Kaib-pemikiran Syeikh Arsyad Al-banjari

8/4/2019 Kaib-pemikiran Syeikh Arsyad Al-banjari

1/24

BEBERAPA ASPEK PEMIKIRAN EKONOMI

SYEIKH MUHAMMAD ARSYAD AL-BANJARI

BERKAITAN ZAKAT: ANALISIS TERHADAP

KITAB SABIL AL-MUHTADIN

Muhammad Yusri bin Yusof @ Salleh

Mohd Zahirwan Halim bin Zainal Abidin

Paiz bin HassanHamdi Rahman bin Mohd Yaacob

Ahmad Fauzee bin Abdullah


2/24

ABSTRAK

Syeikh Muhammad Arsyad al-Banjari adalah seorang ulamatersohor di Rantau Alam Melayu. Beliau adalah di antara rangkaianulama yang dilahirkan di Kepulauan Borneo. Mengikut AlmarhumSheikh Wan Mohd Shaghir bin Abdullah, Syeikh Muhammad Arsyadal-Banjari dilahirkan di Kampung Lok Gabang, Martapura,

Banjarmasin. Beliau bukan sahaja seorang pakar rujuk dalam bidangkeagamaan bahkan seorang penulis yang sangat prolifik dengankarya-karyanya dalam pelbagai bidang. Antara karya masyhur beliauadalah Sabil al-Muhtadin yang mengupas aspek-aspek fiqh yangbersifat praktikal dan semasa serta menjadi rujukan dan panduanbagi pelajar dan sarjana Islam di Nusantara. Kertas kerja ini akan

mengupas pemikiran ekonomi beliau ketika membahaskan aspek-aspek berkaitan fiqh zakat berdasarkan kepada penulisan beliaudalam kitab Sabil al-Muhtadin.


3/24

PENGENALAN PENGARANG

Nama penuh beliau ialah Syeikh Muhammad Arsyad bin

Abdullah bin Abdur Rahman al-Banjari bin Saiyid Abu Bakar

bin Saiyid Abdullah al-Aidrus bin Saiyid Abu Bakar as-Sakran

bin Saiyid Abdur Rahman as-Saqaf bin Saiyid Muhammad

Maula ad-Dawilah al-Aidrus dan nasabnya sampai kepadaSaidina Ali bin Abi Thalib dan Saidatina Fatimah bin Nabi

Muhammad S.A.W.

(Wan Mohd Shaghir Abdullah 2005)


4/24

Syeikh Muhammad Arsyad al-Banjari telah dilahirkan pada

malam Khamis, pukul 3.00 ( waktu sahur ), 15 Safar 1122 H/17

Mac 1710 M. Beliau dilahirkan di Kampung Lok Gabang,Martapura, Banjarmasin (Wan Mohd Shaghir Abdullah 2005).


5/24

BUKU YANG DIHASILKAN

Antaranya ialah:1. Tuhfah ar-Raghibin fi Bayani Haqiqah Iman al-Mu'minin wa ma Yufsiduhu

Riddah ar-Murtaddin,( 1188 H/1774 M )

2. Luqtah al-'Ajlan fi al-Haidhi wa al-Istihadhah wa an-Nifas an-Nis-yan,(

1192 H/1778 M)

3. Sabil al-Muhtadin li at-Tafaqquhi fi Amri ad-Din, ( 1195 H/1780 M )

4. Risalah Qaul al-Mukhtashar, ( 1196 H/1781 M )

5. Kitab Bab an-Nikah

6. Bidayah al-Mubtadi wa Umdah al-Auladi

7. Kanzu al-Ma'rifah8. Kitab al-Faraid

9. Arkanu Ta'lim as-Shibyan,

10. Hasyiyah Fat-h al-Wahhab

11. Mushhaf al-Quran al-Karim. (Wan Mohd Shaghir Abdullah 2005)


6/24

KITAB SABIL AL- MUHTADIN

Kitab Sabil al-Muhtadin - Kitab ini amat popular di Nusantara yangmerangkumi Indonesia, Malaysia, Singapura, Thailand, Kemboja, danBrunei.

Terdapat di dalam dua jilid, jilid pertama mempunyai 252 halaman dan jilidkedua 272 halaman. Perbincangan dalam kitab ini meliputi persoalanibadah yang menyentuh thaharah, solat, puasa, zakat, haji, akikah, korban,makanan yang halal dan haram serta sembelihan.

Kitab ini ditulis atas permintaan Sultan Tahmidillah Bin Sultan Tamjidillah.Penulisannya mengambil masa selama dua tahun iaitu dimulai pada1193H/1779M dan selesai pada 27 Rabiul Akhir 1195H/1780 M.

Kitab ini pertama kali dicetak di Istanbul pada tahun 1300H/1882Mkemudian diulang cetak di Kaherah dan Makkah (H. M. Asywadie Syukur1987 h. xiii).


7/24

BEBERAPA ASPEK PEMIKIRAN

EKONOMI SYEIKH MUHAMMADARSYAD AL-BANJARI BERKAITAN

ZAKAT


8/24

PENTAKRIFAN MISKIN DAN FAKIR

Telah berlaku khilaf di kalangan ulama fikah dalam menentukan takrif fakir

dan miskin.

Bagi Imam Abu Hanifah dan Imam Malik, mereka mentakrifkan orang fakir

ialah orang yang memiliki harta tetapi tidak mencukupi keperluannya.Orang miskin pula ialah orang yang tidak memiliki apa-apa.

Manakala bagi takrifan Imam Syafie dan juga Hambali, fakir ialah orang

yang tidak mempunyai apa-apa harta dan miskin pula ialah orang yang

mempunyai harta namun tidak mampu memenuhi kecukupankeperluannya


9/24

Berlandaskan teori shafiiyyah, beliau memperincikan berdasarkan kepada

pengamalan ekonomi di zamannya.

Syeikh Muhammad Arsyad al-Banjari ketika membincangkan pentakrifanfakir dan miskin telah memberikan satu pemisahan antara kedua takrifan

tersebut.

Seseorang itu dianggap fakir apabila pendapatan hariannya hanyalah

boleh menampung 30% atau kurang daripada nilaian tersebut daripadaperbelanjaan hariannya.

Istilah fakir diperincikan dengan memberikan beberapa contoh yang

sesuai dengan zamannya. Perincian ini dapat dilihat pada penulisannya.


10/24

Antara contoh tersebut ialah :

Fakir yang menerima zakat ialah orang yang tidak mempunyai tempatbergantung yang wajib memberikan nafkah yang mencukupi dan tiada

harta. Contohnya, seseorang yang tidak mempunyai suami, ayah, datuk,anak dan juga cucu.

Fakir juga adalah bagi individu yang mempunyai rumah namun dalamkeadaan mempunyai tanggungan yang ramai dan banyak.

Seseorang juga dianggap fakir apabila hanya mempunyai pekerjaan yangharam tanpa ada harta yang lain.

Seseorang juga dianggap fakir apabila terlibat dengan aktiviti pencarianilmu kerana ilmu tersebut akan disumbangkan kepada masyarakat.

Namun jika seseorang itu hanya memfokuskan kepada aktiviti ibadat, iatidak diberi dalam bahagian fakir dan miskin.


11/24

Manakala istilah miskin pula ditakrifkan sebagai seseorang yang memiliki

harta atau pekerjaan yang halal tetapi tidak mencukupi untuk

menampung perbelanjaan hidupnya dan nafkah-nafkah yang perlu diberi

kepada keluarganya.


12/24

PEMBERIAN ZAKAT KEPADA SUAMI,

ISTERI DAN KAUM KELUARGA Ketika membincangkan pengagihan zakat kepada asnaf yang berhak,

Syeikh Muhammad Arsyad al-Banjari meluaskan teori pemberian zakat

termasuklah pemberian zakat kepada keluarga terdekat.

Ini mungkin berasaskan kepada realiti pada waktu itu iaitu orang Melayuhidup secara kumpulan dan kumpulan tersebut adalah terdiri daripada

kaum keluarga yang terdekat.

Pemikiran ini dapat dilihat apabila beliau mengharuskan pemberian zakat

daripada seorang bapa atau datuk kepada anak begitu juga sebaliknyaberdasarkan syarat bukanlah pemberian zakat tersebut atas asas asnaf

fakir dan miskin tetapi didasarkan kepada asnaf muallaf, berhutang, ibn

sabil dan lainnya.


13/24

Begitu juga beliau mengharuskan pemberian zakat oleh suami kepada

isteri dengan syarat sama seperti di atas.

Melihat kepada realiti waktu itu mungkin golongan wanita sudah

mempunyai pendapatan yang melebihi suami mungkin kerana harta yang

diwarisi atau berniaga, beliau juga mengharuskan pemberian zakat

tersebut.

Pemberian yang seumpama ini daripada perspektif ekonomi bukan saja

mampu membantu individu meningkatkan pendapatan dan seterusnya

mampu menyumbang kepada keadaan sosial yang lebih baik dan wujud

ikatan yang kukuh di kalangan masyarakat khalayak.


14/24

PEMBERIAN ZAKAT DALAM BENTUK

MODAL UNTUK BERNIAGA DAN ALATAN

Ketika membincangkan aspek pengagihan zakat, Syeikh Muhammad

Arsyad al-Banjari mengemukakan pemikiran di luar daripada konteks

zamannya dengan mencadangkan agar zakat diberi dalam bentuk modal

bagi tujuan pembiayaan perniagaan dan alatan seperti mesin dan

sebagainya bagi yang mahir dalam aspek-aspek vokasional dan teknik.

Beliau telah mencadangkan agar diberi modal bagi individu yang mahir

berniaga tetapi tidak mampu daripada sudut kewangan untuk membina

atau memulakan perniagaan.

Bagi individu yang mempunyai kemahiran vokasional dan teknikal, beliau

menyarankan agar diberikan peralatan bagi penghasilan yang lebih baik

daripada apa yang mereka miliki sebelum memperolehi peruntukan zakat.


15/24

Daripada perspektif ekonomi, pemberian dan penerimaan modal wang

dan kerja yang cukup akan menyebabkan pengeluaran mampu

dipertingkatkan bagi memenuhi permintaan pasaran yang akanmenghasilkan dan menyeimbangkan kedudukan ekonomi sesebuah

Negara.

Pandangan yang bersifat ekonomis ini telah digunapakai di Malaysia

apabila dilihat peruntukan khusus diberikan sebagai modal untukmemulakan perniagaan dan alatan seperti lori, mesin rumput dan lain-lain

telah diberikan kepada asnaf yang layak seperti yang dipraktikkan di Pulau

Pinang dan Selangor.


16/24

PERINCIAN MENGENAI AMIL ZAKAT

Syeikh Muhammad Arsyad al-Banjari ketika membincangkan persoalan

yang berkait dengan amil zakat secara terperinci membahagikannya

kepada sembilan kategori.

Perincian ini dilihat daripada perspektif pengurusan sebagai sesuatu yangmendahului zaman. Pengurusan berkaiatan dengan amir zakat telah

dibahaskan secara terperinci. Antara perincian yang dibuat ialah;

1. Sai iaitu orang yang dilantik oleh Sultan atau wakilnya bagi memungut

harta zakat.2. Katib iaitu orang yang mencatat harta zakat yang diterima daripada

semua orang yang wajib mengeluarkan zakat.


17/24

3. Khasim iaitu orang yang membahagikan harta zakat kepada asnaf yang

berhak.

4. Hasyir iaitu orang yang mengumpulkan semua orang yang cukup haul

zakat.5. Arif iaitu orang yang ditugaskan bagi mengenal pasti golongan penerima

zakat.

6. Hasib iaitu akauntan yang menguruskan perakaunan zakat

7. Hafiz iaitu orang yang menjaga harta zakat.

8. Jundi iaitu orang yang menjadi pengawal kepada harta zakat di institusi-institusi zakat.

9. Jabi iaitu penguatkuasa yang melaksanakan pungutan harta zakat.

Beliau juga di samping menyenaraikan 9 kategori amil menyatakan

bahawa kategori ini boleh diperluaskan pemakaiannya mengikut situasi

dan keadaan semasa.


18/24

Ketika membincangkan persoalan berkaitan agihan zakat yang diberikan

berasaskan kepada 9 kategori tersebut, beliau menyatakan zakat hanya

boleh diambil sekadar upah yang disesuaikan dengan tugas yang telah

dilaksanakan.


19/24

MEMPERLUASKAN SKOP ASNAF

MUALLAFAH QULUBUHUMKebiasaannya para fuqaha mentakrifkan muallaf sebagai orang yanghatinya cenderung kepada Islam atau saudara baru. Namun begitujika dilihat dalam Sabil al-Muhtadin, Syeikh Muhammad Arsyad al-Banjari memperincikan muallaf itu kepada 5 kategori iaitu:

Individu yang masih lemah imannya. Individu yang mempunyai iman yang kuat dan menjadi pemimpin

kepada masyarakat yang masih belum Islam.

Semua tentera yang ditugaskan menjaga keselamatan umat Islamdari gangguan bukan Islam dan pemberontak.

Tentera yang memerangi dan menakutkan orang yang engganmembayar zakat sehingga mereka membayar zakat.

Mereka yang menguruskan pemungutan zakat daripada kaum yangtinggal berjauhan daripada pusat pemungutan zakat.


20/24

Syeikh Muhammad Arsyad al-Banjari ketika membincangkan persoalan ini

menyatakan signifikasi kepada perluasan skop muallaf ini kerana bagi

memberikan individu-individu tersebut merasa tugasan mereka dihargai.

Dengan menggunapakai perluasan skop ini, kita dapat memperkemaskanaspek pemungutan zakat dan dapat meningkatkan lagi jumlah kutipan

zakat. Secara tidak langsung ianya membawa kemakmuran ekonomi yang

akan dikongsi bersama oleh segenap lapisan masyarakat.


21/24

HUKUM MEMINDAHKAN HARTA

ZAKAT DI LUAR LOKALITINYA Berhubung dengan isu ini, sebahagian besar fuqaha Maliki, Shafii dan

Hanbali menghukumkan haram, sebahagian lagi menghukumkan makruh

sebagaimana menurut mazhab Hanafi, Imam Malik daripada riwayat Ibn

Qasim serta Qadi Abi Yala dan al-Bana daripada mazhab Hanbali.

Dalam pada itu hanya sebilangan kecil yang mengharuskannya

sebagaimana diriwayatkan daripada satu qawl dalam mazhab Shafii

ataupun mereka mengaitkannya dengan hak pemerintah.

Ketika membahaskan aspek ini, Syeikh Muhammad Arsyad al-Banjarimengemukakan pendapat yang sederhana antara pengharaman dan

pengharusan. Pendapat ini dapat dilihat dalam penulisannya


22/24

Kebenaran kepada pemerintah dalam aspek pemindahan harta zakat

memperlihatkan bahawa beliau tidak hanya melihat keperluan ekonomi

dalam skop yang kecil tetapi lebih mengambil keperluan-keperluan

ekonomi semasa sebagai asas kepada pemilihan antara pendapat fuqaha

di atas khususnya antara khilaf yang berlaku dalam mazhab Shafie.


23/24

PENETAPAN BULAN MEMBAYAR

ZAKAT

Syeikh Muhammad Arsyad al-Banjari juga dilihat mengemukakan

pandangan yang bersifat semasa apabila menyarankan agar kerajaan

menetapkan bulan khusus bagi pembayaran zakat kepada harta yang telah

cukup nisab dan haulnya.

Penetapan ini juga boleh digunakan sebagai peringatan kepada pembayar

zakat agar dapat melunaskan tuntutan dan tanggungjawab kepada

masyarakat dan Negara.

Penetapan ini dilihat sangat berkesan daripada perspektif pentadbiranNegara apabila Lembaga Hasil Dalam Negeri juga menetapkan bulan-bulan

tertentu bagi pembayaran cukai di Malaysia.


24/24

KESIMPULAN

Daripada aspek-aspek yang dibincangkan di atas, dapat di lihatketerbukaan Syeikh Muhammad Arsyad al-Banjari dalam menanganimasalah ekonomi yang timbul pada zamannya.

Daripada tinjauan umum yang dibuat beliau juga masih bersikap

terbuka terhadap penerimaan pandangan fuqaha daripada mazhablain walaupun kita sedari bahawa Syeikh Muhammad Arshad al-Banjari telah menggunakan metodologi dan epistemologiShafieyyah ketika menulis kitabnya yang masyhur ini.

Semoga kajian ini menjadi asas kepada kajian yang lebih mendalamterhadap kitab ini yang cukup popular bukan sahaja di Malaysiabahkan di Selatan Thai, Indonesia dan Singapura.

Documents

Kaib-pemikiran Syeikh Arsyad Al-banjari