bulunduğu boruyla oluşturduğu adhezyon kuv-vetlerinden büyükse sıvı …………………………… bir şekil alır.

e) Bir sıvının molekülleri arasındaki kohezyon kuvvetleri, sıvının içinde bulunduğu boruyla oluşturduğu adhezyon kuv-vetinden küçükse sıvı …………………………… bir şekil alır.

f) …………………………… arttıkça sıvıların yüzey gerilimi azalır.

g) Çözücülerin yüzey gerilimini düşüren maddelere ............................ maddeler denir.

h) Çözücülerin yüzey gerilimini değiştirmeyen maddelere ............................ maddeler denir.

SORU 28

Sıvıların yüzey gerilimi ile ilgili aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?

A) Sıvıların kimlik özelliklerindendir.

B) Moleküller arası çekim kuvveti fazla olan sıvının yüzey gerilimi daha fazladır.

C) Yüzey aktif maddeler, içinde çözündükleri sıvının yüzey gerilimini artırırlar.

D) Sıcaklık artışı sıvıların yüzey gerilimini düşürür.

E) Sıvı üzerindeki basıncın artırılması sıvıların yüzey gerilimini azaltır.

ÇÖZÜM

304

Maddenin Hâlleri


Akışkanlık (Viskozite)

Bir sıvının akmaya karşı gösterdiği dirence viskozite denir. Bir sıvının viskozitesi ne kadar büyükse o kadar yavaş akar. Viskozitenin tersine akıcılık denir.Her akışkanın viskozitesi vardır. Gazlar da akışkan maddelerdir. Bu nedenle gazların da viskoziteleri vardır. Gazların viskoziteleri çok küçük yani akıcılıkları çok büyüktür.

Viskoziteye Etki Eden Faktörler

Moleküller arası çekim kuvvetlerinin artması viskoziteyi artırır. Kuvvetli moleküller arası güçler, molekülleri bir ara-da tutar ve moleküllerin hareketlerini sınırlar.

Büyük kütleli ve doğrusal bir molekül yapısına sahip sıvıların viskoziteleri, küçük ve küresel moleküllerden oluşan sıvının viskozitesinden daha yüksektir.

Sıcaklık arttıkça moleküller arasındaki çekim kuvvetleri azalır ve bu nedenle sıvının vistozitesi azalır.

Rehber Soru

CH2 – OH |CH – OH H2O |CH2 – OH

Gliserin Su

Açık formülü verilen gliserin ile suyun viskozitelerini karşılaştırınız.

Çözüm

SORU 29X sıvısının viskozitesi, Y sıvısının viskozitesinden daha büyüktür.Buna göre,I. X in molekülleri arasındaki çekim kuvvetleri, Y ninkinden fazladır.II. X in akış hızı, Y nin akış hızından fazladır.III. X sıvısı, Y sıvısından daha akıcıdır.yargılarından hangileri doğrudur?A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) I ve III

ÇÖZÜM


Maddenin Hâlleri

SORU 30%�� #�� +��

X, Y ve Z sıvılarından alınan örnekler özdeş ortamlara aynı anda damlatıldıklarında aynı sürede yukarıdaki durum olu-şuyor.Buna göre,I. X sıvısının viskozitesi Y sıvısının viskozitesinden daha fazladır.II. Y sıvısının akış hızı, Z sıvısının akış hızından daha azdır.III. Z molekülleri arasındaki çekim kuvvetleri, X sıvısının molekülleri arasındaki çekim kuvvetlerinden daha fazladır.yargılarından hangileri doğrudur?A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II D) I ve III E) I, II ve III

ÇÖZÜM

SORU 31

Üç ayrı kapta su (X), zeytinyağı (Y) ve bal (Z) bulunmaktadır.

Bu üç maddenin viskoziteleri aşağıdakilerin hangisinde doğru karşılaştırılmıştır?

A) X > Y > Z B) Z > Y > X C) X > Z > Y D) Z > X > Y E) Y > X > Z

ÇÖZÜM

SORU 32Viskozite ile ilgili aşağıdaki yorumlardan hangisi doğrudur?

A) Aynı koşullarda damlatılan iki farklı sıvıdan daha hızlı akanın viskozitesi daha fazladır.

B) Sıcak ortamdan buz dolabına konulan balın zamanla vistozitesi azalır.

C) Aynı koşullarda karşılaştırıldığında suyun viskozitesi reçelden daha fazladır.

D) Zeytinyağı ısıtıldığında akıcılığının artması vistozitesinin azalmasındandır.

E) Viskozitesi fazla olan sıvıların moleküller arası çekim kuvvetleri daha zayıftır.

ÇÖZÜM

306

Maddenin Hâlleri


Buhar Basıncı

Sıvısı ile dengede bulunan buharın yaptığı basınca denge buhar basıncı denir. Boflluk

Kapal› bir kaba konulan subuharlamaya bafllar.

H2O(s)

H2O(g)

H2O(s)

h

Su-buhar dengesi olufltu¤unda dengebuhar bas›ncı belirli bir de¤er al›r.

Kapalı bir kaba konulan sıvı buharlaşır ancak kabı terkedemez. Zamanla gaz (bu-har) fazdaki molekül sayısı artar. Buhar moleküllerinden çarpışmalar sonucu enerji kaybedenleri tekrar sıvı faza dönerler.

Belli bir süre sonra birim zamanda buharlaşan molekül sayısı ile yoğunlaşan mo-lekül sayısı birbirine eşit olur. Bu durumda sıvı, buharı ile dengededir.

H2O(s) m H2O(g)

Denge durumunda buharlaşma hızı yoğunlaşma hızına eşittir.

Buhar Basıncına Etki Eden Faktörler

Sıvı türü (Uçucu olan sıvının buhar basıncı yüksektir.)

Sıcaklık (sıcaklık arttıkça buhar basıncı da artar.)

Sıvı saflığı (sıvıda uçucu olmayan bir katı çözünürse buhar basıncı düşer.)

Denge buhar basıncı, sıvının miktarına ve sıvının içinde bulunduğu kabın hacmine bağlı değildir.

Rehber Soru

H2O (gaz)

H2O (s›v›)

1 2

Şekildeki silindirlerin hacimleri, içlerindeki sıvı su miktarları ve su buharı basınçları birbirine eşittir. Silindir 1 de sabit sıcaklıkta ha-cim genişletiliyor. 2 de ise sabit hacimde sıcaklık yükseltiliyor.

Bu silindirlerde, 1 de 2 de I. Su buharı basıncında Artma ArtmaII. H2O (sıvı) molekül sayısında Azalma AzalmaIII. H2O (gaz) molekül sayısında Artma Artma

değişimlerinden hangileri gerçekleşir?A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III

Çözüm


Maddenin Hâlleri

SORU 33X, Y ve Z sıvılarına ilişkin buhar basıncı–sıcaklık ilişkisi grafiği şekildeki gibidir.

��

��"!��

% # +

Buna göre,

I. Moleküller arası çekim kuvveti en büyük olan sıvı X tir.II. Buhar basıncı en fazla olan Z dir. (aynı sıcaklıkta)III. Y sıvısı, Z sıvısından daha uçucudur.yargılarından hangileri doğrudur?A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II D) I ve III E) II ve III

ÇÖZÜM

SORU 34X ve Y sıvılarının aynı sıcaklıkta buhar basınçları tablodaki gibidir. Sıvı Buhar Basıncı (mmHg)

X 12Y 26

Buna göre, bu sıvılar için aşağıdaki soruları cevaplayınız.a) Hangi sıvının molekülleri arasındaki çekim kuvvetleri daha büyüktür.b) Hangi sıvı daha uçucudur?

ÇÖZÜM

SORU 35

CH2 OH

CH2 OH

Etandiol(X)

CH3

CH2 OH

Etanol(Y)

Dimetileter(Z)

CH3

O

CH3

Yukarıda açık formülü verilen bileşiklerin aynı sıcaklıkta buhar basınçları (BB) arasındaki ilişki nasıldır?

ÇÖZÜM

SORU 36I. Su II. Alkollü su III. Tuzlu su

Aynı sıcaklıkta yukarıdaki maddelerin buhar basınçları arasındaki ilişki nasıldır?

ÇÖZÜM

308

Maddenin Hâlleri


Kaynama Noktası (Kaynama Sıcaklığı)

Bir sıvının buhar basıncının sıvı yüzeyine etki eden atmosfer basıncına eşit olduğu andaki sıcaklığına kaynama nok-tası denir.

Kaynama ile buharlaşma kavramları birbirleriyle karıştırılmamalıdır.

Buharlaşma, her sıcaklıkta ve sıvının yüzeyinde gerçekleşir.

Kaynama, belirli bir sıcaklıkta, sıvının her tarafından kabarcıklar çıkmasıdır.

Kaynama olayı dış basınca (sıvının üzerindeki basınç) yani coğrafi irtifaya bağlı bir olaydır. Deniz kenarından yukarı-lara çıkıldıkça dış basınç azalır. Bunun sonucunda sıvıların kaynama sıcaklıkları düşer.

Kaynama Noktasına Etki Eden Faktörler

Sıvı türü (uçucu olan sıvının kaynama noktası düşüktür.) Açık hava basıncı (sıvının üzerindeki açık hava basıncı arttıkça kaynama noktası yükselir.) Sıvının saflığı (sıvıda uçucu olmayan katı çözünürse kaynama noktası yükselir.) Moleküller arası çekim kuvveti (Moleküller arası çekim kuvveti fazla olan sıvının kaynama noktası da yüksektir.)

Sıvıların kaynama noktaları sıvı miktarına ve sıvıyı ısıtmada kullanılan ısıtıcının gücüne bağlı değildir.

Rehber Soru

Madde Atmosfer Basıncı Kaynama noktası

Su 700 K1

Su 760 K2

Tuzlu su 760 K3

Yukarıdaki tabloda su ve tuzlu su örnekleri belirtilen basınçlarda bulunmaktadır.

Buna göre, K1, K2 ve K3 arasındaki ilişki nasıldır?

Çözüm

SORU 37Arı su için,

I. Deniz seviyesinde, dağın tepesine göre daha yüksek sıcaklıkta kaynar.

II. Aynı yerde, düdüklü tencerede açık tenceredekine göre daha düşük sıcaklıkta kaynar.

III. Deniz seviyesi ve dağın tepesinde kaynarken buhar basınçları eşittir.yargılarından hangileri doğrudur?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II C) I ve III

ÇÖZÜM


Maddenin Hâlleri

SORU 38Tabloda aynı basınçtaki X ve Y sıvılarının kaynama noktaları verilmiştir. Sıvı Kaynama noktası (°C)

X 78

Y 100

Buna göre, aşağıdaki soruları cevaplayınız.a) Hangi sıvının moleküller arası çekim kuvveti daha fazladır?b) Hangi sıvının buhar basıncı daha büyüktür? (Aynı sıcaklıkta)c) Hangi sıvı daha uçucudur?

ÇÖZÜM

SORU 39

T1 > T2 sıcaklığında X ve Y sıvılarının manometrede buhar basınçları ilişkisi

C›va

Y(g)X(g)

T1, V

X(s) Y(s)

T2, V

görülmektedir.Buna göre X ve Y sıvıları için aşağıdaki soruları cevaplayınız.a) Aynı sıcaklıkta buhar basınçları ilişkisi nasıldır?b) Aynı basınçta kaynama noktaları ilişkisi nasıldır?

ÇÖZÜM

SORU 40

Şekildeki özdeş beherlere aynı sıcaklıkta eşit hacimde (h1 = h2) X ve Y sıvıları

%�� #��

konuluyor. Bir süre sonra kapta h1 > h2 olduğu görülüyor.Buna göre,I. X sıvısı, Y sıvısından daha uçucudur.II. X sıvısının buhar basıncı, Y ninkinden daha düşüktür. (Aynı T de)III. X sıvısının kaynama sıcaklığı, Y ninkinden daha yüksektir. (Aynı P de)yargılarından hangileri doğrudur? (T = sıcaklık, P = basınç)


ÇÖZÜM

SORU 41Günlük hayatta bazı maddeler ve gıdalar düşük veya yüksek basınç altında kaynatma veya buharlaştırma ile temiz-

lenmekte, raf ömrü uzatılmakta veya mikroplardan arındırılmaktadır.

Buna göreI. Isı sterilizasyonu

II. Pastörizasyon

III. Besinleri doğal halinde bırakma

işlemlerinden hangileri bu uygulamalarla ilgilidir?A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) I ve III E) I, II ve III

ÇÖZÜM

310

Maddenin Hâlleri


Atmosferin Yapısı

Bir gaz karışımı olan atmosferdeki havanın karışımında başlıca azot, oksijen, argon ve su bulunur.

Kuru Hava

İçinde su buharı bulunmayan havaya kuru hava denir.

Nem

Hava içinde bulunan su buharına nem, içinde su buharı bulunan havaya da nemli hava denir.

Havadaki nem miktarı sıcaklıkla doğru orantılıdır.

Doygunluk Noktası

Bir hava kütlesinin bulunduğu sıcaklığa göre alabileceği maksimum nem miktarına havanın doygunluk noktası denir.

Doygunluk noktasına gelen hava daha fazla nem alamaz. Hava nem yönünden doygunluğa ulaştığında sıcaklık düşük-

se yağmur yağar.

Bağıl Nem

Havadaki su buharının kısmi basıncının o sıcaklıkta olması gereken buhar basıncına oranına bağıl nem denir.

Bağıl nem = Suyun o s›cakl›ktaki buhar bas›nc›

Buhar›n k›smi bas›nc› · 100

Herhangi bir sıcaklıkta ortamda bulunan su buharının kısmi basıncı bu sıcaklıktaki suyun buhar basıncından bü-yük olamaz. Bağıl nem %100 den fazla olamaz.

Bağıl nem %100 den fazla olursa sıcaklığa bağlı olarak buharın bir kısmı yoğunlaşır.

Bir ortamdaki bağlı nem %100 veya daha fazla olursa buharlaşma durur, ancak %100 den düşükse buharlaşma devam eder.

Rehber Soru

20°C de havadaki buharın basıncı 10,524 mmHg dir.a) Bu ortamda havanın bağıl nemi kaçtır? b) Böyle bir ortamda buharlaşma olur mu?(20°C de suyun buhar basıncı 17,54 mmHg dir.)

Çözüm


Maddenin Hâlleri

SORU 4240°C de havadaki buharın basıncı 35,013 mmHg olarak ölçülüyor. Havanın sıcaklığı 30°C ye düşüyor.a) 40°C de havanın bağıl nemi kaçtır?b) 30°C de havanın bağıl nemi kaçtır?c) Olay sırasında yoğunlaşma olur mu?(30°C de suyun buhar basıncı: 31,83 mmHg; 40°C de suyun buhar basıncı: 55,00 mmHg)

ÇÖZÜM

SORU 43Saat 18:00 da 30°C de havanın bağıl nemi %60 olarak ölçülüyor. Gece sıcaklık 20°C ye düşüyor.Buna göre, yağmur yağması ve sis oluşması beklenir mi? (Suyun 20°C de buhar basıncı: 17,54 mmHg; suyun 30°C de buhar basıncı: 31,83 mmHg)

ÇÖZÜM

SORU 4425 °C de havadaki su buharının kısmi basıncı 9,52 mmHg dir.

Buna göre havadaki bağıl nem kaç mmHg dir? (25 °C de suyun buhar basıncı 23,8 mmHg dir)

A) %10 B) %20 C) %30 D) %40 E) %50

ÇÖZÜM

SORU 45

Hava sıcaklığının 40ºC olduğu bir ortamda havanın bağıl nemi % 60 ve suyun bu sıcaklıktaki buhar basıncı

55 mm Hg dir.

Buna göre su buharının kısmi basıncı kaç mm Hg dir?

A) 1,5 B) 22 C) 33 D) 42 E) 55

ÇÖZÜM

312

Maddenin Hâlleri


Gerçek Sıcaklık

Güneşten gelen ısı ve ışıktan kaynaklanan termometrenin ölçtüğü hava sıcaklığına gerçek sıcaklık denir.

Hissedilen Sıcaklık

Termometre sıcaklığı, bağıl nem, rüzgar ve radyasyon gibi dört meteorolojik faktörden etkilenerek insan vücudunun

algıladığı sıcaklığa hissedilen sıcaklık denir.

Aşağıdaki tabloda herhangi bir ortamda termometreden okunan gerçek sıcaklığın bağıl nemle ilişkilendirilerek bulunan

hissedilen sıcaklık değerleri verilmiştir.

25 25 25 25 25 25 26 26 26 26 26 26 26 27 27 27 27 27 27 2726 25 25 25 26 26 26 26 26 26 27 27 27 27 27 28 28 28 28 2927 26 26 26 26 26 27 27 27 27 28 28 28 29 29 30 30 31 31 3228 26 26 26 27 27 27 27 27 28 28 29 29 30 30 31 32 32 33 3429 27 27 27 27 28 28 28 28 29 30 30 31 32 32 33 34 36 37 3830 28 28 28 28 28 29 29 30 30 31 32 33 34 35 36 38 39 41 4231 29 29 29 29 29 30 30 31 32 33 34 35 36 38 40 41 43 45 4732 30 30 30 30 31 31 32 33 34 35 36 38 39 41 43 45 47 50 5333 31 31 31 31 32 32 33 34 36 37 39 40 42 45 47 49 5234 31 31 32 32 32 33 34 35 37 38 40 42 44 46 49 5235 32 32 33 33 34 35 36 37 39 41 43 45 48 50 5336 33 33 34 34 35 36 38 39 41 43 46 48 5137 34 34 35 36 37 38 40 42 44 46 49 5238 35 35 36 37 38 40 42 44 47 50 5339 35 36 37 38 39 41 43 46 48 5140 36 37 38 39 41 43 46 48 5141 37 38 39 41 43 45 48 5142 38 39 41 43 45 48 5143 39 40 42 44 47 5044 40 42 44 46 49 5345 41 43 45 48 5246 41 43 46 49 5347 42 45 48 5148 43 46 49 5349 44 47 5150 45 48 53

5 10 15 20 25 30 35 40 45 50 55 60 65 70 75 80 85 90 95

IV

III

II

kategori

s›

ca

kl

›k

(°

C)

b a ¤ › l n e m ( % )

58 66 69 78 83 91 9955 61 66 72 79 86 94

68 68 68 75 81 88 9555 60 65 70 76 83 90 98

57 62 67 72 78 85 91 9955 60 65 70 75 82 88 96

57 61 66 71 77 83 89 9654 58 62 67 72 77 83 90 97

54 58 62 67 72 78 83 90 9855 59 63 67 72 78 83 89 9651

55 59 63 67 72 77 83 88 9555 58 62 67 71 76 81 87 93

56 60 64 68 76 78 83 8956 59 63 67 72 76 81

55 58 62 65 70 7457 60 64 68

55 58 6155 58

I

SORU 46Mersin’de 25 Temmuzda havada ölçülen gerçek termometre sıcaklığı 35°C ve higrometrede ölçülen bağıl nem % 85

tir. Buna göre Mersin’de bu tarihte hissedilen sıcaklık kaç °C dir? (Sıcaklık - Bağıl Nem tablosundan yararlanınız)

A) 35 B) 40 C) 60 D) 85 E) 95

ÇÖZÜM

SORU 47Ankara’da Ağustos ayında günlerden birinde havada ölçülen gerçek sıcaklık 41°C ve aynı gün higrometreden ölçülen bağıl nem %70 dir.Buna göre Ankara’da bu tarihte hissedilen sıcaklık kaç °C dir. (Sıcaklık – Bağıl Nem tablosundan yararlanınız)

A) 41 B) 51 C) 62 D) 70 E) 78

ÇÖZÜM


Maddenin Hâlleri

Hal DeğişimiBir maddenin katı, sıvı, gaz hallerinin birinden bir başkasına geçmesine hal değişimi denir.

IsıSıcak bir cisimden soğuk cisme aktarılan enerjiye ısı denir.Isı akımı bazen sıcaklık değişimine neden olurken bazı durumlarda hal değişimine neden olur.

kat›erime

donmas›v›

buharlaflma

yo¤unlaflmagaz

süblimleflme

geri süblimleflme

• en düzenli hal

• en düflük enerjili hal

• en düzensiz hal

• en yüksek enerjili hal

X(kat›) X(s›v›) X(gaz)

›s› al›r(endotermik)

›s› verir(ekzotermik)

ErimeKatı maddelerin ısı alarak sıvı hale geçmesine erime denir.

Erime NoktasıBir maddenin belli basınç altında katı halden sıvı hale geçtiği sıcaklığa erime noktası (erime sıcaklığı) denir.

DonmaSıvı maddenin ısı vererek katı hale geçmesine donma denir.

Donma NoktasıBir maddenin belli basınç altında sıvı halden katı hale geçtiği sıcaklığa donma noktası (donma sıcaklığı) denir.

BuharlaşmaSıvı maddelerin ısı alarak gaz hale dönüşmesine buharlaşma denir. Sıvılar her sıcaklıkta buharlaşabilir.

YoğuşmaBir gazın ısı vererek sıvıya dönüşmesine yoğuşma denir.

SüblimleşmeBir maddenin katı halden sıvı hale dönüşmeden direk gaz hale dönüşmesine süblimleşme denir.

Geri SüblimleşmeSüblimleşmenin tersi olarak, gaz bir maddenin doğrudan katı hale dönüşmesine geri süblimleşme denir. Geri süblim-leşmede ısı açığa çıkar. (Su buharının katı hale geçmesine özel olarak kırağılaşma denir.)

314

Maddenin Hâlleri


etkinlik – 7

Aşağıdaki fiziksel değişmeleri adlandırıp değişme sırasında ısı alınırsa “ısı alınır” ısı veriliyorsa “ısı verir” şeklinde be-lirtiniz.

Değişim Değişimin Adı Isı alır / Isı verir

a) Buz ⎯→ Su

b) Katı naftalin ⎯→ Naftalin buharı

c) Sıvı alkol ⎯→ Alkol buharı

d) İyot buharı ⎯→ Katı iyot

e) Buz ⎯→ Su buharı

f) Su ⎯→ Buz

SORU 48Bir maddenin katı hali X, sıvı hali Y, gaz hali ise Z ile gösterilmektedir.

Buna göre,I. Z den Y ye geçiste düzensizlik artar.

II. X ten Y ye geçişte ortama ısı verilir.

III. X ten Z ye geçişte hacim artar.


A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve III E) II ve III

ÇÖZÜM

SORU 49Arı bir maddenin farklı fiziksel halleri X, Y ve Z ile gösterilmiş olup aralarındaki hal değişimleri numaralı oklarla veril-

miştir.

X Y1

3

2

4Z

5

Buna göre

I. 1. buharlaşma ise 2. donmadır.

II. 3. erime, 4. yoğuşma ise 5. süblimleşmedir.

III. 2. buharlaşma ise 4. ısı veren (ekzotermik) tir.



ÇÖZÜM


Maddenin Hâlleri

Arı Bir Maddenin Hal Değişim Grafiği

Arı bir maddenin sabit basınç altında, katı halden başlanarak gaz hale ��

��

�,'�-.

��'�-��/ /��

-� �� 0��$� ��$� ��$�01�2 1�2

dönüşünceye kadar ısıtılmasına ilişkin sıcaklık – ısı grafiğini inceleyece-ğiz.

I. Aralık

Bu aralıkta madde katı olup homojen görünümlüdür. Sıcaklık T1 den T2 ye kadar artar. Sıcaklık arttığı için taneciklerin ortalama kinetik enerjisi artar. Bu aralıkta maddenin potansiyel enerjisi değişmez.

II. Aralık

Bu aralıkta madde katı–sıvı karışımı şeklinde olup görünüm heterojendir. Arı bir maddenin erimesi sırasında sıcak-lık sabit kaldığından taneciklerin ortalama kinetik enerjisi de değişmez. Ancak bu aralıkta maddenin potansiyel ener-jisi artar.

Erime süresince katının yoğunluğu değişmez.

III. Aralık

Bu aralıkta madde sıvı olup homojen görünümlüdür. Madde tamamen sıvı hale geçtikten sonra, ısı aldıkça sıcaklığı artacağından ortalama kinetik enerjisi artar. Bu durum kaynama noktasına kadar sürer. Bu aralıkta maddenin potansi-yel enerjisi değişmez. Isınma süresince sıvının buhar basıncı artar.

IV. Aralık

Bu aralıkta madde sıvı – gaz karışımı olup görünüm heterojendir.

Kaynama süresince arı maddelerin sıcaklığı değişmediğinden ortalama kinetik enerji de değişmez. Ancak kaynama sı-rasında maddenin toplam potansiyel enerjisi artar.

Kaynamakta olan sıvının yoğunluğu ve buhar basıncı değişmez.

V. Aralık

Bu aralıkta madde gaz halinde olup görünüm homojendir.

Bu aralıkta verilen ısı maddenin sıcaklığını artıracağı için ortalama kinetik enerji de artar.

316

Maddenin Hâlleri


Rehber Soru

Saf bir X maddesinin hal değişimine ilişkin sıcaklık–zaman ilişkisi

2��

��3��

�.4

�44

��4

54 �/ /��

.��5�4

grafiği şekildeki gibidir.

Buna göre, aşağıdaki soruları cevaplayınız.

a) X maddesinin erime ve kaynama sıcaklığı kaç °C dir?

b) X maddesi hangi aralıklarda heterojen görünümlüdür?

c) X maddesinin hangi aralıklarda potansiyel enerjisi artar?

d) X maddesinin hangi aralıklarda kinetik enerjisi artar?

Çözüm

SORU 50Saf X sıvısı kaynama noktasının altındaki bir sıcaklıktan kaynama noktasının üzerindeki bir sıcaklığa kadar ısıtılıyor.Buna göre aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?A) X in düzensizliği artar. B) X in potansiyel enerjisi artar. C) X in kinetik enerjisi değişmez.D) X hal değiştirir. E) X in yoğunluğu azalır.

ÇÖZÜM

SORU 51Erime noktasında bulunan saf bir madde sabit basıç altında tamamı eriyinceye kadar ısıtılıyor.Bu işlem sırasındaki bazı değişimlerin grafikleri aşağıdaki gibi çiziliyor.

Potansiyel enerji

Kinetik enerji

zaman

Sıvı kütlesi

0 Sıvı kütlesi

Kinetik enerji

0I II III


A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve III E) I, II ve III

ÇÖZÜM


Maddenin Hâlleri

SORU 52

Saf bir X katısı erime noktasının altındaki bir sıcaklıktan erime noktasının üzerindeki bir sıcaklığa kadar ısıtılıyor. Bu

işlemde bazı değişimlere ilişkin aşağıdaki grafikler çizilmiştir.

s›cakl›k

›s›a

kat›kütlesi

s›cakl›kb

kütle

zamanc

ortalamakinetik enerji

zamand

potansiyelenerji

zamane

s›v›

kat›


ÇÖZÜM

SORU 53

Sabit basınç altında kaynamakta olan saf bir sıvı için aşağıda çizilen grafiklerden hangisi yanlıştır?

Zaman

Buhar basıncı

0Zaman

Sıvı hacmi

0 Zaman

Ortalama kinetikenerji

Zaman

Sıcaklık

Zaman

Toplam potansiyelenerji

A) B) C) D) E)

ÇÖZÜM

SORU 54

Zaman

Katı kütlesi

1 2

Sabit basınç altında ısıtılmakta olan saf bir katıya ilişkin katı kütlesi - zaman grafiği

şekildeki gibidir.

Buna göre,

I. Başlangıçta katı erime noktasındadır.

II. 1. aralıkta katının kinetik enerjisi artar.

III. 2. aralıkta katının sıcaklığı artar.



ÇÖZÜM

318

Maddenin Hâlleri


etkinlik – 8

X, Y ve Z maddelerinin normal (1 atm) erime ve kaynama sıcaklıkları tablodaki gibidir. Buna göre, aşağıdaki soruları cevaplayınız.

Madde EN (°C) KN (°C)X –100 –5

Y –30 360

Z 40 600

a) Oda koşullarında (25°C, 1 atm) X, Y ve Z nin fiziksel hali nasıldır?

b) Normal koşullarda (0°C, 1 atm) X, Y ve Z nin fiziksel hali nasıldır?

c) Oda koşullarında molar hacmi en fazla olan hangisidir?

d) Suyun normal basınçta sıvı olduğu sıcaklık aralığında X, Y ve Z hangi fiziksel hallerde bulunabilir?

e) Y nin sıvı olduğu en düşük sıcaklıkta X ve Z hangi fiziksel halde bulunur?

f) X in sıvı olduğu sıcaklıklarda Y ve Z hangi fiziksel halde bulunur?

g) Sıcaklık –50°C den 100°C ye getirildiğinde X, Y ve Z nin fiziksel hali nasıl değişir?

SORU 55

Arı su deniz kenarında (Normal basınçta) 0°C de donar, 100°C de kaynar. Arı X, Y ve Z maddele-rinin deniz kenarında erime ve kaynama noktaları tablodaki gibidir.

Madde Erime Noktası (ºC) Kaynama Noktası (ºC)X –5 80

Y –35 150

Z 28 362

Buna göre normal basınçta X, Y ve Z maddelerinden hangileri saf suyun sıvı olduğu sıcaklık aralığında katı halde bulunamaz?

A) Yalnız X B) Yalnız Y C) Yalnız Z D) X ve Y E) Y ve Z

ÇÖZÜM

SORU 56

Başlangıçta katı halde bulunan ve I, II, III ile gösterilen arı maddelerinin sıcaklık-zaman grafikleri aşağıdaki gibidir.

Zaman

Sıcaklık (°C)

10

20

80

Zaman

Sıcaklık (°C)

32

430

Zaman

Sıcaklık (°C)

20

80

I II III

Buna göre bu maddelerden hangileri oda sıcaklığında sıvı fazla bulunur?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) I ve III

ÇÖZÜM


Maddenin Hâlleri

4 - KATILAR

Tüm maddeler, yeteri kadar soğutulduğunda katıya dönüşür. Oluşan katıların özellikleri, katıyı oluşturan atom, iyon ve-

ya molekülleri bir arada tutan kuvvetlere bağlıdır.

Katı Türleri

Katılar istiflenme şekline göre amorf katı ve kristal katı olmak üzere ikiye ayrılır.

Amorf Katı

Atom veya molekülleri belli bir kalıba göre değil, rastgele istiflenmiş katılara amorf katı denir.

Amorf katıların belli bir erime noktaları yoktur. Amorf katılar belli bir sıcaklık aralığında gitgide yumuşayarak akıcılık

kazanırlar.

Lastik, cam, plastikler, tereyağı amorf katılara örnek verilebilir.

Kristal Katı

Atomların, iyonların veya moleküllerin belli bir geometrik kalıba göre istiflenmesiyle oluşan katılara kristal katı denir.

Kristal katıların yapı, erime noktası, yoğunluk, sertlik gibi fiziksel özellikleri bu katıları meydana getiren atom, iyon ve

molekülleri bir arada tutan çekim kuvvetlerine bağlıdır.

Kristal katılar, tanecikler arası çekim kuvvetlerine göre şu şekilde gruplandırılabilirler:

İyonik kristaller

Moleküler kristaller

Kovalent kristaller

Metalik kristaller

İyonik KristallerPozitif yüklü katyonlarla negatif yüklü anyonların elektrostatik çekim kuvveti ile bir araya gelmesinden oluşan kristalle-

re iyonik kristaller denir. İyonik kristallerde iyonlar iyonik bağlarla bir arada tutulurlar.

İyonik kristaller zıt yüklü iyonların belirli bir düzene göre dizilmesiyle oluşur. Aynı zamanda iyonik kristaller sert ve kı-

rılgandır.

Farklı iyonik bileşiklerin çeşitli tiplerde kristal örgü yapıları vardır.

Cl –

C s +

CsCl’nin cisim merkezlikübik kristal örgüsü

CI–

Na+

NaCl (yemek tuzu) nin yüzeymerkezli kübik kristal örgüsü

İyonik katılar, iyonları bir arada tutan güçlü etkileşimlerden dolayı yüksek erime noktasına sahiptir.

İyonik katılarda iyonlar sabit konumda bulunduklarından elektriği iletmez. Ancak bu katılar eritildiklerinde ya da suda

çözündüklerinde iyonlar serbestçe hareket ettiğinden elektriği iletir.

320

Maddenin Hâlleri


etkinlik – 9

İyonik kristallerle ilgili aşağıdaki açıklamalar doğru ise D yanlış ise Y ile belirtiniz.

a) İyonik kristaller birbirinden bağımsız moleküllerden oluşur.

b) İyonik kristallerde, iyonlar arasında farklı yüklerden oluşan elektrostatik bir çekim vardır.

c) İyonik kristallerde, iyollar arasında zayıf çekim olduğu için iyonik bileşiklerin erime noktaları çok düşüktür.

d) İyonik kristallerde anyon ve katyonlar arasında yük denkliği vardır.

e) İyonik kristallerde iyonların yerleri sabit ve stabil (hareketsiz) dir.

f) İyonik bir bileşik olan NaCl; NaCl(k) ve NaCl(suda) durumlarında elektrik akımını iletmez.

g) İyonik kristaller suda çözünüklerinde pozitif ve negatif yüklü iyon oluşturur.

Moleküler Kristaller

Birbirinden bağımsız yapıdaki kovalent moleküllerin moleküller arası çekim kuvvetlerinin etkisiyle oluşturduğu kris-

tallere moleküler kristaller denir.

CO2, I2, C4H10 gibi apolar molekülleri katı halde London kuvvetleri bir arada tutar.

SO2, PCl3, HBr gibi polar molekülleri katı halde polar etkileşim (dipol–dipol çekimi) bir arada tutar.

H2O, HF, NH3 gibi hidrojen bağı oluşturan molekülleri katı halde hidrojen bağları bir arada tutar.

Moleküler kristallerde molekülleri bir arada tutan kuvvetler, kovalent bağ ve iyonik çekim kuvvetlerine göre oldukça

zayıftır. Bu nedenle moleküler kristaller kolayca şekil değiştirebilecek kadar yumuşaktır. Yine aynı nedenden dolayı

moleküler kristallerin erime noktaları genellikle düşüktür. (Bir çoğu 100ºC nin altında erir.)

H Br H Br

Katı halde moleküller bir kristal olan HBr(k) de moleküller ara-

sında oluşan dipol – dipol çekimleri noktalarla gösterilmiştir.

H

O

H

OH

H O

H

H

O

H

H

H

O

H

H

O

H

Katı halde moleküler bir kristal olan H2O(k) da moleküller

arasında oluşan hidrojen bağları noktalarla gösterilmiştir.


Maddenin Hâlleri

etkinlik – 10

Moleküler kristallerle ilgili aşağıdaki açıklamalar doğru ise D yanlış ise Y ile belirtiniz.

a) Moleküler kristaller, molekül yapılı bileşiklerin yeterince soğutulduklarında ve yeterli basınç uygulandığında katılaşan kristallerdir.

b) Moleküler kristaller, gaz haline dönüştüklerinde bir birinden bağımsız moleküllere ayrışır.

c) Moleküler kristallerin erime noktaları, iyonik kristallerin erime noktalarından daha yüksektir.

d) Moleküler kristali meydana getiren moleküller apolar yapıdaysalar bu molekülleri kristal içinde kovalent bağlar bir arada tutar.

e) Polar molekülleri moleküler kristal içinde bir arada tutan kuvvetler dipol-dipol çekimidir.

f) HCl molekülleri katılaşıp kristalize olduğunda kristal içinde molekülleri hidrojen bağı bir arada tutar.

g) H-COOH formülüne sahip formik asit katılaşıp kristalize olduğunda kristal içinde molekülleri hidrojen bağı bir arada tutar.

Kovalent Kristaller

Çok sayıda ametal atomunun kovalent bağlarla birbirine bağlanarak oluşturdukları üç boyutlu ağ yapılara kovalent kristaller denir.

Kovalent kristaller de ametallerden oluşur. Ancak bu kristallerde moleküler kristallerde olduğu gibi birbirinden bağım-

sız moleküller yoktur.

Kovalent kristaller tek tür elementten oluşabileceği gibi farklı tür atomlardan da oluşabilir.

Karbon elementinin farklı yapılı halleri olan elmas ve grafit, SiO2 (silisyumdioksit), SiC (silisyum karbür) kovalent

kristallere örnektir.

Kovalent kristalleri meydana getiren atomlar arasındaki kovalent bağlar sağlam bağlardır. Bu nedenle kovalent kristal-

lerin erime noktaları oldukça yüksektir.

Elmas

Her karbon atomu, dört komşu karbon atomuna kovalent bağlarla bağlanmıştır.

Bütün bağlar üç boyutlu bir yapı oluşturacak şekilde sıkı, sağlam ve stabildir.

Hareket eden elektron bulunmadığından ısı ve elektriği iletmez.

Grafit

Her karbon atomu aynı düzlemde bulunan başka üç karbonla altıgen düzlemsel hal-kalar oluşturacak şekilde bağlanır.

Katmanlı bir yapıya sahip olup katmanlar arasında zayıf Van der waals kuvvetleri bulunur. Bu nedenle yapısı elmasa oranla oldukça yumuşaktır.

Son katmanda bulunan elektronlardan birinin bağ oluştururken hareketli olmasından dolayı ısı ve elektriği iletir.

322

Maddenin Hâlleri


etkinlik – 11

Kovalent kristallerle ilgili aşağıdaki açıklamalar doğru ise D yanlış ise Y ile belirtiniz.

a) Kovalent kristaller birbirinden bağımsız moleküllerden oluşur.

b) Kovalent kristalleri oluşturan atomlar arasında kovalent bağlar vardır.

c) Cam ve plastikler kovalent kristallerin en tipik örnekleridir.

d) Elmas, grafitten daha sert ve sağlam yapıya sahip kovalent kristaldir.

e) Grafit katmanlı bir yapıya sahip olup katmanlar arasında Van der waals kuvvetleri bulunur.

f) Hem elmas hem de grafit karbon atomlarından oluşuğu halde elmas elektriği iletmez ancak grafit elektriği iletir.

Metalik Kristaller

Metal atomlarının belirli bir düzene göre istiflenerek oluşturdukları katılara metalik kristaller denir.

Metallerin son katmanındaki elektronlar, metal atomları tarafından kuvvetle çekilmedikleri için katı içerisinde her yöne

doğru akabilen bir bulut oluştururlar.

Metal kristallerinin bir elektron bulutu içine düzenli şekilde yerleşmiş artı yüklü iyonlardan oluştuğu düşünülebilir. Metal-

deki bağ elektonları tüm kristal boyunca yayılmıştır. Bu dağılımdan kaynaklanan büyük kohezyon kuvvetleri metallerin

sertlik ve dayanıklılığını belirler. Bu özellikler, metallerin son katmanındaki elektronların sayısı arttıça artar. Örneğin

son katmanında bir elekron bulunduran sodyum yumuşak olup erime noktası 98ºC iken son katmanında iki elektron

bulunan magnezyum daha sert ve erime noktası 650ºC dir.

Metallerin son katmanındaki elektronlar rahat hareket edebildikleri için ısı ve elektriği iyi iletirler.

etkinlik – 12

Metalik kristallerle ilgili aşağıdaki açıklamalar doğru ise D yanlış ise Y ile belirtiniz.

a) Metalik kristaller, metallerle ametaller arasında elektron alış verişi sonucunda oluşan kristallerdir.

b) Metal atomlarının son katmanında bulunan hareketli elektronlarla bu elektronlardan arta kalan katyonların birbirini çekmesi, metalik kristalin oluşumunda etkendir.

c) Metalik kristaller son katmanlarındaki hareketli elektronlardan dolayı ısı ve elektriği iyi iletirler.

d) Metalik kristallerin erime noktalarının ve sertliklerinin çok değişken oluşu son katmandaki elektronların azlı-

ğı ve fazlalığı ile ilgilidir.

e) Atom numarası 11 olan Na metalinin erime noktası, atom numarası 13 olan Al metalinin erime noktasından daha yüksektir.


Maddenin Hâlleri

Aşağıdaki tabloda kristal katı türleri, aradaki çekim kuvvetleri ve genel özellikleri verilmiştir.

Kristal TürüMoleküller Arası

KuvvetlerGenel Özellikler Örnekler

İyonik Elektrostatik çekimSert, kırılgan, erime noktası yüksek, ısı ve

elektriği iletmez.NaCl, KF, MgO, KNO3, CaCO3

Kovalent

(Ağ örgülü katı)Kovalent bağ

Çok sert, erime noktası yüksek,

ısı ve elektriği iletmez.SiC, C(elmas), C(grafit), SiO2(kuartz)

Moleküler Dipol–dipol, London, Hidrojen bağları

Yumuşak, erime noktası düşük, ısı ve elektriği iletmez. I2, CO2, H2O, C12H22O11(şeker), Ar

Metalik Metalik bağlar Sertliği değişken, erime noktası değişken, ısı ve elektriği iyi iletir.

Na, Mg, Cu, Fe, Zn(Tüm metalik elementler)

etkinlik – 13

Aşağıdaki cümlelerde boş bırakılan yerlere tablodaki uygun terimleri yazınız

• İyonik

• Elmas

• KCl

• Amorf katı

• Moleküler

• CaO

• Zn

• Metalik

• Grafit

• Al

• Kristal katı

• I2

• C6H12O6

• Kovalent

a) Atom veya molekülleri belirli bir düzen ve kalıba uygun olmadan rastgele istiflenmiş katılara ....................... denir.

b) Atomların, iyonların veya moleküllerin bir geometrik kalıba göre istiflenmesiyle oluşan katılara .................... denir.

c) Pozitif yüklü katyonlarla negatif yüklü anyonların elektrostatik çekim kuvveti ile bir araya gelmesinden oluşan kris-

tallere .......................... kristal denir.

d) Birbirinden bağımsız yapıdaki kovalent bağlı moleküllerin moleküller arası çekim kuvvetlerinin etkisiyle oluştuğu

kristallere .......................... kristaller denir.

e) Kovalent kristallerde atomlar arasında .......................... bağlar bulunur.

f) Metal atomlarının belirli bir düzene göre istiflenerek oluşturduğu kristallere .......................... kristaller denir.

g) Kovalent kristallere .......................... ve .......................... örnek verilebilir.

h) İyonik kristallere .............................. ve .......................... örnek verilebilir.

i) Metalik kristallere ............................ ve .......................... örnek verilebilir.

j) Moleküler kristallere.......................... ve .......................... örnek verilebilir.

324

Maddenin Hâlleri


Rehber Soru

I. İyonik kiristaller katı halde elektriği iletmez ancak sıvı halde iletir.

II. Moleküler kristaller birbirinden bağımsız birimlerden oluşup bu birimler moleküller arası bağlarla birarada tutu-lur.

III. Metalik kristaller, metallerle ametallerden oluşup haddelenemezler.

Kristallerle ilgili yukarıdaki açıklamalardan hangileri doğrudur?

A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III

Çözüm

SORU 57

SiO2(k)

CO2(k)

CH3–OH(k)

Yukarıdaki kristallerle ilgili aşağıdaki soruları cevaplayınız.

a) Her bir kristallerin türü nedir?

b) Her üçünün kaynama noktalarını karşılaştırınız.

ÇÖZÜM


Maddenin Hâlleri

SORU 58

+ + + +

+ + + +

+ + + +

+ + + + CI–

Na+

H CI H CI

H CIH CI

HCI

HCI

H CI

H CI

H CI

a b c d e

– – –

– – –

– – –

– – –

–

–

–

–

–

–

–

–

–

–

–

–

Yukarıdaki kristallerin türleri nedir?

ÇÖZÜM

SORU 59

I. X katısı ısıtıldığında önce yumuşamakta sonra erimektedir.

II. Y katısının erime noktası yüksek olup katısı elektrik akımını iletmiyor. Ancak sıvı ve sulu çözeltisi elektrik akımınıiletiyor.

III. Z katısı eğilip bükülmekte olup hem katısı hem de sıvısı elektrik akımını iletiyor.

Yukarıda özellikleri verilen katıların türü nedir?

ÇÖZÜM

SORU 60

Aşağıda bazı katı kristaller ve özellikleri verilmiştir.

Katı Türü Erime Noktası

I. NaCl İyonik Yüksek

II. I2 Moleküler Düşük

III. NH3 Ağ örgülü Yüksek

Bu katılarla ilgili verilenlerden hangileri doğrudur?


ÇÖZÜM


Gaz la r TEST – 1

1. Gazlarla ilgili,

I. Sıkıştırıldıklarında sıvılaşmayan, gaz halde olmaözelliğini sürdürebilen gaz ideal gazdır.

II. Sıkıştırıldıklarında sıvılaşabilen gazlar gerçekgazlardır.

III. İdeal gazların molekülleri arasında çekim kuv-vetleri yoktur.




2. Gazların kinetik teorisiyle ilgili,

I. Kinetik teoriye göre aynı sıcaklıktaki bütüngazların ortalama kinetik enerjileri eşittir.

II. Aynı sıcaklıktaki ideal gazların sıcaklığı eşitolarak artırılırsa aynı oranda genleşirler.

III. Kinetik teoriye göre ideal gaz molekülleri ara-sındaki çekim kuvvetleri ihmal edilemez.




3. Basınç birimleriyle ilgili,

I. Deniz seviyesinde normal atmosfer basıncı760 mmHg dır.

II. 1 atmosferlik basınç 760 mmHg lık basıncaeşittir.

III. 1 atmosferlik basınç 1,01325 barlık basıncaeşittir.




4. 1 barlık basınç kaç atm lik basınca eşittir?

A),1 01325

1 B) ,2

1 01325 C) 1

D) 1,01325 E) 2,02650

5. 190 mmHg lık basınç kaç barlık basınca eşittir?

A) 0,25 B) ,4

1 01325 C) 2

,1 01325

D) 1,01325 E) 2,02650

6. 2 Barlık basınç kaç mmHg lık basınca eşittir?

A) 1,01325 B) 760 C) ,1 01325760

D) ,1 013251520 E) 1520

7. 0,5 atmosferlik basınç kaç barlık basınca eşit-tir?

A) 0,101325 B) ,4

1 01325 C) 2

,1 01325

D) 1,01325 E) 2,02650

8. 380 mmHg lık basınç kaç atmosferlik basıncaeşittir?

A) 0,101325 B) 0,2 C) ,4

1 01325

D) 2

,1 01325 E) 0,5


Maddenin Hâlleri

9. Hareketli pistonlu bir kapta bulunan sabit sıcaklık-taki belli miktar ideal gaz için aşağıdaki grafikler çi-ziliyor.

P PV V

V V 1/P0 0 0

I II III

Bu grafiklerden hangileri doğrudur? (P = Basınç, V = hacim)



10. Sabit basınçlı bir kapta bulunan bir miktar ideal gaz için aşağıdaki grafikler çiziliyor.

V

T(K)0 0 0

I II III

V V /T

T(°C) T(K)


(V = hacim, T = sıcaklık)



11. Sabit hacimli bir kapta bulunan bir miktar ideal gaz için aşağıdaki grafikler çiziliyor.

P

T(K) T(°C)0 0 0

I II IIIT(K)

P P/T(K)


(P = basınç, T = sıcaklık)



12. Bir ideal gazla ilgili aşağıda bazı ilişileri gösteren grafikler verilmiştir.

Bu grafiklerden hangisi yanlış bir değişimi göstermektedir?

(P=basınç, V = hacim, T = sıcalık,n = mol sayısı)

PB)

V

C)V

0

A)

T(K)

(P,n) sabit(n, T) sabit

0

VT(K)

T(K)

(P,n) sabit

0

0

PD)

(V,n) sabit

T(K)

E) PT

(V,n) sabit

0T(K)

13. İdeal bir gaz ile ilgili,

I. Sabit sıcaklıkta belli miktar ideal gazın hacmi küçültülünce basıncı artar.

II. Sabit basınçta belli miktar ideal gazın mutlak sıcaklığı artınca hacmi de artar.

III. Sabit hacimde belli miktar ideal gazın mutlak sıcaklığı artınca basıncı da artar.




14. Bir gazın basıncı, I. Hacim II. Sıcaklık III. Gazın cinsi niceliklerinden hangilerine bağlıdır?



1. E 2. C 3. E 4. A 5. B 6. D 7. C 8. E 9. A 10. B 11. C 12. D 13. E 14. C


Gaz la r TEST – 2

1. Sabit basınçta belli miktar bir ideal gaz için aşağı-daki grafik veriliyor.

hacim (L)

s›cakl›kx 0

Bu grafikle ilgili,

I. x değeri –273ºC dir.

II. Sıcaklık birimi Kelvindir.

III. Sıcaklık arttıkça hacim de artar.




2. Bir ideal gaz için aşağıdaki grafik veriliyor.

s›cakl›k

bas›nç (P)

0

Bu grafikle ilgili,

I. Sabit hacimde belli miktar gaz için verilmiştir. II. Sıcaklık birimi kelvindir.

III. Mutlak sıcaklık ile basınç doğru orantılı değişir.

ifadelerinden hangilerinin doğru olduğu sonu-cuna ulaşılır?



3. Sabit basınçlı bir kapta belli miktar gazın sıcak-lığı düşürülünce,

I. Hacim II. Ortalama kinetik enerji III. Molekül sayısı

niceliklerinden hangileri azalır?




T(K)0

V / T(K)

Bu grafikle ilgili,

I. Sabit basınçta belli miktar gaz için verilmiştir.

II. Sıcaklık birimi Kelvindir.

III. Mutlak sıcaklık arttıkça hacimde artar.


(V = hacim, T = sıcaklık)




Hacim (V)

Bas›nç (P)

0

x

y

Bu grafikle ilgili,

I. Sabit sıcaklıkta belli miktar gaz için çizilmiştir.

II. Hacim artınca basınçta artar.

III. Sabit sıcaklıkta x ve y noktalarında mol sayıla-rı (madde miktarları) farklıdır.





Maddenin Hâlleri

6. Sabit sıcaklıklı belirli bir miktar ideal gaz için aşa-ğıdaki grafik veriliyor.

9

4,5

x

y1 3

Bas›nç (atm)

Hacim (L)

Bu grafikle ilgili,

I. x değeri 3 atm dir. II. y değeri 2 L dir. III. Grafiğin her noktasında PV değerleri eşittir.




7. Aynı ortamda üç ayrı hareketli pistonlu kapta belli miktar gazların ilk ve son sıcaklıkları tablodaki gi-bidir.

X(g) Y(g) Z(g)

İlk sıcaklık 10ºC 27ºC 100K

Son sıcaklık 20ºC 327ºC 200K

Buna göre hangi gazların hacmi 2 katına çık-maz?

A) Yalnız X B) Yalnız Y C) Y ve Z

D) X ve Y E) X, Y ve Z

8. Sabit hacimli bir kapta belli miktar gazın sıcak-lığı artınca,

I. Basınç

II. Ortalama kinetik enerji

III. Yoğunluk

niceliklerinden hangileri artar?



9. Kapalı bir kapta bulunan bir ideal gaz için aşağıda-ki grafik veriliyor.

Bas›nç (atm)

s›cakl›kx 0

Bu grafikle ilgili,

I. x değeri –273K dir.

II. Sıcaklık birimi ºC dir.

III. Kaptaki gaz miktarı 1 moldür.

ifadelerinden hangilerinin doğru olduğu sonu-cuna ulaşılabilir?




s›cakl›k

Hacim (L)

0

Bu grafikle ilgili,

I. Sıcaklık birimi kelvindir.

II. Sabit basınçtaki belli miktar gaz için çizilmiştir.

III. Mutlak sıcaklık ile hacim doğru orantılı değişir.




1. C 2. E 3. C 4. E 5. A 6. E 7. A 8. C 9. B 10. E


TEST – 29Gene l Tekrar Test le r i

1.

Sıvı ViskoziteX 1.10-3

Y 3.10-3

Yukarıdaki tabloda X ve Y sıvılarının 25ºC deki viskoziteleri verilmiştir.

Buna göre bu tablodan X ve Y sıvıları için,

I. Moleküller arası çekim kuvveti

II. Akıcılık (akış hızı)

III. Aynı sıcaklıktaki uçuculukları

niceliklerinden hangileri arasındaki ilişki tespit edilebilir?



2. I. Plastik ve cam amorf katı türüne örnek verile-bilir.

II. Elmas moleküler katı türüne örnek verilebilir.

III. İyot metalik katı türüne örnek verilebilir.




3. Sıvılarla ilgili,

I. Miktarları arttıkça kaynama noktaları değiş-mez.

II. Belli sıcaklıkta buharlaşırlar.

III. Açık hava basıncı artınca buhar basınçlarıda artar.




4. X: Bal

Y: Alkol

Yukarıdaki maddelerle ilgili,

I. Aynı koşullarda karşılaştırıldığında viskozitesi

en büyük olan baldır.

II. Balın ısıtıldığında akıcılığının artması viskozi-

tesinin azalmasındandır.

III. X ve Y sıvıları sıcak ortamdan soğuk ortama

konulduğunda viskozitesi en fazla artan alkol-

dür.




5.

Madde Erime Noktası(ºC)

Kaynama Noktası(ºC)

X -30 -10Y 35 120Z -10 90

Yukarıda 1 atm basınç altında X, Y ve Z maddele-

rinin hal değişim noktaları verilmiştir.

Buna göre,

I. 20ºC de X gaz, Y katı ve Z sıvı halde bulu-

nur.

II. Normal koşullarda molar hacmi en büyük olan

X tir.

III. Oda koşullarında Y katı halde bulunur.





Maddenin Hâlleri

6. Amorf katılarla ilgili,

I. Isıtıldıklarında önce yumuşar sonra erir ve

akışkan sıvı hale gelir.

II. Belirli bir erime noktası vardır.

III. Atomların, iyonların veya moleküllerin belirli bir

geometrik kalıba göre istiflenmesiyle oluşurlar.




7. Kristal katılarla ilgili,

I. Tanecikler belli bir geometrik düzene göre istif-

lenmiştir.

II. Tereyağı kristal katı türüne örnek verilebilir.

III. Tüm kristal katılar elektriği çok iyi iletir.




8. Kaynama ve buharlaşma ile ilgili,

I. Buharlaşma sıvı yüzeyinde gerçekleşir.

II. Kaynama olayında buharlaşma sıvının her

bölgesinde olur.

III. Her ikisinde de maddenin düzensizliği azalır.




9. Reçelin sıcakken kavanozlara konulmasında sıvıların aşağıdaki hangi özelliklerinden yarar-lanılır?

A) Yüzey gerilimi B) Viskozite

C) Kapiler etki D) Kılcallık etkisi

E) Adhezyon Kuvvetleri

10. Aşağıda verilen kristal katılardan hangisinin türü yanlıştır?

Katı__________ Türü__________A) Çinko MetalikB) KNO3 İyonikC) İyot MolekülerD) CO2 MolekülerE) C12H22O11 Kovalent

11. I. Naylon üzerine damlatılan su damlasının nay-

lonu ıslatmayıp küresel bir durum alması

II. Bir kağıt havluya damlatılan suyun kağıt havlu

tarafından emilerek ıslanması

III. Bitkilerde, köklerden alınan suyun bitkinin diğer

organlarına iletilmesi

Yukarıdaki değişimlerden hangilerinde kohez-yon kuvvetleri adhezyon kuvvetlerinden daha büyüktür?



12. X, Y ve Z maddelerinin normal erime ve normal

kaynama sıcaklıkları aşağıdaki gibidir.

Madde ErimeSıcaklığı (°C)

Kaynamasıcaklığı (°C)

X -13 70Y 20 140Z -180 -40

Bu maddeler 1 atm hava basıncına konuldu-ğunda, hangi sıcaklıkta biri katı, biri sıvı diğeri de gaz halinde bulunur?

A) –15°C B) 15°C C) 25°C

D) 75°C E) 100°C

1. E 2. A 3. D 4. C 5. E 6. A 7. D 8. C 9. B 10. E 11. A 12. B


TEST – 30

1. Aşağıda, arı bir katının ısıtılmasıyla ilgili sıcaklık-

zaman grafiği verilmiştir.

a

S›cakl›k (°C)

Zamandcb0

Buna göre, aşağıdaki ifadelerden hangisi yan-lıştır?

A) a, katının ayırt edici bir özelliğidir.

B) a, katının kütlesiyle değişir.

C) b-c aralığında maddenin katı ve sıvı halleri bir-likte bulunur.

D) b anından önce madde katı haldedir.

E) d anında madde tamamen sıvı haldedir.(YGS)

2. Yanda X ve Y sıvılarının denge buhar basınçları-

nın sıcaklıkla değişim grafiği verilmiştir.

0,5

denge buharbas›nc› (atm)

s›cakl›k(°C)

800

1

X

Y


A) 1 atm basınçta X sıvısı 80°C de kaynar.

B) Y nin moleküller arası çekim kuvveti X inkinden

daha büyüktür.

C) X in normal kaynama noktası Y ninkinden

küçüktür.

D) X in molar buharlaşma ısısı Y nin molar buhar-

laşma ısısından büyüktür.

E) X sıvısı Y sıvısından daha uçucudur.

3. Arı su 0°C de donar, 100°C de kaynar. X, Y ve Z

maddelerinin normal basınçta erime ve kaynama

noktaları şöyledir:

Madde E.N. (°C) K.N. (°C)

X –7,2 58

Y 5,5 80

Z 32,8 220

Normal basınçta, X, Y ve Z maddelerinden han-gileri, saf suyun sıvı olduğu sıcaklık aralığında katı halde görülmez?A) Yalnız X B) Yalnız Y C) Yalnız Z

D) X ve Y E) X ve Z

4. Şekildeki tabloda bazı sıvıların aynı koşullarda

buharlaşma ısıları verilmiştir.

Sıvı Buharlaşma ısısı(kkal/mol)

X 4

Y 9

Z 12

Buna göre, l. Denge buhar basıncı en yüksek olan X tir. ll. Kaynama noktası en yüksek olan Z dir. lll. X in molekülleri arası çekim kuvveti Y ninkin-

den daha büyüktür. yargılarından hangileri doğrudur?



5. Sabit basınçtaki bir arı maddenin katı, sıvı ve gaz hallerinin herhangi birinden diğerine geçişi sırasında aşağıdakilerden hangisi her zaman doğrudur?

A) Madde ortama ısı verir.

B) Maddenin özkütlesi artar.

C) Tanecikler arasındaki çekim kuvveti azalır.

D) Taneciklerin düzensizliği artar.

E) Taneciklerin ortalama kinetik enerjisi değişmez.

Gene l Tekrar Test i


Maddenin Hâlleri

6. Bazı saf maddelerin 1 atm basınçtaki erime ve

kaynama sıcaklıkları aşağıda verilmiştir.

Madde Erime sıcaklığı (°C)

Kaynama sıcaklığı (°C)

X –110 20

Y 0 100

Z 40 340

Buna göre,

l. Oda sıcaklığında X gaz, Y sıvı, Z ise katıdır.

ll. X in kaynadığı sıcaklıkta Y sıvı, Z ise katıdır.

lll. Z nin eridiği sıcaklıkta X gaz, Y ise sıvıdır.




7. Saf sıvılar için,

l. Dış basınç azaldıkça buhar basıncı azalır.

ll. Kaynama noktalarında buhar basınçları dış basınçtan küçüktür.

lll. Sıcaklıkları artırılırsa buhar basınçları artar.


A) Yalnız l B) Yalnız ll C) Yalnız lll

D) l ve lll E) ll ve lll

8.

X(k) X(s) X(g)1

4

2

3

5

Bir X maddesinin hal değişimleri yukarıda oklarla

numaralandırılmıştır.


A) 5 yönünde süblimleşme olayı olur.

B) 3 ve 4 yönünde potansiyel enerji azalır.

C) 1 ve 2 yönünde düzensizlik artar.

D) Tüm oklar yönünde maddenin molekül yapısı değişmez.

E) 3 yönünde tanecikler arası çekim kuvveti azalır.

9. Bir ideal gaz için çizilen aşağıdaki grafiklerden hangisi yanlıştır?

(P = Basınç, T = Mutlak sıcaklık, V = Hacim

n = Mol sayısı, d = Özkütle)

d

n

A) V

P

B)

V

T

C)

273

P.V

n

D)

V

(P, T Sabit)

E)

(P, T sabit)

(T sabit)

n

(n, T sabit)

(P, n sabit)

10. İdeal bir gaz için aşağıdaki grafikler verilmiştir.

P

T(K)

l

P.V

V

ll lll

(n, V)sabit

(n, T)sabit

T

P/T

(V, n) sabit

Bu grafiklerden hangileri doğrudur? (P = basınç, V = hacim, T = mutlak sıcaklık,

n = mol)A) Yalnız l B) Yalnız ll C) l ve ll


1. B 2. D 3. A 4. C 5. E 6. E 7. C 8. E 9. C 10. E


A

AbsorbsiyonMaddenin enerjiyi veya diğer bir maddeyi emebilme, soğurma yeteneği

AdlandırmaElement ve bileşiklerin kimyasal formül veya sembollerle, bazı sistematik yöntemlere göre adlarının yazılması.

AktiflikReaksiyona girme kabiliyeti, elementlerin bileşik yapabilme eğilimleri.

AkışkanlıkAkışkan olma,kolaylıkla akabilme durumu

Alkali metal1A grubundaki metaller.

Allotrop Bir elementin atomlarının uzayda farklı şekilde dizilerek oluşturduğu farklı geometrik şekillerinden her biri.

Ametal. Metalik karakter göstermeyen periyodik tablonun sağ tarafındaki elementler.

AmorfKristal yapıda olmayan, şekilsiz.

Anyon Negatif (–) yüklü iyon.

Apolar kovalent bağElektronegatiflikleri birbirine eşit atomlar arasında elektron ortaklaşılmasıyla oluşan kutupsuz bağ.

AsitSuda çözündüğünde ortama hidrojen iyonları (H+) ya da hidronyum iyonları (H3O+) verebilen maddelerdir.

Atmosfer basıncıBelirli bir yüzeye, üzerindeki atmosfer kolonu tarafından uygulanan birim kuvvet.

1 Atmosferlik basınç76 cm (760 mm) yüksekliğindeki cıva sütununun uyguladığı basınç.

AtomBir elementin tüm özelliklerini gösteren en küçük parçasıdır.

Atom çekirdeği Atomun merkezinde proton, nötron gibi benzer atom altı parçacıklar bulunduran, oldukça küçük ve yoğun, pozitif (+) yüklü bölge

Atom numarası (Z) Bir atomun çekirdeğindeki proton sayısıdır.

Atom yarıçapıKüre şeklinde olduğu düşünülen atomun çekirdeği ile elekron bulutu arasındaki uzaklık

Avogadro kanunuAynı sıcaklık ve basınçta bulunan tüm gazların eşit hacimlerinde eşit sayıda molekül bulunur

Avogadro sayısı (NA) 12C elementinin 12 gramındaki atom sayısıdır. (6,02.1023 tane mol–1’ e eşittir)

Kimya Terimleri Sözlüğü

392



BBağıl nemHavanın bünyesinde su buharı halinde tuttuğu mutlak nemin, bulunduğu sıcaklık ve basınç koşullarında tutabildiği azami su buharı miktarına olan oranıdır

BarometreAçık hava basıncını ölçmek için kullanılan düzenek

BasınçBirim yüzeye uygulanan kuvvet

BazSuda çözünürken çözeltiye hidroksit (OH–) iyonları veren madde.

Bileşik İki ya da daha fazla cins elementin belirli oranlarda kimyasal olarak birleşmesinden oluşan saf madde.

Bilimsel YöntemBilimin gelişmesini sağlayan gözlem, deney ve kanunların ve kuramların formüle edilmesi etkinliklerinin bütünü.

Birinci iyonlaşma enerjisiGaz halindeki bir atomdan bir elektronun koparılması için gereken minimum enerjidir.

BombardımanBir atom çekirdeğine herhangi bir nükleer taneciğin gönderilmesi.

Bohr Atom ModeliBir atomdaki elektronlar çekirdek çevresinde belli enerji düzeylerinde bulunabilirler.

Boyle kanunuSabit sıcaklıktaki bir miktar gazın hacmi ile basıncı ters orantılı olduğunu belirten gaz kanunu.

Buhar basıncıBuhar fazındaki moleküllerin bulunduğu kaba ve sıvısına yaptığı basınç

BuharlaşmaOrtalama kinetik enerjisi fazla olan moleküllerin, sıvı fazdan gaz fazına geçmeleri.

C - Ç

Charles kanunuSabit basınç altında bir miktar gazın, hacmi ile mutlak sıcaklığının doğru orantılı olarak değiştiğini belirten gaz kanu-nu.

ÇökelmeBir çözeltide iki tuzun etkileşimi veya sıcaklık değişiminin çözünürlüğe etkisi sonucu çözünmeyen katı bir bileşiğin oluşması

Çökelme reaksiyonuSonucunda çökelti oluşan reaksiyonlardır



D Dalton atom modeliJohn Dalton tarafından elementlerin bölünemeyen yüksüz kürelerden meydana geldiğini ileri sürülen atom teorisi.

DamıtmaBir sıvıyı buharlaştırıp, oluşan buharını yoğunlaştırarak ayrıştırma işlemi.

Değerlik elektronları Bir atomun en dış katmanında bulunan elektronlar.

Denkleştirilmiş denklem Aynı tip atomların, denklemin her iki tarafında da aynı sayıda bulunduğu eşitlik.

DonmaSıvı haldeki bir maddenin katı hale geçmesi.

Donma NoktasıSıvı hâldeki maddenin katı hâle geçtiği sıcaklık noktası

Dublet kuralı Atomların bileşik oluştururken elektron alarak ya da vererek en dış katmandaki elektron sayısını helyum gibi 2 yap-ması.

EElektrolizElektrik akımı kullanılarak maddelerin ayrıştırılması.

ElektronÇekirdeğin etrafındaki ihtimali orbitallerde hareket ettiğine inanılan 1/1840 akb’lik bir kütleye sahip negatif (–) yüklü parçacıktır

Elektron dağılımıElementlerin atomlarında bulunan elektronların, katmanlara düzenli bir şekilde yerleşimi

ElektronegatiflikBir molekül içerisindeki atomun elektronları kendine doğru göreceli çekme kabiliyeti.

Elektron ilgisi Nötr bir atoma bir elektron eklendiğinde meydana gelen ısı değişimi.

ElementKimyasal metotlarla daha basit parçacıklara ayrılamayan, tek tür atomdan oluşan en basit yapıdaki madde.

EmisyonBir cismin ışın yayması olayı

Enerji seviyesiÇekirdek etrafında elektronların bulunduğu,belirli enerjiye sahip bölgeler.

ErimeKatı haldeki bir maddenin sıvı hale geçmesi

Erime noktası Katı hâldeki maddenin sıvı hâle geçtiği sıcaklık noktası.

394



FFiziksel değişmeMaddenin farklı yapıdaki başka bir maddeye dönüşmeden yapısında meydana gelen değişmedir

Fiziksel özellik Erime noktası, kaynama noktası, renk, özkütle gibi maddenin iç yapısıyla ilgili olan özelliklerdir.

FormülBileşikteki elementlerin sembollerini ve bu bileşiğin bir molekülündeki atomların kaçar tane olduğunu gösteren sayı-ları içeren basit ifade.

GGay – Lussac kanunuSabit hacimdeki bir miktar gazın, basıncı ile mutlak sıcaklığının doğru orantılı olarak değiştiğini belirten gaz kanunu.

Gaz kanunları Özel şartlar altındaki gazların davranışlarını inceleyen kanunlar.

GenleşmeSıcaklığı artırılan bir cismin uzunluk ya da hacminin değişmesi olayıdır.

Gerçek GazDavranışı ideal gaz davranışından farklı olan ve sıkıştırıldığında sıvılaşabilen gaz.

Geri süblimleşmeBir gazın sıvılaşmadan katı hale geçmesi.

GrupPeriyodik sistemdeki benzer kimyasal özelliğe sahip elementlerden oluşan dikey sütunlar.

HHacimMaddenin uzayda kapladığı boşluk.

HalojenlerTuz yapıcı anlamına gelen ve periyodik tabloda, atomlarının son katmanlarında yedi elektron bulunduran elementle-rin oluşturduğu 7A grubu.

I – İİdeal gazTanecikleri arasındaki çekim kuvvetleri ihmal edilen ve tanecik hacimleri bulundukları hacim yanında yok sayılan gazlar.



İyon Pozitif (+) ya da negatif (–) yüklü atom ya da atom grubu.

İyon yüküNötr bir atomdan elektron uzaklaştırarak ya da elektron ilave ederek oluşturulan elektrik miktarı.

İyonik bağ Bir metal ile ametal arasında elektron alış–verişi sonucunda oluşan bağ türü.

İyonik bileşikAtomları arasında iyonik bağ içeren bileşikler.

İyonlaşma enerjisiGaz halindeki nötr bir atomun bir elektronun uzaklaştırılması için gerekli minimum enerji.

İzoelektronikElektron sayısı ve dağılımı aynı olan atom veya iyon türleri.

İzoton Nötron sayıları aynı proton sayıları farklı olan atomlar.

İzotop Proton sayıları aynı nötron sayıları farklı ya da bir başka değişle atom numarası aynı, kütle numarası farklı olan atomlar.

KKatıBelirli kütle, hacim ve şekli olan içine girdiği kabın şeklini almayan madde hali.

Katlı oranlar kanunuİki element aralarında birden fazla bileşik oluşturuyorsa, birinin sabit tutulan miktarına karşılık diğerinin değişken miktarları arasında küçük ve tamsayılarla ifade edilen bir oran vardır.

KatyonPozitif (+) yüklü iyon

KaynamaBir sıvının her tarafından kabarcıklar çıkararak buhar haline geçmesi.

Kaynama noktasıBir sıvının buhar basıncının, açık hava basıncına eşit olduğu andaki sıcaklık değeri.

396



KılcallıkBir maddenin başka bir maddeyi kendine çekmesi olayıdır.KimyaMaddelerin yapısı,özellikleri ve maddeler arası etkileşimleri inceleyen bilim dalı.

Kimyasal bağAtomları ve iyonları bir arada tutan kuvvet

Kimyasal değişimMaddelerin iç yapısında meydana gelen değişiklikler.

Kimyasal denklemKimyasal reaksiyon oluşumunu sembollerle gösteren denklem.

Kimyasal formül Bileşiğin bileşimini kimyasal sembol ve rakamlar kullanarak gösterme şekli.

Kimyasal özellikMaddenin iç yapısıyla ilgili özellikler.

Kinetik teori İdeal gazların özelliklerini açıklayabilmek için var sayılan kuramsal olarak açıklayan teori.

Kovalent bağ Atomlar arasında elektronların ortaklaşılarak oluşturdukları bağ.

Kovalent bileşiklerAtomları arasında kovalent bağ bulunan bileşikler.

KristalKatı haldeki bir elementin veya bileşiğin, molekül, atom veya iyon yığınlarının belirli bir geometrik düzende dizile-rek oluşturduğu yapı.

KütleDeğişmeyen madde miktarı.

Kütlenin korunumu kanunu Bir kimyasal reaksiyonda, reaksiyona giren maddelerin kütleleri toplamı, reaksiyon sonucu elde edilen ürünlerin küt-leleri toplamına eşittir.

LLewis sembolüElementlerin değerlik elektronlarının element sembolü üzerinde noktalarla gösterilmesi



MMaddeUzayda yer kaplayan kütlesi olan herşey.

ManometreKapalı kaptaki gazların basıncını ölçen araç

Metal Kimyasal reaksiyonlarda pozitif değerlik alan ve kendine has bir takım özellikleri olan element.

Metalik bağMetal atomlarının çekirdek ve elektron denizinin birbirini çekmesinden kaynaklanan çekim kuvveti.

ModelBilimsel bir düşüncenin daha iyi anlaşılması, analiz edilmesi ve dizayn edilmesinin soyut olarak tasarlanmasıdır.

Mol6,02.1023 adet tanecik, atom veya molekül.

MolekülAynı ya da farklı tür atomların kimyasal bağlarla bağlanarak oluşturduğu bağımsız kimyasal tür.

Molekül formülü Molekülü oluşturan atomların türü ve sayısını tam olarak gösteren formül.

Moleküllerarası etkileşimMaddeleri arasında oluşan ve maddeleri yoğun fazlarda bir arada tutan çekim kuvvetleri.

Mutlak sıcaklık 1 atmosfer altındaki suyun donma sıcaklığını 273,15 ve kaynama sıcaklığını 373,15 derece olarak veren Kelvin ölçe-ğine göre sıcaklık.

NNemHavada bulunan su buharı miktarı.

Net iyon denklemi.Kimyasal reaksiyonda sadece rol alan iyonların gösterildiği bir kimyasal denklem.

Normal kaynama noktası. Deniz seviyesindeki bir sıvının buhar basıncının, açık hava basıncına (760 mmHg) eşit olduğu andaki sıcaklık değe-ri.

398



Normal şartlar Sıcaklığın 0°C ve basıncın 1 atm olduğu durum.

Nötrleşme reaksiyonuAsitlerle, bazlar arasında oluşan reaksiyonlar.

NötronAtomun çekirdeğinde bulunan ve kütlesi yaklaşık 1 akb olan yüksüz tanecik.

NükleonAtom çekirdeğindeki proton ve nötron sayıları toplamı.

OOktet kuralıBir atomun en dış enerji seviyesindeki elektron sayısının 8 olması

OrbitalÇekirdeğin etrafındaki elektronların bulunma ihtimalinin en yüksek olduğu enerji bölgeleri.

PPeriyotPeriyodik sistemdeki yatay sıralar.

Periyodik sistem Kimyasal ve fiziksel özellikleri göz önünde tutularak elementlerin atom numaralarına göre sıralanışını gösteren çizel-ge.

PlazmaMaddenin yüksek sıcaklıkta iyonlaşarak oluşturduğu 4.hal.

Polar kovalent bağElektronegatifliği farklı atomlar arasında elektron ortaklaşılmasıyla oluşan kutuplu bağ.

ProtonAtomun çekirdeğinde bulunan kütlesi 1 akb lik +1 yüklü atom altı parçacıkları.

RRutherford atom modeliAtomun çekirdeğinde proton bulunup, çekirdeğin etrafında tıpkı güneş sistemindeki gezegenler gibi dönen elektron-lar mevcuttur.



SSabit oranlar kanunuHerhangi bir bileşiği oluşturan elementlerin kütleleri arasında sabit bir oran olduğunu belirten kimyasal kanun.

SembolBir niceliği, elementi, bir cihazı ya da herhangi bir şeyi harf veya işaretlerle gösterme

SıcaklıkTermal ilişki içindeki maddeler arasında meydana gelen ısı akışını tanımlayan fiziksel özellik.

Sıvı Maddenin katı ile gaz hali arasındaki akışkan hali.

Sıvı basıncıSıvı tarafından birim yüzeye uygulanan basınç.

Sıvı – buhar dengesi Bir sıvıdaki moleküllerin sıvı fazdan, gaz fazına geçme (buharlaşma) hızları ile gaz fazından, sıvı fazına geçme hız-larının (yoğunlaşma) eşit olması hâli.

SimyaDeğersiz metalleri değerli metallere çevirme ve ölümsüzlük iksirini bulma uğraşıları. SoygazKimyasal reaksiyonlara karşı ilgisiz elementler. Periyodik tablodaki 8A grubu elementleri.

SüblimleşmeBir katının sıvılaşmadan gaz haline geçmesi.

TTemel hâl Bir atomun bütün elektronlarının en düşük enerjili haline sahip olduğu durumdaki elektron dağılımı.

TeoriBir olgunun, sürekli olarak doğrulanmış gözlem ve deneyler baz alınarak yapılan bir açıklamasıdır

Thomson atom modeliAtom bir küre şeklinde olup, içerisinde protonlar ve elektronlar rast gele yerlere,tıpkı kekin içerisindeki üzüm gibi dağılmış halde bulunulduğunu öne süren teori.

Toprak alkali metallerPeriyodik tablonun 2A grubunda bulunan metaller.

TuzAsidin anyonu ile bazın katyonunun birleşmesiyle oluşan ürün.

400



U – Ü

Uçucu sıvıMoleküller arasında çekim kuvveti ve kaynama noktası düşük, buna karşılık buhar basıncı yüksek olan sıvı.

Uçucu olmayan sıvıMoleküller arasında çekim kuvveti ve kaynama noktası yüksek, buna karşılık buhar basıncı düşük olan sıvı.

Uyarılmış hâlTemel haldeki bir atoma, dışarıdan enerji verilerek en zayıf tutulan elektronunun bulunduğu enerji düzeyinden daha

yüksek enerji düzeyine geçmesiyle oluşan durum.

ÜrünKimyasal reaksiyon sonucu oluşan maddeler.

VViskoziteAkışkanlığa karşı gösterilen direnç.

Y

YanmaMaddelerin oksijenle tepime vermesi.

Yarı metalMetallerle tepkime verirken ametal, ametallerle tepkime verirken de metal gibi davranan bazı özellikleri metallere

bazı özellikleri de ametallere benzeyen elementler.

YasaKesin olarak ispatlanmış bilimsel teori.

YoğunlaşmaOrtalama kinetik enerjileri düşük olan gaz fazındaki moleküllerin sıvı fazına geçmeleri.

Yükseltgenme basamağı Bir elementin elektron alarak veya elektron vererek aldığı elektriksel yük.

Yüzey gerilimiMoleküller arası çekim kuvvetinden dolayı sıvının yüzeyinde oluşan kuvvet.

Documents

Konu Özetli Soru Bankas - pdfkitapindir.netpdfkitapindir.net/dosya/dosya1/kimya9sb.pdf · Görsel Tasarım Aslan ÖZGÜL Bu kitabın tüm hakları yazarına ve Esen Basın Yayın