KLASİK YÖNETİM ANLAYIŞLARI

8/7/2019 KLASK YNETM ANLAYILARI

1/22

1.GR :

Ynetim kavram bir asrdan daha uzun sredir gelitirilmekte olan bir kavram olup,ekonomik bir amaca dayal olarak kurulan iletmelerin parasal, mekanik ve igcndenmeydana gelen kaynaklarnn en uygun biimde sevk ve idare edilmesini kapsamaktadr.(ERTRK,1998:Syf.5)

Ynetim bilimi 18 nci yzyl endstri hareketiyle nem kazanmtr, ancak ynetimfaaliyetinin tarihi insanlk tarihi kadar eskidir. Bireylerin bir arada yaamaya balamalarylabirlikte ynetim faaliyetine gerek duyulmutur. (ZALP, 1998: Syf. 37)

Endstri devriminin balamasna kadar olan uzun gemii, iletme kavram ncesidevir veya bilimsel ncesi devir eklinde nitelendirmek mmkndr.(ERTRK,1998:Syf.5-6)

2. BRNC DNEM-BLMSEL NCES DNEM (1880DEN NCE):

Bilimsel ncesi dnem, bilimsel ynetim dnemine kadar devam etmitir. Ynetimle ilgilibilgiler ve kaytlar ok eskilere dayanmaktadr. Bu kaytlar arasnda msrllar, eskiYunanllar ve eski Romallara ait olanlar belirtilebilir. Eski Msr, Yunan, in ve Romatarihlerine bakldnda saysz sorunlarn olduu grlr. Buna ilaveten Katolik kilisesi,askeri organizasyonlar saylabilir.(ZALP, 1998: Syf. 37)

Bu dnemde piramitlerini ina eden eski msrllar kam ve zincir ile bakalarvastasyla i yapma yoluna gitmilerdir. Eski Msr Papirslerinin yorumlanmas sonucuM.. 1300 ylna kadar uzanld ve eski brokratik kurulularda ynetim veorganizasyonun nemi ortaya kmaktadr. i durumundaki esirleri doyurmak iin okbyk lde iae salamak iine giriilmi, mimar ve mhendisler kendilerine dengrevi yerine getirmeye almlardr. Eski Msrllarn geni ktleleri ynetmek baars ozamann teknii ile hayret vericidir. zellikler beslenme, barnma ve bir yerden dier yere

nakletme sorunlar kolay baarlacak i deildir. (ZALP, 1998: Syf. 38)Bilimsel ynetim ncesi dnemde iiler, hemen hemen tamamen kendi nezaretilerinin

hkm altnda bulunmakta ve sosyal kast sistemine dayal otokratik bir iliki iindebulunmaktaydlar. Bir btn incelemeye ihtiya duyulmamt. Bu dnemde, ayn ileriyapan sanatkarlar loncalar oluturdular. Loncalar, bugnk esnaf ve sanatkar birliklerininncleri olmutur. (ERTRK,1998:5-7)

Eski Mezopotamya kentlerinde tarihin kaytl dnemlerine uzanldnda iletmebiiminde kurululara ve buralarda bireysel ve ynetim nderliine rastlanmaktadr.

Daha sonra in ve Romada ynetimle ilgili almalar gze arpar. Konfiysn

hikayelerinde eski inde kamu ynetim iin pratik neriler ne srlmekte ve namuslubencil olmayan ve yetenekli kamu elemanlar iin tler verilmekteydi. (ZALP, 1998:Syf. 38)

Ynetimle ilgili kaytlarn tam olamamasna karn Roma imparatorluunda ynetselsorunlarn zmnde bugn ynetici diye bilinen nderler ortaya kmt. Romallarkurduklar ynetim sistemleri ile hkmet rgtlerinin says artm, vergi toplama,bayndrlk, yerel ynetim, muhasebe gibi konularda resmi denetim yntemleri gelitirmeyebalamt. Eski Romada ticaretle uraan bir grubun olumas, bu faaliyetin yerinegetirilmesi iin ok karmak olmasa da bir ynetim sistemini gerektiriyordu. Romadakiticari gelimeye paralel olarak kamu ynetiminde byk gelimeler olmutu. Bu dnemdebir ynetim uygulamasnn rneklerini Roma Katolik Kilisesi vermiti. zellikle merkezi

denetim asndan devlet ynetimi uygulamlardr. (ZALP, 1998: Syf. 39)

1


2/22

Bilim ve teknolojideki gelimeler, insanln ihtiyalarnn karlanmas gerektiine olaninan, dnrleri yeni yol ve yntemler aramaya itmi bunun sonucunda ynetim biliminintemeli atlmaya balanmtr.

3. KNC DNEM-BLMSEL YNETM DNEM (1880-1930):

Bu dnem ynetim biliminde en nemli dnem olarak bilinir. Bilimsel ynetim dneminiincelemeden nce bu hareketi douran nedenlerin ifade edilmesi gerekir. Birinci nemlineden teknik gelimelerdir. Yani makinelerin bulunmas ve aralarn yaplmas insanlktarihi kadar eski olmasna karn (tekerlein bulunmas, atein bulunmas,bronzdan,demirden, ve tatan aletlerin yaplmas) bilimsel ynetim hareketini hazrlayacak teknikgelimeler XVIII yzyln balarnda meydana gelmitir. Ayca matbaann yaygnkullanlmas yerleme merkezlerinin gelimesi ve kentleme orannn artmas be teknikgelimelerin bir sonucu olarak domutur. Modern ynetimin domasna neden olan teknikgelimeler aletlerin yaplmasnda kullanlan paralarn ok miktarda retilmesidir. (ZALP,1998: Syf. 39)

1700-1785 yllar arasnda ngiliz sanayi devriminin meydana geldii dnemdir. Budnemde en byk yenilik retim metotlarnda meydana gelmitir.Endstri devrimi ilegeni apta giyecek reten saysz makineler yaplmaya balamtr. 18.nci yzyldakibulgular ve endstri devrimi diye adlandrlan yeni bir devreye girilmesiyle Avrupada ihayatna ve toplumsal yapya byk deiiklikler getirmitir.

Ynetimin bilimsel nitelik kazanmas nedenlerinin banda buharl makineleri bulanJames Watt ve Mathew Robinson Boultonun almalar gelir. Bugn byk gelimegsteren fabrika sistemi buhar makinelerinin kullanlmasyla gelime srecine girmi vebuhar makineleri iletmelerde verimi artrmtr. Ayn ekilde bu makinelerin kullanlmasylasermaye ihtiyac ve sermaye giderleri de ykselmitir. (ZALP, 1998: Syf. 40)

Bilimsel ynetim hareketinin douunda ikinci nemli neden uzmanlama konusundakigelimelerdir. retimin ekil deitirmesi ile belli ilerde devaml alan veya aynmakinede ayn ii yapan elemanlar retimin artmasnda etkili oldular. Bu deiim ile ilgilinemli alma Adam Smith tarafndan yapld. (ZALP, 1998: Syf. 41)

Bilimsel ynetim hareketinde dier nemli nedenler organizasyona duyulan ihtiya vemamullerin standartlamasdr.

Yneticini baarsnda etkin olan organizasyonun uygun bir yapda olmas naslsalanabilir? Bir organizasyon yapsnn uygun olup olmad nasl anlalabilir? Belirli biriletme iin uygun olan bir yap, baka bir iletme iin de uygun olabilir mi? Birorganizasyon iinde hangi sreler ilemekte, hangi tr ilikiler domaktadr?

Organizasyonlar deien evre artlarna nasl uymakta, bu uyum hangi srelerigerektirmektedir? zellikle iletiim ve bilgi ileme teknolojilerindeki gelimelerinorganizasyonlarn yap ve ileyileri zerindeki etkileri nelerdir? Sanayi toplumuna geiorganizasyon yaplarn ne ynde deitirmi ve ne gibi yeni yap ve modeller ortayakmtr? Bu ve benzeri sorular organizasyonlarla ilgili almalarn ana konularnoluturmu ve bu konularda eitli teoriler gelitirilmitir.

Bu teori ve yaklamlar unlardr:

a. Klasik (Geleneksel) Teori,

b. Davransal (Neo Klasik) Teori,

c. Sistem Yaklam,. Durumsallk Yaklam,

2


3/22

d. Modern Sonras ve ada Yaklamlar Olarak Kurumsallk Yaklam,

e. Kaynak Bamll Yaklam,

f. Organizasyonel Strateji Yaklam ve Ekoloji Yaklamdr. ((KOEL,,2003: Syf. 166)

a. Organizasyonun Tanm ve Anlam:

Organizasyon ad verilen teknik ve sosyal nitelikteki birim ok eitli alardanincelenmi ve ynetin konusunda zerinde en fazla durulan alan oluturmutur.Organizasyon bir dzen veya dzenlemeyi ifade eder. Organizasyonu;

(1) ile i,

(2) ile insan ve,

(3) nsan ile insan arasndaki ilikilerdeki dzen ve dzenlemeler olarak grmekmmkndr.

Bunun dnda, bir kavram olarak;Organizasyon : rgt tekilat,

Organize etme : rgtleme,

Organizasyon dizayn : Yaplandrma tasarm terimleri farkl anlamlar ifadeetmektedir.

Organize etme veya rgtleme organizasyon yapsnn oluturulmas ile ilgilifaaliyetler topluluunu, bir sreci ifade eder. Organize etmek bilinli bir sretir. Organizetoplum tarifli toplum demektir. Kk veya byk bir toplumda, ne kadar ok tarif varsa, okadar organize olmu bir toplumdan bahsedilebilir.

Organizasyon dizayn bir organizasyon yapsn oluturan balca ilikilerin eklini,niteliini ifade eder.

Organizasyon ile ilgili bu kavramlarn aklanmasnda sonra tanm u ekildeyeniden yaplabilir.

Organizasyon belirli amalar dorultusunda kiilerin gayretlerini birletirdikleriyaplandrlm bir sretir

Organizasyon bir ynetim fonksiyonudur.

Organizasyon insan-i-teknoloji faktrlerini birletiren bir sistemdir.

Organizasyon sosyal bir varlk, sosyal bir sistemdir. Organizasyon bir iletmedeki ileri, mevkileri, i grenleri ve aralarndaki otorite ve

haberleme ilikilerini gsteren bir yapdr. ((KOEL, 2003: Syf.171-173)

b. Ynetimin Tanm ve Unsurlar:

Ynetimin tarifini yapacak olursak; basit bir ifade ile, bir kuruluta hedefe ulamayolunda yaplan almalarn dzenlenmesidir. Baka bir ifade ile, bir amaca ulamak iinbakalar ile ibirlii yapmak, bakalarna i yaptrma faaliyetidir. Bu aklamalardan daanlalaca gibi ynetim, amalara ynelmi, beeri ve psiko sosyal zellikte bir sretir.(ERTRK,1998: Syf.5)

Baz yazarlar, ynetim faaliyetini bir retim olarak kabul etmekte ve ynetime byknem vermektedirler. Gerekten iletme ynetiminde ynetim,retim unsurlarnn en

3


4/22

verimli biimde kullanlmas ile ilgili alma ve uyumlu bir ibirlii salanmas olaraktanmlanr.

Baz Amerikan yazarlar retim unsurlarn bee ayrarak incelemekte ve ynetimi bube unsur iinde saymaktadr. Bu unsurlar:

(1) nsan,

(2) Malzeme,

(3) Makineler,

(4) Para,

(5) Ynetim (Sevk ve dare) dir. (TORTOP,1999: Syf.20)

Ynetim ve organizasyon kavramlar daima birlikte kullanlan kavramlar olmutur.

Bunun nedeni, ii birden fazla kiinin yapmasndan dolay beraber alma yapsnadayanmasdr. Yneticiler belirli bir organizasyon iinde alr ve amalarngerekletirmeye alrlar. Ayn zamanda ynetici organizasyon yapsn oluturma iiniverdii kararlarla gerekletirmeye alarak yap ve ileyite gerekli grd deiiklikleriyapar. Bu ekilde organizasyon, yneticinin amalarn gerekletirdii bir eit oyun alanolur. Organizasyonsuz ynetici dnlemez. Ynetici verdii kararlarla organizasyonunyap ve ileyiini etkiler. Bu adan da organizasyon, yneticinin amalarngerekletirmek, iin kulland bir aratr. Ynetici hem bilgi, yetenek ve becerilerini belirliamalar gerekletirmek iin iinde bulunaca bu ortamdan etkilenecek hem de ortametkileyecektir. Yani etkin bir ynetim uygulamas buna uygun bir organizasyon yapsnasahip olmay gerekli klacaktr. (KOEL,2003: Syf. 165)

c. Ynetim ve Organizasyon Teori ve Yaklamlarna Bak:

Her organizasyon teori ve yaklam, organizasyonlara deiik bir adan baktemsil etmektedir. Bylece bu deiik baklarn incelenmesi, yneticilerin nerelerde ne tipsorunlarla karlaacaklarn belirlemelerine yardmc olacaktr. Her organizasyonun temelamac, belirli amalar gerekletirmek zere bir organizasyonu oluturan unsurlarn enetkin bir ekilde nasl bir araya getirilebilecekleri ile ilgilidir. Ayrca teoriler, organizasyonlaranlamak ve incelemek iin bir eit kalp oluturmaktadrlar.

4. KLASK ORGANZASYON TEORSNE GENEL BAKI:

Organizasyonlarla ilgili teorilerden bir tanesi Klasik (Geleneksel) Yaklamdr. Klasikorganizasyon teorisi ad altnda yaklam bulunmaktadr. Bu yaklam unlardr:

a. Bilimsel Ynetim Yaklam,

b. Ynetim lkeleri Yaklam,

c. Brokratik Organizasyon yaklamdr.

4


5/22

ekil-1 Ynetime Klasik Yaklamda Ana Dallar

ekil-1, bu dallarn her birini tarihteki bir dnceyi ifade eden ahsla balantsngstermektedir. Klasik yaklam insanlarn mantkl olduunu ve almalar boyuncahedeflerine ekonomik olarak yaklat dncesini paylar.

Her ynetici beraber alt astlar, stleri, mterileri ve tedarikileri ile ilgilitahminlerde bulunur. Bununla ilgili bir kabul insanlarn ekonomik drtlerle cevap vermeyeistekli olulardr. Bu da onlarn hedeflerini gerekletirmek, en fazla ekonomik kazancsalamak iin frsatlar gz nnde bulundurduunu gsterir. Klasik ynetim teorileri birlde bu kabulleri yanstr (SCHERMERHORN,1989:Syf.42).

Klasik teori iki ana fikir etrafnda toplanmtr. Birincisi rutin ilerin grlmesinde insanunsurunun makinelere ek olarak nasl etkin bir ekilde kullanlabilecei, ikincisi de formalorganizasyon yapsnn oluturulmasdr. Taylorun bilimsel yaklam birinci fikri, YnetimSreci Yaklam ile Brokrasi Yaklam da ikinci fikri ayrntl olarak ele almlardr.Klasik teori srekli olarak ak ve seik olarak belirlenmi bir organizasyon yaps ve otoriteilikileri ile hangi ilkelere uyulmas gerektiini aratrmtr. Dolaysyla bazen ilkeleryaklam olarak ta adlandrlan bu yaklamlar en iyi bir organizasyon yaps ve ynetimtarz iin uyulmas gereken ilkeleri belirlemeye alm, bu ilkelere uyulduu taktirdeetkinlik ve verimliin artaca ileri srlm, bu lkerlerin her organizasyonda ve her yerdegeerli olduu savunulmutur. Dolaysyla bu yaklamlarn ilkeleri her yerde geerli bir

nitelik tamaktadr.Klasik teoriyi oluturan temel yaklamdaki ortak fikir ve amalar yle zetlenebilir:

(KOEL,2003: Syf.195)

a. Klasik teori, organizasyonlarda insan unsuru dndaki faktrler zerinde durmutur.nsan unsuru daima ikinci planda ele alnmtr. Maddi faktrler dzenlendikten sonrainsann ngrlen dorultu ve ekilde davranaca-davranmas gerektii- varsaylmtr.Bu yn ile klasik teori mekanik organizasyon yaplar olarak adlandrlan yaplarnermitir.

b. Rasyonellik ve mekanik sreler klasik teorinin hareket noktalar olmutur. Makineinsan, ilikilerinde rasyonellik, ilerin dizayn ve birletirilmesinde rasyonellik, ilkelerinamalad rasyonellik ana hareket noktalardr. Mekanik rasyonellii bozacak insanunsuruna ilikin faktrler modele dahil edilerek ayrntl olarak incelenmemitir. Ekonomik

5

Klasik YaklamKabul: nsanlarMantkldr

Bilimsel YnetimFrederic Taylor

GilbrethHenry Gannt

Ynetim lkeleriHenry Fayol

BrokratikOrganizasyon

Max Weber


6/22

rasyonellik anlaynn organizasyona uygulanmasn ifade eden bu yaklam, insanakendine syleneni yapan, rasyonel olduuna inanlan sisteme uyan, pasif bir unsur olarakvarsaymtr.

c. Klasik teori, esas itibaryla kapal sistem anlay ile organizasyonlar ele almtr.Bunun sonucu olarak da, btn yaklamlar organizasyon ii dahili etkinliin naslsalanabilecei zerinde durumu, bunu salamak iin uyulmas gereken ilkeleri evrenselkabul etmi fakat, d evre artlarna ve organizasyonlarn deien artlara nasluyabilecekleri zerinde durmamtr. (KOEL,2003: Syf.196)

Klasik teori, organizasyonlarn zelliklerine ve iinde bulunduklar ortama bakarakorganizasyon yapsn belirlemek yerine, her organizasyona bu ilkelerin uygulanmasnngrmektedir. Bunun sonucu olarak da klasik adan organizasyon dizayn sreci usafhalar iermektedir:

a. Amalarn belirlenmesi,

b. Amalara ulatracak ilerin belirlenmesi,

c. Uzmanlamay salamak iin ilerin blmlenmesi,

. lerin bir araya toplanarak mevki e pozisyonlarn oluturulmas,

d. Departmanlarn salanmas,

e. Departmanlarn hiyerarik bir yap iinde koordinasyonunu salanmak zerebirletirilmesi. (KOEL,2003: Syf.196)

5. KLASK ORGANZASYON TEORS:

a. Bilimsel Ynetim Yaklam:

1900lerin balarnda Frederic Winslow Taylorun ncln yapt bu yaklam,geni bir kabul grm ve bu yaklamn uyguland iletmelerde verimlilik hzla artmtr(KOEL,2003:Syf.198). Birinci dnya savandan nceki yllarda Amerikanekonomisindeki hzla bymeye karlk kullanlan retim tekniklerinin bilimsel olmaygr Taylor bu konuda aratrmaya sevk etmitir. lerin dizayn ve yaplma eklininmhendislik asndan ve bilimsel olarak incelenerek yeniden dzenlenmesi ile hemverimliliin artacana hem de iletme ve iilerin bu yeni dzenden daha fazla pay eldeedeceklerine inanan Taylor, Bethlehem Steel Companydeki deneyleri ile bu inancnuygulamaya aktarm ve 1911de yaynlanan Bilimsel Ynetimin lkeleri kitab ilednd ynetim ve organizasyon anlaynn esaslarn aklamtr. (KOEL,2003:

Syf.198)(1) Frederic Winslow Taylor:

(a) Taylorn Grleri:

Taylor bilimsel ynetimin gelimesinde byk katk salayan kii ve bilimselynetimin babas olarak bilinir. Taylor alt iletmelerde en alt kademelerden en stbasamaklara kadar ynetim hiyerarisinde grev yapmt. Bu almalar sonucunda bazgzlemleri yle sralanabilir. (ZALP, 1998: Syf. 43).

(I) Taylor verimsiz bir alma dzeninin olduunu bunun ise byk israflaryaptn belirtmitir. Bu tarihe kadar konuya mali adan baklyordu. letme sahipleri kar

maksimizasyonu yaklam zerinde dururken maliyet minimizasyonu dier retimfaktrlerinden ok cretleri dk tutarak salayacaklarn dnyorlard.

6


7/22

(II) Taylor gzlemleri sonucunda iilerle ilgili u sonuca varmt.letme sahiplerinin konuya kar asndan bakmalar sonucu iilerde fazla abagstererek almalarnn kendilerine bir kar salamayacan bildikleri iin az alpyorulmadklar, yani tembellik yaptklar lde kendilerini karl zannediyor ve bu suretleiveren ile ii karlar birbirine tamamen aksi bir duruma geliyordu. iler daha ok

alr ve retirlerse devaml olarak ok almak zorunda kalacaklard. Taylor kaytarmaazaltld taktirde verimliliin azalacana inanyordu Taylor ayn zamanda gnlk veyasaat ba cret sisteminin kaytarmay artrdn bunun nedenin ise demenin almayagre deil bir greve atanmaya bal olduunu ileri srmt. (ZALP, 1998: Syf. 44).

(III) Taylora gre ilerde standartlama olmad iin iiler ilerini kendibildikleri gibi yapyorlard. Taylor ynetiminin iilerin almalarnn verimliliini lmedekullanlabilecek hibir standardn gelitirmediini grd.

(IV) Taylorn bir baka gr iilerin ise alnmasnda yetenek, bilgi vekapasiteleri dikkate alnmaddr.

(V) Taylor ynetimi ile iilerin yapacaklar ilerin birbirine kartrldnne srmekteydi. Ynetim ile i arasnda bir karmaa sz konusuydu.(ZALP, 1998: Syf.45)

Taylor, zellikle i ve insan arasndaki fiziksel ve ruhsal ilikiler zerindedurmutur (TORTOP,1999: Syf.16).

Taylor Atlye Ynetimi isimli eserinde unlar ifade etmektedir:

Ynetimin amac iinin daha iyi almasn salama ve sistematikkaytarmay azaltmak iin cretleri artrmak ve bilimsel ynetim uygulamas ile retimmaliyetlerini azaltmaktr. Bu amaca ulamak iin bilimsel aratrma metotlar, tecrbeleredayal ilkeler ve standartlar saptayarak retim faaliyetlerinin denetimini saptamaktr.

ilerin dikkatli bir ekilde seilmesi en yksek kapasitenin ortayakmasn salayabilir.

Seilen iilerin bilimsel metotlarla eitilmesi sonucu istenilen performansgsterilebilir.

Dosta bir atmosferin yaratlmas sonucu dier ilkelerin uygulanmasnsalayacak psikolojik bir ortamn yaratlmasna yol aacaktr. (ZALP, 1998: Syf. 46)

Taylor ynetimi, alanlardan ne yapmalar beklendiini tam olarakbelirlemek ve ilerin en verimli bir ekilde yerine getirilmesine nezaret etmek eklindetanmlamtr. (ZALP, 1998: Syf. 47)

Bilimsel ynetim, bir verimlilik arac olmad gibi maliyetlerinbelirlenmesinde uygulanan bir sistem de deildir. (ZALP, 1998: Syf. 48) Bilimselynetim, verimliliin artrlmasnda etkili olan bir takm ara, yntem ve sistemdir. (ZALP,1998: Syf. 49)

Taylor ynetim hareketini endstride balattnda be alanda nerilerdebulunmutur. Bu alandaki almalar u ekilde sralanabilir.

(I) Standartlatrma,

(II) Hareket ve zaman etd,

(III) Sistematik seim ve eitim,

(IV) Para ba cret sistemi,

7


8/22

(V) Fonksiyonel ustabalk (ZALP, 1998: Syf. 49-54).

(b) Taylorn ilkeleri:

Taylorn almalarnda ana ilkesi vardr:

(I) Bir i en verimli ekilde yaplmak isteniyorsa, eski allm usulleri bir

kenara brakarak yeni yntem gelitirmeye allmaldr. Bu amala, zaman ve hareketettlerine giriilmelidir. te gereksiz yaplan hareketler kesinlikle nlenmelidir. Bunun iin ila be yllk bir zaman gerekebilir.

(II) i en iyi ekilde yapabilmesi iin i greni zendirmelidir. Bu belirliretim miktarna ulaan kiilere normal cretler dnda prim ve ikramiyeler verilerekgerekletirilebilir.

(III) grenin almasn belirleyen kurallar kapsayan yntemiuygulamak ve dier alma koullarn dzenlemek iin tecrbeli ustabalar kullanmaldr.Bilimsel yntemlere aykr hareket edenler cezalandrlmaldr. (EREN, 1998: Syf.18)

Baka bir kaynakta ise Taylorizmin ilkeleri u ekilde ifade edilmitir.(I) Geliigzel alma deil bilimsel alma dzeni,

(II) Babozukluk deil ahenk ve koordinasyon,

(III) Kiisellik deil yardmlama,

(IIV) Dk verim deil maksimum kt,

(V) Herkesin mmkn olan en yksek verimlilik dzeyine karlmas iineitim (KOEL,2003: Syf.199).

Bu ilkeler genel olarak ynetime olduu kadar gnlk faaliyetlerin

yrtlmesine de k tutmutur. Bu ilkelerin ie, dolaysyla organizasyona aktarlmasyledir.

(I) Her i, bu ii oluturan unsurlarna ayrlmal,

(II). Bu grevlerin her biri bilimsel adan ayrntl olarak incelenmeli,

(III) Bu inceleme yaplrken grevlerin nasl daha etkin yaplabilecei(metot) , ara ve gerelerin nasl kullanlmas gerektii ( zaman ve hareket) ve greviyapann nasl davranmas gerektii aratrlmaldr.

(IV) Grev ve ilerin en iyi yaplma ekli bulunduktan sonra, bunlarzaman ve metot olara standartlatrlmaldr.

(V) Standartlar belli olan bu ileri yapabilecek , fiziki ve zihni kabiliyetiyeterli olan kiiler seilmelidir.

(VI) Bu kiiler uygun bir ekilde eitilerek ii ngrlen ekildeyapabilecek hale getirilmelidir.

(VI) Tevik edici cret sistemi gelitirilerek i grenlerin ngrlen ekildealmalar finansal olarak desteklenmelidir.

(VII) Ynetim bu sistemin ileyiini srekli olarak denetlemeli, aksaklklaryine bilimsel olarak incelenmelidir.

Dier bir kaynakta ise Taylorizmin ilkeleri u ekilde ifade edilmitir.

(I) ileri yaptklar her i bilimsel olarak saptanmal, onlarn insiyatifinebraklmadan ynetim tarafndan belirlenmelidir,

8


9/22

(II) Her i iin hassas saatlerle llebilen standart zamanlar saptanmalve bu standartlara gre iilerin yaptklar iler deerlendirilmelidir.

(III) letmede btn iler planlanp programlanmaldr.

(IV) Belirli ilerde veya iin belli bir ksmnda uzmanlama salanmaldr,

(V) e uygun kiiler seilmeli ayrca ie uygun i arkadalar seilipeitilmeli ve yetitirilmelidir,

(VI) iye zaman esasna gre ve klasik para bana gre cret yerinefarkllatrlm para ba demelidir.

(VII) i paraya i sahibi kadar nem verdiinden kendi karn artrrkeni sahibinin gelirini artrmasna yardmc olacaktr. (ZALP, 1998: Syf. 59)

(2) Bilimsel Ynetim Yaklamna Katkda Bulunan Dier Dnrler veGrleri:

(a) Henry L. Gantt: Gantt, Taylorn ada, takipisi ve en yakn

meslektalarndan biridir. Taylor ile uzun zaman beraber alt iin fikirlerinin ouzdeleiyordu.Taylor iin organizasyonu zerinde dururken Gantt ii yapan kiinin dikkatealnmasn nermitir. Gantt mevcut ynetim uygulamalarna kar km ii psikolojisi vemoral kavram zerinde durarak nderlik ve motivasyon kavramlarnn neminivurgulamtr. (ZALP, 1998: Syf. 68) Buna gre iilere verilen zaman limiti iindegereken standartlara ulatklar zaman ek deme yapld gibi, onlarn ustalar da primverilerek dllendiriliyordu. Gantt, zorluk eken iileri eitmeleri iin ustalar srekli olarakzendirmitir. (EREN, 1998:26)

Gantt Taylorn para ba cret sistemini iletme iinde ibirliisalayacana inanmyordu. (ZALP, 1998: Syf. 69)

Gelitirdii yeni cret sistemine Gantt grev ve prim sistemi isminivermiti.(A.. Yayn,2002:Syf.26) Taylorn para ba sisteminden farkl yan Ganttn birdl sistemini dnmesiydi. Taylor stn baar gsteren her iiye fazla demeyaplmasn Gantt ise her iiye belirli bir creti hak olarak demek ve fazla abaharcayana dl dnmekteydi. Ganttn konuya insancl adan bakmas ii ve ustabailikilerini deerlendirmesi sonucunu yaratt (ZALP, 1998: Syf.71). Gant doru ve ieyarar yntemleri kullanmay istemek ve bu konuda isteyerek ve zorunlu bir ekildealmak ve bu koullar salamak nemlidir diyerek verimlilikte gdlenmenin neminihereyin zerinde olduu konusunda srar etmitir (A.. Yayn,2002:Syf.26).

Ganttn bilimsel iletmecilie olan en byk katks, planlama ve

denetimde kullanmak amacyla gelitirdii grafik yntemlerdir (ERTRK,1998: Syf.16). Buyntem kendi ismiyle anlan ve bugnk modern uygulama olan PERT in esasn tekileden Gantt emalardr. Gantt planna gre neler yapld ve neler yaplmalyd ortayakonmakta ve bir denetim arac olabilmektedir. (ZALP, 1998: Syf. 72)

Gantt plan endstri alnnda drt alanda uygulanmaktadr.Bunlar:

(1) nsan ve aletlerin kayt emalar,

(2) Proje emalar,

(3) Ykleme emalar,

(4) Gelitirme emalardr. (ZALP, 1998:Syf.77)

9


10/22

(b) Morris Cooke: Taylorun ilkelerine bal bir dnrdr. Ancak Taylorunaksine, bilimsel ynetimde nemli olann sistem deil, alanlarca sisteme duyulan gvenolduuna inanmaktadr. Ona gre, retimden ynetim kademelerine kadar alan dierpersonel de sorumludur. gc bu sorumluluu yklendike iilik ve dk cretsorunlar sz konusu olmayacaktr. (ERTRK, 1998:Syf.18)

(c) Carl Barth: almalar boyunca Taylor ilkelerini gelitirirken bu ilkelerekr krne bal kalm bir fikir adamdr. Bilimsel ynetimi slide-rule denilen bir laletiyle ve bulduu baz formllerle glendirmeye gayret etmi, bunun dnda Taylorilkelerinin sadk bir uygulaycs olmutur. (ERTRK,1998:Syf.16)

() Frank Bunker ve Lilian Moller Gilbreth:

Gilbreth bilimsel ynetimi gelitirenlerin banda gelir. zellikle bilimselynetimin etkinliini artrmak iin fikirlerini ve rneklerini Taylor ile birletirdi. (ZALP,1998: Syf. 63)

Frank ve Lillian Gilbreth, bilimsel iletmecilie dayal almalarda, analiz

ve sentezlerin yaplmasnn zorunlu olduunu vurgulayarak bilimsel iletmecilie katkdabulunmutur. Analizle bir i temel paralara ayrlmaktadr. Sentezde i, yararl elemanlarbir araya toplayacak ekilde yeniden yaplanmay ierir. Lillian, bilimsel iletmeciliinamacnn, kiilerin yetenek ve becerilerini gelitirerek onlarn i kollarnda en yksek beceridzeyine gelmelerine yardm etmek olduunu vurguluyordu. (EREN, 1998: Syf.22)

Lilian Moller Gilbreth almalarnn tamamn insann psikolojik ynyleilgili olarak yapm ve Frank Gilbrethin almalarna byk katk salamtr. Lilian MollerGilbreth, Frank Gilbrethin verimlilik konusunda yapm olduu almalarn her safhasnakatlm ve tek olan en iyi yolu aratrmlardr(ZALP, 1998: Syf. 63).Lillian Gilbrethinalmalar iilerin refah zerinde olmutur. Ona gre, bilimsel ynetimin tek bir amac

vard. O da iilerin bir insan olarak tatmin edilmesiydi. Gilbrethler ayrca l durum terfiplan gelitirdiler. Buna gre iiler, hem kendi ilerini yapacaklar, hem terfi iinhazrlanacaklar ve hem de dierlerini eiteceklerdi. Bylece iiler yapc, retici verenci durumunda oluyorlard. (ERTRK,1998: Syf.17)

(d) Harrington Emerson: Taylorun tannm bir takipisidir. Verimlilikmhendislii konusunda Amerikan endstrisine yeni zaman metotlar ve tasarruf yollargetirerek bir sembol olarak hatrlanmaktadr. Taylor ile ayn dnemde yaamasna karnbilimsel ynetimine yaklam farkl olmutur. Taylor ve Gilbreth endstride alanlarnyapt fiziki iler zerinde dururken Emerson iletmeye bir baka adan bakm veiletmeyi bir btn olarak grmtr. (ZALP, 1998: Syf. 65) zellikle verim dkl veretim artklar zerinde durmu ve bunlarn sebep olduu olumsuz gelimeleri

yanstmtr. Gnmzde nemli bir sorun olmaya devam eden zincir ve kurmayrgtlenme ekillerine ve orta ynetici-kurmay ilikilerine deinmi, bu bakmdan orta argtlenme ekillerinin zerine gerek ilaveler yapan ilk bilimsel dnr olaraktannmtr. (ERTRK,1998:Syf.16)

Emersona gre insan makine, malzeme israfnn temel nedenlerinden birietkili bir organizasyon kurulamamasndan ileri gelir. Emersonn verimlilik kavram basitti.Lzumsuz israflar ortadan kaldrmak insan gc materyal ve tabi kaynaklarda israfn enaza indirilmesini ileri srd.

Emerson verimliliin on iki ilkesini yle sralamaktadr:(I) Aka belirlenmi amalar,

10


11/22

(II) Saduyu,

(III) Uzman kiilere danma,

(IV) Disiplin salamak,

(V) Adil davranma,

(VI) Dzenli, gvenli ve yeterli kaynaklar,

(VII) in planlanmas,

(VIII) Standartlar ve programlar,

(IX) Standartlandrlm koullar,

(X) Standartlandrlm ilemler,

(XI) tanmlar yaplmas,

(XII) Verimlilik dl(ZALP, 1998: Syf. 66,67).

(3) Bilimsel Ynetim Yaklamnn Deerlendirilmesi:Bilimsel Ynetim Yaklam, yneticilerin byle bir bilimsel yaklam kabul

etmelerini ve organizasyon yapsn oluturan ilerin dizaynna bu adan bakmalarnnermitir. Bu anlayn sonucu olarak;

(a) Zaman etd,

(b) Hareket etd,

(c) ekonomisi,

() Tevikli cret sistemleri,

(d) standartlar gibi almalar yaygn hele gelmitir. Ekonomikrasyonellikten hareket eden Taylor, i grenin daima daha yksek cret elde etme peindeolacan, buna gre davranacan, bunu elde etmekten ancak fizik gc nedeni ilemahrum olacan varsaymtr. Dolaysyla i grenlerin bu sisteme kar olmalarnn birnedeni yoktur.

Bilimsel Ynetim Yaklamnn insan unsuruna gsterdii ilgi, bir insannalma gcn etkileyen deikenler asndan olmutur. Bu deikenlerden de balca tanesi bu yaklam taraftarlarnn ilgisini ekmitir. Bunlar;

(a) Kiinin verimli alma potansiyelini ifade eden kapasitesi,

(b) Bir grevi baarmak iin gerekli zaman,

(c) Kas gcnn dayankll anlamnda dayankllktr.

Bilimsel Ynetim Yaklamnn ayrntl organizasyon teorisi olmad anlalr.Bu yaklam daha ok organizasyon alt kademelerinde, fabrika dzeyinde;

(a) lerin incelenmesi,

(b) cret sistemlerin oluturulmas gibi konularla ilgili ilkeler gelitirmitir.

Ancak bu ilkelerin uygulanmas sonucu elde edilen retim artlar bu yaklamksa srede yaygn hale getirmitir. Bu yaklamn ilkeleri bugn iin de geerliliinikorumaktadr. Sadece daha sonraki yaklamlar bu ilkelerin nerelerde nasl

uygulanabileceini daha ayrntl olarak incelemitir.

11


12/22

Bilimsel Ynetim Yaklamnn organizasyon teorisine iki ynden katksbulunmutur:

(a) Birincisi i dizayn ve standartlatrma ile ilgilidir.

(b) kincisi Taylor tarafndan nerilen fonksiyonel formenlik (ustabalk)

kavramdr. Bir ustabann eitli fonksiyonlar temsil eden yneticilerle iliki kurmasnngren bu kavram, daha sonra ynetim sreci yaklamnn emir-komuta birlii ilkesineters dt iin fazla bir uygulama alan bulamamtr. (KOEL,2003: Syf.199,200)

Taylorn grleri ve anda yenilik olarak nitelendirilebilecek almalarendstride verimliliin arnda etkisi her eye ramen byk olmu ve gelitirdiimetotlarn tmne Taylorizm denmitir. Bilimsel ynetim tevik ve nerileri yanndauygulamal almalara dayand iin bir ok iletme tarafndan uygulanmtr. Ford motorirketi 1908 ylnn balarnda sistemi kabul etti. letme bu sistem ile on drt dakikadaotomobil retilmesiyle gurur duyuyordu.

Taylorn zaman ve hareket ettleri, uzmanlama, standardizasyon, planlama,

hesap cetvelleri ve emekten tasarruf salayan dier uygulamalar; ,ile ilgili talimatlar, istandartlar, para bana cret, cret sistemleri ve modern maliyet sistemleri hem teorikalanda hem de uygulamada ok yararl oldu. Bugn modern ynetim tekniklerininuygulanmasna baklacak olursa bunlarn temelinde Taylorizm grlr. (ZALP, 1998: Syf.60)

Taylor atlye seviyesinde verimliliin artrlmas ile ilgilendi. Bylece bilimselynetimin eletirilebilecek yn ortaya kt. Taylor beeri ilikileri tam anlamylagrmezlikten gelirken iin ve motivasyonun ekonomik ynne bakyordu. Bunun yanndaynetimin iyi bir planlama yaparak ve insiyatifi iilere brakmadan yneticilerin baarlklnmasnn mmkn olacan ileri sryordu. Ancak dikkate almad konu insanlarn

birbirleriyle ve ynetimle ilikileriydi. Bilim ve tecrbeler teknik sorunlar zebilirdi, fakatiilerin psikolojik ihtiyalarn karlayamazd. iler ve i sahipleri arasnda parasalynden atma olmasa da psikolojik ve sosyolojik faktrleri dikkate almad iin atmakabilirdi. (ZALP, 1998: Syf. 61)

Taylor bilimsel ynetim konusuna mekanik adan dier bir ifadeyle teknikadan bakm birinci snf ii, standardizasyon, hareket ve zaman etd ve baaryartrmak iin iilerin ar derecede altrlmas gibi konular zerinde durmutur. Tayloralanlarn duygu, istek ve psikolojilerini nemsememitir. (ZALP, 1998: Syf. 68)

Bilimsel ynetim teorisi genel olarak incelendiinde fayda ve eksikleri ise uekilde ifade edilebilir.

(a) Faydalar:(I) nsanlarn takm halinde almas, i verimliliini artrmaktadr.

Amerikan ve Japon retim mucizesi, bilimsel ynetimin bir mirasdr,

(II) Bilimsel ynetimin yntemleri, endstriyel organizasyonlarn yansra birok dier iletmelerde de uygulanabilmektedir,

(III) Bilimsel ynetimin etkili teknikleri bize, ilerin daha verimli verasyonel bir biimde yaplmasn salar,

(IV) Bilimsel eitim ve personel seimi iilerin etkinliini artrr,

(V) Bir iin en iyi ekilde nasl yaplabileceini bize gsterir,

(VI) letmecilerin problemlerini rasyonel bir ekilde zer,

12


13/22

(VII) Ynetimin uzmanlamasn salar.

(b) Eksikleri:

(I) retimin artmasnn iten karmaya sebep oluu inanc iilerinyava almalarna neden olmutur,

(II) Sorunlarn ortaya k sendikacl gelitirmi ve bunun sonucu iihaklarndaki iyilemeler, ii ve iveren arasndaki ilikiyi germitir,

(III) ilerin sosyal ihtiyalar gz ard edilmitir,

(IV) tatmini iin insan istekleri gz ard edilmitir,

(V) Bilimsel ynetimin yaygnlamasyla, iilerin eitim sorunu ortayakmtr,

(VI) ilerin daha fazla cret almasyla ilgilenmitir, ancak iiler iibeenmediklerinde iten kmay, cret artna yelemilerdir. (ERTRK,1998: Syf.18)

b. Ynetim Sreci Yaklam:Ynetim sreci yaklam da ekonomik etkinlik ve rasyonellik fikrini esas almtr.

Dolaysyla bu yaklam bilimsel ynetim yaklamnn bir nevi devam, onun tamamlaycssaylabilir. Ynetim sreci yaklam sadece organizasyon konular ile ilgili deil fakatynetimin btn alanlar ile ilkeler gelitirmeye almtr. Bu yn ile bilimsel ynetimyaklamndan ok daha geni ve kapsaml bir yaklamdr (EREN,1998:Syf.19).

Taylor ve izleyicilerinin daha ok i dizayn ve ilerin yaplma ekli ile ilgilenmelerinekarlk, Fayol organizasyonun tamamn ele alarak iyi bir organizasyon dizayn veynetiminin ilkelerini aratrmtr. (KOER,2003:Syf.200)

Organizasyon, ynetim sreci yaklamnn belirli bir sistem iinde ele ald

konulardan sadece birisidir. Ele alnan bu konularla ilgili olarak eitli ilkeler gelitirilmitir.Aada bunlardan organizasyonla ilgili olanlar ele alnarak incelenmitir. Ynetim sreciyaklamnn mesaj udur: Bu ilkeleri izlersen baarl olursun (EREN,1998,21).

Bilimsel ynetim hareketi teknik adan konuya bakm ve ynetim organizasyonafazla nem vermemilerdir. Ynetim teorisine en byk katky salayan Henry Fayoldur.(ZALP, 1998: Syf. 77)

(1) Henry Fayol:

Fayolde Taylor gibi direkt olarak endstri iinde alan bir yazardr.Dncelerini 1916da Fransada yaynlanan kitabnda aklamtr. Ancak Fayoln

ngilizce literatrde yerin almas ancak 1946dan sonra, kitabnn ngilizceye evrilmesi ilebirlikte olmutur (EREN,1998:Syf.19).

Fayol, ynetime Taylorun bak asndan bakmam, ABD dnda bu fikirakmnn nderliini yapmtr. st ynetim birimlerini gelitirmeye aba sarf etmi veynetime yukardan bakmtr. Gelitirdii ilkeler gnmzde, planlama ve organizasyonyaplar iin geni lde kullanlmaktadr .(ERTRK,1998:Syf.10)

Fayol ynetimin tanmn, ynetim fonksiyonlarna dayandrarak yapm veynetimi, ...ileriyi grmek, rgtlemek ve kumanda etmek, koordinasyon salamak vekontrol etmek eklinde tanmlamtr. Ynetime ilikin 14 ilkeyi ortaya koymu, ancak ...ynetimde hibir ey mutlak deildir. Ynetim bir l ve kyas meselesidir..., benzer

artlarda bile olsa ayn ilke nadiren ayn ekilde uygulanr. Bu nedenle ilkeler esnek olmal

13


14/22

ve ihtiyaca adapte edilmelidir. diyerek ynetimin zelliklerini belirtmi, gzlem vetecrbelerine dayanarak u ilkeleri belirlemitir:

(a) blm

(b) Ynetim birlii

(c) Merkezcilik() Yetki ve sorumluluk

(d) Hiyerari ilkesi

(e) Kumanda birlii

(f) Disiplin

(g) Asil ve eit muamele

() Maa ve cretler

(h) Genel karlarn kiisel karlara stnl

() Dzen

(i) Personelin devamll

(j) nisiyatif

(k) Birlik ve beraberlik(ERTRK,1998:Syf.10)

Taylor ile karlatrma yaplrsa Fayol bir rgt ynetmek veya o rgtnbirimlerinin birinin banda bulunan bir yneticinin yapmas gereken faaliyetleri, bunlarailikin ilev, ilke ve kurallar aklamaktadr. (EREN, 1998: Syf.19)

Fayole gre bir organizasyondaki faaliyetler balca alt grupta toplanabilir.Bunlar:

(a) Teknik faaliyetler: letmede yer alan teknik faaliyetler retim, imalat,uyumlatrma, sra bakm vb. ilerden oluur.

(b) Ticari faaliyetler: Genellikle satma, satn alma ve deitirme gibifaaliyetleri kapsar. Sadece retmek yeterli deildir. Ticari yetenek, dirayet, karar verme,Pazar hakknda doru bilgi sahibi olma ayrca rakipleri tanma uzun dnem bak asngerekli klar. (ZALP, 1998: Syf. 77)

(c) Finansal faaliyetler: Bu fonksiyon olmadan dier faaliyetlerin olmasimkanszdr. Personelin maalarn demek iin, tesis iin, ara ve hammaddeler ile kar

datmak iin para gereklidir.() Emniyet faaliyetleri: Genellikle insanlar ve mallar eitli tehlikelere kar

korumaktr.

(d) Muhasebe faaliyetleri: Bu faaliyetler defter tutma bilano, maliyethesaplar, kar-zarar tablolar hazrlama istatiksel hazrlama gibi faaliyetlerdir.

(e) Ynetim faaliyetleri: Ynetim faaliyetlerini planlama, organizasyon, emirverme, koordinasyon ve denetim olmak zere bee ayrmtr. (ZALP, 1998: Syf. 80)

Fayolun incelemelerinde asl arlk noktasn ynetim faaliyeti oluturmutur. Dnr,

ynetimi kendi iinde be nemli ileve ayrmtr. Bunlar:

14


15/22

(a) ngrme ve planlama,

(b) rgtleme,

(c) Emir-komuta, haberleme ve yrtme,

() Koordinasyon,

(d) Faaliyet sonularn denetleme ve deerlendirme. (EREN, 1998:19)

Bazen eitim ve yetitirme de ayr bir fonksiyon olarak bu srece dahiledilmektedir. Buna gre ynetim planlama fonksiyonu ile balayan ve kontrol fonksiyonuile son bulan ve tekrar planlama ile devam eden bir sretir. Bu aadaki ekil ile ifadeedilebilir.

ekil-2 Bir Sre Olarak Ynetim

Fayol birbirine bal grevlerden ve otoriteden meydana gelen bir sistemyaratabilmek iin gerekli esaslar ortaya koymak gerektiini ifade etmi ve bir sisteminsahip olmas gereken yapsal ilkeler ngrmtr. Bunlar u ekilde ifade edilebilir.

blm lkesi: blm ayn aba ile daha fazla retimde bulunabilmek iingereklidir.blm daha baarl bir retkenlik salar. (ZALP, 1998: Syf. 82)

(a) Ynetim Birlii lkesi: Bir grup veya blmden bir kiinin sorumlu olmasilkesidir. Ayn amaca dnk ilerin bir yneticinin sorumluluuna verilmesiyle ynetimbirlii salam ve atmalar nlenmi olur. Bir kimse birden fazla amire hizmet edemez.Bu, yetki, disiplin ve dengeyi bozar.

(b) Yetki ve Sorumluluk lkesi: Fayol yetkinin sorumluluktan ayrlamayacanve dierleri zerinde yetkisi olan yneticinin ayn zamanda karar vermede ve sonu eldeetmede sorumluluk tamas gerektiini ileri srmektedir. (ZALP, 1998: Syf. 83)

(c) Merkezileme lkesi: Yneticinin ellerinde yetkileri bulundurma veyayetkileri alt basamaklara devretme merkezleme-merkezlememe olarak tanmlanabilir.(ZALP, 1998: Syf. 84)

() Hiyerari lkesi: Bu zincir emir ve haberlerin aa inmesi ve baz bilgilerinyukar kmas ile emir komutada birlik salamak iin gereklidir. Fayol bu aksaklgidermek,iin iskele veya kpr nermektedir. Buna Fayol kprs de denmektedir.

ekil-3 Fayol Kprs

15

RP

O

N

M

L

G F

E

DC

B

A

PLANLAMA ORGANZASYON YRTME KOORNASYON KONTROL


16/22

Hiyerari ilkesine gre E adl kimsenin Oya ulaabilmesi iin Enin D,C,Bve Ay buradan L,M,N ve Oya ulamas mmkn olur.Fayol bunun ok sakncalolduunu belirtmekte E ve O arasnda bir geit kpr ya da ksa devreli ilikikurmakta, bylece ilikileri kolaylatrmaktadr (ZALP, 1998: Syf. 85).

Fayol eitli byklkteki iletmelerde grevli yneticilerin zellikleri zerindedurmu kk iletmelerde en nemli olarak teknik yeterlii grm ve byk iletmelerdeen nemli konunun ynetsel yetenek olduunu belirtmitir. (ZALP, 1998: Syf. 100)

Fayol, yneticilerin ne gibi niteliklere sahip olmalar gerektiini u ekilde ifadeetmitir:

(1) Fiziksel nitelikler: Salk, enerji.

(2) Zihinsel nitelikler: Anlama ve renme yetenei, uyum salama, kararverme.

(3) Manevi nitelikler: Sorumluluk kabul etme, istei, insiyatif, sadakat, irade.

(4) Genel eitim: Kendi zel bilgisi dnda genel kltre sahip olma.(5) zel bilgi: Grd ile ve fonksiyonla ilgili bilgiler, teknik, ticari finansal,

ynetsel, vb.

(6) Tecrbe: Yaplan belirli iten dolay kazanlan bilgi.

Fayol eitli personel yeteneklerinin nispi nemini belirterek bunun ynetimkademesine gre farkl olabilecei zerinde durmutur. (ZALP, 1998: Syf. 99) Tablo-1.

Ynetici

Yetenein Tr ve Oran

Ynetsel Teknik Ticari Mali Emniyet Muhasebe% % % % % % Toplam

Byk letme

i 5 85 - - 5 5 100

Ustaba 15 60 5 - 10 10 100

Atelye efi 25 45 5 - 10 15 100

Ksm efi 30 30 5 5 10 20 100

Teknik Daire

efi35 30 5 5 10 10 95

Mdr 40 15 15 10 10 10 100

Birleik letmeTopluluu

Genel Mdr 50 10 10 10 10 10 100

Devlet Sanayi

Bakan 50 10 10 10 10 10 100

Babakan 60 8 8 8 8 8 100

Tablo-1 Yeteneklerin Hiyerari Kademelerine Gre Oransal nemlerini Gsteren Tablo

16


17/22

Fayolun aklanm olan ynetim ilevleri ve bunlara ilikin ilkeler, insandavranlarna ve psikolojisine ters den klasik ynetim anlaynn temellerinioluturmaktadr.(EREN, 1998: Syf.21)

Fayola gre ortalama (vasat) insan tembeldir i yapmaktan kamann yollarnaratrr. Bu nedenle yneticiler astlarna gvenmemeli, yaplan her ie nezaret etmeli vemutlaka kontrolden geirmelidir. nsanlar sorumluluktan kamay ve yneltilmeyi tercihederler. (EREN, 1998:Syf.21)

Fayol eitli byklkteki iletmelerde grevli yneticilerin zellikleri zerindedurmu kk iletmelerde en nemli olarak teknik yeterlii grm ve byk iletmelerdeen nemli konunun ynetsel yetenek olduunu belirtmitir(ZALP, 1998:Syf. 100).Tablo-2.

YneticiSnf

Yetenein Tr ve Oran

Ynetsel Teknik Ticari Finansman Emniyet Muhasebe

% % % % % % ToplamTek Kiiletmesi

15 40 20 10 10 10 100

Kkletme

25 30 15 10 10 10 100

Ortaletme

30 25 15 10 10 10 100

Bykletme

40 15 15 10 10 10 100

Devletme

50 10 10 10 10 10 100

Devletletmesi

60 8 8 8 8 8 100

Tablo-2 eitli Byklkteki Snai Kurulularn Ynetimlerinin Oransal Yetenekleri

Fayol dneminde ynetim eitim ile ilgilenmi ve ynetim eitiminin uygulamadaendstri nderlerince bireylerin eitildiini ve bunun temel nedeninin teori eksikliiolduunu belirtmitir. (ZALP, 1998: Syf. 100)

Fayolun ynetim sreciyle ilgili de dnceleri vardr. bunlar srele ilgiliilkeler balklar altnda ifade etmektedir.

(1) Disiplin: Fayol disiplini itaat, alkanlk, enerji, davran veorganizasyonla bireyler arasnda szleme hkmlerine sayg olarak dnmtr.

(2) Hakkaniyet lkesi: Elemanlarn en yksek verimi salamalar onlarn iyi birekilde gdlenmelerine baldr. Eit muamele ilkesi gdlenmeyi artracaktr. (ZALP,1998: Syf. 86)

(3) Kumanda Birlii lkesi: Her astn bir stten emir almas ve ilk statlayarak daha st basamak yneticileriyle iliki kurmamasdr. (ZALP, 1998: Syf. 87)

(4) Personelin dllendirilmesi ve cretleri:Fayolun bu ilkesi alanlara yeterlde ve adilane cret demek olarak ifade edilebilir. Yaplan ie gre uygun cretdnmtr. (ZALP, 1998: Syf. 88)

17


18/22

(5) Genel karlarn Kiisel karlara stnl lkesi:letmenin karlarnnbir kiinin veya bir grup insann karlarndan nde geldiini, aileni karnn aile bireylerinikarlarndan, devletin karlarnn vatandalarn veya bir grup vatandan karndan ndegeldiini belirtmitir. Fayol bu ilkelerin uygulanmas iin;

(a) stlerin rnek davranlar ve ciddiyeti,

(b) Adil bir biimde ak ve seik olarak dzenlenmi anlamalar,

(c) yi bir cret olmas gerektiini ifade etmitir.

Fayol ynetimi oluturan elemanlarla ilgili de grleri ifade etmitir.

Fayolun Ynetim Elemanlar ile lgili Grleri:

(1) Planlama: Ynetim ileri bakmaktr diyen Fayol ileriyi grmenin ynetimintemel elemanlarndan biri olduunu belirtmitir. Fayol belirli bir ynetim dneminde sadecebir plan olmas gerektiini ayn zamanda birden fazla plann olmasnn karklk vedzensizlik yaratacan ancak plann eitli ksmlara ayrlabileceini belirtmitir. Fayol

plann hazrlanmas iin kiilerin katlmas gerektiini ifade etmitir. (ZALP, 1998: Syf. 91)(2) Organize etme: letmenin fonksiyon grebilmesi iin yararl olan her eyi

yapmakla ilgili bir faaliyet olarak nitelendirilmitir. (ZALP, 1998: Syf. 92)

(3) Kumanda: Yneticinin amac olan iletmenin genel kar iin her bireyinkendi blmnden optimal bir sonu elde etmesidir.

(4) Koordinasyon: Fayol koordinasyonu ayr bir ynetim eleman olarakdnm ve iletmenin almasn kolaylatracak ve baarsn salayacak ekilde tmfaaliyetlerin uyumlatrlmasn belirtmitir. (ZALP, 1998: Syf. 96)

(5) Denetim: Denetim bir iletmede yaplan her eyin programa verilen emirler

ve kabul edilen ilkeler uygun olup olmadn belirler(ZALP, 1998: Syf. 97)Fayol dneminde ynetim eitim ile ilgilenmi ve ynetim eitiminin uygulamada

endstri nderlerince bireylerin eitildiini ve bunun temel nedeninin teori eksikliiolduunu belirtmitir. (ZALP, 1998: Syf. 100)

(2) Ynetim Sreci Yaklamna Katkda Bulunan Dier Dnrler veGrleri:

(a) Lyndall F. Urwick:

Urwickin genel ynetim hakknda syledikleri ve yazdklarnn ou Fayolunplanlama, organizasyon ,koordinasyon, emir verme ve denetim bal altnda

yazdklarnn bir baka biimde dzenlemesiydi. Organizasyon teorisinde biimsellikzerinde duran Urwick btn organizasyonlara uygulanacak sekiz ilkeden sz etmektedir. ,

(1) Ama ilkesi,

(2) Yetki ve sorumluluk dengesi ilkesi,

(3) Sorumluk ilkesi,

(4) Hiyerari ilkesi,

(5) Ynetim alan ilkesi,

(6) Uzmanlama lkesi,

(7) Koordinasyon ilkesi,(8) Tanm lkesi,

18


19/22

Urwick btn st ynetim kademelerinde denetlenecek ast saysnn drtolmasn belirlemi ve yetki devri ile aa kademelere inen grevlerde denetimden ok igrmek sz konusu olduundan ynetim alannn sekizle on iki olabileceini nesrmtr. (ZALP, 1998: Syf. 101)

Urwick ayrca u gre yer vermektedir. stn ynetim alan genitutulduunda astlarn oalmas ynnden st grmek zorlaacaktr. Zorunlu olarak srabeklemek gerekecek, zamannn darl nedeniyle st hepsini bir rpda gremeyecek buyzden gecikmeler olacaktr. Bundan, bir meselenin kendisine sorulmas halinde st kararvermek konusunda zaman zaman kararszlk iinde kalacak , nderlerin bu halini grenastlarn cesaretleri azalacaktr. Ynetim alann dar tutmakla bu durumun nnegeilecektir. (ZALP, 1998: Syf. 103)

(b) James D. Money:

Money, Reiley ile birlikte yapt almalarla organizasyon ilkelerini ilke,sre ve etki kuramlarna dayandrmlar (ZALP, 1998: Syf. 104), ynetimin temelilkesinin koordinasyon olduunu, dier ilkelerin amalar etrafnda faaliyetlerin koordineedilmesi esnasnda ortaya ktklarn ve ikincil derecede nemli olduklarnsavunmulardr(EREN, 1998:Syf.26) .

James D. Money lkeleri:

(1) Koordinasyon,

(2) Hiyerari,

(3) eitli grevler arasnda ayrm yapmak. (ZALP, 1998: Syf. 105)

(c) Luther Gulick:

Guilick, insanlar arasnda kapasite ve bilgi farkllklar bulunduuna dikkat

ekerek, insanlarn kapasitelerine en uygun olan faaliyet alannda uzmanlamasnn yararlolacana iaret etmitir. Dnr, iblmnn oluturduu koordinasyon sorunuzerinde durarak bunu gidermenin yollarn aratrmtr. (EREN, 1998: Syf.27).Lutherorganizasyonda her bireyin aadaki drt yoldan biriyle snflandrlabileceini ifadeetmitir.Bunlar:

(1) Fonksiyonlar,

(2) Sre itibaryla,

(3) Hizmet ettii insanlar itibaryla,

(4) in grld yer itibaryla olabilir.

Money gibi Gulickte organizasyonun baars iin koordinasyonun gerektiinive bunun iin ilerin baz llere gre gruplandrlmas gerektiini ifade etmitir.(ZALP,1998: Syf. 107)

Dnr, 1937 ylnda yaymlam olduu Ynetim Bilimi Hakknda Notlaradl eserinde ileri srd fikirlerin esasn her ynetim iin geerli olabilecek ynetimunsurlar oluturmaktadr. Bu konuda Fayolun dncelerine paralel olarakdnmektedir:

(1) Planlama,

(2) rgtlenme,

(3) Danma birimleri,

19


20/22

(4) Kumanda,

(5) Egdm,

(6) Haberleme,

(7) Bte ve finansman (TORTOP,1999:Syf.16).

(3) Ynetim Sreci Yaklamnn Deerlendirilmesi:

Fayol ve yandalarnn insann stn yetenek ve becerileri ile yaratclngrmek yle dursun, onu tabiatna aykr biimde tanmlamtrlar ve retim iin duygusuzbir ara ya da robot gibi alglam ve deerlendirmilerdir. Bu nedenle dndkleri vekurduklar ynetim sistemi insan iin davransal bir sorun kayna olmu, baaryaulaamam ve ne insann mutluluuna, ne de sylemin etkinliine katkdabulunamamtr.(EREN, 1998: Syf.21)

c. Brokrasi Yaklam:

Klasik teorinin nc yaklam olan brokrasi, 1900lerin balarnda Almansosyolou Max Weber tarafndan gelitirilmitir (KOEL, 2003: Syf.216) Brokrasiyaklam Max Weberle balamtr. (ZALP, 1998: Syf. 107)

Max Webere gre brokratik bir yap, gnlk dilde kullandmz, ileringeciktirilmesi, yokua srlmesi, bugn git yarn gel anlamnn tersine etkinlik asndaideal bir organizasyon yapsdr (KOEL, 2003:Syf.216). Weber brokrasiyi organizasyonasndan ele alm bir bro veya bir makam tarafndan ynetimi dnmtr. Weberbyk iletmelerin ynetimi iin rasyonel bir esas olarak brokrasiyi grm ve ideal birorganizasyon biimi olarak brokrasi zerinde durmutur (ZALP, 1998: Syf. 108).

Brokratik yapnn herhangi dier bir yapya nazaran ok stn olduunu dnenWeber, brokrasiden en ok yarar salayabilmek iin organizasyonlarn baz zellikleresahip olmas gerektiini dnmektedir. Bunlar u ekilde sralanabilir:

(1) Amalarn gerekletirilmesi iin gerekli iler ileri derecede uzmanlamayadayanr,

(2) le ilgili kararlar ve faaliyetler biimsel olarak saptanm ilke ve yntemlerlesrdrlecektir.. Ynetimle ilgili kararlar, kaideler yazl hale getirilmelidir.

(3) Organizasyonda alsan personelin grevini, biimsel olarak ve gayri ahsi birekilde yapmas gerekir. Burada ama iletmenin baarsnn ahsi davranmaklaazaltlmasdr.

(4) alanlar teknik yeteneklerine gre altrlmaldr, ykselmeleriperformanslarna gre olacaktr. Personel iin gerektirdii teknik bilgi ve yetenei lensnav sonularna gre seilecek ve terfi ettirilecektir(ZALP, 1998: Syf. 108)

Max Webere gre ynetsel yetkeler glerinin kaynana gre e ayrlr. Bunlar:

(1) Babadan oula geen, doutan kazanlan ve kiisel olan geleneksel yetkedir.Burada ynetim gc geleneksel olarak bir ailenin elindedir. Buna rnek olarak krallklaynetilen toplumlar gsterilebilir.

(2) Kahramanlk, kutsallk, byclk ve benzer stn kiisel beceri ve nitelikleredayanan karizmatik yetkedir. Karizmatik gce sahip olan kii kendine inanan ve balanan

kiilerden bir astlar grubu oluturur. Karizmatik gcn oluturan nitelikleri deimediisrece yetkesi devam eder.

20


21/22

(3) Demokratik, aklc ve yasal dzenlemelerin olduu toplumlarda grlen meruyetkedir. Aklc dzenlemeler ve bunlarn dayand yasal kaide ve kurallara yneticilerdedahil olmak zere herkes uymak zorundadr. Ynetim gcn elinde bulunduranlar da bukurallara uyarak toplum tarafndan seimle i bana getirilmektedirler. Toplumun arzu veihtiyalarn bilen ve bunlar gerekletirebilecek yetenek ve bilgilere sahip yneticiler

seilmektedir ve buna aklc bir seim denebilir. (EREN, 1998: Syf.22)Sosyal adan brokratik yaplarn neden gerekli olduu, bunlarn nasl almalar

gerektii gibi tartmalara girmeden, mikro adan bir rgt modeli olarak gelitirilenbrokratik organizasyon yapsnn balca zellikleri yle ifade edilebilir:

(1) Fonksiyonel uzmanlamaya dayanan i blm,

(2) Ak ve seik bir ekilde belirlenmi hiyerarik bir yap. Bylece her kademe birst kademe tarafndan kontrol edilecektir.

(3) lke ve yntemler. Her kademede ilerin nasl yaplaca ile ilgili olarak ayrntlve somut ilkeler ve yntemler gelitirilecektir.

Bu yntem ve lkelerin izlenmesi ile organizasyondaki birlik salanacaktr. Ayrca builkeler st kademeler, alt kademelerin almalarn kontrol ve koordine etme imkanverecektir. Bu ilkeler igal edilen mevkilere baldr. Organizasyondaki mevkileri kim igalederse bu ilkelere gre alacaktr.

Webere gre organizasyondaki personelin sahip olmas gereken zellikler unlarolmaldr.

(1) Gayri ahsi ilikiler: Webere gre bir personelin sadece bulunduu kademelerinilkeleri dorultusunda rasyonel olarak, herhangi bir kzgnlk veya ar arzu gstermeden,hissi her hangi bir ba gelitirmeden davranmas gerekir.

(2) Teknik yetenek esasna dayanan bir personel seim ve terfi sistemi:Personeliin gerektirdii teknik bilgi ve yetenei len snav sonularna gre seilecek ve terfiettirilecek, bu yeteneklerini koruduu mddete o mevkide kalacak, bu tr kararlarda hibird bask rol oynamayacaktr.

(3) Yasal yetkinin uygulanmas: Organizasyon birimleri yasal yetki ile birbirinebalanacaktr. Personelin kulland yetki ne karizmatik yetki, nede krallarn veya kabileeflerinin sahip olduuna inanlan ilahi yetkidir. Organizasyon mensuplarnn kullandyetkinin kayna, bulunduklar organizasyon kademesi ve pozisyondur. Organizasyonadahil olan bir kii bu anlamda yasal yetkiyi kabul eder.( (KOEL,,2003: Syf.217)

Bir organizasyon yaklam olarak brokrasi Weberden sonra Robert Merton, Philip

Selznick, Peter Blau, Alvin Gouldner gibi yazarlar tarafndan ayrntl olarak incelenmi vedaha da gelitirilmitir. Bu aratrmalarn en nemli bulgularndan bir tanesi,organizasyonlarn brokratik olma veya olmama eklinde sadece bir grup iinde deil,fakat yksek derecede brokratik yapdan dk derecede brokratik yapya kadar iki uarasnda eitli derecelerde brokratik yap gsterdikleridir.

Brokratik yaklamn ilkeleri de daha nceki yaklamlara benzemektedir. Buyaklama gre bu ilkelerin izlenmesi ile etkin, ideal, ahsa gre deimeyen ve rasyonelbir organizasyon yaps oluacaktr.

Brokrasi yaklam, biraz da gnlk hayatta edinilen tecrbelerinde etkisi ile younbir ekilde inceleme ve aratrma konusu yaplmtr. Warren Bennis brokratik yapnn

modern topluma uymadn ve bu tr yaplarn sonunun geldiini iddia etmitir.

21


22/22

6. SONU :

imdiye kadar yaplan almada klasik organizasyon teorisi ifade edilmeye allmtr.Bu yaklamlar tarafndan gelitirilen ilkeler hep en iyibir organizasyon yapsnn nasloluturulabilecei sorunu etrafnda toplanmtr. Ayrca bu ilkeler her yer ve organizasyoniinde geerli kabul edilmitir. Bunun sonucu olarak ortaya brokratik veya daha genelifade ile mekanik olarak adlandrlan organizasyon yaplar ortaya kmtr. Klasikmekanik organizasyon yaplar insan unsuruna zel bir nem vermemi, onu modelin birparas yapmamtr. nsan unsuru dndaki unsurlarn (maddi unsurlar, i, grev,kavramlar, vs.)belirlenen ilkeler dorultusunda bir araya getirilmesi ile yap oluturulmu veinsan unsurunun bu yap iine konmas ile onun bir makine gibi , ilgili kademeninngrd dorultuda davranaca varsaylmtr. ahsi sorunlarn i yerineyansmayaca, iletme iinde geirilen zaman ile iletme dndaki yaamn birbirindenayr olduu varsaylmtr.( (KOEL,,2003: Syf. 218)

Daha sonra yaplan eitli aratrmalar klasik teorinin n grlerini eitli ekillerdedeitirmitir. zellikle 1930larda yaplan mehur Hawhorne almalar

organizasyonlarn anlalmasnda yepyeni bir r amtr. Klasik teorinin en okeletirilen yan, nsan unsurunu ikinci plana atm olmas, neo klasik veya davransal teoriile tamamlanmtr. Daha sonra gelitirilen modern teori ile de klasik ilkeler yeni bir grasndan ele alnm ve mekanik yapnn kart olarak organik organizasyon yaplarzerinde durulmutur. .( (KOEL,,2003: Syf. 219)

Documents

KLASİK YÖNETİM ANLAYIŞLARI