Karen Armstrong - Mitlerin Kisa Tarihi

8/19/2019 Karen Armstrong - Mitlerin Kisa Tarihi

1/108


2/108

Mitlerin

Kısa TarihiKAR N AR TRONG

g zc Ç vİLE ŞE İL

oloj

M RK ZK APLAR


3/108

KA N R S RONG

1944 1l nda İngil e e'd d d . a ibe ola ak oma Ka o ik mez ebinde geçi diği y di y lın an atan71ı ug t e Na ro v Ga eadl ilkki-tab ile çok sa anla i tesin gi li ve eniş çe ele ce an d

un otu dile çe ilenT n 1 r h(A aç Ya ınevi,1999), son as nda daH t ıy (len sa e ve 71 e Beg i gadlı ki a la iz edi.Son y lla da ç kanB ddh adl kitabı üm dünyada çok atanla listesi-ne gi di1982 y lın an be se bes yaza ve adyo og amcısı ola akçal şmaktad . Diğe ese le i:M ha ed,Sl H st )' aSp -

S case e son ola ak, üç büyük dini incelediğiGrea T n ( m -' .

D LEK ŞEND L

979 y nda Kadıköy Maa f Ko eji ni bi i di. ad köy Yabanc Dilüksek Okul ve İs anb l Ünive si esi Ameı kan debiyat ö ümü nde

okud . Çevi i se venine982 ıl nda yay n anan Enid ly onCesuHaf ye eadl ki abı la başlad güne değin28 çevi isi yay nlandı. Di

ka and d ğ a a a ndaa ka arda a a .Ro-be D. Ka lan),Bağ s z k G ( ic a d Fo d),M d m Yu a ta

h( ic a d logg),Ba ka a T h ü Etm k (Ma ia Todo ova),Fe c a Y u u(Willian T e o )F l st K t ş Ha eke Ku

u su Ha E E -Hüse(Zvi Elpeleg)Ma e Da (Do is Les-sing),ô ü s k ve P g(Timo y Findley),S a u U e a( ia Ava ez) Os a d Ha rseve k: K d s te B r Ha ek S aı aret(Amy Sing )S p nwzD ş ain a s),Çata hö k Le par Ôyk s ( an odde ) sayılabi i


4/108

ÖZGÜN ADI A Short Histo of Myth© Karen A strong,2005 I Canongate Books Ltd EdinburghMerkez Kitapçılı Yay ncıl San. ve Tic. A.Ş.(2005)

Bu tab n yaza olarak Ka n r st ong'un hak a yazar ta a ndan1988 tar hli Copyr ght De ig and Patent A t adlı yasa uyam ca beyanedil ştir

Her hakkı saklıdır Tanıtı a açl kısa a nt a d ş ndayay ncın n yazılı izni o adan hiçbir yolla çoğa tıla az

Genel Merkez: Barba os Bul a No125 Kat 33434 Beşi taşI İstanbulYay nevi Şehit Muhtar Cad. No56, Kat 6 aksi İstanbu

e 0212 237 45 02-03 Fa s 0212 237 45 04

w . erkezkitapcilik co . tr

GE EL YA Yô ETME Iİlknur Özde irôRCe Alpan

P K S R M!Zeynep Özata ayGRAFiKBi gi Erdo anBiRi Ci B S M ki 2006 stanbulGE E Y 62 E İ Dizisi 36/ 975 9 74 63 4B S ı YERŞefi Matbaas 0212) 472 ıs 00

Merkez tapç l k bir CİNER GRUBU kuı luşudur.


5/108


6/108

Mitle yaşamla ımıza yansıyan e onla a biçim verene ensel e zamanı beli siz öyküle di istekle imizi, ko -kula ımızı, özlemle imizi i dele bize insan olmanın anlam n anımsatan anlatıla suna la . Mitler dizisinde d ya

nın en iyi yaza la ından bazıla ı bi a aya gelmekte hebi i çağda e unutulmaz bi dille bi miti yeniden anlatmak adı . Diziye katılan yaza la : Ma ga et Atwood Ka

en A mst ong Da id G ossman Victo Pele in Ali Smithe Jeanette Winte son


7/108

Mit Nedir?

İn anoğ u a baş n an beri i er yara ş r Aro og ar n or aya ç ar ğ Nean er a in an n n grin e i a ar a e er urban e i iş ay an ar n eri bu un uş ur bun ar gelece e i ünyan n en i yaşa

arına benze iğine nan ar n an a ır bize Neanin an ar üş can yo aş ar n n şi i ey ni üryaşa a n a birbir erine y ü er an a ş o abi ir

Ö ü e ba ış ar n n or a yaşa ür ü eri iğer can ıan ar o uğuna uş u yo Hay an ar birbir erilü ünü eyre e er e bu onuya e a a yor azlar. ya Nean e a in an nın g ü eri ü ü ol u larınincine ar lar n a bu gerçeğe bir a arşı y üüre ere ce a er i lerini g erir bize Can yo aş a

büyü bir zen e g en Nean er al er g z e g ü ür u ünyan n e gerçe i o a ığ nı üşün üş o aar De e i in an ğ u ço e en ari er en baş aya

gün ü eneyim erinin e ine geçen i ir er üre e yeneğiy e iğer can ı ar an ayr ş

Biz er an a aray ş na gir iş ar ı ar z K e eriğimiz a ar y a, ne e gi erin için e yaşa ar

şu ar yüzün en ac çe er ne ünyan n iğer b lge erinyaşayan e erin uru un an ayg uyar ne e yaşa ar n ba baş a ba ş aç n an g r eye ça ş r

y a in anoğ u o ay u u uz uğa a r en başberi yaşa ar z a a geniş bir a neye yer eş r e

7


8/108

sağla a e el nde ya an anla or aya ç karan ve aksiyönde onca can s k c ve al üs edici kan lar b l nmasna kar , bize ya a n bir anla ve değeri old ğ d yg s n veren öyküler yd rm r.

nsan akl na özgü b r ba ka ha k da an k çerçev sinde aç klaya ad ğ m z ikirler ve deneyimler edin ebec risidir. Bize gözü üzün önünde d r ayan ve ilk alglad ğ zda nesnel varl ğ olmayan bir eyi dü ün e olanağ sağlayan hayal gücüne sahibiz. ayal gücü dinleri ve

i olojiyi üre en b r ye enek ir. Mi lere daya dü ünceye

günü üzde iy gözle bak lmaz ak ld ve zevk ne dü künlük olarak kab l edilip göz ard edilir. Ancak bili adalar n yeni bilgilere k as ve e ki gücü üzü s ns z k an eknolojiyi üre esi de ayal e e ye i iyle i inlidir. Bir za anlar yaln zca i ler dünyas nda ya anabilen zaya yolc l k ayda yürü ek bi i adamlar n n hayal gücü sayes nde gerçekle i ir Mi oloj de bi li de in

sanoğl n n k n geni le ir Bili ve eknoloji gib i oojinin de b dünyadan elini ayağ n çek ekle değil, düny dadaha e kin yer edin ek e ilgili old ğ n göreceğiz.

Nea der al gömü ler mi le gili be öne li nok ayi are eder lki çoğ za an öl deneyi i ve yok o akork suna dayand kla d r. kincisi ha an ke ikleri gö

ü ün yan nda bir k rban kesildiğin gös erir. Mi o ojidinse geleneklerden ayr u la az. Mi lerin çoğ onlaracan veren ap n a or a ndan ç kar ld klar nda anla s zla r, dind alanlarda anla l az olur. çüncü nok a, Neander al i inin nedense insan ya a n n bi i inde mezar ba nda an msan as d r En güçlü mi ler a r l klarkon edenlerdir bizi ya ad ğ m z deneylerin ö esine geç

eye zorlarlar. Hepi iz u ya da b biçi de hiç görmediği iz bir yere gi mek ve iç yap ad ğ z bir eyi yapak zo unda kal zd r Mi de bilin eyenle i gilidir ie dile ge ir ek için uygun sözcükleri bula ad kla z

la ilgi enir olay s yla, i b yük sessizliğin can al c


9/108

ok ası a er. Dörd n ü o arak m la o su d y anla b r öykü d ğ ld r Nası avranmamız ger k ğre r b ze Nea d r al gö t r d ö ün baze poz syonu da yatı dığ görül r b da y den doğuçağrı ır r b nda so rası ö k y bağl dır. Doğrla ırsa, oloj b z , s r b dünyada olsu s edünyada uygu ad ı a ak ç n doğru ruhsa ya da pskoloj k duru a get r r.

So un usu, oloj ü yle k d dü ya ızla b rle varola v b r k lde o u d s ekleyen ba ka b r d

l d söz ed r. Tanrılar dü yası ad da er len göz e görün ez a a daha güçl bu g rçekl ğ anı oloj

e e d r Ayrı a b l s açıda odern o am zda bü ü op u lardak toloj ör v op u sal dü

l eler hakk da b g ver s v g ü d daha g lneks oplu arı e k e ey sürd r s de y (kad ) s e ad nı da alır a se ey g

dü yada ya a a her y n t ğ z ve görd ğvarsa h ps b z k d çok daha z g n, g çdaha daya k olan tanrı ar d nyası da u l ka b r sure

vardır Ye z nd k h r varl k k d aslı ı b ç n ya nız a soluk b r gö ges oksa kal n ğ d r. Ö ü lü, k r ga nsa oğ unu g z lg ü üğa çık as a ak bu göks l ya a a g r s y ü küolur. M er san ar sezg er y a gılad kları bğe be rg n b r b ç ve ka ıp v r r rd M raklarını

ek ya da öykül r ğlen e old ğu ç n d ğ l erk kkadı lar bu güç ü varlıklar akl t s n er k nd l

anr sa ığı ya as ar d y sa lara a r ların nasırand kları gös er rlerd

B l sel k rü üzd a rısal kav am b raz haal r. Ant k dünyada " a r lar soyu k kler oly e e a z k b r ya am s ren doğaüs var ık ar o

rak gör l ezlerd . M olo g üzdek an a ylaolo yle d ğ l nsan ya a yla lg l yd . Tanr lar

9


10/108

oğlunun, hayvanlar n ve doğan n ay lamayacak şekildebirbirlerine bağı lı ve ayn yasalara bağl olduklar , aynıilahi tözden yap ld klar düşünü ürdü. Başlang çta tanrlar dünyasıyla erkekler ve kadınlar dünyas aras nda varl kbili sel aç dan hiçbir uçu yoktu Göksel varlıklardan söz edil esi, ye yüz ndeki yaşam n dünyevi yönünden konuşul as yla eşanla l yd Tanrılar n varl ğ birf rt nadan, denizden akarsudan yada sevgi ö e cinselis ek gibi kad n ve erkekleri dünyay farkl gözlerle gör

ek üzere başka boyutlara taş yan güçl duygulardan ayn tutul azd

Dolay sıyla i oloji insan n içinde yaşadığı sor nlu dula baş edebil esine yard e ek zere kurgulan şt

İnsanlara d nyadaki yerlerini ve doğ yön ul ala içinyard ederdi Hepi iz nereden geldiğimizi öğren eyecan a ar z ancak ilk a alar z tarihöncesinin sisli or a

ında kaybolduklar ndan biz de tarihsel olmasa da atala

r ız n çevre koşullarına, ko şular na ve geleneklerinekarş ak nd kları u u lar aç klayabilmek için mitlerüret işizdir Ayr ca nereye gi iği izi de bil ek s erizbundan dolay ölü sonras yaşa anlatan öyküler uydururuz - oysa göreceği iz gibi insanoğluna öl ms zl kyak ş ran mi ler öyle çok değildir. Biz insanlar s radan tasalar mızın ö esine geç iğimizde o görke li anları aç kla

aya çabalar z Tanr lar, aşk nl k deneyiminin aç klanmas na ka k da bulunurlardı Kal cı felsefe, yarat lıştan gelenduy lar ız dile getirerek insanoğlunda ve so u d nyada gözle görünenden ö esi old ğunu anlat r

Günü üzde " i sözcüğü genellikle gerçek olmayanbir şeyi an lamak üzere kullan lır Ufak ef k suçlar yük

lenen bir poli ikac söylenenlerin mit olduğunu ileri sürerken hiç yaşan ad ğın v rgula ak ad r Yeryüzüneinen tanr lardan, ezar taşların n üzerinde yürüyen ölülerden ya da düş anlar n kovalad ğ a calıkl insanlar n kaç ş n kolaylaşt rmak ç n muc zevi bir biçimde iki

10


11/108

ye y r e er e sö e ğ y ğöy ü er besbe y r ye e er . O se c yü y b y r he yö

se b r y ş ge ş r e ey her şey e ö

er o p b ğ y e g e yor . o er öy s r geç ş e g y r y rço b r o y e ge ğ r e er er M

es e y ş ş, y hep y şb r o y T r he es b r se çerçeve

ğ ç böy e b r r y herhsö cü ğ rc ğ b c o o ö es e s v ro ş s ğ şge ş gü e o y r ç pr ş ş ç p ö ü e şöy e b r gö s ğ y b r s

rAş e ey s y ş b r p rç s ş r D yg r p ğ , y r

o s yer e es ğ e, e e geç eye (esye) b r Böy e r ş ğ h y ş r , bü ü y r ç r, s ğ

ü ü o r h sse er . Es r e e ge e er ç r b r r, e v r s r r

p r , s gog r , se er e y c err b ş yer ere yö e r er: r y ş r

ü , ş r, roc s, y ş r c , se s vey spor rğ y sür ürür er. Ş r ve ü g b o o e, öyo o o s ğ yü ü e p ğ sş s b e, b e coş vereb e r. Ar b

y b r ü e ş, ş ev y r ş e eB göre, s oğ ç ğ ge

b r e r b r b eceğ b r şey, ge ş e ş b r üşe o r gör e y ş o r M o o , r he e g r ş e eğ r, üs e ğ se gerçe ş r s v . Ro , oper

b e g b e e y r p rç


12/108

dünyamızı yücelten, "ya olsaydı? g bi felsefeye b l me veeknolojiye en önemli yenilikle in gelmesine yol göste en

b r so u sorarak yepyen olanakları görmemize yardımeden bir oyundur. Ölen can yoldaşlarını yeni bir yaşama

hazır ayan Neande taller bü ün mi yarat c larının ortakyanı olan aynı manev düzmece oyununu oynamışla dıbelki de: Ya bu dünya yalnızca varolanlardan ibare değilse? Bu du m b z sikolojik açı an uygulama bakı

ından ve toplumsal ola ak nasıl etkilerd ? Daha arklmı olurduk Bütünleşir m yd k Peki dönüşüm geç diğim z an adık d yeli bu durum mi lere nanmakla birşekilde hakl olduğumuzu man ıksal açıdan kanı layamasak bile onların bize nsanlık hakkında önemli b r şeylera la tıklarını gös ermez ?

Oyun oyna a ye eneğ n el nde tu ma konusunda in-sanoğlu tek r2 Doğal olmayan koşu la da yaşamala dışında ö ek ha an ar yaban haya ın acı gerçekleriyle

karşı karşıya geldiklerinde daha önc k eğlence anlayışların y t rirler. Ye şk n nsanlarsa değ şik olasılıklarla onun adı ı çıka mayı sürdü ür çoc klar gibi hayal dünyala ı kur ak an vazgeçmezle . Sa a alanında akı veman ığın sınırlarından kur ulmuş o an b z nsan ar yaşamla ımızı zeng nleş ird ğine b ze öneml ve ümüyle

ge çek bir şey söyled ğine nandığı ız yen kalı ar düşünür ve onları ha manla ız M olo ide de bi varsayımo taya atar inanç s stemleri aracılığıyla ona can verirda an şlarımızı ona göre ayarlar yaşantımıza etk s üze

ine ka a yorar derken dünyamızın uzur bozucu b lmecesinde yepyen bir ucu yakaladığı ızı keş ede iz.

Öyleyse mit gerçeklere dayalı bilgi verdiğ için değil

e kil olduğu için gerçekt r. Ancak e er hayatın derin anlam a yepyeni bir ışık tu muyorsa başarıs z olmuş deek ir Yok eğerişe ya rsa, açık ası zihn mizden ve

gönlümüzden geçenleri değiş irme ze zorlar yeni biu u ver r ve b zi daha dolu yaşamaya iteklerse demek k

12


13/108

geçe b mi . M o o b anca ge e e nem oşu uy a dönüş ü ece . Kend du umu

uya a ad ğ ve yaşam m ın ge çe ğ madsü ece de baş amada önce b e a şı ve s c

en b oyunun u a a ada an aşı ma ve u a göceGü ümü de m e e yabanc aş a be en ed ö ç

e ded Çağc önces dünyada m o o o mma d . Ya n ca nsan a n yaşam a ından b an am

a a a na ya dı e me e a a ş nsan a nına o ma s n u aşa ayacağ a an a aç ğa ç a

d Ps o o n b ç m yd m . Ye a dünyab e e de yo a nı bu an ve canava a a ça p

a n ya da a a an a n baş a ndan geçen e in öe u un g em i ş ey ş ne ş u muş nsa a

de opan f na a a nası baş edece e n gös eeud ve Jung u un çağdaş a aş ı masına g d e n

çgö ü e n aç a a ü e e çgüdüse o a a aso o ye başvu uş ve es i e e yeni yo m a g

m ş e dGö ü ed b du um değ d bu B m n a

m ş e b uya amas bu unma Koşu a değ şsonsu ge çeğ o aya ç a ma ad na öy ü e m

ü ü d e ge e ge e M o o n a

e e e ad n a e doğ a a e ado e n gö den geç d e i ve onu yen oşudu du a n gö eceğ Bundan baş a ns doğaspe fa a değ şmed ğ n ve op um a n ç nde u gbu m e den çoğunun b e n nden pe fa o m

en eme o u a ı ve s e e ia n a ayacağ .


14/108


15/108

P

Av T l la ı i l ji iÖ a laşı . -

İn anoğ unun b yo o r n a a a ğ ar n n n uzun n g ş r c n r

n ür ü ücü u u uz b r n yaşan ş Bu n an ar nüz ar g ş r ş r K n b

n y ş r z, ü üy a c o ay cyaşar ar A ar n ür ç r r n b r un n a na u a ç n g ş r r aa ar b c r r ay n ağ a a ar n a

n n n büy ü N an r a r g b a o a n ar a yaz r b ra a a ar, a a br n an ar n n r n yaşa ar zor u

a ar n a y can a c y ar g c ğ n o uryazür r n n o o r n , b ü rçü o a y

a r Ayn za an a a o çağ n n ab a c o u ar a yaşayan arı r g ç r

oğa n an ar o an g r A u ra ya y r n an ar n n y r ayg ar a

ş y ğr n b r zDoğa or a a yaşayan bu n an ar n r r üşün r oğa r, çün ü no og ar a

o og ar n şar ğ n g r gün ü yaşa ar na b boyu un ar ğ n n n onu b nc n y


16/108

ku sa ya da anr sa dediği iz deneyi i ya a ak sanayie i kent op u ar nda ya ayan erkek er e kad n

için uzak bir gerçek iğe dönü mü ür oysa örneğinAvus ra ya ar aç s nda u uor a o ak a ka ay p

u dü yadan da da a gerçek ir er Avus ra ya arı uykuya ve haya dü yasına da dık arı da girdik eri Dü er e iza an d d r. S rada ya a a deği ez bir or a haz r arorada ö ü akı k o ay ar so u ge e e esine art age i esi ve evsi döngü eri ege endir Dü er e ide güç ü arke ipa (i kör ekse var k ar o an a a a

ar insanoğ una ya a ak içi gerek i o an av k savseks doku a k ve sepe çi ik gibi be eri eri öğre irBun ar i a ç d deği ku sa e kin ik erdir ö ükek erin ve kad n ar n Dü er e iy e i i ki kur a arsağ ar Örneğin ava giden Avus ra ya yer isi ava ç k ğda davra ar n İ k Av ya öy e bir uyar ar ki daha g

übir arke ipa dünyaya ai o arak onun a bü ün e ir Ya

a Dü er e iy e gize i bi ik kurduğu süre e an akazan r Bunun arkas ndan i ke zengin ik en koparak zaa n dünyas na ger ge ir burada yenip yu u a ak ve

yap ğ her ey hiç iğe dönü e ek diye korkarRuh ar dünyas doğa or a da ya ayan i san ar n gö-

zünde bir za an ar i sanoğ unu daha ko ay eri ebi diğiyak n ve zor ay bir gerçek ik ir Yi ik enne i i bükü ür erde vard r insanoğ unun bir za an ar gökse var-

k ar a daha yak n ya ad ğ ve gün ük i i ki er kurdukkabu edi ir. Gökse var k ar ö ü süzdü er birbir eriyhay an ar a ve doğay a uyu içi de ya ar ard Dünyan nor as nda insan ar n anr ar e ine u a ak için ko

k a r a abi diği yeryüzüy e gökyüzünü birbirine bağayanb r ağaç bir dağ ya da bi s r k vard De ken bir ake ya and dağ çök ü ağaç kesi di ve cen e e u a

güç e i E erken ve neredeyse evre se bir i o a AÇağ n öyküsünü arihse o as a aç an a . snoğ u a doğa ge en ku sa var k ar n deneyi erind


17/108

kaynak ana bu öykü e on arın ere eyse e e u abia a eri i e ez o uk arı erçeği vu u a A ik

u ar a i o oji e e i e çoğu za a vi ik ce nöz e e i yansı ak a . Ö e ya a i ya nızca

i e özle i i e e ir ek için ku a az ı Baa acı i san ara bir ek haya e ine a ık arı an aeği ü ük ö ev eri i ye ine e i irke bu arkünyaya eri önebi ecek e i i ös e k i

Gü ü üz e in i eriy e ünya i eri i b rbi in eayırı ız içbi eyi i anç arın an ay ı aya Pa eo

ik avcı ar açısı an bu u u an a ı az o u u. Göük eri ya a ya a ık arı he ey a ı a ü yasın

sure i a a ı an an a ı ı ıka a a ağı o u sa o sunher ey için e ku sa ığı ba ın ı abilir i Ya k ai on a ı a ı ar a i i kiye soka bir ayi i E sı aki ik e i ö ü ü var ık a ı za a ı ı ve so suz üya ka ıl asını sağ aya ören e i Oysa biz o er i

san ar içi bi se bo ikka i izi çek iği öz e örüyen ünya an ayrı ı ancak Grekçe ey lle bira aya e i ek an a ına e ir: bu za ana ek birbirinikar ı ı o an iki nesne ayrı az a o ur a in ve onya ı a kok ey ibi Yeryüzün eki he han i bir nesne

e i ü ün üğünüz e ken inizi o u ökyüzün eki sure inin huzurun a bu ur unuz Bu yo a an ı ar a asınka ı a an ayı ı er ü yası e e iy i : bi ia acı i san arı ken i erini ö b ir ya an çe e eyenya a ı oğa bir parçası o a ruhsa boyu un bi incinevar ır ak ı

E erken i o o i er insan ara e e u u ur nybakarak b şk bir ş y e si e er ibi örünen erçek iğiöğre i er i 6 Bunun için hiçbir ina ç sıçra ası erek

iyor u çünkü o çağ a ku sa o an a o ayan arası ae a izik açı an hiçbir uçuru yok ibiy i . Bu i k insana bir a a bak ık arın a cansız ni e iksiz bir kaya par

sı ör ez er i Gücü ka ıcı ığı ayan k ı ığı ve ins

7


18/108

c eb du umu d epey f k ı mu k b vems ede d . O u ku s ı ö ek k ö

A k d y d ku s ı y ygı b e h o ı ke d gös e mes yd . Ç b h c m ksı k

ye eme ye e eğ e s h p o ğ ç d cö m e kek e e k dı d es ge e uc ev do y koy dı Ayı k ç mes y e b y mes seyke s ku s g ç e ye de d ek ı ve

cım sı b ğı yıcı ve k c o duğu k d vud o b y s ı v ığı ık o u dı. Ne

e e de gökse v ıkl pı m ç ıydı

s yı m ı ı ede b oğ s eç e de edü e s b mb k d h e k b gepuç ı ı ve e g g c dı vu umu o m ıyd

E e ke h eme e be k de P eo ky m e de b ı ı s d k ke k v mı ı uy dı dığı d e göky y e k

m Göky e so su b meye e uke d değe s y ı ı d p y b v ık oğe b k ık ı d d se b de ey m y dı 8

ı e de yükse e göky kı m uçsu busı e me d e b ı v d e so u A kı ve m ı ke d s yd İ s oğ u bu e k edeme d

ım ı u u m ı f ı ı gökku k ı ı b meye oyu ı ke d e h eke b

y s h p ucu buc ğ o m y b b k boyu u Göky de o up b e le e k f yo m k s

evk hu u ve ko ku ve d Gökyü o ı hem ke dçeke hem de e d B y k D e T h ç s Rudod o u g em b g c v ığı ı h sse d ğO göky ke d ç de k sı d he hh y v ık o m ksı ı e n e endu e ibilee cin no k m m: k ı ko u m g emdeh e ve b y ey c .

T m bu b hem sö cey e hem de d e gce gö Şu y dığımı ku kucu ç ğd s


19/108

p d k r r rd b r şey er bek ed k er b ğ dık r v rs y r. Gü ü Ke d er de Y

sı ç şıyor rdır zu ö ür h s k uzk ve ö ü süz ük s er er, rı rı ke d er de bu

r es rge e e er ç k edeb e ek er e d r Oys ku s ı bu k ke d gös er es ( ez hüp ı ke d e h z e e e ç o sı gerek edğ gös ermek ed r İ s r gökyüzü de b r şey be

ez üs e k o u herh g b r b ç de e k y k rı b r erd . D h b şı d ber dü y

ür ü g ze er y ş k , b z korku ve er k ç der k dır, p m e e de de bu y r Sod İsr h ı ku sk doş söz üğüy e d e ge re ekBu yrı, ö ek de ek Kusursuz şk de ey ke

ç de o dukç doyuru uydu. İ s r e d er deh üs ü o b r v ro uşu rk e e er s ğ y r kd de geç r r, duygu r k b r r k h y er de,dık rı sı ır koşu rı ö es e ş rd Yoksu r

s oğ u u s ek er yer e ge r es ç göü "k dır b e eğ k h y e ge r ezd

eo ç ğd so r d gökyüzü ku s s mo öze ğ orudu A k y ş çok erke b

ş e m o oj z şk b r gerçek k e södur u d b ş r s z o ğı gös er ş Eğer

s rı b r yo ku s k r ı s ğ ys r y b ı şır ve b ç er de uz k şır. Tr k z ı b esek de b r ok d dü y ı çeşyer er dek s gökyüzü ü k ş eş r eye b ş

rdı. Ce e ve yeryüzü ü ek b şı yok v r ede "Gök T rı y d u T r h kk d öykü er yor rd r k Bu ke ek ı ğ eo

d y dığ eredeyse kes d r B rk ç r s v r ığy b ş d ö e, dü y pek çok bö ges de s r dü y y y r ış o ve uz k s

yö e e ek b r Yü e T r y pı rdı.He e her p ğ b r Gök T r s v rd r A r


20/108

og a o Pig e e , Av st a ya a ve Patago ya(Ate İ sa a ) gibi kabi e top a da da bd . O e eyi İ k Nede i ve gök e ye i Yö eti isidAs a i ge e e te si edi ez e tü besi va d e de

ibi çü kü i sa kültü içi az as y a yü edi . İ sayaka ke öz e e Ta ya dö e ke di e i i ği i ve ya yapt k a da o a eza a d a ağ

a . A ak gü ük ya a t a da O gö ü ez. üye e i Ta söz e a at az o d ğ i sa ds y a i i ki k aya ağ söy e e . Ba a s k

o a dö se e de o ya a da b az çoğ zazak a t ğ veya gözde kaybo d ğ koEski Mezopota ya a Hi d a G ek e

e a kesi i sa a Gök Ta a böy e yoza d B top k a ito o i e i de Yü e Ta

yö üy e ta a tap ağ k k güçsüz bi vke a da kö esi de ka bi figü üdü İ d a, EBaa gibi da a etki i, i gi çeki i ve a abi i ta

k a ö e ç k t . Yü e Ta as ta t dadiği e yö e ik öykü e a at Ö eği , G ek eTa s a os ke di oğ o os ta a da edi diği i sa oğ gü ü ya a t s da çok z

a ak ö e siz e e b Ya at a iktida s z ğk ç bi biçi de göz e ö ü e se e bi it e di e geti

i ti Oysa Baa i k tsa gü ü e yağ t ake di i be i ede di i sa a ke di e i i sava ö

e kapt d k a da İ d a gü ü ü issede e dge e i eski Gök Ta a i sa a ya a a asü mez e di B e ke ge i e e aç kça göste i to o i doğaüstü va k a a yoğ a t ğ sü e e ba

o a akt a ak i sa k a i i ki k a sa geçe iya aktGök Ta yazg s bize yayg bi ba ka ya

y çağ t . E ke it e i bi i se ik ö esi dev e i köke e i i a att ğ va saya a çokt


21/108

Ta rı ı öy üsü a a la ıyla böyl bir urguyu siiyor u a a i ba arıya ula a a ı çü ü i sa lar

sıra a ya a ıları a ği iyor i sa oğası ha ıhiçbir y söyl iyor v alıcı soru ları ı çöz yar

dı iyor u Gö Ta rıları yo ol ası Yahu il r Hıris iya lar v Müslü a ları apı ığı Yara ıcı Ta rı ıBa ı dü yası da i i sa ları çoğu u ya a ı a çı ığı ı açı la aya yar ı d r. Mi g rç çi bilgi v

aha ço av a ı lara yol gös r ir. Gç liği a ca u ör s l ola a ya a ahla oğrul us

a uygula aya o u ca or aya çı aca ır Kusursuz birdü ü s l varsayı olara yoru la ırsa yaba cıla ır vi a ıl az olur.

Yüc Ta rılar y rl ri il i olabilirl r i agö yüzü i sa la a u salı a ı sa a gücü ü hiç yi ir -di ü s li a rısallığı i l r ayalı si g si Pal o

i uhsal ğı ya ig rı olara al ır Mi olo i v

z cili (mis isiz ) r l r v adı lar üz li aralılarla gö yüzü ula ır göğ y s l öy ül ri i uygulaaya g çir l ri i sağla a aha "yü s bir bili c

"yü s l içi i d g ç ayi l ri v yö luygularlar Bilg l r a rılar l i (ar a) ula a a göğü ç i li a ları a çı ı ları ı il ri sür rl r Yoga pa ları hava a uç u ları giz cil ri ( is ) havaya

yü s l i l ri p yga b rl ri yü s ağlara ır a ıpdaha yüc bir varlı biçi i gir i l ri a la ılırsa -lar gö yüzü ü sil iği a ı lı yi i ica a ara i sa a özgü zayı l ları a ur ulaca larıv o u ö si g ç bil c l ri i dü ü ü l r i Mi

i ağları u sal abul il si i al ı a da bu yay rl göğü or ası a i ağlar Musa gibi i sa ları arılarıyla görü bil i l ri y rl r i çu v göğ y s lii lgili a ı lı yi i ya a a v i sa ol a ı bas ılrı a ur ul a o usu a i vr s l is ği il g ir

i l r bü ü ül ür r görülür Bu i l r har har


22/108

o un . n n gog yü işini o u no gibi n üğünü y

iyo u Mu yg b M n Ku üuçu o n T n n n K n u n n i n

n ğ n b b ş bi u boyu iş iğiniy y yg b ş b y g ğğin in n o n n y ğ n g i by i o uşu u un in g ç u

üş üBi i g ğ yü y i gi i n i

o i i ç ğ n o uğun c in n on n i in uygu y c o n ş n i iş i

n in n . Ş n y i üş i i ini y n on u bi n

n in n g ç i u y A ço i A c ç n bi in

u gü n i ğ n g i b

in yiy c g i içi y ş n i y Anc i i g c ği i gibi bu y nş ş ği yü ü ü i iğ bü ün bi ş n bi boyu i i Ş n y ş gic onun i u bi yo cu u u Ru unun b nin

y n üny n yo cu u bi güüşünü ü ü. K n in n g ç iğin y ü ü ü

n n iyi iği için n g üşü üo i i ç ğ n n i L c ux

y i A i ğ n n ini i ş ş y n c n

şu ç ğ ş n uş i y ş u n o n n n . Günü ü Sibi y

u go y u n n c o u ş uzun y nc A n Ç ğ y ş ş n

n i n n g ç i in g ğ yü i n onuş u n n n Ş n

i onu un ği im B n g n i


23/108


24/108

duğu du u un üs üne geç e is eği olduğunu gös e insanoğlu ev i sü e ini ama lay n a doğas nda a kın

l k özle i olduğunu anla ıŞa anla yalnız a av oplu la da gö ülü le uh

sallıkla nda hayvanla ın ol bü k ü Çağ ıl bi an eği imi sı asında bazen yaban o a da hayvanla la

bi lik e a a Ona esi enin sı la ı gös e e ek hayvla ın dilini öğ e e ek ve sü ekli e lik ede ek bi ha anlaka la ası ge ek Bunu ge ile e ola ak gö ek yalı Av oplu la da hayvanla a a ağı va l kla d

di üs ün akla sahip i le zun ya a anın ve ölü süzlüğün s la ı ı bili le onla la konu ak a anla a dahseçkin bi ya am kazand ı Al ın Ç ğda insanoğlunungün h i len ed n ön e ha anla a konu abile eği dü ünülü bi a an insanlığın (Ad le Havva n n dü üden ön eki y iyi kazanana dek göksel dünyaya yüksele

ez 5 Ö e yandan çık ğı yol uluk ya a sal bi a aç d

a ı Av ı gibi o da alk na yiye ek ge i Ö nG önland da Eski ola ay bal kla ının Hayvanla Tan ıças dedikle i bi an çaya ai oldukla ına inan lahayvanla ı azald ğ nda onu o nu e ek ve böyle e kıl ğa son ve ek üze e a an yolla a dü e 6

Paleoli ik insanla ın da benze i i le i ve ö ele i vadı he halde o o a e ay ı za anda ba ka hayvanla

avlaya ak öldü üp yiyen av may unla ola ak bini 7 Ay a Paleoli ik i olo ide a ık insanla n öl

ek zo unda kaldığ hayvanla a büyük sayg gös e diğigö ülü . nsanla n elinde avlanmak için ye e li a açlayok u çün ü avla ından çok daha zayı ve küçük üle Yeni silahla ve yön e le geli i e ek bu açığ kapa ala

ge ekiyo du. Ne va ki asıl so un psikolojik aç dan çeli kili duygula ya amala yd An opologla ode n za ala da ya ayan ye li insanla n hayvanla a ya da ku la agönde e yapa ken onla ı daha çok kendile iyle aynı düzeyde insanla ola ak gö dükle ini beli i le . İnsanla


25/108

a ana ayvan arı nsana dönü ü öykü er an aar b r a anı ö dürmen dos n ö dürmek e e anı o d ndan söz eder er b ndan do ayı kab e üye

ba arı ı av gez s nde dönü e gene k e s ç k

s na kapı ır ar Av ı k k sa ve büyük ö çüde gerge k n o d nda büy k b r a ırba ı ık a yürüöre ve ab ar a çevr b r örene benzer Ava çıkma

ön e av ı n nse k den kaçınması kend ması gerek r av ö ürü dük en sonra e kem k er ns yrı ır ayva ı yen den do na ve yen den yab masına o anak ve mek üzere ske e ka a ası ve köze e b r yere ser rd

İ k av ı arı da benzer d yg ar ya adık a düek ed r Zor b r ders ö renme er gerek yord . Tarım

ön es ça da y ye ek er n ye remed k er deya am arı ı ko man n a amı yakın k de o d kdü ündük er ba ka yara ık arı yok e mek Ba ı a

vü arı ve yüz er kend er e benzeyen büyük memeerd Av ı ar o arın kork s n sezer, kork çı ırıy a özde e r erd O arı da kanı san kanı g b

ı ç de ko ay o mayan b k em nsano n n e dos yara k ar ö d rmek zorun e ba a ç

çabasıy a bazı arı so rak kü ür er n o oj ergeçer n kor yan m er ve k ören er yara mne en o d Pa eo k ça da z n yı ar sonra da va arın kes mes ve üke mes nsa arı m s z sürdürdü An k ça ı neredeyse bü ün nanç s s em en n odak nok ası esk av ı ık öre er n barındıran vsano a a ını or aya koyan ayvan arın k rbaed me ay n er yd

Demek k m o j n k büyük ye ermeshomo a ien , k nsa arıo o necan ö düre san ara dö ü

üp d e do b r dü yada varo ma ko arını kabmek zorunda ka d ı zamana ras ar M o oj geneözünde ya amsa sor n ardan d y an ve sa man ıksa


26/108

öner e er e gi eri e eyen k yg n k yn k n r İnnoğ u v n beceri erini ge iş irirken o ğ nü ü büybeyni i k c ye i erini e ku r k f zik e ekrin e oğ n ğ n k ı Si h r üre iş

n ı örgü eyeceğini ve eki ş ın öğren iş iHo-o i h bu evre e b e üny ki iş evini b ş -rıy yerine ge ir e ini ğ y c k Grek erinogo nıver iği n ık y r r ı ve bi i e üşünceyi geyor r ı

Logo i ere y üşünce e ok f rk ı ır Mier ine o o o r k ne ne ger ek ere k rşı k gei ir Dış üny bir şey er y ş n n o u

gü e ek y ekno o i ge iş ir ek i e iği iz e kz iş e iriz Mi in er i e bunun e e in e ık r rze i e i y r Mi er ku rke i erin h y i n y yi ik cenne e yöne irkenogo i eriye r k ürek i yeni bir şey er keşfe eye e i i gö eri iyi eş

eye irki ici bu uş r y r y ve evre üzerin e ok ene i e e e eye şır e v r ki gerek i o

rek e ogo ken i ın r r n hi ir Mo ern önce i üy oğu in n i e n birbirini bü ün e iğini fe iş i; iki inin e ke i e i y bir e ki bye kin ik nı v r in n r iki üşün e yön e inegerek u yor r ir i cıy v ö ü

i y v g zi ini n ı üzen eyeceği i nnc k h yv n r n ö ürü e iy e g i k r ş k

rıy b ş k n y r e er iL i e ki i everiş ve k c y ı ne v r ki in n y ş ı o

e i gi i o u r y n ve ek e e i ek iğüzü üyü in ir ek en e uz k Öy ey e b ş n-

b riho o i i o i eo ' f rk görev er

ü en ik erini ezgi iy e ış Ye i hek i in y r r n ş i o ve eş ikk ören eri ez eceği i hi e ği h y

eriy e b r ş k k k ve on r e i i e ki in ku n ş


27/108

A a ra ve La caux' ak ev yera ağara ar Pao k ruh a ğ göz ucuy a gör e ze o anak ağGey k er n b zon ar n ve üy ü er n, hayvana g r ş şa an arın zrak avcı ar n n an ür er

re er yera n n er n k er n e u aş a ok bu ağara ara büyük b r özen ve becer y e ya ş . ü ü ya ay ağara ar k a nak ar a ka e ra er o

rek Aka e k evre er e ne an a a ge k er uzun ür ar ış ak a o an bu ağara ar ak re er h

za an öğrene eyeceğ z yere e ane er a v r e yo a ar Ancak ağara ar n uvar arıy a avan a

ü eyen bu re e e n an ar a anr y ağr ş rke hayvan ar n a cı bu uş a nın ahne e ğ nyoruz Oray gör eye g en z yare er ağara ara varana ka ar ne ve eh ke yera üne er n e e

ek, onun a re e ş yara ık ar a karşı karş ya gene ek karan ğ n ne y ce gö ü ek zor n a ka

ar ı ura a a şa an ar n aray ş n can an ran aykar aşık ge er ve f k r er bu ur z Şa an ay n er nk g b ağara ar a a üz k an ve şarkı ar var heha e öbür ünyaya oğru yer üzünün er n k er ne

ek e baş ayan b r yo cu uk; ayr ca ra an o an an üş ünya an uzak büyü ü b r boyu a ha van ar a gö

rüş e er ya r ı

öy e b r eney öze k e önce en ev ağara ah g r e ş yen ge en er üzer n e aha e k o ugö n üğü ka ar y a ağara ar a o u uğun e ka

arın avc ığa a ş ır a ören er n e ku anı rünyan n nan er n e n ya on kabu

n n öne büyük ü gün üz n g enek e on a a ayn öne r ek r. ab e o u uk

ergen o uk ar anne er n n yan n an a ını o u n at o mo y:B l l k i d y ka m ,

ğa kma t iÖ l ikl , ç erkc,ğ kı ı a ık işk k sm ta m . . .)


28/108

ko arılarak o ları rk kl ğ azırla ak üz a arlaş l r g rl r Şa a ları olculuğu g b

a ölü v oğuş ür c r g , ocuklöl ürü şk l r özgü oru lulukla ü a ı a a

a a ı ı . E g l k ağı ak l o ağı al ı a aza a gö ülür b r canavar k l r n ar alac ğ a a b ru un canla ı ı alac ğı ö l n r Yoz k l acı a v kara lığa a uz kalırlar g ll k

l a a r l n öv a ılı Yaşa ıkloğun v ar ıcı b r k rg g b r a

g r ö c ğ ş r P kologlar b z böbaşına v ok u bırakıl a ın alnızca k ş l ğ n g r b

ırıl ış ka ışıklığına ol a akla kal a ı ğ r u gu b l r , k ş n k r gü l

oluşu u u kl b l ğ n ö l rl r Ç l k b c ocuk ölü ü b r başla gı ol uğunu

r n r ab l ön üğü rk k u u v b

or ur Ölü ü n n ş ola v onun varoluş b g ş ör n başka b r ş ol anı öğr g b r avcı a a avaşka olu alkı uğru

a canı ı l k a a a azır ır ar ıkErg n o lu a kabul l rk n aşa ığı ar ı ı ı

ı a kab l n n ku al l r n lk k z unok a ön l r. , ün a şl r n görül üğü a ra an b r or a a anla ılacak b ö kü ğ l r. ub lg or a a ko uğu n ancak günlük şl r aalan an uzak ku ör l b r o a a l g r l r

ızca u al v koloj k önüşü bağla ı a anlaşılab l r oloj aşırı u la a g r k ğ z öB r b z on uza k ğ ş r n z n

azırla a ız g k r D l c l ö kü ara ın akg ll r ıka a rıca nl c ö kü l akı laş ıkılarla b rl k a alı anla ı b z alışıl ık ünk n b l n nl r n ö n aşı ak üz r a arlaİ a on a n ol ak ızın b r oku ak üz

8


29/108

l b o a t oku aya b z Yca la a öl v oğ a ü c b aola ak a g la a kça tolo h çb a la fa t

ah a a lık t l La caux g b ba tha lya la k ttö l şa a la la avcıla ı y

oğ uğu y k ola ak ö l yG k avcıla la şa a a ı g k g l aola a t a ı ö ü ko kulu l g çg k H yaşa ıkla ı to l a o la ı b y

ağa la la ö ö c ş t o cu ö olağıyla üzl ş l y Bütü k ltü l kah a a ca ayışla la g l b z tolo l l şt l ştk yaşa ı a ya a yaşa ğ to lu a b ş yl

k ol uğu u h . şakla boyu ca g ç l olak f k l a tık o a y t l g l kt öyl c

a ay ılı öl a ok uğu v l at lıava lala övüşü ulaşıl az ağla a t a , ka a l

o a la a g ç b ü boyu ca k k ş l ğ öhalkı ı a a ı a y y b çgö ü ya a y k kış ola ak ö P o th u a l k a ı a ta ıla

at ş ça ış yüzyılla boyu ağı za a ç k k bb l ö k zo u a kal ıştı A a k yag bı ak aya, yu u a vl ç ya a k

y v y Ro a k t bu a a ö c y a ıy zo la ştı ah a a l k to u a ı ç

şl şt k B ha, a ya a Muha g b tak ş l yaşa la b , lk ola ak Pal ol t k çağ al ş b z y bu a k t al ö ü tüy gö a latılı

n a la kab l l ki kah a a la hakkı a b kül a lat k a açla ı yal ızca l y c

vak t g ç ğ l M to b z ta b t yo ak ya a z g kt ğ a lat Yaşab ö h b z kah a a ol a gH b b k La ca ak lab tl a at aya a

oğu ka alı a g ç k güv l ah o ta bı


30/108

kı h b me ğ nyaya kman a c e eyaşamak zo a Doğ m ya a ken ocuğ n n canıteh keye atan he an e ka aman .He şey en vazge meye hazı eğ l en z kah ama o amaz z; önce

an ğa nme en y k ek e e k ş ö m n b bmak z n yen b yaşam öz ko u eğ l Yaşamboyu ca b nmeye e y z eşt ğ m z u um a a ka

z kah aman k m t e b ze na av a mam z gğ öğ et Son n a he m z ke m z a na öl mnen on ay e b u uz

m Pa eol t k kah ama a a a o ak m tob yat a a gö n e Ö eğ n G ekle n kahHe akle ' n avc ık ö em n e ya g ka ığı n eke . Mağa a a amı g b hayvan o t a ı a bn e e o a taş He akle ha va la la başa ıkta gö te ğ u ta kla l b şaman ye alt na g e ö m z k me ve a a ve Ol m o Dtan la e e ıka G ek e n Hayvan a a ıavcı ve yaba hayat n e e ye b l en ta am e Paleol t k b g o ab l .

Avc lık alt e kekle e özg b etk kt a cak Pat k ağı en g l avc la n an b ş y . A k

a v O a oğu n n ö t b yan n a b luna gebe kan ta v e e e e ke heyke c k e bu ö eme ta h

A tem ya zca y k an anın özell kle n zeto lam ş Hayva la an a eğ l ay zama a yakay ağ ola ko ku a a b a al va lıkt to ak ana eğ l o oymaz b lmez ve k c

b tmez. Eğe av ku a la ğ e ecek ol a kua ka ökme y e n alm şt Ö neğ k ye ye

c ya a a t nc b ny a ta h enen Çata hö k k

ı a a keo ogla b y k taş kaba tma a a oğ m ya atan a ta v e n o taya ıka m ş a ı azen yhayva a la bazen başa ge en b av an ka a bboynuz a ıy a ya a yaba om zu ka ata a yla ba

e e kek embo e y e gö .

3


31/108

Pek be g b m e e kek egeme b to umta a a ı o u a ö e ıka ? u u e e kab a tı a uyu a kızg ık o ab Çata höy

a ı eze e be oğum ya a , oy eş boğa ö me

ek Avc a ka ı ocuk a ı ı ko mak a ıca a ı h e aya a . Avcı ğ kışkı tt ğı uk yg ev e meme a ı yo a t ğ ö ey e bka ökmeye oymaya bu gü ü ka ı ta v e e y

tı m ş o ab Avcı a ka ı a ye y ş mo uk a ı ı a ayab yo a ı o u ü ekbağ y ayı a ı ok o a e kek e e eğ Do ay

a y şamı ü ütücü ko a a ı o muştu bu yaşame kek e e hayv a ı u mak ızı ku ba e mek yo u.

Pa eo t k ge m ş m z a ata böy e b g km to oj zevk ya at ma ığ gö te mektekek e e ka ı a yaşam a ö ümü ama ız ge ek

y e yüz eşt m şt İ a oğ u u acık ı b mgeı Gök e t ma maya ca ata ı cak bu u ge e

t me te yo u u ö üm ü ük e yüz eşmekte , güvü ya a ay ı e k e e mekte ve e k k

ö ü mekte ge t ğ a amıştı M to oj y e oe e kuttö e e Pa eo t k a a ı yaşamı b

e ğe e ge me e e a ım e e o u

ke gö te ğ e o u va ğı b başka hmeye b yö ü e e o a ım o a ak gö ü me a u ke gö ü e h y t me , a

b o ak büyü ev m e e kek e le ka avuz uk etmey ü ü ü


32/108


33/108

N k Çağ:

T ı Top u ı ı M o o sMÖ y k şık 8.

Yak a k o b y l ö e sa oğ u ar bu dul k ar k ba a bes kay ağ ol ak a ç k ç

oprağ so suz b r bes kay ağ olduğu ke ed lsa soyu Neol k ar de r de daha ö e l b

kaç ge e ya a r Bu ö ü ç ç ler ye kouyu sağ arke ya ad klar daha so rak kül ür eros ar a da ya s ya deh e se e korkuyu y

klar oloj de alg layab r z Taro os' gerçeğ dle ge re sözü ür üydü gü ü üzdek ek oloj k der er ers la k b r g r olarak gö ezd lara k d ler e dü yalar yla lg l ye a lay lar kazara büyük b r ruhsa uya a yol aç

Ye ar sa a a d sel b r sayg yla yakla l r2aleol k çağ sa lar a la ay ku sal b r aa ye

rak gör ü lerd d de ar ay el ğ bü üÇ ç ler arlalar l rke ya da ek kald r keb r ay sel ha aya g r eler gerek yordu To u lar oprağ der kler e gö ül eler zled kçe ayre eba ba ka ya a b ç ler e dö ü ek üzere kara l k ak r l p aç ld klar a ad kça bu da g z b r gü ü

ağ o duğu u ark e er k , o göksel arl ğ erü aç ğa ç k as yd ç ç er oprağ ek p sa lar

33


34/108

yecek e e e k e ku a a e e g k e nzev o uğa ka k a ını e e e ya a k a ı k e ayvan a ve n an a ı

n e a n ı ıyo u

u g ken e n ye onu e eyecek ku ö euy u u a İ k o u a o ağa a ak o a ak ku a ene e n ge ön ş n ağ a ak a

n e o an az O a A e kaa, Af ka n n az kee n e, Pa f k A a a n a ve D av a a za

H n an a n an a e a ak o a ak ku ayön n e u gu a va u ö e e k keye o a ak şey ka şı k ız eğ a ak n

en ge ek k nc e ge ek ğ n n eş y u a ın, oğa nyanı ö e n e, e af

ge ek k o uğu ş n ez Ya nızca ken eo an o ak a ve onun n e n e ken n gö e

an a , n an a , ayvan a ve k e , e

y ay aş a o ay ıy a e ne g n e e e .n anın c n e ğ e e e e o ağın eyve ve

n ağ ayan gök e g e aynı gö ek ey E kek o o e a a ku a ev k an a ına gh y

am n n eyve y : o ak ş y o u a anuyu yağ u a gök e ye n c n e eş e y .a a ka ın a a e kek e a a ın a c n e ay n e

. aş aş na ku a o an u eş e o ağ ngan ene n a eke e ge , f n n a

a e e o ağ n a n a onu o u a şa e kek k o gan y fa u nc ay nen e n MÖ a ıncı y zyı ın e e ey e o a a naea ve Hezek e g eyga er e n ö e ne ağ en

a e ya ı ığına şa e e e u a ınağena a n e eke an a ı A e a 'ın Aşe a v

fa şe e n onu una ö en e ya ı ı30Oy a eo k evr n k aşa a a n a o

34


35/108

olarak görül z Ç n v Japonya' a varlığın t lş y z ancak a a onra a l yaşa ın a ka ının ü

l n ğ ann l k rolünün onucun a ol a g r k toprağa ş b l y c b r öz ll k kl n Dünyanın g r kalar n toprak k ş l şt r l şt fakat kut al y talır ı. Na ıl b r ka ın çocuk oğuruyor a toprak a ra

n n bütün canlıları çıkarıyor u Av upa v uz yA r ka ak n rk n yaratılış tl r n n bazıları lk

anların b tk l r g b topraktan tür kl r n var ayıyu to u lar g b onların a yaşa ı y raltın a başlar y

n n anlar toprak ü tün çıkana ya a ç ç k açıp n aann l r tarafın an oplanana k ora a büyürl r rza anlar n anlar gök l varlıkla karşılaş ak ç n yük

kl r çıktıklarını ayal rk n artık kut ala y ryüzün ay nl rl ulaşırlar a cau a ortaya çıkarılan Pal o

t k tün ll r b nz y n N ol t k lab r ntl r n anlraltı ağaraların a kut al ay anlarla buluş ak y r n

oprak Ananın ra n g r r g z l b r yolla bütün valıkların kaynağını rl ru yaratılış tl r n anlara tıpkı kayalar akar ular

v ağaçlar g b toprağa a t ol ukların öğr tt D k onun oğal akışına aygı gö t r k zo un ay ılar D ğtopluluklar b r y rl ıkı ıkıya öz şl şt l r onunla ku

ukları bağ a l yl ya a baba oyuyla olan bağların ana a r n ol u u tür to öz ll kl ant k Yunan

yaygın ı M toloj At nalıların b ş nc kralı Er k to Akropo n kut al toprağın an oğ uştu çok rktar t n kal a öz l b r tapınakta kutlanan kut al b r olay

ı buN ol t k vr n anların bütün vr n kaplayan ya

ratıcı b r n rj n n varlığını fark t l r n ağla ıştÖnc l r ünyanın tanrı al a vücu a g l ğ ayrış azkut al güçtü bu Ancak t ayalı g l r za an

a a o ut v g l ş güz l r başlangıçta b ç n yunk n b r ç r k v öz ll k kazanır Gök üzünü yüc lt

3


36/108

nas l Gök Tan k ş eş mes ge d ysley c op ak nas l A a Tan çaya dönüş üyse bu da bze b gel şmeyd Su ye'de Yüce Ta E n ka s Aşeya da k z A a le özdeş Mezopo amya' da Süme leİ anna ad n ve m şle d M s da s s' eskHe a, Deme e ve Af od . A a Ta ça avc op umUluAnas y a kay aş , onun ü kü ücü özel kle n üzde op ad Ana ac mas z b savaşç d ö neğ ,

e kan de z de yüze ke asv ed l Deme e ök nc ola ak a a , aşk a ças Af od b le

ko ku sa a .B kez da a y e eye m, m oloj ge çekle demaz Yen Neo k m e sa a ölümün geyüz eşmek zo unda b akmay sü dü dü e . e bu la ş le yd e de Ana Tan ça yumuşak baş , eselb an sa va k, çünkü a m uzu u, cededüşü üle b uğ aş ola ak yaşanm yo du Ve m

ku akl k, k k ve ku sa gücü de d şavu umu ola n öfkel güç e e ka ş hep b savaş, umu suz bva d 34 Ek m c sel asv yapma a sam doğayla oman k b aşk şk s o a ak yaşadlam a ge m yo du sa ü emes de ge ek an e gse bebek aç s nda kend ç nde e l kele ba dAyn şek de a la a ek mes de ancak ca h age ek e yorucu çaba a a ge çekleş l d . Yk ab da baş a g ç a va ola ce e be ze mes

lmes a m n köles ha ne ge mek o a ak yAde de k sanla Tan bahçes yle lg en

a camak zoru da değ lle Güna so as da kaçocukla n ac ç nde doğu maya, e kek de ek eğ

n n e yle op ak an ç ka aya mahk m ed ldE ke m o oj de ekme b çme ş e ş dde le çy yecek elde e mek uğ una ö ü ve y k ku sa gü

ne ka ş sü ek savaşmak ge ek To umu opç e g mes , meyve ve eden önce ölmes ge ek


37/108

ü a v san . a a a a s ah a a bs an un t k i in öğütü s üzü n şaya ak i in ayak a a t n a ğn n öz nin kas g k kt ütün bun a ş inin h n

kin b kt y n n ünyaya g k üz ka k a an ön a a a a n uzuv a ko ahunha a sakat anan v ö ü ü n Ana an ay a

t gö ü üz. u it n h si ö ü ka ş yoku aktan söz Pa o tik ağ an ka a ski kah

an k öykü in ha k na ya g t k uğ una k i b yo u uğa kan a oğu za an k k kah

a o tik v i t sin k k a sizg n Dünyay baştan başa o aşan ö ü savaşansan soyuna y y k g ti n tan a Sonsuz ngy n n sağ anan uyu un söz iğ it oAna ka n kah a an ğ n n s g s n önüşü

F t na tan s aa in k z ka ş v ka s ya n

savaş n ğ ayn za an a bütün ük v uyukazan ay si g y n Anat n t n bu a k a bGün şin a n a kav u uş to ağa yağ u g ti n aa

v ka gaşa v a a an aya ka ş ya at bvaş v k . va k b gün y yüzünü ss z b

v k t h n ö ü v s z ik v an s Mo ona sa Mot un ka ş s n a aa

ko kusuna y ni i v i n n ona t s i o u Monu ağz na ay k bi kuzu g b ok a ok a iğn y k

a t na ö ü n to ak a na n y zo a . Ay yüzün yağ u yağ a aya ağ n b tk ö tüsü

a n y k ö ü k b Yü an o an bas E a siz i aa in ö ü ünü hab a n a yüt n an n abas n kuşan yas ö g ğ

n a ya k a a a n va k oğ unu ku ta a az Etü o an t k tan sa va k Anat t . A v ö k nön üş y yüzünü a ş n a ak aa ter e osunu(b n ikiz -

ni) öt k ya s n a a akta . u iti sak ayan Sü y


38/108

e me in onun Baal'i "ineğin uzağısı koyunun kuzusuiçin arzuladığını söyler 36 Ana Tanrıça ıpkı yavrusu ehlikede o an ir hay an gi i azgındır kudurmuş ur Baa 'den geriye kalanları uld ğunda onun anısına üyük

ir enaze şö eni düzenler Ana orada yana yakıla El e şikaye e ulunur ve yeniden o u aramaya koyu ur

o u ulun a onu ayin orağıy a ikiye içer ane erielek en geçirip savurur güneş e kavurup değirmendeöğü ür e ini arlalara saçarak ıpkı ir çif çinin uğdayyap ıklarını yine er

Elimizdeki kaynaklar ye ersizdir u nedenle Ana 'ınBaal i yeniden yaşama döndürmeyi nasıl aşardığını ilmiyor z Ö e yandan ikisi de anrısa varlıklar olduk arından ne Baal in ne de o un ümden yok edilemeye eklerini unu mamak gerek Aralarındaki savaş süre ek hasayılda ya nız a ir kez ölümün pençesinde gerçekleşe ek

ir i in ir aşka çeşi lemesinde Ana Baal i öy e g

iyileş irir ki o 'un ir sonraki saldırışında Baal o an agü üyle karşı ık vere ek ir Yağmur yery züne döner vadilerden al akar gök en rahme yağar Öykü ün ük v

ü ünleş irmenin simgesi olarak Baal ile Ana ın ir kedaha insel ir eşmesiy e sona erer Yeni Yıl şöleninde yeniden yaşa ı an i kül o ur

Aynı mo if ısır da da karşımıza çı ar an ak sisAna kadar güçlü değildir ısır ın i k kralı Osi is halkı

arım sana ını öğre ir Tah a göz diken erkek kardeşi Se honu kalleşçe ö dürür kız kardeşi ve karısı sis onun edenini aramak üzere yollara düşer Cesedi ulduğunda onuan ak so nu sürdüre ek Horus a ge e ka masını sağlaya ak kadar yaşa mayı aşarır Daha sonra Osiris in ede

ni doğranır her ir parça ısır çapında farklı ir yere gömülür ıpkı ohum gi i Dua ın ölüler dünyasının hmi olur ayrı a yı lık hasadın sorumlusudur her yı ekin

erin içi ip aşak arın ayrı ması sırasında yapı an ayinleö ümüyle parçalanmasını yeniden sahne er Ölü er anrıs

38


39/108

ayn za anda hasa an s d lü l yaşa n ç ç d n g s B ol azsa k d ola az Öln n y n d n canlan as vs l n büyüyüp küçüls g b v ns l b sü c s l k d Y

şa başlayab l ancak l n b k l n an la n n v kül ünün o aya ç k ş nok as nda h p b f lak yan kan d külü v yaşa n c güçl n n zaza an a a lan az.

M zopo a ya an ças İnanna n n y al dünyasn ş n anla an daha da aç k B n lül

s n n s yasyon y n yaşa a d nüş c k lün y ola ak da yo layab l z İnanna op a n

nl kl n do h k l yolc l na ç ka k n a ya d k g b b a ac yok El zd k

kaynakla dan anlad z kada yla on n s d C hn K al ç s v ayn za anda da Yaşa n Sah b s olank z ka d ş E shk gal n y n g ç k E sh

lac v aş sa ay na g d n nc İnanna n n ş hd d va ndak y d kap dan g ç s g k Kapb nd ona zo l k ç ka İnanna'dan üz nd k gl d n b n ç ka as n s yl son nda k z ka dh z na va d nda bü ün sav n a a açla ndan yoks n kal as n s k d Da b g ş başason çlan nca İnanna y al dünyas n Y d Ya g c f ndan lü c zas na ça p l lüsü d z a a gl p b ols n d y s g l n

lg l l k an la İnanna'y k a lahla la b l k y yüzün d nüşü g k l v ko k

Ev n va d nda yak ş kl g nç b çoban olan kD z 'n n ah na g ç y y l nd n g ü İ

a af ndan lü c zas na ça p lan D z kaça khla on İnanna n n y n al ak üz y al na n

s ç n kand şla d faka yap kla anlaş a gD z l k z ka d ş sh nanna a as nda paylaşh b E shk gal l b l k al ay y al nda k

39


40/108

na na se ü en yle k e ye yüzü sonsuza dekğ şm ş k e yen a s Dumuz yos mle n değ şmes e yol açm ş nanna n ydöndüğ nde kuzula doğa o um a f l z e yeca lan e emen a kas da asa me s m gel

dü yas na ge nd ğ nde ye y zü yaz me s m yleuzu sü el ku akl ğ n ac s çeke Öl me ka ş keye g o az M osu d le ge n Süme ş şu nok alan "A E es k gal Sa a şükü le olsuda kalan e ca al c nok a kad la n özell kle de Duz ' an es n oğ unu y me ac s yla ağla" ss z ye de yapayal z; za anla d pd yked u muş ge ç oğa m sal oylu oyu ca ye d

AnaTan ça ku a c değ l, ö üm e kede se eOnun ç k ğ yolculuk ep m z n ka lmas ekle

n s yasyo ö en n n değ ş m ku al d nandeş yl ke d a l ğ gömül l nmeye oyu

k z ka d ş yle u uşmak ze e öl le dü yas na E es k ga so ge çekl ğ e s e mek ed Bu den kalm ş Ana Ta çayla ul şmay anla a pek çok mka a a so se ü en n yüce ayd nlanmas u

a Öl m e yaşam n sa es E es k gal de sü eğum yapa ke as ed e Ana Ta çad On

aşmak e doğ u anlamak ç an a'n n ke d samas a ya d mc olan g ys le ç ka mas e ln kena a akmas esk e n öld mes ka ş e za a gö nen özü semes e ka la masola aç kças ö üm ka a l e yoksu luk olmadaşam a o mayacağ ka ul e mes ge ek 9

a na'y a l şk lend le ku ö enle o u öykü

k ağ a ya odak a m ş e a a zama Dumuz ede a aya gelmes ç ku la mam ş Va oluşuyasas o a ak yaşa an de ey m ça p c ç mdee ğ ç kül yay m ş . na a'ya Ba ll le

e d e Su yede As a e (ya da As e a ) ad ald D

4


41/108

m z Yakındo da amm z d ye b l n d öldü ü zabölgedek kadınla a ıtla yakmışla dı.0 Y nan tan day-

a Adon den l d ünkü Sam kav mle , e end( d n kaybına ya t ta la dı Adon n başı dan ge e

le yı la boy n a de ş me adı an ak tan ı anın eölüme te l ett n n gö te ld özgün b m Sün m to n n temel ya ı ına y akta ı Av ıla ın

an ı a ı g b eol t k Ana an ı a da e kekle n dgü lü gö ünmele ne ka ş n a lında kadınla ın da a gülü old kla ını ve denet m elle nde t t kla ının gö tge d .

G ekle n yaklaşık Neol t k a dan kalma Demete vkızı Pe e one m t nde e bel g nd b 4 Deek nle ve to a ın be ket n ko yan l an ı aHade ye altı dünya ının k m Pe e one y kaalıko n a Demete Ol o Da ını te k ede ve de tld tl dünyayı dolaşı Ö keyle a adı engelle e e

o kız evlat ) ge ve lmez n ano l n a lı ak m etmekle te d t ede elaşa düşen Ze Ko e y kta ma ı n tan ıla ın abe He me göndene yazık k kız Ölüle Ülke ndeyken na ek dekle m şt b ndan ötü ü a tık ko a ı olan Had ' n yanındö t ay ge mek zo ndadı Kız ann ne yen den v şt nda Demete ya a ı kaldı ı ye üzünü yen demeyve ekle ka la

do a olayını ba b mge el anlatımı de lDeme tö enle ne ek m n de ü n kaldı mayla eşzmanlıdı Pe e o e to m g b to a a g m ş olane va k Akden z de b to m n l z ve me dö

ü mez yalnız a ka a ta yete l d yeşe meİnanna m to g b b da o adan kaybolan v ge döntan ı anın b başka öykü üdü Ölümle lg l b

k Y nanda ü ün an ı a ı Demete aynı za anda Ölüle n Sa be d At na yakınla ında El 'te g ztünü yönet . nla g zl ay nle olmakla b l kte e g

41


42/108

i mysta ö ü ün aç n az ğ n yaşa n bi pa çao a a abu t zo unda b a an, bunun sonucundada d ş ti aybo an tö n d Bu t i i ayin iti

a n uzun inisiyasyon tö ind n çi i n

in b in ü in bi da a si inaz d Ö ü a ş sin bi ut u d di z Ka aşağ dünya a a as nda sü i idip undad G nç z n si s ö ü ü o a s z n n

top an n iy c bu unu n d yaşa süE usis ayin iy i i i bi i iz ço azd anca

at an a i t an at d ğ ibi P s p onç t n top ağand ğ ninan p inan ad a so usuy a

a ş aş nca ap ş p a ş a d a d Mit çün ü n y ba a san z ba n yaşa a ö ü ün bi b

ind n opa az o duğunu, top ağ n ö düğünü y nd n can and ğ n ö ü dünüz Ö ü o utucu ü üt

aç n a d a at son d ği di Bi bit iyi sda n at p ata san z y ni bi i iz d d

s n o sa bi y ni bi iyi s iğ yo aç şu un y ni ü ün si için ö si iyo du

da a iş i bit i ya d d y nid n büyüni d st di E usis't i inisiyasyon tö n i öyüz ş nin uhsa aç dan taz n ti diğini bi

a da insan n budan as d o duğunu öst iyo du

Ö ü süz ü ti zdi ya zca tan a sonsuza yaşa d anca insan n da a özü p yaşa as na, do ays y a ö ü a ş s nda sa in da ana a y yüzünü dado u yaşa as na o ana i i G ç t n d h

ün azand ğ z işi iği ö dü zo unda a z ti çağda da bu çiş sü cini it i ayin i insan

a ö ü ü o du a n abu t y bi son a

ç y d ğişip büyü yü i iğini öst y yd c o u du

4


43/108

İ k Uyga ık a

MÖ yak a ık 8 )

MÖ yak aşık4000yı arında nsanoğ u üyük r adımda a a arak önce Me opo amya ve Mısır'da arkasındanÇ n H nd s an ve G r e ken er kurmaya aş amıuygar ık ardan a ı arı ç ırakmaksı ın s n p

er,faka ugün Irak oprak arı o an Ver m H a ç

s nde, ken yaşamın y ce en m o oj de, kent eşme çsın n k epk er n göre r . İnsan yaşamı g denç ka anıyordu. İnsan ar uygar sana ar aracı ığıy a u

ku arına da a ka ıcı ade er u a yordu ya ının uması da m o oj er e u un süre ede fade er vercek er an amına ge yordu. Tar se çağa g rm ş eken erde değ ş m vme ka anmış ı nsan ar neden so

şk s n n da a çok farkındaydı ar. Yen ekno oj kyaşayan ara çevre er n da a y dene eme o anağı veyordu ayrıca doğa yaşamdan g derek u ak aşıyor ardı.Heyecan ö gür ük ve övünç çağıydı

Öte yandan u oyu ak üyük değ ş m üyük korkuar da ge rm ş . Tar n yok e m sürec o duğu sö

mek ed r çünkü er ge ş m kend nden öncek n or aka d rmayı gerekt r r.44 erp ç yapı arın sürek akım onarım sted ğ yen den nşa ed me er n n gerek

opo amya ken er de yaşanan uydu. Yen yapı ar yerr ed en da a öncek yapı arın ka ın ı arı ü er ne


44/108


45/108

r mc utsa ve d nse aa yet e a a g rdü ent erde yaşayan u nsan ar da ü tü e ed n m

n n zünde tanr sa du unu a u ed y r a d Meta ya da nsan ara z ggurat ar n yap mas n eten t

a d , ge tan s En saraç ar a a ter er , şaatç ar çana ç m e ç e n su am

ç e n n, sa g rev e n n ça g c a n vee end s yd 49 Mez p ta ya a nsa n yaşa sde de şt rece ar a r şe g şt e yaşad ar e t e aş d , çü ü ncede nen ş er n tes ne geçm ş erd a gaşa ta ndan çdüzen get ş an tan a n g se yarat c nm ş a d

Öte ya da Mez p ta ya a r e suç aa u ar ya y ard H gün ü yaşa t

de ar as n uşturan tanr a dü yas arş s da nyaşa n e d g r e ent e de e usu

geç c du u un a ndayd a . Yaşad ar ent ya n zca tanr ar ve a anüstü r aç sa utu du u y t cennet un u s u g ges nden a

şey de d T p san yaşa g uygaga ve süre s z du unu ç y an a ş a d . M s

üçü tec t ed m ş ve çevres n sara da ar n rudu, n düze a ş y a es e en t p a a da aşar a a da a ç güven duyu urdu Oysa c e ve at su ar n n ç u za an ne yapaca a n n

ve y c a d , ş ddet ya u a n t pa çev e d ya da avurucu rüzg r ar u t zu

mana att st a te es n ep va du u Mtamya' a yaşam da a az güven yd ygar un

sd a n ara ve y c güç er ne a ş y tçe

ay gere t r y du Bu r u a se t e nde dae d r. Mez p tamya'da a arsu ar d a enge e e

çevr ad nda an y n de ş m e ne açan ar s t r d ay s y a ç u zama a et yaşan rd

4


46/108

s r da o d ğ g b se b rada da oş arş a mazd s s yasa ve op msal çözü me s mges olm ş

İ sa oğ ar er ye çağ a g r ğ de, esa em de a r sa la g f r er d

ygar ar a er e er e ad ar g dere da a çze be z yor ard e d er de ö ce gele ere göre yazg ar e er e alab ece ler da a ço fard lar So ç o ara ar a r ar a a ar gözüym yor ard Ş md sa ede sa faa ye ler o d ğ

a r ar za laşm şlard apaç b r gerçe olmç m ş, yal zca er ş meye va ar o m ş ard

e m o oj s ç Se gö se varl sa b al m gös erges yd Mezopo amya e zfa ma z mes o a e a r lar da sa

e p a lamac s d r Küçü a r lar grev yapar ar, ra lar yaşama e ver ş ma ç s ama a ama a yo m şlard r, A a Ta r ça da b p s ş er

e ge rs d ye sa oğ yara r. A ca say laar ar, öy e ço gürü ü yaparlar pa r yüzü e yamaya f r a a r s l üf s ar ş e e

a a aca ac mas b r yö em yg ayara ü yay sa dab ra r. se A ra as s' ,50 S r ppa şe r

"pe b lge adam r arma s er İ s aröze b r ar adaş r m ş r, böy ece b r yapmas söy er A ra as s e, s geç rmez o mas yaca e o o y öğre r o a, A ra as s e p Ngö se b r var a a d ğ des e le, a es ve bü

lar o mlar or yab l r. Ne var s lar çeso ra gö ü e y m arş s a a r lar e şe e ap

ar Mezopo amya m de, T fa a r ar dü yadaler aya ar çe meler başla g c a şare

ed r A ra as s e a s D lm a gö üsüz üğü ad ç araca ve a r ar a es de oldb l ş rmay sürdürece e sa ard r o ar

ü ay zama da sa soy ü e me e r armola a r sa es ay ağ yüce me ed r Gü ü

4


47/108

ol ğ gi i Mezopot y yg rl ve ültü itlt t o o t s ol c tı.

A c Mezopot y l l t ol ize e ze ezle i l ge i çe il i ol ilirle i i s

gü lü f liyetle i e oğ üstü i öğe i v lığı li ci ey i He e t t ıl i i i yeryüzüs y l e ili , ü ü ı e üçü ol e esi e r e e tli e yüce v lığ E li! E i y

z et r ol gö lür ü. 1 se yeryüzü e e v l ğı gö le e i ge çe liğ y

s ol l e e l c i felsefeye ğl

l Şe i evletle y l l r l t f yö eMezopot y lıl t l ı l i e le i e l K l t f yö etil ğ e i ırl ı Ke i

ültü le i sıl ı y oğ l ev elerle yili ili üçü t ı topl l l ı oğ s t

e ze ir evri geçir i leri i v s y l .B so uc B il est ı ı elle le e zı

y tılı iti l gıç sözcü le yle ili iEnumE ş.Eli iz e i et MÖ i ci i yılı il y sı

l ı l i li te içe iği es i t i ley Şii t r l ı sıl o t y çı t l t ı oğ l lEx n h o,y i yo t v ol y

t söz o s eğil i e eyi i li te yo sol ğ evri sel i sü eç y ı t il t ıs l vl s l t s z i töz e ts l il öz e te türeti zl ve c s l ir i i e ı ı t gö y zü zü y e z i r e y l z ı t ıl

oğ s geleceği ol y v rlı l r ı Ç r tye t s l v lı l öğele e y l z . Apslı s p r y ı, i t t zl s M sisli l tl

B v l ı r lığı " o l , yo l ve li sözcü le i i oy ilirizB ö cel t ıl r l içi siz ve e etsiz le r türeye öte i t ıl s çiftti , e i i i t

i ö ce i e eli gi i ıs l öğele i

47


48/108

de ay dıkça d ze b ev e ol ak adLa ve La a a afı da e s l ed le ba çık (suyça u ka ge O la a e K a

z f kla ı , so ola ak da Gök Ta u e yea z e cak bu a ıdoğu sa a sal ev

g sa e af z k b va sayı ol ay p ay za a du op ak b k e s e ku al vyo

bölge ola Mezopo a ya e lg ö e l de dle çe Bu ada a sa va l k a sa a db yö d Ta ıla ya a sa es de ay gö

e Mezopo a ya ı e esk ke le de b old da ye le o a ak k a ve k e kezye de z e b e ba akl k a a ap de d B ke e y ye le e sa la ya ad kla ı doğada

ek zakla a s ec de d e ge ek eydYe a ı a da a e k d le a a ve babala a

geleb l yo la dı ps ye a ı a çöke a e

öl bede s e k ç k ap ak a ve ku l odaa ke d le e sa ay a ede le Ke le e e zezopo a ya v e b do uk ok ası a

ede aka T a a g z e l ke ol ayı s dd ps da öç al ak ç b ca ava s s yaO ye eb le ek a eyda sava ı da ka ı kageld ğ a e s z oğ Ma d k a sız b

a ı a dı da a duk dev T a a ı öl s e basa akd d k du u ve göky z ve sa oğl ya ayabceğ ye z ya a ak ze e bede koca b kabulu ayva k ye böle ces e k a çaya ay Yasaya ye ev e se d ze pek ek ç Y ce ku a Ma duk da a so a da ak ı a ge e b e kaye e a la da b ka ıy a b avuç op a

ak ze e k sa ı ya a ı böylece a a b d yada ke d ba a a k l p kal ad k a

ka sa lık a doğal d ya ı ay a sa özdek ep d kla gös e o u

4


49/108

M t tanr lar n el ş m y e başa baş den nsan n ş m sürec n rdelemekted r Esk (art k er ka m ş veaksak ö ülen tar m top umuna yü çev ren ve asker

üçle kend ne kan tlam ş olan Me opo amya, şe r dev-

letler n n evr m n yans t r Yen ye ulaşan Marduk b l n kurucusu olur Kent n öbeğ nde Marduk'un tanrar dünyas ndak ap nağ n n b r örneğ olan Esa a urat durmaktad Sonsu ökyü ünün s m es olara

d ğer bütün yap ara tepeden bakan tanr lar n yeryü ündek ev d r Kente tanr sal varl k ar n nsan ar dünya

rd ğ yer an am na elena -ı an(tanr lar n kap s adver r Esa la da anr ar oturur, evren n yap s n asakl dünyan n bas tleşt d ğ ve tanr lar n evrendek

er n bel rled kler 4 kutsal ay nler kutlar ar DemAlt n Çağda kent, ökyü üy e yery ü aras nda bağlantk ran a s ı d dünyan n d reğ n n yer ne eçebyord

İnc l'de de T amat b Yahova n n da b r den canvar n öldürerek dünyay var ett ğ n öste en yaratt er bulunur Bu ür evrendoğum Ortadoğu alklar

aras nda yay nd Uy a l ğ n süre elen b r çek şme ks barbarl ğa er dönüşü en ellemek ğruna bast rankorkunç çabalara karş b r savaş m olduğu yönündek

nan şlar n d le et rdEnwna E Yen Y şölenler -

n n dördüncü ününde söylen rd Bütün t an at lar b kad Ku sa Za anda yaşanm ş eml ve tan mb r o ay d le et r yordu Sona er ş ve unutulmuş s rdan tar sel b r olaya ben eme d Dünyan n yarat l asard arkas kes l eyen b r süreçt kar aşaya karş yürütü-len ökse savaş sür p derken nsanoğlu dü ens l k y k kend ne yaklaşt r ayan öksel üç ak ş na erekduymaktayd

Ant k dünyada s m e er ö e örülmeyen kaynakla-r ndan ayr tutulma d Ben er k b r tür k m k oluşduğundan ör lmeyen erçek ğ var eder Yen Y şö

49


50/108

nin ki si g s ayin r bir piy sti, r iyi tiyatro kinği gibi a an v k n ng rini ka ırır i l y nlka ılan arı tkisin alarak nya aki ğraşların an ak-

aş ırır ı K tsa bir kan ır aca oy n y b Yakaran

lar g n k yaşantılarına olan sons anrılar nyasına gir ikl rini iss r r i l n ayak an ş ş cç kiş n yı g ç rsi kı ak çin g na k çisi öl rböyl c Mar k n Tia at a karşı v r iği savaş bir k

a a sil i ir i; k arın aşağı an ığı v y rinkarnava kra ının a ta g çiril iği c b ş sırasın a, kargaşa g ç ri y ni n yara ılır ı Ayinl r ki çö

an ığa ilk a ı ını a an şa anın yaşa ığı r sa çök şv inisiyasyon tör n rinin ö nl yön il n g ri ç kis r cini çağrış ır akta ır ski çağların ins iğin

angi bir varlığın yara ı ası için si g s olarak ilk kar-gaşaya ön l si kaçını a ır 6

Bil iği i gibi yara ılış öyk s bi l r ayatın kök n

riyl i gi g rç kl r ayanan bilgi v r kt n aAntik nya a vr n oğ a a çok ayinl r sırasın a vinsanların göks l n r inin akışına g r k y ğ aşı sıkıntı ı g nl r il g tirilir i y ni bir iş giriş aşasın a bi in y n karşı karşıya ol k arın a Y ni Yı

ğ nl r ya a aç giy ör nl rin A aç inarı bi gi n ir k ğil önc lik sağal ı larını sağak ı nsan ar yak aşan f ak karşısın a ça ış

son v r k ist ik rin ya a as aları iyi ştir k içok nan vr nbili s itos in r r i Böyl iklık arını s k y n sons n rjil r aş ış o yo

ı Mi v ona şlik n k ör nl r, olay arın iyiyn önc iyic aç a a gir bil c kl rini sağ kal anın

v yara ı ı ığın anını işin ka arak savaş ayı g r kiğini anı satır ar ı

vr nin yapısıyla i gi i iğ r k ra lar g rç k yaratıcı-ığın k n in n f ak r ık yi g r k i gör ğ n

r t iyor Hin V ik i olo isin yara ı ış k n

0


51/108

feda e men n son c o m ş Kozm k dev P r şa onk r an ed p paramparça eden anr ara s nm ş kendn kozmos ve nsan op m n o ş ran sosya s n fon n eden nden yara m ş neden e k sa ve m

ak ar sa k Ç n de Pan G ad ver en yaşanaevrene can vermek ç n36.000y emek arcayan sonra

a yorg n d ş p ö en r aş a dev e g r m vOr adoğ n n savaş m er nde de ayn ema gör r T ama ne Mo ne de ev a han kö c d r ya n zca km k görev er n yer ne ge r r er Kargaşadan d zenkozmos ç ka mes ç n önce on ar n ö d r me erramparça ed me er gerek r Sağ ka ma savaş m ve yg

op m aş a ar n n ö m ne ve yok o mas na ağken er n feda e meye az r o mad kça ne anr ar ne

nsan ar gerçek an am a yara c o a r erM o o o g ne dek neredeyse m y e anr ar n ya

esk çağ ardak k a a ar n aş ang ç an er e de e

aşar ara odak anm ş Ancak ken m er ar seyan n s n r ar n aşmaya aş ad . nsan ecer s ne daçok g ven y mas y a r k e nsan ar kend er nğ ms z e ç er o ara gör yor ard . Kend e k n eç kça anr ar g derek on ardan za aş Ozan aröyk er yen en yor m amaya ka k B ge ş mG l am ş sta d ye nen Ba ş r nde göre r z m şMÖ 2600y ar nda yaşam ş ar se r f g rd Ky ar g ney Mezopo amya da r k ra ğ n n ekra a a sonra da a k ka raman o d ğ n yazar Ener ensöy ence er e zme k r En d y a r k e ağ ser ven er an a r B n ar aras nda canavar ar a v şmek yera d nyas n z yare e mek ve anr çay a

ş k kon şmak g ka raman k a ve şaman k ad aşar ar yer a r. Sonradan öyk ere da a deran am ar y k end v sons z yaşam aray ş na ön şDes an n MÖ1300y ar nda a d ğ en son ç mde m

nsank r n n s n r ar n ve an am n rde emek e


52/108

Des a aş da G gam ş yo u u kay e m ş ro arak kar karş m za Yüreğ de fır a ar kopma

a k a ka kus urmak ad r o ar da durumu düzed ye a r ara ya var r ar Faka a r ar ar k sa

er e doğruda e a maya eves değ d r er aracku a maya karar verm ş erd r Böy ece G gam ş'a

u acak ger ek r düşma vermek k r arda dedo aşa ke ya a r ada o a E k du yu yarGövdes k ar a kap r p ak do aşa o y

ar e ayva ar a aras sa arda da a E k du " aş a g ak sa g d r 57 G gadu yu evc eş rmek o a uygar davra ş ar öğd ye yosma Şam a görev e d r r Şam a a ge

c gece so u da E k du doğa ayva ar dü ya ağ ar kop uğu u a ar Da a uygard r a ca

kaza m ya da y m de ge rm ş r E k du "ekay zama da "ö e km ş ve " a r g 58 o mu

Uruk'u üs ü yaşam m ad karacak ve ce k kaza m şt u yaşam sa ğ doğas ok ö es e ge ğ de a r sa gö ü mek

G gam ş e E k du arkadaş o ur r k e serüva r ar Do aş r a ke s ar e karş aş r arm o oj de A a Ta r ay a ev k yüce ayd aka rama aray ş do uğu u ems ederd ; a cakgam ş Is ar ger ev r r Ke erkek e e kad

k g s ekmeye ge e ekse m o oj gür s d r u G gam ş uygar ğ gökse r g r

görmez s ar kü ü ü yok e mek ed r aş y c ssu u umu g ye ayağ s ka r ayakka üzşar da u amaya r kap d 59 H r şk s

mez er sevg s ma veder. Ö üm ü er u sora r ar a karş aşmasa ar da a y o ur Uygar sam ş gökse var k arda ağ ms z ğ a eder

a sa ar ke d yo ar a g mes da a y o acIs ar öcü ü a mak a gec kmez E k du as a a


53/108

ölü Gı g m ş ı g dönmüştü . Ke di in de ölmesi gektiği i n y nc c liyle Se de s ğ ku tulmuş U

piştim e u dest d dı udu sonsu i y ş m eildiği geli kl onu gö mek ü e e i mun doğ u y

l düşe ys ins noğlu i ke ti selliğe ge i döneme dl y sıyl t ı düny sını m k kültü e ge ilemetemsil etmektedi ; Gı g mış s s k i i i e k

i lde ü e i de y ı c i sl postuyl o kı lş Bi ş m gi i y k sılm m ş top kl d gü

şi e ele i i i le ken ye ltı düny sı y ede e tın gi i ilgisini 61 So und ilmu

d Utn piştim o t n u d n öy e se ilmişs l i in doğ ın y s l ın skıy l m y c kl

t Eski mitle tık ins n n tutku ın kı uetme gö e i i ye i e geti eme i mu yolculuk eskmitse y k ş mı te si e e i mişti 62 te Se öyküsü t l sınd n t mıştı f k t u d Upiştim ke di deneyim e ini k yığın suy indi menin olukl ını e selin neden olduğu y k m kendi ins nc tepkisi i y nsıtm kt d Eski mitle kuts dü y y od k

m ş ge ici ol y l y d kişile e pek i gi e met i sel figü ol Gılg m ş mitolojik Ut piştim i gö mye gide T n ı ins n düny sınd eki meye y nc t i de mito o iyi etki emeye ş yo du 63

G g mış t l d n ö el ilgi e m k ye ine inğ n s ıyl ilgi i c do u i de s ı Uygdöne : nyo y p s postunu ü e i den t s

ı dü elti e temi giysi e kuş . Bund n öyU uk u e esine du ö meye uyg s n tl y ymy önem e i Bi gü kendi de ölecekti nc k u nıl ö e lik e de i s ğ ef ı i in e iştiği şk yd ge i ecek ol n y ıy u m sı onu ölümsü kıUtn piştim i t yl ko uş k kı nmışke Gımış göksel y d m m ksı n kendi deneyim e indende s ık m yı öğ enmişti B ı y le ini yiti miş o

3


54/108

a a a ge o uş yo gun a a oy n eğ ş o a a ge dön üş ü 6 An

u a aş ış ; ne va a h n end ne gö e avunçna a va d

E o o dea e G e op u unda da enç de yen den değe end ş Ö neğ n Adon

unda Du u e İ h a ın öy ü ünün yen den ahneş ve ya a e dönüş ü ü üş ü 66 Adon yu

ğa e ve ş değ d şe ya a a av ı o a a an a nın av ı e e e n n nandığ

u ö en e de aşa ı o u İ an ıçan n uda adın a dünya ndan h ç op a G e yu aş a

e e a a ı ğıy a dev epo isyu aş o u oy a Adon a a a a a ında yaşanan a e dea n ap

e ş n n (en e ü ünüdü do ay ıy a enu a a aşa ı o u So u u yaşa ç

ğa a ı ya a a n önüne ç a an A na a n a d a ı yöne ç ne va . Kad n a n e

a ı a ı çığ a da ga ını vu duğu Adon şö ene yöne e hoş a ş a a dı. Kı a a ya aö ü ü dü Adon po is ya ın e değe e ne a

o an he şey n ge o a a A na a ın end

a a ına ya dı ı o uş uKen yaşa o oj y değ ş ş . Tan ı a uün eye aş ıyo a d . E ay n e e öy ü e g dee e e adın a ı a an a ço ya ın gö ünen gö

e e yöne e e aşa ı a dı a . A a a ını eo an e o o ge e an a ı g g de düşna uğ a ıyo du Ken e daha ço ö gü en en d

ağ ayı ı ön e e a en haydu a a hı ı a den n an a an ı a g de e vu du duy a

ğın ç ne düş üğü ö ü du a ayı ı gö ünüyoT n e oş u va d . Uyga dünyanın ö ü

4


55/108

de esk nse k ç k üş ü üs e k yerini do duracak bir şey de or aya ç k a ış Sonuç o arak bu uzursu

uk başka bir d nüşü e yo açacak ı.


56/108


57/108


58/108

< ğ , Mezopo amya da ya da M sı da ede bu doğruda b r gel şme yaşa mad ğ b lm yo uz Ekse e!

geler s yasal, oplumsa ve ko om k çalka ar yad klar kes d . Savaş ar sürgü er alm ş baş g ddu, soyk r m ar yap yor, ke er yak l p y k l yorduzama da ye b r pazar eko om s gel şmek eyd güç ppaz arla krallar el de üccar ara geç yordu, buysa esk yerarş er sars yordu Tüm bu ye a ç ar uzak lerde ya da dağlardak keş şler aras da değ l, kap al z ve yüksek f a s çevre er de gel şme gös er yorduA cak bu çalka lar sa oğu ar ke d er y e, bler y e ve çevreler dek dü yayla şk l görüş er

mez e k s ola Ekse e devr m am olarak aç klamye mez.

Ekse e! dö em bü ü ak mlar eme çer ğak . İ sa durumu u kaç lmaz b r parças g b

rü e ç le e ko u b l c deyd er, eps de d şa

görü e ay er ve uygu ama ara der de bağ ml olmya da a çse eşm ş b r d gerek l ğ vurgud K ş sel v cda ve erdemle lg l ye b r sor la karş yayd ar. Bu da böy e gele ekse ku öre ler

z kle yer e ge rmek ye er o mayacak ; ap a zama da d ğer ca l ara sayg l davra mak zor day

d lar. Tüm b geler yaşad klar dö emde gö üle ş ddee uzak durur, mer a e ve adale a lak elk eder er

d . Mür ler e doğruyu ke d çler e aramalar , pazlar ve d ğer d uzma lar öğre ler e güvemeler gerek ğ öğre rlerd . H çb r şeye gözü kapalve memek, er şey sorgulamak ge ek rd o gü e dekdoğru d ye varsay la esk değerler e eş rel göz e rdele

mel yd e de e e al mas ge eke ko u arda bkuşkusuz m oloj yd .A k m er ele ala er Ekse e! ak m b raz farkl

duruş be msem ş K m be m oloj k eğ mkarş lam yor k m deb rak n yaps n ryak aş m serg


59/108

yo du. Heps kend m t e ne daha çse e ah ak ya kattı a . Kent yaşamının ge ş m to o n n a tık

g b ge çek a sayı maması an amına ge yo du nsanonu e eşt m y sü dü dü e , fakat uhun g zem y e ka

aştık a ında çgüdüse o a ak esk m t e e yöne d kde fa kına a dı a en den ku gu anma a ı ge ekse böykü e h ge ek gö ü üyo du B m t katı yence yasak andıysa çok geçmeden b az daha fa k ı b k

ıkta bazen s steme ge döne d Bu daha e d n se nde b e nsan a m to o s z yapamadık a ı ana dı.

Öte yandan nsan a kutsa ı ata a ı kada ko ay h ssm yo a dı. Tan ı a k kent yaşayan a ın b ncçıkmaya baş aya ı çok o muştu Eksene ü ke e de yaşyan a h aşkın o anın öz em n çek yo du ancak kua tık uzak dahası yabancıydı Ö üm ü e e tan ı a ana uçu um g m şt Aynı doğayı pay aşmıyo a dı a t

bundan böy e tan ı a a nsan a ın aynı gökse hamu dayapı dık a a nanmak o ası değ d E ken b an mtan ıyı yemek y yen b ah m e a kadaş g b konuşan

a ık o a ak mge em şt ,6 fakat Eksene Çağın peygbe e aynı tan ıy a ka şı a tık a ında ko kunç b şoşadı a ; ya can a ını teh keye sokuyo ya da on a ı se sme çe p zo a sokuyo duA tık yüce ge çek k ne edeyse u aşı ması o anaksız b şey o muştu H nd stanBud st e N vana n kutsa huzu o tamına ancak sıdan ha kın e şemed ğ yoga a ıştı ma a a acı ığıy ad no ma b nç e ne çet n b b ç mde ka şı ge eb ecek e n düşünü ken, na a fat h e ö üm okada a an se t b ç ec ğe başvu uyo a dı. ÇKonfüçyüs yüce a ık Dao nun a tık nsan a dünyasına

y ce yabancı aştığına ondan söz etmemen n daha doğ uo duğuna nanıyo du 71 Bu kökten fa k ı d nse deney

e n an amı m to o den b daha b d k nsanbaçıdan söz ed mes n ko ay o madığıydı

9


60/108

Ç n' n a şmam dak y i çok d ğ ç nk Çiny ks k k nd an a la g l i öyk l anla lmTan sa savaşla , öl n an la ya da ku sa vli klla anöyk yok u n ap nak a n v ndoğum ninsan k l ğ nda an a k n i himay a

an sal va k a n d k n k l . Ancak u Ç n munun mi o ojik ayağ olmad ğ anlam na g m A

a ap nman n yaşamsa ön m va d , nsanoğ unun yad ğ d nyadan önc ki d nyaya işa d d . Ölm ş ak

ala iç n yap an ayin Ç nl l , a l o a ak kavv gö g ku al a y a yön l n d al oplumsal dd li sağlam ş I mak a n y ld a n g

k nl in için şl miş, Gök Tan Di y daha sonad y a Tian c nn ağl , a ada uyum çind yan cin va d Ö k Gök Ta a n s n ÇUlu Tan s gö d n kay olmad Shang han danl ğ dönm nd MÖ yak aş k on nci y y l o a a

da ön ç k a n m ş uluğu yaln ca onun D /Tiulaşa i m sind n g iyo du, kal c ls nin i k lgö Tan 'n n y y nd k d ng ydi d vd k u mi Çin k l nd va ğ n s d m ş Y

h k mda l ğ göky nd ki d nl m l in payn s yd pk v nin yön m nd T an n

an la nda ya d m gö m s g ahipl i d k ad mc olu a d

Ç n Eks n d n ö ki k l l d n dahgi miş gö n yo la d . MÖ y l nda ug nk adSh nsi ölg si olan W i mağ vad sind yaşayan i haShang d vl n y km ş y in Zhou han dan ğ nmuş u Zhou halk son Shang k al n n yoldan ç k ğ n

nsanla n ac ç km sin n d n olduğu ç n T an n yy Zhou ha k na v diğini s yo du Tian'a ah ka ak y k y n mi . Zhou nsanla göks l

ni k y c g m ik ğ nd s s aya la d Bu ap nma oplumsal uyumun an k


61/108


62/108

mu ak aşk n ğ ya n zca ü ün üyük sana a gnoğ unu eyn n aha e n e ne u aşmak üze e yüceku ö en e n ve müz ğ n s myas a ş m a acmümkün ü.76 Ö e yan an ek ku ö en e e ka

a ye e o maz ö em o an on a n a kas na an k k n ve k skanç ğ yenmek ç n aşk

yumuşak aş ( n av anmay e k n e en uhu an a-mak Tap nan a ğe ka mc a a aş ase am ve p ö en n ge ek e ne oyun eğe ke ve geğ n e ön e ğ aşka a n a mas na z n ve k

ü un a u u müz k eş ğ n e ge çek eşş em e e ve şk e e a ka aş a na nas av a

n öğ en e . Konfüçyüs geçm ş en ö nek a namo e e a yo u. Ç n e n an a a şk n hyok u, ama as n a m o oj k o an ancak a hse k

e o uk a üşünü en kü ü kah aman a na saygya a . Konf çyüs ün öze kah aman a esk zama

eş B ge K a n an k s y İ k Yao ; Ç nca ku ö en ve müz ğ n ye n e ku an m n öğ eka mam ş on a age em n e gös e m ş Oğu

n an h ç n hüküm a o amayacağ na hükmee em köy ü o an Shun u ken ne ha ef o a akm ş Shun ken s n ö ü meye ça şm ş o an ae kek ka eş e n sevmeye on a n ey p sayg gmeye evam e e ek gö ü me k özgec u um se gm ş .

Ge ge e m Ko füçyüs ç n ku ö en e oğ u asa öy e m o o k öykü e en aha önem y

an ku ö en e n n a ak a anan an a gö ge e ğ Ve k H n s an a enze ge şme e e sahne o

u Tan a g e ek nse nç en uzak aş yosek z nc yüzy a ku ö en e e yen k ge en eeyse ğ öne ç ka an yen op u ap nma yön e

muş a Bun an öy e nsan a ya m ç n ayöne meyecek e ; ku ö ense a an a ken e ne


63/108


64/108

yoğunlaşma alış ı mala ına umu ağlamış ı. Uyga lığınnsanoğlunu doğ u Yol'dan(Dao ayı an a a olduğu

na nanı dı. Laoz nsanla ın eknoloj s z sana sızü süz ve savaşsız şek lde yaşadıkla ı a ıma ağlı

s o lumun Al ın Çağını a ıyo duÇ nl le u Al ın Çağın, kend ne pa alıya mal olsa da nsanoğluna a ım lm n öğ e m ş olan kül ü ka amanı S en ong un ömüyle l k e son ulduğuna nanı la dı S en on

ang s n n yene l olduğunu anlamak ç n ü ün a mış, günde ye m ş kez ze lend ğ olmuş

üçüncü y zyıla gel nd ğ nde da a güçlü k allıkla küçükdevle e ve oplumla ı a ka a kaya yaşanan yıkıcı savala la pa alayıp yu a ken S en ong m de değ şmA ık deal ükümda ola ak gö ülüyo du So umluluğu

ek elde oplanmadığı mpa a o uk yöne ğ , ğundak le le omuz omuza kend op akla ını ek p çyöne m nde a ple e, yasalara ya da cezala a ye ve m

d ğ söylen d İdeal s münzev le S en ong dge çekleş mek uğ una, oplum yaşan ısından el n ayğını çekm ş küçük dev e le n ükümda ına seslenDao D gde enze öğü e ve Yapılacak en y

üy k güçl kend kend le n al edene dek ge çemek, susup eklemek ve ç ş y yapmamak ı .

Ö e yandan ksene dönem n ü ün öğ e menle gLaoz de yalnızca yaşam savaşımının elve şl yolla ını değ l, dünyanın çalkan ıla nın o asında aşkın a ışın kaynağını a amakla lg len yo du O an ıla ın ö es ne ve ü ün va oluşun anla ılmaz emel olan son ge çeklğ n, Dao nun peş ne düşe . u, kav amlaş ı a ld ğ

e şeyden üs ündü , ancak, çsel oşluğu enc l s ekle

ve açgözlülüğe ye ve meden doldu u ve sevecen uum ç nde yaşa sak Dao le uyum ç nde olu öydön şüm geç z Uyga lığın amaca yönel k yapısındvazgeç ğ m

Documents

Karen Armstrong - Mitlerin Kisa Tarihi