KOMPREHENSIBONG KASUNDUAN SA PAGGALANG SA MGA KARAPATANG PANTAO AT SA INTERNASYUNAL NA

MAKATAONG BATAS SA PAGITAN NG GUBYERNO NG REPUBLIKA NG PILIPINAS AT NG PAMBANSA-

DEMOKRATIKONG PRENTE NG PILIPINAS

ANG GUBYERNO NG REPUBLIKA NG PILIPINAS, kabilang ang ehekutibong departamento at mga ahensya nito,

tinutukoy rito na GRP

AT

ANG PAMBANSA-DEMOKRATIKONG PRENTE NG PILIPINAS, kabilang ang Partido Komunista ng Pilipinas (PKP) at ang Bagong Hukbong Bayan

(BHB), tinutukoy rito na PDPP

Na tinutukoy rito na “mga Partido”

PREAMBULO

AY KUMIKILALA na ang paggalang sa mga karapatang pantao at internasyunal na makataong batas ay may krusyal na kahalagahan at mahigpit na kailangan sa paglalatag ng pundasyon para sa makatarungan at matagalang kapayapaan,

AY NAGSASASAALANG-ALANG na ang isang komprehensibong kasunduan sa paggalang sa mga karapatang pantao at internasyunal na makataong batas ay dapat magsaalang-alang sa kasalukuyang sitwasyon ng karapatang pantao sa Pilipinas at sa istorikong karanasan ng mamamayang Pilipino,

AY SUMASANG-AYON na ang mga prinsipyo ng mga karapatang pantao at ang mga prinsipyo ng internasyunal na makataong batas ay unibersal ang aplikasyon,

AY KUMIKILALA na ang matagal nang armadong labanan sa Pilipinas ay nangangailangan ng paglalapat ng mga prinsipyo ng mga karapatang pantao at mga prinsipyo ng internasyunal na makataong batas,

1

AY MULING NAGPAPATIBAY ng kanilang nagpapatuloy na komitment sa mga nasabing prinsipyo at aplikasyon ng mga ito,

AY KUMIKILALA sa pangangailangan at kahalagahan ng pag-ako ng magkahiwalay na tungkulin at responsibilidad para itaguyod, pangalagaan at palaganapin ang mga prinsipyo ng mga karapatang pantao at mga prinsipyo ng internasyunal na makataong batas,

AY NAGTATAGUYOD at tumatalima sa mga prinsipyong katanggap-tanggap sa magkabilang panig gayundin sa mga komon na adhikain at layuning nasa Pinagsanib na Pahayag sa The Hague (The Hague Joint Declaration) noong Setyembre 1, 1992, sa Pinagsanib na Pahayag sa Breukelen (Breukelen Joint Statement) noong Hunyo 14, 1994 at kaukulang pinagsanib na mga kasunduang nilagdaan, at

AY LUBOS NA MULAT sa pangangailangan ng epektibong mga mekanismo at mga hakbang para itaguyod, pangalagaan at palaganapin ang mga prinsipyo ng mga karapatang pantao at mga prinsipyo ng internasyunal na makataong batas sa isang komprehensibong kasunduan,

AY TAIMTIM NA PUMAPASOK nang walang reserbasyon sa KOMPREHENSIBONG KASUNDUAN SA PAGGALANG SA MGA KARAPATANG PANTAO AT INTERNASYUNAL NA MAKATAONG BATAS.

UNANG BAHAGIDEKLARASYON NG MGA PRINSIPYO

Artikulo 1

Ang mga Partido ay ginagabayan ng balangkas ng pagdaraos ng mga negosasyong pangkapayapaan sa ilalim ng mga prinsipyo ng pambansang soberanya, demokrasya at katarungang panlipunan na katanggap-tanggap sa magkabilang panig at nang walang pre-kondisyon na nagbabalewala sa katangian at layunin ng negosasyong pangkapayapaan, na nakasaad sa Pinagsanib na Pahayag sa The Hague (Parapo 4) at muling pinagtibay sa Pinagsanib na Pahayag sa Breukelen (ika-7 ng II) at mga sumunod pang kasunduan.

Artikulo 2

2

Itinataguyod ng mga Partido ang mga prinsipyo ng mutwalidad at pagbibigayan sa kondukta ng negosasyong pangkapayapaan alinsunod sa Pinagsanib na Pahayag sa The Hague. Gayundin, pinagtitibay ng mga Partido ang pangangailangan ng pag-ako ng magkahiwalay na tungkulin at responsibilidad alinsunod sa nilalaman at layunin ng Kasunduang ito.

Artikulo 3

Kinikilala ng mga Partido ang pangangailangan ng komprehensibong pagkakasundo sa mga karapatang pantao at internasyunal na makataong batas batay sa mga realidad na kinasasangkutan ng mga paglabag sa mga karapatang pantao at mga prinsipyo ng internasyunal na makataong batas.

Artikulo 4

Kinikilala ng mga Partido na ang mga saligang kalayaan ng indibidwal at kolektibo at karapatang pantao sa larangan ng pulitika, lipunan, ekonomya at kultura ay makakamit lamang at yayabong sa kalagayang may pambansa at panlipunang kalayaan ang mamamayan.

Artikulo 5

Pinagtitibay ng mga Partido ang pangangailangang itaguyod, palawakin at garantiyahan ang mga demokratikong karapatan at kalayaan ng mamamayan, laluna ng masang anak-pawis ng mga manggagawa at magsasaka.

Artikulo 6

Mulat ang mga Partido na ang matagal nang armadong labanan sa Pilipinas ay nangangailangan ng aplikasyon ng mga prinsipyo ng mga karapatang pantao at mga prinsipyo ng internasyunal na makataong batas at ng matapat na pagtalima ng magkabilang Partido sa mga ito.

Artikulo 7

Kung gayon ay binubuo ng mga Partido ang Kasunduang ito para pagtibayin ang kanilang palagian at nagpapatuloy na mutwal na komitment sa paggalang sa mga karapatang pantao at mga prinsipyo ng internasyunal na makataong batas at sa gayon ay kinikilala na ang mga hakbang ng mabuting intensyon ng sinuman

3

sa mga Partido ay may obligasyon sa at tatalima sa mga prinsipyo ng internasyunal na makataong batas.

IKALAWANG BAHAGIMGA BATAYAN, SAKLAW AT APLIKASYON

Artikulo 1

Ang Kasunduang ito ay naglalayong tugunan ang mga pangangailangang lumilitaw mula sa mga kongkretong kalagayan ng mamamayang Pilipino kaugnay sa mga paglabag sa mga karapatang pantao at mga prinsipyo ng internasyunal na makataong batas, at hanapan ng prinsipyadong mga kaparaanan para mabigyan ng katarungan ang lahat ng biktima ng mga nasabing paglabag.

Artikulo 2

Ang mga layunin ng Kasunduang ito ay: (a) garantiyahan ang proteksyon ng mga karapatang pantao ng lahat ng Pilipino sa lahat ng sirkunstansya, laluna ang mga manggagawa, magsasaka at iba pang maralitang mamamayan; (b) pagtibayin at ilapat ang mga prinsipyo ng internasyunal na makataong batas para pangalagaan ang populasyong sibilyan at mga indibidwal na sibilyan, gayundin ang mga taong hindi tuwirang kalahok o tumigil na sa paglahok sa armadong hostilidad, kabilang ang mga taong pinagkaitan ng kanilang kalayaan sa mga dahilang may kaugnayan sa armadong labanan; (k) magtayo ng epektibong mga mekanismo at mga hakbang para sa pagpapatupad, pagmomonitor, pagbeberipika at pagtitiyak sa pagtalima sa mga probisyon ng Kasunduang ito; at, (d) hawanin ang landas para sa mga komprehensibong kasunduan sa mga reporma sa ekonomya, sa lipunan at pulitika na titiyak sa pagtatamo ng makatarungan at matagalang kapayapaan.

Artikulo 3

Itataguyod, pangangalagaan at palalaganapin ng mga Partido ang buong saklaw ng mga karapatang pantao, kabilang ang mga karapatang sibil, pampulitika, pang-ekonomya, panlipunan at pangkultura. Sa pagtalima sa gayong obligasyon karampatang konsiderasyon ang ibibigay sa kanya-kanyang mga prinsipyo sa pulitika at sirkunstansya ng mga Partido.

4

Artikulo 4

Nagkakaunawaan na ang unibersal na aplikableng mga prinsipyo at istandard ng mga karapatang pantao at internasyunal na makataong batas na lubos na isinaalang-alang sa Kasunduang ito ay kinabibilangan ng mga prinsipyong nasa mga intrumentong nilagdaan ng Pilipinas at inaasahang aplikable at katanggap-tanggap sa kapwa Partido.

Artikulo 5

Ang Kasunduang ito ay aplikable sa lahat ng kasong kinasasangkutan ng mga paglabag sa mga karapatang pantao at mga prinsipyo ng internasyunal na makataong batas na ginawa laban sa mga tao, pamilya at grupo na kabilang o may kaugnayan sa alinman sa mga Partido at sa lahat ng sibilyan at mga taong hindi tuwirang kalahok sa mga hostilidad, kasama na ang mga taong pinagkaitan ng kanilang kalayaan sa mga dahilang may kinalaman sa armadong labanan. Aplikable rin ito sa lahat ng taong apektado ng armadong labanan, nang walang anumang pagtatangi batay sa kasarian, lahi, lenggwahe, relihiyon o paniniwala, opinyon sa pulitika o iba pang opinyon, pambansa, etniko o panlipunang pinagmulan, edad, katayuan sa ekonomya, ari-arian, estado sibil, kapanganakan o anumang katulad na kondisyon o katayuan.

IKATLONG BAHAGIPAGGALANG SA MGA KARAPATANG PANTAO

Artikulo 1

Sa pagpapatupad ng kanilang likas na mga karapatan, ang mga Partido ay tatalima sa at may obligasyon sa mga prinsipyo at istandard na nilalaman ng mga internasyunal na instrumento sa mga karapatang pantao.

Artikulo 2

Ang Kasunduang ito ay naglalayong harapin, remedyuhan at iwasan ang mga pinakamalalalang paglabag sa mga karapatang pantao na kaugnay ng mga karapatang sibil at pampulitika, gayundin para itaguyod, pangalagaan at palaganapin ang buong saklaw ng mga karapatang pantao at mga saligang kalayaan, kabilang:

5

1. Ang karapatan sa pagpapasya sa sarili ng bansang Pilipino na may bisang ang mamamayan ang siyang dapat na lubos at malayang magpasya sa kanilang katayuan sa pulitika, isulong ang kanilang kaunlaran sa ekonomya, lipunan at kultura, at gamitin ang kanilang likas na yaman at mga rekurso para sa sariling kapakanan at benepisyo tungo sa tunay na pambansang kalayaan, demokrasya, katarungang panlipunan at kaunlaran.

2. Ang likas at di maipagkakait na karapatan ng mamamayan na itayo ang isang makatarungan, demokratiko at mapayapang lipunan, magpatupad ng mga epektibong hakbang paniyak laban sa at para labanan ang paniniil at tiranya na gaya ng sa nakaraang rehimeng diktadura.

3. Ang karapatan ng mga biktima at ng kanilang mga pamilya na humanap ng katarungan sa mga paglabag sa karapatang pantao, kabilang ang sapat na kompensasyon o indemnipikasyon, restitusyon at rehabilitasyon, mga epektibong parusa at mga garantiya laban sa pagpapaulit-ulit at libreng paglabag.

4. Ang karapatan para mabuhay, laluna laban sa mga agarang pagpatay (pagsalbeyds), imboluntaryong pagkawala, masaker at walang pakundangang pambobomba sa mga komunidad, at ang karapatang hindi mapasailalim sa mga kampanya ng pang-uupat ng karahasan laban sa sarili.

5. Ang karapatan para maging malaya, partikular laban sa walang batayan at walang katwirang pang-aaresto at pagkakakulong at para epektibong magamit ang pribilehiyo ng writ of habeas corpus.

6. Ang indibidwal at kolektibong karapatan ng mamamayan at ng mga komunidad na maging ligtas at panatag sa kanilang sariling pagkatao, tahanan, papeles, at mga epekto laban sa mga di makatwirang paghahalughog at kumpiskasyon at para sa mga epektibong paniyak sa mga karapatang ito laban sa anumang iligal na operasyon ng mga ahensya ng GRP.

7. Ang karapatang hindi mapasailalim sa pisikal at mental na tortyur, solitaryong detensyon, panggagahasa at abusong sekswal, at iba pang hindi makatao, malupit at nakaaabang pagtrato, detensyon at pagpaparusa.

8. Ang karapatang hindi mapasailalim sa imboluntaryong paninilbihan o paggampan ng pwersahan o sapilitang paggawa.

6

9. Ang karapatan para sa substantibo at nasa tuntuning makatarungang proseso, ang ipagpalagay na inosente hanggang hindi napatutunayang nagkasala at laban sa pagdadawit sa sarili.

10 Ang karapatan para sa pantay na proteksyon ng batas at laban sa anumang anyo ng diskriminasyon sa batayan ng lahi, etnidad, kasarian, paniniwala, edad, pisikal na kalagayan o estado sibil at laban sa anumang pang-uupat sa gayong diskriminasyon.

11. Ang karapatan sa kalayaan sa pag-iisip at pagpapahayag, kalayaan ng konsensya, mga paniniwala at ugaling pampulitika at panrelihiyon, at ang karapatang hindi maparusahan o managot sa pagpapatupad ng mga karapatang ito.

12. Ang karapatan sa malayang pagsasalita, pamamahayag, asosasyon at pagtitipon at paghahabol ng katarungan sa mga karaingan.

13. Ang karapatan sa pribadong komunikasyon at pakikipagtalastasan, laluna laban sa pagharang, pang-uumit at pagbubukas ng mga sulat at pagsasagawa ng iligal na paniniktik at pangangalap ng impormasyon sa pamamagitan ng elektronik at iba pang paraan.

14. Ang karapatan sa malayang pagpili ng tirahan, paggalaw at pagbibyahe sa loob at labas ng bansa, paghiling ng asaylum, pangingibang bayan at pagkadistyero, at laban sa mga restriksyon sa pagbibyahe sa mga dahilan o layuning pulitikal.

15. Ang karapatan na hindi mapasailalim sa pwersahang ebakwasyon, blokeyo sa pagkain at iba pang anyo ng blokeyo sa ekonomya at walang habas na pambobomba, panganganyon, istraping, pamumutok ng baril at paggamit ng mga mina.

16. Ang karapatan para sa impormasyon sa mga usaping may kabuluhang publiko at pagiging bukas ng mga rekord, dokumento at papeles ukol sa mga akto, transaksyon o desisyon ng mga taong nasa awtoridad.

17. Ang karapatan para sa unibersal na pagboto nang walang pagtatangi sa kasarian, lahi, trabaho, pinagmulan sa lipunan, ari-arian, estado, edukasyon, paninindigang pang-ideolohiya at pampulitika at paniniwalang panrelihiyon.

18. Ang karapatang magkaroon ng sariling ari-arian at mga kagamitan sa produksyon at konsumo na nakuha sa pamamagitan

7

ng reporma sa lupa, malinis na trabaho at pagnenegosyo, kasanayan, pagkamaimbento at intelektwal na merito at paggamit ng mga kagamitang ito para sa kapakanan ng lahat.

19. Ang karapatan para sa kapaki-pakinabang na empleyo, makataong kondisyon sa trabaho at pamumuhay, kabuhayan at seguridad sa trabaho, pagtatrabaho at pantay na sahod, pagbubuo ng mga unyon, pagwewelga at paglahok sa mga proseso ng pagbubuo ng mga patakaran at desisyon na nakakaapekto sa kanilang mga karapatan at interes, at ang karapatang hindi mapagkaitan ng mga karapatang ito dahil sa nasyunalidad, paniniwala, katayuang minorya, kasarian o piniling kasarian o katayuang sibil.

20. Ang karapatan para sa unibersal at libreng elementarya at sekundaryong edukasyon, at pagkakaroon ng mga batayang serbisyo at pangangalagang pangkalusugan.

21. Ang karapatan para malayang makalahok sa siyentipikong pananaliksik, imbensyong teknolohikal, paglikha sa panulat at arte at iba pang adhikaing pangkultura.

22. Ang karapatan sa pag-aasawa at pagbubuo ng pamilya, at pagtiyak sa komunikasyon at reyunyon ng pamilya.

23. Ang pantay na karapatan ng kababaihan sa lahat ng larangan ng gawain at lahat ng larangan sa pulitika, ekonomya, kultura, panlipunan at domestik na pamumuhay at kanilang emansipasyon.

24. Ang karapatan ng mga bata at ng mga may kapansanan sa proteksyon, pag-aalaga, at tahanan, laluna laban sa abusong pisikal at mental, prostitusyon, droga, sapilitang paggawa, kawalan ng tirahan at iba pang katulad na anyo ng pang-aapi at pagsasamantala.

25. Ang mga umiiral na karapatan ng mga komunidad ng minorya sa Pilipinas para sa awtonomya, para sa kanilang mga lupaing ninuno at likas na yaman sa mga lupaing ito, para makalahok at makakuha ng benepisyo mula sa positibong pagkilos, sa kanilang partisipasyon at representasyon sa buhay at mga institusyong pang-ekonomya, pampulitika at panlipunan at para sa pag-unlad sa kultura at lahatang panig na pag-unlad.

Artikulo 3

8

Kinokondena ng mga Partido ang lahat ng paglabag at pang-aabuso sa mga karapatang pantao. Pinupuri nila ang mga nagsampa ng kaso o reklamo sa lahat ng matagumpay na pagdinig ukol sa mga karapatang pantao. Iniengganyo nila ang lahat ng mga biktima ng mga paglabag at pang-aabuso ng mga karapatang pantao o ang kanilang mga pamilyang naulila na lumitaw para maghapag ng kanilang mga reklamo at ebidensya.

Artikulo 4

Ang mga taong may pananagutan sa mga paglabag at pang-aabuso sa mga karapatang pantao ay ipaiilalim sa imbestigasyon at kung sapat ang ebidensya, ay ipaiilalim sa prosekusyon at paglilitis. Ang mga biktima o ang mga naulila nila ay pagkakalooban ng bayad pinsala. Lahat ng kinakailangang hakbang ay gagawin para alisin ang mga kondisyon para sa mga paglabag at pang-aabuso ng mga karapatang pantao at para mabigyan ng katarungan ang mga biktima at makapagbigay ng bayad-pinsala sa kanila

Artikulo 5

Iginagalang at sinusuportahan ng mga Partido ang mga karapatan ng mga biktima ng mga paglabag sa karapatang pantao sa panahon ng rehimeng Marcos, nang may pagsasaalang-alang sa pinal na husga ng United States Federal Court System sa Human Rights Litigation Against Marcos; sa Resolusyon ng Senado Blg. 1640; Desisyon ng Korte Supremang Swiso ng Disyembre 10 1997; at mga pertinenteng probisyon ng UN Covenant on Civil and Political Rights at ang 1984 na UN Convention Against Torture.

Sa anumang setelment, ang GRP kasama ang awtorisadong mga kinatawan ng mga biktima ay gagawa ng nakasulat na instrumento para ipatupad ang Artikulong ito at gagabay para bigyang-kasiyahan ang hinihingi ng mga nasabing biktima kaugnay ng halaga at paraan ng kompensasyon, na siyang magiging pinakatuwiran at pinakamadaling posible sa bawat biktima o tagapagmana alinsunod sa may-kaugnayang mga desisyon ng Korte Supremang Swiso.

Sa kaso ng anumang setelment sa labas ng hurisdiksyon ng US, lahat o mayorya ng mga nasabing biktima ay magtatakda ng kanilang representasyon sa pamamagitan ng kapangyarihan ng abugado (power of attorney).

9

Artikulo 6

Ang GRP ay tatalima sa doktrina nito na inilatag sa Mamamayan vs. Hernandez (99 Phil. 515, Hulyo 18,1956), na pinalawig pa sa Mamamayan vs. Geronimo (100 Phil.90, Oktubre 13,1956), at mula ngayo’y rerepasuhin ang mga kaso ng lahat ng bilanggo o mga detenido na kinasuhan, ikinulong o sinintensyahan taliwas sa doktrinang ito, at kaagad silang palalayain.

Artikulo 7

Ang GRP ay kikilos para sa kagyat na pagpapawalambisa sa anumang nananatiling mapaniil na batas, dikreto at iba pang utos-ehekutibo at para sa layuning ito, ay rerepasuhin mula ngayon, kabilang sa maraming iba pa, ang sumusunod: General Order 66 at 67 (na nag-aawtorisa sa mga tsekpoynt at paghahalughog nang walang warrant); Presidential Decree 1866 na inamyendahan (na nagpapahintulot sa pagsasampa ng kaso ng iligal na pag-iingat ng baril kaugnay ng mga kasong pulitikal); Presidential Decree 169 na inamyendahan (na nag-oobliga sa mga doktor na iulat ang mga kaso ng mga pasyenteng may tama ng baril sa pulisya/militar); Batas Pambansa 880 (na naglilimita at kumukontrol sa karapatan sa malayang pagtitipon); Executive Order 129 (na nag-aawtorisa sa demolisyon ng mga komunidad ng mga maralitang lunsod); Executive Order 264 (na nagliligalisa sa Citizens’ Armed Force Geographical Units); Executive Order 272 (na nagpapahaba sa pinahihintulutang tagal ng detensyon); Memorandum Sirkular 139 (na nagpapahintulot sa imposisyon ng mga blokeyo ng pagkain); at Administrative Order No. 308 (na nagtatayo ng pambansang sistema ng identipikasyon).

Mula sa epektibidad ng Kasunduang ito, ang GRP, hangga’t praktikable, ay hindi babatay sa mga mapaniil na batas, dikreto at utos na ito para ikutan o salungatin ang mga probisyon ng Kasunduang ito.

Artikulo 8

Rerepasuhin ng GRP ang umiiral na batas sa pang-aaresto nang walang warrant (Umil vs. Ramos), mga tsekpoynt (Valmonte vs. De Villa), mga saturation drives (Guazon vs. De Villa), paghahalughog nang walang warrant (Posadas vs. Court of Appeals), kriminalisasyon ng mga opensang pulitikal (Baylosis vs. Chavez), pagiging walang saysay ng remedyo ng habeas corpus kapag naisampa na ang kaso (Ilagan vs. Ponce-Enrile), at iba pang katulad na kaso, at kagyat na kikilos para sa kagyat na pagpapatupad ng

10

mga angkop na remedyo na umaayon sa mga layunin ng Artikulong ito at ng kagyat na naunang Artikulo.

Mula sa epektibidad ng Kasunduang ito, ang GRP, hangga’t praktikable, ay hindi babatay sa mga desisyong ito para ikutan o salungatin ang mga probisyon ng Kasunduang ito.

Artikulo 9

Ang mga Partido ay gagawa ng mga kongkretong hakbang para pangalagaan ang buhay, kabuhayan at ari-arian ng mamamayan laban sa mga panghihimasok mula sa pagmimina, real estate, pagtotroso, turismo at iba pang katulad na proyekto o programa.

Artikulo 10

Itataguyod ng mga Partido ang mga saligang karapatang kolektibo at indibidwal ng mga manggagawa, magsasaka, mangingisda, maralitang lunsod, manggagawang migrante, etnikong minorya, kababaihan, kabataan, mga bata at iba pang mamamayan at gagawa ng mga kongkretong hakbang para ihinto at maiwasan ang mga paglabag sa mga karapatang pantao, tiyaking ang mga napatunayang nagkasala sa mga paglabag ay maparurusahan, at maipatupad ng indemnipikasyon, rehabilitasyon at restitusyon ng mga biktima.

Artikulo 11

Igagalang ng GRP ang mga saligang karapatang ginagarantiyahan ng Internasyunal na Kumbensyon ng Paggawa ukol sa Kalayaan sa Asosasyon at Proteksyon sa Karapatang Mag-organisa (International Labor Convention on Freedom of Association and Protection of the Right to Organize) at mga istandard na itinakda ng Internasyunal na Organisasyon ng Paggawa (International Labor Organization) kaugnay ng katiyakan sa trabaho, sahod at kondisyon sa pamumuhay, karapatang mag-unyon at medikal at sosyal na seguro ng lahat ng manggagawa, karapatan ng kababaihang manggagawa para sa benepisyo sa panganganak at laban sa diskriminasyon kumpara sa kalalakihang manggagawa, karapatan laban sa pagtatrabaho ng mga bata, at ang karapatan ng mga manggagawang migrante sa labas ng bansa alinsunod sa Internasyunal na Kasunduan ukol sa mga Karapatan ng mga Migranteng Manggagawa at Myembro ng Kanilang Pamilya (International Covenant on the Rights of Migrant Workers and the Members of their Families).

11

Artikulo 12

Igagalang ng GRP ang mga karapatan ng mga magsasakang manatili sa lupang sinasaka at mag-ari nito sa pamamagitan ng reporma sa lupa, mga karapatang ansestral ng mga katutubong mamamayan sa mga lugar na tinukoy na pag-aaring publiko at kanilang karapatan laban sa diskriminasyon sa lahi at etnidad, ang karapatan ng mga maralitang naghohomsted o mga setler at ng mga katutubong mamamayan sa mga lugar na pag-aaring publiko kung saan sila naninirahan at nagtatrabaho at ang karapatan ng mga maralitang mangingisda na mangisda sa mga tubig ng Pilipinas.

Rerepasuhin ng GRP ang mga batas at iba pang kautusan nito na may kinalaman sa mga karapatang nabanggit sa Artikulong ito at sa kagyat na naunang Artikulo at kikilos para sa kagyat na pagpapawalambisa ng mga napatunayang lumalabag sa mga nasabing karapatan.

Artikulo 13

Itataguyod at ipatutupad ng mga Partido ang mga kampanya ng pag-aaral sa mga karapatang pantao, reporma sa lupa, mas mataas na produksyon, kalusugan at sanitasyon, at iba pa na may panlipunang benepisyo sa mamamayan. Bibigyan nila ng pinakamalaking atensyon ang reporma sa lupa bilang pangunahing hakbang para matamo ang demokrasya at katarungang panlipunan.

IKAAPAT NA BAHAGIPAGGALANG SA INTERNASYUNAL NA

MAKATAONG BATAS

Artikulo 1

Sa pagpapatupad ng kanilang mga likas na karapatan, ang mga Partidong nasasangkot sa armadong labanan ay tatalima at may obligasyon sa katanggap-tanggap sa kalahatan na mga prinsipyo at istandard na internasyunal na makataong batas.

Artikulo 2

12

Ang mga prinsipyo at istandard na ito ay aplikable sa mga sumusunod na tao :

1. mga sibilyan o walang aktibong paglahok sa mga hostilidad;

2. mga myembro ng mga armadong pwersang sumurender na o nagsalong na ng kanilang armas;

3. mga nalagay sa katayuang hors de combat (wala sa katayuang lumaban) dahil sa sakit, sugat o anumang dahilan;

4. mga taong pinagkaitan ng kanilang kalayaan sa mga dahilang may kaugnayan sa armadong labanan; at,

5. mga kamag-anak at awtorisadong kinatawan ng mga taong nabanggit sa itaas.

Artikulo 3

Ang mga sumusunod na akto ay ipinagbabawal at mananatiling bawal kahit kailan at kahit saan kaugnay ng mga tao na binaybay sa naunang Artikulo 2:

1. karahasan sa buhay at pagkatao, partikular ang pagpatay o pagpinsala, pagpapailalim sa pisikal at mental na tortyur, mutilasyon, mabigat na pagpaparusa, malupit at mapang-abang pagtrato at lahat ng akto ng karahasan at paghihiganti, kasama na ang pagkuha ng hostage at iba pang akto laban sa pisikal na kagalingan, dignidad, paniniwalang pampulitika at iba pang mga karapatang pantao;

2. pagpapakargo ng pananagutan sa sinuman sa aktong hindi naman niya ginawa at pagpaparusa sa sinuman nang hindi tumatalima sa lahat ng rekisito ng makatarungang proseso;

3. pag-oobliga sa mga taong pinagkaitan ng kanilang kalayaan sa mga dahilang may kaugnayan sa armadong labanan, na magbigay ng impormasyon liban sa kanilang identidad;

4. desekrasyon o hindi paggalang sa mga labi ng mga namatay sa proseso ng armadong labanan o habang nakabilanggo, at hindi pagtupad sa tungkuling kaagad na ibigay ang mga labi ng namatay sa kanilang pamilya o bigyan sila ng disenteng libing;

5. hindi pag-uulat sa identidad, personal na kalagayan at sirkunstansya ng isang taong pinagkaitan ng kanyang kalayaan

13

sa mga dahilang may kaugnayan sa armadong labanan sa mga Partido para magampanan nila ang kanilang mga tungkulin at responsibilidad sa ilalim ng Kasunduang ito at sa ilalim ng internasyunal na makataong batas;

6. hindi pagkilala sa karapatan ng mga kamag-anak at mga awtorisadong kinatawan ng isang taong pinagkaitan ng kanyang kalayaan sa mga dahilang may kaugnayan sa armadong labanan, na alamin kung ang tao ay nasa pangangalaga o nakakulong, ang mga dahilan ng pagkakakulong, sa anong mga sirkunstansya ang taong nasa pangangalaga ay nakakulong, at humiling nang tuwiran o sa pamamagitan ng mga intermedyaryong katangga-tanggap sa magkabilang panig, para sa maayos at kagyat niyang paglaya;

7. mga gawa na nagreresulta o nagpapahintulot sa sapilitang ebakwasyon o sapilitang rekonsentrasyon ng mga sibilyan, maliban kung ang gayon ay kinakailangan dahil sa seguridad ng mga sibilyang nasasangkot o dahil sa di-maiiwasang mga kadahilanang militar; ang paglitaw at pagdami sa loob ng bansa ng mga pamilya at komunidad na napalayas sa kanilang lugar; at ang pagkawasak ng mga buhay at ari-arian ng populasyong sibilyan;

8. pagmimintina, pagsuporta at pagpapahintulot sa mga grupong paramilitar tulad ng mga armadong grupong relihiyoso-panatiko, mga grupong vigilante, mga pribadong armadong grupo ng mga negosyante, ng mga panginoong maylupa at mga pulitiko, at ng mga pribadong ahensya sa seguridad na ginagamit sa mga gusot sa lupa at paggawa at sa mga panghihimasok na tinukoy sa Artikulo 9, Ikatlong Bahagi ng Kasunduang ito; at

9. pagpapahintulot sa paglahok ng sibilyan o mga sibilyang opisyal sa mga operasyon at kampanyang militar sa larangan.

Artikulo 4

Ang mga prinsipyo at istandard ng internasyunal na makataong batas ay ipatutupad rin at mangangalaga sa mga karapatan ng mga tao, entidad o bagay na sangkot o apektado sa alinman sa mga kaso o sitwasyong nasa ibaba.

1. Ang mga taong wala sa katayuang lumaban (hors de combat) at yaong hindi tuwirang kalahok sa mga hostilidad ay may karapatan sa paggalang sa kanilang buhay, dignidad, mga karapatang pantao, mga paniniwalang pampulitika, at moral at pisikal na integridad, at pangangalagaan sa lahat ng

14

sirkunstansya at makataong itatrato nang walang pagtatangi batay sa lahi, kulay, paniniwala, kasarian, kapanganakan, katayuang panlipunan o anumang katulad na pamantayan.

2. Ang mga sugatan at maysakit ay titipunin at aalagaan ng partido sa armadong labanan na nangangalaga o may responsibilidad sa kanila.

3. Ang mga nyutral na tao o entidad at tauhang medikal, kabilang ang mga makatao at/o organisasyong medikal tulad ng International Committee of the Red Cross (ICRC) ay pangangalagaan at igagalang. Ang mga establisimyento, pasilidad, sasakyan at kagamitan ng mga tao, entidad at organisasyong ito; ang mga bagay na may sagisag na krus na pula (red cross) at ng watawat ng mapayapang intensyon; at ang mga istorikong monumento, mga bagay na pangkultura at mga lugar ng pagsamba ay pangangalagaan din.

4. Ang sibilyang populasyon at mga sibilyan ay itatrato bilang sibilyan at ipag-iiba sa mga mandirigma at, kasama ang kanilang ari-arian, ay hindi maaaring atakihin. Sila ay pangangalagaan laban sa walang habas na pambobomba mula sa himpapawid, istraping, panganganyon, pagmomortar, panununog, pambubuldoser at iba pang katulad na anyo ng pagwasak sa mga buhay at ari-arian, paggamit ng mga pampasabog gayundin ng pag-iipon ng baril, bala, pampasabog atbp. sa malapit sa kanila o sa gitna ng hanay nila, at sa paggamit ng mga sandatang kemikal at bayolohikal.

5. Ang mga sibilyan ay may karapatang humiling ng angkop na mga aksyong pandisiplina laban sa mga pang-aabusong lumilitaw mula sa kabiguan ng mga Partido sa armadong labanan na ipatupad ang mga prinsipyo at istandard ng internasyunal na makataong batas.

6. Lahat ng taong pinagkaitan ng kanilang kalayaan sa mga dahilang may kaugnayan sa armadong labanan ay makataong itatrato, bibigyan ng sapat na pagkain at inuming tubig, pagkakalooban ng mga panananggalang (safeguards) kaugnay ng kalusugan at kalinisan, at ilalagay sa ligtas na lugar. Sapat na impormasyon ang ibibigay ukol sa mga taong pinagkaitan ng kanilang kalayaan. Batay sa makatao at iba pang makatwirang batayan, ang mga taong nabanggit na pinagkaitan ng kalayaan ay ikokonsidera para sa ligtas na paglaya.

15

7. Ang ICRC at iba pang makatao at/o entidad na medikal ay tutulungan para magawa nilang mangalaga sa mga maysakit at sugatan at magpatupad ng kanilang makataong misyon at mga aktibidad.

8. Ang mga tauhan at pasilidad ng mga eskwelahan, propesyong medikal, institusyong relihiyoso, at lugar ng pagsamba, mga boluntaryong sentro ng ebakwasyon, mga programa at proyektong panaklolo at kaunlaran ay hindi maaaring maging target ng anumang atake. Gagarantiyahan ang kaligtasan ng mga tauhan ng nasabing mga entidad.

9. Ang lahat ng posibleng hakbang ay gagawin, nang walang antala, para hanapin at tipunin ang mga sugatan, maysakit at nawawalang mga tao at pangalagaan sila mula sa anumang pananakit at masamang pagtrato, tiyakin ang sapat na pag-aalaga sa kanila at para hanapin ang mga namatay, iwasan ang pagkaagnas at mutilasyon at mailibing nang may paggalang.

Artikulo 5

Kinokondena ng mga Partido ang lahat ng mga paglabag sa mga prinsipyo ng internasyunal na makataong batas. Iniengganyo nila ang lahat ng mga biktima ng mga nasabing paglabag o ang kanilang mga pamilyang naulila na lumitaw at maghapag ng kanilang mga reklamo at ebidensya.

Artikulo 6

Ang mga taong may pananagutan sa mga paglabag sa mga prinsipyo ng internasyunal na makataong batas ay ipaiilalim sa imbestigasyon at, kung may sapat na ebidensya, sa prosekusyon at paglilitis. Ang mga biktima o ang kanilang mga naulila ay pagkakalooban ng bayad-pinsala. Lahat ng kinakailangang hakbang ay gagawin para alisin ang mga kondisyon sa gayong mga paglabag at para mabigyan ng katarungan ang mga biktima at makapagbayad-pinsala sa kanila.

Artikulo 7

Rerepasuhin at gagawa ng hakbang ang GRP para baguhin ang mga patakaran, batas, programa, proyekto, kampanya at praktika na nagdulot o nagpahintulot ng sapilitang ebakwasyon at rekonsentrasyon ng mga sibilyan, ng paglitaw at pagdami sa loob ng bansa ng mga pamilya at komunidad na napalayas sa kanilang

16

lugar at ng pagkawasak ng mga buhay at ari-arian ng sibilyang populasyon.

Artikulo 8

Ipagpapatuloy ng GRP ang pagrerepaso ng patakaran o praktika nito ng pagbubuo, pagmimintina, pagsuporta o pagpapahintulot sa mga pwersang paramilitar tulad ng Civilian Armed Forces Geographical Units (CAFGUs) at Civilian Volunteers Organizations (CVOs) o anumang katulad na grupo.

Artikulo 9

Ang mga pamilya at komunidad sa loob ng bansa na napalayas sa kanilang lugar ay may karapatang bumalik sa mga lugar ng kanilang paninirahan at kabuhayan, humiling ng lahat ng posibleng tulong na kailangan para makabalik sila sa kanilang normal na pamumuhay at mabayaran sa mga pinsalang natamo dahil sa mga pagkasugat o pagkamatay.

Artikulo 10

Ang mga Partido ay magbibigay ng espesyal na atensyon sa kababaihan at mga bata para tiyakin ang kanilang pisikal at moral na integridad. Ang mga bata ay hindi pahihintulutang lumahok sa mga hostilidad.

Artikulo 11

Ang mga organisasyong medikal, relihiyoso at makatao at ang kanilang mga tauhan ay hindi gagawa ng ibang tungkuling makasasama at hindi kanais-nais sa alinman sa mga Partido. Hindi rin naman sila maaaring piliting gumampan ng mga tungkuling hindi umaayon sa kanilang mga makataong tungkulin. Sa kahit anong sirkunstansya ay hindi maaaring parusahan ang sinumang nagpatupad ng mga aktibidad medikal ayon sa mga prinsipyo ng mga etikang medikal, sinuman ang nakinabang sa nasabing mga aktibidad medikal.

Artikulo 12

Ang sibilyang populasyon ay may karapatang mapangalagaan laban sa mga risgo at bantang nagmumula sa pag-iral ng mga kampo militar sa mga sentrong urban at iba pang matataong lugar.

Artikulo 13

17

Kinikilala ng mga Partido ang karapatan ng mamamayan na humiling ng pagbabawas sa mga gastusing militar at pagbabaling ng mga natipid mula sa gayong pagbabawas tungo sa kaunlarang panlipunan, pang-ekonomya at pangkultura na siyang bibigyan ng pinakamataas na prayoridad.

Artikulo 14

Itataguyod at ipatutupad ng mga Partido ang mga kampanyang edukasyon sa internasyunal na makataong batas, laluna sa hanay ng mamamayang sangkot sa armadong labanan at sa mga lugar na apektado ng gayong labanan.

IKALIMANG BAHAGIKOMITENG PINAGSANIB SA PAGMOMONITOR

Artikulo 1

Ang mga Partido ay magbubuo ng Komiteng Pinagsanib sa Pagmomonitor na siyang magmomonitor sa pagpapatupad ng Kasunduang ito.

Artikulo 2

Ang Komite ay bubuuin ng tatlong kagawad na hihirangin ng Panel ng GRP at tatlong kagawad na hihirangin ng Panel ng PDPP. Ang bawat Partido ay magnonomina ng dalawang kinatawan ng mga organisasyon ng mga karapatang pantao para maupo sa komite bilang mga tagamasid at gagawin ito kung kailan naisin ng nagnominang Partido. Ang Komite ay magkakaroon ng mga co-chairperson (tagapangulo mula sa magkabilang Partido) na magsisilbing pangunahing kinatawan ng mga Partido at aaktong mga modereytor ng mga pulong.

Artikulo 3

Ang mga co-chairperson ay tatanggap ng mga reklamo ng mga paglabag sa mga karapatang pantao at internasyunal na makataong batas at lahat ng kaukulang impormasyon at magbubuo ng mga

18

kahilingan o rekomendasyon para sa pagpapatupad ng Kasunduang ito. Matapos sang-ayunan sa pamamagitan ng konsensus, ang Komite ay hihiling na imbestigahan ang reklamo ng kaukulang Partido at gagawa ng mga rekomendasyon. Sa pamamagitan ng konsensus, gagawa ang Komite ng mga ulat at rekomendasyon sa mga Partido ukol sa kanyang gawain.

Ang mga pulong ng Komite ay tatawagin tuwing ikatlong buwan at kung kailan kailangan batay sa pagtingin ng mga co-chairperson, dahil sa isang mahigpit na isyu o reklamo. Ang mga pulong ay idadaos sa Pilipinas o saan mang lugar na pagkakasunduan ng mga Partido.

Artikulo 4

Ang mga kagawad ng Komite at ang mga tagamasid ay magtatamasa ng mga garantiya sa kaligtasan at imyuniti na nakasaad sa Joint Agreement on Safety and Immunity Guarantees (Pinagsanib na Kasunduan sa mga Garantiya sa Kaligtasan at Imyuniti).

Artikulo 5

Ang Komite ay magbubuo ng pinagsanib na kalihiman na magbibigay ng suportang istap. Bawat Partido ay magnonomina ng magkatumbas na bilang ng kagawad sa pinagsanib na kalihiman na manunungkulan kung kailan naisin ng nagnonominang Partido.

Artikulo 6

Ang Komite ay bubuuin mula sa epektibidad ng Kasunduang ito at patuloy na iiral hanggang sa lusawin ng alinmang Partido sa pamamagitan ng pagpapadala sa kabilang Partido ng isang nakasulat na notisya ng paglusaw na magkakabisa tatlumpung araw pagkaraang opisyal na matanggap. Ang paglusaw ng Komite ay hindi mangangahulugan ng pagbitaw o pag-abandona sa mga karapatan at tungkulin ng alinmang Partido sa ilalim ng Kasunduang ito at sa ilalim ng mga prinsipyo at istandard ng mga karapatang pantao at internasyunal na makataong batas.

IKAANIM NA BAHAGI

19

MGA PINAL NA PROBISYON

Artikulo 1

Ang mga Partido ay patuloy na aako ng magkahiwalay na tungkulin at responsibilidad para itaguyod, pangalagaan at palaganapin ang mga karapatang pantao at mga prinsipyo ng internasyunal na makataong batas alinsunod sa kanya-kanyang mga pampulitikang prinsipyo, organisasyon at sirkunstansya hanggang sa makaabot sila sa pinal na resolusyon ng armadong labanan.

Artikulo 2

Kinikilala ng mga Partido ang kaangkupan ng mga prinsipyo ng karapatang pantao at mga prinsipyo ng internasyunal na makataong batas at ang nagpapatuloy na pwersa ng mga obligasyon na nagmumula sa mga prinsipyong ito.

Artikulo 3

Walang anuman sa mga probisyon ng Kasunduang ito o sa aplikasyon nito ang makakaapekto sa pulitikal at ligal na katayuan ng mga Partido alinsunod sa Pinagsanib na Deklarasyon sa The Hague. Sa susunod, ang Kasunduang ito ay mapaiilalim sa Komprehensibong Kasunduan ukol sa mga Reporma sa Pulitika at Konstitusyon at sa Pagtatapos ng mga Hostilidad at Disposisyon ng mga Pwersa. Anumang patungkol sa mga tratadong nilagdaan ng GRP at sa mga batas nito at mga ligal na proseso ng Kasunduang ito ay hindi maglalagay sa alanganin o sasalungat sa anumang paraan sa integridad sa pulitika at organisasyon ng PDPP.

Artikulo 4

Maaaring repasuhin ng mga Partido ang mga probisyon ng Kasunduang ito sa pana-panahon para tukuyin ang pangangailangang gumawa ng suplementong kasunduan o baguhin ang mga probisyon nito kung hinihingi ng kalagayan.

Artikulo 5

Ang Kasunduang ito ay lalagdaan ng mga Panel sa Negosasyon at magkakaroon ng bisa matapos pagtibayin ng kanya-kanyang Prinsipal.

20

SA HARAP NG MGA SAKSI, kami ay pumipirma sa Kasunduang ito ngayong ika-16 ng Marso 1998 sa The Hague, The Netherlands.

PARA SA GUBYERNO NG REPUBLIKANG PILIPINAS

PARA SA PAMBANSANG DEMOKRATIKONG PRENTE NG PILIPINAS

Amb. Howard Q. DeeTagapangulo, GRP Negotiating Panel

Luis G. JalandoniTagapangulo, PDPP Negotiating Panel

Rep. Jose V. YapKagawad

Fidel V. AgcaoliKagawad

Sec. Silvestre H. Bello IIIKagawad

Coni K. LedesmaKagawad

Atty. Rene V. SarmientoKagawad

Asterio B. PalimaKagawad

Ms. Zenaida H. PawidKagawad

Jojo S. MagdiwangKagawad

Mga Testigo:

Hon. Jose C. De Venecia Jose Ma. SisonSpeaker, House of Representatives Chief Political ConsultantGRP NDFP Negotiating Panel

Usec. A. Wilfredo Clemente Antonio L. ZumelDECS, GRP Senior Adviser

21

Ms. Mas. Carla L. Munsayac Romeo T. CapulongExecutive Director General CounselGRP Negotiating Panel Secretariat NDFP Negotiating Panel

(Salin ng PDPP para sa pagpapalaganap sa mga rebolusyonaryong pwersa, masa at alyado. Maaaring gawan pa ng kaukulang pagbabago sa salin para sa higit na pag-eeksakto ng salin.)

Abril 10, 1998

22