YÖNETİM TEORİLERİNE GENEL BAKIŞ

Salih Gümüş - Anadolu Üniversitesi

Not: Bu sunu Stratejik İletişim Yönetimi Dersi için hazırlanmıştır.

Yönetim Nedir?

• Başkalarının aracılığıyla amaca ulaşma ve başkalarına iş

gördürme faaliyettir.

Yönetim

in T

arihsel G

eliş

imi

1880-1930 Klasik (Geleneksel)

Yaklaşım

Bilimsel Yönetim Yaklaşımı (Fredick

Winslow Taylor)

Yönetim Süreci Yaklaşımı (Henry

Fayol)

Bürokrasi Yaklaşımı (Max Weber)

1930-1950 Neoklasik (Davranışsal)

Yaklaşım

Hawthorne Araştırmaları

X ve Y Teorileri

C. Argyrs Modeli

Maslow

1950-1970 Modern Yaklaşım

Sistem Yaklaşımı

İstisnalarla Yönetim

Amaçlara Göre Yönetim

Durumsallık Yaklaşımı

Stratejik Yönetim Yaklaşımı

1970’den günümüze Post Modern

Yaklaşım

Toplam Kalite Yönetimi

Yalın Yönetim

Değişim Mühendisliği

Modern Yönetim Teorisi

Neo-Klasik Yönetim Teorisi

Klasik Yönetim TeorisiEski

Çağlardan

Sanayi

Devrimine

Sanayi

Devriminden

Bilimsel

Yönetime

Bilimsel

Yönetim

Yaklaşımı

Yönetim

Süreci

Yaklaşımı

Bürokrasi

Yaklaşımı

Durumsallık

Yaklaşımı

Davranışsal

Yaklaşım

Çevresel

Davranışsal

Yaklaşımı

Sistem

Yaklaşımı

Yönetimin Tarihsel Gelişimi

www.womenlead.sakarya.edu.tr/docs/YonetimKuramlari.ppt

Yönetim düşüncesinin tarihsel gelişimi

• Yönetim düşüncesinin gelişimi ile ilgili çalışmalarda 1950’lere kadar olan ilk dönem idari, sosyolojik ve psikolojik kökenlere dayanan 3 temel yapıda toplanmıştır*

• * Örgüt Kuramları – Selami Sargut, Ali Danışman vd. – Beta Yayıncılık - 2012

Klasik Yönetim Anlayışı Dönemi

Frederick W. Taylor, Henri Fayol ve Max Weber gibi bilim

adamlarının öncülüğünü yaptığı bu dönemin genel

özelliği insan unsurunu göz ardı ederek tüm örgütler için

geçerli ortak verimlilik ilkelerine ulaşma çabalarıdır.

Bu dönemde insan da makine gibi bir üretim kaynağı

olarak görülmekte ve insan psikolojisi, motivasyon vb.

unsurlar gözardı edilmektedir.

Klasik Yönetim Anlayışı

Bilimsel Yönetim Yaklaşımı (Fredick

Winslow Taylor)

Yönetim Süreci Yaklaşımı (Henry

Fayol)

BürokrasiYaklaşımı (Max

Weber)

Frederick Winslow Taylor Ve Bilimsel

Yönetim İlkeleri

Frederick Winslow Taylor Amerikalı makine mühendisi ve endüstriyel idare uzmanıdır. Endüstriyel verimliliği artırmak icin sistematik bir şekilde çalışan

ilk kişi olarak bilinmektedir. İşletme Yönetimi'nin babası olarak kabul edilir. Taylor'un çalışmaları ve

geliştirdiği Bilimsel Yönetim ilkeleri Endüstri Mühendisliği’nin temellerini oluşturmuştur.

• * http://tr.wikipedia.org/wiki/Frederick_Winslow_Taylor

Ortaya çıkışı

• 1900'lerin başlarında sanayi devriminin etkilerinin sonuçları A.B.D.'de hızla görülmüş üretimde büyük bir artış olmuştur. Üretimdeki bu büyümeye karşılık üretimde kullanılan tekniklerde bilimsel olmayan görüşlerin uygulanması klasik teorinin babası sayılan F.W.Taylor'u bilimsel araştırmalar yapmaya yöneltmiştir. Bu düşünceden yola çıkan F.Taylor, işlerin düzenlenmesi, işlerin yapılma şeklinin mühendislik açısından incelenmesi sonucunda hem verimliliğin artacağı hem de üretime katılan işçilerin kazançlarının artacağına inanarak Bethlemen Steel Company'de çeşitli bilimsel deneyler yaparak elde ettiği sonuçları "Bilimsel Yönetimin Prensipleri" isimli kitabında açıklayarak yönetim ve organizasyon alanında devrim yaratmıştır. (Web:Dalay)

•Kaynak: http://ismaildalay.blogspot.com.tr/2013/11/yonetim-teorileri.html

Bilimsel Yönetim İlkeleri

- Örgütsel faaliyetlerin yerine getirilmesinde işgörenler ile yöneticiler gelişi güzel çalışma yerine, bilimsel ilkelere uygun şekilde çalışmalıdırlar.

— Örgütsel amaçlara ulaşma çabalarında bireylerin birbirlerinden bağımsız ve kişisel çalışma yapmaları yerine, karşılıklı yardımlaşma ve işbirliği içinde faaliyet göstermelidirler.

— Örgütler ve onların yönetimleri düşük verimliliği kabullenmek yerine, bunu reddetme ve ulaşılabilecek en yüksek verimliliği sağlamaya çalışmalıdırlar.

— Tüm örgüt üyelerinin mümkün olan en yüksek verimlilik düzeyine ulaşabilmeleri için iş başında sürekli olarak eğitilmelidirler.*

* Şimşek, 2002: 43, Esra Çelebi, YENİ BELEDİYECİLİK STRATEJİLERİ: REKABET EDEBİLİR KENTLER YAKLAŞIMI VE TÜRKİYE, Selçuk Üniversitesi Yüksek Lisans Tezi, 2010- s.4

Taylorizmin Temel Konuları

• Bir işin bölümlere ayrılması ve çalışanların o alanda uzmanlaşması

• Belirli bir işten o işçinin sorumlu tutulması

• Bir işi düşünme, tasarım, uygulama ve denetleme aşamalarının ayrı kişiler tarafından yapılması

• Organizasyonda tüm yetki ve sorumlulukların merkezde ve yöneticilerde toplanması

• Personelin bilimsel ilkeler doğrultusunda eğitiminin sağlanması

• Organizasyonda hiyerarşik bir yapı oluşturulması

• İşe uygun personelin bilimsel yöntemlerle seçilmesi*

• Prof. Dr. Can Aktan - http://www.canaktan.org/yonetim/yonetim-teorileri/taylor.htm

Yönetim Süreci Yaklaşımı (H. Fayol)

• Klasik teorinin ikinci yaklaşımı Fransız Mühendis Henri

Fayol'un öncülüğünü yaptığı yönetim süreci yaklaşımıdır.

Henri Fayol 1841-1925 yılları arasında yaşamış 28 yıllık

yöneticilik tecrübe ve gözlemleri sonucunun eseri olan

yönetim süreci ile ilgili çalışmalarını 1916 yılında

yayınlamış olduğu "Genel ve Endüstriyel Yönetim "isimli

eserde ortaya koymuştur.

• H.Fayol'un yönetsel teorisi daha çok makro bir nitelik

taşımaktadır. "Fayol organizasyonun tamamını ele

alarak iyi bir organizasyon dizaynı ve yönetimin

ilkelerini araştırmıştır.

Kaynak: Tamer Koçel, İşletme Yöneticiliği, Beta Yay., İst., 1998, s.121-122

Yönetim Süreci Yaklaşımı

• Fayol yönetim

olayını bir süreç

olarak kabul

etmiş ve bu

süreci çeşitli

fonksiyonlara

ayırmış, bazı

yönetim ilkeleri

belirlemiş,

işletmecilik

faaliyetlerini de

belirli gruplar

altında

toplamıştır.

Teknik

Ticari

Finansal

Teknik Emniyet ve Güvenlikle

Kayıt ve Muhasebe

Yönetim

Fayol’un Yönetim Faaliyetleri

YÖNETİM

Planlama

Organizasyon

YürütmeKoordinasyon

Kontrol

Fayol’un Yönetim Tanımı

• Fayol yönetimin tanımını, yönetim fonksiyonlarına

• dayandırarak realist bir şekilde yapmıştır.

• “... yönetimde hiçbir şey mutlak değildir. Yönetim

• bir ölçü ve kıyas meselesidir..., benzer şartlarda

• bile olsa aynı ilke nadiren aynı şekilde uygulanır.

• Bu nedenle ilkeler esnek olmalı ve ihtiyaca adapte

• edilmelidir” diyerek yönetimin özelliklerini

• belirtmiştir.

Kaynak: http://acikders.ankara.edu.tr

Max Weber ve Bürokrasi Yaklaşımı

• Klasik yönetim anlayışçılarından biri de, Alman sosyologu

Max Weber'in öncülüğünü yaptığı bürokrasi yaklaşımıdır.

Max Weber sosyoloji (toplum bilim), ekonomi ve felsefe

gibi çeşitli disiplinlere ilgi duymuş, bürokrasi alanında

yaptığı çalışmalarla örgüt ve yönetim konusuna büyük

katkılarda bulunmuştur

Bürokrasi Yaklaşımı

Weber’in bürokrasi yaklaşımı beş unsurdan

meydana gelmektedir (Bursalıoğlu, 2002, 20):

1. Hiyerarşik yapı

2. Görevsel uzmanlaşma

3. Tanımlanmış yetki ve sorumluluklar

4. Kestirilebilirliği sağlayan kayıtlar

5. Davranış Kuralları

Klasik Yaklaşımın Özellikleri

• Klasik kuramların ortak özellikleri şu şekilde özetlenebilir:

• Zaman ve hareket çalışmaları,

• İş bölümü ve uzmanlaşma,

• Görevlerin standartlaştırılması,

• Emir birliği,

• Kontrol alanı,

• İşlev ya da fonksiyonun tekliği ve

• Formel örgütlenme.

Klasik Yönetim Yaklaşımında İnsan

• Örgütlerin iki temel boyutundan kurum boyutunda etkiliğigerçekleştirmeye odaklanmış, birey boyutunu ise ihmal etmişlerdir.

• Örgütü adeta insansız bir makine gibi görmüşlerdir.

• Örgütte insanların güdülenmelerini de sadece ekonomik gereksinmelerin karşılanması ve yakın denetime bağlayarak insanları insan yapan sosyal ve psikolojik gereksinmeleri görememişlerdir.

Neoklasik (Davranışsal) Yönetim Teorileri

• 1930'lu yıllara kadar klasik yaklaşım işletmelerin yapı ve

işleyişine yol gösteren tek teori olmuştur. Ancak 1929

yılında dünya ekonomik krizi nedeniyle işletmelerin

başarısız olması klasik teorinin dikkate almadığı bazı

konuların incelenmesi gerekliliğini ortaya koymuştur.

Yönetim ve organizasyonlara farklı açılardan bakan

neoklasik teori hızla gelişerek 1950'li yıllara kadar yönetim

uygulamalarında bir akım durumuna gelmiştir. (Dalay)

Neoklasik Yaklaşım

• Neoklasik yaklaşımın ana fikri, organizasyon yapıları içinde çalışan insanı tanımak ve anlamak, onun beceri ve potansiyelinden maksimum düzeyde yararlanmak, çalışanları organizasyon amaçlarını gerçekleştirmek için katkılarını sağlamak, onları motive etme yollarını aramak olmuştur.

• Neoklasik teorinin gelişmesine katkıda bulunanların psikoloji, sosyoloji, sosyal psikoloji ve antropoloji gibi çok değişik alanlardan geldikleri görülmüştür. Neoklasikteorinin gelişmesine Elton Mayo, Fritz Roethlıshberger, Douglas Mc Gregor, Abraham Maslow, Kurt Lewin, RensisLikert, Chester Barnard, Chris Argyris, Oliver Sheldomgibi birçok ünlü yazar ve araştırmacı katılmıştır.

Neoklasik Yönetim

• Organizasyon ne kadar iyi düzenlenirse düzenlensin onu yürütecek ve yaşatacak olan insanlardır. Fiziksel mükemmellik, uygulamada ön plana çıkan insan unsurunun etkisiyle kolayca bozulabilir. Bu yüzden insan ön planda tutulmalı onun organizasyon içindeki davranışları araştırılmalı ve yorumlanmalıdır.

• Organizasyonlar açık sistemler olup, sosyal sistem ve sosyo teknik sistemlerdir. Organizasyonlar da değişik ihtiyaçları olan insanların bir araya gelmesiyle oluşurlar. Bu nedenle organizasyonları yönetenler sadece düzgün statik organizasyonlar şekillendirmekle yetinmemeli aynı zamanda sosyal ve beşeri organizasyonu da gerçekleştirmelidirler.

Neoklasik Yaklaşımın Gelişmesini

Sağlayan Önemli Araştırmalar

HawthorneAraştırmaları

Douglas McGregor'un

X ve Y Teorileri

Abraham Maslow

Hawthorne Araştırmaları•

1924-1930 yılları arasında A.B.D., Şikago şehri yakınlarında Western Elektrik Şirketi'nin Hawthorne tesislerinde yedi yıl süren Elton Mayo başkanlığında Fritz J. Roethlisberger, W.J.Dickson ve A. T. Northead'dan kurulu bir jüri tarafından yürütülmüştür.

•Hawthorne araştırmaları adı altında yapılan araştırmalar,

•Birinci grup deneyler,

•- Işık deneyi,

•İkinci grup deneyler,

•- Parça montaj deneyi,

•- İkinci parça montaj deneyi,

•- Mika yarma test odası deneyi,

•- Görüşme programı,

•- Seri bağlama odası gözlemleri,

Hawthorne Işık Deneyi

• Işık deneyleri; F.J.Roethlisberger başkanlığındaki bu

deneyin amacı işyerindeki aydınlatmanın çalışanların

verimliliği üzerindeki etkilerini en yüksek verimliliği

sağlayacak ışıklandırma derecesinin ne olduğunu ortaya

çıkarmaktır. Bu amaçla işyeri ortamı değişik ışık

derecesinde verimlilik durumu incelenmiştir.

• Araştırma sonuçlarına göre ışıklandırma ile verimlilik

arasında bir ilişki tespit edilememiştir. Iş

Hawthorne 2. Grup Deneyler

İkinci grup deneyler Elton Mayo başkanlığında ışıklandırma deneylerinden sonra yapılan beş ayrı araştırmadan oluşur. Bu beş araştırmada aşağıdaki sorulara cevap aranmıştır.

- Çalışanlar yoruluyor mu?

- Dinlenme için mola verilmeli mi?

- Günlük çalışma saatleri azaltılmalı mı?

- Çalışanların işyerine ve işlerine karşı tavır ve tutumları nasıl?

- Öğleden sonra üretim niçin azalıyor?

- Kullanılan alet ve malzemeyi değiştirmenin etkileri nelerdir?

Hawthorne 2. Grup Deneyler

• Hawthorne araştırmaları sonucu elde edilen bilgiler

araştırmacıların hipotezlerini doğrulamamıştır. Bunun

sonucu araştırmacılar verimliliğe etkisi düşünülen olacak

diye kabul edilen fiziksel faktörler yerine sosyal faktörleri

araştırmaya başlamışlardır. "Bu safhada yeni hipotez

verimlilik artışının ancak işçilerin motivasyonu, uygulanan

nezaret şekli, tatmini ve aralarındaki ilişkiler, yani sosyal

faktörler tarafından açıklanabileceği olmuştur. (Koçel)

• Organizasyonun bir sosyal sistem olduğu ve insan

unsurunun bu sistemin en önemli elemanı olduğu ortaya

konulmuştur

Hawthorne araştırmalarından çıkarılan

sonuçlarÇalışanlarla ilgili sonuçlar;

- Klasik teorinin akılcı-ekonomik insan modeli gerçekleri

yansıtmamaktadır.

- İnsanlar yalnız maddi ödüllerle değil takdir edilme, kabul görme

gibi ihtiyaçları olup bunlarında karşılanmasını isterler.

- İnsanlar grup içerisindeki arkadaşlarıyla rekabet etmek

istemezler.

- Maddi ihtiyaçlar kadar sosyal ihtiyaçların karşılanmasını beklerler.

- Çevrelerindeki değişimler insanları etkiler ve insanlar bu değişime

tepki gösterirler. Tepkinin derecesi o değişime verdikleri öneme bağlıdır.

- Yönetimin koyduğu kural ve kaidelere tepkileri kişisel olmaktan

çok grup tepkisinin etkisiyle ortaya konur.

- Değişikliklerin çalışanlar için ifade ettiği anlam duygusal

faktörlerle ve değer hükümleriyle karışmaktadır.

Hawthorne araştırmalarından çıkarılan

sonuçlar

Örgütlerle ilgili bulgular;

Neoklasik teoriye göre örgütler sosyal bir sistemdir. Açık sistem olarak

örgütlerin iki temel işlevi vardır. Çıktı olarak adlandırılan mal ve hizmet

üretmek, çalışanların tatmin olmasını sağlamak. Örgütlerin yapısı teknik

ve sosyal öğelerden meydana gelir. Bu iki öğe sürekli birbirlerini

karşılıklı olarak etkiler.

Douglas McGregor'un X ve Y Teorileri

X ve Y Teorileri

http://cms.sesp-project.eu/fileadmin/user_upload/unit_3/en/3_3_3_graphic2_en.png

Abraham Maslow’un İhtiyaçlar Kuramı

• İktisat bilimi büyük ölçüde insanların ihtiyaçlarının

karşılanmasına yönelik çalışmaları kapsar.İnsanların bütün

ekonomik gayretleri ihtiyaçlarını karşılamaya yöneliktir.

İhtiyaç: “İnsanların tatmin edildikçe haz, tatmin edilmedikçe elem

ve ızdırap yaratan bu gibi arzularına ihtiyaç adı verilir.”

İnsan ihtiyaçları çeşitli bilim adamları tarafından tasnife tabi

tutulmuş bunlar arasında en uygunu Psikolog Abraham Maslow

tarafından yapılmıştır.

Kaynak: http://ismaildalay.blogspot.com.tr/2013/11/neoklasik-davranssal-

yonetim-teorileri.html

Maslow’un İnsan İhtiyaçları

Listesi

Maslow’un İhtiyaçlar Sıralaması

Neoklasiklere Yapılan Eleştiriler

• Neoklasik yaklaşım çeşitli eleştirilere hedef olmuştur. "Bu

eleştiriler, genel olarak yumuşak tutum ve paternalist

felsefeyi aksettirmesi, insanları manüple etmenin değişik

bir şekli olması, kararlara katılma mekanizmasının sahte

bir biçimde uygulanması, aldatıcı bir demokrasi havası

yaratması, sendikalara karşı olması, örgüt içi gerçekleri

açıklamakta sınırlı kalması gibi konulardır. (Baransel)

•

Bu genel eleştiriler yanında neoklasikler örgütü kapalı bir

sistem olarak tasarlamayı sürdürmüşlerdir. Ayrıca

neoklasikler çevre faktörünü dikkate almamışlardır.

Kaynak: http://ismaildalay.blogspot.com.tr/2013/11/neoklasik-davranssal-yonetim-teorileri.html

Modern Yönetim

• Sistem Yaklaşımı

• Durumsallık Yaklaşımı

• İstisnalarla Yönetim

• Amaçlara Göre Yönetim

• Stratejik Yönetim Yaklaşımı

Modern Yönetimin Ortaya Çıkışı

• 2. Dünya savaşı yıllarından itibaren

yönetim konularının ele alınışında yeni

bir bakış açısı hakim olmaya

başlamıştır. «Sistemler Yaklaşımı»

olarak bilinen bu yeni düşünce tarzı

biyolog Von Bertalanffy ‘ın 1920’lerde

başlattığı genel sistemler teorisinden

kaynaklanmaktadır. (Koçel)

Sistemler Yaklaşımı

• Genel sistem teorisinin temelinde sistem olarak ele alınan

bütünün amacını gerçekleştirmesi vardır. Dolayısıyla bu

görüşe göre önemli olan bütündür. Parçalar bütüne

katkıda bulunduğu ölçüde önemlidir. Sistemler yaklaşımı

organizasyonda çeşitli barçalar, süreçler ve amaçlardan

oluşan bir bütün olarak ele alır.

• Sistemler 2 şekilde ele alınır. Eğer sistem ile sistemin

faaliyette bulunduğu çevre arasında enerji, bilgi ve

materyal alışverişi varsa bu tür sistemler AÇIK

sistemlerdir.

• Eğer sistem ile çevresi arasında bu tür bir ilişki yoksa bu

tür sistemler KAPALI sistemlerdir.

Kapalı Sistem – Açık Sistem Farkı

• Bir organizasyon incelenirken bu organizasyonun yapı ve

fonksiyonlarından söz ediliyor fakat dış çevreden söz

edilmiyorsa organizasyonlar ile ilgili konulara kapalı bir

sistem ile bakılıyor demektir. Klasik yönetim teorilerinde

organizasyon Kapalı sistem olarak ele almıştır.

Sistem Yaklaşımının Getirdiği Yenilikler

1. Sistemler yaklaşımının getirdiği en önemli yeniliklerden

birisi organizasyonları çevreleriyle ilişkili bir açık sistem

olarak ele almasıdır.

2. Sistemin parçaları (alt sistemler) arasındaki karşılıklı

ilişki ve karşılıklı bağlılık vurgulanmaktadır.

3. Sistemler yaklaşımı organizasyonu etkileyen bütün

değişkenleri ve parametreleri bir arada görmeyi

sağlamaktadır.

4. Sistemler yaklaşımı ile klasik yaklaşım ve davranışsal

yaklaşım önerilerini bulgularını ve özelliklerini daha iyi

değerlendirmek, kuvvetli ve zayıf yönlerini daha iyi

anlama imkanı doğmuştur.

Durumsallık (Koşul Bağımlılık) Yaklaşımı

• Yönetim ve organizasyon konuları ile ilgili olarak modersn

yaklaşım adı altında ele alının diğer bir yaklaşım

durumsallık yaklaşımıdır.

• Durumsallık yaklaşımı, organizasyon yaklaşımını çeşitli

içsel ve dışsal koşullar arasındaki ilişkilere göre şekil alan

bir yapı olarak görmektedir. Yani bu yaklaşıma göre

organizasyon yapısı bağımlı değişkendir.

• Organizasyon yapısının nasıl olması gerektiği bağımsız

değişken durumundaki içsel ve dışsal koşulların

durumuna göre belirlenecektir.

• Durumsallık yaklaşımı da organizasyonu bir sistem olarak

ele almaktadır.

Durumsallık Yaklaşımı

• Bu yaklaşımın diğer bir özelliği de büyük ölçüde saha

çalışması sonuçlarına dayanmasıdır. Woodward

araştırması, Tavistock enstitüsü gibi çalışmalar yapılmıştır.

(Koçel)

Modern Sonrası Çağdaş ve Güncel

Yaklaşımlar• 1970’lerden 2000’li yılların başlarına kadar olan süre

içinde gelişen yaygın bir şekilde tartışılan ve bir kısmı çok

popüler hale gelen bir takım yaklaşımlar mevcuttur.

• Bunlar; Kaynak Bağımlılığı Yaklaşımı, Bilgi İşleme

Yaklaşımı, Vekalet Yaklaşımı gibi farklı yaklaşımlardır.

Yönetimde Yeni Kavramlar

• Yönetim alanında ortaya çıkan yeni yaklaşımların yanında bir takım yeni kavramlar da gelişmiştir ve halen tartışılmaya devam etmektedir.

Bunlar;

• Yalın Yönetim ve Organizasyon

• Toplam Kalite Yönetimi

• Şebeke Türü Organizasyonlar

• Yığışım Organizasyonları gibi farklı kavramlardır.

• Esasen yönetim konusu üzerindeki bilimsel çalışmalar çok yeni olduğundan ve doğa bilimleri gibi deneye tabi olmadığından çalışmaların artarak gelişeceği beklenmekte ve bilgi birikimi de bu sayede çoğalmaktadır.