Fakultet za saobradaj i komunikacijeSarajevo

Multimodalni transport

Tema:

Kontejnerski sistem transporta

Prof.dr F. Kiso

Uvod

• Od rane faze razvoja transportnih sistema postojala je tendencija razdvajanja vučnog sredstva od tovarnog prostora: CESTOVNI-tegljač i poluprikolica; ŽELJEZNIČKI-lokomotiva i vagoni; RIJEČNI-tegljač/potiskivač i barže

• Primjena kontejnera omogudava da se "tovarni prostor" (prostor za robu) odvoji od dijelova za kretanje prevoznog sredstva tamo gdje je to ekonomski cjelishodno.

Kontejnerski sistem transporta

Prva faza razvoja kontejnera i kontejnerizacije

transporta

• Dinamika porasta parka kontejnera u

zapadno-evropskim zemljama u poslijeratnom

periodu može se vidjeti iz sljedede tabele.

Druga faza razvoja kontejnera i kontejnerizacije transporta

• Pojava i sve šira primjena velikih kontejnera predstavlja drugu fazu u razvoju kontejnerizacije transporta.

• Razvoj transporta velikih kontejnera otpočele su odgovarajude transportne organizacije SAD-a. Kao posljedica ogromnih ekonomskih kapaciteta i mnogobrojnih prekomorskih privrednih i saobradajnih veza stvarani su saobradajni tokovi velikih razmjera na vrlo velikim odstojanjima.

• Stoga je razumljivo što su baš u ovoj zemlji počela prva istraživanja novih mogudnosti za racionalizaciju pretovara i transporta robe primjenom velikih kontejnera, što je, po mišljenju mnogih saobradajnih stručnjaka, najpogodniji oblik racionalizacije transporta i manipulisanja.

Definisanje kontejnera

I Ekonomska komisija UN:

Kontejneri su transportna sredstva (sudovi, nepokretne

cisterne ili druga sredstva) koja su:

• trajnog karaktera, zbog čega se mogu ponovo koristiti;

• specijalno konstruisana da se roba prevozi bez pretovara saobradajnim sredstvima jednog ili više vidova saobradaja;

• opremljena uređajima koji olakšavaju njihovu manipulaciju, naročito kod pretovara sa jednog saobradajnog sredstva na drugo;

• konstruisana tako da je olakšan njihov utovar i istovar;

• imaju unutrašnju zapreminu od najmanje 1 m3.

Međunarodna organizacija za standardizaciju-ISO• Kontejner je sud pravougaonih presjeka,

nepromočiv, koji se primenjuje za transport i skladištenje izvjesnog broja tovarnih jedinica denčanih pošiljki ili robe u rasutom stanju, štiti njegovu sadržinu od kvarenja i gubitaka, može se odvojiti od transportnog sredstva, kojim se može manipulisati kao jednom jedinicom tovarenja i može se pretovariti bez istovremenog istovara robe.

Međunarodna željeznička unija-UIC• KONTEJNER JE TMJ I JIT ČIJA ZAPREMINA NIJE

MANJA OD 1 (m³), A DOVOLJNO JE IZDRŽLJIVA ZA VIŠESTRUKO KORIŠTENJE, POGODNA ZA PUNJENJE I PRAŽNJENJE ROBOM, IMA SPOSOBNOST JEDNOSTAVNOG PREMJEŠTANJA SA JEDNOG NA DRUGO TRANSPORTNO SREDSTVO

Kontejner kao transportno-manipulativna jedinica multimodalnog transporta

U zavisnosti od karakteristika koje se posmatraju, kontejneri semogu podjeliti prema:• namjeni,• vrsti robe koja se u njima prevozi,• nosivosti,• vrsti materijala od kojeg su izgrađeni,• vrsti konstrukcije,• mjestu korišdenja,• načinu prevoza,• vrsti uređaja kojima su opremljeni u cilju obezbjeđenja uslova

za prevoz određenih vrsta robe,• podobnostima i mogudnostima pretovara i sl.

• Prema namjeni kontejneri se dijele na:

1. univerzalne i

2. specijalne kontejnere.

• Prema vrstama i karakteristikama robe kontejneri se dijele na:

1. kontejnere za prevoz komadne robe,

2. kontejnere za prevoz robe u rasutom stanju i

3. kontejnere za prevoz tečnosti.

• Prema nosivosti kontejneri se dijele na:

1. male (imaju zapreminu 1-3 m3 )

2. srednje (imaju zapreminu 3-10 m3 ) i

3. velike (imaju zapreminu preko 10 m3 ).

• Prema vrsti materijala od kojih su izgrađeni, kontejneri mogu biti: drveni, metalni, gumeni, plastični, od raznih legura, smjesa i sl.

• U pogledu konstruktivnih karakteristika postoje: klasični, sklapajudi, rasklapajudi, sa drvenim i metalnim oblogama, samoistovarajudi i sl.

• Prema mjestu korištenja kontejneri se dijele na kontejnere koji se upotrebljavaju samo za prevoze u jednoj zemlji (nacionalni prevozi) i u prevozima između zemalja, pa i između kontinenata.

• Prema načinu prevoženja kontejeri se mogu podjeliti na one koji se upotrebljavaju u direktnim i kombinovanim prevozima. Kombinovana prevoženja se odvijaju između različitih grana transporta kao što su:

• drumsko-željeznički,• kopneno-vodni,• kopneno-vazdušni.

• Prema vrsti uređaja kojima su opremljeni, kontejneri u cilju obezbjeđenja uslova za prevoz određene vrste robe, dijele se na izotermičke kontejnere sa agregatima na sopstveni pogon za rashlađivanje sa mogućnošću snižavanja temperature termoregulacionim napravama pomoću azota, vazduha i sl.

• Prema podobnostima i mogudnostima pretovara kontejneri se dijele na one koji su snabjdeveni točkićima ili valjcima, i one sa specijalnim osloncima koji se pretovaruju dizalicom, viljuškarima, auto-utovarivačima, auto-tegljačima i dr.

• Univerzalni i specijalni kontejneri imaju više podgrupa.

A )Univerzalni kontejneriKontejneri za opštu upotrebu,Kontejneri za posebnu namenu:

• zatvoreni kontejneri sa provjetravanjem,

• otvoreni kontejneri,

• kontejneri-platforme sa otvorenim bočnim stranama, sa cjelokupnom nadgradnjom,

• sa nepotpunom nadgradnjom i kruto učvršdenim čeonim stranama, sa nepotpunom nadgradnjom i sklopivim čeonim stranama.

B)Kontejneri za posebne terete (specijalni konteneri):

• kontejneri sa termičkim karakteristikama,

• kontejneri-cisterne za tečnost i gasove,

• kontejneri za suhi rasuti teret,

• kontejneri sa specijalnom namjenom.

Slike nekih od prethodno navedenih kontejnera

BULK CONTAINER FLAT RACK/PLATFORM HIGHCUBE CONTAINER

(za neupakovane/rasute terete)

(za robu koja se ne može kontejnerizovati)

(za predugačke/previsoke terete)

OPENTOP CONTAINER REFRIGERATED STANDARD CONTAINER(za volumenozne terete) (za robe koje zahtjevaju (za standardni transport i

kontrolisane temperature) skladištenje)

SWAP BODY TANK CONTAINER[1] TYRE CONTAINERCONTAINER (za tečne/gasovite materije) (za transport auto dijelova i

(opremljen nogarima) guma)

ACCOMMODATION CHASSIS TRAILER INSULATED CONTAINERCONTAINER (kontejnerska prikolica) (za robe koje zahtevaju

(za različite namjene, npr kontrolisane temperature) barake pri gradilištu)

Prema klasifikaciji Međunarodne željezničke unije – UIC, kontejneri se dijele na 3 osnovne skupine:

1. male (imaju zapreminu 1-3 m3 )

2. srednje (imaju zapreminu 3-10 m3 ) i

3. velike (imaju zapreminu preko 10 m3 ).

Mali kontejneri, podjela i namjena• Mali kontejneri su opremljeni uređajima za carinski

nadzor pa se mogu upotrebljavati kako u nacionalnom tako i međunarodnom saobradaju.

• Mali kontejneri se dijele na sljedede vrste:1. Univerzalni i specijalni kontejneri,2. Otvoreni i zatvoreni kontejneri,3. Sa i bez uređaja za manipulisanje (točkovima)• Mali univerzalni kontejneri su zatvorenog tipa i

primjenjuju se za prevoz svih vrsta robe.• Mali specijalni kontejneri građeni su kao otvoreni ili

zatvoreni i primjenjuju se samo za prevoz određene vrste robe.

Univerzalni mali kontejneri se dijele u tri kategorije:

KATEGORIJA “A” – unutrašnje zapremine 1,0-1,2 m³

KATEGORIJA “B” – unutrašnje zapremine 1,2-2,0 m³

KATEGORIJA “C” – unutrašnje zapremine 2,0-3,0 m³

Slika - Mali sklapajući kontejner tipa

"A" danskih državnih željeznica (DSG).

Ovaj kontejner, koji se može prevoziti i

manipulisati dizalicom, opremljen je

trčećim strojem i sa četiri uređaja za

pričvršćivanje.

Mali kontjeneri, serija A, B, C,

vlasništvo DB

Srednji kontejneri, podjela i namjena

• Srednjim kontejnerima smatraju se kontejneri korisne zapremine od 3 do 10 m3 i sa dužinom manjom od 6 m.

• Srednji kontejneri se dijele na univerzalne i na specijalne kontejnere.

• Specijalni srednji kontejneri koriste se za prevoz brzo kvarljive robe, životnih namirnica, roba u tečnom stanju i opasnih materija.

U skupinu srednjih kontejnera spadaju:

• ˝pa˝ kontejneri

• Kontejneri bruto težine 2,5-5 t

Kontejner-cisterna

Veliki kontejneri, podjela i namjena

• Pod pojmom ‘’veliki kontejneri’’ podrazumijevaju se kontejneri sa korisnom zapreminom vedom od 10 m3 i vedom spoljašnjom dužinom od 6 m.

• Veliki kontejner se često naziva i "transkontejner". • Prema definiciji Međunarodne željezničke unije (UIC),

transkontejner je transportno-manipulativno sredstvo koje ima sljedede karakteristike:

trajnog je karaktera i dovoljno otporan da omogudi višestruku upotrebu;

posebno je izrađen za prevoz robe u pomorskom saobradaju, i omogudava i olakšava prevoz robe sredstvima kopnenog saobradaja bez pretovara robe;

opremljen je uređajima koji olakšavaju manipulisanje kod utovara, istovara i pretovara.

• Međunarodna organizacija za standardizaciju (ISO) propisala je uslove koje moraju da ispune kontejneri, i to:

• minimalan otpor cjelokupne konstrukcije kod proporcionalnog opteredenja osnove kontejnera;

• otpornost od udara za vrijeme transporta;

• otpornost kontejnera kod slaganja;

• oprema za manipulisanje i pričvršdivanje kontejnera na transportnim sredstvima (nauglice);

• otpornost kontejnera protiv naprezanja kod manipulisanja i unutrašnja nepropustljivost kontejnera.

OSNOVNE IZVEDBE ISO KONTEJNERA

20 – stopni: 20 x 8 x 8 (ft) (6095x2438x2438) (mm)

30 – stopni: 30 x 8 x 8 (ft) (9125x2438x2438) (mm)

40 – stopni: 40 x 8 x 8 (ft) (12192x2438x2438) (mm)

__________________________________________

ISO standardizacija obezbjeđuje dimenzije koje odgovaraju:

Polovini ili tredini jednih otvorenih želj. Kola

Jednom dijelu komore broda

Jednom dijelu delije transportnog aviona

Polovini ili čitavoj tovarnoj površini kamiona

OSNOVNE FUNKCIJE KOJE TREBA DA ZADOVOLJI VELIKI KONTEJNER

Ambalaža ili superambalaža

Transportna jedinica za razne vidove saobradaja

Manipulativna jedinica za brz i jednostavan utovar, istovar i premještanje sa jednog vida transporta na drugi

Skladišna jedinica

Osnovne tehnologije transporta kontejnera

Kontejnerski sistem transporta može da se podijeli

na sljedede podsisteme:

• tehnologija kopnenog transporta kontejnera;

• tehnologija kopneno-riječnog transporta kontejnera;

• tehnologija kopneno-pomorskog transporta kontejnera;

• tehnologija kopneno-vazdušnog transporta kontejnera;

• tehnologija kopnenih kontejnerskih mostova.

Tehnologija kopnenog transporta kontejnera

• Tehnologija kopnenog transporta kontejnera podrazumijevaju transport robe u kontejnerima između mjesta otpreme i mjesta dopreme, korišdenjem kopnenih vidova transporta.

• Postoje dva osnovna sistema pretovara kontejnera: horizontalni i vertikalni.

• Tehnologije u okviru ove grupe:

1. tehnologije transporta malih kontejnera,

2. tehnologije transporta srednjih kontejnera, i

3. tehnologije transporta velikih kontejnera.

Tehnologija transporta malih kontejnera

• Mali kontejneri se koriste kako u javnom, tako i u industrijskom transportu.

• U javnom transportu mali kontejneri su veoma rasprostranjeni na željeznici, a koriste se i u direktnom drumskom prevozu.

• U industrijskom transportu (unutar jednog preduzeda) primjena malih kontejnera omogudava racionalizaciju industrijskog transporta i skladištenja.

Tehnologija transporta srednjih kontejnera

• Srednji kontejneri su najvedu primjenu našli u kombinovanom drumsko-željezničkom transportu.

• Transport srednjih kontejnera mogude je obaviti primjenom sljededih oblika tehnologije kopnenog transporta:

direktan prevoz drumom; direktan prevoz željeznicom između industrijskih kolosjeka; otprema drumom, prevoz i dostava na industrijski kolosjek

željeznicom; otprema i prevoz željeznicom, doprema drumom; otprema i doprema drumom, prevoz željeznicom.

Tehnologija transporta velikih kontejnera

• U početnoj fazi razvoja kontejnerskog transporta veliki kontejneri su se primjenjivali prvenstveno u pomorskom i interkontinentalnom transportu.

• Prevoz kontejnera željeznicom između željezničko-drumskih terminala može se organizovati u sljededim oblicima:

zatvorenim blok-vozovima koji saobradaju direktno između terminala, bez usputnih ranžiranja;

grupama kola koja se uvršduju u teretne vozove;

pojedinačnim kolima koja se uvršduju u teretne vozove.

Realizacija transportnog lanca prinjenom tehnologije kopnenog transporta velikih kontejnera

LEGENDA:

1. Utovar kontejnera na drumska transportna sredstva,

2. Prijevoz kontejnera drumom,

3. Pretovar kontejnera sa drumskih na željeznička transportna sredstva,

4. Prijevoz kontejnera željeznicom,

5. Pretovar kontejnera sa željezničkih na drumska transportna sredstva,

6. Dostava kontejnera drumom

7. Istovar kontejnera sa drumskih transportnih sredstava.

Tehnologija kopneno-riječnog transporta kontejnera

• Baza otpreme i dopreme robe u kontejnerima kod realizacije tehnologije kopneno-riječnog transporta nalazi se na kopnu. Za jedan dio prevoznog procesa koriste se riječni plovni putevi, infrastruktura i sredstva riječnog transporta. Drugi dio tehnologije prijevoza se obavlja na isti način kao kod tehnologije ved opisane u prethodnom poglavlju.

• Transport kontejnera unutrašnjim plovnim putevima obavlja se različitim plovnim jedinicama.

• Brodovi mogu da budu specijalizovani, i u tom slučaju obično su u pitanju samohodni brodovi različitog kapaciteta (30-76 TEU).

• Sučeljavanje riječnog saobradaja i drugih vidova kopnenog transporta (drumskog i željezničkog) ostvaruje se u riječnim lukama i pristaništima, gde je dio luke ili pristaništa usko specijalizovan za rad sa kontejnerima, pa je na taj način formiran kopneno-riječni kontejnerski terminal.

• Transport kontejnera primjenom ove tehnologije nije do sada dovoljno razvijen i korišten, i pored velikih mogudnosti i nesumnjivih prednosti, kao što su:

ušteda u energiji,

niži troškovi transporta,

mogudnost korištenja ved postojede infrastrukture i sredstava,

bolja zaštita čovjekove okoline.

• Međutim, riječni transport kontejnera ima i izvjesnih slabosti. One se, prije svega, ogledaju u maloj frekvenciji otpreme kontejnera i maloj komercijalnoj brzini prevoza.

• TEU jedinica predstavlja mjeru za velike kontejnere, ekvivalentnu duljini kontejneru od 20 stopa.

• Teoretski je mogude da se tehnologija kopneno-riječnog transporta realizuje i tako što se u dostavnom transportu primjenjuje kombinacija drumskog i željezničkog transporta u slučaju da pošiljalac nema industrijski kolosjek, ali se postavlja pitanje opravdanosti pojave još jednog pretovarnog punkta.

TEHNOLOGIJA KOPNENO-POMORSKOG TRANSPORTA KONTEJNERA

•Uvođenje tehnologije kopneno-pomorskog transporta kontejnera može se smatrati revolucionarnim preokretom, jer je temeljito izmijenjen čitav niz djelatnosti u pomorskom transportu.

•Osnovni strukturni element transportnih lanaca, koji se formiraju primjenom ove tehnologije, veliki kontejner, dimenzija propisanih ISO-standardom, izazvao je:

promjene u opštem pristupu pomorskog transporta,

promjene u gradnji brodova,

promjene u lukama i lučkoj opremi,

formiranje lučkih kontejnerskih terminala,

promjene u zanimanjima vezanim za lučki rad.

• Prodor kontejnera na pomorsko transportno tržište zahtjevao je i odgovarajudu flotu za njihov prevoz. Razvijeno je više tipova brodova prilagođenih ili specijalizovanih za prevoz kontejnera.

• To su sljededi tipovi brodova:

1. potpuno kontejnerski brodovi;

2. djelimično kontejnerski brodovi;

3. izmjenljivi kontejnerski brodovi;

4. kontejnerski brod prevozilac paleta;

5. polukontejnerski brodovi.

Prema brzini i nosivosti razlikuju se 4 generacijekontejnerskih brodova:• I - brodovi nosivosti 500 - 700 TEU, brzine 16-20

čvorova,• II – brodovi nosivosti preko 1000 TEU, brzine oko 20

čvorova, • III - brodovi nosivosti 1500 – 2200 TEU i brzine preko

30 čvorova i• IV – brodovi nosivosti 4000 – 5000 TEU i brzine

36 – 40 čvorova.(1 čvor=1Mi/h; N.milja=1,852 km)U ovoj tehnologiji najvažniju kariku transportnog lancačine lučki kontejnerski terminali, gdje se obavljanakupljanje, pretovar i priprema kontejnera.

• Lučki terminali treba da budu opremljeni odgovarajudom infrastrukturom kao što je:a) saobradajnice i prostori za manipulaciju;b) otvorene skladišne površine;c) skladišta za robu koja obezbjeđuju formiranje i rasformiranje kontejnera;d) prostor za parkiranje drumskih vozila sa odgovarajudom opremom;e) obalska pretovarna mehanizacija velike nosivosti (20-45 t) i velikog kapaciteta;f) ostala mehanizacija za rad u terminalu;g) vozila odvozno-dovoznog saobradaja.

• Pored opreme i mehanizacije, prostora i saobradajnica, za efikasno funkcio-nisanje lučkih kontejnerskih terminala neophodna je dobra organizacija rada, eksterna i interna lučka koordinacija.

• U realizaciji ove tehnologije koriste se isključivo veliki kontejneri, i to najčešde dimenzija koje propisuje ISO-standard.

• Obezbedenje nivoa obima rada koji omoguduje ekonomičnost kontenerskog pomorskog transporta postignuto je ved pomenutom integracijom sa kopnenim tran­sportom.

• Kod realizacije ove tehnologije u pomorskom transportu često se koriste i brodovi opremljeni za samostalnu manipulaciju kontejnera.

• Brodovima ove vrste mogude je transportovati kontejnere i u luke koje su slabije tehnički opremljene i nemaju kontejnerske terminale.

Tabela - Lučki kontejnerski promet za period 2002-2006, posmatrano u 000 TEU

Transportni lanac realizovan primjenom tehnologije kopneno-pomorskog transporta kontjenera

Tehnologija kopneno-vazdušnog transporta kontejnera

• Kod ove tehnologije na najdužem dijelu transportnog puta kontejneri se prevoze sredstvima vazdušnog saobradaja.

• Do pojave širokotrupnih aviona transport kontejnera vazduhoplovima obavljao se samo izuzetno. U eksploataciji su bili specijalni kontejneri, tipa "igloo", koji se nisu mogli rentabilno koristiti u drugim vidovima transporta zbog svog oblika i kapaciteta.

• Tehnologija kopneno-vazdušnog transporta kontejnera najčešde se realizuje u kombinaciji drumskog transporta.

• Korištenje željeznice u svrhu dostavnog saobradaja je ograničeno, prije svega, zbog malog broja aerodroma koji imaju neposrednu vezu sa željeznicom.

• Pretovarne operacije sa kontejnerima na aerodromu mogu se podijeliti na dvije faze.

• Utovar i istovar iz aviona i manipulacije sa kontejnerom u avionu predstavljaju prvu fazu i omogudeni su uređajima kojim je avion opremljen.

• Drugu fazu čine manipulacije sa kontenerom od izlaska iz aviona.

Transportni lanac realizovan primjenom tehnologije kopneno-vazdušnog transporta kontejnera

1. utovar robe u kontejner

2. utovar kontejnera u dramska transportna sredstva

3. otprema kontejnera drumskim transportnim sredstvom

4. pretovar kontejnera sa drumskog transportnog sredstva u avion

5. prevoz kontejnera avionom

6. pretovar kontejnera iz aviona u drumska transportna sredstva

7. dostava kontejnera drumskim transportnim sredstvima

8. istovar kontejnera iz drumskog transportnog sredstva

9. istovar robe iz kontejnera

Potreba za skradenjem dugih pomorskih ruta

Izgradnja kanala sa prevodnicama:

SUEC (1859-1869)- dužina 160 km (sa prilazima 165,7); širina 80-135 m; dubina 13-14 m, trajanje putovanja 12-13 sati.

PANAMSKI KANAL (1881-1914) – dužina 81,6 km; širina 152 m; dubina 14 m; 16 prevodnica za savladavanje visinske razlike (100m)

Porastom obima saobradaja kanali su postali usko grlo, velike pomorske luke na ustaljenim pomorskim rutama takođe postaju usko grlo.

Rješenje je pronađeno u formiranju kopnenih kontejnerskih mostova, kako bi se u pomorskom transportu kontejneri mogli na jednom dijelu puta prevoziti kopnom, odnosno sredstvima kopnenog transporta.

TEHNOLOGIJA TRANSPORTA KONTEJNERA KOPNENIM MOSTOVIMA

Tehnologija transporta kontejnera kopnenim mostovima

• Ova tehnologija se zasniva na novom pristupu organizaciji kombinovanog kopneno-pomorskog transporta kontenera.

• Pomorski transport je omogudavao niže troškove prevoza kontejnera, ali su brzine prevoza, i pored napretka brodske tehnike, postale nedovoljne za određene vrste robe koje se prevoze kontejnerima.

• Tipičan primjer primjene ove tehnologije transporta predstavlja prevoz kontejnera između zapadne obale SAD i Evrope, koji se na području SAD ostvaruje primjenom tehnologije kopnenog mosta između obala Pacifka i Atlantika, a koji je mnogo brži i znatno jeftiniji od direktnog pomorskog transporta kroz Panamski kanal.

• Način organizacije i efikasnost, kao i osnovni elementi procesa kopnenih mostova prisutni su i kod "mini kopnenih mostova“.

• Osnovne karakteristike ove tehnologije su efikasnost i sinhronizacija aktivnosti, koje omoguduju da se i pored povedanog broja manipulacija postignu uštede vremena i smanjenje troškova.

• Ovakva koncepcija kombinovanog transporta kontejnera izaziva niz posljedica, među kojima su:

smanjenje značaja nekih pomorskih puteva,

promjene u značaju postojedih i razvoj novih pomorskih luka,

povedanje ulaganja u modernizaciju kopnene saobradajne infrastrukture i sredstava koja omoguduju odvijanje ovakvog načina transporta,

smanjenje obima skladištenja robe u toku transporta,

opšte unapređenje tehnologija transporta kontenjera.

HVALA NA

PAŽNJI