331

Nauna kritikaUDK 159.942.3(049.32)

Primljeno 9. 3. 2011.

TEORIJSKI ASPEKTI KOMINOG I SMIJEHAIgor Perii, Uvod u teorije smeha, Kratak pregled teorija smeha od Platona

do Propa, Slubeni glasnik, Beograd, 2010.

Studija Igora Periia Uvod u teorije smeha, Kratak pregled teorija smeha od Platona do Propa, objavljena u Slubenom glasniku u kolekciji Pojmovnik u Beogradu 2010. godine sadri 174 strane pisane latininim pismom. Studija se pored uvoda naslovljenog Opravdanje knjievnoteorijskog pristupa problemu smeha, bibliografije i indeksa imena, sastoji od zasebno naslovljenih dijelova (Neuspeni) pokuaj razgranienja pojma smeh od srod-nih pojmova, Tipologije teorija smeha, Platon, Aristotel, Rimski teoretiari, Srednji vek, ili: smeh i hrianstvo, Renesansi teoretiari, Paskal, Dekart, Spinoza, Hobz, Kant, Stendal, openhauer, Bodler, Spenser, Darvin i druga fizioloka objanjenja, Bergson, Frojd, Pirandelo, Hartman, Plesner, Bahtin i Eko, Prop, ili: mala summa smehologije.

Knjiga je nastala u okviru naunog projekta Savremene knjievne teo-rije i njihova primena: nove diskursivne prakse knjievnoteorijskih prouava-nja (br. 148017) Instituta za knjievnost i umetnost u Beogradu.

Iz sadraja se moe vidjeti da studija ima urednu kompoziciju gdje broj naznaenih stranica odgovara njihovom stvarnom rasporedu to je jako vano pri prvom koritenju same knjige.

Naslov studije ukazuje na to da e se autor baviti knjievnoteorijskim pojmom smijehom, odnosno kratkim pregledom smijeha od Platona do Pro-pa, dakle obraena materija odgovara okviru koji je naveden u naslovu same studije jer je veoma vano da naslov u to saetijem i preciznijem obliku odra-ava samu sadrinu i predmet djela.

U uvodu rada naslovljenom Opravdanje knjievnoteorijskog pristupa problemu smeha, autor objanjava da je smijeh kao fenomen podcijenjen u istoriji prouavanja knjievnosti i kulture, te da se iz tog razloga ukazuje po-treba da se smijeh pojasni prvo kao fizioloki, zatim filozofski, antropoloki, kulturoloki, socioloki, ili knjievnoteorijski pojam te pojanjava da se u srp-skoj knjievnosti smijeh u najmanjoj mjeri predmet knjievne teorije.

Autor opisuje razliito shvatanje ili opteljudsko razumijevanje smije-ha koje se razlikuje od pisca do pisca, od mjesta do mjesta i od vremena do vremena, komino djeluje u skladu s vremenom u kome nastaje, drutvom, kulturnom antropologijom, ali u drugu ruku postoje mislioci koji su za ra-zlikovanje obiljeja smijeha uzimali naciju, rasu, sredinu, momenat, pokrete,

332

Philologia Mediana

geste, mimiku. Dakle, smjehovi se razlikuju u drugaijim sredinama u zavi-snosti od razliitog drutvenog ureenja. Ono to autor posebno naglaava je-ste injenica da e on u svom radu istraiti ta to podrazumijeva pojam smijeh odnosno teorije smijeha, pri emi kae da je to pojam koji, kao retko koji, pripada svima pa i ne na posljednjem mestu knjievnoj teoriji koja tako dobija jo jednu ansu da se iskae na polju interdisciplinarnosti.

Druga cjelina (Neuspeni) pokuaj razgranienja pojma smeh od srodnih pojmova bavi se objanjenjem terminologije kominog odnosno potekoama u razlikovanju pojma smijeh od srodnih pojmova kao to su smijeno, komika, ko-mino, humor, duhovitost itd. Ukazuje se na razmiljanje onih koji su pokuavali staviti granice izmeu pojmova povezanih sa smijehom i njihovo znaenje, pri emu se navode shvatanja M. Solara, S. Maria, . Bodlera, T. Lipsa, Hegela, I. Sekuli, a posebno . eneta koji, prema autoru, daje najprihvatljiviju teoriju i najbolji pokuaj u predstavljanju teorije smijeha jer uklapa klasine i moderne teorije. Navodei shvatanja mislilaca, na osnovu koritene sadrajne literature (M. Bahtin, A. Bergson, . Bodler, J. Lei, B. Kroe, S. Mari, B. Kosanovi, . e-net, T. Lips, Hegel, I. Sekuli, V. Prop, N. Hartman, Platon, Stendal, H. Spencer, S. Etjen i dr.) ukazalo se na raznolikost shvatanja pojma smijeha.

U daljem tekstu, autor dolazi do zakljuka da bi neke termine trebalo jasno razlikovati:

Komino je kvalitet predmeta u umetnikim formama. Smeno je kvalitet predmeta u ivotu. Hotimina komika je ime za predmet smeha u umetnikim formama. Nehotina komika je nedostajue ime za predmet u ivotnim for-

mama. Humor je smisao za komino u umetnikim formama. Duhovitost je smisao za smeno u ivotnim formama. Smeh, bi, na osnovu svega toga, bio opti pojam kojim moe da se

objedini relacija izmeu predmeta (hotimine i nehotimine komike), kvaliteta predmeta (komino i smeno) i reciprajueg subjekta koji pu-tem naroite sposobnosti (duhovitost i smisao za humor), proizvodi ili humor ili smeh u uem smislu (smeh u uem smislu je oznaka za fenomene smeha prirodne ili nesvesne koji nisu umetniki).

Treom cjelinom pod naslovom Tipologije teorija smeha ukazuje se pr-venstveno na tri najee tipologije teorija smijeha Dona Morila, teorija su-periornosti, inkongruencije i olakavanja kao grube klasifikacije a koju autor proiruje sa teorijama koje naziva podtipovi Morilove sistematizacije ili kao nova tipoloka razgraniavanja. Dakle, teorije koje su pojanjene u ovoj cjelini su teorije nesklada ili inkongruencije, teorije izneverenog oekivanja, teorije nadmoi ili superiornosti, teorije o komikoj katarzi, vitalistike teorije ili te-orije olakanja, komunikoloke teorije i etnoloko-antropoloke teorije. Pored nabrojanih teorija postoje mnoge druge klasifikacije ovo je samo jedna od onih koja je pokuala da bude to obuhvatnija i tolerantnija, ali ipak njena svrha je

333

samo u heuristikoj pripremi za pristup orginalnim misliocima, jer uvek e neko ostati izvan klasifikacije i s druge strane ona nikad nee biti precizna.

Poslije objanjene sistematizovane tipologije pojma smijeha, autor izno-si pojedinane teorije poevi od Platonove i Aristotelove, preko Paskala, Spi-noze, openhauera, Bergsona i drugih, zakljuno sa Bahtinovom, Ekovom i Propovom, dvadesetak kratkih pregleda teorija smijeha koje je autor izloio u namjeri da ih pokua staviti u novi kontekst. Meutim, u objanjenim teorijama najmanje ima knjievnosti, odnosno pojma smijeha u knjievnosti. Veliki broj studija se bavi problemom smijeha i srodnih pojmova, gdje skoro svaki autor daje svoju definiciju, meutim, knjievnost se opire optem odreivanju pojma.

Kao to je ve reeno, o smijehu se pisalo i jo uvijek se pie sa filozof-skog, psiholokog, fiziolokog, antropolokog, sociolokog aspekta, meutim knjievnoteorijski pristup ovom fenomenu podrazumijeva interdisciplinarni pristup a samim tim i nemogunost definiranja jedne jedinstvene teorije smijeha.

Kako knjiga nosi naslov Uvod u teorije smeha, moe se zakljuiti da je autor napisao tek uvod u predmet prouavanja ovog fenomena, kako i sam potvruje na kraju. Posle poetnog opravdanja zato uopte cela knjiga na-staje i metodolokih nedoumica, zatim pokuaja terminolokog razabiranja, i kratkog dijahronijskog pregleda koji je vodio rauna o istaknutim figurama koje su najvie doprinele (ne)uspesima teorija smeha, uz kratke dijaloge s teoretiarima smeha koji nisu imali za cilj iskljuivo njihovo osporavanje, ve pre da budu genealogija traganja za (ne)moguim moe se na kraju rei da je postavljen problem i da je pomalo raien teren za one koje bi htjeli da se, na jednom mestu, upute na koji se nain teorijski pristupalo smehu u prolosti, kao i u to kako o smehu uopte (knjievno) teorijski govoriti.

Knjiga Uvod u teorije smeha, autora Igora Periia se moe preporuiti svima, prvenstveno mladim naunicima, studentima dodiplomskih ali i postdi-plomskih studija jer moe posluiti kao neka vrsta rjenika ili male enciklo-pedije o fenomenu smijeha i srodnih pojmova u dosadanjoj tradiciji. Pored toga to se moe dobiti uvid u pojam smijeha kao fenomena, odnosno u teorije smijeha nastalih u rasponu od oko dvije hiljade godina, italac e dobiti onoliko informacija koliko je potrebno da se razvije vlastito miljenje o ovom problemu. Ukoliko to nije dovoljno, iscrpna literatura data na kraju knjige e pomoi istra-ivau za kojim knjigama da traga, odnosno koje knjige da koristi ukoliko eli proiriti svoje znanje o ovom fenomenu, bilo openito o smijehu i smijenom bilo o srodnim pojmovima, jer literatura ove studije obuhvata ne samo djela srpske knjievnosti nego i strane poput engleske, francuske, njemake i sl., i na taj nain otvara puteve za nova nauna saznanja.

Alma HodiUniverzitet u Bihau

Filozofski fakultetOdsjek za engleski jezik i knjievnost