Johann Gottlieb Fichte 1762-1814

Fichte i kant• Kant odniósł tylko częściowy sukces szukając transcendentalnej

jedności naszego poznania, ponieważ był pod zbytnim wpływem empiryzmu.

• Treść nie jest nam po prostu dana, ale jest wytworem naszej świadomości.

• Fichte postulował dedukcję całej rzeczywistości z jednej zasady, z Absolutu, który rozumiał jako wspólne źródło „podmiotu i przedmiotu”

IDEALIZM

Ja i świadomość

• Najprostszą zasadą jest twierdzenie o identyczności: „A jest A”. Twierdzenie takie jest zasadą, ponieważ jest zawsze absolutnie prawdziwe.

• Zdanie „A jest A” nie mówi nam nic o tym, czy A istnieje.

• Jest jednak jeden przypadek, w którym twierdzenie o identyczności dzięki samej swej treści zawiera w sobie istnienie (pozostając pewne i transcendentalne), jest to twierdzenie „Ja jestem” (Ich bin).

• W tym twierdzeniu znajduje Fichte model wszelkiej pewności w poznaniu, ponieważ wszystko „co inne” staje się pewne dla mnie dzięki odniesieniu do realnego ja.

Ja i nie-ja

ja (podmiot)

nie-ja (przedmiot)

Podmiot odkrywa siebie jedynie w opozycji do inności przedmiotu, przedmiot zaś może istnieć

tylko wtedy, kiedy podmiot potwierdzi jego istnienie.

akty świadomości

• Fichte tłumaczy to przejście od podmiotu do przedmiotu, od jedności ja do wielości nie-ja poprzez wolny akt, w którym świadomość napotyka na pewien opór przedmiotu.

• Idea ustala się w walce świadomości o samorealizację, co następnie wyraża się w sądzie, w którym może ona rozdzielać i łączyć rzeczy, które ustaliły się „w walce”.

• Świadomość jest więc „procesem” i ciągłym działaniem.

Eksterioryzacja wolności

• Proces świadomości nie dzieje się tylko w działaniu teoretycznym, ale także w praktycznym.

• Działanie jest po prostu uzewnętrznieniem tego procesu świadomości. Fichte postrzega to jako dyskursywną samorealizację wolności.

• W ten sposób nie tylko kontynuuje się na zewnątrz proces, który dzieje się w świadomości, ale także dokonuje się dalsze samookreślenie się ego.

• Nieograniczona wolność świadomości napotyka tu opór i odnajduje się w pewnych ramach.

Prawo i państwo

• Tak rodzi się pierwsza zasada prawa: „każda jednostka musi ograniczać swą wolność pojmując możliwość wolności innych.”

• Ponieważ przedmiot także wpływa na podmiot, dlatego zasada prawa jest także źródłem ostatecznej realizacji wolności ego.

• Z tego zaś wynika, że prawo jest źródłem moralności, a nie tak jak chciał Kant, moralność źródłem prawa.

Georg Wilhelm Friedrich Hegel

(1770-1831)

Idealizm

Myśl jest pierwotna a byt jest wytworem myśli.

Ogólność, która jest cechą pojęć stanowi istotę bytu.

Pierwotne jest to, co ogólne, a to co jednostkowe jest wtórne

Byt tak samo jak myśl musi mieć naturę procesu.

DialektykaKażdemu prawdziwemu twierdzeniu towarzyszy

nie mniej prawdziwe przeczenie

Prawda leży w syntezie twierdzenia i przeczenia.

synteza

teza

antyteza

Pierwsza przemiana dialektyczna

teza – pojęcie bytu istniejące w myśli

antyteza – przyroda, która jest zewnętrzna wobec myśli

synteza - duch

Przemiana dialektyczna ducha

duch subiektywny

duch obiektywny

duch absolutny

przemiana dialektyczna ducha przejawy ducha

prawo państwo

moralność

sztuka religia

filozofia

Filozofia państwa i dziejów

• państwo to najwyższy szczebel rozwoju społecznego (nieunikniona postać rozwoju ducha obiektywnego) - „boska idea na ziemi”

• dzieje to nie mozaika przypadkowych wydarzeń, ale jednolity i konieczny rozwój idei (stopniowe kształtowanie się ducha świata)

Kolejne etapy rozwoju państwa:

wschodni (dziecięcy)

grecki (chłopięcy)

rzymski (męski)

germański (starczy)

Filozofia sztuki

Piękno jako wyraz ducha absolutnego jest syntezą

➡ zjawiska i idei, rzeczywistości i myśli, treści i formy

• Okresy rozwoju sztuki to:

1. wschodni - symboliczna forma nie umie wyrazić treści

2. starożytny - klasyczne połączenie treści i formy

3. chrześcijański - ideowa treść ma przewagę nad formą.

Filozofia religii

Skoro religia jest zespołem wyobrażeń, to religie rozwijały się według poziomów wyobrażeń

1. wschodnie religie natury

2. religie indywidualności duchowej

➡ wzniosłość u żydów

➡ piękno u greków

➡ celowość u rzymian

3. chrześcijaństwo - absolutna religia prawdy i wolności ducha

Filozofia ducha

• Sztuka ogląda (kontempluje) ducha - religia wyobraża ducha

• Filozofia jest najwyższym przejawem ducha, ponieważ wyraża go w pojęciach

• W filozofii duch absolutny wykracza poza to, co przejściowe i zaczyna rozumieć siebie

• Dokonuje się to w stopniowym (dialektycznym) rozwoju prowadzącym do szczytu - filozofii Hegla…

Fenomenologia ducha

Heglowska nauka o zjawiskach (fenomenach) to opis tego, w jaki sposób duch ludzki przejawia

się w historii, aby dojść do pełni - takiej świadomości prawdy, że człowiek rozpoznaje w sobie działanie Absolutu (poznaje siebie jako

ducha)

Marksizm - leninizm

Karol Marks (1818-1883)

Fryderyk Engels (1820- 1895)

Włodzimierz Lenin (1870-1924)

Dylematy filozofii Hegla

• Głównym problemem filozofii Hegla było to, w jaki sposób duch subiektywny się uzewnętrznia.

• Dzięki temu niejako odzyskuje siebie w przejawach ducha absolutnego (sztuce, religii i filozofii)

• Człowiek w ten sposób stara się dotrzeć do świata zewnętrznego, aby w jakiś sposób się określić

• Ten proces uzewnętrzniania ducha wydawał się jednak nieprzekonujący i nierzeczywisty…

Materializm dialektyczny

pojęcie bytu

duch

przyroda

Hegel Marks (materializm dialektyczny)

duch

pojęcie bytu

przyroda

Nowość materializmu dialektycznego

• Materializm dialektyczny rozwiązuje Heglowski dylemat, ponieważ jest zgodny z ludzkim doświadczeniem wywodząc byt z materii, a nie przyrodę z pojęcia bytu

• Unika zagrożeń wcześniejszych postaci materializmu (Lenin):

• nie jest mechanistyczny tylko dynamiczny

• nie jest ahistoryczny, ponieważ wyjaśnia historię ludzkości

• unika traktowania istoty ludzkiej w sposób abstrakcyjny, ponieważ ujmuje ją jako „zespół stosunków społecznych”

Przekształcanie przyrody w kulturę

• Marks przejął od Hegla przekonanie, że człowiek nie odnosi się do człowieka bezpośrednio, tylko przez kulturę - człowiek musi pracować i przekształcać przyrodę w kulturę tak, aby rzeczywistość odpowiadała jego potrzebom.

• Aby zrozumieć stosunki społeczne trzeba prześledzić, w jaki sposób w historii dokonywało się przekształcanie przyrody w kulturę.

• Każda klasa społeczna występująca w historii ma swój sposób przekształcania przyrody w kulturę

Walka klas

• Skoro każda klasa społeczna inaczej przekształca przyrodę w kulturę ich interesy społeczne są sprzeczne.

• W ten sposób dochodzi do walki klas, która odbywała się dialektycznie w historii.

• Dwie klasy walczące ze sobą prowadzą do zwycięstwa jednej z nich i w ten sposób tworzy się nowy ustrój.

• Historia ludzkości to historia walki klas, która nieuchronnie prowadzi do ostatecznej jedności społeczeństwa bezklasowego - komunizmu.

• Materializm dialektyczny ostatecznie więc wyprowadza ideę z materii nie przez działania jednostki, ale przez walkę klas.